ŞARABIN ŞARABIN FELSEFESİFELSEFESİ

Dr. Vural YiğitDr. Vural Yiğit

ŞARAP FELSEFESİİnsanlığa ve onun yaşamına çok şeyler katan, doktor Louis Pasteur şöyle diyordu:“Bir şişe şarap, yeryüzündeki tüm kitaplardan daha çok felsefe içerir”Acaba bu sözler, Pasteur’ün düşünsel yanı mıydı? yoksa mensubu olduğu Ulusun yüzyıllardır süregelen şarap severliğini mi yansıtıyordu? Hiç şüphe yok ki, Fransa ve Fransız denildiğinde şarabı anımsatması boşuna değil, en tanınmış bilim adamı bile şarapta düşünsel bir yan buluyor. Gelin şarabın bileşimindeki sonsuz gizler ve bilgiler içinde, biraz da felsefi yönlerine bir gezi yapalım ve iyi bir şarabı tadarken bir düşünelim.... Öncelikle yaşamın gerçeğinde şarabın yeri nedir ve gerçeği aramada şarabın bir etkisi var mıdır? İşte soru sormağa başladık bile, ne demişler; felsefe bir anlamda soru sorma sanatıdır. 

Yaşam şaraptır ve içinde gerçek gizlidir

Bazı deyimleri ve kavramları Latince sözler ve deyişlerle söylemenin ona ayrı bir anlam kattığı varsayılır. Şarapla ilgili de böyle birçok özlü söz vardır. Örneğin Birinci Yüzyılda, Romalı yazar Petronious tarafından söylenmiş, bir özdeyiş sanki hayatın anlamını açıklıyor: “İn vino veritas- Gerçek Şaraptır”. Yaşamın gerçeği şarapta vardır, anlamındaki bu sözün tamamı ise şöyledir : "In vino veritas, in aqua sanitas"-“Suda sağlık, şarapta gerçek gizlidir”.

ŞARAP VE GERÇEKGerçekten de “gerçek” şarapta var mıdır? doğru söze ne denir. Şarap dili çözer, gerçekler ortaya dökülür. Gerçeği bu kadar somut bir şekilde ortaya koyan daha başka ne vardır? Nedir şarapta gerçek olan? O zaman gelin, şarap ile gerçeği arama kavramına biraz değinelim ve gerçek şarap ile nasıl yakalanır? bir bakalım, yani felsefesine dalalım.

Gerçek Nedir ?Ancak felsefi kavramlar söz konusu olduğunda, gerçek, hakikat ve doğru deyimlerini birbirinden ayırmak gerekir:Gerçek : İnsan bilincinden, bağımsız, nesnel ve somut olarak var olan şey.Hakikat: Nesnel gerçekliğin, bilinçteki kendine uygun kavramsal yansısı.Doğru: Bir kavramın hem gerçeğe, hem de düşünme yasalarına uygun olmasıdır.

ŞARAP TUTKUSUBir de buna şiirsel olarak paralel "in vino feritas" deyişi vardır, ki o da “şarapta vahşilik vardır, tutku vardır" anlamına gelir. şarap, mutluktur, hüzündür, huzurdur, eğlencedir, dosttur, kısaca şarap yaşamın kendisidir veya gerçeğidir.

ŞARAP VE BİLİNCİMİZŞarap bilinci etkilerDuyuları canlandırırDuygusallığı arttırırDüşünselliğin aracıdırYaşamı renklendirir

Şarap ve Mitolojiİnsanlığın düşünce tarihinde farklı bir yeri olan Yunan felsefesi ve mitolojisi içinde şarap da önemini koruyor. Örneğin mit tanrısı Dionysos gibi. Tüm Yunan kentlerinde Dionysos'a (Bacchus) tapan erkek, kadın ya da karma özellikte çeşitli kardeşlik örgütleri vardı. Dionysos, genelde bir bereket ve bitki tanrısı olmakla birlikte, özünde şarap tanrısıydı. Dionysos adına düzenlenen ve adına "Dionysiac" ya da "Bacchanalia" denen şenlikler, topluluk üyelerinin gündelik yaşamın döngüsünün dışına çıkmaları için bir fırsat oluştururdu. Bu şenlikler, yalnızca şarap içmeyi ve cinsel eylemleri içermekle kalmaz, ayni zamanda korolar ve pantomim gösterileri gibi Yunan uygarlığının değerli kültür etkinliklerini de kapsardı.

ŞARAP VE DÜŞÜNÜRLERSymposion, platon'un diyaloglarından, Türkçe'ye şölen olarak çevrilmiştir . Symposium antik Yunan'da "birlikte içmek" geleneğine verilen addır. Yunan düşünürlerinin symposion larda şarap içerken tartışmaları ünlüdür .Erastoshenes’in “Şarap gizli olanı açığa çıkarır” deyişi sempozyumlar da konuşulanlar için söylenmiştir.

 

Şarap ve DüşünürlerŞarap ile ilgili konularda bilim adamları ve düşünürlerin her zaman söyleyecekleri şeyler vardır, akla hemen Ömer Hayyam gelir. Ancak onun bir isim benzeri vardır ki, onun şarap hakkındaki düşünce ve bilimsel bulguları dikkate değerdir. Bu ilginç kişilik İ.S 800 yıllarında yaşamış olan CABİR İBN HAYYAN dır.Eski dönemlerin simya karakterini modern kimyaya hızla değiştiren deneysel bir araştırmacıdır. Onun ünlü laboratuarının kalıntıları ve 22'si kimya ve simya ile ilgili olan 100 kadar eseri ve kitapları günümüze kadar kalmıştır. Kimyaya başlıca önemli katkısı kristalleştirme, damıtma, kireçlenme, süblimasyon ve buharlaştırma gibi bilimsel tekniklerin iyileştirilmesi ve aynı amaçla birkaç enstrümanın geliştirilmesini içermektedir...Pratik çalışmaları sürecinde, altını çözerek altın suyunu bulmuştur. Damıtma işlemini sistematik ve kolay bir hale getiren “imbik” onun buluşudur.

Şarap ve Tartarik AsitOnun çeşitli büyük buluşları, örneğin nitrik, hidroklorik, sitrik ve tartarik gibi asitlerin ilk defa hazırlanması ve sistematik deneyciliğinin önemini vurgulamasıdır. Bildiğimiz gibi “Tartarik Asit” şarapta bulunan doğal bir asittir ve şarabın asitliğini belirler. Türk şaraplarındaki asitlik oranı genellikle tartarik asit cinsinden, % 0,5 - 0,7'sini oluşturur ve mevzuatımıza göre % 1 i geçmemelidir. Bazı gıdalara ekşimsi bir tad vermesi için katılır, ayni zamanda antioksidan bir maddedir. Tartarik asidin tuzlarına tartarat adı verilir .

FELSEFE TAŞIKrem tartar olarak bilinen potasyum bitartarat, şarabın işlenmesi sırasında çöktürülen bir yan ürünüdür. Potasyum bitartarat kristalleri bazen şarap şişesi mantarı üzerinde de görülebilir. Buna “Şarabın elması-yani mücevheri” denmektedir.

 Türkçe’de tartarik asit tuzlarına “şarap taşı” da denir. Tortusunun da şaraptan alınması gereklidir. Cabir Hayyan tarafından bulunan ve tanımlanan şarap taşı, çağdaşı birçok düşünür ve simyacıyı etkilemiştir. Onlar da Simya –Alchemy- Alşimi adlı bilim ile uğraşarak “Felsefe taşını” aramışlardır.

FİLOZOF TAŞIFilozof taşı, fiziksel ve manevî aydınlanmayı, tam mutluluğu, evren üzerinde sınırsız etkiyi, ilk sebeple birleşmeyi sağlıyordu. Filozof taşını bulmak mutlak-saltık olanı bulmak, tüm varlıkların gerçek varoluş sebebini anlamak, mükemmel bilgiye sahip olmak anlamına geliyordu..Filozof taşını arayanlar, kaosun ilâhî ateş ile yaratılışın ilk maddesine benzer olan, en mükemmel canlandırılmış madde kabul ediliyor ve "Doğanın başlangıçta yapmış olduğunu, aynı yöntemleri izleyerek biz de yapabiliriz." diyorlardı..

Hayyam Ve Yaşamın Gerçeği1048 yılında Nişabur'da dünyaya gelen şair,

aslında bir filozof ve iyi bir matematikçidir.. Şiirleri gerçekçidir. Yaşadıklarını, gördüklerini, çevresinden, zamanın gidişinden aldığı izlenimleri yapmacığa kapılmaksızın, olduğu gibi dile getirir. Ona göre, gerçek olan yaşanandır, dünyanın ötesinde ikinci bir dünya yoktur. “İnsan, yaşadıkça gerçektir, gerçek ise yaşanandır”. En şaşmaz ölçü akıl ve sağduyudur. insan bir akıl varlığıdır, gerçeğe ancak akıl yolu ile ulaşılabilir..

HAYYAM VE FELSEFESİŞiirlerinde işlediği konulara, çokluk felsefe açısından bakar. Aşk, sevinç, hayatın tadını çıkarma, vazgeçilmez insan duygularıdır, insan hayatının ana dokusu bunlarla örülüdür. Bazı dörtlüklerinde filozofça, derin bir sezgi, açık ve seçik bir insan severlik duygusu, gösterişten, aşırılıktan uzak bir yaşama anlayışı görülür. Kendisinden sonra gelen pek çok şairi etkilemiş, rubai alanında tek örnek olarak benimsenmiştir. Batı ülkelerinde adına pek çok dernek kurulmuş, rubaileri bütün batı dillerine, bu arada birçok defa Türkçe’ye “Rubaiyat-ı Hayyam, Hayyam‘ın dörtlükleri” adı altında tercüme edilmiştir. İşte bunlardan bazıları:

HAYYAM RUBAİLERİ Ben olmayınca bu güller, bu serviler yok. Kızıl dudaklar, mis kokulu şaraplar yok Sabahlar, akşamlar, sevinçler tasalar yok. Ben düşündükçe var dünya, ben yok o da yok Gül de şarap da bilene güzel

gelir; Sarhoş olmayan için sarhoşluk

nedir? Cebi boş, gönlü dolu olmayan

kişi Her şeyden geçmenin tadını ne

bilir?

HAYYAM RUBAİLERİ Gerçeği bilemeyiz madem, ne yapsak boş Ömür boyu kuşku içinde kalmak mı hoş?  Aklın varsa kadehi bırakma elden, Bu karanlıkta ha ayık olmuşsun, ha sarhoş. Şarap sen benim günüm

güneşimsin, Öyle bir dolsun ki seninle içim Bir bildik görünce beni sokakta Ne o şarap, nereye böyle desin.

Şair Nedim ve Lale DevriŞair Nedim ve Lale devri, Türkiye Tarihinde 1718-1730 yılları arasındaki döneme, sonradan verilen addır. Bu devirde İstanbul’da lâle zevki artıp, yetiştirilmesi yaygınlaşmıştır. Devlet adamları dahil, İstanbulluların bahçelerinde lâle yetiştirip yaşamdan zevk almayı amaç edinen bir barış sürecidir. Şair Nedim de bu dönemin simgesidir. “Haddeden geçmiş nezaket yal-u bal olmuş sana, Mey süzülmüş şişeden ruhsar-ı al olmuş sana.”

Vakti Çerağan Yine bezm-i çemene lale-i firuzan geldi Müjdeler gülşene kim vakti çereğan geldi Bülbül aşüftelenüp te gönle gazelhan geldi Müjdeler gülşene kim vakti çereğan geldi

Akşam üzeri yaklaşıp da bir dem alma düşüncesi, bilinçten sıyrılıp da nasıl gerçek olmağa başladığında; bir yakıştırma olarak “Vakti kerehat geldi” dense de de, bu süreci, daha geniş anlamıyla, vakti çerağan olarak adlandırmıştır Nedim..

SakinameDoğu kültüründe şarap hakkında övgü ve düzenler yanlızca Hayyam ve Nedim ile sınırlı değildir. Hatta çok daha eskilere dayanır. Konusu şarapla ilgili olan kasidelere “sakiname” veya “işretname”adı verilmiştir. Bunlardan biri de, şair “Revani” dir. Ancak şu tatlı olarak bildiğimiz değil. İşretname, Revani'nin mesnevi türünde yazdığı, Türk edebiyatında “sakiname” olarak bilinen ve türünün ilk örneği sayılan manzum eserdir,

Şeyhülislam Yahya Efendi’den bahsedelim. Bu zat-ı muhterem, İstanbul’da 1552’de doğdu. Şeyhülislam Ankaralı Bayramzade Zekeriya Efendi’nin oğludur. İyi bir öğrenim gördü ve devlet hizmetinde hızla yükseldi. İstanbul’da da bir yıl kadılık yaptı. Anadolu ve Rumeli kazaskerliği görevlerine getirildi. 1622’de de bir yılığına Şeyhülislam yapıldı.

Sakiname GAZEL Sun sâgarı sâkî bana mestâne disünler Uslanmadı gitti gör o dîvâne disünler  Peymânesini her kişi doldurmada

bunda Şimden gerü bu meclise mey-hâne disünler

Günümüz Şarap Felsefesi

Tarihin derinliklerinden biraz da günümüze dönelim. Şarap ve içkiye düşkünlüğü ile tanınan filozof ve hiciv şairi Neyzen Tavfik’ten söz etmek yerinde olur. Neyle, meyin, şiirle, musikinin, hayatla olumun, çileli ve zevkli pınarlarından içerek, isyankar damlaların serüvenlerini bizlere de gösterdi. Adalet, özgürlük, halk kudreti, gibi tanımlamaları çağdaş bir dünya görüsüyle dile getirdi.

Neyzen Tevfik Ulu TanrUlu Tanrıım, akil ermez sm, akil ermez sıırrrrıına,na, Bin bir isami hak da pinhan Bin bir isami hak da pinhan

edersin.edersin. İçirirsin şarabİçirirsin şarabıın peymanesini,n peymanesini, Hikmetini sonra ayan edersin.Hikmetini sonra ayan edersin.

Pinhan:gizli,saklanmPinhan:gizli,saklanmışış,, Hikmet:Bilgelik, gizli neden, fizikHikmet:Bilgelik, gizli neden, fizik

Çakıl Taşları ve KavanozEğer kavanozu önce kumla doldurursanız çakıl taşlarına ve büyük taşlara yer kalmayacaktır. Aynı şey hayatınız için de geçerli. Bütün zaman ve enerjinizi küçük şeylere harcarsanız hayatınızda sizin için önemli olan şeylere hiç yer kalmayacaktır. Önce büyük taşları, gerçekten önemli olanları halledin. Önceliklerinizi belirleyin. Geriye kalanlar sadece kumdur. Öğrencilerden biri elini kaldırıp “şarabın neyi simgelediğini” sordu. Profesör gülümsedi, "Sorduğunuza sevindim. O sadece hayatınız ne kadar dolu görünürse görünsün iyi bir şişe şaraba her zaman yer olacağını size göstermek içindi”.

Şarap Üretiminin İlk Yüz Yılı

Avustralyalı yeni bir şarap üreticisi, köklü bir şarap üreticisi ailenin son kuşağından Fransız meslektaşına sormuş:“Ne dersin? iyi şarap üretmek çok zor mu?” “Yok canım... Sadece ilk 100 yılı biraz zahmetli!”

Şarap ve İnanç FelsefesiTek tanrıya inanan ve ayni yaratıcı tarafından indirilen kitaplarda yer alan şarap, neden bazılarınca kutsanırken, bazıları tarafından da yasaklanmıştır? Tabii bunu araştıracak değiliz. Ancak buradan çıkaracağımız sonuç, Şarabın, kutsal kitaplarda yer aldığı ve insan inanç dünyası içinde önemli bir yeri olduğudur. Ancak üzerinde yaşadığımız topraklarda, Sümerlerden binlerce yıl sonra şarabın inanç içindeki geldiği noktaya bakalım.İslam öncesi Türk boyları törenlerde içki içiyorlardı. Bu içkiye “dolu” –tolu– deniliyordu. Anadolu Alevileri, bu Türk geleneğini İslami motiflerle yaşatmışlardır.

Şarap Ve Kuantum(Quantum) FiziğiRichard P. Feynman, (1918-1988), benim geç tanıdığım, çok sevdiğim ve yaşamına büyük özlem duyduğum; Amerika’lı bilim adamı, öğretmen, konuşmacı ve bir müzisyendir. Brezilya’da bulunduğu sıralarda, Rio karnavalında tumba çalmıştır. Atom bombasının yapılmasına ve kuantum elektrodinamiğinin gelişimine katkıları büyüktür. Maya yazıtlarını ve Challenger faciasının nedenlerini çözer, Nobel ödülünü kazanmış çok yönlü bir fizikçi ve iyi(ince) bir insandır. Şimdi gelin onun tanınmış “Fizik Dersleri” inden şarabı nasıl tanımladığına bakalım :

Şarap ve Q Fiziği...Bir şairin bir zamanlar dediği gibi, “Bütün evren bir bardak şarabın içindedir”. Bizler şairin bu dizeyi hangi duygular içinde yazdığını ve neleri anlatmak istediğini hiçbir zaman bilemeyeceğiz, zaten o da bunu kolayca anlaşılsın diye yazmamıştır. Ancak geçerli olan, eğer bir bardak şaraba yeterince yakından veya derinlemesine bakıldığında, gerçekten de tüm evrenin onun içinde olduğunu görebiliriz. Eğer bardağa konmuş şarabı hafifçe döndürürseniz, cam kadehten yansıyanları ve buharlaşan kokuları hissederek, biraz molekül bilginizi ve hayal gücünüzü de katarsanız, orada fizikle ilgili birçok şey bulabilirsiniz.

Şarap Ve Q FiziğiÖrneğin cam, yeryüzünü kaplayan kum ve kayaların sanki damıtılmış bir halidir ve bu bileşimin içinde evrenin yaşı ve yıldızların oluşumu konusunda birçok gizemi görürsünüz. Şarapta ise nice görkemli kimyasal düzen bir arada vardır? Fermantasyon dediğimiz olay için bu kadar elverişli bir ortama az rastlanır, bunu meydana getiren enzimler ve ortaya çıkan ürünler nasıl bir araya gelebilmişlerdir? İşte bütün bunlar ve daha niceleri şarap içinde bulunurlar. Bir genelleme yaparsak gerçekte tüm yaşam da bir fermantasyon olayıdır. Hiç kimse, şarapta meydana gelen kimyasal ve fiziksel olayları bilmeden, bozulma nedenlerini de anlayamaz. Bir sıkma işlemi sonucu ortaya çıkan bu berrak ve canlı sıvıya bakarken, bilincimiz de etkilenir ve aklımızın ufak bir uğraşı ile bir kadehin içinde yaşadığımız evrene ait; fizik, biyoloji, jeoloji, astronomi, psikoloji gibi bilimlere ait daha birçok bilgileri bulabiliriz.

QHatırlayalım ki doğada tüm bu bilgiler vardır, ancak doğa onu bilmez. Bu nedenle hep beraber geriye bakarak, bütün bu olayların neden olduğunu hiç bir zaman aklımızdan çıkarmadan, son bir irade, zevk, tad ve lezzet için içelim ve her şeyi unutalım...