wantokwantokniuspepa.com/images/wantokniuspepa/2016/wantok_namba_2… · memba bilong pomio, elias...

11
K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2158 Janueri 21 - 27, 2016 28 pes Wantok Gavman bai bihainim stret 2016 Nesenel Baset STRONGPELA disisen gavman i mekim long daunim hevi bilong mani sot i karim gutpela kaikai nau, Tresera Patrick Pruaitch i tok. Gavman bai nau bihainim stret 2016 Nesenel Baset na yusim K14.76 bilien aninit long dispela mani plen we gavman i bin kamapim long Novemba las yia. “Las yia planti manmeri i bin ting olsem gavman bai sot long mani long ranim kantri tasol nau dispela bai no inap kamap nau. “Mipela i stap gut tru. Kantri bai ran gut tru maski globel ikonomi i no stap stret. Dispela i kamap bikos Treseri Dipatmen i bin katim daun sampela mani we i save go long sampela sekta. “Gavman bai no inap abrusim K15.5 bilien mak long ranim kantri,” Misa Pruaitch i tok. Long yia 2014, gavman i bin ranim kantri long dispela mani mak. Tasol long yia 2016, dispela i pundaun kam daun long K14.76 bilien. Treseri i glasim olsem neks yia baset mani bai pundaun i kam daun long K14 bilien na dispela mak bai isi isi i go antap long K14.8 bilien long yia 2020. “Long yia 2016, Treseri na Fainens Dipatmen bai no inap larim ol gavman dipatmen i yusim moa long K15 bilien i go inap long yia 2020,”Mista Pruaitch i tok. Em i tok PNG bai lukim planti sans bilong invesmen na tred i kamap stat long dispela yia i go inap yia 2020. Tasol Gavana bilong Benk of PNG (Sentral Benk), Loi Bakani, i bin tok las wik olsem gavman bai sot long K12.7 bilien we i save kam long mineral na petrolium sekta bikos prais bilong oil, gol, kopa, na nikel i wok long pundaun long intenesenel maket. “Mi no wanbel long toktok bi- long Mista Bakani na arapela ol save manmeri bikos dispela toktok em i kamapim wanpela giaman piksa long paulim ol manmeri,”Mista Pruaitch i tok. Em i tok prais bilong gol na kopa i bin i go daun long 2012 yet na prais bilong oil i bin go daun long las yia. “Gavman i bin glasim gut pun- daun bilong dispela ol prais bilong gol, kopa na oil. Long 2016 baset, 50 pesen bilong K127.9 milien winmani i kam long mineral na petrolium sekta bai go long baset na narapela 50 pesen bai go stret long Sovren Welt Fan,”Mista Pru- aitch i tok. Oposisen Lida Don Polye i bin singautim gavman las yia long stretim gen dispela 2016 Nesenel Baset na kamapim wanpela Sapli- mentari Baset hariap long lukluk na stretim gen ol baset pepa tasol gavman i tok long kamapim dis- pela long pinis long dispela yia. “Gavman bai sot long mani long ranim kantri long yia 2016 na ol bai tok mani i sot bikos prais bi- long ol komoditi olsem oil, ges, gol na kopa i pindaun go daun long intenesenel maket,” Mista Polye i tok. Mista Polye i tok gavman i bin giamanim ol pipel long las yia taim Praim Minista Peter O’Neill i bin tok pundaun bilong oil prais bai no inap daunim prais bilong PNG LNG ges bikos Taiwan, Saina na Japan i bin wanbel long baim LNG long ‘fowet fikst kontrak prais’ we prais bai stap wankain yet na bai no inap go daun o go antap. Insait... Ritim bung bilong Luteran Namba 30 ELC Sinot long pes 5... DHERST na TVET lista i stap insait.. P7 i go P22 BIKPELA LUTERAN SIOS BUNG: Namba 30 sinod o bikpela bung bilong Evanjelikal Luteran Sios long PNG i lukim Praim Minista, Peter O’Neill , em wanpela Luteran Sios memba i kamap long opening seremoni. Wantaim em tu em tripela Palamen memba bilong Morobe em ol Luteran Sios bilip man (R-L) olsem Gavana Kelly Naru, Spika na memba bilong Finsafen, Theo Zurenuoc na Fiseris Minista na memba bilong Tewai/Siassi, Mao Zeming. Long raithan em Hetbisop, Reveren Giegere Wenge, husat bai lusim dipela posisen bikos ol i makim nupela man long kisim ples, em Reveren Jack Urame we pastaim i bosman bilong Melanisen Risets Institut long Goroka. Poto: Eric Sinebare

Upload: vuongnga

Post on 18-Mar-2018

221 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

K1 tasol Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Namba 2158 Janueri 21 - 27, 2016 28 pes

WantokGavman bai bihainimstret 2016 Nesenel Baset STRONGPELA disisen gavman imekim long daunim hevi bilongmani sot i karim gutpela kaikainau, Tresera Patrick Pruaitch itok.

Gavman bai nau bihainim stret2016 Nesenel Baset na yusimK14.76 bilien aninit long dispelamani plen we gavman i binkamapim long Novemba las yia.

“Las yia planti manmeri i binting olsem gavman bai sot longmani long ranim kantri tasol naudispela bai no inap kamap nau.

“Mipela i stap gut tru. Kantri bairan gut tru maski globel ikonomi ino stap stret. Dispela i kamap

bikos Treseri Dipatmen i bin katimdaun sampela mani we i save golong sampela sekta.

“Gavman bai no inap abrusimK15.5 bilien mak long ranimkantri,” Misa Pruaitch i tok.

Long yia 2014, gavman i binranim kantri long dispela manimak. Tasol long yia 2016, dispela ipundaun kam daun long K14.76bilien.

Treseri i glasim olsem neks yiabaset mani bai pundaun i kamdaun long K14 bilien na dispelamak bai isi isi i go antap long K14.8bilien long yia 2020.

“Long yia 2016, Treseri na

Fainens Dipatmen bai no inaplarim ol gavman dipatmen i yusimmoa long K15 bilien i go inap longyia 2020,”Mista Pruaitch i tok.

Em i tok PNG bai lukim plantisans bilong invesmen na tred ikamap stat long dispela yia i goinap yia 2020.

Tasol Gavana bilong Benk ofPNG (Sentral Benk), Loi Bakani, ibin tok las wik olsem gavman baisot long K12.7 bilien we i save kamlong mineral na petrolium sektabikos prais bilong oil, gol, kopa, nanikel i wok long pundaun longintenesenel maket.

“Mi no wanbel long toktok bi-

long Mista Bakani na arapela olsave manmeri bikos dispela toktokem i kamapim wanpela giamanpiksa long paulim olmanmeri,”Mista Pruaitch i tok.

Em i tok prais bilong gol na kopai bin i go daun long 2012 yet naprais bilong oil i bin go daun longlas yia.

“Gavman i bin glasim gut pun-daun bilong dispela ol prais bilonggol, kopa na oil. Long 2016 baset,50 pesen bilong K127.9 milienwinmani i kam long mineral napetrolium sekta bai go long basetna narapela 50 pesen bai go stretlong Sovren Welt Fan,”Mista Pru-aitch i tok.

Oposisen Lida Don Polye i binsingautim gavman las yia longstretim gen dispela 2016 NesenelBaset na kamapim wanpela Sapli-mentari Baset hariap long luklukna stretim gen ol baset pepa tasolgavman i tok long kamapim dis-pela long pinis long dispela yia.

“Gavman bai sot long mani longranim kantri long yia 2016 na olbai tok mani i sot bikos prais bi-long ol komoditi olsem oil, ges, golna kopa i pindaun go daun longintenesenel maket,” Mista Polye itok.

Mista Polye i tok gavman i bingiamanim ol pipel long las yia taimPraim Minista Peter O’Neill i bintok pundaun bilong oil prais bai noinap daunim prais bilong PNG LNGges bikos Taiwan, Saina na Japan ibin wanbel long baim LNG long‘fowet fikst kontrak prais’ we praisbai stap wankain yet na bai noinap go daun o go antap.

Insait...Ritim bung bilongLuteran Namba30 ELC Sinotlong pes 5...

DHERST na TVETlista i stap insait..P7 i go P22

BIKPELA LUTERAN SIOS BUNG: Namba 30 sinod o bikpela bung bilong Evanjelikal Luteran Sios long PNG i lukim Praim Minista, Peter O’Neill ,em wanpela Luteran Sios memba i kamap long opening seremoni. Wantaim em tu em tripela Palamen memba bilong Morobe em ol Luteran Siosbilip man (R-L) olsem Gavana Kelly Naru, Spika na memba bilong Finsafen, Theo Zurenuoc na Fiseris Minista na memba bilong Tewai/Siassi,Mao Zeming. Long raithan em Hetbisop, Reveren Giegere Wenge, husat bai lusim dipela posisen bikos ol i makim nupela man long kisim ples,em Reveren Jack Urame we pastaim i bosman bilong Melanisen Risets Institut long Goroka. Poto: Eric Sinebare

Page 2: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

P2 Wantok Janueri 21 - 27, 2015 nius

Sir Manasupe bai lusim wokSIF Seketeri bilong Gavman,Sir Manasupe Zurenuoc bailusim wok long mun Febuarilong dispela yia.

Sir Manasupe em wanpelasenia pablik sevan long kantrina em i bin wok hat tru nasevim gavman bilong dispelakantri long pela taim stret.

Tasol em i bin kisim wanpelasik ol i kolim Pakinsons Disis naem i hat long mekim wok bi-long gavman. Dispela sik imekim na em i risain na lusimwok.

Pakinsons Disisem i sik bi-long kru na het we dispela isave mekim han masol bilongman i guria.

Deputi Seketeri bilong Di-patmen bilong Praim Ministana Nesenel Ekseketiv Kaunsil(NEC), Trevor Meauri, i tok SirManasupe bai lusim wok longFebruari 11 na em bai no inapkamap siaman bilong LidasipSamit long Februeri 17 na 18.

Lidasip Samit em i wanpelabung bilong ol provinsal ad-

ministreta, seke-teri bilong gav-man dipatmen,na ol arapela bosbilong gavmanejesi na stetutoriatoriti.

Dispela bung isave kamap longwan wan yia naSif Seketeri isave go pas longkamapim olgetasamting bilongdispela bungbikos em i sia-man bilong dis-pela bung.

“Dispela Li-dasip Samit baikamap longFebueri 17 na18. Long dispelataim, Sir Mana-supe bai risain

pinis,”Mista Meauri i tok. Em i tok Praim Minista Peter

O’Neill bai klostu taim tasoltokaut long nupela Sif Seketeribilong Gavman.

Mista Meauri bai kamap sia-man bilong dispela LidasipSamit taim ol i wetim gavmanlong makim nupela Sif Seke-teri.

“I no gat wanpela samtingbilong dispela Lidasip bung inupela long mi. Mi klia long ol-geta samting mipela i savemekim long holim dispela kainbung na bai mi kisim ples bi-long siman taim gavman ipainim nupela man long kisimples bilong SirManasupe,”Meauri i tok.

Sir Manasupe i tokaut longmun Desemba las yia olsemem i sik Pakinsons Disis na embai risain na lusim wok gav-man.

Em i kisim dispela sik longmun Mas 2014 na em i tok-save pinis long gavman olsemem bai lusim gavman wok.

YUNAITED Risos Pati (URP) bai sapotim lidasip bi-long Praim Minista Peter O’Neill, Pati Lida WilliamDuman i tok.

Mista Duma, husat i Memba bilong Hagen, i tokURP bai wok bung na sapotim gavman long givimsevis long pipel na kirapim kantri.

URP em i namba tri kolisen patna bilong Pipel’sNesenel Kongres (PNC) Pati bilong Praim MinistaO’Neill na dispela politikel pati i gat bikpela nambabilong ol memba long gavman.

Mista Duma i bin stap Minista bilong Trenspottasol las wik, Praim Minista O’Neill i makim em ikamap nupela Minista bilong Pablik Entaprais naStet Invesmen.

Mista Duma i tok tenkyu long Mista O’Neill longgivim em dispela nupela wok. Em i mekim dispelatoktok las wik Sarere long Kik Viles ausait long MtHagen we moa long 5, 000 manmeri i bin harim.

“URP Pati na pipel bilong Mt Hagen bai sapotimgavman bilong O’Neill i bihainim gavman polisi nagivim moa sevis long ol pipel bilong dispelakantri,”Mista Duma i tok.

Yunaited RisosPati bai sapotim

gavman

Micah amamas long kisim nupela wokNUPELA Minista bilongPetrolium na Eneji, Ben Micah, itok em i amamas long PraimMinista Peter O’Neill i makimem i kamap nupela minista longlukautim oil, ges na eneji longPNG.

Maski Mista Micah i nupelaman long oil na ges indastri, emi tok i ken holim dispela nambawan wok bilong gavman naskruim ol gutpela wok pastaimminista Nixon Duban i binmekim.

Em i tok oil na ges indastrilong PNG i save kamapim planti

wok mani na helpim gavman ikisim moa mani olsem takis, ek-witi na tex kredit long larimkantri i ran gut.

“Mi no kirap nogut long dis-pela disisen bilong Praim Min-ista O’Neill. Mi rispekim disisenbilong Praim Minista na mi ama-mas long kisim dispela nupelawok,”Mista Micah i tok.

Em i tok kantri i wok longlukim planti gutpela samting ikamap long wel na ges sekta nadispela em i gutpela taim longlarim gavman i go insait long oilna ges bisnis. Ben Micah

Ol tisa I mas pulapim fom bilong statim bek skul

EKTING Seketeri bilong Edukesen,Dokta Uke Kombra i askim olgetaProvinsal Edukesen Atoriti wantaim olprinsipal bilong ol Nesenel Hai Skul,Tisa na Teknikel Kolis long montarimpulapim ol risamsen fom bilong ol tisalong stat skul long dispela yia.

Ol dispela dokumen i bin kam autlong Disemba 2015 long Dipatmen bi-long Perol Divisen na ol i gat Risamsenbilong ol Duti Samari Sit, Tisa Rekotbilong Apoinmen (EDBO23) na Aplike-sen bilong Tisa Rejistresen olsemwanpela Tisa (EDBO20).

Dokta Kombra i askim ol prinsipelbilong ol Nesenel Hai Skul, ol Tisa naol Teknikel Kolis long sekim long olProvinsal Edukesen Senta long kisimol dokumen bilong ol tisa long olProvinsel Perol Opisa.

“Ol tisa husat ol i makim ol longwanpela skul na wanpela posisen longdispela yia i mas pinisim dispela

dokumen long Mande long 25 Janueriwe i wanpela bikpela askim,” EktingSeketeri i tok.

Em i tok olsem Sekulesen namba75/2015 bilong Seketeri ol i salim goaut long olgeta Provinsel EdukesenOpis long namba wan wik bilongJanueri long dispela yia. Dispela baibanisim ol risamsen ektiviti bilong oltisa long olgeta skul na ol kolis longkantri bihain long nupela skul yia istat.

Dokta Kombra i tok moa olsemSekulesen namba 75/2015 bilongSeketeri i stap long intranet bilong Di-patmen bilong Edukesen.

Long wankain taim, Dokta Kombra iaskim ol atoriti long ol provins, olStendat Opisa, ol Provinsel EdukesenEdvaisa na ol prinsipel bilong ol HaiSkul, ol Tisa na ol Teknikel Kolis longkontekim Perol Divisen long ol dispelapon namba long moa infomesen; 3013490 o 301 3494.

JFCO i painim wanpela kalabusJOINT Foses Kol Aut (JFCO) i bin holim wanpela kalabus man i bin ranawe

long wanpela yia i go pinis.Ol PNG Difens Fos n aol polis opisa long Pogera i bung na kamapim dispela

JFCO long Enga provins.Ol i holim dispela kalabus man i ranawe long Paiyam polis stesin long Pogera.Dispela man i ranawe nem bilong em i Fredia Laimapa bilong Paiela viles long

Pogera. Em i bin ranawe long Baisu kalabus long 31 Disemba long 2014 bihainlong ol i kalabusim em taim em i kilim wanpela man.

Long Mande Janueri 11, ol memba bilong JFCO i harim toktok long sampelaol pipel olsem dispela man i stap long Apalaka ausait long Paiyam stesin long 6klok long apinun na holim em.

Singaut i go long bikpela gav-man long wokim rot i go longsaut kos Pomio long kam bungwantaim Kokopo long kisim olsevis i go long ol manmerii longhap.

Memba bilong Pomio, EliasKapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long sautkos Pomio na wokim ol arapelasamting bai kisim sevisi i golong ol manmeri long hap, nakirapim gutpela sindaun bilongol.

Kapavore i tok em i no gut-pela pasin taim gavman i nowokim rot long bungim Wes naIs Nu Briten.

Em i skruim tok i go moa natok gavman i lus ting ting longPomio distrik we ol manmeri istap tarangu yet.

Em i tok bikpela gavman i nomekim wanpela samting naTsang Niugini na RimbunanHijau grup kamapani nau i woklong stretim rot long kisim sevisi go long manmeri long dispelahap.

Kapavore i tok em i laikimsapot bilong bikpela gavmanlong wokim rot long ol distrikbilong em long bungim Kokopoand ol arapela distrik long Is NuBriten.

Em i tok Pomio distrik i gatplanti risos i stap long kirapimgutpela sindaun long ol pipel bi-long Pomio.

Em i singaut long gavmanlong helpim long kirapim gut-pela sindaun bilong ol.

- Michael Novingu i raitim

Pomio laikim gutpela rot

O’Neill tok gutbai long Ambesada bilong Amerika PRAIM Minista Peter O’Neill i tok tenkyulong Ambseda bilong Amerika i kam longPNG, Walter North, long mekim planti gut-pela wok long strongim poroman namellong PNG na Amerika.

Mista O’Neill i mekim dispela toktok taimem i laik tok gutbai long Ambesada North,husat bai go bek long Amerika long pinis bi-long dispela mun.

Mista O’Neill i tok tenkyu long MistaNorth long kirapim planti gutpela samtinglong strongim ol komyuniti long Pasifik na tulong strongim poromon namel long ol pipelbilong Pasifik, PNG na Amerika.

“Ambesada North i gat gutpela tingtinglong sapotim komyuniti divelopmen nahelpim laip bilong ol manmeri bilong yumi,”Mista O’Neill i tok.

Ambesada North bin kirapim planti gut-pela projek we i bin bringim benefit long olpipel bilong yumi, Mista O’Neill i tok.

“Long helt ke sevis, Mista North i binstrongim wok long daunim level bilong olkain sik olsem HIV/AIDs, TB na malaria.

“Taim Ambesada North i kam stap longPNG, poroman namel long tupela kantri bi-long yumi i kamap gut taim em i sapotim

tred, invesmen na divelopmen koporesen.“Mipela i nau wok long strongim pasin bi-

long wokbung long sekyuriti na militari oami long helpim PNG i redi long holim dis-pela bikpela bung bilong APEC lida long yia2018.

“Papua Niugini i amamas long wok bilongMista North long sapotim ol Pasifik kantri naPasifik Ailan Forum.

SIF Seketeri bilong Gavman, Sir ManasupeZurenuoc

Page 3: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

nius Janueri 21 - 27, 2016 Wantok P3

Bagarap bilong El-Nino i kisim 2016

HPV banis sut long rausim Sevaikel Kensa

NESENEL Kepitel DistrikHelt Sevis wantaimhelpim bilong PNGKensa Faundesen, bai gopas gen long bikpelaawenes bilong SevaikelKensa stat long Janueri11 i go long 30 Janueri2016.

Dispela em long ki-rapim tingting bilong olmeri na pablik long olhevi bilong SevaikelKensa tasol moa, longhelpim ol i luksave longhelpim we bai kam longtaim ol meri i kisim HPVVaksinesen o banis sutna skrining o sekap bi-long sevaikel kensa longol haus sik na helt klinik.

LK to FIGHT CERVICALCANCER Insait long munJanueri long kamapimmoa luksave bilong Se-vaikel kensa, ol wokman

na wokmeri bilongNCDHS bai go aut long olkopret haus o kampanina ol wimen grup longgivim aut helt awenestoktok long sevaikelkensa na ol bai stap sam-bai long wokim ol sekapo skrining bilong sevaikelkensa long ol husatbikpela meri o yangpelameri i laikim sekap.

Dispela taim bilongfanresing bai pinis wan-taim wanpela wokabautlong de 30 Janueri.

Astingting bilong dis-pela wokabaut em longkamapim moa luksavewantaim ol pablik nalong wokim sampelamani bilong baim ol ik-wipmen bilong SevaikelKensa Skrining Kliniklong Lawes Road, PotMosbi.

Janueri 2016 aweneskempein em i gat luk-save olsem em baikamapim tupela bikpelaprogram bai kamautlong 2016 long wokimwanpela Klinik bilong olmeri husat i no gat sikkensa tasol ol i laik longkisim skrining na saposol i gat sampela sain bi-long kensa orait bai ol iken kisim marasinhariap.

Namba tu em longgivim HPV vaksinesenlong Nesenel Kepital Dis-trik bilong ol yangpelagel krismas bilong ol 9 igo long 13 insait longMas 2016.

Dispela projek em Ro-tary Klab bilng Borokowantaim Dipatmen bi-long Helt na NCD HeltSevis.

Ren bai i kam long Februeri- MaihaEsther Bralyn Wani

i raitim

OL pipel i ting olsem ElNino o strongpela san ipinis olgeta taim ren ikam tasol i luk olsemren i stop gen.

Daireka bilong Ne-senel Weda Sevis,Samuel Maiha i tok tu-pela tropikel saiklon ostrongpela ren na winlong Pasifik i mekimren i stop.

Mista Maiha i tok,“Tupela saiklon longPasifik insait longSamoa long tupela wiki go pinis na dispela wiki pulim ol moista owara insait long win igo wantaim. Dispela imekim na ol ples longSauten hap bilongkantri i no lukim rengen.”

Tasol, Mista Maiha itok olsem dispela taimem i wet sisen bilong

yumi long wanem olples long Hailans, Niug-ini Ailans na ol nara-pela provins longNiugini Ailan i lukimren yet.

“Ren bai i kam beklong stat bilong munFebueri bihain long dis-pela win i raunim dis-pela graun o glob,”Mista Maiha i tok.

Long wankain taim,Mista Maiha i tok, “ElNino bai i stap isi o nu-

trol long Jun. Mipela imonitorim olsem bi-hain long El Nino i stapisi bai gat La Nina obikpela ren.”

“Em i impoten longtokaut long bikpelahevi bai kamap. Longlukluk bilong mi longmenesim hevi, em igutpela long redi longbikpela bagarap baikamap long bikpela renbihain long hevi ikamap,” Mista Maiha i

BIKPELA san na ais i bagarapim olwara na kaikai saplai long rurel eriabilong PNG insait long yia 2015 em iibikpela tumas na em i kam insait longnupela yia, wanpela ripot bilong olegrikalsa saientis, i tokaut long statbilong dispela mun.

Ripot bilong ol saveman, i soimolsem kain hevi ol Papua Niugini pipellong rurel eria i bin bungim taim ren ibin stop na strongpela san na ais i binbagarapim olgeta as bilong wara nakaikai long gaden.

Insait long 200 ripot i kam long kainkain hap bilong komyuniti i soimolsem stat long mun Epril 2015, plantihap bilong rurel Papua Niugini (PNG) ikisim bikpela bagarap long ol hap we istap antap tru olsem 2200 mitalongwe long mak bilong solwara emais i pundaun planti taim na bagara-pim ol.

Strongpela san o El Niño i binbagarapim tru ol wara saplai longplanti hap, na i pasim sampela wokolsem ol skul wok, kamapim moa wokbilong ol mama na ol yangpela meri

long karim wara na helt bilong ol lainlong ples tu i bin bagarap.

Ol ripot em i bin kamap namel longmun Ogas na Desemba 2015, long olLokal Level Gavman eria. Ol dispelaripot i bin kam long Nesenel DisastaSenta, sampela sios, ol NGO na provin-sal atoriti; ol asesmen bilong ol wanwan ples, sampela toktok na sampelaol i raitim long pepa na sampela long

ol intenet nius olsem fesbuk(FB).

Insait long 30 bilong 271 rurelLLGA ol i kisim ripot long en, ol ilukim olsem saplai bilong kaikailong gaden na long stua wan-taim em i bin nogat tru. Planti olailan bilong Milen Bei Provinslong 7-pela LLG eria i bin nogatkaikai tru.

“Mipela i makim olsem inaplong 810,000 pipel i stap long olples we kaikai i sot olgeta. Dis-pela namba em i mak antaptasol namba bilong ol pipelhusat i sot tru long kaikai em idaunbilo liklik, bikos hevi i nosave kisim olgeta lain long wan-pela LLG long wankain mak,” olripot tim i tok.

Ripot i soim olsem ol pipelhusat i kisim taim tru long sotlong kaikai em ol i stap long 5-

pela kain ples, long: antap truolsem 2200-2800 mita insaitlong sampela LLG long Enga,Sauten Hailans, Hela naWesten Hailans provins na hapnamba bilong ol pipel long dis-pela hap em ol i bin bagarap trulong sot long kaikai; Sentralhailans o long ol ples arere longsentral hailans em 34 pesen; Olples insait long bus bilongWesten Provins em 9 pesen; Olples long bikples bilong MilenBei Provins namel long CapeVogel na Dogura, klostu long olples daun na long ol mauntenples em 5 pesen; Ol liklik ailanwe i stap ausait tru long MilenBei Provins em 2 pesen.

Long hap we ples i kol tumaslong mak bilong 2 digri selsisolsem long moning taim longTambul Egrikalsa Risets Stesinlong 5 klok na 7 klok namel longJulai na Ogas, ais i kilim ol kaikailong gaden olsem kaukau, po-tato na planti narapela ol kumuna kaikai long gaden. Longpelataim san i kamap i putimbikpela hevi long ol rurelkomyuniti.

Tasol olgeta taim long PNG olples i no save wankain long ol-geta hap. Long sampela ples, olpipel lukim bikpela bagarap truna long ol narapela ples ol i nobagarap tumas.

Long sampela ples, strong-pela san i mekim ol pipel i pret

long sot long kaikai na sampeladai i kamap, na ol pipel i kaikaisampela kaikai we ol i no savekaikai nating bipo.

Planti meri na ol yangpela gelwokabaut i go longwe tru longpainim wara bilong dring longkarim i go bek long ples. Ol isave kisim long ol bikpela warawe i no seif na ol i kisim sik longbel na sampela sik long skin tu ikamap.

Sampela ripot i soim olsem olples we ol pipel i save kaikaisaksak olsem namba wan kaikaio na long taim bilong hevi ipainim hatwok long kisim gut-pela wara bilong wasim saksak.

Long sampela hap ol i pulimdiwai bilong saksak i go longwerot moa long painim gutpelawara bilong wasim. Sampelaples ol man i digim graun nakisim hul wara long wasim sak-sak.

Tasol long ol narapela ples wei no gat wara olgeta o i no gatklin wara em ol pipel i no moakisim saksak long kaikai.

Nau long dispela taim, maskikantri i lukim sampela ren pinislong stat bilong dispela mun ikam, kantri i lukim hevi, bilongstrongpela san i go yet.

Ripot i tok olsem nau i gatbikpela wok i stap long helpimol lain i sot long kaikai tru, moalong ol hap we i gat toktok bi-long sampela pipel i dai.

Poto i soim, hot bilong narapela kantri long isten na westen ba kam longpasifik kantri na yumi bai kisim taim stret. Poto: Intanet

Page 4: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

P4 Wantok Janueri 21 - 27, 2016 niusnabaut

LAMANA bringim bek UB40 laip so long Pot Mosbi Janueri 22 na 23PLANTI pipel i bin laikimsingsing bilong biknemben long wol, UB40 taimol i bin kam longLamana Hotel long 2014olsem na Lamana Hotelbai bringim bek lid singabilong ol Ali Campbell,wantaim singa Astro nakibot pilaia, Mickeywantaim olgeta ful benbilong ol. Long Fraide 22Janueri ol bai pilai longGol Klap na Sarere 23long Sir John Guise Ste-dium.

Dispela bai namba tutaim bilong UB40 longkam bihain long narapelagutpela wokabaut bilongol long 2014. Menesmenbilong Lamana i tokautolsem las taim ben i binkam long hia, ol i bin pilailong kopret fanksen nalong Gol Klap we olgetatiket bilong ol i bin pinis.

Dispela taim plantipipel i no bin gat sanslong go insait bikos tiketi bin pinis olsem na naubai ol putim wanpela solong Sir John Guise Sta-dium we olgeta manmeri

na pikinini bai inap longgo na lukim. Ticket longdispela nait bai K50.

Namba wan so baikamap long Gol Klaplong Fraide 22 Janueri naem i bilong ol bikpelaman na meri tasol bikosol pikinini i no inap longgo long nait klap. Ol geitbai op long 6 klok ap-inum. Las taim ol tiket ibin pinis hariap olsemna ol pablik i mas traim

na baim ol tiket hariap. Igat tripela kain tiket bi-long baim, insait longArena long, em ArenaK250 (daunbilo), BaIkoniK350 na Tempel K400. Oltiket bilong dispelaFraide nau i wok longstap long Lamana Hotelresepsen na ol pablik iken go na baim.

Long pablik so bilongJohn Guise, i no gattambu long wanem kris-

mas bilong ol man nameri na pikinini. Ol papa-mama i ken bringim olpikinini wantaim sapos oli baim tiket.

I gat tripela kain tiket,long K50 tasol. Ol oge-naisa i tok, ol Fil tiket bi-long ol fen long sanaplong fran bilong stej longfil na long Gren sten naauta sten we ol fen inaplong sindaun.

Stej bai stap aninittasol long skrin i goolsem long arere bilongSir John Guise stedium.Stedium geit bai op long4:30 apinun na bai paslong 7 klok taim so i stat.

Tiket bilong Sir JohnGuise Stedium so longSarere nau i stap longLamana Hotel risepsenna long Stop N Shop stuainsait long siti.

Ol pablik bai no kenbaim ol tiket long nara-pela hap. Ol i mas baimlong Lamana Hotel nalong Stop N Shop tasol.Olgeta tiket i gat mak bi-long ol pinis olsem nasapos narapela tiket i nogat mak em bai ol irausim long geit.

UB40 bai pilai gen long Lamana Hotel.

MPIP i gat skolasip bilong ol merilong 2016 akademik yia

MIS Pasifik Ailan PNG(MPIP) Pejen SkolasipFan i op long kisim oleplikesen bilong olyangpela meri husat ilaik pinisim teseriedukesen.

MPIP Komiti i sin-gaut long ol yangpelameri namel long 18 na30 krismas husat i skullong ol teseri insti-tusen (ol yunivesiti,kolis na ol bikpela skulmoa) long PNG husati laik mekim namba tuyia o fainel yia bilongedukesen long dispelayia tasol i sot longmani.

Dispela skolasip ikaramapim tuisen fitasol.

Eplikesen fom i staplong Mis Pasifik AilanFacebook pes. Eplike-sen bai pas longSarere Janueri 30.

MPIP PNG Komiti ibin kamapim dispelaskolasip fan long 2012long mekim ol yang-pela meri husat I resislong pejen long ama-mas na helpim olnarapela yangpelameri long kantri.

MPIP Komiti i putimK70, 000 long skolasipbilong dispela yia.

Long las yia, MPIPPejen Komiti i givim olskolasip long 42 yang-pela meri wantaimK69, 000.

Ol mani bilong olskolasip i kam long olPejen Spona na mani

ol i kisim long ol tiketol i salim long CrownePlaza olgeta yia. Dis-pela em i anuelCrowning Bol longmakim wanpela yang-pela meri bai makimPNG long rijinolpejen, Mis PasifikAilan.

Siameri bilong MisPasifik Ailan PNGPejen Komiti, Kather-ine Johnston i tok,‘Mipela i sponsa longol yangpela meri istadi long kamap oltisa, ol nes, ol doktana ol akaunten namellong ol narapela.Mipela i sponsa longol sumatin long Di-wain Wot yunivesiti,Yunivesiti bilongTeknoloji na ol nara-pela institusen longkantri.

‘Las yia mipela isponsa long 18 yang-pela meri i skul long

Sacred Heart TisaKolis ausait long PotMosbi. Bihain longgreduesen, dispela olyangpela meri bai gobek long ol rurelkomyuniti long skulimol pikinini. Mipela iting olsem dispelapatnasip wantaim dis-pela institusen bnaigo het long dispelayia.’

‘Mipela i givim taimbilong mipela longluksave olsem ol dis-pela yangpela merilong PNG i gat sanslong pinisim ol stadina givim go bek longol komyuniti. Dispelaskolasip bai helpim olyangpela meri husat ikisim taim long manilong pinisim eduke-sen bilong ol.’

Long wankain taim,wanpela meri i binkisim helpim longMPIP skolasip, ImoreaHutumo, i raitim letalong Komiti olsem,

‘Sapot bilong yu-pela i givim mi sanslong pinisim Diplomainsait long BisnisStadis – Akauntingwantaim gutpela gretlong pinis bilong 2013akademik yia. Moalong dispela, ol i binkisim mi long UPNG(Skul bilong Bisnis Ed-ministresen) longandagreduet BaselaDigri long Akauntinglong tupela yia (3rd na4th yia).

Mis PNG, Abigail Havorai bilas long bilum dres.

Nature Pak skul programEsther Bralyn Wani i raitim

NATURE Pak i holim ‘Kids for Con-servation’ program long mekim olskul pikinini husat i stap natinglong holide bai bisi na lainim ol nu-pela samting long lukautim ol eni-mal na envairomen.

Edukesen Supavaisa bilong Na-ture Park, Amos Babaga i tok, “Olpikinini i save pilai ol gem longnetsa olsem long save long ol rotbilong putim gut pipa na painimaut ol gutpela na nogut pipia. Natu lainim ol rot bilong lukautim olenimal na ol wanem rot bilonggivim kaikai long ol na ol pikinini iken save long ol enimal long PNGmipela i save lukautim long Pak webihain ol i ken save long lukautim.”

“Narapela hap bilong programem mipela save kisim ol go long olhap we ol narapela kastoma i nosave go lukim, bai ol i holim ol en-imal na lukim wok bilong ol was-man bilong Pak,” Mista Babaga itok.

Long wankain taim, ol pikinini igat sans long save long dispelatrausel projek we ol pipel i wok

long kilim long kaikai mit bilong en.Dispela trausel i save stap long 5toea mani.

Mista Babaga i tok, “Mipela isave tokim ol pikinini long no kenkisim ol wail enimal na lukautimbikos ol i ken painim sik na dai. Emi gutpela long lukautim ol enimalolsem pusi ket na dok.”

Dispela program em bilong olpikinini i gat 6 inap 16 krismas na istat long Tunde na bai pinis longFraide. I gat fi bilong K25 tasol fi ikaramapim belo kaikai na ol ektiv-iti bai stat long 8.30 long moninginap 3 klok long apinun.

“Mipela i tingting long kamapimnarapela program em ‘Youth forConservation’ we ol yut bai mekimol volantia program na bai ol i tok-tok long ol saveman bilong kainkain gavman ejensi na ol bikman iwok long ol bikpela projek longkantri i ken kam na toktok long ol,”Mista Babaga i tok.

Em i tok nau yet ol i no mekimdispela yet bikos ol i stat nau tasolna ol i laik lukim olsem olgeta pipeli save long ‘Kids for Conservation’bai ol go het wantaim dispela bi-hain.

OPENNING OF THELEGAL YEAR 2016

Judges, Magistrates & Lawyersare to be robed for the service.

A Combined Police CorrectionalService and Army Band will leadJudges, Magistrates & Lawyersfrom the main road at Ela UnitedChurch Hall, Kaugere to the FourSquare Church, Kaugere.

There will be a combined Guardof Honor Parade to be inspectedby his Honor, Chief Justice.

Refreshments will be availableafter the service, which is expected to finish by 10:45 am.

The Courts in Boroko, PortMoresby and Waigani will beclosed during the morning.

THE 2016 LEGAL YEAR CHURCH SERVICE WILL BE HELD AT THE FOURSQUARE CHURCH – KAUGERE AT 9:30AM ON MONDAY 1ST FEBRUARY 2016.

THIS IS AN ECUMENICAL SERVICE TOWHICH REPRESENTATIVES OF ALLCHURCH CONGREGATIONS & THEPUBLIC ARE INVITED TO ATTEND.

THE SERVICE IS FOR THE JUDICIARYAND LEGAL PROFESSION BUT MEMBERSOF THE PUBLIC ARE WELCOME TO JOIN.

THERE IS AMPLE PARKING AT THECHURCH PREMISES AND THE MAINROAD.

Issued by:

IAN AUGEREARegistration & SheriffSupreme & National Courts

National Judiciary service & PNGLaw SocietyPHONE: 324 5868 / FAX: 325 7732

Page 5: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

Janueri 21 - 27, 2016 Wantok P5siosNamba 30 ELC - PNG Sinot

ELC-PNG i gat nupela het bisopEvanjelikal Luteran Sios bilongPapua Niugini nau i gat nupelahet bisop.Ol Luteran Kristen man-meri long17 distrik bilong ELC-PNG i bin bung long namba 30nesenel sinot long Heldsbach na imakim nupela lida bilong sios.

Rev. Jack Urame bilong GorokaDistrik i kisim wok olsem nupelahet bisop bilong ELC-PNG. Rev.Lucas Kendibing bilong Boana Dis-trik i kisim wok bilong namba tubisop na Benard Kaisom bilongKarkar Distrik i kisim wok bilongJenerel Seketeri.

Rev. Urame kisim vot olsem 262na olpela Het Bisop Rev. GiegereWenge kisim 230 vot.

Dispela sinot i bungim plantimanmeri, pikinini i go long ples wegutnius i bin kamp long en, na tuwe sinot i stat long en. Dispelasinot i kamapim dispela senis longmakim nupela sios lida.

Dispela i soim olsem, em i wan-pela histori sinot na tu i soimolsem Rev. Jack Urame i kamapnamba wan man bilong Hailans ikisim bikpela wok bilong go paslong ELC-PNG.

Rev. Urame i statim wok pastorbihain long em i pinisim skul longMartin Luther Semineri. Em i woksotpela taim long kongrigesen nabihain em i kisim singaut bilongovasis wok misin. Rev. Urame i go

wok pastor log Jemani inap 5-pelayia wantaim famili bilong em.

Long taim em I kam bek longPNG, em i mekim ol wok risets in-sait long sios. Em i kamap risetsana i kamapim wanpela stadi wokbilong risets we i stap long Melen-esian institute (MI) long Goroka.Dispela wok we i stat wok long en

na i kisim wok risets na stadi longwok na tok bilong Sanguma insaitlong PNG.

Em i wok yet na i kisim wokolsem Dairekta bilong Institut.

Em i mekim dispela wok na olarapela wok bilong sios we em sia-man bilong Sios Patnasip Forumbilong ELC-PNG.

Bisop Urame i tok, ol bilip man-meri bilong ELC-PNG i makim ollida bilong sios long taim bilongbung bilong sios na i mekim disisenlong luksave long man na ikamapim lida insait long sios bi-long God.

Em i tok, sios i gat gutpela wok ikamap pinis longtaim na tu nau

yet sampela hevi i stap. Em i tokyumi no ken toktok tumas longhevi olgeta taim, yumi mas wokbung long stretim hevi na olgetagutpela wok i mas go yet wantaimnupela tingting na rot.

Em i tok senis i ken kamap taimolgeta manmeri i wok wanbelwantaim stia bilong God.

Bisop Urame i tok amamas natenk yu long ol tripela lida bilongsios bipo, Bisop Rev, GiegereWenge, Namba tu Bisop Rev. ZauRapa na Seketeri Albert Tokave,long planti gutpela wok na strongol i kamapim. Em i tok planti hevi ibin kamap na ol i strong longsanap strong na helpim sios, naplanti wok insait long sios opis.

Bisop bipo Rev. Wenge i tok tenkyu tu long sinot long makim nu-pela lida.

Em i tok , “Mi amamas long senisi kam, we mi i kam long taim bi-long en, na mi laikim tingitng nalaik bilong pipel na mekim wan-taim stia bilong God.

“Wok bilong sios em i bilongwok bung na strongim wok bilongGod i go bikpela. Oltaim sios lida istap long nambis tasol nau em stiabilong God i kamapim laik bilongem na i soim rot long arapela mantu tu i ken kamap wasman bilongsios i go yet na wok i go bikpela.”

(l-r) Bernard Kaisom Jeneral Seketeri, nupela het bisop Rev. Jack Urame na namba tu bisop Rev. Lucas Kendib-ing. Ol tripela i sanap klostu na i no wari long ren i wasim ol tasol ol i toktok long taim bilong Givim 2018 Sinoti go long Simbu Distrik.

Simbu bai lukautim 2018 Sinot

Klostu olsem 60 sinot iraun long olgeta hap bi-long sios distrik bilongELCPNG na i kamap longples we namba wan EL-CPNG sinot i bin kamap.

Dispela rot i bihainimpasin na kalsa bilong sioswe sinot i stat na mekimwok bilong autim tok bi-long God na long olgetawok bilong strongim siosinsait long kantri.

Sinot i bin stat long yia1956 long ples Simbangna i go long olgeta hapna nau i kam bek longhap we ol wok i binkirap.

Nau em i statim nu-pela wok long kirapimsinot we bai stat longSimbu Provins we nu-pela distrik sios i givimlong sanap em yet olsemdistrik nau bai i holim

dispela 2018 sinot.Distrik Presiden bilong

Is Simbu Rev. Nul Moss itok, olgeta hap bilongprovins sios i brukimbaundri long sanap longkamapim distrik longkarim ol wok bilong God.Sios i givim tok orait i goinap long Is Simbu i wan-pela las lain long kamapdistrik. Nau sios i luksavelong dispela na i redilong go pas long lukau-tim sinot long 2018.

Em i tok, planti hevimipela bungim, planti bi-long mipela husat i gopas long kisim distrik ol idai we ol i no lukim sam-pela senis i kamap.

Rev. Moss i tok, olKote distrik na Yabimdistrik i bringim Gutniusi go long Hailans, namekim wok strong insait

long Simbu na Simbu ikamapim planti gutpelawok, strong bilongkamapim sios.

“Mipela i yangpelalong kisim distrik, tasolbilip, strong bilong God istap insait long manmeribilong God na God i staplong mekim olgeta wok,we dispela sinot baikamap long 2018.

Olgeta Kristen bilongSimbu i mamas longkisim sinot long 2018.

Kote distrik i givimK15,000 long distrik longhelpim ol long wok bi-long sinot.

Kotec distrik i givimtok amamas long Simbustrongim sios longHailans na nambis i masstap strong na wok bungna wanbel long telimau-tim tok bilong God.

Ol lida bilong ELCPNG – Is Simbu Distrik na lida bilong Simbu Distrik na sampelaHailans Distrik i sanap singing i go long kisim sinot o (Hap Plang) bilong 2016 sinot.Long 2018 bai sinot i kamap long Is Simbu Distrik

Dispela ston em iwanpela ples taimFlierl i lusim ples Sim-bang na wokabaut kamna i slip long dispela hulbilong ston na i go moayet long bungim olmanmeri.

Ol tumbuna bilongmipela (ol Kotec o Fin-

safen) i bringim tok bi-long God i go longHailans na skulim olmanmeri na ol i biliplong God. Dispela ibringim bikpela senisinsait long Kingdom bi-long God i go bikpelatru na nau i stapstrong.

Dispela sinot ibringim olgeta man-meri Kristen i kam longFinshafen long lukimna luksave long ples wemipela i harim stori, natu ples we ol tok bilongGod i kam slip na i goaut long olgeta hap.Dispela ston i mekimplanti ol Hailans i kisim

bel isi, amamas na sori,bilong dispela stong isoim tok bilong God ikam, bai lus tasol dis-pela ston i karamapimJohanes Flierl na em ikisim strong na i gomoa yet na kingdom bi-long God i kamapbikpela.

MI HARIM STORI TASOL, NAU MI KAM LUKIM ..Ol Meri Lida na ol Kristen memba bilong ELC-Simbu i sanapsindaun long hul ston we Johanes Flierl i bin bringim Gutnius Bilong Jisas Krais i kam long Papua Niugini.

Ol stori na poto i kam long Eric Sinabare

EM OL BRATA SIOS ..Ol meri lida na hetmeri bilong GutniusLuteran sios long Wabag, Enga Provins i sanap amamas longkisim poto olsem ol i kam long dispela Namba 30 ELC-PNG Sinotlong namba wan de bilong sinot long Helsbarg.

Brata Sios bilong Gutnius Lutheransios i kisim Luksave na kisim singautbilong ELC-PNG long Kamap longELC-PNG Namba 30 Sinot I kamaplong Helsbarg, Finshafen, Kotec Dis-trict. Bishiop bilong GLC, Bishop DavidPiso I kamap long sinot wantaim olplanti Sios Manmeri lida long stap in-sait na luksave long bung na mecumwok wantaim long karim wok Gut-nius igo yet.

Page 6: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

bisnis Janueri 21 - 27, 2016 Wantok P23

Pearl Haba Risot bai kamap bikpelaTRED, Komes na Indastri MinistaRichard Maru, i tok PNG Gavmani raitm wanpela pas i go long gav-man bilong Fiji long askim saposol i ken givim sampela moa graunlong larim wanpela bikpela hotelbilong PNG long Suva i kamapbikpela moa.

Minista Maru, husat i kambeklong kantri bihain long em i bin goraun long Fiji, i tok em i makimmaus bilong PNG gavman naraitim dispela pas i go long gavmanbilong Fiji long givim 4-pela hektagraun long skruim i go moa PearlHaba Saut Pasifik Risot long Suva.

Pearl Haba Saut Pasifik Risot embilong biknem PNG papagraunkampani, Mineral Risos Divelop-men Kampani (MRDC).

Mista Maru i tok PNG invesmenlong Fiji i wok long gro na i gatbikpela nid long larim dispelabikpela wol-klas hotel i kamapbikpela moa.

“Ol bisnis na invesmen bilongPNG kampani long Fiji i wok longgro na PNG Gavman i sapotimPearl Haba Risot long kamapbikpela,”Mista Maru i tok.

Mista Maru i tok Pearl Risot i

nidim sampela moa graun longmekim dispela risot i go bikpela bi-hain long em i bin ran gut long wanyia taim ol i bin opim long munSeptemba las yia.

“Mi go stap long Pearl Risot long

Suva. Dispela hotel i ran gut trustret. Tasol ol i nidim sampela moagraun long mekim em i kamapbikpela.

“Mi makim maus bilong gavmanna givim wanpela pas i go long

gavman bilong Fiji long askim ol isapotim MRDC na givim 4-pelahekta graun long larim MRDC iskruim sais bilong hotel i gobikpela,”Mista Maru i tok.

Em i tok dispela risot i kamap

wanpela biknem hotel long Fiji.Tasol ol i no save salim sampela olsamting bilong PNG olsem billum,kofi, ti na ol arapela liklik samting ikam long PNG.

“Mi askim ol long opim wanpelaliklik stua insait long hotel yet longsalim ol samting bilong PNG olsembilum, kofi, ti, ol kaving na arapelaol liklik samting,” Mista Maru i tok.

Menesing Diarekta bilongMRDC, Augistine Mano, i bin tokMRDC i bin kirapim dispela hotellong K115 milen (F$85 milien).

MRDC i bin kisim hap mani longdinau long Benk Saut Pasifik (BSP).Ol wok man i bin kirapim dispelarisot long 24 mun (tupela yia). Ol ikirapim marina bilong dispela risotlong 6-pela mun na bihain longem, ol i kirapim haus bilong dispelarisot long 18 mun.

Pearl Risot i gat 132 rum, ples bi-long kaikai, ol samting bilongholim o bung na miting long in-apim 400 manmeri, na haus lot utui stap.

Namba bilong ol wok manmeriem i 143 manmeri Fiji i wok na tu-pela tasol i no asples.

Pearl Haba Risot bilong MRDC long Suva, Fiji. Poto: Veronica Hatutasi

OL kampani bilong PNG imas go long Fiji namekim bisnis na inveslong hap, Tred, Komesna Indastri MinistaRichard Maru i tok.

Minista Maru i tokgavman i mas sapotim olkampani bilong PNGlong inves long Fiji nalarim tred namel long tu-pela kantri i kamapstrong.

Mista Maru i mekimdispela toktok taim em igo long Fiji las wik napainimaut olsem PNG ino save mekim plantibisnis na tred wantaimFiji.

Em i tok tred agrimennamel long PNG, Fiji,Solomon Ailan na Vanu-atu i stap pinis na dispela

agrimen em ol i kolimMelanesian SpearheadGrup (MSG) tred agri-men.

“Fiji i yusim dispelatred agrimen long salimmoa kampani i kam longPNG. Planti nupela kam-pani bilong Fiji i kammekim bisnis long PNG,”Mista Maru i tok.

Em i tok ol kampani bi-long PNG olsem BenkSaut Pasifik (BSP),MRDC, Wesram Financena Credit Corp i wok longmekim gut bisnis longFiji.

“Ol wan wan kampanibilong PNG i strap longFiji i wok long mekim guttru stret. Ol i yusim dis-pela MSG tred agrimenlong kirapim bisnis longFiji na groim kam-pani,”Mista Maru i tok.

“Long PNG, planti nu-pela kampani bilong Fiji ikam insait pinis namekim bisnis long hia naol i wok long strongtumas long mekim bis-nis. Ol bai no inap givimsans long yumi,”MistaMaru i tok.

Planti PNG kampani masmekim bisnis long Fiji

Tred, Komes na IndastriMinista, Richard Maru

Polye: O’Neill na Maru mas stretim bisnis OPOSISEN Lida DonPolye i tok PraimMinista PeterO’Neill na Tred,Komes an IndastriMinsta RichardMaru, i mas kirapna stretim ol tredna invesmen samt-ing bilong PNG longFiji.

Mista Polye imekim dispela tok-tok bihain long Min-ista Maru i tok autolsem i no gat plantikampani bilongPNG i save mekimbisnis long Fiji taimtaim i wok long ki-rapim moa bisnislong PNG.

Mista Polye i toktaim PNG i nokamapim strong-pela tred wantaimliklik kantri olsemFiji, dispela i soimolsem ol lida husatinap long mekimdispela wok i no

mekim gut wok bi-long ol.

“Em i soim olsemPraim Minista naminista bilong em(Tred Minista) i lusting ting longmekim wok bilongtupela,”Mista Poleyi tok.

Em i tok PNG inaplong mekim K54 mi-lien sapos tred nainvesmen bilongPNG long Fiji i binstrong tumas.

Mista Polyesalensim PraimMinista O’Neill naMinista Maru longlukluk i go insaitlong dispela samt-ing na mekim samt-ing stret.

“Tupela lida i woklong toktok longsapotim tred, inves-men na bisnis tasoltupela i no helpimol liklik bisnis nakampani bilong

PNG long go inves namekim bisnis long Fiji,”em i tok.

Mista Polye i tok gav-man i toktok long sapotimol liklik bisnis manmerilong PNG tasol dispelatoktok bilong gavman i nogo stret taim InvesmenPromosen Atoriti (IPA) iapim ol prais bilong rejis-taim nupela bisnis nem nakampani.

“Gavman i ting tinglong yusim mani tasol emi no tingting long mekim

mani o helpim ol bisnis nakampani bilong PNG longskruim bisnis bilong ol i golong ovasis maket,”MistaPolye i tok.

Tasol Minista Maru iwok hat tru long helpimol bisnis haus na kampanibilong PNG long inveslong ol arapela kantriolsem Solomon Ailan, Fiji,Vanuatu na Indonesia.

Long yia 2014, MistaMaru i bin kisim wanpelabikpela tred na invesmendelegesen o grup bilongPNG i go long Honiara,Solomon Ailan.

“Dispela i karim kaikainau bikos planti kampanibilong PNG i nau go insaitlong Solomon Ailanmaket na ol i mekim bis-nis long hap.

Planti ol kampani bilongPNG i stap pinis longSolomon Ailan na mi ama-mas olsem dispela wokbilong mi i karim gutpelakaikai,” Mista Maru i tok.

Don Polye

Page 7: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

ramunicoP24 Wantok Janueri 21 - 27, 2016

Nambawan Mentenens bilongRamu NiCo Projek Kamap OraitRAMU NiCo Menesmen (MCC)Limited i bin wokim namba wanbikpela meintenens o wok bi-long stretim gen ol wok-masinbilong en long las mun em Dis-emba 2015.Taim dispela wok meintenens i

bin kamap, em i lukim olgetamasin bilong prodaksen i stopwok na wok i kamap long sekimol masin.Dispela em namba wan taim

stret bikpela wok meintenenswok Ramu NiCo i wokim bihainlong prodaksin lod komisining ibin kamap long Disemba 6, 2012.Meintenens ya i lukluk long

stretim bek olgeta ol bikpelamasin bilong prodaksin stat longKurumbukari Main i go longBasamuk Rifaineri.Dispela meintenens inspeksen

i karamapim planti eria long saitbilong sefti olsem stendet op-ereting prosidja (SOP), job seftianalisis (JSA), ekwipmen mente-nens na lukautim ol ples o wanwan seksin bilong wok.Insait long meintenens samari

ripot bilong Kampani, Ramu NiCoi soim stebol operesin long statbilong mun Disemba. Dispela isoim olsem olgeta seksen na ik-wipmen bilong wok i go oraittasol bihain long meintenenswok.Dispela wok meintenens we i

kamap long Basamuk Rifaineri natu long KBK Main i lukim ol woklain i pasim daun olgeta masin nastop wok. Bihain long dispela emwok meintenens i kamap.Ripot i soim olsem ol wok i bin

kamap long moa long 415 olbikpela masin o samting bilongwok long sait long prodaksin. Dis-pelai karamapim ol bikpela samt-ing olsem ol trein o autokleiv,esid plent, na 135 kilomita slaripaiplain. Olgeta bikpela wok ikamap gut stret na i pinis insaitlong mak bilong 98.3%.Moa long 120 speselis o save-

man bilong wok i bin wokim dis-pela bikpela wok meintenens. Ol

wokman em ol PNG wokman natu ol wokman bilong China. Ol ibin go insait long grup long kari-maut dispela bikpela meintenenswok. Pastaim long meintenens wok

i kamap, ol tim i save go insaitlong pri-stat miting we bin kamaplong olgeta de long luksave longol kondisen na rot bilong wok.Wanem ol eria bilong wok em ollaik stretim em ol i save lukluklong en pastaim na go het longwok. Ol bikpela eria long sait longsefti bilong wok na sefti bilong olwokman tu em ol tim i save tok-tok long en long pri-stat miting.Ol bikpela wok we i bin kamap

long Basamuk Rifaineri longRaikos distrik i bin lukluk moalong meintenens bilong bikpelaol autokleiv we i stap long haipresa esid litsing (HPAL), na tulong esid plent na tu long boilahaus eria, we i lukim ol wokman istretim gut ol eria na sekimolsem wok i stap orait.Antap long KBK Main long

Usino-Bundi distrik, ol bikpelawok meintenens i kamap long eiabilong maining we i lukluk longWasing Plent, Kromait RimuvalPlent, na tu arapela bikpela eriaem 135 kilomita slari Paiplain.Olgeta ol rot bilong karimaut

wok-meintenens i bin bihainimstrongpela lo bilong sefti longlukim olsem nogat hevi obagarap i kamap long en-vairomen (bus, graun, wara nasolwara ) na tu nogat bagarap ikamap long ol wokman.Olgeta dispela wok meintenens

i bihainim stret lo na i no bin gatwanpela hevi o birua i kamaplong envairomen na tu long seftibilong ol wokman.Dispela bikpela meintenens i

kamap tu long taim Kampani ilukim 97 pesen disain kepasitimak bilong en na tu i putim gut-pela faundesin bilong prodaksenlong neks yia na tu spitim prodak-sen mak bilong dispela yia 2016.

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

Meintenens wok long paiplain

Wok meintenens insait HPAL autokleiv Presiden Wang sekim sefti ripot

Miting bihain long olgeta meintenens wok

Page 8: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

Janueri 21 - 27, 2016 Wantok P25komentri

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

EditorVeronica Hatutasi

Published at Able Building

Complex, Sec 58 Lot 02,

Waigani Drive.

KOMENTRIOL stua long Mosbi i sot naulong ol kaikai olsem anian,kerot na poteto na ol arapelafres kaikai i save kam long olovasis kantri. Ol dispela kaikai i sot bikos las

yia, Minista bilong Egrikalsa i binputim tambu long kisim ol ikamlong PNG. As bilong dispela tambu em

long helpim ol PNG fama groimol dispela kaikai na strongim bis-nis bilong ol. Long taim minista i bin putim

dispela tambu, planti fama iamamas bikos ol i lukim sans bi-long ol long skruim bisnis i gobikpela. Tasol planti moa i nobin amamas tumas. Ol i tok minista i no toktok

wantaim ol pastaim na em iputim dispela tambu. OI i tokkaikai bai sot. Ol i save olsem olfama bai sot long groim inapkaikai long saplai i go long olstua na hotel na ol maket longPNG. Ol i wari tu bikos i no gat gut-

pela transpot sistem long kisimol kaikai i go hariap long maket.Planti bilong ol dispela fama istap lonbg Hailans we ol i savepainim bikpela salens tru longpainim rot bilong salim ol kaikaikontena i go daun long ol pleslong nambis. Tude, planti hevi i kamap long

dispela tambu minista i binputim.Wanpela mun bihain long

ministai bin putim tambu,

draipela san na ais i bagarapimol gaden kaikai long Hailans weol fama i save groim ol dispelakain kaikai. Em nau, ol stua na

hotel na ol man-meri long ol plesolsem Mosbi i kisimtaim. Ol dispelakaikai i save grolong kol ples i sot.Ol stua na maket iamamas bikos ol ilukim dispela sanslong wokim gutpelaprofit na ol i apimprais bilong olkaikai olsem anianna karot. Ol stua isasim K20 long wankilo. Na long olmaket olsem Gor-dons ol i salim wan-pela anian long K10na wanpela liklikkarot long K5.Long taim dispela

hevi i kamap, olpipel i komplen genna minista i givimtok orait o pemitlong wanpela kam-pani tasol longkisim ol dispelakaikai i kam insaitlong kantri. Wan-pela kampani tasol ikisim tok orait, na

dispela i kamapim bikpela tokkros moa bikos prais bilong oldispela kaikai i stap antap yet. Olpipel i wok long kisim taim nau

na ol saveman na ol lain i go paslong bisinis i kros na mekimstrongpela toktok long PraimMinista i mas stretim dispelahevi.Stretpela rot bilong wokim

bisnis em long larim planti kam-pani i kisim tok orait long kisimol kaikai i kam insait long kantri.Long taim i gat kompetisen baiprais i go daun na ol kampani tubai i smat long kisim ol gutpelana fres kaikai i kam insait longkantri.I gat ol lo bilong kantri i stap

long lukautim ol bisnis. I gat tulo i stap long helpim ol pipelsapos ol kampani i sasim bikpelamani tumas long prodak olsemol kaikai. Ol pipel bilong PNG ino stap moa long tudak. Save ikilim yumi tude. Na yumi luk-save olsem kain kain paul pasininap kamap long bisinis saposyumi larim wanpela man o grupo kampani tasol i bosim olgetasamting.Gavman i mas luksave long

dispela hevi na stretim nau.Givim taim long ol fama i groimol kaikai, givim wankain tok oraitlong ol arapela bisnis long kisimol kaikai i kam insait long kantri.Na harim krai bilong ol grasrutmanmeri husat i wok long kisimtaim nau bikos long disisen bi-long wanpela politisen.

Sapotim SME programGAVMAN long 2016 ManiPlen bilong em i makimK61.5 milien long strongimsmall to medium enterprise(SME) o ol smol i go inaplong namel bisinis.Dispela mani em Rurel Di-

velopmen Benk (NDB) bailukautim na i kam aninit longMinista bilong Komes na In-dastri.Dispela mani i bilong

lukim ol liklik manmeri bi-long Papua Niugini i gat sanslong kamapim wok bisnis bi-long ol yet taim ol i kisimdinau mani long benk.Amamas long mani gav-

man i makim long progrem,Minista bilong Tred, Komesand Indastri Richard Maru itok nau yet inap olsem 90pesen bilong wok bisnis longkantri i stap long han bilongol manmeri bilong narapelakantri na 10 pesen tasol emmanmeri bilong PNG i lukau-tim.Tasol em i tok Gavman i

laik bai dispela ol bisnis imas senis na em bai wok hatlong lukim dispela senis ikamap long narapela 10 o 15yia.Maru i no amamas long

dispela kain stap bilong olbisnis long wanem ol man-meri bilong narapela kantri iwok mani na salim mani i goaut long kantri bilong ol.Dispela mani we i mas

stap na sapotim ol manmeribilong PNG i no inap stap nabai mekim laip bilong ol ihat.Long dispela as Minista

Maru i askim ol manmerilong ol yet i mas ranim bis-nis.

Em i tok NDB i gat maniem i holim long manmeri ikisim olsem dinau nakamapim bisinis.Narapela rot Maru na NDB

i kamapim em long statimgen Stret Pasin Stua skim.Dispela skim i bin stap

inap long 1990s we man-meri i no bin ranim gut olstua na dispela ol stua i brukdaun.Dispela skim em Benk i

laik bai manmeri i ranim olStret Pasin stua taim ol inaplong bekim olgeta manibenk i yusim long kamapimstua ol i ken kisim dispela olstua na ranim olsem bisnisbilong ol yet.Narapela skim em Seken-

hen Klos skim. Wankainolsem skim bilong stua,manmeri i ken aplai, winimna ranim ol sekenen stua naronim olsem bisnis bilong olna taim ol i bekim olgetamani bilong benk.Na narapela skim em Yut

Bisnis skim. Dispela em bi-long ol yangpela manmeihusat i gat tingting longranim bisnis bilong ol.Maru i tok wantaim dis-

pela ol skim Gavman i hopolsem long narapela 10 o 15yia bai samting olsem45,000 bisnis i mas stap longhan bilong ol manmeri bi-long PNG yet.Gavman i laik bai dispela

90 pesen onasip bilong olbisnis i stap long han bilongol manmeri bilong kantri na10 pesen i ken stap long hanbilong ol manmeri longnarapela kantri.Gavman i mekim olsem bi-

long lukim manmeri i gatmani long poket bilong ol. Taim kain sindaun i stap

bai i helpim ol manmeri bi-long dispela kantri.Wok nau i stap long han

bilong yumi long senisimtingting na kamapim ol bis-nis.

Jada 015!

Bihainim stretpela pasin bilonggivim tok orait long ol bisnis

Page 9: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

P26 Wantok Janueri 21 - 27, 2016 spotsnius

PNG Kumul i no gat kosa yetPapua Niugini ragbi lig (PNGRFL)bai tokaut long nem bilong ne-senel kosa bilong PNG Kumul bi-hain.Sif Ekseketiv opisa bilong PN-

GRFL, Bob Cutmore, i tokaut long

pres konfrens long Nesenel FutbalStediam long Mande.''Mipela i gat planti wok long

mekim na ples bilong kosa bilongKumul i stap yet we mipela bai noinap tokaut inap long pinis bilong

dispela yia,'' Cutmore i tok. Bipo Stet ov Orijin kosa bilong ol

Kwinslan, Mal Meninga, i lusimples bilong kosa bilong Kumuls bi-hain long ol i bin sainim em aninitlong Tim Kumuls Limited program.

Siaman bilong PNGRFL, SandisTsaka, i bin kisim risain pepa bilongMeninga bihain long em i bin haitna lusim ples bilong kosa.Australia, Nu Silan na PNG i save

stap bung wantaim na kamapim

Wol Kap resis na nau Fiji i kam in-sait. Ol i no makim kosa bilong Kumul

yet na dispela i soim olsem i gatplanti toktok i stap yet long PN-GRFL bai bung na stretim tok.

Philemon Tame i raitim

PILAI namel long Papua NiuginiSP Hunters na Penrith Panthers,long Nu Saut Wels Kap, baikamap long Februeri 6, long opimNesenel Futbal Stediam (NFS) webipo ol i bin kolim Lloyd Robsonpilai graun.Sif Ekseketiv Opisa bilong PNG

Ragbi Futbal Lig, Bob CutMore, itokaut long Mande olsem PN-GRFL i amamas long NFS i wok

bung wantaim ol.''NFS bai kamap asples pilai

graun bilong Hunters na ol i wan-bel long opim wantaim gemnamel long ol Panthers,'' Cut-more i tok.Praim Minista Peter O'Neill bai

kikim bal long dispela pilai longopim pilai graun.Cutmore i tok, ''Ol SP Hunters i

tok tenkyu long ol wok lain husati go pas long NFS long givim oltaim, na em i sans bilong ol long

pilai namba wan gem long nupelapilai graun. Mipela i save longbipo stori olsem dispela pilaigraun i bilong Ragbi Lig longPNG.''''PNG Ragbi Lig Komyuniti bai

gat bikpela sans long lukluk longol fesiliti na tu, ol bai lukim olHunters i soim kala bilong ol longtaim ol i pilai egensim ol Pan-thers.''''Dispela taim em i sans taim bi-

long ol nupela pilaia bilong

Hunters long soim kala bilong ollong kisim tingting bilong kosa bi-long ol, Michael Marum, longkamapim strongpela Huntersskwat long pilai namba wan gemegensim ol Saut Logan Magpies,''Cutmore i tok.Jenerel Menesa bilong Oil

Search, Gerea Aopi, i tok NFS i gatlongpela stori bi9long em.''Sampela ol woklain aninit long

NFS nau em ol pilaia o opisal bi-long PRL ragbi lig bipo,'' Aopi itok.

Aopi i tingting i go bek longbipo taim em i bin stap bal boi naCutmore i stap referi.''Long wankain taim, Presiden

bilong POMRFL na memba bilongNFS grup, Dokta James Naipo, ibin pilai long pilai graun wantaimTarangau Ragbi Klap na PNG Ku-muls,'' Aopi i tok.Ol i sanapim NFS long kamap

asples bilong ragbi lig insait longkantri aninit long pablik-praivetpatnasip arensmen namel longGavman na Oil Search Limited in-sait long takis kredit skim.

Hunters na Panthers bai opim NFS

(L- R) Siaman bilong PNG Hunters, Graham Osbourne, Siaman bilong Pot Mosbi Ragbi Lig,Dokta James Naipo, Minista bilong Spot na Turisim, Justin Tkatchenko, Ekseketiv JenerelMenesa bilong Oil Search Limited, Gerea Aopi, na Fainens Ekseketiv bilong OSL, LeonBuskens i sanap long Nesenel Futbal Stediam long Mande. Baksait bilong piksa i soim ol siabilong stediam bilong sindaun na lukim pilai. - Wantok piksa; Philemon Tame

Piksa i soim ol wokman i wokyet long pinisim Nesenel FutbalStediam. Wok bai pinis klostutaim bilong opim NFS longFebrueri 6. - Wantok piksa; Phile-mon Tame

Hekari United i win...Soim strong na save

Andrew Molen i raitim

LONG namba wan hap bilong gem,Hekari United i soim save na strongbilong ol wantaim gutpela wok napilai we i lukim PKA Rapatona i nomekim planti nois.Hekari luk strong na i traim gol

mak bilong Rapatona planti taimlong dispela NSL pilai bilong ol longlas wik Sarere long Mosbi.Planti singaut na toktok i kamap

namel long ol Hekari pilaia we imekim isi long ol i save long ran napilai bilong ol yet.Bikpela hap bilong namba wan

hap bilong gem i lukim Hekari ipilai insait tasol long hap bilong olRapatona.Namba wan gol bilong Hekari i

kam long Wera Wama bihain long10-pela minit bilong gem tasol Ra-patona i no bin inap long bekimdispela hariap.Tasol long namba tu hap bilong

gem, Rapatona i kam bek strongtaim skin bilong ol Hekari pilaia ikol yet long malolo ol i kisim longhap taim.Dispela i lukim ol i holim strong

pilai bilong ol insait long hap bi-long Hekari na i givim sans longHenry Ronney i skoa bilong ol longwanpela fri kik.Rapatona i kisim strong long dis-

pela gol na i traim sampela moagol tasol Hekari bagarapim ama-mas bilong ol taim Tommy Semmyi skoa bilong ol long fultaim longwin 2-1.

NAMEL MAN: Pettersen Elijah i painim rot namel long Rodney Mobiha (lephan) na Otto Kusunan bling Hekari longNSL gem bilong ol las wik Sarere long Mosbi. NSL i win 2-1. POTO: A. Molen.

Page 10: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

olspotpoto Janueri 21 - 27, 2016 Wantok P27

Pablik Seven Netbaleksen long Bisinislong Sarere.

Yumi danis olsem, subim wanpelalek i go olsem...

Balus i laik pundaun...

Ol rastaman i klesh...

Aii! nokenholim mi...

Aiyoo, mipinis nau...

Mai bol!!...

Beks bilong Gigira FC i pulim bal long lek bilong em taim pilaia bilong Pom FC iran long stopim em. Pom FC i win 1-0.

Kori bilong Hekari FC i traim logabrusim beks bilong Rapatona longnamba tu pilai bilong NSL long Mosbi.Hekari i strong moa na win 2-1.

Beta na rana bilong United Sisters i ran long nambawan bes taim pilaia bilong Yokomo i traim long autimem long A gret pilai bilong ol meri long softball.

Ragbi yunien 7s pilai long Bava pilai graun. Dispela pilai em bilong kap fainal.

Poto: AndrewMolen

Ol poto:NickyBernard

Page 11: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2… · Memba bilong Pomio, Elias Kapavore, i askim bikpela gav-man long stretim rot long saut kos Pomio na wokim

Isu 2158 Janueri 21 - 27, 2016

Lukim spots poto - pes 27 Kumul i no gat kosa yet - Hekari i win - P26

Philemon Tame i raitim

PAPUA Niugini baisapotim Tonga longhostim 2019 PasifikGems.

Praim Minista PeterO'Neill i bungim PraimMinista bilong Tonga,Akilisi Pohiva, long PotMosbi long Mande na itok promis long sapotimTonga.

''Gavman bilongTonga i mekim wokpinis long hamas maniol bai yusim long mekimwok redi long kamapimdispela gem. Tasolmipela bai salim ol wok-lain bilong mipela i golong painim aut hamasmani mipela bai helpimna tokaut wantaim olnius lain bihain,'' PraimMinista Peter O'Neill itok.

''Yupela i save olsemgavman i skelim pinismani bilong 2016, tasolmipela bai skelim manibilong 2017 inap 2019long helpim Tonga longkamapim dispela gem.''

Em i tok moa olsemgavman bilong PNG imekim tok promis pinislong las yia Pasifik Gemslong PNG bai sapotimTonga long kamapim2019 Pasifik Gems.

''Mipela i sanapstrong olsem kantri namipela i bin luksave longkamapim Pasifik Gemsaninit long sampelabikpela salens,'' O'Neill itok.

''Wankain tasol,Tonga i bungim dispelasalens olsem mipela ibin bungim.

''Nau, nupela gavmanbilong Tonga i laikkamapim dispela gemwe bipo gavman bilongol i mekim tok promislong pipel bilong ol.

''Dispela em ol sam-pela luksave we mipelabai givim long Tonga. Natu, ol i mekim tokpromis long mipela longkamapim gen bikpelastediam longNuku'alofa, we trek nafil resis bai kamap long

en. Mipela bai helpim olna kamapim dispelabikpela stediam.''

Oposisen Lida, DonPolye i bungim PraimMinista Pohiva na isapotim Tonga longkamapim gem.

Polye i tok, ''I gatbikpela salens i staplong taim bilong mekimwok redi inap long pilaibai stat, tasol Tonga baisanap strong nakamapim dispela pilai.

''Tonga i nidim plantisapot long kamapim2019 Pasifik Gem longmak.''

Praim Minista Pohiva itok, ''Tonga i nidim moalong K361 milien longkamapim dispela gem.''

''PNG i bungim taimnogut na i sot longmani, tasol em bai soimhan mak bilong em longsapotim Tonga,'' Polye itok.

Oposisen lida i tok emi gat bikpela tingtingolsem Australia na NuSilan bai helpim Tongalong kamapim dispelapilai.

PNG bai sapotim

Tonga long 2019 Gems

Stetsu bilong disebol man i pilai o?

LUKAUTIM GUT: Piksa i soim stetsu bilong wanpela pilaia bilong 2016 Pasifik Gems we oli bin sanapim long Erima Raunabaut. Tasol sampela lain i no yusim het na i bagarapimlek bilong dispela stetsu we i sanap long maus rot bilong pipel bilong PNG, bikos plesbalus i stap klostu. Na tu, em i no gutpela piksa bikos ol pipel bilong narapela kantri tusave i go kam long dispela rot. - Wantok Piksa: Nicky Bernard