raport z badania -...

Raport z badania

pn. „Picie alkoholu i używanie substancji

psychoaktywnych, w tym dopalaczy, przez

młodzież szkolną na terenie m.st. Warszawy”

Warszawa/Sopot, 2015

2

Picie alkoholu i używanie substancji psychoaktywnych, w tym

dopalaczy, przez młodzież szkolną na terenie m.st. Warszawy



Podstawowe informacje o projekcie

Zamawiający

Biuro Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu m.st. Warszawy

ul. Niecała 2

00-985 Warszawa

Wykonawca

PBS Sp. z o.o.

ul. Junaków 2

81-812 Sopot

Współpraca merytoryczna

Urząd m.st. Warszawy

Biuro Marketingu Miasta, Zespół Badań i Analiz

ul. Wierzbowa 9

00-094 Warszawa

Konsultacja merytoryczna

Małgorzata Jodko-Strzelińska

Korekta językowa

Maria Szewczyk

Cel badania

Ocena skali rozpowszechnienia palenia papierosów, picia alkoholu, używania

substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, wśród uczniów warszawskich szkół

oraz skali uzależnienia uczniów warszawskich szkół od internetu i gier hazardowych.

Metodologia i technika badania

Badanie ilościowe realizowane techniką ankiety audytoryjnej wspomaganej

komputerowo (CASI).

Termin realizacji projektu

28.09 – 30.11.2015 roku

3





Pragniemy serdecznie podziękować

dyrektorom szkół, nauczycielom i uczniom

za przychylność, pomoc w organizacji

oraz udział w niniejszym badaniu.

zespół badawczy

4





Wprowadzenie _________________________________________________________ 6

1.Metodologia i technika badania _______________________________________ 8

1.1. Technika badawcza ____________________________________________________ 8

1.2. Zakres tematyczny badania _____________________________________________ 8

1.3. Schemat doboru próby _________________________________________________ 9

1.4. Pilotaż narzędzia badawczego _________________________________________ 11

1.5. Uwagi dodatkowe _____________________________________________________ 11

2.Charakterystyka respondentów _______________________________________12

2.1. Badani uczniowie ze względu na płeć i typ szkoły _______________________ 12

2.2. Charakterystyka społeczna ____________________________________________ 13

2.2.1 Sytuacja rodzinna _____________________________________________________ 13

2.2.2 Sytuacja materialna ___________________________________________________ 15

2.2.3 Wyniki w nauce _______________________________________________________ 15

3.Główne wyniki badania ______________________________________________18

Satysfakcja z życia ___________________________________________________________ 18

Sposoby spędzania wolnego czasu ___________________________________________ 18

Internet ______________________________________________________________________ 19

Gry hazardowe ______________________________________________________________ 20

Palenie papierosów __________________________________________________________ 20

Picie alkoholu ________________________________________________________________ 20

Substancje psychoaktywne ___________________________________________________ 21

Reakcje rodziców ____________________________________________________________ 23

4.Satysfakcja z wybranych aspektów życia oraz sposoby spędzania

wolnego czasu _________________________________________________24

5.Problematyka uzależnienia od internetu i gier hazardowych ____________28

5.1. Korzystanie z internetu przez młodzież ___________________________________ 28

5.1.1. Powszechność i skala zjawiska __________________________________________ 28

5.1.2. Stosunek uczniów do internetu _________________________________________ 33

5.2 Gry hazardowe ________________________________________________________ 35

5.2.1 Formy i skala zjawiska __________________________________________________ 36

5.2.2 Zagrożenie uzależnieniem ______________________________________________ 38

6.Palenie papierosów __________________________________________________42

7.Rozpowszechnienie zjawiska picia alkoholu ___________________________47

7.1. Inicjacja ______________________________________________________________ 54

7.2. Okoliczności picia alkoholu ____________________________________________ 55

7.2.1. Dostępność i zakup alkoholu _________________________________________ 55

7.2.2. Spożywanie alkoholu w lokalach gastronomicznych ___________________ 59

7.3. Upijanie się młodzieży _________________________________________________ 59

5





7.4. Konsekwencje picia alkoholu _________________________________________ 62

7.4.1. Spodziewane efekty _________________________________________________ 62

7.4.2. Doświadczenia ______________________________________________________ 65

8.Narkotyki, dopalacze i substancje psychoaktywne ___________________ 68

8.1. Ogólna znajomość substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy _____ 68

8.2. Rozpowszechnienie zjawiska używania narkotyków ____________________ 71

8.3. Rozpowszechnienie i częstotliwość używania dopalaczy ________________ 81

8.4. Źródła pozyskiwania dopalaczy _______________________________________ 85

8.5. Pierwszy kontakt ______________________________________________________ 87

8.6. Oczekiwania młodzieży wobec dopalaczy i substancji

psychoaktywnych ____________________________________________________ 89

8.7. Przykre doświadczenia ________________________________________________ 94

9.Rodzice wobec alkoholu i substancji psychoaktywnych _______________ 97

10.Wnioski i rekomendacje ____________________________________________ 99

Bibliografia __________________________________________________________________ 103

Spis wykresów _______________________________________________________________ 104

Spis tabel ___________________________________________________________________ 107

11.ZAŁĄCZNIK 1. Lista substancji odurzających w kategorii

„inne substancje” oraz „inne leki” ______________________________ 108

6





Wprowadzenie

Niniejszy raport stanowi podsumowanie i analizę wyników badania

przeprowadzonego we wrześniu i październiku 2015 roku wśród młodzieży szkolnej na

terenie m.st. Warszawy. Kluczowym celem badania była ocena skali

rozpowszechnienia wśród młodych osób takich zjawisk jak palenie papierosów,

picie alkoholu, używanie substancji psychoaktywnych – w tym dopalaczy – a także

korzystanie z internetu i gier hazardowych. Inicjatorem i zleceniodawcą projektu

było Biuro Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu m.st. Warszawy, a koordynację

całości przedsięwzięcia oraz merytoryczny nadzór nad jego przebiegiem prowadziło

Biuro Marketingu Miasta, Zespół Badań i Analiz Urzędu m.st. Warszawy. Za realizację

projektu, a także opracowanie wyników i przygotowanie raportu badawczego

odpowiedzialny był instytut badawczy PBS Sp. z o.o.

Wszystkie wymienione elementy (używki, hazard, internet) naznaczone są wysokim

ryzykiem uzależnienia, a ich używanie rodzi wiele problemów zdrowotnych,

edukacyjnych, a także społecznych, na przykład porzucenie nauki, bezrobocie,

przemoc i czynniki szkodzące rodzinie, które są źródłem występujących w niej

dysfunkcji.

Troskę o przeciwdziałanie szerzeniu się problemów alkoholowych oraz narkomanii

samorząd lokalny wyraża między innymi w „Strategii rozwiązywania problemów

społecznych na lata 2009–2020”, „Warszawskim programie profilaktyki i promocji

zdrowia na lata 2012–2016”, uchwalanym co roku „Programie profilaktyki

i rozwiązywania problemów alkoholowych” czy „Programie przeciwdziałania

narkomanii na lata 2016–2018”.

Wyniki ogólnopolskiego badania ESPAD 2011 pokazują, że od 1995 do 2011 roku

nastąpił nieznaczny spadek oraz stabilizacja wskaźników dotyczących problemu

używania napojów alkoholowych, w szczególności przez młodzież w wieku

gimnazjalnym. W 2011 roku odsetek uczniów pijących alkohol uplasował się na

wysokim poziomie: 87,3% w przypadku gimnazjalistów oraz 95,2% wśród uczniów szkół

ponadgimnazjalnych1. Jak podkreśla profesor Janusz Sierosławski, poziom spożycia

alkoholu wśród młodych ludzi jest zbliżony do poziomu wśród ludności dorosłej.

W 2010 roku w Polsce pojawił się poważny problem związany z dopalaczami, tzw.

środkami kolekcjonerskimi, nieprzeznaczonymi do konsumpcji przez ludzi. Jest to

szczególna grupa substancji zastępczych, która charakteryzuje się różnorodnością

toksycznych środków chemicznych, stanowiących poważne zagrożenie dla zdrowia

i życia człowieka2. Do momentu wprowadzenia przez ustawodawcę niezbędnych

1 J. Sierosławski, „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport

z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2011 r. Europejski Program Badań

Ankietowych w Szkołach ESPAD”. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2011.

2 „Stan sanitarny kraju w roku 2014”, Główny Inspektorat Sanitarny, Warszawa, dostępny:

http://issuu.com/gispolska/docs/stan_sanitarny_kraju_za_rok_2014_we, dn. 2.11.2015 r., s. 101–

102.

7





regulacji prawnych powstało wiele sklepów, tzw. smart shopów, w których

dopalacze były ogólnie dostępne. Według raportu Głównego Inspektora

Sanitarnego 2010 rok był krytyczny pod względem liczby zatruć tymi środkami.

W kolejnych latach sytuacja stopniowo się stabilizowała, aż do grudnia 2014 roku,

kiedy to poziom odnotowanych zatruć przewyższył stan z 2010 roku. Tak znaczny

wzrost częściowo może być wynikiem rozwoju systemu monitorowania oraz

zwiększenia jego czułości, co powoduje większą wykrywalność i systemowe

rejestrowanie większej liczby takich przypadków niż miało to miejsce w poprzednich

latach3.

Szkoła tuż obok rodziny jest instytucją, w której młodzi ludzie spędzają większość

czasu. Może ona mieć największy wpływ na uczniów, w tym na kształtowanie

postaw i zinternalizowane wartości. Ma to szczególne znaczenie w okresie

dojrzewania, kiedy uczniowie są najodważniejsi, wykazują największą ciekawość

świata, spotykają się z rówieśnikami z różnych środowisk. Szybka i trafna diagnoza

oraz reakcja opiekunów na rozpoznane problemy mogą pozytywnie wpłynąć na ich

wybory.

Bieżące monitorowanie i poszerzanie wiedzy środowisk opiekuńczych oraz władz

lokalnych o sytuacji uczniów stanowią elementy kluczowe do podejmowania

skutecznych działań profilaktycznych, kontrolnych i zaradczych. Podstaw ku temu

mają dostarczyć wyniki niniejszego badania, z którego dowiadujemy się między

innymi, jaka jest wiedza uczniów na temat substancji psychoaktywnych, ilu uczniów

korzysta z takich środków, jakie są ich oczekiwania i jakie ponoszą konsekwencje.

Ugruntowana, pełna wiedza pozwoli na zaplanowanie oraz ukierunkowanie

komplementarnych działań wszystkich instytucji zaangażowanych

w przeciwdziałanie upowszechnianiu się problemu – od władz lokalnych po

organizacje pozarządowe, którym częściowo zlecane są zadania społeczne

jednostek władzy publicznej.

W pierwszej części raportu zawarto opis metodologii oraz opis zakresu tematycznego

badania. Druga część opracowania zawiera prezentację wyników, która

poprzedzona jest rozdziałem podsumowującym najważniejsze z nich (rozdział 3.).

Wnioski i rekomendacje wypracowane na podstawie analizy zawarte są w końcowej

części dokumentu.

3 Tamże, s. 102.

8





1. Metodologia i technika badania

Badanie zostało przeprowadzone metodą ilościową na ogólnowarszawskiej,

reprezentatywnej, losowej próbie uczniów klas III gimnazjów oraz klas II szkół

ponadgimnazjalnych – liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych (po

jednym oddziale w szkole). Młodzież samodzielnie i anonimowo wypełniała ankiety

w czasie jednej godziny lekcyjnej.

Technika badawcza

Badanie zostało zrealizowane przy pomocy ankiety audytoryjnej wspomaganej

komputerowo – CASI (computer-assisted self-interview). Technika ta zapewnia

przede wszystkim niezbędne przy takiej tematyce poczucie poufności udzielanych

odpowiedzi. Dodatkową zaletą jest atrakcyjność multimedialnego narzędzia

badawczego – tabletu. Sesje badawcze przeprowadzono na terenie wylosowanej

szkoły w wyznaczonym przez nią terminie.

Narzędzie badawcze obejmowało 61 pytań opatrzonych niezbędnymi regułami

przejścia i filtrami logicznymi, zapobiegającymi m.in. wpisywaniu wartości poza skalą

lub zadawaniu niekierowanych do danego respondenta pytań. Narzędzie

obejmowało następujące bloki tematyczne:

o formy spędzania wolnego czasu oraz ocena różnych wymiarów życia (blok

wprowadzający),

o hazard i internet,

o palenie papierosów,

o alkohol,

o dopalacze,

o narkotyki,

o metryczka.

Zakres tematyczny badania

Problematyka badawcza obejmowała głównie tematykę zagrożenia uzależnieniami

wśród młodzieży. Określone zostały następujące szczegółowe zagadnienia

dotyczące rozpowszechnienia takich zjawisk, jak:

o palenie papierosów,

o picie i upijanie się młodzieży,

o używanie środków zastępczych – dopalaczy,

o używanie narkotyków,

o uzależnienie od gier hazardowych i internetu.

9





Towarzyszące tematy badawcze dotyczyły:

o zakupu przez młodzież alkoholu oraz picia go w lokalach gastronomicznych,

o oczekiwań młodzieży wobec spożywania alkoholu i używania innych

substancji psychoaktywnych,

o oceny ryzyka związanego z używaniem alkoholu i substancji

psychoaktywnych,

o oceny przykrych doświadczeń wynikających z używania alkoholu i substancji

psychoaktywnych,

o sposobów spędzania wolnego czasu oraz sytuacji rodzinnej i materialnej

gospodarstw zamieszkiwanych przez młodzież szkolną,

o reakcji rodziców na picie alkoholu i używanie substancji psychoaktywnych,

w tym dopalaczy.

Schemat doboru próby

W badaniu zastosowano schemat losowania warstwowo-zespołowego, w którym

warstwę stanowiła szkoła, a zespół w ramach wylosowanej placówki oddział. Szkoły

zostały wylosowane bez zwracania (losowanie zależne) z ogólnowarszawskiej próby

szkół publicznych dla dzieci i młodzieży, dla których organem prowadzącym jest m.st.

Warszawa, z wyłączeniem szkół specjalnych oraz artystycznych. Źródłem danych

o szkołach był System Informacji Oświatowej (rok szkolny 2014/2015)4.

1. Etap – losowanie systematyczne w obrębie warstw

Dobór próby szkół do badania został przeprowadzony osobno dla gimnazjów oraz

szkół ponadgimnazjalnych (liceów, techników, zasadniczych szkół zawodowych).

W każdej grupie placówek (warstwie) została wylosowana próba podstawowa oraz

rezerwowa. Próba podstawowa składała się z 60 szkół, w tym z 30 gimnazjów oraz 30

szkół ponadgimnazjalnych. Liczebność próby rezerwowej odpowiadała liczebności

próby podstawowej.

Liczba szkół losowanych wśród placówek ponadgimnazjalnych była proporcjonalna

do liczby uczniów w danym typie szkoły. Dobór próby w obrębie warstw odbywał się

poprzez losowanie systematyczne na posortowanym operacie, uwzględniającym

lokalizację (dzielnica) oraz liczbę oddziałów w badanych klasach (małe – liczące

do 3 oddziałów w klasach III gimnazjum lub II szkół ponadgimnazjalnych oraz szkoły

duże – liczące powyżej 3 oddziałów w klasach III gimnazjum lub II szkół ponad-

gimnazjalnych).

Próby rezerwowe były dobierane ze szkół, które w przygotowanym operacie znalazły

się bezpośrednio po tych wylosowanych do próby podstawowej. Ostateczną wielkość

próby w każdym z typów szkół przedstawia poniższa tabela.

4 Schemat doboru próby został opracowany przez Zespół Badań i Analiz Biura Marketingu

Miasta Urzędu m.st. Warszawy.

10





Tabela 1. Dobór próby. Liczba wylosowanych szkół do badania

2. Etap – losowanie zespołowe

Do wypełnienia kwestionariusza zostali zaproszeni uczniowie klas III gimnazjum oraz

klas II szkół ponadgimnazjalnych. W placówce, w której był tylko jeden oddział,

badanie zostało przeprowadzone właśnie w tej klasie. Jeżeli w szkole funkcjonowały

przynajmniej dwa oddziały, losowano jeden z nich. Warunkiem przeprowadzenia

sesji audytoryjnej było uzyskanie minimum 15 formularzy zgody rodziców na udział

ich dzieci w projekcie. Jeżeli w trakcie procesu rekrutacji szkół okazywało się, że

liczba uczniów uczących się w wylosowanym oddziale jest mniejsza niż 15 osób,

losowano drugi oddział i badanie przeprowadzano w obu. Taka sama procedura

postępowania miała miejsce w przypadku zebrania mniejszej niż wymagana liczby

formularzy zgody oraz w przypadku absencji uczniów w dniu badania, w wyniku

czego liczba osób przystępujących do wypełnienia ankiety była mniejsza aniżeli 15.

W każdej placówce do projektu mogły przystąpić maksymalnie dwa oddziały. Jeżeli

w danej szkole wylosowanie drugiego oddziału nie było możliwe, przystępowano do

rekrutacji szkoły z próby rezerwowej.

W ramach próby zasadniczej badanie zrealizowano w 53 placówkach,

tj. w 27 gimnazjach, 18 liceach, 7 technikach oraz zasadniczej szkole zawodowej.

Z próby rezerwowej skorzystano w 7 przypadkach, tj. w 3 gimnazjach, 2 liceach oraz

2 technikach. Łącznie w badaniu wzięło udział 60 szkół.

typ szkoły próba podstawowa

(liczba wylosowanych szkół)

próba rezerwowa

(liczba wylosowanych szkół)

gimnazja 30 30

licea 20 20

technika 9 9

zasadnicze szkoły zawodowe 1 1

razem 60 60

11





Pilotaż narzędzia badawczego

Badanie zasadnicze zostało poprzedzone badaniem pilotażowym, służącym ocenie

funkcjonowania narzędzia badawczego oraz stosowanych procedur. Zostało ono

zrealizowane w terminie od 14 do 18 września 2015 roku, na losowej próbie

4 oddziałów, po jednym z każdego typu szkoły. Łącznie zrealizowano 76 efektywnych

wywiadów. Analiza wyników pilotażu objęła między innymi odsetek udzielonych

odpowiedzi ucieczkowych („trudno powiedzieć”, „odmowa odpowiedzi”) w każdym

pytaniu, treść odpowiedzi półotwartych, a także informacje zwrotne otrzymane od

uczniów, dotyczące stopnia trudności postawionych pytań lub konkretnych

sformułowań oraz długości kwestionariusza. Następnie wprowadzono niezbędne

usprawnienia w narzędziu badawczym, obejmujące np. doprecyzowanie treści pytań

czy stosowanie innych reguł przejścia, dodanie w odpowiednich miejscach możliwości

udzielenia odpowiedzi ucieczkowej. Wnioski opisano w raporcie z przebiegu pilotażu.

Uwagi dodatkowe

Przed przystąpieniem do analizy danych zastosowano procedurę ważenia wyników

przy pomocy wag stratyfikacyjnych korygujących strukturę próby do struktury

populacji ze względu na płeć i typ szkoły (korzystając z danych SIO – rok szkolny

2014/2015), aby móc wnioskować na podstawie wyników z próby o zjawiskach

zachodzących w populacji. Analizy były prowadzone przede wszystkim w podziale

na typy szkół.

Przy każdym z wykresów lub każdej z tabel podana została liczba respondentów

odpowiadających na prezentowane pytanie. Niższe liczebności wynikają

z zastosowania filtra logicznego lub wyłącznie z procentowania takich odpowiedzi jak

„nie dotyczy” albo „odmowa”. Wyniki w niniejszym opracowaniu zostały zaokrąglone

do liczb całkowitych, stąd w niektórych przypadkach dane na wykresach mogą nie

sumować się do 100 procent.

Zaprezentowane wartości procentowe są w każdym przypadku wartościami

ważonymi, natomiast liczbowe (n) – nieważonymi. Na wszystkich wykresach

i w tabelach naniesione zostały oznaczenia wskazujące na istotne różnice pomiędzy

wynikami uzyskanymi w poszczególnych grupach. Oznaczone są za pomocą symbolu

gwiazdki – przy wartości grupy, w której odnotowano wyższy odsetek odpowiedzi niż

w drugiej grupie.

12





2. Charakterystyka respondentów

Badani uczniowie ze względu na płeć i typ szkoły

Ankiety wypełniło łącznie 1124 uczniów. Zgodnie z założeniami, w każdej ze szkół

zrealizowano minimum 15 efektywnych wywiadów. Tabela 2. prezentuje liczbę oraz

odsetek uczniów, którzy wzięli udział w badaniu, z uwzględnieniem typu szkoły, do

której uczęszczają.

Tabela 2. Badani uczniowie ze względu na typ szkoły

procent nieważona liczebność

typ szkoły

gimnazjum 39 551

liceum 40 390

technikum 19 167

zasadnicza szkoła zawodowa 2 16

ogółem 100 1124

Ze względu na to, że badaniem zostali objęci uczniowie klas III gimnazjów oraz II klas

ponadgimnazjalnych, badani uczniowie to głównie 15-latkowie w przypadku

gimnazjalistów (94%) oraz 17-latkowie w przypadku szkół ponadgimnazjalnych (82%).

Pozostali to młodzież z roczników starszych lub młodszych uczęszczająca do

wylosowanych i objętych badaniem klas.

Strukturę badanej próby prezentuje tabela 3., która uwzględnia płeć uczniów

w podziale na każdy z typów szkół.

Tabela 3. Struktura próby ze względu na płeć uczniów oraz typ szkoły

procent

nieważona

liczebność

typ szkoły

gimnazjum dziewczęta 49 283

chłopcy 51 268

liceum ogólnokształcące dziewczęta 57 241

chłopcy 43 149

technikum dziewczęta 36 76

chłopcy 64 91

zasadnicza szkoła zawodowa dziewczęta 34 10

chłopcy 66 6

13





Charakterystyka społeczna

2.2.1 Sytuacja rodzinna

Z uzyskanych deklaracji wynika, że większość badanych uczniów mieszka

w 4-osobowych gospodarstwach domowych (41%), w rodzinach składających się

z 3 osób mieszka 25% uczniów, a w mniejszych (1-,2-osobowych) 10%. Pozostali (24%)

zamieszkują większe gospodarstwa, liczące 5 lub więcej osób.

Wykres 1. Wielkość gospodarstw domowych zamieszkiwanych przez uczniów

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe.

Zdecydowana większość uczniów mieszka wspólnie z rodzicami (73%). Tylko z jednym

z nich mieszka 22% uczniów (19% tylko z matką, a 3% tylko z ojcem). Natomiast 42%

uczniów mieszka także z rodzeństwem. W badanej próbie znalazły się również

nieliczne osoby, które mieszkają samodzielnie (1%). Wykres 2. przedstawia

szczegółowy rozkład odpowiedzi dotyczących składu gospodarstw domowych

zamieszkiwanych przez uczniów.

Wykres 2. Z kim aktualnie mieszkasz?

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe. Dane nie

sumują się do 100% ze względu na możliwość udzielenia kilku odpowiedzi.

14





Na sytuację rodzinną składają się również relacje interpersonalne panujące

pomiędzy jej członkami, w szczególności pomiędzy dziećmi a rodzicami. Z relacji

z rodzicami zadowolonych jest łącznie 79% badanych z gimnazjalistów oraz 78%

uczniów z klas II szkół ponadgimnazjalnych. Znacznie częściej chłopcy aniżeli

dziewczęta w klasach III deklarowali, że są bardzo zadowoleni z tych relacji (51%

vs 39%). Analogiczną różnicę odnotowano w klasach II szkół ponadgimnazjalnych

– w tym przypadku różnica proporcji wyniosła 47% do 36%.

Wykres 3. Na ile jesteś zadowolony(a) lub niezadowolony(a) ze swoich relacji z rodzicami?


Badani uczniowie pochodzą z rodzin, w których rodzice najczęściej posiadają

średnie lub wyższe wykształcenie. Jak pokazuje tabela 4. wyższe wykształcenie ma

prawie połowa matek (48%), natomiast ojców 38%. Średnie wykształcenie ma 31%

matek oraz 32% ojców. Pozostali rodzice posiadają wykształcenie zawodowe lub

niższe. Nie wszyscy uczniowie potrafili podać poziom wykształcenia rodziców

– 12% nie wie, jakie wykształcenie ma mama, a 17% – tata. Wynika to zarówno

z braku wiedzy, jak i faktu, że niektórzy z nich pochodzą z niepełnych rodzin; pytanie

było zadawane wszystkim badanym, bez względu na to, czy mieli szansę

kiedykolwiek poznać wykształcenie tych rodziców, którzy z nimi nie mieszkają. Tym

uczniom w kafeterii pozostawiono do wyboru opcję „trudno powiedzieć”.

Na podstawie otrzymanych danych deklarowaną znajomość wśród młodzieży

poziomu wykształcenia ich rodziców można uznać za dobrą.

Tabela 4. Wykształcenie rodziców

wykształcenie matki

(N = 1124)

wykształcenie ojca

(N = 1124)

zasadnicze zawodowe lub

niższe 9 13

średnie lub pomaturalne 31 32

wyższe, w tym licencjat 48 38

nie wiem 12 17

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124). Tabela prezentuje wartości procentowe.

15





2.2.2 Sytuacja materialna

Na podstawie takich wskaźników jak korzystanie z pomocy ośrodka pomocy

społecznej czy subiektywnej oceny sytuacji materialnej rodziny, materialny status

respondentów można określić jako dobry lub bardzo dobry. Z wykresu 4. wynika,

iż 86% uczniów z klas III gimnazjów oraz 84% uczniów klas II szkół

ponadgimnazjalnych deklaruje, że ich rodzina w czasie ostatnich 12 miesięcy nie

korzystała z pomocy finansowej lub rzeczowej ośrodka pomocy społecznej.

Wykres 4. Korzystanie z pomocy materialnej lub finansowej ośrodka pomocy społecznej


Łącznie 73% gimnazjalistów oraz 64% badanych uczniów z klas II szkół

ponadgimnazjalnych oceniło sytuację materialną swojej rodziny jako raczej dobrą

lub bardzo dobrą. Jedynie 5% z grupy młodszych uczniów oraz 6% z grupy uczniów

starszych stwierdziło, że ich rodzinie powodzi się raczej źle lub bardzo źle.

Wykres 5. Ocena sytuacji materialnej swojej rodziny


Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

2.2.3 Wyniki w nauce

Uczniowie warszawskich szkół zostali zapytani o wyniki w nauce, czego wskaźnikiem

była między innymi uzyskana średnia ocen na koniec ubiegłego roku szkolnego.

Większość uczniów otrzymała wyniki przeciętne lub dobre. Średnią ocen pomiędzy

4,0 a 4,5 uzyskało 28% gimnazjalistów; podobny odsetek uczniów II klas

szkół ponadgimnazjalnych uzyskał taki sam wynik (25%). W gimnazjach odsetek

16





uczniów z najwyższą średnią (powyżej 4,9) jest wyższy, gdyż wynosi 11%, natomiast

wśród młodzieży szkół ponadgimnazjalnych stanowi on tylko 1%. Niższe noty - poniżej

3,0 - częściej uzyskiwali uczniowie II klas szkół ponadgimnazjalnych aniżeli

gimnazjalistów (4% uczniów III klas gimnazjów oraz 12% II klas ponadgimnazjalnych).

Dane wskazują na tendencję do uzyskiwania niższych wyników na wyższym poziomie

nauczania.

Wykres 6. Średnia z ocen uzyskana na koniec ubiegłego roku szkolnego ogółem, ze względu na płeć

i typ szkoły



Zależności występują również między średnią ocen a oceną z zachowania. Osoby

z oceną wzorową częściej uzyskują wynik z najwyższego przedziału średniej ocen

(powyżej 4,9) niż osoby mające zachowanie bardzo dobre, dobre czy poprawne.

Większą liczbę wzorowych ocen z zachowania na koniec roku szkolnego 2014/2015

otrzymali uczniowie III klas gimnazjów, niż miało to miejsce w przypadku II klas szkół

ponadgimnazjalnych.

17





Uczniowie zostali zapytani również o to, czy zdarzyło im się powtarzać klasę

z powodu złych wyników w nauce – pytanie dotyczyło okresu nauki w obecnej

szkole. W zdecydowanej większości respondenci nie powtarzali klasy ani razu (96%

gimnazjalistów oraz 91% z klas II szkół ponadgimnazjalnych).

Wykres 7. Powtarzanie klasy w aktualnej szkole ze względu na złe wyniki w nauce



18





3 Główne wyniki badania

Satysfakcja z życia

Uczniowie warszawskich szkół są zadowoleni z życia, w szczególności z relacji

z kolegami i koleżankami ze szkoły (zadowolonych lub bardzo zadowolonych jest

łącznie 82% gimnazjalistów oraz 86% młodzieży z II klas szkół ponadgimnazjalnych).

Może to przekładać się również na wysoki poziom zadowolenia z wyboru aktualnej

szkoły, w której spędzają dużo czasu z rówieśnikami. Z relacji z rodzicami zadowolona

jest także zdecydowana większość badanych (79% uczniów z klas III oraz 78%

młodzieży z II klas). Z własnego zdrowia zadowolonych jest 75% badanych

gimnazjalistów oraz 69% uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych. Najmniej

satysfakcjonujący młodzież element to wyniki w nauce, z których zadowolonych jest

łącznie 49% w III klasach gimnazjów oraz 47% w klasach starszych.

Ogólne zadowolenie badanych, wynikające z indeksu stworzonego ze średniej

udzielanych przez nich odpowiedzi na temat różnych aspektów ich życia, wynosi

4 (skala ocen od 1 do 5). Taki sam wynik uzyskali uczniowie III klas gimnazjum, jak

i II klas szkół ponadgimnazjalnych.

Sytuacja materialna gospodarstw domowych także jest oceniana jako dobra

– 73% badanych gimnazjalistów oraz 64% uczniów ze szkół średnich deklaruje,

że powodzi im się dobrze lub bardzo dobrze. Zdecydowana większość z nich

twierdzi również, że ich rodziny nie korzystały w czasie ostatniego roku ani z pomocy

rzeczowej, ani finansowej ośrodków pomocy społecznej (86% badanych w klasach

młodszych oraz 84% w klasach starszych).

Sposoby spędzania wolnego czasu

Uczniowie najchętniej spędzają wolny czas ze znajomymi i przyjaciółmi. Dotyczy to

60% uczniów z klas III gimnazjum oraz 77% z klas II szkół średnich. Nieco ponad

połowa uczniów w każdym z typów szkół chętnie słucha muzyki (54% badanych

gimnazjalistów oraz 51% uczniów ze starszych klas). Trzecim, pod względem

popularności sposobem spędzania czasu jest sport (46% uczniów młodszych oraz

42% uczniów starszych), przy czym warto zwrócić uwagę, że chłopcy w obydwu

typach szkół znacznie częściej niż dziewczęta wskazywali na tę kategorię.

Na czwartym miejscu znalazł się internet (43% wskazań w każdym typie szkoły).

Kolejną pozycję zajmują gry na komputerze, tablecie lub smartfonie, z których

korzysta 40% gimnazjalistów oraz 29% uczniów szkół średnich. Po tę formę rozrywki

chętniej sięgają chłopcy niż dziewczęta.

19





Internet

W internecie uczniowie spędzają bardzo dużo czasu – w dniach nauki szkolnej

od 3 do 4 godzin dziennie (29% badanych gimnazjalistów oraz 36% uczniów

w szkołach ponadgimnazjalnych). Powyżej 6 godzin od poniedziałku do piątku

korzystało 18% uczniów klas III gimnazjów oraz 20% z klas II szkół

ponadgimnazjalnych.

Więcej młodzieży przyznało się do korzystania z internetu dłużej podczas

weekendów niż w pozostałych dniach tygodnia. W tygodniu łącznie 32% badanych

gimnazjalistów spędza 5 i więcej godzin w internecie, a w dni wolne 38%. Podobnie

odpowiadali uczniowie klas II szkół ponadgimnazjalnych: w dni robocze – 33%,

a podczas weekendu 38%. Z badania wynika też, że 11% gimnazjalistów oraz 9%

uczniów szkół średnich stwierdziło, że zazwyczaj podczas weekendu spędza

w internecie powyżej 9 godzin.

Prawie wszyscy uczniowie korzystają z internetu w nocy (91% uczniów klas III

gimnazjum oraz 98% z klas II szkół ponadgimnazjalnych), po godzinie 22:00, przy

czym ponad połowa starszych uczniów, uczęszczających do szkoły średniej,

stwierdziła, że zdarza im się to codziennie lub prawie codziennie, (57%). Odpowiedź

ta uzyskała także 40% wskazań młodszych uczniów.

Z drugiej strony czas, jaki poświęcają na korzystanie z internetu o tej porze, jest krótki

– większość uczniów w nocy spędza w internecie do 2 godzin (81% ankietowanych

z klas III gimnazjów oraz 83% z klas II szkół ponadgimnazjalnych). Wśród badanych 3%

z młodszych klas oraz 1% uczniów z klas starszych stwierdziło, że nocna aktywność

w sieci zajmuje im dłużej niż 6 godzin.

W wyniku korzystania z internetu uczniowie najczęściej zaniedbują swoje obowiązki

szkolne lub domowe. Nieprzygotowanie do zajęć szkolnych z powodu surfowania w

sieci zdarzyło się przynajmniej raz w czasie 30 dni przed badaniem 68%

gimnazjalistów z klas III oraz 65% badanym z klas II szkół ponadgimnazjalnych.

O obowiązkach domowych zapomniało 63% osób z pierwszej grupy oraz 57%

z drugiej.

Uczniowie nie przedkładają życia towarzyskiego prowadzonego online nad

rzeczywiste kontakty ze znajomymi. Większość z nich woli rozmawiać z kolegami

osobiście niż za pośrednictwem internetu. Spośród stwierdzeń wskazujących

na nadmierne przywiązanie do aktywności w sieci uczniowie byli najbardziej skłonni

przyznać się do tego, iż czują się niespokojni, gdy nie mają swobodnego dostępu

do internetu (20% gimnazjalistów oraz 28% uczniów klas II szkół ponad-

gimnazjalnych). Wśród badanej młodzieży 13% z młodszej grupy oraz 10% ze starszej

przyznało, że nie ma pomysłów na zagospodarowanie wolnego czasu w przypadku

braku dostępu do sieci. Natomiast łącznie 10% uczniów gimnazjów oraz 8% ze szkół

ponadgimnazjalnych zgodziło się ze stwierdzeniem, że w internecie mają więcej

przyjaciół niż w świecie realnym.

20





Gry hazardowe

Gry hazardowe nie są zbyt popularne wśród badanych. Ogółem w ciągu ostatniego

roku grało w nie 16% gimnazjalistów oraz 23% uczniów szkół średnich. Różnica

pomiędzy młodzieżą z tych dwóch typów szkół jest istotna statystycznie.

Najpopularniejsze są zakłady sportowe. Na drugim miejscu pod względem

popularności gier hazardowych w tych grupach wiekowych należy wymienić gry

karciane na pieniądze, rozgrywane ze znajomymi, następnie automaty do gier

w lokalach i pubach, a także kasyna i zakłady w internecie. Warto wspomnieć, że

internet ułatwia młodzieży dostęp do tego typu rozrywki. Do zakładów za

pośrednictwem sieci trzeba wliczyć również kategorię zakładów na drużyny

e-sportowe.

Palenie papierosów

Z uzyskanych danych wynika, że przynajmniej raz w życiu paliło 43% uczniów III klas

gimnazjum oraz 68% uczniów z II klas szkół ponadgimnazjalnych. Generalnie

palenie papierosów kiedykolwiek w życiu, w czasie ostatnich 12 miesięcy, a także 30

dni przed badaniem częściej deklarowali uczniowie szkół ponadgimnazjalnych.

W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 11% gimnazjalistów oraz 32%

starszych uczniów.

Większy odsetek badanych z klas II szkół ponadgimnazjalnych niż gimnazjalistów

wskazał na większą liczbę papierosów wypalanych dziennie w czasie ostatnich 30

dni przed badaniem. Codziennie paliło 7% uczniów z klas III gimnazjów, podczas gdy

z klas II szkół ponadgimnazjalnych 23%, z czego 6% wypalało ponad pół paczki, czyli

11 i więcej papierosów.

Picie alkoholu

Do picia alkoholu częściej przyznawała się młodzież z badanych szkół

ponadgimnazjalnych aniżeli z gimnazjów.

Aż 90% uczniów z wyższej grupy wiekowej oraz 69% gimnazjalistów piło alkohol

kiedykolwiek w życiu.

W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, czyli na przełomie września i października

2015 roku, alkohol piło 69% respondentów z II klas szkół ponadgimnazjalnych i 32%

z III klas gimnazjów. Dziewczęta z młodszej grupy wiekowej częściej niż chłopcy

przyznawały się do spożywania alkoholu kiedykolwiek w życiu (73% vs 65%) oraz

w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (37% vs 27%). Istotnych różnic pomiędzy

uczennicami a uczniami z klas starszych nie odnotowano.

Spośród 3 rodzajów alkoholu najbardziej popularne pod względem częstotliwości

spożycia było piwo, w drugiej kolejności wódka, a na trzecim miejscu uplasowało się

wino.

21





Są to alkohole, które można określić jako dostępne dla młodzieży. Dla większości

z nich podejmowane próby zakupu alkoholu kończyły się sukcesem. W próbie

znaleźli się głównie uczniowie niepełnoletni, w związku z tym odsetek osób, którym

udaje się kupić alkohol, jest wysoki. Znacznie częściej udaje się to uczniom z II klas

szkół ponadgimnazjalnych. Młodzież pijąca alkohol twierdzi, że najczęściej

otrzymywała go od pełnoletniego kolegi lub koleżanki bądź kupowała osobiście

w sklepie.

Uczniowie w ciągu minionych 12 miesięcy z reguły spożywali alkohol u kogoś

w domu, częściej badani z klas II szkół ponadgimnazjalnych niż III gimnazjów (76%

vs 45%), na wakacjach (65% vs 49%) lub na świeżym powietrzu (69% vs 39%).

Na dyskotekach i w klubach spożywanie alkoholu zadeklarowało 32% uczniów klas II

szkół ponadgimnazjalnych oraz 9% gimnazjalistów. W przypadku pubów odsetek dla

starszej grupy badanych wyniósł 27%, a dla młodszej – 5%.

Średni wiek pierwszego spożycia alkoholu wyniósł 13 lat wśród uczniów klas

III gimnazjów i 14 wśród młodzieży z II klas szkół ponadgimnazjalnych. Średni wiek

pierwszego upicia się dla tych grup kształtuje się analogicznie.

Najczęściej młodzież spodziewała się fizycznych konsekwencji spożywania

alkoholu, w szczególności złego samopoczucia, czyli tzw. kaca (50% badanych

gimnazjalistów oraz 55% uczniów z klas II szkół ponadgimnazjalnych), następnie

zaburzeń równowagi i problemów z wymową (po 44% wskazań w obydwu typach

szkół) oraz luk w pamięci (39% uczniów z klas III oraz 42% z klas II szkół

ponadgimnazjalnych). Mniejszy odsetek ankietowanych spodziewał się kłopotów

w środowisku rodzinnym (29% uczniów starszych oraz 18% młodszych) czy szkolnym

(10% i 3%). Jako prawdopodobną zakładali także interwencję policji (27% uczniów II

klas szkół średnich oraz 20% ankietowanych gimnazjalistów).

Ponad połowa uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych doświadczyła już pewnych

negatywnych konsekwencji spożywania alkoholu (62%). Ponad dwukrotnie niższy

odsetek uczniów gimnazjum także odczuł negatywne skutki picia alkoholu (25%).

Najczęściej wskazywane nieprzyjemne skutki to złe samopoczucie następnego dnia,

które uzyskało 29% wskazań ankietowanych gimnazjalistów i ponad połowy

badanych ze starszych klas oraz zaburzenia równowagi i mowy (23% oraz 38%

wskazań). Wysoki odsetek badanych wskazywał także na przyjemne doświadczenia

towarzyszące piciu alkoholu jak poczucie odprężenia i relaksu (41% oraz 58%),

a także zwiększenie pewności siebie (37% oraz 55%).

Substancje psychoaktywne

O dopalaczach oraz substancjach psychoaktywnych słyszeli niemal wszyscy

uczniowie. Znajomość środków zastępczych kształtuje się na poziomie 93% wśród

uczniów klas III gimnazjum oraz 95% wśród uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych.

W obydwu typach szkół odnotowano wysoki odsetek wskazań (93%)

22





potwierdzających znajomość co najmniej jednej substancji psychoaktywnej z grupy

narkotyków.

Spośród tych drugich używek najmniej rozpoznawalne to: polska heroina

(„kompot”), sterydy anaboliczne czy „crack”. Najbardziej znane i zarazem

najczęściej stosowane, to marihuana i haszysz, które zna przynajmniej

ze słyszenia 91% badanych gimnazjalistów oraz 92% uczniów szkół średnich.

Znacznie częściej to młodzież z wyższej grupy wiekowej przyznawała się do używania

narkotyków. Wśród ankietowanych z II klas szkół ponadgimnazjalnych 42% sięgnęło

po narkotyki przynajmniej raz w życiu, podczas gdy w klasach III gimnazjów było to

19% uczniów. W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem ogółem 22% uczniów z klas

na wyższym poziomie edukacyjnym używało choć raz któregoś z narkotyków,

a wśród gimnazjalistów 8%.

Marihuana i haszysz są najpopularniejszymi substancjami psychoaktywnymi.

W trakcie całego życia 13% uczniów z III klas gimnazjów oraz 39% z II klas szkół

ponadgimnazjalnych stosowało je przynajmniej raz. W ciągu ostatnich 30 dni przed

badaniem (na przełomie września i października 2015 roku) marihuanę i haszysz

używało co najmniej raz 7% badanych gimnazjalistów oraz 20% uczniów II klas

szkół średnich.

Mniej rozpowszechnione wśród młodzieży jest używanie środków zastępczych.

Z uzyskanych deklaracji wynika, że po dopalacze przynajmniej raz w życiu sięgnęło

5% ankietowanych gimnazjalistów oraz 12% uczniów z klas starszych, w trakcie

ostatnich 30 dni przed badaniem przyznało się do tego odpowiednio 2% i 3%

uczniów.

Średni wiek inicjacji narkotykowej gimnazjalistów to 14 lat dla dziewcząt oraz 13 lat

dla chłopców. W klasach II szkół ponadgimnazjalnych to 15 lat, zarówno dla

uczennic, jak i dla uczniów. Średni wiek inicjacji w przypadku środków zastępczych

kształtuje się tak samo.

Uczniowie używający kiedykolwiek narkotyków najczęściej wskazują marihuanę lub

haszysz jako te środki, które zdecydowali się zastosować jako pierwsze w życiu

(64% badanych w klasach II szkół ponadgimnazjalnych i 46% w klasach

III gimnazjum). Wielu uczniów z niższej grupy wiekowej wskazuje także na środki

wziewne jako pierwszą substancję – 37%.

Najbardziej prawdopodobne efekty używania dopalaczy i narkotyków w ocenie

badanej młodzieży to przede wszystkim halucynacje i zwidy, a następnie kłopoty

wynikające z interwencji policji. Na trzecim miejscu znalazło się złe samopoczucie

następnego dnia, czyli tzw. zjazd. Atrakcyjne dla uczniów skutki używania

narkotyków, np. dobra zabawa, zostały wskazane na 5. miejscu, w szczególności

przez chłopców z II klas szkół ponadgimnazjalnych (37% vs 28% dziewcząt).

23





Jeżeli chodzi o doświadczenia będące konsekwencją używania substancji

psychoaktywnych, to zgodnie z przewidywaniami halucynacje i zwidy przytrafiły się

łącznie największej grupie użytkowników narkotyków (32% uczniów z klas III

gimnazjów oraz 28% z klas II szkół ponadgimnazjalnych). Przynajmniej raz tzw. zjazdu

po użyciu substancji psychoaktywnych doświadczyło 25% eksperymentujących

z nimi gimnazjalistów oraz 23% uczniów klas II szkół średnich. Pozostałe konsekwencje

uzyskały poniżej 20% wskazań.

Reakcje rodziców

Gimnazjaliści częściej niż ich starsi koledzy są zdania, że rodzice stanowczo

zabroniliby im się upijać. W ocenie uczniów reakcje rodziców na palenie papierosów

byłyby podobne, tzn. większych zakazów ze strony opiekunów mogliby się

spodziewać młodsi uczniowie.

Według 14% uczniów z młodszych klas oraz 33% ze starszych, mama kontrolowałaby

ich, ale finalnie dałaby przyzwolenie na upijanie się dziecka. Takiego zachowania

ojców spodziewa się 12% gimnazjalistów oraz 24% starszych uczniów.

Najbardziej stanowczy sprzeciw rodziców wzbudziłoby branie dopalaczy,

narkotyków oraz leków dostępnych bez recepty, bez zaleceń lekarza

używanych do odurzania się – takiego zdania jest ponad 88% badanych uczniów.

24





4 Satysfakcja z wybranych aspektów życia oraz sposoby

spędzania wolnego czasu

Uczniowie warszawskich szkół są raczej zadowoleni z życia, podobnie jak ze swojej

sytuacji rodzinnej. Najbardziej usatysfakcjonowani są z relacji z kolegami

i koleżankami. Zadowolonych lub bardzo zadowolonych jest łącznie 82%

gimnazjalistów oraz 86% uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych. Nieco mniej

zadowoleni są z relacji z rodzicami, wyboru obecnej szkoły, swojego stanu zdrowia.

Najgorzej ocenili swoje wyniki w nauce, z których zadowolonych jest łącznie 49%

uczniów III klas gimnazjów oraz 47% ze starszych klas.

Wykres 8. Zadowolenie z wybranych aspektów życia

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124, III klasy gimnazjum n = 551, II klasy szkół

ponadgimnazjalnych n = 573). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na wykresie różnice proporcji

odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

25





Jeżeli chodzi o zróżnicowanie pomiędzy dziewczętami i chłopcami w tych grupach,

to znacznie częściej bardzo zadowoleni ze swoich relacji z rodzicami są chłopcy,

zarówno w gimnazjach (51% vs 39% dziewcząt), jak i w szkołach

ponadgimnazjalnych (47% vs 36%). Chłopcy również częściej aniżeli dziewczęta są

zdecydowanie bardziej zadowoleni ze swojego stanu zdrowia (40% vs 28% w III

klasach gimnazjalnych oraz 34% vs 24% w II klasach szkół ponadgimnazjalnych).

Kolejnym elementem, z którego częściej zadowoleni są chłopcy, to perspektywy na

przyszłość – dotyczy to tylko uczniów uczęszczających do szkół średnich (29% vs 21%

dziewcząt).

Na podstawie odpowiedzi młodzieży wyliczono indeks, będący średnią oceną

zadowolenia ze wszystkich badanych aspektów życia, każdego ucznia

(wymienionych na wykresie 8.). Dla każdego respondenta został obliczony średni

wynik satysfakcji, uzyskującej w najgorszym wypadku ocenę 1, czyli całkowite

niezadowolenie ze wszystkich wymienionych elementów, a w najlepszym

5, oznaczającą pełną satysfakcję. Środkowym punktem skali, a zarazem indeksu,

była postawa neutralna, tj. odpowiedź 3, czyli „ani niezadowolony, ani

zadowolony”.

Tylko 4% uczniów z III klas gimnazjów oraz 3% z II klas szkół ponadgimnazjalnych

uzyskało wynik indeksu poniżej 2,4 na 5, co oznacza niezadowolenie z większości

aspektów własnego życia. Znacznie częściej natomiast uczniowie klas starszych

oscylowali wokół oceny ambiwalentnej, czyli 3 – „ani niezadowolony, ani

zadowolony” (19% vs 13%). Natomiast zdecydowana większość młodzieży jest

zadowolona z życia (83% uczniów klas III oraz 79% z klas II).

Średnio uczniowie – niezależnie od typu szkoły, do której uczęszczają – otrzymali

wynik 4, czyli są raczej zadowoleni z życia. Taką samą średnią uzyskały także

dziewczęta i chłopcy w poszczególnych szkołach.

Wykres 9. Indeks ogólnego zadowolenia z życia

Obliczono na podstawie P12 – średni wynik każdego ucznia (N = 1124). Wykres prezentuje wartości

procentowe. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

26





Życie towarzyskie dla młodych osób jest bardzo ważne. Uczniowie warszawskich

szkół najchętniej spędzają swój wolny czas z przyjaciółmi, koleżankami i kolegami

(77% badanych w klasach II szkół ponadgimnazjalnych oraz 60% gimnazjalistów).

Na drugim miejscu wśród czynności podejmowanych przez uczniów dla

przyjemności znalazło się słuchanie muzyki (54% w III klasach gimnazjalnych oraz 51%

w II klasach szkół ponadgimnazjalnych), a na trzecim – aktywność sportowa, która

była w obydwu typach szkoły zdecydowanie częściej wskazywana przez chłopców.

Płeć znacznie różnicuje sposoby spędzania wolnego czasu. Zainteresowania

uczniów układają się w odmienny sposób niż uczennic. Chłopcy częściej niż

dziewczęta wolny czas spędzają grając na komputerze, tablecie albo smartfonie

(66% vs 13% w gimnazjach, 47% vs 10% w szkołach ponadgimnazjalnych), a także

uprawiając sport lub inne aktywne formy rekreacji (54% vs 38% oraz 55% vs 30%).

Dziewczęta ze szkół ponadgimnazjalnych natomiast znacznie częściej w wolnym

czasie spotykały się z przyjaciółmi (83% vs 70%). W kontekście problematyki

badawczej warto podkreślić również odsetek odpowiedzi dotyczących kategorii

„spędzanie czasu w internecie”, która w znaczący sposób uzyskała więcej wskazań

wśród uczennic klas III gimnazjów niż wśród uczniów. Prawie połowa z nich (49%)

swój wolny czas spędza, korzystając z internetu, podczas gdy w przypadku

chłopców odsetek ten wyniósł 38%. W ogólnym ujęciu pomiędzy gimnazjalistami a

uczniami szkół średnich nie odnotowano różnic, a odsetek młodzieży spędzającej

w ten sposób czas plasuje się na jednakowym poziomie 43%. Wykres 10. prezentuje

wyniki w podziale na typ szkoły oraz płeć.

27





Wykres 10. Sposoby spędzania wolnego czasu przez uczennice i uczniów

Na wykresie pominięto odpowiedzi, które uzyskały <1% wskazań, tj.: inne: rozwój zainteresowań przez

naukę (np. języków), inne czynności, inne: sporty motorowe, inne: praca. Wykres prezentuje wartości

procentowe. Dane nie sumują się do 100% ze względu na możliwość udzielenia kilku odpowiedzi.


28





5 Problematyka uzależnienia od internetu i gier

hazardowych

Współcześnie dostęp do internetu jest powszechny. Większość urządzeń mobilnych,

którymi dysponują młodzi ludzie, umożliwia połączenie z siecią w każdym miejscu,

w którym przebywają. Daje on nie tylko szerokie możliwości dostępu do informacji,

ale także pole do interakcji i budowania relacji społecznych. Internet ma wiele

zastosowań – od zdobywania wiedzy i rozwoju umiejętności, przez komunikowanie

się i przekazywanie informacji po czysto rozrywkowe aktywności. Wraz z rozwojem

i rozpowszechnieniem internetu pojawiły się zagrożenia, takie jak doświadczanie

przemocy za pośrednictwem sieci, niebezpieczne kontakty lub dostęp do groźnych

czy szkodliwych treści. Młodzież szkolna narażona jest także na uzależnienie od

korzystania z tej formy spędzania wolnego czasu. Niniejszy rozdział raportu

podejmuje tematykę stylu korzystania z internetu przez warszawskich gimnazjalistów

oraz uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

5.1. Korzystanie z internetu przez młodzież

5.1.1. Powszechność i skala zjawiska

Podejmując problematykę natężenia aktywności w sieci, w narzędziu badawczym

poproszono respondentów o wyrażenie opinii na ten temat osobno w odniesieniu

do dni nauki szkolnej, weekendów oraz nocy. Z deklaracji badanych uczniów

wynika, że 20% młodzieży uczęszczającej do II klas szkół średnich oraz 18%

gimnazjalistów w dni nauki szkolnej korzysta z internetu ponad

6 godzin dziennie.

Wykres 11. Czas spędzany w internecie w dni nauki szkolnej

Odpowiadający: wszyscy badani (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na wykresie

różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

29





Największy odsetek uczniów ze starszej grupy wiekowej korzystał z internetu

od 3 do 4 godzin dziennie w dni zajęć szkolnych (36%) – był to znacznie częściej

wskazywany przedział czasowy aniżeli miało to miejsce wśród gimnazjalistów.

Odsetek młodszych uczniów surfujących w sieci taką liczbę godzin wyniósł 29% .

Wśród uczniów uczęszczających do III klasy gimnazjów także 29% spędza

w internecie od 1 do 2 godzin w dni powszednie, a 10% krócej niż godzinę.

W przypadku starszych uczniów te wskazania wynosiły odpowiednio: 24% dla

przedziału od 1 do 2 godzin dziennie oraz 6% dla przedziału poniżej 60 minut

dziennie.

Mieszkanie z obojgiem rodziców wpływa na deklarowany czas spędzany

w internecie w dni nauki szkolnej. Badani uczniowie z II klas szkół ponad-

gimnazjalnych oraz III klas gimnazjów nie mieszkający z obojgiem rodziców

deklarowali średnio podobną ilość czasu spędzanego w internecie, jednak

w przypadku pełnej rodziny młodzież z młodszych klas deklarowała zdecydowanie

krótszy czas spędzony w sieci aniżeli miało to miejsce w przypadku starszych uczniów.

Osoby z wyższą średnią ocen uzyskaną na koniec roku szkolnego 2014/2015

deklarowali średnio krótszy czas spędzony w internecie aniżeli ci ze średnią poniżej

4,0. Wpływ ten odnotowano zarówno wśród badanych starszych uczniów,

uczęszczających do II klas szkół ponadgimnazjalnych, jak i młodszych - z klas III

gimnazjum.

Wykres 12. Czas spędzany w internecie w weekend


W dni wolne uczniowie spędzali w internecie więcej czasu niż w dni zajęć szkolnych.

Zdecydowanie więcej badanych przyznało się do spędzania w internecie 5–6

godzin podczas weekendów aniżeli w dni powszednie. Tylko wśród młodszych

uczniów pojawiły się osoby w ogóle niekorzystające z tej formy spędzania wolnego

czasu w dni wolne od nauki (2%).

W przypadku weekendu umożliwiono wskazanie dodatkowej kategorii – „dłużej niż 9

godzin dziennie” – którą wybrało 11% gimnazjalistów oraz 9% uczniów klas II szkół

ponadgimnazjalnych.

30





Za wskaźnik potencjalnego zagrożenia uzależnieniem przyjęto również korzystanie

z sieci w godzinach nocnych, dokładnie po godzinie 22:00.

Wykres 13. Częstotliwość korzystania z internetu po godzinie 22:00 w czasie ostatnich 12 miesięcy

Odpowiadający: użytkownicy internetu (n = 1120). Wykres prezentuje wartości procentowe.


Uczniowie II klas szkół ponadgimnazjalnych częściej surfują w sieci

w godzinach nocnych. Ponad połowa badanej starszej młodzieży (57%) w ciągu

ostatniego roku korzystała z internetu po godzinie 22:00 codziennie lub prawie

codziennie. W ogóle w nocy z internetu nie korzystało tylko 2% osób. Natomiast

wśród gimnazjalistów 40% w ciągu ostatnich 12 miesięcy, codziennie lub prawie

codziennie surfowało w sieci w godzinach nocnych, a 9% stwierdziło, że nie zdarzyło

im się to ani razu.

Jeżeli uczniowie zadeklarowali, że korzystali z internetu w nocy, zostali poproszeni

o wskazanie, ile czasu zajmuje im ta aktywność. W grupie uczniów korzystających

z internetu po godz. 22.00 większość nie poświęcała na tę rozrywkę zbyt wielu godzin

– aż 42% gimnazjalistów oraz 36% uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych

stwierdziło, że na tę formę rozrywki poświęcili mniej niż 1 godzinę. Znacznie częściej

to uczniowie szkół ponadgimnazjalnych deklarowali, że w nocy spędzają

w internecie od 1 do 2 godzin (47% vs 39%). Powyżej 6 godzin, kiedy można już uznać

noc za nieprzespaną, korzystało w sumie 3% badanych gimnazjalistów i 1% uczniów

szkół ponadgimnazjalnych.

31





Wykres 14. Czas spędzany w internecie po godzinie 22:00 w czasie ostatnich 12 miesięcy

Odpowiadający: uczniowie korzystający z internetu w nocy w ciągu ostatnich 12 miesięcy

(n = 1059). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne

statystycznie oznaczono symbolem „*”.

Jeżeli chodzi o zagrożenie uzależnieniem, uczniom przedstawiono szereg sytuacji

wskazujących na zakłócenie normalnego trybu życia lub zaniedbanie obowiązków,

wynikających bezpośrednio z korzystania z internetu. Badani zostali poproszeni

o określenie, czy im się takie sytuacje zdarzają, a jeżeli tak, to jak często. Pytaniem

objęto okres ostatnich 30 dni. Wyniki odpowiedzi na to pytanie prezentuje tabela 5.

Najczęstszą konsekwencją korzystania w nadmiarze z internetu było według uczniów

nieprzygotowanie do szkoły. Przynajmniej raz zdarzyło się to 68% badanych

gimnazjalistów oraz 65% uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych.

Kolejnym wskazywanym przez młodzież zaniedbaniem było zapominanie

o obowiązkach domowych; przynajmniej raz zdarzyło się to 63% osób z badanej

grupy młodszych uczniów oraz 57% starszych. Jak widać po oznaczeniu istotnych

różnic pomiędzy tymi grupami, większy odsetek gimnazjalistów aniżeli uczniów szkół

ponadgimnazjalnych przyznał się do kłótni z rodzicami lub rodzeństwem

– przynajmniej raz w czasie ostatniego miesiąca (59% vs 46%), a także ukrywania

przed domownikami czasu spędzonego w internecie (35% vs 23%). Natomiast inne

z wymienionych sytuacji przytrafiały się mniejszej części badanych, w szczególności

sporadycznie zdarzało im się zapomnieć - w ciągu ostatniego miesiąca - o spotkaniu

ze znajomym, przyjacielem, nie pójść do szkoły czy zapomnieć o udaniu się na

spoczynek.

32





Tabela 5. Jak często (jeśli w ogóle) w ciągu ostatnich 30 dni z powodu korzystania z internetu zdarzało

Ci się…

typ szkoły

ani

razu

raz

w mies.

lub

rzadziej

2-3

razy

w

mies.

raz w

tyg.

2-3

razy

w

tyg.

codzien-

nie

lub

prawie

codzien-

nie

przynaj-

mniej

raz*

przyjść

nieprzygotowanym do

szkoły lub dostać złą

ocenę

III klasy gim. 32 37* 16 8 3 4 68

II klasy szk.

ponadgim. 36 29 16 10 4 6 65

zapomnieć o swoich

codziennych

obowiązkach

domowych

III klasy gim. 37 29 15 11 4 4 63*

II klasy szk.

ponadgim. 44* 27 15 10 2 3 57

pokłócić się

z rodzicami lub

rodzeństwem

III klasy gim. 42 28 13 7 4 7 59*

II klasy szk.

ponadgim. 54* 27 9 5 1 4 46

ukrywać przed innymi

domownikami długość

czasu spędzonego

w internecie

III klasy gim. 65 11 7 6 2 9 35*

II klasy szk.

ponadgim. 77* 8 7 4 1 3 23

zapomnieć zjeść

posiłek

III klasy gim. 79 9 4 3 2 3 21

II klasy szk.

ponadgim. 82 9 4 3 1 1 18

zrezygnować z innych

przyjemności, np.

pójścia do kina, na

imprezę

III klasy gim. 82 10 3 2 1 2 18

II klasy szk.

ponadgim. 84 10 3 2 1 1 17

zapomnieć pójść spać

III klasy gim. 84 9 3 1 1 2 16

II klasy szk.

ponadgim. 87 7 3 2 1 0 13

nie pójść do szkoły

III klasy gim. 91 * 5 2 1 1 1 10

II klasy szk.

ponadgim. 87 6 4 2 1 0 13*

zapomnieć o spotkaniu

ze znajomym,

przyjacielem

III klasy gim. 94 4 0 1 1 1 7

II klasy szk.

ponadgim. 92 5 1 1 1 0 8

Odpowiadający: uczniowie korzystający z internetu w dni nauki szkolnej lub w weekend (III klasy

gimnazjum n = 551, II klasy szkół ponadgimnazjalnych n = 573). Tabela prezentuje wartości procentowe.

Istotne różnice pomiędzy proporcjami odpowiedzi uczniów w poszczególnych typach szkoły oznaczono

gwiazdką przy wartości wyższej. Kategoria „przynajmniej raz” podsumowuje odsetek uczniów

udzielających odpowiedzi innych niż „ani razu”, tzn. od „raz w miesiącu lub rzadziej” do „codziennie lub

prawie codziennie”.

33





Uczniowie zostali także poproszeni o oszacowanie, ile osób z ich klasy spędza zbyt

dużo czasu w internecie, pali papierosy, używa dopalaczy itp.

Wykres 15. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii nadmiernego korzystania z internetu



Warto zwrócić uwagę, że dziewczęta częściej niż chłopcy twierdziły, że większość

uczniów w ich klasie przesadza z korzystaniem z internetu (35% vs 21% w gimnazjach

oraz 32% vs 21% w szkołach ponadgimnazjalnych). Może to wynikać między innymi

z tego, że właśnie dziewczęta w klasach III gimnazjów znacznie częściej od

chłopców deklarowały, że w wolnym czasie surfują w sieci.

5.1.2. Stosunek uczniów do internetu

Aby zmierzyć zaangażowanie w korzystanie z internetu oraz stosunek do tej formy

rozrywki badanym przedstawiono pięć stwierdzeń. Poproszono ich o ustosunkowanie

się, w jakim stopniu zgadzają się bądź nie zgadzają z ich treścią, na skali

od 1 („zdecydowanie się nie zgadzam”) do 5 („zdecydowanie się zgadzam”).

Dodatkowo umożliwiono uczniom odpowiedź ucieczkową „trudno powiedzieć”.

Stwierdzenia dotyczyły ich opinii na temat internetu oraz odczuć z nim związanych.

Najczęściej użytkownicy internetu zgadzali się ze stwierdzeniem, iż wolą

porozmawiać z przyjaciółmi osobiście niż za pośrednictwem sieci. Łącznie 71%

34





w młodszych klasach oraz 78% w starszych zgodziło się z tym stwierdzeniem.

Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych częściej także wybierali odpowiedź „raczej się

zgadzam” przy stwierdzeniu, że czują się niespokojni, gdy nie mają swobodnego

dostępu do internetu, aniżeli młodsi respondenci (21% vs 12%). Przy tym stwierdzeniu

odnotowano również istotną różnicę w opinii dziewcząt i chłopców. Częściej to

chłopcy w zdecydowany sposób nie zgadzali się z tym stwierdzeniem, zarówno

w klasach III gimnazjum (38% vs 23% dziewcząt), jak i w klasach II szkół

ponadgimnazjalnych (34% vs 24% dziewcząt).

Podsumowując, niewielu uczniów zgadza się ze stwierdzeniami wskazującymi na

zbytnie przywiązanie do internetu, wolą bezpośrednie relacje z przyjaciółmi i mają

inne pomysły na spędzanie wolnego czasu w przypadku braku dostępu do sieci.

Z drugiej strony część z nich przyznaje się do uczucia niepokoju w przypadku braku

swobodnego dostępu do internetu (28% badanych w szkołach ponadgimnazjalnych

oraz 20% w gimnazjach). Czas spędzony w sieci jako zmarnowany postrzega co

czwarty badany uczeń II klas szkół ponadgimnazjalnych (25%) oraz co piąty

gimnazjalista (20%). Przeciwne poglądy deklaruje 52% uczniów gimnazjów oraz 43%

szkół średnich.

Zgodnie z wynikami badania 10% uczniów klas młodszych oraz 8% z klas starszych

przyznało, że w sieci ma więcej przyjaciół niż w rzeczywistości. Podobny odsetek

uczniów nie ma pomysłu na zagospodarowanie czasu w inny sposób, gdy nie ma

dostępu do internetu (13% uczniów z III klas gimnazjum i 10% z II klas szkół

ponadgimnazjalnych).

Wykres 16. P12. W jakim stopniu zgadzasz się lub nie zgadzasz z poniższymi stwierdzeniami?

Odpowiadający: uczniowie korzystający z internetu w dni nauki szkolnej lub w weekend (n = 1120).

Wykres prezentuje wartości procentowe. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie

oznaczono symbolem „*”.

35





5.2 Gry hazardowe

Mniejszość uczniów warszawskich szkół gra w gry hazardowe. Na pytanie, czy

w ciągu ostatniego roku grali w gry, w których można wygrać pieniądze,

16% badanych gimnazjalistów oraz 23% uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych

odpowiedziało, że tak. Odsetek grającej młodzieży jest znacząco zróżnicowany pod

względem typu szkoły, jak i płci. Chłopcy w obydwu typach szkół częściej niż

dziewczęta przyznawali się do uprawiania hazardu. W gimnazjach 22% chłopców

obstawiało pieniądze w grach hazardowych w czasie ostatnich 12 miesięcy,

podczas gdy wśród dziewcząt było to 10%, natomiast w badanych szkołach

średnich różnica była znacznie większa: 34% chłopców i 12% dziewcząt.

Wykres 17. Odsetek osób grających w gry hazardowe w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem



36





5.2.1 Formy i skala zjawiska

W pytaniu o gry na pieniądze uczniowie mieli do wyboru szereg form.

Najpopularniejszą okazały się zakłady sportowe (9% wskazań wśród badanych

gimnazjalistów oraz 11% osób ze szkół ponadgimnazjalnych).

Drugą najpopularniejszą formą uprawiania hazardu, zarówno wśród dziewcząt, jak

i chłopców, było granie ze znajomymi w domu w gry karciane na pieniądze, np.

w pokera (6% uczniów klas III gimnazjum oraz 10% klas II szkół średnich). Trzecią

najczęściej wybieraną odpowiedzią były automaty do gier w lokalach i pubach.

Szczegółowy rozkład odpowiedzi prezentuje wykres 18.

W odpowiedziach udzielonych w ramach kategorii „inne, jakie?” pojawiły się

kilkakrotnie wskazania na zakłady e-sportowe, tzn. w grach komputerowych

obstawianie drużyn bądź zawodników w turniejach i meczach organizowanych

w sieci. Badani uczniowie przytaczali głównie Counter-Strike: Global Offensive, czyli

obstawianie wyników zawodów rozgrywanych w ramach rozgrywki (Counter-Strike:

GO). Młode osoby, bardzo sprawnie surfujące w sieci, mają dzięki bukmacherom

online coraz większe możliwości brania udziału w grach hazardowych w sposób

mniej kontrolowany, niż odbywa się to w rzeczywistości – offline.

Wykres 18. Formy gier na pieniądze

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe. Dane

zaprezentowane z pominięciem odpowiedzi w kategoriach: inne: loterie, zdrapki, inne: jackpot,

ze względu na odsetek wskazań poniżej 1%. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne

statystycznie oznaczono symbolem „*”.

37





Jeżeli chodzi o zakres zjawiska, uczniowie zostali poproszeni o opinię na temat

swoich kolegów i koleżanek z klasy. Spośród przebadanych gimnazjalistów

62% sądziło, że ich koledzy i koleżanki z klasy nie obstawiają pieniędzy w grach

hazardowych, czyli że nie dotyczy to żadnej z tych osób lub prawie żadnej;

w szkołach ponadgimnazjalnych uważało tak 58% badanych. Natomiast pogląd, że

gry hazardowe dotyczą mniejszości kolegów i koleżanek z klasy, wyraziło znacznie

więcej uczniów szkół ponadgimnazjalnych – 24% w stosunku do 18% w gimnazjach.

Pozostali uczniowie stwierdzili, że obstawianie pieniędzy w grach hazardowych

dotyczy połowy, większej części klasy, a nawet wszystkich (łącznie 7% w gimnazjach

oraz 5% w szkołach ponadgimnazjalnych).

Dziewczęta zdecydowanie częściej wyrażały pogląd, że taka forma rozrywki nie

dotyczy nikogo lub prawie nikogo, zarówno wśród uczniów klas III gimnazjum, jak i II

szkół ponadgimnazjalnych (68% vs 56% oraz 63% vs 53%).

Wykres 19. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii używania gier hazardowych



38





5.2.2 Zagrożenie uzależnieniem

Osoby korzystające z gier hazardowych narażone są na uzależnienie od tego

rodzaju rozrywki. Za wskaźniki w badaniu przyjęto częstotliwość grania, kwotę

pieniędzy przeznaczaną na gry, podnoszenie stawki oraz pożyczanie pieniędzy.

Uczniowie, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed przeprowadzeniem badań

grali w gry hazardowe, zostali poproszeni o oszacowanie częstotliwości na skali

od 1 (raz w roku) do 7 (codziennie lub prawie codziennie).

Mimo iż mniejszy odsetek młodzieży z klas gimnazjalnych objętych badaniem grał

w gry hazardowe w porównaniu z uczniami ze szkół ponadgimnazjalnych, to jednak

młodsi gracze częściej przyznawali się do grania 2–3 razy w tygodniu (14% vs 6%).

Wśród uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych granie codziennie lub prawie

codziennie w ciągu ostatniego roku zadeklarowało 8%, natomiast w III klasach

gimnazjów odsetek ten wyniósł 6%. Wykres 20. prezentuje deklarowaną przez

uczniów częstotliwość grania w obydwu typach szkół: kolorami zielonymi oznaczono

uczniów grających raz lub kilka razy w roku (39% badanych gimnazjalistów oraz 48%

uczniów z II klas szkół średnich), żółtym – raz lub kilka razy w miesiącu (26% i 23%),

a czerwonym – przynajmniej raz w tygodniu lub częściej (25% i 23%). Grupy te można

określić jako graczy sporadycznych, umiarkowanych oraz intensywnych.

Wykres 20. Częstotliwość grania w gry hazardowe w czasie ostatnich 12 miesięcy

Odpowiadający: uczniowie grający w gry hazardowe w ciągu ostatnich 12 miesięcy (n = 210). Wykres

prezentuje wartości procentowe. Dane oparte na liczebnościach n < 60 należy traktować poglądowo.

Badanym uczniom trudno było oszacować kwotę, którą przeznaczyli w ciągu

ostatnich 12 miesięcy na gry hazardowe. Około 30% przebadanych w obydwu

typach szkół nie było w stanie określić, ile pieniędzy wydało na gry w ciągu

ostatniego roku (27% z młodszych klas oraz 30% ze starszych), a 11% i 10% odmówiło

39





w ogóle udzielenia odpowiedzi na to pytanie. Może być to spowodowane

nieregularnością podejmowania takiej aktywności w ciągu roku, trudnościami

w dokonaniu obliczeń matematycznych w celu podania sumy pieniędzy,

nieumiejętnością szacowania bądź uznaniem pytania za drażliwe. Wśród młodzieży,

która określiła wysokość obstawionych kwot, 10 złotych lub mniej wydało 18%

grających gimnazjalistów, a od 11 do 30 złotych 14% . Wśród uczniów starszych niskie

kwoty, czyli maksymalnie 10 złotych przeznaczyło na cele hazardowe 12%

ankietowanych, a 15% od 11 do 30 złotych. Kwotę powyżej 100 złotych

przeznaczoną na zakłady zadeklarowało 18% badanych z młodszych klas; wynik ten

jest zbliżony do otrzymanego w badaniu uczniów szkół ponadgimnazjalnych,

spośród których 19% wskazuje najwyższy przedział kwoty przeznaczonej na cele

hazardowe. W ogólnym ujęciu wyniki pomiędzy młodzieżą z III klas gimnazjów oraz II

klas ponadgimnazjalnych w zasadzie się nie różnią.

Wykres 21. Kwota przeznaczona na cele hazardowe w czasie ostatnich 12 miesięcy


prezentuje wartości procentowe. Dane oparte na liczebnościach n < 60 należy traktować poglądowo.

Spośród ogółu uczniów, którzy podali konkretną kwotę, średnia obcięta wyniosła 199

złotych wśród badanych w klasach III gimnazjum oraz 307 złotych wśród osób z II

klas szkół ponadgimnazjalnych. Zastosowano ten sposób obliczania średniej, aby

wykluczyć 5% najwyższych i najniższych wyników. Celem tego zabiegu było

ograniczenie błędu wynikającego z zawyżania średniej – dotyczyło to osób, które

podały bardzo wysokie kwoty, rzędu kilku tysięcy złotych, oraz bardzo niskie,

w granicach jednego złotego. Połowa gimnazjalistów w ciągu ostatnich 12 miesięcy

wydała do 26 złotych, natomiast połowa uczniów szkół ponadgimnazjalnych do 50

złotych, czyli dwa razy więcej.

W badaniu jednym ze wskaźników potencjalnego zagrożenia uzależnieniem było

również podwyższanie kwoty przeznaczonej na zakłady. Uczniowie grający w gry

hazardowe zostali zapytani o to, jak zmieniła się stawka, którą poświęcali na

jednorazowy zakład w ciągu ostatniego roku.

Wyniki pomiędzy kategoriami rozłożyły się mniej więcej równomiernie, a młodzież

często wybierała odpowiedzi „trudno powiedzieć” lub „odmowa odpowiedzi”

40





(odpowiednio 24% i 18% wśród gimnazjalistów oraz 20% i 15% wśród badanych

uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Być może zmiany stawek są tak częste,

iż trudno im oszacować, jaka była realna tendencja. Poza tym z reguły nie

posiadają własnych środków finansowych, co także może mieć wpływ na taki

rozkład odpowiedzi.

Do podniesienia jednorazowej stawki przyznaje się nieco ponad jedna czwarta

uczniów grających w gry hazardowe w klasach II szkół ponadgimnazjalnych, tj. 28%.

Natomiast 12% z nich stwierdziło, że w ciągu ostatniego roku obniżyło jednorazową

kwotę przeznaczaną na ten cel. Wśród uczniów III klas gimnazjum 18% przyznało się

do podniesienia stawki w jednorazowym zakładzie, a 21% oświadczyło, że ją

obniżyło, jednak różnice pomiędzy badanymi z poszczególnych szkół nie są

statystycznie istotne.

Wykres 22. Zmiana jednorazowej stawki przeznaczanej na gry hazardowe w czasie ostatnich

12 miesięcy


prezentuje wartości procentowe.

41





Zagrożenie uzależnieniem od hazardu może objawiać się również odczuwaniem

wewnętrznego przymusu przystąpienia do gry, pomimo braku wystarczających

funduszy na ten cel. Zdecydowana większość uczniów podejmujących ten rodzaj

aktywności w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie pożyczała pieniędzy na hazard.

Łącznie po 14% uczniów zarówno z klas III gimnazjum, jak i II ponadgimnazjalnych

przyznało się do pożyczania pieniędzy w ciągu ostatniego roku. Natomiast do

częstego zaciągania pożyczek w tym celu przyznało się po 3% uczniów w każdym

z dwóch typów szkół. Szczegółowy rozkład odpowiedzi osób grających przedstawia

wykres 23.

Wykres 23. Pożyczanie pieniędzy w celu obstawiania w grach hazardowych



42





6. Palenie papierosów

Jednym z zagadnień badawczych była ocena rozpowszechnienia zjawiska palenia

papierosów wśród młodzieży szkolnej. W celu doprecyzowania problemu

poproszono uczniów o wypowiedzi odnoszące się jedynie do papierosów

tradycyjnych oraz własnoręcznie skręcanych z tytoniu i bibułek. Celem takiego

zabiegu było oddzielenie tego zjawiska od fenomenu e-papierosów, które są coraz

popularniejsze wśród młodzieży, lecz mają zupełnie inną specyfikę. Według wyników

badań przeprowadzonych pod kierownictwem dr. Macieja Goniewicza,

opublikowanych na łamach magazynu „Journal of Adolescent Health” w listopadzie

2014, liczba uczniów w wieku 15–19 lat używających tego rodzaju papierosów

wzrosła w porównaniu z latami 2010–2011 z 5,5% do 29,9%5.

W projekcie warszawskim palenie tytoniu przez młodzież szkolną zostało ujęte

w 3 perspektywach czasowych – w ciągu całego życia, ostatnich 12 miesięcy oraz

ostatnich 30 dni – po to, aby odróżnić zjawisko eksperymentowania od palenia

nałogowego.

W ciągu całego życia 43% gimnazjalistów paliło papierosy. Znacznie częściej

przyznawała się do tego faktu młodzież z II klas szkół ponadgimnazjalnych – 68%6.

Kolejne zakresy czasowe (12 miesięcy oraz 30 dni) przedstawiają obniżenie odsetka

osób palących. Spośród wszystkich badanych uczniów w klasach III gimnazjów

osoby palące w ciągu ostatniego roku co najmniej raz stanowiły łącznie 31%,

natomiast w II klasach szkół ponadgimnazjalnych 58%7.

W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem do palenia papierosów przyznało się

łącznie 11% młodzieży z młodszej grupy wiekowej oraz 32% ze starszej.

W gimnazjach dziewczęta częściej przyznawały się do palenia tytoniu, natomiast

w szkołach średnich nie odnotowano istotnej różnicy pod względem statystycznym.

5 M. L. Goniewicz, M. Gawron, J. Nadolska, Ł. Balwicki, A. Sobczak, Rise in Electronic Cigarette

Use Among Adolescents in Poland, „Journal of Adolescent Health” 2014, 55 , s. 713–715. ,

6 Zsumowane odpowiedzi na pytanie P19 o częstotliwość palenia papierosów w całym życiu

– od 2 („1–2 razy”) do 7 („nie wiem, trudno powiedzieć”).

7 Suma odsetków wskazań na opcje odpowiedzi – od 2 („1–2 razy”) do 7 („trudno

powiedzieć”).

43





Podsumowanie dotyczące osób palących w kolejnych przedziałach czasowych

przynajmniej raz przedstawia wykres 24.

Wykres 24. Palenie papierosów przynajmniej raz w czasie całego życia, ostatnich 12 miesięcy oraz 30

dni

Podstawa procentowania: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje dane procentowe.


Prawie co piąty badany gimnazjalista (17%) i co dziesiąty uczeń II klas szkół

ponadgimnazjalnych (10%) ograniczył się do palenia tylko 1–2 razy w życiu.

Natomiast 30% uczniów z II klas szkół średnich paliło papierosy co najmniej 20 razy

w całym życiu oraz 8% uczniów z młodszych klas. Szczegółowe dane na ten temat

przedstawia wykres 25.

44





Wykres 25. Częstotliwość palenia papierosów kiedykolwiek w życiu



Jeżeli chodzi o częstotliwość palenia papierosów w ciągu ostatniego roku

to jednakowy odsetek (11%) badanych gimnazjalistów oraz młodzieży z II klas szkół

ponadgimnazjalnych, zadeklarował, że nie robił tego ani razu. Znacznie częściej to

uczniowie starszych klas przyznawali, że palili ponad 20 razy w ciągu ostatnich 12

miesięcy, aniżeli respondenci z III klas gimnazjów (26% vs 5%). Szczegółowe dane na

ten temat przedstawia wykres 26.

45





Wykres 26. Częstotliwość palenia papierosów w czasie ostatnich 12 miesięcy

Podstawa procentowania: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe.


Pytanie o ostatnie 30 dni charakteryzowało się inną skalą pomiaru częstotliwości

palenia. Poproszono o oszacowanie liczby wypalanych papierosów. Z badania

wynika, że osoby palące codziennie stanowiły 7% wszystkich badanych

gimnazjalistów, w tym 1% wypalało ponad paczkę dziennie. Wśród uczniów z II klas

szkół ponadgimnazjalnych łącznie osoby palące minimum jednego papierosa

dziennie stanowiły prawie jedną czwartą, czyli 23%, z czego 1% paliło ponad 20

papierosów dziennie. Największą grupę wśród tych uczniów stanowiły osoby palące

od 1 do 5 papierosów dziennie (13%). Szczegółowe odpowiedzi uczniów prezentuje

wykres 27.

Wykres 27. Liczba wypalanych papierosów w czasie ostatnich 30 dni

Podstawa procentowania: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe.


46





Gimnazjaliści zdecydowanie częściej niż młodzież szkół średnich twierdzili, że w ich

klasie nie pali nikt lub prawie nikt (17% vs 6%). Natomiast 14% starszych uczniów

biorących udział w badaniu twierdziło, że wszyscy lub prawie wszyscy w ich klasie

palą papierosy. W przypadku gimnazjalistów odsetek wskazań dla tej odpowiedzi

wynosił 7%. Spośród młodzieży poddanej ankietowaniu dziewczęta częściej od

chłopców wskazywały, iż większa część kolegów i koleżanek z ich klas pali

papierosy. Wyniki badań pokazały, że 11% pytanych gimnazjalistek wyraziło opinię,

że problem palenia dotyczy wszystkich lub prawie wszystkich osób w ich klasie,

natomiast spośród chłopców tylko 3% udzieliło analogicznej odpowiedzi. Większość

chłopców z tych szkół odpowiedziało, że problem ten nie dotyczy nikogo (25%) lub

mniejszej części klasy (43%). W II klasach szkół ponadgimnazjalnych 38% dziewcząt

stwierdziło, że w ich klasach pali większość uczniów, podczas gdy spośród chłopców

podobnej odpowiedzi udzieliło jedynie 21%. Kilkanaście procent dziewcząt

i chłopców szacowało, że problem dotyczy praktycznie wszystkich (15% oraz 14%).

Wykres 28. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii palenia papierosów



47





7. Rozpowszechnienie zjawiska picia alkoholu

Podejmując się pomiaru skali i rozpowszechnienia zjawiska spożywania alkoholu

przez młodzież z warszawskich szkół, w badaniu wyróżniono 3 rodzaje napojów

alkoholowych: piwo, wino oraz wódkę lub inne napoje wysokoprocentowe.

Na skali uczniowie mogli wybrać, czy spożywali konkretny rodzaj alkoholu i ile razy

w ciągu całego życia, w ostatnich 12 miesiącach oraz ostatnich 30 dniach.

Istnieje umiarkowana korelacja dwustronna pomiędzy częstotliwością picia piwa,

wina oraz wódki na przestrzeni całego życia a częstotliwością palenia papierosów

w tym samym okresie, przy czym siła współzależności jest słaba w przypadku wina. W

przypadku piwa i wódki współzależność jest umiarkowana. Im częściej uczniowie

sięgali po alkohol, tym częściej palili papierosy i odwrotnie. Zobrazowaniem

zależności pomiędzy częstotliwością palenia papierosów a piciem piwa i wódki

są wykresy 29. oraz 30.

Wykres 29. Częstotliwość palenia papierosów a częstotliwość picia piwa w ciągu całego życia

Wykres prezentuje wartości procentowe. Z analizy zostały wykluczone odpowiedzi „nie wiem, trudno

powiedzieć ile razy, oraz odmowa odpowiedzi”. Uwzględnione obserwacje n = 829.

48





Wykres 30. Częstotliwość palenia papierosów a częstotliwość picia wódki w ciągu całego życia



Z odpowiedzi udzielonych przez młodzież z II klas szkół ponadgimnazjalnych

wynika, że odsetek osób, które spożywały jakikolwiek z wymienionych alkoholi,

przynajmniej raz w życiu wynosił 90%. Wśród gimnazjalistów 69% spożywało alkohol

kiedykolwiek w życiu.

Odsetek dotyczący picia napojów alkoholowych w krótszym przedziale czasu, czyli

w ciągu ostatnich 12 miesięcy, również był zdecydowanie wyższy wśród uczniów

II klas szkół średnich aniżeli wśród badanych z młodszych klas (87% w stosunku

do 57%).

W ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie alkohol spożywała ponad

połowa uczniów z II klas szkół ponadgimnazjalnych (69%), natomiast wśród

gimnazjalistów było to 32%. Różnice pomiędzy badanymi ze względu na płeć są

wyraźnie widoczne w gimnazjach. Dziewczęta znacznie częściej przyznawały się do

spożywania alkoholu w ciągu całego życia i w ciągu ostatnich 30 dni.

49





Wykres 31. Picie alkoholu przynajmniej raz w życiu

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na wykresie


Wykres 32. prezentuje podsumowanie odpowiedzi dotyczących spożycia alkoholu

w ciągu całego życia. Z odpowiedzi uczniów wynika, że piwo jest

najpopularniejszym alkoholem spośród wszystkich trzech uwzględnionych

w badaniu. Ani razu w życiu nie piło go tylko 38% gimnazjalistów oraz 13% z II klas

szkół ponadgimnazjalnych.

Wino jest drugim alkoholem pod względem liczby uczniów, którzy pili je w ciągu

całego swojego życia. Próbowało je łącznie 50% badanych gimnazjalistów oraz 81%

uczniów szkół ponadgimnazjalnych, podczas gdy po wódkę lub inne

wysokoprocentowe alkohole sięgnęło 40% uczniów z gimnazjów oraz 7% młodzieży

50





z II klas szkół średnich8. Spożycie poszczególnych rodzajów alkoholu kiedykolwiek

w życiu przedstawia wykres 32.

Wykres 32. Spożycie poszczególnych rodzajów alkoholu kiedykolwiek w życiu


różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”. Kategoria „przynajmniej

raz” sumuje odpowiedzi uczniów od 2 („1–2 razy”) do 7 („trudno powiedzieć, ile razy”).

Odsetek odpowiedzi twierdzących wśród uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych

jest zawsze wyższy niż odsetek odpowiedzi badanych gimnazjalistów. Pozornie wino

jest drugie w kolejności pod względem liczby młodych ludzi spożywających ten

rodzaj alkoholu, jednak analiza kolejnych wyników prezentowanych w raporcie

pokazuje, że jest on stosowany sporadycznie. Okazuje się, że więcej uczniów piło je

kiedykolwiek w życiu, niż tych, którzy pili je często czy też próbowali kupić w sklepie

itp.

8 Zsumowane wskazania na odpowiedzi – od 2 („1–2 razy”) do 7 („trudno powiedzieć ile

razy”) – na pytanie P22: „Czy w ogóle w życiu zdarzyło Ci się, a jeżeli tak, to ile razy, pić

wino?”.

51





Wykres 33. Częstotliwość picia poszczególnych rodzajów alkoholu w czasie ostatnich 30 dni przed

badaniem



Mimo że więcej uczniów deklarowało spożywanie wina niż wódki kiedykolwiek

w życiu, to z odpowiedzi wynika, że w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem pili je

zdecydowanie rzadziej niż wódkę czy piwo. Zależność tę widać na przykładzie

starszych uczniów.

52





Najsilniejszy związek pomiędzy spożywanymi rodzajami alkoholu odnotowano

w przypadku częstotliwości picia piwa i wódki na przestrzeni całego życia – im

częściej sięgali po piwo, tym częściej pili wódkę, co zaprezentowano także na

wykresie 34.

Wykres 34. Częstotliwość picia piwa a częstotliwość picia wódki w ciągu całego życia.



W opinii uczniów picie alkoholu przez kolegów i koleżanki z ich klas jest zjawiskiem

dość powszechnym. Łącznie 23% badanych gimnazjalistów stwierdziło, że

większość (16%) lub praktycznie wszyscy (7%) piją alkohol, natomiast w II klasach

szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten wyniósł 64% (37% stwierdziło, że dotyczy to

większości klasy, a 27%, że prawie wszystkich). Z badań wynika, że więcej dziewcząt

(33%) niż chłopców (21%) z klas II szkół ponadgimnazjalnych uważało, że problem

ten dotyczy prawie wszystkich lub wszystkich uczniów z ich klas.

53





Wykres 35. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii picia alkoholu



Według badanych, w porównaniu z ogólną liczbą sięgających po alkohol, upija się

mniejsza liczba ich kolegów i koleżanek. Po analizie uzyskanych wyników okazuje się,

że 37% gimnazjalistów twierdziło, że nikt lub prawie nikt z ich klas nie upija się,

natomiast 30%, że osoby upijające się stanowią mniejszość w klasie. Łącznie 23%

z nich oceniło, że problem ten dotyczy połowy lub większej części klasy, podczas

gdy w klasach z wyższego poziomu edukacyjnego te szacunki były znacznie wyższe

(łącznie wynosiły 58%). Wykres 36. prezentuje szczegółowy rozkład odpowiedzi

dotyczący kwestii upijania się uczniów. Chłopcy z gimnazjów znacznie częściej niż

dziewczęta twierdzili, że nikt lub prawie nikt z ich klasy się nie upija (45% vs 30%).

54





Wykres 36. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii upijania się



Inicjacja

Uczniowie, którzy zadeklarowali, że kiedykolwiek w życiu pili alkohol, zostali zapytani

o wiek inicjacji alkoholowej.

Wyniki badań wskazują, że 24% gimnazjalistów po raz pierwszy sięgnęło po alkohol

w wieku 13 lat lub młodszym (nawet w wieku kilku lat), natomiast do inicjacji w tym

wieku przyznało się 22% uczniów z II klas szkół ponadgimnazjalnych.

Średnia wieku wśród osób, które udzieliły precyzyjnej odpowiedzi na to pytanie,

wyniosła 13 lat dla uczniów gimnazjów oraz 14 lat dla osób z II klas szkół

ponadgimnazjalnych. Mediana dla gimnazjalistów wyniosła 14 lat, co oznacza, że

połowa uczniów pierwszy raz spróbowała alkoholu w wieku 14 lat lub młodszym.

Zgodnie z odpowiedziami starszej młodzieży połowa z nich podjęła taką próbę

55





przed 15. rokiem życia. Dziewczęta i chłopcy w ramach poszczególnych typów szkół

odpowiadali w zbliżony sposób. Wysoki odsetek odpowiedzi ucieczkowych wskazuje

na drażliwość pytania lub rzeczywistą trudność w przypomnieniu sobie wieku

pierwszego spożycia alkoholu.

Wykres 37. Wiek inicjacji alkoholowej

Odpowiadający: osoby, które kiedykolwiek piły któryś z wymienionych alkoholi (n = 896). Wykres


Okoliczności picia alkoholu

Pod pojęciem okoliczności rozumiemy sytuacje sprzyjające spożywaniu alkoholu

przez młodzież – w jakich miejscach oraz w jaki sposób uzyskują oni do niego dostęp.

Niewielka część uczniów objętych badaniem może pić i kupować alkohol legalnie,

ponieważ ukończyła już 18. rok życia, jednak dla zdecydowanej większości alkohol

jest zakazany prawnie i jego sprzedaż jest zabroniona.

7.1.1. Dostępność i zakup alkoholu

Młodzież zazwyczaj pozyskiwała alkohol dzięki pełnoletnim kolegom lub koleżankom

(38% gimnazjalistów oraz 50% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Bardzo wiele

osób spośród ankietowanych alkohol kupiło w sklepie osobiście (54% z wyższego

poziomu edukacyjnego oraz 18% z niższego), rzadziej natomiast w supermarkecie

(20% oraz 2%). Należy zwrócić uwagę na bardzo wysoki odsetek osób deklarujących

kupowanie alkoholu osobiście – spośród tych, którzy pili alkohol wynosi on więcej

niż połowę uczniów z II klas szkół ponadgimnazjalnych (55%) oraz jedną piątą

(19%) młodzieży gimnazjalnej9. Oznacza to, że małoletni nie mają problemu

z nabyciem napojów alkoholowych.

Wysoki odsetek wskazań uzyskała również odpowiedź „dostaję od rodziców” – wśród

uczniów młodszych było to 29%, a wśród młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych

9 Odsetek uczniów, którzy wskazali odpowiedź „kupuję osobiście w sklepie np. spożywczo-

monopolowym” lub „kupuję osobiście w supermarkecie”.

56





18%. Była to druga najbardziej popularna odpowiedź wśród gimnazjalistów oraz

trzecia wśród młodych osób z II klas szkół ponadgimnazjalnych. Zdarzało się też, że

uczniowie prosili obcą dorosłą osobę o zakup alkoholu (16% gimnazjalistów oraz 13%

uczniów szkół średnich). Niektórzy badani przyznali także, że brali alkohol z domu bez

wiedzy rodziców. Inne, mniej popularne źródła pozyskiwania napojów alkoholowych

wymieniane przez uczniów to koledzy i koleżanki (niekoniecznie pełnoletni),

rodzeństwo, inni członkowie rodziny, zdarzały się również okazjonalnie picie alkoholu,

np. podczas świąt czy wesel. Badania wykazały, że 5% gimnazjalistów oraz 2%

starszych uczniów, którzy kiedykolwiek w życiu pili alkohol, twierdzi, że zazwyczaj nie

spożywa napojów alkoholowych, więc nie podaje źródła.

Wykres 38. Źródła dostępu do alkoholu

Odpowiadający: osoby, które kiedykolwiek piły któryś z wymienionych alkoholi (n = 896). Wykres

prezentuje wartości procentowe. Wartości nie sumują się do 100% ze względu na możliwość udzielenia

kilku odpowiedzi. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem

„*”.

57





Aby określić stopień dostępności napojów alkoholowych, uczniowie zostali

poproszeni o oszacowanie, ile razy próbowali osobiście kupić w sklepie każdy z tych

rodzajów alkoholu, jaki pili w ciągu ostatniego roku.

Prób zakupu piwa przez ostatnie 12 miesięcy podjęło się 16% uczniów z III klas

gimnazjów, spośród tych wszystkich, którzy kiedykolwiek po nie sięgnęli. Wśród

uczniów szkół ponadgimnazjalnych, odsetek ten był znacznie wyższy, bo wyniósł

37%. W ciągu ostatniego roku wódkę lub inne wysokoprocentowe alkohole

próbowało nabyć 19% uczniów z III klas gimnazjów oraz 37% spośród starszej

młodzieży. W przypadku wina prób zakupu tego trunku dokonywało 6%

gimnazjalistów oraz 21% uczniów z wyższego poziomu edukacyjnego.

Podsumowując, można powiedzieć, że badana młodzież zadeklarowała, że częściej

podejmuje próby zakupu piwa czy wódki niż wina .

Wykres 39. Liczba podejmowanych prób zakupu poszczególnych rodzajów alkoholu

Odpowiadający: uczniowie, którzy pili dany rodzaj alkoholu kiedykolwiek w życiu (piwo n = 826, wino

n = 744, wódka n = 664). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na wykresie różnice proporcji


Spośród osób, które precyzyjnie podały liczbę podjętych prób oraz liczbę udanych

zakupów, po porównaniu obydwu wartości wyliczono stopień dostępności dla

małoletniej młodzieży określonych rodzajów alkoholu.

58





Jeżeli chodzi o zakupy poszczególnych alkoholi uwieńczone sukcesem, to

najczęściej uczniom udawało się kupić piwo, bezskuteczne próby podjęło tylko 13%

gimnazjalistów oraz 6% starszej młodzieży. Zatem większości bez problemu udawało

się dokonać zakupu - aż 88% uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych udaje się

kupić piwo częściej, niż w co drugiej próbie.

Druga pod względem dostępności w sklepach była wódka – 81% badanych

uczniów szkół średnich - udało się ją kupić , w ponad połowie podjętych prób.

Natomiast najmniej dostępne dla małoletnich okazało się wino, ale też i badani

najrzadziej podejmowali próby zakupu tego alkoholu.

Wykres 40. Skuteczność uczniów przy zakupie poszczególnych rodzajów alkoholu.

Odpowiadający: uczniowie, którzy podali precyzyjną liczbę podjętych prób oraz udanych prób zakupu

danego alkoholu w ciągu ostatnich 12 miesięcy (piwo n = 186, wino n = 87, wódka n = 157). Wykres

prezentuje wartości procentowe. Dane oparte na liczebności n<60 należy traktować poglądowo.

59





7.1.2. Spożywanie alkoholu w lokalach gastronomicznych

Badani, którzy pili napoje alkoholowe w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zostali

poproszeni o wskazanie miejsc i okoliczności, w jakich je spożywali.

Młodzież z obydwu typów szkół często wskazywała na czyjeś mieszkanie (76%

uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz 45% gimnazjalistów).

Lokale gastronomiczne znalazły się na 5. i 6. miejscu wśród udzielonych przez

badanych odpowiedzi. W dyskotekach lub klubach alkohol piło 32% uczniów szkół

średnich, a w pubie 27%. Gimnazjaliści pili w tych miejscach alkohol zdecydowanie

rzadziej, tj. odpowiednio 9% oraz 5% z nich. Nawiązując do środowiska szkolnego,

warto wspomnieć, iż 8% uczniów ze starszej grupy deklarowało spożywanie alkoholu

na wycieczkach szkolnych oraz 4% w szkole. Wśród młodszych respondentów 4%

przyznało się do picia alkoholu na wycieczkach szkolnych i 2% w szkole.

Wykres 41. Miejsca, w których uczniowie pili alkohol w czasie ostatnich 12 miesięcy

Odpowiadający: uczniowie, którzy pili alkohol w ciągu ostatnich 12 miesięcy (n = 813). Wykres

prezentuje wartości procentowe. Dane nie sumują się do 100% ze względu na możliwość udzielenia kilku

odpowiedzi. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

Upijanie się młodzieży

Wśród młodzieży spożywanie jednorazowe alkoholu a jego nadmierne picie

to odrębne kwestie. W definicji operacyjnej upicie się określono jako wyraźne

odczuwanie fizycznych objawów z powodu spożycia alkoholu, to znaczy zawrotów

60





głowy lub trudności w utrzymaniu równowagi. Spośród uczniów III klas gimnazjum,

którzy kiedykolwiek w życiu próbowali alkoholu, 67% nigdy się nim nie upiło,

natomiast w II klasach szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten jest znacznie niższy

i wynosi 31%. Prawie co dziesiąty badany gimnazjalista (8%) pierwszy raz upił się

w wieku 13 lat lub młodszym, a 13% w wieku 15 lat. Uczniowie klas II szkół

ponadgimnazjalnych najczęściej deklarowali pierwsze upicie się w wieku 16 lat lub

starszym (27%). Natomiast 16% badanych w tej grupie miało 15 lat, kiedy upiło się po

raz pierwszy.

Z badania wynika, że średni wiek pierwszego upicia się badanej młodzieży to 13 lat

dla gimnazjalistów oraz 15 lat dla osób z II klas szkół ponadgimnazjalnych. Połowa

młodzieży szkół średnich stwierdziła, że upiła się przed 15. rokiem życia, natomiast

połowa uczniów z młodszych klas oświadczyła, że odbyło się to przed 14. rokiem

życia.

Wykres 42. Wiek pierwszego upicia się

Odpowiadający: uczniowie, którzy zadeklarowali spożywanie alkoholu kiedykolwiek w życiu (n = 896).



Analogicznie do pozostałych pomiarów w kwestionariuszu częstotliwość upijania się

młodzieży ujęto w trzech wymiarach czasowych. Pytano uczniów o częstotliwość

upijania się, tzn. wyraźnego odczuwania fizycznych objawów spożycia alkoholu,

w całym życiu, w trakcie ostatnich 12 miesięcy oraz 30 dni przed badaniem.

Deklaracje badanych zaprezentowano na wykresach 43., 44., oraz 45.

Większość uczniów z młodszych klas, którzy kiedykolwiek pili alkohol, nie upiła się

nigdy (67%), natomiast łącznie 29% z nich do upicia przyznało się przynajmniej raz.

Wśród uczniów ze starszych badanych klas, przynajmniej raz upiło się 59% badanych.

61





Wykres 43. Częstotliwość upijania się w całym życiu.

Odpowiadający: uczniowie, którzy pili alkohol kiedykolwiek w życiu (n = 896). Wykres prezentuje

wartości procentowe. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono

symbolem „*”.

Najwięcej uczniów, którzy pili kiedykolwiek alkohol, upiło się raz lub dwa razy w ciągu

ostatnich 12 miesięcy (25% badanych z II klas szkół ponadgimnazjalnych oraz 14%

gimnazjalistów). W tym okresie ponad 20 razy upiło się 6% uczniów z grupy starszej

oraz 2% z młodszej.

Badania wykazały, że 8% młodzieży szkół ponadgimnazjalnych oraz

4% gimnazjalistów, którzy upili się kiedykolwiek w życiu, nie zrobiło tego w ciągu

ostatnich 12 miesięcy przed badaniem.

Wykres 44. Częstotliwość upijania się w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem



symbolem „*”.

W perspektywie ostatnich 30 dni spośród badanych, którzy spożywali alkohol

kiedykolwiek w życiu, upiło się łącznie 13% gimnazjalistów oraz 30% starszej

młodzieży. Zdecydowanie częściej uczniowie z klas II szkół średnich aniżeli

62





z młodszych klas przyznawała, że upiła się raz lub dwa razy w ciągu ostatnich 30 dni

(22% vs 8%).

Wykres 45. Częstotliwość upijania się uczniów w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem



symbolem „*”.

Częstotliwość upijania się w całym życiu najsilniej skorelowana jest z częstotliwością

spożywania wódki w tym samym przedziale czasowym. Uczniowie, którzy częściej pili

wódkę, częściej też deklarowali wielokrotne upijanie się.

Konsekwencje picia alkoholu

Większość badanych uczniów ma za sobą pierwsze doświadczenia związane

z piciem alkoholu, jednak o wiele mniej spośród nich doświadczyło stanu upojenia.

Spożywanie alkoholu pociąga za sobą negatywne skutki, ale dla młodzieży może

także stanowić formę rozrywki, zapewniającej przyjemne doznania. W takich

przypadkach napoje alkoholowe pełnią funkcję kompensacyjną, czyli

zapewniającą napływ pozytywnych emocji lub przeżyć służących rozładowaniu

napięć, spowodowanych stresującymi doświadczeniami. W badaniu poruszono

również problematykę oczekiwanych przez młodzież doznań czysto somatycznych,

występujących po spożyciu alkoholu.

7.1.3. Spodziewane efekty

Wszystkich badanych zapytano o oczekiwane wrażenia po spożyciu alkoholu,

zarówno tych, którzy mieli okazję go pić, jak i tych, którzy nigdy po niego nie sięgnęli.

Uczniowie mieli za zadanie wybrać cztery najbardziej prawdopodobne sytuacje,

które mogą przytrafić się osobie po spożyciu alkoholu. Oprócz fizycznych

dolegliwości przedstawiono uczniom również konsekwencje społeczne i prawne.

63





Wykres 46. Najbardziej prawdopodobne w ocenie uczniów sytuacje, które mogą się zdarzyć osobie po

spożyciu alkoholu

Odpowiadający: wszyscy badani uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe.

Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość udzielenia kilku odpowiedzi.


Połowa badanej młodzieży (50% gimnazjalistów oraz 55% osób ze szkół

ponadgimnazjalnych) stwierdziła, że jedną z najbardziej prawdopodobnych

konsekwencji wypicia alkoholu jest złe samopoczucie następnego dnia. Drugim

najczęściej spodziewanym skutkiem były zaburzenia równowagi i mowy (44%

w obydwu typach szkoły), natomiast trzecią niepamiętanie, co się działo (39%

w gimnazjach oraz 42% w szkołach ponadgimnazjalnych). Ogółem uczniowie

z obydwu typów szkół zasadniczo różnili się pomiędzy sobą w ocenie

prawdopodobieństwa wystąpienia konfliktów z rodzicami – uczniowie z młodszej

grupy częściej oceniali ten skutek jako jeden z najbardziej prawdopodobnych (29%

vs 18%). Natomiast młodzież ze starszej grupy zdecydowanie częściej wskazywała na

zwiększenie pewności siebie (43% vs 29%), poczucie odprężenia i relaksu (30% vs 15%)

lub utratę wartościowych rzeczy (25% vs 18%).

64





Dziewczęta znacznie częściej spodziewały się konsekwencji związanych z fizycznymi

dolegliwościami po spożyciu alkoholu, takich jak „kac”, zaburzenia równowagi

i mowy oraz niepamiętanie tego, co się działo. Najbardziej prawdopodobne

konsekwencje wynikające z picia alkoholu w podziale na płeć badanych,

w obydwóch typach szkoły prezentuje wykres 47.

Wykres 47. Najbardziej prawdopodobne sytuacje w ocenie uczniów, które mogą się zdarzyć osobie po

spożyciu alkoholu ze względu na płeć


Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość udzielenia kilku odpowiedzi. Na wykresie


Osoby, które nigdy w życiu nie piły alkoholu, znacznie częściej wskazywały na

kłopoty spowodowane interwencją policji (29%) jako najbardziej prawdopodobne

aniżeli uczniowie, którzy już pili alkohol (21%). Wśród badanych nigdy

niespożywających alkoholu 12% spodziewało się również kłopotów w szkole,

nieprzyjemności ze strony nauczycieli bądź dyrekcji, podczas gdy wśród osób

pijących odsetek ten wyniósł jedynie 5%. Istotne różnice proporcji odnotowano także

w przypadku dwóch teoretycznie przyjemnych aspektów picia alkoholu: 41%

uczniów kiedykolwiek sięgających po trunki za jeden z najbardziej

65





prawdopodobnych skutków ich spożycia uznało zwiększenie pewności siebie,

podczas gdy wśród niepijących spodziewałoby się tego 23% osób. Poczucie

odprężenia i relaksu uznawane było za jedno z najbardziej prawdopodobnych

efektów po wypiciu alkoholu - uważało tak 26% użytkowników oraz 15% osób nigdy

niepijących.

Wykres 48. Istotne różnice w ocenie prawdopodobieństwa wystąpienia konsekwencji spożywania

alkoholu w ocenie uczniów niepijących alkoholu nigdy i pijących przynajmniej raz

Podstawa procentowa: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na

wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

7.1.4. Doświadczenia

Po zapoznaniu się z przewidywanymi skutkami spożycia alkoholu, nastolatków

zapytano również o ich doświadczenia w tej kwestii. Przy pomocy listy sytuacji

poproszono uczniów, którzy pili alkohol w ciągu ostatnich 12 miesięcy, o określenie,

czy któraś z nich zdarzyła się im osobiście, a jeżeli tak, to jak często.

Po podsumowaniu odpowiedzi można stwierdzić, że większość z badanych odczuła

negatywne konsekwencje wynikające ze spożycia alkoholu. Odsetek uczniów

przyznających się do poniesienia konsekwencji przynajmniej raz prezentowany jest

na wykresie 49. Wśród młodzieży z II klas szkół ponadgimnazjalnych 62% stwierdziło,

że co najmniej raz doświadczyło którejś z wymienionych sytuacji po jego spożyciu.

Natomiast wśród badanych gimnazjalistów 25% osób także oświadczyło, że doznało

przykrych konsekwencji przynajmniej raz. Płeć uczniów różnicuje doświadczenie tylko

w przypadku uczniów z III klas gimnazjum – to dziewczęta częściej przyznawały, że

choć raz doznały nieprzyjemnych skutków picia alkoholu (31% vs 19%), natomiast

wśród starszych uczniów odsetek wskazań w podziale na płeć nie różni się istotnie

pod względem statystycznym.

66





Wykres 49. Doświadczenie przykrych sytuacji po spożyciu alkoholu

Odpowiadający: uczniowie, którzy pili alkohol w ciągu ostatnich 12 miesięcy (n = 813). Podstawa

procentowania: wszyscy uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na wykresie


Szczegółowe sytuacje przedstawione uczniom oraz rozkład odpowiedzi prezentuje

tabela 6. Wysokie odsetki wskazań uzyskały stwierdzenia, iż po alkoholu uczniowie

doznali także przyjemnych aspektów picia alkoholu, tj. większą pewność siebie lub

poczucie relaksu i odprężenia. Łącznie 41% spośród badanych gimnazjalistów oraz

58% w grupie z wyższego poziomu edukacyjnego przyznało, że przynajmniej raz

doznało uczucia odprężenia. Zwiększenie pewności siebie po alkoholu zauważyło

37% badanych gimnazjalistów oraz 55% badanych ze szkół ponadgimnazjalnych.

Jeśli chodzi o nieprzyjemne doznania, najwięcej młodzieży przyznało, że czuło się

niedobrze następnego dnia po spożyciu alkoholu i odczuwało objawy tzw. kaca –

łącznie 29% uczniów z klas III gimnazjów oraz 52% z II klas szkół ponadgimnazjalnych.

Następne, co im się przytrafiało najczęściej, to zaburzenia równowagi i mowy czy

niepamiętanie tego, co się działo.

Wśród badanych gimnazjalistów konflikty z rodzicami przytrafiły się 11% uczniów,

interwencje policji – 5%, a problemy ze strony nauczycieli lub dyrekcji – tylko 3%.

Wśród uczniów starszych było to odpowiednio 16%, 10% oraz 4%.

67





Tabela 6. Szczegółowe doświadczenia po spożyciu alkoholu

typ szkoły

nie

zdarzyło

mi się

1 raz 2 razy 3 razy

więcej

niż 3

razy

przynajmniej

raz**

czuć się

odprężonym,

zrelaksowanym

III klasy gim. 51* 16 8 5 12 41

II klasy szkół

ponadgim. 24 12 10 6 30* 58*

mieć większą

pewność siebie

III klasy gim. 57* 12 10 4 11 37

II klasy szkół

ponadgim. 31 12 8 7 28* 55*

mieć złe

samopoczucie

następnego dnia

III klasy gim. 69* 14 6 2 7 29

II klasy szkół

ponadgim. 42 18 11 7 16 52*

zataczać się ,

bełkotać

III klasy gim. 71* 11 4 3 5 23

II klasy szkół

ponadgim. 56 16 8 5 9 38*

nie pamiętać, co się

działo

III klasy gim. 79* 9 4 1 4 18

II klasy szkół

ponadgim. 60 18 6 4 6 34*

mieć kłopoty

z rodzicami

III klasy gim. 86 6 3 0 2 11

II klasy szkół

ponadgim. 82 8 4 1 3 16

wdać się w bójkę,

kłótnię

III klasy gim. 88* 5 3 1 1 10

II klasy szkół

ponadgim. 79 8 4 2 3 17

mieć przypadkowe

zachowania

seksualne

III klasy gim. 86* 7 2 0 3 12

II klasy szkół

ponadgim. 77 7 4 2 6 19

stracić wartościowe

rzeczy, pieniądze

III klasy gim. 93* 4 1

1 6

II klasy szkół

ponadgim. 86 7 1 1 1 10

mieć kłopoty

z policją

III klasy gim. 93* 3 1 0 1 5

II klasy szkół

ponadgim. 86 6 2 0 2 10

mieć kłopoty

z nauczycielami,

dyrektorem

III klasy gim. 96 1 1 0 1 3

II klasy szkół

ponadgim. 96 1 1 1 1 4

Odpowiadający: uczniowie, którzy pili alkohol w ciągu ostatnich 12 miesięcy (III klasy gimnazjum

n = 314, II klasy szkół ponadgimnazjalnych n = 499). Dane w tabeli prezentują wartości procentowe. W

tabeli pominięto odpowiedzi w kategorii „inne” ze względu na bardzo niski odsetek wskazań (<1%).

Dane nie sumują się do 100% ze względu na pominięcie odpowiedzi „trudno powiedzieć” oraz

„odmowa odpowiedzi”. Symbolem „*” oznaczono w tabeli istotne statystycznie różnice proporcji

pomiędzy odpowiedziami uczniów z klas III gimnazjum oraz II ponadgimnazjalnych przy wartości

wyższej. **Kategoria „przynajmniej raz” podsumowuje odsetek uczniów wskazujących odpowiedzi od „1

raz” do „więcej niż 3 razy”.

68





8. Narkotyki, dopalacze i substancje psychoaktywne

Zarówno w przypadku narkotyków, jak i dopalaczy (czyli tzw. środków zastępczych)

dokonano pomiaru znajomości tych substancji, ich rozpowszechnienia oraz

stosowania przez warszawską młodzież szkolną. Z uwagi jednak na odmienną

specyfikę obu typów zostały one rozdzielone w narzędziu badawczym.

Ogólna znajomość substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy

Uczniowie zostali zapytani osobno o to, czy słyszeli kiedykolwiek o dopalaczach, oraz

czy słyszeli kiedykolwiek o narkotykach. W przypadku narkotyków przedstawiono im

kafeterię obejmującą 15 najbardziej rozpoznawalnych substancji wraz z możliwością

wpisania innych, nieuwzględnionych na liście.

Młodzież warszawskich szkół posiada dobrą znajomość wielu środków

psychoaktywnych. Po 7% badanych uczniów zarówno w gimnazjach, jak

i w szkołach ponadgimnazjalnych stwierdziło, iż nie zna żadnej z wymienionych

substancji ani innych, nieumieszczonych na liście. Różnice pomiędzy młodszymi

a starszymi uczniami były niewielkie, jednak wyższy odsetek badanych w II klasach

szkół ponadgimnazjalnych wykazał się znajomością ponad 10 z wyszczególnionych

narkotyków, co zaprezentowano na wykresie 50.

Wykres 50. Liczba znanych uczniom rodzajów narkotyków



Najbardziej znane okazały się marihuana i haszysz, o których słyszało aż 91%

pytanych gimnazjalistów oraz 92% uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Odnotowano również istotną różnicę proporcji pomiędzy dziewczętami i chłopcami

w klasach na wyższym poziomie edukacyjnym.

69





Na drugim miejscu wśród najbardziej rozpoznawalnych była kokaina (po

88% wskazań ogółem w obydwu wyróżnionych typach szkół, a na trzecim

amfetamina (po 87% ogółem). Minimum 79% wskazań uzyskały heroina, LSD oraz

grzyby halucynogenne. Jako najmniej rozpoznawalne można wymienić takie

narkotyki jak: crack, sterydy anaboliczne, polska heroina, leki uspokajające lub

nasenne.

Wykres 51. Znajomość wspomagana narkotyków wśród uczniów III klas gimnazjum ogółem oraz II klas

szkół ponadgimnazjalnych


sumują się do 100% ze względu na możliwość wskazania kilku odpowiedzi. Na wykresie różnice proporcji


70





Odsetek badanych w podziale na płeć wskazuje, że dziewczęta w klasach III

gimnazjów wykazały się znacznie wyższą znajomością 5 z 14 przedstawionych

środków, natomiast w II klasach szkół ponadgimnazjalnych – 9, co na wykresie 52.

oznaczono symbolem gwiazdki.

Wykres 52. Znajomość wspomagana narkotyków


sumują się do 100% ze względu na możliwość wskazania kilku odpowiedzi. Na wykresie różnice proporcji


Ponadto w narzędziu badawczym umożliwiono wpisanie nazw innych środków

psychoaktywnych oraz leków, które stosuje się bez zaleceń lekarza, do celów

intoksykacyjnych.

Pełna lista leków oraz środków odurzających wymienionych przez uczniów

w kategorii „inne leki” oraz „inne substancje” stanowi załącznik 1. do niniejszego

raportu.

O dopalaczach słyszeli praktycznie wszyscy uczniowie – 93% uczniów klas

III gimnazjum oraz 95% uczniów klas II szkół ponadgimnazjalnych.

71





Rozpowszechnienie zjawiska używania narkotyków

Pomiar rozpowszechnienia zjawiska używania narkotyków bazował na substancjach,

które uczniowie wskazali jako te, które znają. W stosunku do każdej znanej

respondentowi substancji zadano szereg pytań o to, czy w ogóle (a jeżeli tak, to jak

często) używał danego środka. Pytano o korzystanie z nich w 3 przedziałach

czasowych: w ciągu całego swojego życia, w ciągu ostatnich 12 miesięcy

i ostatnich 30 dni.

Częstotliwość używania marihuany i haszyszu na przestrzeni całego życia dodatnio

koreluje ze stosowaniem dopalaczy, to znaczy, że uczniowie deklarujący skłonność

do częstego używania marihuany i haszyszu deklarowali także częste używanie

dopalaczy. Odnotowano również analogiczną współzależność pomiędzy

używaniem kiedykolwiek w życiu marihuany i haszyszu a spożywaniem piwa i wódki.

W przypadku pozostałych narkotyków zależność jest słaba lub praktycznie nie ma

związku.

Uczniów, którzy deklarowali, że zażywali narkotyki kiedykolwiek w życiu, było

znacznie więcej w II klasach warszawskich szkół ponadgimnazjalnych aniżeli

w gimnazjach (odpowiednio 42% wobec 19%). Podobnie w czasie ostatnich

12 miesięcy starsi uczniowie częściej przyznawali się do używania narkotyków

przynajmniej raz (35% vs 14%). Do korzystania z jakichkolwiek narkotyków w ciągu

ostatnich 30 dni przyznało się 22% uczniów ze starszych klas oraz 8% z młodszych.

Płeć nie różnicuje w istotny sposób tego zjawiska.

72





Wykres 53. Używanie narkotyków przynajmniej raz kiedykolwiek w życiu w czasie ostatnich 12 miesięcy

oraz 30 dni przed badaniem



Z reguły uczniowie nie eksperymentowali z wieloma różnymi narkotykami.

Podsumowując odpowiedzi badanych osób, przyznających się do używania

jakichkolwiek substancji psychoaktywnych w ciągu całego życia, można stwierdzić,

że większość z nich próbowała tylko 1 środka (73% gimnazjalistów oraz 69% uczniów

z II klas szkół ponadgimnazjalnych). Spośród uczniów, którzy kiedykolwiek zażywali

narkotyki 19% ze starszych klas próbowało 3 lub więcej różnych substancji

psychoaktywnych wymienionych w narzędziu badawczym, natomiast z młodszych

– 13%.

73





Średnia liczba różnych rodzajów substancji, z którymi młodzież eksperymentowała

w gimnazjach wyniosła 1, a wśród uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych – 2.

Wykres 54. Zróżnicowanie narkotyków używanych przez uczniów kiedykolwiek w życiu

Odpowiadający: uczniowie używający narkotyków kiedykolwiek w życiu (n = 345). Wykres prezentuje


symbolem „*”.

Tabela 7. prezentuje rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie dotyczące

używania konkretnej substancji na przestrzeni całego życia respondenta. Znacznie

częściej to uczniowie II klas szkół ponadgimnazjalnych przyznawali się do używania

narkotyków kiedykolwiek.

Marihuana i haszysz były najczęściej wskazywanymi substancjami. Przynajmniej raz

w życiu spróbowało ich 13% gimnazjalistów oraz 39% uczniów z II klas szkół

ponadgimnazjalnych. Na drugim miejscu pod względem popularności wśród

badanych były: w gimnazjach środki wziewne (7%), a w szkołach średnich

amfetamina, kokaina oraz LSD (po 5% wskazań).

W młodszej grupie respondentów na 3. miejscu znalazła się kokaina, której

przynajmniej raz w życiu używało 2% badanych. Pozostałe środki uzyskały po

1% wskazań, a kategoria inne – poniżej 1%. W grupie starszej po 4% uczniów

zadeklarowało używanie środków wziewnych, grzybów halucynogennych oraz

ecstasy, 3% osób używało kiedykolwiek leków bez zaleceń lekarza oraz

metaamfetaminy, a po 1% pozostałych substancji.

74





Tabela 7. Używanie poszczególnych narkotyków przynajmniej raz w całym życiu

nie zna tej

substancji

nigdy nie

używał(a) tej

substancji

używał(a) tej

substancji

marihuana, haszysz

III klasy gim. 9 77* 13

II klasy szkół

ponadgim. 8 52 39*

środki wziewne

III klasy gim. 47 45 7

II klasy szkół

ponadgim. 43 52* 4

kokaina


II klasy szkół

ponadgim. 12 83 5

amfetamina


II klasy szkół

ponadgim. 13 81 5

LSD


II klasy szkół

ponadgim. 14 80 5

leki uspokajające lub nasenne


II klasy szkół

ponadgim. 88 8 3

grzyby halucynogenne


II klasy szkół

ponadgim. 17 78 4

ecstasy


II klasy szkół

ponadgim. 29 66* 4

metaamfetamina


II klasy szkół

ponadgim. 25 71 3

crack


II klasy szkół

ponadgim. 45 53* 1

heroina


II klasy szkół

ponadgim. 12 85 1

polska heroina – „kompot”


II klasy szkół

ponadgim. 62 36* 1

sterydy anaboliczne


II klasy szkół

ponadgim. 58 40 1

GHB (pigułka gwałtu)


II klasy szkół

ponadgim. 22 77* 1

inne

III klasy gim. 97 3

II klasy szkół

ponadgim. 96 3 1

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (III klasy gimnazjum n = 551, II klasy szkół ponadgimnazjalnych

n = 573). Dane w tabeli prezentują wartości procentowe. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze

względu na pominięcie kategorii „odmowa odpowiedzi”. Jeżeli w tabeli widnieje pusta komórka,

oznacza liczbę wskazań poniżej 1%. Symbolem „*” oznaczono istotne statystycznie różnice proporcji

pomiędzy uczniami gimnazjów a szkół ponadgimnazjalnych.

75





Wśród uczniów uczęszczających do III klas gimnazjum 15% chłopców oraz

12% dziewcząt próbowało marihuanę lub haszyszysz przynajmniej raz w życiu.

Tabela 8. przedstawia odpowiedzi dotyczące używania narkotyków kiedykolwiek

w życiu udzielone przez badanych gimnazjalistów w podziale na płeć.

Tabela 8. Używanie poszczególnych narkotyków przynajmniej raz w życiu przez chłopców i dziewczęta

w klasach III gimnazjum

III klasy gimnazjum

n = 551

dziewczęta

n = 283

chłopcy

n = 268

nie zna tej

substancji

nigdy nie

używała tej

substancji

używała tej

substancji

nie zna tej

substancji

nigdy nie

używał tej

substancji

używał tej

substancji

marihuana, haszysz 6 82* 12 11 73 15

środki wziewne 41 50* 8 53* 41 6

kokaina 8 91* 1 16 80 3

amfetamina 10 89* 1 17 80 2

LSD 17 82 1 22 74 2

leki uspokajające

lub nasenne 92 7 1 91 7 1

grzyby

halucynogenne 16 84*

26* 72 2

ecstasy 43 57

46 52 1

metaamfetamina 33 66 1 29 69 1

crack 71 29 1 62 36 1

heroina 12 86 1 19 79 1

polska heroina –

„kompot” 72 27 1 74 25 1

sterydy

anaboliczne 62 37

62 36 1

GHB (pigułka

gwałtu) 22 78*

34* 64 1

inne 97 3

97 3

Odpowiadający: wszyscy uczniowie III klasy gimnazjum (n = 551). Dane w tabeli prezentują wartości

procentowe. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na pominięcie kategorii „odmowa

odpowiedzi”. Jeżeli w tabeli widnieje pusta komórka, oznacza liczbę wskazań poniżej 1%. Symbolem „*”

oznaczono istotne statystycznie różnice proporcji pomiędzy uczennicami a uczniami.

76





Wśród uczniów uczęszczających do II klas szkół ponadgimnazjalnych 40% chłopców

oraz 39% dziewcząt próbowało marihuanę lub haszyszy przynajmniej raz w życiu.

Tabela 9. pokazuje rozkład odpowiedzi w tej grupie badanych w podziale na płeć.

Tabela 9. Używanie narkotyków przynajmniej raz w życiu przez chłopców i dziewczęta w klasach II szkół

ponadgimnazjalnych

II klasy szkół ponadgimnazjalnych

n = 573

dziewczęta

n = 327

chłopcy

n = 246

nie zna tej

substancji

nigdy nie

używał(a) tej

substancji

używał(a)

tej

substancji

nie zna tej

substancji

nigdy nie

używał(a) tej

substancji

używał(a)

tej

substancji

marihuana, haszysz 4 57* 39 11 47 40

środki wziewne 38 58* 4 48* 46 4

kokaina 7 89* 3 17 76 6

amfetamina 7 87* 5 18 74 5

LSD 10 87 3 19 73 6

leki uspokajające

lub nasenne 89 7 4 86 10 3

grzyby

halucynogenne 13 85* 2 21 71 5

ecstasy 25 73* 1 34 59 6

metaamfetamina 26 71 3 23 71 4

crack 50 50

40* 55 3

heroina 8 91* 1 17* 80 1

polska heroina –

„kompot” 67* 33

57 40 2

sterydy

anaboliczne 63* 37

53 43 2

GHB (pigułka

gwałtu) 16 84*

28* 69 1

inne 97 2 1 94 4 2

Odpowiadający: wszyscy II klasy szkół ponadgimnazjalnych (n = 573). Odpowiedzi nie sumują się do

100% ze względu na pominięcie kategorii „odmowa odpowiedzi”. Jeżeli w tabeli widnieje pusta

komórka, oznacza liczbę wskazań poniżej 1%. Symbolem „*” oznaczono istotne statystycznie różnice

proporcji pomiędzy uczennicami a uczniami.

77





Odsetek osób używających 5 najpopularniejszych i najbardziej rozpoznawalnych

narkotyków w okresie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem zaprezentowano

w tabeli 10. Znacznie częściej uczniowie II szkół klas ponadgimnazjalnych aniżeli

gimnazjaliści przyznawali, że używali marihuanę lub haszysz (33% vs 12%) w czasie

ostatnich 12 miesięcy.

Tabela 10. Używanie 5 najpopularniejszych narkotyków w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem.

III klasy gimnazjum

n = 551

II klasy szkół

ponadgimnazjalny

ch

n=573

III klasy gimnazjum II klasy szkół

ponadgimnazjalnych

dziewczęta

n = 283

chłopcy

n = 268

dziewczęta

n = 327

chłopcy

n = 246

marihuana,

haszysz 12 33* 10 13 31 36

środki

wziewne 4 2 5 3 2 1

kokaina 2 4

3 3 4

amfetamina 1 4 1 1 3 4

LSD 1 3

1 2 4

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124). Tabela prezentuje wartości procentowe. Symbolem „*”

zostały oznaczone istotne różnice proporcji pomiędzy kategoriami respondentów.

W okresie 30 dni przed badaniem 20% uczniów ze starszych klas oraz 7% z młodszych

używało marihuanę lub haszysz przynajmniej raz. Pozostałe używki, nieuwzględnione

w tabeli nie były stosowane przez więcej niż 2% osób w obydwu analizowanych

grupach, wyróżnionych ze względu na typ szkoły.

Tabela 11. Używanie 5 najpopularniejszych narkotyków w czasie 30 dni przed badaniem

III klasy gimnazjum

n = 551

II klasy szkół

ponadgimnazjalny

ch

n = 573

III klasy

gimnazjum

II klasy szkół

ponadgimnazjalnyc

h

dziew-

częta

n = 283

chłop-

cy

n = 268

dziewczę-ta

n = 327

chłop-

cy

n = 246

marihuana,

haszysz 7 20* 6 8 15 26

środki

wziewne 2 1 2 2

1

kokaina 1 2

1 1 2

amfetamina 1 2 1 1 1 3

LSD 1 2

1 1 2

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (N = 1124). Tabela prezentuje wartości procentowe. Symbolem „*”

zostały oznaczone istotne różnice proporcji pomiędzy kategoriami respondentów.

Biorąc pod uwagę popularność marihuany i haszyszu warto także przyjrzeć się

częstotliwości używania tych środków przez młodzież. W grupie osób, które sięgnęły

po nie w ciągu ostatnich 12 miesięcy, proszono o oszacowanie, ile razy ankietowany

używał deklarowaną substancję w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem.

Po 40% uczniów z młodszych klas, jak i starszych, mimo że używało marihuanę lub

78





haszysz w ciągu ostatniego roku, nie stosowało ich ani razu we wspomnianym wyżej

okresie. Największą grupę spośród pytanych stanowią osoby, które używały tych

substancji raz lub dwa razy.

Wykres 55. Częstotliwość używania marihuany i haszyszu w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem

Odpowiadający: uczniowie używający marihuany i haszyszu w czasie ostatnich 12 miesięcy przed

badaniem (n = 253). Wykres prezentuje wartości procentowe. Dane oparte na liczebności n < 60 należy

traktować poglądowo. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono

symbolem „*”.

Większość badanych stwierdziła, że uczniowie w ich klasie eksperymentowali

z narkotykami. Wśród gimnazjalistów 2% było zdania, że wszyscy lub prawie wszyscy

uczniowie z ich klasy mają takie doświadczenia za sobą, a 3% – że większość z nich.

Ogółem młodzież ze starszych klas częściej szacowała, że połowa klasy już

eksperymentowała z narkotykami (17% vs 6% w gimnazjach) lub większość (10% vs

3%). Znaczna część badanych gimnazjalistów (43%) stwierdziła, że nie dotyczy to

nikogo lub prawie nikogo, podczas gdy wśród uczniów II klas szkół

ponadgimnazjalnych myślało tak tylko 21%.

79





Wykres 56. Opinia uczniów na temat rozpowszechnienia próbowania narkotyków w ich klasie

Odpowiadający: wszyscy badani uczniowie (N = 1124). Wykres prezentuje wartości procentowe. Na

wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

80





Jeżeli chodzi o regularne używanie narkotyków, to 65% uczniów z III klas gimnazjów

uważało, że nikt lub prawie nikt w ich klasie tego nie robi, podczas gdy w II klasach

szkół ponadgimnazjalnych taką odpowiedź udzieliło 53% badanych. Ci drudzy

znacznie częściej szacowali, iż problem dotyczy mniejszej liczby osób w ich klasie

(27% vs 16%).

Łącznie 5% uczniów z klas młodszych stwierdziło, że problem dotyczy przynajmniej

połowy klasy, opinię tę podziela 9% młodzieży z klas starszych.

Wykres 57. Opinia uczniów na temat rozpowszechnienia regularnego używania narkotyków w ich klasie



81





Rozpowszechnienie i częstotliwość używania dopalaczy

Po dopalacze kiedykolwiek w życiu sięgnęło zdecydowanie mniej uczniów

warszawskich szkół niż w przypadku narkotyków. Znacznie częściej młodzież szkół

ponadgimnazjalnych przyznała, że zdarzyło im się spróbować takiego środka

przynajmniej raz w życiu (12% vs 5% uczniów klas III gimnazjum).

W trakcie ostatnich 12 miesięcy po dopalacze sięgnęło 7% uczniów ze starszej

grupy oraz 4% z młodszej, a w czasie 30 dni przed badaniem odpowiednio 3% oraz

2%.

Wykres 58. Używanie dopalaczy przynajmniej raz w całym życiu, w czasie ostatnich 12 miesięcy oraz 30

dni przed badaniem



82





Uczniowie deklarujący używanie substancji zastępczych mieli za zadanie

oszacować, ile razy zdarzyło im się stosować dopalacze.

W przypadku dopalaczy, spośród osób, które w ogóle o nich słyszały 20 lub więcej

razy używał ich w czasie całego życia 1% badanych gimnazjalistów i 2% uczniów z II

klas szkół ponadgimnazjalnych. Raz lub dwa razy w życiu sięgnęło po nie 2% uczniów

z młodszych klas oraz 6% ze starszych.

W trakcie analizy wyników badania odnotowano współzależność używania

dopalaczy kiedykolwiek w życiu z używaniem marihuany i haszyszu, co oznacza, że

jeżeli uczniowie deklarowali częstsze używanie marihuany, to także częściej sięgali

po dopalacze.

Wykres 59. Częstotliwość używania dopalaczy w całym życiu, w czasie ostatnich 12 miesięcy oraz 30 dni

przed badaniem

Odpowiadający: a) uczniowie, którzy kiedykolwiek słyszeli o dopalaczach (n = 1061), b) osoby, które

używały dopalaczy kiedykolwiek w życiu (n = 101), c) osoby, które używały dopalaczy w czasie

ostatnich 12 miesięcy (n = 61). Wykres prezentuje wartości procentowe. Dane oparte na liczebności

n < 60 należy traktować poglądowo. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie


83





Wśród uczniów przeważały opinie, że w ich klasie nikt lub prawie nikt nie

eksperymentował z dopalaczami (60% gimnazjalistów oraz 50% uczniów II klas szkół

ponadgimnazjalnych) albo, że była to mniejszość (16% oraz 24%).

Tylko 2% osób z młodszych respondentów stwierdziło, że w ich klasie wszyscy lub

prawie wszyscy próbowali dopalaczy, natomiast w starszej grupie – 3%.

Wykres 60. Opinia uczniów o ich klasie na temat rozpowszechnienia próbowania środków zastępczych



84





W przypadku częstotliwości stosowania dopalaczy, tylko 2% pytanych

gimnazjalistów sądziło, że wszyscy lub prawie wszyscy w klasie używają dopalaczy

regularnie, a 72% – że nikt lub prawie nikt. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych

wypowiedzieli się w bardzo podobny sposób – według 2% z nich wszyscy lub prawie

wszyscy używają dopalaczy regularnie, a według 71% nikt lub prawie nikt.

W podziale na płeć istotną statystycznie różnicę odnotowano jedynie w gimnazjach

– chłopcy częściej aniżeli dziewczęta twierdzili, że nikt lub prawie nikt w klasie nie

używa dopalaczy (76% vs 67%).

Wykres 61. Opinia uczniów o ich klasie na temat rozpowszechnienia regularnego używania dopalaczy



85





Pomimo że najwięcej uczniów stwierdziło, że używało tylko 1 rodzaju dopalacza

(44% gimnazjalistów oraz 37% osób z II klas szkół ponadgimnazjalnych),

to średnio w obydwu typach szkół młodzież próbowała 2 różnych środków

zastępczych.

Jednocześnie warto podkreślić, że 17% uczniów w każdej z grup, wynikających

z podziału na typy szkół, na pytanie o podanie liczby środków zastępczych uciekło

od odpowiedzi, wskazując „trudno powiedzieć” lub „odmowę odpowiedzi”

(10% oraz 13%). Pytanie było dla uczniów albo dość drażliwe, albo specyfika

i różnorodność środków zastępczych utrudniały im oszacowanie liczby substancji,

z którymi eksperymentowali.

Wykres 62. Różnorodność stosowanych przez uczniów środków zastępczych

Odpowiadający: uczniowie, którzy używali środków zastępczych przynajmniej raz w życiu (n=101).

Wykres prezentuje wartości procentowe. Dane oparte na liczebności n < 60 należy traktować

poglądowo.

Źródła pozyskiwania dopalaczy

Sklepy z dopalaczami zostały oficjalnie zlikwidowane w 2010 roku na podstawie

Ustawy z dnia 8 października 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii

oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Doprecyzowano w niej zakres

znaczeniowy środków zastępczych oraz zakazano ich produkcji i wprowadzania do

obrotu, co znacznie utrudniło młodzieży dostęp do tych substancji, jednak

w dalszym ciągu możliwe jest ich nabycie, co potwierdzają uzyskane w niniejszym

badaniu dane10.

Mimo że 15% uczniów ze starszej grupy oraz 3% z młodszej odmówiło udzielenia

odpowiedzi na to pytanie, ponad połowa badanych uczniów III klas gimnazjów

(57%) przyznała, że substancje te otrzymała od kolegów lub koleżanek, a 16%

kupiło je od znajomych. Natomiast wśród starszych użytkowników dopalaczy 48%

uzyskało te środki od kolegów/koleżanek, a 24% kupiło je od kolegów, koleżanek.

10 Ustawa z dnia 8 października 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz

ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Dz.U. 2010 nr 213 poz. 1396.

86





Z badania wynika, że za pośrednictwem internetu substancje te nabyło 17%

badanych gimnazjalistów i 10% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W Polsce

dopalacze nie zniknęły całkowicie z obrotu w sklepach – 17% gimnazjalistów oraz 6%

badanych ze szkół średnich przyznaje, że nabyło dopalacze osobiście w sklepie. Od

obcej osoby odważyło się kupić 7% uczniów w obydwóch grupach. Z uzyskanych

odpowiedzi wynika, że 6% użytkowników dopalaczy w gimnazjach oraz 4%

w szkołach ponadgimnazjalnych otrzymało dopalacze od rodzica/opiekuna lub

wzięło od nich bez ich wiedzy (odpowiednio: 7% i 2%). W kategorii „inne”

pojedynczy uczniowie wpisali, iż znaleźli je lub otrzymali od obcej osoby na ulicy.

Wykres 63. Źródła pozyskiwania dopalaczy

Odpowiadający: uczniowie, którzy kiedykolwiek używali środków zastępczych (n = 101). Wykres


odpowiedzi. Dane oparte na liczebności n < 60 należy traktować poglądowo.

87





Pierwszy kontakt

Uczniowie, którzy zadeklarowali używanie jakiejkolwiek spośród badanych substancji

psychoaktywnych, zostali poproszeni o wskazanie pierwszej, po którą sięgnęli

w życiu. Młodzież z II klas szkół ponadgimnazjalnych w większości wskazuje na

marihuanę i haszysz, jako na pierwszą substancję używaną w życiu (64%), podobnie

wskazali gimnazjaliści (46%), jednak wśród nich wysoki odsetek uzyskały również

środki wziewne (37%). Niewielka grupa uczniów, zarówno z młodszych klas (5%) jak

i starszych (6%), swoje pierwsze eksperymenty z substancjami odurzającymi

rozpoczęła od leków. Po 3% respondentów w każdej z badanych grup jako pierwszy

narkotyk, którego spróbowali wskazali na kokainę. Dla 5% badanych spośród

uczniów z II klas szkół ponadgimnazjalnych pierwszym narkotykiem, po który sięgnęli

były grzyby halucynogenne. Wykres 64. prezentuje odpowiedzi uczniów, które

uzyskały minimum 1% wskazań wśród gimnazjalistów lub młodzieży ze szkół

ponadgimnazjalnych. Odnotowano również pojedyncze przypadki rozpoczynania

od takich narkotyków jak: LSD, amfetamina, crack, metaamfetamina, „kompot”,

sterydy czy nawet tzw. pigułka gwałtu.

Wykres 64. Rodzaje narkotyków użytych przez uczniów jako pierwsze w życiu

Odpowiadający: uczniowie, którzy używali narkotyków kiedykolwiek w życiu (n = 345). Wykres

prezentuje wartości procentowe. Dane nie sumują się do 100 ze względu na pominięcie rodzajów

narkotyków, które uzyskały poniżej 1% wskazań w obydwóch grupach. Na wykresie różnice proporcji


88





Jeżeli chodzi o wiek inicjacji, to w przypadku narkotyków 27% gimnazjalistów

przyznało, że po raz pierwszy sięgnęli po narkotyki w wieku 13 lat lub młodszym.

Z kolei odsetek ten wśród osób z II klas szkół ponadgimnazjalnych wyniósł 8%.

W wieku 14 lat po raz pierwszy po narkotyki sięgnęło 26% młodszych uczniów i 8%

starszych. Pierwsze użycie narkotyków w wieku 16 lat częściej deklarowała młodzież

ze szkół średnich (29% vs 2%).

Średni wiek inicjacji narkotykowej uczniów z III klas gimnazjów wyniósł 14 lat dla

dziewcząt oraz 13 lat dla chłopców. W szkołach ponadgimnazjalnych - 15 lat

zarówno dla uczennic, jak i dla uczniów.

Wykres 65. Wiek inicjacji narkotykowej

Odpowiadający: uczniowie, którzy używali narkotyków kiedykolwiek w życiu (n = 345). Wykres


Wiek pierwszego użycia środków zastępczych rozkłada się podobnie

– stosunkowo więcej gimnazjalistów zadeklarowało sięgnięcie po raz pierwszy po

dopalacze w wieku 13 lat lub młodszym (27% vs 9%) oraz w wieku 14 lat (29% vs 10%);

podczas gdy wśród uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych więcej osób wskazało

na pierwsze użycie dopalaczy w wieku 16 lub 17 lat, jednak różnica wynika głównie

z tego, iż w gimnazjach nie ma osób w tym wieku.

Średni wiek sięgnięcia po raz pierwszy po środki zastępcze wśród uczniów z klas III

gimnazjów to, analogicznie jak w przypadku narkotyków, 14 lat dla dziewcząt oraz

13 lat dla chłopców. W klasach II szkół ponadgimnazjalnych to 15 lat zarówno dla

jednych, jak i dla drugich.

89





Wykres 66. Wiek pierwszego użycia środków zastępczych

Odpowiadający: uczniowie, którzy kiedykolwiek w życiu używali dopalaczy (n = 101). Wykres prezentuje

wartości procentowe. Dane oparte na liczebności n < 60 należy traktować poglądowo.

Oczekiwania młodzieży wobec dopalaczy i substancji

psychoaktywnych

Wszystkich badanych, bez względu na ich doświadczenia z substancjami

psychoaktywnymi, zapytano o to, jakie są - według nich - 4 najbardziej

prawdopodobne efekty używania takich środków. W pytaniu pominięto osoby, które

zadeklarowały, że nigdy nie słyszały ani o dopalaczach, ani o pozostałych

narkotykach.

Ogółem młodzież najczęściej wskazywała na halucynacje i zwidy (65%

gimnazjalistów oraz 60% uczniów szkół średnich ogółem). Na drugim miejscu

uplasowały się kłopoty wynikające z interwencji policji (38% i 40% wskazań). Trzecią

najbardziej popularną odpowiedzą było złe samopoczucie, tzw. zjazd/zejście (po

35% wskazań w obydwu typach szkół).

Uczniowie ze starszej grupy wiekowej częściej wskazywali na skutki używania

narkotyków, które mogą wydawać się dla nich atrakcyjne. Ogółem dobra zabawa

uzyskała 33% wskazań wśród badanych – to znacznie więcej niż w przypadku

gimnazjalistów – 26%. Częściej uczniowie szkół ponadgimnazjalnych spodziewali się

pozytywnych myśli, zwiększenia energii (29% vs 22%), a także ciekawych

doświadczeń, lepszych pomysłów (23% vs 16%) czy poprawy zdolności do nauki (12%

vs 8%).

W kategorii „inne” uczniowie wymieniali problemy ze zdrowiem, a także śmierć jako

skutek używania substancji psychoaktywnych, jednak odsetek tych wskazań wyniósł

poniżej 1%, w związku z czym pominięto je w prezentacji danych na wykresie.

90





Wykres 67. Przewidywane konsekwencje używania narkotyków bądź dopalaczy w opinii uczniów III klas

gimnazjum oraz II klas szkół ponadgimnazjalnych

Odpowiadający: uczniowie, którzy słyszeli kiedykolwiek o dopalaczach lub narkotykach (n = 1112).



Chłopcy z II klas szkół ponadgimnazjalnych częściej niż dziewczęta wskazywali na

przyjemne doznania towarzyszące odurzeniu (dobra zabawa – 37% vs 28%, ciekawe

doświadczenia, lepsze pomysły – 29% vs 17%)

Dziewczęta częściej niż chłopcy spodziewały się negatywnych skutków psychiczno-

fizycznych. Za jedne z najbardziej prawdopodobnych skutków używania substancji

psychoaktywnych 76% gimnazjalistek i 70% uczennic ze szkół średnich uznało

halucynacje i zwidy, podczas gdy w przypadku chłopców było to odpowiednio 56%

oraz 50%. Dziewczęta z gimnazjów znacznie częściej niż chłopcy wskazywały także

na utratę przytomności (35% vs 25%), natomiast w klasach II szkół

ponadgimnazjalnych również na złe samopoczucie następnego dnia (40% vs 30%),

problemy z pamięcią – niepamiętanie tego, co się działo (24% vs 16%).Wykres 68.

91





prezentuje spodziewane skutki używania narkotyków w podziale na typy szkół oraz

płeć, istotne różnice oznaczono tu symbolem gwiazdki.

Wykres 68. Najbardziej prawdopodobne w ocenie uczniów efekty używania substancji

psychoaktywnych (narkotyków lub dopalaczy)

Odpowiadający: osoby, które słyszały zarówno o dopalaczach, jak i narkotykach (n = 1112). Wykres


odpowiedzi. Na wykresie różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

To, czego badani oczekują od używania środków psychoaktywnych, może być

związane z chęcią do sięgnięcia po nie w przyszłości. Co ciekawe młodzież

zdecydowanie nie jest skłonna do podejmowania prób z narkotykami, które zna ze

słyszenia. Uczniowie znający konkretne substancje wymienione w badaniu zostali

zapytani o to, czy chcieliby w przyszłości spróbować którejś z nich. W zdecydowanej

większości odpowiedzieli, że nie. Z drugiej strony najbardziej kuszącymi dla nich

substancjami były marihuana i haszysz, których chciałoby spróbować łącznie 19%

gimnazjalistów oraz 18% osób ze szkół ponadgimnazjalnych. Wynika to

najprawdopodobniej z tego, że są to narkotyki najłatwiej dostępne i klasyfikowane

92





jako „miękkie”. W ostatnich latach medialnym tematem jest kwestia legalizacji

marihuany i być może dlatego wśród młodych ludzi narkotyki „miękkie” cieszą się

popularnością, a skutki ich używania są bagatelizowane. Kolejnymi substancjami,

które ewentualnie badani brali pod uwagę, to halucynogeny: LSD (8% uczniów z klas

III gimnazjum oraz 12% z klas II szkół ponadgimnazjalnych) oraz ecstasy (8% oraz

11%). Grzybów halucynogennych chciałoby spróbować 7% uczniów z młodszych

klas objętych badaniem oraz 12% ze starszych. Wyniki badania wskazują, że

uczniowie brali pod uwagę te substancje, które dostarczyłyby im niecodziennych

wrażeń, z omamami i halucynacjami włącznie.

Tabela 12. Chęć spróbowania kiedykolwiek w życiu poszczególnych rodzajów narkotyków

na pewno

bym nie

chciał

raczej

bym nie

chciał

raczej

bym

chciał

na pewno

bym

chciał

raczej bym

chciał + na

pewno bym

chciał

nieważo-

na

liczeb-

ność

marihuana,

haszysz

III klasy gim. 67 9 14 5 19 425

II klasy szk.

ponadgim. 71 7 14 4 18 302

LSD

III klasy gim. 85 5 6 2 8 431

II klasy szk.

ponadgim. 79 6 9 3 12 464

ecstasy

III klasy gim. 82 7 6 2 8 300

II klasy szk.

ponadgim. 77 8 8 3 11 388

grzyby

halucyno-

genne

III klasy gim. 85* 7 5 2 7 430

II klasy szk.

ponadgim. 79 7 9 3 12 455

kokaina

III klasy gim. 85 7 4 1 5 472

II klasy szk.

ponadgim. 84 6 4 3 7 480

amfetamina

III klasy gim. 87 6 3 1 4 468

II klasy szk.

ponadgim. 89 6 1 2 3 471

meta-

amfetamina

III klasy gim. 88 7 2 1 3 371

II klasy szk.

ponadgim. 89 6 1 1 2 409

heroina

III klasy gim. 90 5 2 1 3 457

II klasy szk.

ponadgim. 92 4 2 1 3 497

crack

III klasy gim. 88 7 2 1 3 177

II klasy szk.

ponadgim. 90 4 2 1 3 301

polska heroina

– „kompot”

III klasy gim. 87 7 1 1 2 143

II klasy szk.

ponadgim. 92 3 2 2 209

środki wziewne

III klasy gim. 92 4 1 1 2 251

II klasy szk.

ponadgim. 91 6 1 1 2 305

GHB (pigułka

gwałtu)

III klasy gim. 92 5 1 1 2 393

II klasy szk.

ponadgim. 93 4 1 1 447

sterydy

anaboliczne

III klasy gim. 90 6 1 1 203

II klasy szk.

ponadgim. 92 5 1 1 227

93





Odpowiadający: osoby znające daną substancję, ale jej nieużywające. Tabela prezentuje wartości

procentowe. Dane prezentowane są z pominięciem kategorii „leki nasenne lub uspokajające” oraz

„inne” ze względu na niską liczebność odpowiadających (n < 60). Dane nie sumują się do 100% ze

względu na pominięcie odpowiedzi „trudno powiedzieć” oraz „odmowa odpowiedzi”. Symbolem „*”

oznaczono różnice proporcji pomiędzy typem szkoły istotne statystycznie przy wartości wyższej.

Do produkcji dopalaczy używa się w większości trudnych do zidentyfikowania

i wysoce toksycznych substancji, których działanie może być różnorodne, i może

spowodować ciężkie zatrucie, a nawet śmierć. W zapobieganiu używania tych

środków wiedza przekazana młodzieży na ten temat jest kluczowa. Zgodnie

z wynikami badania większość uczniów postrzega dopalacze jako zdecydowanie

szkodliwe lub raczej szkodliwe dla zdrowia osób w ich wieku. Jednak niepokojące

jest to, że w każdej z badanych grup w podziale na typy szkół, co dziesiąty uczeń

nie dostrzegał zagrożenia dla zdrowia, badani odpowiadali, że dopalacze są

zdecydowanie nieszkodliwe (po 8% wskazań zarówno w III klasach gimnazjów jak

i II klasach szkół ponadgimnazjalnych) lub raczej nieszkodliwe dla zdrowia (po

2% wskazań).

Wykres 69. Ocena szkodliwości dopalaczy dla zdrowia uczniów

Odpowiadający: osoby, które kiedykolwiek słyszały o dopalaczach (n = 1061). Wykres prezentuje

wartości procentowe.

94





Przykre doświadczenia

Zażywanie substancji psychoaktywnych wiąże się z konsekwencjami. Badani

uczniowie mieli ocenić, czy w ogóle (a jeżeli tak, to jak często) przytrafiły im się

wymienione w kwestionariuszu negatywne skutki po użyciu substancji

psychoaktywnej, które prezentuje tabela 13.

Wśród uczniów eksperymentujących ze środkami psychoaktywnymi 47%

gimnazjalistów oraz 56% badanych uczniów szkół średnich, przynajmniej raz

doświadczyło jakiegoś przykrego doznania związanego z używaniem narkotyków

lub innych substancji psychoaktywnych11.

Wykres 70. Doświadczenie przykrych konsekwencji używania narkotyków przynajmniej raz w życiu

Odpowiadający: osoby, które używały narkotyków kiedykolwiek w życiu (n = 345). Wykres prezentuje

wartości procentowe.

Uczniowie, którzy sięgnęli po substancje psychoaktywne, mogli doświadczyć

zarówno konsekwencji społecznych, jak i przykrych doznań psychiczno-fizycznych

związanych z ich używaniem. Częściej przyznawali, że odczuwali te drugie,

a przede wszystkim halucynacje i zwidy. Halucynacje przeżyło aż 32% badanych

gimnazjalistów oraz 28% uczniów szkół średnich. Poza tym młodzież przyznawała się

do złego samopoczucia po użyciu takich substancji – łącznie co najmniej raz

doświadczyło tego 25% osób z młodszych klas oraz 23% ze starszych. Zaburzenia

pamięci dotyczyły łącznie 17% uczniów gimnazjów oraz 17% badanych ze szkół

ponadgimnazajlnych. Przypadkowe zachowania seksualne można zakwalifikować

do społecznych, jak i fizycznych konsekwencji – w ich wyniku uczniowie narażają się

na choroby oraz niezaplanowane ciąże. U młodszych uczniów 14% przyznało, że

przytrafiły im się takie kontakty, w tym 5% zadeklarowało, że więcej niż 3 razy. Wśród

uczniów starszych sytuacje takie przytrafiły się łącznie 18% osób, w tym 4% z nich

więcej niż 3 razy.

Jedną z najczęstszych konsekwencji społecznych używania narkotyków są konflikty

z rodzicami, które miały miejsce w przypadku 14% gimnazjalistów, jak i osób ze szkół

11 Zliczenie występowania odpowiedzi od 1 („1 raz w życiu”) do 97 („nie wiem, trudno

powiedzieć”) ze wszystkich podpunktów pytania P48.

95





ponadgimnazjalnych. Tabela 13. przedstawia szczegółowy rozkład odpowiedzi

uczniów z uwzględnieniem typu szkoły.

Tabela 13. Doświadczenie negatywnych konsekwencji używania narkotyków kiedykolwiek w życiu

nigdy

raz

w życiu 2 razy 3 razy

więcej

niż

3 razy

przynaj-

mniej

raz*

mieć halucynacje,

zwidy

III klasy gim. 66 13 7 3 9 32

II klasy szkół

ponadgim. 67 15 6 1 6 28

złe samopoczucie

następnego dnia,

tzw. zejście, zjazd

III klasy gim. 74 16* 4 2 3 25

II klasy szkół

ponadgim. 73 8 4 3 8 23

nie pamiętać, co

się działo

III klasy gim. 81 8 3 2 4 17

II klasy szkół

ponadgim. 81 9 4 2 2 17

mieć przypadkowe

zachowania

seksualne


II klasy szkół

ponadgim. 79 7 6 1 4 18

zataczać się,

bełkotać

III klasy gim. 82 6 4 3 2 15

II klasy szkół

ponadgim. 80 7 4 1 4 16

mieć kłopoty

z rodzicami


II klasy szkół

ponadgim. 84 6 3 2 3 14

mieć gorsze wyniki

w nauce

III klasy gim. 90 4 2 1 2 9

II klasy szkół

ponadgim. 84 3 4 1 4 12

wdać się w bójkę,

kłótnię


II klasy szkół

ponadgim. 91 3 3 1 2 9

uszkodzić ciało

wskutek

ryzykownego

zachowania

III klasy gim. 89 4 2 2 2 10

II klasy szkół

ponadgim. 89 3 2 2 1 8

stracić przytomność


II klasy szkół

ponadgim. 90 6 1 1 8

mieć kłopoty

z policją


II klasy szkół

ponadgim. 92 2 1 1 2 6

stracić wartościowe

rzeczy, pieniądze


II klasy szkół


mieć długotrwałe

kłopoty ze

zdrowiem


II klasy szkół

ponadgim. 93 3 1 4

mieć kłopoty

z nauczycielami,

dyrektorem

III klasy gim. 93 4 2 6

II klasy szkół


Odpowiadający: osoby używające któregokolwiek z narkotyków w życiu (III klasy gimnazjum n = 105, II

klasy szkół ponadgimnazjalnych n = 240). Dane w tabeli prezentują wartości procentowe. Dane nie

sumują się do 100% ze względu na pominięcie odpowiedzi „trudno powiedzieć” oraz „odmowa

odpowiedzi”. Pominięto także kategorię „inne” ze względu na odsetek wskazań łącznie „przynajmniej

raz” równy 1%. Pusta komórka w tabeli oznacza odsetek wskazań <1%. Kolumna „przynajmniej raz” jest

sumą odsetków wskazań na odpowiedzi od 1 „1 raz w życiu” do „więcej niż 3 razy”. W tabeli symbolem

„*” oznaczono istotne statystycznie różnice proporcji odpowiedzi.

96





Młodzież, która słyszała o dopalaczach, została poproszona o opinię, dotyczącą

liczby osób spośród ich znajomych w klasie, które miały poważne problemy

zdrowotne lub źle się czuły z powodu używania tych środków.

Wśród ankietowanych uczniów klas III gimnazjów 14% oraz 13% z wyższych klas

stwierdziło, że nie zna takich przypadków, ponieważ nikt z ich znajomych nie używa

dopalaczy, a połowa badanych (51% oraz 48%), że wśród ich znajomych nie ma

takich osób. Z uzyskanych deklaracji wynika, że 8% badanych gimnazjalistów oraz

11% uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych zna jedną osobę, która doświadczyła

takich problemów. Odsetek deklarujących, że znają kilka takich osób, był znacznie

wyższy w szkołach ponadgimnazjalnych (15%) niż w gimnazjalnych (10%). Jedynie po

2% badanych w każdej z wyróżnionych grup, zarówno wśród gimnazjalistów, jak i

wśród uczniów z wyższej grupy wiekowej, stwierdziło że zna wiele osób, które

doświadczyły poważnych problemów zdrowotnych po użyciu dopalaczy.

Wykres 71. Ocena liczby znajomych osób, które po zażyciu dopalaczy doznały poważnych problemów

ze zdrowiem lub samopoczuciem

Odpowiadający: uczniowie, którzy kiedykolwiek słyszeli o dopalaczach (n = 1061). Wykres prezentuje


symbolem „*”.

97





9. Rodzice wobec alkoholu i substancji psychoaktywnych

Z dotychczasowych wyników badania wiemy, że uczniowie czasem otrzymują

alkohol lub substancje psychoaktywne od najbliższego otoczenia, np. rodziców,

rodzeństwa czy członków dalszej rodziny. Ponieważ metodologia badania nie

obejmowała bezpośredniego wywiadu z rodzicami na temat używek, zapytano

uczniów, jak oceniliby reakcję swoich rodziców w sytuacji, gdyby dowiedzieli się, że

ich dzieci używają różnych rodzajów używek. Pomiar przeprowadzono osobno

w odniesieniu do przewidywanej reakcji matek i ojców. Zapytano o palenie

papierosów, upijanie się, zażywanie narkotyków, zażywanie dopalaczy oraz

o stosowanie innych substancji lub leków wywołujących podobny efekt jak

narkotyki. Rozkład odpowiedzi na pytanie o spodziewane reakcje rodziców

prezentuje tabela 14.

Gimnazjaliści częściej niż ich starsi koledzy są zdania, że rodzice stanowczo

zabroniliby im się upijać: 81% gimnazjalistów oraz 53% uczniów II klas szkół

ponadgimnazjalnych stwierdziło, że ich mama stanowczo zabroniłaby im upić się.

Analogicznie 78% i 57% uczniów podobnie szacuje reakcję ojców. W ocenie

uczniów reakcje rodziców na palenie papierosów byłyby podobne, tzn. większych

zakazów ze strony opiekunów mogliby się spodziewać młodsi uczniowie aniżeli starsi.

Znacznie częściej to uczniowie starszych klas szacują, że reakcja mamy bądź taty

ograniczyłaby się do kontroli, a finalnie przyzwolenia lub braku zainteresowania

faktem palenia papierosów albo picia alkoholu. W przypadku narkotyków,

dopalaczy bądź leków przewidywania uczniów nie różnią się w istotny sposób

między sobą.

Używanie narkotyków, dopalaczy czy leków spotkałoby się ze stanowczym

sprzeciwem największej grupy rodziców.

98





Tabela 14. Przewidywane reakcje rodziców

REAKCJA MAMY

stanowczo

zabroniła-

by mi tego

zniechęcała-by,

kontrolowała,

ale dałaby

przyzwolenie

pozwoliła-by

na to

nie

obchodziło-

by jej to

trudno

powiedzieć

palisz

papierosy

III klasy gim. 82* 12 1 1 4

II klasy szkół

ponadgim. 63 26* 3 2 5

upijasz się


II klasy szkół

ponadgim. 53 33* 6 3 5

bierzesz

narkotyki


II klasy szkół


bierzesz

dopala-cze

III klasy gim. 96 1 1 3

II klasy szkół

ponadgim. 95 2 1 2

bierzesz

leki lub

inne

substancje


II klasy szkół

ponadgim. 92 3 1 3

REAKCJA TATY

stanowczo

zabroniłby

mi tego

zniechęcałby,

kontrolował, ale

dałby

przyzwolenie

pozwoliłby

na to

nie

obchodziło-

by go to

trudno

powiedzieć

palisz

papierosy


II klasy szkół

ponadgim. 66 19* 4 4 7

upijasz się


II klasy szkół

ponadgim. 57 24* 7 4 7

bierzesz

narkotyki


II klasy szkół


bierzesz

dopala-cze


II klasy szkół

ponadgim. 90 1 3 6

bierzesz

leki lub

inne

substancje


II klasy szkół

ponadgim. 89 1 3 6

Odpowiadający: wszyscy uczniowie (III klasy gimnazjum n = 551, II klasy szkół ponadgimnazjalnych

n = 573). W tabeli różnice proporcji odpowiedzi istotne statystycznie oznaczono symbolem „*”.

99





10. Wnioski i rekomendacje

W zakresie profilaktyki uzależnienia od internetu ważna jest edukacja i ścisła

współpraca szkół z rodzicami, tak by potrafili oni rozmawiać z dziećmi o ich

nawykach i zagrożeniach płynących z aktywności w sieci oraz w sposób jasny

stawiali granice i egzekwowali ustalone zasady. Ważny jest również sposób,

w jaki uczniowie korzystają z internetu, aby potrafili w pełni świadomie

selekcjonować treści zamieszczane w sieci. Powinna też zostać

zweryfikowana wiedza nauczycieli, rodziców, a także młodzieży

o zagrożeniach związanych z tym rodzajem aktywności. Nie należy też

pomijać dobrych stron internetu, który mądrze wykorzystywany stanowi

dodatkowe źródło informacji i wiedzy. Powinno się kłaść szczególny nacisk na

edukację nauczycieli i pedagogów dotyczącą nowych technologii, tak aby

potrafili wykorzystać zainteresowanie uczniów internetem i zachęcali do

posługiwania się nim w celu pogłębiania wiedzy. Istotne jest również wpajanie

młodzieży zasad bezpiecznego poruszania się w sieci i unikania czyhających

na nią zagrożeń.

Gry hazardowe dotyczą zdecydowanej mniejszości uczniów. Badania

wykazały, że w grupie graczy znakomitą większość stanowią chłopcy.

Zainteresowania te budzą niestety pokusę gry na pieniądze i obstawiania

zakładów sportowych. Część z graczy podwyższa stawki przeznaczane na

jednorazowy zakład i odczuwa potrzebę wygrywania większych sum, np. po

doświadczeniu sporadycznych sukcesów, ale może to być również

powodowane chęcią zrekompensowania przegranej. Świadczy to o braku

kontroli nad własnymi zachowaniami, a co za tym idzie na uzależnienie od

hazardu. Na ogół grający nie pożyczają pieniędzy – grają w ramach

własnego budżetu. Monitorowanie i kontrola tego zjawiska z punktu widzenia

profilaktyki uzależnień jest znacznie utrudniona ze względu na fakt, że młodzi

ludzie dysponują własnymi środkami finansowymi, które przeznaczają na ten

cel. Innym czynnikiem utrudniającym kontrolę jest fakt, że działają w sieci.

Aby lepiej zaplanować działania prewencyjne w tym obszarze, należałoby

zacieśnić współpracę wychowawców klas i pedagogów z rodzicami uczniów

– dałoby to możliwość uzyskania dodatkowych informacji umożliwiających

charakterystykę zjawiska.

W kwestii palenia tytoniu rekomendowane jest dalsze edukowanie uczniów za

pomocą programów profilaktycznych realizowanych w szkołach, np. na

lekcjach biologii, wychowania fizycznego oraz kampanii społecznych

informujących o szkodliwości palenia i negatywnym wpływie nikotyny

i substancji smolistych na ludzki organizm.

Uczniowie piją alkohol, najczęściej będąc u kolegi/koleżanki w domu, ale też

na świeżym powietrzu, gdzie możliwe jest prowadzenie kontroli przez straż

miejską czy policję. Poza kontrolowaniem miejsc spożywania trunków

konieczne jest także monitorowanie punktów sprzedaży pod kątem

udostępniania alkoholu nieletnim. Dobrym kierunkiem jest również

100





konsekwentne ograniczenie liczby koncesji wydawanych przez miasto oraz

kontrola godzin otwarcia sklepów monopolowych.

Wyniki badania dotyczącego spożycia alkoholu przez młodzież wskazują, że

część uczniów pije napoje alkoholowe we własnym domu. W związku z tym,

że rodzice – jak deklarują badani – często sami podają swoim dzieciom

napoje alkoholowe („do spróbowania”), w przekonaniu, że dzięki temu mają

większą kontrolę nad swoimi pociechami, należy podjąć wszelkie kroki

zmierzające do podniesienia poziomu wiedzy opiekunów na temat

szkodliwości picia alkoholu i jego zgubnego wpływu na młody organizm - ze

szczególnym podkreśleniem zagrożenia uzależnieniem. Przeciwdziałanie

rozpowszechnianiu alkoholu wśród młodzieży musi być połączone z szeroką

edukacją. Niebagatelne znaczenie będzie miało poszerzenie działań

z zakresu profilaktyki przeciwalkoholowej na całą populację – bez względu na

wiek. Dopóki w społeczeństwie istnieje przyzwolenie na spożywanie trunków

i jest ono postrzegane jako rzecz „normalna”, młodzi ludzie będą powielać te

zachowania. Praca z rodzicami może przynieść wymierne efekty w zwalczaniu

uzależnień wśród uczniów, nie tylko poprzez bezpośrednie oddziaływania

profilaktyczne w zakresie przeciwdziałania narkomanii i alkoholizmowi, ale

także dzięki wspomaganiu ich w budowaniu pozytywnych relacji pomiędzy

rodzicami i dziećmi, np. poprzez udział szkolnych pedagogów lub

psychologów w zebraniach z rodzicami. W ramach takich spotkań mogłyby

zostać przedstawione wyniki najnowszych badań i opracowań z zakresu

uzależnień oraz omówione podstawowe metody prowadzenia rozmów

z dziećmi.

Młodzież szkolna najczęściej sięga po marihuanę i haszysz – dotyczy to przede

wszystkim szkół ponadgimnazjalnych. Stosunkowo często używana jest także

amfetamina, która ma działanie pobudzające. Uzależnienie od tych

substancji - bez względu na to, czy są one kwalifikowane jako miękkie czy też

twarde - może być równie tragiczne w skutkach. W związku z tym niezbędne

jest zaplanowanie długofalowych, dostosowanych do wieku i dających

gwarancję powodzenia działań uświadamiających młodym ludziom

tragiczne dla zdrowia konsekwencje związane z przyjmowaniem substancji

psychoaktywnych. Planując działania edukacyjne, trzeba skutecznie obalać

mity dotyczące m.in. zależności między przyjmowaniem pobudzających

narkotyków a wydajnością w przyswajaniu wiedzy. Idealnym środkiem

przekazu tego rodzaju kampanii jest internet, w którym uczniowie spędzają

dużo czasu. Bardzo dobrym przykładem akcji pokazującej tragiczne skutki

używania dopalaczy była kampania pn.: „Dopalacze ryją banię”, która

w sposób obrazowy pokazała, co dzieje się z organizmem po zażyciu tych

substancji. Planując podobną akcję dotyczącą szkodliwości przyjmowania

narkotyków, szczególny nacisk należy położyć na konsekwencje wynikające

z palenia marihuany i haszyszu, a także na skutki zdrowotne i społeczne

wynikające z uzależnienia od tych substancji.

Badania pokazały, że uczniowie sięgający po dopalacze są bardziej skłonni

do eksperymentowania z kilkoma różnymi środkami niż osoby używające

101





narkotyków. Pozyskanie dopalaczy nie stanowi dla uczniów problemu.

Problemem jest funkcjonowanie sklepów internetowych zajmujących się

rozprowadzaniem dopalaczy, które są trzecim najpopularniejszym źródłem

pozyskiwania tych środków. Jak donosi Państwowy Inspektor Sanitarny

w raporcie z 2013 roku, często funkcjonują one pod przykrywką obrotu,

np. komiksami komputerowymi, śmiesznymi rzeczami, kadzidełkami, sklepów

typu wszystko po 5 złotych12. Punkty te są kontrolowane przez powołane do

tego organy, tj. Państwową Inspekcję Sanitarną i policję, jednak równie

ważna jest edukacja rodziców dotycząca dopalaczy.

Uczniowie, sięgając po substancje psychoaktywne, poszukują wrażeń

fizycznych i psychicznych, nie łącząc skutków używania ze środowiskiem

rodzinnym czy konsekwencjami społeczno-prawnymi. W szczególności mało

prawdopodobne wydają im się kłopoty, w które mogą popaść w szkole.

Młodzież podchodzi bezrefleksyjnie do zagadnienia spożywania alkoholu,

zwłaszcza że wśród odpowiedzi pojawiały się informacje o piciu na szkolnych

wycieczkach i w szkole. Dlatego podejmując kolejne działania z zakresu

monitorowania problemu, jak i ewaluacji efektywności tych działań, warto

wziąć pod uwagę przeprowadzenie badań jakościowych, których

adresatami byliby przedstawiciele szkół, nauczyciele oraz rodzice.

Pogłębioną, jakościową analizą powinno się objąć strategie podejmowane

wewnętrznie w placówkach edukacji i rodzinach dotyczące rozpoznawania

problemów uzależnień, ich profilaktyki oraz leczenia.

W związku z pewną zależnością, jaka występuje między używaniem różnego

rodzaju środków psychoaktywnych (np. paleniem papierosów i piciem

alkoholu, używaniem marihuany i używaniem dopalaczy), wymagają one

spójnych i komplementarnych działań.

Uczniowie warszawskich szkół generalnie są zadowoleni ze swojej sytuacji

życiowej, materialnej i relacji interpersonalnych – jest to bardzo dobry grunt

do osiągania sukcesów w przeciwdziałaniu uzależnieniom. Młodzież lubi

spędzać czas aktywnie, dlatego w ramach profilaktyki powinno się położyć

nacisk na umożliwianie realizowania pasji oraz rozwijania zainteresowań

sportowych, artystycznych i innych. Szkoły powinny dopasowywać ofertę

dodatkowych zajęć tak, aby zainteresować uczniów prowadzeniem

zdrowego stylu życia. Młodzi ludzie w okresie adolescencji chcą

eksperymentować ze wszystkim, co zakazane i trudniej dostępne, bo to daje

im poczucie dorosłości i niezależności. Rolą szkoły i innych placówek

oświatowych powinno być rozwijanie zainteresowań uczniów, rozbudzanie

pasji, aby mieli jak najmniej czasu na nudę, która jest źródłem problemów.

Szczególną rolę odgrywają tu miejskie i szkolne kluby sportowe.

Istotnym elementem przeciwdziałania alkoholizmowi oraz innym

uzależnieniom powinny być kampanie społeczne odwołujące się do wartości

12 Raport Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie środków zastępczych – trzy lata

zwalczania dopalaczy w Polsce, Główny Inspektorat Sanitarny, Warszawa 2013.

102





cenionych przez młodzież, jak młody i zadbany wygląd czy sprawność

fizyczna. Kampanie mogą mieć zakres ogólnowarszawski, jak i węższy, np.

prowadzony we współpracy z konkretnymi szkołami czy dzielnicami. Warto

wypracowywać nowe formy edukacji społecznej, angażujące doświadczone

osoby czy stanowiące autorytet i wzbudzające podziw uczniów, w spotkania

z młodzieżą w kameralnych grupach. W planowaniu kampanii powinny

zostać zawsze określone konkretne cele, środki ich realizacji, zasięg, jak

i wskaźniki efektywności. Ponadto rekomenduje się prowadzenie badań

ewaluacyjnych dotyczących skuteczności takich działań. Warto zwrócić

uwagę na fakt, iż w ostatnich latach bardzo popularny stał się zdrowy tryb

życia i żywienia, promowany nie tylko przez naukowców, ale również

celebrytów i sportowców, którzy dla młodzieży są przykładami ludzi sukcesu.

Ich niekwestionowany autorytet należy wykorzystać w promowaniu zdrowego

stylu życia. W walce z substancjami psychoaktywnymi powinno się

wykorzystać także portale społecznościowe, takie jak Facebook, Instagram,

Twitter, czy inne portale lub komunikatory, za których pośrednictwem można

dotrzeć do wielomilionowej rzeszy odbiorców.

103





Bibliografia

1. J. Sierosławski, „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną.

Raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2011 r.

Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach ESPAD”. Instytut Psychiatrii

i Neurologii, Warszawa 2011.

2. M. L. Goniewicz, M. Gawron, J. Nadolska, Ł. Balwicki, A. Sobczak, Rise in

Electronic Cigarette Use Among Adolescents in Poland, „Journal of

Adolescent Health” 2014, 55 , s. 713–715.

3. Raport Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie środków zastępczych –

trzy lata zwalczania dopalaczy w Polsce. Główny Inspektorat Sanitarny,

Warszawa 2013.

4. Stan sanitarny kraju w roku 2014. Główny Inspektorat Sanitarny, Warszawa

2014.

104





Spis wykresów

Wykres 1. Wielkość gospodarstw domowych zamieszkiwanych przez uczniów ________ 13

Wykres 2. P56. Z kim aktualnie mieszkasz? __________________________________________ 13

Wykres 3. P6. Na ile jesteś zadowolony(a) lub niezadowolony(a) ze swoich relacji

z rodzicami? _____________________________________________________________________ 14

Wykres 4. Korzystanie z pomocy materialnej lub finansowej ośrodka pomocy

społecznej _______________________________________________________________________ 15

Wykres 5. Ocena sytuacji materialnej swojej rodziny ________________________________ 15

Wykres 6. Średnia z ocen uzyskana na koniec ubiegłego roku szkolnego ogółem,

ze względu na płeć i typ szkoły ____________________________________________________ 16

Wykres 7. Powtarzanie klasy w aktualnej szkole ze względu na złe wyniki w nauce ____ 17

Wykres 8. Zadowolenie z wybranych aspektów życia _______________________________ 24

Wykres 9. Indeks ogólnego zadowolenia z życia ____________________________________ 25

Wykres 10. Sposoby spędzania wolnego czasu przez uczennice i uczniów ____________ 27

Wykres 11. Czas spędzany w internecie w dni nauki szkolnej _________________________ 28

Wykres 12. Czas spędzany w internecie w weekend ________________________________ 29

Wykres 13. Częstotliwość korzystania z internetu po godzinie 22:00 w czasie

ostatnich 12 miesięcy _____________________________________________________________ 30

Wykres 14. Czas spędzany w internecie po godzinie 22:00 w czasie ostatnich

12 miesięcy ______________________________________________________________________ 31

Wykres 15. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii nadmiernego korzystania

z internetu _______________________________________________________________________ 33

Wykres 16. P12. W jakim stopniu zgadzasz się lub nie zgadzasz z poniższymi

stwierdzeniami? __________________________________________________________________ 34

Wykres 17. Odsetek osób grających w gry hazardowe w czasie ostatnich

12 miesięcy przed badaniem _____________________________________________________ 35

Wykres 18. Formy gier na pieniądze ________________________________________________ 36

Wykres 19. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii używania gier hazardowych ________ 37

Wykres 20. Częstotliwość grania w gry hazardowe w czasie ostatnich 12 miesięcy ____ 38

Wykres 21. Kwota przeznaczona na cele hazardowe w czasie ostatnich 12 miesięcy _ 39

Wykres 22. Zmiana jednorazowej stawki przeznaczanej na gry hazardowe

w czasie ostatnich 12 miesięcy ____________________________________________________ 40

Wykres 23. Pożyczanie pieniędzy w celu obstawiania w grach hazardowych _________ 41

Wykres 24. Palenie papierosów przynajmniej raz w czasie całego życia,

ostatnich 12 miesięcy oraz 30 dni __________________________________________________ 43

Wykres 25. Częstotliwość palenia papierosów kiedykolwiek w życiu __________________ 43

Wykres 26. Częstotliwość palenia papierosów w czasie ostatnich 12 miesięcy ________ 44

Wykres 27. Liczba wypalanych papierosów w czasie ostatnich 30 dni ________________ 45

Wykres 28. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii palenia papierosów ________________ 46

Wykres 29. Częstotliwość palenia papierosów a częstotliwość picia piwa

w ciągu całego życia ____________________________________________________________ 47

Wykres 30. Częstotliwość palenia papierosów a częstotliwość picia wódki

w ciągu całego życia ____________________________________________________________ 48

Wykres 31. Picie alkoholu przynajmniej raz w życiu __________________________________ 49

Wykres 32. Spożycie poszczególnych rodzajów alkoholu kiedykolwiek w życiu ________ 50

Wykres 33. Częstotliwość picia poszczególnych rodzajów alkoholu

w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem _________________________________________ 51

105





Wykres 34. Częstotliwość picia piwa a częstotliwość picia wódki

w ciągu całego życia. ____________________________________________________________ 52

Wykres 35. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii picia alkoholu ______________________ 53

Wykres 36. Opinia uczniów o ich klasie w kwestii upijania się _________________________ 54

Wykres 37. Wiek inicjacji alkoholowej _______________________________________________ 55

Wykres 38. Źródła dostępu do alkoholu ____________________________________________ 56

Wykres 39. Liczba podejmowanych prób zakupu poszczególnych rodzajów alkoholu _ 57

Wykres 40. Skuteczność uczniów przy zakupie poszczególnych rodzajów alkoholu. ____ 58

Wykres 41. Miejsca, w których uczniowie pili alkohol w czasie ostatnich 12 miesięcy ___ 59

Wykres 42. Wiek pierwszego upicia się _____________________________________________ 60

Wykres 43. Częstotliwość upijania się w całym życiu. ________________________________ 61

Wykres 44. Częstotliwość upijania się w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem 61

Wykres 45. Częstotliwość upijania się uczniów w czasie ostatnich 30 dni

przed badaniem _________________________________________________________________ 62

Wykres 46. Najbardziej prawdopodobne w ocenie uczniów sytuacje, które mogą

się zdarzyć osobie po spożyciu alkoholu ___________________________________________ 63

Wykres 47. Najbardziej prawdopodobne sytuacje w ocenie uczniów, które mogą

się zdarzyć osobie po spożyciu alkoholu ze względu na płeć ________________________ 64

Wykres 48. Istotne różnice w ocenie prawdopodobieństwa wystąpienia konsekwencji

spożywania alkoholu w ocenie uczniów niepijących alkoholu nigdy i pijących

przynajmniej raz __________________________________________________________________ 65

Wykres 49. Doświadczenie przykrych sytuacji po spożyciu alkoholu __________________ 66

Wykres 50. Liczba znanych uczniom rodzajów narkotyków __________________________ 68

Wykres 51. Znajomość wspomagana narkotyków wśród uczniów III klas

gimnazjum ogółem oraz II klas szkół ponadgimnazjalnych __________________________ 69

Wykres 52. Znajomość wspomagana narkotyków ___________________________________ 70

Wykres 53. Używanie narkotyków przynajmniej raz kiedykolwiek w życiu

w czasie ostatnich 12 miesięcy oraz 30 dni przed badaniem _________________________ 72

Wykres 54. Zróżnicowanie narkotyków używanych przez uczniów kiedykolwiek

w życiu __________________________________________________________________________ 73

Wykres 55. Częstotliwość używania marihuany i haszyszu w czasie ostatnich 30 dni

przed badaniem _________________________________________________________________ 78

Wykres 56. Opinia uczniów na temat rozpowszechnienia próbowania narkotyków

w ich klasie _______________________________________________________________________ 79

Wykres 57. Opinia uczniów na temat rozpowszechnienia regularnego używania

narkotyków w ich klasie ___________________________________________________________ 80

Wykres 58. Używanie dopalaczy przynajmniej raz w całym życiu, w czasie ostatnich

12 miesięcy oraz 30 dni przed badaniem ___________________________________________ 81

Wykres 59. Częstotliwość używania dopalaczy w całym życiu, w czasie ostatnich

12 miesięcy oraz 30 dni przed badaniem ___________________________________________ 82

Wykres 60. Opinia uczniów o ich klasie na temat rozpowszechnienia próbowania

środków zastępczych _____________________________________________________________ 83

Wykres 61. Opinia uczniów o ich klasie na temat rozpowszechnienia regularnego

używania dopalaczy _____________________________________________________________ 84

Wykres 62. Różnorodność stosowanych przez uczniów środków zastępczych _________ 85

Wykres 63. Źródła pozyskiwania dopalaczy _________________________________________ 86

Wykres 64. Rodzaje narkotyków użytych przez uczniów jako pierwsze w życiu _________ 87

Wykres 65. Wiek inicjacji narkotykowej _____________________________________________ 88

Wykres 66. Wiek pierwszego użycia środków zastępczych ___________________________ 89

106





Wykres 67. Przewidywane konsekwencje używania narkotyków bądź dopalaczy

w opinii uczniów III klas gimnazjum oraz II klas szkół ponadgimnazjalnych ____________ 89

Wykres 68. Najbardziej prawdopodobne w ocenie uczniów efekty używania

substancji psychoaktywnych (narkotyków lub dopalaczy) __________________________ 91

Wykres 69. Ocena szkodliwości dopalaczy dla zdrowia uczniów _____________________ 93

Wykres 70. Doświadczenie przykrych konsekwencji używania narkotyków

przynajmniej raz w życiu __________________________________________________________ 94

Wykres 71. Ocena liczby znajomych osób, które po zażyciu dopalaczy doznały poważnych

problemów ze zdrowiem lub samopoczuciem _____________________________________ 96

107





Spis tabel

Tabela 1. Dobór próby. Liczba wylosowanych szkół do badania _____________________ 10

Tabela 2. Badani uczniowie ze względu na typ szkoły _______________________________ 12

Tabela 3. Struktura próby ze względu na płeć uczniów oraz typ szkoły _______________ 12

Tabela 4. Wykształcenie rodziców _________________________________________________ 14

Tabela 5. Jak często (jeśli w ogóle) w ciągu ostatnich 30 dni z powodu

korzystania z internetu zdarzało Ci się… ____________________________________________ 32

Tabela 6. Szczegółowe doświadczenia po spożyciu alkoholu ________________________ 67

Tabela 7. Używanie poszczególnych narkotyków przynajmniej raz w całym życiu _____ 74

Tabela 8. Używanie poszczególnych narkotyków przynajmniej raz w życiu

przez chłopców i dziewczęta w klasach III gimnazjum ______________________________ 75

Tabela 9. Używanie narkotyków przynajmniej raz w życiu przez chłopców

i dziewczęta w klasach II szkół ponadgimnazjalnych ________________________________ 76

Tabela 10. Używanie 5 najpopularniejszych narkotyków w czasie ostatnich

12 miesięcy przed badaniem. _____________________________________________________ 77

Tabela 11. Używanie 5 najpopularniejszych narkotyków w czasie 30 dni

przed badaniem _________________________________________________________________ 77

Tabela 12. Chęć spróbowania kiedykolwiek w życiu poszczególnych

rodzajów narkotyków _____________________________________________________________ 92

Tabela 13. Doświadczenie negatywnych konsekwencji używania narkotyków

kiedykolwiek w życiu ______________________________________________________________ 95

Tabela 14. Przewidywane reakcje rodziców ________________________________________ 98

108





11. ZAŁĄCZNIK 1. Lista substancji odurzających

w kategorii „inne substancje” oraz „inne leki”

P41X13. Jakie znasz nazwy leków uspokajających lub nasennych

bez zaleceń lekarza?

P41X15. Jakie znasz inne substancje odurzające?

wystąpienie

w kategoriach

1 Acodin inne leki, inne

substancje

2 Apap, Ibuprom, Panadol inne leki

3 Xanax inne leki, inne

substancje

4 Mefedron inne leki, inne

substancje

5 Vicodin inne leki

6 Aviomarin inne leki

7 Antydepresanty inne leki

8 Valium inne leki

9 Morfina inne leki

10 Melisa inne leki

11 Witamina C inne leki

12 Kava Kava inne leki

13 Thiocodin inne leki

14 Relanium inne leki

15 Veronal (Barbital) inne leki

16 Hydroksyzyna inne leki

17 Melatonina inne leki

18 Butapren inne leki

19 Tramal inne leki

20 Sudafed inne leki

21 Alza 36 inne leki

22 Nitrazepam inne leki

23 Klonazepam inne leki

24 Forsen inne leki

25 Chlorchinaldin inne leki

26 Kodeina inne leki, inne

substancje

27 Metakwalon inne leki

28 Chloroform inne leki

29 Eter inne leki

30 Stoperan inne leki

31 Fervex inne leki

32 Krokodyl inne substancje

33 Mocarz inne substancje

109





34 3MMC (Metafedron) inne substancje

35 DMT inne substancje

36 Metylofenidat inne substancje

37 Ketamina inne substancje

38 Gałka muszkatołowa inne substancje

39 Tantum Rosa inne substancje

40 Amerykańskie suplementy diety inne substancje

41 Chemol inne substancje

* Część z wymienionych przez uczniów leków nie ma działania nasennego ani uspokajającego, lecz

pobudzające lub inne.

raport z badania -...

Documents