The Glorious RevolutionEen overzicht over de economische invloed van de Glorious Revolution op het vroeg moderne Europa

Door: Levien Wierenga 10275266 Levien_wierenga@hotmail.com Levien.wierenga@student.uva.nl 06- 19468836 9 December 2011 Onderzoeksvaardigheden Docent: M. Rutjes

InhoudsopgaveBlz. 3 - Inleiding Blz. 5 - Paragraaf 1: De Machtsverhoudingen in Engeland en Europa tussen 1550 en 1660, voorafgaand aan de Glorious Revolution Blz. 6 - Paragraaf 2: Het verloop van de Glorious Revolution Blz. 7 - Paragraaf 3: De Economische situatie in Engeland na de Glorious Revolution Blz. 8 - Conclusie Blz. 9 - Figuren Blz. 10 - Literatuurlijst

-2-

Inleiding

Het zeventiende-eeuwse Europa, in de breedste zin van het woord een continent inwording. Koningen, compagnien en de humanisten. Handels verdragen, oorlogen en bondgenoten, en dit alles in de naam van een doel: Expansie. Steeds meer begon in pre-industrieel Europa de economische markt op te komen en in verschillende manieren elkaar positief en negatief te benvloeden. Er vindt in de tweede helft van de eeuw grote veranderingen plaats binnen de geografische ligging en ontwikkeling van economische centra binnen Europa. Binnen deze ontwikkelingen spelen expliciet de NoordWest Europese

mogendheden een grote rol, hun politieke en economische verwikkelingen in de zeventiende en achttiende eeuw geven een geheel nieuwe wending aan de wording van Europa. Centraal staan de Verenigde Provincin, een republiek die door verschillende onafhankelijke veranderingen in de politieke relaties haar macht vooral economische binnen een korte tijd enorm weet te vergroten. Hier letterlijk en figuurlijk tegenover staat het voor Industrile Engeland, het koninkrijk dat begint aan een klim die het land in de achttiende eeuw zou brengen tot de super macht op het Europese continent en de absolute heerster van de wereld zeen. 1 De verhouding tussen de moerassige provincin en het Britse Noordzee eiland, komen goed naar voren aan het einde van de zeventiende eeuw, wanneer er in Engeland de Glorious Revolution plaats vind. De Nederlandse monarch wordt op basis van bloedverwantschap de vervanger van de verjaagde Britse koning. De invloed van deze politieke gebeurtenis krijgt op alle gebieden van de samenleving uitwerking en dus ook zodanig op de economische machtverhoudingen binnen Europa.

1

Munck, Thomas, Seventeenth Century Europe. state, conflict, and the social order in Europe 1598 1700 ( New York 1990).

-3-

In de tweede paragraaf zal ik uitleggen welke vernieuwingen, binnen de Engelse politiek, aan de basis liggen van de economische machtsverhoudingen en de zojuist benoemde veranderingen binnen dit spectrum. Als belangrijkste en laatste deelonderwerp dat behandeld zal worden is de vraag naar uitwerking van dergelijk politieke, en als gevolg hier van economische, veranderingen op het totale Europese machtsbeeld dat ontstaat in de achttiende eeuw en van waaruit het zich ontwikkeld naar de wereld zoals wij die nu kennen. Hoewel zeer onbekend en vaak achterwegen gelaten heeft de Glorious Revolution een aanzienlijke rol gespeeld in de ontwikkelingen van Engeland naar de mogendheid die het zou worden in de achttiende-eeuwse en waarop voor een grootdeel haar economische macht vandaag de dag al is gebaseerd. De paragrafen zijn ingedeeld en opgebouwd vanuit een chronologisch perspectief te beginnen met het begin van de zeventiende eeuw. Vanuit deze basis zal worden gewezen op de belangen en politieke posities van de mogendheden en hoe deze elkaar benvloedde. Ingaand op de Glorious Revolution zal een beeld worden geschetst van de economische ontwikkeling van het tot op de dag vandaag welvarendste stuk van Europa en daarmee een van s Werelds rijkste naties.

-4-

Machtsverhoudingen in Europa tussen 1550 en 1660, voorafgaand aan de Glorious RevolutionHet onderwerp dat ik probeer uiteen te zetten komt ons niet geheel uit de luchtvallen. Het is goed om alvorens in te gaan op de specifieke details en de politieke en economische effecten van deze verandering in Europa, eerst aandacht te besteden aan de situatie waarin Europa zich bevind voor het uitbreken van de Glorious Revolution. Hierbij is het nuttig om gebruik te maken van een thematisch

onderscheid tussen politieke ontwikkelingen. Daarbij is het makkelijker, als het gaat om economische welvaart, op een geografische manier onderscheid te maken tussen de verschillende maatschappijen die er waren en die het toneel vormen waarop deze revolutie zich afspeelt. Europa kunnen we verdelen in een paar grote gebieden waarin verschillende landen, vaak de gebieden vormend, de grootste invloed hebben. Met het einde van de dertigjarige oorlog in 1648 zien we een verandering in de vorm van deze grootmachten. Zij ontwikkelen een eigen maatschappelijke en economische structuur maar gaan toch steeds meer benvloedden op het gebied van economie, handel en nijverheid. Het Heilige Roomse Rijk, gelegen in centraal europa, was een van de grootste machten van Europa. Het bestuur van het rijk was gevestigd onder de keizer. Deze had echter niet zoveel macht binnen het rijk als de titel impliceert. Toen Maarten Luther in 1517 zijn reformatie begon liepen verschillenden hertogen over naar de protestantse godsdienst om de keizer zijn macht veder af te nemen. Zij waren namelijk bang voor een absolute vorst.2 Toen in 1555 in Ausburg vrede werd getekend door Karel V de toenmalig keizer werd ook de wet eius regio cuius religio aangenomen. Hiermee mochten de hertogen voortaan zelf beslissen welke godsdienst zijn aan namen binnen hun eigen gebied.

Frijhoff, Willem,Veelvormige dynamiek, Europa in het acien rgime 1450 1800, Amsterdam (2006).2

-5-

Ten westen van het Roomse Rijk lag een rijk met de bestuursvorm waar de hertogen uit de Duitse gebieden zo voor vreesden. In het Frankrijk van de 17 e en 18e eeuw was de Koninklijke dynastie van de Bourbons aan de macht. Deze absolute monarchie was in deze periode op zijn hoogte punt gekomen onder, het school voorbeeld van de absolute koningen, Lodewijk IVX van Frankrijk. Frankrijk heeft de hele vroegmoderne tijd last van het feit dat het territoriaal word omringt door de Spaanse Habsburgers. Dit dwingt de franse koning tot een oorlog met Spanje en zelfs het zoeken van Islamitische bondgenoten in de Rug van Spanje. Ten Zuid- westen, westen, zuiden en Oosten van het Heilige Roomse Rijk ligt het rijk van de Habsburgers. Spanje is rond 1500 door huwlijken en veroveringen de grootste natie van Europa. Spanje is met zijn keizers titel de kampioen van de katholieken en wil dit ook zo houden. Spanje vechten gedurende 17e eeuw op veel verschillende fronten tegen de vele verschillende religies, waaronder joods, Luthers, calvinistisch, Rooms-katholiek, Servische en Roemeens orthodox en joods, die de enorme territoria van Spanje bevatten.3 Het land dat rond de periode voor de Glorious Revolution veel, enkel onderbroken door het 12 jarig bestand, in opstand is gekomen tegen Spanje en het Habsburgs bewind is de Republiek. Als een van de twee grote spelers van deze revolutie is het belangrijk om ook de economische status van dit relatief zeer kleine maar toch enorm rijke land goed te bekijken. De Nederlanden vielen in het begin van de 17e eeuw nog strak onder de macht van het Spaans koninkrijk. In deze Habsburgse Nederlanden werd door de Spaanse koning een landheer benoemd. In zijn afwezigheid benoemde deze vaak een landvoogd of voogdes. Na 1530 werd het bestuur geherstructureerd en kwamen er onderleiding van een voogd(es) drie verschillende collaterale raden. De geheime raad, was verantwoordelijk voor debinnenlands juridische besluiten, de raad van state, gold als adviesraad voor staatkundige, militaire en buitenlandse politiek, en tenslotte de daad van financin die verantwoordelijk

was voor beleid en beheer van alle gewesten. Het was niet dit politiek systeem dat tijdens de revolutie werd gehanteerd in de Republiek. Frijhoff, Willem,Veelvormige dynamiek, Europa in het acien rgime 1450 1800, Amsterdam (2006).3

-6-

Na het tekenen van de vrede van Munster werd er namelijk in 1648 definitief geregeerd naar de hand van het tussen 1588 en 1609 ingevoerde systeem dat in de Republiek der Verenigde Nederlanden van toepassing was. Dit systeem bevatte onder meer de zeer vergaande autonomie van gewesten en grote steden. Op een aantal punten zouden deze wel samenwerken. Ten eerste de verdediging van de Nederlanden, ten tweede werd het samenwerken gevormd door het financile beleid (hierbij werd ook de belasting per gewest afgesproken zie Figuur 1) ook met financiering voor de defensie zelf. En veder was er een centrale internationale politiek vanuit den haag waar de staten generaal samenkwam. Toen later de

economische welvaart toenam ging de Republiek zich meer bezig houden met het bestuur van de gewesten. Zo werd ondermeer de bouw van schepen, het bestuur over veroverde gebieden en de bevordering van religie en expansie bij de taken van de staten generaal gevoed. De verschillende staten of gewesten werden echter vrijwel alleen bij elkaar gehouden door de ambt van stadhouder, die diende als aanvoerder van de strijdkrachten en politieke leider van het gewest Holland dat voor meer dan 60% verantwoordelijk was voor de staats inkomens.4 Aan de overkant van de Noord zee, vrijwel geheel gesoleerd van invloeden van het Europese continent ligt het land waar de Glorious Revolution plaats vond en daarom misschien het land waarvan de sociaal economische structuur het meeste uitleg dient te krijgen, Engeland. In Engeland is ook de politieke structuur van het land zeer belangrijk mede omdat dit grotendeels de aanleiding is geweest voor het plaats vinden van de Glorious Revolution. In 1660 vind in Engeland de Restoration plaats. Deze herstelt het gezag van het koningshuis dat onder de Commonwelth of England was afgezet. In had Oliver Cromwell met geweld de Britse eilanden verenigd en met zich zelf als Lord Protector, het Protectorate ( of wel Commonwelth ) uitgeroepen. Hij kon dit door de grote steun die hij kreeg van het leger. Toen hij op 3 September 1658 stief werd hij opgevolgd door zijn zoon Richard Cromwell. Deze kon de status als Lord Protector niet waar maken door dat hij niet voldoende aanhang genoot van uit het leger. Op 1 Augustus 1659 kon in een royalistische J.L. Prince, Culture and Society in the Dutch Republic During the 17th Century, (London 1974), pp.41-58.4

-7-

opstand Cheshire onderleiding van George Booth worden bezet. In op 4 april 1660 zou James II in de Declaration of Breda verschillende toezeggingen doen op het aannemen van de troon in Engeland. Uit het huis van de Stuarts werd op, Oak Apple day de verjaardag van de nieuwe monarch en een nationale feestdag, in de Westminster Abby, James II uit het huis van de Stuarts gekroond tot Koning van Engeland.5 De economische situatie in Engeland en in de rest van Europa is halverwege de 17e eeuw minder complex. Er ontwikkeld zich in Europa rond deze periode een omwenteling in de handel die vooral kan worden toe gewezen aan het toenemen van de langeafstandshandel. Deze kan tot stand worden gebracht door de ontwikkeling van innovaties op het gebied van goederen transport. Deze innovaties, die ook in de Verenigde Provincin op grote schaal hebben plaats gevonden, hebben geleid tot wat historici later de Commercile revolutie zijn gaan noemen. Innovaties op het gebied van commercie zijn in drie hoofd verschuivingen en innovaties te verdelen. Ten eerste was er een enorme toename aan internationale handel in Noordwest Europa. Deze verschuiving van het centrum van de internationale handel kwam door de ontdekkingen die Portugese reizigers deden. Zo rondden zij de Kaap, brachten specerijen uit Azi en Afrika. Deze nieuwe handels route bracht de stapelmarkten in het Middellandse Zeegebied uitbalans omdat de Portugese handelaren Antwerpen kozen als stapel markt en niet de Zuid-Europese landen. Zij eerst de enige waren die luxegoederen konden verhandelen naar de Europese markten. Deze verschuiving in het centrum van de internationale handel bracht het Noordwesten en daarmee vooral London en de Amsterdam na 1585 op termijn de grootste stapelmarkt in Europa6 Ten tweede was er een verandering in de verhandelde producten zelf. Er werden in de 16e en 17e een verschillende producten in de handel opgenomen die voor de meeste mensen tot dan toe nog volstrekt onbekend waren geweest. De introductie van thee, cacao en koffie veranderde de drink gewoonten. Suiker verving honing en ook tabak werd algemeen geaccepteerd. De aardappel, hoewel pas5

www.BritshHistori.uk

(7 December 2011)

Frijhoff, Willem,Veelvormige dynamiek, Europa in het acien rgime 1450 1800, Amsterdam (2006), pp.95-1056

-8-

later van uit Zuid-Amerika ingevoerd, had de grootse invloed op de verandering van de Europese eet gewoonten. Ook de Tomaat en werd in Zuid-Europa ook mas en rijst aan het voedselpakket toegevoegd. De introductie van mas,rogge en rijst verminderde de afhankelijkheid van graan in deze landen.7 Belangrijker nog was de grote verandering in de aanvoer van luxe producten. Vis, hout, wijn, en zout werden over heel Europa vervoerd en verhandeld. Hoewel aan concurrentie onderheven was ook graan was natuurlijk nog steeds een groot luxe goed. De toenemende vraag van luxegoederen heeft geleid tot de vraag voor grotere handelsmogelijkheden en het efficinter vervoeren van bulkgoederen. De toenemende vraag brengt ons bij het derde en laatste punt. De verandering in de organisatie van handel. Na het groot worden van Antwerpen Amsterdam en London als economische markten ontwikkelde zich in Noordwest-Europa een andere basis waarop de stapelmarkt gebaseerd. De introductie van handelstechnische vernieuwingen en financile instituties lieten het handelen in goederen zo efficint mogelijk verlopen. De ontwikkeling van de beurs had, in tegenstelling tot het bank wezen, niet per land een verschillende vorm. Door de enorme toename van goederen was het niet meer mogelijk om goederen in het geheel te laten keuren. Verkoop op monster, op de beurs, met daaropvolgend de overbrenging van goederen naar schepen of ander vervoersmiddel was een antwoord op de veranderde omstandigheden. Ook ontstond, door de vergroting van de risicos, steeds meer behoefte tot samenwerking tussen kooplieden. Zo werd er in Noordwest-Europa ook voor de minder kapitaalkrachtige kooplieden een mogelijkheid geschapen om een aandeel te krijgen in de internationale handel. Er is in de 16e en 17e eeuw dus in Europa een proces inwerking die landen steeds meer doet gaan lijken om de landen zoals wij die nu kennen. Met de komst van navigatie, beweegbare, en later ook op schepen geplaatste, artillerie stellingen. Invoer en vergroting van nieuwe handels producten en de verdere ontwikkeling van het bankwezen vraagt naar een nieuwe politieke vorming van de autonome staten.

7

Frijhoff 2006 (zie noot 6), pp.95-105

-9-

Het verloop van de Glorious Revolution

Het is het beste om eerste de Glorious Revolution zelf volledig te kunnen bevatten voor meteen te gaan beschrijven welke politieke verandering die heeft gebracht in het centrum van de Europese internationale handel en economie. In de 15e en 16e eeuw zien we de komst van New Monarchs in Europa. Deze nieuwe vorsten slaagden er in om hun onderdanen te activeren voor een modernisering en een centralisering van het staats gezag. Door de vele oorlogen in Europa waren burgers geneigd om belastingen te betalen aan de vorst als zij daar bescherming voor terug kregen. Zo verkregen de New Monarchs een belastingsmonopolie. Door dat zij werden geacht veiligheid te bieden aan hun burgers en met de financile steun van het belastingsapparaat konden de koningen werken aan een staand leger en verkregen zij ook het geweldsmonopolie. Engeland heeft een andere ontwikkeling gekend in de politieke structuren en we kunnen zeggen dat sinds 1066 met de komst van de Normandirs er in Engeland al een gecentraliseerde regering had die nog nergens anders zulke vormen had. In 1215 werden er duidelijke grenzen gesteld aan de autoriteit van de vorst met het tekenen van de Magna Carta. Dit document bevatte ondermeer het recht van een comit van 25 baronnen om op elk gewenst moment, indien nodig, de macht van de koning te verwerpen en zijn kastelen en landerijen in te nemen.8 Door dat Engeland als eiland niet sterk territoriaal werd benvloed door grote gevaren van andere staten, is er in Engeland nooit een enorme wapenwedloop op gang gekomen en daarmee zijn ook de herzieningen van het openbaar bestuur, nodig voor dit proces, nooit tot ontwikkeling gekomen. Zo komt het dat Engeland in het begin van de 17e eeuw een relatief ouderwets bestuurscultuur kende. In de burger oorlogen tussen 1641 en 1660 vinden echter grote veranderingen plaats in het Engelse politieke bestuur. Wanneer Charles I trouwt met een katholieke Franse prinses Henrietta Marie de Bourbon. HierdoorFrijhoff, Willem,Veelvormige dynamiek, Europa in het acien rgime 1450 1800, Amsterdam (2006).8

- 10 -

ontstaat er een grote spanning tussen het parlement en de koning. Door dat Charles I koning is, is hij ook de hoogste persoon in de kerkelijke hirarchie. De Engelse adel vreest dus dat de nakomelingen van Charles en daarmee ook de troon op deze manier katholiek dreigen te worden.9 Als in 1618 de dertigjarige oorlog uitbreekt besluit Charles enorme geldbedragen te investeren in de in de oorlog op het Europese vasteland. Hierdoor is hij genoodzaakt om belastingen te verhogen. Dit word echter tegen gehouden door het parlement. De volgende 11 jaren van Charles heerschappij worden ook wel de personal rule genoemd. Hier in sluit Charles vrede met Spanje en Frankrijk en introduceert het verschillende vormen van belasting zoals ship taxs. Van 1649 tot 1653 en van 1659 tot 1660 weten de parlementarirs met verschillende militaire acties, ondermeer met de leiding van Oliver Cromwell, in de 2 Engelse burger oorlogen na een rechtszaak koning Charles I tot de dood te veroordelen en vlucht diens broer Charles II in 1651, na de 3e burger oorlog, naar Normandi, Frankrijk. De politieke situatie nu ontstaat in Engeland noemen we de periode van de Commonwelth of England en The Protectorate met Oliver Cromwell als Lord Protector. Engeland, Ierland en Schotland behoren tot een van de weinige staten in Europa die niet zijn onderheven aan de heerschappij van een monarchie.10 Van 1649 tot 1653 werd er in Engeland het Rump parliament aangesteld. Deze bezat ondermeer ongecontroleerde uitvoerende en wetgevende macht. De macht van de koning werd vervangen door de Council of State. Het werd echter doordat in de nieuwe parlementsverkiezingen werd gevreesd op een overwinning op de Commonwelth ontbonden. In 1653 maakte Cromwell zichzelf met de titel Lord Protector een koningachtige figuur die hij tot zijn dood in 1658 wist vast te houden.11

Frijhoff, Willem,Veelvormige dynamiek, Europa in het acien rgime 1450 1800, Amsterdam (2006). 10 www.BritshHistori.uk (7 December 2011) 11 Worden, Blair (1974). The Rump Parliament. Cambridge University Press9

- 11 -

Dit Protectoraat was een militaire dictatuur die onder de in grondwet, Intrument of Government, werd geleid door generaals met Oliver Cromwell aan het hoofd als Lord Protector. Gedurende deze regering boekte Cromwell winst op de Republiek in de 2e Engelse- Nederlandse oorlog die in 1652 was begonnen. En ontwikkelde hij een aantrekkelijke situatie voor joden om zich in Engeland te vestigen. Hij had vernomen dat veel joden in de Verenigde Provincin, nu Engeland grootse concurrent, joden veel economische voortgang boekten.12 De volgende politieke omwenteling heeft direct te maken met de Glorious Revolution. Als in 1658 Oliver Cromwell sterft word hij opgevolgd door zijn zoon Richard. Richard weet echter niet de steun te verkrijgen van het leger omdat hij geen machtsbasis bezat in het parlement. Hierdoor werd hij gedwongen om in 1659 afgetreden als Lord Protector. Na het aftreden van Richard word Charles II, gevraagd om weer als koning op de troon in Engeland te komen. Op 23 April 1661 word hij in de Westminster Abbey gekroond en heeft Engeland weer een koning en begint de periode die wij de restauratie noemen. Als blijkt dat Charles in extreme mate protestanten gaat vervolgen, wellicht als wraak op de moord van zijn vader, Charles I die in 1649 werd onthoofd, drijft hij Engeland bijna tot een burgeroorlog. Als Charles I in 1685 sterft word hij opgevold door de zeer streng katholieke Charles II waarmee we de Glorious Revolution kunnen laten beginnen.13

.Irst, Derek (1990). The Lord Protector 1653- 8. In Morril. Oliver Cromwell and the English Revolution. P. 137.12 13

Ashley, Maurice, The Glorious Revolution of 1688, Charles Scribner's Sons, New York (1966).

- 12 -

Al in 1660 met de Restauratie had James II broer van de toenmalig koning Charles I een hoge militaire aanstelling verkregen, die van Lord High Admiral, ook werd hij hertog van York. In de tweede Engels-Nederlandse oorlog wist hij ondermeer de slag bij Lowsoft (1665). In het vredesverdrag van Breda dwong hij de Nederlandse kolonie Nieuw Amsterdam af dat sindsdien naar hem vernoemd is, New York. In 1671 word James, door aansporing van zijn vrouw Anna Hyde, katholiek met wie hij dat zelfde jaar in het huwelijk treed. Na de afkondiging van de Test Act in 1673 werd hij genoodzaakt, al zijn ambten neer te leggen. De act verkondigde namelijk dat alle abtenaren een eed van trouw afdienden te leggen en, volgens de Anglicaanse traditie, binnen drie maanden moesten hebben deel genomen aan het avondmaal, een van de twee protestantse sacramenten. In 1673 hertrouwd James in Dover met Maria dEst. Zijn populariteit onder het volk neemt steeds verder af en hij moet in 1678 zelfs vluchten. In 1680 kan hij echter terug keren als koninklijk stadhouder in Schotland. Hier treed hij zeer hard op tegen de protestanten. Omdat James wettige troonopvolger is breekt hierdoor in Engeland een discussie uit, tussen de Whigs en de Tories en tussen de koning en het parlement, over zijn erkenning. Toen Charles I stierf in was James de enige wettelijke opvolger van de troon en werd hij in 1685 in Palace of Whitehall tot koning James II gekroond.14 Engeland werd nu door een katholieke vorst geregeerd. Kort naar zijn kroning ontstonden er postanden tegen de katholieke koning. In Zuid Engeland, onder de graaf van Monmouth en in Schotland onderleiding van Archibald Campbell graaf van Argyll. Beide opstanden begonnen in de Verenigende Provincin. Na het neerslaan van de rebellie begint James met het vergroten van het leger. Als gevolg van deze actie vergrote de angst voor een alleen heersten de vorst.

Harris, Tim, Revolution: The Great Crisis of the British Monarchy, 16851720, Penguin Books, Ltd., (2006)14

- 13 -

Dit nam serieuze vormen aan toen James zijn uitvoerende macht gebruikte om katholieke ook ambten aan te kunnen laten nemen. In 1687 vaardigde James the Delaration of Indulgence uit. Deze wet deed alle wetten die waren gericht tegen de katholieken te niet. Als een poging om aanhang te vergaren hield hij in de zomer van 1687 een rond tocht door het zuiden van Engeland.15 Hierbij gaf hij in Chester een speech...

"suppose... there should be a law made that all black men should be imprisoned, it would be unreasonable and we had as little reason to quarrel with other men for being of different [religious] opinions as for being of different complexions."16

Verder benoemde James tussen 1685 en 1688 verschillende ambten toe aan mensen in zijn persoonlijke kring, investeerde geld, voerde hij staatslegers aan en vervolgde hij protestanten zonder de toezegging van het parlement. De crisis die er in Engeland ontstaat heeft tot gevolg dat het Engelse parlement toenadering zoekt met Willem III stadhouder van de belangrijkste gewesten in Holland, de man van Mary Stuart en kleinzoon van Charles I van Engeland. Willem III werd gezien als de kampioen van de protestantse vorsten in zijn oorlogen tegen het rooms-katholieke en absolutistische Frankrijk. Met oog op het voorkomen van een Engels -Franse samenwerking. In de crisis zag Willem ook de kans om Engeland tot de anti-Franse kant over te halen. In de maanden voor 1688 maakte Willem plannen tot de invasie van Engeland.17 Hij zou dit echter niet doen zonder de hulp van het parlement. In April 1688 vaardigde Willem een verzoek uit aan het Engelse parlement om op uitnodiging de oversteek naar Engeland te maken.

Kenyon, J.P., The Stuart Constitution 16031688, Documents and Commentary, 2d ed., Cambridge University Press, Cambridge (1986), pp. 389-391 16 Sowerby, Scott, "Of Different Complexions: Religious Diversity and National Identity in James II's Toleration Campaign," English Historical Review, vol. 124 (2009), pp. 2952.1517

Baxter, Stephen B., William III, Longmans (1996), p. 231

- 14 -

Gilbert Burnet omschrijft in zijn boek een conversatie tussen Willem en Admiraal Edward Russel waaruit dit blijkt

So Russel put the Prince to explain himself what he intended to do. The Prince answered, that, if he was invited by some men of the best interest, and the most valued in the nation, who should both in their own name, and in the name of others who trusted them, invite him to come and rescue the nation and the religion, he believed he could be ready by the end of September to come over. Gilbert Burnet.18 In Juni word de Prins van Wales geboren die de opvolger word van James.

Dit dwingt het parlement snel te handelen in angst voor de ontwikkeling van een katholieke monarchie. Op 18 juni stellen de Immortal Seven, zes nobelen en een bisschop (bestaande uit: Lord Shrewsbury, Lord Devonshire, Lord Danby,

Lord Lumley, Henry Compton, Edward Russell, and Henry Sidney , een uitnodiging op voor Willem III. We have great reason to believe, we shall be every day in a worse condition than we are, and less able to defend ourselves, and therefore we do earnestly wish we might be so happy as to find a remedy before it be too late for us to contribute to our own deliverance...the people are so generally dissatisfied with the present conduct of the government, in relation to their religion, liberties and properties (all which have been greatly invaded), and they are in such expectation of their prospects being daily worse, that your Highness may be assured, there are nineteen parts of twenty of the people throughout the kingdom, who are desirous of a change; and who, we believe, would willingly contribute to it, if they had such a protection to countenance their rising, as would secure them from being destroyed. Invitation by The Immortal Seven.19

Baxter, Stephen B., William III, Longmans (1996), p. 225 Dalrymple, John (1790). Memoirs of Great Britain and Ireland; from the Dissolution of the last Parliament of Charles II till the Capture of the French and Spanish Fleets at Vigo. London (1790), pp.107-11018 19

- 15 -

In Londen braken antikatholieke opstanden uit die James door middel van het militaire maatregelen probeerde neer te slaann. Toen hij door kreeg dat ook het leger en de officieren niet volledig zijn bewind steunde besloot hij in de nacht van 9/10 december te vluchten naar Frankrijk. Op de volgende dag werd hij echter door vissers op de thames ontdenkt en gevangen genomen. Op 11 December werd er aan de koning, James II, gevraagd of hij naar Londen wilde komen om een overeenkomst te sluiten over de troonopvolging en het lot van zijn zoon. In de nacht van 11 December, ook betekend als de Irish Night ontstaat er in Londen een enorme opstand door het gerucht van een ophanden zijn de Ierse aanval op London. Er worden meer dan 100.000 burgers gestationeerd om de hoofdstad te verdedigen.20 Met de terugkomst van James in Londen op 16 December stuurde hij de graaf van Feversham naar Willem III met een verzoek op persoonlijk treffen en om te onderhandelen. Het word hier voor het eerst duidelijk dat Willem III niet meer baad had bij de macht die James in Engeland uitoefende en was ontzet over de komst van Feversham. Willem III sloeg het aanbod om James simpel weg te arresteren af omdat dit de relatie met zijn vrouw Mary zou schaden, en hij zijn eigen wetten zou overtreden. Willem stuur uiteindelijk de boodschap, om James bang te maken, Dat hij de veiligheid van de koning niet meer kan garanderen en dat James Londen beter kan verlaten.21 Op het zelfde moment beveelt hij alle Engelse legers de hoofdstad te verlaten, tot de zomer van 1690, en op 17 December marcheren de troepen van Willem Londen binnen. De Nederlandse officieren worden bevolen om, als James wil vluchten, dit toe te staan. Door de vlucht, op 23 December, verhelpt James zelf de lastige situatie en de discussie over het de legitimiteit van zijn koningschap. 22

Jardine, Lisa, Going Dutch: How England Plundered Holland's Glory. Harper (2008) Journaal van Constantijn Huygens, i, 62 22 Jardine, Lisa . Going Dutch: How England Plundered Holland's Glory, Harper(2008), p. 1920 21

- 16 -

Na de vlucht van James nam op 28 December Willem III de regering over van de het tijdelijke en improviseerde parlement. Willem organiseerde een vergadering van alle overgebleven MPs die hadden geregeerd in het parlement van Charles II. Uit deze vergadering werd op 5 januari 1689 de English Convention Parliament gekozen dat op 22 Januari actief werd. Het parlement bevatte 513 leden waarvan 341 eerder waren gekozen, 238 hadden gediend in tenminste een parlement zonder koning en maar 193 nieuw gekozen MPs waren parlementarirs sinds 1685. De naam Convention werd gekozen omdat alleen de koning een parlement bijeenkon brengen. Hij kreeg de titel de Facto. Hoewel James was gevlucht had hij nog een grote aanhang in Engeland. Willem was bang voor zijn terug keer en dreigde met terugkeer naar Holland als James naar Engeland kwam of als Willem het ambt van regent werd toegespeeld. Het Conventie Parlement was verdeeld over de vraag of Willem tot koning gekroond moest worden. De Whigs wilden Willem het liefst kronen tot koning zodat hij zijn macht op de aanhang van zijn onderdanen was gebaseerd. De Moderate partij was voor een duaal koningschap van Mary Stuart en Willem III, en de Tories wilden Willem het liefst tot regent benoemen of alleen Mary op de troon zetten. Op 28 Januari besloot het House of Commons dat door het breken van de Original act door James. De troon onbezet was gelaten. Er moet dus een vervanger worden aangesteld. Toch waren er nog steeds erg veel aanhangers die graag James als regent zagen. Op 2 Februari werd hier over gestemd en werd met 51% tegen 48% het voorstel verworpen. Op 4 Februari word gestemd over het aanstellen van resolutie in van het House of Commons (opvullen van lege plaats op de troon), Deze werd verworpen met 55% tegen 51%. Op 5 Februari verwierpen de Commons het behouden van de originele resolutie ontwikkeld onder Charles II. De volgende dag komen bij de parlementen bijeen maar weten nog niet de knoop door te hakken over de aanstelling van Willem III.

- 17 -

Hierop stelt Willem een ultimatum. Als het parlement hem niet aanstelt als koning zal hij zich terug trekken naar de Republiek. Op 6 Februari nemen de parlementen de troon aan als onbezet en valt het besluit dat Willem en Mary tot koning en koningin zullen worden gekroond.23 Op 29 Januari 1689 was het eerste initiatief genomen voor het maken van een nieuwe wet voor de onderdanen van de koning en tegen het beleid van James. The House of Commence vond stellend, dat het parlement, "can not answer it to the nation or Prince of Orange till we declare what are the rights invaded, er een nieuwe verklaring moest komen voor de mensen rechten. In Maart 1689 wordt de Bill of Right door de parlementarirs aan Willem III en Mary Stuart voor gelegd. In de Bill staan de beperkingen van het koningschap die het Engelse volk moeten beschermen tegen het absolutisme. Enkele hier van zijn:

No royal interference with the law. Though the sovereign remains the fount of justice, he or she cannot unilaterally establish new courts or act as a judge. No taxation by Royal Prerogative. The agreement of parliament became necessary for the implementation of any new taxes. Only civil courts, not Church courts, are legal Freedom to petition the monarch without fear of retribution No standing army may be maintained during a time of peace without the consent of parliament. No royal interference in the freedom of the people to have arms for their own defence as suitable to their class and as allowed by law The freedom of speech and debates or proceedings in Parliament ought not to be impeached or questioned in any court or place out of Parliament24

Op 16 December 1689 word de Bill door gevoerd in het parlement. Samen met de Magna Carta (1204) en The Act of Settlement (1700-1701) is de Bill of Rights een van de belangrijkste documenten in de vorming van de Engelse Democratie.

Horwitz, Henry, Parliament, Policy and Politics in the Reign of William III. Manchester University Press (1997), pp. 9 -1123

www.parliament.uk ( 8 December 2011).24

- 18 -

De Economische situatie in Engeland na de Glorious RevolutionIn de 16e in is er in Engeland een toenemende groei te zien in de handel. Handelaren gaan zich rond 1550 specifiek en collectief, in samenwerkingsverbanden om zo het risico van bijvoorbeeld schipbreuk te verkleinen, richten op een sector of handelsmarkt. In de ze tijd hadden de Merchant Adventurers een sterke greep om de economie in London. Door het conflict tussen de koning en het parlement konden zich in Engeland makkelijk specifieke handels compagnien ontwikkelen die een groot deel van de Engels handel gingen beheersen. Deze compagnien namen verschillende

bestuursvormen aan. Zo was er de regulated company waarin handelaren vooral individueel konden handelen, de joint-stock company deze werd vooral gebruikt op internationale en langeafstandshandel. Deze was namelijk georganiseerd in naamloze vennootschappen. Hierin werd kapitaal door verschillende kooplieden bijeen gebracht waarbij zij geen invloed konden uit oefenen op de uitvoering van de operatie. Zowel de Verenigde Oost-Indische Compagnie als de East India Company werden handelslichamen die niet alleen economisch veel macht bezaten, maar op de duur ook politiek en militair konden optreden. 25 Na de Glorious Revolution veranderde de instelling van de Engelse en ook Europese economien. Hoewel buiten Engeland slechts indirecte gevolgen zijn te onderscheiden die vooral reacties zijn op de interne economische situatie in Engeland, en de politieke verandering in Europa. Na 1688 en de Bill of Rights van 1689 veranderde het belastingssysteem van Engeland grondig. Sinds 1660 was de Engelse import en export belasting op goederen 5% bij producten als wijn, wollen kledij en nieuwe boeken, werd echter een extra belasting opgeteld. Na de Glorious Revolution werd de uitgaven van de staat grotendeels gescheiden van de uitgiften van de koning.

Frijhoff, Willem,Veelvormige dynamiek, Europa in het acien rgime 1450 1800, Amsterdam (2006), pp. 106-11025

- 19 -

Er werden verschillende nieuwe belastingen door gevoerd. In 1688 werd de monthly assessment ingevoerd met de twelve-monthly assessments en Incomtax in 1690 en 1691. In 1692 werd de eigendom belasting ingevoerd, en in 1696 de window taxs. Deze belasting was gebaseerd op de huizen standaard van 2% belasting maar als het een hogere waarde was werd hier meer op getaxeerd. In 1697 zette Mary en Willem de totale belasting vast op 1,200,000 per jaar. Net zo ingrijpend als het verhogen en uitbruiden van het belastingssysteem was de invoering van de publieke loon. Hiervoor was de verantwoordelijkheid van de regering nodig en een effectieve markt voor zwevend kapitaal. Hierdoor kon ook het banken wezen zich goed ontwikkelen. Aan het einde van de negenjarige oorlog had Engeland ongeveer, ondanks de invoering van civil law en het verhogen van belastingen, 21 miljoen schuld.26 Het duurde nog tot ver na de dood van Willem III dat deze schuld werd afbetaald. Het belastings systeem dat Willem en Mary hadden ingevoerd bleef echter tot ver in de 18e eeuw bestaan.

26

Koehn, Nanny F., The power of Commerse, Economy and Governance in the First British Empire.

- 20 -

ConclusieHet vroegmoderne Europa ontwikkelde zich zoals we hebben gezien op verschillende manieren ingrijpend. De opkomst van de langeafstandshandel en de daarbij komende nieuwe producten. De politieke strijd tussen de absolute koningen hun onderdanen en de kerk. En natuurlijk de vorming van de gecentraliseerde staten en hun manieren om de onderdanen in een ondergeschikte positie. We hebben gezien dat de gebeurtenissen in Noordwest Europa zich veel sneller ontwikkelen. Voor in het vroeg moderne Engeland en de kleine maar enorm groeiende Republiek der Verenigde Provincin zien we nieuwe wereld machten op het internationale machtstoneel verschijnen en ouderen landen als Spanje en het Heilige Roomse Rijk in een minder grote rol dwingen. We zien in de loop van de 16 e en 17e een enorme expansie van niet alleen territoriaal bezit van de Europese grootmachten maar ook in de manier van denken dat in de 18e eeuw zal leiden tot zeer ingrijpende wijzigingen in het politiek bestel van onder andere Frankrijk. Naast vooruit gang hebben we ook stagnatie en binnenlandse conflicten belicht. De burger oorlog in Engeland is een goed voorbeeld van een land dat zoekt naar de beste en vaak meest democratische manier van regering. In 1688/1698 denken de Engelsen met de Glorious Revolution deze status te hebben bereikt maar de bill of rights is slechts een enorme stap in de goede richting zo blijkt al snel. Als de Engelsen de Britten worden in 1701 is de 17e Franse eeuw ten einde en begint Engeland aan een enorme expansie in welvaart waaruit de technologische en

economische groei begint, die Engeland het rond 1850 in de 19e tot veruit machtigste land van de wereld maakt, doet weten te brengen. Een meer dan bijzondere ontwikkeling die zich aftekent in een exponentieel accelereerde wereld die

- 21 -

FgurenFiguur 1

Verschillende Belastingen in de Nederlanden Gewesten Vlaanderen Brabant & Mechelen Holland & Zeeland Henegouwen & Valenciennes Artesi Waals- Vlaanderen Gelre Doornik Namen Friesland Overijssel Luxemburg Limburg Utrecht Groningen & Ommelanden Picardi Jaren 1540 - 1548 33,8% 29,3% 12,7%+4,4% 17,1% 5,5% 5,6% 3,3% 1,1% 0,9% 0,9% 0,6% 0,6% 0,4% 0,3% 0,3% 0,3% (?)

Bron: Frijhoff, Willem,Veelvormige dynamiek, Europa in het acien rgime 1450 1800, Amsterdam (2006).

- 22 -

Figuur 2

Bron: (8 December 2011)

- 23 -

Literatuurlijst

- 24 -