raport z badania ewaluacyjnego 08 - warszawa rodzinna · ewaluacja programu rozwoju pieczy...

Ewaluacja Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2013 - 2015

RAPORT Z BADANIA

1

Raport z badania ewaluacyjnego Programu Rozwoju Pieczy

Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2013-2015

Zamawiający:

Miasto Stołeczne Warszawa

Biuro Pomocy i Projektów Społecznych

Poznań, 08 października 2015 roku


RAPORT Z BADANIA

2

Spis treści

1. Wprowadzenie ..................................................................................................................................................................... 5

1.1. Cele badania ........................................................................................................................................................... 5

1.2. Kryteria ewaluacji ................................................................................................................................................... 7

2. Metodologia ......................................................................................................................................................................... 7

2.1. Analiza danych zastanych ....................................................................................................................................... 7

2.2. Analiza porównawcza ............................................................................................................................................. 8

2.3. Indywidualne wywiady pogłębione ........................................................................................................................ 8

2.4. Ankieta internetowa ............................................................................................................................................... 9

3. Przebieg badania ewaluacyjnego ....................................................................................................................................... 10

4. Charakterystyka systemu pieczy zastępczej w Polsce – wyniki analizy desk research ....................................................... 11

4.1. Uwagi wstępne ..................................................................................................................................................... 11

4.2. Reforma systemu pieczy zastępczej – Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. .............................................................. 15

4.3. Podział kompetencji podmiotów administracji publicznej ................................................................................... 16

4.3.1. Samorząd gminny ................................................................................................................................................. 16

4.3.2. Samorząd powiatowy ........................................................................................................................................... 18

4.3.3. Samorząd wojewódzki .......................................................................................................................................... 26

4.3.4. Wojewoda ............................................................................................................................................................ 27

4.4. Finansowanie zadań wynikających z Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej ........................ 28

4.5. System pieczy zastępczej w liczbach..................................................................................................................... 36

4.5.1. Statystyczny obraz rodzinnej pieczy zastępczej .................................................................................................... 36

4.5.2. Statystyczny obraz instytucjonalnej pieczy zastępczej ......................................................................................... 42

4.5.3. Podsumowanie ..................................................................................................................................................... 48

5. System pieczy zastępczej w Warszawie na tle wybranych miast w Polsce – wyniki analizy porównawczej ...................... 51

5.1. Rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej w porównywanych miastach ............................................................ 51

5.2. Instytucjonalna piecza zastępcza .......................................................................................................................... 53

5.3. Rodzinna a instytucjonalna piecza zastępcza ....................................................................................................... 54

5.4. Sposoby wspierania rozwoju pieczy zastępczej w porównywanych Miastach ..................................................... 55

5.5. Przegląd zadań uwzględnionych w Programach Rozwoju Pieczy Zastępczej ........................................................ 55

5.6. Wsparcie miast w funkcjonowaniu rodzinnych form pieczy zastępczej ............................................................... 65

5.6.1. Poznań .................................................................................................................................................................. 65

5.6.2. Gdańsk .................................................................................................................................................................. 67

5.6.3. Kraków .................................................................................................................................................................. 69

5.6.4. Wrocław ............................................................................................................................................................... 71

5.7. Działania na celu pozyskiwanie kandydatów do prowadzenia rodzinnych form pieczy zastępczej ...................... 72

5.8. Podsumowanie ..................................................................................................................................................... 75

6. Stopień osiągnięcia założonych celów i rezultatów Programu ........................................................................................... 78

6.1. Rezultaty Programu w kontekście zorganizowania systemu pieczy zastępczej .................................................... 78

6.2. Rezultaty Programu w kontekście rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej .............................................................. 79

6.3. Rezultaty Programu w kontekście tworzenia warunków sprzyjających indywidualizacji pracy z dzieckiem ........ 80

6.4. Podsumowanie ..................................................................................................................................................... 82

7. Wskaźniki realizacji Programu i narzędzie monitorowania Programu ............................................................................... 84

8. Współpraca między instytucjami ....................................................................................................................................... 85

8.1. Przebieg realizacji Programu ................................................................................................................................ 85

8.2. Współpraca z sądami rodzinnymi ......................................................................................................................... 89

9. Kondycja i warunki rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej w Warszawie w świetle wyników badania ewaluacyjnego ....... 91

9.1. Rola koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej .................................................................................................... 91

9.2. Znaczenie polityki szkoleniowej............................................................................................................................ 92

9.3. Potrzeba zapewnienia dostępu do wsparcia dzieciom biologicznym rodziców zastępczych ................................ 93

9.4. Rozwój w ramach grup wsparcia .......................................................................................................................... 95

9.5. Wsparcie w ramach wolontariatu ........................................................................................................................ 97


RAPORT Z BADANIA

3

9.6. Inne problemy zidentyfikowane w trakcie badania .............................................................................................. 97

10. Promowanie idei rodzicielstwa zastępczego ...................................................................................................................... 99

10.1. Skuteczność inicjatyw dotyczących promowania idei rodzicielstwa zastępczego ................................................ 99

10.2. Możliwości promowania idei rodzicielstwa zastępczego.................................................................................... 100

10.2.1. Potrzeba rzetelnych informacji na temat rodzicielstwa zastępczego ................................................................. 101

10.2.2. Dobrze funkcjonujące rodziny zastępcze reklamą rodzicielstwa zastępczego.................................................... 102

10.2.3. Oferta dla kandydatów ....................................................................................................................................... 103

11. Podsumowanie................................................................................................................................................................. 104

11.1. Mocne i słabe strony istniejącego systemu pieczy zastępczej ............................................................................ 104

12. Rekomendacje ................................................................................................................................................................. 107

13. Wzory narzędzi badawczych ............................................................................................................................................ 109

13.1. Wzory scenariuszy do indywidualnych wywiadów pogłębionych ...................................................................... 109

13.2. Wzory kwestionariuszy ankiet CAWI .................................................................................................................. 120

Opracowanie: Public Profits Sp. z o.o.

Elżbieta Stosio-Sielach

Bartosz Stępiński

Zespół badawczy: Elżbieta Stosio-Sielach

Bartosz Stępiński

Anna Zakrzewska

Natalia Słowikowska

Analiza statystyczna: Bartosz Stępiński


RAPORT Z BADANIA

4

Spis skrótów wykorzystanych w raporcie

BPiPS Biuro Pomocy i Projektów Społecznych

CAWI Ankieta internetowa, ang. Computer Asisted Web Interview

IDI Indywidualny wywiad pogłębiony

KPZ Koordynator pieczy zastępczej

MOPR Miejski ośrodek pomocy rodzinie

MOPS Miejski ośrodek pomocy społecznej

MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

NGO Organizacja pozarządowa, ang. Non-governmental organization

PCPR Powiatowe centrum pomocy rodzinie

POW Placówka opiekuńczo-wychowawcza

PZ Piecza zastępcza

RDD Rodzinny dom dziecka

RZ Rodzina zastępcza

RZZ Rodzina zastępcza zawodowa

Ustawa Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r.

wraz z późn. zmianami

WCPR Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie


RAPORT Z BADANIA

5

1. Wprowadzenie

Niniejszy dokument jest raportem końcowym przygotowanym przez zespół badawczy Public Profits Sp.

z o.o. w ramach badania pn. „Przeprowadzenie ewaluacji Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.

st. Warszawie na lata 2013-2015” zrealizowanego na zlecenie Biura Pomocy i Projektów Społecznych

Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy.

1.1. Cele badania

„co się da mierzyć, będzie zrobione;

jeśli nie mierzysz efektów, nie odróżnisz sukcesu od porażki (...);

jeśli nie umiesz zobaczyć sukcesu, nie potrafisz z niego wyciągnąć nauki;

jeśli nie możesz rozpoznać porażki, nie dasz rady jej skorygować;

jeśli potrafisz zaprezentować efekty,

możesz pozyskać poparcie społeczne.”1

Odwołując się do formalnych definicji, ewaluacja to: systematyczne, użyteczne i wiarygodne badanie

społeczno – ekonomiczne, które opierając się na obiektywnych podstawach ocenia i informuje

o jakości i wartości wdrażania oraz efektów interwencji publicznych podejmowanych m.in. w ramach

programów.2 Kierując się tą definicją, Wykonawca poddał systematycznej i obiektywnej ocenie

Program Rozwoju Pieczy Zastępczej w Warszawie na lata 2013 -2015, w ramach określonych kryteriów

ewaluacyjnych, na podstawie wskazanych pytań badawczych.

Realizacja Programu, którego dotyczy badanie, zakończy się w grudniu 2015 roku, w związku z czym

przeprowadzone badanie należy określić, jako ewaluację bieżącą (ang. on-going evaluation).

Równocześnie, biorąc pod uwagę, że zostało ono przeprowadzone w końcowej fazie realizacji

Programu, raport w sposób naturalny ciąży w kierunku formułowania ocen końcowych, wnioski mają

charakter podsumowujący, a sformułowane rekomendacje odnoszą się do kolejnej edycji Programu.

Głównymi celami ewaluacji były:

• Analiza i ocena stanu realizacji Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej;

• Szczegółowa analiza rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej, w tym zagadnień

związanych z pozyskiwaniem kandydatów do sprawowania pieczy tego typu (zgodnie ze

szczegółowymi wytycznymi Zamawiającego);

• Opracowanie wniosków i rekomendacji w zakresie optymalizacji realizacji Programu,

w tym optymalizacja narzędzi monitoringu, weryfikacja trafności wskaźników itd.

Główne cele badania zostały osiągnięte poprzez odpowiedź na następujące pytania badawcze:

1. Jak przebiega realizacja Programu?

2. Jakie rezultaty przyniósł Program? Czy rezultaty odpowiadają zakładanym celom? Czy w m. st.

Warszawie funkcjonuje system pieczy zastępczej odpowiadający na potrzeby mieszkańców,

1 Osborne D., Gaebler T., „Reinventing Government”, New York, NY: Penguin Press, 1992. 2 Fournier D. M., „Evaluation”, w pod red. Mathison S., „Encyclopedia of evaluation”, Sage, Thousand Oaks, Calif. London, 2005; Patton M. Q., „Evaluation Research”, w pod red. Levis – Beck M. S. , Bryman A., Liao T. F. , „The Sage encyclopedia of

social science research methods”, Sage, Thousand Oaks, Calif., 2004.


RAPORT Z BADANIA

6

zapewniający wszystkim potrzebującym wsparcia dzieciom odpowiednią ilość miejsc

w rodzinnych i instytucjonalnych formach pieczy zastępczej?

3. Czy system pieczy zastępczej realizuje zadania wynikające z obowiązujących regulacji prawnych,

posiada i stosuje standardy świadczenia pomocy w ramach różnych form pieczy zastępczej?

4. Jaki jest stopień wdrożenia wypracowanych w ramach Programu narzędzi i modeli? W jakim

stopniu modelowe narzędzia przyczyniły się do realizacji założonych celów?

5. Czy pojawiły się jakieś efekty uboczne? Jeśli tak, to czy są one korzystne z punktu widzenia

zakładanych celów czy też niekorzystne lub neutralne?

6. Czy Program realizowany w takiej formie należy kontynuować? Co należy zmienić, aby poprawić

skuteczność Programu?

7. Jaki był wpływ czynników wewnętrznych (związanych z realizatorami Programu) i zewnętrznych

(uwarunkowań prawnych, rozwiązań systemowych) na skuteczność Programu, stopień realizacji

celów Programu oraz współpracę i zaangażowanie realizatorów Programu?

8. Jak współpracują ze sobą realizatorzy Programu i jaki wpływ ma ta współpraca na skuteczność

Programu? Co należy zmienić w tej współpracy?

9. Czy przyjęte wskaźniki realizacji celów Programu są adekwatne? Jeśli nie, jakie zmiany w tym

zakresie powinny być wprowadzone?

10. Czy realizacja zadania dotycząca promowania idei rodzicielstwa zastępczego wpłynęła na

pozyskiwanie kandydatów do sprawowania rodzinnych form pieczy zastępczej?

11. Jakie działania powinni podjąć realizatorzy w celu zwiększenia liczby kandydatów do prowadzenia

rodzinnych form pieczy zastępczej?

12. Jak kształtuje się rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej na przestrzeni 2011 – 2015

w Warszawie oraz 4 dużych miastach (Gdańsk, Wrocław, Kraków, Poznań)?

13. Jak kształtuje się wsparcie rodzinnych form pieczy zastępczej w Warszawie oraz 4 dużych miastach

(Gdańsk, Wrocław, Kraków, Poznań)?


RAPORT Z BADANIA

7

1.2. Kryteria ewaluacji

2. Metodologia

Zgodnie z naczelną zasadą przeprowadzania badań ewaluacyjnych, w badaniu wykorzystane zostały

następujące metody triangulacji:

• Triangulacja metod badawczych – zastosowane zostały różne metody badawcze celem dogłębnego

poznania i zrozumienia badanych zjawisk, zastosowane zostały zarówno ilościowe jak i jakościowe

metody badań, co umożliwiło testowanie tych samych hipotez badawczych bez obciążenia błędami

wynikającymi z ograniczeń i wad poszczególnych metod badawczych;

• Triangulacja źródeł danych – analizie poddane zostały zarówno dane zastane, jak też dane

wywołane, pierwotne (tj. uzyskane w trakcie badania);

• Triangulacja perspektyw badawczych – badanie przeprowadzone zostało przez 4 - osobowy zespół

badawczy, dzięki czemu uzyskany obraz przedmiotu badania jest pełniejszy, bardziej wiarygodny

i obiektywny.

Wszystkie narzędzia badawcze wykorzystane w badaniu zostały załączone do raportu z badania.

2.1. Analiza danych zastanych

Analiza źródeł wtórnych, danych zgromadzonych przez inne podmioty (desk research), jest

podstawowym i niezbędnym elementem badania ewaluacyjnego. Pozwala na badanie danego

zjawiska poprzez bezpośrednie odnoszenie się do zewnętrznych kryteriów oceny badanych zjawisk

(nie badamy tu zjawisk za pośrednictwem wypowiedzi respondentów na ich temat). W pierwszej

kolejności analiza danych zastanych przybrała charakter analizy wstępnej, co pozwoliło na

skonstruowanie wysokiej jakości narzędzi badawczych, następnie jej charakter zmienił się na

Efektywność

stosunek poniesionych nakładów (zasoby finansowe, ludzkie i poświęcony czas) do uzyskanych wyników, rezultatów.

Użyteczność

Programu rozumiana jako stopień, do jakiego realizacja Programu odpowiada potrzebom grup docelowych.

Spójność

działań realizowanych w ramach ewaluowanego projektu z punktu widzenia jego celów i przyjętych założeń.

Adekwatność

wskaźników realizacji celów i rozwiązań przyjetych w ramach Programu (w stosunku do obowiązujących regulacji prawnych i potrzeb wszystkich grup zaangażowanych i zainteresowanych realizacją Programu).

Skuteczność

realizacji celów określonych w Programie, w tym skuteczność w pozyskiwaniu kandydatów do sprawowania rodzinnych form pieczy zastępczej.


RAPORT Z BADANIA

8

pogłębiony, co z kolei umożliwiło trafne i rzetelne wnioskowanie i uzyskanie wysokiej jakości materiału

końcowego z realizowanych badań. Informacje pozyskane z zastosowaniem pozostałych metod

badawczych były każdorazowo konfrontowane z wnioskami płynącymi z analizy źródeł wtórnych.

Analizie poddane zostały następujące dane, publikacje, dokumenty:

• Program Rozwoju Pieczy Zastępczej w Warszawie na lata 2013-2015;

• Wyniki monitoringu wskaźników Programu – karta monitoringu;

• Ustawa z dn. 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;

• Dostępne dane i opracowania statystyczne;

• Literatura przedmiotu.

2.2. Analiza porównawcza

Benchmarking (analiza porównawcza) jest metodą wykorzystywaną w szeregu nauk społecznych,

w tym przede wszystkim w naukach o zarządzaniu. Polega na porównywaniu procesów i praktyk

stosowanych przez daną instytucję ze stosowanymi w innych jednostkach (np. podobnych ze względu

na wielkość, uważanych za najlepsze w danej dziedzinie itp.). Wynik takiej analizy służy jako podstawa

do doskonalenia działań prowadzonych przez daną instytucję (instytucję stanowiącą podstawę

porównań, w tym przypadku m. st Warszawę).

W niniejszym badaniu, w ramach benchmarkingu szczegółowej analizie zostały poddane wybrane

elementy systemu pieczy zastępczej funkcjonującego w wybranych miastach: w Warszawie, Gdańsku,

Poznaniu, Krakowie i Wrocławiu. W analizie uwzględnione zostały przede wszystkim następujące

elementy:

• Rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej w latach 2011 – 2015;

• Wsparcie Miast w funkcjonowaniu rodzinnych form pieczy zastępczej (rodzina zastępcza

zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcje pogotowia rodzinnego i zawodowa

specjalistyczna, rodzinny dom dziecka), w tym wsparcie merytoryczne, finansowe, rzeczowe;

• Działania mające na celu pozyskiwanie kandydatów do prowadzenia rodzinnych form pieczy

zastępczej na przestrzeni lat 2011 – 2015.

Na podstawie analizy porównawczej (oraz wywiadów indywidualnych przeprowadzonych w ramach

badania) Wykonawca sformułował wnioski i rekomendacje dotyczące zwiększenia liczby kandydatów

do prowadzenia rodzinnych form pieczy zastępczej.

2.3. Indywidualne wywiady pogłębione

Wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z:

• Przedstawicielami głównych instytucji odpowiedzialnych za opracowanie ewaluowanego

Programu: BPiPS i WCPR;

• Przedstawicielami organizacji pozarządowych;

• Przedstawicielami prowadzących rodziny zastępcze zawodowe i rodzinne domy dziecka.

W przypadku tego typu wywiadów zastosowano celowy dobór próby.


RAPORT Z BADANIA

9

Indywidualne wywiady pogłębione (IDI, ang. In-Depth Interview) polegały na bezpośredniej, wnikliwej

i szczegółowej rozmowie z wybranymi respondentami. Wywiady odbyły się na podstawie specjalnie

przygotowanego narzędzia badawczego – scenariusza wywiadu.

Materiał uzyskany w wyniku badań jakościowych, czyli indywidualnych wywiadów pogłębionych

został zarejestrowany w formacie audio. Przebieg każdej rozmowy został spisany, a następnie podany

analizie jakościowej. Łącznie zrealizowano 8 wywiadów, szczegółowy rozkład próby ze względu na typu

respondentów przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 1. Próba badawcza w indywidualnych wywiadach pogłębionych.

Typ respondenta Próba badawcza

Przedstawiciel Biura Pomocy i Projektów Społecznych (BPiPS) 1

Przedstawiciel Warszawskiego Centrum Pomocy Rodzinie (WCPR) 1

Przedstawiciele organizacji pozarządowych 2

Przedstawiciele (prowadzący) rodziny zastępcze zawodowe 2

Przedstawiciele (prowadzący) rodzinne domy dziecka 2

Suma 8

Źródło: opracowanie własne.

2.4. Ankieta internetowa

Techniką badawczą wykorzystaną w ramach metod ilościowych była ankieta internetowa (CAWI, ang.

Computer Asisted Web Interview) skierowana do kadry kierowniczej placówek opiekuńczo –

wychowawczych, koordynatorów pieczy zastępczej oraz przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej.

Technika ta opiera się na specjalnie przygotowanym skrypcie, umożliwiającym dotarcie do pełnej próby

respondentów i bezproblemowe dla respondentów udzielenie odpowiedzi na pytania zawarte

w narzędziu. Automatyczny system filtrowania odpowiedzi gwarantuje bezbłędność wypełnienia

ankiet oraz pełną poprawność logiczną.

W celu uzyskania odpowiedniego poziomu responsywności, podjęto co najmniej cztery próby kontaktu

z instytucją:

1. Nawiązanie kontaktu mailowego i przesłanie linku do ankiety (CAWI) wraz z listem intencyjnym;

2. W przypadku braku odpowiedzi, przypomnienie drogą elektroniczną (ponowne wysłanie

e-maila), ewentualnie przesłanie informacji o badaniu faksem;

3. W razie konieczności, kolejne monitowanie.

4. W razie uzyskania niskiego poziomu responsywności kontakt telefoniczny z wybranymi

jednostkami.

Dobór respondentów do próby badawczej miał charakter próby pełnej, co oznaczało, że ankieta została

przesłana do wszystkich podmiotów zawartych w operacie. W grupie koordynatorów rodzinnej pieczy

zastępczej i przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej uzyskano zwrotność ankiet na poziomie

100%. Natomiast spośród 17 dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych, dwóch

respondentów (będących przedstawicielami placówek typu rodzinnego) odmówiło udziału w badaniu

(poziom responsywności w tej grupie wyniósł – 88,2%). Ogółem w badaniu CATI osiągnięto bardzo

wysoki stopień responsywności - 96,9%. W kolejnej tabeli zamieszczono rozkład próby badawczej ze

względu na typ respondenta.


RAPORT Z BADANIA

10

Tabela 2. Próba badawcza w badaniu internetowym.

Typ respondenta Próba badawcza

Koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej 29

Przedstawiciele ośrodków pomocy społecznej 18

Dyrektorzy placówek opiekuńczo-wychowawczych 17

Suma 64


3. Przebieg badania ewaluacyjnego

Badania terenowe zostały zrealizowane w sierpniu 2015 roku i objęły swym zasięgiem obszar całego

Miasta Stołecznego Warszawy.

W toku realizacji badania Wykonawca nie napotkał poważniejszych ograniczeń (problemów).


RAPORT Z BADANIA

11

4. Charakterystyka systemu pieczy zastępczej w Polsce – wyniki analizy desk

research

W niniejszym rozdziale przedstawione zostały wyniki analizy danych zastanych w zakresie:

⇒ Najważniejszych faktów wynikających z zapisów Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy

zastępczej;

⇒ Podziału kompetencji między poszczególne organy administracji publicznej, w tym samorządu

szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego oraz wojewody, jako terenowego organu

administracji rządowej;

⇒ Zaprezentowano system pieczy zastępczej w liczbach, z podziałem na rodzinną

i instytucjonalną pieczę zastępczą.

4.1. Uwagi wstępne

W literaturze naukowej pojęcie rodziny jest interpretowane, jako specyficzne środowisko interakcji

społecznych oraz szczególnych więzi opartych na jedności krwi i związkach emocjonalnych, środowisko

socjalizacji, a także środowisko wychowawcze3. Obowiązująca wykładnia rodziny stanowi punkt

odniesienia dla praktyków podejmujących różne działania mające na celu przeciwdziałanie lub

rozwiązywanie problemów rodzin, minimalizowanie dysfunkcji rodziny oraz wzmacnianie rodzin

znajdujących się w kryzysie.

Dysfunkcje i kryzys w rodzinie warunkowane są różnymi czynnikami. Do najważniejszych problemów

społecznych, z którymi boryka się znaczna część polskich rodzin, należą ubóstwo i bezrobocie. Brak

pracy, szczególnie, gdy jest długotrwały, jak również perspektyw na zdobycie zatrudnienia prowadzą

do zubożenia.

Charakterystyczne jest, że dzieci należą do grupy najbardziej narażonych na ryzyko ubóstwa w krajach

UE. Do negatywnych skutków dla szans życiowych dzieci prowadzą zjawiska towarzyszące ubóstwu

i wykluczeniu społecznemu ich rodzin, m.in.: ograniczone możliwości rozwoju intelektualnego i szanse

na zdobycie kwalifikacji zawodowych, ograniczony dostęp i zbyt rzadkie korzystanie z publicznych usług

zdrowotnych, niedożywienie oraz doświadczanie przemocy w rodzinie4.

Gdy rodziny nie wypełniają swoich funkcji wystarczająco dobrze, nie potrafią pomyślnie rozwiązywać

swoich sytuacji kryzysowych, używają nieodpowiednich środków do rozwiązywania problemów lub

stosują je w sposób niewłaściwy, powoduje to wzrost napięcia i rodzi konflikty pomiędzy członkami

rodziny oraz „może głęboko zaburzyć życie rodzinne, tworząc podatny grunt dla rozwoju różnorodnych

patologii5”. Innymi słowy, „rodziny dysfunkcyjne nie radzą sobie z rzeczywistością dnia codziennego,

ich organizacja, struktura i egzystencja jest zagrożona i wręcz one same są zagrożone różnymi

patologiami i problemami społecznymi6”. Wpływa to negatywnie na dobrostan dzieci oraz ich potencjał

intelektualny i społeczny, ograniczając przez to szanse na poprawę swojej sytuacji w przyszłości.

3 Maciaszkowa J., Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 1991, s. 49. 4 Gross-Gołacka E., Działania MPiPS na rzecz dzieci i rodzin, [w:] Polityka społeczna nr 9/2009, s. 34. 5 Poraj G., Rostowski J. (red.), Zagrożenia życia rodzinnego, Łódź 2003, s. 5. 6 Kawula S., Brągiel J., Janke A. W., Pedagogika rodziny: obszary i panorama problematyki, Toruń 1998, s. 129.


RAPORT Z BADANIA

12

W Polsce funkcjonuje system polityki na rzecz dzieci i rodziny, w ramach którego realizuje się takie

zadania jak udzielanie pomocy finansowej rodzinom z dziećmi w ramach świadczeń rodzinnych,

opiekuńczych i alimentacyjnych, tworzenie warunków dla godzenia pracy ze sprawowaniem

obowiązków rodzicielskich, ale także kształtowanie warunków dla funkcjonowania rodzicielstwa

zastępczego i zwiększenia udziału rodzinnych form opieki nad dziećmi7. Należy pamiętać, że w systemie

polityki na rzecz dzieci i rodziny prawo dziecka do pieczy zastępczej jest prawem subsydiarnym wobec

prawa dziecka do życia w rodzinie.

Rodziny zastępcze są formą najbardziej zbliżoną do naturalnego środowiska, w jakim powinno

wychowywać się dziecko8. Głównym argumentem na rzecz opieki zastępczej jest niezdolność rodziny

naturalnej do pełnienia podstawowych funkcji wychowawczych. Przebywają w niej głównie dzieci,

które nie są sierotami naturalnymi, ale zaniedbania wychowawcze, przemoc psychiczna i fizyczna,

porzucenia, czy uzależnienia swoich opiekunów skłaniają pracowników interweniujących do podjęcia

działań umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej9. Rodziny zastępcze dają wychowankom poczucie

bezpieczeństwa, różne formy wsparcia, w tym wsparcia emocjonalnego, pozwalają na „względnie

normalne funkcjonowanie w małym, bezpiecznym środowisku rodzinnym, gdzie nie jest anonimowe,

ma konkretnych, stałych opiekunów, doświadcza ich troski i opieki10”; więcej czasu spędza się

z dzieckiem w pracy indywidualnej, rehabilitacyjnej, czy dostosowując zajęcia bezpośrednio do potrzeb

rozwojowych dziecka11”. Rodziny zastępcze zapewniają (lepiej niż placówka opiekuńczo–

wychowawcza) warunki rozwoju psychofizycznego dziecka, bowiem kształtują bardziej świadomych

swoich celów wychowanków, bardziej realistycznie oceniających siebie i swoje możliwości, potrzeby,

oczekiwania12.

Według badań Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej podstawowymi przyczynami umieszczania

dzieci w pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych lub placówkach opiekuńczo-wychowawczych

w 2012 r. (badanie na próbie 77 440 dzieci – 98,5% populacji) były:

⇒ Uzależnienie rodziców – 39,62%;

⇒ Bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych – 25,17%;

⇒ Półsieroctwo – 8,52%;

⇒ Sieroctwo – 4,46%;

⇒ Przemoc w rodzinie – 3,63%;

⇒ Niepełnosprawność, co najmniej jednego z rodziców – 3,24%;

⇒ Długotrwała lub ciężka choroba, co najmniej jednego z rodziców – 3,04%;

⇒ Pobyt za granicą, co najmniej jednego z rodziców (praca zarobkowa) – 2,98%;

⇒ Ubóstwo – 1%;

⇒ Nieodpowiednie warunki mieszkaniowe – 0,9%;

7 Gross-Gołacka E., Działania MPIPS na rzecz dzieci i rodzin, [w:] Polityka społeczna nr 9/2009, s. 34-35. 8 Regulska A., Rodzinne formy opieki nad dzieckiem osieroconym, [w:] Studia Gdańskie tom XXVIII /2011, s. 182-183. 9 Roguska A., Danielak-Chomać M., Kulig B. (red.), Rodzinne formy opieki zastępczej. Teoria i praktyka, Warszawa-Siedlce,

2011, s. 10. 10 Kwak A., Rymsza M., System opieki zastępczej w Polsce – ocena funkcjonowania na przykładzie procesu usamodzielniania wychowanków, Analizy i Opinie ISP nr 68, 12/2006, s. 7. 11 Regulska A., Rodzinne formy opieki nad dzieckiem osieroconym, dz. cyt., s. 182-183. 12 Kwak A., Rymsza M., System opieki zastępczej w Polsce, dz. cyt., s. 6-7.


RAPORT Z BADANIA

13

⇒ Bezrobocie – 0,46% ogółu dzieci13.

Sylwia Badora podkreśla, że podstawowym zadaniem rodziny zastępczej jest troska o integralne

wychowanie dziecka oraz rekompensowanie skutków doświadczanych wcześniej negatywnych przeżyć

czy traumatycznych zdarzeń. Rodzice zastępczy powinni zapewnić dziecku warunki

opiekuńczo‑wychowawcze odpowiednie dla jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w tym:

odpowiednie warunki bytowe, możliwość rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego

i duchowego, możliwość zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka, możliwość właściwej edukacji

i rozwoju zainteresowań oraz odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego14.

Należy pamiętać, że utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej

pomiędzy opiekunami a dzieckiem. Przyjęte do rodziny dziecko nie staje się dzieckiem tej rodziny, nie

powstają też obowiązki i uprawnienia alimentacyjne czy dotyczące dziedziczenia. Stan cywilny dziecka

nie ulega zmianie, dziecko nie przyjmuje obowiązkowo nazwiska opiekunów, a rodzina zastępcza nie

przejmuje pełni władzy rodzicielskiej nad dziećmi15.

Rola i znaczenie pieczy zastępczej w systemie pomocy dzieciom i rodzinom są niepodważalne, jednak

– co należy jeszcze raz podkreślić – rodzina zastępcza jest formą rodziny „jedynie” zbliżoną do

naturalnej, po drugie zasadniczym celem pieczy zastępczej jest wzmocnienie rodzin naturalnych tak,

aby dzieci mogły do nich wrócić. W środowisku zastępczym może brakować stałych punktów oparcia,

takich jak poczucie zakorzenienia, przynależności, poczucie bezpieczeństwa wewnętrznego16. Zgodnie

z art. 1123 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, „umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej powinno

nastąpić po wyczerpaniu wszystkich form pomocy rodzicom dziecka”17. Regułą w sprawowaniu pieczy

zastępczej jest jej tymczasowość, co może wywołać zdziwienie, bowiem „słowo >tymczasowość< źle

współbrzmi ze słowem >rodzina< i to także wówczas, gdy obok tego rzeczownika znajduje się

przymiotnik >zastępcza<. Z rodziną kojarzą się wszak takie pojęcia, jak trwałość, stabilność itp.

W stosunku do rodzin zastępczych tymczasowość nie powinna być jednak postrzegana negatywnie.

Patrzeć na nią bowiem trzeba przez pryzmat podstawowego celu umieszczenia dziecka poza rodziną,

jakim jest udzielenie wsparcia dziecku i jego rodzinie. Tymczasowość rodzin zastępczych służyć ma

bowiem odbudowaniu stabilności rodzin naturalnych (reintegracja)”18.

W przestrzeni ostatnich kilkunastu lat instytucja pieczy zastępczej była poddana kilku regulacjom

prawnym. Przełomowym momentem był rok 1999, kiedy dokonano zmian w prawno-organizacyjnych

podstawach funkcjonowania rodzin zastępczych w Polsce. Dział opieki nad dzieckiem pozbawionym

czasowo bądź na stałe możliwości wychowywania się w rodzinie naturalnej, został przeniesiony

13 Informacja Rady Ministrów o realizacji w roku 2012 Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 135, z późn. zm.). 14 Badora S., Rodzina zastępcza, [w:] Formy opieki wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej,

red. J. Brągiel, S. Badora, Opole 2005, s. 284. 15 Antas A., Trębicka-Postrzygacz B., Rodziny zastępcze a obowiązki i zadania realizowane na ich rzecz przez instytucje

wspierające, [w:] Roguska A., Danielak-Chomać M., Kulig B. (red.), Rodzinne formy opieki zastępczej. Teoria i praktyka, Warszawa-Siedlce, 2011, s. 66. 16 Roguska A., Danielak-Chomać M., Kulig B. (red.), Rodzinne formy opieki zastępczej , dz. cyt., s. 9. 17 Art. 1123 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r., Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.) 18 Andrzejewski M., Rodziny zastępcze – charakterystyka prawna, [w:] Rodziny zastępcze. Problematyka prawna, Andrzejewski M, Gąsiorek P., Ławrynowicz P., Synoradzka M. (red.) Toruń, 2006, s. 21.


RAPORT Z BADANIA

14

z resortu edukacji do resortu polityki społecznej19. W ślad za tym zmieniło się również podejście do

opieki nad dzieckiem w rodzinie zastępczej. W wyniku decentralizacji administracji publicznej część

kompetencji władz centralnych przekazano jednostkom samorządu terytorialnego, co oznaczało, że

gminom powierzono obowiązek zabezpieczenia podstawowych potrzeb rodzin i dzieci, którzy tej

pomocy wymagają. Natomiast zadania specjalistyczne, takie, jak np.: poradnictwo rodzinne,

szkolenia organizowane dla kandydatów na rodzinę zastępczą, diagnozowanie potrzeb powierzono

starostom. Niezwykle istotny jest fakt, że wprowadzane zmiany zakładały prymat rodziny nad opieką

zastępczą, prawo dziecka do wychowania się w rodzinie naturalnej oraz obowiązek wspierania przez

ośrodki pomocy społecznej rodziny w wypełnianiu jej zadań w stosunku do dziecka20.

Powołana została także nowa instytucja – powiatowe centrum pomocy rodzinie, która miała na celu

realizowanie zadań powiatu w zakresie pomocy społecznej, wynikających z ustawy o samorządzie

powiatowym21 oraz określonych w ustawie o pomocy społecznej22, w tym realizację zadań w zakresie

opieki zastępczej:

⇒ Odtworzenie naturalnej odpowiedzialności za losy dziecka, która to odpowiedzialność powinna

wypływać w niezmiennej i nienaruszalnej kolejności od najbliższych dziecku osób – rodziców,

dalszej rodziny, instytucji lokalnych i organizacji społecznych, a w szczególnych wypadkach

przedstawicieli administracji publicznej, możliwie najniższego szczebla,

⇒ Podniesienie, jakości usług profilaktycznych i opiekuńczych, w tym rozszerzenie i wprowadzenie

nowych rodzinnych form opieki, form wychowania integracyjnego oraz powierzenie organizowania

opieki administracji lokalnej23.

W dyskursie publicznym zainteresowanie problematyką systemu zastępczego rodzicielstwa zaczęło

rosnąć. Ze szczególną uwagą przyglądano się Ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

(Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) i obowiązujących w jej ramach zapisach o pieczy zastępczej.

Prezentowane w dyskursie efekty wdrożonej Ustawy częściej miały charakter „wyliczania błędów

systemu”, niż dzielenia się dobrymi praktykami. Podkreślano, że system rodzicielstwa zastępczego jest

nieskoordynowany i niespójny, nasilił zjawisko powrotu dzieci z placówek do rodzin własnych, mimo

że rodziny te nie były objęte pomocą, brakowało pracy z rodzinami naturalnymi wychowanków, które

tym samym nie uczestniczyły w procesie usamodzielnienia24; zwrócono uwagę, że system pieczy

zastępczej po 2004 r. nie stworzył pola współpracy różnych instytucji należących do systemu (sądy

rodzinne, GOPSy, MOPSy, PCPRy, służba zdrowia, instytucje oświatowe, organizacje pozarządowe)

19 Na mocy ustawy kompetencyjnej z 24 lipca 1998 (Dz. U. Nr 106, poz. 668, 1998 r.) od 1 stycznia 1999 r., uchylono przepisy

o rodzinach zastępczych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych w ustawie o systemie oświaty i wprowadzono

odpowiednio do ustawy o pomocy społecznej do rozdziału II „Opieka nad rodziną i dzieckiem” (Ustawa z dnia 12 marca 2004

r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593). 20 Arczewska M., Podstawy prawne organizowania i funkcjonowania rodzin zastępczych w Polsce, [w:] Opieka zastępcza nad

dzieckiem i młodzieżą – od form instytucjonalnych do rodzinnych, Racław-Markowska M., Legat S. (red.), Warszawa ISP, 2004,

s. 36-37. 21 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.). 22 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593). 23 Frąckiewicz L. (red.), Polityka społeczna. Zarys wykładu wybranych problemów, Katowice, 2002, s. 78. 24 Wydaje się, że mimo „prorodzinnego” ukierunkowania reformy systemu opieki zastępczej nadal realizowany jest nurt

„opieki nad dzieckiem”, a nie „opieki nad rodziną i dzieckiem”. Kwak A., Rymsza M., System opieki zastępczej w Polsce, dz. cyt., s. 6.


RAPORT Z BADANIA

15

i w większym stopniu utrwalał model dominacji ratownictwa nad profilaktyką oraz doraźność działań

nad wyprzedzaniem zdarzeń, niż go reformował25. Pracownicy socjalni, psycholodzy wskazywali na

problem wypalenia zawodowego rodziców zastępczych, pracowników placówek opiekuńczo-

wychowawczych26, na brak specjalistów w pracy z dziećmi opuszczonymi, rodzicami i opiekunami

zastępującymi rodziców naturalnych oraz pracujących z rodzinami naturalnymi, których dzieci

znajdowały się w opiece zastępczej. Zwrócono również uwagę na brak sprawnie działającego

monitoringu rodzin, które otrzymały tymczasowo pomoc finansową lub wsparcie materialne.

4.2. Reforma systemu pieczy zastępczej – Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r.

W 2011 roku została uchwalona Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej tworzona

blisko przez sześć lat (weszła w życie z początkiem 2012 r.). Jej głównym założeniem jest dojście do

sytuacji, w której mniej dzieci będzie kierowanych do pieczy zastępczej, a te które do niej trafią,

umieszczane będą przede wszystkim w rodzinnych formach opieki, zaś formy instytucjonalne

stanowić będą małe środowiskowe placówki27.

Nowe zapisy zostały przyjęte „w miarę spokojnie i ze zrozumieniem28”, a najbardziej krytycznie

odniesiono się do instytucji asystenta rodziny. Nowy system stanowi przede wszystkim odrębny

element polityki rodzinnej państwa uregulowany systemowym aktem prawnym – a nie jak jest

dotychczas – tylko częścią ustawy o pomocy społecznej. Nowa Ustawa reguluje problematykę

wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, w tym:

⇒ Działania profilaktyczne skierowane do rodzin zagrożonych dysfunkcją lub przeżywających

trudności,

⇒ Budowanie mechanizmów pracy z rodziną dziecka,

⇒ Organizację systemu pieczy zastępczej,

⇒ Oraz problematykę usamodzielnień pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej.

Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo - wychowawczych

definiowane jest, jako zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności

do wypełniania tych funkcji. Z kolei system pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań

mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności

sprawowania opieki i wychowania przez rodziców29.

Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu30 oraz po uzyskaniu

zgody rodziców zastępczych31, jednakże - w przypadku pilnej konieczności, na wniosek lub za zgodą

25 Woźniak Z.. Jakość w pomocy społecznej – możliwości i ograniczenia pomiaru, [w:] Efektywność, skuteczność i jakość działań

w pomocy społecznej. Poznań: MOPR, 2005, s. 30. 26 Roguska A., Danielak-Chomać M., Kulig B. (red.), Rodzinne formy opieki zastępczej, dz. cyt., s. 10. 27 Kaczmarek M., Szanse i bariery realizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, [w:] Problemy

opiekuńczo-wychowawcze, nr 2/2012, s. 7. 28 Kotlarska-Michalska A., Praca socjalna w rodzinie, z rodziną i dla rodziny w perspektywie ról zawodowych pracownika

socjalnego i asystenta rodziny, [w:] Asystent rodziny. Nowy zawód i nowa usługa w systemie wspierania rodzin. Od opieki i pomocy do wsparcia, Żukiewicz A. (red.) Kraków, 2011, s. 63. 29 Art. 2. ust. 1 i 2, Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej, (Dz.U. z 2011 nr 149 z późn. zm.). 30 Art. 35. ust. 1 Ustawy, Tamże 31 Art. 36 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

16

rodziców dziecka - możliwe jest umieszczenie dziecka w rodzinnej pieczy zastępczej, na podstawie

umowy zawartej między rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka a starostą

właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny lub miejsce prowadzenia rodzinnego domu

dziecka32. Dziecko umieszcza się w pieczy zastępczej na czas określony – maksymalnie do 18 roku życia,

ale w sytuacji odbywania przez dziecko nauki, praktyk zawodowych okres ten może być przedłużony

do 25 roku życia33. Po roku przebywania w pieczy zastępczej, kierownik PCPR może wytoczyć na rzecz

dziecka powództwo o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych34.

4.3. Podział kompetencji podmiotów administracji publicznej

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadza podział

kompetencji dotyczących pieczy zastępczej między poszczególne szczeble samorządu terytorialnego.

Największa część zadań przypadła w udziale samorządowi szczebla powiatowego, przy czym zarówno

samorząd gminny jak i wojewódzki oraz wojewoda pełnią w tym zakresie istotną rolę pozwalającą na

sprawne funkcjonowanie systemu.

Upraszczając i uogólniając nieco podział kompetencji między poszczególne szczeble samorządu

terytorialnego można stwierdzić, że gminie przypadło w udziale kwestie działań profilaktycznych oraz

pracy z rodziną, samorządowi powiatowemu powierzono tematykę związaną z rodzinną pieczą

zastępczą, instytucjonalną pieczą zastępczą oraz usamodzielnieniami. Samorząd szczebla

wojewódzkiego jest natomiast odpowiedzialny za ośrodek adopcyjno-opiekuńczy oraz regionalną

placówkę opiekuńczo-wychowawczą35.

4.3.1. Samorząd gminny

Do głównych zadań samorządu gminnego należą:

⇒ Obowiązek opracowywania przez samorządy gmin lokalnych programów wspierania rodzin

wychowujących małoletnie dzieci;

⇒ Konieczność stosowania wczesnej profilaktyki społecznej dla młodych rodzin;

⇒ Tworzenie środowiskowych form opieki pozarodzinnej dla dzieci i młodzieży w wieku

szkolnym;

⇒ Wprowadzenie stanowisk asystentów rodziny, którzy niezależnie od pracowników socjalnych

będą zajmowali się wyłącznie pracą z rodziną;

⇒ Wprowadzenie koordynacji wszystkich instytucji i służb zobowiązanych do wspierania rodziny

przez powołanie zespołu interdyscyplinarnego.

Praca i wsparcie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych

może odbywać się poprzez wsparcie i pomoc asystenta rodziny oraz tworzenie możliwości - w tym ich

finansowanie – do podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny, dostęp do specjalistycznego

poradnictwa, terapie i mediacje, usługi opiekuńcze i specjalistyczne, pomoc prawną, organizowanie

32 Art. 35. ust. 2 Ustawy, Tamże 33 Art. 37 Ustawy, Tamże 34 Art. 38. ust 1 i 2 Ustawy, Tamże 35 „Gdański Program Wspierania Rodziny i Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2012-2014” (www.gdansk.pl)


RAPORT Z BADANIA

17

szkoleń i warunków do działania rodzin wspierających, organizowanie grup wsparcia/grup

samopomocowych, prowadzenie placówek wsparcia dziennego). Samorząd gminy ponosi także koszty

związane z udzielaniem pomocy przez rodziny wspierające oraz współfinansuje pobyt dziecka

w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej

placówce opiekuńczo– terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym36.

Należy zwrócić uwagę, że asystent rodziny to nowa instytucja (funkcjonująca od 2012 r.) w polskim

systemie pomocy rodzinie. Ustawa nałożyła na asystenta rodziny szereg zadań, tj.: opracowanie

i realizacja planu pracy z rodziną, współpraca w tym zakresie z rodziną, pracownikiem socjalnym,

w razie potrzeby z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej. Do zadań asystenta należy udzielanie

pomocy powierzonym do opieki rodzinom w rozwiązywaniu ich problemów socjalnych,

psychologicznych, opiekuńczo-wychowawczych, udzielanie wsparcia w poszukiwaniu pracy, w edukacji

dzieci; podejmowanie w razie potrzeby działań interweniujących i zaradczych w rodzinie. Do jego

obowiązków należy sporządzenie odpowiedniej dokumentacji, współpraca z instytucjami działającymi

na rzecz dziecka i rodziny, z zespołem interdyscyplinarnym ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie

oraz monitorowanie sytuacji po zakończeniu pracy w rodzinie. By sprostać stawianym wymaganiom

asystent rodziny będzie miał pod opieką nie więcej niż 20 rodzin37. W celu zaakcentowania odrębności

zadań i funkcji asystenta rodziny jego praca nie może być łączona z wykonywaniem obowiązków

pracownika socjalnego, nie może on również podejmować się postępowań z zakresu świadczeń

realizowanych przez gminę38. Takie usytuowanie prawne i organizacyjne ma zapewnić niezależność

asystentom rodziny oraz oddzielenie jego roli i funkcji od struktury służb społecznych realizujących

zadania określone w ustawie o pomocy społecznej39.

Do zadań własnych gminy należy:

Art. 176:

1) Opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny;

2) Tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny;

3) Tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego

oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-

wychowawczych przez:

a) Zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny oraz

dostępu do specjalistycznego poradnictwa,

b) Organizowanie szkoleń i tworzenie warunków do działania rodzin wspierających;

c) Prowadzenie placówek wsparcia dziennego oraz zapewnienie w nich miejsc dla dzieci;

4) Finansowanie:

a) (uchylona);

b) Podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny;

c) Kosztów związanych z udzielaniem pomocy, o której mowa w art. 29 ust. 2, ponoszonych

przez rodziny wspierające;

36 Art. 176 Ustawy, Tamże 37 Art. 15 Ustawy, Tamże 38 Art. 17 ust. 3 i 4 Ustawy, Tamże 39 Kaczmarek M., Szanse i bariery realizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, [w:] Problemy opiekuńczo-wychowawcze, nr 2/2012, s. 9.


RAPORT Z BADANIA

18

5) Współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce

opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub

interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym;

6) Sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny oraz

przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem

systemu teleinformatycznego, o którym mowa w art. 187 ust. 3;

7) Prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej

trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej zamieszkałego na terenie gminy.

Art. 177.

1. Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę należy

wykonywanie zadań wynikających z rządowych programów z zakresu wspierania rodziny oraz

rządowego programu, o którym mowa w art. 187a ust. 1.

2. Gmina realizuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej zgodnie z wytycznymi

przekazanymi przez wojewodę.

4.3.2. Samorząd powiatowy

Pieczę zastępczą organizuje powiat40, którego zadania skoncentrowane są przede wszystkim na

zapewnieniu dzieciom i tworzeniu warunków do powstawania oraz działania pieczy zastępczej, rodzin

pomocowych, rodzinnych domów dziecka, placówek opiekuńczo-wychowawczych, w tym

organizowanie wsparcia dla rodzinnej pieczy zastępczej (np. grupy wsparcia, specjalistyczne

poradnictwo) i szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka, dyrektorów

placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów do pełnienia funkcji rodziny

zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki

opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego. Powiaty organizują także wsparcie osobom

usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki

opiekuńczo-wychowawcze i regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne41.

Zadaniem powiatu jest także współpraca ze służbami gminnymi (asystent rodziny) przy udzielaniu

pomocy rodzinie, szczególnie w sytuacji zagrożenia jej funkcji socjalnych i wychowawczych oraz

w pracy na rzecz powrotu dzieci z pieczy zastępczej do rodziny biologicznej42.

Realizatorem zadań powiatu w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej jest starosta,

który wykonuje zadania za pośrednictwem powiatowego centrum pomocy rodzinie i organizatora/ów

rodzinnej pieczy zastępczej. Do współpracy z sądem w sprawach dotyczących opieki i wychowania

dzieci, których rodzice zostali pozbawieni lub ograniczeni we władzy rodzicielskiej nad nimi

zobowiązani są m.in. organizatorzy pieczy zastępczej, kierownicy PCPR43.

Sąd wydaje orzeczenia o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej i powierza jego wykonanie

staroście, który ma obowiązek wykonania orzeczenia poprzez umieszczenie dziecka we właściwej

formie pieczy zastępczej; zobowiązany jest do współdziałania z powiatowymi centrami pomocy

40 Art. 32 ust. 2 Ustawy, Tamże 41 Art. 180 Ustawy, Tamże 42 Art. 76 ust. 8, Art. 77 ust 3 §2 Ustawy, Tamże 43 Art. 129 ust.7, Art. 182 ust. 4 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

19

rodzinie w kwestiach doboru rodzin zastępczych oraz w sprawach z zakresu i form pomocy państwa

dzieciom umieszczonym w rodzinach zastępczych. Jeżeli starosta zawrze umowę z rodziną zastępczą

musi powiadomić o tym sąd44, poza tym starosta przekazuje do właściwego sądu dane z prowadzonego

rejestru45 oraz informacje o niewłaściwym wykonywaniu zadań przez rodzinę zastępczą46.

Sąd opiekuńczy, który ograniczając władzę rodziców umieścił dziecko poza rodziną, ma obowiązek

zawiadomienia o tym właściwego PCPR, z kolei centrum jest zobowiązane do udzielenia pomocy

rodzinie i składania sądowi opiekuńczemu sprawozdań dotyczących sytuacji rodziny i udzielanej

pomocy (organizator pieczy zastępczej informuje, co najmniej raz na 6 miesięcy, właściwy sąd

o całokształcie sytuacji osobistej dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu

dziecka oraz sytuacji rodziny dziecka)47. Na wniosek sądu, opinię o rodzinie i jej członkach zobowiązany

jest przedstawić asystent rodziny48.

Należy w tym miejscu wyjaśnić i przedstawić kilka istotnych nowości, jakie wprowadziła Ustawa z dnia

9 czerwca 2011 r. w odniesieniu do Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, do których

zobowiązane są samorządy powiatowe:

a) Organizator rodzinnej pieczy zastępczej (który m.in. odpowiada za rekrutacje kandydatów na

rodziców zastępczych lub prowadzących rodzinne domy dziecka, szkolenia dla kandydatów

i rodziców zastępczych, organizację różnych form wsparcia i pomocy (w tym wolontariatu), kontrolę

sytuacji dzieci w pieczy zastępczej).

b) Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej, nie będący pracownikiem socjalnym (m.in. pod jego

opieką znajduje się nie więcej niż 30 rodzin, jest przydzielany na wniosek rodziny).

c) Zmiany w formach rodzinnej pieczy zastępczej (m.in. przekształcenia rodzin wielodzietnych

w zawodowe lub rodzinne domy dziecka, możliwość zmiany statusu rodziny niezawodowej na

zawodową).

d) Nowe uprawnienia rodzin zastępczych (głównie prawo do 30-dniowego w ciągu roku czasowego

niesprawowania opieki nad dzieckiem, za które przysługuje wynagrodzenie – na ten czas dziecko

umieszczane jest w rodzinie pomocowej).

e) Większy zakres pomocy i wsparcia dla rodzin zastępczych (tj. gwarancja poradnictwa, terapii, grup

wsparcia, pomocy prawnej, szkoleń podnoszących kwalifikacje, wsparcie w postaci osób do pomocy

w codziennych czynnościach, wzrost świadczeń na utrzymanie dziecka i wynagrodzeń, możliwość

dofinansowania wypoczynku dla dzieci, kosztów przyjęcia dziecka, utrzymania mieszkania,

wynikłych ze zdarzeń losowych, remontu lokalu mieszkalnego).

f) Rejestr rodzin i kandydatów (tj. rejestr rodzin zastępczych i zakwalifikowanych do pełnienia tej

funkcji.).

Zadania powiatu w zakresie pieczy zastępczej starosta wykonuje za pośrednictwem powiatowego

centrum pomocy rodzinie oraz organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej49, przy czym organizatorem

44 Art. 35 ust. 2 Ustawy, Tamże 45 Art. 46 ust. 4 Ustawy, Tamże 46 Art. 71 ust. 1, 2 Ustawy, Tamże 47 Art. 47 ust. 5 Ustawy, Tamże 48 Art. 15 ust. 17 Ustawy, Tamże 49 Art. 182 ust 1 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

20

może być PCPR, ale wówczas w centrum należy stworzyć zespół do spraw pieczy zastępczej. Na terenie

jednego powiatu może działać więcej niż jeden organizator rodzinnej pieczy zastępczej, od którego

wymaga się prowadzenia rekrutacji kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia

rodzinnego domu dziecka, organizowania szkoleń dla kandydatów (także tych do pełnienia funkcji

dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego; w przypadku rodzin zawodowych

i prowadzących rodzinny dom dziecka udział w szkoleniach jest obowiązkowy) i rodziców zastępczych,

organizacji wsparcia i pomocy specjalistycznej (grupy wsparcia, rodziny pomocowe, wolontariusze,

poradnictwo i terapie, pomoc prawna, zastępstwo na czas zawieszenia usług pieczy zastępczej

w wyniku choroby/ wypoczynku/zdarzeń losowych) oraz - wspomnianego już - dokonywania okresowej

oceny sytuacji dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej i informowanie, co najmniej raz na

6 miesięcy właściwy sąd o całokształcie sytuacji osobistej dziecka, w tym sytuacji rodziny dziecka50.

Organizator pieczy zastępczej dokonuje oceny sytuacji dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej

oraz w rodzinnym domu dziecka w celu, m.in. oceny stanu zdrowia dziecka i jego aktualnych potrzeb51.

Ale ocenę stanu zdrowia dziecka dokonują okresowo także specjalnie do tego powołane zespoły

działające w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, interwencyjnego

i specjalistyczno-terapeutycznego, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej albo

interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym52. W skład zespołu – w miarę indywidualnych potrzeb dziecka

– wchodzi lekarz i pielęgniarka53.

Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej jest zatrudniany przez organizatora rodzinnej pieczy

zastępczej, ale jego praca nie może być łączona z wykonywaniem obowiązków pracownika

socjalnego54. Podstawowym zadaniem koordynatora jest bowiem udzielanie pomocy rodzinom

zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka, poprzez współpracę z asystentem rodziny, rodziną

zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka w przygotowaniu planu pomocy dziecku, poprzez

nawiązanie wzajemnego kontaktu, zapewnianie dostępu do specjalistycznej pomocy dla dzieci

(psychologicznej, reedukacyjnej, rehabilitacyjnej), udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom

rodzinnych form pieczy zastępczej. Koordynator nie może prowadzić postępowań z zakresu świadczeń

realizowanych przez powiat. Istotną zmianą w instytucji koordynatora pieczy zastępczej jest zapis

mówiący, że koordynator rodzinnej pieczy zastępczej nie może mieć pod opieką łącznie więcej niż 30

rodzin zastępczych lub rodzinnych domów dziecka55. Charakterystyczne jest, że rodziny zastępcze

i rodzinne domy dziecka obejmuje się opieką koordynatora na ich wniosek, przy czym zapis ten wszedł

w życie 1 stycznia 2015 r.56 W okresie pierwszych trzech lat obowiązywania ustawy objęcie opieką

koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej było zadaniem fakultatywnym powiatu, a obowiązkowo są

nim objęte tylko rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka nieposiadające dwuletniego

doświadczenia, jako rodzina zastępcza lub rodzinny dom dziecka57.

50 Art. 47. ust. 5, Art. 51, Art. 76 Ustawy, Tamże 51 Art. 129 ust. 5 Ustawy, Tamże 52 Art. 123. Art. 136 ust. 5 Ustawy, Tamże 53 Art. 137 ust. 5 Ustawy, Tamże 54 Art. 79 ust. 3 Ustawy, Tamże 55 Art. 77 Ustawy, Tamże 56 Art. 77, Art. 251 Ustawy, Tamże 57 Art. 233 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

21

Rysunek 1. Organizacja systemu pieczy zastępczej w Polsce – formy pieczy zastępczej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Ustawa wprowadziła zmiany w formach rodzinnej pieczy zastępczej, tj.: rodziny spokrewnione,

niezawodowe i zawodowe (w tym pogotowie rodzinne i zawodowe specjalistyczne) oraz rodzinne

domy dziecka, a także instytucjonalne formy pieczy: placówki opiekuńczo-wychowawcze typu

socjalizacyjnego, interwencyjnego, specjalistyczno-terapeutycznego, rodzinnego58.

W świetle nowych rozwiązań funkcję spokrewnionych rodzin zastępczych pełnią osoby będące

wstępnymi lub rodzeństwem dziecka59, czyli członkowie najbliższej rodziny dziecka. W ustawie

o pomocy społecznej z 2004 r., nie sprecyzowano, do jakiego stopnia i w jakiej linii pokrewieństwa

winno uznawać się rodzinę zastępczą za spokrewnioną, co powodowało, że często funkcję tę

przypisywano osobie, która miała znikomą więź z dzieckiem, choć była z nią spokrewniona60. Poza tym

58 Art. 39 ust. 1, Art. 101 ust. 1 Ustawy, Tamże 59 Art. 41 ust. 2 Ustawy, Tamże 60 M. Andrzejewski i P. Ławrynowicz podają przykład syna brata dziadka dziecka, który nie utrzymywał żadnych kontaktów z rodziną naturalną dziecka w: Komentarz do przepisów dotyczących rodzin zastępczych w ustawie z dn. 12 marca 2004 r.

piecza zastępcza

rodzinna

rodzina zastępcza

spokrewniona

niezawodowa

zawodowa

rodzinny dom dziecka

instytucjonalna

placówka opiekuńczo-wychowawcza

typu socjalizacyjnego

typu interwencyjnego

typu specjalistyczno-terapeutycznego

typu rodzinnego

regionalna placówka opiekuńczo-

terapeutyczna

interwencyjny ośrodek preadopcyjny


RAPORT Z BADANIA

22

wielu badaczy zwróciło uwagę na pozorność rodzicielstwa zastępczego rodzin spokrewnionych

z dzieckiem, zwłaszcza gdy wiązało się to z „atrakcyjnymi” świadczeniami pieniężnymi przekazywanymi

na dziecko powierzone spokrewnionej rodzinie zastępczej w porównaniu do wartości świadczeń

rodzinnych kierowanych do rodzin biologicznych (zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych

uzależnione od kryterium dochodowego)61. Doprecyzowanie definicji rodziny zastępczej

spokrewnionej pozwoliło nie tylko na ograniczenie nieracjonalnych sytuacji. Z uwagi na stopień

pokrewieństwa, rodzina taka pozostaje w gestii samorządu gminnego, co porządkuje podział zadań

między samorządem gminnym i powiatowym, bowiem na poziomie gminy pozostaje całość zagadnień

związanych z profilaktyką środowiskową i wsparciem rodziny. W spokrewnionych rodzinach

zastępczych – z istoty rzeczy – nie określa się liczby dzieci pozostających pod opieką; poza tym rodziny

takie mają obowiązek dostarczania dziecku środków utrzymania, chociaż mają one możliwość

otrzymania pomocy pieniężnej na utrzymanie dziecka62. Rodziny spokrewnione nie muszą spełniać

wszystkich warunków wymaganych dla rodzin niespokrewnionych – spokrewniona rodzina zastępcza

uczestniczy w innego rodzaju szkoleniach, niż pozostałe typy rodzin. Szkolenia oparte są bowiem na

indywidualnym planie szkoleń, w zależności od potrzeb rodziny i dziecka, a nie według programu

zatwierdzonego przez ministra pracy i polityki społecznej63.

Osoby niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka mogą tworzyć rodzinę zastępczą zawodową lub

rodzinę zastępczą niezawodową64. Za te typy rodziny odpowiada samorząd powiatowy. Kandydaci na

rodziny niezawodowe i zawodowe muszą spełnić szereg warunków, tj. nie mogą mieć ograniczonych

zdolności do czynności prawnych, powinni zapewnić odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe (w

przypadku rodziny niezawodowej – przynajmniej jedna osoba musi posiadać stałe źródło dochodu), nie

mogą być pozbawieni władzy rodzicielskiej65. Poza tym, powinni uzyskać pozytywną opinię

organizatora rodzinnej pieczy zastępczej66. Główna różnica między tymi typami rodzin polega na

profesjonalizmie rodziny zawodowej, np. rodzina zastępcza zawodowa jest zobowiązana do

systematycznego podnoszenia swoich kwalifikacji, w szczególności przez udział w szkoleniach67.

Rodzina niezawodowa staje się rodziną zawodową – na swój wniosek do starosty – o ile posiada, co

najmniej 3-letnie doświadczenie jako: (1) rodzina zastępcza, (2) osoba prowadząca rodzinny dom

dziecka lub (2) osoba pełniąca funkcję dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego

i posiada pozytywną opinię koordynatora. Jeżeli rodzina niezawodowa posiada jedynie pozytywną

opinię koordynatora, starosta może, ale nie musi zawrzeć, na wniosek tej rodziny, umowy o pełnienie

funkcji rodziny zastępczej zawodowej. Umowa zawierana jest na minimum 4 lata, a wynagrodzenie za

sprawowanie pieczy wypłacane jest od momentu przyjęcia pierwszego dziecka (a nie podpisania

o pomocy społecznej w: Rodziny zastępcze. Problematyka prawna, Andrzejewski M, Gąsiorek P., Ławrynowicz P., Synoradzka M. (red.) Toruń, 2006, s. 162-163. 61 Uzasadnienie do projektu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej opracowane przez Ministerstwo Pracy

i Polityki Społecznej. 62 Art. 80 ust. 1, Art. 81 Ustawy, Tamże 63 Art. 44 Ustawy, Tamże 64 Art. 41 ust. 3 Ustawy, Tamże 65 Art. 42 Ustawy, Tamże 66 Art. 43 Ustawy, Tamże 67 Art. 51 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

23

umowy).68 W powiatowych programach rozwoju pieczy zastępczej przewiduje się limit zawodowych

rodzin zastępczych na dany rok kalendarzowy.69

Inne zmiany dotyczą rodzin zawodowych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego, do którego

przyjmuje się dziecko albo na podstawie orzeczenia sądu, doprowadzenia przez policję lub straż

graniczną, albo też na wniosek rodziców, dziecka lub pracownika socjalnego z interwencji70. W rodzinie

zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego umieszcza się dziecko nie dłużej niż na

okres 4 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres ten może być przedłużony, za zgodą

organizatora rodzinnej pieczy zastępczej do 8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego

o powrót dziecka do rodziny/ adopcję/ umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej.71 Ustawa reguluje

także kwestie rodzin zawodowych specjalistycznych, podając, że nie można w tym samym czasie

umieścić dzieci legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub

umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i dzieci na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982

r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.72

Uwagę zwraca także przesunięcie rodzinnych domów dziecka z form instytucjonalnych (placówki

opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego) do form rodzinnych. Dane o osobach zakwalifikowanych

do pełnienia funkcji i pełniących funkcję rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej

niezawodowej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka rejestruje starosta. Poza tym, starosta

zobowiązany jest do podania informacji o pełnieniu przez rodzinę zastępczą zawodową funkcji

pogotowia rodzinnego lub funkcji rodziny zastępczej zawodowej specjalistycznej. Dane z rejestru

przekazuje się do sądu73.

Jeżeli chodzi o instytucjonalną pieczę zastępczą, to w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu

socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego umieszczane są dzieci powyżej

10 roku życia, wymagające szczególnej opieki lub mające trudności w przystosowaniu się do życia

w rodzinie74, przy czym w okresie 4 lat od dnia wejścia Ustawy w placówce mogą przebywać dzieci

powyżej 7 roku życia75. Łączna liczba dzieci do końca 2020 r., nie może być wyższa niż 3076. W placówce

typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego można umieścić, w tym

samym czasie, łącznie nie więcej niż 14 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletniość, a w placówce

typu rodzinnego nie więcej niż 8 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletniość77.

Zawodowe rodziny zastępcze i osoby prowadzące rodzinne domy dziecka otrzymały uprawnienia do

30-dniowego urlopu w ciągu roku (czasowego niesprawowania opieki nad dzieckiem), za który

przysługuje wynagrodzenie78, a okres sprawowania zawodowej pieczy oraz okres prowadzenia

68 Art. 54 ust. 1, 2, 5, Art. 55 ust. 1 Ustawy, Tamże 69 Art. 56 Ustawy, Tamże 70 Art. 12a Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; Art. 58 ust. 1 Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej, (Dz.U. z 2011 nr 149 z późn. zm.) 71 Art. 58 ust. 4 Ustawy, Tamże 72 Art. 59 Ustawy, Tamże 73 Art. 46 Ustawy, Tamże 74 Art. 95 ust. 1 Ustawy, Tamże 75 Art. 231 Ustawy, Tamże 76 Art. 230 Ustawy, Tamże 77 Art.95 ust. 1, 2. 3. 4 Ustawy, Tamże 78 Art. 69 ust. 1, 2 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

24

rodzinnego domu dziecka wlicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania

uprawnień pracowniczych79.

Na czas niesprawowania opieki nad dzieckiem przez rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny

dom dziecka (np. w związku z wypoczynkiem, udziałem w szkoleniach lub pobytem w szpitalu,

nieprzewidzianych trudności lub zdarzeń losowych) piecza zastępcza może zostać powierzona rodzinie

pomocowej80. Statut rodziny pomocowej mogą otrzymać rodziny zastępcze niezawodowe i zawodowe,

prowadzący rodzinny dom dziecka, osoby przeszkolone do pełnienia funkcji pieczy zastępczej lub

przysposabiającej. Poza tym, rodzina pomocowa może przyjąć dziecko bez względu na liczbę dzieci

pozostających pod ich opieką81, a za czas sprawowania funkcji rodziny pomocowej, otrzymuje

świadczenie w wysokości nie niższej niż 20% otrzymywanego wynagrodzenia miesięcznie.82

Rodzinom zastępczym zagwarantowano także pomoc i wsparcie w wykonywaniu swoich zadań.

W przypadku, gdy w rodzinie zastępczej zawodowej lub rodzinie zastępczej niezawodowej przebywa

więcej niż 3 dzieci, na wniosek rodziny zastępczej, zatrudnia się osobę do pomocy przy sprawowaniu

opieki nad dziećmi i przy pracach gospodarskich83. Tego rodzaju pomoc osoby prowadzące rodzinne

domy dziecka otrzymują obligatoryjnie, gdy przebywa w nim więcej niż 3 dzieci84. Notuje się wzrost

świadczeń na pokrycie kosztów utrzymania dziecka (660 zł/mc na utrzymanie dziecka umieszczonego

w rodzinie zastępczej spokrewnionej i 1000 zł/mc w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie

zawodowej, niezawodowej, rodzinnym domu dziecka. Jeżeli rodzice zastępczy opiekują się osobą

niepełnosprawną lub dzieckiem umieszczonym na podstawie Ustawy o postępowaniu w sprawach

nieletnich, wówczas przysługuje im dodatek w minimalnej kwocie 200 zł/mc)85. Oprócz tego nastąpił

wzrost wynagrodzeń (rodzina zastępcza zawodowa oraz prowadzący rodzinny dom dziecka otrzymuje

wynagrodzenie nie niższe niż kwota 2000 zł mc; natomiast rodzina o funkcji pogotowia rodzinnego –

nie niższe niż kwota 2600 zł mc + dodatek w wysokości 20% otrzymywanego wynagrodzenia, jeżeli

przebywa w nim przez okres dłuższy niż 10 dni więcej niż 3 dzieci/ dziecko niepełnosprawne/ nieletni86).

Dodatkowo, rodzicom zastępczym opiekującym się co najmniej 4 dzieci zagwarantowano środki

finansowe na pokrycie kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania (np. czynsz, opłaty z tytułu

najmu, opłaty za energię elektryczną i cieplną, wodę, gaz, odbiór nieczystości stałych i płynnych, dźwig

osobowy, itd.). Ale już fakultatywnie – bez określenia wysokości świadczenia – starosta przyznaje

rodzinie zastępczej lub prowadzącemu rodzinny dom dziecka raz w roku dofinansowanie do

wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka w wieku 6 - 18 lat, jednorazowo na pokrycie kosztów

związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka oraz (jednorazowo lub okresowo) kosztów

związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość

79 Art. 68 Ustawy, Tamże 80 Art. 73 ust. 1 Ustawy, Tamże 81 Art. 74 ust. 2 Ustawy, Tamże 82 Art. 85 ust. 7 Ustawy, Tamże 83 Art. 57 ust. 1a Ustawy, Tamże 84 Art. 64 ust. 2 Ustawy, Tamże 85 Art. 80 ust. 1, Art. 81 Ustawy, Tamże. Wysokość kwot świadczeń podlega waloryzacji i ogłaszany jest w Monitorze Polskim

(Art. 86 ust. 2, ust. 3 Ustawy). 86 Art. 85 ust 1, 2, 5 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

25

sprawowanej opieki, a rodzinie zastępczej zawodowej – raz w roku na pokrycie kosztów związanych

z przeprowadzeniem remontu lokalu mieszkalnego87.

Do zadań własnych powiatu należy:

Art. 180.

1) Opracowanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy

zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych;

2) Zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka

oraz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych;

3) Organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze,

rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze i regionalne placówki

opiekuńczo-terapeutyczne, przez wspieranie procesu usamodzielniania;

4) Tworzenie warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów

dziecka i rodzin pomocowych;

5) Prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz placówek wsparcia

dziennego o zasięgu ponadgminnym

6) Organizowanie szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka

i dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów do

pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia

funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego;

7) Organizowanie wsparcia dla rodzinnej pieczy zastępczej, w szczególności przez tworzenie

warunków do powstawania:

a) Grup wsparcia;

b) Specjalistycznego poradnictwa;

8) Powoływanie centrów administracyjnych do obsługi placówek opiekuńczo-wychowawczych;

9) Wyznaczanie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej;

10) Zapewnienie przeprowadzenia przyjętemu do pieczy zastępczej dziecku niezbędnych badań

lekarskich;

11) Prowadzenie rejestru danych, o którym mowa w art. 46.

12) Kompletowanie we współpracy z właściwym ośrodkiem pomocy społecznej dokumentacji

związanej z przygotowaniem dziecka do umieszczenia w rodzinie zastępczej albo rodzinnym

domu dziecka;

13) Finansowanie:

a) Świadczeń pieniężnych dotyczących dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w rodzinach

zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych,

regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach

preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych, na jego terenie lub na terenie innego

powiatu;

b) Pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze,

rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawcze lub regionalne placówki

opiekuńczo-terapeutyczne;

c) Szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego

domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu

87 Art. 83 ust 2, 3a Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

26

rodzinnego oraz szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka

oraz dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego;

14) Sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu

pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej,

z zastosowaniem systemu teleinformatycznego, o którym mowa w art. 187 ust. 3;

15) Przekazywanie do biura informacji gospodarczej, o której mowa w art. 193 ust. 8.

Art. 181.

Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy:

1) Realizacja zadań wynikających z rządowych programów wspierania rodziny systemu pieczy

zastępczej oraz rządowego programu, o którym mowa w art. 187a ust.1;

2) Finansowanie pobytu w pieczy zastępczej osób, o których mowa w art. 5 ust. 3.

4.3.3. Samorząd wojewódzki

Do zadań samorządu województwa należą w szczególności: organizowanie i prowadzenie ośrodków

adopcyjnych, prowadzenie interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych i regionalnych placówek

opiekuńczo-terapeutycznych88. Zadania prowadzenia ośrodków adopcyjno-opiekuńczych z dniem

1 stycznia 2012 r. przeszły z poziomu powiatów na szczebel samorządu województwa. Ośrodki

adopcyjne obejmują zasięgiem swojego działania teren całego województwa, dzięki czemu rośnie

szansa na adopcję i pozyskanie kandydatów na rodziców adopcyjnych z terenów, na których

dotychczas nie było placówek powiatowych. Dla nowej Ustawy bardzo charakterystyczne jest

zniesienie rejonizacji – kandydaci na rodziców (po obowiązkowym szkoleniu dla rodziców

niespokrewnionych z dzieckiem lub niebędących jego rodzicami zastępczymi) mogą się zgłaszać do

ośrodków na terenie całego kraju.

Generalnie regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne przeznaczone są dla dzieci wymagających

specjalistycznej opieki lub rehabilitacji ze względu na stan zdrowia, a w interwencyjnych ośrodkach

preadopcyjnych umieszczane są dzieci wymagające specjalistycznej opieki w okresie oczekiwania na

przysposobienie. Pobyt dziecka w interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym nie może trwać dłużej niż

do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia.

Samorząd województwa, na terenie którego funkcjonują mogące przyjąć dziecko regionalna placówka

opiekuńczo-terapeutyczna lub interwencyjny ośrodek preadopcyjny, zawiera z powiatem

porozumienie w sprawie przyjęcia dziecka oraz warunków jego pobytu i wysokości wydatków

(tj. wydatki na opiekę i wychowanie dziecka średnie miesięczne wydatki przeznaczone na utrzymanie

dziecka wydatki na finansowanie pomocy na kontynuowanie nauki i usamodzielnienie)89.

Do zadań własnych samorządu województwa należy:

Art. 183.

1) Prowadzenie interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych i regionalnych placówek opiekuńczo-

terapeutycznych;

88 Art. 183, Art. 184 Ustawy, Tamże 89 Art. 191 ust. 6 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

27

2) Opracowywanie programów dotyczących wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej,

będących integralną częścią strategii rozwoju województwa;

3) Promowanie nowych rozwiązań w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

3a) szkolenie i doskonalenie zawodowe kadr jednostek organizacyjnych samorządu gminnego

i powiatowego;

4) Sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu

pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie w wersji elektronicznej,

z zastosowaniem systemu informatycznego, o którym mowa w art. 187 ust. 3.

Art. 184.

Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez samorząd województwa

należy organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjnych oraz realizacja zadań wynikających

z rządowego programu, o którym mowa w art. 187a ust. 1.

4.3.4. Wojewoda

Zadania wojewody koncentrują się w szczególności na prowadzeniu rejestru placówek opiekuńczo-

wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo–terapeutycznych i interwencyjnych, ośrodków

preadopcyjnych, wolnych miejsc w placówkach, wydawaniu zezwoleń na prowadzenie placówek oraz

nadzór nad nimi i monitoring zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa90.

Do zadań wojewody należy:

Art. 186.

1) Prowadzenie rejestrów:

a) Placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-

terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych;

b) Wolnych miejsc w placówkach i ośrodkach, o których mowa w lit. a, na terenie

województwa;

2) Wydawanie i cofanie zezwoleń na prowadzenie placówek i ośrodków, o których mowa w pkt

1 lit. a;

3) Kontrola nad:

a) Realizacją zadań z zakresu wspierania rodziny, pieczy zastępczej, usamodzielnień

pełnoletnich wychowanków i adopcji wykonywanych przez:

- jednostki samorządu terytorialnego;

- jednostki organizacyjne wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

- zwane dalej „kontrolowanymi jednostkami”;

b) Zgodnością zatrudnienia pracowników jednostek organizacyjnych wspierania rodziny

i systemu pieczy zastępczej z wymaganymi kwalifikacjami;

90 Art. 186 Ustawy, Tamże


RAPORT Z BADANIA

28

3a) zasięganie informacji o sposobie realizacji zadań wynikających z niniejszej ustawy przez

samorząd gminny, powiatowy i województwa;

4) (uchylony)

5) (uchylony)

6) Gromadzenie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu

pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich ministrowi właściwemu do spraw rodziny, w wersji

elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego, o którym mowa w art. 187

ust. 3;

7) Współdziałanie z ministrem do spraw rodziny przy opracowywaniu, realizacji i finansowaniu

programów wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

4.4. Finansowanie zadań wynikających z Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie

pieczy zastępczej

Bez wątpienia wielkość wydatków finansowych ponoszonych przez jednostki samorządowe

poszczególnych szczebli w zakresie realizacji Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

jest związany z wymiarem zadań, jaki powierzono jednostkom na mocy wspomnianej ustawy. Stąd

zdecydowanie najwyższy poziom wydatków wiąże się z zadaniami realizowanymi przez jednostki

szczebla powiatowego.

Wykaz wszystkich zobowiązań jednostek samorządu terytorialnego wynikających z zapisów Ustawy

o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej został zaprezentowany w tabelach 1-4.

Tabela 3. Zobowiązania finansowe samorządu gminnego wynikające z Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy

zastępczej.

Lp. Świadczenie/zadanie Charakterystyka

1.

Dla rodzin wspierających – zwrot kosztów

związanych z udzieleniem pomocy

rodzinie przeżywającej trudności

w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-

wychowawczych

Podstawa prawna – art. 29 ust. 1 oraz art. 31 ust. 1

Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Wynagrodzenie ma charakter fakultatywny; zasady

zwrotu kosztów są określane w umowie

2. Zatrudnienie asystenta rodziny

Fakultatywne w okresie przejściowym (do końca 2014 r.),

obligatoryjne jedynie w przypadku, gdy sąd zobowiąże do

pracy z asystentem rodziny na podstawie art. 109 § 2 pkt

1);

Obligatoryjne – od 1 stycznia 2015 r.

3.

Współfinansowanie pobytu dziecka

umieszczonego po dniu 1 stycznia 2012 r.

w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu

dziecka, placówce opiekuńczo-

wychowawczej, regionalnej placówce

opiekuńczo-terapeutycznej lub

Obligatoryjne


RAPORT Z BADANIA

29

interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym

(10% w pierwszym roku pobytu dziecka

w pieczy zastępczej, 30% – w drugim, 50%

– w trzecim).

Źródło: Wykaz świadczeń, wynagrodzeń i innych zadań jednostek samorządu terytorialnego wynikających z ustawy

o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej – informacja Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

(www.mpips.gov.pl).

Tabela 4. Zobowiązania finansowe samorządu powiatowego wynikające z Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy

zastępczej.

Lp. Świadczenie Podstawa

prawna Rodzaj świadczenia Wysokość świadczenia

Rodzinna piecza zastępcza

1. Świadczenia dla rodzin zastępczych lub osób prowadzących rodzinny dom dziecka, w tym:

1.1.

Świadczenie na pokrycie

kosztów utrzymania

dziecka umieszczonego

w rodzinie zastępczej lub

rodzinnym domu dziecka

art. 80

ustawy obligatoryjne

(a) nie mniej niż 660 zł

miesięcznie – w przypadku


w rodzinie zastępczej

spokrewnionej

(b) nie mniej niż 1000 zł

miesięcznie – w przypadku


w rodzinie zastępczej zawodowej,

rodzinie zastępczej

niezawodowej lub rodzinnym

domu dziecka

Wysokość świadczenia

pomniejsza się o kwotę nie

wyższą niż 50% dochodu dziecka,

nie więcej jednak niż 80% ww.

kwot (nie dotyczy to dziecka,

które po osiągnięciu

pełnoletności przebywa

w dotychczasowej rodzinie

zastępczej lub rodzinnym domu

dziecka).

1.2.

Dodatek z tytułu

umieszczenia dziecka

w rodzinie zastępczej

zawodowej, na

art. 81 ust.

2 ustawy obligatoryjne

Nie niższy niż 200 zł miesięcznie

na pokrycie zwiększonych

kosztów utrzymania dziecka


RAPORT Z BADANIA

30

podstawie przepisów

o postępowaniu

w sprawach nieletnich

1.3.

Dodatek z tytułu

niepełnosprawności

dziecka

art. 81 ust.


Nie niższy niż 200 zł miesięcznie

na pokrycie zwiększonych

kosztów utrzymania dziecka

1.4.

Świadczenie

jednorazowe na pokrycie

niezbędnych wydatków

związanych z potrzebami

przyjmowanego dziecka

art. 83 ust.

1 pkt 2 lit.

a ustawy

fakultatywne

1.5.

Świadczenie

jednorazowe lub

okresowe na pokrycie

wydatków związanych

z wystąpieniem zdarzeń

losowych lub innych

zdarzeń mających wpływ

na jakość sprawowanej

opieki

art. 83 ust.

1 pkt 2 lit. b

ustawy

fakultatywne

1.6.

Dofinansowanie

wypoczynku dziecka poza

miejscem zamieszkania

art. 83 ust.

1 pkt 1

ustawy

fakultatywne Raz w roku

1.7.

Środki finansowe na

utrzymanie lokalu

mieszkalnego w budynku

wielorodzinnym lub

domu rodzinnego (dla

rodzin zawodowych

i niezawodowych)

art. 83 ust.

2 ustawy

fakultatywne

obligatoryjne

w przypadku

wskazanym w art. 83

ust. 3 ustawy –

rodzinie zastępczej

zawodowej, w której

umieszczono

powyżej 3 dzieci

i osób, które

osiągnęły

pełnoletność

przebywając

w pieczy zastępczej,

o której mowa w art.

37 ust. 2, oraz jeżeli

zasadność

przyznania tych

W wysokości odpowiadającej

wydatkom ponoszonym przez

rodzinę zastępczą zawodową na

czynsz, opłaty z tytułu najmu,

opłaty za energię elektryczną

i cieplną, wodę, gaz, odbiór

nieczystości stałych i płynnych,

dźwig osobowy, antenę zbiorczą,

abonament telewizyjny i radiowy,

usługi telekomunikacyjne oraz

związanym z kosztami

eksploatacji, obliczonym przez

podzielenie łącznej kwoty tych

wydatków przez liczbę osób

zamieszkujących w tym lokalu lub

domu jednorodzinnym

i pomnożenie przez liczbę dzieci

i osób, które osiągnęły

pełnoletność przebywając

w pieczy zastępczej, o których

mowa w art. 37 ust. 2,


RAPORT Z BADANIA

31

środków zostanie

potwierdzona

w opinii

organizatora

rodzinnej pieczy

zastępczej.

umieszczonych w rodzinie

zastępczej wraz z osobami

tworzącymi tę rodzinę zastępczą.

1.8.


utrzymanie lokalu

mieszkalnego w budynku

wielorodzinnym lub

domu jednorodzinnego

(rodzinny dom dziecka)

art. 84 pkt


W wysokości odpowiadającej

kosztom ponoszonym przez

rodzinny dom dziecka na czynsz,

opłaty z tytułu najmu, opłaty za

energię elektryczną i cieplną,

wodę, gaz, odbiór nieczystości

stałych i płynnych, dźwig

osobowy, antenę zbiorczą,

abonament telewizyjny i radiowy,

usługi telekomunikacyjne oraz

związanym z kosztami

eksploatacji, obliczonym przez

podzielenie łącznej kwoty tych

wydatków przez liczbę osób

zamieszkujących w tym lokalu lub

domu jednorodzinnym

i pomnożenie przez liczbę dzieci

i osób, które osiągnęły

pełnoletność przebywając

w pieczy zastępczej, o których

mowa w art. 37 ust. 2,

umieszczonych w rodzinnym

domu dziecka wraz

z prowadzącym rodzinny dom

dziecka.

1.9.

Świadczenie na pokrycie

kosztów

przeprowadzenia

niezbędnego remontu

(rodzina zastępcza

zawodowa)

art. 83 ust.

4 ustawy fakultatywne Raz w roku

1.10.


pokrycie kosztów

związanych z remontem

lub ze zmianą lokalu

(rodzinny dom dziecka)

art. 84 pkt


1.11. Środki finansowe na

pokrycie innych

art. 84 pkt



RAPORT Z BADANIA

32

nieprzewidzianych

kosztów związanych

z opieką i wychowaniem

dziecka oraz

funkcjonowaniem

rodzinnego domu

dziecka

Rodzinna piecza zastępcza – wynagrodzenia wraz z pochodnymi

2. Wynagrodzenia dla rodziny zastępczej i rodzinnego domu dziecka, w tym:

2.1.

Za pełnienie funkcji

zawodowej rodziny

zastępczej lub

prowadzenie rodzinnego

domu dziecka

art. 85 ust.

1, 2 i 4

ustawy

obligatoryjne

Nie niższe niż 2000 zł miesięcznie;

Rodzinie zastępczej zawodowej

pełniącej funkcję pogotowia

rodzinnego przysługuje

wynagrodzenie nie niższe niż

2600 zł miesięcznie (dla rodziny

zastępczej zawodowej lub

prowadzącego rodzinny dom

dziecka pozostających

w gotowości do sprawowania

pieczy zastępczej wynagrodzenie

wynosi 80% dotychczas

otrzymywanego wynagrodzenia)

2.1.1.

Świadczenie za pełnienie

funkcji rodziny

pomocowej (dla rodziny

zastępczej zawodowej

oraz prowadzącego

rodzinny dom dziecka)

art. 85 ust.


Nie niższe niż 20%

otrzymywanego wynagrodzenia

miesięcznie

2.2.

Świadczenie za pełnienie

funkcji rodziny

pomocowej (dla rodziny

zastępczej niezawodowej

oraz kandydatów do

pełnienia funkcji rodziny

zastępczej, rodzinnego

domu dziecka lub rodziny

przysposabiającej)

art. 85 ust.


Nie niższe niż 20% kwoty, o której

mowa w ust. 1 (czyli 2000 zł)

2.3.

Dodatek dla rodziny

zastępczej zawodowej,

w której przebywa przez

okres dłuższy niż 10 dni

w miesiącu

art. 85 ust.


W wysokości 20%

otrzymywanego wynagrodzenia


RAPORT Z BADANIA

33

kalendarzowym więcej

niż troje dzieci lub co

najmniej jedno dziecko

legitymujące się

orzeczeniem

o niepełnosprawności lub

orzeczeniem o znacznym

lub umiarkowanym

stopniu

niepełnosprawności

3.

Wynagrodzenia dla osób pracujących w rodzinie zastępczej lub w rodzinnym domu dziecka, z tytułu:

- umowy o pracę

- umowy o świadczenie usług

3.1. Na wniosek rodziny zastępczej zawodowej lub niezawodowej:

3.1.1.

w której przebywa więcej

niż 3 dzieci (zatrudnienie

osoby do pomocy przy

sprawowaniu opieki

i przy pracach

gospodarskich)

art.57 ust.

1 obligatoryjne

Wysokość wynagrodzenia

określana jest w umowie

3.1.2.

w szczególnie

uzasadnionych

przypadkach

(zatrudnienie osoby do

pomocy przy

sprawowaniu opieki

i przy pracach

gospodarskich)

art.57 ust.

2 fakultatywne



3.2. W rodzinnym domu dziecka:

3.2.1.

Osoba zajmująca się

opieką lub wychowaniem

dzieci

art. 64 ust.

1 obligatoryjne



3.2.2.

Na wniosek

prowadzącego rodzinny

dom dziecka, w którym

przebywa więcej niż 4

dzieci (zatrudnienie

osoby do pomocy przy

sprawowaniu opieki

art. 65 ust.

1 obligatoryjne




RAPORT Z BADANIA

34

i przy pracach

gospodarskich)

3.2.3.

Na wniosek

prowadzącego rodzinny

dom dziecka

w szczególnie

uzasadnionych

przypadkach

(zatrudnienie osoby do

pomocy przy

sprawowaniu opieki

i przy pracach

gospodarskich)

art. 65 ust.

2 fakultatywne



Pomoc dla osób usamodzielnianych

4. Pomoc dla osoby usamodzielnianej, w tym:

4.1. Na kontynuowanie nauki

art. 140

ust. 1 pkt 1

lit. a;

warunki

przyznania

świadczenia

– art.141

i 143-148

ustawy

obligatoryjne – na

wniosek osoby

usamodzielnianej

Nie mniej niż 500 zł miesięcznie

4.2. Na usamodzielnienie

art. 140

ust. 1 pkt 1

lit. b

warunki

przyznania

świadczenia

art. 141-

145 i 149

ustawy


wniosek osoby

usamodzielnianej

Wysokość pomocy na

usamodzielnienie wynosi:

(1) w przypadku osoby

usamodzielnianej opuszczającej

rodzinę zastępczą spokrewnioną -

nie mniej niż 3.300 zł, jeżeli

przebywała w pieczy zastępczej

przez okres co najmniej 3 lat;

(2) w przypadku osoby

usamodzielnianej opuszczającej

rodzinę zastępczą niezawodową,

rodzinę zastępczą zawodową,

rodzinny dom dziecka, placówkę

opiekuńczo-wychowawczą lub

regionalną placówkę opiekuńczo-

wychowawczą:


RAPORT Z BADANIA

35

(a) nie mniej niż 6.600 zł - jeżeli


przez okres powyżej 3 lat,

(b) nie mniej niż 3.300 zł - jeżeli


przez okres od 2 do 3 lat,

(c) nie mniej niż 1.650 zł - jeżeli


przez okres poniżej 2 lat, nie

krócej jednak niż przez okres

roku.

4.3. Na zagospodarowanie

art. 140

ust. 1 pkt 1

lit. c, art.

141-143

i 150

ustawy


wniosek osoby

usamodzielnianej

(1) Pomoc na zagospodarowanie

jest wypłacana jednorazowo, nie

później niż do ukończenia przez

osobę usamodzielnianą 26. roku

życia, w wysokości nie niższej niż

1.500 zł, a w przypadku osoby

legitymującej się orzeczeniem

o umiarkowanym albo znacznym

stopniu niepełnosprawności

w wysokości nie niższej niż 3.000

zł.

(2) Pomoc na zagospodarowanie

może być przyznana w formie

rzeczowej.

4.4.

W uzyskaniu

odpowiednich warunków

mieszkaniowych

art.140 ust.

1 pkt 2 lit.

a ustawy

obligatoryjne

4.5. W uzyskaniu

zatrudnienia

art.140 ust.

1 pkt 2 lit b

ustawy

obligatoryjne

Źródło: Wykaz świadczeń, wynagrodzeń i innych zadań jednostek samorządu terytorialnego wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej – informacja Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (www.mpips.gov.pl).

Tabela 5. Pozostałe zadania samorządu powiatowego wynikające z Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy

zastępczej

Lp. Zadanie Charakterystyka

1. Zatrudnienie koordynatora rodzinnej

pieczy zastępczej:


RAPORT Z BADANIA

36

1.1.

w okresie przejściowym (3 lata od dnia

wejścia w życie ustawy, czyli od dnia

1.01.2012 r.)

- fakultatywne dla rodzin zastępczych i rodzinnych

domów dziecka posiadających przed dniem wejścia

w życie ustawy, co najmniej 3-letnie doświadczenie jako

rodzina zastępcza;

- obligatoryjne dla rodzin zastępczych i rodzinnych

domów dziecka nieposiadających przed dniem wejścia

w życie ustawy, co najmniej 3-letniego doświadczenia

jako rodzina zastępcza.

1.2.

po upływie 3 lat od dnia wejścia w życie

ustawy dla wszystkich rodzin zastępczych

i rodzinnych domów dziecka (czyli od dnia

1.01.2015 r.)

obligatoryjne


Tabela 6. Zobowiązania finansowe samorządu wojewódzkiego wynikające z Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy

zastępczej

Lp. Zadanie Charakterystyka

1. Regionalna placówka opiekuńczo-

terapeutyczna

Fakultatywne (wydatki na opiekę i wychowanie dziecka

ponosi powiat)

2. Interwencyjny ośrodek preadopcyjny Fakultatywne (wydatki na opiekę i wychowanie dziecka

ponosi powiat)

3. Ośrodek adopcyjny Obligatoryjne (zadanie zlecone z zakresu administracji

rządowej)


4.5. System pieczy zastępczej w liczbach

4.5.1. Statystyczny obraz rodzinnej pieczy zastępczej

Rodzinna piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku braku możliwości zapewnienia dziecku opieki

i wychowania przez rodziców. Polega na pracy z rodziną, ukierunkowanej na umożliwienie powrotu

dziecka do rodziny. W sytuacji, gdy jest to niemożliwe, prowadzone są działania pozwalające na

przysposobienie dziecka lub przygotowanie go do samodzielnego i odpowiedzialnego życia poprzez

zaspokojenie potrzeb bytowych, zdrowotnych, emocjonalnych, edukacyjnych, kulturalno-

edukacyjnych.

Rodzinna piecza zastępcza jest realizowana w dwóch formach, tj.:


RAPORT Z BADANIA

37

⇒ Rodzina zastępcza;

⇒ Rodzinny dom dziecka.

Rodzina zastępcza zapewnia opiekę i wychowanie dzieciom pozbawionym całkowicie lub częściowo

opieki rodzicielskiej; może też zostać ustanowiona dla dziecka niedostosowanego społecznie. Wyróżnia

się trzy typy rodzin zastępczych:

⇒ Rodzina zastępcza spokrewniona – tworzona przez wstępnych lub rodzeństwo dziecka;

przysługuje jej pomoc finansowa na utrzymanie dziecka;

⇒ Rodzina zastępcza niezawodowa – tworzona przez osoby, które nie są wstępnymi lub

rodzeństwem dziecka; przysługuje jej świadczenie pieniężne na pokrycie kosztów utrzymania

każdego umieszczonego w niej dziecka; w rodzinie umieszcza się w tym samym czasie nie

więcej niż 3 dzieci (z wyjątkiem licznego rodzeństwa);

⇒ Rodzina zastępcza zawodowa – tworzona przez osoby, które nie są wstępnymi lub

rodzeństwem dziecka; oprócz świadczenia pieniężnego na pokrycie kosztów utrzymania

każdego umieszczonego w niej dziecka otrzymuje ona także wynagrodzenie z tytułu pełnienia

funkcji rodziny zastępczej; w rodzinie tej umieszcza się w tym samym czasie nie więcej niż 3

dzieci (z wyjątkiem licznego rodzeństwa); może działać m.in. jako:

⇒ rodzina zastępcza zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego – przyjmuje dziecko

na podstawie orzeczenia sądu, w przypadku gdy dziecko zostało doprowadzone przez

Policję lub Straż Graniczną, na wniosek rodziców dziecka lub innej osoby, w przypadku

bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie;

⇒ rodzina zastępcza zawodowa specjalistyczna – umieszcza się w niej w szczególności: dzieci

legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub

umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, dzieci na podstawie art. 6 ustawy

o postępowaniu w sprawach nieletnich, małoletnie matki z dziećmi.

Obok rodziny zastępczej drugą formą rodzinnej pieczy zastępczej jest rodzinny dom dziecka. Tworzą

go małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim. W tym samym czasie może w nim

przebywać nie więcej niż 8 dzieci (z wyjątkiem licznego rodzeństwa).

Podstawowym czynnikiem wpływającym na zmiany w zakresie liczby poszczególnych form rodzinnej

pieczy zastępczej oraz liczby dzieci przebywających w rodzinach zastępczych oraz rodzinnych domach

dziecka w Polsce, które przedstawiono w ujęciu czasowym (lata 2005-2013), jest zmiana klasyfikacji

wspomnianych form wprowadzona na mocy obowiązującej od początku 2012 r. Ustawy o wspieraniu

rodziny i systemie pieczy zastępczej. W niemal wszystkich zaprezentowanych w dalszej części badania

danych statystycznych można zaobserwować skokowe zmiany wartości analizowanych zjawisk od roku

2012 wynikające właśnie z odmiennego sposobu klasyfikowania form rodzinnej pieczy zastępczej. Stąd

dane z lat 2005-2011 należy traktować, jako trudno porównywalne w odniesieniu do okresu

obowiązywania nowej ustawy. Wszędzie tam, gdzie będzie to możliwe zmiany klasyfikacyjne zostaną

opatrzone odpowiednim komentarzem.

W przypadku najczęściej spotykanej formy rodziny zastępczej, a więc rodziny spokrewnionej

z dzieckiem – ich liczba w latach 2005-2011 utrzymywała się na dość stabilnym poziomie ok. 36 tys.

rodzin (por. wykres 1). Podobną tendencję można było zaobserwować w odniesieniu do liczby dzieci

przebywających w rodzinach spokrewnionych (wahania w zakresie od 46 tys. do blisko 48,5 tys. dzieci).


RAPORT Z BADANIA

38

Zdecydowane zmniejszenie liczby zarówno rodzin spokrewnionych, jak również dzieci w nich

przebywających obserwowane od 2012 r. wynika z faktu ustawowego ograniczenia zakresu

definicyjnego zastępczej rodziny spokrewnionej do wstępnych i rodzeństwa dziecka. Wcześniejsze

regulacje do grona zastępczych rodzin spokrewnionych zaliczały również te, w których opiekunowie

wykazywali dalszy stopień pokrewieństwa z dziećmi. Wspomniane zmiany uwidoczniły się spadkiem

liczby spokrewnionych rodzin zastępczych o blisko 11 tys. (porównując lata 2011 i 2012) oraz spadkiem

liczby dzieci przebywających w tego rodzaju rodzinach o ponad 14 tys. (w analogicznym okresie).

W roku 2013 stwierdzono stabilizację liczby rodzin i dzieci przebywających w zastępczych rodzinach

spokrewnionych w porównaniu z rokiem poprzednim. Pomimo braku w statystyce publicznej danych

odnoszących się do kolejnych okresów (za rok 2014, ewentualnie za I półrocze 2015 r.) można

domniemywać, że aktualna sytuacja w zakresie liczby rodzin i dzieci przebywających w rodzinach

spokrewnionych nie odbiega znacząco od obserwacji z 2013 r.

Wykres 1. Liczba rodzin zastępczych spokrewnionych z dzieckiem oraz liczba dzieci w rodzinach zastępczych

spokrewnionych w Polsce w latach 2005-2013.

* od 2012 r. zmiana klasyfikacji form rodzinnej pieczy zastępczej

Źródło: opracowanie własne na podstawie MPiPS, „Dane statystyczne dotyczące rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych na koniec 2013 r.”, www.mpips.gov.pl

Wspomniany wcześniej spadek liczby spokrewnionych rodzin zastępczych w roku 2012 r. został

przynajmniej częściowo skompensowany wzrostem w tym samym okresie liczby rodzin zastępczych

niezawodowych oraz przebywających w takich rodzinach dzieci (por. wykres 2). W wartościach

bezwzględnych wzrost ten wyniósł blisko 6 tys. w przypadku liczby rodzin oraz ponad 6,6 tys. dzieci

w tego rodzaju rodzinach. Podobnie jak w rodzinach spokrewnionych przyczyn zmian liczebności

niezawodowych rodzin zastępczych należy upatrywać niemal wyłącznie w zmianach definicyjnych

wprowadzonych postanowieniami Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Zmiana

objęła rodziny, w których opiekunowie dzieci byli z nimi spokrewnieni, jednak nie byli ich wstępnymi

35

59

2

36

39

4

36

78

8

36

88

0

36

76

2

36

67

3

36

70

1

25

83

6

25

84

2

46

26

1

46

83

1

48

48

8

48

45

0

48

11

1

47

98

1

47

90

7

33

76

9

33

30

6

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

35 000

40 000

45 000

50 000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

rodziny spokrewnione z dzieckiem liczba dzieci w rodzinach zastępczych spokrewnionych


RAPORT Z BADANIA

39

bądź rodzeństwem – zostały one zaliczone do grupy rodzin niezawodowych (do końca 2011 r.

uznawano je za rodziny spokrewnione).

Obserwacje obejmujące okres przed zmianami ustawowymi (lata 2005-2011) wskazują na stabilność

w zakresie liczby rodzin niezawodowych oraz przebywających w nich dzieci. Również porównując lata

2012 i 2013 nie odnotowuje się znaczących zmian ilościowych.

Wykres 2. Liczba rodzin zastępczych niezawodowych oraz liczba dzieci w rodzinach zastępczych niezawodowych w Polsce

w latach 2005-2013.



Odmiennie od dwóch scharakteryzowanych poprzednio rodzajów rodzin zastępczych przedstawiały się

zmiany w odniesieniu do liczby zawodowych rodzin zastępczych (wykres 3). Od roku 2005 do momentu

wejścia w życie Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej obserwowano wzrost liczby

rodzin zawodowych (w roku 2006 wzrost o ok. 41% w porównaniu do roku poprzedniego, w kolejnych

okresach dynamika wzrostu była nieco mniejsza – w 2011 r. wyniosła prawie 14% w odniesieniu do

poprzedniego okresu). Podobna dynamika wzrostu dotyczyła liczby dzieci przebywających

w zawodowych rodzinach zastępczych – w 2011 r. ich liczba przewyższała prawie 2,5-krotnie stan

odnotowany w 2005 r.

Zmiany wprowadzone przez wielokrotnie przywoływaną już Ustawę o wspieraniu rodziny i systemie

pieczy zastępczej znalazły swoje odzwierciedlenie w przypadku danych dotyczących liczby dzieci

przebywających w rodzinach zawodowych. W latach 2012-2013 widoczny jest znaczący spadek liczby

podopiecznych rodzin zawodowych (o ok. 2,8 tys. dzieci). Częściowym wyjaśnieniem tej gwałtownej

zmiany jest wprowadzenie w ustawie instytucji rodzinnego domu dziecka. Według danych MPiPS

w 2012 r. w rodzinnych domach dziecka przebywało 1 476 dzieci, w roku następnym – 2 106. Przed

5 7

90

6 0

54

6 2

67

6 3

26

6 2

00

6 2

42

6 2

27

12

16

2

12

18

2

9 2

19

9 6

61

10

19

8

10

14

3

9 8

52

9 8

09

9 7

63

16

38

3

16

43

1

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

16 000

18 000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

rodziny niezawodowe liczba dzieci w rodzinach zastępczych niezawodowych


RAPORT Z BADANIA

40

wejściem w życie ustawy odpowiednikiem rodzinnych domów dziecka były tzw. zastępcze rodziny

wielodzietne, zaliczane do grupy rodzin zawodowych (rodzinne domy dziecka nie są już wliczane do tej

kategorii). Fakt ten pozwala również na wyjaśnienie zahamowania dynamiki wzrostu liczby rodzin

zawodowych (por. wykres 3).

Wykres 3. Liczba zawodowych rodzin zastępczych oraz liczba dzieci w zawodowych rodzinach zastępczych w Polsce w latach

2005-2013.



W strukturze odnoszącej się do liczebności poszczególnych form rodzinnej pieczy zastępczej w latach

2005-2011 nie zachodziły znaczące zmiany (wykres 4). Zdecydowanie dominującym rodzajem rodzin

zastępczych w tym okresie były rodziny spokrewnione z dzieckiem, które stanowiły ponad 80% liczby

wszystkich rodzin zastępczych. Z kolei udział rodzin niezawodowych wyniósł w całym okresie przed

wejściem w życie Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej około 14%. W latach 2005-

2011 zaobserwowano ponadto stały wzrost udziału w strukturze liczebnej form pieczy zastępczej

rodzin zawodowych – o ile w roku 2005 ich udział wyniósł ok. 1,5%, o tyle w 2011 r. stanowiły one już

ponad 4,2% wszystkich rodzin zastępczych.

Scharakteryzowane wcześniej znaczące zmiany w zakresie liczby poszczególnych typów rodzin

zastępczych, które były bezpośrednią konsekwencją wejścia w życie Ustawy o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej, znalazły w oczywisty sposób swoje odzwierciedlenie w wyraźnie

odróżniającej się od lat poprzednich strukturze odnotowanej w latach 2012-2013. Według nowej

klasyfikacji rodziny spokrewnione z dzieckiem stanowiły niemal 65% z ogólnej liczby wszystkich form

rodzinnej pieczy zastępczej, udział rodzin niezawodowych wzrósł do około 30%, natomiast udział

rodzin zawodowych wyniósł około 4,5%. Udział liczby rodzinnych domów dziecka w ogólnej liczbie

form rodzinnej pieczy zastępczej był natomiast mniejszy niż 1%.

62

5

88

5

1 1

02

1 3

21

1 4

83

1 6

74

1 9

06

1 8

43

1 9

06

3 8

65

5 0

62

6 3

13

7 4

33

8 0

13

8 6

17 9 3

01

6 4

54

6 7

27

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

zawodowe rodziny zastępcze ogółem liczba dzieci w zawodowych rodzinach zastępczych ogółem


RAPORT Z BADANIA

41

Podobne do opisanych wcześniej były tendencje przemian w strukturze według liczby dzieci

przebywających w poszczególnych typach rodzin zastępczych (wykres 5). W okresie 2005-2011 średnio

ok. 75% dzieci w ramach rodzinnej pieczy zastępczej przebywało w rodzinach spokrewnionych, około

15% przypadało na rodziny niezawodowe, natomiast udział dzieci przebywających w rodzinach

zawodowych rósł z 6,5% w roku 2005, aż do ok. 13% w roku 2011 (głównie przy towarzyszącym mu

spadku udziału rodzin spokrewnionych). Po wejściu w życie ustawy, z uwagi na zmiany instytucjonalne

(zakres definicyjny form rodzinnej pieczy zastępczej) od 2012 r. nastąpił spadek udziału dzieci

przebywających w rodzinach spokrewnionych (do około 56-58% wszystkich dzieci w rodzinnej pieczy

zastępczej), przy jednoczesnym wzroście udziału dzieci w rodzinach niezawodowych (około 28%

dzieci). Udział w strukturze dzieci przebywających w rodzinach zawodowych oraz rodzinnych domach

dziecka w 2013 r. wyniósł łącznie ok. 15%, przy czym na rodziny zawodowe przypadało ok. 11,5%,

natomiast na rodzinne domy dziecka ok. 3,5%.

Wykres 4. Zmiany w strukturze form rodzinnej pieczy zastępczej oraz łączna liczba rodzin zastępczych i rodzinnych domów

dziecka w Polsce w latach 2005-2013.



42 007

43 333

44 15744 527 44 445 44 589

44 834

40 069 40 260

37 000

38 000

39 000

40 000

41 000

42 000

43 000

44 000

45 000

46 000

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

rodziny spokrewnione z dzieckiem rodziny niezawodowezawodowe rodziny zastępcze ogółem rodzinne domy dzieckawszystkie formy pieczy rodzinnej razem


RAPORT Z BADANIA

42

Wykres 5. Zmiany w strukturze liczebnej dzieci przebywających w poszczególnych formach rodzinnej pieczy zastępczej oraz

łączna liczba dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej w Polsce w latach 2005-2013.



4.5.2. Statystyczny obraz instytucjonalnej pieczy zastępczej

Placówki opiekuńczo-wychowawcze91 zapewniają dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo

opieki rodzicielskiej całodobową ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie oraz zaspokajają jego

niezbędne potrzeby, w szczególności emocjonalne, rozwojowe, zdrowotne, bytowe, społeczne,

religijne, a także gwarantuje korzystanie z przysługujących na podstawie odrębnych przepisów

świadczeń zdrowotnych i kształcenia. Wyróżnia się następujące typy placówek:

⇒ Placówka socjalizacyjna – zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja

jego niezbędne potrzeby, w szczególności emocjonalne, rozwojowe, zdrowotne, bytowe,

społeczne i religijne; realizuje przygotowany we współpracy z asystentem rodziny plan pomocy

dziecku; umożliwia kontakt dziecka z rodzicami i innymi osobami bliskimi; podejmuje działania

w celu powrotu dziecka do rodziny; zapewnia dziecku dostęp do kształcenia dostosowanego

do jego wieku i możliwości rozwojowych; obejmuje dziecko działaniami terapeutycznymi;

zapewnia korzystanie z przysługujących świadczeń zdrowotnych;

⇒ Placówka interwencyjna – zapewnia doraźną opiekę nad dzieckiem w czasie trwania sytuacji

kryzysowej, w szczególności placówka jest zobowiązana przyjąć dziecko w przypadkach

wymagających natychmiastowego zapewnienia mu opieki;

91 Definicje pojęć pochodzą z ustaw: o pomocy społecznej, o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, o świadczeniach rodzinnych, o opiece nad dziećmi do lat 3 (za: „Pomoc społeczna i opieka nad dzieckiem i rodziną w 2013 r.”, GUS Warszawa,

2014, s. 22-23).

59 345

61 554

64 99966 026 65 976 66 407

66 971

58 08258 570

52 000

54 000

56 000

58 000

60 000

62 000

64 000

66 000

68 000

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

liczba dzieci w rodzinnych domach dzieckaliczba dzieci w zawodowych rodzinach zastępczych ogółemliczba dzieci w rodzinach zastępczych niezawodowychliczba dzieci w rodzinach zastępczych spokrewnionychliczba dzieci we wszystkich formach pieczy rodzinnej razem


RAPORT Z BADANIA

43

⇒ Placówka rodzinna – wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające

i usamodzielniające się; umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu; w tym

samym czasie w placówce może przebywać nie więcej niż 8 wychowanków;

⇒ Placówka specjalistyczno-terapeutyczna – sprawuje opiekę nad dzieckiem o specjalnych

potrzebach, w szczególności: legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo

orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, wymagającym

stosowania specjalnych metod wychowawczych i specjalistycznej terapii; wymagającym

wyrównywania opóźnień rozwojowych i edukacyjnych; placówka zapewnia zajęcia

wychowawcze, socjoterapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne,

terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia

społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym – także odpowiednią rehabilitację i zajęcia

rewalidacyjne.

Regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna – umieszczane są w niej dzieci, które ze względu na

stan zdrowia wymagają stosowania specjalistycznej opieki i rehabilitacji i nie mogą zostać umieszczone

w rodzinnej pieczy zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej. W tym samym czasie można

w niej umieścić nie więcej niż 30 dzieci.

Interwencyjny ośrodek preadopcyjny – umieszcza się w nim dzieci do ukończenia pierwszego roku

życia, które wymagają specjalistycznej opieki i w okresie oczekiwania na przysposobienie nie mogą

zostać umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej. W ośrodku w tym samym czasie można umieścić nie

więcej niż 20 dzieci.

Postanowienia Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wywarły mniejszy wpływ na

statystyczny obraz zmian w odniesieniu do instytucjonalnej pieczy zastępczej. Ustawa w zdecydowanie

mniejszym stopniu reorganizowała ten obszar, pozostawiając w większości zakres definicyjny

poszczególnych typów placówek w podobnym kształcie (wyjątkiem w tym względzie jest

wprowadzenie placówek specjalistyczno-terapeutycznych w miejsce placówek wielofunkcyjnych

działających do końca 2011 r.).

Tendencje dotyczące zmian liczby samych placówek oraz liczby dzieci umieszczonych w tego typu

placówkach w analizowanym okresie (2005-2013) były jednak różne dla poszczególnych rodzajów

placówek. W przypadku placówek opiekuńczo-wychowawczych typu interwencyjnego (wykres 6)

w latach 2005-2011 można zaobserwować stopniowy spadek zarówno ich liczby (z 55 w 2005 r. do 31

w 2011 r.), jak i spadek liczby dzieci w nich umieszczonych (z 4,1 tys. do 1,8 tys. w 2011 r.). Od 2012 r.

nastąpił duży przyrost liczby placówek tego typu (do 139 w 2013 r.), któremu nie towarzyszył znaczny

wzrost liczby dzieci w nich przebywających. Wynika z tego, że średnia liczba dzieci przypadających na

placówkę zdecydowanie spadła (z prawie 59 dzieci w 2011 r. do około 13 w 2013 r.), co z kolei wskazuje

na znaczącą poprawę warunków funkcjonowania podopiecznych w ośrodkach opiekuńczo-

wychowawczych oraz uzyskanie możliwości bardziej zindywidualizowanego podejścia do wychowanka.


RAPORT Z BADANIA

44

Wykres 6. Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych typu interwencyjnego oraz liczba dzieci w tego typu placówkach

w Polsce w latach 2005-2013.

* od 2012 r. zmiana klasyfikacji form pieczy zastępczej


Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz liczba dzieci w niech

przybywających w okresie objętym analizą (wykres 7) nieznacznie spadła (z 267 placówek w 2005 r. do

242 placówek w 2013 r.). Ogólną tendencję dotyczącą obydwu analizowanych wielkości (liczba samych

placówek oraz wychowanków) należy określić jako stabilną z niewielkimi fluktuacjami w całym

analizowanym okresie.

Inna sytuacja miała natomiast miejsce w odniesieniu do placówek typu socjalizacyjnego. W latach

2005-2011 liczba placówek nie ulegała większym zmianom (wykres 8), przy jednoczesnym dużym

spadku liczby dzieci w nich przebywających (z 16,5 tys. w 2005 r. do 10,8 tys. w 2011 r.). Po wejściu

w życie Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nastąpił skokowy przyrost liczby

placówek (z 291 w 2011 r. do 515 na koniec 2012 r.) oraz liczby ich podopiecznych (o ok. 5 tys. dzieci).

Pomimo zwiększenia liczby dzieci przebywających w placówkach typu socjalizacyjnego proporcje

dotyczące średniej liczby dzieci przypadającej na 1 placówkę są zdecydowanie bardziej korzystne

w 2013 r. niż w okresie wcześniejszym (w 2013 r. na 1 placówkę przepadało 25 dzieci, w roku 2011 –

37 dzieci).

55 5244

37 38 35 31

123

149

4 157

4 9984 619

2 9552 628

2 0581 819

2 2171 927

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

0

20

40

60

80

100

120

140

160

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

placówki opiekuńczo-wychowawcze typu interwencyjnego

liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu interwencyjnego


RAPORT Z BADANIA

45

Wykres 7. Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz liczba dzieci w tego typu placówkach




Wykres 8. Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego oraz liczba dzieci w tego typu placówkach




267 263274 279

267282 282

267

242

2 252 2 187 2 261 2 226 2 2422 495 2 524

2 232

2 030

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

0

50

100

150

200

250

300

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego

liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego

301 283263 259 268 277 291

515

625

16 527

13 951

12 50511 343 11 106 10 660 10 787

15 967 15 626

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

16 000

18 000

0

100

200

300

400

500

600

700

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

placówki opiekuńczo-wychowawcze typu socjalizacyjnego

liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego


RAPORT Z BADANIA

46

Placówki specjalistyczno-terapeutyczne należy uznać za nowy (wprowadzony z początkiem 2012 r.)

element w systemie instytucjonalnej pieczy zastępczej. Tym niemniej w statystykach publikowanych

przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (www.mpips.gov.pl) ośrodki specjalistyczno-

terapeutyczne uznaje się za „następcę” placówek wielofunkcyjnych (wykres 9). Zakończenie

działalności tego rodzaju placówek z końcem 2011 r. mogło wpłynąć na zwiększenie liczby placówek

typu interwencyjnego oraz socjalizacyjnego w 2012 r. (poprzez ich przekształcenie). Wydaje się

natomiast, że dostępne statystyki przedstawiające liczbę ośrodków specjalistyczno-terapeutycznych

w 2013 r. należy traktować, jako informację odnoszącą się do elementu systemu będącego w trakcie

budowy.

Wykres 9. Liczba placówek specjalistyczno-terapeutycznych (przed 2011 r. – placówek wielofunkcyjnych) oraz liczba dzieci

w tego typu placówkach w Polsce w latach 2005-2013.

* od 2012 r. zmiana klasyfikacji form pieczy zastępczej – do końca 2011 r. statystyki przedstawiają liczbę placówek

wielofunkcyjnych oraz liczbę dzieci przebywających w tego typu placówkach


Ogólny obraz przemian struktury odnoszącej się liczby placówek opiekuńczo-wychowawczych według

ich typu przedstawia wykres 10. Do roku 2011 dominujące w strukturze rodzajowej placówek były dwie

kategorie placówek: typu rodzinnego oraz typu socjalizacyjnego (obydwie po około 35% łącznej liczby

placówek opiekuńczo-wychowawczych), nieco mniejszą część stanowiły placówki wielofunkcyjne (w

zależności od roku od ok. 14% do prawie 25%) oraz placówki typu interwencyjnego (od 4% do 7%). Po

zmianach wprowadzonych w 2012 r. dominującym typem stały się placówki socjalizacyjne (w 2013 r.

to blisko 60% wszystkich placówek). W tym samym okresie placówki typu rodzinnego stanowiły około

jednej czwartej całkowitej liczby. Zwiększyła się również rola placówek interwencyjnych (blisko 14%),

nielicznie reprezentowane są natomiast placówki specjalistyczno-terapeutyczne, co wynika zapewne

z faktu ich specjalistycznego charakteru (placówki te z samej natury nie są przeznaczone dla wszystkich

dzieci w ramach instytucjonalnej pieczy zastępczej, ich pomoc ma zostać skierowana do dzieci

102

129

154166

189177

181

13

30

7 736

10 890

12 234

13 29113 736 13 404

13 003

109

366

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

16 000

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

placówki specjalistyczno-terapeutyczne liczba dzieci w placówkach specjalistyczno-terapeutycznych


RAPORT Z BADANIA

47

o wyjątkowych potrzebach). Ponadto warto zwrócić uwagę na szybki wzrost ogólnej liczby placówek

odnotowywany od 2012 r. Tendencja ta może być interpretowana dwojako – z jednej strony, jako

korzystna w kontekście poprawy warunków życia dzieci wychowujących się w placówkach pieczy

instytucjonalnej, z drugiej natomiast – jako próba odwrotu od rodzinnych form pieczy zastępczej.

Biorąc jednak pod uwagę wyniki przeprowadzonych analiz odnoszących się do rodzin zastępczych

należy wykluczyć drugą z przytoczonych ewentualności.

Wykres 10. Zmiany w strukturze form instytucjonalnej pieczy zastępczej oraz łączna liczba placówek w Polsce w latach

2005-2013.



W strukturze rodzajowej placówek instytucjonalnej pieczy zastępczej ze względu na liczbę dzieci

przebywających w poszczególnych typach ośrodków (wykres 11) od roku 2005 najważniejszą rolę

pełniły placówki socjalizacyjne (ponad 50% wszystkich dzieci w ramach pieczy instytucjonalnej). Ich

znaczenie stopniowo jednak malało na rzecz placówek wielofunkcyjnych, w których w latach 2008-

2011 przebywało już więcej dzieci niż w placówkach typu socjalizacyjnego. Sytuacja zmieniła się od

2012 r., od kiedy w placówkach typu socjalizacyjnego przebywa niemal 80% wszystkich dzieci w ramach

pieczy instytucjonalnej (zakończenie działalności placówek wielofunkcyjnych).

Co warte podkreślenia, w całym analizowanym okresie (2005-2013) wzrastał udział dzieci

przebywających w placówkach typu rodzinnego (z ok. 7% w 2005 r. do ponad 10% w latach 2012-2013).

Po roku 2012 r. zwiększa się również liczba i udział dzieci przebywających w placówkach typu

interwencyjnego (jest ona również bliska wartości 10%).

725 727 735 741 762 771 785

918

1046

0

200

400

600

800

1000

1200

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

placówki specjalistyczno-terapeutyczne (wielofunkcyjne do 2011 r.)

placówki opiekuńczo-wychowawcze typu socjalizacyjnego

placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego

placówki opiekuńczo-wychowawcze typu interwencyjnego

placówki opiekuńczo-wychowawcze łącznie


RAPORT Z BADANIA

48

Wykres 11. Zmiany w strukturze liczebnej dzieci przebywających w poszczególnych typach placówek instytucjonalnej

pieczy zastępczej oraz łączna liczba dzieci w placówkach instytucjonalnej pieczy zastępczej w Polsce w latach 2005-2013.



4.5.3. Podsumowanie

Tendencje dotyczące liczby dzieci przebywających w rodzinach zastępczych oraz w placówkach

opiekuńczo-wychowawczych w latach 2005-2013 (wykres 12), wynikające z danych prezentowanych

przez Główny Urząd Statystyczny, należy ocenić jako korzystne. W analizowanym okresie uwidaczniają

się bowiem dwa wyraźnie zarysowujące się trendy: (1) stały wzrost liczby dzieci przebywających

w rodzinach zastępczych (z ok. 7% w 2005 r. do ponad 10% w latach 2012-2013) oraz (2) stały, choć

powolny spadek liczby podopiecznych placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Pozytywna ocena tendencji wzrostowej w zakresie procentowego udziału i liczby dzieci

przebywających w rodzinnych formach opieki zastępczej wynika z potwierdzonej badaniami lepszej

sytuacji podopiecznych wychowujących się w rodzinach zastępczych (choć oczywiście również wiele

rodziny zastępczych boryka się z licznymi poważnymi problemami natury wychowawczej, materialnej

itp.). Dwa przykłady potwierdzające tę tezę zawarte są w „Powiatowym Programie Rozwoju Pieczy

Zastępczej Gminy Miejskiej Kraków na lata 2013-2015”. Z badań przeprowadzonych na potrzeby

diagnozy wspomnianego Programu wynika, że 34% wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej i 17%

wychowanków rodzinnych domów dziecka kontynuuje naukę na studiach. Natomiast spośród

wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych zaledwie 5% jest studentami wyższych uczelni.

Na sytuację taką wpływać może fakt, że zasadniczo do rodzinnej pieczy zastępczej kierowane są dzieci

młodsze, w związku z czym opiekunowie zastępczy mogą przez dłuższy okres wpływać (pozytywnie) na

rozwój ich umiejętności edukacyjnych, wzrost aspiracji edukacyjnych itp. Podobnie korzystne dla

30 67232 026 31 619

29 815 29 71228 617 28 133

20 525 19 949

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

35 000

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

liczba dzieci w placówkach specjalistyczno-terapeutycznych (wielofunkcyjnych do 2011 r.)

liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego

liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego

liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu interwencyjnego

liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych łącznie


RAPORT Z BADANIA

49

rodzinnych form pieczy zastępczej statystyki odnoszą się sytuacji mieszkaniowej osób opuszczających

pieczę zastępczą.

Wykres 12. Liczba dzieci w rodzinach zastępczych i placówkach opiekuńczo wychowawczych w Polsce w latach 2005-2013.

* do 2011 r. dzieci do 18 roku życia w rodzinach zastępczych

** do 2011 r. wychowankowie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

Źródło: Opieka nad dzieckiem pozbawionym opieki rodzicielskiej – notatka informacyjna, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia Głównego Urzędu Statystycznego (www.gus.pl)

Dane statystyczne w układzie regionalnym (tabela 7), w szczególności odnoszące się do

najważniejszego wskaźnika pozwalającego na wstępną ilościową ocenę systemu pieczy zastępczej

w województwie, a więc procentowego udziału dzieci z rodzinnej pieczy zastępczej lub placówek

rodzinnych w ogólnej liczbie korzystających z pieczy zastępczej, wskazują na stosunkowo niewielkie

zróżnicowanie sytuacji w przekroju regionalnym (wskaźnik mieści się w przedziale od 72,3% do 81%).

Najwyższe wartości wskaźnika odnotowano w województwach zachodniopomorskim, wielkopolskim

i świętokrzyskim (ponad 80%). Z kolei za najmniej korzystną w tym zakresie należy uznać sytuację

województw podkarpackiego i opolskiego, gdzie udział podopiecznych rodzinnych form pieczy

zastępczej i wychowanków rodzinnych domów dziecka nie przekroczył 74% przy średniej dla Polski na

poziomie 77,4%.

49

66

7

51

34

2

52

72

9

53

35

7

54

34

4

53

79

8

54

16

0

57

88

5

57

44

2

20

19

0

20

66

3

19

77

4

19

27

1

19

93

1

18

98

2

19

00

0

19

18

4

19

25

2

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej* dzieci w instytucjonalnej pieczy zastępczej**


RAPORT Z BADANIA

50

Tabela 7. Regionalne zróżnicowanie form pieczy zastępczej w Polsce w 2013 r.

Rodzinna piecza

zastępcza

Instytucjonalna piecza zastępcza Udział dzieci

z rodzinnej

pieczy

zastępczej

lub placówek

rodzinnych

w całości

pieczy

zastępczej

(%)

rod

ziny

zastę

pcze

i rod

zinn

e d

om

y d

zieck

a

dzie

ci

pla

ców

ki o

gó

łem

w ty

m p

lacó

wk

i

op

iek

uń

czo-

wy

cho

wa

wcze

typ

u

rod

zinn

eg

o

wy

cho

wa

nk

ow

ie

w ty

m w

pla

ców

ka

ch

op

iek

uń

czo-

wy

cho

wa

wczy

ch ty

pu

rod

zinn

eg

o

POLSKA 39190 57442 951 240 19252 1951 77,4

Dolnośląskie 3728 5324 96 31 2058 188 74,7

Kujawsko-pomorskie 2286 3165 67 14 1216 101 74,5

Lubelskie 1832 2692 59 12 1196 235 75,3

Lubuskie 1465 2184 31 4 586 28 79,9

Łódzkie 3129 4407 58 17 1350 125 78,7

Małopolskie 2177 3199 77 24 1301 172 74,9

Mazowieckie 4271 6011 105 38 1985 313 79,1

Opolskie 1044 1505 19 0 552 0 73,2

Podkarpackie 1390 2022 37 7 844 50 72,3

Podlaskie 941 1450 24 4 428 23 78,4

Pomorskie 2673 4236 87 21 1341 157 78,8

Śląskie 5523 7892 88 18 2527 150 77,2

Świętokrzyskie 1073 1599 33 18 527 120 80,9

Warmińsko-mazurskie 2046 3172 49 10 1041 66 76,9

Wielkopolskie 3126 4798 68 15 1269 108 80,9

Zachodniopomorskie 2486 3786 53 7 1031 115 81

Źródło: Opieka nad dzieckiem pozbawionym opieki rodzicielskiej – notatka informacyjna, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia Głównego Urzędu Statystycznego (www.gus.pl)


RAPORT Z BADANIA

51

5. System pieczy zastępczej w Warszawie na tle wybranych miast w Polsce –

wyniki analizy porównawczej

W niniejszym rozdziale przedstawione zostały wyniki analizy porównawczej (benchmarkingu)

w zakresie:

⇒ Rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej na przestrzeni 2011 – 2015 r. w Warszawie oraz 4

dużych miastach Polski (Gdańsk, Wrocław, Kraków, Poznań);

⇒ Wsparcia Miast w funkcjonowaniu rodzinnych form pieczy zastępczej (rodzina zastępcza

zawodowa, w tym zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa

specjalistyczna, rodzinny dom dziecka), w tym wsparcie merytoryczne, finansowe, rzeczowe

w Warszawie oraz 4 dużych miastach (Gdańsk, Wrocław, Kraków, Poznań);

⇒ Działań mających na celu pozyskiwanie kandydatów do prowadzenia rodzinnych form pieczy

zastępczej na przestrzeni 2011 – 2015 r. w Warszawie oraz 4 dużych miastach Polski (Gdańsk,

Wrocław, Kraków, Poznań);

⇒ Sformułowania wniosków i rekomendacji dotyczących zwiększenia liczby kandydatów do

prowadzenia rodzinnych form pieczy zastępczej.

5.1. Rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej w porównywanych miastach

Przedstawiane analizy mają na celu ustalenie sytuacji systemu pieczy zastępczej w m.st. Warszawie na

tle innych wybranych miast Polski. Zdecydowano się na prezentację najważniejszych charakterystyk

ilościowych systemu pieczy zastępczej, począwszy od jej komponentu rodzinnego. W dalszej kolejności

zostaną zaprezentowane informacje dotyczące pieczy instytucjonalnej oraz całościowy obraz systemu.

Dane pochodzą z programów rozwoju pieczy zastępczej z pięciu wybranych największych ośrodków

miejskich i ostatecznie odnoszą się do sytuacji w 2013 r. gdyż tylko w odniesieniu do tego roku możliwe

było uzyskanie porównywalności danych.

Dane dotyczące łącznej liczby rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka wskazują na

zdecydowaną dominację Warszawy w odniesieniu do bezwzględnej liczby rodzin zastępczych

w poszczególnych miastach (por. tabela 8), co w dużym stopniu odzwierciedla różnice w potencjale

ludnościowym między stolicą a pozostałymi analizowanymi miastami. Proporcje odnoszące się do

poszczególnych typów rodzinnej pieczy zastępczej we wszystkich badanych miastach w zasadzie

powielają tendencje ogólnopolskie. Zdecydowanie dominującym typem rodzin zastępczych we

wszystkich miastach są rodziny spokrewnione, na drugim miejscu występują natomiast rodziny

niezawodowe. W przypadku jednego z bardzo istotnych elementów budowy systemu pieczy

zastępczej, a więc zawodowych rodzin zastępczych sytuację Warszawy na tle innych analizowanych

miast w 2013 r. należy ocenić jako niezbyt korzystną. W stolicy funkcjonowało bowiem zaledwie 17

tego typu rodzin, co jest wynikiem porównywalnym do Wrocławia oraz zdecydowanie gorszym niż

w Gdańsku oraz Krakowie (dane dotyczące Poznania są danymi agregującymi liczbę rodzin

zawodowych oraz rodzinnych domów dziecka). Należy przy tym wziąć pod uwagę fakt, że pozostałe

porównywane miasta są zdecydowanie mniejsze w kategoriach ogólnej liczby ludności. Za nieco lepszą

należy uznać sytuację Warszawy pod względem liczby rodzinnych domów dziecka, chociaż i w tym

przypadku w Gdańsku występuje 9 tego typu form pieczy zastępczej.


RAPORT Z BADANIA

52

Tabela 8. Liczba rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka w wybranych największych miastach w Polsce

Warszawa Wrocław Poznań Gdańsk Kraków

Spokrewnione rodziny zastępcze 896 563 319 273 320

Niezawodowe rodziny zastępcze 327 172 141 123 114

Rodziny zastępcze zawodowe 17 17 24* 31 34

Rodzinne domy dziecka 8 1 b.d. 9 3

Razem rodzinna piecza zastępcza 1248 753 484 436 471

* łącznie liczba zawodowych rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka

Źródło: opracowanie własne na podstawie programów rozwoju systemu pieczy zastępczej w m.st. Warszawie, Wrocławiu, Poznaniu, Gdańsku i Krakowie.

Tendencje podobne jak w przypadku samej liczby rodzin zastępczych występują również w odniesieniu

do liczby dzieci przebywających w poszczególnych formach rodzinnej pieczy zastępczej

w analizowanych miastach (por. tabela 9). Warto zwrócić uwagę, że zarówno w Gdańsku, jak

i w Krakowie liczba dzieci przebywających w rodzinach zawodowych przewyższała Warszawę,

a liczba dzieci we Wrocławiu niemal jej dorównywała. Nieco lepszą sytuację Warszawy na tle

pozostałych miast należy natomiast odnotować w zakresie liczby dzieci przebywających w rodzinnych

domach dziecka. Jednak również w tym przypadku w Gdańsku rodzinne domy dziecka zapewniały

opiekę większej liczbie dzieci niż w stolicy.

Tabela 9. Liczba dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej w największych miastach w Polsce.


Spokrewnione rodziny zastępcze 1140 661 402 328 409

Niezawodowe rodziny zastępcze 407 216 156 150 134

Rodziny zastępcze zawodowe 45 43 120* 94 56

Rodzinne domy dziecka 45 6 b.d. 48 19

Razem rodzinna piecza zastępcza 1637 926 678 620 618

* łącznie liczba dzieci w zawodowych rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka

Źródło: opracowanie własne na podstawie programów rozwoju systemu pieczy zastępczej w m.st. Warszawie, Wrocławiu, Poznaniu, Gdańsku i Krakowie

Natężenie form rodzinnej pieczy zastępczej zostało przedstawione w tabeli 10 w postaci wskaźników

(miar relatywnych) liczby rodzin zastępczych oraz liczby dzieci w nich przebywających w odniesieniu

do ogólnej liczby mieszkańców analizowanych miast (przypadającej w tym przypadku na 10 000

mieszkańców). Przedstawione zrelatywizowane miary pozwalają na lepsze porównanie sytuacji

poszczególnych miast, są bowiem one niezależne od wielkości (ogólnej liczby ludności) badanych

ośrodków miejskich. W kategoriach relatywnych największe nasilenie rodzinnych form opieki

zastępczej występuje we Wrocławiu (zarówno w przypadku liczby rodzin, jak i liczby dzieci), z kolei

najmniejsze nasilenie zaobserwowano w Krakowie (również w przypadku obydwu kategorii). Wśród

pięciu porównywanych miast Warszawa sytuuje się na czwartym miejscu zarówno, jeśli chodzi o liczbę

dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej przypadającej na 10 000 mieszkańców, jak i zrelatywizowaną liczbę

rodzin zastępczych (wraz z rodzinnymi domami dziecka). Biorąc pod uwagę to, że rodzinne formy opieki


RAPORT Z BADANIA

53

zastępczej powinny być formami preferowanymi, sytuację Warszawy wynikającą z przedstawionych

danych (z roku 2013) należy ocenić, jako niezbyt korzystną.

Tabela 10. Relatywne charakterystyki rodzinnej pieczy zastępczej w największych miastach w Polsce.


Liczba dzieci w rodzinnej pieczy

zastępczej na 10 000 mieszkańców 9,49 14,65 12,37 13,43 8,14

Liczba rodzin zastępczych

i rodzinnych domów dziecka na 10

000 mieszkańców

7,24 11,91 8,83 9,45 6,21


5.2. Instytucjonalna piecza zastępcza

Zdecydowano się uwzględnić w benchmarkingu także instytucjonalną pieczę zastępczą – by całościowy

obraz był pełniejszy. Liczba placówek instytucjonalnej opieki zastępczej w analizowanych miastach jest

zróżnicowana (por. tabela 11). Najwięcej placówek opiekuńczo-wychowawczych występowało we

Wrocławiu (45), przy czym zwraca uwagę duża liczebność w tym mieście placówek typu rodzinnego

(19). W Warszawie ogólna liczba placówek była mniejsza niż w Krakowie, natomiast zdecydowanie

przewyższała Poznań.

Tabela 11. Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych w największych miastach w Polsce.


Typu interwencyjnego 2 9 b.d. b.d. 2

Typu socjalizacyjnego 14 15 2 b.d. 18

Typu rodzinnego 6 19 6 b.d. 8

Typu specjalistyczno-terapeutycznego 1 2 5* b.d. 1*

Razem placówki opiekuńczo-

wychowawcze

23 45 13 b.d. 29

* wskazano placówki typu wielofunkcyjnego


Analogiczne tendencje jak w przypadku liczby placówek można odnotować w odniesieniu do liczby

dzieci przebywających w poszczególnych formach instytucjonalnej pieczy zastępczej (tabela 12).

Również w tym zestawieniu należy podkreślić szczególną pozycję Wrocławia ze stosunkowo wysoką

liczbą dzieci przebywających w placówkach typu rodzinnego. We wszystkich analizowanych miastach

(poza Poznaniem, co zapewne wynika z wysokiej liczby dzieci w placówkach typu wielofunkcyjnego)

większość dzieci, nad którymi sprawowano opiekę w ramach pieczy instytucjonalnej przebywała

w placówkach typu socjalizacyjnego.


RAPORT Z BADANIA

54

Tabela 12. Liczba dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych w największych miastach w Polsce.


Typu interwencyjnego 60 74 b.d. 65 44

Typu socjalizacyjnego 587 256 36 227 337

Typu rodzinnego 31 115 47 43 61

Typu specjalistyczno-terapeutycznego 38 28 138* b.d. 44*

Razem placówki opiekuńczo-

wychowawcze

716 473 221 335 486

* wskazano liczbę dzieci w placówkach typu wielofunkcyjnego


5.3. Rodzinna a instytucjonalna piecza zastępcza

W kategoriach relatywnych (względnych) wskaźnik liczby dzieci przebywających w placówkach

opiekuńczo-wychowawczych na 10 000 mieszkańców oraz wskaźnik liczby tych placówek (również na

10 000 mieszkańców) jest najniższy w Warszawie (tabela 13), co sugeruje korzystną sytuację w tym

zakresie. Szczególnie jednak w odniesieniu do wskaźnika opisującego liczbę placówek interpretacja

niskiej wartości, jako pożądanej nie może być uznana za właściwą. Dowodzi tego przykład Wrocławia,

w którym wskaźnik ten jest wysoki ze względu na dużą liczbę placówek typu rodzinnego, które

z założenia są mniejsze, a więc musi być ich więcej dla zaspokojenia potrzeb systemowych.

Tabela 13. Relatywne charakterystyki instytucjonalnej pieczy zastępczej w największych miastach w Polsce.


Liczba dzieci w placówkach opiekuńczo-

wychowawczych na 10 000 mieszkańców

4,15 7,48 4,03 7,26 6,40

Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych

na 10 000 mieszkańców

0,13 0,71 0,24 b.d. 0,38


Wydaje się, że najbardziej właściwymi danymi statystycznymi podsumowującymi sytuację w systemie

pieczy zastępczej są charakterystyki dotyczące skali potrzeb odnoszących się do tej formy opieki nad

małoletnimi, z drugiej zaś strony stopień dezinstytucjonalizacji form opieki zastępczej – rozumianej,

jako udział form rodzinnej pieczy zastępczej w odniesieniu do całkowitej liczby dzieci podlegającej

pieczy. Dane odnoszące się do pierwszego ze wspomnianych wymiarów scharakteryzowano przy

pomocy wskaźnika liczby dzieci przebywających w pieczy zastępczej przypadających na 10 000

mieszkańców miasta. Dla opisania kwestii dezinstytucjonalizacji pieczy przedstawiono dwa wskaźniki:

(1) iloraz liczby dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej w odniesieniu do liczby dzieci

w pieczy instytucjonalnej oraz (2) odsetek dzieci w ramach rodzinnej pieczy zastępczej w odniesieniu

do ogółu dzieci w ramach pieczy zastępczej. Wyniki analiz przedstawia tabela 14.

W wymiarze potrzeb odnoszących się do systemu pieczy zastępczej sytuację Warszawy należy uznać

za korzystną. Liczba dzieci przebywających w pieczy zastępczej przypadająca na 10 000 mieszkańców


RAPORT Z BADANIA

55

jest bowiem najniższa spośród pięciu porównywanych miast (nieco wyższe wskaźniki odnotowujemy

w przypadku Krakowa i Poznania, natomiast najmniej korzystne – we Wrocławiu i Gdańsku).

W zakresie dezinstytucjonalizacji pieczy zastępczej Warszawa odnotowuje natomiast drugi (po

Poznaniu) wynik. Blisko 70% dzieci przebywa w rodzinach zastępczych, co przekłada się na wartość

wskaźnika wynoszącego ponad 228 (tyle dzieci w pieczy rodzinnej przypada na 100 dzieci w pieczy

instytucjonalnej). W tym zakresie analiza porównawcza wskazuje na korzystny stan systemu pieczy

zastępczej w Warszawie.

Tabela 14. Podsumowujące charakterystyki pieczy zastępczej w największych miastach w Polsce.


Dzieci w pieczy zastępczej na 10 000

mieszkańców

13,65 22,13 16,40 20,69 14,55

Wskaźnik dezinstytucjonalizacji pieczy (liczba

dzieci w pieczy rodzinnej/ liczba dzieci

w pieczy instytucjonalnej*100)

228,63 195,77 306,79 185,07 127,16

Odsetek dzieci w ramach rodzinnej pieczy

zastępczej

69,57% 66,19% 75,42% 64,92% 55,98%


5.4. Sposoby wspierania rozwoju pieczy zastępczej w porównywanych Miastach

W niniejszym podrozdziale zaprezentowano wyniki szerokiej analizy działań podejmowanych

w miastach wybranych do benchmarkingu w celu rozwijania systemu pieczy zastępczej. W pierwszym

kroku dokonano przeglądu i analizy wszystkich zadań uwzględnionych w Programach Rozwoju Pieczy

Zastępczej wdrażanych aktualnie w miastach wybranych do analizy porównawczej92. W drugim kroku

wskazano rezultaty Programu w odniesieniu już stricte do wspierania funkcjonowania rodzinnych form

pieczy zastępczej.

5.5. Przegląd zadań uwzględnionych w Programach Rozwoju Pieczy Zastępczej

Porównując katalog zadań wymienionych w Programie Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie

z analogicznym programem dla miasta Krakowa (tabela 15) należy stwierdzić, że duża część zadań

wymienionych w dokumencie obowiązującym w stolicy znajduje swoje odzwierciedlenie

w dokumencie krakowskim. Sytuacja taka ma w szczególności miejsce w obszarach rozwoju

rodzinnych form pieczy zastępczej, form pieczy instytucjonalnej oraz kwestii usamodzielniania

wychowanków. Pomimo, że co do zakresu zadania przewidziane w dwóch porównywanych

programach niekiedy są odmienne, to jednak ogólny katalog zadań w obu miastach w dużym stopniu

pokrywa się. Element zdecydowanie odróżniający obydwa programy stanowi brak w programie

krakowskim zadań odnoszących się do długoterminowej budowy podstaw zarządzania

i administrowania pieczą zastępczą w mieście, a więc m.in. kwestie dotyczące standardów współpracy

poszczególnych instytucji zaangażowanych w działalność organów publicznych w ramach systemu

92 Analizowane Programy wdrażane są/ były we wskazanych miastach w następujących okresach: w Krakowie w latach 2013-2015, w Poznaniu w latach 2014-2016, we Wrocławiu w latach 2015-2017, a w Gdańsku w latach 2012-2014, nowy program

jest na etapie konsultacji społecznych.


RAPORT Z BADANIA

56

pieczy zastępczej. Ze strategicznego punktu widzenia obecność tego rodzaju zadań w programie

stołecznym należy uznać za jego mocny punkt i przewagę nad programem krakowskim. Samo

zwrócenie uwagi na działania dotyczące standardów funkcjonowania systemu pieczy zastępczej

w Warszawie wskazuje na długofalowe i kompleksowe podejście do rozwiązywania problemów w tym

obszarze działalności instytucji publicznych – co zasługuje na jednoznacznie pozytywną ocenę.

Z kolei w programie warszawskim (w porównaniu do Krakowa) nie zostały wymienione zadania

odnoszące się do: (1) opracowania systemu motywującego do podjęcia roli rodziny zastępczej oraz (2)

kwestii prowadzenia (funkcjonowania) placówek opiekuńczo-wychowawczych. W pierwszym

z wymienionych przypadków należy domniemywać, iż było to zadanie na tyle szczegółowe, że nie

mogło znaleźć swojego odzwierciedlania explicite w programie warszawskim. W odniesieniu do

drugiego z zadań (czy też grupy zadań) sformułowanych w programie krakowskim można wyrazić

wątpliwość dotyczącą konieczności zawierania działań, które są zadaniami standardowymi

i podstawowymi w założeniach dokumentu programowego. Nie wpisanie tego rodzaju zadań

w programie dla m.st. Warszawy należy ocenić, jako raczej mocną stronę, a nie słabość.

Porównanie obowiązującego Poznańskiego Programu Wspierania Rodziny i Rozwoju Pieczy Zastępczej

(na lata 2014-2016) z programem stołecznym wskazuje na nieco większą szczegółowość zadań

w pierwszym z nich. Obydwa programy wykazują jeszcze większą zgodność w zakresie przewidzianych

do realizacji zadań w porównaniu do programu dla Krakowa. Należy zwrócić uwagę, że w programie

stołecznym w większym stopniu zostały zaakcentowane działania zmierzające do budowy podstaw

systemu pieczy zastępczej w wymiarze współpracy instytucji oraz standardów postępowania jednostek

publicznych, choć w programie poznańskim część tego rodzaju zadań również ma zostać zrealizowana

(przede wszystkim zadania dotyczące sfery monitoringu i ewaluacji). W programie dla Poznania

znajdujemy natomiast kilka zadań, które nie zostały wymienione w programie warszawskim. Dotyczą

one przede wszystkim kwestii usamodzielniania i wsparcia dla dorosłych wychowanków pieczy

zastępczej, ale również próby realizacji działań zmierzających do wsparcia rodzin biologicznych dzieci

przebywających w pieczy zastępczej, szerszego zaangażowania wolontariuszy w pomoc w ramach

pieczy oraz podejmowania współpracy z jednostkami badawczymi (potrzeby diagnostyczne). Podobnie

jak w programie krakowskim, w Poznaniu przewidziano również konieczność opracowania

i wdrożenia katalogu działań motywujących do utworzenia zawodowych rodzin zastępczych.

Zestawienie zadań przewidzianych do realizacji we wrocławskim programie rozwoju pieczy zastępczej

jest dość podobne do programu realizowanego w Krakowie, stąd wnioski wynikające z różnic

i podobieństw programu warszawskiego i wrocławskiego są w dużej mierze analogiczne do tych, które

przedstawiono wcześniej. Podstawową różnicą, która zwraca uwagę jest brak zadań integrujących cały

system pieczy zastępczej (standardy współpracy). Z kolei wśród zadań występujących w programie

realizowanym we Wrocławiu, które nie są uwzględnione w strukturze dokumentu dla Warszawy należy

wymienić m.in.: (1) zabezpieczenie środków na dofinansowanie wypoczynku dzieci oraz na inne

świadczenia fakultatywne przewidziane w ustawie; (2) zapewnienie pomocy prawnej oraz wsparcia

psychologicznego i pedagogicznego usamodzielnianym wychowankom. Pozostałe zadania

przedstawione w tabeli (wykraczające poza zakres programowy dla stolicy) mają charakter działań

rutynowych, wdrażanych standardowo.


RAPORT Z BADANIA

57

Porównanie Gdańskiego Programu Wspierania Rodziny i Rozwoju Pieczy Zastępczej (w zakresie

drugiego z wymienionych obszarów) do zestawu zadań realizowanych w Warszawie wskazuje

natomiast na zaakcentowanie w przypadku Gdańska szeregu działań mających na celu powrót dziecka

z pieczy zastępczej do rodziny biologicznej (zadania tego rodzaju nie występują w stołecznym

programie). Można jednak stwierdzić, że zaliczenie tego typu zadań do zakresu systemu pieczy

zastępczej nasuwa pewne wątpliwości. Zadania tego typu można bowiem zakwalifikować raczej jako

wsparcie rodziny, choć ich realizacja bezsprzecznie wpływa na jakość funkcjonowania systemu pieczy

zastępczej.

Podsumowując porównanie zakresu zadań przewidzianych do realizacji w pięciu wybranych do analizy

miastach należy stwierdzić, że cechą wyróżniającą programu dla Warszawy jest koncentracja na

problematyce organizacji systemu pieczy zastępczej w mieście. Skupienie się na kwestiach podstaw

organizacyjnych należy ocenić pozytywnie, jako wstępny etap długofalowej budowy systemu pieczy

zastępczej w Warszawie, dzięki któremu możliwe stałoby się rozwiązanie jednego z najbardziej

istotnych problemów społecznych. W pozostałych obszarach (wsparcie rodzinnych form pieczy

zastępczej, wsparcie form instytucjonalnych, usamodzielnienia) zestaw zadań przewidziany do

realizacji w Programie Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2013-2015 nie odbiega

znacząco od działań występujących w programach innych miast. Do wyjątków w zakresie zadań

obecnych w innych analizowanych miastach, które nie znajdują swojego odzwierciedlenia

w programie dla Warszawy należy zaliczyć przede wszystkim działania związane z projektowaniem

i wdrażaniem systemu motywacyjnego dla rodzin zastępczych (przede wszystkim zawodowych).

Zadanie takie znalazło się w programie krakowskim i poznańskim. Ponadto w programach innych miast

zostały uwzględnione takie elementy, jak:

⇒ działania związane z zapewnieniem wszechstronnej pomocy wychowankom pieczy zastępczej

(poradnictwo prawne, wsparcie psychologiczne i pedagogiczne);

⇒ działania związane z pomocą dla rodzin biologicznych dzieci umieszczonych w pieczy

zastępczej;

⇒ działania związane z upowszechnieniem wolontariatu (jako formy pomocy dzieciom

umieszczonym w pieczy zastępczej);

⇒ działania związane z podjęciem współpracy z jednostkami badawczymi w celu przygotowania

analiz systemu pieczy zastępczej.


RAPORT Z BADANIA

58

Tabela 15. Zestawienie zadań w Programach Rozwoju Pieczy Zastępczej w miastach wybranych dla analizy porównawczej.

Warszawa Kraków Poznań Wrocław Gdańsk

Zadania z zakresu rozwoju pieczy zastępczej w m.st. Warszawie i ich odpowiedniki w katalogu zadań w programach innych analizowanych miast

Diagnozowanie potrzeb miasta

w zakresie zabezpieczenia pieczy

zastępczej

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ Utworzenie i aktualizowanie bazy

danych o pieczy zastępczej

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ

Opracowanie i wdrożenie

standardów działań dotyczących

umieszczania dzieci w pieczy

zastępczej

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ Utworzenie systemu umieszczania

dzieci w pieczy zastępczej zgodnie

z potrzebami dzieci

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ Zebranie istniejących procedur i ich

analiza;

Uzupełnienie procedur

z wykorzystaniem dobrych praktyk

pod kątem rekomendowanych

kierunków działań

Wypracowanie modeli współpracy

Warszawskiego Centrum Pomocy

Rodzinie oraz OPS w zakresie

powrotu dziecka umieszczonego

w pieczy zastępczej do rodziny

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ

Wprowadzenie pilotażowego modelu

usamodzielniania wychowanków

pieczy zastępczej przebywających

w mieszkaniu chronionym

wypracowanego przez organizację

samorządową


Opracowanie i wdrożenie modeli

kontroli wykonywania zadań przez

podmioty pieczy zastępczej

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ (cz) Utworzenie systemu

umieszczania dzieci w pieczy

zastępczej zgodnie z potrzebami

dzieci;

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ (cz) Zwiększenie zintegrowania

działań pieczy instytucjonalnej

z pracownikiem socjalnym CPS,

szkołami, sądami i innymi


RAPORT Z BADANIA

59

(cz) Utworzenie i aktualizowanie bazy

danych o pieczy zastępczej;

(cz) Monitorowanie funkcjonowania

dziecka w pieczy zastępczej

instytucjami działającymi na rzecz

dziecka

Wypracowanie modeli współpracy

w systemie pieczy zastępczej

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ Zebranie istniejących procedur i ich

analiza;

Uzupełnienie procedur




Monitorowanie systemu pieczy

zastępczej

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ Utworzenie i aktualizowanie bazy


(cz) Monitorowanie funkcjonowania

dziecka w pieczy zastępczej;

(cz) Wstępne określenie problemów

systemu pieczy zastępczej oraz

przeprowadzenie badań w ich

zakresie

Prowadzenie rejestru osób

zakwalifikowanych oraz pełniących

funkcje rodziny zastępczej

zawodowej, niezawodowej oraz

rodzinnych domów dziecka

Prowadzenie rejestru osób




prowadzących rodzinne domy

dziecka;

(cz) Zebranie istniejących procedur

i ich analiza;

(cz) Uzupełnienie procedur



kierunków działań;

Monitorowanie sytuacji

wychowanków po zakończonym

procesie usamodzielnienia

Ewaluacja sytemu pieczy zastępczej BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ (cz) Utworzenie i aktualizowanie bazy


(cz) Wstępne określenie problemów

systemu pieczy zastępczej oraz

(cz) Prowadzenie rejestru osób




rodzinnych domów dziecka

(cz) Prowadzenie rejestru osób





RAPORT Z BADANIA

60

przeprowadzenie badań w ich

zakresie


dziecka;

(cz) Zebranie istniejących procedur

i ich analiza;

(cz) Uzupełnienie procedur




Pozyskiwanie kandydatów do

sprawowania rodzinnych form opieki

zastępczej

(cz) Zamieszczanie informacji

propagujących rodzicielstwo

zastępcze w lokalnych mediach,

organizowanie akcji informacyjnych;

Tworzenie nowych form rodzinnej

pieczy zastępczej;

Tworzenie nowych miejsc

w rodzinnej pieczy zastępczej

(cz) Zorganizowanie kampanii

społecznych poświęconych tematyce

zastępczego rodzicielstwa;

Zwiększenie liczby przeszkolonych

kandydatów do pełnienia funkcji

rodzinnych w systemie pieczy

zastępczej

Podejmowanie działań

propagujących i wspierających

rodzinną pieczę zastępczą;

Prowadzenie kwalifikacji kandydatów

na opiekunów zastępczych;

Organizowanie szkoleń dla


rodzin zastępczych zawodowych,

niezawodowych oraz prowadzących

rodzinne domy dziecka

Podejmowanie działań

propagujących i wspierających


Organizowanie szkoleń dla


rodzin zastępczych


standardów sprawowania rodzinnej

pieczy zastępczej, w tym

zawodowych rodzin zastępczych


dziecka


Profesjonalizacja rodzinnej pieczy

zastępczej

(cz) Nabór niezawodowych

i zawodowych rodzin zastępczych

oraz osób prowadzących rodzinne

domy dziecka;

Utworzenie co najmniej 6

zawodowych form pieczy zastępczej

rocznie, w tym 5 zawodowych rodzin

zastępczych i 1 rodzinnego domu

dziecka;

Zawieranie umów z kandydatami do

pełnienia funkcji rodziny zawodowej

oraz prowadzenia rodzinnych

domów dziecka;

(cz) Organizowanie szkoleń dla rodzin

zastępczych

Zawieranie umów z kandydatami do

pełnienia funkcji rodziny zawodowej

oraz prowadzenia rodzinnych

domów dziecka


RAPORT Z BADANIA

61

Prowadzenie kwalifikacji kandydatów

na rodziny zastępcze i osoby

prowadzące rodzinne domy dziecka;

(cz) Prowadzenie szkoleń dla

kandydatów na rodziny zastępcze

i osób prowadzących rodzinne domy

dziecka

Zorganizowanie i przeprowadzenie

szkoleń specjalistycznych

Poszerzenie kompleksowej, w tym

także specjalistycznej oferty wsparcia

dla rodzinnych form pieczy

zastępczej

(cz) Prowadzenie szkoleń dla

kandydatów na rodziny zastępcze

i osoby prowadzące rodzinne domy

dziecka

(cz) Opracowanie i realizacja

projektów profilaktycznych

oferujących każdej rodzinie

zastępczej wsparcie oraz

systematycznie diagnozujących

rodziny zastępcze w celu

wyszukiwania rodzin o potencjalnych

trudnościach;

Realizacja programów

gwarantujących kompleksowe

wsparcie rodzin sprawujących


Zwiększenie liczby koordynatorów

rodzinnej pieczy zastępczej o 2

rocznie;

Wypracowanie i wdrożenie modelu

funkcjonowania rodzin pomocowych

(cz) Przygotowanie i zapewnienie

superwizji zgodnie z potrzebami osób

pracujących z rodzinami

Zatrudnienie koordynatorów pieczy

zastępczej;

(cz) Organizowanie dla rodzin

zastępczych oraz pracowników

placówek opiekuńczo-

wychowawczych typu rodzinnego

grup wsparcia w celu integracji

środowiska rodzinnej pieczy

zastępczej;

(cz) Organizowanie specjalistycznego

poradnictwa psychologicznego,

pedagogicznego i prawnego dla

rodzin zastępczych oraz placówek

opiekuńczo-wychowawczych typu

rodzinnego

Zatrudnienie koordynatorów

rodzinnej pieczy zastępczej;

Warsztaty psychoedukacyjne dla

rodzin zastępczych mających na celu

podnoszenie ich kompetencji;

Organizowanie dla rodzin

zastępczych grup wsparcia w celu

integracji środowiska rodzinnej

pieczy zastępczej;

Zajęcia terapeutyczne dla dzieci

umieszczonych w pieczy zastępczej;

Organizowanie specjalistycznego



rodzin zastępczych

Tworzenie filialnych mieszkań dla

wychowanków placówek

(cz) Realizacja indywidualnych

programów usamodzielnienia;

Utworzenie mieszkań chronionych

dla pełnoletnich wychowanków

rodzinnych i instytucjonalnych form

Prowadzenie Mieszkań

Usamodzielnienia;

Rozszerzenie pomocy udzielanej

wychowankom w uzyskaniu

warunków mieszkaniowych;


RAPORT Z BADANIA

62

(cz) Świadczenie pracy socjalnej

i udzielanie wsparcia przez

koordynatorów;

Prowadzenie mieszkań chronionych

dla usamodzielnianych

wychowanków

pieczy zastępczej (po jednym

w każdym roku);

Opracowanie i wdrożenie zasad

przyznawania mieszkań dla

wychowanków opuszczających

pieczę zastępczą;

(cz) Wsparcie wychowanków pieczy

zastępczej w procesie

usamodzielnienia od początku ich

pobytu poza rodziną aż do

dorosłości.

(cz) Realizacja indywidualnych

programów usamodzielniania

Prowadzenie pracy z dziećmi, której

celem jest usamodzielnienie od

momentu umieszczenia ich w pieczy

zastępczej

Opracowanie i wdrożenie koncepcji

funkcjonowania centrów

administracyjnych do obsługi


wychowawczych

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ Utworzenie centrum

administracyjnego placówek

opiekuńczo-wychowawczych



standardów organizacyjnych


wychowawczych przy uwzględnieniu

specyficznych potrzeb

wychowanków

BRAK ANALOGICZNYCH ZADAŃ Przekształcenia placówek

opiekuńczo-wychowawczych


Zwiększenie kompetencji

zawodowych kadry placówek

opiekuńczo-wychowawczych m.in.

poprzez zapewnienie superwizji

metodycznych

Organizowanie specjalistycznych

szkoleń dla kadry wychowawczej

zatrudnionej w placówkach

(cz) Przygotowanie i zapewnienie

superwizji zgodnie z potrzebami osób

pracujących z rodzinami;

Zorganizowanie i przeprowadzenie

szkoleń specjalistycznych

(cz) Organizowanie dla pracowników



grup wsparcia w celu integracji

środowiska pieczy zastępczej;

(cz) Organizowanie specjalistycznego



(cz) Zwiększenie zintegrowania

działań pieczy instytucjonalnej

z pracownikiem socjalnym CPS,

szkołami, sądami i innymi

instytucjami działającymi na rzecz

dziecka


RAPORT Z BADANIA

63



Zadania z zakresu rozwoju pieczy zastępczej w porównywanych miastach, które nie znajdują odzwierciedlenia w katalogu zadań w programie dla m.st. Warszawy

W PROGRAMIE DLA

M.ST.WARSZAWY ZADANIE NIE

WYSTĘPUJE

Opracowanie systemu motywacji do

podjęcia roli rodziny zastępczej

Opracowanie i wdrożenie katalogu

działań motywujących do utworzenia

zawodowych rodzin zastępczych

Specjalistyczne szkolenia oraz

superwizje dla pracowników MOPS

Budowanie i podtrzymywanie relacji

dzieci umieszczonych w pieczy

z rodzinami i osobami bliskimi

z wykorzystaniem kompetencji

koordynatorów rodzinnej pieczy

zastępczej, placówek opiekuńczo-

wychowawczych oraz asystentów

rodzin i pracowników socjalnych

W PROGRAMIE DLA


WYSTĘPUJE

Prowadzenie placówek opiekuńczo-

wychowawczych (wszystkich typów)

Zapewnienie poradnictwa

specjalistycznego i terapii dla

pełnoletnich wychowanków pieczy

zastępczej

Zabezpieczenie środków na

dofinansowanie do wypoczynku poza

miejscem zamieszkania dziecka oraz

innych świadczeń fakultatywnych,

przewidzianych w ustawie

Praca edukacyjno-terapeutyczna

z rodzicami, którym czasowo

ograniczono władzę rodzicielską

poprzez umieszczenie dziecka

w pieczy zastępczej

W PROGRAMIE DLA


WYSTĘPUJE

Opracowanie i wdrożenie zasad

wspierania wychowanków

w samodzielnym życiu

Prowadzenie placówek opiekuńczo-

wychowawczych (wszystkich typów)

Udzielanie pomocy rodzinie

w uzyskaniu odpowiednich

warunków mieszkaniowych

W PROGRAMIE DLA


WYSTĘPUJE

Realizacja programów

kompleksowego oraz

systematycznego wsparcia

psychologicznego, pedagogicznego

i prawnego dla rodzin biologicznych

dzieci przebywających w różnych

formach pieczy zastępczej

Zapewnienie pomocy prawnej oraz

wsparcia psychologicznego

i pedagogicznego usamodzielnianym

wychowankom

Aktywizacja społeczna i zawodowa

rodziców biologicznych

W PROGRAMIE DLA


WYSTĘPUJE

Zbudowanie systemu wsparcia

wolontaryjnego;

Współpraca koordynatora

z asystentem rodziny biologicznej

Opiniowanie wniosków do sądów

dotyczących powrotu dziecka do

rodziny


RAPORT Z BADANIA

64

dziecka umieszczonego tymczasowo

w jednej z form pieczy zastępczej

W PROGRAMIE DLA


WYSTĘPUJE

Przygotowanie planu i propozycji

działań podejmowanych we

współpracy z jednostkami

badawczymi

Stworzenie warunków do

kontynuowania nauki przez

wychowanków

Źródło: opracowanie własne na podstawie programów rozwoju pieczy zastępczej w m.st. Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Gdańsku

Uwaga: oznaczenie (cz) w komórkach tabeli – zadanie w sposób częściowy wpisuje się w zakres analogicznego działania w Programie Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie


RAPORT Z BADANIA

65

5.6. Wsparcie miast w funkcjonowaniu rodzinnych form pieczy zastępczej

Oceny rezultatów programów pieczy zastępczej dokonano na podstawie informacji pozyskanych

z instytucji organizujących pieczę zastępczą w czterech wybranych dużych ośrodkach miejskich

w Polsce (w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Gdańsku). Jak wspomnieliśmy, Programy obowiązujące

we wskazanych miastach są realizowane w różnych horyzontach czasowych93, co znacząco utrudnia

rzetelną ocenę funkcjonowania systemu pieczy zastępczej (dodatkowo wszelkie dane statystyczne

udostępniane są z pewnym opóźnieniem). Stąd zakres czasowy przedstawionych poniżej

charakterystyk ogranicza się do sprawozdań za lata 2013-2014 (odrębnie dla każdego roku). Umożliwia

to porównywalność prezentowanych danych, choć należy zastrzec, że realizacja programów w każdym

z miast jest na nieco innym etapie.

5.6.1. Poznań

Wsparcie finansowe dla dzieci umieszczonych w rodzinnej pieczy zastępczej w 2013 r. wyniosło:

⇒ Około 5,3 mln zł na comiesięczne świadczenia dla 678 dzieci, co w przeliczeniu na 1 dziecko

zamyka się kwotą ponad 7 800 zł;

⇒ Około 128,5 tys. zł na jednorazowe świadczenia dla 96 dzieci na pokrycie niezbędnych kosztów

związanych z przyjęciem dziecka (średnio ok. 1338 zł na jedno dziecko);

⇒ Około 14,3 tys. zł na pokrycie kosztów zdarzenia losowego dla 18 dzieci (średnio 794 zł na

jedno dziecko);

⇒ Około 8,3 tys. zł na dofinansowanie wypoczynku poza miejscem zamieszkania dla 21 dzieci

(średnio 395 zł na jedno dziecko);

⇒ Około 5,7 tys. zł na świadczenia dla 7 rodzin pomocowych dla 10 dzieci (570 zł na jedno

dziecko).

Łączne bezpośrednie wsparcie finansowe na rzecz dzieci w ramach rodzinnej pieczy zastępczej w 2013

r. wyniosło zatem ok. 5,456 mln zł, co w przeliczeniu na jedno dziecko w rodzinnej pieczy zastępczej

zamknęło się w kwocie niespełna 8050 zł.

Wśród 678 dzieci wychowywanych we wszystkich formach rodzinnej pieczy zastępczej, blisko 60%

stanowili podopieczni spokrewnionych rodzin zastępczych (402 dzieci). Na koniec 2013 r.

funkcjonowało 8 rodzin zastępczych zawodowych, które pełniły funkcję pogotowia rodzinnego (łącznie

pod ich opieką znajdowało się 67 dzieci), 6 zawodowych rodzin zastępczych wielodzietnych (26 dzieci),

5 rodzin zastępczych specjalistycznych (10 dzieci) oraz 5 rodzin zastępczych zawodowych,

sprawujących opiekę nad 17 dzieci94.

W głównej instytucji organizującej rodzinną pieczę zastępczą w Poznaniu, a więc w Miejskim Ośrodku

Pomocy Rodzinie (MOPR) w charakteryzowanym okresie (2013 r.) zatrudnionych było 11

93 W Krakowie w latach 2013-2015, w Poznaniu – 2014-2016, we Wrocławiu – 2015-2017, a w Gdańsku 2012-2014, nowy

program jest na etapie konsultacji społecznych. 94 Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Poznaniu w 2013 r., Poznań, styczeń 2014.


RAPORT Z BADANIA

66

koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, którzy podjęli współpracę z 273 rodzinami zastępczymi

oraz 71 pełnoletnimi wychowankami rodzin zastępczych.

Działalność MOPR w Poznaniu, jako organizatora rodzinnej pieczy zastępczej polegała w głównej

mierze na:

⇒ Wydawaniu opinii zarezerwowanych dla organizatora rodzinnej pieczy zastępczej (w liczbie

237);

⇒ Uzupełnieniu dokumentacji odnoszącej się do nowych 132 dzieci, które zostały umieszczone

w rodzinnej pieczy zastępczej w 2013 r.;

⇒ Przekazaniu informacji do Wielkopolskiego Ośrodka Adopcyjnego o dzieciach z uregulowaną

sytuacją prawną (24 informacje);

⇒ Zorganizowaniu opieki w formie rodziny pomocowej dla 11 dzieci (łącznie 8 rodzin).

Wśród innych działań pracowników MOPR należy wymienić uczestnictwo koordynatorów pieczy

zastępczej w 41 spotkaniach poświęconych ocenie sytuacji dziecka umieszczonego w rodzinie

zastępczej, aktywność w zakresie udzielania porad rodzinom zastępczym oraz rodzinom biologicznym

i pełnoletnim wychowankom pieczy zastępczej w ramach poradnictwa specjalistycznego

(koordynatorzy – łącznie 325 porad), czy też przeprowadzenie zajęć dla rodzin zastępczych na temat

m.in. nadpobudliwości psychoruchowej oraz motywowania do nauki. Ponadto koordynatorzy

rodzinnej pieczy zastępczej zorganizowali wyjazd terapeutyczny dla rodzin zastępczych (15

uczestników).

W zakresie usamodzielnień ogólna wartość pomocy finansowej miasta wyniosła ponad 1,530 mln zł.

Na wydatki te składały się:

⇒ Wypłaty stałej miesięcznej pomocy na kontynuowanie nauki dla 262 osób na kwotę 1,172 mln

zł (średnio ok. 4 457 zł na jednego wychowanka);

⇒ Wypłaty pomocy na usamodzielnienie dla 32 osób w wysokości 164,8 tys. zł (średnio 5 150 zł

na jednego wychowanka);

⇒ Wypłaty pomocy na zagospodarowanie (w tym w formie rzeczowej) dla 55 osób na kwotę

193,5 tys. zł (średnio 3 550 zł na jednego wychowanka).

Poza bezpośrednią pomocą finansową jedną z form wsparcia przy usamodzielnianiu jest prowadzenie

mieszkań chronionych. W przypadku MOPR w Poznaniu w jedynym takim mieszkaniu w 2013 r.

zamieszkiwały 4 pełnoletnie wychowanki rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Zmiany dotyczące wysokości wsparcia finansowego dla dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej w 2014 r.

należy uznać za niewielkie. W poszczególnych kategoriach wielkość wydatków wyniosła:

⇒ Około 5,58 mln zł na comiesięczne świadczenia dla 704 dzieci, co w przeliczeniu na 1 dziecko

zamyka się kwotą ponad 7 937 zł;

⇒ Około 154,3 tys. zł na jednorazowe świadczenia dla 85 dzieci na pokrycie niezbędnych kosztów

związanych z przyjęciem dziecka (średnio ok. 1 815 zł na jedno dziecko);


RAPORT Z BADANIA

67

⇒ Około 9,8 tys. zł na pokrycie kosztów zdarzenia losowego dla 20 dzieci (średnio 495 zł na jedno

dziecko);

⇒ Około 10,2 tys. zł na dofinansowanie wypoczynku poza miejscem zamieszkania dla 34 dzieci

(średnio ok. 300 zł na jedno dziecko);

⇒ Około 18,8 tys. zł na świadczenia dla 14 rodzin pomocowych dla 26 dzieci (723 zł na jedno

dziecko).

W 2014 r. z pomocy finansowej skorzystało 704 dzieci przebywających w 495 rodzinach zastępczych,

z czego najwięcej dzieci umieszczonych było w rodzinach spokrewnionych. W tym samym roku

w Poznaniu funkcjonowało 9 rodzin zastępczych zawodowych pełniących rolę pogotowia rodzinnego,

w których umieszczonych zostało 63 dzieci, 7 rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych (12

dzieci) oraz 12 rodzin zastępczych zawodowych (49 dzieci). Łączne wydatki związane

z funkcjonowaniem zastępczych rodzin zawodowych, rodzin pomocowych oraz osób zatrudnionych do

pomocy przy sprawowaniu opieki nad dziećmi wyniosły ponad 7 mln zł.

W odniesieniu do liczby koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej należy stwierdzić spadek

zatrudnienia w porównaniu do roku poprzedniego o 1 etat (łącznie 10 etatów). Koordynatorzy podjęli

współpracę z 279 rodzinami zastępczymi i 90 pełnoletnimi wychowankami rodzin zastępczych. Za

niezwykle pozytywny fakt należy również uznać utworzenie nowych zastępczych rodzin

zawodowych:

⇒ 2 pełniących funkcję pogotowia rodzinnego;

⇒ 2 specjalistycznych;

⇒ 1 zawodowej bez specjalizacji.

Formy aktywności MOPR, jako organizatora rodzinnej pieczy zastępczej w 2014 r. nie uległy zasadniczej

zmianie, nie stwierdzono również znaczących różnic w odniesieniu do liczby poszczególnych form

aktywności. W odniesieniu do ogólnej kwoty przeznaczonej na usamodzielnienie wychowanków

stwierdzono niewielki wzrost wydatków w porównaniu z 2013 r. (o ok. 20 tys. zł do kwoty 1,550 mln

zł). Za znaczącą pozytywną zmianę należy uznać natomiast wzrost liczby mieszkań chronionych –

w 2014 r. funkcjonowały 4 tego rodzaju mieszkania (łącznie zamieszkiwało je 23 wychowanków). Liczbę

mieszkań chronionych należy jednak uznać za niedostosowaną do potrzeb wychowanków.

5.6.2. Gdańsk

W 2013 r. organizator pieczy zastępczej w Gdańsku, którym jest Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie

podjął szereg działań mających na celu poprawę jakości systemu pieczy zastępczej w mieście, tj:

⇒ Prowadził szkolenia kandydatów na zawodowe i niezawodowe rodziny zastępcze, kandydatów

na pełnienie dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego oraz szkolenie

dla już funkcjonujących form rodzinnej pieczy zastępczej (organizacja 6 szkoleń, w których

wzięło udział 66 rodzin);

⇒ Utworzył 8 nowych zawodowych rodzin zastępczych oraz 12 niezawodowych;


RAPORT Z BADANIA

68

⇒ Zatrudnił 4 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, którzy objęli wsparciem 125 rodzin

zastępczych i rodzinnych domów dziecka;

⇒ Pozyskał środki na szkolenia dla kandydatów do pełnienia rodzinnych form pieczy zastępczej

oraz na szkolenia rodzin a także wynagrodzenia dla nowopowstałych rodzin zastępczych

zawodowych i rodzinnych domów dziecka;

⇒ Przygotował nowy podział zadań i nowej struktury komórek realizujących zadania w obszarze

rodzinnej pieczy zastępczej, co miało na celu zwiększenie efektywności tego rodzaju działań.

W odniesieniu do zadań szczegółowych w zakresie rodzinnej pieczy zastępczej wsparcie udzielone

przez organizatora obejmowało zróżnicowane formy95:

⇒ Organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub

prowadzenia rodzinnego domu dziecka;

⇒ Zapewnienie dostępu do szkoleń rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy

dziecka w celu podniesienia ich kwalifikacji;

⇒ Zapewnienie pomocy i wsparcia osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą w ramach

grup wsparcia oraz organizowanie pomocy wolontariuszy i rodzin pomocowych;

⇒ Prowadzenie poradnictwa i terapii dla osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą i ich dzieci

oraz dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej.

Ogólna liczba dzieci przebywających w różnych formach rodzinnej pieczy zastępczej w 2013 r. na

terenie Gdańska wyniosła 620 i była wyższa w porównaniu do roku poprzedniego o 23 podopiecznych.

Jako stosunkowo duży należy określić udział dzieci przebywających w rodzinach zastępczych

zawodowych (ponad 15%, 94 dzieci) oraz w rodzinnych domach dziecka (blisko 8%, 48 dzieci). Łączne

wydatki organizatora pieczy związane z przebywaniem dzieci we wszystkich formach rodzinnej pieczy

zastępczej wyniosły w 2013 r. ponad 6,444 mln zł, co przekłada się na kwotę ok. 10 400 zł na jednego

podopiecznego (suma ta jest znacząco wyższa w porównaniu z Poznaniem). Za nieco mniej korzystną

należy uznać sytuację dotyczącą liczby koordynatorów pieczy zastępczej w Gdańsku – jest ich

bowiem zaledwie 4, mając pod opieką 125 rodzin.

W 2013 r. MOPR przeprowadził szereg szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze zawodowe

i niezawodowe, których łącznie uczestniczyło 45 osób. Działalność szkoleniowa MOPR-u była

uzupełniana przez Stowarzyszenie Rodzin Zastępczych i Adopcyjnych „Pelikan” w Gdańsku (46 osób

uczestniczących). Działalność organizatora pieczy uzupełniała aktywność w zakresie prowadzenia grup

wsparcia, w których uczestniczyło łącznie 31 osób.

W odniesieniu do działań dotyczących usamodzielnienia wychowanków w Gdańsku funkcjonują 3

mieszkania chronione. Z tej formy pomocy w 2013 r. skorzystało 18 wychowanków.

Działania prowadzone przez MOPR w Gdańsku w 2014 r. w większości stanowiły kontynuację zadań

z poprzedniego roku (wymienionych powyżej). W tym roku przeprowadzona została kampania

społeczna „Podziel się Domem – Zostań Rodziną Zastępczą”, która miała na celu stworzenie zasobów

95 Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku w 2013 r., Gdańsk, 2014.


RAPORT Z BADANIA

69

kadrowych w postaci przeszkolonych i przygotowanych do pełnienia swojej roli opiekunów

zastępczych.

W porównaniu do 2013 r. liczba dzieci przebywających we wszystkich formach rodzinnej pieczy

zastępczej zmniejszyła się do 589. Wzrósł natomiast odsetek dzieci przebywających w zawodowych

rodzinach zastępczych (17,6%, 104 dzieci) oraz w rodzinnych domach dziecka (9,3%, 55 dzieci). Za

pozytywną zmianę należy również uznać wzrost liczby koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej do

7 (świadczących wsparcie dla 204 rodzin).

W 2014 r. MOPR zrealizował trzy znaczące projekty skierowane dzieci i młodzieży przebywających

w pieczy zastępczej. Były to: (1) „Diagnoza dzieci przebywających w rodzinach zastępczych, których

matki spożywały alkohol” (40 specjalistycznych diagnoz występowania zespołu FASD/FAS,

potwierdzono zaburzenia u 27 dzieci); (2) „Warsztaty psychoedukacyjne – wakacyjna szkoła”

(organizacja 7-dniowego wyjazdu dla 12 dzieci pochodzących z rodzin alkoholowych przebywających

obecnie w rodzinnej pieczy zastępczej); (3) „Start w dorosłość” (podniesienie aktywności społecznej,

edukacyjnej i zawodowej 20 wychowanków pieczy zastępczej z terenu Gdańska).

5.6.3. Kraków

W ramach rodzinnej pieczy zastępczej w 2013 r. organizator na terenie miasta Krakowa – Miejski

Ośrodek Pomocy Społecznej zrealizował następujące działania, które wynikały z założeń Programu

Rozwoju Pieczy Zastępczej96:

⇒ Prowadzenie naboru kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny

zastępczej niezawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka – przeprowadzona

została szeroka kampania informacyjna w lokalnej prasie i telewizji oraz na stronach

internetowych MOPS prezentująca sylwetki osób sprawujących pieczę, jej efektem było

zgłoszenie się 46 osób zainteresowanych sprawowaniem rodzinnej pieczy zastępczej;

⇒ Kwalifikowanie osób kandydujących do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia

rodzinnego domu dziecka oraz wydawanie zaświadczeń kwalifikacyjnych (155 godzin szkoleń,

102 postępowania kwalifikacyjne);

⇒ Zapewnienie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka szkoleń

mających na celu podnoszenie ich kwalifikacji;

⇒ Zapewnienie pomocy i wsparcia osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą,

w szczególności w ramach grup wsparcia oraz rodzin pomocowych;

⇒ Współpraca ze środowiskiem lokalnym, w szczególności z sądami, instytucjami oświatowymi,

podmiotami leczniczymi oraz kościołami i związkami wyznaniowymi;

⇒ Prowadzenie poradnictwa i terapii dla osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą i ich dzieci

oraz dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej (poradnictwem objęto m.in. 163 rodziny

zastępcze spokrewnione i niezawodowe, 104 dzieci umieszczonych w tych rodzinach oraz 7

dzieci własnych rodziców zastępczych – łącznie udzielono 1171 indywidualnych porad

psychologicznych);

96 Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krakowie za rok 2013, Kraków, 2014


RAPORT Z BADANIA

70

⇒ Zapewnienie pomocy prawnej osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą,

w szczególności w zakresie prawa rodzinnego (z porad skorzystało 51 rodzin zastępczych);

⇒ Organizowanie pomocy wolontariuszy;

⇒ Zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną

w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających (36 zgłoszeń dotyczących dzieci

umieszczonych w rodzinach zastępczych spokrewnionych i niezawodowych oraz 56 zgłoszeń

dzieci z rodzin zawodowych);

⇒ Udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnej pieczy zastępczej (tworzenie

i realizacja 63 indywidualnych programów usamodzielniania.

Zasoby kadrowe wspierające rozwój systemu pieczy zastępczej w Krakowie należy uznać za znaczące.

W 2013 r. w mieście pracowało 17 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, a ich pracę

wspomagało 4 specjalistów-psychologów oraz 20 pracowników MOPS (realizujących zadania

organizatora pieczy zastępczej).

W ramach systemu rodzinnej pieczy zastępczej pomocą finansową w 2013 r. zostało objętych łącznie

491 rodzin zastępczych (wszystkich form), w których łącznie przebywało 699 dzieci. W zakresie

usamodzielniania wychowanków udzielono pomocy 420 osobom, jedną z form wsparcia było

uczestnictwo 20 wychowanków w projekcie „Pora na aktywność” (Projekt UE).

W roku 2014 kontynuowano większość charakteryzowanych działań z roku poprzedniego. Znaczące

efekty przyniosła realizacja kampanii informacyjnej „Rodzic zastępczy – moja praca” objęta

patronatem Prezydenta Miasta Krakowa (akcja prezentująca sylwetki zawodowych rodziców

zastępczych w lokalnych mediach i na stronach internetowych, foldery i plakaty). Efektem kampanii

było zgłoszenie osobiste lub telefoniczne 96 osób zainteresowanych podjęciem obowiązków

zawodowego rodzica zastępczego. Do końca 2014 r. pięć z tych osób podjęło już opiekę nad dziećmi.

W porównaniu do roku poprzedniego zasoby kadrowe nieznacznie się zmniejszyły – rodziny zastępcze

wspierało 16 koordynatorów pieczy i 4 specjalistów-psychologów oraz 20 pracowników MOPS

realizujących zadania organizatora rodzinnej pieczy zastępczej.

W 2014 r. pomocą finansową objęto 492 rodziny zastępcze: zawodowe, spokrewnione i niezawodowe

oraz rodzinny dom dziecka (łącznie przebywało w nich 686 dzieci). W przypadku 7 rodzin zastępczych,

na własny wniosek nie korzystają one ze wsparcia finansowego. Główną pozycją w wydatkach miasta

dotyczącą systemu rodzinnej pieczy zastępczej stanowią świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania

dziecka – wyniosły one w 2014 r. ponad 5,23 mln zł (średnio ponad 7 600 zł na dziecko).

Warto również podkreślić, że Uchwałą Rady Miasta Krakowa (Nr LXXIX/1198/13 z późn. zm.)

w odniesieniu do zawodowych rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka

wprowadzono specjalne warunki ich wynagradzania. Przyjęte stawki wynagrodzenia są wyższe od

minimalnych określonych w ustawie (dla rodzin zastępczych zawodowych stawki te wynoszą od 2 800

zł brutto w przypadku opieki nad 2 dzieci do 4 000 zł brutto w przypadku opieki nad 4 dzieci;

w przypadku osoby prowadzącej rodzinny dom dziecka wahają się w zakresie od 4 400 zł brutto do


RAPORT Z BADANIA

71

4 600 zł brutto w zależności od liczby podopiecznych). Wydaje się jednak, że motywacje finansowe nie

są decydujące w kwestii podejmowania decyzji o podjęciu obowiązków zawodowego opiekuna

zastępczego.

5.6.4. Wrocław

We Wrocławiu za pomoc rodzinom zastępczym, prowadzącym rodzinne domy dziecka oraz

usamodzielnianym wychowankom tych rodzin odpowiada Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej.

Zadania te realizują koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej (12 osób) oraz pracownicy socjalni (10

osób), z których każdy ma pod opieką do 30 rodzin zastępczych.

W 2013 roku opieką koordynatorów i pracowników socjalnych objętych było 798 rodzin zastępczych,

w których przebywało 1 067 dzieci. W tej liczbie było 577 rodzin spokrewnionych (714 dzieci), 202

rodziny niezawodowe (259 dzieci) i 19 rodzin zawodowych (w różnych okresach przebywało w nich

łącznie 94 dzieci). Funkcjonował 1 rodzinny dom dziecka, w którym, w przeciągu całego roku,

przebywało 9 dzieci.

W 2013 roku podpisano umowy z 2 nowymi rodzinami zastępczymi zawodowymi. Rozwiązano

natomiast umowy z 3 rodzinami zawodowymi pełniącymi funkcje pogotowia rodzinnego.

Łącznie na wynagrodzenia w ramach rodzinnej pieczy zastępczej wydano 702 762 zł (, w tym 2 380 zł.

dla rodzin pomocowych).

W 2013 roku przyznano rodzinom zastępczym świadczenia w łącznej wysokości 8 720 412 zł., w tym:

• Wydatki na rodziny zastępcze spokrewnione – 5 381 794 zł;

• Wydatki na rodziny zastępcze niezawodowe – 2 651 380 zł;

• Wydatki na rodziny zastępcze zawodowe – 578 337 zł;

• Wydatki na rodzinne domy dziecka – 99 523 zł;

• Wydatki na rodziny pomocowe – 9 378 zł.

Wysokość wydatków na opiekę i wychowanie dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej poniesione przez

gminę wyniosły w 2013 r. 289 738 zł.

Pomoc dla osób usamodzielnianych – wychowanków pieczy zastępczej wyniosła 1 336 211 zł., w tym:

• Pomoc na kontynuowanie nauki dla 163 wychowanków rodzin zastępczych – 972 656 zł;

• Pomoc na usamodzielnienie dla 46 osób – 198 226 zł;

• Pomoc na zagospodarowanie dla 44 osób – 165 329 zł.

Na zadania związane ze szkoleniami w zakresie pieczy zastępczej MOPS wydał łącznie 21 387 zł.

Przeprowadzono następujące typy szkoleń:

• Dla kandydatów na rodziny zastępcze oraz rodzin zastępczych niezawodowych – przeszkolono

60 kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe, 6 kandydatów na rodziny zastępcze

zawodowe i 44 na rodziny zastępcze niezawodowe (19 887 zł);

• Dla rodzin zawodowych (1 500 zł).


RAPORT Z BADANIA

72

8 rodzin zastępczych zawodowych skorzystało z przerwy w sprawowaniu opieki nad dzieckiem

w związku z wypoczynkiem. Rodziny te stanowiły dla siebie nawzajem rodziny pomocowe.

Zawodowym opiekunom, którzy nie skorzystali z przerwy, dofinansowano wypoczynek poza miejscem

zamieszkania dziecka w wieku 6-18 lat. Świadczenie to przyznano 16 dzieci z rodzin zastępczych

zawodowych i 2 dzieci z rodzinnego domu dziecka (łącznie 14 400 zł).

W 2013 r. we Wrocławiu funkcjonowały 4 mieszkania chronione przeznaczone dla wychowanków

rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo – wychowawczych (prowadzone przez Stowarzyszenie

Pomocy Wzajemnej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego).

Zrealizowano 2 zadania współfinasowane z dotacji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej;

• Zadanie w ramach „Resortowego Programu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej

na rok 2013 – asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej” (I-XII 2013),

w ramach tego zadania sfinansowano poprawę funkcjonowania 345 wrocławskich rodzin

zastępczych, poprzez zapewnienie wsparcia 12 koordynatorów rodzinnej pieczy

zastępczej;

• Zadanie w ramach „Resortowego Programu wspierania rozwoju rodzinnej pieczy

zastępczej na rok 2013” (I-XII 2013); jego celem był rozwój rodzinnej formy pieczy

zastępczej we Wrocławiu poprzez wzrost liczby osób przygotowanych do pełnienia funkcji

rodziny zastępczej oraz wzrost liczby dzieci umieszczonych w rodzinnej pieczy zastępczej;

w ramach zadania zorganizowano 2 szkolenia dla kandydatów do sprawowania funkcji

rodzinnej pieczy zastępczej (dla 32 osób), szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy

dla osób pełniących funkcję rodziny zastępczej (dla 12 osób) oraz utworzono 2 nowe

zawodowe rodziny zastępcze dla łącznej liczby 6 dzieci97.

5.7. Działania na celu pozyskiwanie kandydatów do prowadzenia rodzinnych form

pieczy zastępczej

We wszystkich Miastach uwzględnionych w analizie porównawczej prowadzono 2 zasadnicze działania

nakierowane bezpośrednio na pozyskiwanie kandydatów do prowadzenia rodzinnych form pieczy

zastępczej: działania informacyjno-promocyjne oraz szkolenia dla kandydatów do sprawowania

wspomnianych form pieczy zastępczej. W tabeli 16 zaprezentowano główne sposoby realizowania tych

działań w poszczególnych miastach:

Tabela 16. Działania zmierzające do pozyskania kandydatów do prowadzenia rodzinnych form pieczy zastepczej

Warszawa

Prowadzenie szkoleń

dla kandydatów na

opiekunów

zastępczych

Szkolenia prowadzone są według programu PRIDE przez Ośrodek Wsparcia Rodzinnej Pieczy

Zastępczej PORT Towarzystwa „NASZ DOM”.

97 Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu za rok 2013, Wrocław 2014


RAPORT Z BADANIA

73

Działania

informacyjno-

promocyjne

1) XII 2014/I 2015; kampania społeczna prowadzona przez OWRP PORT pod hasłem „W rodzinie cieplej” (w ramach bezpłatnej emisji w 6 kanałach Telewizji Polskiej: TVP1, TVP2,

TVP INFO, TVP POLONIA, TVP REGIONALNA oraz TVP KULTURA w okresie świąteczno-

noworocznym emitowany był spot telewizyjny; równolegle prowadzona była kampania

internetowa, w której ramach można było obejrzeć dłuższą – reżyserską wersję spotu);

2) 2014 r., Ośrodek PORT realizował kampanię społeczną „Listy do rodziny”; w jej ramach

stworzone zostały animacje i etiudy dokumentalne opowiadające o opiekunach zastępczych,

rozdystrybuowane zostały plakaty m.in. w szkołach, przedszkolach, żłobkach, bibliotekach,

domach kultury, urzędach dzielnic, organizacjach pozarządowych; w okresie świątecznym

w metrze oraz tramwajach warszawskich pojawił się spot; przygotowany także został

reportaż „Pogotowie rodzinne”, wyemitowany w programie „Reporter Polski” w TVP 2;

3) Kampanie stricte rekrutacyjne mające na celu promowanie idei rodzinnej pieczy zastępczej

prowadzone były przez PORT przed 2011 r. (np. kampania „Najbardziej twórczy zawód świata

- 2009 r.);

4) Od 2011 r. OWRP PORT wydaje informator o opiece zastępczej „W rodzinie cieplej”;

5) Cyklicznie, od kilku lat w dzień rodzicielstwa zastępczego przypadający 30 maja odbywają się

specjalne przejazdy Warszawskim Tramwajem Promocyjnym, w którym m.in. pracownicy

PORT-u i WCPR udzielają zainteresowanym mieszkańcom informacji o pieczy zastępczej;

6) Miasto współorganizuje Kongres Rodzicielstwa Zastępczego, którego inicjatorem jest

Koalicja Na Rzecz Rodzinnej Pieczy Zastępczej, w 2015 roku Kongres został zorganizowany po

raz trzeci.

Poznań


dla kandydatów na

opiekunów

zastępczych

W realizację szkoleń zaangażowany jest bezpośrednio organizator pieczy zastępczej Centrum

Wspierania Rodzin „Swoboda”;

Szkolenie teoretyczne i praktyczne prowadzone jest na podstawie autorskiego programu pn.

„Szkolenia dla kandydatów do sprawowania pieczy zastępczej” (zatwierdzony przez MPiPS).

Działania

informacyjno-

promocyjne

Za działania informacyjno-promocyjne odpowiedzialny jest w głównej mierze organizator

rodzinnej pieczy zastępczej, w ich ramach organizowane są pikniki rodzinne z okazji Dnia

Rodzicielstwa Zastępczego oraz eventy dla rodzin zastępczych i dzieci z okazji Dnia Rodzicielstwa

Zastępczego czy Dnia Dziecka, Dnia Babci i Dziadka, Mikołajek i in.;

Dni otwarte, spotkania informacyjne w Centrum;

Organizowane są konferencje dla praktyków ze środowiska rodzinnej pieczy zastępczej, w tym

dla rodzin zastępczych, ostatnia pod hasłem „Być świadomym rodzicem zastępczym”.

Gdańsk


dla kandydatów na

opiekunów

zastępczych

W realizację szkoleń zaangażowany jest bezpośrednio organizator pieczy zastępczej MOPR

w Gdańsku, Dział Pieczy Zastępczej;

Szkolenia odbywają się na bazie autorskiego programu szkoleniowego zatwierdzonego przez

MPiPS.


RAPORT Z BADANIA

74

Działania

informacyjno-

promocyjne

„Podziel się domem. Zostań rodzicem zastępczym” – akcja społeczna na rzecz pozyskania nowych

RZ prowadzona od kilku lat przez MOPS w Gdańsku we współpracy z ośrodkami adopcyjno –

opiekuńczymi (plakaty, banery rozprowadzane w m.in. w parafiach, spółdzielniach

mieszkaniowych, instytucjach samorządowych, sklepach w dzielnicach itd., spotkania

w gdańskich centrach handlowych specjalistów z MOPS i ośrodków adopcyjno – opiekuńczych);

Organizowane są konferencje dla praktyków ze środowiska rodzinnej pieczy zastępczej, w tym

dla rodzin zastępczych, ostatnia pod hasłem „W trosce o dobro dziecka - gdańskie doświadczenia

i wyzwania pieczy zastępczej”.

Wrocław


dla kandydatów na

opiekunów

zastępczych

W realizację szkoleń zaangażowany jest bezpośrednio organizator pieczy zastępczej MOPS we

Wrocławiu;

Szkolenia dla kandydatów na opiekunów zastępczych realizowane są przez Fundację MAIO,

według autorskiego programu „Podróż do Rodzicielstwa” (na zlecenie Gminy Wrocław) oraz

przez Ośrodek Adopcyjny Dolnośląskiego Ośrodka Polityki Społecznej na podstawie Programu

„PRIDE – Rodzinna opieka zastępcza" oraz RODZINA.

Działania

informacyjno-

promocyjne

Od 2010 roku w ramach projektu Wrocławska Podróż do Rodzicielstwa podejmowane są

inicjatywy mające na celu zintegrowanie i wsparcie środowiska pieczy zastępczej oraz

promowania tej idei; zespół projektowy tworzą przedstawiciele Miejskiego Ośrodka Pomocy

Społecznej, Wrocławskiego Centrum Opieki i Wychowania oraz Fundacji MAIO;

Konferencja popularnonaukowa "Wsparcie systemu pieczy zastępczej".

Kraków


dla kandydatów na

opiekunów

zastępczych

W realizację szkoleń zaangażowany jest bezpośrednio organizator pieczy zastępczej MOPS

w Krakowie (szkolenia wyłącznie dla mieszkańców Krakowa); szkolenia prowadzą krakowskie

ośrodki adopcyjno-opiekuńcze.

Działania

informacyjno-

promocyjne

1) MOPS Kraków realizuje kampania „Kocham. Wychowuję. Pracuję. Jestem rodzicem

zastępczym” - projekt służący budowaniu lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną

realizowany, nagrodzony przez MPiPS (billboardy, citylighty akcji, plakaty, ulotki, plansze

reklamowe w Mtelewizji, spotkania z RZ w parafiach krakowskich, punkty informacyjne

MOPS podczas 4 miejskich imprez, 3 filmy o RZ i RDD emitowane przez TVPInfo);

2) „Rodzic zastępczy-moja praca” - w Krakowie prowadzone są od kilku lat akcje skierowane do

krakowian, którzy mogliby zostać RZ (niezawodowymi lub zawodowymi), jedna z ostatnich

rozpoczęła się w X 2014 r. (plakaty, ulotki, spoty w telewizji i na stronie internetowej MOPS);


RAPORT Z BADANIA

75

3) Inne ciekawe inicjatywy: w 2015 r. MOPS ogłosił konkurs zatytułowany „I tak zostaliśmy

rodziną zastępczą…” dla krakowskich rodzin zastępczych wszelkiego typu oraz rodzinnych

domów dziecka; przewidziano atrakcyjne nagrody dla uczestników i wykorzystanie historii

w procesie promowania idei rodzicielstwa zastępczego; w 2011 r. zawodowym rodzinom

zastępczym zostały wręczone listy gratulacyjne a tym z 10-letnim stażem odznaczenia

Honoris Gratia, w ramach uroczystości wręczono też symboliczne, a równocześnie atrakcyjne

prezenty.


5.8. Podsumowanie

Dokonując analizy danych statystycznych dotyczących rodzinnej pieczy zastępczej w miastach

wybranych do benchmarkingu, wyraźnie zauważa się stosunkowo dużą, w porównaniu z Warszawą

(17 RZZ i 8 RDD), liczebność rodzin zastępczych zawodowych i rodzinnych domów dziecka

funkcjonujących w Gdańsku (31 RZZ i 9 RDD) i w Krakowie (34 RZZ i 3 RDD). Gdy weźmiemy pod

uwagę liczbę dzieci przebywających w analizowanych formach rodzinnej pieczy zastępczej

w poszczególnych miastach, nadal widoczna jest dominująca pozycja Gdańska (łącznie 142 dzieci

przebywających w RZZ i RDD), w porównaniu z Warszawą (90 dzieci) i Krakowem (75 dzieci).

Równocześnie należy odnotować, że w Poznaniu, przy stosunkowo niewielkiej liczbie rodzin

zastępczych zawodowych i rodzinnych domów dziecka (łącznie 24 RZZ i RDD), przebywa w nich

stosunkowo duża liczba dzieci (120). Gdańsk charakteryzuje również stosunkowo wysoki wskaźnik

liczby dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej na 10 000 mieszkańców (13,43). Tą ostatnią miarę

wprowadzono z uwagi na zdecydowaną dominację Warszawy pod względem liczby mieszkańców

i wynikającą z tego trudność w dokonywaniu porównań, przy czym traktować ją należy z należnym

dystansem (punktem odniesienia powinna być raczej wielkość potrzeb w obszarze pieczy zastępczej

a nie potencjał ludnościowy, przy czym takie diagnozy nie są na razie prowadzone w żadnym

z analizowanych miast). Podsumowując, biorąc pod uwagę liczbę rodzin zastępczych zawodowych

i rodzinnych domów dziecka, sytuacja m. st. Warszawy jest mało korzystna, w stosunku do

pozostałych miast wybranych do analizy porównawczej (zwłaszcza biorąc pod uwagę dominację

Warszawy, jeśli chodzi o liczbę mieszkańców).

Analiza działań prowadzonych przez organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej w poszczególnych

miastach, zestawiona z liczbą rodzin zastępczych zawodowych i rodzinnych domów dziecka

funkcjonujących na ich obszarze, dokonana w celu zidentyfikowania czynników, które wpływają

korzystnie na rozwój (wzrost liczby) analizowanych form, nie prowadzi do jednoznacznych wniosków.

Nie można wskazać na jakieś przełomowe momenty czy rozwiązania wprowadzone, w którymkolwiek

z analizowanych miast, które spowodowałyby skokowy rozwój rodzinnej pieczy zastępczej. Jak

pokazuje analiza programów rozwoju pieczy zastępczej wdrażanych w omawianych miastach,

organizatorzy rodzinnej pieczy zastępczej poszukują dopiero skutecznych rozwiązań prowadzących do

wzrostu liczby tak pożądanych form rodzinnej pieczy zastępczej, jakimi są rodziny zastępcze zawodowe

i rodzinne domy dziecka. Bliżej należy przyjrzeć się działaniom podejmowanym w Krakowie i Gdańsku,

gdyż w tych miastach sytuacja w omawianym obszarze jest stosunkowo korzystna. Warto zauważyć, że

między innymi w Krakowie (również w Poznaniu), w programie rozwoju pieczy zastępczej

bezpośrednio uwzględnione zostały działania dotyczące opracowania i wdrożenia katalogu działań


RAPORT Z BADANIA

76

motywujących do utworzenia zawodowych rodzin zastępczych. Ponadto należy zauważyć, że na tle

innych miast, Kraków dysponuje stosunkowo dużymi zasobami kadrowymi wspierającymi rozwój

systemu pieczy zastępczej - w 2014 r. w mieście pracowało 16 koordynatorów rodzinnej pieczy

zastępczej, a ich pracę wspomagało 4 specjalistów-psychologów oraz 20 pracowników MOPS

(realizujących zadania organizatora pieczy zastępczej). Dążenie do rozwoju rodzinnych form pieczy

zastępczej powinno pociągać za sobą niewątpliwie rozwój zasobów kadrowych instytucji pełniących

funkcję organizatora rodzinnej pieczy zastępczej tak, by zapewnić wszystkim utworzonym rodzinom

odpowiednie wsparcie, ale również po to, by pracownicy mieli możliwość działania na rzecz

pozyskiwania kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych zawodowych i rodzinnych domów

dziecka (dysponowali odpowiednim zapasem czasu i energii na wykonywanie zadań, które nie wpisują

się bezpośrednio w katalog ich obowiązków, natomiast w naturalny sposób wymagają ich

zaangażowania). Uwagę zwraca również fakt, że również w Krakowie zdecydowano się na

podniesienie w ramach uchwały stawek wynagrodzeń dla rodzin zastępczych i prowadzących

rodzinne domy dziecka ponad wartości minimalne określone w Ustawie o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej (nie znaczy to, że w innych miastach wypłacane są wynagrodzenia

minimalne, a tylko to, że w tym mieście zostały one podniesione w drodze uchwały, niezależnie od

indywidualnych decyzji w tym zakresie). Podniesienie wynagrodzenia dla rodzin zastępczych ma,

w zamiarze pomysłodawców, stanowić czynnik motywujący i zwiększający zainteresowanie tym

zawodem. Trudno jest wypowiadać się na temat bezpośredniego wpływu takiej oficjalnej decyzji

o podniesieniu wynagrodzeń dla rodzin zastępczych zawodowych i prowadzących rodzinne domy

dziecka na wzrost liczby osób zainteresowanych pełnieniem takiej funkcji, decyzja ta obowiązuje

dopiero od maja 2015 r., po wtóre atrakcyjność wynagrodzeń za pracę powinna być zawsze

rozpatrywana w kontekście ogólnej sytuacji na danym lokalnym rynku pracy oraz wysokości kosztów

życia w danym mieście, z pewnością jednak omawiana decyzja (szeroko nagłośniona przez media)

może wpłynąć na wzrost zainteresowania pełnieniem funkcji rodziny zastępczej zawodowej i/lub

prowadzenia rodzinnego domu dziecka, daje też wyraźny sygnał ogółowi społeczeństwa, że władzom

miasta zależy na podniesieniu rangi rodzin zastępczych zawodowych i rodzinnych domów dziecka, że

dążą one do uzawodowienia rodzinnej pieczy zastępczej oraz że istnienie i rozwój rodzin zastępczych

zawodowych i rodzinnych domów dziecka ma dla miasta duże znaczenie.

Na zdecydowanie największą uwagę zasługuje fakt, że w obu miastach chrakteryzujących się

największą liczbą rodzinnych domów dziecka i rodzin zastępczych zawodowych (tj. w Gdańsku

i Krakowie), od wielu lat prowadzona jest zakrojona na szeroką skalę kampania informacyjna

dotycząca rodzicielstwa zastępczego mająca na celu m. in. propagowanie idei rodzicielstwa

zastępczego wśród potencjalnych kandydatów do zostania rodziną zastępczą zawodową i/lub

prowadzenia rodzinnego domu dziecka. Prowadzone kampanie kierowane są do zróżnicowanych grup

odbiorców i wykorzystują zróżnicowane kanały przekazu informacji. Na podstawie przeprowadzonych

analiz nie można wskazać narzędzi, czy grup docelowych, których uwzględnienie przyczynia się do

sukcesu rozumianego, jako pozyskanie nowych kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej

zawodowej czy prowadzenia rodzinnego domu dziecka. Z pewnością jednak uprawniony jest wniosek,

że prowadzenie konsekwentnej kampanii informacyjno – promocyjnej przyczynia się do wzrostu


RAPORT Z BADANIA

77

liczby rodzin zastępczych zawodowych i rodzinnych domów dziecka. W tym kontekście bardzo dobrą

praktyką stosowana przez MOPS w Krakowie jest monitorowanie prowadzonych działań polegające

m. in. na zliczaniu osób zainteresowanych sprawowaniem rodzinnej pieczy zastępczej, które

skontaktowały się z MOPS-em w trakcie realizacji kampanii. Monitorowanie daje podstawy do

modyfikowania prowadzonych działań informacyjnych i promocyjnych w celu zwiększania ich

skuteczności, pozwala intensyfikować użycie w kampaniach społecznych tych środków, które

przynoszą największy odzew wśród osób potencjalnie zainteresowanych pełnieniem funkcji

zawodowych opiekunów zastępczych. Jeśli chodzi o treść przekazu, skupia się on najczęściej na

prezentowaniu postaci osób już funkcjonujących w roli rodzin zastępczych czy rodzinnych domów

dziecka. Taki przekaz dość konkretnie informuje o istocie problemu, który nadawcy chcą

zakomunikować społeczeństwu – istnieniu dzieci pozbawionych opieki rodziców i potrzebie

zapewnienia im innych form opieki i wychowania, dosyć jasno też (na ile to możliwe w przekazie

medialnym) pokazuje, na czym polega rola opiekuna zastępczego. Podsumowując należy stwierdzić, że

konieczne jest szerokie i konsekwentne propagowanie idei rodzicielstwa zastępczego, również w m.

st. Warszawie. Przyczynić się ono powinno do zwiększenia liczby rodzin zastępczych zawodowych

i rodzinnych domów dziecka a także do wzrostu wiedzy ogółu społeczeństwa na temat rodzicielstwa

zastępczego oraz do polepszenia wizerunku całego sektora pieczy zastępczej. Równocześnie, czym

prowadzone działania informacyjne i promocyjne będą miały bardziej ciągły (systematyczny)

i szerszy charakter, tym większa jest szansa, że przyczynią się do powstania nowych rodzin

zastępczych zawodowych i rodzinnych domów dziecka. Opracowany powinien zostać szczegółowy

plan działań informacyjnych i promocyjnych, a efekty prowadzonych działań powinny być na bieżąco

monitorowane (zwłaszcza w początkowej fazie prowadzenia kampanii, by wychwycić kanały, sposoby

przekazu informacji, które są najbardziej skuteczne).


RAPORT Z BADANIA

78

6. Stopień osiągnięcia założonych celów i rezultatów Programu

6.1. Rezultaty Programu w kontekście zorganizowania systemu pieczy zastępczej

Jednym z celów Programu (Cel I) było „zorganizowanie systemu pieczy zastępczej”. W ramach realizacji

tego celu osiągnięto następujące rezultaty:

• Podjęte zostały prace – konsultacje z potencjalnymi partnerami zewnętrznymi - zmierzające

do opracowania narzędzia do dokonywania corocznej diagnozy potrzeb w zakresie pieczy

zastępczej (Program zakładał opracowanie narzędzia i prowadzenie corocznych prognoz,

z uwagi na złożoność problemu, horyzont czasowy realizacji tego zadania przesunął się

i obecnie, do końca br., wyłoniony ma zostać podmiot odpowiadający za opracowanie

narzędzia lub wypracowany inny sposób podejścia do przeprowadzania diagnoz);

• Opracowane i wdrożone (przekazane dyrektorom OPS-ów) zostały "Zasady współpracy

przedstawicieli pieczy zastępczej i OPS w zakresie umieszczania dziecka w pieczy zastępczej,

pracy z rodziną dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej oraz powrotu dziecka do rodziny"

(grudzień 2014 roku);

• Zarządzeniem nr 11/2014 Dyrektora WCPR z dnia 1 kwietnia 2014 wprowadzone zostały

procedury przewozu i przekazania dziecka do rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka lub

placówki opiekuńczo-wychowawczej w związku z interwencją kryzysową w rodzinie dziecka;

• Wypracowane zostały zasady współpracy między placówkami opiekuńczo – wychowawczymi

i poradniami psychologiczno – pedagogicznymi w szkołach (w formie rekomendacji dlaa

poradni) – rekomendacje są upowszechniane obecnie wśród podmiotów nie zaangażowanych

bezpośrednio w ich opracowywanie;

• Opracowany, wdrożony i poddany pilotażowi został model usamodzielniania wychowanków

pieczy zastępczej przebywających w mieszkaniach chronionych;

• W wyniku zmiany przepisów prawa, która nastąpiła w trakcie wdrażania Programu, nie zostały

ostatecznie opracowane zasady kontroli funkcjonowania podmiotów pieczy zastępczej - prace

koncepcyjne nad ich opracowaniem są w toku;

• Opracowane zostały narzędzia do ewaluacji Programu, na podstawie których przeprowadzona

została ewaluacja Programu.

Większość rezultatów założonych w ramach Celu I udało się osiągnąć. W obszarze wypracowywania

zasad współpracy między podmiotami pieczy zastępczej, poza zasadami współpracy między

przedstawicielami pieczy zastępczej a OPS-ami, podjęto także prace związane z wypracowaniem zasad

dotyczących współpracy między placówkami opiekuńczo – wychowawczymi i poradniami

psychologiczno – pedagogicznymi w szkołach. Aktualnie prowadzone są prace nad rozpropagowaniem

wypracowanych rekomendacji wśród większej liczby podmiotów. Trwają prace koncepcyjne dotyczące

wypracowania mechanizmu diagnozowania potrzeb i systemu kontroli – powinny być one

kontynuowane w najbliższych latach.


RAPORT Z BADANIA

79

6.2. Rezultaty Programu w kontekście rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej

Kolejnym celem Programu (Cel II) był rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej. W ramach realizacji


• Wzrosła liczba rodzinnych domów dziecka (osiągnięto liczbę RDD zgodną z limitem

przewidzianym Programem – według stanu na dzień 31.12.2014 roku, w Mieście

funkcjonowało 10 RDD, w których przebywało 54 dzieci; liczba rodzin zastępczych

zawodowych jest niższa niż limity przewidywane na kolejne lata realizacji Programu - według

stanu na dzień 31.12.2014 roku, w Mieście funkcjonowało 18 RZZ, w których przebywało 49

dzieci (w odniesieniu do stanu na koniec 2012 roku, ubyła 1 RZZ);

• Liczba kandydatów pozyskanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej wzrosła jedynie

w odniesieniu do osób prowadzących rodzinne domy dziecka (w stosunku do stanu na koniec

roku 2012 liczba RDD wzrosła o 5) oraz rodzin zastępczych spokrewnionych (według stanu na

dzień 31.12.2014 roku funkcjonowało 1027 rodzin, w których przebywało 1227 dzieci);

• Wprowadzone zostały jednolite procedury kwalifikowania kandydatów do pełnienia funkcji

spokrewnionej i niezawodowej rodziny zastępczej na mocy Zarządzenia 1/2015 Dyrektora

WCPR z dnia 14 stycznia 2015r. w sprawie wprowadzenia zasad organizowania szkoleń dla

kandydatów do pełnienia funkcji niezawodowych rodzin zastępczych w Warszawie oraz

kwalifikowania kandydatów do pełnienia funkcji niezawodowej rodziny zastępczej oraz

Zarządzenia 04/2015 Dyrektora WCPR z dnia 23 stycznia 2015 r. w sprawie wprowadzenia

zasad organizowania szkoleń oraz opiniowania kandydatów do pełnienia funkcji rodziny

zastępczej spokrewnionej przez WCPR;

• Wprowadzone zostały standardy w zakresie sprawowania rodzinnej na mocy Zarządzenia nr

03/2015 Dyrektora WCPR z dnia 15 stycznia 2015r. w sprawie wprowadzenia i wdrożenia

standardów sprawowania rodzinnej pieczy zastępczej, w tym zawodowych rodzin zastępczych

oraz prowadzących rodzinne domy dziecka;

• Ujednolicone zostały procedury oceniania rodziny zastępczej oraz prowadzącego rodzinny

dom dziecka przez WCPR na mocy Zarządzenia 09/2015 Dyrektora WCPR z dnia 3 lutego 2015r.

w sprawie procedury oceniania rodziny zastępczej oraz prowadzącego rodzinny dom dziecka

przez WCPR;

• Wprowadzona została oferta wsparcia specjalistycznego dla rodzinnych form pieczy zastępczej

mocą Zarządzenia nr 02/2015 Dyrektora WCPR z dnia 15 stycznia 2015 r. w sprawie

wprowadzenia oferty wsparcia specjalistycznego "Oferta wsparcia specjalistycznego dla

rodzinnych form pieczy zastępczej";

• Opracowana została ankieta diagnozująca potrzeby szkoleniowe prowadzących rodzinne

formy pieczy zastępczej;

• Przeprowadzona została diagnoza potrzeb szkoleniowych prowadzących rodzinne formy

pieczy zastępczej;

• Biorąc pod uwagę ofertę szkoleniową dostępną dla rodzin zastępczych można zakładać, że

w ciągu trzech lat realizacji Programu, wzrosła liczba podmiotów sprawujących rodzinną pieczę

zastępczą legitymujących się wysokimi kompetencjami zawodowymi, specjalizacją w zakresie


RAPORT Z BADANIA

80

pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach rozwojowych, a biorąc pod uwagę przygotowaną

ofertę wsparcia specjalistycznego, można zakładać wzrost liczby rodzin zastępczych

korzystających z różnych form wsparcia specjalistycznego dla dzieci w nich umieszczonych98;

• Działania zmierzające do integracji środowisk rodzinnej pieczy zastępczy prowadzone były

ostatecznie w ramach projektu WCPR „Integracja dla samodzielności”.

W wyniku realizacji Celu II Programu wypracowano szereg istotnych zasad dotyczących sprawowania

rodzinnych form pieczy zastępczej. Szczególne znaczenie miało ujednolicenie standardów dotyczących

kwalifikowania kandydatów do pełnienia pieczy. Bardzo istotnym rezultatem było również poszerzenie

kompleksowej, w tym także specjalistycznej oferty wsparcia dla rodzinnych form pieczy zastępczej, co

wpłynąć powinno na wzrost profesjonalizacji rodzinnej pieczy zastępczej. Odnośnie zadań, które były

zaplanowane do realizacji w ramach tego Celu, kontynuowane powinny być w najbliższych latach prace

związane z określeniem ścieżki rozwoju zawodowego dla osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą

oraz inne zadania mające na celu profesjonalizację rodzin zastępczych, w tym wypracowanie kategorii

uwzględniających dzieci o specjalnych potrzebach rozwojowych (zadanie to powinno stanowić również

element związany z opracowaniem diagnozy potrzeb w ramach pieczy zastępczej). Dążenie do

profesjonalizacji rodzinnej pieczy zastępczej jest bardzo istotne między innymi z tego względu, że

w ostatecznym rezultacie prowadzić powinno do tego, by dzieci posiadające specjalne potrzeby

rozwojowe zostały objęte pieczą zastępczą kadry wykwalifikowanej w danym zakresie. Zadaniem,

którego realizacja została założona w ramach tego celu, a które nie przyniosło zakładanych rezultatów

(zwłaszcza w odniesieniu do liczby rodzin zastępczych zawodowych) była realizacja działań

informacyjno-promocyjnych zmierzających do pozyskiwania kandydatów do sprawowania rodzinnych

form pieczy zastępczej.

6.3. Rezultaty Programu w kontekście tworzenia warunków sprzyjających

indywidualizacji pracy z dzieckiem

Trzecim celem Programu (Cel III) było tworzenie warunków sprzyjających indywidualizacji pracy

z dzieckiem, m.in. poprzez modernizację placówek opiekuńczo-wychowawczych. W ramach realizacji


• Wzrosła liczba mieszkań filialnych – aktualnie w m.st. Warszawie funkcjonuje 26 mieszkań

filialnych na 282 miejsca, przed wejściem Programu w Warszawie funkcjonowało 19 mieszkań

dla 206 wychowanków;

• Opracowana i wdrożona została koncepcja funkcjonowania wspólnej obsługi administracyjno-

ekonomicznej i organizacyjnej placówek opiekuńczo-wychowawczych – dniem 1 stycznia 2015

roku na podstawie uchwały nr LXXXV/2189/2014 Rady m.st. Warszawy z dnia 3 lipca 2014r. ,

utworzone zostało Centrum Administracyjne Nr 1 do obsługi placówek opiekuńczo-

wychowawczych. Centrum zapewnia obsługę ekonomiczno-administracyjną i organizacyjną

czterem placówkom: Pogotowiu Opiekuńczemu nr 1, przy ul. Św. Bonifacego 81, Pogotowiu

98 Należy zaznaczyć, że w ramach Programu nie zostały określone jednoznaczne wskaźniki, które pozwalałyby na

monitorowanie i ewentualne potwierdzenie osiągnięcia zmiany w tych obszarach.


RAPORT Z BADANIA

81

Opiekuńczemu nr 2, przy ul. Dembińskiego 1, Domowi Dziecka nr 12, przy ul. Tarczyńskiej 27

oraz Ośrodkowi Wspomagania Rodziny, przy ul. 6-go Sierpnia 1/5;

• Wprowadzone zostały standardy organizacyjne w placówkach opiekuńczo – wychowawczych

na mocy Zarządzenia Dyrektora WCPR Nr 16/2015 z dnia 10 marca 2015r. w sprawie

wprowadzenia i wdrażania standardów organizacyjnych placówek opiekuńczo-

wychowawczych działających na terenie m.st. Warszawy, wprowadzono: 1. procedurę

przyjmowania dzieci do placówek opiekuńczo-wychowawczych (z wyłączeniem placówek typu

rodzinnego) na terenie m.st. Warszawy, 2. zasady współpracy placówek opiekuńczo-

wychowawczych (z wyłączeniem placówek typu rodzinnego) na terenie m.st. Warszawy

z innymi instytucjami, 3. zasady postępowania w przypadku nieusprawiedliwionej

nieobecności wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych (z wyłączeniem placówek

typu rodzinnego) na terenie m.st. Warszawy;

• Przeprowadzona została diagnoza potrzeb szkoleniowych kadry pedagogicznej placówek

opiekuńczo-wychowawczych (za pomocą ankiet ewaluacyjnych na bieżąco prowadzony jest

monitoring potrzeb szkoleniowych i ewaluacja szkoleń);

• Kadrze pedagogicznej placówek opiekuńczo-wychowawczych udostępniona została oferta

szkoleniowa - w ramach współpracy z Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjno-

Społecznych i Szkoleń od 2015 roku odbywają się szkolenia dla kadry pedagogicznej placówek

opiekuńczo – wychowawczych (zgodnie z diagnozą potrzeb szkoleniowych przeprowadzono

szkolenia dotyczące następujących kwestii: bezpieczeństwo w placówkach opiekuńczo-

wychowawczych, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, pomoc

psychologiczno-pedagogiczna dla wychowanków, radzenie sobie ze stresem i profilaktyka

wypalenia zawodowego, metody pracy z wychowankiem placówki (ADHD, nadpobudliwość,

zespół Aspergera, dzieci z obniżoną normą intelektualną), Kid's Skills - innowacyjna metoda

terapii i wspierania rozwoju dzieci i młodzieży, zachowania autoagresywne u dzieci i młodzieży,

komunikacja bez przemocy z wykorzystaniem metody NVC, depresja w wieku dziecięcym

i młodzieżowym - trening umiejętności radzenia sobie z problemami; kadra placówek korzystać

może ponadto z ogólnodostępnej oferty szkoleń Centrum), zaplanowano kontynuację szkoleń

w kolejnych latach; jak wynika z ankiety internetowej, ze szkoleń (przynajmniej jednego)

skorzystali niemal wszyscy dyrektorzy (93,3%), przy czym należy zauważyć, że średnia ocena

szkoleń wystawiona przez respondentów biorących udział w ankiecie internetowej kształtuje

się na poziomie 3,8 w 5 - stopniowej skali;

• W placówkach tworzone są i realizowane indywidualne plany pomocy dziecku, służące m. in.

jego powrotowi do rodziców biologicznych – wyniki ankiety internetowej wskazują, że we

wszystkich POW opracowywane są plany pomocy dziecku, ponadto w większości z nich

tworzone są zespoły do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka umieszczonego w pieczy

(93,3%).

W ramach ewaluowanego Programu prowadzona była – zakrojona na szeroka skalę - modernizacja

placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz działania mające na celu podniesienie kompetencji

zawodowych kadry pedagogicznej zatrudnionej w placówkach. Założone w tym obszarze rezultaty


RAPORT Z BADANIA

82

zostały osiągnięte. Zaplanowano kontynuację prowadzonych działań w kolejnych latach. Na podstawie

danych monitorujących stopień realizacji Programu udostępnionych Wykonawcy badania

ewaluacyjnego, niemożliwe było określenie stopnia osiągnięcia w wyniku jego realizacji następujących

rezultatów: skrócenie się czasu pobytu dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej, wzrost liczby dzieci

powracających pod opiekę rodziców biologicznych bądź kierowanych do rodzinnych form pieczy

zastępczej.

6.4. Podsumowanie

Należy podkreślić, że mimo wielości zadań założonych do wykonania w ramach Programu, znakomitą

większość z nich udało się osiągnąć do momentu realizacji badania ewaluacyjnego. Prace nad

zadaniami, które nie zostały zakończone, kontynuowane będą do końca 2015 roku, a więc do końca

okresu realizacji Programu. Wyjątkiem są działania informacyjno-promocyjne dotyczące pozyskiwania

kandydatów do sprawowania rodzinnych form pieczy zastępczej – nie osiągnięto w tym obszarze

zadowalających rezultatów (przy czym należy zauważyć, że jest to wynikiem nie tyle charakteru działań

zaplanowanych do zrealizowania, ile raczej brakiem jakichś konkretnych działań informacyjno-

promocyjnych zaplanowanych do wykonania w ramach Programu). Rezultaty osiągnięte w odniesieniu

do innych zadań, odpowiadają ściśle zakładanym celom.

W Programie założono realizację odpowiednich celów, biorąc pod uwagę, że system pieczy zastępczej

w 2013, nie tylko w m. st. Warszawie ale w całym kraju, nadal znajdował się w stanie szeroko pojętej

budowy. Instytucje zaangażowane w jego realizację podjęły się wielu zadań związanych

z dookreśleniem zasad, na których opierać się ma system pieczy zastępczej, zarówno rodzinnej, jak

i instytucjonalnej. Zasady czy modele postępowania wypracowane w ramach Programu zostały

w bardzo dużym stopniu zaimplementowane – wprowadzone w życie wiążącymi dokumentami i/lub

zaprezentowane i przekazane do stosowania przedstawicielom konkretnych instytucji. Przyczyniły się

one z pewnością w bardzo dużym stopniu do realizacji celów założonych w Programie - do

uporządkowania całego systemu pieczy zastępczej oraz jego rozwoju, co nie zmienia faktu, że

praktyczna użyteczność i skuteczność większości wprowadzonych rozwiązań zostanie dopiero

zweryfikowana po odpowiednio długim okresie ich obowiązywania. Należy w tym miejscu zaznaczyć,

że poczyniony wysiłek organizacyjny był szczególnie potrzebny, z uwagi na wielkość Miasta oraz

wyjątkowo dużą liczbę podmiotów pieczy zastępczej (zwł. OPS-ów).

W wyniku realizacji Programy stworzone zostało dobre podłoże do doskonalenia funkcjonującego

w Warszawie systemu pieczy zastępczej.

Zasadność kontynuowania wybranych kierunków działania określonych w Programie, zostanie

zweryfikowana na podstawie wyników badania ewaluacyjnego oraz konsultacji w gronie

przedstawicieli podmiotów pieczy zastępczej w ramach prac nad opracowaniem Programu Rozwoju

Pieczy Zastępczej w latach 2016 – 2018 przy czym, jak wynika z badania, nieodzownym działaniem

powinno stać się opracowani i zrealizowanie oraz ewaluacja planu działań informacyjno-promocyjnych

mających na celu pozyskiwanie kandydatów do sprawowania rodzinnych form pieczy zastępczej,

zwłaszcza rodzin zastępczych zawodowych i pogotowi rodzinnych.


RAPORT Z BADANIA

83

Realizowane cele szczegółowe miały z pewnością pozytywne przełożenie na osiągnięcie głównego celu

Programu, którym było „zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej oraz reintegracja rodzin” przy czym

określenie stopnia osiągnięcia tak określonego celu jest niemal niemożliwe z uwagi na poziom jego

ogólności. Cel główny Programu to bardziej wskazanie ogólnego kierunku działań podejmowanych

w jego ramach – przy takim podejściu należy uznać, iż faktycznie podejmując zadania określone

w dokumencie, realizatorzy podążali w wyznaczonym kierunku. Za wskaźniki realizacji celu głównego

przyjęto:

• Liczbę miejsc w rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej adekwatną do bieżących potrzeb

Miasta w tym zakresie, biorąc za podstawę wyniki corocznie przeprowadzanej diagnozy

potrzeb Miasta – wartość wskaźnika jest niemożliwa do zmierzenia czy oszacowania z uwagi

na przesunięcie się w czasie zakończenia zadań związanych z opracowaniem narzędzia do

diagnozy potrzeb w odniesieniu do pieczy zastępczej oraz prowadzeniem corocznych diagnoz;

• Wzrost liczby dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej powracających do rodzin

biologicznych.

Przyjęte w ramach Programu cele szczegółowe należy uznać za konkretne i zrozumiałe oraz raczej „nie

budzące wątpliwości”, co do zasadności podążania w wyznaczonych w ten sposób kierunkach. Pewne

kontrowersje budzi natomiast wskazanie, jako celu głównego (jedynie) działań prowadzących do

reintegracji rodzin – czy faktycznie głównym (i/lub realnym) celem przebywania dzieci w pieczy

zastępczej powinien być właśnie ich powrót do rodzin pochodzenia? Zdaniem zespołu ewaluacyjnego,

ale też przedstawiciela organizacji pozarządowej, który w wywiadzie wypowiadał się właśnie na temat

celów funkcjonowania pieczy, tak sformułowany cel nie jest możliwy do osiągnięcia w odniesieniu do

części (być może nawet większości dzieci) przebywających w pieczy. Poniżej przywołana została ważna

wypowiedź wspomnianego reprezentanta trzeciego sektora na ten temat:

Jeżeli wychodzimy z takiego punktu, że celem pieczy zastępczej jest dobro dziecka i zapewnienie

takich działań, które odpowiadają na potrzeby dziecka, to nie jest zawsze tak, że potrzebą dziecka

jest powrót do rodziny biologicznej. Więzi, świadomość pochodzenia, skąd pochodzę, być może

kontaktów z tą rodziną, jeśli one nie szkodzą dziecku – tak, ale czy powrót jest zawsze celem? (…)

bo piecza zastępcza nie jest sformułowana po to, żeby rodzinę zreintegrować w sensie, że jesteśmy

w interesie rodziców, którzy mają odzyskać dziecko. My jesteśmy w interesie dziecka, które ma

prawo do rodziny. Jeżeli ta rodzina wykona pewien wysiłek, wspierana przez służby, żeby odzyskać

to dziecko, to to dziecko powinno do tej rodziny wrócić. Jak najbardziej, no ale są sytuacje, kiedy to

jest niezasadne, bo jest przeciw interesowi dziecka (…). Natomiast gros dzieci nie znajdzie swojej

rodziny adopcyjnej i wtedy co? Wtedy rozwiązaniem jest ta rodzina zastępcza, w której to dziecko

pozostanie do pełnoletniości, bo jest to rozwiązanie, co do zasady lepsze niż przebywanie dziecka

w instytucji. [Przedstawiciel NGO_2]

Na podstawie wyników badania, nie zidentyfikowano znaczących efektów ubocznych, związanych

z realizacją Programu, które byłyby istotne z punktu widzenia zakładanych celów.


RAPORT Z BADANIA

84

7. Wskaźniki realizacji Programu i narzędzie monitorowania Programu

Za pewną słabość Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej m. st. Warszawy na lata 2013-2015 należy

uznać brak kwantyfikacji przewidywanych rezultatów planowanych działań. Nie ulega wątpliwości, że

część ze wspomnianych rezultatów ma charakter niewymierny, a w części zadań ustalenie

rzeczywistego zapotrzebowania na działanie systemu pieczy zastępczej jest stosunkowo trudne.

Równocześnie zalecane jest, by w kolejnych edycjach Programu zadbać o możliwie maksymalne

doprecyzowanie wskaźników realizacji celów Programu i poszczególnych zadań - wskaźnik powinien

być:

• konkretny (określać poziom, jaki chcemy osiągnąć);

• mierzalny;

• osiągalny;

• realistyczny;

• określony w czasie99.

Tak określone wskaźniki umożliwiają precyzyjne mierzenie stopnia osiągnięcia celów i rezultatów

działań, pozwalają na określenie stanu realizacji Programu w danym okresie – odpowiednie

monitorowanie i ewaluację. Tym samym pozwalają lepiej zarządzać Programem. Poza kwestią

wskazaną powyżej uznano, że wskaźniki realizacji celów Programu zostały dobrane adekwatnie.

W ramach badania ewaluacyjnego, analizie poddano narzędzie do monitorowania opracowane na

potrzeby realizacji Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej – kartę monitoringu. W ocenie ewaluatora,

opracowane narzędzie ma odpowiednią strukturę i formę. Równocześnie należy zauważyć, że

narzędzie do monitorowania określa jedynie formę, w jakiej gromadzone będą informacje, dane

zbierane na potrzeby monitorowania Programu. To, na ile precyzyjne będą dane wprowadzane do

karty monitoringu zależy w dużym stopniu od tego, na ile skonkretyzowane zostaną zadania

zaplanowane do realizacji w Programie. Jak wspomniano, w ewaluowanym Programie poszczególne

cele i niektóre działania, zostały określone dość ogólnikowo, w związku z czym również wprowadzane

dane były w tych przypadkach ogólnikowe (np. zadanie dotyczące realizowania zadań mających na celu

promowanie idei rodzicielstwa zastępczego). W sytuacji, gdy instytucje odpowiedzialne za

opracowanie kolejnych edycji Programu zdecydują się na zastosowanie bardziej precyzyjnych

wskaźników mierzących rezultaty Programu, również dane monitoringowe gromadzone w karcie

monitoringu powinny być bardziej szczegółowe tak, by pozwalały dokładnie oceniać stopień wdrożenia

poszczególnych działań oraz stanowić przesłankę do ewentualnego modyfikowania sposobu realizacji

zaplanowanych zadań (w sytuacji, gdy stopień osiągnięcia wskaźników nie będzie zadawalający).

99 Centrum PISOP, Ewaluacja projektów miękkich KOMPENDIUM, s. 42.


RAPORT Z BADANIA

85

8. Współpraca między instytucjami

8.1. Przebieg realizacji Programu

W trakcie badania nie zidentyfikowano znaczących barier wewnętrznych (związanych z realizatorami

Programu) mających negatywny wpływ na jego opracowywanie i wdrażanie. W opinii respondentów,

współpraca między instytucjami zaangażowanymi w jego realizację (w odniesieniu do realizacji zadań

określonych w Programie, ale też całokształtu zadań wykonywanych w ramach systemu pieczy

zastępczej), przebiega umiarkowanie dobrze i poprawia się – chodzi tu o instytucje takie, jak BPiPS,

WCPR oraz OPS-y. Zdaniem uczestników wywiadów (przedstawicieli BPiPS i WCPR a także organizacji

pozarządowych) rośnie wzajemne zrozumienie kadry wspomnianych instytucji odnośnie istoty pieczy

zastępczej oraz zasad, którymi powinny się kierować w ich sprawowaniu.

Specyficzną pozycję w systemie pieczy zastępczej zajmują OPS-y, których zasadniczą rolą jest praca

z rodzinami, a w tym również z rodzinami pochodzenia dzieci umieszczonych w pieczy lub tym

zagrożonych. Zdaniem respondentów, rośnie zaangażowanie tych instytucji we współprace w ramach

pieczy (głównie poprzez wzrost zainteresowania uczestnictwem w zespołach do spraw okresowej

oceny sytuacji dzieci umieszczonych w pieczy). Respondenci zwracali uwagę na pewne trudności we

współpracy z OPS-ami takie, jak np. brak standardu organizacyjnego wyznaczającego strukturę tych

instytucji (w tym dookreślenia komórki, w kompetencji której należeć powinny działania związane

z pieczą, czy współpraca z pozostałymi podmiotami pieczy, w tym z organizatorem pieczy). Na

podstawie badania, nie można jednak stwierdzić, by te przeszkody wpływały na skuteczność realizacji

Programu.

Instytucje pomocy społecznej realizują szereg zadań związanych pośrednio z systemem pieczy

zastępczej. Uczestników ankiety internetowej, przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy

społecznej zapytano o rodzaje zadań podejmowanych przez ich instytucje oraz o ocenę procesu ich

realizacji. Uzyskane wyniki zamieszczono w poniższej tabeli. Oceny procesu realizacji dokonano na skali

od 1 do 4, gdzie 1 oznacza „z bardzo dużymi trudnościami”, 2 – „ze znaczącymi trudnościami”, 3 – „z

niewielkimi trudnościami”, a 4 – „bezproblemowo”.

Tabela 17. Zadania realizowane przez OPS (OPS: N=18).

Zadanie N wskazań % wskazań Ocena procesu realizacji

Konsultacja i poradnictwo rodzinne 18 100,0% 3,32

Przeciwdziałanie lub zwalczanie przemocy w rodzinie 18 100,0% 2,97

Programy profilaktyki uzależnień 9 50,0% 3,22

Aktywizacja zawodowa rodziców 17 94,4% 2,75


RAPORT Z BADANIA

86

Wspieranie i tworzenie placówek wsparcia

dziennego

2 11,1% 3,20

Źródło: badanie własne, wyniki badania ankietowego.

Wszystkie ośrodki pomocy społecznej uczestniczące w badaniu internetowym prowadzą konsultacje

i poradnictwo rodzinne oraz realizują zadania związane z przeciwdziałaniem lub zwalczaniem

przemocy w rodzinie (100%). Niemal wszystkie (poza jednym) prowadzą działania nakierowane na

aktywizację zawodową rodziców (94,4%). Jedynie połowa ośrodków realizuje programy profilaktyki

uzależnień (50%). Jest to niepokojące w zestawieniu z danymi mówiącymi, że uzależnienie rodziców

jest najczęstsza przyczyna umieszczania dzieci w pieczy zastępczej. Tylko dwie placówki prowadzą

placówki wsparcia dziennego (11,1%). Realizacja wspomnianych działań przebiega w opinii

ankietowanych zazwyczaj bezproblemowo lub z niewielkimi trudnościami.

Jednym z ustawowych zadań organizatora rodzinnej pieczy zastępczej jest okresowa ocena sytuacji

dziecka przebywającego w instytucjach pieczy. Taka ocena powinna być dokonywana nie rzadziej niż

co pół roku, a w przypadku dziecka w wieku poniżej 3 lat nie rzadziej niż co trzy miesiące. O kwestię

faktu dokonywania w gminie/ w powiecie regularnej oceny sytuacji dzieci umieszczonych w pieczy

zastępczej zapytano przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej. Wyniki

przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 18. Dokonywanie regularnej oceny sytuacji dziecka umieszczonego w PZ w gminie/ powiecie (OPS: N=18).

Odpowiedź % wskazań

Tak, zawsze lub prawie zawsze 50.0%

Tak, w większości wypadków 38,9%

Pół na pół – raz tak, raz nie 5,6%

Tak, ale tylko w mniejszości wypadków 0,0%

Nie, nigdy lub prawie nigdy 5,6%


Wyniki badań wskazują, że w 16 OPS-ach zawsze lub prawie zawsze prowadzona jest regularna ocena

sytuacji dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej. W jednym Ośrodku czasem się to dzieje, czasem

nie, a w jednym – nigdy lub prawie nigdy.

W trakcie oceny sytuacji dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej najczęściej konsultacje prowadzi

się z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej, osobami bliskimi dziecku, właściwym asystentem

rodziny oraz z rodziną zastępczą albo prowadzącym rodzinny dom dziecka, w trzeciej i czwartej

kolejności ewentualne rozmowy prowadzi się z pedagogiem, psychologiem oraz sądem.


RAPORT Z BADANIA

87

W system pieczy zastępczej zaangażowanych jest szereg instytucji, począwszy od sądów, służby

zdrowia, poprzez szkolnictwo, organizacje pozarządowe, kościoły i związki zawodowe, na instytucjach

ustawowo zobowiązanych do pełnienia zadań wynikających z Ustawy kończąc. Uczestników badań

ilościowych poproszono o ocenę współpracy z kilkoma z nich. Wyniki przedstawiono na poniższym

wykresie. Oceny dokonano na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza ocenę „bardzo złą”, zaś 5 – „bardzo

dobrą”.

Średnio, najwyższe oceny współpracy wystawiono Warszawskiemu Centrum Pomocy Rodzinie (4,4),

w tym najczęściej bardzo pozytywnie współpracę tę oceniają koordynatorzy pieczy zastępczej (co

zrozumiałe), a najczęściej negatywnie – przedstawiciele OPS.

W drugiej kolejności najwyższe oceny wystawiono Ośrodkowi PORT (4,3), przy czym wysoko

współprace z tą instytucją oceniają zarówno przedstawiciele OPS, jak też KPZ (4,3).

W dalszej kolejności najlepiej współpraca układa się badanym instytucjom z ośrodkami adopcyjnymi

(4,2), BPiPS (4,1) oraz organizacjami pozarządowymi (4,1) i instytucjami oświatowymi.

Najniższe noty respondenci wystawili współpracy z sądami (3,7) oraz placówkami służby zdrowia

(3,7).


RAPORT Z BADANIA

88

Wykres 13. Ocena współpracy między instytucjami (OPS: N=18, POW: N=15, KPZ: N=29).


W kontekście współpracy międzyinstytucjonalnej należy podkreślić, że pozytywnym aspektem

związanym z opracowywaniem i realizowaniem Programu było właśnie zaproszenie OPS-ów do

współudziału w jego opracowywaniu. Za element negatywny należy uznać brak udziału organizacji

pozarządowych w pracach koncepcyjnych prowadzących do opracowania ewaluowanego dokumentu.

Warto podkreślić, że uczestnicy wywiadów, podkreślali mocno duże znaczenie dobrej organizacji pracy

tych pracowników instytucji zaangażowanych w pieczę, którzy są bezpośredni związani z udzielaniem

pomocy. Zwracali uwagę na konieczność zadbania o wsparcie koordynatorów pieczy zastępczej, oraz –

w szczególności – asystentów rodziny – poprzez dobrą organizacje pracy oaz wsparcie merytoryczne

(w tym szkoleniowe), które przeciwdziałać powinno powstawaniu ryzyka wypalenia zawodowego.

4,20

4,60

3,90

3,80

4,10

3,40

4,00

3,80

4,70

4,00

4,30

3,90

4,00

4,30

4,10

4,30

4,10

4,30

0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00

WCPR

BPiPS

PORT

Sądy

Policja

Ośrodki adopcyjne

Służba zdrowia

NGO’s

Kościoły, związki wyznaniowe

Instytucje oświatowe

KPZ

POW

OPS


RAPORT Z BADANIA

89

Zwracali również uwagę na negatywny wpływ na skuteczność systemu pieczy zastępczej dużej rotacji

osób zatrudnionych na wspomnianych stanowiskach.

Wydaje mi się, że dzisiaj pomocy i największego rozwoju wymaga właśnie asysta, czyli system

pomocy ludziom, którzy znaleźli się w kryzysie, albo od pokoleń są w kryzysie (…)

To jest bardzo trudna praca. Nikt nie może się czuć sam, nikt nie może się czuć bezradny, zawsze

musi mieć kogoś do pomocy, zawsze musi mieć w kimś oparcie i zawsze musi dostać taką edukację

i taką pomoc merytoryczną, która pozwoli mu, że jest spokojny, że wie, co zrobić, że nie ogarnia go

panika, że nie ogarnia go zniechęcenie. Oczywiście, że część ludzi zawsze w zmierzeniu się

z rzeczywistością, bądź wystarczy, że znajdą bardziej atrakcyjną dla siebie pracę, będzie się rotować.

Ale jeśli ta rotacja jest na poziomie połowy, to nie ma sensu. [Przedstawiciel NGO_1]

W odniesieniu do czynników zewnętrznym, realizację Programu utrudniała z pewnością zmienność

przepisów prawnych dotyczących systemu pieczy zastępczej. Sytuacja taka niesie z sobą ryzyko, że

określony wysiłek organizacyjny czy też czas przeznaczony na realizację pewnych celów może zostać

zmarnowany, wymaga również pewnej elastyczności od instytucji zaangażowanych w tworzenie

systemu. Nie jest to jednak bariera uniemożliwiająca w jakimś znaczącym stopniu realizację

wyznaczonych celów.

8.2. Współpraca z sądami rodzinnymi

Równocześnie należy pamiętać, że w system pieczy zastępczej zaangażowanych jest duża liczba

instytucji, a jakość współpracy pomiędzy nimi wpływa znacząco na skuteczność całego systemu. Szerzej

w ramach badania pojawił się wątek sądów i placówek medycznych, przy czym pierwsze z nich mają

znaczenie wręcz kluczowe. Biorąc pod uwagę rolę sądów rodzinnych, trudno wyobrazić sobie

skuteczny system pieczy zastępczej bez wypracowania zasad współpracy między przedstawicielami

sądów rodzinnych i pozostałymi podmiotami pieczy zastępczej. Jak wskazuje badanie, współpraca

z poszczególnymi sądami przebiega nie zawsze efektywnie i wypracowanie pewnej platformy

współpracy jest zasadne.

O doświadczeniach respondentów w tym zakresie mówią m. in. poniższe cytaty:

Mamy jedno dziecko przynależne do sądu na Mokotowie – tam nam się bardzo dobrze

współpracuje, jesteśmy informowani o wielu ważnych sprawach dla dziecka, jak i również dla nas,

jako opiekunów. Mamy też styczność z sądem na Terespolskiej – tam jest już zupełnie inaczej, tam

nie jesteśmy tak naprawdę o niczym informowani. Nawet, kiedy toczy się postępowanie w sprawie

zabranie rodzicom władzy rodzicielskiej, to musieliśmy sami jechać bez wezwania, żeby powiedzieć

to, co mamy do powiedzenia - o kontaktach rodziców z dzieckiem, bo sąd pytał tylko na piśmie,

jednak na piśmie to nie wszystko, to trzeba pójść na taką sprawę i trzeba wszystko powiedzieć.

[Przedstawiciel RZ_2]


RAPORT Z BADANIA

90

Tu na pewno przydałyby się bardzo porządne szkolenia dla osób. Takie szkolenia, które nie mówią

o tym, jakie jest prawo, czy jakie są przepisy. Tylko takie szkolenia, które (…) przede wszystkim

uwrażliwią ich na prawdę, czyli na to, czego tak naprawdę dzieci potrzebują od dorosłych, czego

nienawidzą i nie chcą, czego potrzebują ich rodzice – czyli taki rodzaj szkoleń, który pokaże

najbardziej newralgiczne punkty dotyczące rodzin, które znalazły się w trudnej sytuacji i dzieci, które

się w nich wychowują i które pokażą wszystkie trudne punkty związane też z pieczą zastępczą – co

później z tym fantem się robi, gdzie i jakiego rodzaju są kłopoty. [Przedstawiciel NGO_1]

(…) jest to duży problem. I na etapie tego, że sąd dałby chociażby temu PCPR-owi więcej czasu na

diagnozę sytuacji tego dziecka, żeby ten PCPR chociaż wywiązał się z tego, że ten rodzic zastępczy

dostanie jakąś informację o tym dziecku. Bo potem jest tak, że rodzic zastępczy uważa, że PCPR daje

brak informacji. A PCPR daje brak informacji, bo nie jej nie ma, a dlatego, że nie zdążył (…) powinna

być jakby większa wymiana, współpraca. Nie w konkretnej sprawie, ale taka ogólna wymiana

informacji o tym jakby, co to są za dzieci, jaki jest charakter różnego typu traum, jak to się

w zachowaniu przejawia. Tutaj żeby też sędziowie po prostu podnosili w tym zakresie swoje

kompetencje, po prostu. Więc nie wiem, czy jakaś zmiana w kształceniu sędziów, ale to już jakby…

To z innego poziomu. Tak naprawdę to, czy ma się dobre relacje z sędzią czy się ich nie ma, to jest

skutek wypracowania osobistych relacji po prostu i czasem się to udaje, bo jest, zawsze tam jest

człowiek. [Przedstawiciel NGO_2]

Co mnie, jak gdyby nurtuje, długość terminów rozpraw tak, że dziecko ma rozprawę w styczniu tak,

małe dziecko i następna jest we wrześniu. To jest dziewięć miesięcy, dla takiego małego dziecka to

jest trzy czwarte jego życia i to jest takie żenujące po prostu, bo ja uważam, że jedna rozprawa jest

tak, i druga powinna być w przeciągu miesiąca, a nie za dziewięć miesięcy (…) No biorąc pod uwagę

te małe dzieci to… mówię to jest dla nich czas stracony tak (…) No wiadomo, że ja im dam wszystko

to, co mogę, ale im jest potrzebna jak gdyby praca jeden na jeden tak, z matką, z ojcem. Ja ich mam

sześcioro, więc mówię, ten czas muszę po prostu podzielić między szóstkę dzieci. [Przedstawiciel

RDD_2]


RAPORT Z BADANIA

91

9. Kondycja i warunki rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej w Warszawie

w świetle wyników badania ewaluacyjnego

W opinii uczestników badania ewaluacyjnego, zarówno urzędników, jak i przedstawicieli rodzin

zastępczych i rodzinnych domów dziecka, w Warszawie panują stosunkowo dobre warunki dla

funkcjonowania rodzinnych form pieczy zastępczej - umożliwiają rodzinom zastępczym zapewnienie

dzieciom warunków życia, opieki zdrowotnej, edukacji oraz koniecznych działań terapeutycznych, na

co najmniej podstawowym poziomie. Rodziny zastępcze mają również warunki, by pomagać dzieciom

w reintegracji z rodziną pochodzenia. Jak wynika z badania, rodziny zastępcze zawodowe i rodzinne

domy dziecka mają dostęp i chętnie korzystają z różnorakich form wspierania ich w pełnieniu roli

rodzica zastępczego poprzez:

• Współpracę z koordynatorem pieczy zastępczej (w tym także współpracę z koordynatorami

będącymi pracownikami PORT-u);

• Udział w szkoleniach;

• Korzystanie ze wsparcia specjalistycznego dla dzieci;

• Korzystanie z pomocy wolontariuszy (głównie w zakresie pomocy w nauce i organizowania

czasu wolnego dla dzieci).

Poniżej opisano kwestie szczegółowe związane z poszczególnymi formami wsparcia, które są lub

powinny być dostępne dla prowadzących rodzinne formy pieczy zastępczej i w rezultacie sprzyjać ich

profesjonalizacji.

9.1. Rola koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej

Szczególnie wprowadzenie w ramach Ustawy instytucji koordynatora pieczy zastępczej stanowiło dużą

zmianę jakościową w życiu rodzin zastępczych. Ich rola i kompetencje są oceniana bardzo pozytywnie,

o czym świadczą zamieszczone poniżej cytaty.

No tak, no bo przez te lata, kiedy nie było nikogo, tak? Tylko ta nieszczęsna kuratorka społeczna, to

człowiek sam sobie był pozostawiony. No teraz może nie ma szału jakiegoś, że zadzwoni i oni

załatwią coś za mnie, bo to nie o to chodzi, ale mogę zadzwonić, porozmawiać, spytać się, ktoś mi

coś powie, doradzi, tak? Ja nie muszę w szaleństwie jakimś latać i szukać po sądach, co ja mam

zrobić, tylko mam wiadomości, że tak powiem, u źródła. Myślę, że gdybym poprosiła o pomoc

konkretną, to też by mi została udzielona (…) Świadomość, że się tam kogoś ma, to też jest dużo, to

jest fajne. [Przedstawiciel RZ_1]

R2: Chociaż wiemy, że moglibyśmy już zrezygnować, bo staż mamy dosyć duży, więc nie

potrzebowalibyśmy koordynatora.

R1: Wiemy, że mnóstwo osób zrezygnowało, ale to jest potrzebne! Ale to naprawdę jest bardzo

potrzebne! Ten koordynator jest dużym wsparciem. Obojętnie, czy się dobrze układa, czy się źle

układa, bo wiadomo – każdy z nas ma różne humory, my też nie zawsze jesteśmy, że tak powiem,

fajni i do zaakceptowania, też mamy dużo różnych … Ale to jest potrzebne, że przyjdzie ktoś

z zewnątrz i powie: „no słuchajcie, nie macie racji”, albo: „macie rację”. Tak, jak dziecko –


RAPORT Z BADANIA

92

potrzebujemy i pochwały i nagany, i wszystkiego. I staramy się nie uciekać od tego. To jest bardzo

potrzebne.

R2: Najgorzej, jak się dusi jakieś problemy w sobie i wtedy problemy się nawarstwiają

i nawarstwiają – i już potem nie ma wyjścia. [Przedstawiciele RDD_1]

Należy w tym miejscu dopowiedzieć, że aby koordynatorzy pieczy zastępczej mogli efektywnie

wspierać prowadzących rodzinne formy pieczy zastępczej, powinni prezentować odpowiedni poziom

kompetencji i wiedzy, powinni uczestniczyć w szkoleniach zawodowych, ale też posiadać szerokie

i aktualne informacje na temat np. dostępnych form wsparcia dla rodzin zastępczych, w tym informacje

na temat aktualnej oferty szkoleniowej. Powinni występować w roli „katalizatora pomocy” –

wskazywać rodzinom, gdzie mogą i powinni korzystać z pomocy w celu rozwiązaniu napotkanych

problemów (nie koniecznie sami muszą potrafić je rozwiązać). Co więcej, koordynatorzy powinni mieć

w tym aspekcie aktywną postawę wobec rodzin – powinni proponować udział w dostępnych

szkoleniach czy możliwych formach pomocy, nie tylko reagować na sygnalizowane trudności.

9.2. Znaczenie polityki szkoleniowej

Bardzo istotny dla rodzin zastępczych jest dostęp do szkoleń, przede wszystkim szkoleń

specjalistycznych. W ramach wywiadów przedstawiciele rodzin postulowali konieczność prowadzenia

jak największej liczby szkoleń, odpowiadających zakresem pojawiającym się nowym zjawiskom

w obszarze wychowywania, zwiększenie liczby dostępnych szkoleń, zwłaszcza specjalistycznych oraz

wartość płynącą z „konkurencji wśród podmiotów szkolących” – uczestnictwo w szkoleniach

prowadzonych przez różne podmioty szkolące pozwala w rezultacie uzyskać słuchaczom możliwie

zobiektywizowany sposób patrzenia na różne sprawy.

Świadomy konieczności ustawicznego podnoszenia kompetencji prowadzących rodzinne formy pieczy

zastępczej jest również organizator pieczy zastępczej. Kolejnym krokiem, w jego opinii, powinno być

stworzenie ścieżki rozwoju zawodowego - ścieżki, która pokazałaby, jak rodzina niezawodowa może

stać się rodziną zawodową, a ta – rodzinnym domem dziecka. Przy czym nierozerwalnie awans

w ramach ścieżki powinien się wiązać z określonym zakresem szkoleń, w którym dana rodzina

zastępcza będzie miała możliwość uczestniczyć.

Więc na pewno mamy za mało szkoleń, troszkę robimy my, troszkę robi Towarzystwo Nasz Dom,

ale to jest nadal za mało, żeby właśnie mieć takie poczucie, że to jest profesjonalnie przygotowana

kadra. Bo to jest rzecz, nad którą na pewno trzeba pracować, żeby wzmacniać te rodziny zawodowe

w ich wiedzy, umiejętnościach i jakby w takim ustawicznym szkoleniu, tak? Przy okazji szkolenia

zawsze trzeba pamiętać o tym, żeby w tym czasie zapewnić dzieciom opiekę. To też jest zawsze

wyzwanie, bo tych dzieci mamy sporo i to małych, więc one nie są w szkołach czy w przedszkolach

[Przedstawiciel WCPR]

I tak trwa to u nas 5 miesięcy [szkolenie dla kandydatów]. A gdyby nawet trwało to rok, to i tak nikt

wszystkiego się nie nauczy. Według mnie istotą rozwoju zawodowego później dalej jest to, że od

początku ci ludzie mają dostęp do wiedzy, do edukacji, do wsparcia, do grup, do indywidualnej

obstawy specjalistów i dalej oni się już uczą w swojej praktyce. A szkolenie jest po to, żeby ich


RAPORT Z BADANIA

93

uwrażliwić i pokazać im najważniejsze obszary, z jakimi oni na pewno będą się musieli w tej profesji

zajmować. [Przedstawiciel NGO_1]

Ważne, aby oferta dostępnych szkoleń była konstruowana w sposób przemyślany i jak najbardziej

kompleksowa. Bardzo istotne jest, by w zawód pełniących rodzinne formy pieczy zastępczej wpisany

był ustawiczny rozwój, który będzie możliwy dzięki dużej dostępności do różnorodnych,

specjalistycznych szkoleń.

[Potrzebne jest] podnoszenie kompetencji rodziców zastępczych, jakby stałe podnoszenia, żeby te

szkolenia były adekwatne do tego, jakie oni mają rzeczywiście potrzeby i żeby były robione przez

profesjonalistów, czyli niekoniecznie właśnie koordynatorów, tylko przez jakby osoby z zewnątrz,

które są ekspertami w danej dziedzinie, czy do zespołów zaburzenia więzi czy FAS, czy trauma, którą

te dzieci przechodzą, oferta dla małżeństw, to znaczy reakcja na problem, jeśli się on pojawi

w małżeństwie. [Przedstawiciel WCPR]

Przedstawiciel jednej z organizacji pozarządowych podkreślał również potrzebę i znaczenie

umożliwienia (zainteresowanym) rodzinom zastępczym dostępu do superwizji pracy wychowaczej.

Nam rodziny zastępcze zgłaszają potrzebę superwizji (…)

To, co ja wcześniej pani mówiłam, czyli nadzór może być miękki i jest zasadny, ale powinien być też

bufor i tym buforem powinna być właśnie opcja taka, jak superwizja pracy rodzica zastępczego

z superwizorem, który jest odpowiednio przeszkolony. Nie po prostu jakiś psycholog z łapanki, bo

byle kto nie jest w stanie w profesjonalny sposób zrobić, ale osoba, która nie jest członkiem zespołu

organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, tak? Która oczywiście może takie superwizyjne wnioski

przekazać później rodzicom, czy zleceniodawcy, jeżeli tym zleceniodawcą jest miasto, czy to WCPR,

czy organizator bezpośrednio, ale o tym rodzice mówią często i dużo, że jest wsparcie proponowane

przez daną instytucję, ale jest to jednocześnie instytucja, która prowadzi nadzór. [Przedstawiciel

NGO_2]

9.3. Potrzeba zapewnienia dostępu do wsparcia dzieciom biologicznym rodziców

zastępczych

Bardzo ważną kwestią, która została zidentyfikowana w trakcie badania jest pilna potrzeba

uwzględniania w systemie szkoleniowym tematów dotyczących sytuacji dzieci biologicznych rodziców

zastępczych a także udostepnienie form wsparcia skierowanych bezpośrednio do tych dzieci (zwł.

małoletnich). Kwestię tę uwypuklił przedstawiciel organizacji pozarządowej, potwierdzili również

przedstawiciele rodzin zastępczych. Brak tego typu wsparcia może mieć bardzo istotny wpływ na

kondycję a nawet trwałość rodzinnych form pieczy zastępczej. Istotną kwestią, która powinna

również znaleźć należne sobie miejsce w systemie wsparcia rodzin zastępczych, są również działania

nakierowane na profilaktykę czy też rozwiązywanie problemów, które mogą pojawiać się wśród

małżonków, którzy zdecydowali się na pełnienie roli rodziców zastępczych. Kwestie te szczegółowo

wyjaśnione zostały w poniższych wypowiedziach:


RAPORT Z BADANIA

94

Tego też trzeba rodziców zastępczych uczyć, że przyjmując dzieci, zaczynamy patrzeć na rodzinę,

która już nie składa się tylko z dwójki dzieci i dorosłych, ale na przykład z dwójki dzieci naszych, trójki

przyjętych i teraz potrzeby każdego z tych dzieci są równie ważne, czyli ja ten czas muszę inaczej

podzielić. Nie mówię, że po 5, ale inaczej, tak żeby każde z tych dzieci czuło się ważne. I to jest jakby

jeden taki wątek edukacyjny, który musi się w tych szkoleniach bardziej pojawić, a we wsparciu

również musi się bardziej pojawić. (…) I drugi wątek, który już naprawdę zupełnie leży odłogiem, to

są relacje małżeńskie małżonków, którzy tworzą rodzinę zastępczą. Przeżywają różne kryzysy,

niezwiązane z rodzicielstwem zastępczym plus kryzysy związane z rodzicielstwem zastępczym i tutaj,

no tutaj to po prostu jest, no jeśli mądrze się, że tak powiem, uszyje taki program dla małżonków,

tak? Bo takie programy są w Polsce również, to to podniesienie po prostu też gotowość innych ludzi

do bycia rodziną zastępczą (…) [Przedstawiciel NGO_2]

(…) to powinien być priorytet, to jest tak ważna sprawa! Ja np. pod kątem swojej rodziny… Moje

starsze dzieci, to wiadomo, to są osoby dorosłe, więc oni nie mieli z tym problemu żadnego, wręcz

przeciwnie – wspierają nas. Ale mój 10-latek, który dwa lata temu miał 8 lat, czy 9, bo teraz ma 11

już – to on miał bardzo pozytywne nastawienie, po czym kiedy dzieci przyszły, było to dla niego

przeżycie bardzo duże. Bo okazało się, że mama i tata już nie są tylko dla niego, on był trochę jak

ten jedynak i było to dla niego bardzo trudne. I zresztą do dnia dzisiejszego nie jest mu łatwo, mimo

że trochę czasu minęło i ja bardzo staram się mu pomóc na wszystkie możliwe sposoby, ale tak

naprawdę nie mam jakiegoś wsparcia dla niego. Gdyby tak ktoś zechciał pomóc nam w poradzeniu

sobie, żeby mój syn łatwiej poradził sobie w takiej sytuacji. Bo czasami naprawdę jest bardzo trudno

i potrzebowałabym takiego wsparcia. Bo ja to wsparcie mam, bo jestem w PORT-ie, mam swoją

panią, która pomaga nam, mam swojego koordynatora, a tak naprawdę mój syn nie ma nikogo

oprócz mnie. A ja nie zawsze potrafię mu pomóc w takiej sytuacji (…) bo tu [do pogotowia

opiekuńczego] przychodzą małe dzieci, które notorycznie właściwie siedziałyby na kolanach,

przytulały się, które bardzo tego kontaktu fizycznego potrzebują i bardzo dużo potrzebują uwagi,

zainteresowania (…)

I nie mamy takiego wsparcia, żeby ktoś chciał nam w takiej sytuacji pomóc, a przede wszystkim

mojemu synowi (…) ja rozmawiam ze znajomymi, którzy są w takiej sytuacji, jak ja i też często jest

to dla tych dzieciaków trudne (..) Nie ma tego i uważam, że kiedy zawiązuje się taka rodzina i kiedy

dziecko nie radzi sobie w takiej sytuacji z nowymi dziećmi, jest bardzo duże prawdopodobieństwo

rozwiązania takiej rodziny. Bo ja wiem, że gdyby mój syn jeszcze troszkę bardziej poszedł w dół, czyli

przestałby sobie zupełnie radzić z tą sytuacją, to ja musiałabym rozwiązać moją rodzinę zastępczą

ze względu na mojego syna. Ja uważam, że on troszkę idzie do przodu, przez te dwa lata poszedł do

przodu, troszkę się oswoił. To nie jest to, co mnie satysfakcjonuje, ale jest lepiej. Gdyby nie było

lepiej, tylko zatrzymałoby się w takim miejscu jak było na początku, ewentualnie poszłoby w dół, to

ja zrezygnowałabym z pieczy zastępczej, ponieważ nie mogłabym dopuścić, nie mogłoby się to

wszystko odbywać kosztem mojego dziecka. [Przedstawiciel RZ_2]

Jakkolwiek zapewnienie wsparcia dzieciom biologicznych rodzin zastępczych nie leży bezpośrednio

w zakresie zadań organizatora pieczy, ważne jest zebranie i poinformowanie zainteresowanych rodzin

o dostępnych formach wsparcia.


RAPORT Z BADANIA

95

Różnorakie trudne sytuacje związane z relacjami między dziećmi biologicznymi i przyjętymi do pieczy

mogą występować zwłaszcza w pogotowiach rodzinnych, w których przebywają raczej małe dzieci i co

do zasady – na krótko.

(…) takiemu dziecku, które nie wiem, ma lat 2 lub 3 to się tak nie da wytłumaczyć, że „no to do Krysi

to ty się nie przywiązuj”. I tutaj się pojawiają też problemy, jak sobie poradzić z emocjami własnych

dzieci, no bo przyszła taka Krysia, miała pół roczku albo trzy miesiące a mój dwulatek się tak

przywiązał, że jakby to jest dla niego siostra (…) No jakby rodziny próbują to robić samemu, ale to

też jest takie zjawisko, nie wiem na ile jest to skala, bo jakby nie chcę tutaj mówić o skalach, ale

część rodzin, które było pogotowiami po prostu rezygnuje i woli taką formę, na przykład przechodzi

na rodzinny dom dziecka, gdzie po prostu jak już te dzieci są, to niech one już te, które były

w pogotowiu i miałyby pójść gdzieś tam do jakiejś innej formy pieczy zastępczej rodzinnej, to niech

one już zostaną, bo na przykład moje dzieci już nie przeżyją kolejnego… To znaczy „nie przeżyją”, no

przeżyją, ale dewastacja też w ich psychice się pojawi. [Przedstawiciel NGO_2]RZ_2]

Projektując wspomniane wsparcie, warto skorzystać z wiedzy i praktycznego doświadczenia organizacji

pozarządowych, które realizują działania nakierowane na dzieci biologiczne rodziców zastępczych.

Przedstawiciel jednej z organizacji podkreślał w swojej wypowiedzi specyficzną sytuację, w jakiej

znajdują się właśnie pogotowia opiekuńcze, wskazywał na konieczność zapewnienia im szczególnego

wsparcia, z uwagi na profil dzieci, które trafiają do rodzin tego typu – zwłaszcza wsparcia osób

z zewnątrz pomagających w prowadzeniu domu.

9.4. Rozwój w ramach grup wsparcia

Skutecznym sposobem doskonalenia umiejętności zawodowych ale też wspierania emocjonalnego

rodzin zastępczych mogą być spotkania w ramach grup wsparcia. Ich rolę dostrzegali przedstawiciele

rodzin zastępczych, zwłaszcza tych z mniejszym doświadczeniem zawodowym, krótszym stażem.

R: Znaczy fajnie byłoby, gdyby było takie miejsce…, być może takie istnieje, a ja go nie znam, gdzie

mogłabym…, taki klub…

M: Grupa wsparcia?

R: Tak, grupa wsparcia, której nie mamy. Od zeszłego roku upominam się, że tak powiem, o taką

grupę, bo fajnie jest, kiedy można się spotkać z innymi takimi rodzinami, podzielić się (…) Na pewno,

mimo że z tym czasem jest kiepsko, ale myślę, że na coś takiego, co jest mi bardzo potrzebne, a jest,

to na pewno bym czas znalazła. (…) Mówię o tym, gdzie mogłyby rodziny zastępcze z tymi

dzieciakami pójść, gdzie te dzieciaki mogłyby się fajnie pobawić, a rodzice mogliby, że tak powiem,

tworzyć taką grupę, gdzie mogliby się wymieniać doświadczeniami i wzajemnie wspierać. Tego

niestety nie ma, a ja bardzo chętnie bym z czegoś takiego skorzystała. [Przedstawiciel RZ_2]


RAPORT Z BADANIA

96

Myślę, że jest to fajna sprawa, dlatego bo ja w każdym razie, myślę, że może i większość rodziców

zawodowych jest tak jakby trochę zamknięta w tych domach. Oni, to rodzicielstwo zastępcze to jest

całe ich życie. Ja mam znajomych tutaj w pogotowiu opiekuńczym, nie wyjeżdżali od lat sami, tak

jak i ja. Są po prostu zamknięci w swoich domach i zajęci tylko tymi swoimi dziećmi, dokładnie tak

samo jak ja. Wszystko się kręci dookoła dzieci. Fajnie jest wyjść i podzielić się swoimi problemami

z kimś, kto te problemy ma podobne i je rozumie, tak? Bo jak dzielę się problemem jakimś

z zewnątrz, z kimś z zewnątrz, to mi na przykład powie „no to głupia jesteś, no to oddaj”, tak? Albo

„po co w tym siedzisz?” albo coś w tym rodzaju. Więc myślę, że to by była fajna sprawa.

[Przedstawiciel RZ_1]

Z badania wynika równocześnie, że aby grupy wsparcia mogły faktycznie pełnić rolę kształcącą

i wspierającą, powinny być odpowiednio zorganizowane i prowadzone – powinny skupiać

poszczególne typy rodzin (np. grupa rodzin zastępczych zawodowych i/lub rodzinnych domów dziecka)

oraz być programowo nastawiona na dyskusję merytoryczną i wymianę praktycznych doświadczeń

związanych z pełnieniem roli wychowawców i opiekunów (np. odpowiednio moderowana). Także

w tym przypadku, podobnie, jak w przypadku uczestnictwa w szkoleniach, należy odpowiednio

organizować opiekę nad dziećmi uczestników (optymalne byłoby organizowanie równocześnie dla nich

warsztatów czy kreatywnych zabaw).

Grupy wsparcia, tylko że akurat ja jestem w takiej grupie, to znaczy tam jest chyba jedyna grupa

wsparcia, gdzie są, 99% to są babcie swoich wnuków, to są rodziny zastępcze spokrewnione. I ja po

prostu „nie nadążam”. Nie no, nic mi to nie daje, jest to dla mnie totalna strata czasu, oprócz tego

mam złe myśli, a to nie o to chodzi, tak? Jeżeli babcia siedzi i narzeka na swojego wnuka to się pytam

jak wychowałaś swoją córkę, że jest alkoholiczką i tego wnuka nie może wychować, tak? Więc mam

złe spojrzenie na to. [Przedstawiciel RZ_1]

Dążąc do zapewnienia rodzinom zastępczym możliwości udziału w grupach wsparcia, warto

wykorzystać potencjał organizacji pozarządowych i/lub przyjrzeć się i rozważyć możliwość

wykorzystania spotkań, które są już organizowanym w dzielnicach. Z ankiety internetowej wynika, że

w dziesięciu OPS funkcjonuje przynajmniej jedna grupa wsparcia dla rodzin zastępczych (56,6%).

Warto wspomnieć również, że zdaniem niektórych respondentów, integracja w gronie prowadzących

rodzinne formy pieczy zastępczej nie jest duża.

Nie jestem świadoma i generalnie nie znam tych rodzin. Czasami np. spotykam u lekarza i jakoś tak

jak widzę, że mówią „ciocia” i jest większa ilość dzieci, to od razu wiem, że tak, to na pewno jest ta

rodzina. Ale tak naprawdę nie znamy się, a fajnie by było, żebyśmy mogli się poznać, żeby te rodziny

się bardziej zintegrowały, tak bardziej po prostu były ze sobą, tak bardziej współpracowały – to

bardzo, bardzo ważne dla nas. [Przedstawiciel RZ_2]


RAPORT Z BADANIA

97

9.5. Wsparcie w ramach wolontariatu

Z badania wynika, że doświadczenia rodzin zastępczych płynące ze współpracy z wolontariuszami nie

zawsze są pozytywne. Nie zmienia to jednak faktu, że przedstawiciele rodzin dobrze oceniają samą

możliwość uzyskiwania pomocy w ten sposób, a ideę wolontariatu w pieczy zastępczej uważają za

wartą szerszego rozpropagowania w społeczeństwie. W celu podniesienia praktycznej wartości

pomocy świadczonej przez wolontariuszy, warto sformułować i przekazywać im wiedzę

o podstawowych zasadach, którymi powinni się kierować świadcząc pomoc w środowisku rodzin

zastępczych (wskazówkę tę kierujemy pod adresem organizacji skupiających wolontariuszy).

Takie [osoby], które przychodzą i chcą coś z tymi dzieciakami zrobić, to jest bardzo cenne. Bo jeżeli

do mnie przychodziła pani na dwie godziny, to wtedy dzieciaki mogły się zająć, porysować, kiedy

mogły porobić coś ciekawego – to jest dla nich ważne, ale dla mnie też, bo to jest jakiś oddech, kiedy

przychodzi wolontariuszka i fajnie się z nimi bawi. [Przedstawiciel RZ_2]

R1: Poza tym my też wymagamy, to też nie jest tak, że ktoś przyjdzie, pobawi się naszymi dziećmi

i sobie pójdzie, nie? Żeby ta współpraca, to bycie, było naprawdę odpowiedzialne, nie? (…) Tak, jeżeli

przychodzi i nie daje sobie rady, powiedzmy, z jakąś edukacją czy czymkolwiek, to wystarczy, że

będzie dla niego przyjacielem, ale niech robi to naprawdę z głową, a nie robi krzywdy temu dziecku,

że za chwilę…, najpierw wszystko itd., obiecuje nie wiadomo co, a potem nagle znika bez „do

widzenia”.

R2: Z wolontariuszami trzeba ostrożnie.

R1: Znaczy – nie zamykamy drzwi przed nimi, ale też mamy baczną uwagę na to, jak funkcjonują

i co robią, jak się zachowują. [Przedstawiciele RDD_1]

9.6. Inne problemy zidentyfikowane w trakcie badania

Jedna z rodzin uczestniczących w badaniu zwróciła uwagę na duże utrudnienie w sprawowaniu pieczy

zastępczej, jaką jest przeciągająca się znacznie procedura przekazania mieszkania.

Kolejny z przedstawicieli rodzinnej formy pieczy zastępczej zwrócił uwagę na konieczność

odpowiedniego projektowania wsparcia kierowanego do usamodzielniania wychowanków pieczy –

w taki sposób, by nie działał on ostatecznie demotywująco na osoby usamodzielniane. Wskazany byłby

mechanizm uzależniający przyznanie pomocy od działań, motywacji osoby usamodzielnianej.

Oj, jest bardzo duże, aż za duże [wsparcie dla osób usamodzielnianych]. To akurat jest niefajne. Bo

mamy młodszego brata i starszy brat się obraził, poszedł do domu z życzeniem przed ukończeniem

18-go roku życia, sąd wyraził na to zgodę (…) Bo myśmy toczyli wojnę, on poszedł do zawodówki,

nie chodził do szkoły, tam wojny toczył, np. robił tak, że wychodził stąd, potem szedł do siostry,

siostra go przetrzymywała (…) A nam twierdzili, że chodzi do szkoły. Szkoła do nas dzwoni, że go

znowu w szkole nie ma – były bardzo duże problemy z tego powodu. No i odszedł. Potem dalej nie

kontynuował nauki, w tej chwili też się obija, ani nie pracuje, ani nie kontynuuje nauki, a według


RAPORT Z BADANIA

98

programu należy mu się mieszkanie, wsparcie itd. Niech mi Pani powie, jaka jest motywacja dla

tego młodszego brata?

(…) Dla tych dzieci jest duża pomoc, bo w Warszawie mają większe szanse na mieszkanie niż

gdziekolwiek indziej w Polsce, do tego dostają finansowanie. Ale też muszą chcieć. To dziecko było

akurat z nami krótko – nie udało nam się go na tyle nauczyć. On niby teraz deklaruje, że będzie super

i wspaniale. Tylko, jeżeli on to wszystko dostanie od państwa znów, to nie ma żadnej motywacji..

[Przedstawiciele RDD_1]


RAPORT Z BADANIA

99

10. Promowanie idei rodzicielstwa zastępczego

10.1. Skuteczność inicjatyw dotyczących promowania idei rodzicielstwa zastępczego

Jak wspomniano, jednym z rezultatów, którego nie udało się osiągnąć w ramach Programu, był wzrost

liczby zawodowych rodzin zastępczych. Miasto podejmuje inicjatywy służące pozyskiwaniu

kandydatów do pełnienia funkcji rodziców zastępczych. Spośród nich najważniejsze to: Kongres

Rodzicielstwa Zastępczego, Warszawski Tramwaj Promocyjny oraz kampanie realizowane przez

Towarzystwo Nasz Dom. W 2015 roku po raz III Koalicja na Rzecz Rodzin Zastępczych zorganizowała

przy współudziale m.st. Warszawy Kongres Rodzicielstwa Zastępczego. Kongres ma istotne znaczenie

w propagowaniu oraz rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej, równocześnie należy mieć świadomość, że

stanowi on platformę wymiany doświadczeń dla praktyków zajmujących się pieczą zastępczą (zarówno

instytucji, organizacji pozarządowych, jak tez rodzin zastępczych), nie jest natomiast wydarzeniem

skierowanym do ogółu społeczeństwa. W trakcie wydarzeń kongresowych opiekunowie zastępczy,

przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedstawiciele samorządów, specjaliści z kraju i zagranicy

mogą zaprezentować dobre praktyki oraz wymienić się doświadczeniem związanym z pieczą zastępczą.

Od kilku lat, z okazji dnia rodzicielstwa zastępczego (30 maja) po ulicach miasta jeździ zabytkowy

tramwaj promocyjny, gdzie specjaliści z Ośrodka PORT informują o rodzicielstwie zastępczym.

Wspomniane inicjatywy są bardzo istotne, m.in. ze względu na swoją cykliczność. Należy jednak uznać,

że działania podejmowane w tym obszarze przez BPiPS we współpracy z WCPR-em czy organizacjami

pozarządowymi nie dają zadawalających i bezpośrednich rezultatów. W latach 2013 – 2015 liczba

kandydatów pozyskanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej wzrosła jedynie w odniesieniu do

osób prowadzących rodzinne domy dziecka (w stosunku do stanu na koniec roku 2012 liczba RDD

wzrosła o 5) oraz rodzin zastępczych spokrewnionych (według stanu na dzień 31.12.2014 roku

funkcjonowało 1027 rodzin, w których przebywało 1227 dzieci). Liczba rodzin zastępczych

zawodowych funkcjonujących na terenie Warszawy jest niższa niż limity przewidywane na kolejne

lata realizacji Programu - według stanu na dzień 31.12.2014 roku, w Mieście funkcjonowało 18 RZZ,

w których przebywało 49 dzieci (w odniesieniu do stanu na koniec 2012 roku, ubyła 1 RZZ). W związku

z tym, w ramach niniejszego badania starano się możliwie szeroko naświetlić i pogłębić kwestię

możliwości skutecznego promowania idei rodzicielstwa zastępczego – prowadzącego do pozyskiwania

odpowiednich kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy

dziecka.

Warto zaznaczyć, że w opinii respondentów prowadzonych działań informacyjno-promocyjnych jest

zbyt mało:

(…) ja jestem uwrażliwiona na tego typu przekaz, więc jak gdzieś w ogóle zobaczę taką reklamę, to

wiem, że ona jest, ale jakbym dzisiaj była Warszawiakiem, nie wiem, od ostatnich 2 lat i miała

powiedzieć, że gdzieś jest jakaś reklama jakiegoś rodzicielstwa zastępczego, to nie ma. Ja nie mówię

tutaj o szukaniu, tylko o tym, czy ja się nadzieję idąc czy nie, ale teraz w ogóle jest pytanie – czy ma

sens produkcja tego typu plakatów? [Przedstawiciel NGO_2]


RAPORT Z BADANIA

100

10.2. Możliwości promowania idei rodzicielstwa zastępczego

Mówiąc o jakichkolwiek inicjatywach informacyjnych i promocyjnych dotyczących rodzicielstwa

zastępczego należy uwzględniać fakt, że w świadomości społecznej Polaków (nie tylko mieszkańców

Warszawy) istnieje luka dotycząca rodzicielstwa zastępczego (luka, a być może nawet negatywny

stereotyp rodziny zastępczej wykreowany w dużym stopniu przez negatywny przekaz środków

masowego przekazu, które bardzo mocno nagłaśniają przypadki nieprawidłowo funkcjonujących

rodzin zastępczych). Istnieje pilna potrzeba zapełnienia wspomnianej luki rzetelną wiedzą,

praktycznymi wiadomościami dotyczącymi istoty bycia rodziną zastępczą, a tym samym

zminimalizowania nieprawdziwych przekonań, które mogą funkcjonować w świadomości społecznej.

W tej sytuacji, inicjatywy takie, jak Warszawski Tramwaj Promocyjny czy też akcje wizualne (plakatowe,

billboardowe, spoty telewizyjne) podejmowane w ramach promowania idei rodzicielstwa zastępczego

nie mogą przynieść wymiernych rezultatów, jeśli chodzi o pozyskiwanie kandydatów do pełnienia

rodzinnych form pieczy zastępczej. Inicjatywy tego typu są dobrym narzędziem służącym do

przywoływania, przypominania istnienia pewnych zjawisk, będą jednak miały niską skuteczność

w sytuacji, kiedy mówią o rzeczach, które w świadomości potencjalnych odbiorców nie kojarzą się

najprawdopodobniej z niczym konkretnym, a być może nawet kojarzą się negatywnie.

Teraz jest kolejny kłopot, bo społeczeństwo w ogóle nie ma zielonego pojęcia, po co to, czemu to

służy, jak to wygląda, nie odróżnia adopcji od rodziny zastępczej itd. (…) Czy to dziecko ma tam być

krótko, czy długo, a jeśli tak to dlaczego, od czego to zależy, a kto tym kieruje, a czemu ma być

w rodzinie, a nie w tym domu dziecka, jak domy dziecka są i nie trzeba nic zmieniać? Tak czy inaczej

dzisiaj ogromną barierą jest świadomość społeczna w ogóle dotycząca szeroko rozumianej pomocy

i szeroko rozumianego systemu usług społecznych w ogóle w tym kraju. [Przedstawiciel NGO_1]

Jak można zachęcić?... Na pewno u nas nie mówi się jakby często o rodzinach zastępczych. To jest tak, że mówi się tylko wtedy, kiedy bardzo źle się dzieje w takiej rodzinie i jeśli gdzieś się okaże, że

jest ktoś, kto się znęca, jakiś pedofil i tym podobne historie. A tak naprawdę mało się mówi o takich

rodzinach, o ich pracy, mało jest. To jest tak jakoś nierozpowszechnione. Czasami ludzie wiedzą, co

to jest rodzina zastępcza i dlaczego, ale bardzo mało. Bo i sąsiedzi dookoła, to oni tak nie bardzo

w ogóle…, nawet jak rodzina zastępcza, no tak, ale co te dzieciaki… Więc w ogóle nie mają pojęcia

o tym. Myślę, że być może dużo więcej ludzi by podjęło takie działania i chciałoby dzieciakom

pomagać, ale gdyby w ogóle wiedzieli, co i jak - gdzie z tym pójść, że można zostać taką rodziną,

jakie są warunki? Tego się nie wie. Ja tak naprawdę dowiedziałam się, tak jak mówię, od swojej

pani, która u mnie pracowała. Ona była babcią i przejęła opiekę nad swoją wnuczką. I to ja

drążyłam, nie to, że gdzieś tam dowiedziałam się; nie, musiałam sprawdzić w Internecie, zadzwonić, dopytać. Być może, że gdybym wcześniej miała jakieś informacje i bym usłyszała o tych rodzinach,

że jest taka możliwość…, nie wiem – cokolwiek, to być może, że wcześniej bym się zdecydowała. Ale

tak naprawdę nie wiedziałam, że mogę być rodziną zastępczą. Nie wiedziałam np., że ja mając takie

warunki mieszkaniowe (nie mam wielkiego domu i nie mam tutaj nie wiadomo czego) myślałam, że

nie mogę, że nie mogę dzieciakom pomóc, bo nie mam na to odpowiednich warunków. Gdybym

wiedziała, jakie są, jakie trzeba spełniać kryteria, w jaki sposób można pomagać, to byłoby fajnie.

U nas w ogóle się o tym nie mówi, w ogóle żeby się dowiedzieć, to trzeba iść konkretnie do

odpowiedniej osoby gdzieś. [Przedstawiciel RZ_2]


RAPORT Z BADANIA

101

10.2.1. Potrzeba rzetelnych informacji na temat rodzicielstwa zastępczego

W sytuacji dużej niewiedzy społecznej na temat rodzicielstwa zastępczego, duże akcje promocyjne

mają sens o tyle, kiedy są naprawdę duże i skierowane do ogółu społeczeństwa – na tyle duże, że będą

w stanie faktycznie zainteresować dużą część społeczeństwa, a w sytuacji optymalnej – wywołać

narodową dyskusję na temat rodzicielstwa zastępczego. Co zrozumiałe, możliwości prowadzenia

kampanii na tak dużą skalę mają najprawdopodobniej wyłącznie duże, np. rządowe instytucje, takie jak

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Kampanie wizualne organizowane w skali Miasta mają dużą

szansę zginąć w gąszczu ogromnej liczby plakatów i billboardów przytłaczających na co dzień

mieszkańców w przestrzeni miejskiej.

(…) jeżeli słyszymy o rodzicielstwie zastępczym w mediach, to tylko w złych kontekstach albo przede

wszystkim w złych kontekstach. No i potem kto głupi chce zostać taką rodziną z Pucka? Czyli to, co

jest niezmiernie potrzebne, to jest narodowy, centralnie, z centralnym budżetem jakaś kampania

społeczna, która podnosi w ogóle świadomość, co to jest rodzicielstwo zastępcze, że to nie jest tak,

że dostaniesz 1000 złotych i to w ogóle obłowisz się na dzieciach, tak jak to gdzieś zaczyna być

rozgrywane. Więc to jest pierwsze, budowanie świadomości i wiedzy, bo to nie chodzi o to, żeby

znowu zrobić z tego lukrowaną opowieść, tylko rzetelnej informacji, co to jest rodzicielstwo

zastępcze i że to jest również dla ciebie. Nie, że to jest dla jakiejś Kowalskiej bliżej nieokreślonej,

tylko że ty też mógłbyś zostać taką rodziną zastępczą (…) Wie pani co, bez pieniędzy centralnych,

ministerialnych, to nikt tego nie przeskoczy – ani PORT tego nie przeskoczy, ani Wioski tego nie

przeskoczą, ani powiaty tego nie przeskoczą, bo to jest po prostu duży budżet, kampanii

podnoszącej świadomość. [Przedstawiciel NGO_2]

W odniesieniu do promowania idei rodzicielstwa zastępczego rekomendujemy, by na szczeblu

powiatowym, inicjatywy te były zogniskowane na zwiększaniu dostępu mieszkańców do wiedzy na

temat rodzicielstwa zastępczego – najlepiej konkretnej, usystematyzowanej i przystępnie przekazanej.

Proponujemy w tym celu następujące działania:

• Opracowanie szerszej i przystępnie sformułowanej informacji na stronie internetowej WCPR;

• Opracowanie broszury informacyjnej i udostępnienie jej w formie elektronicznej na stronach

internetowych wybranych instytucji (w tym WCPR, OPS-y, PUP itp.), a także w formie

drukowanej w wybranych instytucjach;

• Stworzenie „biblioteczki” na stronie internetowej WCPR zawierającej materiały na temat

pieczy zastępczej.

Równocześnie warto zaplanować inne sposoby przekazywania wiedzy, np. spotkania lub moderowanie

odpowiednich treści na Facebooku – w zależności od tego, do jakiej profilu odbiorców planujemy

dotrzeć. By nie generować dużych kosztów kampanii informacyjnej, warto wykorzystywać to, co już się

dzieje w poszczególnych dzielnicach typu spotkania, w jakiś sposób zbieżne z tematem pieczy

zastępczej, w klubikach dla matek itp. Warto również rozważyć włączenie się z tematem pieczy

zastępczej poprzez Internet, również poprzez zidentyfikowanie i wykorzystanie już istniejących

„wirtualnych miejsc spotkań”, np. forów dla młodych matek, opiekunek, być może studentów


RAPORT Z BADANIA

102

kierunków pedagogicznych czy społecznych itp. Z pewnością ważna jest dywersyfikacja narzędzi

przekazu informacji. Podmiot odpowiedzialny za realizacje omawianych działań informacyjno-

promocyjnych powinien przygotować szczegółowy plan działań, a także w miarę możliwości, na bieżąco

monitorować skuteczność poszczególnych narzędzi i w razie skuteczności je modyfikować.

10.2.2. Dobrze funkcjonujące rodziny zastępcze reklamą rodzicielstwa zastępczego

W kontekście prowadzonych rozważań, należy sobie uświadomić bardzo ważną kwestię - wszystkie

działania, które zakładają wspieranie rodzinnych form pieczy zastępczej oraz dbanie o dobrostan

psychiczny i fizyczny osób bezpośrednio zaangażowanych w pieczę służą de facto idei pozyskiwania

kolejnych kandydatów do sprawowania rodzinnych form pieczy zastępczej, choć oczywiście w dłuższej

perspektywie czasowej. Dobrze funkcjonująca rodzina zastępcza czy rodzinny dom dziecka stanowi

„żywą reklamę” rodzicielstwa zastępczego, z drugiej strony - rodzina nieprawidłowo funkcjonująca,

z którą ma kontakt jej bliższe i dalsze otoczenie społeczne, w odniesieniu do swojego otoczenia -

zniweczy najprawdopodobniej każdy trud włożony w działania informacyjno-promocyjne. Pisząc

o nieprawidłowo funkcjonującej rodzinie, nie mamy na myśli wyłącznie rodziny źle funkcjonującej

w sensie formalnym, która np. nie wywiązuje się z obowiązków przewidzianych w kontrakcie, ale

rodzinę, której członkowie źle funkcjonuje w życiu społecznym – rodziców zastępczych, którzy są

przemęczeni lub skonfliktowani, borykają się z frustracją własnych dzieci są sfrustrowane, źle

funkcjonują w sensie społecznym itp. Respondenci z organizacji pozarządowych zwracali uwagę na

groźbę wypalenia zawodowego w odniesieniu do rodzin zastępczych (jest to możliwe mimo, a może

właśnie dlatego, że zawód rodzica zastępczego jeszcze jako taki w społeczeństwie nie funkcjonuje).

Opisana kwestię poruszali w wypowiedziach zarówno przedstawiciele organizacji pozarządowych, jak

i przedstawiciele rodzin.

R2: Sami się promujemy. To jest najlepiej, jak lokalna tutaj społeczność widzi, jak się nie zamykamy,

z OPS-em jest np. bardzo dobra współpraca tutaj w Ursusie. Co prawda my nie korzystamy z żadnej

ich pomocy, ale często OPS robi jakieś imprezy, to jesteśmy zapraszani, np. na „dzień rodzicielstwa

zastępczego”, jakieś tam Mikołajki.

R1: My się staramy swoim życiem, funkcjonowaniem, pokazywaniem [promować] – ludzie od nas

nie uciekają. [Przedstawiciele RDD_1]

(…), jeżeli w swoim środowisku ktoś znajdzie taką rodzinę zastępczą, która jest szczęśliwą rodziną

zastępczą, to to jest często impuls do tego, żeby to, co gdzieś w nas tkwiło od lat, takie myśli o tym,

że „a może ja”, żeby one się najpierw „zwizualizowały” w postaci innych ludzi, którzy to robią i są

zadowoleni. Jak, na których patrzę, to widzę, że oni nie są wypaleni zawodowo, widzę, że oni nie

robią tego na ostatnich nogach i widzę, że oni robią to z innych pobudek niż finansowe lub li tylko

finansowe, bo na rodzicielstwie zastępczym za przeproszeniem dorobić się nie da. A już na pewno

nie w Warszawie, gdzie oferta rynku pracy jest bardziej atrakcyjna. Więc muszę widzieć takich

rodziców, o których ja bym … Że gdybym była dzieckiem, to bym chciała być w tej rodzinie po prostu

(…)


RAPORT Z BADANIA

103

A drugi element to taki element już bardziej realny, na który bardziej mamy wpływ, to jest właśnie

to, że szczęśliwy rodzic zastępczy przyciągnie następnego. Jeżeli go nie mamy, to bardzo trudno

będzie mieć następnych (…) [Przedstawiciel NGO_2]

Problem profilaktyki w celu minimalizowania ryzyka wypalenia zawodowego rodzin sprawujących

pieczę zastępczą jest oczywiście szerszy i niesie ze sobą większe zagrożenia niż tylko zniechęcanie do

bycia rodzina zastępczą, niesie ryzyko nieprawidłowej opieki nad dziećmi powierzonymi w pieczę, przy

czym dla nas w tym momencie – ten wątek jest również istotny w kontekście pozyskiwania kandydatów

do pełnienia rodzinnych form pieczy zastępczej. Należy patrzeć na rodzinę zastępczą systemowo

i całościowo i dbać o jakość całej rodziny, a do tego optymalnie byłoby móc przeprowadzić diagnozę,

na podstawie której dziecku kierowanemu do pieczy można było dobrać odpowiednią dla niego

rodzinę.

Więc stąd ta naprawdę potrzeba tego całego jakby utrzymywania tych rodziców w stanie jakby

przeciwdziałań wypaleniu zawodowemu albo pracy z tymi, którzy już się wypalili zawodowo. No bo

jak on jest wypalony zawodowo, to jest tylko krok do tego, żeby traumatyzować dzieci wtórnie. Przy

czym to samo dotyka ludzi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, czyli domach dziecka.

[Przedstawiciel NGO_2]

W myśl tego jedną ze skuteczniejszych metod promowania rodzicielstwa zastępczego należałoby uznać

coś na kształt marketingu szeptanego.

10.2.3. Oferta dla kandydatów

„Przyciągać” do sprawowania rodzinnych form pieczy zastępczej może i powinna również szeroko

pojęta oferta dla potencjalnych kandydatów. Rozumiemy poprzez to zarówno zakres oferowanych

szkoleń (najlepiej powiązanych ściśle z przejrzyście skonstruowaną ścieżką rozwoju zawodowego)

i wszelkie inne możliwe formy wsparcia, ale także sam sposób podejścia do konstruowania

poszczególnych form rodzinnej pieczy zastępczej, o czym mówi poniższy cytat:

Może ludzie łatwiej by zostawali rodziną zastępczą gdyby mieli w perspektywie, że wezmą jedno

dziecko albo góra dwoje i nie zaburzy im to całego dotychczasowego świata. I może potem po

latach, jak już pobędą z tym jednym dzieckiem, to może im przyjdzie taka myśl „a to może i drugie

bym wzięła?”, bo to też jest pytanie o zmianę, o gotowość do zmiany, tak? Jeżeli ktoś ma zostać

rodziną zawodową, no to jakby ta zmiana w życiu tej osoby musi być dość radykalna. [Przedstawiciel

NGO_2]


RAPORT Z BADANIA

104

11. Podsumowanie

Na podstawie wyników badania należy uznać, że system pieczy zastępczej funkcjonujący w m. st.

Warszawy, jest prawidłowo skonstruowany i zasadniczo odpowiada na potrzeby mieszkańców,

zapewniając dzieciom potrzebującym wsparcia miejsca w pieczy zastępczej. System pieczy zastępczej

realizuje zadania wynikające z obowiązujących regulacji prawnych, posiada i stosuje standardy

świadczenia pomocy w ramach różnych form pieczy zastępczej. Równocześnie istnieje pilna potrzeba

uzupełnienia go o większą liczbę rodzinnych form pieczy zastępczej, w tym przede wszystkim rodzin

zastępczych zawodowych. Warunki wpływające na jakość rodzinnej pieczy zastępczej oraz czynniki

istotne w kontekście pozyskiwania kandydatów do pełnienia rodzinnych form pieczy zastępczej zostały

szczegółowo omówione w raporcie.

Na podstawie wyników badania ewaluacyjnego należy stwierdzić, że formuła Programu jest

prawidłowa i Program powinien być kontynuowany w kolejnych latach.

11.1. Mocne i słabe strony istniejącego systemu pieczy zastępczej

Na podstawie wyników badania ewaluacyjnego opracowano wstępną analizę SWOT, która z jednej

strony stanowi formę podsumowania wyników badania ewaluacyjnego, a z drugiej strony - powinna

służyć, jako „dokument otwarcia” przy opracowywaniu planu rozwoju pieczy zastępczej na następny

3-letni okres planowania (tabela 19).

Tabela 19. Mocne i słabe strony ewaluowanego Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

• Dobre warunki do powstawania i działania rodzinnych

form pieczy zastępczej (przekazywanie przez Miasto

lokali mieszkalnych do prowadzenia rodziny zastępczej,

preferencje w rekrutacji do przedszkoli oraz zwolnienia

z opłat za świadczenia udzielane przez przedszkola;

bezpłatne przejazdy środkami lokalnego transportu

zbiorowego);

• Funkcjonowanie Ośrodka Wsparcia Rodzinnej Opieki

Zastępczej PORT prowadzonej przez Towarzystwo Nasz

Dom dysponującego szeroką ofertą wsparcia

merytorycznego dla osób prowadzących rodzinne

formy pieczy zastępczej;

• Prowadzenie różnorakich działań nakierowanych na

promowanie idei rodzicielstwa zastępczego;

• Zorganizowany system pozyskiwania i szkolenia

kandydatów do rodzinnych form pieczy zastępczej;

• Kompleksowa, w tym także specjalistyczna oferta

wsparcia dla rodzinnych form pieczy zastępczej

świadczona m.in. przez PORT, WCPR;

• Opracowane narzędzie do diagnozy potrzeb

szkoleniowych prowadzących rodzinne formy pieczy

zastępczej;

• Niska efektywność pozyskiwania nowych kandydatów

na zawodowe i niezawodowe rodziny zastępcze oraz

do prowadzenia rodzinnych domów dziecka

(powoływanych w trybie art. 62 ustawy o wspieraniu

rodziny i systemie pieczy zastępczej);

• Brak systemu kontroli nad podmiotami sprawującymi

pieczę zastępczą;

• Niewystarczająca profesjonalizacja rodzin

zastępczych w zakresie obejmowania pieczą

zastępczą dzieci wymagających zastosowania

specjalnych środków oddziaływania ze względu na ich

niepełnosprawność lub trudności natury

wychowawczej;

• Brak wypracowanych zasad, dobrych praktyk

w zakresie współpracy z sądami pozostałych

podmiotów pieczy zastępczej;

• Brak określenia ścieżki rozwoju zawodowego dla

sprawujących rodzinne formy pieczy zastępczej;

• Zbyt małe zaangażowanie organizacji pozarządowych

w prace nad koncepcją Programu Rozwoju Pieczy

Zastępczej w latach 2015 - 2016.


RAPORT Z BADANIA

105

• Opracowany i wdrożony standard sprawowania

rodzinnej pieczy zastępczej, w tym zawodowych rodzin

zastępczych oraz prowadzących rodzinne domy

dziecka;

• Opracowane i wdrożone standardy organizacyjne

placówek opiekuńczo wychowawczych, procedury

przyjmowania dzieci do POW, zasad współpracy

placówek opiekuńczo-wychowawczych z innymi

instytucjami, zasady postępowania w przypadku

nieusprawiedliwionej nieobecności wychowanków

POW (w trakcie negocjacji z placówkami);

• Opracowana i wdrożona koncepcja funkcjonowania

wspólnej obsługi administracyjno-ekonomicznej

i organizacyjnej placówek opiekuńczo-wychowawczych

– funkcjonowanie Centrum Administracyjnego nr 1;

• Wzrastająca liczba mieszkań filialnych;

• Dostęp do szkoleń zawodowych kadry placówek

opiekuńczo-wychowawczych (m.in.. w ramach

współpracy z Warszawskim Centrum Innowacji

Edukacyjno-Społecznych);

• Monitoring potrzeb szkoleniowych kadry placówek

opiekuńczo-wychowawczych;

• Opracowane i wdrożone „Zasady współpracy

przedstawicieli pieczy zastępczej i OPS w zakresie

umieszczania dziecka w pieczy zastępczej, pracy

z rodziną dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej

oraz powrotu dziecka do rodziny” oraz procedury

przewozu i przekazania dziecka do rodziny zastępczej,

rodzinnego domu dziecka lub placówki opiekuńczo-

wychowawczej w związku z interwencją kryzysową

w rodzinie dziecka;

• Wypracowane rekomendacje dotyczące współpracy

pomiędzy przedstawicielami pieczy zastępczej i poradni

psychologiczno-pedagogicznych;

• Stworzone dobre warunki „startu” dla

usamodzielniających się wychowanków pieczy

zastępczej (m.in. preferencje przy najmie lokalu

z zasobu Miasta, mieszkania chronione, duży zakres

wsparcia udzielony wychowankom w ramach projektu

WCPR „Integracja dla samodzielności”);

• Zaangażowanie organizacji pozarządowych do realizacji

wybranych zadań wynikających z organizacji pieczy

zastępczej i dobre doświadczenia płynące ze

wspomnianej współpracy;

• Wykwalifikowana kadra systemu pieczy zastępczej (w

tym 31 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej).

SZANSE ZAGROŻENIA


RAPORT Z BADANIA

106

• Uzyskanie szerszego dostępu do wolnych zasobów

lokalowych Miasta w dobrym stanie technicznym na

potrzeby rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej;

• Pozyskanie zewnętrznych środków finansowych na

realizację zadań, w tym środków unijnych z nowej

pespektywy finansowej i/lub środków od sponsorów;

• Korzystanie z potencjału organizacji pozarządowych

działającymi w obszarze pieczy zastępczej

funkcjonującymi na terenie miasta (zwłaszcza oferty

szkoleniowej organizacji, możliwości w zakresie

ułatwiania dostępu do specjalistów, terapii itp.);

• Stworzenie zintegrowanej międzyinstytucjonalnej

platformy współpracy uwzględniającej w szczególności

pracowników sądu i prokuratury;

• Zaangażowanie przedstawicieli wybranych organizacji

pozarządowych do prac związanych z opracowaniem

Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2016 –

2018 (możliwość skorzystania z ich wiedzy,

doświadczenia związanego z działaniem systemu pieczy

zastępczej w praktyce.

• Zmienność przepisów prawa;

• Brak dostępu do wolnych zasobów lokalowych

Miasta w dobrym stanie technicznym na potrzeby

rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej;

• Zbyt ograniczone środki finansowe przeznaczone na

realizację działań zaplanowanych w Programie;

• Brak możliwości pozyskania dofinansowania

zewnętrznego na realizację części działań

zaplanowanych w Programie;

• Brak lub pogorszenie się współpracy z organizacjami

pozarządowymi działającymi w obszarze pieczy

zastępczej funkcjonującymi na terenie miasta;

• Pogorszenie się współpracy z przedstawicielami

sądów;

• Duża rotacja pracowników na stanowiskach

koordynatorów pieczy zastępczej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania ewaluacyjnego.


RAPORT Z BADANIA

107

12. Rekomendacje

Na podstawie wyników badania ewaluacyjnego sformułowano następujące rekomendacje dla

realizatorów Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2016 – 2018:

Pozyskiwanie kandydatów na RZ

• W kolejnej edycji programu należy skupić się na realizacji zadań związanych z pozyskiwaniem

kandydatów do prowadzenia rodzin zastępczych zawodowych – kampanii społecznych, w tym

celu należy opracować plan działań informacyjno – promocyjnych, systematycznie realizować

przewidziany w nim działania, analizować możliwie na bieżąco ich skuteczność (np.,

zainteresowanie wydarzeniami) i modyfikować zgodnie z wnioskami;

• Należy poddać analizie system szkolenia kandydatów do sprawowania rodzinnych form PZ,

w tym przyczyny rezygnowania z udziału w trakcie szkolenia (pod kątem zidentyfikowania

czynników „pozamerytorycznych”, które powodują rezygnację z udziału w szkoleniach,

związanych np. ze sposobem ich organizacji) – ich usunięcie mogłoby przyczynić się do

zwiększenia możliwości pozyskania większej liczby odpowiednich kandydatów na RZ;

Wsparcie merytoryczne RZ

• Należy przeprowadzić analizę w zakresie możliwości zwiększenia liczby szkoleń

specjalistycznych kierowanych do rodzin zastępczych zawodowych, w tym analizę możliwych

źródeł ich finansowania i kompetentnych podmiotów szkolących;

• Ofertę wsparcia dla rodzinnych form pieczy zastępczej należy wzbogacić o komponent

dotyczący dzieci biologicznych sprawujących rodzinne formy pieczy zastępczej;

• Należy kontynuować zadania związane z opracowaniem ścieżki rozwoju zawodowego dla

sprawujących rodzinne formy pieczy zawodowej (możliwość awansu należy powiązać również

z zakresem specjalistycznych szkoleń, w których brał udział RZ);

• Należy kontynuować zadania związane z opracowaniem narzędzia do diagnozy potrzeb

w zakresie pieczy zastępczej (opracowanie narzędzia diagnostycznego i przeprowadzanie

corocznej diagnozy w tym obszarze);

• Należy zwiększać liczbę koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej adekwatnie do potrzeb.

Inne

• Należy prowadzić działania zmierzające do zwiększenia integracji środowiska rodzinnej pieczy

zastępczej (w tym grupy wsparcia nakierowane na podnoszenie wiedzy i umiejętności

wychowawczych);

• Należy dążyć do wypracowania platformy współpracy z sądami rodzinnymi i kuratorami

sądowymi (plan działań informacyjnych skierowanych do sędziów nt. kluczowych kwestii

ważnych we współpracy);

• Należy włączyć przedstawicieli wybranych organizacji pozarządowych w proces

programowania rozwoju pieczy zastępczej;


RAPORT Z BADANIA

108

• Wskaźniki rezultatu sformułowane w ramach Programu powinny być konkretne (określać

poziom, jaki chcemy osiągnąć), mierzalne, osiągalne, realistyczne i określone w czasie –

w odniesieniu do ewaluowanego Programu, należy doprecyzować wskaźniki opracowane na

potrzebę realizowania Programu w kolejnych latach.


RAPORT Z BADANIA

109

13. Wzory narzędzi badawczych

13.1. Wzory scenariuszy do indywidualnych wywiadów pogłębionych

Wzór scenariusza wywiadu z przedstawicielami BPiPS i WCPR

SCENARIUSZ WYWIADU IDI – PRZEDSTAWICIELE BPIPS I WCPR

Dzień dobry, nazywam się… Jestem pracownikiem poznańskiej firmy badawczej Public Profits Sp. z o.o. Na zlecenie

Miasta Stołecznego Warszawy prowadzimy ewaluację Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej w M. St. Warszawie

na lata 2013 – 2015. Zebrane informacje pozwolą nam określić, jaki jest aktualny stan realizacji Programu a także

będą stanowić podstawę do sformułowania celów i zadań w kolejnych edycjach Programu.

Nasza rozmowa potrwa około 60 – 90 minut. Wywiad ma oczywiście charakter poufny. Spotkanie będzie

rejestrowana za pomocą dyktafonu - zapis ten jest konieczny do przeprowadzenia rzetelnej analizy zebranego

materiału, stanowi on również dokumentację potwierdzającą realizację badania. Zapewniamy równocześnie, że

nagranie zostanie wykorzystane wyłączeniu do celów badawczych, a opinie przedstawione w raporcie

badawczym nie będą powiązane z konkretną osobą, dlatego proszę otwarcie dzielić się swoimi spostrzeżeniami.

Bardzo zależy mi na tym, aby P. odpowiedzi były możliwie obszerne i szczere, od tego bowiem zależy prawdziwa

wartość naszego badania i jego praktyczna przydatność.

I. Wstęp

1. Na początku proszę powiedzieć, jakie stanowisko zajmuje P. obecnie oraz krótko przedstawić swoje

doświadczenie zawodowe.

II. Diagnoza potrzeb

1. Jak P. zdaniem ma się liczba miejsc w pieczy zastępczej na terenie miasta w stosunku do potrzeb czyli

liczby dzieci potrzebujących wsparcia?

2. Na jakiej podstawie przeprowadzana jest diagnoza potrzeb w tym zakresie?

3. Czy ostatecznie wypracowane zostało narzędzie do diagnozy potrzeb? Czy uwzględnia ono wszystkie

obszary funkcjonowania pieczy zastępczej?

4. Czy miasto corocznie przeprowadza i opracowuję diagnozę potrzeb?

5. Czy mają P. jakieś problemy z pozyskiwaniem danych diagnostycznych? Jeśli tak, jakie?

6. Czy narzędzie do diagnozy wymaga udoskonalenia? Jeśli tak, w jakich aspektach?

7. Czy zapotrzebowanie na rodziny zastępcze zawodowe nie przekracza ustalonych rocznych limitów?

A zapotrzebowanie na rodzinne domy dziecka?

8. Czy liczba miejsc w placówkach opiekuńczo – wychowawczych jest wystarczająca w stosunku do

potrzeb?

III. Rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej

1. Czy P. zdaniem w mieście panują dobre warunki do powstawania i działania rodzinnych form pieczy

zastępczej? Czy na przestrzeni ostatnich 3 lat te warunki się zmieniły – pogorszyły lub polepszyły? Proszę

uzasadnić swoją ocenę.


RAPORT Z BADANIA

110

2. Czy liczba rodzinnych form pieczy zastępczej, w tym przede wszystkim zawodowych rodzin zastępczych

oraz rodzin zawodowych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego i rodzinnych domów dziecka jest

odpowiednia do potrzeb?

Pozyskiwanie kandydatów

3. Czy P. zdaniem podejmowane w mieście działania mające na celu promowanie idei rodzicielstwa

zastępczego i pozyskiwanie kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych są właściwe (chodzi

o takie działania, jak Dzień Rodzicielstwa Zastępczego, kampanie informacyjne, społeczne, pikniki itp.)?

Czy umożliwiają pozyskanie odpowiedniej liczby kandydatów? Czy istnieje potrzeba prowadzenia

większej liczby działań tego typu? Jeśli tak, jakich? Jakie działania sprawdzają się w największym stopniu?

Czy występują jakieś przeszkody, bariery czy ograniczenia w prowadzeniu omawianych działań?

4. Czy w mieście opracowane zostały jednolite procedury kwalifikowania kandydatów do rodzinnych form

pieczy zastępczej? Czy pozwalają one pozyskać najbardziej odpowiednich kandydatów? Czy pozwalają

one pozyskać odpowiednią liczbę kandydatów? Jaka jest tendencja w tym zakresie w okresie ostatnich

3 lat – liczba kandydatów zwiększa się, maleje, pozostaje na tym samym poziomie?

5. Czy opracowane zostały jednolite procedury szkolenia kandydatów do rodzinnych form pieczy

zastępczej? Czy pozwalają one odpowiednio przygotować ich do pracy?

6. Czy jakieś elementy procesu pozyskiwania i szkolenia kandydatów do rodzinnych form pieczy zastępczej

wymagają udoskonalenia? Jeśli tak, jakie? W jaki sposób?

Standardy funkcjonowania, w tym profesjonalizacja rodzinnej pieczy zastępczej

7. Czy podmioty rodzinnej pieczy zastępczej mogą liczyć na wystarczające wsparcie ze strony podmiotów

systemu pieczy zastępczej? Jakie formy wspierania rodzin zastępczych mają P. zdaniem najważniejsze

znaczenie, są najbardziej potrzebne z punktu widzenia tych rodzin (dopytać o wsparcie merytoryczne,

finansowe, rzeczowe)? Jaka jest tendencja w tym zakresie w okresie ostatnich 3 lat – czy zakres i/lub

wsparcia się zmieniły, zwiększyły lub zmniejszyły?

8. Czy przeprowadzona została diagnoza potrzeb w zakresie profesjonalizacji rodzinnej pieczy zastępczej?

(w tym opracowane kategorie dzieci o specjalnych potrzebach rozwojowych).

9. Czy osoby prowadzące rodzinną pieczę zastępczą mają dostęp do kompleksowej oferty wsparcia? Do

jakich usług specjalistycznych mają dostęp osoby prowadzące rodzinne formy pieczy zastępczej i dzieci

w takiej pieczy przebywające? Czy funkcjonuje specjalistyczne poradnictwo, dostęp do terapii, wsparcia

psychologiczno - pedagogicznego? Czy ta oferta się zwiększa?

10. Czy rodziny zastępcze mogą liczyć na wsparcie wolontariuszy? Jeśli tak, w jakim zakresie? Jeśli nie,

dlaczego? Jaka jest tendencja w tym zakresie w okresie ostatnich 3 lat – czy liczba wolontariuszy

współpracujących z rodzinami zastępczymi się zmieniła, zwiększyła lub zmniejszyła?

11. Czy wzrasta liczba rodzin gotowych do pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach rozwojowych?

12. Czy osoby zajmujące się prowadzeniem rodzinnej pieczy zastępczej mają możliwość dokształcania

zawodowego? W jakich formach? Czy określony został proces uzyskiwania specjalizacji, ścieżka kariery

zawodowej itp.?

13. Czy można mówić o postępie w procesie profesjonalizacji osób sprawujących pieczę zastępczą - czy

osoby zajmujące się prowadzeniem rodzinnej pieczy zastępczej zwiększają poziom swoich umiejętności

zawodowych?

14. Czy liczba i zakres merytoryczny szkoleń organizowanych dla poszczególnych typów podmiotów

zaangażowanych w funkcjonowanie pieczy zastępczej jest P. zdaniem wystarczająca? Jakie szkolenia są

organizowane? Czy dostępność do tych szkoleń zmieniła się na przestrzeni ostatnich 3 lat, zwiększyła się

lub zmalała? Czy rodziny chętnie z nich korzystają?


RAPORT Z BADANIA

111

Należy dopytać o szkolenia kierowane do następujących grup:

• Rodziny zastępcze

• Prowadzący rodzinne domy dziecka

• Rodziny pomocowe

• Dyrektorzy placówek opiekuńczo – wychowawczych typu rodzinnego

• Kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub

pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo – wychowawczej typu rodzinnego

15. Czy P. zdaniem wsparcie merytoryczne udzielane rodzinnej pieczy zastępczej ma odpowiedni zakres?

Jeśli nie, dlaczego? Jakiego typu wsparcia brakuje?

16. Czy opracowane zostały standardy sprawowania rodzinnej pieczy zastępczej, w tym zawodowych rodzin

zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka (I 2014)? Czy zostały one pilotażowo wdrożone (XI

2015)? Czy wymagają udoskonalenia? Jeśli tak, w jakich aspektach?

17. Czy P. zdaniem integracja środowiska rodzinnej pieczy zastępczej jest wystarczająca? Jakie są tendencje

w tym zakresie (integracja wzrasta – maleje)? Czy występują dobre warunki do powstawania

w poszczególnych dzielnicach grup wsparcia, klubów dla rodzin zastępczych? Jeśli nie, dlaczego?

18. Jakie są mocne strony systemu rodzinnej pieczy zastępczej funkcjonującego w mieście? A czy system ten

posiada jakieś słabe strony? Które elementy wymagają wzmocnienia, zmodyfikowania lub

wypracowania nowych rozwiązań (dopytać o kwestię pozyskiwania zasobów lokalowych)?

19. Jak ogółem ocenia P. funkcjonowanie systemu rodzinnej pieczy zastępczej w mieście? Czy umożliwia on

sprawne umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej a następnie – o ile jest to możliwe i wskazane –

jego powrót do rodziny biologicznej lub umieszczenie w rodzinie adopcyjnej? Proszę uzasadnić swoją

ocenę.

20. Jakie są przyczyny sytuacji, w której dziecko jest przenoszone z jednej rodziny zastępczej do innej lub

z rodziny zastępczej do placówki opiekuńczo – wychowawczej? Jakie działania należy P. zdaniem podjąć,

by takich sytuacji było jak najmniej?

IV. Prowadzenie placówek opiekuńczo – wychowawczych

1. Czy w procesie modernizacji placówek opiekuńczo – wychowawczych zgodnie z wymogami ustawowymi

napotykają P. na jakieś trudności? Czy liczba mieszkań filialnych jest odpowiednia do potrzeb?

2. Czy wdrożona została wspólna obsługa administracyjno - ekonomiczna i organizacyjna placówek

opiekuńczo – wychowawczych? Czy system ten się sprawdza? Jeśli nie, jakie elementy wymagają

dopracowania?

3. Czy P. zdaniem kadra pedagogiczna zatrudniona w placówkach opiekuńczo – wychowawczych ma

odpowiednie możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych? (należy dopytać o dostępność do

szkoleń, grup samopomocowych, superwizji, dostępność profesjonalistów stale współpracujących

z placówkami). Jakie są tendencje w tym zakresie w okresie ostatnich 3 lat – czy dostępność do szkoleń

zmieniła się, wzrosła lub zmalała?

4. Na jakiej podstawie prowadzona jest diagnoza potrzeb kadry pedagogicznej?

5. Czy w placówkach opiekuńczo – wychowawczych są tworzone i realizowane indywidualne plany pomocy

dziecku (dopytać czy są oparte na jego aktywnym uczestnictwie, czy służą jego powrotowi do rodziny

biologicznej itp.)?

6. Czy czas przebywania dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych jest odpowiedni? Jakie są

tendencje w tym zakresie (czas wydłuża się – skraca)? Jakie działania służą skracaniu się czasu

przebywania dzieci w placówkach?

7. Czy wzrasta liczba dzieci powracających pod opieką rodziców biologicznych bądź kierowanych do

rodzinnych form pieczy zastępczej? Z jakich przyczyn?


RAPORT Z BADANIA

112

8. Jakie są mocne strony systemu instytucjonalnej pieczy zastępczej funkcjonującego w mieście? A czy

system ten posiada jakieś słabe strony? Które elementy wymagają wzmocnienia, zmodyfikowania lub

wypracowania nowych rozwiązań (dopytać o kwestię pozyskiwania zasobów lokalowych na mieszkania

filialne)?

9. Jak ogółem ocenia P. funkcjonowanie systemu instytucjonalnej pieczy zastępczej w mieście? Czy

umożliwia on sprawne umieszczenie dziecka w placówce a następnie – o ile jest to możliwe i wskazane

– jego powrót do rodziny biologicznej lub umieszczenie w rodzinie adopcyjnej? Proszę uzasadnić swoją

ocenę.

10. Z czego P. zdaniem wynika fakt, że do rodzin biologicznych częściej powracają dzieci umieszczone

w placówkach opiekuńczo – wychowawczych niż w rodzinach zastępczych? Skąd wynika fakt, że dzieci

umieszczone w placówkach częściej trafiają do rodzin adopcyjnych?

V. Wspieranie procesu usamodzielnienia

1. Jak przebiega proces organizowania wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny

zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo - wychowawcze? Czy występują tu jakieś

trudności, bariery? Jeśli tak, jakie? Czy na przestrzeni ostatnich 3 lat zakres wsparcia udzielanego

usamodzielniającym się wychowankom pieczy zastępczej się zmienił, zwiększył lub zmniejszył? Z czego

to P. zdaniem wynika?

2. Czy w mieście funkcjonuje odpowiednia liczba mieszkań chronionych? Jaka jest tendencja w tym

zakresie (ich liczba wzrasta – maleje)?

3. Czy standardy (model) usamodzielniania wychowanków pieczy zastępczej przebywających

w mieszkaniach chronionych są stosowane w praktyce? Jak P. ocenia jego funkcjonalność? Czy wymaga

udoskonalenia? Jeśli tak, w jakich aspektach?

4. Jakie są P. zdaniem mocne i słabe strony systemu wspierania procesu usamodzielniania wychowanków

pieczy zastępczej?

5. Czy proces usamodzielniania się wychowanków pieczy zastępczej przebiega sprawnie? Czy jest

skutecznie wspierany? Czy sposoby wspierania usamodzielniających się wychowanków powinny zostać

P. zdaniem w jakiś sposób zmienione? Jeśli tak, w jaki? Które elementy wymagają wzmocnienia,

zmodyfikowania lub wypracowania nowych rozwiązań (dopytać o kwestię pozyskiwania zasobów

lokalowych na mieszkania chronione)?

VI. Współpraca między podmiotami

1. Jak ogólnie ocenia P. współpracę między podmiotami zaangażowanymi we wspieranie rodzin (OPSy)

i podmiotami systemu pieczy zastępczej? Czy jest on na tyle wysoki, by - w przypadkach, kiedy jest to

możliwe - umożliwić powrót dziecka do rodziny biologicznej? Czy zakres i jakość współpracy zmieniła się

P. zdaniem w ciągu ostatnich 3 lat, wzrosła lub zmalała? Proszę uzasadnić swoją ocenę.

2. Czy opracowane zostały standardy współpracy między WCPR i OPS-ami w zakresie powrotu dziecka

umieszczonego w pieczy zastępczej do rodziny (VI 2014)? Czy został przeprowadzony pilotaż (IX 2015)

i ewentualna modyfikacja wypracowanych zasad (XII 2015)? Jak P. ocenia ich funkcjonalność? Czy

wspomniane podmioty stosują wypracowane standardy w praktyce?

3. Jakie są mocne i słabe strony współpracy między wspomnianymi podmiotami? Czy jakieś etapy,

elementy wymagają udoskonalenia? W jakim kierunku należy pójść?

4. Jak ogólnie ocenia P. współpracę między podmiotami systemu pieczy zastępczej? (dopytać

o ocenę współpracy z NGO) Czy zakres i jakość współpracy zmieniła się P. zdaniem w ciągu ostatnich 3

lat, wzrosła lub zmalała? Proszę uzasadnić swoją ocenę.

5. Czy standardy (modele) współpracy między podmiotami systemu pieczy zastępczej zostały opracowane

(VI 2014) i są stosowane w praktyce (XI 2015)?


RAPORT Z BADANIA

113

6. Czy standardy (modele) umieszczania dzieci w pieczy zastępczej zostały już ostatecznie opracowane?

Czy został przeprowadzony pilotaż (IX 2015) i ewentualna modyfikacja (XII 2015)? Jak P. ocenia ich

funkcjonalność? Czy podmioty pieczy zastępczej stosują wypracowane standardy w praktyce?

7. Czy standardy (modele) kontroli wykonywania zadań przez podmioty pieczy zastępczej zostały

opracowane (IV 2015) i są stosowane w praktyce (XI 2015)?

8. Czy wypracowane zostały zasady i narzędzia ewaluacji systemu pieczy zastępczej? Czy są stosowane

w praktyce?

9. Jak ocenia P. funkcjonalność wypracowanych w ramach programu standardów, modeli w kontekście

celów Programu?

10. Jak ocenia P. rolę organizacji pozarządowych w systemie pieczy zastępczej? Czy jest ona wystarczająca?

Czy ich potencjał w tym zakresie jest wystarczająco wykorzystywany, czy też jeszcze jakieś działania

mogłyby/ powinny być im zlecane? Jakie są mocne i słabe strony współpracy z organizacjami

pozarządowymi.

11. Jakie są mocne i słabe strony współpracy między podmiotami pieczy zastępczej? Czy jakieś etapy,


VII. Inne kwestie związane z realizacją Programu

1. Jakie są P. zdaniem mocne i słabe strony powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej na lata 2013

- 2015? Czy P. zdaniem Program powinien być kontynuowany w takim zakresie, jak obecnie? Czy jakieś

elementy wymagają modyfikacji, udoskonalenia? Jeśli tak, jakie? Czy P. zdaniem podstawowe kierunki

działania zostały wytyczone słusznie? Jakich działań ewentualnie nie uwzględniono? Dlaczego?

2. Czy P. zdaniem rezultaty powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej odpowiadają założonym

celom?

3. Czy dostrzegli P. pojawienie się jakichś efektów ubocznych związanych z realizacją Programu? Czy były

one niekorzystne, neutralne czy korzystne z punktu widzenia zakładanych celów?

4. Jak ocenia P. jakość narzędzi i modeli (standardów) wypracowanych w ramach Programu? W jaki sposób

przyczyniły się one do osiągnięcia założonych rezultatów?

5. Czy napotykają P. na jakieś problemy związane z opracowywaniem, realizacją powiatowego programu

dotyczącego rozwoju pieczy zastępczej? Jeśli tak, jakie? (dopytać o finansowanie)

6. Jak ocenia P. zakres i jakość współpracy między podmiotami zaangażowanymi w opracowywanie

i wdrażanie powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej? Czy jakieś elementy w tym zakresie

wymagają modyfikacji, udoskonalenia? Jeśli tak, jakie?

VIII. Zakończenie

1. Czy jest jeszcze coś, o czym chciał(a)by P. powiedzieć, w kontekście poruszanych zagadnień? Czy ma P.

jeszcze jakieś uwagi lub spostrzeżenia dotyczące funkcjonowania systemu pieczy zastępczej

w Warszawie?

Dziękuję za rozmowę.


RAPORT Z BADANIA

114

Wzór scenariusza wywiadu z przedstawicielami organizacji pozarządowych

SCENARIUSZ WYWIADU IDI – PRZEDSTAWICIELE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH












I. Wstęp

1. Na początku proszę powiedzieć, jakie stanowisko zajmuje P. obecnie oraz krótko przedstawić swoje

doświadczenie zawodowe.

II. Rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej

1. Jak P. zdaniem ma się liczba miejsc w pieczy zastępczej na terenie miasta w stosunku do potrzeb czyli

liczby dzieci potrzebujących wsparcia?

2. Czy liczba rodzinnych form pieczy zastępczej, w tym przede wszystkim zawodowych rodzin zastępczych

oraz rodzin zawodowych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego i rodzinnych domów dziecka jest

odpowiednia do potrzeb?

3. Czy P. zdaniem w mieście panują dobre warunki do powstawania i działania rodzinnych form pieczy

zastępczej? Czy na przestrzeni ostatnich 3 lat te warunki się zmieniły – pogorszyły lub polepszyły? Proszę

uzasadnić swoją ocenę.

Pozyskiwanie kandydatów

1. Czy P. zdaniem podejmowane w mieście działania mające na celu promowanie idei rodzicielstwa

zastępczego i pozyskiwanie kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych są właściwe (chodzi

o takie działania, jak Dzień Rodzicielstwa Zastępczego, kampanie informacyjne, społeczne, pikniki itp.)?

Czy umożliwiają pozyskanie odpowiedniej liczby kandydatów? Czy istnieje potrzeba prowadzenia

większej liczby działań tego typu? Jeśli tak, jakich? Jakie działania sprawdzają się w największym stopniu?

Czy występują jakieś przeszkody, bariery czy ograniczenia w prowadzeniu omawianych działań?

2. Czy w mieście opracowane zostały jednolite procedury kwalifikowania kandydatów do rodzinnych form

pieczy zastępczej? Czy pozwalają one pozyskać najbardziej odpowiednich kandydatów? Czy pozwalają

one pozyskać odpowiednią liczbę kandydatów? Jaka jest tendencja w tym zakresie w okresie ostatnich

3 lat – liczba kandydatów zwiększa się, maleje, pozostaje na tym samym poziomie?

3. Czy opracowane zostały jednolite procedury szkolenia kandydatów do rodzinnych form pieczy

zastępczej? Czy pozwalają one odpowiednio przygotować ich do pracy?


RAPORT Z BADANIA

115

4. Czy jakieś elementy procesu pozyskiwania i szkolenia kandydatów do rodzinnych form pieczy zastępczej

wymagają udoskonalenia? Jeśli tak, jakie? W jaki sposób?

Standardy funkcjonowania, w tym profesjonalizacja rodzinnej pieczy zastępczej

1. Czy podmioty rodzinnej pieczy zastępczej mogą liczyć na wystarczające wsparcie ze strony podmiotów

systemu pieczy zastępczej? Jakie formy wspierania rodzin zastępczych mają P. zdaniem najważniejsze

znaczenie, są najbardziej potrzebne z punktu widzenia tych rodzin (dopytać o wsparcie merytoryczne,

finansowe, rzeczowe)? Jaka jest tendencja w tym zakresie w okresie ostatnich 3 lat – czy zakres i/lub

wsparcia się zmieniły, zwiększyły lub zmniejszyły?

2. Czy przeprowadzona została diagnoza potrzeb w zakresie profesjonalizacji rodzinnej pieczy zastępczej?

(w tym opracowane kategorie dzieci o specjalnych potrzebach rozwojowych).

3. Czy osoby prowadzące rodzinną pieczę zastępczą mają dostęp do kompleksowej oferty wsparcia? Do

jakich usług specjalistycznych mają dostęp osoby prowadzące rodzinne formy pieczy zastępczej i dzieci

w takiej pieczy przebywające? Czy funkcjonuje specjalistyczne poradnictwo, dostęp do terapii, wsparcia

psychologiczno - pedagogicznego? Czy ta oferta się zwiększa?

4. Czy rodziny zastępcze mogą liczyć na wsparcie wolontariuszy? Jeśli tak, w jakim zakresie? Jeśli nie,

dlaczego? Jaka jest tendencja w tym zakresie w okresie ostatnich 3 lat – czy liczba wolontariuszy

współpracujących z rodzinami zastępczymi się zmieniła, zwiększyła lub zmniejszyła?

5. Czy wzrasta liczba rodzin gotowych do pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach rozwojowych?

5. Czy osoby zajmujące się prowadzeniem rodzinnej pieczy zastępczej mają możliwość dokształcania

zawodowego? W jakich formach? Czy określony został proces uzyskiwania specjalizacji, ścieżka kariery

zawodowej itp.?

6. Czy można mówić o postępie w procesie profesjonalizacji osób sprawujących pieczę zastępczą - czy

osoby zajmujące się prowadzeniem rodzinnej pieczy zastępczej zwiększają poziom swoich umiejętności

zawodowych?

6. Czy liczba i zakres merytoryczny szkoleń organizowanych dla poszczególnych typów podmiotów

zaangażowanych w funkcjonowanie pieczy zastępczej jest P. zdaniem wystarczająca? Jakie szkolenia są

organizowane? Czy dostępność do tych szkoleń zmieniła się na przestrzeni ostatnich 3 lat, zwiększyła się

lub zmalała? Czy rodziny chętnie z nich korzystają?

Należy dopytać o szkolenia kierowane do następujących grup:

• Rodziny zastępcze

• Prowadzący rodzinne domy dziecka

• Rodziny pomocowe

• Dyrektorzy placówek opiekuńczo – wychowawczych typu rodzinnego

• Kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub

pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo – wychowawczej typu rodzinnego

7. Czy P. zdaniem wsparcie merytoryczne udzielane rodzinnej pieczy zastępczej ma odpowiedni zakres?

Jeśli nie, dlaczego? Jakiego typu wsparcia brakuje?

8. Czy opracowane zostały standardy sprawowania rodzinnej pieczy zastępczej, w tym zawodowych rodzin

zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka (I 2014)? Czy zostały one pilotażowo wdrożone (XI

2015)? Czy wymagają udoskonalenia? Jeśli tak, w jakich aspektach?

9. Czy P. zdaniem integracja środowiska rodzinnej pieczy zastępczej jest wystarczająca? Jakie są tendencje

w tym zakresie (integracja wzrasta – maleje)? Czy występują dobre warunki do powstawania

w poszczególnych dzielnicach grup wsparcia, klubów dla rodzin zastępczych? Jeśli nie, dlaczego?


RAPORT Z BADANIA

116

10. Jakie są mocne strony systemu rodzinnej pieczy zastępczej funkcjonującego w mieście? A czy system ten

posiada jakieś słabe strony? Które elementy wymagają wzmocnienia, zmodyfikowania lub

wypracowania nowych rozwiązań (dopytać o kwestię pozyskiwania zasobów lokalowych)?

11. Jak ogółem ocenia P. funkcjonowanie systemu rodzinnej pieczy zastępczej w mieście? Czy umożliwia on

sprawne umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej a następnie – o ile jest to możliwe i wskazane –

jego powrót do rodziny biologicznej lub umieszczenie w rodzinie adopcyjnej? Proszę uzasadnić swoją

ocenę.

12. Jakie są przyczyny sytuacji, w której dziecko jest przenoszone z jednej rodziny zastępczej do innej lub

z rodziny zastępczej do placówki opiekuńczo – wychowawczej? Jakie działania należy P. zdaniem podjąć,

by takich sytuacji było jak najmniej?

11. Jakie są mocne strony systemu instytucjonalnej pieczy zastępczej funkcjonującego w mieście? A czy

system ten posiada jakieś słabe strony? Które elementy wymagają wzmocnienia, zmodyfikowania lub

wypracowania nowych rozwiązań (dopytać o kwestię pozyskiwania zasobów lokalowych na mieszkania

filialne)?

12. Jak ogółem ocenia P. funkcjonowanie systemu instytucjonalnej pieczy zastępczej w mieście? Czy

umożliwia on sprawne umieszczenie dziecka w placówce a następnie – o ile jest to możliwe i wskazane

– jego powrót do rodziny biologicznej lub umieszczenie w rodzinie adopcyjnej? Proszę uzasadnić swoją

ocenę.

13. Z czego P. zdaniem wynika fakt, że do rodzin biologicznych częściej powracają dzieci umieszczone

w placówkach opiekuńczo – wychowawczych niż w rodzinach zastępczych? Skąd wynika fakt, że dzieci

umieszczone w placówkach częściej trafiają do rodzin adopcyjnych?

III. Wspieranie procesu usamodzielnienia

1. Jak przebiega proces organizowania wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny

zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo - wychowawcze? Czy występują tu jakieś

trudności, bariery? Jeśli tak, jakie? Czy na przestrzeni ostatnich 3 lat zakres wsparcia udzielanego

usamodzielniającym się wychowankom pieczy zastępczej się zmienił, zwiększył lub zmniejszył? Z czego

to P. zdaniem wynika?

2. Czy w mieście funkcjonuje odpowiednia liczba mieszkań chronionych? Jaka jest tendencja w tym

zakresie (ich liczba wzrasta – maleje)?

3. Czy standardy (model) usamodzielniania wychowanków pieczy zastępczej przebywających

w mieszkaniach chronionych są stosowane w praktyce? Jak P. ocenia jego funkcjonalność? Czy wymaga

udoskonalenia? Jeśli tak, w jakich aspektach?

4. Jakie są P. zdaniem mocne i słabe strony systemu wspierania procesu usamodzielniania wychowanków

pieczy zastępczej?

5. Czy proces usamodzielniania się wychowanków pieczy zastępczej przebiega sprawnie? Czy jest

skutecznie wspierany? Czy sposoby wspierania usamodzielniających się wychowanków powinny zostać

P. zdaniem w jakiś sposób zmienione? Jeśli tak, w jaki? Które elementy wymagają wzmocnienia,

zmodyfikowania lub wypracowania nowych rozwiązań (dopytać o kwestię pozyskiwania zasobów

lokalowych na mieszkania chronione)?

IV. Współpraca między podmiotami

1. Jak ocenia P. rolę organizacji pozarządowych w systemie pieczy zastępczej? Czy jest ona wystarczająca?

Czy ich potencjał w tym zakresie jest wystarczająco wykorzystywany, czy też jeszcze jakieś działania

mogłyby/ powinny być im zlecane?


RAPORT Z BADANIA

117

2. Jak ocenia P. współpracę z innymi podmiotami systemu pieczy zastępczej (WCPR, MBiPS, inne NGO)?

Czy zakres i jakość współpracy zmieniła się P. zdaniem w ciągu ostatnich 3 lat, wzrosła lub zmalała?

Proszę uzasadnić swoją ocenę.

3. Jakie są mocne i słabe strony współpracy między podmiotami pieczy zastępczej? Czy jakieś etapy,


V. Inne kwestie związane z realizacją Programu

1. Czy P. organizacja była zaangażowana w opracowywanie powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej?

Czy ten Program jest P. znany? Jeśli tak, należy zadać pytania poniżej:

1.1. Jakie są P. zdaniem mocne i słabe strony powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej na lata

2013 - 2015? Czy P. zdaniem Program powinien być kontynuowany w takim zakresie, jak obecnie? Czy

jakieś elementy wymagają modyfikacji, udoskonalenia? Jeśli tak, jakie? Czy P. zdaniem podstawowe

kierunki działania zostały wytyczone słusznie? Jakich działań ewentualnie nie uwzględniono? Dlaczego?

1.2. Czy P. zdaniem rezultaty powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej odpowiadają założonym

celom?

1.3. Czy dostrzegli P. pojawienie się jakichś efektów ubocznych związanych z realizacją Programu? Czy były

one niekorzystne, neutralne czy korzystne z punktu widzenia zakładanych celów?

1.4. Jak ocenia P. jakość narzędzi i modeli (standardów) wypracowanych w ramach Programu? W jaki

sposób przyczyniły się one do osiągnięcia założonych rezultatów?

1.5. Jak ocenia P. zakres i jakość współpracy między podmiotami zaangażowanymi w opracowywanie

i wdrażanie powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej? Czy jakieś elementy w tym zakresie

wymagają modyfikacji, udoskonalenia? Jeśli tak, jakie?

VI. Zakończenie 1. Czy jest jeszcze coś, o czym chciał(a)by P. powiedzieć, w kontekście poruszanych zagadnień? Czy ma P.

jeszcze jakieś uwagi lub spostrzeżenia dotyczące funkcjonowania systemu pieczy zastępczej w Warszawie?

Dziękuję za rozmowę.


RAPORT Z BADANIA

118

Wzór scenariusza wywiadu z przedstawicielami rodzin zastępczych zawodowych i rodzinnych

domów dziecka

SCENARIUSZ WYWIADU IDI – RODZINY ZASTĘPCZE ZAWODOWE I RODZINNE DOMY DZIECKA












I. Informacje wstępne 1. Od jak dawna prowadzą P. rodzinny dom dziecka (RDD)? 2. Jakie mieli P. wcześniej doświadczenie w sprawowaniu pieczy zastępczej (czy byli P. rodziną zastępczą

zawodową, niezawodową itp.) 3. Czy P. rodzinny dom dziecka powstał na drodze przekształcenia placówki opiekuńczo-wychowawczej? 4. Ilu opiekunów/wychowawców pracuje regularnie w tym RDD? 5. Iloma dziećmi opiekują się Państwo aktualnie w swoim RDD w ramach pieczy zastępczej? 6. W którym roku wzięli Państwo dziecko w pieczę zastępczą po raz pierwszy? A po raz ostatni? II. Proces sprawowania funkcji rodziny zastępczej/ rodzinnego domu dziecka 1. Jak ocenia P. następujące elementy procesu przyjmowania dziecka w pieczę zastępczą?:

a) Sposób kwalifikowania kandydatów do pełnienia pieczy zastępczej? Dlaczego? b) Szkolenia dla kandydatów? Dlaczego?

2. Czy zazwyczaj są P. udzielane informacje o dziecku i jego sytuacji rodzinnej, w tym informacji o rodzeństwie? 3. Czy przekazywane są P. zazwyczaj następujące dokumenty:

a) odpis aktu urodzenia dziecka? b) dokumenty szkolne (świadectwa, karty szczepień itd.)? c) dokumenty o stanie zdrowia dziecka? d) diagnozę psychofizyczną dziecka?

4. Czy zazwyczaj mają P. możliwość kontaktu z dzieckiem przed jego przyjęciem? 5. W jakim stopniu udaje się P. wspierać dzieci, którymi się P. opiekuje w następujących obszarach:

a) Zapewnienie bytu materialnego – warunków życia b) Zapewnienie opieki zdrowotnej c) Edukacja, rozwój uzdolnień i zainteresowań d) Pomoc w przygotowaniu do samodzielnego życia e) Pomoc w reintegracji z rodziną pochodzenia

6. Czy P. lub inna osoba z rodziny skorzystał/a z prawa do czasowego niesprawowania opieki nad dziećmi w związku z wypoczynkiem? Czy napotkał/a P. jakieś problemy z realizacją tego świadczenia – jakie?

7. Czy wykonując pieczę zastępczą RDD korzystał z pomocy:


RAPORT Z BADANIA

119

a) wolontariuszy b) rodziny wspierającej c) osób pomagających w opiece lub pracach gospodarskich (zatrudnionych przez organizatora pieczy)?

Jeśli tak, jak ocenia to wsparcie? Jeśli nie, dlaczego nie skorzystali? (nie wiedzieli o takiej możliwości, mimo starań nie uzyskali pomocy, nie było takiej potrzeby)? 8. Czy korzystali Państwo ze specjalistycznych porad, konsultacji albo terapii dotyczących któregoś dziecka

pozostającego pod P. opieką? Jak je oceniają? 9. Czy współpracują P. z koordynatorem pieczy zastępczej? Jeśli tak, jak ocenia P. przydatność instytucji

koordynatora dla wykonywania przez RDD pieczy zastępczej, kwalifikacje koordynatora, jakość wykonywania obowiązków przez koordynatora? Jeśli nie, dlaczego nie współpracują z żadnym koordynatorem?

10. Czy otrzymali P. plan pomocy dla dzieci znajdujących się pod opieką RDD? Jeśli tak, jak ocenia P. dostosowanie tego planu/tych planów do sytuacji i specyfiki dzieci, którymi się P. opiekują?

11. W pieczę zastępczą zaangażowanych jest wiele różnych instytucji. Chciałbym zapytać, jak ocenia P. swoją współpracą z kilkoma z nich (dopytać o współpracę Warszawskim Centrum Pomocy Rodzinie, z pracownikami ośrodka pomocy społecznej, sądami, policją, placówkami służby zdrowia, z organizacjami pozarządowymi, instytucjami oświatowymi)? Co przeszkadza P. w udanej współpracy z tymi instytucjami?

12. Czy za sprawowanie pieczy otrzymują Państwo: a) Wynagrodzenie b) Świadczenie na dzieci z tytułu ich przebywania w pieczy zastępczej c) Inne świadczenia związane z wykonywaniem pieczy zastępczej

Jak ocenia P. wysokość tych świadczeń? 13. Czy w dziedzinie wsparcia finansowego na wykonywanie pieczy zastępczej są jakieś problemy, które

chciał/a/b P. poruszyć? 14. Czy w P. RDD znajdują się jacyś pełnoletni wychowankowie, których przyjęli P. wcześniej na pieczę zastępczą?

Czy któryś z nich kontynuuje edukację? Na jakim szczeblu? III. Szanse na reintegrację z rodziną biologiczną 15. Czy większość dzieci znajdujących się pod opieką RDD ma kontakt ze swoimi rodzinami biologicznymi? Jak

często? 16. Czy zasadność kontynuowania pobytu dzieci w pieczy zastępczej pod opieką RDD jest co jakiś czas faktycznie

weryfikowana? Jak często? 17. Czy są jeszcze jakieś problemy istotne dla funkcjonowania pieczy zastępczej, które nie zostały poruszone

w trakcie wywiadu? Jakie to problemy? Dziękuję za rozmowę!


RAPORT Z BADANIA

120

13.2. Wzory kwestionariuszy ankiet CAWI

Wzór kwestionariusza ankiety dla przedstawicieli OPS

ANKIETA INTERNETOWA CAWI DLA PRZEDSTAWICIELI OŚRODKÓW POMOCY SPOŁECZNEJ (OPS)

Szanowna Pani/Szanowny Panie!

Bardzo dziękujemy za chęć wzięcia udziału w badaniu funkcjonowania systemu pieczy zastępczej w m. st.

Warszawie, prowadzonym przez poznańską firmę badawczej Public Profits Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Miasta

Warszawy. Zebrane informacje pozwolą określić, jakie są aktualne doświadczenia osób zajmujących się na co

dzień pracą z rodziną i pieczą zastępczą i wskazać na ewentualne problemy, na jakie napotykają, umożliwiając

podjęcie próby ich rozwiązania. Do takich osób należą przede wszystkim przedstawiciele ośrodków pomocy

społecznej. Dlatego będziemy bardzo wdzięczni za podzielenie się z nami Pani/Pana wiedzą.

Wypełnienie ankiety zajmuje jedynie 10 minut. Bardzo zależy nam na tym, aby P. odpowiedzi były szczere, od tego

bowiem zależy prawdziwa wartość naszego badania i jego praktyczna przydatność. Oczywiście – ankieta ma

charakter całkowicie anonimowy. Żaden z uczestników badania nie będzie w żadnym razie rozpoznawalny

w raporcie końcowym, jako konkretna osoba. Dziękujemy!

INFORMACJE WSTĘPNE

W1. Proszę wpisać, jaką instytucję P. reprezentuje.

W2. Proszę wpisać, jakie stanowisko zajmuje P. w swojej instytucji.

PRACA Z RODZINĄ ORAZ W RAMACH PIECZY ZASTĘPCZEJ

18. Oto lista różnych działań realizowanych przez ośrodki pomocy społecznej. Które z tych działań realizuje

Państwa instytucja? Czy na drodze do ich realizacji stoją jakieś przeszkody?

CZY

REALIZUJĄ?

JAK PRZEBIEGA REALIZACJA?

Tak

(1)

Nie

(0)

� Jeżeli

tak: Bezpro

blemo

wo

(1)

Z

niewie

lkimi

trudno

ściami

(2)

Ze

znaczą

cymi

trudno

ściami

(3)

Z

bardzo

dużym

i

trudno

ściami

(4)

Nie

umiem

powie

dzieć

(9)


RAPORT Z BADANIA

121

a. Konsultacja i poradnictwo

rodzinne

� Jeżeli

tak:

b. Przeciwdziałanie lub

zwalczanie przemocy

w rodzinie

� Jeżeli

tak:

c. Programy profilaktyki

uzależnień

� Jeżeli

tak:

d. Aktywacja zawodowa

rodziców

� Jeżeli

tak:

e. Wspieranie i tworzenie

placówek wsparcia dziennego

� Jeżeli

tak:

19. Jak ocenia P. następujące aspekty tworzenia i wspierania rodzin zastępczych (RZ) i rodzinnych domów dziecka (RDD) w P. gminie/powiecie?

Bardzo

źle

(1)

Raczej

źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Działania informacyjno-

promocyjne na rzecz

pozyskiwania kandydatów do

sprawowania funkcji RZ/RDD

b. Sposób kwalifikowania

kandydatów do pełnienia

pieczy zastępczej

c. Szkolenia dla kandydatów

d. Wsparcie materialne rodzin

RZ/RDD (w tym wsparcie

finansowe)

e. Szkolenia dla rodzin RZ/RDD

f. Specjalistyczne poradnictwo

dla rodzin RZ/RDD


RAPORT Z BADANIA

122

g. Wsparcie rodzin

w ramach grupach wsparcia,

klubów

h. Wsparcie wolontaryjne rodzin

RZ/RDD

i. Wspieranie usamodzielniania

się osób dorastających

w RZ/RDD

j. Procedury dot. zasad

organizowania RZ/RDD

20. Jak ocenia P. funkcjonowanie wymienionych niżej podmiotów pieczy zastępczej w ramach swojej gminy/powiatu? Proszę użyć skali ocen od 1 (bardzo źle) do 5 (bardzo dobrze)?

Wystarczająca

liczba?

(1…5)

Kwalifikacje

do

sprawowania

lub

wspierania

pieczy

zastępczej?

(1…5)

Wywiązywanie

się

z obowiązków?

(1…5)

Współpraca

między tymi

podmiotami

a P.

instytucją?

(1…5)

Taka forma

pieczy

zastępczej nie

funkcjonuje /

nie umiem

odpowiedzieć

(9)

a. Rodziny

zastępcze

b. Rodzinne Domy

Dziecka

c. Rodziny

pomocowe

d. Placówki

Opiekuńczo-

Wychowawcze

NOWE INSTYTUCJE: ASYSTENT RODZINY I KOORDYNATOR RODZINNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ

21. Czy w Ośrodku została zatrudniona jakakolwiek osoba na stanowisku asystenta rodziny?

Tak 1

Nie 2


RAPORT Z BADANIA

123

� Jeżeli odp. 2 – przejdź do pytania 6

22. Proszę wpisać, ilu asystentów rodziny zostało zatrudnionych w Ośrodku

23. Instytucja asystenta rodziny jest stosunkowo nowa. Jak ocenia P.

Bardzo

źle

(1)

Raczej

źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Przydatność instytucji

asystenta

b. Kwalifikacje asystentów

c. Jakość wykonywania

obowiązków przez asystentów

24. Również instytucja koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej jest stosunkowo nowa. Jak P. ocenia

Bardzo

źle

(1)

Raczej

źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie umiem

powiedzieć

(9)


koordynatora

b. Kwalifikacje koordynatorów


obowiązków przez

koordynatorów

WSPÓŁPRACA MIĘDZY INSTYTUCJAMI

25. W proces wspierania rodziny i pieczę zastępczą zaangażowanych jest wiele różnych instytucji.

Chciałbym zapytać, jak ocenia P. współpracą swojej instytucji z kilkoma z nich:

Bardzo

źle

Raczej źle

(2)

Częściowo

dobrze,

Raczej

dobrze

Bardzo

dobrze

Nie

miałem/am

styczności z tą

instytucję /


RAPORT Z BADANIA

124

(1) częściowo

źle

(3)

(4) (5) Nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Z Warszawskim

Centrum Pomocy

Rodzinie (WCPR)

b. Z Biurem Pomocy

i Projektów

Społecznych Miasta

Stołecznego Warszawy

c. Z Ośrodkiem Wsparcia

Rodzinnej Opieki

Zastępczej (PORT)

d. Z sądami

d. Z policją

e. Z ośrodkami

adopcyjnymi

f. Z jednostkami służby

zdrowia

g. Z organizacjami

pozarządowymi

h. Z kościołami

i związkami

wyznaniowymi

26. Jak ocenia P. współpracę z placówkami opiekuńczo-wychowawczymi w zakresie powrotu dziecka

umieszczonego w pieczy zastępczej do rodziny biologicznej?

Bardzo źle 1

Raczej źle 2

Częściowo dobrze, częściowo źle 3

Raczej dobrze 4

Bardzo dobrze 5


RAPORT Z BADANIA

125

Nie miałem/am styczności z tą instytucją/ Nie umiem powiedzieć 9

9a. � [TYLKO jeżeli w pytaniu 9 wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3]

Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z placówkami opiekuńczo-wychowawczymi w tym zakresie

27. Jak ocenia P. współpracę z rodzinami zastępczymi i rodzinnymi domami dziecka

w zakresie powrotu dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej do rodziny biologicznej?

Bardzo źle 1

Raczej źle 2


Raczej dobrze 4

Bardzo dobrze 5



Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z RZ/RDD w tym zakresie

OCENA SYTUACJI DZIECKA UMIESZCZONEGO W PIECZY ZASTĘPCZEJ

28. Czy w P. gminie/ powiecie dokonywana jest regularna ocena sytuacji dzieci umieszczonych w pieczy

zastępczej?

Tak, zawsze lub prawie zawsze 1

Tak, w większości wypadków 2

Pół na pół – raz tak, raz nie 3

Tak, ale tylko w mniejszości wypadków 4

Nie, nigdy lub prawie nigdy 5

� Jeżeli odp. 5 – przejdź do pytania 12

29. Jak często oceniając sytuację dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej przeprowadza się

konsultacje z:


RAPORT Z BADANIA

126

Nie, nigdy

lub prawie

nigdy

(1)

Tak, ale

tylko

w mniejszo

ści

wypadków

(2)

Pół na pół

– raz tak,

raz nie

(3)

Tak,

w większoś

ci

wypadków

(4)

Tak,

zawsze lub

prawie

zawsze

(5)

Nie wiem, nie

umiem

powiedzieć

(9)

a. Rodziną zastępczą albo

prowadzącym rodzinny

dom dziecka

b. Właściwym asystentem

rodziny

c. Właściwym

koordynatorem pieczy

zastępczej

d. Pedagogiem

e. Psychologiem

f. Przedstawicielem

ośrodka adopcyjnego

g. Sądem

h. Osobami bliskimi dziecku

SZANSE NA REINTEGRACJĘ Z RODZINĄ BIOLOGICZNĄ

30. Poniżej znajdują się cztery twierdzenia. Proszę wskazać, czy na podstawie własnych doświadczeń

zgodził/a/by się P. z nimi czy też nie zgodził/a:

Nie

zgadzam się

(1)

Częściowo

się

zgadzam,

a częściowo

nie

(2)

Zgadzam

się

(3)

Nie wiem,

nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Dzieci trafiające do pieczy zastępczej są

w niej umieszczane tylko wtedy, kiedy

absolutnie nie można już zapewnić im

opieki i wychowania przez rodziców


RAPORT Z BADANIA

127

b. Dzieci trafiające do pieczy zastępczej

powinny mieć zagwarantowany kontakt

z rodzinami pochodzenia

c. Dziecko powinno jak najszybciej wrócić do

swojej rodziny, tj. od razu wtedy, kiedy

uda się już przywrócić jej poprawne

funkcjonowanie

d. Szanse na powrót dziecka do jego rodziny

są bardzo duże

METRYCZKA

31. Proszę podać swój wiek

32. Proszę wpisać, jakie wykształcenie P. posiada

Zasadnicze zawodowe 1

Średnie ogólnokształcące 2

Średnie zawodowe (technikum, liceum zawodowe lub profilowane) 3

Pomaturalne, policealne 4

Niepełne wyższe (bez dyplomu) 5

Wyższe licencjackie lub inżynierskie 6

Wyższe magisterskie lub lekarskie 7

Stopień naukowy (doktor lub wyżej) 8

33. Proszę zaznaczyć swoją płeć

Kobieta 1

Mężczyzna 2

ZAKOŃCZENIE

34. Czy są jeszcze jakieś problemy istotne z punktu widzenia wspierania rodziny oraz pieczy zastępczej,

które nie zostały poruszone w tej ankiecie? Jakie to problemy?

Z1. Na zakończenie uprzejmie prosimy o podanie swojego adresu e-mail lub adresu mailowego swojej instytucji. Na podstawie tej informacji wykluczymy P. z bazy osób, z którymi po upływie terminu realizacji badania będziemy ponownie się kontaktować z prośbą o uzupełnienie niniejszej ankiety.


RAPORT Z BADANIA

128

Jednocześnie zapewniamy, że podane przez P. dane są poufne i nie zostaną wykorzystane

z w żadnych innych celach niż wskazany powyżej.

Dziękujemy za udział w badaniu. Jednocześnie zapewniamy, że badanie ma charakter poufny, a jego rezultaty

posłużą wyłącznie do sporządzenia zbiorczych zestawień i opracowań.


RAPORT Z BADANIA

129

Wzór kwestionariusza ankiety dla koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej

ANKIETA INTERNETOWA CAWI DLA KOORDYNATORÓW RODZINNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ






podjęcie próby ich rozwiązania. Do takich osób należą przede wszystkim koordynatorzy rodzinnej pieczy

zastępczej. Dlatego będziemy bardzo wdzięczni za podzielenie się z nami Pani/Pana wiedzą.




w raporcie końcowym jako konkretna osoba. Dziękujemy!

INFORMACJE WSTĘPNE

W1. Proszę wpisać, ile zawodowych rodzin zastępczych ma P. pod swoją opieką.

W2. Proszę wpisać, ile rodzinnych domów dziecka ma P. pod swoją opieką.

W2. Proszę wpisać, ile placówek opiekuńczo – wychowawczych typu rodzinnego ma P. pod swoją opieką.

PRACA W RAMACH PIECZY ZASTĘPCZEJ

1. Oto lista różnych działań realizowanych przez koordynatorów pieczy zastępczej. Które

z tych działań P. wykonuje? Czy na drodze do ich realizacji stoją jakieś przeszkody?

CZY

REALIZUJĄ?

JAK PRZEBIEGA REALIZACJA?

Tak

(1)

Nie

(0)

� Jeżeli

tak:

Bezpro

blemo

wo

(1)

Z

niewie

lkimi

trudno

ściami

(2)

Ze

znaczą

cymi

trudno

ściami

(3)

Z

bardzo

dużym

i

trudno

ściami

Nie

umiem

powie

dzieć

(9)


RAPORT Z BADANIA

130

(4)

a. Pomoc w przygotowaniu

planu pomocy dziecku

� Jeżeli

tak:

b. Zapewnianie dostępu do

specjalistycznej pomocy dla

dzieci (psychologicznej,

reedukacyjnej,

rehabilitacyjnej)

� Jeżeli

tak:

c. Wspieranie pełnoletnich

wychowanków rodzinnych

form pieczy zastępczej

� Jeżeli

tak:

d. Konsultacje w zakresie oceny

sytuacji dziecka

umieszczonego w pieczy

zastępczej

� Jeżeli

tak:

2. Jak ogólnie ocenia P. współpracę z rodzinami/ placówkami, z którymi P. współpracuje?

Bardzo źle 1

Raczej źle 2


Raczej dobrze 4

Bardzo dobrze 5


Proszę napisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z rodzinami/ placówkami, z którymi P. współpracuje?

3. Jak ocenia P. następujące aspekty tworzenia i wspierania podmiotów pieczy zastępczej w Mieście

Stołecznym Warszawie?

Bardzo

źle

(1)

Raczej

źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Działania informacyjno-

promocyjne na rzecz


RAPORT Z BADANIA

131

pozyskiwania kandydatów do

sprawowania funkcji RZ/RDD

b. Sposób kwalifikowania

kandydatów do pełnienia

pieczy zastępczej

c. Szkolenia dla kandydatów

d. Wsparcie materialne rodzin

RZ/RDD (w tym wsparcie

finansowe)

e. Szkolenia dla rodzin RZ/RDD

f. Specjalistyczne poradnictwo

dla rodzin RZ/RDD

g. Wsparcie rodzin w ramach

grupach wsparcia, klubów

h. Wsparcie wolontaryjne rodzin

RZ/RDD

i. Wspieranie usamodzielniania

się osób dorastających

w RZ/RDD

j. Procedury dot. zasad

organizowania zawodowych

rodzin zastępczych

i rodzinnych domów dziecka

4. Czy współpracuje P. obecnie z jakimkolwiek asystentem rodziny?

Tak 1

Nie 2

5. Instytucja asystenta rodziny jest stosunkowo nowa. Jak ocenia P.

Bardzo

źle

(1)

Raczej

źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie umiem

powiedzieć

(9)


RAPORT Z BADANIA

132


asystenta

b. Kwalifikacje asystentów


obowiązków przez asystentów


6. W proces wspierania rodziny i pieczę zastępczą zaangażowanych jest wiele różnych instytucji.

Chciałbym zapytać, jak ocenia P. współpracą swojej instytucji z kilkoma z nich:

Bardzo

źle

(1)

Raczej źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo

źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie

miałem/am

styczności z tą

instytucję /

Nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Z Warszawskim

Centrum Pomocy

Rodzinie (WCPR)

h.

b. Z Biurem Pomocy

i Projektów

Społecznych Miasta

Stołecznego Warszawy

c. Z Ośrodkiem Wsparcia

Rodzinnej Opieki

Zastępczej (PORT)

d. Z sądami

d. Z policją

e. Z ośrodkami

adopcyjnymi

f. Z jednostkami służby

zdrowia

g. Z organizacjami

pozarządowymi


RAPORT Z BADANIA

133

h. Z kościołami

i związkami

wyznaniowymi

7. Jak ocenia P. współpracę z ośrodkami pomocy społecznej w zakresie powrotu dziecka umieszczonego

w pieczy zastępczej do rodziny biologicznej?

Bardzo źle 1

Raczej źle 2


Raczej dobrze 4

Bardzo dobrze 5



Proszę napisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z ośrodkami pomocy społecznej

8. Proszę powiedzieć, jak ocenia P. dostępność do następujących form wsparcia merytorycznego

przeznaczonego dla koordynatorów pieczy zastępczej?

Bardzo

źle

(1)

Raczej

źle

(2)

Częściowo

dobrze,częsciwo

źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Szkolenia

b. Superwizja

9. Jak ocenia P. jakość następujących form wsparcia merytorycznego przeznaczonego dla

koordynatorów pieczy zastępczej?

Bardzo

źle

(1)

Raczej źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo

źle

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie

korzystałem

z tej formy

wsparcia/ Nie


RAPORT Z BADANIA

134

(3) umiem

powiedzieć

(9)

a. Szkolenia

b. Superwizja

9a. � [TYLKO jeżeli w pytaniu 9a i/lub 9b wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3]

Dlaczego ocenił/a P. w ten sposób te formę wsparcia?

10. Czy korzystał/a P. z którejś z tych form wsparcia?

Tak

(1)

Nie

(0)

Nie

korzystałem

Nie wiem/ Nie

umiem

powiedzieć

(9)

Szkolenia

Superwizja


11. Poniżej znajdują się cztery twierdzenia. Proszę wskazać, czy na podstawie własnych doświadczeń


Nie

zgadzam się

(1)

Częściowo

się

zgadzam,

a częściowo

nie

(2)

Zgadzam

się

(3)

Nie wiem,

nie umiem

powiedzieć

(9)



absolutnie nie można już zapewnić im

opieki i wychowania przez rodziców


RAPORT Z BADANIA

135





swojej rodziny, tj. od razu wtedy, kiedy

uda się już przywrócić jej poprawne

funkcjonowanie

d. Szanse na powrót dziecka do jego rodziny

są bardzo duże

METRYCZKA



Zasadnicze zawodowe 1


Średnie zawodowe (technikum, liceum zawodowe lub profilowane) 3







Kobieta 1

Mężczyzna 2

ZAKOŃCZENIE

15. Czy są jeszcze jakieś problemy istotne dla funkcjonowania rodzinnej pieczy zastępczej, które nie

zostały poruszone w tej ankiecie? Jakie to problemy?



RAPORT Z BADANIA

136

Jednocześnie zapewniamy, że podane przez P. dane są poufne i nie zostaną wykorzystane

z w żadnych innych celach niż wskazany powyżej.

Dziękujemy za udział w badaniu. Jednocześnie zapewniamy że badanie ma charakter poufny,

a jego rezultaty posłużą wyłącznie do sporządzenia zbiorczych zestawień i opracowań.


RAPORT Z BADANIA

137

Wzór kwestionariusza ankiety dla dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych

ANKIETA INTERNETOWA CAWI DLA DYREKTORÓW PLACÓWEK OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZYCH






podjęcie próby ich rozwiązania. Do takich osób należą przede wszystkim dyrektorzy placówek opiekuńczo -

wychowawczych. Dlatego będziemy bardzo wdzięczni za podzielenie się z nami Pani/Pana wiedzą.




w raporcie końcowym jako konkretna osoba. Dziękujemy!

INORMACJE WSTĘPNE

W1.Proszę wpisać, ilu opiekunów/wychowawców pracuje regularnie w tej placówce?

W2. Jaki to typ placówki?

Socjalizacyjna 1

Interwencyjna 2

Specjalistyczno-terapeutyczna 3

W3. Jaki to typ placówki?

Publiczna 1

Niepubliczna 2

W3. Czy w ramach placówki funkcjonuje/ą mieszkania filialne?

Tak 1

Nie 2

R4. Proszę wpisać, iloma dziećmi opiekują się Państwo aktualnie w swojej placówce?

SPRAWOWANIE PIECZY ZASTĘPCZEJ I WSPARCIE W JEJ SPRAWOWANIU

1. Czy podczas przyjmowania dziecka w pieczę zastępczą przekazywane są placówce następujące

dokumenty:

Zawsze

(1)

W

większości

przypadków

Mniej

więcej

Tylko

w niektór

Nie, nie

otrzymuje

my

Nie umiem

powiedzieć /


RAPORT Z BADANIA

138

(2) w połowi

e

przypadk

ów

(3)

ych

przypadk

ach

(4)

zwykle

tych

dokumen

tów

(5)

Nie

pamiętam

(9)

[Nie czytać]

a. Odpis aktu urodzenia dziecka

b. Dokumenty szkolne

(świadectwa, karty szczepień

itd.)

c. Dokumenty o stanie zdrowia

dziecka

d. Diagnoza psychofizyczna

dziecka

2. W jakim stopniu udaje się P. wspierać dzieci, którymi się P. opiekuje w następujących obszarach:

W ogóle się

to nie udaje

(1)

W małym

stopniu

(2)

W

znaczącym

stopniu

(3)

W bardzo

dużym

stopniu

(4)

Nie umiem

odpowiedzieć

(9)

a. Zapewnienie bytu

materialnego – warunków

życia

b. Zapewnienie opieki

zdrowotnej

c. Edukacja, rozwój

uzdolnień i zainteresowań

d. Pomoc w przygotowaniu

do samodzielnego życia

e. Działania terapeutyczne

f. Pomoc w reintegracji

z rodziną pochodzenia

2a. � [TYLKO jeżeli w punkcie a. wybrano odpowiedź 1 lub 2]

Proszę wpisać, jakie bariery przeszkadzają P. w zapewnieniu dzieciom bytu materialnego.


RAPORT Z BADANIA

139

2b. � [TYLKO jeżeli w punkcie b. wybrano odpowiedź 1 lub 2]

Proszę wpisać, jakie bariery przeszkadzają P. w zapewnienia dzieciom opieki zdrowotnej.

2c. � [TYLKO jeżeli w punkcie b. wybrano odpowiedź 1 lub 2]

Proszę wpisać, jakie bariery przeszkadzają P. w zapewnienia dzieciom edukacji / rozwoju uzdolnień i zainteresowań.

2d. � [TYLKO jeżeli w punkcie c. wybrano odpowiedź 1 lub 2]:

Proszę wpisać, jakie bariery przeszkadzają P. w przygotowaniu dzieci do samodzielnego życia.

2e. � [TYLKO jeżeli w punkcie d. wybrano odpowiedź 1 lub 2]:

Proszę wpisać, jakie bariery przeszkadzają P. w reintegracji dzieci z rodziną pochodzenia.

3. Czy w ciągu ostatnich 24 miesięcy placówka korzystała ze specjalistycznych porad, konsultacji albo terapii

dla dziecka/ dzieci pozostających pod P. opieką?

Tak, wiele razy 1

Tak, raz czy dwa 2

Nie 0

Nie pamiętam / nie wiem 9


4. W pieczę zastępczą zaangażowanych jest wiele różnych instytucji. Chciałbym zapytać, jak ocenia P. swoją

współpracą z kilkoma z nich:

Bardzo

źle

(1)

Raczej źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo

źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie

miałem/am

styczności z tą

instytucję /

Nie umiem

powiedzieć

(9)


RAPORT Z BADANIA

140

a. Z Warszawskim

Centrum Pomocy

Rodzinie (WCPR)

b. Z Biurem Pomocy

i Projektów

Społecznych (BPiPS)

c. Z ośrodkami pomocy

społecznej

d. Z sądami

e. Z policją

f. Z ośrodkami

adopcyjnymi

g. Z jednostkami służby

zdrowia

h. Z organizacjami

pozarządowymi

i. Z kościołami

i związkami

wyznaniowymi

j. Z instytucjami

oświatowymi

4a. � [TYLKO jeżeli w punkcie a. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z WCPR

4b. � [TYLKO jeżeli w punkcie b. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z sądem z BPiPS

4c. � [TYLKO jeżeli w punkcie c. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z ośrodkami pomocy społecznej

4d. � [TYLKO jeżeli w punkcie d. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3]


RAPORT Z BADANIA

141

Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z sądami

4e. � [TYLKO jeżeli w punkcie e. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z policją

4f. � [TYLKO jeżeli w punkcie e. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z ośrodkami adopcyjnymi

4g. � [TYLKO jeżeli w punkcie e. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z jednostkami służby zdrowia

4h. � [TYLKO jeżeli w punkcie e. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z organizacjami pozarządowymi

4i. � [TYLKO jeżeli w punkcie e. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z kościołami i związkami wyznaniowymi

4j. � [TYLKO jeżeli w punkcie e. wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3] Proszę wpisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z instytucjami oświatowymi

5. Jak ocenia P. współpracę z ośrodkami pomocy społecznej w zakresie powrotu dziecka umieszczonego

w pieczy zastępczej do rodziny biologicznej?

Bardzo źle 1

Raczej źle 2


Raczej dobrze 4

Bardzo dobrze 5



RAPORT Z BADANIA

142


Proszę napisać, co przeszkadza P. w udanej współpracy z ośrodkami pomocy społecznej

6. Czy w Państwa placówce powołano zespół do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka?

Tak 1 � pyt. 7

Nie 0 � pyt. 8

Nie wiem / nie pamiętam 9 � pyt. 8

7. Jak ocenia P. działania tego zespołu? Proszę dokonać oceny na skali od 1 do 5, gdzie 1 to

„nieprzydatne” a 5 to „bardzo przydatne”?

1 2 3 4 5

Nieprzydatne Bardzo przydatne

8. Czy dla Państwa placówki zostało powołane centrów obsługi administracyjno – organizacyjnej lub

jego zewnętrzny odpowiednik?

Tak 1 � pyt. 8

Nie 0 � pyt. 9

Nie wiem / nie pamiętam 9 � pyt. 9

9. Jak ocenia P. działania tego centrum? Proszę dokonać oceny na skali od 1 do 5, gdzie 1 to

„neprzydatne” a 5 to „bardzo przydatne”?

1 2 3 4 5

Nieprzydatne Bardzo przydatne

10. Proszę powiedzieć, jak ocenia P. dostępność do następujących form wsparcia merytorycznego

przeznaczonego dla dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych?

Bardzo

źle

(1)

Raczej źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo

źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie umiem

powiedzieć

(9)

a. Szkolenia


RAPORT Z BADANIA

143

b. Superwizja

11. Jak ocenia P. jakość następujących form wsparcia merytorycznego przeznaczonego dla dyrektorów

placówek opiekuńczo-wychowawczych?

Bardzo

źle

(1)

Raczej źle

(2)

Częściowo

dobrze,

częściowo

źle

(3)

Raczej

dobrze

(4)

Bardzo

dobrze

(5)

Nie

korzystałem

z tej formy

wsparcia/ Nie

umiem

powiedzieć

(9)

a. Szkolenia

b. Superwizja

11a. � [TYLKO jeżeli w pytaniu 11a i/lub 11b wybrano odpowiedź 1, 2 lub 3]

Dlaczego ocenił/a P. w ten sposób te formę wsparcia?

12. Czy korzystał/a P. z którejś z tych form wsparcia?

Tak

(1)

Nie

(0)

Nie

korzystałem

Nie wiem/ Nie

umiem

powiedzieć

(9)

Szkolenia

Superwizja


13. Przeczytam P. kilka twierdzeń. Proszę powiedzieć, czy na podstawie własnych doświadczeń


Nie zgadzam

się

(1)

Częściowo

się zgadzam,

a częściowo

nie

Zgadzam się

(3)

Nie wiem,

nie umiem

powiedzieć

(9)


RAPORT Z BADANIA

144

(2)



absolutnie nie można już zapewnić im opieki

i wychowania przez rodziców





swojej rodziny, tj. od razu wtedy, kiedy uda

się już przywrócić jej poprawne

funkcjonowanie

d. Szanse na powrót dziecka do jego rodziny są

bardzo duże

14. Czy większość dzieci znajdujących się pod opieką placówki ma kontakt ze swoimi rodzinami

biologicznymi?

Tak, często 1

Tak, sporadycznie 2

Nie, raczej nie mają kontaktu 3

Nie wiem / nie umiem odpowiedzieć 9

15. Czy zasadność kontynuowania pobytu dzieci w pieczy zastępczej pod opieką placówki jest co jakiś

czas faktycznie weryfikowana?

Tak, jest weryfikowana przynajmniej raz na pół roku 1

Tak, jest weryfikowana, ale rzadziej niż raz na pół roku 2

Nie, nie jest weryfikowana 3

Nie wiem / nie umiem odpowiedzieć 9

METRYCZKA




RAPORT Z BADANIA

145


Średnie zawodowe (technikum, lic. zawod., lub profilowane) 2







Kobieta 1

Mężczyzna 2

ZAKOŃCZENIE

19. Czy są jeszcze jakieś problemy istotne dla funkcjonowania pieczy zastępczej, które nie zostały

poruszone w tej ankiecie? Jakie to problemy?


Jednocześnie zapewniamy, że podane przez P. dane są poufne i nie zostaną wykorzystane z w żadnych innych

celach niż wskazany powyżej.

Dziękujemy za udział w badaniu. Jednocześnie zapewniamy, że badanie ma charakter poufny, a jego rezultaty

posłużą wyłącznie do sporządzenia zbiorczych zestawień i opracowań

raport z badania ewaluacyjnego 08 - warszawa rodzinna · ewaluacja programu rozwoju pieczy...

Documents