consevesen melenesia - equator initiative · consevesen melenesia tu i halivim ol pipel long...

7
Ol Wokpainim aut bilong Equator Initiative Strongim komyuniti wantaim developmen we bai stap longpela taim na halivim pipel na enviranmen Papua Niu Gini CONSEVESEN MELENESIA Empowered lives. Resilient nations.

Upload: others

Post on 08-Sep-2019

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Ol Wokpainim aut bilong Equator InitiativeStrongim komyuniti wantaim developmen we bai stap longpela taim na halivim pipel na enviranmen

Papua Niu Gini

CONSEVESEN MELENESIA

Empowered lives. Resilient nations.

OL WOKPAINIM AUT BILONG EQUATOR INITIATIVEOl as ples manmeri na papa graun bilong olgeta hap bilong wol i painim nupela ol rot long strongim wok developmen we inap lukautim pipel na enviranmen. Liklik ripot tru i stap na telemautim stret wanem wok na senis i bin kamap pinis long kain hatwok bilong ol asples. Moa yet liklik lain tasol tu i bin wok strong long kisim stori na wokim kamap dispela ripot hia.

Long makim wanpela ten krismas eniveseri, Equator Initiative i strongim dispela wok painim aut. Dispela ripot hia i tokaut long wok bilong wanpela komyuniti husait i bin winim prais pinis long lukautim enviranmen. Ol save manmeri bilong skelim wok pepa i luksave olsem dispela komyuniti i wokim nambawan wok tru long lukautim gut enviranmen na kamapim gutpela sindaun. Stori bilong ol i mas givim gutpela tingting long stretim ol mama lo na strongim ol gutpela komyuniti wok i kamap pinis. Dispela ol stori i mas surukim save bilong ol pipel i stap long graun long kamapim ol wankain wok behainim astingting na wanem gutpela developmen ol grassrut pipel i mekim pinis long lukautim enviranmen. Ol stori hia i makim wanpela het tok: ‘Pawa Bilong Grasrut Wok: Equator Prais i lainim insait long wanpela ten krismas’, plenti gutpela skul na lo bilong givim stia i bin kamaut long dispela wok painim aut.

Klikim dispela mep hia long lukim sampela moa stori na wok bilong Equator Initiative.

EditasMan igo pas long ol Edita: Joseph CorcoranMeneging Edita: Oliver HughesHusait halivim ol Editas: Dearbhla Keegan, Matthew Konsa, Erin Lewis, Whitney Wilding

Husait raitim ol storiEdayatu Abieodun Lamptey, Erin Atwell, Toni Blackman, Jonathan Clay, Joseph Corcoran, Larissa Currado, Sarah Gordon, Oliver Hughes, Wen-Juan Jiang, Sonal Kanabar, Dearbhla Keegan, Matthew Konsa, Rachael Lader, Patrick Lee, Erin Lewis, Jona Liebl, Mengning Ma, Mary McGraw, Gabriele Orlandi, Juliana Quaresma, Peter Schecter, Martin Sommerschuh, Whitney Wilding, Luna Wu

Husait disainim ripotOliver Hughes, Dearbhla Keegan, Matthew Konsa, Amy Korngiebel, Kimberly Koserowski, Erin Lewis, John Mulqueen, Lorena de la Parra, Brandon Payne, Mariajosé Satizábal G.

Tok TenkyuEquator Initiative tok tenkyu long Consevesen Melenesia. Ol poto em wok bilong Eric Wakker long Aidenviranment (www.aidenvironment.org.) Ol mep wok bilong CIA World Fact book na Wikipedia. Wok senisim tok English igo lo tok pisin-Marie Mondu na UNDP GEF SGP Papua Niugini.

Lukim Tu DispelaUnited Nations Development Programme. 2012. Conservation Melanesia, Papua New Guinea. Equator Initiative Case Study Series. New York, NY.

SOTPELA STORI BILONG PROJEK Collingwood Bay i stap long Oro Provins insait Papua Niu Gini na igat kainkain ol enimel na bus diwai samting long dispela ples. Inap long 1995, dispela ples i lukautim 3000 asples manmeri ol kolim ol yet Maisin pipel. Sampela toktok bilong developmen olsem komesel loging na wel pam i bin kamap long karamapim klostu 262,000 hektes graun bilong ol Maisin pipel. Dispela i bin kamapim birua namel long ol Maisin pipel na ol investas. Long yia 1998, 38,000 hektes bilong tropikel fores i bin go long han bilong ol investa insait long wanpela kontrak. Nau long dispela taim, Consevesen Melenesia, wanpela grassrut enviranmen NGO, i bin pait hat tru long rait bilong ol komyuniti na bungim ol pipel long ol i mas stopim dispela developmen long go het.

Long 2002, klostu olsem tripela yia behain, Papua Niu Gini Nesenel Kot sapotim pait bilong Maisin pipel na graun bilong ol i bin igo bek ken long ol. Inap long nau, Consevesen Melenesia i wok yet long painim gutpela rot long halivim ol Maisin pipel bai ol i lukautim gut tumbuna diwai,bus na graun bilong ol long sapotim ol yet.

SAMPELA TOK TRUHUSAIT WINIM EQUATOR PRAIS: 2004

WOK KIRAP LONG: 1995

PLES: Oro Provins, Papua Niu Gini

AMAS PIPEL KISIM HALIVIM: 3,000 komyuniti memba

WANEM KAIN ENVIRANMEN: Tropikel fores, nambis mangro

3

CONSEVESEN MELENESIAPapua Niu Gini

OL SAMTING I STAP INSAITStori behainim astingting 4

Ol Wok Na Nupela Tingting 5

4

Collingwood Bay em wanpela ples i stap long Oro Provins klostu long nambis. Em i ples bilong ol kainkain solwara enimel,korol rif na dispela i hapim nem bilong en long nesenel consevesen. Long solwara igat mangro,gras bilong solwara ,waisan,korol rif na ol plenti pis. Antap long graun em tu igat plenti enimel na bikpela lain diwai pulimapim het bilong maunten igo inap long nambis. Dispela bus bilong Oro Provins em i haus bilong wanpela bikpela bataplai stret ol kolim long Queen Alaxender Birdwing bataplai. Dispela bataplai em spesol na ino gat plenti kain bataplai olsem long wol na Papua Niu Gini.

Inap long 1995, Collingwood Bay i bin bungim bikpela hevi bilong wanem ol asples Maisin pipel ino laikim developmen long wel pam na loging bai bagarapim bus diwai bilong ol. Igat klostu olsem 3000 Maisin pipel i bosim nainpela bikples we stap raunim Collingwood Bay. Tumbuna graun bilong ol Maisin pipel i karamapim olsem 262,000 hektes tropikel fores wantaim faivpela bikpela wara.

Longpela taim tumas ol loging kampani i bin putim ai long dispela ples. Tasol Maisin pipel i luksave pinis long ol bagarap we i save kamap long enviranmen na pipel taim bikpela loging operesen ibin kamap long narapela ol ples long Papua Niu Gini. Olsem ol i kamapim wanpela mama lo long 1994 ol kolim Maisin Decleresen.

“Mipela sanap strong na tok nogat long bikpela bagarap we inap kamap long loging na agrikalsa bai dispela ino ken kamap insait long tumbuna graun bilong Maisin pipel”. Maisin Decleresen, 1994.

Dispela decleresen i tokaut stret olsem Maisin pipel holim enviranmen nambawan long laip bilong ol. Dispela ol bus diwai samting i lukautim pasin tumbuna na plenti yia behain Maisin pipel i ken painim gutpela sindaun na liklik moni tu. Ino long salim diwai tasol bai ol i winim moni.

Ol Kain Bagarap Long Tumbuna Graun Bilong Maisin Pipel

Long 1998, olsem 38,000 hektes tumbuna graun bilong Maisin pipel i bin go long han bilong wanpela Melesien investa taim kamapani

i sainim pepa long Port Moresby wantaim sampela giaman man. Dispela ol giaman man i bin tok olsem ol papa graun tru na salim pinis graun bilong Maisin pipel. Dispela investa i bin plen long klinim olgeta diwai na bus long planim wel pam. Ol Maisin pipel ino bin save inap taim ol i lukim traipela kago bot i kam insait long Collingwood Bay long 1999, na i bin karim ol masin bilong digim graun na narapela ol loging masin tu.

Consevesen Melenesia, wanpela asples enviranmen NGO i bin sanap strong tru long rausim dispela loging operesin. Consevesen Melenesia i save wok bung wantaim ol komyuniti long lukautim enviranmen bilong Papua Nui Gini. Long strongim dispela wok Consevesen Melenesia i wokim plenti wok painim aut long kamapim na soim ol pipel sampela seif na gutpela rot long lukautim enviranmen. Dispela grup i gat faivpela astingting we i givim stia long wok bilong ol; 1. Sapotim na skulim ol komyuniti grup long lukautim enviranmen

bilong ol2. Wok painim aut na luksave long sampela gutpela rot bilong

mekim moni we ino inap bagarapim enviranmen3. Strongim wok bilong enviramen awenes long kain kain rot

olsem long piksa o niuspepa. 4. Givim stia long gavman na ol mama lo i save bosim enviranmen5. Na strongim pasin bilong lukautim solwara na ol enimel bilong

solwara.

Wanpela Maisin asples man yet igo pas long Consevesen Melenesia. Em i bin bungim ol pipel bilong Maisin long stopim ol investa bilong narapela kantri. Consevesen Melenesia i bin kisim halivim bilong polis na lo man bilong enviranmen na wok bung wantaim ol lida bilong Masin pipel long stopim loging. Opis bilong Consevesen Melenesia i stap long Mosbi na dispela i mekim isi long kisim hailvim tu long ol narapela kantri long sapotim dispela pait bilong ol Maisin pipel.

Stori Behainim Astingting

55

Ol Wok Na Nupela Tingting

Consevesen Melenesia i bin wok bung wantaim ol Maisin pipel gut tru long lukautim tumbuna graun bilong ol. Sampela wok painim aut bilong enviranmen tu i kamap long dispela wok bung we i halivim ol pipel long luksave long wanem samting i stap insait long enviranmen bilong Collingwood Bay. Consevesen Melenesia tu i bin holim plenti woksop wantaim ol asples Maisin long surukim save bilong ol long enviranmen consevesen na rait bilong papa graun. Astingting bilong dispela ol wok i bilong strongim Maisin pipel bai ol i ken tokaut strong na klia olsem, graun bilong ol mas kamap wanpela consevesen ples. Dispela decleresen bai stopim gavman long givim tok orait long wok developmen long kamap behain.

Ol narapela enviranmen grup tu i bin sapotim gut tru Maisin pipel long pait bilong ol. Ol i bin halivim wantaim moni na skul na narapela ol rot olsem sponsa long bringim strongpela tok igo aut long gavman na wol long luksave long dispela hevi. Long 1995, sampela liklik lain Maisin i bin go long Amerika,Japan,Australia na New Zealand long ol miusem long soim ol tumbuna samting bilong ol. Ol i bin singaut tu long halivim bilong ol manmeri long narapela kantri long sapotim ol Maisin pipel long liklik ol moni projek. Stori bilong Maisin pipel i kamap bikpela na plenti moa lain long narapela kantri i visitim Collingwood Bay. Long 1991, TV nius CNN na radio ABC long Australia i bin wokim stori bilong ol Maisin pipel na pait bilong ol long stopim bisinis bilong katim diwai.

Lukautim diwai na bus na kamapim gutpela developmen we bai stap longpela taim

Klostu olsem tripela yia ol Maisin i bin pait hat na long May, 2002 Papua Niu Gini Nesenel Kot tok orait long graun bilong Maisin pipel i mas go bek long ol. Maisin pipel na Consevesen Melenesia i traim hat long painim gutpela developmen we inap lukautim gut risos bilong ol bai tumbuna diwai na graun bilong ol i ken stap longpela taim bilong ol long yusim behain. Dispela gutpela tingting i bin kamapim plenti progrem long halivim komyuniti painim ol sevis

olsem hausik,skul na liklik bisinis. Dispela i opim dua bilong Maisin pipel long painim moni long sapotim ol yet.

Consevesen Melenesia tu i halivim ol pipel long kamapim wanpela komyuniti grup bilong ol yet ol i kolim long Maisin Integreted Consevesen na Developmen (MICAD). Ol lain husait i kamapim bod bilong MICAD em ol lain man meri na yangpela bilong wanwan ples

66

insait long Maisin yet. Consevesen Melenesia i bin wok wantaim MICAD long painim sampela nupela rot bilong developmen na bisinis. Ol woksop i bin givim stia long ol lida bilong MICAD long painim projek,luksave long developmen na wok painim aut long luksave projek i gutpela o nogat.

Lukautim Tumbuna Pasin

Nambawan rot ol Maisin pipel i mekim moni, em long wokim klos long skin bilong diwai ol kolim tapa klos. Ol wanwan femili save planim dispela diwai ol kolim long tok Inglis Malberi na yusim skin bilong en long wokim tapa klos. Ol i save paitim wet skin bilong diwai na penim wantaim ol pen bilong bus. Bipo em wok bilong ol meri long penim na wokim kainkain stail makim klen bilong ol yet. Ol tumbuna bilong ol bipo i kam inap nau i save yusim tapa long senis maket,werim olsem klos na yusim long danis long taim bilong bikpela bung.

Dispela pasin tumbuna em i strong long Maisin pipel na em i wanpela rot long mekim moni bilong komyuniti. Wantaim halivim bilong Consevesen Melenesia na Australia Conservation and Greenpeace, Maisin pipel i kamapim dispela maket bilong tapa klos. Dispela i sapotim rot bilong mekim moni na tu strongim ol meri long mekim wankain wok na totkok olsem ol man long komyuniti.

Sampela Tok Lukaut I Stap Yet

Plenti salens i stap yet long wok bilong Maisin pipel long lukautim enviranmen. Igat tok i bin kamap olsem wel pam projek bai kam. Long 2010, yet dispela wel pam projek i stat na kampani i stat long rausim diwai. Consevesen Melenesia i sapotim yet Maisin pipel long sanap strong na stopim dispela developmen. Sapos Maisin pipel inap long painim gutpela maket bilong Tapa dispela inap givim sans long strongim pait bilong ol olsem ol i nidim fores. Narapela rot em long tok strong wantaim gavmen na mekim graun na bus bilong ol kamap consevesen ples.

Equator InitiativeEnvironment and Energy GroupUnited Nations Development Programme (UNDP)304 East 45th Street, 6th FloorNew York, NY 10017Tel: +1 646 781-4023 www.equatorinitiative.org

Unaited Nesen Developmen Progrem (UNDP) em netwok bilong UN long tokaut na tok strong long senis i mas kamap. Dispela senis i ken kamap taim ol kantri i wok bung na serim save,risos na experiens bilong ol long halivim pipel painim gutpela sindaun.

Equator Initiative i bungim Unaited Nesens,gavman,ol komyuniti,bisinis na grassrut grup long luksave long nupela rot bilong developmen, long lukaut bilong enviranmen na strongpela komyuniti.

© 2012 wantaim Equator Initiative Olgeta Kopi rait bilong Ol

NARAPELA RIPOT LONG LUKIM

• Barker, J. 2008. Ancestral Lines: The Maisin of Papua New Guinea and the Fate of the Rainforest. Broadview Press.• Whimp, K. 2000. Protection of Intellectual, Biological and Cultural Property in Papua New Guinea. Asia Pacific Press.

Klikim ol piksa daunbelo long ritim narapela ol stori na wokpainim aut