1

MODERN BİLİMİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

2

MÖ.(40 000-12 000) : Yontma Taş Devri (Eskitaş Devri)

MÖ.(12 000-5 000) : Cilalı Taş Devri (MÖ.3500 = Yazının icadı)

MÖ.(5 000-0) : Maden Devri (Nil, Dicle, Fırat, İndus ve Sarı ırmak kıyılarında)

MÖ.4 000-MS.476 : İlk Çağ

Antik (Kadim) ÇağMÖ.7.YY-MS.476 : (Klasik Çağ)

Felsefesi ve Bilimi

MÖ.7.YY-MÖ.323 = Helenik (Yunan) Felsefe(si)

MÖ.(323 - 31) = Helenistik FelsefeMÖ.31 – MS.476 = Roma Felsefesi

MS.(476 - 1453) : Orta Çağ

MS.(1350 - 1600) : Rönesans

MS.(1453 - ...) : Yeni Çağ[Rönesans+Aydınlanma+Endüstri Devrimi+Çağdaş Dönem]

ZAMAN ÇİZELGESİ (Bilim Tarihi Açısından )

3

Bu dersin(MBDG) amacı: Modern Bilimin doğuşundan bugüne kadar geçirdiği süreci felsefi bir perspektiften incelemektir. Bir başka ifade ile modern bilimin tarihine felsefi bir tutum ile bakmaktır.

Modern bilimin doğuşunu anlamak için, modern öncesi bilim anlayışını, modern bilimin oluşumunu, modern bilim devrimini ve sonrasında ortaya çıkan bilim anlayışını incelemek gerekmektedir.

Dersin genel amacı: İnsanda doğal olarak mevcut olan bilme merakını motive etmek,

Amaç: Modern Bilimin Doğuşu ve Gelişmesi (MBDG)

4

Suje

Özne

Obje

Nesne

Varolan

Bilgi

VARLIK (Şey): Algılanabilir yahut gösterilebilen cinsten olsun, olmasın, kendisinden bahsettiğimiz, üstünde konuştuğumuz ne varsa, o, ‘varlık’tır. Aslında ‘varlık’tan sayılmayacak bir şey de bulunmaz. ‘Yok’, dediğimizde esasında ‘vardır’. ‘Yok’ olsaydı, ondan zaten bahsedemezdik.

VAROLAN: Algılanabilir yahut gösterilebilir türdeki ‘varlık’a ‘varolan’diyoruz.

Bilgi Mekanizması

5

Ö: Bilim Adamı

N: Olay=Vakıa+Vak’a

Ürün:B.

BilgiOlay(Event)= Vakıa/olgu( fact) + Vak’a (case).Vakıa: Tekrarlanabilen olaylara vakıa (olgu= fact) adı verilir. Doğa olayları gibi. Vak’a: Bir kere olup biten, tekrarlanamayan olaylara vak’a (case) adı verlir. Tarihsel olaylar gibi.

Ö: Özne; N : Olay; B. Bilgi: Bilimsel Bilgi

Bilimsel Bilgi Mekanizması

6

Bilim Nedir?

Bilim adamı, ele aldığı olayları [Vakıa(olgu)+Vak’a(beşeri olaylar];belirli yöntemlerle, doğa bilimlerinde deney ve gözlem yöntemiyle,bilimsel yasalar ve teoriler ortaya koyarak açıklamak ister; kültür bilimlerinde ise deney ve gözlemin yanı sıra başka yöntemler de kullanarak anlamak ister.Bilimsel açıklamanın veya anlamanın nasıl oluştuğuna, bir başka ifade ile bilimsel teorilere veya yasalara nasıl ulaşıldığına dair; üzerinde uzlaşılabilen belirli, objektif yöntemler yoktur. Bu yüzden, bilimsel faaliyetin nasıl gerçekleştiği hakkında filozoflar farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Buna göre çeşitli bilim felsefeleri ortaya çıkmıştır. Örneğin; Yanlışlamacılık, Paradigma teorisi, vb.Bilimsel bilgi mekanizmasında, nesne alanına göre (bilimin konusuna göre) çeşitli bilimler ortaya çıkmıştır. Fizik doğayı ele alan fizik bilimi, canlılarıinceleyen biyoloji, yerküreyi inceleyen jeoloji gibi.

7

Bilim Nedir?

► Sahici anlamda bilim; problemleri ortaya koymak, üzerinde çalışmak, hipotez ileri sürmek ve çözüme(teori veya yasaya) ulaşmak suretiyle yapılır.Bir çözüm elde edildikten sonra(bir yasaya veya teoriye ulaşıldıktan sonra) yapılacak hiçbir şey bilim değildir. Bilimi öğretmek ve öğrenmek de bilim değildir.

Bilim,daha önce mevcut olmayan yeni bir bilgi ortaya koymaktır, insanlığın bilgi birikimine yeni bir katkıdır. Dolayısıyla, bilim sadece araştırmadır.

Bu notlarda ‘Bilim’ terimiyle dile getirdiğimiz, üzerinde konuştuğumuz kavram bu anlamda alınmalıdır.

8

Bilimsel Etkinliğin Ön Dayanağı

Bilimsel etkinliğin başlaması bazı aksiyomlara (inançlara) bir başka ifade ile dogmalara dayanır:Bilen özneden bağımsız bir reel dünya, dışdünya,vardırBu dünyayı kavrayabiliriz veya açıklayabiliriz(özne açısından)Dış Dünya açıklanabilir bir nesnedirDış Dünya bilgisi bilinmeye değer bir bilgidir

9

Dış Dünya

Albert Einstein(1879-1955) şöyle der:İdrak edenden bağımsız bir dış aleme iman bütün doğa bilimlerinin temelidir.

10

Bilimsel Etkinliğin İlkeleriNedensellik(illiyet) İlkesi: Her olayın bir sebebi vardır

Belirlilik(Determinizm) İlkesi:Aynı şartlar altında tekrarlanan her deney aynısonucu verir. Atom altı bölgeler söz konusu olduğunda, belirlilik ilkesi yerini Heisenberg’in Belirsizlik İlkesine bırakmaktadır

Ölçülebilirlik İlkesi: Her olayı karakterize eden ve ancak ölçümle tesbit edilebilen fiziksel büyüklükler vardır

Tutarlılık (mantıksallık) İlkesi: Doğa bilimlerinin sonuçları kendi içlerinde çelişkili olamaz

Yanlışlanabilirlik (sınanabilirlik) İlkesi(K.Popper): Bilimsel teorilerin geçerli olup olmadıklarını denetlemeye imkan veren, bir yol olmalıdır

11

Bilim Felsefesi

Bilim Felsefesinin amacı salt bilme etkinliği olarak bilimi anlamaktır.

Aristoteles Metafizik kitabına Şöyle başlar: Bütün insanlar, doğasında(fıtratında) bilme arzusu taşırlar. Duyularımızdan aldığımız zevk, bunun bir kanıtıdır. Çünkü onlar, özellikle de diğerlerinden farklı olarak görme duyusu, faydaları dışında bizzat kendileri bakımından da bize zevk verirler.

12

Bilim Felsefesi

Modern Bilim : İki bileşenin bileşiminden ortaya çıkmış bir etkinliktir.Bir yanıyla empirik/eylemsel (gözlem, deney, sayım, ölçüm v.b.)Diğer yanıyla, zihinsel (kavram, hipotez, indüktifve dedüktif akılyürütme) etkinlik

13

Bilim ve AmacıBilimin amacı olguları açıklamakAçıklama: Nedeni belirten tanımlama etkinliğidirBilimsel yasalar genellemelerle dile getirilir.Yeni bir bilgi ortaya koymayan, kısacası bilgi üretmeyen etkinlik bilim değildir.Bir bilgi ilk defa ortaya konulduktan sonra yapılacak hiçbir şey, artık, bilim değildir.O halde bilim araştırmadır, ve sonunda keşiftir, yeni bir bilgi ortaya koymaktır.

14

Bilimin NitelikleriOlgusaldırMantıksaldır (tutarlı bilgi)Objektiftir. Kişilere göre değişmeyennesnel sonuçlara ulaşmak isterEleştireldir:Hipotezleri olgularla sınar, ve çürütülen teoriler (ve/veya hipotezler) yenileri ile değiştirilir.Genelleyicidir: Tek tek olgular hakkında değil, olgu grupları hakkında açıklama yapmak ister.Seçicidir:Araştırma amacına uygun, hipotezin ışığında belli olguları inceler.

15

Bilimin konusu(nesnesi):Varolan

Varolan AlanlarıDüşünmede varolanDilde varolanDış Dünyada varolan

16

Bilim ve FelsefeBilimin nesnesi olaylardır. Bilen/bilim adamı (özne) ile bilmeye konu olan nesne(varolan) arasında deney ve gözlem ile bağ kurulur.

Gözlem ve deney sonuçlarından ‘bırakılan cisimler düşer’ şeklinde empirik genelleme yapılabilir.

Empirik olarak görünmeyen, veya empirik genellemeleri aşan sonuca, neden belirten açıklamaya, düşünsel etkinlik sonucunda varılır.

Örneğin; bırakılan cisimlerin düştüğü gözlemine dayanarak; Düşme olgusunun nedensel açıklaması; ‘bırakılan cisimler yerçekimi dolayısıyla düşerler’ önermesine düşünsel olarak varılmaktadır. Empirik yolla gözlemlenemeyen, yerçekimi kuvveti, ancak düşünsel etkinlik ile ortaya konulmaktadır.

17

Bilim ve FelsefeFelsefe: Nesnesi, genelde varlıktır. Kendisi de dahil

her şeydir. Bilgisel etkinlik olarak, yalnız felsefi etkinliktir ki, kendisini de konu edinir.Örneğin, bilim kendisini konu edinemez. Edinirse o etkinlik, bilim değil, bilim felsefesi olur

Felsefe konusu ile rasyonel olarak ilişki kurar. Bilimsel bilgileri de gözönüne alarak, salt düşünsel, analizci ve sentezci, bir etkinliktir. ‘Felsefe bir konu üzerinde, rasyonel, tutarlı ve objektif olarak düşünmek ve konuşmaktır’ şeklinde tanımlanır.

18

DENEY ve GÖZLEM

YOLUYLA BİRİKTİRİLMİŞ

OLGULAR

YASALAR

Ve

KURAMLAR

AÇIKLAMALAR

Ve

ÖNDEYİLER

İndüktifçıkarım

Dedüktif çıkarım

GENELEKSEL (BİLİM) GÖRÜŞ(Ü) (Doğrulama)

19

ÇAĞDAŞ BİLİM GÖRÜŞÜDoğa Bilimi (Fizik)

Formel (ideal) Bilim (Matematik)

Hipotez

Deduktif Çıkarım

Test (Sınama) Bağlamı

Olgular

Teori

Yasa

Hipotetik -- Dedüktif

Yöntem

Hipotez

Deduktif Çıkarım

Test (Sınama) Bağlamı

Olgular

Teorem

Yasa

Aksiyomatik--- Dedüktif

Yöntem

20

Bilimsel Çalışmanın MekanizmasıBuluBuluşş BaBağğlamlamıı DoDoğğrulama/rulama/YanlYanlışışlamalama BaBağğll.

AL

gA

Lg

ıı la

na

bil

irla

na

bil

irDD

ÜÜN

YA

NY

AK

av

ram

sal

DK

av

ram

sal

DÜÜ

NY

AN

YA

(Olg

usa

l)(A

nlı

ksal

/ Z

ihin

sel)

Deney, GDeney, Göözlemzlem Deney, GDeney, Göözlemzlem

Bet

imle

me

Tü

mev

arı

mE

mp

rik

Gen

elle

me

Bu

luş

Sü

reci

Tü

md

en

ge

limD

oğ

rula

ma

Ne

de

nse

l Açıla

ma

Tü

md

eng

elimB

etimsel A

çıkla

ma

Emprik GenellemerEmprik Önermeler

Denetlenebilir

Sonuçlar

Hipotez,

Kavram

Hipotez Deney/Gözlem

Yasa

/ Teo

ri

Deneyden Akılyürütme

GerGerççek Dek Düünyanya

TeoriTeori

BilgiBilgi

DeneyDeney SonuSonuççlarlar

ÇÇııkarkarıımmKapsamKapsamGGüüvenirlikvenirlik{{

22

Araştırma Süreci: İdeal ve Gerçek

Dikkatli incelemeyoluyla araştırma

Araştırmanın Tanımı

Keşif

Ne? Niçin? Nasıl? Nerede?

Keşif

Araştırma sonucunda Keşfedileninaçıklanması

Araştırma/İnceleme

E Orna with G Stevens, Managing Information for Research (Open University Press 1995), Ch. 1

23

Bilimsel ÇalışmaBilimsel çalışmanın mekanizması başlıklı şekil, ‘geleneksel’ nitelemesiyle

adlandırdığımız, asıl savunucusunun İngiliz filozofu Francis Bacon(1561-1626) olan empirik yaklaşımı hem de çağdaş bilim görüşünü bir aradaaçıklamaktadır.

Eğer, deney ve gözlem ile başlayıp, olgusal(algılanabilir) dünyayıŞekildeki gibi empirik genellemeler kadar Aşan bir çevrim sözkonusu ise bugeleneksel bilim görüşünü anlatmış olmaktadır.

Eğer, hipotez ile başlayıp (aynı zamanda algılanabilir dünyadaki deneyve gözlem ile de ilişkili olarak), buluş bağlamı, doğrulama/yanlışlama içintümdengelim yolouyla çıkarılan sonuçları deney/gözlem yoluyla denetleyerek,yasa/teoriye ulaşmak, ya da deney sonuçlarına göre, hipotezi yeniden düzenleyerek çevrimi tekrar başlatmak şeklinde çağdaş bilim görüşü anlatılmış olmaktadır.

24

Bilimsel Buluş Süreci (Çağdaş Bilim Görüşü)

25

Karl Popper’ın (1902-1994) Bilim GörüşüYanlışlamacılık (Falcificationism)

SORUN1 DENEME ÇÖZÜMÜ HATA ELEMESİ SORUN2

S1 S2HEDÇ

Çağdaş Bilim Görüşleri-I

26

Karl R. Popper (1902-1994)

1918 – Viyana üniversitesine girdi1928 – Felsefede PhD yi tamamladı1937 – Yeni Zelanda’da CanterburyÜniversitesinde Felsefe Öğretim üyeliğinebaşladı1946 –. School of Economics’de öğretim üyeliğine başladı1949 – Mantık ve Bilimsel yöntem profesörüoldu1965 – Sör ünvanını aldı.

27

Başlıca Yayınları

1934 – Bilimsel Keşfin Mantığı (Almanca)1944 – Tarihsiciliğin Sefaleti1945 – Açık Toplum ve Düşmanları1959 – Bilimsel Keşfin Mantığı(Almanca’dan İngilizce’ye çeviri)

28

Popper’ın GörüşüBütün bilimsel teoriler, sonunda yanlışlanacak ve daha kullanışlı olan yeni teorilerle değiştirilecektirPopperyen bilim, bilimsel problemlere daha iyi çözümler ve bilimsel fenomenlere daha iyi açıklamalar için asla son bulmayan bir araştırmadırBarker, (1989), suggests that Popper rejects the use of psychology in any philosophically interesting context where questions about science are to be raised and deny the applicability of empirical methods to the study of science

29

Geleneksel Bilime Yöneltilen İtirazlar

Popper, geleneksel bilim tasvirini kabul etmezPopper’e göre; eski bilim görüşünde, bilim adamlarıgözlemler yaparlar ve sonra gözlemlediklerini (post-dictionolarak bilinir) açıklama girişiminde bulunurlar Fakat, Popper’ın görüşüne göre, bilimsel etkinlik proplem ile başlar ve ondan sonra problemler, hangi gözlemlerin (öndeyi olarak bilinir) yapılacağını belirlerlerPopper bilimsel metodun üç aşaması olduğunu ifade etmiştir

Problemler,Önerilen çözümler veya teoriler,Eleştiri

30

Yanlışlanabilirlik (falsifiability)

Yanlışlanabilirlik- Ölçütü; bilimsel teoriyi bilimsel-olmayandan ayırır. Bilimsel teori çürütülebilmelidir

31

Yanlışlama Ne Zaman Kullanılır?

Bilimsel olan ile bilimsel-olmayan teori arasında ayıraç olarak kullanılır(kullanışlı ve kullanışsız teori arasında değil)Psikolojideki bir çok bilimsel teori, iki yanlışlama tarzından birinden geçemez:

Öyle genel terimlerle ifade edilmişlerdir ki, daima bir gözlem tarafından teyit edilirlerÖndeyiden (prediction) çok sonradan açıklama (postdiction) ile ilgilidirler

Bu tip teoriler Popper’ın testini geçememekle birlikte, çoğu kez hala yararlı teoriler olarak görülürler

32

Yanlışlamacılık (1)

Pekiştirme (Confirmation) ve Sahtebilim(Pseudoscience)İyi Bir Bilimsel Uygulama:Örnek: Einstein’ın Genel Rölativite TeorisiÖnesürüm (Conjecture): Güneşin kütlesi ışığın yörüngesini saptırır.

Gerçek Yer

Göründüğü Yer

AyGüneş

Yıldız

33

Risk Göstergeleri

Eğer bir teorinin bilimsel olduğu söyleniyorsa yanlış çıkabileceği “risk göstergelerine” sahip olmak zorundadır.Eğer teoriler risk göstergelerine sahip değilse bilimsel değildir.Popper, Freud ve Adler’in psikolojik teorilerinin öndeyiden daha çok sonradan deyi(post-diction) ilgili olduklarını dolayısıyla muhtemel yanlışlamayıortadan kaldırdıkları ve bilimsel olmadıklarınıişaret eder.

34

Çağdaş Bilim Görüşleri-ıı

Thomas Kuhn un (PARADİGMA) Görüşü

Thomas Kuhn(1922-1996)BİLİM ÖNCESİ NORMAL BİLİM BUNALIMLAR YENİ NORMAL BİLİM

=>

35

Thomas Kuhn (1922-1996)

1922- Cincinnati, Ohio, ABD de doğdu.1948- Assistant Professor, Harvard1949- Harvard’da Fizik Doktorası1961- California Üniversitesinde Bilim

Tarihi Profesörü1979- Boston MIT’de Felsefe ve Bilim

Tarihi Profesörü

36

Bilimsel Devrimlerin Yapısı (1962)

Harvard’da Doktora öğrencisiyken yazdı.Bilim Tarihinde en etkileyici teorilerinden biri olarak görülür.16 dilde 1 milyondan adetten fazla satıldı bu sayı Darwin’in ‘Türlerin Kökeni’kitabının satışında daha fazladır.Paradigma ve Paradigma dönüşümüterimleri ilk defa bu kitapta kullanıldı.

37

Paradigma Teorisinin Evrimi

Büyük bilimsel teoriler indüktivizmin (tümevarımcılığı) ve yanlışlamanın açıklayamacağı kadar kompleksdir.Kuhn (1962), “Bilim bilginin tedrici bir birikimi değildir. Gelişme bir fenomenin referans terimlerinin bütünüyle değişmesi şeklinde sıçramalarla meydana gelir”Popper’ın görüşü ise bunun tersine bilim, tedrici ve birikimsel olarak ilerler. Kuhn, bir bilimsel teori bütünüyle terk edilir ve tamamen farklı bir teoriyle yer değiştirdiğini kabul eder.

38

Paradigma Teorisinin Evrimi

Kuhn, belli bir bilim topluluğunun kabul ettiği teorik varsayımları(normal bilim) açıklamak için Paradigma terimini ortaya attı.Normal bilime bir örnek olarak dünyanın küre olduğu inancı verilebilir.

39

Paradigmalar

Kuhn, kurallar olmasa bile araştırmaya Kılavuzluk eden Paradigmalardan kuralların nasıl çıkarılabileceğini araştırdı.Bir paradigmayı paylaşan bilim adamları tarafından kullanılan kurallar kolayca belirlenebilir.Bilim adamları paradigmanın yorumunda uzlaşma sağlayamayabilirler.

Bir paradigma, herhangi bir kurallar kümesinin tümünükapsaması gerekmez.Bilim adamlarına sıklıkla örtük bilgi kılavuzluk eder [Örtük bilgi (tacit knowledge): Açıkça dile getirilemeyen ve uygulama yoluyla kazanılan (Yaşayarak öğrenilen=Yaşam deneyi) bilgi.]

40

ParadigmalarParadigmanın nitelikleri kolaylıkla görünür değildir.Bir paradigmanın kullandığı kurallar takımıparadigmadan çıkarılabilecek herhangi bir başka kurallar takımından daha birleştirici ve daha çok bütünlüğe sahiptir.Paradigmalar sıkı kurallar veya paylaşılan varsayımlar olmaksızın normal bilimi tanımlar.

41

Kuhn’un Bilimsel Devrimi

Bilim Öncesi

Kriz

Normal Bilim

Devrim

ZAMANN

TEORİ 1

TEORİ 2

TEORİ 3

Burada Teori 1(pembe), 2(yeşil) ve 3 (mavi) paradigmalardır. Her biri aynı düzeyde ‘Normal Bilim’ ile temsil edilmişlerdir. Çünkü, paradigmalar birbirleri ile karşılaştırılamazlar, her biri farklı değer yargılarına sahip farklısistemlerdir. Nasıl, bir sandoviç ile musiki parçası karşılaştırılamazsa.

42

Raradigma Dönşümü

1. Ham Bilim veya Bilim Öncesi

2. NormalBilim

3. Anomaliler

4. Kriz

5. Devrim

43

Bilim-Öncesi

Normal Bilim

Devrim Kriz!!

Çözüm

Aşama 1

Aşama 2

Aşama 3Aşama 4

Aşama 5

Birleştirme

Anomaillerin Doğması

Rekabet

Hakimiyet

Yeni Bilim Doğuşu

44

1.3. Kriz0.1. Ham

Bilim

1.4. Devrim

1.2. Anomaliler

1.1. Normal Bilim

2.1. Normal Bilim

3.1. Normal Bilim

3.2. Anomaliler

2.2. Anomaliler

2.3. Kriz 3.3. Kriz

3.4. Devrim

2.4. Devrim

T. Kuhn’un Bilim Tarihi Sürecinde, Ardışık Paradigma Dönüşümleri [1.Paradigma:Sarı; 2.P:Turuncu; ve 3.P:Yeşil]

1.P.Dönüşümü2.P.Dönüşümü3.P.Dönüşümü

Paradigmalar; aynı dönem içinde birlikte varolmaktan çok, tarihi süreçte, birinden diğerine devrimlerle geçiş şeklinde devam eder.

45

Paradigm Dönüşümü

Paradigmalar; aynı dönem içinde birlikte varolmaktan çok, tarihi süreçte, birinden diğerine

devrimlerle geçiş şeklinde devam eder.

46

Kaynaklar1. Özlem, Doğan; Bilim Felsefesi (Ders Notları), İstanbul, 20032. Duralı, Teoman; ‘Felsefe-Bilime Giriş’, Çantay Kitabevi, İstanbul.3. Grünberg, Teo; ‘Felsefe ve Felsefi Mantık’, YKY, 2005, İstanbul.4. Ural, Şafak; ‘Bilim Tarihi’, Çantay Kitabevi, İstanbul.5. Ronan, Colin A.; ‘Bilim Tarihi’, Colin A. Ronan, Çevirenler: Prof. Dr. E. İhsanoğlıu,

Prof. Dr. FezaGünergun,TÜBİTAK Yayınlar, 1. Basım 2003, TÜBİTAK yayınları, Ankara

6. Yıldırım, Cemal; Bilim Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul.7. Özemre, A.Yüksel; ‘Fiziksel Realite Meselesine Giriş’, Açılım Kitab, 2005, İstanbul.8. Eflatun, ‘Devlet’, Çevirenler: S. Eyüboğlu, M. Ali Cingöz, Remzi Kitabevi, 1975,

İstanbul.9. Günay, Durmuş; “Bilimin Matematiksel (olan) Temeli”, İstanbul Kültür Üniversitesi

Yayınları, Bildiriler Kitabı,Sayfa: 313-325, Mantık, Matematik ve Felsefe I. Ulusal Sempozyumu, 26-28 Eylül

2003, Assos-Çanakkale.