wantokwantokniuspepa.com/images/wantokniuspepa/2016/wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus,...

22
Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2195 Oktoba 6 - 12, 2016 28 pes K1 tasol Wantok The Catholic Reporter insait... P9,10,19 na 20 Oktoba 2016 isu Moto kanu i katim Ramu riva wantaim ol manmeri laik go olsem long Aiome na ol eria long baim buai. Poto: James G. Kila Moto Kanu long Ramu Wara... Ileksen plen i redi ILEKTRAL Komisin i redim pinis plen bilong ranim Nesenel na Lokal Level Gavman (LLG) Ileksen long neks yia, Sif Ilektoral Komisina Patalias Gamato i tok. Mista Gamato i tok Ilektoral Komisin i kamapim na redim pinis ol taim, de, det na ol ples we ol manmeri husat inap long vot bai makim ol lida bilong ol. Mista Gamato i autim dispela toktok long kliaim tingting bilong ol manmeri na gavman olsem Ilek- toral Komisin i wok long mekim ol wok long redi long 2017 Nesenel na LLG Ileksen. “Ol samting i redi pinis. Mipela bai gesetim dispela plen long mun Desemba long larim sampela ol nu- pela LLG, we Nesenel Ekseketiv Kaunsil (NEC) i bin kamapim, i stap insait tu long dispela plen,” Mista Gamato i tok. Mista Gamato i tok Ilektoral Komisin i no bin kisim fanding hariap tasol taim ol i kisim sampela fanding, ol i wok long mekim ol wok olsem trenim ol asisten riten- ing opisa (ARO), ol ritening opisa (RO) na ol enrolmen ejen. “Bihain long dispela trening, ol enrolmen ejen bai go aut long ol provins, distrik na LLG wot long kisim ol nem bilong manmeri na apdetim ilektoral rol. Mista Gamato i tok Ilektoral Komisin i: n holim pinis 8-pela intadipatmen- tal ilektoral komiti miting; nGivim ripot pinis long Praim Min- ista Peter O’Neill na Sif Seketri Isaac Lupari long wanem samting ol i wok long mekim; nHolim pinis tripela miting bilong ol politikel pati na toksave pinis long wok Ilektoral Komisin i wok long mekim; ntoksave pinis long ol wok man- meri bilong Australian Hai Komisin, Ambaseda bilong Saut Korea na Amerika, Hai Komisina bilong India na Nu Silan, na wantaim ol arapela stekholda na dono patna; na nholim pinis tripela woksop bi- long ol provinsal ileksen menesa na asisten ileksen menesa. Em i tok tupela moa woksop bai kamap long Mt Hagen long mun Novemba long dispela yia na long Kokopo long mun Febuari long neks yia. Long wankain taim, Rejista bilong ol Politikel Pati na Kendidet, Dokta Alphonse Gelu, i tok PNG i gat 34 politikel pati. “Dispela 34 politikel pati i re- jista pinis na ol bai sanapim ol kendidet long 2017 Nesenel na LLG Ileksen,” Dokta Gelu i tok. Em i tok 18 politkel pati i gat ol memba bilong ol i stap long Nesenel Palamen long dispela taim, tasol ol 16 politikel pati i no gat memba bilong ol i stap long Nesenel Palamen. “I gat 9pela bilong dispela 16 politikel pati i stap long Gav- man. Planti ol politikel pati gat wanpela memba tasol,” Dokta Gelu i tok.

Upload: others

Post on 09-Mar-2021

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!Namba 2195 Oktoba 6 - 12, 2016 28 pes K1 tasol

WantokThe

CatholicReporterinsait...

P9,10,19 na 20

Oktoba 2016 isu

Moto kanu i katimRamu riva wantaimol manmeri laik goolsem long Aiome naol eria long baimbuai. Poto: James G. Kila

Moto Kanulong RamuWara...

Ileksen plen i redi ILEKTRAL Komisin i redim pinisplen bilong ranim Nesenel naLokal Level Gavman (LLG) Ileksenlong neks yia, Sif IlektoralKomisina Patalias Gamato i tok. Mista Gamato i tok Ilektoral

Komisin i kamapim na redim pinisol taim, de, det na ol ples we olmanmeri husat inap long vot baimakim ol lida bilong ol. Mista Gamato i autim dispela

toktok long kliaim tingting bilong olmanmeri na gavman olsem Ilek-

toral Komisin i wok long mekim olwok long redi long 2017 Nesenelna LLG Ileksen. “Ol samting i redi pinis. Mipela

bai gesetim dispela plen long munDesemba long larim sampela ol nu-pela LLG, we Nesenel EkseketivKaunsil (NEC) i bin kamapim, i stapinsait tu long dispela plen,” MistaGamato i tok. Mista Gamato i tok Ilektoral

Komisin i no bin kisim fandinghariap tasol taim ol i kisim sampela

fanding, ol i wok long mekim olwok olsem trenim ol asisten riten-ing opisa (ARO), ol ritening opisa(RO) na ol enrolmen ejen. “Bihain long dispela trening, ol

enrolmen ejen bai go aut long olprovins, distrik na LLG wot longkisim ol nem bilong manmeri naapdetim ilektoral rol.Mista Gamato i tok Ilektoral

Komisin i:

n holim pinis 8-pela intadipatmen-

tal ilektoral komiti miting; nGivim ripot pinis long Praim Min-ista Peter O’Neill na Sif SeketriIsaac Lupari long wanem samtingol i wok long mekim;

nHolim pinis tripela miting bilongol politikel pati na toksave pinislong wok Ilektoral Komisin i woklong mekim;

ntoksave pinis long ol wok man-meri bilong Australian Hai

Komisin, Ambaseda bilongSaut Korea na Amerika, HaiKomisina bilong India na NuSilan, na wantaim ol arapelastekholda na dono patna; na

nholim pinis tripela woksop bi-long ol provinsal ileksenmenesa na asisten ileksenmenesa.

Em i tok tupela moa woksopbai kamap long Mt Hagen longmun Novemba long dispela yiana long Kokopo long munFebuari long neks yia. Long wankain taim, Rejista

bilong ol Politikel Pati naKendidet, Dokta AlphonseGelu, i tok PNG i gat 34 politikelpati. “Dispela 34 politikel pati i re-

jista pinis na ol bai sanapim olkendidet long 2017 Nesenel naLLG Ileksen,” Dokta Gelu i tok. Em i tok 18 politkel pati i gat

ol memba bilong ol i stap longNesenel Palamen long dispelataim, tasol ol 16 politikel pati ino gat memba bilong ol i staplong Nesenel Palamen. “I gat 9pela bilong dispela 16

politikel pati i stap long Gav-man. Planti ol politikel pati gatwanpela memba tasol,” DoktaGelu i tok.

Page 2: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

P2 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016 nius

Polye sori long ol irausim lapun man OPOSISEN Lida DonPolye i no wanbel longol polisman i binrausim wanpela lapunman long haus bilongem long Hohola longPot Mosbi long laswik.

Mista Polye i askimPraim Minista PeterO’Neill long stopim olpolisman na ol wokmanmeri bilong Dipat-men ov Lens na PisikelPlening na NationalHousing Corporation(NHC) i no ken rausimol manmeri natinglong ol haus bilongNCH.

Ol polisman i bin bi-

hainim wanpela kotoda na rausim OisaEvoa, husat i gat 94krismas na husat i binpait long Wol Wo IIolsem wanpela FuzzyWuzzy Angel.

Mista Polye i nowanbel long ol polis-

man i hensapim em,katim banana, rausimol kago na ol samtingbilong em, na lokimhaus na banis bilongem wantaim bikpelasen.

Long Mande longdispela wik, Minista bi-long Hausing PaulEzekiel na MenesingDairekta bilong NHC,John Dege, i bin golukim dispela man, natokim em long go bekgen na stap long bi-long em.

“Dispela kain pasinbilong mekim paulpilai Lens Dipatmen imas stop. Ol man

husat i wok long givimol len taitel nating imas stopim dispelakain pasin,” MistaPolye i tok.

Em i askim PraimMinista O’Neill longkamapim wanpelawok painimaut longsekim olsem wanemdispela man, husat itok em i gat taitel longdispela haus, i binkisim len taitel.

Praim MinistaO’Neill i bin stopimNHC long salim olproperti na tambuimNHC long rausim olmanmeri husat i sliplong haus bilong NHC.

Oposisen Lida DonPolye

Tambu long rausim olman long hausOPOSISEN Lida DonPolye i askim Praim Min-ista Peter O’Neill longtokim gen ol wok man-meri bilong NationalHousing Corporation(NHC), ol polisman nakot long tambu longrausim ol manmeri husati slip long haus bilongNHC.

Mista Polye i tok plantitaim sampela ol man i nobihainim stretpela rot nai wok long mekim paul

pilai wantaim sampela olwok lain long Lens Dipat-men na NHC long kisimlen taitel.

Mista Polye i laikimHausing Minista PaulEzekiel long bihainimtoktok bilong Praim Min-ista na stopim dispelakain pasin bilong ol wokmanmeri long NHC i noken rausim ol man nat-ing long laik bilong ol yet.

Em i askim gen PraimMinista O’Neill long

strongim dispela toktokna putim bikpela tambulong rausim ol man nat-ing long haus bilongNHC.

Long mun Ogas PraimMinista O’Neill i bin tam-buim ol wok manmeri bi-long NHC i no ken salimhaus o rausim ol mannating.

“Olsem wanem nasampela ol wok man-meri bilong NHC i woklong salim haus yet?”Mista Polye i askim.

O’Neill laikim patnasiplong turis bisnis

PRAIM Minista PeterO’Neill i askim ol man-meri long strongim pab-lik-praivet patnsaip longkirapim bisnis bilongturis long kantri.

Mista O’Neill i mekimdispela toktok long laswik Fonde taim emopim nupela haus mal-olo bilong Madang Re-sort Hotel.

Mista O’Neill i tok olmanmeri i mas luksaveolsem bisnis bilong turisem i wanpela sas-tenebel bisnis.

“Bisnis bilong turis baistap yet, oil na ges baipinis. Bihain taim bilongdispela kantri i stap longturis bisnis,” MistaO’Neill i tok.

Em i tok gavman i woklong putim moa manilong kirapim ol rot na

bris, ples balus, sip brisna daunim hevi bilong lona oda long pulim plantituris i kam insait longPNG.

“Infrastraksa bilongkirapim turis bisnis em inamba wan samting.Gavman na ol bisnishaus i mas wok bungwantaim aninit long

pablik praivet patnasipna kirapim planti nambawan samting longhelpim bisnis bilongturis long PNG i gro,”Mista O’Neill i tok.

Em i tok bihain taimbilong dispela kantri istap long han bilongturis bisnis na dispelabisnis bai holim ikonomibilong kantri.

Mista O’Neill i askimol manmeri long stap isina no ken bagarapimnem bilong kantriwataim pasin no gut olstil pasin.

“Dispela kain pasin iken bagarapim nem bi-long kantri bilong yumi.Yumi mas wokbungwantaim long larimplanti turis i kam insaitlong kantri,” MistaO’Neill i tok.

Praim Minista PeterO’Neill

Wobiro askim kot long marimariGAVANA bilongWesten Provins, AtiWobiro, i askim kotlong marimari long emwantaim arapela tu-pela wokman bilongem na givim liklikmekim save bikos ol ilaik bekim mani bilongpipel we kot i tok ol ibin tingting longpaulim.

Kot i painimaut pinisolsem Gavana Wobiro,olpela Westen Provin-sal Edministreta DoktaModowa Gumoi nabisnisman NormanCarl May i asua pinislong stilim mani bilong

pipel bilong WestenProvins.

Tasol sapos kot igivim ol liklik mekimsave long Oktoba 27, oltripela man bai no inap

go long kalabus, tasolkot bai tokim ol longbekim dispela mani natambium ol long stilgen o brukim arapelalo bilong kantri.

Kot i bin painimautolsem Gavana Wobiro,na tupela man i binpasim tok long salimK7.06 milien bilongWesten Provinsal SevisImpruvmen Progrem(PSIP) i go long wan-pela faundesen.

Nem bilong dispelafaundesen em Fly CareFoundation na kot ipainimaut olsemtripela man yet i bin

sainim ol pepa longlarim ol mani bilong di-velopmen i go insaitlong dispela faunde-sen.

Kot i painimautolsem ol i no bin bi-hainim stretpela rotaninit long PablikFainens (Menesmen)Ekt long yusim pablikmani o mani bilongpipel.

Ol tripela man itokim kot olsem ol iredi long bekim dispelamani long WestenProvinsal Gavman.

Kot bai mekim di-sisen long Oktoba 27.

Ati Wabiro

Nupela kampani laik baim gol WANPELA nupela kampanibilong baim aluvial gol iredi long wokbung wan-taim ol manmeri husat isave was long ol liklik gollong wara na arere longmaunten.

Mt Kare Gold Consult-ants (MKGC) i redi longwokbung wantaim ol man-meri long Porgera na MtKare long Enga Provins nahelpim ol long salim ol lik-lik aluvial gol long gutpelaprais.

Jeneral Menesa bilongMKGC, Warren Kii, i tokimol manmeri long Mt Karena Porgera, husat i savesalim gol, long askim praisbilong gol long kampani bi-long em, bihain long ol isalim gol bilong ol.

“Gol prais i go antapgen. Dispela em i wanpelasamting we ol liklik man-meri bilong yumi long plesi no save.

“Mi laik tokim ol long

askim mipela pastaim.Mipela i redi long helpimol wantaim kain ol nambawan infomesen long golmaket.

“Planti taim sampela olgol baia i wok long gia-manim liklik manmeri longples. Ol i ting prais bilongol i pundaun yet na ol isalim aluvial gol long liklikmani.

“Dispela kain pasin bi-long paulim ol asples man-meri i mas stop. MKGC i

laik tokaut stret longwanem samting i kamaplong intanesenel golmaket.

“Mipela i laik helpim olmanmeri bilong mipelalong ples long salim gollong gutpela prais nasenisim laip bilong ol.

“Gol i no save kam longisipela rot. Ol manmerilong ples i save wok hatlong painim gol long warana arere long maunten,”Mista Kii i tok. Mt Kare Gold Consultants laik baim aluvial gol long Porgera.

Page 3: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

nius Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P3

Papagraun no wanbellong Telikom Peter Larry i raitim

WANPELA papagrauntru bilong Ballam pleslong Boikin-Dagua LLGlong Wewak, Is Sepiknau i laikim ol enjiniabilong Telikom PNGLimited long stopim olwe ol i wok longmekim antap longgraun bilong em. Lawrence Momin i

no wanbel long olwokman bilongTelikom PNG i no tok-save long em nasanapim wanpelatrensmisen tawaantap long graun bi-long em. Mista Momin it ok

Telikom PNG i no kisimtok orait long em pas-taim long ol i muv goinsait long graun bi-long em na sanapimdispela tawa antaplong graun bilong emlong Ballam.Em i tok tupela man,

Ben Aikin na RickyAikin, i tanim olsem tu-pela i papa bilong dis-pela graun, na tupela imekim paul pasin longkisim Telikom PNG ikam insait longsanapim dispelakomyunikesen tawa.“Mi mas tok aut klia

long Telikom PNGolsem dispela tupelaman i no papagraun

tru bilong dispelagraun,” Mista Momin itok. “Olgeta manmeri

long Ballam, na tu olmanmeri long arapelaples i stap klostuolsem ples bilong milong Butt, i save olsemol tumbuna man bi-long mi i bin winimwanpela pait na ol i binkisim dispela graun. “Dispela graun i nau

graun bilong Mogetu-mus klen, wanpela lik-lik klen bilongNebenek klen bilongmi,” em i tok. Mista Momin wan-

taim arapela ol manlong Butt ples long

Dagua i putim ripotpinis long WewakPolis long tunde na ikisim wanpela priven-tiv oda long stopim olinjinia bilong TelikomPNG i no ken wok longdispela graun. Tasol ol wokman bi-

long Telikom i go hetyet na mekim wokbikos ol i mekim olgetapepa wok na agrimenwantaim Ben na Aikin.Mista Momin nau i

askim bos bilongTelikom long Wewak,husat i bin toktok wan-taim Ben na Ricky Akinlong kam aut ples kliana stretim toktok wan-taim em na arapela olpapagraun long Buttlong Dagua ples.

Sir Julius i tingim bekPresiden- PeresPASTAIM Praim Ministana Gavana bilong NuAilan provins, Sir JuliusChan, i tingim bek laip bi-long Szymon Peres, long-pela taim Presiden nalida bilong Isrel husat ibin wanpela wol lida we isave toktok longkamapim bel isi longMidel Is namel long olArab kantri na Isrel. Sir Julius i bin autim

tok sori bilong en longtaim em i harim long daibilong Presiden Pereslong las wik Trinde. Em i wanpela bilong ol

namba wan lida bilongbilong Isrel politik na lainbilong kamapim bel isi,we tupela taim em i binstap olsem Praim Ministana Presiden. “Wol i lusim wanpela

bikman, Man bilongkamapim bel isi na manwe olgeta ples i gat biliplong en long wol,” SirJulius i tok. “Em i wanpela man bi-

long bel isi na klostuolsem Papa bilong Isrelstret. Em i winim tingtingbilong ol pipel long gatbilip long em we i brukimol banis na lain bilongbirua, wantaim makantap tru,” Sir J i tok. Sir J i tok, “Kain pasin

bilong em long bihainimstori bilong ol pipel bi-long em na long politikallidasip na diplomesi bi-long en long toktok bi-long bringim bel isinamel long ol birua lainklostu long kantri bilongen i mekim na em i winimNobel Pis Prais. “SHIMON PERES i bin

stap olsem Foren Ministataim mi bin bungim em,”Sir J i tok.Long yia 1993, Sir

Julius olsem Fainens Min-ista bilong PNG Gavman i

bin kisim wanpela delige-sen i go long Isrel longstatim ol toktok namellong tupela kantri we ikamapim diplometik rile-sens bilong tupela. “Mipela i bin bung in-

sait long Tel Aviv na luk-luk raun bilong mipelawe ol i redim, i kisimmipela i go long ol liklikfam bilong MOZAB na olholi ples long JordanWara, Dead Sea,Jerusalem, Nazareth naMaun, Camel wantaim tuwanpela Baha’i Haus bi-long Jastis long Haifa.Mipela go long inspekimol Naval Bot na las trumipela i go lukim ples wei gat bikpela stori bilongpait long en, “GolanHeights” we i stap antaplong maunten we olbikpela, bikpela pait bi-long Israel na Syria i binkamap insait long 6-pelade pait long 1967.“Wanpela liklik toktok

bilong leit Peres we i stapklia tru long tingting bi-long mi inap nau, em tok-

tok bilong em longbikpela siti bilong bipotaim, Jerusalem;‘Jerusalem em i op longwok bilong lotu tasollong wok politik em ipas,” Sir J i tingim bek. Em wantaim sampela

memba bilong Nu AilanBaha’I Bilip i bin bungwantaim Presiden Pereslong Haifa na wanpela FijiKomanda, na ol trupwantaim UN PiskipingFos long boda bilong Is-rael na Lebanon. “Baibel graun em i

wanpela kain ples bilongem yet; em i wanpelastori bilong bipo i staplaip yet long ol lotu nalong ol holi ples. Em iwanpela taim we mi bingo wantaim Sir Noel Levi,taim em i bin HaiKomisina bilong UK naEmbeseda bilong Isrel istap namel long olYuropien kantri, naFainens Seketeri long dis-pela taim, Gerea Aopi nasenia opisa, BabaniMaraga.” Sir Julius i tok.

Presiden Shimon Peres i sekhan wantaim Sir JuliusChan long Tel Aviv, long 1993. Poto: Media Unit - NIPG JICA sapotim Edukesen wantaim kar

Paul Zuvani i raitim

JAPAN Intanesenel Ko-poresen Ejensi (JICA),em i dona ogenais-esen bilong Japan, isapotim Quis-Me pro-gram bilong EdukesenDipatmen wantaimK115,000 NissanTurbo long Mosbi longaste.Quis-Me program

Edukesen Dipatmen ilaik wok poromanwantaim JICA longranim inap long 5-pelayia.Quis-Me program

bai kamapim ol teksbuk long helpim olsumatin husat i staplong Gred 3 i go inaplong Gred 5 longlainim gut Inglis, Mets,Saiens na Kalsa.Ol i kamapim Quis-

Me program bihainlong JICA i pinis longwok poroman wan-taim Edukesen Dipat-men long EQiu TVprogram we tupela iranim long helpim olsumatin i stap longGred 6 i go inap longGred 8. EQiu TV i stat

long 2000 na pinislong 2015.Long taim bilong

givim ka YoshihikoChujo, sinia mausmanbilong JICA long PNG itok wantaim EQiu TVol i lukim bikpela senislong save bilong olsumatin long Mets naSaiens.“Japan i save putim

bikpela tingting longedukesen.“Jica i bin statim

EQiu TV, na lukim

planti senis long savebilong ol sumatin.“Ol i gat moa save

long Mets na Sainslong ol sumatin husat ino ranim EQiu TV.“Dispela ol senis i no

kamap hariap tasol isiol i wok long kamap.“Kisim save i no

samting bilong hariaptasol isi i go wanpela iken lukim ol senis,”Chujo i tok.Em i tok JICA i laik

lukim Edukesen na wei

ol sumatin i kisim savei kamap gutpela.Long makim maus

bilong Edukesen Di-patmen Titus Hatagen,Fes Asisten Seketari,Karikulum i tok tenkyulong helpim bilongJICA.Hatagen i tok Japan

i gat gutpela Edukesensistem na Papua Niug-ini i mas lain long weiJapan i save kisimsave.

Yoshihiko Chujo, senia mausman bilong JICA i givim kar ki long Titus Hata-gen, Fes Asisten Seketari, Karikulum long Edukesen long sapotim Quis-Meprogram. Poto: JICA

Page 4: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

P4 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016 nius

Wantok niuspepa i laikimol eijen

insait long Madang,Kimbe,

Kundiawa, Wewak, Jiwaka, Tari,

Kiunga, Tabubil, Daru,Kerema, Manus, Kavieng

na Alotau long salim niuspepa bilong mipela.

Mipela i laikim ol Eijen long distribiutim niuspepa long dispela ol ples antap hariap

tru!

Sapos yu ting yu em rait man o merilong dispela wok, ringim Sekulesen Supavaisor bilong mipela long Fon: 325 2500 o email i kam long:[email protected]

Smuk bilong plastik igat kemikal no gut

Frieda Sila Kana i raitim

SMUK i kam long ol plas-tik na ol kain pipia bilongstua we ol pipel long siti isave kukim arere longhaus dua inap longkamapim bikpela sikolsem kensa long taim olmanmeri na pikinini ipulim win long smuk bi-long en.

Faunda na Dairekta bi-long Sastenebel KostlainPNG, Ryley Webster i tokklia long taim bilong‘Klinim Pot Mosbi Kem-pen” las wik long LamanaHotel.

Sastenebel KostlainPNG em i wanpela non-propit ogenaisesen aninitlong globol SastenebelKostlain nem, we i savekamapim ol rot bilongstetim ol bagarap i kamaplong envairomen wan-taim ol nupela kain pro-jek.

Mista Webster i tokolsem ol pipia i save goraun long olgeta ples. Ol isave kamap long nambisna ol i save pundaun longrot na ol baret wara i savekarim i go daun long nam-bis. i gat sampela samtingolsem i save kamap taimpipia i stap long graun.

1. Wanem hap

pipia i stap, ol natnat baikarim kiau na kamapimnatnat bilong bringim olsik olsem malaria, elepen-taitis, Dengi Fiva, ZikaVaires na mekim ol pipelsik.

2. Wanem kain weyumi mekim long tromoipipia em i impoten. Taimyu kukim pipia i gat olplastik em yu larim olkemikel we i birua long

helt bilong ol man i go aut. Em i kenkamapim sik kensa. Posin i kamap logndispela smuk em i olsem man i smuk narausim smuk 300 taim. No ken kukim plas-tik.

3. Ol enimal na pisin i kaikai plastikna i dai. Sapos pis i kaikai plastik em baistap long bodi bilong en taim man i kaikaiem i ken kisim sik. “Ol pipel bai lukautimwanem samting ol i sve laikim” olsem namipela bia yusim drama grup long givi-maut dispela toktok.

“Kanaka Tieta grup”Ol pis i ken kaikai plastik na posin inap

go insait long bodi na sapos ol pipel ikaikai bai em inap kamapim bagarap longbodi bilong ol. PNG i no kamap yet longkain taim we ol pis na samting bilong sol-wara i bagarap long ol pipia bilong stua napektori tasol em i gutpela long yumistopim pastaim lnog em i kamap.

“Ol pipel i save lukautim wanem samt-ing ol i laikim tumas,” olsem na samposyumi laikim ples bilong yumi, bai yumisave lukautim gut,” Faunda bilong Sas-tenebol Kostlain PNG, Ryley Webster i tok.

Sastenebel Kostlain PNG bai wok wan-taim wanpela lokal tieta grup, “Kanaka”.

Ekting Deputi Siti Menesa bilong Ne-senel Kepital Komisen (C&SS), Ted Lukuitok Edukesen bilong wes menesmen em iimpoten long ol yanppela lain long save.Wes Polisi i stap na Wes Menesmen Pleni stap tasol ol pipel i mas senisim pasin.

Em i tok divisen bilong em bai givimsapot na singaut long ol bisnis haus napraivet sekta long kam insait na wok wan-taim NCDC long ol “Neighbourhood Pro-gram” we i stap nau long ol sampelasetelmen.

Long ol skul nau em tripela “R” programi ran i stap. olsem na tupela sumatin bi-long Jubili Sekenderi Skul i raitim nawokim wanpela song long tripela ‘R’ we oli singim long dispela taim. Na ating baikamap olsem tim song bilong ‘KlinimMosbi Kempen’.

Lead Singa Jacklyn Joseph Nomoru na twin susa Joelyn bekap. Tupela isumatin bilong Jubilee Katolik Sekenderi Skul. Poto: Nicky Bernard

NCDC Gavana opim‘Klinim Mosbi’ Kempen

Frieda Sila Kana i raitim

NESENEL Kapitel DistrikKomisen (NCDC) I patnawantaim SastenebelKostlain PNG Inc na opimwanpela bikpela kempenbilong klinim Pot Mosbisiti, ‘Klinim Mosbi Kem-pen’.

Gavana Powes Parkopwantaim Siti Menesa,Lessley Alu i bin opimkaramap bilong bena bi-long dispela kempen longai bilong 200 o moa man-meri na pikinini.

Ryley Webster, Faundabilong Sustenebel Kost-lain Papua Niugini i binopim dispela seremoni.

Mista Webster i tokolsem dispela kempen ibilong skulim ol pabliklong bilong lukautim nadaunim hevi bilong olpipia olsem ol plastik begna ol kontena. Ol i laikskulim ol skul pikinini, olpipel long setelemen naol ples insait long Ne-senel Kapitel Distrik, olMotu-Koitabu viles longno ken tromoi nating

pipa, na tu long no kenkukim ol pipia we inaplong rausim ol ges no gutinap long kamapim kensalong bodi.

NCDC Deputi sitimenesa bilong sosel sevisi tok NCDC i gat wanpelaprogram pinis na i bilongwok wantaim ol skulaninit long bikpela toktokbilong tripela ‘R’, Reduce,Refuse, Recycle’ longyusim gen ol samting wei luk olsem pipia.

“Wes Menesmen hevi igat planti kain hap, tasolbikpela samting em longtingting na pasin bilong olman. Pasin bilong ol manem i bikpela hevi bikostaim ol man i stap laip, oli wok long kamapim pipiayet,” Mista Sam i tok.

“Nau mipela laikwokim tim wantaim Sas-tenebel Kostlain PNGlong kisim ol pablik, spotsejensi na ol etlit, ol skulsumatin, ol NGO na olnarapela lain long dau-nim dispela traipelasamting no gut, ‘MistaSam i tok.”

Long wankain taim,Mista Alu i tok, em i bis-nis bilong olgeta man-meri na pikinini longkamapim toktok bilongrausim ol pipia long siti.

“Yumi olgeta masmekim sampela liklik woklong helpim dispela kem-pen. No ken tromoi pipiai go ausait long rot. Dis-pela rot so em bilongsoim ol pipel olsem plen-ing na wes menesmen iran sait, sait wantaim,”Mista Alu i tok.

Mista Alu i tok moaolsem olgeta pipel i maswok wantaim long lukau-tim Siti bilong ol.

Em i tok Gavana i binmekim planti senis insaitlong 5-pela yia pinisolsem na ol pipel i massenisim pasin long lukau-tim siti na lairim e mi stapklin.

“Dispela bai sevimplanti mani long wokim olnarapela wok. No kentromoi pipia. West inapmekim money bikos sam-pela pipia i ken kamap rotbilong mekim mani,” emi tok.

Grup poto bilong opim Klinim Pot Mosbi Kempen bena. L-R Chris Amini, PastaimKepten PNG Kriket Tim, NCD Gavana, Powes Parkop, Weitlipta gol medalis, Dika Toua,Ryley Webster, Faunda na Dairekta bilong Sastenebel Kostlain PNG, Deputi SitiMenesa, Sosel Sevis, Ted Luku. Poto: Nicky Bernard.

Redscar Hai Skul laikim sapotPaul Zuvani i raitim

REDSCAR Haiskul i gatbikpela hevi na i laik gut-pela sapot, Haiskul bodov menesmen siamanOveai Maino i tok.

Em i tok skul i gat hevilong stretim na longwankain taim i laikim olnupela klasrum, laibrerihaus na tisa haus.

Em i tok hevi bilong dis-pela ol samting na plantitaim skul i no ran gut, naol sumatin i no save laingut.

Maino i mekim dispelatok taim em i welkamimol skul bod ov menesmen(BoM) long 4-pela LNGimpek ples em Porebada,

Boera, Papa na Lealea weol yet i kamapim nupelaBoM buk na lonsim longPorebada long las wik.

Em i tok olgeta yia, skuli bin askim ol atoriti na ollain husat i pas long ranbilong skul long bringimsevis tasol i no gat wan-pela gutpela senis ikamap.

“Mi no inap long sutimtok pinga long wanpelaman tasol yu husat yusave yu mas helpim longkamapim senis i maskamapim,” Maino i tok.

“Dispela skul i stapwankain olsem ol i binmekim long moa long 40yia i go pinis.

“Long ol dispela taimwan wan ol bod ov

menesmen bilong skul itraim long painim rotlong kamapim senis longsampela samting bilongskul tasol no gat wanpelagutpela helpim i kamap.”

Maino i askim MurrayBell, ExxonMobil Plen SaitMenesa, sapos em i kenaskim menesmen bilongem long ol i ken helpimlong kamapim nupelaklasrum o haus tisa.

Long bekim, Bell i nogivim wanpela kliap toktasol i tok kampani i saveskul i bikpela samting naolsem kampani bai wokhat long givim sapot longol lokal komyuniti long olsevis olsem helt naedukesen.

Page 5: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P5heltnius

PIH Saveman NiusPh: 311 3000 and 799 88000 Website: www.pihpng.com

“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”

Specialist for kidney stones, now inPNG, with special laser treatmentAdding another feather totheir cap in introducing mod-ern medical techniques to PNGand living up to their missionof delivering advanced health-care to PNG; PIH, 3 Mile hassuccessfully arranged for aurology specialist from India,Dr Lionel to visit PNG for aweek starting today, the 4th .

Endoscopic removal of kid-ney stones is a procedure to re-move one or more kidneystones using laser lithotripsy –using a laser to break up thestones. The laser is introducedinto the body through the ure-thra in a non-invasive proce-dure, i.e. no surgery is involved.The greatest advantage in sucha procedure is that it is painless(mild discomfort), and greaterrecovery time. The conventional methods of

stone removal have a lot ofdrawbacks, including but notlimited to more pain, elaboratesurgical procedure, increasedchances of infection, morebleeding, and longer recoverytime. Kidney (or renal) stones are

clusters of tiny crystals that canform in the kidneys. Most clus-ters are too small to cause anyproblems and pass out of thebody in the urine.Sometimes, the clusters can

clump together to form biggerclusters, which may eventually

become big enough to blockthe urine collecting system inthe kidney. Sometimes, theypass out of the kidney downthe ureter and out in the urinewithout causing any problems,but if they are big they mayblock the ureter or lodge in thebladder. Some kidney stones do not

cause any symptoms at all, par-ticularly if they are very smalland not causing ablockage. However, kidneystones can be very painful andcause blood in the urine(haematuria) and generallyfeelings of being unwell, suchas a high temperature andvomiting. If the stone passesout of the kidney into theureter, it can cause severe pain.Kidney stones can cause an

infection. Signs of an infectioninclude a high temperature,vomiting and/or diarrhoea andurine that is pink or cloudy.

Diagrammatic representationof the procedure

Dr Lionel Ganaraj is a profes-sor and a renowned urologistworking in one of the leadingmedical institution of India;CMC , Vellore. He has extensiveexperience of more thantwenty years in the field ofUrology with special expertisein kidney stones removal andtransplant of kidneys. He is alsohighly respected for his probono work in under-developedsections of India. Dr Lionel educated us - “The

major symptom of kidneystones can be acute pain, withpatients often describing thepain as more painful that evenchild-birth. Though we also

have cases of silent stones,where the stones form and thepatient is unaware till an ad-vanced stage leading to renalfailure and the need for use ofdialysis.”“In the the constant effort to

bring advanced yet affordablehealthcare to the country, thistime too, PIH has managed toprocure the equipment neces-sary (as an expensive invest-ment) and more importantly achampion in that field to wieldthem, thus making it a possibil-ity for a lot of people plaguedwith problems of the urinarytract to get succour, here inPNG itself.” , Col Sandeep, CEOof PIH Dr Lionel plans to visit every

3 months, based on the num-ber of patients requiring hisservices, however the largerthe volume of patients, themore frequently he can flydown, as well as the cheaperthe procedure can be priced at.Presently it is priced very com-petitively at K 7000 only, whichis hands-down cheaper thanthe nearest neighbour offeringsuch treatment. Dr Paul Alexander, Consult-

ant- Surgeon , a former studentof Dr Lionel and a full-time doc-tor with PIH emphasized on therole of media in raising aware-ness about such medical ad-vancements in the country that

can benefit all citizens. PIH is Port Moresby’s largest

private hospital offering morethan 14 specialities under oneroof, with specialists and tech-nologically advanced equip-ment being utilised to bringmodern healthcare to PNG. PIHhas invited a specialist in Urol-ogy from overseas once againto conduct consultations andscreening of people facingproblems with their urinarytract. Please call at 71558866to book an appointment. Or,email us at [email protected] more information.

For more information, pleasecall Sambit K Mohanty | +675 71097004 | [email protected]

Dr Paul Alexander , Consultant– Surgeon, PIH Dr Lionel Gnanaraj, Urologist ,India

Dr Lionel Gnanaraj, Urologist ,India

Page 6: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

edukesenP6 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016

Theodist givim K30,000 mani makdairi buk long ol skul

Paul Zuvani i raitim

BIKNEM stesinari kampani,Theodist, i tokaut long giviminap olsem K30,000 mani makbilong ol dairi buk i go long olskul long kantri.

Ol buk bai go long ol skul wei stap long ol bus ples, maus-man bilong kampani nabiknem PNG swima Ryan Pini itok long las wik.

Em i tok kampani bai givimdispela ol buk i go long wan-pela grup bilong mobail tele-pon kampani, DigicelFaundesen, long givim aut.

Em i tok Faundesen i wokwantaim ol skul na i save we olskul i stap.

“Bikos long gutpela wokFaundesen i gat wantaim olskul long kantri, ol bai givim igo long ol skul we i nidim truna Theodist i amamas longgivim dispela ol buk i go longFaundesen,” Pini i tok.

“Wantaim dispela ol bukmipela i hop dispela baistrongim wok bilong ol skul.

“Ol bai yusim dispela ol buklong rait o long dro na dispelaem i gutpela invesmen.”

Long dispela Pini i tok kam-pani i amamas long givim kainhelpim olsem.

Long bekim toktok, Digicel

Faundesen dairekta BeatriceMahuru i amamas na i toktenkyu long kain helpimTheodist i givim long ol.

Em i tok long wok bilong ol,Faundesen i save wok wantaimol skul long bus ples na inaplong nau em i bin helpimolsem 488 skul.

“Wantaim dispela helpim miken tok stret olsem long 488skul mipela i bin helpim i gatinap olsem 19,000 na moasumtin i stap long dispela

skul,” Mahuru i tok.“Ol sumatin bai yusim dis-

pela ol dairi buk long mekimwok bilong ol.

“Mipela i amamas long kisimdispela ol buk. Wantaim manimak bilong K30,000, dispelaem bikpela samting.

Mahuru i tok maski nem bi-long yia i no wankain long yiaol i yusim ol buk, dispela i likliksamting na kain ol buk em olspesel na i no gat planti man-meri i save gat dispela ol buk.

Long mak bilong ol manmeri

i save rit na rait, inap olsem 40pesen tasol i gat save.

Long dispela em i tok dispelaol buk bai helpim long skruimna hap mak bilong ol manmerii save long rit na rait.

“Mipela long Faundesen ibilip skul wanpela tasol ibikpela samting long helpimstap bilong manmeri.

“Long mipela i bung wan-taim biknem stesinari olsemTheodist, mipela i ken mekimsenis long kantri,” Mahuru itok.

L-R Sels na Maketing Menesa bilong Theodist, Kevin Anderson, Digicel PNG Faundesen Sif OperesensOpisa, Rita Abe, CEO Beatrice Mahuru na Theodist Koporet Divelopmenn Menesa, Ryan Pini holimpiksa bilong sek mani we Theodist I givim long Digicel PNG Faundesen. Poto: Digicel Faundesen.

2016 TVET prinsipel givim ripot OL prinsipel bilong TeknikalVokesenel Edukesen na Tren-ing (TVET) Koles i bin go longharim toktok bilong Dipatmenbilong Edukesen long Waiganistat long Septemba 12 i go long14 Septemba, 2016.

I bin gat 11-pela prinsipel ikam long ol Teknikal Koles nawanpela institut. Ol dispelaskul em;

Pot Mosbi Bisnis Koles,Kokopo Bisnis Koles, BogenvilTeknikal Koles, Sauten HailansTeknikal Koles, Goroka BisnisKoles Madang Teknikal Koles,Pot Mosbi Teknikal Koles, WesNu Briten Teknikal Koles,Maunt Hagen Teknikal Koles naNesenel Ployteknikal institut,Lae.

Het toktok bilong dispelatoktok em “Enhancing QualitySkills Development for a BetterTomorrow” we i singaut longDipatmen bilong Edukesenlong stat long wokim plen longkisim bikpela namba bilong olsumatin husat bai pinis longGret 8 na Gret 10 na Gret 12long pinis bilong skul yia.

Planti sumatin husat i savelusim gret 8, 10, 12 na bikos ino gat inap spes long ol bikpelainstitusen ol bai stap nating. .TVET sekta bai bungim hevi bi-

long planti sumatin i lusim Gret8,10 na 12 long pinis iblong yia,olsem na em i impoten longDoE long wokim plen bilong gobikpela.

TVET sekta i mas redi longgivim inap spes long ol sumatinhusat i laik go insait long ol olVokesenel Senta, ol TeknikalKoles na ol Polyteknik insti-tusen long ol kain taim bilongol sumatin i lusim skul,” DoktaKombra i tok.

Dokta Kombra i tok tu olsemTVET i karikalam i mas senislong em i mas kamapim haistandet na kamap wankainmak long kisim intenesenel luk-save.

“Bilong kamapim gut ol plenna ektiviti bilong ol nupela di-velopmen i kamap, ol Prinsipelna ol Dairekta bilong TVET in-stitusen i mas wok gut wan-taim long menesim olinstitusen gut,” Ekting Seketeri

i tok moa. Long namba tri de bilong tok-

tok, ol i tok gutbai long tripelabikpela prinsipel husat i savestap long Madang, Wes NuBriten na Pot Mosbi TeknikalKoles bikos ol i kamap longtaim bilong ritaia. Ol dispelaprinsipel em, Patrol Maino,ML, Philip Colada na Allan Tira.Ol i bin stap olsem ol TVET lek-sera na inspekta na bihainkamap prinsipel long ol koles.

Ol prinsipel bilong 11-pela Teknikal Koles na Polytekik institut wantaim DoE wanwok.

UNODC autim Ripotbilong TransnesenelOgenais Kraim long

Pasifik.YUNAITED Nesens Opis bilong Drag na Kraim(UNODC)i bin kamapim wanpela ripot long olbikpela birua we i stap long ol transnesenelkraim long Pasifik rijon.

Ripot i tokaut long 4-pela bikpela kaintransnesenel ogenais kraim olsem drag na tre-fiking o stilim ol pipel, stilim ol samting longenvairomen olsem piseri na wail laip na pasinbilong stilim ol diwai bilong wokim timba nalong stilim na salim ol liklik gan samting.

Ripot i tok lukaut long ol dispela pasin no guti kamapim bikpela hevi long rijon na i luk olsemol Pasifik ailan i wok long stap long ai bilong ologenais kaim grup. Ol dispela kraim inap longkamapim bagarap long ol komyuniti, sas-tenebel ikonomik divelopmen na rijonal sekyu-riti.

I gat planti toksave o ripot em i no stap, natu planti lain i no gat gutpela save long oltransnesenel kraim i stap insait long ol PasifikAilan Kantri i stopim kamap bilong gutpelaripot i gat as.

Long Papua Niugini, ripot i toktok long oliligel woka long ol ples bilong pilai na entan-tenmen, maining ples na loging kem na painpamuk bisnis i gro. Ol dispela woka i no kisimgutpela pe long wok bilong ol na i luk olsem olman i putim hevi long ol i mekim wok wantaimpret.

Sampela kisim dispela kain hevi long wokbikos long ol dinau ol i gat na ol giaman tokpromis long ol sampela kain wok. Ripot itokaut tu long brukim ol human rait na longhelt, sefti na lukautim bilong ol wokman nawokmeri.

Hevi bilong ol trabel man i yusim ol gan naol narapela samting bilong pait long bagarapimol pipel insait long ol taun bilong Papua Niuginii soim olsem i gat pasin bilong kisim moa ganlong ples hait i

Ripot i tok kantri i mas givim tok orait longol bikpela intanesenel ligel instramen na bi-hainim tingting bilong ol nesenel lo na longkamapim strong tred sekyuriti na bod menes-men.

Gavman bilong Papua Niugini Kriminel Kod(Amenmen) Ekt 2013, we i tok ol pasin bilongstilim ol pipel em i brukim lo aninit long ol inte-nesenel standet.

Gavman i bin givim ol trening program wan-taim teknikal sapot i kam long IntenesenelOgenaisesn bilong Maigresen (IOM), longsakim wok bilong stilim ol pipel na longstrongim ol opisa bilong lo, ol fran lain opisa,judiseri na ol lain husat i no wok long gavman.

Kantri i givim tok orait tu long ol narapelabikpela konvensen olsem intenesenel UN Kon-vensen bilong stopim Transnesenel OgenaisKraim na Potokol bilong Stopim, Daunim naMekim Save long ol lain husat i stilim na salimol Meri na Pikinini.

UN sistem long Papua Niugini wantaim IOMi wok bung wantaim Gavman na ol patnaejensi long strongim wok bilong stilim ol man-meri na haitim ol ausait manmeri husat i laikkam insait long kantri nating na i no bihainimlo bilong kam insait. Dispela ripot nau i staplong websait bilong Yunaitet Nesenes.

Page 7: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

meri Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P7

Sapta 2...moa yet long hap 1 (Taro)

KAIKAI BILONG GIVIM STRONG

TARO KONGKONGTok i go pas-Long taim bilong tumbuna i no gat

taro kongkong long Papua Niugini. Ol man bilongarapela kantri i kisim i kam, ating ol man bilongHongkong, olsem na nem bilong em i kamap tarokongkong. Em i wanpela gutpela helpim tru, long wanem,

as i save stap longpela taim, winim sampela kris-mas, na i save wok wok long kamapim kaikai. Taim kaikai bilong em i pinis, bai as na namel i

ken kamap kaikai bilong pik. Na bilong man tu,sapos arapela kaikai i sot.

Tok bilong planimKisim ol bikpela na strongpela stik tasol na

planim. Em i save kamap gut long ples kol, aninitlong diwai samting. Olsem na yu ken planim wan-taim banana na namel long ol kokonas. Na tu, yu ken traim planim wantaim pikinini bi-

long diwai. Taim kaikai bilong taro i pinis, bai yugat gutpela gaden diwai bilong helpim yu longsampela wok. Tok bilong planim olpela as bilong taro kongkongTaim taro kongkong i olpela pinis, orait, yu ken

mekim olsem: Wokim baret, kisim longpela namelbilong taro kongkong wantaimlip, slipim long baretna karamapim arere bilong em long graun. Baikaikai i kamap bihainim dispela olpela namel bi-long en. Taim yu kamautim kaikai pinis, orait, tanim dis-

pela olpela namel na hapsait i go insait long graun.

Mekim na Save Luteran nesenel wokmeri konprens i kamapPaulus Tali i raitim

SAMTING olsem 2,000Evanjelikel Luteran Sios(ELC/PNG) meri long ol-geta distrik i bin stapinsait long NesenelWokmeri konprens bi-long Is Simbu ELCPNGDistrik.Evanjelisim Dairekta,

Reveren ElyamasBakung, bin autimbikpela tok amamaslong lukim planti meri ikamap long dispelabung bilong ol sioswokmeri, na i tokim ololsem em i bilip ol meriinap mekim senis longwok long ol wan wandistrik ol i kam long en.

Long wainkain taim,Reveren Bakung, i tokem i laik lukim wok bi-long Gutnius i kamdaun long skeet, perisna kongrikesen level,na ol meri i sanapantap long wok min-istri bilong Gutnius.Em i tok long dispela

Konprens namba 15,em i lukim ManusProvins i kamap

wainkain long Sepik, bi-hainim wok misin bi-long Madang we kaikaibilong wok misin ikamap na em i ama-mas, Bakung i tok.

Em i tok ol meri i gatmoa wok ministri long

autim wok Gutnius i golong ol man meri, longkongrigesen, seket naperis, long tok bilongGod i mas go daun longol bilip man meri isanap antap long wok-abaut bilong ministri

bilong Gutnius.Em i tok tenkyu i go

long Cathy Mu longkamapim bikpela kon-prens olsem, na tu,wok klostu wantaim olpipel we nau ol i lukimkai kai bilong wok

kamap long MuainaSekenderi skul we kon-prens i kamap long en.

Reveren Bakung itok olsem Dipatmenbilong em i gat ol Di-patmen olsem Sandeskul, Mama, Yut,Luteran Laip Care,Komyunikesen, RisosSenta na Evanjelismlong strongim wokmisin na sanap stronglong moa wok misin ikamap long daunim olkain hevi long wanwan eria, sosaiti nakomyuniti..

Singaut i go long olmama i no ken tingimmani o kago bilong ara-pela man, tasol longwanem bilip ol i gatlong em.Em i tokim ol long

go het na karim wokmisin na ol bai lukimkaikai bilong wok min-istry. Em i tok moa olsem

ol i no ken mekim wokmisin wantaim tu bellong wok we ol wanwan i mekim.Ol meri Siassi bai

hostim mwankain bunglong 2018.

Ol Siassi meri husat bai kisim konprens long 2018.

Page 8: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

bisnisP8 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016

NCSL yusim teks mesis long mekim promosenTEKNOLOJI i wok long senis namaketing dipatmen bilong NAS-FUND Contributors Savings &Loan Society Limited (NCSL) i woklong kamapim ol nupela samtinglong sevim gut ol memba.

NCSL i lukim dispela nupela sis-tem bilong salim teks mesis o SMSi kamap wanpela namba wansamting long skelim ol infomeseni go long ol memba na promotimol sevings na dinau mani prodak.

Tim Lida bilong Maketing naKlaient Rilesens, Evelove Farapo, itok planti nupela manmeri i woklong joinim NCSL o kamap membabilong NCSL.

“Dispela i mekim mipela ikamapim ol nupela we long salim

ol infomesen i go long ol na tokimol long ol sevings bilong ol na in-fomesen bilong kisim dinau mani,”Mis Farapo i tok.

Em i tok teknoloji i wok longsenis klostu klostu na dispela imekim NCSL tu i ran wantaim senisbilong teknoloji taim ol i laikmekim ol maketing wok bilong ol.

Mis Farapo i tok NCSL i wok longyusim mobail pon long salim teksmesis i go long ol memba bilong olna dispela i kamap wanpela gut-pela na isipela we long toktokwantaim ol memba.

“Wanpela nupela sistem bilongsalim teks mesis ol i kolim ‘web-to-sms portal’ em i wanpela gutpelawe bilong salim tol toksave i go

long ol memba bilong NCSL bikosdispela sistem i save larim plantimanmeri i kisim toksave long teksmesis,” Mis Farapo it ok.

Mis Farapo i tok planti manmerihusat i memba bilong NCSL i woklong wanbel long dispela nupela asystem bilong salim mesis i go longplanti manmeri long wanpela likliktaim tasol na na larim olgeta ikisim dispel mesis long mobail fonbilong ol.

Mis Farapo i tok givim aut ol in-fomesen bilong sevim mani nakisim dinau mani em i namba wansamting long ol memba bilongNCSL bikos ol i mas save gut longwanem samting ol i mekim na ol imas mekim gutpela disisen.

Lending Opisa Stanley Trimoni itok bihain long ol i bin lonsim dis-pela nupela sistem bilong maket-ing, planti ol memba bilong NCSL ibin bihainim 1:1 sistem bilong olna kisim dinau mani.

“Mipela i gat bilip olsem dispealnupela sistem bai helpim mipelalong salim moa dinau mani. Mipelai lukim planti aplikesen bilong 1:1dinau mani. Long neks mun mipelai bilip olsem planti memba baisalim aplikesen i kam insait longkisim dispela nupela long prodak odinau mani, 1:1,” Mista Trimoni itok.

Dispela nupela sistem bilongNCSL long yusim kompyuta longsalim teks mesis i go long olmemba bilong NCSL i lukim moa

long 10,000 memba i save kisim oltoksave na arapela infomesen longteks mesis long wan wan mun.

Ol memba bilong NASFUNDhusat i no memba bilong NCSL yeti mas joinim NCSL na kisim sam-pela ol gutpela sevis we ol membabilong NCSL i wok long amamaslong yusim.

Ol memba bilong NCSL husat ino save kisim ol teks mesis i kamlong NCSL i mas pulumapim SL15Fom long kisim ol fri infomesen bi-long sevings, lon prodak, sevis naarapela ol benefit ol memba i savekisim.

Ol i ken kisim dispela fom longwebsait bilong NCSL o long olbrens na opis bilong NCSL klostulong ol.

ICCC laikim kompetisen long oil na ges bisnis

WANPELA gavman ejensi iwok long mekim ol wokpainimaut long sekimsapos ExxonMobil Corp ibihainim ol lo bilongkamapim kompetisen oresis long baim InterOilCorp.

Independent Consumerna Competition Commis-sion (ICCC) i tok aninit longlo bilong kamapim kom-petisen long kantri, dis-pela plen bilongExxonMobil long baim In-terOil bai no inapkamapim wanpela gutpelakompetisen insait long oilna ges indastri.

Komisina na Sif Ekseke-tiv Opisa (CEO) bilongICCC, Paulius Ain, i tokgavman i les long larimwanpela kampani tasol iranim ol bikpela oil na gesprojek insait long kantri.

Mista Ain i autim dis-pela toktok taim biknemoil na ges kampani bilongAmerika, ExxonMobil, i

laik baim InterOil wantaimol ges risev bilong em longPRL 15 long Elk-Antelopeges fil long Galp Provins.

“Aninit long lo bilongkamapim kompetisen longkantri, ExxonMobil bai noinap givim sans long ara-pela kampani insait longoil na ges indastri o bisnislong kamapim kompe-tisen, tasol em baikamapim monopoli longoil na ges indastri,” MistaAin i tok.

Monopoli bai kamapsapos wanpela kampanitasol i bosim na ranim bis-nis long wanpela sekta oindastri.

Mista Ain i tok long oilna ges indastri na maketlong PNG, ICCC i laikim olarapela kampani long kaminsait long kantri nakamapim kompetisen ostrongim pasin bilong ki-rapim kompetisen.

“ExxonMobil i kamapopereta bilong PNG LNG

Projek. Sapos em i baimElk-Antelope ges fil longInterOil na kamap operetabilong Papua LNG Projek,dispela bai no inap longkamapim strongpela kom-petisen insait long oil nages indastri long kantri,”Mista Ain i tok.

Mista Ain i tok ICCC i leslong lukim wanpela kam-pani tasol i bosim naranim oil na ges indastrilong PNG na kamapimmonopoli sistem.

“Mipela i tokim Exxon-Mobil pinis. Mipela i woklong sekim sapos dispelaplen bilong baim InterOil ibihainim Kompetisen Ekt2002 o no gat,” em i tok.

Em i tok ExxonMobil iken kisim ol loya long stre-tim dispela toktok naaskim ol loya tu longkliarim toktok long sait bi-long lo bilong kompetisen.

Pastaim taim Oil Searchi bin laik baim InterOil,ICCC i bin mekim wankain

toktok. Oil Search i laikgivim US$2.2 bilien tasolExxonMobil i givim US$2.5 bilien.

Siaman na Sif EkseketivOpisa (CEO) bilong Exxon-Mobil, Rex Tillerson, i tokol seaholda na pipel bilongPNG bai kisim benefit o olgutpela samting taimExxonMobil i baim In-terOil.

Em i tok ol bai pinisim olpepa wok long baim In-terOil wantaim ol aset bi-long InterOil long PRL 15long pinis bilong mun Sep-temba.

Las wik ol seaholda bi-long InterOil i bin bunglong wanpela spesel mit-ing long New York Citylong givim tok orait longbod na menesmen bilongInterOil long salim kam-pani i go long ExxonMobil.

Long wanpela maketripot bilong InterOil, BodSiaman, Chris Finlayson, itok planti ol seaholda bi-

long InterOil i wanbel longdispela plen bilong salimkampani.

“Moa long 80 pesenseaholda i givim tok oraitlong salim kampani. Ol iwanbel long dispela plen,”Mista Finlayson i tok.

Em i tok InterOil baikisim laspela tok orait longSuprim Kot bilong YukonTerritory long Kenadabikos InterOil em i kam-pani bilong Kenada.

Olpela Siaman na CEO,Phil Mulacek, i bin rejis-taim InterOil Corp longYukon Territory.

Mista Mulacek i nowanbel long ol bod i salimInterOil na em i bin kisimol bod ov dairekta i golong Suprim Kot bilongYukon tasol em i bin luslong kot.

ExxonMobil bai givimmani long wan wan sea-holda na tu larim ol sea-holda bilong InterOil ikamap seaholda bilongExxonMobil.

Nupela hetopis na kempas bilong ExxonMobil Corp long Woodlands, Texas, Amerika.

SAMPELA sumatin husat i save stap longEboni Strit long Hohola long Pot Mosbi iyusim holide o malolo taim bilong ollong lainim na kisim save long First Aid.

Papua New Guinea Red Cross Societyaninit long Komyuniti Beised Trening ibin givim dispela trening long ol 22 skulsumatin long save long namba wansamting ol i mas mekim sapos ol ibungim ol hevi o birua long laip long ol.

Ol wok manmeri na ol volantia bilongPNGRCS i bin skulim ol dispela 22 skulsumatin long 5-pela de trening long laswik long Pot Mosbi.

Skul level bilong ol dispela 22 sumatini stap namel long gret 4 na gret 12. Taimol i pinisim dispela trening, ol i kisim seti-fiket.

Dispela setifiket bai ekspaia bihainlong tripela yia.

Wanpela sumatin, Salamo Kavora, itok dispela trening em i kisim long PN-GRCS bai helpim em long sevim ol familina wan skul bilong em sapos ol i painimhevi, o bungim birua long laip bilong ol.

“Mi amamas long kisim save longhelpim ol manmeri long taim bilong ime-jensi. Sapos bun bilong ol i bruk, ol ikisim posin, o arapela bagarap long laipbilong ol, mi save long helpim ol,” MisKavora i tok.

“Planti ol sumatin long skul i no savelong wanem samting em i First Aid.Sapos wanpela sumatin i ai raun na pun-daun o kisim wanpela bagarap long bodibiloong en, planti taim yumi i save kirapno gut na guria, na i no save long mekimwanpela samting long sevim laip bilongem,” Mis Kavora it ok.

Em laikim ol skul long lainim olsumatin long First Aid trening.

Seketeri Jeneral bilong PNGRCS, PhilipTapo, i tok dispela trening bilong FirstAid i mas go het yet long arapela ol skulna komyuniti long helpim ol manmeri isevim laip bilng wanpela na narapela taimol i bungim hevi na birua long laip bi-long ol.

Mista Tapo i salensim dispela olsumatin long mekim ol gutpela samtinglong laip bilong ol na wanpela we bilongmekim gutpela samting em long yusimdispela trening ol i kisim long First Aidlong helpim arapela manmeri o kamapvoluntia bilong PNGRCS na yusim dis-pela save long sevim ol manmeri longtaim no gut.

Sumatin kisimtrening long Red Cross

Page 9: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

helt Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P11

NCDC mas stap klin,helti na seif sitiFrieda Sila Kana i raitim

GAVANA bilong NesenelKepital Distrik Komisen,Powes Parkop i autimgen strongpela tingtingna laik bilong em longmekim siti bilong PotMosbi i kamap olsemwanpela piksa siti bilongstap klin, helt na seiflong olgeta Pasifik.

Mista Parkop i autimtingting bilong em longlukim wanpela helti sitiwantaim helti pipel longlas wik taim em i binopim ‘Klinim Mosbi kem-pen’ long Lamana Hotelwantaim patnasip bilongSastenebel Kostlain PNG.

“Mipela laik kamapimwanpela bes siti longPasifik wantaim 5-pelayia moto bilong yumiolsem, ‘Klin, Helti na Seif’siti.

“Mipela long komisen iwokim wok bilong mipelatasol ol pipel i masrispekim ol narapela,”Mista Parkop i tok.

Aninit long GavanaParkop, insait long las 5-pela yia, NCDC i binkamapim ol polisi na lo

bilong larim siti i stap klinolsem Buai ben na longklinim Mosbi kempen.

Gavana i tok, ol pipel imas lukim ol narapelaPapua Niugini man nameri olsem ol tu i man nai mas rispekim ol.

“Yumi mas stopim rotbilong sik long kamappastaim long em i kamap,em i gutpela moa,” Ga-vana Parkop.

Long dispela taim tu,Mista Parkop i askim olpipel long Mosbi siti longwokabaut eksesais wan-taim em long “Walk forLife” eksesais we em isave wokim long olgetaSande moning.

“Bikpela mani tu mas iwok long go long klinimsiti. NCDC na olwokmanbilong en bai i no inap trulong winim dispela hevibilong klinim siti. Ol inidim olgeta pipel longkam insait na wok wan-taim. Dispela kempen embilong ol pipel long siti imas senisim pasin. Yumas was long pipia bilongyu yet.

Mista Parkop i tokamamas long Dika Toua,

biknem spot meri bilongapim ol hevi ain na merihusat i kisim wanpelaOlimpik gol medal olsemem i stap olsem wanpelasempion na mak bilongsenis we ol yangpela inaplong bihainim.

“Dika yu em sempiontrutru na yu save mekimol yangpela bilong yumi igat gutpela tingting.” Emi tok.

Yumi laikim siti bilongyumi. Dispela em i plesbilong yumi. Planti lain isave giamanim ol yet natok ol i bilong narapelahap tasol Pot Mosbi emwe yumi stap na wok.Planti bilong yumi i staplaiptaim long hia. Olsemna yumi mas putim hanlong klinim na lukautimsiti Pot Mosbi em i plestru bilong yumi,” GavanaParkop i tok.

Em i tok, wok bilongklinim siti i stap piniswantaim ol meri gruplong Morata we ol i savekirap olgeta Tunde mon-ing taim na klinim ol hapbilong ol. Em i stap longol meri long 6-Mail, 5-Mail, 8-Mail, 9-Mail we ol

i wokim wankain.Gavana i tok olsem ol

Wanigela meri long Koki ikirap pinis long klinimhap bilong ol, na NCDC ino baim ol long wokimdispela. Klinim komyunitiem i gutpela bilong bi-hain sindaun bilong yumi.Yumi mas lusim klinpelaples bilong ol pikinini natumbuna lain bihain.

“I no gat narapela rot.Olget skul, sios, NGO, olMotu Koitabu pipel, yumiolgeta i mas kam sapotim“Klinim Mosbi Kempein”.Long dispela hap mipela itok tenkyu long ol sponsaolsem PNG Olimpikkomiti, BSP, UPNG,Kananka tieta grup. Nauem i singaut long ol nara-pela grup na ogenaisesenlong rejista wantaim Sas-tenebel Kostlain PNG.

Sastenebel KostlainPNG bai givim sapot longwe bilong ol samting bi-long klinim ples olsem,han klap, rabis bek na tusapos ol sampela kon-straksen kampani inaplong givim ol trak bilongol long tromoi ol pipia embai gutpela tru.

Gavana Powes Parkop i helpim lida bilong Kanaka Tieta grup long soimol lain long wanem samting ol pipel i ken mekim long yusim gen ol pipialong gutpela we. Em i aidia bilong tripela ‘R’. poto: Nicky Bernard.

Meri bikpela samting long famili: ShaligramPaul Zuvani i raitim

MERI i pos, kona ston bilong familina famili i mas was gut long em ino ken kisim bagarap, KenolSandeep Shaligram, Sif EksekyutivOpisa (CEO) bilong Pasifik Intene-senel Haus sik (PIH) i tok.

Em i tok taim meri i kisimbagarap i no famil tasol, klen nakomyuniti wantaim i save kisimhevi.

Mista Shaligram i mekim dispelatok bihain long awenesglobeathon wokabaut, we PIH ibikpela sponsa na i go pas long enlong Mosbi las Sande.

Em i tok dispela awenes em bi-long tok save long ol meri long ol imas go long haus sik na sekim bodibilong ol olgeta taim.

Na sapos ol i gat sik olsem kensalong bel ol i mas kisim helpimhariap.

“Em inap long stretim sik kensataim em i liklik yet. Taim sik i gobikpela dispela bai hat na plantitaim meri i save lusim laip,”Shaligram i tok.

“Wokabaut bilong mipela longSande em bilong toksave longkomyuniti, moa long ol meri longol olgeta taim i sekim bodi bilongol.”

Em i tok narapela as ol i holim

globeathon em long tok save longol bikpela kantri long wol long wokPapua Niugini i mekim na saposdispela ol kantri i laik helpim, ol iken givim helpim isi.

Em i tok PIH i gat ol masin longluksave long kensa na sapos olmeri i save ol i gat sik long bodi bi-long ol, haus sik i ken hariap longstretim.ol.

I gat wanpela kimoterafi

(chemotherapy) long kantri na dis-pela i stap long Lae, Morobeprovins,

Dispela Shaligram i tok wanpelamasin i no inap long stretim sikkensa bilong ol meri long kantri.

Em i tok long olgeta yia inapolsem 1500 meri i save gat sikkensa na i laikim helpim tasolnogat gutpela helpim i savekamap.

PIH i makim Oktoba olsem munol bai givim fri sevis long ol merihusat i laik sekim bodi bilong ollong sik kensa.

Long wankain taim PNG KensaFaundesen Sif Eksekyutiv OpisaDadi Toka Jnr i tok long mekimawenesa long kensa namel long olmeri, faundesen i skulim pinis 600meri long Nesenel Kapitel Distrikna klostu olsem 2000 meri long

kantri.Askim long sapos Faundesen i

gat tingting long kisim wanpelamoa kimoterafi, Toka i tok dispelai stap long wok bilong Gavmanbikos olgeta askim i go pinis longGavman long em i baim wanpelamoa.

Em i tok tenkyu long PIH long gopas long globeathon aweneskepen.

Globeathon wokabaut 2014 – Wantok Fail poto.

Page 10: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

P12 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016 sios

Midia tokaut long rot bilong autim GutniusPaul Zuvani i raitim

LAS wik Katolik Sios i binranim wanpela midawoksop long DonBoskos Teknikol Institutlong Pot Mosbi we olmidia i kamap na tokautlong rot bilong autimGutnius.

Ol midia husat i kamapem Wantok Niuspepa naThe National niuspela.Arere long dispela emMatthias Kawage husat iwanpela skalpta na i sia-man bilong Bomana siosna wanpela sumatin bi-long Holi Spirit TeolojikalInstitut, Bomana we ol ikamap na serim wok ek-

spiriens bilong ol.Ol leiman husat i

kamap na kisim toktokem ol leiman wok man-meri long ol daioses longRabaul na Mendi.

Het tok bilong bungem refuji: wanem rotsios i ken yusim midialong tokaut long hevi bi-long ol refuji.

Ol refuji em ol lainhusat, bikos long hevilong kantri bilong ol, i gostap long narapela ples okantri.

Tasol tok sios i laiktokaut long em olsemmaski ol refuji i stap longnarapela kantri, bikpelahevi em olsem raits bi-

long ol long kisim fri sevisi no gat.

Sampela rait olsem frihelt, edukesen, wara natok tok long raits bilonol.

Kodineta bilong bungFr Ambrose Pereira sdb,i tok ol midia i ken tokautlong ol rot we komyunitio atoriti i ken yusim longhelpim ol refuji long hevibilong ol.

Anna Solomon, husat ibin wok wantaim dispelapepa tasol nau i ritai i tokol midia ogenaisesen i nomekim inap long kisimstori na tokaut long hevibilong ol refuji.

Em i tok long save gutlong wari na hevi bilong

ol refuji na tokaut longol, bos man na meri bi-long wanwan ol midiaoganaisesen i mas salimol opisa bilong ol i golong ol refuji kem longManus na Is Awin,Westen provins na kisimstori bilong ol.

Em i tok dispela kainrot i stap tasol ol midiaoganaisesen i no yusim.

Tasol em i tok: “Sam-pela taim hevi bilongfainens i mekim na olmedia oganaisesen i noinap long go aut na kisimstori bilong ol refuji.”

“Ol midia oganaiseseni save lukluk long sait bi-long mekim mani tu. Ol i

laik save wanem storiinap salim pepa.

“Sampela taim bikoslong spes, ol midia i nosave ranim olgeta toktokwe em i mas kamap longem.”

Vero Hatutasi i tokWantok Niusepa i gatThe Catholic Reporterlong ranim stori bilongsios.

“Mipela i gat CatholicReporter we mipela isave ranim ol sios niuslong wan wan mun.

“Ol manmeri husat igat toktok i mas rait nasalim i kam long mipela osapos ol i no inap rait ol iken go long opis baimipela i kisim stori bi-long ol,” em i tok.

Sindaun naharim tok

BIHAIN long indai bilong man bilongem, Alice i go het long wokim bisnis bi-long man bilong em.

Em i bisi stret long kamapim strongkampani bilong man bilong em na ikamap gutpela tru. Em i gat planti kas-toma na intres em i kisim olgete mun ibikpela tru.

Em i no lukautim bisnis na famili bilongem tasol. Nogat. Olgeta de, em i bisi longlukautim wanpela orphanage, ples bilongol tarangu pikinini i nogat papa mamamoa.

Olsem na wanpela de, wanpela bisnispren bilong em i pilim sori long em naaskim em i go lilimbur liklik long Singa-pore o long Sydney.

Taim em i harim askim bilong pren bi-long em, em i tok: “Sori tru. Bai mi noinap go wantaim yupela. Bikos dispelawik end mi bai go bihainim wanpelaritrit”.

Pren bilong em i tokim em: “Kam onAlice! Yu busi olgeta de long lukautim bis-nis, famili na ol pikinini i nogat papamama. Yu mas kisim malolo bai yu kisimstrong gen long wok bilong yu”.

Alice i tok: “Em i tru. Mi bisi olgeta de.Tasol mi tu laik go malolo long taim bilongritrit. Mi laik sindaun, sarap na harimwanem samting God i tokim mi.

Long dispela pasin tasol mi save kisimstrong bilong God na i mekim mi stronglong wokim bisnis, lukautim famili nalukautim ol pikinini i nogat papa mama.

Strong bilong mi i kam long God tasol.Bikos mi gat taim bilong mi long harimem”.

Em i tok tru. Sapos yumi sindaun isi naharim Tok, dispela Tok yumi harim i savegivim strong na inspairim yumi longmekim wok. i no mak olsem yumi massindaun olgeta auwa long harim tok tasol.Nogat.

Yumi tu i mas mekim wok o bihainimwanem samting yumi harim long en namekim wok.

Ritim Gutnius bilong Santu Luk 10: 36 –42, em i stori bilong tupela Susa, Meri naMarta. Mi bilip olsem insait long yumiwan wan, i gat dispela pasin bilong Maria– i sindaun long lek bilong Jisas na harimTok bilong em. Tasol insait long yumi wanwan tu bai gat pasin bilong Marta – bisilong mekim wok long haus kuk.

Tupela pasin em i gutpela. Harim tok nabihain mekim wok. Sapos yumi i sindaunna harim tok tasol, wanem samting baiyumi kaikai? Na sapos yumi mekim wokolgeta taim…yumi baim pilim les na tait.

Olsem na yumi mas sindaun na harimtok olsem Maria, na bihain yumi kirap namekim wok olsem Martha. Dispela tupelapasin bai strongim laip bilong yumi na baibringim amamas long laip na wok bilongyumi.

Singaut long kamap misineriSINGAUT i go longyumi wanwan longkamap ol misineri in-sait long komyuniti nawokples.

Nesenel Dairekta bi-long Wok Misin longVatiken, Rom emPater Valentine Gryk,SVD i wokim dispelatoktok long luksavelong dispela mun Ok-toba olsem Misinmun.

Katolik Sios long wolbai holim Yukaris sele-bresen long pinisimmisin mun long WolMisin Sande longSande Oktoba 23.

Long las wik Sande,sios i \bin statimMisin mun wantaimpestode bilong SantuTheresa of Child Jesus.Pater Valentine i \ tok

“selebretim Wol MisinSande em i bilongyumi olgeta. Yumikisim singaut longautim Marimari bilongBikpela long yumi ol-geta.

“Ol i salim yumi longautim Gutnius. Olsemsios em i misineri nayumi wanwan wan-taim ol gif o presen weBikman i givim longyumi i kisim singautlong kamap ol misinerilong haus bilong yumi,ol komyuniti na wok-ples.

“Sios i mas go wokwantaim olgeta wan-taim pawa na helpimbilong Santu Spiritulong skruim Gutnius igo aut,” Pater Valen-tine i tok.

Sios Midia grup long woksop iraun i go long Post Courier longlukim rot we niuspepa i woklong en.

Daunbilo: Bisop Rochus Tata-mai MSC bilong Bereina Daio-sis na ol narapela long taimbilong woksop.Ol Poto: Pater Ambrose Pereirasbd

Ol selebresen insait long Luteran SiosPaulus Tali i raitim

LAS mun i lukim plantiselebresen insait longEvanjelikel Luteran Sios(ELC/PNG) long dispelkantri.

Luteran Sios em inamba tu bikpela sios in-sait long dispel kantri bi-hain long Katolik Sios.

Luteran Sios i gat moalong wan milien siosmemba we plant ii staplong Morobe provins,Momase na Hailansrijon.

Ol Hagen Distrik pastoi bin holim distrik pastokonprens long Mul Seketwe moa long 150 pastona 180 evanjelis i binbung long toktok, glasimna skelim ol wok longeria bilong ol.

Goroka Taun ELC/PNG

Seket tu i bin holimnamba tu konprens bi-long ol long tripela delong Nesenel Spots insti-tute hap.

Ol yangpela pasto i bin

go pas long lukautim dis-pel konprens we i binlukim moa long 100deleget long tripela perislong taun olsem SenMathew long not

Goroka, Sen Pauls longtaun na na Sen Johnslong Wes Goroka ikamap long en.

Na Ridima Luteranperis i bin selebretim

namba 18 aniveseri wemoa long 550 Kristen ibin kamap na amamasimde long tingim wokabautbilong peris insait long18 krismas.

Ol mama na pasto i redi long go insait long lotu na selebresen. Katim kek long selebretim 18 krismas bilongperis. Ol Poto: Paulus Tali

Page 11: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P13komentri

KOMENTRI

EditorVeronica Hatutasi

Email: [email protected]

LONG dispela wik, olgeta skullong kantri bai selebretim debilong ol tisa. Em i wanpelabikpela de bilong tok amamaslong ol tisa na luksave longbikpela wok tru ol i mekim longskulim ol pikinini bilong yumi.Sampela skul bai holide longtaim ol tisa i selebretim dispelade. Sampela pikinini bai givimpresen long ol tisa bilong ol.Long dispela wik tu, Edukesen

Seketeri i mekim sampelastrongpela toktok long ol tisa imas mekim gut wok bilong ol.Em i toktok long ol tisa i maskisim setifiket o diploma long olskul gavman i luksave long enna bihain ol i ken sanap longklasrum na skulim ol studen. Seketeri i mekim dispela tok-

tok bikos tude i gat planti tisahusat i no mekim gut wok bi-long lainim ol pikinini. Sampelabilong ol i no gat laik bilongmekim dispela wok.Ol i laikkisim potnait pe tasol.Sampela tisa i no pinisim gret

12 na ol go long tisa koles olsemna ol i no inap mekim gut wokbilong ol.I gat planti hevi i stap, tasol

toktok bilong Edukesen Seketerii mas opim ai bilong yumi.Sapos

yumi laik ol pikinini i kisim gut-pela save long skul, orait i masgat ol gutpela kwaliti tisa longolskul. I mas gat strongpela hettisa long stiaim gut ol tisa. Na imas gat gutpela Skul Bot long

sapotim het tisa na kamapimgutpela ples we ol pikinini natisa bai amamas.Tude long ol skul long NCD ol

tisa i save les long wok. Sampelai wok hap de tasol. Sampela igat namba tu wok na taim bi-

long ol long klasrum i sot bikosol i tingim namba tu wok bilongol. Sampela i save karim loli obisket i go insait long skul eriana fosim ol pikinini long baim.Dispela kain ol pasini no inap

long kamap sapos i gat gutpela

disaplin na ol tisa i soim stret-pela pasin long ol pikinini. Plantiol pikinini long ol praimeri skul ino save olsem ol dispela kainpasin i krangki. Ol i ting em inomol bikos ol i lukim tisa imekim.Sampela tisa i no save raitim

ripot kat bilong ol pikinini olsemna papa i no save sapos olpikinini i skul gut o no gat.Tasol long ol planti skul i stap

longwe long taun, ol tisa i savemekim bikpela hatwok tru longskulim ol pikinini. Maski ol i sotlong ol samting na i no kisim pe,ol i wok strong long givim gut-pela save i go long ol pikinini. Oldispela kain tisa i mas gat luk-save long edukesen dipatmen.Ol i mekim tru wok maski ol ipainim kainkain hevi long sin-daun bilong ol.Long dispela wik yumi ken tok

tenkyu long ol tisa long gutpelawok bilong ol. Tasol yumi masopim maus na toktok strong tusapos i gat ol slek tisa husat ibagarapim save bilong olpikinini insait long klasrum. Olpikinini yet i no Inap rausim oltisa nogut. Yumi ol papamama iken mekim dispela wok nagivim sans long ol pikinini i kisimol gutpela tisa husat i laik skulimol pikinini na mekim tru wok bi-long givim save long ol.

MEKIM samting long helpimkantri moa long kantri imekim samting long helpimyu’.Planti manmeri i mas save

long dispela hap tok na ol isave long husat i bin mekim’.Yes, dispela hap tok em

bipo presiden bilongAmerika, John F Kennedy i binmekim long sampela taimlong 1960.Em i tokim ol Amerika man-

meri olsem ol i no ken wetlong kantri i mekim samtinglong ol, tasol i kirap na mekimsamting long helpim kantri.Dispela tok ating bai i no

min wankain long het tok bi-long dispela kolom tasol longsampela we i tokaut long rotol manmeri long kantri i tingt-ing, stap na mekim ol samt-ing.Skelim Tingting i yusim dis-

pela tok bilong PresidenKennedy bikos em i minolsem taim yumi stap, tingt-ing na mekim samting yumi

mas mekim samting longhelpim yumi yet tasol longwankain taim, dispela samt-ing i helpim narapela nakantri wantaim.Em i min taim yumi mekim

samting yumi no ken rabisimnarapela long yumi bai stapgut.Nogat. Taim yumi kisim

amamas long samting yumimekim, long wankain taimyumi i mas lukim olsem nara-pela i kisim helpim na ama-mas long tok na wok yumi imekim.Stap isi, lukluk raun na

harim, bai yu harim na lukimkainkain tok na samting.

Planti manmeri bai mekimtingting o tok nogut longbagarapim narapela man-meri, bagarapim samting bi-long ol o laik bagarapim olyet.Lukim long sait bilong haus

yu stap, strit yu stap o pablikples yu wokabaut long em, yubai lukim kainkain rait narabis.Olgeta dispela samting i

kamap bikos long kain tingt-ing yumi gat na long pasinyumi gat long en.Long said bilong graun

yumi lukim ol manmeri bilongyumi yet na bilong narapelakantri I kisim graun nakamapim ol haus na wok longlaik bilong ol yet.Ol i no wari sapos ol i bi-

hainim lo o nogat bikpelasamting ol i kisim graun namekim wok olsem haus o bis-nis long helpim ol yet.Long Mosbi mipela i lukim

ol manmeri bilong yumi naausait lain i kisim graun long

ol papagraun na mekimkainkain haus na bisnis.Dispela i wankain long ol

arapela bikpela siti na taunolsem Lae, Mt Hagen,Kokopo, Goroka, Madang naWewak.Yumi lukim na haraim ol

ausait bisnis lain i kam insait,paulim graun aninit long Spe-sel Agrikalsa Bisnis Lis (SABL)long kamapim wok didimantasol dispela i senis na olkatim diwai.Ol pablik sevan i no wok

long bringim sevis i go long olmanmeri tasol i stap longhelpim ol ausait manmeri nalong helpim ol yet.Dispela em mi pasin na i

daunim kantri bilong yumi.Olsem long go bek long tok

bilong Presiden Kennedy,yumi bihainim na tok yumimas mekim samting longhelpim kantri na i no rabisimnarapela bai yumi ken helpimyumi yet.

Mekim samting long helpim kantri

Jada 016!

Skelim wok bilong ol tisa long helpim ol pikinini

Page 12: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

katunentatenmenP16 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016

Toro

Biabia

Kanage

DiaWantok Niuspepa, mi lukimwanpela samting i no stret longhia long Otonomes ailan long Bo-genvil. Olsem taim gavman i laikhelpm yumi tasol yumi wok longbagarapim ken ol sevis ken. Na tu edita wanpela samting i

no stret long ai bilong mi olsem olCOE na Memba long sentral Bo-genvil i save pilai politik tumaslong ol pipel long ples em i nostret!

Francis na Siromba Kieta

Dia Edita, mi no wanbel tru longFiji we na ol i kam sekim ol fektorilong hia wanem kainkain kaikaiPNG kampani i save wokim dis-pela kantri ya 8 na hap milienpipel bilong dispela kantri i savekaikai na milien pipel bilong Esienkantri olsem Indonesia, Saina, Fil-ipino o Japan. Ol i save laikimPNG prodak na Fiji wanem kainspesol lain na ol i kam sekim fek-tori long hia? Mi no wanbel longdispela na mi autim long WantokNiuspepa bilong yumi. Tenkyu.Wapunk MosbiNCD

Dia Edita, mi laik autim wari bi-long mi olsem, NASFUND KAS-TOMA SEVIS. Mi no amamas longwe NPF wokman sevim ol kas-toma. Plis menesmen bilong Nas-fund i gat ai tingting na filings tuo? Tenkyu…

AutimTingting

Mi tingolsem...

Teks i kam long 71845906

Toro wantaim ol skwad bilong em wokabautlong rot na ol i bungim wanpela kar i paslong graun malumalu..Papa bilong kar itokim ol long pusim kar na em bai givim olK50...Toro tok sans moni na ol i pusim kar...

Kanage em gat kakaruk banis..em lukautimkakaruk..Em sekim ol kiau bilong em i nogatpikinini insait na em belhat nogut tru...

Sans moni yah!!Pusim karrr..!!

!2 peks em dai pinis...

Saans moni long baim 12pekslong ples yah! Pusim! Pusim!!

Long seim taim draiva longkar tu i pamim bensin nataim kar holim strongpelagraun, em flai tasol i ka-maut...Toro em abrus nasutim nus i go insait longgraun malumalu...

Graun malumalu i pas longpes bilong Toro...

Kar i no stop, em go olgeta..

@#$%!! K50tasol na mi kisimbagarap pinis!!!

Wanem!! Nogat wan-pela samting insait

long sel bilongkakaruk!! Wanpelafada kararuk masyusim kondom yah!!

Em kisim sot gan bilong em na mass i go longkakaruk banis bilong em...Ol kakaruk insait ilukim em na ol i pret nogut tru...

Kanage kikim dua open na pointim gan long olkakaruk na bikmaus...

Ssh!Ssh!.. Kanagei kamnau..pasim

maus!

Wan-pela bai

dainau!!

TOK STRET naTOKAUT!! Mi laiksave husait dispelafada kakaruk woklong yusim kondom

ahh???

Luteran nesenel wokmeri konprens ikamapSAMTING olsem 2,000 Evanje-likel Luteran Sios (ELC/PNG)meri long olgeta distrik i bin stapinsait long Nesenel Wokmerikonprens bilong Is Simbu EL-CPNG Distrik.Evanjelisim Dairekta, ReverenElyamas Bakung, bin autimbikpela tok amamas long lukimplanti meri i kamap long dispelabung bilong ol sios wokmeri, nai tokim ol olsem em i bilip olmeri inap mekim senis long woklong ol wan wan distrik ol i kamlong en.

_- Paulus Tali i raitim

Delegesen bilong ol LuteranMeri Manus long Wokmerikonprens.Ol Poto: Paulus Tali

Page 13: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

Bipo tru tupela brata i stap. Tupelai stap nau na bik brata i marit pinis,tasol liklik brata i no marit.

Tupela i stap na tupela i gatwanpela gaden. Olsem na wan-pela nait bikbrata i go was long piklong gaden bilong ol. Nogut pik igo kaikai ol ya mna mami bilong olna bik brata i go was long sutimdispela pik.

Taim man ya i go stap longgaden, orait, mama bilong tupelabrata i stap long ples. Na i gat wan-pela wel Limbun tu i sanap arerelong has bilong dispela lapunmama bilong tupela brata ya.

Na dispela wel limbun tu i nobikpela o longpela, nogat. Em i likliktru na i sotpela tasol. I go tudak nau,lapun mama bilong tupela brata yai kirap i go antap long dispela wellimbun na wel limbun yet i go long-pela tru. Em i go kamap long gaden,long ples we namba wan pikinini bi-long em i stap long en.

Nau em i kamap olsem pik naem i kaikai yam na mami longgaden. Em i kaikai i go, i go, i go nai kamap long dispela man, na man

ya i laik sutim dispela pik tasol emi no inap long winim dispela pik.Nogat! Pik i strong na i winim em,na pik i kaikai dispela man.

Pik i kaikai man ya pinis na em ilarim het bilong em stap longgaden. Dispela pik i no wel pik tru.Em i mama bilong tupela man yatasol i tanim olsem pik. Na em i gokaikaim ol dispela kaikai longgaden. Na tu em i kaikai pinisnamba wan pikinini bilong em.

Orait, long moning tru em i goantap long dispela wel limbun naem i go bek long haus bilong emlong ples. Em i tokim tambu meribilong em, wantaim namba tupikinini man bilong em olsem:

Yupela i go long gaden napainim dispela man, nogut pik ikaikaim em. Orait ol i kirap na i golong gaden na ol i go painim em.Na ol i no painim wanpela man istap long gaden, tasol ol i go na oli lukim ples we pik i kaikai long en.Na ol i lukim het bilong dispelaman i stap. Na ol i kisim het bilongdispela man na ol i kisim i goplanim long ples.

Orait, ol i stap na wanpela taimliklik brata i tok: mi traim i go waslong gaden na mi sutim dispelapik. Orait, man ya i kirap na i golong gaden na em i was i stap. Emi stap nau na em i lukim wanpelarat i slip aninit long paiawut.Olsem na man ya i laik kilim dis-pela rat.

Tasol dispela rat i tokim dispelaman olsem. Ah yu i no ken kilimmi. Nogut bai yu dai nau long nait,olsem brata bilong yu. Yu tingbrata bilong yu, husat i kilim em.Em mama bilong yutupela tasol ikilim em. Em mama bilong yutu-pela tasol i kaikaim em. Man ya iharim rat i tokim em olsem, na emi no kilim rat. Yu i go kamautimsampela yam na mami, na bai mi-tupela kisim i go long ples bilongmi. Klostu bai mama bilong yu ikam nau. Yu mekim hariap na mi-tupela i go hait kwik.

Orait, man ya i harim tok bilongrat, na i kisim sampela mami natupela i go long ples bilong rat.Taim tupela i go, rat i go pas naman i go bihain, tupela i go nakamap long as bilong wanpeladiwai. Nem bilong dispela diwai

em ton. Nau na rat i otkim manolsem, em nau bai mitupela i goantap long dispela ton em i ples bi-long mi hia. Bai mitupela i goantap long dispela rop.

Tasol man i tok, mi prêt long i goantap ya. Mi lukim ol bikpela bi-natang na mi prêt. Nogut ol bi-natang i kaikaim mi. Tasol rat i tok,Nogat! Em ol pren bilong mi, ol i noinap kaikaim yu. Olsem man i goantap pastaim na rat i go bihain.Na rat i wok long kisim mami bi-long tupela i go antap long diwai.

Nau rat i tokim dispela manolsem: yu tekewe skin bilongmami na kukim i stap na bai mitu-pela i go sindaun ausait na waslong gaden. Klostu bai mama bi-long yu i kam nau.

Olsem na tupela i was i stap, istap na tupela i lukim meri ya em ikam long gaden. Meri i go antaplong wel limbum na wel limbum igo longpela tru i go kamap longgaden. Na meri i tanim olsem pik ikam kamap long gaden na em iwok long smelim olgeta hap longgaden.

Bihain em i smelim dispela rot bi-long rat wantaim man i go long en.

Em i bihainim i go na i kamaplong as bilong diwai ya manwantaim rat i stap long em. Nameri i apim het bilong em i goantap na em i lukim, pikinini bi-long em i stap wantaim ratantap long diwai.

Nau man i tok, na bipo yukaikai brata bilong mi, nau baiyu i dai. Olsem na meri i laiktraim long i go antap longdiwai long kaikaim pikinini bi-long em. Taim em i go antap,ol binatang i wok long kaikaimem nogut tru. Na skin bilongem i solap nabaut. Longpelanait tru ol binatang i mekimsave dispela meri. Na meri ino go hariap, nogat. Em itingting olsem em i laikkaikaim tru pikinini bilong em.Tasol i no gat tru.

Em i mekim i go, i go na i tu-lait pinis. Long moning meri yai bek long gaden. Na em i go

antap long wel limbum na em i gobek long haus bilong em long ples.

Long moning yet em i tokimtambu meri bilong em olsem, yu-pela i go long gaden na lukim dispelaman. Nogut pik i kaikaim em. Olsemna meri i kirap kisim ol pikinini blongem na ol i go long gaden.

Na ol i lukim man ya em i woklong kamautim ol yam na mamilong gaden. Ol i go i stap long liklikhaus, na ol pikinini bilong meribrata bilong man, ol i lukim rat naol i laik kilim em. Tasol man ya itokim olsem: yupela i no ken kilimem, tupela i ting, sapos dispela i nogat, em bai mi no inap stap. Nogattru. Em bai pik i kaikaim mi pinis.

Yupela i ting papa bilong yupela,husat i kaikaim em, em mama bi-long mitupela yet i kaikaim em.

Nau ol i lusim dispela rat i stapna liklik papa bilong ol i kisim sam-pela mami i kam long rat na oputim sampela long ol. Meri bilongbrata bilong em i pulimapim kaikaina ol i go long ples. Man ya i tokimrat long i go bek long ples bilongem. Nau ol i go long ples bilong tu.

Taim ol i go kamap long ples,lapun mama i tokim ol olsem. Yu-pela boilim sampela wara na wasimmi. Na katim skin bilong mi tu. Mi igo daun long brukim paiawut na olpaiawut i pundaun na paitimnabaut skin bilong mi. Na skin bi-long mi i solap, na i tok. Em i orait.

Tasol ol yet i save pinis olsem.Em i giamanim ol. Nau ol i boilimwara long tupela sospen. Wanpelasospen i no hat tumas tasol nara-pela sospen i boil krangi tru. Na oli wasim em long narapela sospenwara i no hat tumas.

Bihain ol i kisim arapela sospenwara i hat tru na ol i kapsaitimantap long lapun mama bilong ol.Na tarangu mama ya i dai pinis. Naol i kisim em i go na ol i planinimem insait long wel arang na bihainol i brukim paiawut na ol i kukimem na em i paia olgeta.

Misis Magdalene Kumili, SSEC Arkosame – W.S.P

entatenmen Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P17

Ansa bilong Wod Pilai isu 2194

Ol wod lista:AFRIKA

ANKA

ARERE

BAGARAPIM

BLANKET

BIKMAN

DOKTABOI

DRAMIM

DRAIWARA

EKSOSPAIP

ENSIN

EMTUPELA

FONDE

FLET

FIKUS

GAVMAN

GOAN

GIAMAN

GREDUET

HEVEN

HARIM

HAMBAKMAN

IMIGRESEN

ILEKSEN

KAMAN

KABIS

KLOSTU

LONSIM

LASPELA

MEYA

MANGRO

STORI BILONG TUMBUNA

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

Rat helpim man

Page 14: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

Caroline Tiriman i raitim

RAGBI tim ol i kolim WestPapua Warriors i go bekpinis long PNG wantaimbikpela amamas bihain longol i bin winim QueenslandPNG ragbi lig nains longBrisben, Australia.

Dispela em narapla gut-pela samting em WestPapua Warriors i mekim in-sait long wok ol i wok longmekim long yusim spot bi-long ragbi long kamapimawenes long wari bilonghumen rait long Wes Papua.

Win bilong ol tu i binkamap long wan kain taimwe 6-pela lida bilong Pasifik,em Solomon Ailan na Vanu-atu i bin go pas long en long

toktok long dispela wari bi-long ol Wes Papua pipel longUN Jenerel Asemblil longNew York long wik i go pinis.

Ol dispela lida i bin askim

UN long painim ol gutpelarot long stopim pasin we In-donesia i wok long mekimlong bagarapim ol pipellong Wes Papua.

P18 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016 abc

Bogenvil i makim wol kako na sokletSam Seke i raitim

KAKAU Festival ol i bin holimlong Bogenvil long mun Julaidispela yia i mekim ol kakaofama long atonomas rijonlong impruvim o wok longkamapim gutpela kwalitikakao bilong ol.

Thomas Betitis, em Seke-teri bilong Bogenvil Dipatmen bilong PraimeriIndastris i tok ol fama nau iklinim gut ol kakao gaden bilong ol na i traim long mpruvim tu sait long kwaliti.

Em i tok kakao festival weol i bin holim long Arawa naBuin, i bin soim aut long olintanesenel spklet ol kain

kain kakao we ol fama igroim na tu, sait long kwaliti.

Mista Betitis i tokaut long

dispela pastaim long WolKakao na Soklet de long dis-pela wik.

PNG kakao ol i mekim soklet long en.

Askim long sainim kwik

Pacer-plas- Akedemik i askimCaroline Tiriman i raitim

WANPELA saveman long olwok mani long Pasifik i tok olkantri long rijon i mas askimAustralia na New Zealandlong dispela tingting bilongsainim dispela Pasifik Agri-men long Closer EconomicRelations o PACER-PLAS"long mun Novemba.

Pala Molisa, em wanpelaman bilong Vanuatu na lek-sera long Victoria Yunivesitibilong Wellington Skul bi-long Akauning na KomeselLo long Nu Silan i mekim dis-pela toktok taim planti olnarapela pipel i wok longautim wari bilong ol tu longdispela Pacer-plas.

Sampela lida tu long rijon

olsem Gavana bilong Oroprovins long Papua NewGuinea, Gary Juffa na Van-uatu bisnisman, John Sa-long i save tok Pacer-Plasbai helpim tasol Australiana Nu Silan, na ol Pasifikpipel bai lus.

PNG na Fiji tokaut pinisolsem tupela i no laik stapinsait long PACER-Plas.

Ni-Van Akademik: Pacer Plus

i no nap helpim ol Asples pipel

Toktok agensim Pacerplus wok trade.Caroline Tiriman i raitim

PASIN bilong toktok haitlong dispela wok bung bi-long tred namel long Aus-tralia, Nu Silan na ol PasifikAilan kantri em ol ikolim"PACER PLAS" i nohelpim tumas ol asples pipelbilong rijon.

Pala Molisa, husat i wan-pela man bilong Vanuatu na

leksera long Victoria Yuni-vesiti bilong WellingtonSchool bilong Akaun naKomesel Lo long Nu Silan imekim dispela toktok bi-hainim wari bilong dispelakain wok bisnis.

Em i tok ol lain i go paslong ol dispela wok i no savegivim gutpela tok save i golong ol pipel bilong Pasifiklong mining tru bilong dis-

pela wok tred, na wanem olgutpela samting bai ol ikisim long Pacerplus.

Mista Molisa i sutim toktu long ol Pasifik lida olsemtingting bilong ol olsemPACER Plus bai gutpela longPasifik i no stret.

Papua New Guinea na Fijii tokaut pinis olsem tupela ino laik stap insait longPACER Plus.

Vanuatu na Nu Kaledonia transpot na tred

Sam Seke i raitim

PRAIM Minista Charlot Sal-wai i tok Vanuatu bai ben-efit gut moa long saitbilong transpot, tred nasampela samting moa bi-hainim ol toktok namellong teritoriel gavman bi-long Nu Kaledonia.

istar Salwai i tokim olniuslain long Port Vila wewanpela deligesen bilongNu Kaledonia gavman tu istap long em.

Deligesen i bin kamaplong Vanuatu long dispellawik Mande we transpotminista i go pas long ol.

Ol bai toktok long sait bi-long ea na solwara transpotnamel long Vanuatu na Nu

Kaledonia.Pablik Rilesens Opisa long

Ofis bilong Praim Minista,Hilaire Bule i tok dispelabung bai opim moa rot longsait bilong transpot na olples balus namel long tu-

pela kantri.Em i tok tu olsem ol dispel

toktok namel long tupelokantri bai strongim tu saitbilong siping transpot natred na ol pasindia i go i kamnamel long tupela kantri.

Balus bilong Air Vanuatu.

Bogenvil Kakao na Soklet

bisnis i wok long kamap gutSam Seke i raitim

DE Oktoba 1, em i Wol Kakaona Soklet De, na bilongmakim dispela de yumi luk-luk long sait long kakao nasoklet bisnis long AtonomasRijon bilong Bogenvil, PNG.

Pastaim long Bogenvil

Kraisis we i bin stat long1988, Bogenvil i bin winim olarapela provins long kantrilong kamapim kakao.

Prodaksen i bin go daunlong taim bilong kraisis, tasolThomas Betitis, Seketeri bilongBogenmvil Dipatmen bilongPraimeri Indastri i tok prodak-

sen i wok long kamap gen.Em i tok long dispela yia,

ol i ting olsem kakao pro-daksen bai go antap long 14tausen ton hevi.

Mista Betitis i tok 100pesen long ol kakao famalong Bogenvil em ol familinau i papa long en.

Solomon Ailan envairomen lo enfosmen yunit

Sam Seke i raitim

SOLOMON Ailan gavman ikamap nau wantaim wan-pela Environment Compli-ance na Enforcement Unitinsait long Dipatmen bilongEnvairomen na Konsevesen.

Pemanen Seketeri bilongMinistri bilong Envairomen,

Klaimet Senis, Disasta Menes-men na Mitioroloji, DoktaMelchior Mataki i tok kantri inidim dispela yunit long gostrongim ol lo long sait bilongenvairomen.

Em i tok long nau, ol kom-plaiens na enfosmen lo longkantri i no strong.

Dokta Mataki i tok dispela

Environment Compliance naEnforcement Unit bai wokwantaim polis fos long lukimolsem lo ya i wok.

Long 14 September, RoyalSolomon Ailan Polis Fos i binlonsim wanpela Envairomenhanbuk wantaim envairomenministri long helpim ol i ranimgut ol envairomen lo.

Wes Papua Warriors Ragbi i win

Em ol memba bilong Wes Papua Warriors Ragbi tim.

Page 15: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

bisnis Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P21

Duma tok tenkyu long polis

MINISTA bilong Pablik En-tapraises na Stet Invesmen,William Duma, i joinimKumul Consolidated Hold-ings (KCH) na arapela olStet On Entaprais (SOEs)long tok tenkyu long gut-pela wok polis i save mekimlong PNG.

Minista Duma i tok tenkyulong gutpela wok ol polismanmeri i save mekim longlarim komyuniti i stap seifwantaim gutpela pasin nariskpek long lo na oda.

Em i autim amamas bilongem taim em i makim mausbilong Praim Minista PeterO’Neill na givim wanpelaK500,000 sek amni longhelpim ol polis manmeri bi-long PNG i go long XVI Aus-tralasia Polis na ImejensiSevis (AP&ES) Gem.

KCH wantaim ol SOEs igivim dispela mani long polislong baim ol samting bilongopis olsem kompyuta, failingkebinet, teibol na sia weplanti ol polis stesen i nidimlong mekim wok bilongsevim komyuniti.

Antap long dispela, olpolisman bai nidim mani bi-long baim hotel, kaikai,balus tiket, na ol yunifomlong dispela bung bilong olpolisman long AP&ES Gemlong Australia.

Mista Duma i tok: “Dis-pela AP&ES Gem em i gembilong ol Supahiro. Polismanmeri bilong yumi longPNG em ol Supahiro biongyumi bikos olgeta de saposwanpela trabel o hevi ikamap, ol polis manmeri isave stap pas long stretimna stopim kain ol hevi.”

Long makim maus bilongPraim Minista Peter O’Neillna Nesenel Gavman, Mista

Duma i tok: “Mi laik yusimdispela sans long tok tenkyulong gutpela wok ol polismanmeri bilong yumi longkantri i save mekim longlarim ol komyuniti bilongyum i stap seif na stap.”

Mista Duma i tok dispelapolis manmeri husat bai golong dispela gem i mas yusimdispela sans long mekim moatrening taim ol i redi longkamapim gutpela sekyuritilong bikpela bung bilongAPEC Summit long yia 2018.

“Mipela i laikim olsem olsevis PNG bai givim long dis-pela APEC bung i maskamap gut. Planti salens istap tasol mipela i bilipolsem ol polis manmeri baihelpim mipela long rausimsampela ol salens long saitbilong sekyuriti na sefti,”Mista Duma i tok.

Mista Duma i tok tenk yulong KCH wantaim ol SOE isapotim ol polis manmerilong makim kantri a go longdispela gem.

“Ol SOE bilong yumi i woklong givim helpim long olmanmeri. Ol i save helpim olkomyuniti. Planti dispelakain helpim i save kamaptasol em i no save kamapples klia.

“2015 Pasifik Gem i nonap long kamap sapos olSOE bilong yumi i no binsapotim. Nau ol SOE bilongyumi i kam insait long sapo-tim ol Supahiro bilong yumi,ol polis manmeri bilongyumi taim ol i laik long longAustralia long dispela gem.”

PNG polis bai salim 150polis manmeri i go long dis-pela AP&ES Gem SunshineCoast long Queensland,Australia we bai kamap long8-15 Oktoba, 2016.

ExxonMobil mekimbikpela winmani BIKNEM intanesenel oil nages kampani bilong Amerikana opereta bilong PNG LNGProjek, ExxonMobil, i tok oli mekim winmani longnamba tu kwata bilongfainensal yia 2016.

Maski prais bilong oil nages long intanesenel maketi pundaun i kam daun tasolExxonMobil i mekim klostulong US$ 1.7 bilien (K5.1bilien) long namba tu kwatabilong yia 2016.

Dispela mani kam em iUS$0.41 (K1.23) long wanwan sea taim ol skelim dis-pela wantaim US$4.2bilien(K12.6) long wankain taimlong las yia.

ExxonMobil i tok dispelawinmani i no bikpela tumaslong winmani ol i mekim lasyia bikos prais bilong oil nages i bin pundaun, ol ri-faineri bilong ExxonMobil ino bin kamapim planti pro-dak tasol ol i bin mekimplanti kemikel samting longsalim na mekim mani.

“Dispela fainensal risal bi-

long kampani i soim olsemprais biong oil na ges i pun-daun tasol ExxonMobil, ilukluk go het long strongimbisnis wantaim ol samtingbilong strongim as bilongbisnis, daunim mani mak bi-long ranim operesen na ki-rapim sanmpela olinvesmen o ol projek wemipela i bilip olsem ol i kenbringim moa mani,” Siamanna Sif Ekesektiv Opisa (CEO),Rex W. Tillerson, i tok.

“Kampani bilong yumi isave mekim mani long olbikpela projek na dispela isave kamapim sans bilongmekim bikpela invesmen nastrongim invesmen velu bi-long ol seaholda bilong kam-pani,” Mista Tillerson it ok.

Long namba tu kwata,mani ExxonMobil i kisimlong asptrim oil na ges pro-jek i sanap olsem US$294milien (K882 milien). Pro-daksen volium i no senis nais tap yet long 4 milien oilikuivalen barel long wan de.

Ol prodaksen bilong ges

long ol nupela LNG projekna arapela ol LNG projeklong Canada na Nigeria ihelpim ExxonMobil longbalensim mani winmanitaim prais bilong oil n ages ipundaun.

Mani kampani i kisim longol kemikel is tap strong yetlong mani mak US$1.2 bilien(K3.6 bilien). Dispela i soimolsem planti kastoma i laikimol kemikel we ExxonMobil imekim long oil na ges.

Daunstrim bisnis bilong bi-long ExxonMobil i mekimUS$825 milien (K2.475bilien) maski prais bilong

kain ol samting kampani isave kamapim long dispelbisnis i bin pundaun wan-taim prais bilong oil na ges.

Mani bilong yusim longmekim wok bisnis na arapelaol eksploresen wok i sanapolsem US$5.2 bilien (K15.6bilien) na dispela i lukimkampani i daunim mani makbilong mekim wok i kamdaun long 38 pesen.

Long dispela namba tukwata ExxonMobil i skelimUS$3.1 bilien (K9.3 bilien)olsem dividen o winmanilong ol wan wan seaholdabilong kampani.

Hetkwata bilong ExxonMobil long Belgium long Yurop.

O’Neill: Turis bisnis bai stap yetPRAIM Minista, PeterO’Neill, i tok oil na ges baipinis tasol bisnis bilong turisbai stap yet.

Mista O’Neill i givim dis-pela toktok long las wik taimem i opim wanpela nupelahaus bilong Madang ResortHotel.

“Kantri i wok long lukimplanti projek long oil, ges namaining. Em i gutpela tasolol dspela kain projek baipinis.

“Bisnis long maining napetrolium bisnis bai no inapstap longpela taim. Taim oilna ges i pinis, taim gol nakopa i pinis, projek bai pas.Maining bai pas.

“Gavman na kantri bai nomoa kisim mani long oil, ges

na maining projek tasol oldispela risos i pinis.

“Tasol taim yumi tok longbisnis bilong turis, em baistap yet. Ol pikinini bilongyumi long bihain taim baikisim planti gutpela samtinglong turis bisnis.

“Kantri bai kisim moa ben-efit. Gavman bai kisim manilong ranim kantri long turisbisnis taim oil na ges i pinis.

“Planti taim yumi woklong toktok moa long LNGna lus tingting long turis bis-nis.

“Gavman nau i laik ki-rapim turis bisnis. Mipela imakim 5-pela ples insaitlong kantri olsem turisimprovins.

“Em ol Milen Be, Madang,

Is Nu Briten, Nu Ailan naMaun Hagen. Bai yumikamapim strongpela pat-nasip wantaim ol opreta bi-long hotel, ges haus, tuakampani, na arapela ol man-

meri husat i mekim turis bis-nis long ol dispela provins,na tu long ol arapela provinsong kantri bilong yumi,”Mista O’Neill i tok.

Ol turis i kam long bikpela krus sip long Alotau, Milen BeProvins

Manus sevings memba bai kisim intresOL memba bilong Manus Sav-ings na Loan Society (MSLS)bai kisim intres o winmanilong mun Disemba long dis-pela yia bihain long ol i putimwanpela nupela kompyutasoftwe o program bilongmekim ol benking sevis.

Dispela bai kamap nambawan taim long ol manmerihusat i gat akaun long MSLSlong kisim intres antap longsevings bilong ol.

Gavman bilong Australia igivim dispela nupela benkprogram o kompyuta pro-gram long Manus ProvinsalGavman aninit long wanpelapatnasip long givim sevis bi-long benking na fainens longplanti ol manmeri i stap long

rurel eria. Klostu long 8, 000 man-

meri long Manus, husat imemba bilong MSLS, i lukimsevings bilong ol i gro i goantap bihain long ol i kisimdispela nupela benking sis-tem program.

MSLS i gat 5, 000 faiensalmemba, husat i manmerilong ples. Ol i save bungimmani bilong ol na sevim longviles akaun bilong ol.

Klostu long 3, 000 membaem ol i gat wan wan sevingsakaun bilong ol.

Ol rekot bilong benk isoim olsem 5-pela mun pas-taim long ol i yusim dispelanupela kompyuta program,wok i no save kamap gut.

Dispela nupela benkingsistem i helpim MSLS i peimK40 intres long wan wanakaun bilong ol memba.

Taim ol i bin statim MSLS,dispela em i namba wantaim MSLS i peim dispelakain intres mani long olmemba.

Long bihain taim, ol bailukim hamas pesen ol membai putim mani insait na bi-hainim pesen long skelim in-tres mani long ol memba.

Siaman bilong MSLS, BenPondrein, i tok dispela nu-pela softwe i helpim ol nadaunim level bilong mekimsampela liklik asua, na tu olmemba i painim isi longyusim dispela nupela sistem

long putim mani i go insaitlong benk.

“Long namba wan taim,mipela i gat dispela nupelasistem long larim wok longkamap isi, na tu long larim olmanmeri long ples i sevimmani,” em i tok.

Mista Pondrein i tok dis-pela nupela benking sistembai helpim MSLS long givimdinau mani long ol liklik bis-nis na promotim ol liklikbisnis long Manus long bi-hain taim.

Manus Provinsal Gavmani bin statim dispela ‘VillageFinance skim’ long yia 2010.Nau dispela i gat 94 akaunbilong ol liklik manmeri longples na dispela viles akaun i

holim klostu long K307, 000.Dispela patnasip namel

long Manus Provinsal Gav-man na Gavman bilong Aus-tralia i lukluk long sapotimikonomik divelopmen long

Manus.Dispela patnasip bai ki-

rapim bisnis trening nafainseal literasi programlong senisim laip bilong olmanmeri Manus.

Wokmeri bilong Manus Savings na Loans Society, Dalsy Pon-dreai, i sevim wanpela memba long kaunta.

Page 16: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

TUPELA moa skul long Hailans rijon i ki-rapim nupela dabol klasrum wantaim fand-ing bilong Digicel PNG Faundesen longmani mak bilong K480,000.

Map Praimeri Skul long Mendi MunhiuDistrik, Sauten Hailans provins na Ton-domong long Mul Baiyer, Westen HailansProvins i bin kisim ol dabol klasrum long Dig-icel Foundation.

Faundesen Sif Ekseketiv Opisa, BeatriceMahuru i tok olsem edukesen em i nambawan samting long senis bai kamap. Em i savemuvim sosol na ikonomik divelopmen.

“Wanpela bilong ol 5-pela bikpela tingtingbilong Digicel PNG Faundesen em longmekim edukesen i kamap isi long ol liklikpikinini long kantri. Ol pikinini i save stap

longpela taim bilong ol insait long klasrum.Em i wanpela hap we ol i save kamapim oldriman bilong ol long kamap bikpela man-meri long wol. Olgeta taim mipela i givimmani long wokim klasrum em mipela i savegivim sans long 80 moa skul sumatin longtingting long kamapim ol bikpela samting name long bihain taim,” Mis. Mahuru i tok.

Map Praimeri skul dabo klasrum, i binkisim K240,000 long wokim wantaim ain nawanpela opis bilong tisa long namel, 40 desbilong 80 sumatin, des na sia bilong tisa,sola lait, 9000 lita wara tenk na tupela VIPtoilet na tupela baket sawa bilong waswasbilong ol meri sumatin long waswas.

Long taim bilong opim klasrum Memba bi-long Mendi, De Kewanu i bin i stap long tok

tenkyu long Digicel olsem wanpela gutpelapiksa koporet sitisen long PNG.

Mista Kenawu i tok tenkyu longinvesmen bilong Digicel long ilek-toret bilong em na em i tok stronglong ol pipel bilong em long ol i maslukautim ol dispela klasrum.

Insait long Sauten na WestenHailans tasol, Digicel PNG Faundeseni putim pinis ol invesmen long mani

mak bilong K4.9million long ol kainkainedukesen na helt projek. TondomongPraimeri na Map Praimeri em bringim nambabilong ol skul we Digicel PNG Faundesen ihelpim pinis, i go antap long 31 olgeta.

Stat long yia 2008 Digicel PNG Faundesen iwokim planti divelopmen long ol rurel na olsetelmen long siti na tromoi pinis mani makbilong K55 milien insait long olgeta 22 provinslong senisim laip bilong hap milien pipel.

ruralindastriP22 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016

Hailans skul kisim nupela klasrum

Map praimeri skul sumatin i go pas long ol deliget bilong Digicel i go long nupela dabol klasrum.

Rop koniak bilong Madangkamapim ‘kava’ long Fiji

James G. Kila i raitim

KONIAK o kava bilong Madang provinsnau i stap insait long paket na wanpelakampani bilong Fiji i save salim na pro-motim.

Dispela kampani i bin tokaut long dis-pela taim em i promotim prodak bilongen long Madang las mun long MadangInvesmen Samit long Sugeng Aben pakbilong Madang Risot Hotel.

Kava o ‘koniak’ we ol pipel bilong PNGna arapela Pasifik ailan save dring nau istap long paket na wanpela kampani bi-long Fiji i promotim aninit long nem"Kava Toks"

Dispela kampani bilong Fiji i binbringim ol prodak bilong en em ol iwokim wantaim ol ruts o rop bilong kavaem ol i kisim long Madang na karim i golong Suva, Fiji na wokim.

Selsman bilong Fiji kampani i tokautolsem wanpela ejent bilong ol i bin raunbaim ol rop bilong kava plent long notkos rot (NCR) long Sumkar distrik na ol ibin pekim na salim i go long Mosbi na bi-hain go long Fiji. Long Fiji, ol wokman iwokim gut long fektori na kamapim olkain kain marasin.

Selsman ya i bin soim prodak ol iwokim long Madang koniak longMadang Provinsal Dipatmen ovAgrikalsa na Laipstok ekstensen opisa,Paul Hubub long promosen stol bilongol long Madang Invesmen Samit.

Dispela kampani bilong Fiji i bringimol kava ol lain ejent bilong en i baim nasalim i go long wokim ol kain kain pro-dak long Fiji. Sampela long ol dispelaprodak em ol i putim long paket olsem

das o paura, em bihain ol kastoma i kenputim wara na miksim na dring. Nara-pela prodak em olsem loli tasol we ol iputim long liklik paket.

Kava o koniak em biknem dring insaitlong westen Pasifik rijon. Dispela nem‘kava’ em nem i kam long Tonga tokples,ol lain Samoa i save kolim ‘awa’ na ollain long Fiji save kolim ‘yaqona’ na olpipel long Vanuatu save kolim ‘malok’.

Ol ruts o rop bilong kava taim rausimlong graun i save kamapim wanpeladring we i ken mekim yu spak liklik tasolem no inap bagarapim tingting bilongman. Em bai givim naispela malolo na tuem gat marasin long rausim sampela olsik long bodi olsem sotwin, skin pen naarapela sik long bodi we medikol stadi isoim pinis.

Koniak o kava em spesel dring longtumbuna taim yet insait long Melane-sian kalsa na tu ol arapela kantri longPolynesia, Micronesia na tu long sam-pela hap long noten Australia.

Bipo long tumbuna taim, ol lain saveredim kava long kain kain rot long laikbilong ol yet. Sampela ol save kaikaimlong tit na memeim, sampela save sigi-rapim na paitim ruts antap long stonlong kisim wara o spet bilong en. Dispelawara bilong ruts bilong koniak em savebringim kamap samting olsem spet weol i save putim wara wantaim na dring.

Mista Hubub bilong Madang DAL, olrurel famas long PNG i ken groim dis-pela krop na lukautim gut na salim bikosi gat maket bilong en i stap. Tasol salensnau i stap long bringim ol saveman trulong redim gut ol koniak na baim longol famas.

Madang provinsal DAL ekstensin opisa, Paul Hubub I skelim paket bilong kava Fiji kam-pani i wokim wantaim koniak ol i baim long Madang na karim i go. Poto: James G. Kila

Page 17: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

OL pipel husat i lukim piksabilong liklik bebi oI i binpainim insait haus longAlepo i bin amamas na sam-pela i krai. Dispela bebi i gatwanpela mun, tasol olgetafamili bilong em i bin dailong taim ol bom i bagara-pim haus bilong ol.

Wanpela kamera man i binkisim piksa long taim AbuKifah i bin painim dispelabebi. Kifah i bin krai noguttru. Em i tok em i tingimpikinini bilong em long taimem i lukim dispela bebi.

Das i bin karamapim dis-pela bebi tasol em i orait.Embuens i karim em i golong haus sik i stap klostulong dispela hap.Dispela lik-lik bebi i bin laki. Haus bi-long famili bilong em longIdlib, 40 mail saut wes longAlepo, i bin kisim bikpelabagarap long taim ol balusbilong Rasia husat isapotimgavman bilong Syriai binbomim. Planti tausen man-meri i bin dai.

Kifah i wanpela wokmanbilong ol lain White Helmet,husat i save helpim ol lain ikisim bagarap. Em i wok longsekap long ol haus i go na emi painim dispela liklik bebi.

Wara i kapsait long ai bi-long em long taim em iholim pas dispela bebi naem i tok, “God i helpimmipela long painim dispela

bebi. Em i no bin gat wan-pela bagarap long skin bi-long em.”

BBC News i bin soim dis-pela piksa long nius longFraide na meri i ritim nius,Kate Silverton,i bin krai longtaim em i lukim dispelapiksa. Nek bilong em i guriana aiwara i ran i kam daunlong pes bilong em. Ol ara-pela pipel husat i bin lukimem i krai i bin salim ol toktokbilong soim sapot bikos ol tui bin wari long taim ol i lukimdispela stori bilong bebi.

Ol human raits grup longSyria i tok 11-pela sivilien ibin dai long taim ol bom ipundaun long Fonde longdispela hap na 7-pela bilongol em ol pikinini.

Insait long wanpela wik bi-long pait, 388 pipel i bin daina namel long ol em 106pikinini.

wolnius Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P23

SHIMON Peres, pastaimpresiden bilong Isrel na wan-pela bilong ol man i kirapimnesen bilong Isrel na banisimkantri long ol birua stap raunlong en long Midel Is na manbilong strongim pasin bilongbel isi long Midel Is i dai longdispela wik, na em i gat 93krismas olgeta.

Peres i bin go insait longwanpela eria haus sik longTel Aviv-long Septemba. 13,2016, bihain long em i kisimhat atek o strok. Em i dailong Sheba Medikal Sentalong las wik Trinde moning.Ol famili wantaim meri bi-long em i bin stap wantaimem taim em i lusim laip.

Peres i bin holim wok longolgeta bikpela posisen insaitlong Isrel gavman moa long60 yia wok laip bilong em.Em i bin kisim ol samting bi-long pait long bikpela paitbilong stet bilong Isrel long1948 Woa bilong kisim In-dipendens na long kamapimol nuklia riekta long 1950.

Em i kisim wanpela luk-save bilong man bilongbringim bel isi, Nobel PisPrais bikos long bikpela wokem i mekim long kamapimbel isi wantiam ol Palestainlong yai 1993, na em i binkamapim planti nupelasamting long kantri bilongem insait long politik nadiplometik laip bilong kantri.

“Wasman bilong Isrel i nosave slip na em i no save aislip,” em i tok bilong wan-pela opisa bilong em pas-taim, Mitchell Barak, i kolimhap tok long Buk Song we imakim piksa bilong dispelabikpela lida bilong Isrel.

“Maskim em i kisim kris-mas 90 yia, Peres i wok yetlong traim long tingimwanem samting bai Isrel imekim long stap gut long bi-hain taim,” Mitchell i tok.

Sampela taim bihain em ikamapim nem bilong em yetolsem pisin, balus, tasol longol namba wan yia bilongkantri, ol i save kolim Peresolsem wanpela ol bikpelataragau pisin bilong LebaPati long pawa,” wanpelasenia man bilong Institut bi-long Palestin Stadi longAmman, Jodan i tok.

Peres i bin lukim setelmenbilong ol Juda long graun weIsrel i bin winim long 1967olsem wanpela wok bilongkamapim strongpela banislong stopim ol birua na longkamap bun baksait bilongdivelopmen bilong ol.

Insait long olget yia em iwok, tingting bilong em isenis. Wantaim pastaimPraim Minista, Yitzhak Rabin

na Palestinian lida YasserArafat, em i bin kamapimbikpela samting long historibilong Isrel long 1993 em OsloAkod, we long dispela taim oli bin lukim olsem Palestinolsem wanpela kantri.

Ol tripela man ya i winim1994 Nobel Pis Prais longwok bilong ol, na Peres itokaut long wol olsem em ikamap bilong nupela MidelIs bihain long ol tripela I binsekhan long wanbel longdispela long Nu York, USA.

Visen bilong long wok wan-taim pis o bel isi na i no longpait i stap long tupela hapwantaim. Planti Isrel pipel i nowanbel wantaim em longgivim sampela hap graun i golong ol Palenstin pipel na ol ikamapim protes pasin we ibin kamapim dai bilong PraimMinista Rabin long 1995 longhan bilong Yigal Amir.

Peres i kirap kisim wok bi-long Rabin, tasol 6-spelamun bihain long ileksen emi lus na Benjamin Ne-tanyahu i kisim sia.

I kam long pinis bilong olyia bilong 2000, ol wok bi-long kamapim bel isi namellong Isrel na Palestin i pun-daun taim ol Palestin i kirapgen na pait long Isrel.

“Planti pipel i tok mi binmekim rong long toktoklong kamapim nupelaMidel Is na kamapim moawok bung wantaim ol wan-tok long Arab,” em i bin tok-tok long Boomberg long2012. Mi ‘no rong’, tasol emi wok long kisim longpelataim liklik,” Peres i tok.

Nem tru bilong en, Szy-mon Perski na mama i binkarim em long Ogas 2,1923, long Wiszniew,Poland (nau em i hap bilongBelarus), na bihain em i gowantaim famili bilong enlong hap bilong Palestin longtaim em i bin stap aninitlong Briten long 1934.

Bihain long em i go longwanpela egrikalsa bodingskul, em i go stap longegrikalsa Kibbutz Alumotklostu long Solwara Galilee,

we em i kisim wok olsemwanpela deiri fama na was-man bilong sipsip inap longtaim em i bin go insait longHaganah, wanpela hait grupbilong Isrel Difens Fos.

Taim krismas bilong em istap namel long 20 na 30 yia,em i bin kisim ai bilong nambawan Praim Minista, bilongIsrel, David Ben-Gurion, husati bin givim em wok long baimol gan na ol samting bilongpait, long ol narapela kantripastaim long 1948 woa.

Shimon Peres i toktok long olmemba bilong Foren PresAsosiesen long taim em i binlukluk raun long wanpelataun bilong Israel, Sderot,long 2014.

Bebi em ol i pulim i kamautbihain long bom i bagarapimhaus bilong famili.

Abu Kifah i tokim ol ripota,"God i helpim mipela longsevim dispela bebi.”

Ol pikinini go bek skul tasol bom i pundaun yet

GAVMAN bilong Syria wan-taim pren bilong en Rasia iwok long bomim gen Alepolong Sande, tasol ol skulpikinini long Isten distrik i sta-tim nupela skul yia long Sande.

Moa bom i pundaun nastrongpela pait i kamapnamel long oposisen na olsoldia husat i sapotim Presi-den Bashar al-Assad. Ami bi-long Assad i tok bai ol i noinap kilim ol rebel paitmanna Rasia bai stop longdropim bom, sapos ol rebeli givap long pait na givim olsamting bilong pait.

Planti handet manmeri idai na moa long 1,000 ikisim bagarap long wanpelawik taim ol balus bilongSyria na Rasia i dropim olstrongpela bom long mekimol rebel i stopim pait.

“Mipela invaitim ol lain iwok long pait long lusimIsten Distrik bilong Aleponalusim ol sivilien populesenlong stap ol yet,” militeri ko-mand i bin tok long wanpelapas. Pas i tok gavman bilongSyria na Rasia i promis longlarim ol i go fri.

Tasol planti lain i no bilipdispela promis bai i kamaptru. Las mun, ol US i toktokwantaim Rasia long stopimpait, tasol wan wik bihainpait i kamap gen long taimol jet balus bilong Rasia naSyria i dropim bom long oltrak i karim kaikai na ol ara-pela saplai long helpim olpipel insait long Alepo.

Ol pipel bilong Alepo i tokol bom i wok long pundaun

long Sande. Sampela tisa isalim poto bilong ol pikininii skul tasol ol i tok i no plantipikinini i kamap long skul.

Ol skul long Isten hap bi-long Alepo i bin op longSarere tasol wan wan tasol ibin gat klas. Ol pipel i tok olstrongpela bom ol i kolimklasta bom inap longbagarapim ol skul i stapdaunbilo long graun.

Ol skul haus long Ma’adidistrik long Isten Alepo i pasbihain long bom i pundaunlong ol. Wanpela ektivis itok,” Wanpela gutpelasamting mi lukim long 40 denau em ol pikinini i karimskul beg na wokabaut i golong skul.”

Wissam Zarka, wanpelatisa i tok ol studen bilong em ibin stap bek long skul longSande bikos ol balus i woklong flai raun long dispela eria.

Ol dokta i tok lain bilongPresiden Assad i bin paialong tupela haus sik, M1 naM2, ol i no givim nem bilongples nogut ol birua i bagara-pim. Long Sarere ol he-likopta bilong Syriai bomimM10 haus sik na long wik, oli bagarpim tupela arapelaimejensi senta. Ol bom ibagrapim wanpela haus sikbilong ol mama i karim.

Sapos Presiden Assad ikisim bek Alepo, bai em i kon-trolim bikpela populesen bi-long ol siti na subim ol rebelpaitmen i go long ol rurel pleslong Syria. Ol ausait lain i woklong sapotim em long paitlong kisim bek Alepo.

Shimon Peres, Namba 6 Isreli Presiden i dai pinis

Ol skul pikinini long Alepo isanap aninit long sain i tok‘sanap yet.’

Ol pikinini sanap namel long ol haus bom i bagarapim longJarabulus distrik, Alepo.

BBC nius rida i krai long stori bilong bebi

Page 18: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

ramunicoP24 Wantok Oktoba 6 - 12, 2016

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

Fred Hollows givim fri sevislong sekim ai long Ramu NiCo

RAMU NiCo Menesmen (MCC) iamamas long wok poroman wan-taim wanpela praivet o non-gav-men ogenaisesin long Madang oli kolim Fred Hollows FoundationPNG long sekim ai bilong ol wok-man na ol manmeri i stap longprojek eria bilong en.

Dispela wok poroman namellong tupela bai givim sans tu longol lokal papagraun long arere longKurumbukari Main na Basamuk Ri-faineri tu long sekim ai bilong ol nakisim toksave long baim glas osekim sapos ai bilong ol em orait.

Dispela program bilong sekim aibai kamap long pinis bilong dispelamun bihain long program na tok-save i go aut long tupela wok saitbilong Ramu NiCo long KBK mainna Basamuk Rifaineri.

Long las wik Fraide, Septemba30, wanpela tim bilong Fred Hol-lows Foundation PNG, i bin go staplong Ramu NiCo Madang Opere-sen Bes long sekim ai bilong olwokman meri. Sampela wokmanmeri bilong ol kontrak kampaniolsem Raibus Enjiniaring Limited(REL) tu I bin kamap long sekim aibilong ol. Sampela ol lenona kam-pani menesmen lain olsem siamanbilong Raibus Limited, StevenSaud, deputi siaman Moses Ku-mura na jeneral menesa bilongRaibus Sekuriti Sevis, MathewDenguo i bin gat sans long sekim aibilong ol tu long dispela taim.

As tingting bilong dispela wok

poroman o patnasip em long luk-save olsem ol wok manmeri bilongRamu NiCo Projek na ol papagraunklostu long KBK Main na longBasamuk Rifaineri i mas gat gut-pela ai long wok wantaim na dis-pela fri sevis bai helpim ol gut.

Fred Hollows Foundation i binraitim wanpela leta long kisim tok-orait long Ramu NiCo (MCC) longkarimaut autris o patnasip wokwantaim ol long bringim sevis bi-long ol i goaut long komyuniti. Dis-pela wok bung i karim kaikai taimVais Presiden bilong Kampani,Wang Baowen i givim tok-orait nai givim wok long Koporet Ofis longhelpim long kamapim dispel wan-taim helpim bilong tupela medikolopisa long wok sait.

Long Septemba 26, diputi rupiri-tendent bilong Ramu NiCo publicrilesins, Mathew Yakai aninit longKoporet Ofis i bin bung wantaimFred Hollows Foundation ProgremMenesa long Madang, MistaNicholas Gan na ol i redim pro-gram long go long tupela wok sait.Ol i pasim tok olsem autris o wokbai kamap pastaim long Kurum-bukari long Oktoba 24 na wanpelawik bihain em bai kamap longBasamuk, em deit bai ol i stretimbihain.

Ol wokman meri long Madang ibin kisim namba wan sevis long laswik Fraid, em long sekim ai bilongol wokman meri na tu givim ol glaswe praisem liklik na tu ol i gat

bikpela hevi long ai em ol raitimkad long ol bai go opiresin.

“Dispela kain sevis em I gutpelabilong Ramu NiCo na mipela I laikwok bung wantaim long kamapimgutpela na seif wok ples bilong olwok lain bilong kampani,”

“Ananit long Ramu NiCo Helt,Sefti na Envairomen i gat luksaveolsem olgeta wok man meri Imasgat gutpela helt na ol i mas gat gut-pela ai long lukim wok na i mas wokseif,” Mista Mathew Yakai i tok.

Fred Hollows em wanpela non-gavman ogenaisesen husat nau istap wok patna wantaim ModilonJeneral Haus Sik long Madang bi-hain long ogenaisesen i bin kamaplong 2008. Ol i save mekim wok bi-long ol long Madang na long PNGna bikpela wok bilong ol em longbanisim ol sik we i ken kamapimaipas, na tu ol i save stretim ol liklikbagarap i kamap long ai bilong olmanmeri.

Fred Hollows i surukim gutpelawok em wanpela spesel man bi-long kantri New Zealand, ProfessaFred Hollows i bin kamapim.Mama i karim Fred long yia 1929na em i dai long 1993. Fred embiknem dokta bilong ai na em savetoktok strong tu long sosel jastisna sanap strong long raits bilong olpipel long ol mas gat gutpela ailong lukluk.

Fred Hollows Foundation ikamap long Sydney, Australia longSeptember 3, 1992, 5-pela mun

pastaim long Profesa Fred Hollowsi bin dai.

Fred Hollows Foundation i gatvisin o lukluk olsem nogat wanpela

man o meri i bai stap ai nogut naem save wok long stretim ol hevilong ai bilong ol pipel long hap bi-long Asia, Afrika na Pasifik rijon.

HEO bilong Fred Hollows Foundation Sylvia Wenzel soim ol leta long traimai bilong ol lain.

Onie Toluvabaia i traim skelim ai bilong em stap.

Fred Hollows Foundation PNG wokmeri Sylvia Welzel i sekim ai bilong Ramu NiCo wokmanAndrew Kami long Madang

HEO Michael Kalal bilong Fred Hollows sekim ai bilong Ramu NiCo CA wokmeri VeronicaBonamedura.

Page 19: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

OL Hebou PNG Baramundi idainim Eastern Edge wan-taim tupela wiket long raunnamba 5 reis bilong SautAustralian Kriket Asosiesen(SACA) Premia Lig.

Ol Bara i statim resis bi-long ol gut we Tony Ura naVani Vagi Morea i opim poinbilong ol wantaim 79 ran.

Lega Siaka na Assad Vala ilusim 18 wiket bilong olBara, tasol ol u luk orait taimSese Bau na Morea i kisim3/107 wiket.

Timothy Oakley bilong olEastern Edge i rausimMorea, tasol namba wan pi-laia, Mahuru Dai, i helpim nalukautim ol Bara long kamapwina.

Bau na Chad Soper ihelpim Mahuru wantaim 21ran long nem bilong em.

Ol Bara i winim mak longfainal bihain long ol i luswantaim 8-pela wiket.

OL Lae Bisket Poro i win yetlong Lae Futbal Asosiesenresis bilong man long las wikSande na i lukluk long golong fainal.

Ol i bin danim ol birua bi-long ol, Blue Kumul, wan-taim 5-0 poin.

Ol Poro i soim namba wabkala na stail bilong ol we ol ibin strongim banis bilong olna i kamap wantaim plantigol, tasol ol i tok tenkyu longgol kipa bilong ol, IsmaelThai, husat i sevim planti golegensim ol Kumul.

Ol Kumul i bin gat sanslong skorim namba wan golbilong ol we straika bilongol, Colin Rimbao, i straikimbal, tasol beklain bilong olPoro i strong tumas.

Pilaia bilong ol Poro, TroyGunemba i bin malolo insaitlong tupela wik na i kampilai we em i bin mekimwanpela futwok na salim bali go long Obed Dika, husat ikisim namba wan gol bilongol long namba 14 minit

bilong resis taim.Peter Dabinyaba i skruim

skoa bilong ol i go antaplong 2-0 bihain long 15 minitna ol i bin bungim taim bi-long malolo.

Ol Poro i soim stail bilongol gen long namba tu hap bi-long resis we ol i no givimliklik sans long ol Kumul.

Ol i skruim skoa bilong ol igo antap long 5-0 wantaim

3-pela gol long namba tuhap na i stap namba foa pleslong lata bilong resis.

Ol gem i stap yet baikamap bipo long ol fainalresis bai kamap long stat bi-long mun i kam.

Ol tim husat i resis stronglong kisim top ples long lataem City United, BumayongUnited, Zilu Scientific Westna Eriku Wawens.

Oktoba 6 - 12, 2016 Wantok P25spotnius

Anda 18 Basketbal i winim olgeta makEKSEKUTIV Opisa bilongBasketbal Federesen bilongPapua Niugini, Joel Khalu, itok, ol anda 18 nesenel sem-pionsip i winim olgeta mak.

Khalu em i dairekta bilongtonamen tu, i mekim ol dis-pela toktok long presente-sen bihain long gren fainalresis bilong ol man na meri.

“Dispela i namba wan Ne-senel Sempionsip resis bi-long ol anda 18 we BFPNG ikamapim bipo yet na resis ikamap namba wan tru,”Khalu i tok.

“Insait long 4-pela de,yumi i lukim olsem resiskamap namba wan long di-visen bilong ol man na meriwantaim na ol lain i gatbikpela amamas long lukimdispela resis moa.

“Resis i soim ol nambawan stail bilong basketbalwe yumi i gat long olgeta

hap bilong Papua Niugini nabihain long dispela tonameni pinis gut, Federesen i ama-mas long ol plen bilong emlong hostim and 17 na anda15 Nesenel Sempionsipwantaim long yia i kam,”Khalu i tok.

Ol NCDABA i winim granfainal bilong ol man na meriwantaim, we ol i bin daunimPot Mosbi Basketbal Lig bi-long ol meri, 63-38, longTaurama Akwatik Senta.

Mt.Hagen i daunim olKerema,79-67, long nambatri na foa plei-of long resisbilong ol meri.

NCDABA i daunim ol PNGBasketbal Lig bilong ol manlong gran fainal wantaim 70-65 poin.

Ol Daru i kamap namba triples long divison bilong olman bihain long ol i daunimol Kupiano, 79-67.

Ol meri NCDABA i sanap bung wantaim na i soim tropi bilong ol

Poro i win yet

Pilaia bilong ol Blue Kumul, Robert Daba, i laik trikim bal taimpilaia bilong ol Poro i kam long kisim bal long em.

Notwes spot salens i kamap long makKOMYUNITI spot resis longPot Mosbi Notwes i kamaplong mak gut long las wikenlong Holide Inn hotel wan-taim ol presentesen bilongol tropi na kes prais mani igo long ol pilaia na tim.

Namba wan program ikamap long mak gut we moalong 4,000 manmeri long ol10-pela sebab bilong Notweseria i pilai long tupela spot,Tas Ragbi na Volibal, wan-taim 208 klap i resis.

Moa long 2,000 man i binresis long ol wod 7,8,10 na11 long 'A' na 'B' divison bi-long ol man long Tas Ragbina long volibal resis em moalong 2,100 man na meri bi-long ol 10-pla sebab i resis.

Ol 10-pela sebab husat iresis long dispela programem Hohola, Hohola Not,Boroko, Gordons, GordonsNot, Erima, Saraga, Waigaini,Morata na Gerehu.

Mani mak long K100,000

kes wantaim ol tropi em ol ibin givim long ol wan wanpilaia na tim we Minista bi-long Helt na HIV/AIDS naMemba bilong Mosbi NotWes, Michael Malabag, isponsa wantaim sapot bi-long NCD.

Ol sempion bilong ol wanwan divison long wan wansebab i winim K5,000 keswantaim tropi taim ol tim ikamap namba tu i winimK2,000 kes wantaim ol tropi.

Bomana i hostim skoa salensSOKA salens bilong NesenelKapitel Distrik Pablik SeventSoka Asosiesen (NCDPSSA) istatim sisen bilong ol longtripela wik i go we 20 tim iresis aninit long 6-pela divi-son.

Taim ol i wok yet long olfesiliti o ples bilong pilai we

FIFA Anda 20 Wol Kap resisbilong ol meri bai kamap,dispela resis i kamap longBomana, klostu long PolisKolis.

Ol gavman dipatmen isapotim planti tim bikosplanti wok lain bilong gav-man i pilai tu.

Ol i bin kliaim tupelabikpela hap bilong pilai taimol gem i kamap gut long oltripela wik i go, we klostulong 30 tim aninit long 6-pela divisen, 'A' lig bilongMan na Meri, 'B' lig bilongMan na Meri na Anda 19, iinapim tupela pilai hap.

SOKA salens bilong Nesenel Kapitel Distrik Pablik Sevent Soka Asosiesen (NCDPSSA) i gohet long Bomana.

Ol Bara i win wantaim tupela wiket

Tupela pilaia bilong Hebou PNG Baramundi i sikan bihain longol i win.

Page 20: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

BOD bilong FIBA Osenia i makimPot Mosbi, Papua Niugini, longlukautim 2018 Osenia Yut Anda 15Sempionsip.

Dispela sans em i nupela aidiabilong FIBA Osenia long promotimna divelopim level bilong basket-bal long PNG na rijon.

FIBA Osenia bai tokaut bihainlong ol taim bilong Osenia YutSempion resis bai kamap.

Ekseketiv dairekta bilong FIBAOsenia, David Crocker, husat ilukim pinis bilong Pasifik Gem i binkamap long 2015, i kamap nambawan tru na i tok, gem i kamapbikpela long kantri na rijon.

Crocker i tok, wantaim ol wolklas feseliti long Pot Mosbi na wan-taim namba wan menesmen longfederesen, FIBA i amamas longkam bek long kantri long 2018.

Sif Ekseketiv Opisa bilongPNG Basketbal Federesen, JoelKhalu, i tok moa olsem dispelaintenesenel iven bai groim spotlong kantri.

Khalu i tok, pilai long asples iken helpim ol long hapim level bi-

long pilaia husat i makim PNG na iresis olsem ol i mekim long taimbilong 2015 Pasifik Gem.

“Ol etlit i amamas long resis

long ai bilong ol asples sapota bi-long ol. Na mipela i gat gutpelatingting olsem, taim anda 15 ne-senel tim i go insait long pilai

graun long 2018, dispela sapot emi bikpela samting bai pusim ol pi-laia bilong mipela i go antap longnupela level,” Khalu i tok.

TIM Raukele i go insait long ol fainal bi-long Fairfax Harbor volibal resis bihainlong ol i daunim J.P Sharks long A gretprelimineri fainal bilong ol man longPot Mosbi insevis kolis volibal pilai

graun long las wiken.Long namba wan na namba tri set, ol

Shark i bin mekim gut, tasol ol Raukelei bin kisim gutpela poin long ol fainalset na daunim ol Shark.

Ol Raukele i bin 12 poin long ol 18spaik long fainal set na dabolim skoabilong ol Shark long fainal set.

Dispela win i skruim ol Raukele i goinsait long ol semi fainal bilong A gretna ol Shark i go aut long top foa fainalbilong Fairfax sisen.

P26 Wantok Oktoba 5 - 12, 2016 spotsnius

6-pela pilaia ijoinim ol Kapul

KOSA bilong Papua NiuginiKapul, Flemming Serritslev, imakim 6-pela nupela pilaialong joinim ol skwat longtaim ol i mekim wok redilong resis long namba tu lekbilong 2018 Wol Kap kwali-faia long yia i kam.

Ol nupela pilaia husat ijoinim ol Kapul em midfildabilong Lae Siti Dwellers, TroyGunemba, bikpela brata bilong em, RaymondGunemba, Nigel Dabinyabana Obert Bika.

Ol narapela nupela pilaiaem Giwi Simon, KennethPailau, John Ray na tupelabrata, Kolu na Ati Kepo, bi-long Kalo viles, SentrelProvins.

PNG Kapul em i soka timbilong ol man we ol baibungim ol Tahiti long nambawan resis long Pot Mosbilong Mas 20, 2017.

Serritslev i tok em i makimol nupela pilaia bilong givimol sans long trening wan-taim ol skwat.

Kosa i tok, tupela pilaia bi-long Kalo viles i soim gutkala bilong tupela bihainlong tupela i pilai long Sen-trel Kap tonamen long dis-pela yia we Hekari i sponsalong en.

“Mi makim tupela longlukim kala bilong tupelataim ol bai pilai egensim oltop senia pilaia na wankainlong ol narapela pilaia baigat sans long pilai bilongkantri long bihain taim,”

Serritslev i tok.Kosa i makim ful tim asde

taim olgeta 5-pela pilaiahusat i save stap longSolomon Ailan i kam longkantri.

Ol pilaia husat i save staplong Solomon Ailan emskipa David Muta, fowodTommy Semmy, difenda Ko-riak Upaiga, Daniel Joe bi-long Marist FC, na MichaelFoster bilong Malaita KingzFC.

Olgeta 5-pela pilaia i savepilai long semi-profesenelTelekom S-Lig long SolomonAilan.

Raymond Gunemba i savepilai long Nu Silan na NigelDabinyaba i save pilai longAustralia i bin kam longkantri long Tunde longbung.

PNG Kapul plen longmekim tupela bung na dis-pela em i namba wan bungbilong ol. Namba tu bungbai kamap long Novembawe ol bai makim fainal tim.

Ol Kapul i pasim tok pinislong pilai poroman resisegensim ol Malaysia longNovemba, bihain longnamba tu bung.

PNG i stap long pul longgrup B wantaim SolomonAilan na Tahiti. Wina bilongdispela kwalifai resis bai pi-laia egensim namba faivples tim bilong Saut amerikalong kisim wanpela ples longresis long FIFA Wol Kap resisbai kamap long Rasia.

FIFA Wol Kap resis bai kamap klostu taimFIFA Anda 20 Wol Kap resisbilong ol meri bai kamap longmun i kam, Novemba 13, weol opisal i tok, kontraktahusat i stretim ol hap bilongpilai bai pinisim ol wok longpinis bilong dispela mun.

Ol Lokal Ogenaising Komiti(LOC) bilong FIFA Anda 20wol kap resis bilong ol merina Papua Niugini FutbalAsosiesen (PNGFA) i gatstrongpela tingting olsem tu-pela mini stediam we ol kon-trakta i stretim bai pinis longpinis bilong dispela mun.

Presiden bilong PNGFA,

David Chung, i makim mausbilong ol LOC na i tok olsem,ol hap bilong resis bai redibipo long gem i stat longneks mun, Novemba 13.

Long wankain taim, Sif Ek-seketiv Opisa bilong LOC,Seamus Marten, i tok, insaitlong liklik taim i stap yetbipo long gem bai stat,komiti bilong em i wokstrong long olgeta samtingbai kamap orait bipo long oltim bai kam.

Em i toktok tu long tupelaogenaisesen bilong gavman,Air Niugini na Telikom PNG,

i pren wantaim LOC olsemnesenel sapota.

“Em i bikpela samting longlukim ol bisnis long PNG i stapbaksait long dispela resis bi-long wol bai kamap long soimol prodak na sevis bilong ol.

“Taim Telikom PNG na AirNiugini i sanap pinis longsapot, mipela i laikim olnarapela 4-pela nesenelsapota i ken helpim tu longkamapim dispela tonamen,”Marten i tok.

Em i tok moa olsem LOC iredim ol haus slip bilong oltim pinis.

“Royal Papua Niugini Kon-stabuleri (RPNGC) em ibikpela ejensi long sekyuritina ol bai lukautim ol lain bi-long pilai long taim bilongresis. Na ol narapelastekholda tu bai wok bungwantaim ol RPNGC longstrongim sefti bilong ol pi-laia na tim,” Marten i tok.

Ol kantri bai kam resislong FIFA Wol Kap em Brasil,Ripablik bilong Korea, NotKorea, Sweden, Canada,Japan, Nu Silan, Ghana,USA, Jemeni, Meksiko,Venezuela, Nigeria na Frans.

Raukele i go insait long fainal

Pilaia bilong Raukele i laik spaikim bal natripela pilaia bilong ol Shark i blokim.

Ol Warrior i daunim

EagleOL Helifix Warrior i daunim ol KSSEagle, 24-0, long Pot Mosbi SebabenRagbi Lig resis long Kone Tiger pilaigraun, Waigani, long las wik Sande.

Ol pilaia husat i bin putim 5-pelatrai long daunim ol Eagle em pulbek,Teny Onguglo, senta pilaia, KamexMoi, hapbek, Thomas Caspar, nafowod, Ismael Emende. Tripela kon-vesen kik i no go insait.

Ol Warrior nau i stap long namba4 ples long lata na resis i kamap longlas wiken em i las raun bilong PotMosbi Ragbi Lig sisen.

Kodineta bilong resis, YangaHarupa, i tok olsem i gat sampela lik-lik asua i bin kamap long sampela 'A'gret tim na anda 20 wantaim wesampela gem em ol i no bin pilai. “Oli ranim ol dispela gem namel long dis-pela wik,” Harupa i tok.

Ol Bears i kamap maina premia bi-long 'A' gret na ol Morata Swan ikamap maina premia bilong anda 20aninit long top 12 tim.

Ol fainal bai stat kamap long dis-pela wiken.

PNG bai lukautim Osenia anda 15 sempionsip

Anda 18 tim husat i resis long nesenel sempionsip i kamap long las wiken. Ekseketiv Opisa bilong Basketbal Fed-eresen bilong Papua Niugini, Joel Khalu, i tok dispela resis i winim olgeta mak.

Page 21: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

spotpoto Oktoba 6 12, 2016 Wantok P27

TNT Nesenel Swiming Sempionsip Poto Eksen i kamap long Mosbi long Wiken

Planti ol Swima long Mosbi na Laei bin stap insait long dispela Sem-pionsip na planti bilong i kamapimgutpela timing long nem bilong ol.Sampela bilong ol biknem swimabilong PNG i bin stap insait long

dispela sempionsip tu longstrongim timing bilong ol.

Long poto bai yu lukim sampelabilong ol kosa tu tu i kisim wan-pela wik skul i kam long FINA wan-taim helpim bilong BSP.

Ryan Pini wantaim wan swima bilong em kisim medol bilong tupela.

Ol liklik swima bilong Boroko Swiming klab na Lae summing klab i redi long go insait long pul.

Ol meri redi long mekim bek strok swim.

Ol man swim i statim fri stail.

Ol man swima i statim fri stail.

Haoda Seri i kisim setifiket bilong em olsem kosa bilong swima long han bilong tisa bilongem. Haoda wantaim ol narapela kosa bilong ol narapela provins bin stap insait long wanpelawik trening bilong ol kosa long Mosbi. FINA na BSP i go pas long dispela trening.

Ol swiming kosa wantaim setifiket bilong ol bihain long wanpela wik skul.

Tonie Akunai i kisim medol bilong em. Stonie i kamapim gutpela timing bilong em.

Ol poto: Nicky Bernard

Page 22: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok... · 2016. 10. 7. · bris, ples balus, sip bris na daunim hevi bilong lo na oda long pulim planti turis i kam insait long

Frieda Sila Kana i raitim

KLINIM siti, klinim kantri emi wok bilong yumi olgeta.

Wantaim nupela singautbilong ‘Klinim Pot MosbiKempen” we Nesenel KapitalDistrik Komisen i bin opimlong las wik, ol biknem PNGetlit olsem Dika Toua na ChrisAmini i bin sanap na tokautolsem ol tu i laik putim hanlong klinim siti na kantri.

Sastenebel Kostlain PNG ibin askim ol biknem spotman na meri olsem GolMedal wina bilong PNG longWeitlipting, Dika Toua, napastaim Kepten bilong PNGKriket, Chris Amini, long kamwantaim na sapotim dispelasingaut bilong lukautim en-vairomen na wes menesmen.

Chris Amini i tok, em i laikaskim olgeta lain long wokolsem wanpela tim. Em i tokwankain olsem wanpela tim,olgeta wan wan pilaia i gathap wok bilong ol yet longmekim.

“Yumi gat ol bikpela gemo pilai bilong wol i wok longkamap long kantri bilong

yumi olsem nau bai yumilukim FIFA Anda 20 Wol Kapresis bilong ol meri, na yumimas wok wantaim long

lukautim ol pipia bilongyumi” Mista Amini i tok

Long wankain taim,Olimpik gol medalis long

weitlipting, Dika Toua, i tokem i laikim tumas kantri bi-long en olsem na em i laikimol etlit bilong wol i kam, ol i

mas lukim siti i klin na ol baiamamas long stap.

“Olgeta taim mipela oletlit i save go long ol nara-

pela kantri long pilai, nambawan samting mipela i saveluksave long en em, ol klin-pela siti ol dispela kantri igat. Olsem na em i wankainlong ol narapela etlit bilongnarapela kantri tu.

“Taim ol i kam nambawan taim long siti bilongyumi bai ol i lukim sapos emi klin o i no klin. Mi olsemwanpela Rol Model o gut-pela piksa bilong spot naolsem wanpela meri, mi binwok long helpim ol Wol Vi-sion long klinim ples bilongmi yet, Hanuabada wantaimsapot bilong Nu Silan gav-man.”

“Long 2014 taim mi kambek long Olimpik resis, mibin lukim ples i doti tru, nami sori tru.” Mis Toua i tok.

Em i tok moa olsem olpipel i mas yusim ol tripela‘R’ em Reduce, Recycle, Reuse, long rausim ol pipia.

“Yumi mas skulim ol pipelbilong yumi. Bikpela samt-ing em yumi mas go long olskul na lainim ol sumatin nabai senis i kamap,” Mis Touai tok.

Namba 2195 Oktoba 6 - 12, 2016

PNG etlit laikim klinpela siti na kantri

Poto: L-R, Dorothy Elliot, Kenidet bilong Mis Pasifik Pejen resis, Gol Medal wina bilong PNG long Weitlipting, Dika Toua, wantaimpastaim Kepten bilong PNG Kriket, Chris Amini. Poto: Nicky Bernard.