hayal görmeyin

8/14/2019 Hayal grmeyin

1/43

1

Hayal grmeyin! Yanltmayn!

Anadolunun dousu hibir zaman kalknamayacaktr

Prof. Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi

Dnya haritasn masamzn zerine yatrp, harita zerinde,doudan batya, kuzeyden gneye doru bir gezi yapalm. sterseniz bu

geziyi, kahverengi grnen yerlerde yani ortalama yksekliklerin fazla

olduu bir gzerghta yapalm. inin kuzey kesimi, Tibet, Nepal,

Afganistan, rann dalk kesimi, Dou Anadolu, Kuzey ve Gney

Anadolunun ky kesimleri hari daha i ksmlar, Dinarlar, svire,

Avusturyann bir ksm, spanyann kuzey kesimi, ili, Bolivya,

Kolombiya ve benzeri corafik yerler.

Haritada kahverengi grnen btn bu yerlerin ve burada yer alan

lkelerin ya da lkelerin belirli ksmlarnn ortak zellii nedir? En bata

yksek olmalar, buna bal olarak iklimin sert olmas, ulamn skntl

olmas, yaz ile k arasnda ok keskin farklarn olmas, toprak yapsnn

geni tarm kltrne izin vermeyecek kadar paral olmas.

Ancak buralarda yer alan lkelerin de ortak bir zellii vardr. svire

ve ksmen Avusturya hari haritada kahverengi grnen tm

topografyalarda yer alan kendi kaynaklar ile gelimeye alan-

lkelerin hepsi geri kalmtr; ekonomik durumlar ok zayftr; yatrmlara

uygun deildir. ounun geliri uyuturucudur. nk dalk yerlerde bu

uyuturucu bitkilerin izlenmesi ve bulunmas zordur (Gney Amerikada

kokain; Eski Dnyada haha, eroin vs).


2/43

2

svire niye kalknmtr? Dnyadaki kara parann, ahlaksz yollarla

edinilmi servetlerin sakland lke olduu iin. Bu nedenle svire

bankalar lkesi olarak bilinir. yle ki, bu lke, gelen bu paralara brakn

faiz vermeyi; paray saklad iin her yl belirli bir miktarda kira

almaktadr ve ald paralar, arac bankalar araclyla, dnyann drt

bir tarafna en ok da bu paralarn geldii, soyulmu lkelere yksek

faizlerle verilmektedir. svire yasalar, parann kaynan sormaz, ister

uyuturucu satn, ister fuhu yaptrn, ister kumar oynatn, ister silah

satn, ister mayn pazarlayn, ynetici olarak ister lkenizi soyun soana

evirin, bu, svireyi ilgilendirmez. Onun tek beklentisi ne yoldan gelirsegelsin paradr. Uluslar aras kliklere de girmez, taraf olmaz; tarafszln

korumak zorundadr. nk bu kirli paralarn yatranlarn, zor durumda,

lkelerine snp bu paralar u ya da bu ekilde kullanabilecei

grntsn yaratmak ve gvencesini vermek zorundadr. Ayrca

atma (zellikle i atma) olan her lkeye silah satar; kn yaan

karn da kayaklara pazarlar. Avusturya da kayak ve ksmen turizmdenbelini dzeltmi bir lke konumundadr. Her iki lkenin doal manzaras

ise dier dalk blgelere kyaslanamayacak ekilde ekicidir. Bu iki

lkenin konumlarndan gelen ok nemli bir anslar daha vardr.

Almanya ve talya gibi ekonomik olarak byk iki lkenin arasnda

bulunduklar iin yollar bakmndan nemli bir katk edinmilerdir.

Dnyada haritada kahverengi grnp de gelimi bir lke ya da

herhangi bir lkenin gelimi bir paras yoktur. Bunu daha da

netletirebilmek iin dnyadaki lkeleri uzun uzun anlatmaya gerek

yoktur; esas sorunumuz olan Dou Anadoluyu anlattmzda birok

bakmdan dalk dier lkelerin sorunlarn da dile getirmi oluruz.

Bu satrlarn yazar, Dou Anadoluda (Erzincan ili/Kemaliye lesi/Yuva

Ky) domu, yaklak 22 yl neredeyse kesiksiz olarak, daha sonra da

her yl belirli aralklarla bu blgede bulunmutur. Her eyi ile oralar


3/43

3

yaamtr. Doduu yeri ve kyn de ok sevmitir; sevmektedir.

Ancak sevmek demek duygusal dnmek demek deildir; zellikle bilim

adamlar iin. Bu nedenle eletirilerini, nerilerini, yorumlarn bilimsel

llerin altnda tarafsz olarak yapmak zorundadr. Eldeki verileri,

koullar doru deerlendiremeyenler ya haindir ya duygularnn esiri

olmulardr ya bilim kafasndan uzaktrlar ya da politikacdrlar. Bunlarn

hepsi de bulunduklar toplumu er ya da ge kmaza srklerler. Bu

balamda:

Dou Anadolu (bu balamda Trkiyenin benzer birok yeri), orta

vadede bile geliemeyecek, ekonomik bir g olamayacak, hattabulundurduu insanlarn karnn ve gereksinmelerini karlayamayacak

kadar, konumu, koullar ve kaynaklar bakmndan yetersizdir. Bu

nedenle her kim ki Dou Anadoluyu (hele Marmara blgesi dzeyinde)

kalkndrmalyz diyorsa, bilin ki, o ya bilgisizdir ya oyalamacdr ya

karcdr ya da haindir. Keke btn bu yazdklarm gerek d olsa da,

doduum yer Paris olsa

1. Gney Ktalarnn ve zellikle Arap Yarm Adasnn 65 milyon yldan

bu yana Dou Anadoluyu sktrmas ile bir zamanlar denizin 1600

metre altnda iken, en azndan 24 milyon yldan beri su zerine

kmakta olan bu blge, her yl ykselmeye devam etmesinin yan

sra, her yl u ya da bu ekilde oluan basn nedeniyle byk ya

da kk apta krlmaktadr. Neredeyse son 5.000 yllk gzlemler,

bu blgenin yklmayan yeri kalmadn gstermektedir. rnein

Erzincan bu sre zarfnda her 60 ylda bir yklmtr. Bugn uaktan

baktmzda yeil olarak grdmz ve hemen hepsinin zerinde

nemli yerleim yerleri olan yerler, gerekte gemite byk

depremlerle krlm ve ok defa su akntlar ile derinletirilmi;

zamanla yanlardan akan topraklarla doldurulmu faylarn bulunduu


4/43

4

yerlerdir. Bunlar yeni depremlere aday yerlerdir; hemen hepsi birinci

dereceden deprem riski tayan yerlerdir. Bu nedenle buralara ok

nemli ve byk sanayi tesislerinin yaplmas ya da baka nemli

yatrmlarn yaplmas risklidir. Riskin azaltlmasna ynelik nlemler

ise, iletmelerin karl almasn nleyecek kadar pahaldr.

2. Ortalama ykseklii imdilik 1600 metrenin zerinde bulunmaktadr.

Frat, Dicle, ksmen Aras ve Kura nehirleri ile derin vadiler eklinde

kesilmitir. Bu nehirlerin atklar vadilerin ounda deil ki

yerlemek, ayakta durmak bile mmkn deildir. Vadilerin tabannabirikmi ya da ylm toprak ya da keller ok verimli ve gelimi

tarma da uygun deildir. nk her ynt vadi tabannda olduu

gibi en az senenin birka aynda yaanan bir drenaj sorunu vardr.

Yani uzun sre arazinin suyla rtl olmas ya da taban suyunun

ok yksek olmas nedeniyle derin kk olan aa ya da bitkilerin

yetimesine uygun deildir. nk belirli sre suyla rtl olanarazilerde, kklere oksijen ulaamamas nedeniyle, negatif ozmos

dediimiz fizyolojik bir olay nedeniyle, bitki suyun iinde olmasna

karn su alamaz, hatta kendi bnyesindeki suyu yitirmeye balar;

sonuta sararr ya da kurur. Erzincan, Erzurum, Mu, ksmen Van,

Ar ve dier ovalarn birou bu durumdadr. Bu ksmlar sulu ayr

dediimiz ok da deerli olmayan otsu rtye sahiptir.

3. Yksekliinin ortalama 1600 metre olmasndan ve en sert kara

ikliminin egemen olmasndan dolay, gz-k-ilkbahar aylar

neredeyse Sibiryay aratmaz.

Ayrca bu ok souk iklimlerden dolay (neredeyse -30

derecelerin altna der), vadi tabanna birikmi olan su donduu

iin, vadi tabanlarnda st ve kavak gibi birka aa trnn


5/43

5

haricinde dier aas bitkiler (kklerinin donmas nedeniyle)

yetiemez; bu nedenle aa kltrne dayal bir tarm da

yaplamamaktadr.

4. Kn aylar boyu scakln eksilerde seyretmesi ve karlanma,

buzlanma nedeniyle yerleim yerlerinin yollar srekli kapanr. Bu

yollar amak iin harcanan para, ok defa o yerlere tm yl boyunca

harcanan yatrmn btesinden daha fazladr.

5. Hem ar otlatma hem neredeyse %60lara varan yama eilimlerinedeniyle, erozyona tabi olmayan birka deprem kntsnn

oluturduu ova haricinde topra srklenmeyen bir yeri yoktur

(eer toprak kalmsa). l dediimizde jeolojik olarak olumu;

kendine zg bitkisi ve hayvan olan, yani zgn bir biyotopu

tanmlarz. lleme dediimizde, zgn fauna ve flora yaps

bozulan bir sreci kast ederiz. Erozyon, tuzlanma, ar otlatma,yanl kullanm hatta tarm arazilerinin yerleim yeri olarak kullanma

almas llemedir. Anadolunun byk bir ksm, Dou

Anadolunun hemen her yeri bu tanma gre, llemitir,

llemektedir.

6. Erozyon ve toprak yapsnn bozulmas nedeniyle arazinin su tutma

kapasitesi (suyu belirli zamanlarda tutup, depolayp, yava yava

salnmasn salayan) neredeyse tkenmitir. Bu nedenle yaan her

yamur ya sele ve seylpa neden olmaktadr ya da yad anda

akp gitmektedir. Bu nedenle yamur yad dnemlerde su

taknlar, yamad dnemlerde de tam bir susuzluk grlmektedir.


6/43

6

7. Tektonik hareketlerden dolay homojen bir toprak yaps

bulunmamaktadr. Bu nedenle toprak olan yerde de ayn tarm

rnn baarl olarak geni alanlarda ekip bimek zordur. Yine bu

nedenle bir tarm rn iin gelitirilmi yan donanm (kapsaml

slah, koruma, uygun tarm aletleri ve uygun rn ileme tesisleri)

salanamamaktadr. Bu nedenle Dou Anadolu neredeyse mera ve

otlaklarla zlemitir. Tarmn en ilkel ekli yani gezgin hayvanclk

uygulanmaktadr.

8. Yksek rakmdan dolay birok tarm rn hatta tarla bitkilerihasad yaplmadan kar altnda kalabilmektedir.

9. Souk iklimden dolay tarmsal rn deseni ok ok snrldr.

Geleneksel tarm rnlerinin ok az buralarda yaygn olarak

bulunur; bulunduu yerler ise ok fazla ekonomik nemi olmayan

mikro klimalardr.

10. Bir devletin kurulup, daha sonra yklmas ne demektir? Konumuz

asndan baktmzda en az evrenin tahribi demektir. nk

yklan bir devlette kurulu dzen ortadan kalkmtr. Bu da ehirlerin

ve evrenin, byk emeklerle harcanan her eyin tahribi demektir.

nk ykc g koruma iin deil ykmak iin oradadr. Hibirdeere sahip kacak durumda deildir. Hele gelen igal gleri bir

yama niyetiyle gelmise ve sel oluumu gibi aniden ortaya

kmsa tahribat daha da byk olur. Tarihe dnp bir baktmzda

tarihin nemli bir ksmnn bu topraklarda yaandn grrz; doal

olarak ykntlarn ve atklarn bu gne brakarak. Hitit

mparatorluu burada kuruldu ykld (.. 1200-700), Urartu devletiburada kuruldu ykld (..900-580), Asur Devletinin nemli bir ksm


7/43

7

burada yer ald ykld, Frikya devleti burada kuruldu ykld (..750-

300), Lidya devleti burada kuruldu ykld (..700-546), Likya devleti

burada kuruldu ykld (.. 600-300), Turuva devleti burada kuruldu

ykld Roma imparatorluunun bir ksm burada kuruldu ykld,

Bizans mparatorluu burada kuruldu ykld (M.S.395-1453), Seluk

devleti burada kuruldu ykld, daha sonra 14. Yzylda Anadolu

Beylikleri (Ahlatahlar, Artuklular-bu cmleden Mardin Artuklular ve

Harput Artuklular-, Danimentler, Saltuklular, Aydnoullar, Kad

Burhaneddin, zmir aka Beylii, Dilmaoullar Beylii, naoullar

Beylii, Mengl Beylii, Erbil Beylii, ubukoullar Beylii,Candaroullar Beylii, obanoullar Beylii, Dulkadirolu Beylii,

Eretna Beylii, Erefolu Beylii, Germiyanoullar Beylii,

Hamidoullar Beylii, nanoullar Beylii, Karamanoullar Beylii,

Karesioullar Beylii, Menteoullar Beylii, Pervaneoullar

Beylii, Ramazanoullar Beylii, Sahipataoullar Beylii,

Saruhanoullar Beylii, Tekeoullar Beylii, Osmanolu Beylii)burada kuruldu ykld, Osmanl mparatorluu burada kuruldu

ykld. Dnyann hibir corafyasnda dini, rk ve ynetim ekli

birbirinden farkl olan imparatorluk (Hitit mparatorluu, Dou

Roma-Bizans mparatorluu ve Osmanl mparatorluu) ayn

topraklarda kurulup yklmamtr. Bu kadar kurulan ve yklan devleti

olan baka bir corafya tanyor musunuz?

Blge ayrca tarih boyunca ou byk, bir ksm kk g

olayna tanklk etmitir. Tarihe bir bakn, kitaplarda okuduumuz en

byk igal hareketlerine bu topraklar tanklk etmitir. Keltler,

Traklar Avrupadan bu topraklara gelmi; Msrllar, Smerler,

Asurlular, Araplar u ya da bu nedenlerle bu topraklara seferler

dzenlemiler; Persler bu topraklar ineyerek Yunanistanasaldrm (.. 546-334, Gavgamela Sava); Moolllar (Cengiz Han


8/43

8

ve oullar, M.S. 1243-1308), Timurlenk doudan koparak ta

stnde ta, ba stnde ba brakmamacasna bu topraklara kadar

uzanm, Byk skender bu topraklar boydan boya igal etmi (..

323-30), Romallar defalarca bu topraklar kullanarak eitli yerlere

seferler dzenlemi(.. 30- . S. 395), Avrupann ipten kazktan

kurtulmu yamac takm defalarca (en az 14 defa olduu

syleniyor) Hal Seferleri ad altnda bu topraklar igal etmi,

yakm ykm; Trkler (Timurlenk, Cengiz Han, Hlagu Han) eitli

defalar doudan koparak bu topraklara saldrm kurulu dzeni allak

bullak etmitir ve en sonunda da batnn emperyalist gleri(ngilizler, Franszlar, talyanlar, Yunanllar ve Ruslar) Anadoluyu

igal etmitir (M.S. 1915-1920). Bunlarn haricinde tarihin nemli

savalar burada yaplmtr. Btn bunlar yetmezmi gibi, hibir

insani deeri olmayan ou apulcu karakterli- onlarca belki de

yzlerce bykl kkl isyan ve bakaldrya da sahne olmutur.

Dnyada bu kadar igale sahne olmu baka bir corafya tanyormusunuz? Gelen topluluklar ya hayvanclkla ilgilenen ilkel tarm

desenini kullanan topluluklard ya igal iin gelen yamaclard ya da

maln mlkn brakp iddetten kaan mali gc kalmam,

srgncler, gmenlerdi. Bu gelen topluluklar bu blgeyi ounluk

imar etmemi, olan da tahrip etmitir. nk ou yerleik dzene

gememi topluluklard; burada da gerek bir yerleik dzene

geemediler. Isnma ve dier gereksinmelerini karlayabilmek iin,

var olan aalar da yerine yenisini dikmeden (nk geici olmalar

ve bir aacn bymesini bekleyecek zaman ve sabr olmamas

nedeniyle) bilinsizce kesmi ve ok kt bir da stepine

dntrmtr. Yeniden doal bir ormanlamann olumas birok

yerinde eilimin %60n zerinde olmas ve hayvanclkta keinin

baskn olmas nedeniyle mmkn olmamtr. Tketilen aalarn


9/43

9

yerini bu sefer yzlerce yl belki birka bin yl boyunca tezek yakma

kltr almtr. Dolaysyla organik maddenin tekrar doaya

dnmesi de nlenmitir. Gn be gn yl be yl toprak organik

maddece fakirlemi; su tutma kapasitesi gittike azalmtr. Arazi

eiliminin olumsuz yapsyla bir araya gelince de oluan sel ve

seylap nedeniyle vadi tabanndaki snrl tarm arazisinin verimli

yaps da bozulmutur.

11. Btn bu olumsuzluklara karn vadi tabanlar yine de iletilebilir.

Ancak yanl yerleim politikalarndan dolay, kural olarak dz ve su

drenaj olduka iyi olan, yer alt suyundan kurtulmu, yani en deerli

toprak paralarnn hemen hepsi, toplu konut yapm, kk ya da

orta lekli sanayi kompleksleri, niversite yerlekeleri, devlet

kurumlarnn binalar, okullar, klalar, yabanc firmalarn sat

maazalar ya da bayilikleri ile bilinsizce- igal edilmitir.

12. Birok kltrn, birok dinin ve alt gruplarnn, farkl etnik gruplarn i

ie yaadklar bir blgedir ve d glerin kkrtmalarna aktr.

13. Son zamanlarda terrizmi nler dncesi ile on binlerce korucu

kadrosu tahsis edilmi; eitli nedenlerle (zellikle de oy toplama

amacyla) fakire yardm ad altnda ocuk yardm, erzak yardm,kmr yardm, yeil kart gibi eitli karlksz yardmlarla yrenin

halk iyice tembellie itilmitir.

14. Ticarette KDV kesmeme, vergi dememe, elektrii, suyu parasz

kullanma artk bir gelenek haline dnmtr. Sekiz ay snmak

zorunda kalan bu blgenin halknn bir ksm, snma giderlerinikarlayamad iin, namuslu vatandalarn vergileri ile salanan


10/43

10

kmr, -seimlerde verecei oy karl- karlksz alarak, brakn

kendini kurtarmasn, bin bir zorlukla srnen daha uygun yerlerdeki

ekonomiyi de batrmaktadr. Bu yetmiyormu gibi, birok ilde, en

hunhar ekilde elektrii kaak olarak stmada kullanmak artk bir

gelenek haline dnmtr. Baz illerde bu kaan %60-70lere

ulat beyan edilmektedir (Batmanda kaak elektrik kullanma

2008 ylnda %63 gemi; deyenler de byk bir olaslkla devlet

memurlar ya da kamu kurululardr). Bu iller brakn katky, zor er

gitmekte olan ve belirli saydaki namuslu vatandan vergileri ile

ayakta kalan milli ekonomiyi de kertmektedir.

15. Kaliteli bir uzman batda parasal olarak bire altryorsanz, bu

blgede drde altrmakta bile zorlanyorsunuz. alan da cebini

doldurup bir an nce daha rahat yaayaca bir yere kapa atma

peinde.

16. Devlet tarafndan yaplan tm tevikler ve krediler; u ya da bu

ekilde birka yl iinde ekil deitirerek daha batya kayyor.

17. Yllarca hayvanclk hayvanclk diye milleti oyaladk, avundurduk ya

da kandrdk. Bu blge sert iklim koullarndan dolay doal olarak iki

nemli hayvan rk iin uygundur. Byk balardan krmz sr ve

kkbalardan mor koyun. Her ikisinin de et kalitesi ok yksek

olmad gibi, st verimi de dktr. Koyunlarn yn (yapas) ise

kaln lifli olmasndan dolay kaliteli ynl kumalarn dokunmasna

uygun deildir. Bir yapann kalitesi liflerinin ince ve ok sarmall

olmasyla llr. Mor koyunun yapas kaln ve dz liflerden

olumutur. Ancak kaba battaniye ve yatak yn gibi kullanmlara

uygundur ya da kaba el ilemesiyle getirisi yksek olmayan imalata


11/43

11

uygundur. Kresel ekonomiye ya da ak pazara getiinizde, eti,

st, derisi ve yapas verimli ve kaliteli olmayan bir hayvancln

dnya hayvanclk pazarnda yarmaya girmesi mmkn deildir.

Hayvancln birok yerde hzla anmaya balamasnn kknde

yatan temel neden budur.

Gnde yaklak 30-60 kg st veren slah edilmi sr rklar

(Holstein, Montofon ve dier rklar gibi), ounluk kapal mekn

yetitiriciliine uygundur ve zellikle Dou Anadolu gibi engebeli

arazilerde yetitirilmeye uygun deildir. Bu nedenle slah edilmi

trlerin geni lekte yetitirilmesinde de sorun vardr.Bu hayvanlarn derisini kullanarak dericilik sanayini gelitirebilir

miyiz? Bunda da sorun var. zellikle bu blgede Hypoderma bovis

denen sr sinekleri, yumurtalarn srlarn srtna brakr. kan

larvalar, deriyi delerek deri altna yerleir ve oradan yine deriyi

delerek ergin olarak dar karlar. Bu arada derinin en deerli ksm

olan srt derisi (ksele olarak kullanlr) delinir ve ayakkabclktakullanlmaz hale gelir. Bu nedenle kurulan deri fabrikalar ksa bir

sre sonunda kapanmak zorunda kalmtr.

18. zellikle seim dnemlerine yaklalrken srarla verilmeye allan

tarm destekleme ve hayvanclk kredileri ise tam bir ekonomik

fiyaskodur. Tarmsal krediler olarak verilen kredilerin hemen tm,

ucuz politikac ve karca halk ibirlii ile buradakilerin borlarn

demeye (artarsa ocuunu evermeye; daha da artarsa imam

nikhl yeni bir hanm almaya ve yeni ocuklar yapmaya ) gidiyor.

Daha akllca davrananlar ise bir yolunu bularak bu krediyi batdaki

bir mlke dntryorlar. Bir zaman sonra da (zellikle seimlere

yaklarken) bu batak kredilerin ilk olarak faizleri daha sonra da

anaparas affediliyor. Bylece bu blgenin, bu politikalar nedeniyle,


12/43

12

brakn ekonomiye katksn, gelimekte olan dier yerlerdeki

giriimlere palanga bile olmutur, olmaktadr.

19. Dou Anadoluda bugne kadar dnya ekonomisini etkileyecek,

brakn dnya ekonomisini Trkiye ekonomisini hatta blge

ekonomisini etkiyecek ya da ynlendirecek bata maden olmak

zere nemli bir yer alt deerine sahip deildir. Madenlerin rezervi

ve kalitesi dktr. Olanlarn da krk arazi nedeniyle iletilmesi

ounluk riskleri birlikte tamaktadr. ok zengin bir madenin krk

nedeniyle birden bire bittiine, dier parasnn derinleregmldne tank olabilirsiniz. Kullanabileceimiz en deerli

kaynak olan tatl suyu da belirli bir politika gelitiremediimiz, enerji

amacyla kullanmaya kalkmamz, bir ksmna da kanalizasyon

balayarak kirlettiimiz ve son zamanlarda da yabanclara czi

paralarla satarak peke ektiimiz iin o kap da kapanmak

zeredir. Bulunan petroln rezervi kk, gravitesi (akkanl)yksek, kalitesi dktr. letilmeye kalklan madenlerin tenr

(cevher iindeki esas elementin yzdesi) dktr. Mardine yaplan

dev sper fosfat fabrikas ancak birka ay almtr. nk dk

tenr kmaz ve ulam maliyeti binince rn satlamaz hale

dnmtr.

20. Osmanlnn hatta Trkiye Cumhuriyetinin politikalar ne yazk ki

douyu denetim altnda tutmann airet sisteminden getiini

zannetmesidir. Toprak ve mera kim glyse onundur siyaseti hep

olmutur. Dou Anadoluda tm kapsayacak bir kadastro hibir

zaman yaplmamtr (bugn yaplanlar da mahkemeliktir). Snrlar

olmas gereken ekilde kayt altna alnmad iin srtmeler ve

atmalar hi eksik olmamtr. Neredeyse 100 yl sren mera


13/43

13

mahkemeleri olmutur. Uzlama gelenei gelimedii iin, tarlalar ve

araziler, kuaklar boyunca bir kiiye tapulanamayp, gittike artan

hissedarlarla bin bir paraya blnmtr. Dolaysyla hi kimse bu

hissedarl tarla ve arazilerin imar iin elini cebine atmamtr;

atamamtr ve arazi yaps bu yzden gnden gne bakmszlk

nedeniyle niteliini ve kalitesini yitirmitir. Mera, arazi ve tarla

uzlamazlklar blgenin sosyal kara delii haline dnmtr.

21. Gerek srekli ald gler nedeniyle gerek halkn byk bir ksmnn

gezer-ger hayvanclk yapmas nedeniyle gerekse Osmanlidaresinin buralar veyi evlat olarak grmesi nedeniyle ehircilik

birka antik ehir hari hi geliememitir. Hatta bu bakmdan

buralardaki ehircilik Milattan nce yaam uygarlklardan bile geri

kalmtr denebilir. Yine birka antik ehir (Mardin, anlurfa, vd)

hari, ne kendine zg mimari ne kendine zg ev ne kendine zg

ehir yaps vardr. Evlerin ou depreme dayankl deildir vesalkl yaamaya uygun da deildir. Kelimenin tam anlamyla

sadece bir barnaktr. Sanatsal yaplar kural olarak yoktur. Daha

nceki uygarlktan kalan sanatsal yaplar da, heykeller ve figrler

dinimize aykrdr mant ile uzanabilenler krlm; uzanamayanlar

ise silahlarla hedef tahtas haline getirerek delik deik edilmitir.

Sanatsal yaplardan yoksun bir ortamda yetien insanlarn estetik

anlay ne olacaksa, bu gnk kuaklarda da o kadar olmutur.

22. Arazinin krk olmas nedeniyle, ksa bir mesafede ok eitli fiziksel

ve kimyasal deiimlere rastlanr. Birok yerleim yerinde (zellikle

Dou Beyazt yrelerinde) sularda ve arazide flor fazlal vardr. Bu

suyu belirli bir sre kullananlarda Florozis dediimiz; tedavisi

mmkn olmayan, dilerin ve kemiklerin rmesine, eklemlerin


14/43

14

birbirine kaynamasna (ankiloz) neden olan nemli bir rahatszlk

ortaya kar. Birok yerde de flor eksiklii vardr; diler ve kemikler

tam olumaz. Di r ve kemik bozulmalar genel bir zellik

olarak ortaya kar.

Bu yrenin nemli bir blmnde de iyot eksiklii vardr. nk

iyot, zellikle yksek rakmlarda sublimasyon dediimiz bir

buharlama eidiyle (sv hale gemeden dorudan gaz haline

geme) topraktan uzaklamtr ve dolaysyla sularda bulunmaz. Bu

yerlerde yaayan insanlarda (ok yaygn bir alanda) vcut ve zek

geliiminin ef hormonu olarak bilinen tiroksinin iindeki iyoduveremedii iin ok byk rahatszlklarn (guatr bata olmak zere)

yan sra, geliim ve zihinsel bozukluklar ortaya kar.

23. Afrika zerinden, Arap Yarm Adasndan ve doudan gelen,

ounluk lkemizin dier yrelerinde hi grlmeyen ya da daha

seyrek grlen- scak seven parazitler (bu arada zellikle bir trlkk kurutulamayan stma ve ark ban) blge halknn salk

sorunlarn nemli lde arlatrmtr; bugn de ksmen bu etki

devam etmektedir. Bu balamda, beslenme alkanl (pimemi

etten yaplan i kfte, pastrize edilmeden kullanlan st rnleri;

akta satlan besin maddeleri; denetimsiz ba bo dolaan kedi

kpekler) parazitlere bal rahatszlklar daha da artrmaktadr.

24. Yksek rakmn getirdii salk sorunlarn da gz ard edemeyiz.

Oksijen miktar yksek rakmlarda oransal olarak azald iin, vcut,

oksijen eksikliini karlayabilmek amacyla alyuvar saysn artrr ve

bu da klcal damarlardan kan akn zorlar; dolaysyla yksek

tansiyon ve kalp rahatszlklar yerine gre solunum glkleri-

oransal olarak daha sk grlr. Keza yksek rakmdaki gne


15/43

15

radyasyonu nedeniyle doku ykmlar ve zellikle deri rahatszlklar,

bu cmleden deri kanserlemesinin yksek olmas kanlmaz

grnmektedir.

25. Gelime ve ilerleme, aktif kapital birikimiyle ilgilidir. Siz birikiminizi

etkili bir ekilde kullanamazsanz hibir zaman geliemezsiniz. Dou

insan para bulunca ilk olarak silah alr; mavzeri olmayan insandan

saymazlar. Geriye para kalrsa, karsnn parmana yzk, koluna

bilezik, boynuna dizi dizi (beibiyerde, gramise, tek) altn satn alr.

Bunlarn her ikisi de l yatrmdr. Hakszlk etmeyelim, sonzamanlarda bu listeye iki nemli ey daha eklendi. Biri, en son

model, resim eken, oyun oynatan ve eitli mzikler alabilen cep

telefonu, dieri ise olabildiince yeni model araba. Bugn

yoksulluktan srekli ikyet eden Diyarbakr ve Batmana gidin, pek

az arabann 3 yldan daha yal olduunu grrsnz. Bunlarn her

ikisi de biriktiren deil tketen harcamalardr.

26. Altn biriktirilmesini isterseniz masaya yatralm. Yre halk pek de

haksz deildir. Dnyann pek az corafyasnda tarihte bu kadar

insan hareketi olmutur. Sene gememi ki, bir yerlerden talanclar,

istilaclar, soyguncular gelmesin. O zaman Anadolu halknn deyimi

ile ykte hafif pahada ar olan, her yerde, her toplumda, her

zaman geerli olan bir deerdir altn Onu kime tatacak, yine de

aman geleneinde kutsal olan kadna; nk aman geleneinde

kadn rlplak soymak ya da zor kullanmak ok ho karlanmaz.

te bu nedenle elindeki avucundakini einin parmana, koluna ve

boynuna yatrr. Diyebilirsiniz ki bu gvensizlii nereden kardn?

Bunu, uak seyahati yapan herkes gzleyebilir. Karadenizin ok

yal blgeleri hari (orada isteseniz de istemeseniz de yeillik sizi


16/43

16

sarar) Anadoluda hemen hemen her yerinde aalarn iine gml

bir ky gremezsiniz. Orman kylerinin bile evresi epe evre

aktr. Yine de kylerin evresinde tek tk, bazen bir tane, beli

bklm yal aalar grebilirsiniz. Bunlar bilinli olarak tohumluk

iin ayrlmamtr. Orta Asya geleneinden, daha dorusu aman

geleneinden kalan, byk aalara kutsal kimlik biilmesi ve

gemite bir yerlerine bir bez balanp, daha sonra bu gelenein

devam ettirilmesi ile bu aa ya da aalar kymdan kurtulabilmitir.

Diyebilirsiniz ki, yakndaki aac kesme kolay olduu iin bu

aklk olumutur. Bu blgenin insannn neredeyse yzde doksandokuzu koyu Mslmandr; namaznda niyazndadr ve gnde 5

vakit de abdest alr. Her evde onlarca insan olduuna gre, bir insan

sene boyunca abdestini sadece ve sadece bir fidann altnda alsa,

on yl ierisinde o evin evresi orman olur. Ama bunun sosyolojik

arka plan farkldr. Yre halk hi kimseye gvenmez; birilerinin

evini, haremini gzetlediini dnr; ani baskn yaparak bykzararlar vereceini bilir (otunu, ekinini, mereini yakarak; hayvann

kararak vs); dman belirli bir mesafeden grmesi ve nlem

almas gerekir. Dmann ancak ak alanda zamannda, ge

kalmadan grebilir. Bununla da yetinmez, her evin kapsnda en az

iri bir kpek vardr. Gndzn srsn, gece de zincirine zerek

evini bekletir, korur. Eer oturduu evre aalardan tamamen

yoksunsa, Gneydou Anadolu evlerinde olduu gibi, yerleim

mekn epe evre yksek duvarlarla evrilir ve pencereler darya

deil, evin i avlusuna bakacak ekilde ina edilir.

Bu kadar gvensizlik eitli adlar altnda gruplamalar

oluturularak giderilmeye allmtr. Bylece airet, mezhep,

tarikat ve benzer birok adlar altnda birok gruplamalar ortaya

kmtr. Ancak bu gruplamalar da yeterince gven salayamad


17/43

17

iin ve alkanlklar gerei hi kimseye gvenemedikleri iin aile

yaplarn saysal olarak glendirmek iin rer de rerler.

Harici bir hasm ve dman olduu srece bu gruplamalar

kemikleerek gl bir dayanmaya dnr. Ancak, ortak dman

ya da hasm tehdidi ortadan kalknca, alkanln yitirmez; airet ve

tarikat ii atmalara giriir. Bu blgenin tarihi, airetler aras ve

airet ii, mezhepler aras kavgalarla yazlmtr. Geldiimiz u

noktada, ister basklarla ortaya kt deyin, ister batnn kkrtmas

ile ortaya kt deyin, snrl sayda bir grup belli ki Kemalizme ve

Trkiye Cumhuriyetine tavr alm durumdalar. Yani sanal bir ortakdman ya da hasm yaratlmtr; sloganlardan ya da renklerden

bunu gzlyoruz.

Diyelim ki, Trkiye Cumhuriyeti ne haliniz varsa grn sizi

brakyorum derse; ortak hasm ya da dman ortadan kalkaca

iin; huylu huyunu terk etmeyeceine gre, kendi iinde

atmalara srklenecektir. Byle bir durumda, bu blgede ortayakacak atma ve akacak kan, gemiteki Celali syann da,

Dersim syann da, eyh Said syann da glgede brakacaktr.

Tekrar vurgulayarak sylemek istiyorum: Blge kan glne

dnecektir.

Diyebilirsiniz ki, ey Ali Demirsoy, yazlarndan anlald

kadaryla katksz bir Kemalist grnts veriyorsun ve Atatrkn

tanmlam olduu bir Trkiye Cumhuriyeti taraftarsn. Sana ne

oluyor? Ne yaparlarsa yapsnlar! Danann kuyruu yle deil,

komunun evi yannca, bizimki de kavrulur. Dnya haritasna bir

bakn, evresi kavgalarla ve ilkel ynetimlerle evrili olan, ada

eklinde gelimi bir lke var m? Byle bir lke yok. n Asyada da

olmayacak. O zaman demokrasi ve laiklik konusunda epeyi mesafe

kat etmi Trkiye Cumhuriyeti sadece kendi lkesini deil, her trl


18/43

18

riski alp n Asya lkelerini organize etmek zorundadr (tabii

Amerika gdmnde BOP projesi olarak deil). Bunu yapmaz ise,

yapamaz ise, hem lkesine hem de kendisinden medet uman bu

lkelere ihanet etmi olacaktr. zebilir mi diye sorarsanz, ortaya

kacak zorluklar ve yaplmas gereken fedakrlklar, beklenen riski

gze alrsa zeriz derim. Ancak grnrde bu riski yklenecek bir

yap grlmyor.

midin var m diye soracaksnz belli! Atatrk ruhu lmedike,

ldrlmedike midim var derim. Ayrca bunca yllk bir retim

yesi olarak yelkenleri indirmeyi de dorusu bir zl bilirim. mitliyim.Ancak zorluklar da sylemeden geemeyeceim: Her trl yolu

mubah gren bir vahi kapitalist sistem (hele bunlar bizim stratejik

ortamz ise) varsa, bu blgedeki lkelerin ynetimi maniple

ediliyorsa, satlk bir basn eller stnde tanyor ise, bunun ok da

kolay olmayacana syleyebiliriz.

27. Kltrel etkinlik denince ilk olarak insann aklna kitap gelir.

Dorusunu isterseniz ben 40 ksur yldr bu blgede gezerim,

(ktphanesi deil) kitapl olan ev grmedim diyebilirim. Benim

dedem Bektai olduu iin epeyi bir kitap biriktirmi; bir ksm el

yazmas olan bu kitaplar bile, yksek tahsil yapan bizim gibi

torunlar, bakmszlktan ya da ihmalden per perian etti. Bu

blgedeki evlerde tek bir kitap bulunur, ya aynann nnde ya ke

rafnda ya da rafta muambaya sarlm ya da bez bir torbaya

konmu Mushaf denen Kuran Kerim. Bu blgenin insan baka

kitap tanmaz.

28. Kural olarak blge insan hayatnda tek bir defa bile tiyatroya

gitmemitir, gideni de tiyatoraya gidiyor diye aalamtr. Resim ve


19/43

19

heykel zaten inancna gre gnahtr; sergisine gitme hak getire.

Evlerde bilinen tek resim ya Hazreti Alinin bada kurup, kucana

alm olduu atal ulu Zlfikarl resimdir ya aslanl bir resimdir ya

da Kabeyi Mnevvereyi gsteren bir resimdir. Pardon bir de askerde

ekip bytt alimnit fotoraftr.

Pekl, bu insanlar dnya ile iletiim kurmuyorlar m?

Kuruyorlar, hem de en scandan. En fakirinin evinin damnda bile

uydu anten anaklar var. ocuklar yatmadan nce dizileri, yattktan

sonra da BBC ve CNNi deil, seks filmlerini izliyorlar. Arkasndan da

Avrupa zrriyetten kesilmi, hamdolsun biz Mslmanlar halaremeye devam ediyoruz diyorlar.

29. Dounun en byk sorunu belki de kadastrodur. ok az bir ksmnn

kadastrosu yaplmtr. Elde uygar bir harita ya da ap olmaynca,

bu blge halknn tabiri ile sinor (hudut) saptamas ok zor

olmaktadr ve snr kavgalar nesilden nesile srdrlmektedir.Mahkemeler onlarca yl srmektedir. Bir kasabada 65 yldr sren

arazi davasnda, davaclardan biri yargca diyor ki hakim bey ya bu

davay bitirin ya da bana bir 65 yl daha mr vermesi iin Tanrya

haber gnderin. Tapulu arazinin yeri ve bykl belli olmaynca,

devlet oradan vergi de alamamaktadr. Bylece arazi davalar

kangrene dnm durumda srmektedir.

30. Dounun en nemli sorunlarndan biri de miras hukukundan

kaynaklanan olumsuzluktur. Belki yllarca nce fizibil (verimli)

altrlabilecek araziler, her kuakta daha fazla mirasya

blnerek verimli iletim konumunu yitirmitir. Her ailede 10 ocuk

olduu iin, her defasnda bir tarlann ya da arazinin 10a blnme

ya da on kiiye tapulanma durumu ortaya kmtr. Kuaklar


20/43

20

boyunca bu katlaryla oalarak gelmitir. Bylece bir arazinin

yzlerce mirass bulunmaktadr. Kiiler yzlerde bir paya sahip

olduklar araziye hakl olarak yatrm yapmaktan kanmaktadrlar.

Blnp tapulansa, bu sefer, gnmz koullarnda ekonomik

iletim bykl dediimiz bykl yitirdii iin verimli sonu

elde edilememektedir. nk bir insann bir traktr ya da bir

mibzeri ya da patosu verimli olarak iletebilmesi (yatrd paray geri

alabilmesi) iin belirli bir byklkte iletim alanna sahip olmas

gerekir. Bylece douda kk kk tarlalar ve nlerinde yln 11

aynda bo duran birok traktr grrsnz. Kii, bu kk arazileriin slah ve tarmsal mcadele iin de yeterince kaynak ayramaz ve

gerekli donanmlar alamaz.

Arazilerin bir kiiye tapulanmas iin alan davalar, yzlerce

kiiye ulalma zorluu nedeniyle, yllarca srncemede kalmaktadr

ve hi kimse byle bir giriime cesaret edememektedir.

Aklsz yatrmlar bizi kertti

Baka bir zorluk daha var. Diyelim ki Bitlisi gelitirmek iin setiniz.

Baarabilir misiniz? ok zor. nk bir yerin gelimesi, onu evreleyen

ehirlerin ve lkelerin gelimilik derecesi ile de ilgilidir. Karmak bir

makine yapmaya kalktnzda, diyelim ki viday baka bir lkeden ya

da uzak bir ehirden, contay baka bir yerden, pulu baka bir yerden,

somunu baka bir yerden getirmek zorunda iseniz ve rettiiniz rnleri

de ilk aamada yakn ehir ve lkelere satacak durumda deilseniz, sizin

ak ya da kresel ekonomide ayakta kalma ansnz olmayacaktr.

nk kresel ekonomide maliyette bir kuruun dahi nemi vardr. Hi

kimse de babasnn hayrna sonu hsranla bitecek- byle bir yatrma

girmeyecektir. Yllardr, devletilii ktleyen bir zihniyeti de egemen


21/43

21

klm iseniz, devlet ekonomiden ve iletmeden ekilsin slogann da

rehber yapm iseniz, devlet kaps da kapanm demektir.

Bu durumda tek kar yol ne kalyor? Varsa (olanlarn da zengin

olmadn biliyoruz) yer alt kaynaklarnn iletilmesi. Corafik yapsnn

zorlu olmas nedeniyle, tanma cretinin yksek olmas nedeniyle ve

karlan cevherin yakn ehir ve lkelerde kullanlma ans

olmayacana gre, bu madenler de byk harcamalar gerektiren evre

korunma nlemlerine uyulmadan kabaca, en vahi ekilde iletilmek

zorunda kalnyor. te onlarca altn iletme irketinin ve dier maden

iletme irketinin son yllarda douya hcum etmesi ve hkmetin debirou iin ED (evresel etki deerlendirmesine) raporuna gerek

yoktur uygulamasn devreye sokmas bu nedenledir. Bunun anlam:

Yani evreyi kirleterek bu kaynaklar iletebilirsinizdir. Bu satrlarn yazar

bizzat bunlar bire bir grm, mdahil olmutur.

Bu yer alt kaynaklarnn iletilmesinin (iletilme kibar bir terim; her

halde uygun terim yama edilmesi olmal) blge halkna iilik cretidenmesi hari- nemli bir yarar olmayacaktr. Buna karlk, karlan

cevherlerin passa denen, ksmen cevher ieren artklarnn saa sola

sorumsuzca atlmas, yzlerce hatta binlerce yl srecek bir evre

kirlenmesiyle kar karya gelmesine neden olacaktr.

nemli barajlarmzn byk bir ksm da bu blgededir. Her zaman

olduu gibi yine yanl bir tanmla yola ktk. Barajlar yenilenebilir enerji

kayna olarak grdk. Birbiri ardna baraj yaptk, yapmaktayz.

Esasnda baraj arazisi de doann bize vermi olduu dldr. rnein

Frat (Karasu Kolu), Erzurum Dumlubabadan (yani 2.500 metre

ykseklikten) kar ve Trkiyeyi denizden ykseklii 300-400 metre olan

bir konumda terk eder. Bu ne demektir; bu arada ykseklikleri 100 metre

olan 20 baraj yapabilirsiniz. Kulaa ok ho geliyor. Ancak arazinin ok

eimli olmasndan ve orman olmadndan ya da tahrip edildiinden ve


22/43

22

meralar hor kullanldndan dolay dnyann en etkili erozyonu bu

blgede grlmektedir. Bu nedenle yaplan barajlar beklenilenden ya da

benzerlerinden ok daha nce dolmutur; dolmaktadr. nk havza

iyiletirilmesi yaplmadan, en kolay yoldan enerji elde edilmesi iin,

doacak sorunlar gz ard edilerek yapmna geilmitir. Baraj,

hidroelektrik santralleri, yenilenebilir enerji kayna deildir. Petrol ve

kmr gibi bir potansiyeldir. ster bu gn kullann ister yarn kullann; bu

sizin tercihinizdir. Ama bunun sresi ve potansiyeli bandan bellidir.

Trkiye ne yapt, bu tercihini bu gn iin kulland; rnn ne yapt, bir

ksmn batya aktararak sanayisinde kulland, bir ksmn da kaakelektrik olarak yre halknn snmasna ve kullanmna sundu.

Baraj glnn rtt alanlar, daha dorusu vadiler, kural olarak

tarm ve sebze kltr iin en verimli topraklardr; tarihi kalntlar da

buralardadr. Baraj yapm ile bu verimli topraklar byk bir ksmn su ile

rttk; sahiplerine birka kuru vererek, onlar zaten mimari olarak

rndan km yredeki ehirlerde oturmaya mecbur ettik. stimlktenelde edilen paralar, yre halknn becerisi gelitirilmeden eline verildii

iin, nemli bir yatrm ya da giriim yapamadan zamanla tkendi ve

istimlkten kaynaklanan bir dilenci ya da haydut takm tredi. Bunun iin

baka rnee gerek yok, sadece Elazn Keban barajndan nceki ve

sonraki zamanlarda sokaklarda gezen insan grntsn

karlatrmanz yeterli olacaktr. Yre bu haliyle, potansiyel enerji

kayna tketilmi, verimli arazileri yok olmu, bir zamanlar kendi yayla

kavrulan halknn tketiciye ya da her eyi devletten bekleyen dilenciye

dnt bir kara delik olmutur. Verilen her eyi yutacak ve geri

vermeyecek bir kara delik. Duygusallk gzeldir; ancak ynetimde iseniz

duygusallkla sorumlu olduunuz kesimi kmaza srklersiniz. Btn bu

yazlanlar, mantk szgecinden geiren, dogmalarndan ve gnlk

ynlendirmelerden kurtulmu bir insan ret edebilir mi? Sorunlar ve yaray


23/43

23

derinletirmeyin derim, yolun sonuna gelmeden bu anlatlanlar

erevesinde yeni bir yol izin derim; yoksa sorunlar yarn ok daha

vahim olarak karnza kacaktr.

Btn bu olumsuzluklarn kard sosyal bozukluklar vardr.

Dounun, daha sonra da, yani gnmzde tm lkenin kaderini etkileyen

en nemli yap bu sosyal bozukluktur. Tarihsel geliimi iinde bu sosyal

bozuklua bir gz atalm:

Her defasnda dile getirdiimiz Darwinin bir saptamas vardr:

koullarn ktletii ya da girdilerin ktlat ortamda en sert mcadele

balar. Topografik ve corafik koullarn bu kadar sert ve acmaszolduu bu blgede, bir de bilinsiz doa kullanm balaynca, yre halk

ister istemez kendini korumak iin baz nlemler gelitirdi. Bunlar elde

edebilecei kadar etkili silah ve bir eit silah olarak kullanlabilecek fazla

sayda ocuk. Doudaki adamn iki tutkusu vardr: Elindekini satp ald

silah ve geleceini dnmeden, rzkn salamadan yapabildiince fazla

sayda ocuk. Fazla ocuu yapabilmek iin yasalara ters dmesinekarn, birden fazla kadnla evlenmek gerekir. Yasa buna izin vermese

dahi dini buna cevaz verdii iin ekinmeden fazla elilie soyunur. Bu

sefer ok eliliin ve ok ocuun getirdii sorunlarn stesinden

gelebilmesi iin, aile yaps kat ve ilkel olan bir baba erkil (babann

egemen olduu) yapya dnr. Alnan kararlarda babann haricinde

aile bireylerinin esamesi okunmaz. ocuk denince, bir eit silah ya da

g olarak kullanlacak erkek ocuk akla geldii iin, ocuk says

sorulduunda, birok kii sadece erkek ocuklarnn saysn vermekle

yetinir. Kz ocuklar, erkek ocuk beklerken, istenmeden gelen

varlklardr (douda bir erkein-babann kz ocuu istemesi allagelen

bir davran deildir). Ama elde olmayan nedenlerle gelmitir. Onu nasl

kullanacak? Evde, tarlada, merada igc olarak; ergenlie ular

ulamaz da, 12-13 yandan itibaren karsndaki insann sosyal stats


24/43

24

ya da ya ya da vcut zellikleri ne olursa olsun baklmadan, fazla

balk veren birine satp gelir elde etmede kullanacaktr. Kz ocuklar bir

metaa olarak grld iin; okumalarna da gerek yoktur. Trkiye

Cumhuriyeti yz yldr bu sorunun stesinden gelemedi. Yasa kard,

tehdit etti, aalad, srekli yayn yaparak uyard; bir ksmnn eitim

giderlerini stlendi; ancak yine de istenen ekilde baaramad. nk

dogmasndan ve geleneinden kurtulma istei yok.

Dogmasndan ve geleneinden kurtulamayan hibir kimseyi

eitemezsiniz, gelitiremezsiniz.

Galiba Balkesir ya da anakkalede grevleri srasnda sokak ocuklarnkoruma dernei kurmu, bu dernek araclyla 12.000 kadar sokak ocuuna

ulaarak, onlar koruyan, Hasan (herhalde soy ad Ylmaz) adl bir komiserle ksa

sreli de olsa tantm. Bu komiser bir zamanlar basna da konu olmu; nk galiba

emniyet byle bir dernek kurduundan dolay komisere soruturma am. Sonunda

komiser Gney Dou Anadolunun byk kentlerinden birine atanm. Kendisini

orada tandm. Bu deerli kii, eitmen olarak katldm bir yaz okulunda Dou ve

Gneydou Anadolunun bu sorunu ile ilgili inanlmaz bir tespitini anlatt. Bunudinledikten sonra hala birilerinin istedii kadar ocuk yapma hakkn savunacaksanz,

zahmet edip de bu yazy sonuna kadar okumayn, siz de bu kervana katlarak ocuk

yapn derim. Gneydounun bu byk ilinde bir gn (2006 yl olabilir) bir aile

ocuunu ehirde kayp ediyor ve durumu karakola bildiriyor. Bu arada bir ocuk

bulunuyor ve komiser aileye telefon ederek gelip ocuklarn almalarn sylyor.

Baba gelip ocuu elinden tutarak evine gtryor. kinci gnn sabahnda anne

elinde bir nceki gn bulunan ocukla karakola geliyor ve komisere: Bu ocuk bizim

ocuumuz deil, aam tanyamad iin getirmi (otuz mu krk m ocuu varm).

Memeliler dnyasnda yavrusunu tanyamayan rnek olarak tarihe kayt dmek

gerekir.

2008-2009 ylbann ilk birka dakikasnda illerde yaplan doum

says verildi. Batmanda ylbann ilk birka dakikasnda resmi

kaytlarda (byk bir olaslkla yre halknn gelir ve dier eilimleri


25/43

25

nedeniyle evlerde ebeler ya da abalar araclyla dourtulan ocuk

says buna dhil deildir)-doan ocuk says 29; neredeyse 20 kat daha

byk nfusu sahip stanbul ilimizden birka kat daha fazla ocuk.

Zannediyor musunuz ki bu ocuklar bugnk ekonomik koullarda bilim

adam, sanatkr, dnr, yazarizer olacaklardr. Hibir ekonomik g

bu sorunun altndan kalkamaz. Ne yazk ki ou vatandamzn kaderi

doduu gn izilmeye balyor. Uygar toplumda bir insann gelecei

mucizelere, rastlantlara ve baka insanlarn ianesine mi braklmal?

Mardin Eitim Vakf fakir rencileri okutmak iin bir giriimdebulunuyor. Duyuru yaplyor. ok sayda bavuran olduu iin aresiz

kalyorlar. En zordakilere ncelikle ulaabilmek iin bir kar yol aryorlar

ve sonuta ancak 12 ve 12den daha ok ocuu olanlar bavurabilir

diye bir duyuru yapyorlar. Doal olarak bu koulu tutturmu herkesin

talebini karlayamyorlar; ama yine de mali olanaklar nedeniyle

devede kulak da olsa- bu koulu tutturmulardan 3.000 renciye burssalyorlar. Byle bir toplumu ada anlamda hangi mali gle

eitebilirsiniz?

Belirli bir alann korunmas iin aile yeterli olamayacandan

akrabalar aras bir g-ibirliine gidilmi ve bylece airetler, buna bal

olarak da dnyann en ilkel uygulamalarnn yer ald airet yasalardomutur. Tre cinayetleri, baskya dayanamayan zavall kadnlarn

beklenilenden ok intihar, faili mehul cinayetler, emee el koymalar,

toplu oy kullandrmalar, airet karlar daha dorusu airet reisinin

karlar iin ocuk yatakilere silah kullandrma; bin bir a d

uygulama bu topluluklarda grlmektedir. Byle bir topluluu uygar bir

lkenin hibir yasas ve kalb ierisine sokamazsnz. Yakn zamana

kadar dou bu ilkel yaps ierisinde byk lde kendi yayla


26/43

26

kavruldu; kol krld ancak yen iinde kald. Ancak artan tbbi nlemler ve

sosyal yardmlar sonucu yaayan ocuk says da artnca, artan

populasyon basksndan ve artan ulam imknlarndan dolay g

olgusu balad. Yzyllar boyu kendi kabuu iinde fokur fokur kaynayan

bu cerahat, sonunda lkenin her tarafna yayld. Gen cumhuriyet, lkeyi

bat standartlarna getirmek iin abalarken, doudan gelen bu dalga,

brakn bat uygarlna erime abasn, bu topraklarda uzun zaman

egemen olmu topluluklarn da katksyla gelimi olan sanat ve estetik

duygularn da silip sprmeye balad. Artk klarnet alnan yerlerde

zurna, Betoven (Beethoven) mziinin nameleri gelen yerlerde arabeskolarak nitelendirilen bartlar gelmeye, atobriyan [Chateau brilland]

servisi yaplan yerlerde lahmacun satlmaya baland. Televizyonlara bir

bakn, dizilerin yars, airet ilikilerini arpc ekilde ortaya koyan

konulara ynelmi durumda. Yani grsel basn da toplumu farkl ekilde

eiterek uygarla ynlendirmeye deil; eldekilerin geleneksel

duygularn kayarak ve daha da derinletirerek gelir elde etme peinde.Gelenler, ehirleri siyasetilerimizin de peke ekmesi ve her seim

arifesinde tapu datmas ile tevik edilen- gecekondu denen ucube

yaplarla, kltrden ve uygarlktan yoksun yap tarzyla kylere dndrd.

Trkiye brakn adalamay, son 30-40 ylda kylleti (buradaki

kyl terimi, geleneksel kyleri aalamak amacyla deil, uygarlamaya

ayak uyduramayanlar iin kullanlmtr).

Hibir modern eitimden nasibini almayan, hayvancln dnda

hibir becerisi olmayan, uygar dnyann aralarnn hi birini

kullanamayan, inanlar gerei deiimi de ok zor benimseyen byle bir

topluluun yapaca iler snrldr ve bellidir. Aile ve airet iinde becerisi

olsa da olmasa da bir iki lokma ekmek bulan bu donanmsz bireyler,

birden bire tketimin pompaland, ahlaki deerlerini de nemli lde

yitirmi bir toplumun iine dmtr. Ne yapabilir? Eer biraz becerisi


27/43

27

varsa, hala ahlaki olarak baz deerleri koruyabilmi ise, karnn

doyuracak ilerde alarak mtevazi bir yaam srdrmeye devam

etmitir, etmektedir. Ancak bu ans yakalayamam ise ve en nemlisi

profesyonel provokatrlerin, ajanlarn, ibirlikilerin, ykclarn eline

dm ise bir zaman sonra lkesine ve kutsal bildii tm deerlere

kar tepki gsteren bir terrist ve anariste dntrlmtr.

Sokaklarmzda akam sabah boy gsteren, sa solu ykan, araba

yakan, kurun skan, askere-polise saldran, kk ocuklar n saflara

iten, Molotof kokteyli atanlarn ou bu kesimdir.

Bu provokatrlerden kurtulmu olanlar da baka tezghlarn iinegirerek ya da rgtlenmi ykc glerle ibirliine girerek baka yollar

denemeye balamtr. Bunlar, srasyla rvet alma, rvet verme;

tetikilie soyunma; dilenme, gasp etme, hrszlk yapma, uyuturucu

ticareti yapma; adam kaakl yapma; tehditle gelir elde etme; arsa ve

emlak mafyas oluturma ya da olanlara tetiki olma artk doulu

vatandalarmzn zellii olarak bilinmektedir. Emniyetteki organizesularn kaytlarna bir bakn, douda yer alan baz il doumlularn says,

batdaki bir blgenin toplamndan daha fazla.

Btn bunlardan bunalan ve hassaslaan lke ynetimi, baz

eylere gz yummaya kalknca da, lke ekonomisini ok ar bir ekilde

olumsuz olarak etkileyen yasa d eylemler balad. Dou illerinin nemli

bir ksm kaak elektrik kullanyor (baz illerde bunun %60lara kt

syleniyor). Birok yerde elektrik, brakn diren teli olan ocaklara, byk

sa levhalara balanarak evler stlyor. Kaak su zaten gndemdeydi.

Hayvan kaakl geleneksel bir eylem biimi olmutur. Birok il ve

kasabann en ilek dkknlar snrlardan kaak getirilen eyalarn

Trkiyeye pazarland yerlerdir. Douda KDV kesen esnaf hemen

hemen yok gibidir. Kaak akaryakt, -birileri ile ibirlii de yaplarak-

ekonomiyi milyarlarca dolar zarara uratyor. Btn bunlardan elde


28/43

28

edilen gelir yrenin kalknmasnda m kullanlyor derseniz; nerede!!! Ya

batdaki lks yatrmlara ya da yasa d eylemlerin finansmanna gidiyor.

Devlet doudan dzenli- gelir elde ediyor mu? 1970li yllarda

Atatrk niversitesi letme Fakltesinde bir doktora almas yapld.

Devlet doudan ne alyor ne veriyor? Bu almada elde edilen bulgular,

dnyann hibir ekonomistinin aklayabilecei ve zm bulabilecei,

akl ve mantkla kavrayamayaca bir durumu yanstyordu. Devlet

buradan ald verginin tam 29 katn, u ya da bu ekilde bu blgelere

yatryordu. 29 verip 1 alan ekonomik bir sistemin ayakta kalabilecei

hibir dzen olamaz. Bu mantkszl sosyal devlet ve Anayasadakisosyal devlet maddesi ile ilelebet srdremezsiniz. Kald ki bu kadar

geni bir alanda bu kadar kalabalk bir vatandaa anlattmz fiziki

nedenlerle hibir zaman ayaa kalkamayacan bile bile- sosyal devlet

yaklam ile srekli kaynak aktarmanz er ya da ge- knzn

balangc olacaktr.

Btn bunlarn stne, aklla ve izanla gideremeyeceimiz,tamamen dogmaya kaym dinsel bir yaplanma da tuz biber olmutur.

Mslman olanlar ya da olmayanlar bin bir paraya blnmtr.

Nasturiler, Kaladaniler, Sryaniler, Ortodokslar, Grogoriyenler, Katolikler;

iiler, Caferiler, Hanbeller, Malikililer, Yezidiler, Nurcular, Sleymanclar,

Kadiriler, Nakibendler, Aleviler; her birinin onlarca daha alt kolu; onlar

yneten eyhler, dedeler, mritler ve bin bir tezghlar; a d

eylemler; her birinin yabanc lkelerde finansrleri ve kkrtclar. z

zebilirsen

1938den bu yana btn bu blnmlkleri zmek isteyenler oldu

mu? Szde oldu; ama gerekte hi kimse byle bir zme yanamad.

Zaten 1950li yllarda o gnk babakanmzn Said-i Nursinin elini

pmesiyle, din smrs, oy avcl balad ve ters devrim balad.

zellikle siyasiler yine oy toplama isterileri nedeniyle son derece a d


29/43

29

bir yntemi srdrmeye baladlar. nsanlar bir bir gelitirip, aydnlatp

ikna edeceklerine, sisteme kazandracaklarna, binlercesinin ipini elde

tutan birka kiiyi (aay, eyhi) yanlarnda tutma yolunu setiler. Onlara

milletvekillii, ihalelerden pay, gerektiinde silah ve olabilecek tm

imknlar seferber ettiler. Dolaysyla airet geleneini ortadan

kaldrmaya niyetlenirken, yine 1950li yllarda ok partili sisteme geile

birlikte airet reislerini avlama siyaseti balad. nk on binlerce, yz

binlerce, hatta milyonlarca insanla uraacanza, bir iki kiiyi

elerseniz, amacnza ulaabiliyordunuz. Bylece Burkiler, Karakeililer,

Zilanlar, Bucaklar, avakllar, Parikanllar ve irili ufakl daha onlarcasbu lkenin demokrasisinin klavuzu oldular. Btn bunlar bir araya

gelince dou tarihi boyunca isyanlar lkesi olarak anlmaya balad.

Celali syanlar, Dersim syan, eyh Said syan, Ermeni kalkmas ve

her zaman gdmlendii gibi, imdi de terrizm ad altnda ABD-AB

destekli kalkma. Bu kadar alkalanan bir yrede her zaman istikrar

arayan yatrmlarla, gelime denen mayann tutacan mzannediyorsunuz!!! Hayal grmeyin. Alt yapnz yok.

Btn bu olumsuzluklara bulanm yre halk, sanki en nemli

sorunuymu gibi ve sanki her eyi tamamlam da eksik kalan sadece

oymu gibi, akam sabah kadnyla, oluk ocuuyla sokaklara derek

demokrasi demokrasi, insan haklar diye barmaktadr. Demokrasinin ve

insan haklarnn tek bir kkn bile kendi iinde uygulamayan bir kesimin

srekli demokrasiden bahsetmesi ve daha ok demokrasi demesi belki

de demokrasi tarihine geecek kadar nemli sosyal bir gelimeyi ya da

terrizmin yeni bir tekniini bize tantmas asndan nemli olabilir.

Byle bir kesimin demokrasiye szm ona sahip kmaya kalkmas,

korkarm ki lkede demokrasiyi tehlikeye drecektir.


30/43

30

Trkiye Atatrkten sonra tuzaa drld

1946 yllarnda Amerika temsilciler meclisinde yaplan gizli bir

oturumda, Hess denen bir temsilci, yle bir rapor sunuyor: Gelimekte

olan ve gelecekte bykl ve konumu itibariyle bizimle sanayi

mcadelesine girebilecek lkelere demir yolu yaptrmayalm. Bunun iin

her yolu deneyelim ve zellikle halk demir yollarnn yapmna kar

kkrtalm. nk demir yollar ucuz tanm demektir; ucuz iilikle yan

yana gelirse sanayi rnleri asndan bu lkelerle mcadelemiz zor

olur.

"Bu lkeyi demir alarla rdk batan baa" slogan ile yce Atatrksanayilemenin hangi yoldan geecei konusunda ak bir mesaj

vermesine karn, lmnden 8 yl sonra Recep Peker hkmeti (1946)

ile balayan ve bugne kadar birok hkmet bakannn (Adnan

Menderes, Sleyman Demirel, Turgut zel ve st kapal olarak Tayip

Erdoan) "demiryolu komnistlerin ulam aracdr" diyecek kadar

akldan ve nizamdan yoksun birok beyanlar Trkiyedeki ky kesimihari, hemen hemen her blgeyi, zellikle de Dou Anadoluyu ok

derinden etkilemitir.

znde demiryolunun gereksizliini bize tleyenlerin banda,

yknn %95'ni demiryollar ile tayan Amerika Birleik Devletleri ve

Kuzey Avrupa lkeleri, zellikle Almanya gelmektedir.

Karayollar ile yk tanmas denizden ykseklii fazla olmayan

lkelerde demiryollarndan 4 kat, denizyollarndan 10 kat daha pahalya

geldii biline biline, bu lkenin gelecei sloganlara kurban edildi. Kald ki,

denizden ortalama ykseklii 1.000 metre olan, zellikle k ar geen

engebeli kara paralarnda bu maliyetler tam bir kat daha artmaktadr;

yani karayolu ile tamaclk, Trkiye'de, demiryollarndan 8, denizyollar

ile tamadan tam 20 kat daha pahaldr.


31/43

31

Biliyor musunuz? Bunun en kt sonucu, sanayinin belirli

merkezlere, kylara, zellikle de tarm asndan en verimli arazilerin

bulunduu deltalara ya da ovalara ylmas olmutur.

Bu nedenle Anadolu'nun i ksmnda ve zellikle de Dou

Anadoluda yaplan sanayi tesisleri ya devlet desteiyle ayakta

durmaktadr ya da bir sre sonra kapanmak durumunda kalmaktadr.

nk retimde tek bir kuruun bile maliyet hesaplarna katld bir

dnyada, ham ve ilenmi maddeyi, binlerce kilometre uzaklardan 10 kat

maliyetle tayan bir sistemin ayakta kalma ans yoktur.

Ak ekonomik sistemde (zellikle kresellemede) DouAnadolunun hemen hemen hi bir alanda dnya piyasalar ile yarma

ans yoktur. En kts gelecekte de olmayacaktr. Bu nedenle ne bu

halk ne de kendinizi kandrmayn.

Bu gne kadar geliemedi. Niye? Topografik ve corafik yaps,

iklimi, demografik yaps, doal kaynaklar ve ulam olanaklar, zellikle

ak ekonomik sistemde herhangi bir rnde yarmaya girmesine izinvermiyor.

Bu blge maden cevherinin hi biri dnya standartlarndaki bir

madenle yarmaya girecek zenginlikte ve kalitede deildir. Zor er

iletilen demir madeninden baka die gelir maden yoktur. Gney

Douda olmasna karn Mardinde alan fosfat fabrikas (doru fizibilite

yaplmad iin) birka ay alt kapand; Elazdaki krom-manezit ve

keza gbre fabrikas birka yl sonra kapand. Alacaklar da

kapanacaktr; geride zarar brakarak. nk ham maddeyi ve ara mallar

karayolu ile getirtiyor ve rnlerini karayolu ile iletiyorlar; demir yollar ile

iletenler ise ok kt durumda denebilir. Erzurum iline kn kar nedeniyle

yollarn almas iin ayrlan para yaklak 50 milyar TL; yani Erzuruma

ayrlan tm yatrm btesinin katlar kadardr.


32/43

32

Demir yollar yaplsa, kara yollar istenen kaliteye ulasa dahi, bu

eim ve iklimde yine de baarl bir tanm olmayacaktr. Ne yaparsanz

yapn, bugn de yarn da maliyet hesaplarnda nemli bir yk her zaman

olacaktr. zellikle ham ve ara maddeler uzaktan geliyorsa.

Birok ilde neredeyse k 8 ay, yaz ise ok kurak 4 ay sryor; ara

mevsimler ya yok ya da ok ksa. Isnmak iin 8 ay enerji kullanmak

zorundasnz. Gelin grn ki blgede die gelir enerji kayna yok.

Batman ve civarnda yllardr iletilen kalitesi ok kt, ounluk asfalt

olarak kullanlan snrl petrol kuyusu; birka yerde kan kkrd ok

yksek linyit madeni vardr. rnak kmrlerinin iinde bulunan uranyumtuzlarndan dolay iletilmemesi daha yararl olacaktr. Kurulmu olan

hidroelektrik santrallerinin ise sadece adresi Dou Anadoludur; blgeye

nemli bir katks yoktur (kaak elektrik salamann tresinde).

Son yllarda nemli bir atlm olmasna karn, alt yap herhangi bir

modern sanayilemeye izin verecek durumda deildir. Alt yapy

yapsanz da korunmas ve ilevsel tutulmas kylardakine gre ok dahaharcama gerektirmektedir. Karayollarnda hibir asfalt ya da beton

zemini bir iki seneden fazla kullanamazsnz. Yaz k arasndaki

inanlmaz scaklk fark, suya temas eden yaplarn hepsini zaman iinde

paralar.

Nfus yaps korkun! Hibir geliri olmadan ocuk yapmaya eilimli

bir halk; 6 ocuklu aileler ksr saylyor. Eitim dzeyleri binlerce yl

ncesindekinden daha geri. Yapabildikleri tek ey, nisan aylarnda yeni

yeni filizlenmeye balayan otlar hayvanlarna yedirmek (bylece meray

tahrip etmek); yazn ise dada-merada gezdirerek otlatmak; elde

ettiklerini bildikleri tek eye evirmek: Bir eit peynir ve tereya. Derisini

ve dier ksmlarn bile ilemekten acizler. Bir de ounluk derelerin ve

aylarn yanna ylm olan dzlklere geleneksel olarak bildikleri

sadece birka eit sebzeyi (o da her yerde deil) ya da tarla bitkisini


33/43

33

ekmektir. Bunlarda elde edilen verim ise dnya standartlarnda en alt

sralardadr. Ar otlatmadan dolay meralarn; yanl kullanmdan dolay

da tarlalarn kalitesi bozulmu durumdadr.

Yln 8 aynda kapal meknda kalmak zorunda kalan gezginci bir

hayvancln, usuz bucaksz otlaklara sahip (rnein Yeni Zelanda,

Arjantin ve Kuzey lkeleri gibi) lkelerin hayvansal rnleri ile rekabete

girmesi sz konusu deildir. Ayn ekilde tarm rnlerinin de

Yatrmc gvende olabilecei yeri tercih eder. Ancak Osmanlnn

miras olarak komularmzla sorunlarmz var. Snr gvenlii tam

salanamam. Bat dnyasnn Orta Douda gizli emelleri var; bunedenle eitli etnik ve dinsel gruplar ayakta; gemite de ekiyalk

buradakilerin ounun mesleiydi.

Sanatn hibir daln gelitirememisiniz. Bu nedenli birka doal

gzelliin (Ar Da, Girlevik elalesi, Nemrut Krateri- ki bunlarn

ounu da bozmuuz) dnda gsterebileceiniz nemli bir ey yok.

Sivasta ve Erzurumda ifte Minareler; Divriide Ulu Cami; DouBeyaztta shak Paann harem odalar (Saray), Van Akdamarda

Grogarian Kilisesi; Adyamanda Nemrut Heykelleri. Anlayacanz ou

600 yldan daha eski, Osmanlnn haricinde yaplm birka eser.

Yerleik dzene geilemedii iin ehirlerin hi biri bugnk uygar

bir ehir grnmnde deildir. Eski kltrlere ait gzel yaplar da eitli

nedenlerle tahrip edilmi ya da bakmszlktan yklmaya terk

edilmilerdir. Birok ilimize ehir demeye bin ahit ister; ev ynna

dnm durumdadrlar.

rnein Tuncelide gemite de bugn de atmalar oldu; oluyor.

Ne yapmalyz ki burann halk kurtulsun? Bana gre hibir ey

yaplamaz. nk hibir sanayi tesisi alamaz; nemli bir tarm rn

yetitirilemez (bir barda koyacanz dz yer yok gibi; 8 ay k var);

birka avcya hizmet etmesinin tesinde nemli bir kayna grnmyor.


34/43

34

Munzur suyunu turistlere gstermekle, nehrin kenarnda birka alabalk

lokantas kurmakla bir ili geindiremezsiniz. Bu yrenin ve dier birok

yrenin halkna yalan sylemeyin. Siz hibir zaman beklediiniz refah

dzeyine ulaamayacaksnz demelisiniz. Ya da batda ya da baka bir

yerde alp reten insanlar size sonsuz olarak kaynak aktardklarnda

ancak yaayabilirsiniz deyin.

Gereki olun, doru karar verin derim

1. Bu blgedeki insanlarn remesini eitimle (bu mmkn grlmyor)ya da yasal kstlamalarla drmeliyiz.

2. Yerleim yerlerini olabildiince bir araya toplayp (kyleri birletirip,

mezralar yerleim yeri olmaktan kararak) hizmetleri daha

ekonomik olacak ekilde gtrmenin yollarn aramak gerekir (belirli

saynn altnda nfusu olan ky ve mezralara imam, retmenatamasn durdurup, yol, elektrik, telefon hizmetlerini kaldrmamz

gerekiyor).

3. Tarm arazilerine olmamak kaydyla, her trl hizmetin daha kolay

gidebilecei yerlerde yeni yerleim yerleri kurarak, boaltlan ky ve

mezralar buralara nakletmek gerekiyor.

4. nsanlara bulunduu yerin olanaklarnn belirli bir nfustan daha

fazlasn besleyemeyeceini ak ak anlatmak gerekiyor.

5. Vatandan karnn doyuracam diye, meralar kapasitesinin

zerinde kesinlikle kullandrmamak gerekiyor. Bu konuda en keskin

nlemler dnsz uygulanmaldr.


35/43

35

6. Temelinde tamaya dayal yatrmlara ve sanayilemeye izin

vermemelidir.

7. K ve doa turizmi iin gerekli yatrmlar yaplmal; ancak byle bir

turizmin ayakta kalabilmesi iin, yre halknn tutucu ve banaz

dnya grnden uzaklatrlmas iin smrc din

istismarcln bertaraf edecek ekilde- gerekli nlemler alnmaldr.

Sarkamta ve Erzurumda olduu gibi belirli yerlerde k

sporlar yaplabilir. Ancak turizm, ilk olarak hogr ve gelenei-grenei farkl olana saygy gerektirir. Bu nedenle tutucu lkelerin

nemli bir ksmnda inan turizmi sz konusudur (Arabistan ve

Irakta olduu gibi) ve sadece belirli bir kesime hitap eder. Sarkam

eskiden beri tutucu eilimlere direnmi, aydn dnya gr olan bir

kasabamzdr ve burada konalanm olan ok saydaki askeri birlik

ise modern yaam tarzn gelitirmi ve srdrmtr. Erzurum,Trkiyenin en kalabalk niversitelerinden biri ve askeri birliklerin en

youn yerletii yerlerden biri olduu iin, ok gecikse de bu

olanaa kavumutur. Baka bir inanc tekiler olarak gren bir

corafyada anladmz anlamda kitlesel turizmi gelitirme zor

olacaktr.

8. Dnyann eitli yerlerinde bu ykseklikte yetimekte olan ekonomik

bitkisel (rnein Gney Amerika da ykseklerde yetien onlarca

eit patates, kavun, msr trnn) ya da hayvansal tr ve rklar

(vizon, mink ve rnein yine gney Amerikadaki gibi her eyi ile

deerli olan hayvan trlerinin rnein alpago, yak gibi) burada

yetitirmek iin denemeye almak ya da adaptasyonlarn salamak.


36/43

36

9. Hala temiz kalm dere ve aylardaki doal alabalklar korumaya

almal ve ayn zamanda denetimli olarak balk avcl sporuna

amaldr.

10. ok sayda doal park ya da milli park oluturarak, eko turizmi ya da

doa turizmini etkili bir ekilde devreye sokmal.

11. Tarla tarmnda belirli trlerin ekimine destek vermeli ve tevik

etmeli. Doal olarak verimi yksek olmayacak tarm bitkilerinin

yaygn olarak ekilmesine izin vermemeli ya da destek vermemelidir.rnein virs hastalklarnn ykseklerde daha az grlmesinden

dolay, damzlk ya da tohumluk patatesi buralarda yetitirerek daha

verimli olacak daha scak blgelere gnderilmelidir.

12. Tamaclk kesinlikle demir yollarna kaydrlmal; bunun iin mevcut

demir yolu a slah edilmeli; yenileri eklenmelidir.

13. Yap tarz tmyle gzden geirilmeli; blge koullarna uygun hale

getirilmeli (kn gneten en fazla yararlanacak; yazn ise uygun

ekilde nlar alacak ekilde); s yaltm katsays yasal bir

zorunluluk olarak bilinen en st dzeyine karlmaldr.

14. Tezek yakmaya yasal olarak nemli ceza uygulanmal; biyogaz elde

edilmesine tevik salanmal ve en nemlisi bu deerli organik

maddenin dzenli bir ekilde gbre olarak kullanlmas iin her yol

denenmelidir.

15. El sanatlar gelitirilmeli; bunun iin bireysel destekler ve

danmanlklar salanmaldr. Ykte hafif pahada ar rnlerin


37/43

37

retimine arlk verilmelidir. Youn el emei gerektiren retime

ynelmeli ve zellikle yazn hayvanclkla uraan kesimin kn (bo

oturmamas iin) bu youn el emei retimine ynelmesi iin belirli

bir dzenleme yaplmaldr (halclk gibi).

16. Bu blgedeki niversitelerin tekilatlanmas, bu blgenin sorunlarna

are bulacak ve yeni teknolojiler gelitirecek blmlere arlk

verecek ekilde yeniden dzenlenmeli; bilimsel projelere verilecek

destekler, blgenin sorunlarn zmeye ynelik olanlara ncelik

verecek ekilde olmaldr.

17. niversite-sanayi ibirlii ile hayvanclk rnleri bata olmak zere,

rn eitlenmesinin yollar aranmaldr (bugne kadar, belki de bin

yl boyunca- bir iki peynir eidi; geleneksel ayran, ya, lor, kelek

haricinde bir rn retilmemitir). Sadece yre halknn zevkine

deil, dnya piyasasna hitap edecek eitlerin retimi de devreyesokulmaldr.

18. Bugne kadar youn ve modern tarm yaplmad iin, pestisitler ve

tarm ilalar bakmndan oransal olarak daha temiz bir evreye

sahip olduundan, organik ve doal rnlerin yetitirilmesi daha

kolay ve gvenilir olacaktr.

19. En ksa zamanda blgenin kadastrosu karlarak, sregelen nizalar

giderilmeli ve mahkemeler zerindeki yk kaldrlmaldr. Kiilerin

arazilerine bu benimdir duygusu ile sahip kmalar salanmaldr.

20. Miras hukuku en azndan bu blge iin yeniden dzenlenmelidir.

Araziler ne olursa olsun belirli bir bykln altna decek ekilde


38/43

38

pay edilmemelidir. Bylece burann yzlerce mirass var, burada

hibir ey yaplmaz imaj silinmelidir.

21. Birok blgesinin zaten snrl olan tarm rnleri deseninin (eidi)

blk prk ekilmesi nedeniyle gerekli organizasyon (slah, bakm,

uygun gbreleme, uygun tarmsal mcadele vs.) kurulamamaktadr

ve ilkel iletimini srdrmektedir. Blge, ekolojik olarak tekrar

aratrlmal ve hangi blgede ya da evrede hangi rnn daha

baarl bir ekilde ekilip biilecei saptanarak, yasal snrlama ile,

bu rnlere ynelmelidir (tabii mnavebe ile). rnein verimi okyksek olmasa bile, Erzurum Ovas ve evresi, yksek rakmda

olmas nedeniyle, dier yerlerde reticinin bana bela olan patates

virs hastalklar burada grlmez. Bu nedenle dier blgelerin

tohumluk patatesini burada yetitirebilirsiniz. Yllk scakl en az 60

gn 40 derecenin stnde olan kra arazilere Antep fst

dikersiniz. Bylece verimli bir iletim kurabilirsiniz.

22. Daha nce deindiimiz gibi, blge yksek ve souk olduu iin,

kn snma binlerce yldr tezekle karlanmtr. Bu organik

maddenin darya alnmas demektir ve topran verimsizlemesi

demektir. Doal gaz balantlar nedeniyle, bir ans yakalanmtr.

Bundan byle tezek yaklmas kesinlikle yasaklanmal ve azotun ve

organik maddenin tekrar topraa dnmesi salanmaldr. Bununla

da kalnmamal yasal dzenlemeler ile belirli bir tarm alannn

bulunduu yerlerde, belirli byklkten aa olmamak zere kaliteli

yem bitkilerinin yetitirilmesi zorunlu hale getirilmeli ve bu alana

uygun hayvanclk da hem yasal zorunluluk haline getirilmeli hem de

tevik edilmelidir. Hayvanlardan elde edilecek gbreler, biyogaz

retiminden geirildikten sonra, araziye organik madde ve azot


39/43

39

kayna olarak tekrar geri verilmelidir. Bu cmleden olmak zere,

sulu yerlere zellikle azot balama kapasitesi yksek olan yonca

(yerine gre ylda 3-7 defa rn verir), kurak yerlere de korunga

(ylda 3-4 defa rn alnabilir) ekilebilir. Ayrca her iki bitki de byk

lde gbrelenme gereksinmesi duymaz. Bu iki bitkinin en nemli

zellii polenlerinin ve zellikle nektarnn balarlar tarafndan tercih

edilmesi ve bal verimini ok ykseltilmesidir. Bu sonuncu durumda

dikkat edilecek en nemli husus, belirli bir alana ekilmi olan bu

bitkilerin besleyebilecekleri kovan says bellidir. Birok yerde

yapld gibi, dar bir alana olmas gerekenden daha fazla kovanyerletirirseniz, verim elde edemezsiniz; ar tarafndan toplanan

besin sadece kovann ihtiyacn karlayacak dzeylere der.

23. Erzurumdan balayarak snra kadar akan Frat ve yine ayn

blgelerden kken alan Dicle nehrine ehirlerin kanalizasyonunun

aktlmas yasaklanmal; ilk olarak keltme daha sonra da artmayoluyla elde edilecek organik maddeler ve azotlu bileikler, her

ehrin ve kasabann tespit edecei kra arazilerin gbrelenerek

aalandrlmasnda kullanlmaldr. Bu aalandrmada, ekonomik

bitki trleri tercih edilmelidir.

Btn bu nlemler alnsa bile, dounun yerleim ve kaliteli nfus

barndrma asndan ok snrl bir kapasitesi olabileceinin; hibir

zaman bir Marmara Blgesi olamayacann ya da bir Erzurumun ya da

Karsn bir Paris olamayacann bilinmesi ve ak ak sylenmesi

gerekir.

Yanltmayacaksnz, avutmayacaksnz, yanlmayacaksnz.

Prof. Dr. Ali Demirsoy


40/43

40

Sunu yazs

Sevgili Kardelerim

Bugne kadar bizi aldatan-yanltan politikaclarmzn kmazn

anlamak, lkemizin, bizim ve ocuklarmzn nmzdeki yllarda hangi

zorluklarla karlaabileceini daha iyi anlamak, bir kangrene dnm

olan Dou Meselesini gereki gzle anlayabilmek ve

deerlendirebilmek iin, 43 yldr Ar Dann tepesi hari her yere

girmi km, halkn iinde onlar gibi yaam, grdklerini verendiklerini bilimin szgecinden geirerek analiz etmeye ve

sentezlemeye alm bir bilim adamnn dncelerini ve hayalle

gerei ayrmann zamannn gelip getiini renmek istiyorsanz bu

yazy dikkatle okumanz neririm

Trkiyenin sorunlar bir iki sayfayla anlatlabilecek ve

zmlenebilecek gibi olmaktan kmtr. Yazm olduum bu sunumbelki de bugne kadar eitli ynleriyle ele alnm en kapsaml Dou

Raporudur. Bu nedenle bu yazy allagelmi sadece gz atmayla

yetinilebilecek- bir mail olarak deerlendirmemenizi dilerim. Ben size

deer verdiim ve duyarl olduunuzu dndm iin yazlarm

gnderiyorum. Eer datm listemin dndakilere bir gn byle bir sunu

yazs gnderecek olsaydm, yazy yle bitirirdim.

Eer byle bir raporu okumak size zor gelirse, kendinizi

zorlamaynz, haber dinleme gibi bir alkanlnz varsa, lkenin

banda dnen karabulutlar paralanma aamasna gelen

kalkmalar- demokrasinin bir gerei gibi gsteren konumalar,

nemli kurum ve kiilerin iinde olduu ileri srlen ve baka bir

lkede bu ilikilerin doruluu karara balanm Deniz Feneri gibi

yank kokusu kan ve bit yenii olan bir ylan yksn


41/43

41

dinleyebilir, devletin bandaki insanlarn ocuklarnn ve belediye

bakanlarnn i bilir giriimlerini ve servetlerini nasl edindiklerini

renebilir; ieridekilerin neden orada olduklarn bilemedikleri,

halkn bir trl gerek nedenini anlayamad, hatta bizzat

soruturmalar yrtenlerin bile neyi ne iin yaptklarn tam

aklayamadklar Ergenekon Davas diye bilinen, tekmili birden 32

ksm olan bir davay izleyebilirsiniz. Eer Atatrkn devlet

adaml ve tavr ile karlatrma gibi bir saplantnz yoksa, devlet

adamlarmzn ve parti bakanlarnn nutuklarn da dinleyebilirsiniz.

Eer haberlerle ilgilenmiyorsanz ve vakit sabah ise ok gzel

kzlarn ve yakkl erkeklerin rol ald birbirlerini dolandran her

trl ahlak d ilikilerin sergilendii Brezilya dizileri; leden

sonra ise ununu eleyip eleini duvara asmas gereken kiilerin

evlenme isteklerini dile getiren onlarca kanal emrinizde olacaktr;

eer moda deyimle prime time (gnn en nemli, insanlarn ailece

bir eyi seyredebilecei zaman dilimi) yani akam yemek srasndaya da yemekten sonraki zamanda birbirinden sulu szler ieren,

gsn ve kalasn o yana bu yana sallayan gzel bayanlarn yer

ald, dnmek iin tek bir ATP (enerji veren molekl)

kullanmadan seyredebileceiniz televole ya da paparazi gibi

sunumlar onlarca kanalda sizinle birlikte olacaktr; eer vakit biraz

ilerlemise merak etmeyin onlarca dizi (Acemi Cad, Ac Hayat, Adanal,

Alanya Almanya, Aliye, Anadolu Kaplan, Annem, Arka Sokaklar, Asi, Ak Meydan

Sava, Ak Oyunu, Aka Srgn, Ak-memnu, Avrupa Yakas, Ayrlan Kalpler,

Aysarnn Zilleri, Azap Yolu, Belal Baldz, Beinci Boyut, Beyaz Gelincik, Bin bir

Gece, Bir Demet Tiyatro, Bizimkiler, Bo kovan, Byk Buluma, Byk Yalan,

Candan te, Cemile, Cennet Mahallesi, ocuklar Duymasn, ocuklar Ne Olacak,

Davetsiz Misafir, Denizler mparatoru, Emret Komutanm,En Son Babalar Duyar, Esir

Kalpler,Esir ehrin nsanlar, Frtna, Gece-gndz, Gecede Bir Gn, Gizli Dosyalar,

Gnl, Glpare, Gm, Hac, Hanedan Aynas, Hayat Bilgisi, Hayat Trks,
http://www.haberler.com/acemi-cadi-dizisi/http://www.haberler.com/aci-hayat-dizisi/http://www.haberler.com/aci-hayat-dizisi/http://www.haberler.com/alanya-almanya/http://www.haberler.com/aliye-dizisi/http://www.haberler.com/aliye-dizisi/http://www.haberler.com/anadolu-kaplani/http://www.haberler.com/arka-sokaklar-dizisi/http://www.haberler.com/ask-meydan-savasi/http://www.haberler.com/ask-meydan-savasi/http://www.haberler.com/ask-oyunu-dizisi/http://www.haberler.com/aska-surgun/http://www.haberler.com/avrupa-yakasi-dizisi/http://www.haberler.com/ayrilan-kalpler/http://www.haberler.com/aysarinin-zilleri/http://www.haberler.com/azap-yolu-dizisi/http://www.haberler.com/azap-yolu-dizisi/http://www.haberler.com/belali-baldiz/http://www.haberler.com/besinci-boyut/http://www.haberler.com/beyaz-gelincik/http://www.haberler.com/binbir-gece/http://www.haberler.com/binbir-gece/http://www.haberler.com/bir-demet-tiyatro/http://www.haberler.com/bizimkiler-dizisi/http://www.haberler.com/bizimkiler-dizisi/http://www.haberler.com/boskovan-dizisi/http://www.haberler.com/boskovan-dizisi/http://www.haberler.com/buyuk-bulusma/http://www.haberler.com/buyuk-yalan-dizisi/http://www.haberler.com/candan-ote-dizisi/http://www.haberler.com/cemile-dizisi/http://www.haberler.com/cennet-mahallesi/http://www.haberler.com/cocuklar-duymasin/http://www.haberler.com/cocuklar-ne-olacak/http://www.haberler.com/davetsiz-misafir/http://www.haberler.com/denizler-imparatoru-dizisi/http://www.haberler.com/emret-komutanim-dizisi/http://www.haberler.com/en-son-babalar-duyar/http://www.haberler.com/en-son-babalar-duyar/http://www.haberler.com/esir-kalpler-dizisi/http://www.haberler.com/esir-kalpler-dizisi/http://www.haberler.com/esir-kalpler-dizisi/http://www.haberler.com/esir-sehrin-insanlari/http://www.haberler.com/firtina-dizisi/http://www.haberler.com/gecede-bir-gun/http://www.haberler.com/gizli-dosyalar/http://www.haberler.com/gonul-dizisi/http://www.haberler.com/gulpare-dizisi/http://www.haberler.com/gumus-dizisi/http://www.haberler.com/gumus-dizisi/http://www.haberler.com/haci-dizisi/http://www.haberler.com/hanedan-aynasi/http://www.haberler.com/hayat-bilgisi-dizisi/http://www.haberler.com/hayat-turkusu-dizisi/http://www.haberler.com/aci-hayat-dizisi/http://www.haberler.com/alanya-almanya/http://www.haberler.com/aliye-dizisi/http://www.haberler.com/anadolu-kaplani/http://www.haberler.com/arka-sokaklar-dizisi/http://www.haberler.com/ask-meydan-savasi/http://www.haberler.com/ask-meydan-savasi/http://www.haberler.com/ask-oyunu-dizisi/http://www.haberler.com/aska-surgun/http://www.haberler.com/avrupa-yakasi-dizisi/http://www.haberler.com/ayrilan-kalpler/http://www.haberler.com/aysarinin-zilleri/http://www.haberler.com/azap-yolu-dizisi/http://www.haberler.com/belali-baldiz/http://www.haberler.com/besinci-boyut/http://www.haberler.com/beyaz-gelincik/http://www.haberler.com/binbir-gece/http://www.haberler.com/binbir-gece/http://www.haberler.com/bir-demet-tiyatro/http://www.haberler.com/bizimkiler-dizisi/http://www.haberler.com/boskovan-dizisi/http://www.haberler.com/buyuk-bulusma/http://www.haberler.com/buyuk-yalan-dizisi/http://www.haberler.com/candan-ote-dizisi/http://www.haberler.com/cemile-dizisi/http://www.haberler.com/cennet-mahallesi/http://www.haberler.com/cocuklar-duymasin/http://www.haberler.com/cocuklar-ne-olacak/http://www.haberler.com/davetsiz-misafir/http://www.haberler.com/denizler-imparatoru-dizisi/http://www.haberler.com/emret-komutanim-dizisi/http://www.haberler.com/en-son-babalar-duyar/http://www.haberler.com/esir-kalpler-dizisi/http://www.haberler.com/esir-kalpler-dizisi/http://www.haberler.com/esir-sehrin-insanlari/http://www.haberler.com/firtina-dizisi/http://www.haberler.com/gecede-bir-gun/http://www.haberler.com/gizli-dosyalar/http://www.haberler.com/gonul-dizisi/http://www.haberler.com/gulpare-dizisi/http://www.haberler.com/gumus-dizisi/http://www.haberler.com/haci-dizisi/http://www.haberler.com/hanedan-aynasi/http://www.haberler.com/hayat-bilgisi-dizisi/http://www.haberler.com/hayat-turkusu-dizisi/http://www.haberler.com/acemi-cadi-dizisi/


42/43

42

Hayrola ay Bahesi, Haziran Gecesi, Hrsz Polis, Hisarbuselik, Ihlamurlar Altnda,

ki Aile, stanbul ahidimdir, Kadn sterse,Kant Peinde, Kavak Yelleri, Kaygszlar,

Krk Kanatlar, Ksa Metraj, Kz Babas, Kod Ad, Konsey, Kurun Yaras, Kurtlar

Vadisi, Kuzey ve Gney, Mavi Ay, Mavi Rya, Mfetti Gadget, Papatyam, Rumelil

yakas, Sar Oda, Sahte Prenses, Selena, Sev Kardeim, Sla, Snav Filmi, Srlar

Dnyas, Sihirli Annem, Son tc, Sonradan Grme, a Felek kmaz, eker Kz

Candy, hret, Tark ve Dierleri, Talarn Srr, Tatl Hayat, Yabanc Damat,

Yamurdan Sonra, Yalanc Yarim, Yank Koza, Yaprak dkm, Yaanm ehir

Hikayeleri, Yedi Numara, Yedi Tepe stanbul, Yine de Am, Zenginler de Alar,

Mavi Rya ve daha onlarcas) sizi bekliyor. Uykunuz gelmemi ve saat

24 gemise, tehlike balyor demektir. Yzleri gergin, suratlarask, yaptklar espriler kuru, anlattklarna baklrsa, halkn

deyimiyle goministlik yapan baz adamlar bu sefer sahneye

kyorlar. Yzlerce yl nceki yaplan hatalardan, bugnk idari

sistemin ve basn ortamnn satlmlndan, kiiliksizlikten,

duyarszlktan, yalakalktan dem vuran bu herifleri iyi ki basn

ortam gecenin bu vaktinde karyor da, genlerimizin bu gomunist

fikirlerden ahlaklar bozulmuyor. Nezih basnmz bizleri dnyor.

Eer hala uykunuz gelmemise, sabaha kar, onlarca kanalda,

ieriini ve anlamn bir trl kavrayamadnz, yank seslerle

okunan Kuran srelerini dinleyebilirsiniz; arkasndan da sanki br

dnyaya gitmi de gelmi ve her eyi grm gibi, ballandra

ballandra, azlarn aprtata aprtata anlatan, sanki Tanrnn

dnyadaki szcs gibi tavr taknan hocalarmz dinleyebilirsiniz.

Dnyann her tarafn grmedim, ancak halkn megul etmek ve

oyalamak iin bu kadar seenek sunan baka bir lke olduunu da

zannetmiyorum. Bilmiyorum, RTKe mi, Kltr Bakanlna m yoksa

baka bir kurulua m teekkr etsek.

Yine Anadolu insannn yzlerce yldr kulland bir tmce ile

bitirmek istiyorum:Allah slah ede.
http://www.haberler.com/hayrola-cay-bahcesi/http://www.haberler.com/haziran-gecesi-dizisi/http://www.haberler.com/hirsiz-polis-dizisi/http://www.haberler.com/hisarbuselik-dizisi/http://www.haberler.com/ihlamurlar-altinda/http://www.haberler.com/iki-aile-dizisi/http://www.haberler.com/istanbul-sahidimdir/http://www.haberler.com/kadin-isterse-dizisi/http://www.haberler.com/kanit-pesinde/http://www.haberler.com/kanit-pesinde/http://www.haberler.com/kaygisizlar-dizisi/http://www.haberler.com/kirik-kanatlar-dizisi/http://www.haberler.com/kisa-metraj/http://www.haberler.com/kiz-babasi-dizisi/http://www.haberler.com/kod-adi-dizisi/http://www.haberler.com/kod-adi-dizisi/http://www.haberler.com/konsey-dizisi/http://www.haberler.com/kursun-yarasi-dizisi/http://www.haberler.com/kurtlar-vadisi/http://www.haberler.com/kurtlar-vadisi/http://www.haberler.com/kuzey-ve-guney/http://www.haberler.com/kuzey-ve-guney/http://www.haberler.com/mavi-ay/http://www.haberler.com/mavi-ay/http://www.haberler.com/mavi-ruya/http://www.haberler.com/mufettis-gadget/http://www.haberler.com/sagir-oda/http://www.haberler.com/sahte-prenses-dizisi/http://www.haberler.com/sev-kardesim-dizisi/http://www.haberler.com/sila-dizisi/http://www.haberler.com/sinav-filmi/http://www.haberler.com/sirlar-dunyasi/http://www.haberler.com/sirlar-dunyasi/http://www.haberler.com/sihirli-annem/http://www.haberler.com/son-utucu/http://www.haberler.com/sonradan-gorme/http://www.haberler.com/sasi-felek-cikmazi/http://www.haberler.com/seker-kiz-candy/http://www.haberler.com/seker-kiz-candy/http://www.haberler.com/sohret-dizisi/http://www.haberler.com/tarik-ve-digerleri/http://www.haberler.com/taslarin-sirri/http://www.haberler.com/tatli-hayat/http://www.haberler.com/yabanci-damat-dizisi/http://www.haberler.com/yagmurdan-sonra/http://www.haberler.com/yalanci-yarim/http://www.haberler.com/yanik-koza/http://www.haberler.com/yasanmis-sehir-hikayeleri/http://www.haberler.com/yasanmis-sehir-hikayeleri/http://www.haberler.com/yasanmis-sehir-hikayeleri/http://www.haberler.com/yedi-numara/http://www.haberler.com/yedi-tepe-istanbul/http://www.haberler.com/yedi-tepe-istanbul/http://www.haberler.com/yine-de-asigim/http://www.haberler.com/zenginler-de-aglar/http://www.haberler.com/hayrola-cay-bahcesi/http://www.haberler.com/haziran-gecesi-dizisi/http://www.haberler.com/hirsiz-polis-dizisi/http://www.haberler.com/hisarbuselik-dizisi/http://www.haberler.com/ihlamurlar-altinda/http://www.haberler.com/iki-aile-dizisi/http://www.haberler.com/istanbul-sahidimdir/http://www.haberler.com/kadin-isterse-dizisi/http://www.haberler.com/kanit-pesinde/http://www.haberler.com/kaygisizlar-dizisi/http://www.haberler.com/kirik-kanatlar-dizisi/http://www.haberler.com/kisa-metraj/http://www.haberler.com/kiz-babasi-dizisi/http://www.haberler.com/kod-adi-dizisi/http://www.haberler.com/konsey-dizisi/http://www.haberler.com/kursun-yarasi-dizisi/http://www.haberler.com/kurtlar-vadisi/http://www.haberler.com/kurtlar-vadisi/http://www.haberler.com/kuzey-ve-guney/http://www.haberler.com/mavi-ay/http://www.haberler.com/mavi-ruya/http://www.haberler.com/mufettis-gadget/http://www.haberler.com/sagir-oda/http://www.haberler.com/sahte-prenses-dizisi/http://www.haberler.com/sev-kardesim-dizisi/http://www.haberler.com/sila-dizisi/http://www.haberler.com/sinav-filmi/http://www.haberler.com/sirlar-dunyasi/http://www.haberler.com/sirlar-dunyasi/http://www.haberler.com/sihirli-annem/http://www.haberler.com/son-utucu/http://www.haberler.com/sonradan-gorme/http://www.haberler.com/sasi-felek-cikmazi/http://www.haberler.com/seker-kiz-candy/http://www.haberler.com/seker-kiz-candy/http://www.haberler.com/sohret-dizisi/http://www.haberler.com/tarik-ve-digerleri/http://www.haberler.com/taslarin-sirri/http://www.haberler.com/tatli-hayat/http://www.haberler.com/yabanci-damat-dizisi/http://www.haberler.com/yagmurdan-sonra/http://www.haberler.com/yalanci-yarim/http://www.haberler.com/yanik-koza/http://www.haberler.com/yasanmis-sehir-hikayeleri/http://www.haberler.com/yasanmis-sehir-hikayeleri/http://www.haberler.com/yedi-numara/http://www.haberler.com/yedi-tepe-istanbul/http://www.haberler.com/yine-de-asigim/http://www.haberler.com/zenginler-de-aglar/


43/43

43

Sevgilerimle

Not: Bundan byle yaz almak istemeyenler ltfen bu adrese bilgi

versinler.

hayal görmeyin

Documents