noam chomsky - demokrasi gercek ve hayal

2Y\\ ' ' T [

noam chomsky

DEMOKRASGEREK VE HAYAL

NOAM C H O M S K Y

1928 ylnda Philadelphiada (ABD) dodu. 1955ten itibaren yaynlad almalaryla "re- tici-dnmsel dilbilgisi denen dilbilim kuramnn kurucularndan oldu. Chomskynin ilk nce ABDnin Vietnama ynelik harektna aktif bi

imde kar kmakla beliren muhalif kimlii, sonraki yllarda Ortadou-Filistin konusunda ABD-israil ibirlii ve saldrganlna daha sonra da ABD'nin Latin Amerika politikasna ynelik olarak yapt eletirilerle iyice belirginleti. Halen ABD niversitelerinde ders vermeye devam etmektedir. Chomskynin eserlerinden bazlar unlardr. American Power and the New Mandarins (1969), The Political Economy and Human Rights (1979), Towards a New Cold War (1982), The Culture of Terrorism (Terrizm Kltr, Pnar Yaynlar, 1991), The Fateful Triangle (1985) (Kader geni, letiim Yaynlar, 1993), Deterring Democracy (1991) (Demokrasi; Gerek ve Hayal, Pnar Yaynla

r, 1995)-

pnar yaynlarstanbul kitap kltr merkezi byk reitpaa cd. no: 22/16 vezneciler stanbul tel: (0212) 520 98 90-527 06 77

Demokrasi Gerek ve HayalNoam Chomsky

Deterring Democracy, 1992, Londra

pnar yaynlar: 88 aratrma, inceleme: 22

sbn 975-352-079-4

ikinci basm: ekim 2001

kapak tasarm: sezer erdoan uygulama: pnar dizgi-idzen: pnar bask: yldzlar matbaaclk cilt: stanbul ciltevi

www.pinaryayiniari.com

NOAM CHOMSKY

Demokrasi Gerek ve Hayal

Trkesi Cevdet Cerit

4UPINAR YAYINLARI

NDEKLER

giri/9

SOUK SAVA GEREK VE FANTEZ / 23

1. deolojik Bir Yap Olarak Souk Sava / 232. Tarih Bir Sre Olarak Souk Sava / 42

3. nce ve Sonra / 66

4. Bolevikler ve Mutediller / 745. Politikann Temelleri / 89

6. Bir Sonraki Basamak / 114

EV CEPHES /135

1. nemsenmeyen Halk / 135

2. Siyas Baarlar / 142 3. Ekonomi Ynetiminin Baars / 155

4. nancn Restore Edilmesi / 164

5. Hepimiz Borluyuz / 165

ENDSTRLEM TOPLUMDA DEMOKRAS / 169

1. Demokrasinin Tercih Sebebi / 1702. Genel izgiler / 174

3. Bir 'Byk Atlye: Japonya / 1804. 'Byk Atlye: Almanya / 186

5. Daha Kk Atlyeler / 190

6. Baz Kapsaml Etkiler / 199

VE SONRASI / 207

. 'Krfez Savana Bir Bak / 211 . Irakta Demokratik Gelimelerin nnn Alnmas / 219

3. 'Tm Dnyalarn En yisi / 2244. Uygun Adm Mar / 230

5. Bar Srecine Kar ABD / 2366. ABD Politikasnn Evrimi / 2427. Bush-Baker Diplomasisi / 250

8. srail in Politika Spektrumu / 2559. Yarnlar / 258

...Dnyann ynetimi, sahip olduklarndan gayri

sini istemeyen tatmin olmu milletlerin eline ema

net edilmelidir. Dnyann ynetim inin a ulusla

rn elinde olmas durum unda daima tehlikeler

mevcut olacaktr. Oysa b iz zenginlerin, kendim iz

iin isteyeceimiz b ir ey yoktur. Bar, kendi y o

lunda ve ihtiraslarndan arnm olarak yrm ek

te olan insanlar tarafndan korunacaktr. Bizim

gcmz; b iz i dierlerinin tepesinde yer almaya

zorlamaktadr. Bizler, beraberindekileri ile bar

ierisinde yaayp g iden zengin insanlar gibiyiz.

VVINSTON CHURCHILL

Giri

T arih, zaman ekseninin farkl periyotlarna den ksmlar paketlenmi olarak huzurumuza kmaz; paralanamaz bir btndr. Bu zelliim gzard etmek, paralayp paketlere yerletirmek ve her paketin iinde- kini btnden bamsz olarak incelemek, gereklere zarar vermeksizin daha iyi anlalmalarn kolaylatrabilir. Bylesi bir periyot ikinci Dnya Sava ile balamtr; bu dnemde Birleik Devletler dnya meselelerinin zmnde, cri dzenin tesisinde ve devamnn temininde hegemonik g olarak grev almtr. (Samuel Huntington, Harvard niversitesinde profesr ve d politika danman.) Sz konusu dnem, devlet destekli kapitalist dnyann ekonomik gcnn; Birleik Devletler, Japonya ve Almanyann liderlii altndaki Avrupann elinde topland kutuplu bir yaplanmaya dnmesiyle ni-

DEMOKRAS GEREK VE HAYAL

hayet bulmutur. Sovyetler Birligine gelince; hemen Kba fze krizinin ardndan ne denli gsz olduu pek dramatik bir tarzda ortaya km; 1950li yllarda zirvesine ulaan etkileme ve caydrma kapasitesinin bir hegemonik gce yakmayacak seviyede olduu anlalmtr. Tm bunlarn yan sra ekonominin durgunluk dnemine girmesi, endstri sonras modernizasyon safhasna geme meselesinde ortaya kan yetersizlikler ve giderek artan sayda kesimin totaliter ynetimin koyduu kstlamalara kar tavr almaya balamas, ynetimler zerindeki i basklar artrmtr. Aka ve ksaca ifade edecek olursak: ABD iin Avrupa ve Japonya, giderek snen Sovyetler B irli inden daha byk b ir tehdit oluturmaktadr.

B gelimeler 1970li yllarn sonlarnda iyisinden gn na kmt, ne var ki ABDnin kresel hkmranlnn devamm ve silah endstrisine akan kaynaklarn srekliliini salayabilmek iin yrtlecek olan politikalara salam bir gereke, ie yarar bir destek gerekmekteydi: Ara olarak, asker gcn her gn biraz daha artrd, Bat medeniyeti iin korkun bir tehdit oluturduu imaj ile donatlm Sovyetler Birlii fotoraf kullanld. Bu illzyonlarn artk gnmzde geerlilii kalmamtr, gelecek on yl ierisinde ie yararlln btnyle kaybedecektir. Bu arada bir nceki paragrafta szn ettiimiz gzlemler, elle tutulur gerekler mertebesine ykselecektir.

Sava sonras dnemin bu standart modeli, ayn zamanda, devlet ynetiminin ve ideolojik yapsnn nasl iledii, kurallarnn neler olduu konusunda da bize

10

GR

salkl fikirler vermektedir. Devleti ynetenler, programlarna merutiyet kazandrmak, yaptklarn onaylatmak iin gvenlik kavramn srekli olarak gndemde tutmulardr. leri srlen gerekeler, maalesef; nadiren yeterince incelenmitir. Denizar lkelerde yrtlen maceralara veya yerel ekonomiye tuzluya patlayan mdahalelere halk raz edebilmek, desteini alabilmek iin gvenliklerine ynelik tehditler manzumesi sk sk tezgha karlmtr. in ilgin yanlarndan biri, bir sre sonra kurduklar tezgha bizzat tezghtarlarnn da inanmaya balamas olmutur. Sava sonras yrtlen politikalar biimlendiren temel faktrler, devletin bizzat kendisinin ve hizmetinde bulunduu zel sektrn efendilerinin emrine amade kresel bir sistemi tesis etmek ve devamlln salamak, halkn destei ve devlet tarafndan garanti edilmi pazarlarn sunduu hayat pckleriyle zindeliini korumak olmutur. Gerek lke iinde, gerek lke dnda bu hedeflere ulalmasnda Pentagon son derece nemli bir rol stlenmitir. Sovyet tehdidi bahanesini byk bir ustalkla kullanmtr. Sovyetler Bir- liinden ve dier dahili ve harici dmanlardan dalga dalga gelmekte olduu ileri srlen tehditlerin dozaj mevcut duruma gre ayarlanmtr.2

Bu yolda stratejik teori ve politika limleri bolca kullanlm; yaanmakta olan pratie bu kiilerin gerekli teorik destei vermesi salanmtr.

kinci Dnya Sava sonrasnda balayp 1970li yllarn sonlarna kadar devam eden; ABDnin dnyann byk bir ksmna sahip bulunduu ve karsnda kendi gcyle mtenasip bir gcn mevcut olmad bir za

i l


man dilimi vardr. Bu dnemi herkesin isimlendirdii gibi isimlendirmemizde, Souk Sava dnemi dememizde bir saknca yoktur. Ancak; zerinde yeterince dnmeden, yerel glerin karlar dorultusunda biimlendirilmi ideolojik yapsn kavramadan yolumuza devam etmemiz doru olmayacaktr.

Kitabmzda inceleyeceimiz temalardan biri, dnyann dzeninde ortaya kan deiikliklerin nemi ve yansmalar olacaktr. Meseleyi incelerken ABDnin izledii politikalara ve bunlardan en fazla etkilenenlere ise zel bir zen gstereceiz. Souk Sava sonras uluslararas sistemde arpc bir dengesizlik mevcuttur. Ekonomik dzen kutuplu, fakat asker dzen tek kutupludur. Birleik Devletler, kresel lekte asker g uygulama istek ve potansiyeline sahip biricik varlktr. Sovyetler Birliinin k ile bu istikametteki imkanlara dnle kyaslanamayacak kadar artmtr. Ne var ki ikinci Dnya Savanm bitiminden bu yana srdrd sefann arkasn getirebilmesi giderek glemektedir. Ekonomik g tarafndan desteklenmeyen asker gcn; bask ve smr arac olarak kullanm kapasitesi pek snrldr. Kullananlar macerac durumuna drebilir, Tosyaya, pirince gideyim derken evdeki bulgurdan olunmas, altndan kalklamaz felaketlerin depremine tutulmas kanlmaz olabilir.

Uluslararas sistemin bu zellikleri; endstri glerinin Sovyetler Birliinin kne, Souk Savam ilk yllarnda ABDnin muhtelif asker operasyonlarna, Panamann igaline ve Kuveytin Irak tarafndan igaline kar gsterdikleri reaksiyonlarda kendisini aka gster

12

GR

mitir. Son rnekte, ekonomik gcn kutuplu, asker gcn tek kutuplu olmasndan kaynaklanan tansiyon kendisini iyisinden belli etmitir: Asker mdahalenin dourmas olas felaket mertebesindeki sonularnn akla getirilmesine bile izin vermeyen ABD hkmeti, tek zm yolunu g kullanmakta aramtr. Bakalarnn diplomatik-ban zmler aramasna frsat vermemitir. Uluslararas bir platformda fakat ABDnin asker gcne gerek kalmadan meselenin zlmesine engel olmak iin elinden geleni yapm ve baarl da olmutur.3

Deien dnya dzeninde Birleik Devletlerin mukayeseli stnl asker sahadadr ve ABD hlen bu kulvarn tartma gtrmez birincisidir. Diplomasi ve uluslararas hukuk kurallar, kendi karlarna ters dt noktadan itibaren can skc birer manzume konumuna drlvermektedir. Hitler dahil olmak zere dnya meselelerinin zmnde aktif olarak rol almak isteyen her oyuncunun; iddet ve cebir kullanmak yerine diplomatik yollar ve uzlama araylarn tercih eder grnmelerinin gerekleri gizlemek amacndan teye gitmediine, takkenin ok gemeden dp kelin grndne ahit olmaktayz. ABDnin gnmzdeki g alamnn yaps; meselelere zm getirmek amacyla hemen silaha sarlmasna neden olacak mahiyettedir. ABDnin ekonomi alannda tek tabanca olduu gnlere geri dnmesi artk son derece zordur, asker alandaki hegemonyasn ise halen srdrmektedir ve byle kalmak iin de kimsenin onayn alma durumunda deildir. Bu amazn sonularndan biri, lke iinde ortaya kacak ekonomik skntlarn ynetim zerindeki olumsuz basks, bir ba

13


kas ise sper gcn tm diplomatik kanallar tkayarak her ii silah zoruyla ve tek bana zme yoluna ynelmesidir.

Krfez krizi bu meseleleri gndeme getirmitir. Kuveytte zel karlar bulunan ngiltere hari, dier endstriyel gler zm g kullanmnda arama hususunda isteksiz davranmlardr. Washingtonda ise uzun sre bir kararszlk hkm srmtr. Sava ii tehlikeli bir itir ne var ki askeri g gsterisinde bulunmadan meseleyi zmeyi de ABDnin konumu ile badatrmak mmkn gzkmemektedir. Savan maliyetinin oyunda rol alanlar tarafndan paylalmas, fakat askeri gcn znn ABDne ait olmasnn kesinlikle salanmas ynetimce benimsenmitir. Krize, Iraka uygulanacak meyyideler yoluyla zm aramak isteyenlerle silah zoruyla zm nerenler arasndaki mcadeleyi, atele oynamay tercih edenler kazanmlardr.

Gemite Birleik Devletlerin ve eriklerinin; kendilerini ou kez siyaseten gsz (bir baka deyile mdahaleye hazrland bir olayda desteinden yoksun), asker ve ekonomik alanda ise gl olduunu grdne ve sonu almak iin bu son iki silaha ska mracaat ettiine ahit olmaktayz. Uluslararas yasalara gre yrtlen barl abalara terr, asker gc, ekonomik potansiyelini bulatrdn biliyoruz. Ekonomik sahada zayflamasnn, elinden bu arpann sabun kp gibi kayp gitmesinin bir sonucu olarak silaha daha ska bavurur hle geldiini gryoruz.

Birleik Devletlerin silah zoruyla zm rettii olaylardan en son ikisi Orta Amerika ve Krfezde olmutur:

14

GR

Siyaset bilimciler ve danmanlar, bizim ihtiyalarmz ile bizim isteklerimiz arasnda bir mesafe brakrlar. Bunlardan ilkinin Ortadouda tezahr ettiini grmekteyiz. Bu blgede zengin petrol yataklar vardr. kincisinin ise Orta Amerikada tezahr ettiini gryoruz. Orta Amerikann ne strateji ve ne de ekonomi asndan bir nemi yoktur; zellii, ABDnin geleneksel hkmranlk snrlar ierisinde bulunmasndan kaynaklanmaktadr. Sadece isteklerimiz sz konusu ise taktik tercihler deiiklikler gsterebilir. Srekli olarak tartma konusu yaplan Ortadoudaki ihtiyalarmz ise ABDnin blge zerindeki mutlak hakimiyetini srdrmek ve bir bakasnn varlna rza gstermemek yolundaki iradesine meriyet kazandracak kadar hayatdir. ABD bu blgede ne yerli ve ne de yabanc bir gcn yeermesine izin vermez. Blgede bulunan petroln retimi ve datm btnyle ABDnin kontrol altnda olmaldr. Kurulan tezghta kendisinden ve yerli yabanc ortaklarndan gayrisi yer alamaz. Bu gerek, bu doktrin Uluslararas likilerin Birinci Aksiyomu olma mertebesindedir. Birinci petrol krizi esnasnda bu yolda yaptm uyarlar olaylar teker teker dorulad.4

Uluslararas sistemin bu zellikleri zaman ierisinde kendi bahanesini de retmi, Birleik Devletlerin dnyay terbiye etmesinin pek tabi bir olgu olduunu dillen- direnlerin says hzla artmaya balamtr. Bu tr ideolojik saplantlar, beyne vurulan bukalar sklp atlmadka ne gemii anlamak ve ne de gelecei kestirmek mmkn olmayacak. Yeni Dnya Dzeni gerekten biimlenmektedir, Sovyetler Birlii kmtr. Nfuz

15


alanlar yeniden belirlenmektedir. ABD, dnyann tmne hkmedebilecek bir asker gcn mmessili olarak tarih sahnesine km bulunmaktadr. Sovyetler Birli- inin boaltt alanlar ABD, Almanya ve Japonya iin cazip ekim merkezleridir. Bu ise ABDnin sorumluluk ve ihtisas alanna giren bir mesele olarak karmza kmaktadr. Ne var ki, ekonomisindeki zayflklar, grevini yerine getirmesini gletirmektedir.

ABDnin tarih grevini srdrmesini isteyenler faturann bakalar tarafndan denmesini istemektedirler. Devlet Bakan Lawrance Eagleburger, Kongrede yapt bir konumada domakta olan Yeni Dnya Dzeninin diplomasinin pratiine yeni bir kavram getirdiini, dzenin korunmas iin ABDnin yapaca mdahalelerin faturasnn bu iten kar salayan dierleri tarafndan deneceini ifade etmitir.

Uluslararas ekonomik ilikiler sahasnda pek saygn bir otorite, Krfez Krizinin, ABDnin uluslararas ilikiler tarihinde bir dnm noktas oluturduunu, ABDnin asker gcnn uluslararas destek gren bir ticar mal haline geldiini, uluslararas finans kaynaklarna sahip bir polis gcne dntn sylemektedir. Baz Amerikallarn meselenin moral boyutu ile ilgilenmesi; ordularnn bir paral askerler grhu hline getirilmesinden endie duymas yank yapmamaktadr. 1990l yllarda baka realistik seenekler mevcut deildir. Batl endstri devleri ve zellikle yerel ortaklar iin iyi olann, cmle lem iin iyi olduu varsaylmaktadr.3

Muhafazakr bir gazetenin ekonomi servisinin efi, meselenin zn yle zetlemektedir:

16

GR

Gvenlik pazarndaki tekel durumumuzu kullanp Avrupa ve Japonyadan ekonomik karlar salamalyz. ABD, Batnm gvenlik pazarnda temel ta durumundadr ve bu pazarda ABD ile ak atmaya istekli gzkmemektedir. yleyse, asker gcmzn, kiralayann hizmetine amade bir irket gibi kullanlmasnda bir saknca olamaz.

Burada irket kelimesi yerine k kelimesini kullanmak belki biraz ayp kaabilir ama ok daha uygun deceinden eminim. Yazar szlerine yle devam ediyor:

Bize Hesiyen sfatn lyk grenler, yani para karl her ii yapmaya hazr insanlar olduumuz sulamasn yapanlar bulunacaktr. Oysa onurlu, ok iyi eitilip donatlm, finansman kaynaklar salam, itibar yksek bir g iin bu tr sulamalarn bir deeri olamaz. Her kim ne sylerse sylesin, bizler yumruklarmz skp pazarlk masalarna indirmek zere hazr bulunmalyz. Avrupa ve Japonyadan verdiimiz hizmetin bedelini almalyz. Tahsilatmz dolayl yollardan gerekletirebiliriz, dorudan doruya da yapabiliriz. Ama mutlaka yapmalyz. Mevcut rolmz deitirmemiz de sz konusu olabilir. Ancak bu deiiklik, dnya ekonomisinin kontroln de, elimize geirdiimiz gn mmkn olabilir.6

Herkes tarafndan bu kadar aka ifade edilmemekle birlikte szn ettiimiz bu grler ynetim tarafndan da byk lde benimsenmektedir ve fiil olarak sonularm Krfez Krizi esnasnda gstermilerdir. ABD dzen empoze etme, istikrar koruma grevini dier zengin lkelerin madd ve manev destekleri ile srdrmelidir.

17


Petrol zengini lkelerin ellerindeki petro-dolarlar mutlaka ama mutlaka ve oluk-oluk ABD bankalarna aktlma- ldr.

Paralel yerel gelimeler fotorafa bir baka boyut eklemektedir. ABD ii blm ve dier aratrma gruplar; bilim adamlarndan yneticilere, teknisyenlerden sekreterlere kadar geni bir yelpaze zerinde deien vasfl eleman skntsnn giderek arttna dikkati ekmektedirler. Reagan dneminde balatlan sosyal ve ekonomik politikalarn eitim sisteminde ortaya kard kntnn, altyapda oluan yetersizliklerin bu duruma neden olduunu ileri srmektedirler. Kt gidiin n, gmen yasalarnda deiiklik, yapp lkeye dnk beyin gn cesaretlendirmek suretiyle alnabilir gr de yeterince salkl deildir. Bu yol denenirse kaliteli emein bedeli ykselecek, sonuta uluslararas dzeyde i yapan firmalar; aratrma, rn gelitirme ve tasarlama, pazarlama ve dier benzeri faaliyetlerini yabanc lkelere kaydracaklardr. Kalitesiz emek iin ekmek, para iin her ii yapmaya raz olunmas halinde ulalabilir duruma gelecektir. Bu tr beklentilerin gereklenmesi durumunda genel manzarann arz edecei deheti tahayyl edebilmek hi de zor olmasa gerektir.7 Bu sorular, muhtelif yollardan ilerideki blmlerde tekrar tekrar gndeme getirileceklerdir.

Dou ve Orta Avrupada gzlediimiz halk hareketlerinin baars, dnya genelinde zgrlk ve demokrasi yolunda verilegelinmi bulunan bitmek tkenmek bilmez mcadelelerin tarih bir sonucudur. Tm tarih boyunca bu yolda elde edilen baarlar; bir dzen kurma,

18

GR

mutedil bir iklim oluturma ve sonu itibaryla imtiyaza ynelik tehditleri snrlama ve caydrma amal abalara hz kazandrmtr. Sonu alabilmek iin izlenen yollar pek geni bir yelpaze zerinde yer almaktadr; ok geni kapsaml iddet hareketlerinden son derece lml kontrol aralarna kadar pek ok vasta sonu alabilmek iin devreye sokulmutur. Bu yntemler arasnda deer yarglarnn yaplandrlmasn, amel seenekleri8 ve dnceleri ve inanlar kontrol altnda tutmak iin alnan tedbirleri sayabiliriz.

Demokratik topluluklarda dnce kontrol kavram -veya demokratik bir toplulukta seeneklerin hiyerarik ve baskc zel kurumlar vastasyla yaplandrlmas- ilk nazarda elikili bir durum gibi gzkebilir. Bir topluluk, bireylerinin toplum meselelerinde stlenebildii aktif rol derecesinde demokratiktir. Dnceleri kontrol altnda tutuluyorsa, seenekleri birileri tarafndan snrlandrlmsa oynadklar roln anlaml bir rol olduunu sylemek doru olmaz. Kontrol, kontrolrlerin ve hizmetinde bulunduu kesimin elinde demektir. tesi kuru grltdr, sonuca etkisi olmayan varver-geliver eylemleridir. Ve ite bu bir elikidir, zle bir ztlamadr. Buna ramen, kurumsal aralarn pratii olan seeneklere esasl kstlamalar getirdii toplumlarda bile dncelerin kontrol altnda tutulmasnn gerekliliine inanan ok gl bir entellektel kesim mevcuttur. Bu tr fikirler ve yansmalarnn en gelimi olduu lke muhtemelen ABDdir. zgrlkler sz konusu iken pek ok bakmdan pek ok lkeden daha imrenilir bir durumda olduu grntsn tm dnyaya yanstmaktadr.

19


zgrlk ve kontrol konusu, ilerleyen blmlerde ele alacamz temalardan bir bakas olacaktr. lk ve son blmde zetlemeye altmz meselelerle ilgili baz gzlemlerimiz yer almaktadr. Blm 2den itibaren yeni yeni biimlenmeye balayan koullar karsnda etken ve edilgen kesimlerin, ABD ynetiminin huzurlarna gelecek olan beklentilerin ve problemlerin analizini yapacam: Geri kalan blmlerde amel demokrasi kavram, halk hareketlerine ve zgrlk araylarna kar taknlan ve eitli rneklerde kendini en arpc haliyle sergileyen tavr incelenecektir. rnekler, Orta Amerikadan ve sava sonras Avrupasndan seilmi olmakla beraber dier blgelere de kolayca genelletirilebilir. zlenen politikalar son derece geneldir ve kurumsal kklere sahip bulunmaktadr. Kasm 1991de kitaba eklediim Sonsz blmnde Krfezde ve sonrasnda olanlar ele aldm, bunlar yerel ve d politikay ynlendiren kurumsal faktrlere monte etmeye altm.

Bu konular imdiye kadar yazdm muhtelif kitaplarda inceledim. Bunlara yeri geldike bavuracam. Buradaki malzeme, ksmen Zeta (Z) Magazinede 1988den bu yana yaynlanan makalelere, genel olarak da baslmam belgelere; veya bu dnemde yaplm ve bir ksm konferans notu olarak yaynlanm konumalara dayanmaktadr. Bunlar zenle gzden geirilmi, tekrardan kanmak iin elden gelen yaplm, baz eklemeler gerekletirilmitir.

Aralk 1990

20

GR

Dipnotlar1. O zaman yaplan tartmalar iin Towards a New Cold War (Pantheon,

1982) adl eserime baknz. Ayn konu ile ilgili dier iki almam unlardr; Turning the Tide (South End, 1985); On Power and Ideology (South End, 1987), Alnt yaplm ifade M: J . Croiser; S. E Huntington ve J . Watanuki tarafndan hazrlanan rapordadr. Raporun bal, The Crisis of Democrasy (New York University; 1975).

2. Not (l) in referanslarna ve William A. Schwartz ve Charles DerberinNuclear Seduetion (University of California, 1990) balkl aratrmasna baknz.

3. Thomas Friedman, Behind Bushs Hard Line, NYT, Austos 22, 1990.Altnc Blme ve Birinci Blmn beinci ksmna baknz.

4. The Interim Agreement, New Politics, no 3 1976. Towards a NewCold Warun II ve 8 numaral blmlerine baknz. htiyalar ve istekler terimlerinin arasndaki farkm anlalmasn kolaylatracak muhtelif rnekleri buralarda bulacaksnz:

5. Mary Curtius, US asks allies to help pay for its continued leadershipBG, Eyll 20; David Hale, Kemper Financial Services (Chicago)nun ba ekonomisti, How to pay for the global policeman , Financial Times (London), Kasim 21, 1990.

6. William Neikirk, We are the worlds guardian angels , Chicago Tribune ekonomi kesimi, Eyll 9, 1990.

7. AP, Cornell niversitesi Endstri ve ii likileri Okulu tarafndanhazrlanan bir rapor, Eyll 9, 1990.

8. Bu modellerin ayrntl ve anlalr bir analizi ve kapitalist demokrasiiindeki yeri iin Joshua Cohen ve Joel Rogersin On Democrasy (Penguin, 1982), balkl almasna baknz.

9. Bunlarn arasnda Not (l)d e sz edilenler vardr. Ayrca u kaynaklara bkz.: Political Economy of Human Rights (Edward S. Herman ile, 2 cilt) (South End, 1979); Fatefull Triangle (South End, 1983); (Kader geni, letiim yy., 1st. 1993); Pirates and Emperors (Claremont, Black Rose, 1986); (mparatorlar ve Korsanlar, Akademi yay., 1st. 1993); Culture of Terrorism (South End, 1987); (ABD Terr: Terrizm Kltr, Pnar yay., Mart 1991) Manufacturing Consent (E. S. Herman ile birlikte) (Pantheon, 1988); Necessary Illusions (South End, 1989); (Medya Gerei, Tmzamanlar yay., 1st. 1994).

21

Souk Sava: Gerek ve Fantezi

ou kimse, ieride yaadmz gnlerin en nemliolay olarak Souk Savan son bulmasn gster

mektedir. Dolaysyla nmze u byk soruyu koymu olmaktadr: Srada ne var? Bu soruya yant verebilmek iin nce Souk Savam ne olduu sorusuna aklk getirelim. Bu temel soruya iki farkl adan yaklaabilmek olasdr. Bunlardan biri, ounluun zerinde mutabk kald deerlendirmedir; kincisi ise tarih gereklere bakmaktan ibaret olacaktr. ou durumda olduu gibi bu durumda da bu iki farkl yaklam, tarz farkl sonular beraberinde getireceklerdir.

I. deolojik Bir Yap Olarak Souk Sava

Konvansiyonel anlaya gre Souk Sava, iki sper g arasndaki bir atmadan baka birey deildir. Bu nok-

23


tadan itibaren farkl yorumlar ortaya kmaktadr. ok kimse tarafndan kabul gren Ortodoks versiyona gre Souk Sava, Sovyet saldrganl ve bunu kontrol altnda tutmak isteyen ABDnin uralarnn bir harmandr. atmann bir tarafnda bir kbus, te yannda ise zgrlklerin savunucusu vardr. Bu terim ilk kez 1990 senesinde Kongrede yapt bir konumada Vaclav Havel tarafndan kullanlm, dinleyenlerin cokun alklaryla karlanmtr. Daha sonraki yllarda ar sac John Birch Societynin mensuplar, sac fundamentalist vaizler, liberal Amerikal aydnlar tarafndan ska telaffuz edilir olmutur.1

Bir baka gre gre Sovyet tehdidi bir para fazla abartlmtr. Aslnda tehlike bizim sandmz kadar byk deildir. ABD politikalar, samimi niyetli olmakla beraber bir yanl anlama ve analitik hata zerine ina olunmulardr. i daha da ileri gtren bir baka gre gre, sper gler arasndaki atma, iinde ABDnin de bizzat rol ald bir srtmenin rn olarak ortaya kmtr ve ABDnin kabahati Sovyetlerinkinden daha az olmad gibi atma bir kbus ile zgrlklerin savunucusu arasndaki bir atma deildir, ok daha karmak boyutlar olan bir didiimdir: Orta Amerikada ve Karaiblerde olup bitenler bu iddiann canl ahitleridir.

Tm grlerin zerinde mutabk kald nokta, ABDnin kuatma ve caydrmay esas alan bir politikay kendisine rehber edindiidir. Ve nihayet Souk Sava son bulmu, dnya iki hasmdan birine kalmtr. Galip, Ortodoks versiyona gre her noktaya nfuz edebilme durumundadr artk.

24

SOUK SAVAJ: GEREK VE FANTEZ

Ortodoks versiyon, Nisan 1950de hemen Kore Sava ncesinde yaynlanan ABD Souk Sava dokmannda, NSC 68de yer alan grleri benimsemekte, Souk Sa- vam, zgr dnyann hayatta kalp kalmamasnn sonucuna bal bir gerek sava olduu yolundaki inanc hararetle savunmaktadr.2 Bu ifadeler, gerek Ortodoks versiyonun Souk Savaa ynelik konvansiyonel deerlendirmesinin ilk izlerini yanstmas ve gerekse bu ideolojik yaplanmalarn tesinde gizlenen tarihi gereklere k tutabilmesi asndan zerinde dikkatlice durulmasn gerektirecek niteliktedir.

Temel savn iskeletini oluturan fikir, ancak bir peri masalnda yer alabilecek kadar ocuksudur. Dnyada zt kutuplarda yer alm iki byk g vardr. Kelerden birinde eytan; dierinde ise melek. Bu iki varlk arasnda bir uzlama sz konusu olamaz: eytan, tabiat icab dnyann tamamm eline geirmeyi hedeflemektedir. Melein varln srdrebilmesi, ilevlerini yerine getirebilmesi ancak ve ancak eytann btn btn yok edilmesi, eytanln kknn kurutulmasyla mmkndr.

NSC 68de yazar Paul Nitze yle demektedir:

Kremlin, henz kendi kontrol altma girmemi topraklar zerinde hkmran olan ynetimlerin tamamm ya yerle bir etmek ya da btnyle kendi kontrol altma alp kleletirmekten gayrisini arzu etmemektedir. Kendisini bu hedefe nianlam, tm yapsn bu ama dorultusunda biimlendirmitir. Kleletirilen devletlerin asl grevi zgrln sesini kesmek olacaktr. Kremlin, bireylerin elinde bulunan glerin tamamnn kle devletlerin elinde toplanmasn hedeflemektedir. Bylece yeryznde kendi mutlak otoritesini hkmran klmay tasarlamaktadr. eytan, gcn silahtan almaktadr. Bu nedenle uzlama yollarn aramak, anlaarak bara ulalabileceini ummak hayaldir.

25


Oysa ABD iin durum tam tersinedir. ABDnin amac, insann onurlu ve deerli bir varlk olduu kabul zerine ina edilmi bulunan zgr toplumumuzun btnln ve devamllm salamaktr. Bu deerlerin tm dnyada hayat bulmasna yardmc olmaktr. Bizim toplumumuzda snrsz bir hogr, yasalara riayet yaylml bir farkllklar yelpazesi, her bireyin kendini zgrce ifade edebilecei, kendini gelitirebilecei bir ortam oluturup devamn salama konusunda kararllk vardr. nsanlar korkutulmaz, farkl olanlar cezalandrlmaz. Antipatik gelen fikirler bile hsn kabul grr. Toplumumuzu biimlendiren deer yarglarmz arasnda zgrlk ilkesi, hogr ilkesi, bireyin nemi ve hakkn arzuya stnl ilkesi vardr. Dnyaya bakmzdaki hogrmz cmert ve yapc katklarmz, uluslararas ilikilerdeki gz tok tutumumuz karmzda bulunanlar zerinde pek nemli etkiler yapacak zelliklerimizdir. Bu vasflarmzdan dolaysz olarak faydalanm bulunanlar kendilerini son derece ansla hissetmelidirler. Bizden uzun sredir yararlanan ve Inter-Ame- rican sistemini oluturmu bulunan Latin Amerika, szn ettiimiz ansl blgelere bir rnektir.

Aydnlk ve karanlk arasnda atma son derece nemlidir, yalnzca Cumhuriyetimizi deil bizzat maneviyatmz yok etmeyi hedeflemektedir. Bamsz kuramlara dnya genelinde ynelik bir saldr vardr. Konumuz, tm insanla ve karlarmza ynelik bu saldrlar karsnda lider roln stlenmemizi kanlmaz klmaktadr. yle bir ortam oluturabilmeliyiz ki Amerikan sisteminin yeerip boy atmas mmkn olsun.

26

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZ

Herhangi bir yerde bulunan herhangi bir zgr kurumun yenilgiye uratlmas demek, her kurumun yenilgiye uratlmas demektir. Dnyann en uzak keleri bile ynetimimiz dnda kalmamaldr. Almanya gibi, Japonya gibi nemli sahalarn, blnm bir dnyada tarafsz blgeler olarak kalmas ok zararldr; bu, Krem- linin dnyaya egemen olma plannn bir parasdr. Sovyetlerin Mihver kuvvetlerince iinin bitirilmesinden be sene sonra, bunlarn ABDnin hkmranl altnda ve Sovyet sisteminin hortlamasn imkansz klacak bir tarzda biraraya getirilmesi gerekir.

Sistemimizin btnlnn ve hayatiyetinin tarihimizin hibir dneminde olmad kadar ok tehdit altnda olduu varsaymn kabul ettikten, durumun, bamszlk sava verdiimiz gnlerdekinden, ngiliz birliklerinin 1814de Washingtonu igal ettii dnemdekinden daha karanlk olduunu iddia ettikten sonra yaplacak i, son derece ciddi tedbirleri gndeme getirmek olacaktr. Gney Korenin igali, Kremlinin dnyay igal niyetinin ilk aya olarak takdim edildi ve askeri harcamalar hemen drt katma karld. Korenin kaderi zerinde Kremlinin stlenmeye niyetlenmi olduu rol ne o gn akla kavumutu, ne de bugn aklk kazanabilmi- tir. Her ey toz-duman ierisinde olup bitti.

Bir yandan silahlanmann hzlandrlmas yolunda cokulu arlar yaplm, te yandan zgrlk ampiyonunun her bakmdan kle devletlerin her birinden daha gl olduu gerei gzden rak tutulmamtr. Dmann gc ile ilgili veriler abartlm, g kyaslamalarnn salkl bir tarzda yaplabilmesini engellemek iin sular

27


bulandnlmtr. Zihinleri kartrma yntemi Souk Sava boyunca uygulanmtr. Yaynlanan veriler bile ABDnin asker btesinin Sovyetlerin askeri btesini ikiye katladn, ekonomik gcnn ise drt kat daha fazla olduunu gstermektedir. Souk savan balang yllarnda Bat Avrupann ekonomik gcnn Sovyet- lerin ve yandalarnn toplam ekonomik gcnden daha fazla olduunu biliyoruz.

Bu iki zt kutbun sahib olduu askeri iktisadi gleri arasndaki dengesizlie karn kle devletlerin ynla avantaj vard. ok geri kalm olduklar iin ok azla, ok fazla ey yapabiliyorlard; gszlkleri gleriydi, sonu alc silahlaryd. Hem cceydi, hem spermen. Hangi lye vursanz bizden fersah geri idi; fakat akl almaz bir srat ve akl almaz bir gizlilikle ardarda sahneledii akl almaz taktikleri sayesinde yenilmez, yenilemez oluyordu. Pek esnekti, pek etkili bir sava makinesi ve ezen - tketen bir gt. Bir baka problem ise bu can dmanmzn zgr dnyada kendisine taraftar bulabil- mesiydi. zellikle Asya da ilgi gryordu. Avrupay savunmak, Afrikada, Asyada ve Latin Amerikada zgrlklerin hayat bulabilmesini salayabilmek iin Krem- linin diini trnan skmeliyiz. Bunun iinde askeri harcamalar olabildiine artrmalyz. Amansz dmanmzn lm ancak bu yoldan gerekleebilir.

Grevimiz, dnyann tamamn kontrolmz altnda bulundurmaktr; bu hedenle askeri gcmzn rakibimizin askeri gcnn ok tesinde olmas normal karlanmaldr, Sovyetlerin askeri gs bizimkinden ok azdr ama savunma, gereksinimlerinden de fazladr. Ge-

28

inite kalm ve Sovyetlerin gvenliini tehdit eder mahiyette gelimi herhangi bir olay yaanm deildir. Oysa bizi har kenin gerisinde dmanlarmz beklemektedir. Askeri gce, yalnzca canavarlara kar kendimizi savunmak iin deil ayn zamanda d politikamza destek olmad asndan da gereksinimimiz vardr. Halkla ilikiler dikkate alnmal, askeri ymamz savunma amacyla oluturduumuza kamuoyu inandnlmaldr.

Dmanlarmzn bizi bir atmaya mecbur etmesi durumunda savunma durumunda kalmamalyz, saldran taraf biz olmalyz. Kremlinin hkmranlk alannda kalan ynetimleri kertmek, tarafmza gemelerini salamak iin buralarda fesat tohumlarn yeertmeliyiz, klerini hzlandrmalyz ve bunu savaa kadar ii gtrmeden baarmalyz. Uzlama yoluna gitmemeliyiz, ama gerektiinde kamuoyunu yanmza ekmek iin yle yapyor gibi grnmeliyiz. Her trl tartma ortam, mevcut durumun koullarnn halka aikar klnmas olur ki bunun sonular hayrl olmayabilir. Ancak dmanmzn iini tamamyla bitirdikten, defterini iyice drdkten sonra masaya oturabiliriz.

Bu temel gayelere ulaabilmemiz iin kendi iimizde kuvvetli olmalyz. Ak tartma ortam, hogr, muhalefet boyutundaki arlklar bizim zaaflanmzdr. Bu zaaflarmz gidermeliyiz. Tolerans ihtiyac ile bask ihtiyac arasndaki fark renmeliyiz. Bu demokratik yaam tarznn nemli vasflarndan biridir. i birliklerimizi, sivil kuramlarmz, okullarmz, kiliselerimizi ve mad- yanm tamamn Kremlinin eytani emellerinden uzak tutmalyz. Kremlin bu unsurlar ayaklandrmak, ekono


29


mimizi, kltrmz ve siyasi yapamzt altst etmek iin kullanmay amalamaktadr. Vergiler artrlmaldr. Askeri amal olmayan federal harcamalar kstlanmal- dr. Askeri boyutu olmayan projelerin hayata geirilmesi ertelenmelidir. Bu askeri keynesyen politikalara, yerel ekonomiye de canllk kazandracaktr. Bu tr faaliyetlerin ekonomide sert dlere engel olabildii bir gerektir. Amerikan halk fedakarlk yapmaldr. Disiplinli davranmaldr. Baz karlarndan vazgemeye rza gstermelidir. Karlnda dnya lideri bir lkenin vatanda olmann keyfini sreceklerdir. Ekonomik durgunluun stesinden gelmi olacaklardr. Askeri sistem araclyla endstrilerini gelitirmi olmann tadna varacaklardr.

zgr toplumun amacndaki asalet ve kle devletin yapsndaki eytanilik bunlarn ftri zellikleridir ve tabiatlarnn bir neticesidir. Bu iddialar dorulamak iin tarihe ve belgelere bakmak gerekmez. Bize den, doruluklarn tahkik etmeden kabul etmek olmaldr. Aksine rnek getirenlere, ters ters konuanlara nem vermemelidir. Savlarmzn doru olduklarn gsteren rneklere gerek yoktur. Dnce dzeyinde tutmamzda, fazla kurcalamadan doruluklarna vatann ve milletin blnmez btnlne zarar gelmemesi iin inanmamzda yarar vardr.

Bu kavramlar halka benimsetilmi, istendii gibi d- nr-konuur hale getirilmitir. Foreign Affairsin editr William Hyland, lkbahar 1990 nshasnda yaynlanan bamakalesinde genel anlay yle tespit etmektedir:

30


Son elli sene.ierisinde ABD'nin d politikas muhaliflerinden vc dmanlarndan gelecek olas tehditlere gre biimlendirilmitir. Pearl Harbor basknndan bu yana Birleik Devletler srekli olarak ya savalarn ya da atmalarn ortasnda yaamtr. Son yarm asrda Birleik Devletler d politikasn ilk kez yeniden oluturabilme ansn yakalam bulunmaktadr. Ve artk Souk Sa- van souk nefesini ensesinde hissetmeden d politikasna yn verebilme durumundadr. 1941den bu yana ABDnin bandan dert eksik olmamtr. nmzde yeni bir dnem almtr. Umudumuz, bamza yeni oraplarn rlmemesidir. ABD acaba uzun sre evinde kalabilecek mi? Birleik Devletlerin nnde 1945cle bir seenekler demeti vard. O gnden bu yana bu tr bir ans ilk kez kapmz almaktadr. Amerika ve mttefikleri Souk Sava kazanmlardr...

Bu hesaba gre biz Gney Vietnam igal ederken nmzdeki alternatif yollar mevcut deildi. Bu igale elimiz mahkm idi. 1954te Guatemalann demokratik kapitalist hkmetini devirip o gnden bu yana lkenin ynetimini eli kanl katillere brakrken de, 1960tan bu yana Kbada ve 1980den bu yana Nikaraguada tarihin tank olduu en kanl terrist operasyonlar yrtrken de, Lumumbay ldrmenin ve yerine azndan bal deil ama kan damlayan Mobutuyu getirmenin yollarm arayp bulurken de ve nihayet Trujillo, Somoza, Marcos, Duvalier, gney krenin generalleri, Suharto, Gney Afrikann rk yneticileri ve daha nicelerine arka karken de nmzde baka seenek yoktu. Yaptklarmz yapmaya kader bizi mahkm etmiti. Oysa imdi dman yenilmiti. Bamza bela almasa sulh ierisinde yaayabilirdik. Ne var ki demokrasi akmz, baka lkeleri de demokrasinin nimetlerinden faydalandrma yolundaki azim ve kararllmz gene bamza i aacak gibi gzkmektedir. Kt adamn elinden zavall kz

31


kurtarmak gene filmin ba oyuncusuna decee benzemektedir.4

nmzde ilk kez birden fazla seenek vardr ve liberal hmanistlerin tavsiyesi dorultusunda hareket eder, nc Dnyada yapc programlar uygulamaya koyabiliriz veya tutuculara uyar, yardm etmeye demez bu yre insanlarn yoksulluklar ile babaa brakabiliriz. Georgia niversitesi Uluslararas ve Mukayeseli Hukuk Merkezi yneticilerinden Thomas Schoenbaum ise daha iyi ayarlanm ve eitlilik arz eden politikalarn nc Dnyamn karmak heterojen blgelerine uygulanmasn tavsiye etmektedir. Sovyet saldrganlnn ezici basks altnda geirdiimiz uzun yllar boyunca yapc politikalar izleyebilme ansmz olmamt. Oysa imdi Souk Sava nihayetlenmi ve zaferi iyi ocuk kazanm bulunmaktadr. Sovyetlerin, nc Dnya lkelerindeki komnist ayaklanmalara ve totaliter rejimlere ynelik uzun soluklu destek kampanyalarna son vermesini bekleyebiliriz. Bu, bize, izlemek zorunda kaldmz tatsz politikalara son verme ansn bahedecek bir gelimedir. Komnizmin genileme faaliyetleri artk son bulduuna gre, biz de, abalarmz bu yolda kardmz engellerden baka olumlu alanlara kanalize edebiliriz. 5Kamu oyundan gelen sesler de NSC 68de ileri srlen grleri destekler mahiyettedir. zellikle Sovyetler Birliinin varlk nedeninin gayrsma ve haklarna tecavz olduu yolundaki inan, son derece yaygn bir des- t&k bulmutur. Liberal ekoln ileri gelen simalarndan biri olan siyasi tarihi John Lewis, Bolevik ihtilalinden hemen sonra mttefiklerin olaya mdahalede bulunma-

32


larmn bir savunma hareketi olduunu ileri srmektedir. Aym gr paylaan Woodrow Wilson, Batnm amacnn Rus halknn elinden kendini ynetme hakknn alnmasna engel olmak olduunu ileri srmektedir. Fakat bizim belirlediimiz isimlerin zor kullanarak i bana getirilmesinin nasl olup da Rus halknn kendi yneticilerini semesi olarak nitelendirilebildii sorusunu yantsz brakmaktadr: Batnn mdahalesinin savunma karakterli olduunu iddia etmekte, gereke olarak da yeni Sovyet ynetiminin yalnzca Batmn deil tm dnya lkelerinin i ilerine mdahaleye hazrland, amacnn kapitalist dnyay tamamen ykmak olduu yolundaki savn ileri srmektedir. .

Birleik Devletlerin gvenlii t 1917den bu yana tehdit altndadr, 1950den bu yana deil. O gnden bu yana Sovyetlere yaplan her mdahale savunma amaldr, devrimlerini bize bulatrmalarna engel olmay hedeflemektedir.6 Gaddisin ada yorumu, Batnm Bolevik devrimi karsnda taknd tavrn felsefesini yanstr mahiyettedir. ABDnin Moskovada st dzeyde grev alm diplomatlarndan biri olan Dewitt C. Poole, Boleviklerin Amac Ne: zellikle Dnya Devrimi ile lgili Hedefleri Nelerdir? konulu bir konferansa verdii bildiride ABDnin hayat grevinin, dnya gemisini, bir kysnda yedi bal Sicilya canavarnn; dier kysnda ise Bolevik canavarnn bulunduu darack bir su yolundan emniyet ierisinde geirmek olduunu yazmaktadr. Poolea gre ulusal deil uluslararas bir karaktere sahip bulunan Bolevik hareket, tm dnya ynetimlerini basks altna almak istemektedir. 7 Bu nedenle Sicilya

33


canavarndan daha tehlikelidir. Dnya iki lmden birini tercih etmek durumunda kalrsa Bolevizmi tercih etmemelidir.

Oxfordlu tarihi Norman Stone, Souk Savam orijini zerinde ciddi bir aratrma yapmann gerekli olduuna bile inanmamaktadr; Sovyetlerin karakterinin 1940larda yaanan Souk Sava yllarnn varlk nedenini balbama oluturmaya yeterli olduu kanaatindedir. Sovyetlerin Dou Avrupadan ekilmesi; silah gcn savunmasna ancak yetecek seviyeye indirmesi ve ekonomik olanaklarn zorlamayacak politikalar izlemeye balamas; asker gc Sovyetlerin ok zerinde olan, her trl saldry kendi meru mdafaas iin yaptn ileri sren ve yasal hakk sayan Baty tatmin etmeye yetmemitir.8 J3atmn gndemindeki mesele, Sovyetlerin kendi iinde ve dnya genelinde estirdii rzgarlar kesmek ve kayda deer miktarlarda silah indirimine gitmek deildir. Mesele, Batnm kafasnda oluturduu Souk Sava kavram ve Sovyetlerin varlk nedenine kar taknd tavrdr.

Sol kesimde de ayn rzgarlar esmekte, ayn tezghlarda ayn trden kilimler dokunmaktadr. New Pepb- lic in ba editr Hendrik Hertzberg, Revizyonistlerin az kalabalk, ne dedikleri anlalmyor. Souk Savam esas nedeni totaliter ynetimdir, daha dorusu totaliter doyumsuzluktur. demektedir. Dahilde Sovyet totalitarizmi hereye kadir; hereyi gren, dehetli akll, her trl beeri gereksinime cevap verebilecek potansiyele sahip, dolaysyla kendisine rakip her trl kurumu yerle bir edebilecek bir cihan pehlivan olarak takdim edil

34


mitir. Darda ise dier tm sosyal ve politik sistemlerin fevkinde bulunduu, ancak kendisinin yaayabilecei, gayrisinin mukadderatnn yok olmak olduu havas baslm; tarih ahit olarak gsterilmitir. Ksaca ifade edecek olursak, Souk Savam nedeni, Sovyet sisteminin kendi i yaps ve zaman ierisinde mutlak baarsnn kesin olduu yolundaki inantr. Bu ideolojik bir meydan okumadr ve hogr ile karlanmas beklenmeme- lidir.9

ABDnin sosyal organizasyonunun ve gcnn ve bunlara elik eden ideolojisinin evrensel olduuna taraftarlar hararetle inanmaktadrlar. Bu inanca ters den herhangi bir gr kabul edebilmeleri olas deildir. Kar konulmas, tarihten getirilen rneklerle zerine glge drlmesi ho karlanmaz. Hl byle olunca ABD tarafndan sistemini ve ideolojisini gelitirme amacyla atlan her adm savunma amal saylr. Revizyonistlerin tarihten getirdii rneklere kulak almamaldr. Bunlarn ipe sapa gelir olmadklar besbellidir.

Gazeteciler de ayn tavr benimsemilerdir. Washington Postda savunma harcamalar ile ilgili olarak kan bir haberde Sovyet tehdidinin ortadan kalkmasyla beraber dnya yeni bir dneme girmitir: Saldrgan ve yaylma Sovyetleri 40 yl sreyle kendi etki alan iinde tutmak iin verdiimiz uratan sonra dnyay yaylmc ve dman Sovyet Blokunun hmndan koruyan muhasara doktrinimizi yeniden gzden geirmeliyiz. Toplu- mumuzun gvenliini salayan organizasyonunu yeniden deerlendirmeliyiz.10 denilmektedir: Bizim, dnyay Sovyet saldrganlndan korumakla grevli olduu

35


muz yolundaki iddialar aksiyom mertebesinde gerekler olarak kabul grmektedir, aksine dnceler yeereme- mektedir.

Entellektel fuarda da zgrlklerin savunucusu n u n asaleti zerine toz kondurulmamaktadr. Oxfordda modern tarih profesr olan Michael Howard unlar sylemektedir:

200 senedir Birleik Devletler, Aydnlanma dneminin ideallerine olduu gibi sadk kalm, uygulamada sapma gstermemitir. Allahn insanlara verdiine inanlan haklara duyduu sayg, toplanma ve konuma zgrlklerine, serbest giriim hakkna ve insann en mkemmel yaratk olduu inancna kar gsterdii duyarllk ve bunlarn evrensellii yolundaki inancndaki samimiyet her trl vgnn tesindedir.

deal toplum tasna neredeyse demek zere olan bu lkede sekinlerin etkisi olduka snrldr. Ne var ki dnya bu muhteem varl yeterince takdir edememektedir. ABD, baarlaryla, cmertliiyle ve kinci Dnya Savandan bu yana sergiledii asil davranlaryla hak ettii yeri maalesef elde edebilmi deildir.11 Bunlar, Sayn Howardm deerlendirmeleridir. Biz, dilerseniz, bir de ABDnin el atmasyla Cennet(!)e dnen kelerde bir tur atalm. Hindiin, Dominik Cumhuriyeti, Filipinler, El Salvador, Guatemela hemen akla gelen rneklerden birka tanesidir. Son iki yz sene ierisinde Allahn insana verdiine inanlan haklarna zarar gelmesin diye bu lkelerde neler yapldn birer birer hatrlatalm. Kle ticareti srdrlm, insanlar bir eya gibi alnp satlmtr. Siyahlara oy hakk tannmamtr. Yerli halkn k

36


kn kazmak iin soykrm uygulamalar yaplmtr. Filipinlerde yzbinlerce insan katledilmitir. Milyonlarca Hindiinlinin, 200.000 Orta Amerikalmn lm bu medeni hemcinslerinin eliyle gereklemitir. Bunlara daha nicesini rnek olarak eklemek mmkndr: Ne var ki dogmatik fikirlerin yannda bu tr rneklerin bir hkm olmamaktadr.

niversite evresinden bir baka rnek alalm. ABD hkmetinde Vietnam Savana kar ilk muhalefeti balatanlardan biri olan ve u sralarda Gney Carolina niversitesinde Halka likiler Profesr alarak grev yapan Paul Kattenburgun Vietnam Travmas balkl almasn ele alalm.12 Kattenburg, Amerikan geleneinin ve uygulamadaki yansmalarnn temel zelliklerini incelemekte, Amerikay Amerika yapan faktrlerin bir analizini vermektedir. ABDnin ulusal zelliklerinin biimlenmesinde prensiplerin ve ideallerin nemli bir rol oynadna iaret etmektedir, sperg roln herkesten farkl oynamasnda bu durumun nemini vurgulamaktadr. Bu prensipler ve idealler lkeyi neredeyse yoktan ortaya karan Babalarmdan kendilerine miras kalmtr. Rafine edilmelerinde, gelitirilip geniletilmelerinde John Adamsdan Theodore Roosevelte, Woodrow Wilsondan Franklin Roosevelte kadar nicelerinin katks bulunmutur. Bu prensipler, ktay batan aa kurarken, Ku- zey-Gney ihtilafna are ararken, zgr giriimci ruhunun rehberliinde hayatn izgisini vahetten medeniyete dntrrken, Birinci ve ikinci Dnya Savalarnda kelle koltukta savarken defalarca ve defalarca test edilmilerdir, Amerikallara yaamlar boyunca rehberlik etmilerdir.

37


te bu miras Amerikann sperg roln oynama tarzn biimlendirmektedir. Amerikan zihniyeti hileden ve yalanclktan rizdir. Amerikan zihniyeti her trl klelie kardr; o bir kurtarcdr.

Bu tr bir zihin donanmna sahip bulunan kimse kendisini daha stn grme ihtiyacnda olmad gibi yle hareket etme ihtiyacnda da deildir. Bir kimsenin inancn ve deer yarglarn bakasna empoze edebileceini de dnmez. nk o kimse kurtarcnn mutlak manada stn olduuna; kapasitesinin kendisininkinden ok stn olduuna inanr. Bu adan baknca ABDnin zellikle hemen sava sonras yllarda oynad sperg rolnn bir retmen, bir profesr, bir akld- ne, bir kurtarc roln andrmasn yadrgamamak gerekir. Hi kuku yok ki profesr son derece gldr, birikimlidir, yeteniklidir btnyle tarafszdr. Ayrca Amerikan spergc gibi profesr de rencilerin hayatlarna karmada gibi kaderlerini tayine de kalkmaz. Onlar davranlarnda serbest brakr. Bize Amerikann bir sperg olarak iinde bulunduu psikolojik ortam ve faaliyetlerini anlatr. Hindiine mdahalesinin niinleri- ni ve nedenlerini sergiler. Zihnimizde, sperg rolnde ABDnin gsterdii performans ile bu iyi niyetli fakat bencil olduu her halinden belli profesrn retilerini birlikte gtrecek olursak doruyla bilgilendirilmi ve doru yola yneltilmi renciler olmann mutluluuna erimi oluruz. Szlerimiz de alay olmad gibi karikatr izme gibi bir niyetimiz de mevcut deildir. Gayet ciddiyiz ve literatrde ciddi ciddi zikredilenler bizim sylediklerimizden farkl deildir. stelik bunu syle

38


yenler deli de deildir. Akl banda, saygn ve stelik bir ksm ynetime de muhalif kimselerdir. Hl byle olunca New York Timesm ileri gelenlerinden biri olan James Restonun emekli olurken syledii u szlerde hayretle karlanacak herhangi bir husus olmasa gerektir: ABDnin zgrlkleri savunmak iin yaptklaryla kyaslanabilecek iler yapm bir baka devletin tarihte var olabileceine ihtimal vermiyorum. Reston, grev banda iken de ABDnin zgrlk mcadelesinde kalemiyle aktif grev alm, 1965de Hindiinde yrtlen katliamlara arka km, ABDnin Gney Vietnamn krsal kesimlerinde 1967 senesinde yrtt temizlik harektnn, Gney Vietnamn yapmak istemediklerini yapmaya asker gcn zorlayamayaca ilkesine gre yapldm ifade etmitir.

Burada da Bat medeniyetinden yansmalar, bireyin devlete deil ama Allaha ait olduu, dolaysyla hibir beeri g tarafndan ihlal edilemeyecek haklara sahip bulunduu yolundaki inancn izdmlerini grmekteyiz.13 Hkmet szclerini resm beyanlarnda, medyadan, siyas yorumculardan, niversite evresinin pek geni bir kesiminden derlenip toparlanp ortaya karlabilecek resm doktrini, Orta Amerika Ulusal Bipartizan Komisyonu tarafndan hazrlanan rapordan aldmz u cmlede bulmamz olasdr: Yirminci yzyln ikinci yarsnda ABDnin uluslararas ilikilerde gtt ama ibirliidir, hegemonya veya smr deildir; ortaklk kurmaktr, atma karmak deildir; herkes iin onurlu bir yaam temin etmektir, istismar deildir. Walter Laqueur ve Charles Krauthammer unlar yazmaktadr:

39


ABD, Sovyetlerden farkl davranm, herhangi bir kimseyi belirgin bir siyas, sosyal veya ekonomik sistemi kabule zorlamam tr." Samuel Huntington ise unlar sylemektedir: Amerikann dier topluluklar zerindeki etkisi zgrlkleri, oulculuu ve demokrasiyi gelitirmek eklinde tezahr etmitir. Amerikann gc ile prensipleri arasndaki uyumazlk, dier topluluklar zerindeki Amerikan etkisine uygulandklarnda hemen yok oluverirler. Pek saygn bir neoliberal olan Krauthammer, Franklin Delano Rooseveltden Lyndon B. Johnsona kadar tm ABD cumhurbakanlarnn tm dnyada zgrlklerin gelimesi ve daha adil bir dzenin tesisi iin aba harcadklarnn garantisini vermektedir. Reagan Doktrininde de yer alan bu ilkenin gereklemesi iin cann verenlere ABDnin de her trl destei verdii ileri srlmektedir. Reagan bununla da yetinmemi, Amerikan stili sosyopolitik sistemleri de nc Dnya lkelerine empoze etmeye almtr. Onun bu yoldaki abalar, ABDnin herhangi bir kimseyi belirli bir siyas, sosyal veya ekonomik sisteme yneltmeye niyeti yoktur yolundaki iddialara zarar vermemi, ii kitabna uydurmak olanlar tarafndan efendinin uan tutarlla ars olarak deerlendirilip geitirilmitir.14

Amerikallarn kendilerini vgyle anlatan mesajlar o denli fazla ve ylesine geni bir yelpazeye yaylmtr ki, burada artk bunlardan dara fazla szetmemiz bir fayda temin etmeyecektir. ABDnin nc Dnya lkelerinde yaptklarndan tek maksadnn buralardan Sovyet hegemonyasn skp atmak ve beeri deerlerin bayrann ykselmesini salamak olduu yolundaki iddialara inanan ok ise de, rnekleriyle ispata yanaan pek azdr,

40


Bu amalar, NSC 68in gerekeleridir: aksi iddia edilemez gereklerdir, fakat gerekleip gereklamedikleri phelidir. Olaylara gereki bir adan bakan, duygusallklarndan ve artlanmlklarndan arnm tarihiler, tarihi gereklerin ABDnin iddialarn dorulamadn gstermektedir. Hans Morgenthau, ABDnin lke iinde zgrlkte eitlik ilkesini yceltmek ve dnyann olabildiince byk bir kesiminde hkim klmak yolunda verdii mcadelenin somut rnekleri, amalarla uyumamaktadr demektedir. Ne var ki modele uymayan rneklerle ortal kartrmak da bir fayda vermemekte, talarn yerine oturmasna hizmet etmemektedir. Tarihi kaytlar ise realitenin keyfimizce arptlm halini yanstmaktadr.15 Genel anlay, kendi kendimizi tatmin etmekten ibaret. Yabanclarn gereki kritiklerine kar kapmz kapal.

Din boyutu ihmal edilmi gibi gzkse de din ile devlet arasnda arpc paralelliklerin kurulmas ihmal edilmemitir. Devlete tapnmak, laik bir dinin doumu sonucunu beraberinde getirmitir ve papazlarn grevini entellekteller almtr. Bat kltrnn en ilkel sektrleri ii pek ileri gtrmler, bir takm formlar put mer- tebine ykseltmilerdir. Bayrak, bunlardan biridir. Devlet bir bakasdr. Her ikisine de sz syletilmemektedir, uruna lneceine dair yeminler ocuklara ettirilerek artlandrlmaktadrlar. Allah ve devlet ayn dzeye ekilmilerdir. kisinin ad birlikte anlr olmutur. James Restonun namelerinde duygusallnn zirvesine kan dinleyici, Allahn istediklerini yerine getirmek iin lmeye hazr olduunu dile getirmektedir. Bu kadar kaba

41


bir fanatizmin ABDinde zirvesine ulam olmasn normal karlamak gerekir. Halkn kendi eliyle ina ettii devlet basksndan kan yollarndan biri olarak ele alp yorumlamak gerekir bu kaba fanatizmi.16

2. Tarih Bir Sre Olarak Souk Sava

Souk Sava dnemine bir baka yaklam tarznn zn, mantk yaklamn tek bana yeterli olmayaca, yaanm olaylarn da birlikte ele alnmasnn gerekecei anlay oluturur. Bu durumda Souk Sava dnemini oluturan olaylar ele alp incelememiz gerekecektir. Bu yolda ilerlemeye baladmzda allagelmi anlayla, kabul edilegelinmi sylemlerle uyumayan pek karmak ve pek ilgin bir resimle karlarz. Ayn aratrma yntemi, Souk Sava sonras dnemin, taktikleri ve propaganda aralar bir yana, kurbanlar asndan daha nce yaanm tatsz-tuzsuz dnemlere ne kadar da ok benzediinin iaretlerini ve sebeplerini de bize sunacaktr.

Eer Souk Sava mttefiklerinin ve ortaklarnn desteklerini de arkalarna alm iki sper g, ABD ve Sovyetler Birlii arasndaki bir atma olarak tarif eder ve tesini kurcalamaz isek o zaman bugnk Sovyet- lerin sahneden ekilmesiyle olumu durumu ABDnin bir zaferi olarak deerlendirebiliriz. Soru, Souk Sava dneminin nasl yorumlanaca sorusudur ve yantlarnn elde hazr olduunu kabul eden bir anlayla soruna zm, soruya yant getirebilmek olas deildir.17 Biz aksi istikamette davranmak, izgilerine, karakterine, yn

42


lendirici glerine ve motiflerine ve kinci Dnya Sava- nn bir rn olarak ortaya kan iki kutuplu dnyann yaammz zerindeki belli-bal etkilerine yakndan bakmak istiyoruz. Bunlar incelenmeye deer nemli tarihi olaylardr. Dou-Bat atmasnn genel tablo ierisinde yerini nasl bulduu sorusu; bir aratrma meselesidir, bir artlandrma vastas deildir; niyetimiz, gerek olana ulamak ise. Souk Sava dnemini anlamak iin olaylarn anlamak yetmez, bu olaylarn gerisinde yatan faktrleri de anlamamz gerekir. Olaylarn bir plan dahilinde dkmn yapmak iimizi kolaylatracaktr. Souk Sava dneminin kendisine zg koullarnn izlenen politikalar ne lde etkiledii ve geleneksel kurumsal taleplerin hangi derecelerde gnn koullarna uyarland sorularnn yantlarn bilmek istiyoruz. Bu yantlar ortaya karabilmemiz ise Souk Savam tipik olaylarnn ve ardnda yatan faktrlerin varolagelmi standart uygulamalar ve dnce kalplar ile nasl kyaslanabileceini bilmemizi gerektirir: O gne hakim olan ideolojik yapy ve ileyi tarzn, Souk Savaa ynelik allagelmi anlay ve gereklerle badama derecelerini de bilgi daarcmza dahil etmemizde yararlar olacaktr.

Souk Sava dnemine aklmzda farkl sorular olarak yaklatmzda bize sunulan klasik grntnn var olduunu grmekle beraber btnn yalnzca bir parasndan ibaret olduuna, btnn tamam olmadna ahit oluruz. Souk Savam tipik olaylarna ve uygulamalarna baknca gerein kendini gstermeye balad grlecektir.

Olaya Moskova asndan bakalm: Souk Sava, Na-

43


zilerin esaretinden kurtarlp Kremlinin diktas altna verilmi Dou Berlin, Budapete, Prag ve daha nice kentte Sovyet basksnn temsilcisi olarak dolaan tanklar tarafndan resmedilmektedir. te yandan Afganistan igal edilmi, Sovyet askeri yaylmacl iin bir baka yn daha ortaya karlmtr. lke ierisinde ise Souk Sava, Ekim 1917 Bolevik darbesinden ald gcn asker- brokrat kadronun bir iyice pekitirmesini salamtr. ABD asndan ise Souk Sava dnya genelinde yaylmacln, saldrganln ve devlet terrnn bir tarihi dkmnden ibaret olmutur. rnekleri saylamayacak kadar oktur. lke iinde ise Eisenhowerm temelini att askeri endstri kompleksi kk salp boy atmatr. NSC 68de tavsiye olunan ilalar alnm, zenginin daha zengin olduu yllar fukaralara da gvenlik emsiyesi sunulduu kandrmacas ile geirilmitir. Halktan ald vergiler ile ileri teknoloji retimini stlenmi sava endstrisini destekleyen, devleti sava endstrisinin hazr mterisi konumunda tutan, krl sahalar zel sektre brakmaya kararl bir devlet mekanizmasnn arklar t- kr-tkr iletilmitir. Pentagon, NASA ve nkleer silah retimini kontrol altnda bulunduran Enerji Departma- nnn ibirlii sonucu byk fonlar ileri endstri ekonomisinin birer paras olan bilgisayar endstrisine, elektronik endstrisine aktlmtr. 18Souk Sava, halkn parasnn planlanan noktalara aktlmasmda, Serbest Giriimciler olarak ve gururla takdim edilen kesimin layk olduundan fazla kazan salamasnda nemli katklarda bulunmutur.

Gerek Kennedy ve gerek Reagan, NSC 68de dile geti-

44

rilen tavsiyelere sadakatle riayet etmi, asker harcamalarn, ABDnin dardaki gcnn varln koruyabilmesi ve ierde ekonomiye canllk kazandrmas iin kanlmaz olduu iddiasna hararetle sarlmlardr. Hep ayn az kullanmlardr. Kennedy, tek boyutlu ve acmasz bir fesat yumann bizi yok etmek zere harekete geme hazrlnda olduunu sylemi; Reagan, eytan mparatorluu nun dnyay ynetmenin yollarn aradn ileri srmtr. 1980lerin ortalarnda ahit olduumuz gibi politik izgilerdeki deiikliklere paralel olarak yaygarann dozajnda dmeler olmutur. Bu dlerde, asker harcamalarn neden olduu ekonomik kntleri ve bte aklarn tamir etme ihtiyacnn byk lde etkili olduunu grmekteyiz.

Tarih kaytlara bir gz atacak olursak NSC 68in slbundaki yakkszln gerisinde yatan gerekleri grebiliriz. Kapitalizmin yaayabilir bir sistem olduu yolundaki grlere Byk knt bir son vermitir. zel sektrn varln srdrebilmesi iin devletin, zaman zaman da olsa, mdahalesi kanlmazdr. Nitekim lkenin kalknma srecinde hep byle olmutur.19 Kapitalizme kazandrld ileri srlen yeni boyutlarn ie yaramad, kntden ancak devlet destei ile kla- bildii grlmtr. Bu ders irket yneticilerine Keynes tarafndan deil, bizzat Washington tarafndan uygulamaya konulmu bulunan szm ona totaliter kumandal sava ekonomisi tarafndan retilmitir. Genel beklenti, devletin mdahalesinin olmamas durumunda tketicilerin talebinin tatminini takiben knt gnlerine tekrar dnlecei dorultusundayd. 1948 senesinde bu

SOC.UK SAVA: GEREK VE FANTEZ

45


beklentinin ilk esintileri gelmeye balad. Devlete desteklenen tarm rnleri Japonya ve dier lkelerde pazar buldu. Fakat pazar bulamamas durumunda endstriyel retimin tehlikeye gireceinden endie edilmekdeydi. NSC 68de bu endie dile getirilmi, asker mahiyetteki Keynesyen tedbirlerin uygulanmamas durumunda ekonomik faaliyetlerde ciddi boyutlarda dlerin yaanacandan sz edilmitir. Bu programlarn mttefiklerin ekonomisine de katkda bulunaca, ABDnin snai mamullerinin pazar bulmasn gletiren dolar uuru- munun bu yoldan kapatlaca umulmutur.

NCS 68in fedakrlk ve disiplin ars ve sosyal programlarda ksntya gidilmesi yolundaki uyarlar yukarda szn ettiimiz grlerle mutabakat halindedir. Tam bask ve birliklerin, kiliselerin, okullarn ve dier potansiyel muhalefet kaynaklarnn kontrol altnda tutulmas ihtiyac da ayn ereve ierisine dmektedir. Halkn byk lde politize ve organize olmas ticaret aleminin keyfini byk lde karmt. O gnlerde yaananlar Vietnam Sava sonrasnda da tekrarland ve demokrasi krizi olarak isimlendirildi. Ayn krizi Birinci Dnya Savandan hemen sonra da grmekteyiz. Fler halde de yant ayn oldu. Wilsonun Kzl Paniki (Red Scare), kinci dnya Savanm McCarthyism bal altnda toplanan baskc rejimi (gerekte McCarthyden nce sahneye kan ve i adamlar ile liberal Demokratlar tarafndan desteklenip ii sendikalarnn, alan snfn kltrnn ve zgr dncenin anna ot tkamay gerektiinde g kullanarak baarmay amalayan ve kendi lmn kendi hatalaryla hazrlayan bir kampan

46


ya), Kennedy ynetimi tarafndan balatlp halefleri tarafndan erevesi geniletilerek derinlii artrlarak srdrlen ve bamsz siyas partilerin ve halk hareketlerinin bask yoluyla kontroln amalayan ulusal siyas polis programlar devreye sokuldu: Savalar ve dier krizler, halk dnmeye ve hatta organize olmaya zorlayan faktrlerdir. Gelimelerin kodamanlar aleyhinde cereyan etmesi, siyaset arenasndaki ve kltrndeki tekellerine zarar vermeye balamas, hkmeti bask yapmaya aran davetiyelerin saysnn artmasna neden olmaktadr.20 NSC 68in antidemokratik yaps daha geni kapsaml taahhtleri de iermektedir.

NSC 68, ABDnin dnya liderlii grevin soyunmasn, dnyann en cra kelerinde bile hkmran olmasn ve tarafszlk belasn yok etmesini isterken gerekidir de. Bu bakmdan ABDnin asker ve ekonomik adan tarihte benzeri grlmemi bir baarnn mmessili olduu ve bu avantajl durumunu kullanmasnn gerektii esasna dayal daha nceki planlama kararlarn da onaylar grnmektedir.

aleminin akl banda kesimi, Souk Sava sistemini srkleyip gtren yerel faktrlerin- farkndaydlar. niversite evreleri iin de paralel durum sz konusu idi. ABDnin muhasara altnda tutma politikalar ile ilgili olarak yapt bir almada John Lewis Gaddis unlar sylemektedir:

ABDnin muhasara politikas, ne Sovyetlerin yaptklarnn ve ne de dnyann herhangi bir kesinde olup bitenlerin deil ama Birleik Devletlerde faaliyet gsteren dahili glerin bir rndr... lgin olan, muhasara

47


stratejilerini belirlerken ekonomik mtalalar ayar eden nceliklerin dierlerini saf d brakma pahasna nelere tannddr.

Rasyonel politika oluturucular ve analizciler arasnda yaygn olarak kabul gren ve Rusyann bir asker g olarak deil ama bir siyas g olarak bizi tehdit ettii yolundaki George Kennanm grne Gaddis de katlmaktadr.21 Gaddis, hikayenin tamamnn bundan ibaret olmadn sylemekle beraber Sovyet tehdidine ynelik caydrc ve snrl tutma politikalarnn oluturduu genel ereve dna kmaya pek niyetli gzkmemektedir.

Souk Savam temel olaylar ve etkileri, hemen yukarda szn ettiimiz kategorilere der. ok daha karmak etkileri de olmam deildir. ABDnin kendine hedef setii noktalara ynelik Sovyet tehditleri ve saldrlar pek clz kalm olmakla beraber bir dereceye kadar etkili olmutur da. ABDnin, zellikle de ilk yllarda, nc Dnya lkelerinde gerekletirdii mdahalelerin amac devlet destekli kapitalist ekonomiler iin pazar temin etmekti ve Bat Avrupa ile Japonyada ayaa kalkmaya balam bulunan endstriler iin mteri bulmakt. Souk Savam bir baka faydas da ABDnin mttefiki olan sanayilemi lkelerde bamsz politikalarn, ii ve dier kitle hareketlerinin kontroln kolaylatrm, bylece ABD ile birlikte o lkelerin sekinlerinin keyfine keyif katm olmasdr. NATO glendirildi. Bir tarihinin tespitine gre NATO, ABDne, mttefiklerim alda tutma ve tarafsz kalabilmeyi gletirme fonksiyonlarn ifa hususunda byk kolaylklar salad; Rusyaya kar

48

yararl olmas da iin cabasyd.22Soul< Savam gerekleri ile pek az badar olmasna ramen, kovansiyo- nel doktrinde srar emeyi ancak bu k altnda anlayabiliriz. Gerek Sovyetlerin nc Dnya lkelerinde giriip eline yzne bulatrd asker hareketler ve gerekse Pentagonun ABDnin karlarn tekrar tekrar gzden geirirken tespit ettii gerekler; Sovyet tehlikesinin ok abartldn, problemlerin yanl anlaldn; ideallerin ve bunlara elik eden aksiyonlarn yanl yerlere yerletirildiklerini gstermitir. Buna ramen elde hazr tutulmular, gerektiklerinde raflarndan ekilip tekrar-tekrar kullanlmlardr, Gereklerle badamazlklarna ramen kendilerinden beklenen etkiyi gstermekte kusur etmemilerdir.

Anlalmas, bu adan bakmazsanz pek kolay olmayan bir baka deerlendirme de, izlenen gvenlik politikas ile gvenlikle ilgili meseleler arasndaki ilgisizliktir: En sradan olaylar bile malzeme olarak kullanlarak tehdit senaryolar yazlm, Souk Savaa itibar kazandrmaya allmtr. te yandan son derece nemli baz tehditler umursanmamtr. Bizzat kendi varln tehdit etme noktasna gelmi bulunan silahlanma faaliyetlerine srekli olarak arka kan ABD, silahszlanmaya iltifat etmemi, bu yolda nne kan frsatlar elinin tersiyle geri evirmitir. ABD ve medya, asker faaliyetlerle ilgili kontrollerin Sovyetlerin reddedeceinden emin olduklar koullar altnda yaplmas iin srarl olmulardr.

Washington ve ortaklar, Sovyetlerin kimyasal ve kimyasal olmayan silah retimlerini kontrol isteini geri evirmi, denizaltlarn saysnn ve tadklar fzelerin


49


tahrip gcnn azaltlmasna, bu tr bir tehdide Sovyet- lerden ok kendisinin ak olmasna ramen kar kmtr. Gerek karadan ve gerekse denizden atlan nkleer balk tayan fzelerin saysnn azaltlmas tekliflerine yanamamtr. ok daha nemli olmak, zere siyas istikrardan cden korkarcasma korkulmu, elde fener bela aranmtr. Nkleer sava tehdidini gndeme getirebilecek meseleler bile srarla kanm, barl zmlerden uzak durulmutur. Ortadouda yaananlar bu sylediklerimizin en arpc rnekleri arasndadr. Gvenlik politikalarn gvenlikle ilgili faktrlerin belirleyeceini, sanan kimseler iin bu srarl hatalar artc olabilir. Oysa saikler bakadr. Hemen her vakada gvenlik politikasnn, devleti byk lde denetimi altnda bulunduran zel sektrn glendirilmesi ve yer krede salnp boy atmasnn salanmas esasna gre belirlendiini grmekteyiz.23 Dnyann gvenliinin yeterince tehdit altnda olduuna kamuoyunun inandrlmas, devletin politikalarn bu tehlikelere gre ve mutlaka ve mutlaka zel sektrn korunup glendirilmesini salayacak tarzda tanzim etmesi esas olarak alnmaktadr.

Olaylara bu pencereden bakacak olursak siyas liderlerin sperglerin atma riskini azaltacak frsatlara neden srekli olarak srtlarn evirdiklerini, ulusal gvenlii artracak anslar kullanmadklarn daha iyi anlarz. 1952 senesinde bir frsat ortaya kt. Kremlin, iki Almanyann birletirilmesi ve tarafszlatrlmas teklifinde bulundu. Ekonomik politikalarla ilgili olarak herhangi bir koul ne srmyor, temel insan hak ve zgrlkleri ile ilgili her trl garantiyi vermekten ekin-

50

miyordu. Bunlarn arasndaki konumada, basn, inan, toplanma ve her trl siyas konuda dilediince yer alma zgrl mevcut idi. Demokratik partiler ve organizasyonlar serbeste oluturulabilecekti. ABD ve mttefikleri verdikleri yantta, Almanya ile Polonya arasndaki snrla ilgili baz itirazlarnn bulunduunu bildirdiler, birletirilmi Almanyann NATOya dahil edilmesinde srar ettiler.

Henz birka sene nce tek bana Sovyetlerin altn stne getiren Almanyann NATOya dhil edilmesini Moskovann kabul edebilmesi dnlemezdi. Ayrca Sovyet teklifinde seimlerle ilgili maddelerin yeterince ak olmad ileri srld ve teklif uzlama yollar aranmadan aceleyle reddedildi. Bu frsatn karlmasndan znt duyanlardan biri olan James Warburg, teklifin reddedildii 25 Mart tarihine kadar 10 Mart tarihli teklifin ne varlndan ve ne de ieriindien kimsenin haberdar edilmediine dikkati ekmektedir. Ynetimin bu tu- / tumunda, 1952 Karlkl Gvenlik Anlamasn Senato Dilikiler Komisyonundan geirme abas iinde olan hkmete yardmc olma arzusunun yattin ileri srmektedir. Sovyetlerin bar tutumundan haberdar olunmas durumunda Batnm yeniden silahlandrlmas iin 7.5 milyar dolarlk bir askeri harcamay ngren bir plann kabul grmesi imkanszlaacakt. Tm senaryo, iki Almanyann birletirilemeyecei esas zerine ina olunmutu.24

Kremlinin teklifi kabul edilmi olsayd Sovyet Blo- kundan kaynaklanan Batya ynelik tehditlerin rzgar kesilmi olacakt. 1953 senesinde Dou Berlinde Sovyet

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZt

51


tanklarn gremeyecektik, Berlin duvarnn ina ediliine, Macaristann ve ekoslavakyanm igali olaylarna da ahit olmayacaktk. Ne var ki bu arada ABDnin evirdii dolaplara, baskc politikalarna, sava makinalanna akan milyonlarca dolara, asker gce dayanarak kurulmu ABD hegemonyasnn varlk nedenine giydirilmeye hazr klflar bulamayacaktk. Sovyetlerin teklifinin reddedilmesinin gerek nedeni; ABDnin, birletirilmi Almanyann NATO ierisinde oynayaca asker roln sonularna atfettii nemin, Kremlin ve yandalarndan gelmesi olas tehlikelerden daha n planda olmasdr: Senato Dilikiler Komitesinde Mart 28 tarihinde verdii ifadede Warburg, Sovyetlerin Bat Avrupaya bar getirmesi olas uzlama tekliflerinin bir blften ibaret olduunu sylemitir. Ne var ki Washingtonun bu blf olur da gerekleebilir korkusuyla grmekten ekindiini, silahlardan arndrlm, tarafsz bir politika izleyen birlemi bir Almanyann bizim iimize gelmeyeceini, karlarmza ters deceini ifade etmitir. Sovyetlerin ngrd trden bir Almanyann Dou blokuna kayma tehlikesinin olabilecei gibi NATO ierisinde kullanlmas da mmkn olmayacaktr. Birlikte yaamay meru saymayan NSC 68in ilkeleri, Souk Savaa son verme frsatn eren bu tekliflerin geri evrilmesine kfi gelmitir.

Senelerce bu meseleler gndeme gelemedi, gereklerden sz etmeye kalkmak, Stalin yanls olarak sulanmak iin yeterli oldu. 1989-90dan itibaren Stalinin teklifi basnda serbeste tartlabildi. tik zafer lklar arasnda, Sovyetlerin, ABDnin ban ektii bir asker birlik ierisinde birleik Almanya ile ibirlii yapabileceini

52

sanma hatasna dld. Bu yzden de Gorbachevin birleik Almanyay tarafszlatrma yolundaki teklifi, Eski Hesap olarak deerlendirildi, geerliliini yitirmi fikirlerin tekrar pazara srlmesi olarak yorumland, ciddiye alnmad. Bu balamda olmak zere ABDnin kurduu modele ters den, byle olunca da sevimsiz gzken ve smen altna itilen gerekleri ele alp incelemekte yarar vardr.

Dier Sovyet teklifleri de aklanmad. CIAda st dzeyde grev yapm bulunan ve saygn bir d politika ve gvenlik uzman olarak bilinen Haymond Garthof, Gorbachevin yapt tek tarafl silah indirimi teklifinin bir benzerine otuz sene nce de ahit olunduu, Ocak 1960da Nikita Khruschevin kinci Dnya Savandan bu yana ilk kez Sovyet Silahl Kuvvetlerinin insan gc hakknda bilgi verdiini ve iki sene ierisinde asker saysnda te bir orannda indirime hazr olduklarn akladn ifade etmektedir. ABD haber alma tekilat birka ay sonra Sovyetlerin silahl kuvvetlerinde nemli azaltmalar yaptn bildirmekteydi. Taktik hava gcnn yars, hafif bombardman birimlerinin te ikisi lavedilmiti. Deniz kuvvetleri 1500 uan safd brakt. Bunlardan yars jilet yapmnda kullanld, geri kalan yars ise hava kuvvetlerinin savunma amal birimlerine devredildi. 1961 senesinde ordunun asker gc yarya indirildi. 1963de Khruschev bir baka indirim teklifinde daha bulundu. Sava muhabiri Fred Kaplana gre Bat Avrupadaki askeri birliklerinden 15.000 adedini geri ekti. ABDni ve mttefiklerini de benzeri kesintilere ard. Asker saysn ve askeri harcamalar azalt


53


malarm istedi. Daha ileri dzeyde kesintilerin yaplmasnn zaruretine iaret etti. Henz tasnif edilmemi dokmanlardan Bakan Kennedynin st dzeyde baz Sovyet grevlilerle bu olaslklar tarttn, fakat Vietnamdaki asker harektn genilemesi zerine bu tasarlar bir kenara atmak durumunda kaldn renmekteyiz. Penta- gonun ileri gelenlerinden biri olan ve gvenlik konularnda bir uzman olarak tannan William Kaufmann, Khruschevin tekliflerini ABDnin deerlendirememesini; Hayatmn teessfle karladm tek olaydr diye nitelemektedir. 251970li yllarn ortalarndan itibaren Sovyet- ler asker harcamalarn ksmaya baladlar. ABD ise stratejik bombalara ve sava balklarna yapt harcamalar artrd. Bakan Carter, asker harcamalarn artrlmasn, sosyal programlarda ise kesintiye gidilmesini istedi. Onun bu istekleri Reagan zamannda da gndemde kald. Asker harcamalar srekli olarak artrld. Sosyal ierikli programlar askda tutuldu. Gereke olarak da Sovyet tehdidi gsterildi. Sovyetlerin nc Dnyada elde ettii baarlar, Kremlinin gcnn delili olarak gsterildi. Oysa durum btnyle farklyd. Portekizin ve Fransann gzden ve dolaysyla elden kard baz smrgelere ABDnin dosta yaklamamas, bunlarn Sovyet blokuna kaymalar sonucunu dourdu. Bu lkeler, ait olduklar bloa nimet olmaktan ok klfet olacak zavall lkelerdi. Nitekim Sovyetler buralara aldndan daha fazlasn vermek mecburiyetinde kalmtr. Bizzat ABD, bu smrgelerin kar gruba kaynn kendi karlar dorultusunda artk kullanlamayaca noktada, gerei, yetkili makamlar araclyla aklamtr: 1985-86 ylla-

54


rmda Gorbachevin nkleer silahlarn test edilmesinin tek tarafl olarak yasaklanmas, Varova Paktnm ve NA- TOnun lavedilmesi, Akdenizden ABD ve Sovyet donanmalarnn uzaklatrlmas ve bu blgede tansiyonun drlmesi teklifleri dikkate alnmamtr. Silahszlanma ile ilgili tm giriimleri kstekleyen Washington, bu yol da kendine ramen kazanlm tm baarlar sanki kendi zaferiymi gibi cokuyla kutlamaktan da geri kalmamtr.26 Sperg ihtilafnn zne bakacak olursak Sovyetler Birliinin bizzat varlk nedeninin ihtilaf karmaya yeterli olduunu, varlnn kabul edilemezliini aka grrz. ABDnin yeryznde serbest ticaret ve yatrm esasna dayal ve ABDnin ve yerli-yabanc tm eriklerinin hizmetine amade bir ekonomik sistem kurma arzusuna Sovyetlerin merkezden kumandal ekonomik anlay bir engel oluturmaktadr. Batmn kapitalist ekonomisinin genilemesine Kremlinin mani olmaya kalkmas ve bunda ksmen de olsa baarl olmas bir baka honutsuzluk nedenidir. Demir perde gerisine alnm lkeler Bat iin hammadde, ucuz emek deposu ve pazar olmaktan kmlardr. Bu kar atmalar, iki sperg arasnda bir ihtilaf kmas iin yetip de artmaktayd. Ciddi aratrmaclar bu iin farkndaydlar. 1955 senesinde yaynlanan ve ABDnin d politikasnn siyas ekonomisini konu alan bir aratrmada Kom- nizmden ilk tehdidin Komnist glerin Batmn endstriyel gcnn bir paras durumunda olan baz ekonomilerin yapsn dntrp Baty destekler halden Batya rakip hale getirmeleriyle ortaya ktn tespit etmitir. Bu faktr, nc Dnya lkelerine ikide bir ya

55


plan mdahalelerin ve Sovyetlere ve kurduu imparatorluk sistemine duyulan nefretin nedenini aka ortaya koyuyor olsa gerekir.27

Sovyetler Birliinin insanln grd en despot, en acmasz diktatrlerle ibirlii zeminleri arad, bu yoldan kar salamak iin abalar harcad bir baka gerektir ve bu isimlerden ikisi Etyopyada Mengistu ve Arjantinde Neo-nazi generallerdir. Bu adan, Kremlinin medeniyetin ve ada nizam anlaynn normlarn yerine getirdiini syleyebiliriz. Sovyetler bununla da yetinmediler, ABDnin nfuz alanlarna da gz diktiler; yer krenin tamamna egemen olmay arzuladklarn saklamadlar. Washingtona kar yrtlen bakaldr hareketlerine madd destek verdiler. ABDnin nfuz alanlarnn genilemesine engel oldular. Sovyetlerin bu tutumu ABD tarafndan kabul edilemez mdahale hareketleri ve yaylmaclk olarak vasflandrld. Kremlin, saldrganlkla suland. Nikaraguaya saldran Kontra kuvvetleri, Sovyetler tarafndan desteklenen Sandinistalarm tecavzne kar koymak iin hayatlarn tehlikeye atan kahramanlar olarak alkland. Oysa Sandinistalarm hareketi de bir baka cins tecavz hareketiydi.28 Sovyetler Birlii kaynakl dokman eksiklii, Kremlinin meum isteklerine Batmn asker gc engel olmutur yolundaki iddialar salkl bir tarzda incelememize engel olmaktadr. Kremlinin askeri gcnn Baty nice meum emelinden caydrd yolundaki iddialar da ayn konumdadr. Her ikisini de aratrmak zor, zerinde speklasyon yapmak kolay ve tatldr.29Caydrcln baarsna en gzel ve ak rnei Kba oluturmaktadr. Fze kri

56


zinin dnyay bir nkleer sava tehlikesinin eiine kadar getirmesinden sonra ABD dorudan doruya igal etme hareketi yerine areyi uluslararas geni lekli bir terrist harekette arad. Bu rnek, Bat edebiyatnda caydrclkla ilgili arpc bir rnek olarak gemez, bunu da, okuyucunun anlayla kalayacam umarm. Nkleer sava korkusunun, Sovyetleri, bizim izlediimiz Souk Sava politikalarna kstlamalar koymaktan caydraca beklentisi, ABDnin silah gcn aratrma giriimlerinin kamuoyunda kabul grp meruiyet kazanmasnda pek etkili olmutur (Paul Nitze, NSC 141, 1953). Bir kresel g olarak ABD, konvansiyonel g avantajnn olmad blgelere sksk mdahele etmitir. Bu tr operasyonlardan korunmak iin gz korkutacak, caydracak bir asker tavrn taknlmas zarureti ortaya kmtr. Reagan ynetiminde Silahlarn Kontrol ve Silahszlanma Dairesi Bakanlna getirilmeden ksa bir sre nce Eugene ve Rustov unlar sylemitir: Stratejik nkleer silahlar bizim iin bir zrh oluturmaktadr. Bu zrhn arkasnda ve konvansiyonel silahlarla ABDnin kresel karlarm kolayca kollayp gzetmekteyiz. Carterin Savunma Bakan Harold Brown, nkleer silahlarn, asker ve siys gcn ie yarar enstrmanlar olduunu ifade etmitir.30

ikinci mertebeden unsurlarn bir yana brakr ve en kaln izgileriyle ifade edecek olursak: Souk Sava, Sov- yetlerin kendi uydularna ve ABDnin nc Dnya lkelerine kar yrtt bir savatr. Souk Sava, her iki sper gce de lkelerindeki cari sistemleri pekitirmek, halk zerindeki basky artrmak iin bir vesile tekil et


mitir. zlenen politikalar halka sevimsiz gelmi ama ila niyetine alrken fazla itiraz da etmemilerdir. Tarih boyunca gnlsz bir halk ynetmek iin haric bir eytan vastasyla korkutmak pek ie yaramtr. c gelecek, seni yiyecek denilmi, azndan lokmas alnmtr: S- pergler birbirlerini halklarna eytan olarak takdim etmiler, halkn korkusunu ok gzel istismar etmilerdir. Bu konuda her ikisi de ok baarl olmulardr. lke ynetiminde nefis bir ara olarak kullanlr Souk Savam bu zellii, srdrlmesinde neden srar edildiini anlamamza yardmc olacaktr sanrm.

imdi oyunculardan biri oyunun bitmesini istemektedir. deolojik yapsn bir yana kor ve tarih zelliklerini gzmzn nne getirecek olursak Souk Savan bitmediini, savalarndan birinin srtnn yere geldiini, fakat dierinin bir yoluru bulup sava srdreceini kavrayabiliriz.

Bu nokta saklanlmamaktadr. Pentagonun yeni btesi ile ilgili olarak Ocak 1990da bir gazetede kan bir makalede Savunma Bakan Dick Cheneye gre Birleik Devletler gerekli yerlere mdahale ve kmas olas kk apl atmalar kontrol iin byk bir donanmaya muhtatr. Bu donanma Latin Amerika ve Asyada Was- hingtonun karlarna hizmet vermee devam edecektir. Bakan Bush da ayn grtedir. ki ay sonra Kong- reye sunulan Ulusal Gvenlik Stratejisi raporunda nc Dnya lkelerinin potansiyel bir ihtilaf yuma oluturduu ifade edilmektedir:

Yeni dnemde kresel dengelerin tutturulmasnda asker gcmz nde gelen faktrlerden biri olacaktr. Da

58


ha az dikkati ekecek, daha farkl biimde kullanlacaktr. Asker! gcmz muhtemelen Sovyetlere kar kullanma durumunda kalmayacaz. nc Dnya lkelerine kar kullanlmas ok daha olasdr. Buralarda yeni imknlara ve yaklamlara ihtiyacmz olacaktr.

Bakan Reagan 1986 senesinde deniz ve hava kuvvetlerimizi Libyada bulunan sivil hedefleri bombalamakla grevlendirirken bu sava; uluslararas bar ortamna, bizim ve dier zgr toplumlarm demokrasilerinin zgrlk ortamnda geliip boy atmasna katkda bulunmak amacyla srdrdklerini iddia etmekteydi.31

Ayrca nc Dnya lkelerinde ortaya kan ihtilaflarn teknolojisinin giderek daha karmak hale gelmesi silahl kuvvetlerimize olan talebi artracak, bu lkelerdeki karlarmz, rakip bir spergcn destei olmakszn tehlikeye girebilecektir. Bu ve benzeri nedenler, silahl glerimizin, karlarmzn tehlikeye girdii noktalara hzla mdahale edebilmesini mmkn klacak bir hazrlk iinde bulunmasn gerektirmektedir. zellikle Ortadou gibi srekli asker bulunduramadmz blgelerdeki mttefiklerimizin hzla yardmna koabilecek, baka baz noktalardaki birliklerimize destek verebilecek birimlere gereksinimimiz vardr. zgr dnyann enerji ihtiyacn karlayan Ortadoudaki karlarmz Krem- linin insafna terk edilemez. Gelecekte Sovyetlerden kaynaklanmayan tehditlere kar daha dikkatli olmamz gerekir. Aslnda bizim karlarmza ynelik en byk tehdit yerel milliyeti motiflerden kaynaklanmtr. Bu, zaman zaman dile getirilmi bir gerektir. Bakan Carter zamannda oluturulan evik Kuvvetin mimar, Kong

59


rede yapt bir konumada unlar sylemitir.evik Kuvvetin birinci derecede Ortadouda ve ye

rel glere kar kullanlmas umulmaktadr: Sovyetlere kar kullanlacan sanmyorum. Bu blgede kmas olas din kavgalarnda, milliyetilikten kaynaklanan atmalarda; rkln ateinin oluturduu yangnlarn sndrlmesinde kullanlmas planlanmaktadr.32 Bush ynetiminin yapt planlar, Irakm Kuveyti igali zerine uygulama alanna konulmu, krizin almasnda baaryla kullanlmtr. Ksa bir gemie kadar dost olan Irakm tozu atlmtr.

Ulusal Gvenlik Stratejisi raporunda ABDnin Dk Younluklu atmalara hazr olmas uyarsnda bulunulmaktadr. Bu atmalar arasnda terrizm, kk apl ayaklanmalar, isyanlar ve ABDnin vatandalarn ve karlarn ciddi biimde rahatsz eden eroin trafiinin ad zikredilmektedir. Dk younluklu atmalar, konvansiyonel savan iddetinin altnda seyreden ideoloji ve prensip kavgalarn da iermektedir.

Ordumuz, ayaklanmalar ve terrizmde dahil olmak zere her tr tehdide baaryla kar koyabilecek durumda olmaldr. Kuvvetlerimiz, nc Dnya lkelerinde karlamas olas acmasz bir fiziksel ortama, ok eitlilik arz eden ve ainas olmad durumlara kar hazr olmaldr. Eitim ve aratrma ve gelitirme faaliyetleri dk younluklu atmalara gre ayarlanmaldr.

Savunma ihtiyacnn nemine inanm taban olabildiince geni tutmak, savunma sanayiine yaplacak yatrmlar iin yeni saikler peydahlayp yeni kolaylklar salamak, aratrma gelitirme faaliyetlerinin kaynaklarn

60


gelitirmek; zellikle bu tr faaliyetlere gerek kalmadna inananlarn saysnn artma eilimi gsterdii gnlerde bir baka trl nem kazanr. Amacmz kuatp kontrol altnda tutmann tesindedir. Sovyetler Birliinin uluslararas sisteme yapc bir ortak olarak kazandrlmasn amalamaktayz. ABD-Sovyetler ilikisinde hl bir ban ba olarak varln srdren Orta Amerika bar ve dzenini tehdit etmeye devam eden Kba ve Nikaragua ile olan problemlerimizi Sovyetlerle ibirlii ierisinde amay amalamaktayz.

Asker okullarn ders programlar da deimitir. Deniz Harp Okulu ders programlarm deitirdiini, kentlerde kmas olas atmalara, terrist hareketlere ve dk younluklu krizlere eitimi ynettiklerini aklam, ilk provay da Panamann igali ile sergilemitir. Gl nc Dnya lkelerinde kmas olas orta younluklu ihtilaflara da dikkat edilmektedir. Kuvvetlerin gereksinim duyulan yerlere hzla kaydrlmas ve uzak pazarlara ve kaynaklara alan kaplarn srekli olarak ak tutulmas bizim amzdan pek nemlidir. (Senatr William Cohen, Silahl Kuvvetler Komitesi).33 Deniz kuvvetleri Komutan A. M. Grayde ayn noktalara iaret etmitir. Souk Savam bitmesi gvenlik politikalarmz yeniden gzden geirmemizi gerektirir, bunlarn kayda deer derecelerde deitirilmesini gerektirmez diyen Gray, kinci Dnya Savandan bu yana ABDnin bulat ihtilaflarn byk bir ksmnda Krem- linin zaten bulunmadna iaret etmektedir. Bu gerek nice zaman sonra ve ancak gnmzde dile getirilebilmektedir. Sebebi ABD vatandalarn hizaya getirebilmek

61


iin artk Sovyet sopasnn ie yaramazlnn anlalm olmasdr. Gray, kuzey-gney ihtilafnn en belirgin fay hatt olduuna- iaret etmekte ve unlar sylemektedir:

Zengin ile fakir arasnda bulunan ve giderek derinleip genileyen uuruma kar gelimemi lkelerin duyduu honutsuzluk hzla artmaktadr. Bu honutsuzluk isyanlara gebe bir ortam hazrlamaktadr. Buralarda kacak olan ayaklanmalar istikrar sarsacak, bizim iin hayat nemi olan ekonomik kaynaklara, asker noktalara ulaabilmemizi gletirecektir. Bizim ve mttefiklerimizin ve potansiyel rakiplerimizin bu stratejik kaynaklara giderek daha fazla muhta hale gelmesi durumun ve- hametini daha artracaktr. Bu blgelerde istikrar olsun istiyorsak, kaynaklarn gnlmzce kullanmay arzulu- yorsak, lke dndaki vatandalarmzn can gvenliinin ve dnyann drt bir yannda bulunan tesislerimizin devamllnn salanmas bizim iin bir anlam ifade ediyorsa ve caydrc rol oynamak iimize geliyorsa o zaman bu hedeflere varmamz mmkn klacak yeterince iyi donatlm, yeterince hareketli bir silahl gc ulusumuzun emri altnda hazr tutmamz gerekecektir."

Gelimekte bulunan pazarlara ve retimimiz iin gerekli hammadde kaynaklarna kesintisiz ulaabilmeliyiz. Bunun iin elimizde, gc yerinde bir silahl g bulunmaldr. Bu silahl g kontrgerilla hareketlerinden psikolojik savaa kadar deien bir yelpaze zerinde faaliyet gsterebilmeli, vurduu yerden ses getirebilmelidir. Silah sanayinde yaanan hzl gelimeleri dikkate almalyz. Dmanlarmzn en modem silahlarla donanabilme ansnn mevcut olduunu akldan karmamalyz. Biz de

62


asker kapasitemizi artrmalyz. Elektronik, genetik mhendislii ve dier bio-teknik alanlarda kaydedilen gelimeleri hemen silah endstrimizin hizmetine vermeliyiz, dmanmzn karsna onunkinden ok daha kapasiteli silahlarla kmalyz: Gelecek asrda da ulusumuz askeri sahadaki kredisini devam ettirmek istiyorsa bu sylediklerimizi bir eksiksiz yapmak durumundayz. 34Bu grler uzunca bir zamandr revatadr. Bakan Eisen- howerin strateji ile ilgili grlerini inceleyen tarihi Richard Immerman, Eisenhowerin ABDnin gcnn ve gvenliinin, kresel pazarlara ve kaynaklara kolayca ulap bunlar kontrol altnda tutmasna bal olduu yolundaki inancnn iman mertebesinde olduuna iaret etmektedir. zellikle bir nc Dnya Savanda bu tr bir yaplanmann nemi ok daha fazla olacaktr. Dier rasyonel planlamaclar gibi Eisenhower de Batnm dorudan doruya bir Sovyet saldrsna maruz kalmayacan, bu yoldaki korkularn, evhamllarn hayallerinin bir rn olduunu kabul etmektedir. Ne var ki Baty kuatan kuan Sovyet saldrlar karsnda savunmasz ve Kremlinin nc Dnya lkelerine nfuz etme ve propaganda konularnda Washingtondan daha baarl olduunu sylemektedir.35 nc Dnya lkeleri ile olan sava srdrlecektir. Kremlin tekrar Washing- tonun nn kesmeye alrsa saldrgan olarak damga- lanacaktr. Gorbachevin yeni dncesi desteklenecek, Kremlini Washingtonun bir ibirlikisi haline getirecek olan gelimeler tevik edilecek, fakat Washington eski dncesini srdrecek ve bu dnce dorultusunda dnyay bilinlendirecektir. Bar paylaaca bir

63


byk dman artk olmayacaktr. nc Dnya lkelerinin ellerindeki silahlardan daha gelimilerine sahip olmak iin bu sahada yaplan aratrma ve gelitirme faaliyetlerine hz verecektir. Bylece elektronik sanayiine dnya kadar i salanm olacaktr.

Gelimi endstri iin bir fayda temin etmesi isteniyorsa bte deiiklikleri sermaye youn asker yatrmlara yneltilmelidir. Asker harcamalarn teorik olarak da olsa alternatifi yok deildir. Ne var ki bunlarn Souk Sa- van ilk yllarndan beri i aleminin de farknda olduu ynla dezavantaj vardr. Halkn bitini kanlandracak yatrmlar ynetime katlma arzusunu krkleyecek, her kafadan bir sesin kmasna, yerel ynetimlerin glenmesine, demokrasinin krize girmesine, gelir dalmnn yeniden dzenlenmesine neden olacaktr. Problem ekonomi problemi deildir; problem, g ve imtiyaz meselesidir, bunlarn kurumsallatrlmas meselesidir. Deiim taraftarlar bu temel problemlere are retemedikleri srece yeldeirmenlerine saldran Ortaa valyelerinin dt komik duruma dmekten kurtulamayacaklardr.

Olaylara ocuk mant ile yaklaan, ardnda yatan eytan emelleri grmeden asker mdahalelere kar kanlar da ayn komik durumlara dmektedir. Demokrasiyi gelitirmek, ulusal gvenlik iin nlem almak gibi standart bahaneleri elinin tersiyle yerle bir etmek aslnda bir ocuun bile yapabilecei trden bir itir. ocuk aklyla, daha doru bir deyile ocuk safl ve drstlyle dnen bir kimse Souk Savam en souk yllarnda bile nc Dnya lkelerine yaptmz asker

64

mdahalelerin tutarl bir mantk tabanndan yoksun olduunu ifade edecektir. Bugn yaplmakta olanlar da ayn paraleldedir. Kamboyada, Angolada, El Salvadorda ve Afganistanda srdrlen silahl mcadeleler sava deildir, cinayettir.36 Dikkati eken bir nokta, bize ok pahalya mal olmad srece tm politikaclarn asker mdahaleleri hogryle karlamasdr. Bu durumda insann akima yle bir deerlendirme gelmektedir: Bir kimsenin politikaya girebilmesi iin gemesi gereken ilk imtihan aptallk ve yetersizlik imtihan olmaktadr. Bu imtihan geemeyenler, yani yeterince aptal ve yeteneksiz olmayanlar politikaya smamazlar. Ya da mdahaleler iin gereke olarak gsterilenler gerek gerekeler deildir, iin iinde baka iler vardr. Bunlardan ilkine inanmak pek mmkn gzkmyor. in iinde i olduu, bizlere gereke olarak sunulanlarn bir aldatmacadan, gz boyamadan ibaret olduu akla yatkn geliyor. Mdahale gerekelerinin gereki, fakat dnya kamuoyuna kabul ettirebilmelerinin pek zor olduu anlalyor.

Ulusal Gvenlik Strateji raporunda da belirtildii gibi, silaha sarlp hcuma gemek ve uluslararas ilikilerde aka zora bavurmak ve lke iinde asker Keynes- yen tedbirleri devreye sokabilmek iin ideoloji farkll bahanesi artk ie yarar bir bahane olmaktan km bulunmaktadr. nandrclm, daha dorusu kandrcln yitirmitir. Stalinci srlere kar nefis mdafaas hikayesi artk satmamaktadr. Bahane ktlnn ba gstermeye balamasndan uzun yllar nce haberdar olunmutur. Ne var ki lgn Arap terristler veya Meksikal


65


esrar kaaklar ve benzeri ufak-tefek hikayelerle vaziyeti uzun sre idare etmek mmkn olmamtr. Sknca bu kez de nc Dnyann bizzat varlnn bir tehdit unsuru oluturduu savma sarlnmtr. Komnizmin en byk tehlikesi olarak, Kremlinin elinde bulunan kaynaklarn gelimi Bat toplumlarmn amacna hizmet edecek bir dnya dzenine entegre edilmesinde ortaya kan glkler gsterilmiti. Ayn hikaye radikal milliyetilik iin de tekrarlanabilir, bylece aranan dman bulunmu olurdu. Nitekim planlamaclar ve strateji ustalar bu frsat karmadlar. Problemin ciddiyeti blgeden blgeye deimekte, zirve noktasna enerji kaynaklarnn pek bol bulunduu Ortadouya ulamaktadr. Bununla birlikte ihmale hi yer verilmemekte, NSC 68in grleri paylalmakta, dnyann hibir kesinin ihmal edilecek kadar kk ve nemsiz olmadna iaret edilmektedir.

3. nce ve Sonra

Bu balamda iin banda ortaya koyduumuz bir baka soru zerinde dikkatlerimizi younlatrabiliriz: Souk Savam tipik olaylar ve uygulamalar hangi bakmlardan daha nce gereklemi bulunanlardan farkllklar arz eder? ki kutuplu sistem yeni idi ve geleneksel uygulamalar ve uygulama alanlarna farkl bir eni katmt. Buna ramen mevcut nice benzerlik ainas olduumuz resmin itibarna glge drmekteydi.

Sovyetler tarafnda Moskovann Grandkleri tarafndan be yz sene ynetilmi, bir byk imparatorluun

66

SOUK SAVA: GEREK VE FANTEZt

ac ve tatl gnleri yaam, Bat Avrupann ekonomik seviyesini bir trl yakalayamam ve 1914 senesinde yar smrge durumundan hl kurtulamam bir varlk var.37 ahinler, Sovyetleri Gorbymania kurbanlar ile hatrlamakta, Avrupaya ska yapt saldrlar, Orta Avrupada yaanan ayaklanmalar bastrmak iin izledii kanl yollar, politikalarn belirlerken mihenk ta olarak kullanmaktayd. 1956da Macar devrimini, 1968de ek demokrasisini kan gllerinde boan Sovyetler Birlii, 1848-49 Macar devrimini yerle bir eden, 1831 ve daha sonra 1863-64 Polonya ayaklanmalarn nice can pahasna bastran Rusyann bir devam idi. Sovyet Birlikleri 1945te Berlini igal etti. Rus birlikleri 1760da Berlini igal edip yakmt. Samuel Huntington Rusyann karlar peinde koan Rus birliklerinin henz Sovyet izmesinin demedii nice lkede at koturduunu ifade etmekte, verdii rnekler arasnda svire ve talyann adn zikretmektedir.38 Huntington, Sovyetlerin kt alkanlklarndan kolay kolay vazgeemeyeceklerini sylemekte, bu kt alkanlklarn bir sonucu olan Berlinin 1945 senesindeki igalini rnek gstererek Nazilerin Bat medeniyetini Bolevik lgnlarn saldrlarndan korumak gibi bir grevleri olduu yolundaki iddialarna itibar kazandrmaktadr.

Birleik Devletlere gelince... Souk Savam neden olduu deiiklikler daha ok dildeydi. 1917 senesinden bu yana saldr, mdahale hep savunma bahanesiyle yaplmaktayd. Bolevik devriminden hemen sonra Rusyann iilerine dnk mdahaleler, Ukrayna ve Dou Avrupada Hitler tarafndan kurulan ordulara 1950lere

67


kadar verilen gizli destekler hep bu cmledendi. i9Bole- vik devriminden nceki yllarda da benzeri eylemler de bulunulmutu. Bu eylemlerin gerekesi olarak gsterilen cler eit eit idi. Woodrow Wilson, Meksika, Haiti ve Dominik Cumhuriyetini igal etti. Masum insanlar katledildi. Etraf harap edildi. Klelik hortlatld. Cari siyas dzen ykld. Bu lkeler ABDnin eline ve insafna terk edildi. Gereke olarak da yre halkndan ABDne gelmesi olas tehditler gsterildi. Daha nceki yllarda yaplan igal ve mdahale hareketlerinde gereke olarak ngiltere, spanya ve Bamszlk Deklarasyonundaki ifadesi ile merhametsiz Kzlderili savalar gsterildi.

Uzun lafn ksas Washingtonun yolu zerine kan her varlk, asker harektlar iin gereke olarak ileri srlmekte, bahane olarak kullanlmaktayd.

Tannm dnrle

noam chomsky - demokrasi gercek ve hayal

Documents