nh gi‚ nghÌo cª sø tham gia cæa ng Œi...

1

§¸nh gi¸ nghÌo cã sù tham gia

cña ng−êi d©n

HuyÖn Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh

TØnh Trµ Vinh, ViÖt Nam

Oxfam Anh

Th¸ng 9/1999

2

Danh s¸ch çc thµnh viªn tham gia ®¸nh gi¸ nghÌo cã sù tham gia cña ng−êi d©n B¸o ço cuèi cïng B¸o ço thùc ®Þa ThiÕt kÕ vµ tËp huÊn

NguyÔn Ph−¬ng Quúnh Trang Stefan Nachuk NguyÔn Quúnh Trang Georgina Houghton Th©n ThÞ Thiªn H−¬ng

NguyÔn Ph−¬ng Quúnh Trang Emma Woodford

Emma Woodford Stefan Nachuk Heather Grady NguyÔn Quúnh Trang Lª §¹i TrÝ

C«ng viÖc thùc ®Þa Nhãm Ch©u Thµnh: Th©n ThÞ Thiªn H−¬ng Stefan Nachuk Emma Woodford Th¸i ThÞ Ngäc D− Huúnh ThÞ BÝch V©n L©m ThÞ Cóc Huúnh Phan Thµnh Tån NguyÔn Duy Linh Ph¹m V¨n Mét TrÇn V¨n HuyÖn S¬n Doi Th¹ch Nh− Hïng Lª ThÞ BÝch S¬n NguyÔn NhËt Quang Lª NhËt Minh Tó

Nhãm tr−ëng Nghiªn cøu viªn hç trî nhãm Nghiªn cøu viªn phô tr¸ch tæng kÕt th«ng tin Nghiªn cøu viªn phô tr¸ch néi dung giíi Phiªn dÞch Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn /phiªn dÞch

Oxfam Anh Oxfam Anh Chuyªn gia t− vÊn §¹i häc më tp. HCM Trung t©m Gi¸o dôc th−êng xuyªn tØnh Trµ Vinh Uû ban Nh©n d©n huyÖn Ch©u Thµnh HuyÖn Ch©u Thµnh Së L§TBXH Trµ Vinh X∙ Thanh Mü X∙ Thanh Mü X∙ Hoµ Lîi X∙ Hoµ Lîi Trung t©m søc kháe céng ®ång Long An Héi Ch÷ thËp ®á tp. HCM Chuyªn gia t− vÊn

Nhãm Duyªn H¶i: Lª §¹i TrÝ NguyÔn Ph−¬ng Quúnh Trang NguyÔn Quúnh Trang NguyÔn ThÞ Loan Huúnh Hång Hµ Bïi H÷u H¹nh NguyÔn V¨n L¸nh Lª ThÞ Ph−îng Ph¹m Trung TÝn Lª C«ng Minh TrÇn ThÞ Toµn TrÇn ThÞ Thu H−¬ng

Tr−ëng nhãm Nghiªn cøu viªn phô tr¸ch tæng kÕt th«ng tin Nghiªn cøu viªn phô tr¸ch néi dung giíi Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn Nghiªn cøu viªn

Trung t©m søc kháe céng ®ång Long An Chuyªn gia t− vÊn Oxfam Anh Héi Phô n÷ Trµ Vinh Phßng L§TBXH Duyªn H¶i X∙ Long Toµn X∙ Long Toµn Héi Phô n÷ Long VÜnh X∙ Long VÜnh Trung t©m Y tÕ céng ®ång Long An Trung t©m Y tÕ céng ®ång Long An Tæ chøc Care t¹i tp. HCM

3

B¶ng ch÷ viÕt t¾t BDTMN Ban D©n téc vµ MiÒn nói BL§TBXH Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X∙ héi CTX§GN Ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo GDP HND

Tæng s¶n phÈm quèc néi Hé Néi Dung

KHHG§/SKSS KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh/Søc khoÎ sinh s¶n NHNg Ng©n hµng phôc vô ng−êi nghÌo ViÖt Nam NHNo Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam PPA §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng nghÌo cã sù tham gia cña ng−êi d©n PRA §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n UBDTMN Uû ban D©n téc vµ MiÒn nói UBND Uû ban Nh©n d©n UBQGDSKHHG§ Uû ban Quèc gia D©n sè vµ KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh UNDP Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc USD §« la Mü C¸c thuËt ng÷ TiÕng ViÖt c«ng §¬n vÞ ®o ®Êt cña ®Þa ph−¬ng (1.000m2) gi¹ §¬n vÞ ®Þnh l−îng g¹o (1 gi¹ = 20kg) hôi ThuËt ng÷ ®Þa ph−¬ng vÒ c¸c lo¹i nhãm cho vay lu©n phiªn

4

Môc lôc lêi c¶m t¹ 6 tæng quan 7 1 Giíi thiÖu 10 1.1 C¸c môc tiªu cña PPA ë Trµ Vinh 10 2

nh÷ng chñ ®Ò cña PPA

11

2.1 Møc sèng cña ng−êi nghÌo

11

2.2

Nh÷ng −u tiªn cña ng−êi nghÌo 11

3 §Þa bµn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 12 3.1 TØnh Trµ Vinh 12 3.2 C¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 13 3.2.1 Duyªn H¶i 13 3.2.2

Ch©u Thµnh 13

3.3 Nhãm nghiªn cøu 13

3.4 Chän ®Þa ®iÓm vµ ng−êi tham gia 14

3.5 Qui m« mÉu chän

14

3.6 3.6.1

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Nh÷ng khã kh¨n vµ h¹n chÕ vÒ ph−¬ng ph¸p

14 18

4

Ai lµ ng−êi nghÌo vµ hä ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n g× ?

20

4.1 Nh÷ng nhãm thiÖt thßi 22 4.1.1 Ng−êi nghÌo kh«ng cã ruéng 23 4.1.2 Ng−êi Kh¬-me nghÌo 24 4.1.3 Phô n÷ nghÌo 24 4.1.4 Ng−êi bÞ biÖt lËp 26 4.1.5 Ng−êi mï ch÷ 26 4.1.6 TrÎ em nghÌo

27

5 T¹i sao hä nghÌo ? 28 5.1 Ýt lùa chän t¹o thu nhËp 28 5.2 Kh«ng cã kh¶ n¨ng tÝch luü tiÕt kiÖm

29

5.3 T×nh tr¹ng kh«ng cã ruéng ®Êt 31 5.3.1 T×nh tr¹ng kh«ng cã ruéng ®Êt ®∙ t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 32 5.4 Nh÷ng lùa chän t¹o thu nhËp m¹o hiÓm

33

5

6 Nh÷ng m¹ng l−íi hç trî vµ chiÕn l−îc xoay së cña ng−êi nghÌo lµ g× ?

37

6.1

Nh÷ng m¹ng l−íi hç trî

37

6.1.1 "Vèn x∙ héi" 40 6.2

Çc chiÕn l−îc xoay së

41

6.2.1 TÝnh dÔ dµng trong tiÕp cËn 43 7

Çc ch−¬ng tr×nh mang tÝnh thiÕt chÕ hiÖn nay hç trî ng−êi nghÌo nh− thÕ nµo ?

45

7.1

Hç trî nhu cÇu c¬ b¶n

45

7.2 Çc dÞch vô tÝn dông 45 7.2.1 ChÝnh s¸ch thÕ chÊp kh«ng râ rµng h¹n chÕ tÝnh tiÕp cËn vèn vay ®èi víi ng−êi

nghÌo 47

7.2.2 Thñ tôc lùa chän kh«ng râ vµ quyÒn lµm theo ý m×nh cña l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng g©y bÊt lîi cho ng−êi nghÌo vµ nh÷ng ng−êi bÞ thiÖt thßi

47

7.2.3 Çc ch−¬ng tr×nh vay vèn do chÝnh phñ trî cÊp kh«ng bÒn v÷ng v× cam kÕt hoµn tr¶ vèn kh«ng ®−îc thùc hiÖn

48

7.3 Çc dÞch vô khuyÕn n«ng

51

7.4 Çc dÞch vô y tÕ 53 7.4.1 Çc dÞch vô y tÕ c¬ b¶n

53

7.4.2 Çc dÞch vô søc khoÎ sinh s¶n vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh 53 7.5 Çc dÞch vô gi¸o dôc 54 7.6 Sù tiÕp cËn ng−êi nghÌo cña nhµ n−íc

76

7.6.1 Ng−êi nghÌo thiÕu tiÕng nãi trong çc quyÕt ®Þnh cña céng ®ång

56

7.6.2 NghÌo lµ do nhµ n−íc chø kh«ng ph¶i ng−êi nghÌo x¸c ®Þnh 57 8 Ph©n tÝch vµ kÕt luËn 59 8.1 Çc xu h−íng 59 8.2 9

Nh÷ng ®iÒu kh«ng ®−îc ®Ò cËp ®Õn Phô lôc

61 63

6

Lêi c¶m ¥n §¸nh gi¸ nghÌo cã sù tham gia cña ng−êi d©n nµy lµ nç lùc cña c¶ nhãm vµ ®∙ kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn nÕu thiÕu nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña nhiÒu ng−êi. Chóng t«i xin c¶m ¬n sù gióp ®ì cña Uû ban Nh©n d©n tØnh Trµ Vinh trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Chóng t«i còng c¶m ¬n çn bé çc cÊp tØnh, huyÖn vµ x∙ cña Trµ Vinh ®∙ dµnh thêi gian vµ nç lùc cña m×nh cho ho¹t ®éng nµy. KiÕn thøc, nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c vµ sù cèng hiÕn cña hä ®−îc ®¸nh gi¸ cao. Chóng t«i xin çm ¬n B¸c SÜ Lª §¹i TrÝ vµ çc céng t¸c cña «ng ë Trung t©m søc kháe céng ®ång Long An, nh÷ng ng−êi ®∙ ®ãng gãp nghiÖp vô vµ kiÕn thøc s©u s¾c vÒ kü n¨ng tham gia cho nhãm nghiªn cøu. Còng xin çm ¬n çc chuyªn gia t− vÊn Emma Woodford, Gi¸o s− Th¸i ThÞ Ngäc D−, Lª NhËt Minh Tó, TrÇn ThÞ Thu H−¬ng, nh÷ng ng−êi ®∙ tham gia vµo nhiÒu lÜnh vùc cña nghiªn cøu nµy. Xin c¶m ¬n sù gióp ®ì cña Frank Noij vµ L©m Ph−íc Hoµ cña Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c tham gia tØnh Trµ Vinh. B¸o ço nµy ®−îc nhiÒu ng−êi cïng viÕt vµ biªn so¹n. Chóng t«i xin c¶m ¬n Georgina Houghton ®∙ tæng hîp b¶n dù th¶o ®Çu tiªn cho nhãm ®äc vµ gãp ý, vµ Pam McIwee vÒ sù kiªn tr× trong viÖc hiÖu ®Ýnh mét sè b¶n th¶o cña c¶ b¸o ço thùc ®Þa vµ b¸o ço cuèi cïng. Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam ®∙ tµi trî phÇn lín chi phÝ cña nghiªn cøu vµ b¸o ço. Chóng t«i ®Æc biÖt c¶m ¬n bµ Nisha Agrawal v× sù ®ãng gãp nµy, vµ v× sù hç trî cho Oxfam vµ ®èi t¸c ®ãng gãp vµo viÖc ph©n tÝch nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam vµ ph©n tÝch nghÌo ®ãi toµn cÇu th«ng qua çc s¸ng kiÕn TiÕng nãi cña ng−êi nghÌo vµ B¸o ço ph¸t triÓn thÕ giíi 2000 do Ng©n hµng thÕ giíi tiÕn hµnh. Xin ®Æc biÖt c¶m ¬n NguyÔn Quúnh Trang vµ Th©n ThÞ Thiªn H−¬ng (çn bé Oxfam Anh) vµ chuyªn gia t− vÊn NguyÔn Ph−¬ng Quúnh Trang vÒ nh÷ng ®ãng gãp cña hä trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ ®Æc biÖt lµ sù cèng hiÕn kh«ng mÖt mái cña hä trong nh÷ng ngµy chuÈn bÞ b¸o ço. C«ng viÖc cña hä ®∙ tèt h¬n vµ trªn møc Oxfam mong ®îi. Cuèi cïng, xin ch©n thµnh c¶m ¬n ç nh©n vµ çc hé gia ®×nh ë huyÖn Ch©u Thµnh vµ Duyªn H¶i, nh÷ng ng−êi dµnh thêi gian ®ãn tiÕp chóng t«i vµ chia sÎ nh÷ng quan ®iÓm, ý kiÕn vµ ý t−ëng quÝ b¸u cña hä. Kh«ng cã sù gióp ®ì cña hä, cuéc nghiªn cøu nµy sÏ kh«ng thùc hiÖn ®−îc. BÊt cø lçi hoÆc thiÕu sãt nµo trong b¸o ço nµy ®Òu lµ tr¸ch nhiÖm cña Oxfam Anh. Stefan Nachuk QuyÒn §¹i diÖn Oxfam Anh t¹i ViÖt Nam Th¸ng 9 n¨m 1999

7

tæng quan XuÊt sø vµ Môc tiªu Th¸ng 4 n¨m 1999, Oxfam Anh cïng víi Uû ban Nh©n d©n tØnh Trµ Vinh vµ Ng©n hµng thÕ giíi tiÕn hµnh mét §¸nh gi¸ nghÌo cã sù tham gia cña ng−êi d©n (PPA) ë tØnh Trµ Vinh. §©y lµ mét trong bèn nghiªn cøu t−¬ng tù ®−îc thùc hiÖn ë nhiÒu vïng ë ViÖt Nam (çc n¬i kh¸c lµ tØnh Lµo Cai, Hµ TÜnh vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh). Nh÷ng ph¸t hiÖn cña bèn cuéc nghiªn cøu nµy sÏ ®ãng gãp cho b¸o ço vÒ t×nh tr¹ng nghÌo n¨m 1999 cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam, sÏ ®−îc tr×nh bµy t¹i cuéc häp Nhãm T− vÊn n¨m 1999, vµ còng ®ãng gãp cho b¸o ço toµn cÇu nhan ®Ò "TiÕng nãi cña ng−êi nghÌo" cña Ng©n hµng ThÕ giíi, sÏ ®−îc ®−a vµo B¸o ço Ph¸t triÓn ThÕ giíi n¨m 2000/1 vÒ chñ ®Ò nghÌo. Môc ®Ých cña ho¹t ®éng nµy lµ ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ ng−êi nghÌo, hä lµ ai, çi nghÌo ®−îc hä x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo, nh÷ng khã kh¨n vµ mong muèn cña hä lµ g×, vµ nh÷ng thay ®æi lín nµo trong thêi gian qua ®∙ ¶nh h−ëng ®Õn møc sèng cña ng−êi d©n trong tØnh. Çc môc tiªu cô thÓ cña nghiªn cøu nµy lµ: • G©y ¶nh h−ëng ®Õn çc chÝnh s¸ch vµ chiÕn l−îc gi¶m nghÌo, ®Æc biÖt lµ çc ch−¬ng tr×nh

Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ, ë Trµ Vinh vµ çc n¬i kh¸c ë ViÖt Nam. • T¨ng c−êng hiÓu biÕt cña Oxfam Anh vÒ nghÌo vµ ®Ó ph©n tÝch cô thÓ vµ chi tiÕt h¬n vÒ çi

nghÌo ë Trµ Vinh. • N©ng cao hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vµ çn bé ë Trµ Vinh vÒ çc khÝa c¹nh nghÌo vµ nh÷ng

ph−¬ng ph¸p gi¶m nghÌo. Ph−¬ng ph¸p Hai nhãm nghiªn cøu ®∙ thùc hiÖn nghiªn cøu ®ång thêi ë Ch©u Thµnh (mét huyÖn kh¸) vµ Duyªn H¶i (mét huyÖn nghÌo) ë Trµ Vinh. Nhãm nghiªn cøu ®∙ sö dông çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh, chñ yÕu lµ çc c«ng cô th−êng ®−îc ¸p dông trong §¸nh gi¸ N«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n (PRA), nh»m hiÓu ®−îc ng−êi nghÌo ®Þnh nghÜa møc sèng nh− thÕ nµo, nh÷ng g× t¹o nªn mét cuéc sèng tèt ®Ñp vµ nh÷ng g× g©y nªn mét cuéc sèng khã kh¨n. Ngoµi ra, nh÷ng −u tiªn vµ quan t©m cña ng−êi nghÌo còng ®−îc t×m hiÓu nh»m hiÓu ®−îc hä x¸c ®Þnh çi nghÌo nh− thÕ nµo vµ hä thùc hiÖn çc chiÕn l−îc æn ®Þnh vµ tÝch lòy nh− thÕ nµo trong cuéc sèng. H¬n n÷a, trong khi nç lùc ®Ó hiÓu nh÷ng nhu cÇu cña hä, ®iÒu quan träng lµ ph¶i t×m hiÓu nh÷ng m¹ng l−íi hç trî kh¸c nhau mµ ng−êi nghÌo phô thuéc. NhiÒu c«ng cô PRA ®−îc sö dông ®Ó thu thËp nh÷ng th«ng tin nµy. Nh÷ng kÕt qu¶ tæng qu¸t HÇu hÕt nh©n d©n ë Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh ®Òu giµu h¬n m−êi n¨m tr−íc ®©y. Hä cã thu nhËp cao h¬n, tiÕt kiÖm nhiÒu h¬n, dinh d−ìng vµ søc khoÎ tèt h¬n, cã nhiÒu dÞch vô nhµ n−íc h¬n, vµ con çi hä ®−îc ®Õn tr−êng nhiÒu h¬n (vµ häc l©u h¬n). Ngay c¶ khi nhËn ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò riªng cña m×nh, ®a sè nh÷ng ng−êi ®−îc hái vÉn kh¼ng ®Þnh m¹nh mÏ xu h−íng nµy. H¬n n÷a, nh÷ng nç lùc cña nhµ n−íc nh»m vµo ng−êi nghÌo (th«ng qua çc ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ çc dÞch vô kh¸c) còng ®∙ thu ®−îc mét sè thµnh c«ng. PhÇn lín ng−êi d©n ë Trµ Vinh tin r»ng cuéc sèng sÏ tiÕp tôc tèt h¬n. Mäi ng−êi ®ang ®a d¹ng

8

ho¸ vµ më réng çc chiÕn l−îc ®Çu t− cña m×nh qua viÖc mua b¸n ®Êt, ®Çu t− vµo ch¨n nu«i, hoÆc nh÷ng nç lùc míi, trong ®ã cã lóa cao s¶n, ch¨n nu«i vÞt hoÆc nu«i trång thuû s¶n. Víi nÒn gi¸o dôc tiÓu häc réng r∙i (tuy ch−a ph¶i lµ phæ cËp), thÕ hÖ trÎ em hiÖn nay sÏ cã tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n thÕ hÖ cha mÑ chóng. Nhê ®ã, thÕ hÖ nµy sÏ cã kiÕn thøc vµ kü n¨ng tèt h¬n, gióp chóng cã kh¶ n¨ng ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ míi hay t×m ®−îc viÖc lµm trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt hay dÞch vô thu hót nhiÒu nh©n c«ng míi ph¸t triÓn ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Nãi çch kh¸c, cã thÓ mét tû lÖ lín ng−êi d©n ë tØnh Trµ Vinh hiÖn ®ang vµ sÏ tiÕp tôc tù kÐo m×nh ra khái cuéc sèng tù cung tù cÊp, dùa hoµn toµn vµo n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, vÉn cã mét sè ng−êi (cã lÏ lµ 20% nghÌo nhÊt cña mçi huyÖn) lµ nh÷ng ng−êi "nghÌo bÊt biÕn," kÑt l¹i trong mét t×nh tr¹ng nghÌo mµ khã cã thÓ thay ®æi ®−îc. NhiÒu ng−êi trong sè "nghÌo bÊt biÕn" lµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã ®Êt vµ tiÒn lµm m−ín (ho¹t ®éng t¹o thu duy nhÊt hä cã thÓ lµm) qu¸ thÊp nªn hä khã cã thÓ tÝch luü ®ñ tiÒn ®Ó mua tµi s¶n, vÝ dô nh− ®Êt ®ai. H¬n n÷a, hÇu hÕt nh÷ng ng−êi nµy ®Òu nî çc ch−¬ng tr×nh cho vay cña nhµ n−íc vµ/hoÆc chñ nî t− nh©n. NÕu kh«ng tr¶ ®−îc nî cña nhµ n−íc, hä sÏ kh«ng cã quyÒn vay tiÕp, cßn nÕu kh«ng tr¶ nî ®−îc cho çc chñ nî t− nh©n th× hä vÉn ph¶i tr¶ tiÒn l∙i--mét sè gia ®×nh ®∙ tr¶ sè l∙i tÝch tô cßn nhiÒu h¬n nhiÒu so víi tiÒn vèn vay ban ®Çu. Ng−êi "nghÌo bÊt biÕn" kh«ng cã nh÷ng c¶i thiÖn vÒ gi¸o dôc, søc khoÎ hay thu nhËp. Ng−îc l¹i, do thiÕu m¹ng l−íi an toµn æn ®Þnh vµ do tiÒn thu nhËp kh«ng ®ñ ®Ó tiÕt kiÖm hoÆc tÝch luü tµi s¶n (thËm chÝ trong nhiÒu tr−êng hîp kh«ng ®ñ ®Ó ®ãng häc phÝ), tÇng líp d©n míi nµy sÏ cã Ýt c¬ héi vµ lùa chän h¬n trong t−¬ng lai. Chªnh lÖch vÒ kinh tÕ x∙ héi cµng ngµy cµng t¨ng lªn ë kh¾p hai huyÖn v× thÞ tr−êng tµi s¶n ngµy cµng n¨ng ®éng h¬n vµ v× nh÷ng n«ng d©n thµnh ®¹t b¾t ®Çu thu lîi nhiÒu h¬n tõ s¶n xuÊt qui m« lín vµ ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt. Sù chªnh lÖch nµy cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt vµ tÝch tô ®Êt (nh−ng ®©y kh«ng ph¶i lµ lý do duy nhÊt). Ngµy cµng nhiÒu n«ng d©n thö çc ho¹t ®éng sinh lîi (nh−ng th−êng mang tÝnh rñi ro nhiÒu h¬n). Nh÷ng ng−êi cã kü n¨ng, vèn vµ may m¾n cã thÓ thu ®−îc nhiÒu lêi h¬n vµ cã thÓ mua ®−îc nhiÒu ®Êt h¬n, ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt, tÝch luü tµi s¶n ®Ó chèng l¹i nh÷ng có sèc kinh tÕ, vµ thuª nh©n c«ng vÒ lµm gióp. §èi víi nh÷ng ng−êi thÊt b¹i th× kh«ng cã c¬ héi thø hai. Hä bÞ m¾c nî vµ cuèi cïng b¾t buéc ph¶i b¸n ®Êt ®Ó tr¶ nî. Vµo thêi ®iÓm nµy, hä cã nguy c¬ trë thµnh nghÌo bÊt biÕn. Çc dÞch vô cña nhµ n−íc hiÖn nay tËp trung vµo cung cÊp çc kho¶n vay nhá cho ng−êi nghÌo, nh−ng còng cã c¶ çc lo¹i h×nh trî gióp kh¸c. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh vay vèn th−êng kh«ng ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho ng−êi nghÌo--nhiÒu ng−êi ®−îc vay "vßng mét" cña CTX§GN ®Çu nh÷ng n¨m 90 ®∙ kh«ng tr¶ ®−îc nî v× hä thiÕu kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, kh«ng may m¾n vµ (trong mét sè tr−êng hîp) kh«ng coi viÖc tr¶ nî lµ nghiªm tóc. KÕt qu¶ lµ çn bé ®Þa ph−¬ng kh«ng s½n sµng cho nh÷ng gia ®×nh vµ ç nh©n ®ã vay tiÕp, sî r»ng hä sÏ tiÕp tôc kh«ng tr¶ nî. NÕu chØ cÊp vèn cho mét gia ®×nh nghÌo bÊt biÕn, th× cã thÓ thÊt b¹i v× phÇn lín çc hé nghÌo bÊt biÕn kh«ng cã ®Êt, kh«ng cã kü n¨ng s¶n xuÊt (viÖc nµy cµng bÞ h¹n chÕ h¬n do tr×nh ®é v¨n hãa thÊp vµ søc kháe kÐm) hoÆc kh«ng cã thªm tiÒn ®Ó ®Çu t− gióp hä tho¸t khái c¶nh nghÌo. §iÒu nµy cã thÓ ®−îc chøng minh b»ng thùc tÕ lµ rÊt Ýt hé kh«ng ®Êt cã kh¶ n¨ng mua ®Êt hoÆc tÝch lòy tµi s¶n.

9

KhuyÕn nghÞ Çc dÞch vô y tÕ vµ gi¸o dôc Nªn trî cÊp cho çc dÞch vô y tÕ vµ gi¸o dôc h¬n lµ cho tÝn dông. Çc dÞch vô nµy ë ®Þa ph−¬ng hiÖn giê rÊt thiÕu, chñ yÕu do thiÕu vèn ®Çu t−. Mét h×nh thøc t¹o vèn nh»m n©ng cao chÊt l−îng dÞch vô lµ ngõng trî cÊp cho tÝn dông (v× trî cÊp tÝn dông kh«ng cã hiÖu qu¶) vµ cho vay ¸p dông møc l∙i th−¬ng m¹i, sau ®ã dïng tiÒn trî cÊp nµy cho çc dÞch vô y tÕ vµ gi¸o dôc. Kho¶n tiÒn nµy cã thÓ dïng ®Ó mua thiÕt bÞ míi, n©ng cÊp çc c¬ së h¹ tÇng, vµ ®µo t¹o thªm cho çn bé y tÕ vµ gi¸o viªn. Ngoµi ra, cÇn cã çc biÖn ph¸p khuyÕn khÝch çn bé y tÕ vµ gi¸o viªn lµm viÖc ë çc vïng s©u, vïng xa. Çc dÞch vô tÝn dông Kh«ng nªn trî cÊp cho tÝn dông --ng©n hµng vµ çc tæ chøc cho vay cÇn ¸p dông l∙i suÊt thÞ tr−êng vµ t¹o ®µo kiÖn cho ng−êi nghÌo tiÕp cËn vèn vay vµ çc h×nh thøc göi tiÕt kiÖm. Ngoµi ra, cÇn thiÕt lËp vµ/hoÆc khuyÕn khÝch nhiÒu nguån tÝn dông h¬n. Møc vay vµ çc ®iÒu kiÖn cho vay cÇn phï hîp víi çc h×nh thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau, ®ång thêi cÇn cã nhiÒu nç lùc h¬n n÷a nh»m cho vay tíi çc vïng s©u, vïng xa. Cuèi cïng, cÇn khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm, coi ®ã lµ mét phÇn cña çc ch−¬ng tr×nh tÝn dông. Çc dÞch vô khuyÕn n«ng CÇn cã nhiÒu biÖn ph¸p khuyÕn khÝch çn bé khuyÕn n«ng s½n sµng lµm viÖc hoÆc tíi nh÷ng vïng s©u xa, vÝ dô nh− t¨ng l−¬ng vµ ®µo t¹o thªm. Ngoµi ra, cÇn x©y dùng ch−¬ng tr×nh vµ thiÕt kÕ tµi liÖu khuyÕn n«ng phï hîp víi tr×nh ®é v¨n hãa vµ ng«n ng÷ cña d©n ®Þa ph−¬ng. §Èy m¹nh sù tham gia cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng PPA nµy ®∙ giíi thiÖu nhiÒu h×nh thøc trao ®æi víi ng−êi nghÌo vµ çc tæ chøc ë ®Þa ph−¬ng cã thÓ sö dông PPA nµy lµm khëi ®iÓm ®Ó tiÕp tôc ®èi tho¹i víi ng−êi nghÌo. Nh÷ng çn bé ®Þa ph−¬ng tham gia vµo nghiªn cøu nµy ®∙ ®−îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ çch thøc tiÕp cËn víi ng−êi d©n. Nh÷ng kü n¨ng nµy cÇn ®−îc bæ sung th−êng xuyªn. CÇn khuyÕn khÝch th¨m dß ý kiÕn cña ng−êi nghÌo tr−íc khi ®i ®Õn nh÷ng quyÕt ®Þnh cã ¶nh h−ëng tíi céng ®ång nãi chung. Ng−êi nghÌo cÇn ®−îc tham gia vµo viÖc thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ gi¸m s¸t çc dù ¸n ë céng ®ång ®Ó x©y dùng nhiÒu gi¶i ph¸p xo¸ nghÌo phï hîp vµ bÒn v÷ng h¬n.

10

1. Giíi thiÖu Vµo th¸ng 4 n¨m 1999, Oxfam Anh cïng víi Uû ban Nh©n d©n tØnh Trµ Vinh vµ Ng©n hµng thÕ giíi tiÕn hµnh mét §¸nh gi¸ nghÌo cã sù tham gia cña ng−êi d©n (PPA) ë tØnh Trµ Vinh. §©y lµ mét trong bèn nghiªn cøu t−¬ng tù ®−îc thùc hiÖn ë ViÖt Nam (çc n¬i kh¸c lµ tØnh Lµo Cai, Hµ TÜnh vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh). Nh÷ng kÕt qu¶ cña bèn cuéc nghiªn cøu nµy sÏ ®ãng gãp cho b¸o ço vÒ t×nh tr¹ng nghÌo n¨m 1999 cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam, sÏ ®−îc tr×nh bµy t¹i cuéc häp Nhãm T− vÊn n¨m 1999, vµ còng ®ãng gãp cho b¸o ço toµn cÇu nhan ®Ò "TiÕng nãi cña ng−êi nghÌo" cña Ng©n hµng ThÕ giíi, sÏ ®−îc ®−a vµo B¸o ço Ph¸t triÓn ThÕ giíi n¨m 2000/1 vÒ chñ ®Ò nghÌo. 1.1 Çc môc tiªu cña PPA Trµ Vinh Môc ®Ých cña ho¹t ®éng nµy lµ ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ ng−êi nghÌo, hä lµ ai, çi nghÌo ®−îc hä x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo, nh÷ng khã kh¨n vµ mong muèn cña hä lµ g×, vµ nh÷ng thay ®æi lín nµo trong thêi gian qua ®∙ ¶nh h−ëng ®Õn møc sèng cña ng−êi d©n trong tØnh. Çc môc tiªu cô thÓ cña nghiªn cøu nµy lµ: • G©y ¶nh h−ëng ®Õn çc chÝnh s¸ch vµ chiÕn l−îc gi¶m nghÌo, ®Æc biÖt lµ çc ch−¬ng tr×nh

Xo¸ ®ãi Gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ ë Trµ Vinh vµ çc n¬i kh¸c ë ViÖt Nam. • T¨ng c−êng hiÓu biÕt cña Oxfam Anh vÒ nghÌo vµ ®Ó ph©n tÝch cô thÓ vµ chi tiÕt h¬n vÒ çi

nghÌo ë Trµ Vinh. • N©ng cao hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vµ çn bé ë Trµ Vinh vÒ çc khÝa c¹nh nghÌo vµ nh÷ng tiÕp

cËn kh¸c nhau vÒ gi¶m nghÌo. Nghiªn cøu nµy lµ mét phÇn cña Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c tham gia tØnh Trµ Vinh (PPP), mét s¸ng kiÕn cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ vµ Ng©n hµng ThÕ giíi, ®−îc ®−a ra t¹i Héi nghÞ Qu¶n lý vµ §iÒu phèi viÖn trî ®−îc tæ chøc t¹i Trµ Vinh vµo cuèi n¨m 1996. Ch−¬ng tr×nh PPP ®−îc khëi x−íng vµo th¸ng 2 n¨m 1997, víi Ng©n hµng thÕ giíi, UNDP, Oxfam Anh vµ Uû ban Nh©n d©n tØnh Trµ Vinh lµ nh÷ng tæ chøc ®ãng gãp chÝnh. Môc ®Ých chÝnh cña ch−¬ng tr×nh nµy lµ lµm cÇu nèi gi÷a nh÷ng ho¹t ®éng cña çc nhµ tµi trî vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ, vµ gióp x©y dùng, hç trî mét kÕ ho¹ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo toµn diÖn vµ cã hiÖu qu¶ trong tØnh. Th¸ng 7 n¨m 1999, PPP ®∙ tæ chøc mét héi th¶o ë Trµ Vinh ®Ó ®iÓm l¹i çc ho¹t ®éng hîp t¸c cho ®Õn thêi ®iÓm ®ã. Nh÷ng kÕt qu¶ s¬ bé cña PPA nµy ®∙ ®−îc tr×nh bÇy cïng víi tãm t¾t çc ho¹t ®éng X§GN cña UNDP, Ng©n hµng thÕ giíi vµ UBND tØnh Tra Vinh. B¸o ço söa ®æi nµy cã xem xÐt nh÷ng ý kiÕn vµ khuyÕn nghÞ cña çc ®¹i biÓu trong vµ sau héi th¶o. B¸o ço nµy còng kÕt hîp nh÷ng ý kiÕn ph¶n håi trong cuéc trao ®æi nöa ngµy víi çn bé ®Þa ph−¬ng (nh−ng nghiªn cøu viªn tham gia PPA nµy). Chóng t«i hy väng r»ng nh÷ng ph©n tÝch cô thÓ vÒ çi nghÌo cña b¸o ço nµy sÏ ®ãng gãp cho çc chiÕn l−îc gi¶m nghÌo hiÖn nay ë Trµ Vinh.

11

2. nh÷ng Chñ ®Ò cña PPA PPA nµy cã liªn hÖ chÆt chÏ víi çc chñ ®Ò chÝnh cña tµi liÖu Tham vÊn víi ng−êi nghÌo: H−íng dÉn Qui tr×nh nghiªn cøu 20 n−íc cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Nh÷ng chñ ®Ò nµy bao gåm ph©n tÝch nh÷ng triÓn väng vÒ møc sèng vµ nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt vµ nhu cÇu quan träng nhÊt cña ng−êi nghÌo. 2.1 Møc sèng cña ng−êi nghÌo Khi giíi thiÖu kh¸i niÖm møc sèng cña ng−êi nghÌo, chóng t«i muèn biÕt ng−êi nghÌo x¸c ®Þnh thÕ nµo lµ cuéc sèng tèt ®Ñp vµ thÕ nµo lµ cuéc sèng khã kh¨n. Møc thu nhËp vµ tiªu dïng lµ nh÷ng ®iÓm khëi ®Çu ®Ó ®iÒu tra møc sèng cña ng−êi nghÌo. Tuy nhiªn, çc vÊn ®Ò kh¸c còng ¶nh h−ëng ®Õn møc sèng cña ng−êi nghÌo, vÝ dô nh− thiÕu kh¶ n¨ng lµm chñ ®êi sèng, tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng, t×nh tr¹ng ë ngoµi lÒ, kh¶ n¨ng (hoÆc thiÕu kh¶ n¨ng) tiÕp cËn víi çc tè chøc phôc vô ng−êi nghÌo vµ çc chiÕn l−îc æn ®Þnh vµ kÕ ho¹ch tÝch lòy. 2.2 Nh÷ng khã kh¨n vµ nhu cÇu cña ng−êi nghÌo Nh÷ng nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt vµ nhu cÇu quan träng nhÊt cña ng−êi nghÌo cã liªn quan chÆt chÏ tíi møc sèng vµ tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng. Mét môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ t×m hiÓu çch thøc ng−êi ng−êi nghÌo x©y dùng vµ thùc hiÖn çc chiÕn l−îc æn ®Þnh vµ tÝch luü trong cuéc sèng. Ngoµi ra, ®Ó hiÓu çc nhu cÇu cña hä, chóng t«i ®∙ t×m hiÓu vÒ çc m¹ng l−íi an sinh mµ ng−êi nghÌo sö dông hoÆc dùa vµo. Trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i khai th¸c nh÷ng c©u hái sau: Ai lµ ng−êi nghÌo vµ hä ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n g×? T¹i sao hä l¹i nghÌo? Nh÷ng biÖn ph¸p ®èi phã vµ m¹ng l−íi an sinh cña ng−êi nghÌo lµ g×? Çc ch−¬ng tr×nh vµ dÞch vô hiÖn nay ®ang gióp ®ì ng−êi nghÌo nh− thÕ nµo? Do çc kh¸i niÖm nµy g¾n liÒn víi nhau (vÝ dô, ng−êi cã Ýt ®Êt th× nghÌo, vµ hä nghÌo v× hä cã Ýt ®Êt), nªn cã nhiÒu sù trïng lÆp gi÷a çc phÇn. Nh÷ng c©u hái trªn ®©y chØ lµ khung cho nghiªn cøu vµ b¸o ço nµy. CÇn l−u ý r»ng môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ ®Ó hiÓu ®−îc çi nghÌo th«ng qua tiÕng nãi cña ng−êi nghÌo t¹i çc x∙ Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh. Nghiªn cøu nµy kh«ng cã môc ®Ých cung cÊp mét çi nh×n toµn diÖn vÒ cuéc sèng cña tÊt c¶ mäi ng−êi trong tØnh; mµ nã thiªn vÒ viÖc tr×nh bÇy hoµn c¶nh cña ng−êi nghÌo mµ ng−êi nghÌo ph¶i ®èi mÆt liªn quan tíi viÖc t¹o thu nhËp, dùa vµo m¹ng l−íi an sinh, ®¸nh gi¸ çc dÞch vô cña nhµ n−íc vµ çc khÝa c¹nh kh¸c cña cuéc sèng hµng ngµy cña hä.

12

3. §Þa bµn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1 TØnh trµ Vinh1 N»m ë phÝa T©y Nam thµnh phè Hå ChÝ Minh, Trµ Vinh lµ mét trong nh÷ng tØnh nghÌo nhÊt ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. PhÝa B¾c tØnh gi¸p s«ng TiÒn vµ phÝa nam gi¸p s«ng HËu, hai nh¸nh cña s«ng Cöu Long, phÝa §«ng gi¸p biÓn §«ng, chiÒu dµi bê biÓn lµ 65 km, vµ phÝa T©y gi¸p tØnh VÜnh Long (5 n¨m tr−íc VÜnh Long s¸p nhËp tØnh Trµ Vinh trë thµnh tØnh Cöu Long). §−êng ®Õn Trµ Vinh t−¬ng ®èi tèt, vµ ®i tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh b»ng xe h¬i mÊt kho¶ng 6 tiÕng, kÓ c¶ thêi gian qua phµ. D©n sè chÝnh thøc cña Trµ Vinh lµ 1.007.000 ng−êi (148.270 hé) sinh sèng ë thÞ x∙ Trµ Vinh vµ 7 huyÖn lµ Cµng Long, CÇu KÌ, TiÓu CÇn, Ch©u Thµnh, Trµ Có, CÇu Ngang vµ Duyªn H¶i. Trªn 29% d©n sè lµ ng−êi d©n téc Kh¬-me. Còng cã nhiÒu ng−êi Hoa (5% - 6% d©n sè), vµ mét sè Ýt ng−êi Chµm. Sè hé "nghÌo" lµ 33.535 (cã thu nhËp d−íi 90.000 ®ång/ng−êi/th¸ng), trong ®ã 11.525 hé cã thu nhËp d−íi 60.000 ®ång/ng−êi/th¸ng. NÒn kinh tÕ chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt lóa vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y dùa vµo ®¸nh ç vµ nu«i trång thuû s¶n (chñ yÕu lµ nu«i t«m). H¬n 80% d©n sè sèng dùa vµo n«ng nghiÖp. Tæng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lµ 145.000 ha, trong ®ã cã 117.000 ha trång lóa vµ 24.490 ha trång só vÑt. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng vµ dinh d−ìng cña ®Êt ngµy cµng kÐm, ®ång thêi ®Êt ngµy cµng bÞ nhiÔm mÆn vµ chua nghiªm träng. HÇu hÕt ng−êi d©n sèng nhê vµo canh t¸c tù cÊp qui m« nhá. Tuy nhiªn, gÇn ®©y hä ph¶i t×m kiÕm çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp kh¸c. Tû lÖ thÊt nghiÖp chÝnh thøc lµ kho¶ng 10%. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng−êi d©n ®∙ ®Çu t− nhiÒu tiÒn vµ nguån lùc vµo nu«i t«m, ®Æc biÖt lµ ë çc huyÖn Duyªn H¶i vµ Trµ Có. NghÒ nµy kh«ng æn ®Þnh vµ cã tÝnh rñi ro cao, vÝ dô n¨m 1994/95, gÇn 100% nh÷ng ng−êi nu«i t«m bÞ thÊt tr¾ng. Còng cã mét sè ho¹t ®éng t¹o thu nhËp kh¸c, nh− ch¨n nu«i (chñ yÕu lµ heo vµ bß), trång nÊm, nu«i tr¨n, thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, nh−ng çc nghÒ nµy vÉn ch−a ph¸t triÓn nhiÒu. NhiÒu ng−êi ph¶i ®i lµm m−ín hµng ngµy--nghÒ nµy cã thu nhËp thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh. C«ng viÖc lµm m−ín còng cã Ýt, kÓ c¶ khi cao ®iÓm. Trung b×nh mét ng−êi cã thÓ chØ cã viÖc tõ 10-15 ngµy trong mét th¸ng, thu nhËp tõ 10.000 ®ång ®Õn 30.000 ®ång mét ngµy. Vµo nh÷ng th¸ng Ýt viÖc lµm, sè ngµy lµm vµ tiÒn ngµy c«ng ®Òu thÊp h¬n nhiÒu. V× vËy, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi trong c¶ n¨m rÊt thÊp - d−íi 150 USD mét n¨m. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi y tÕ vµ gi¸o dôc, kÓ c¶ n−íc s¹ch còng bÞ h¹n chÕ. 3.2 Çc ®iÓm nghiªn cøu2 3.2.1 Duyªn H¶i HuyÖn Duyªn H¶i çch thÞ x∙ Trµ Vinh kho¶ng 50km vÒ phÝa ®«ng. Duyªn H¶i lµ mét huyÖn ven biÓn, n»m kÒ cöa s«ng HËu. HuyÖn cã mét thÞ trÊn vµ 9 x∙., víi tæng d©n sè kho¶ng 80.332, trong ®ã 48% lµ nam vµ 52% lµ n÷. H¬n 18% lµ ng−êi d©n téc Kh¬-me. Duyªn H¶i ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng huyÖn nghÌo nhÊt cña tØnh Trµ Vinh, víi b×nh qu©n GDP trªn ®Çu ng−êi d−íi

1 §a sè phÇn nµy ®−îc tham kh¶o tõ de Mauny vµ Hång, Kh«ng ruéng ®Êt ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long: T×nh h×nh ë huyÖn Duyªn H¶i, tØnh Trµ Vinh, ViÖt Nam. Oxfam Anh, Hµ Néi, th¸ng 6 - 7 n¨m 1998. 2 Xem Phô lôc 2 vÒ bèi c¶nh cña toµn bé çc x∙ thùc hiÖn PPA.

13

100 USD/n¨m. Cã 3.460 hé "nghÌo" (20% d©n sè), vµ sè hé �cùc nghÌo�vÉn ch−a x¸c ®Þnh ®−îc.3 Tæng diÖn tÝch ®Êt cña huyÖn lµ 38.000ha, trong ®ã, 20.000ha lµ ®Êt n«ng nghiÖp vµ 18.000ha lµ ®Êt rõng. 18.000ha ®Êt rõng nµy bao gåm c¶ ®Êt kh«ng cã ®é che phñ, ®Êt cã c©y bôi che phñ vµ ®Êt nu«i t«m. Nu«i t«m lµ ho¹t ®éng kinh tÕ chÝnh trong huyÖn. Çc ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c bao gåm n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, trång l¸, ch»m l¸, lµm m−ín (trong ®ã ®µo hå t«m vµ ch»m l¸ lµ ho¹t ®éng chÝnh). Mét sè ng−êi còng bu«n b¸n lÆt vÆt, mét sè tù s¶n xuÊt nhá, nh− b¾t Õch, b¾t cua ®Ó ¨n hoÆc b¸n. Çc c©y n«ng nghiÖp chÝnh lµ lóa, mÝa, d−a hÊu, b¾p vµ bÝ ng«. 3.2.2 Ch©u Thµnh HuyÖn Ch©u Thµnh n»m ë phÝa ®«ng b¾c cña tØnh, gi¸p thÞ x∙ Trµ Vinh. Ch©u Thµnh lµ mét trong nh÷ng huyÖn giµu nhÊt cña tØnh. Tuy nhiªn, vÉn cßn nh÷ng n¬i nghÌo, ®Æc biÖt lµ trong sè ng−êi Kh¬-me (hiÖn chiÕm 35% d©n sè huyÖn). T¹i thêi ®iÓm viÕt b¸o ço nµy, thèng kª ®Çy ®ñ vÒ sè hé nghÌo cña huyÖn vÉn ch−a thu thËp ®−îc.4 Còng gièng nh− hÇu hÕt çc khu vùc ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ho¹t ®éng t¹o thu nhËp chÝnh ë ®©y lµ trång lóa. ViÖc x©y dùng dù ¸n thuû lîi TÇm Ph−¬ng do óc tµi trî gÇn ®©y ®∙ lµm t¨ng tõ 2 lªn 3 vô lóa trong mét n¨m ë mét sè vïng. MÆc dï vËy, ngoµi khu vùc TÇm Ph−¬ng, tØ lÖ nghÌo vÉn cßn cao, rÊt nhiÒu hé gia ®×nh kh«ng cã ®Êt. TØ lÖ mï ch÷ còng cao. 3.3 Nhãm nghiªn cøu Thµnh viªn cña çc nhãm nghiªn cøu ®a d¹ng, trong ®ã cã çn bé cña Oxfam Anh, çc nghiªn cøu viªn ®éc lËp, çn bé tØnh, huyÖn vµ c¶ 4 x∙ . Nhãm Duyªn H¶i cã 6 n÷ vµ 6 nam, nhãm Ch©u Thµnh cã 7 n÷ vµ 7 nam.5 GÇn mét nöa nghiªn cøu viªn (lµ l∙nh ®¹o tØnh, huyÖn, x∙) ®∙ tham gia ®ît tËp huÊn 6 ngµy vÒ çc c«ng cô vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña ng−êi d©n. HÇu hÕt nh÷ng ng−êi kh«ng thÓ tham dù toµn bé ®ît tËp huÊn ®∙ kh¸ quen víi ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña ng−êi. Tuy nhiªn, hä cã tham dù hai ngµy cuèi ®ît tËp huÊn (bao gåm «n l¹i çc c«ng cô nghiªn cøu vµ nhÊn m¹nh néi dung vÒ giíi). 3.4 ViÖc chän ®iÓm vµ chän ng−êi tham gia nghiªn cøu KÕ ho¹ch nghiªn cøu t¹i mçi x∙ lµ chän Êp kh¸ nhÊt vµ nghÌo nhÊt dùa trªn cuéc trao ®æi víi l∙nh ®¹o x∙ vµ trªn b¶n ®å kinh tÕ x∙ héi do hä vÏ. ViÖc chän Êp dùa trªn tØ lÖ ng−êi kh«ng cã ®Êt, tØ lÖ ng−êi Kinh vµ Kh¬-me, çch sö dông ®Êt vµ sè hé cã n÷ lµm chñ hé. Trong mçi Êp, çc tæ nghÌo nhÊt vµ kh¸ nhÊt ®−îc chän lµm ®iÓm nghiªn cøu. Çc tæ ®−îc chän dùa trªn møc giÇu nghÌo mµ çc tr−ëng Êp xÕp h¹ng.

3 Noij, Frank. §¸nh gi¸ nghÌo cã sù tham gia cña céng ®ång, tØnh Trµ Vinh, B¸o ço d÷ liÖu thø cÊp, 1999. Trong b¸o ço nµy, çc hé nghÌo lµ çc hé cã thu nhËp b×nh qu©n trong kho¶ng 90.000 ®ång/ng−êi/th¸ng vµ çc hé rÊt nghÌo lµ çc hé cã thu nhËp b×nh qu©n d−íi 40.000 ®ång/ng−êi/th¸ng. 4 Xem Noij, Frank. 5 Xem danh s¸ch thµnh viªn nhãm nghiªn cøu ë trang ®Çu.

14

3.5 Cì MÉu Çc nghiªn cøu viªn ®∙ ®Õn th¨m tæng sè 119 hé gia ®×nh ë hai huyÖn (69 ë Ch©u Thµnh vµ 50 ë Duyªn H¶i). 78 ng−êi (gåm c¶ nam vµ n÷) ®∙ tham gia 8 buæi th¶o luËn nhãm träng t©m (TLNTT) ë Ch©u Thµnh. 81 ng−êi tham gia çc buæi TLNTT ë Duyªn H¶i. Nh− vËy, tæng sè ng−êi d©n tham gia nghiªn cøu lµ 278. Tuy nhiªn, cã mét sè tr−êng hîp trïng lÆp gi÷a çc hé ®−îc th¨m vµ nh÷ng ng−êi tham dù TLNTT. 3.6 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh l−îng cã thÓ dïng ®Ó thu thËp sè liÖu vÒ thu nhËp vµ tiªu dïng, nh−ng ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng bao qu¸t hÕt tÊt c¶ çc khÝa c¹nh cña nghÌo nh− chÝnh ng−êi nghÌo c¶m nhËn, vµ còng kh«ng tr¶ lêi ®−îc nhiÒu c©u hái "t¹i sao" liªn quan ®Õn nghÌo. V× vËy, PPA nµy ®∙ sö dông çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh mµ chñ yÕu lµ çc c«ng cô ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n. Çc nghiªn cøu viªn ®∙ thu thËp sè liÖu qua çc phÇn nghiªn cøu sau: • Hé néi dung 1 (HND1) : Çc cuéc trao ®æi riªng víi ng−êi nam hoÆc n÷ trong mét hé. • Hé néi dung 2 (HND2) : Çc cuéc trao ®æi víi ng−êi vî vµ chång cïng mét lóc, nh−ng t¸ch

riªng hai vî chång • Th¶o luËn nhãm träng t©m (TLNTT) víi çc nhãm nam hoÆc n÷, mçi nhãm tõ 8 - 10 ng−êi. Trong çc phÇn nghiªn cøu nµy, çc nghiªn cøu viªn dïng nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau ®Ó hiÓu ®−îc b¶n chÊt, nguyªn nh©n, ®Æc ®iÓm cña çi nghÌo, çc khã kh¨n lín nhÊt vµ nhu cÇu quan träng nhÊt cña ng−êi nghÌo, vµ çc chiÕn l−îc cña ng−êi d©n ®Ó tho¸t nghÌo. B¶ng 1 ë trang sau tæng kÕt çc c«ng cô nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

15

B¶ng 1: Tæng KÕt vµ ®¸nh gi¸ C«ng cô PPA ®−îc ¸p Dông ë Trµ vinh C«ng cô Nhãm ®èi t−îng Môc tiªu HiÖu qu¶ B×nh luËn Pháng vÊn ç nh©n

• L∙nh ®¹o x∙ • L∙nh ®¹o Êp • L∙nh ®¹o tæ • Nh÷ng ng−êi

nam vµ n÷ • (HND1, HND2)

• Cung cÊp th«ng tin chung vÒ ®iÓm nghiªn cøu vµ th«ng tin chi tiÕt vÒ chñ ®Ò cô thÓ

• §−îc tiÕp nhËn tèt • §¬n gi¶n

• Mét sè ng−êi tham gia kh«ng muèn tr¶ lêi, nh−ng tr−êng hîp nµy kh«ng xÈy ra nhiÒu

B¶n ®å kinh tÕ x∙ héi

• L∙nh ®¹o x∙ • L∙nh ®¹o Êp • L∙ng ®¹o tæ

• B¶n ®å s¬ l−îc cña x∙ hoÆc Êp, cã çc th«ng tin vÒ møc giµu nghÌo, tµi nguyªn, c¬ së h¹ tÇng vµ çc ®Æc ®iÓm kh¸c cña ®Þa ph−¬ng

• Sö dông ®Ó chän ®iÓm nghiªn cøu

• §−îc tiÕp nhËn tèt • Cho nhãm nghiªn cøu

mét bøc tranh tæng thÓ vÒ céng ®ång

• MÆc dï ban ®Çu ng−êi ®−îc pháng vÊn ng¹i vÏ, sau mét lóc hä trë nªn thÝch thó (vÝ dô, hä chän lùa çc mµu viÕt kh¸c nhau ®Ó thÓ hiÖn tõng néi dung trªn b¶n ®å)

Ph©n lo¹i giÇu nghÌo

• L∙nh ®¹o Êp • L∙nh ®¹o tæ • Nh÷ng ng−êi

nam vµ n÷ (HND1)

• Cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh h×nh kinh tÕ cña tõng hé

• Cung cÊp th«ng tin vÒ møc ®é dÔ bÞ tæn th−¬ng cña çc hé nghÌo

• Cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng bÞ lo¹i trõ cña nh÷ng hé nghÌo

• Gióp chän hé pháng vÊn

• Cã lóc ®−îc tiÕp nhËn tèt, cã lóc kh«ng

• Mét sè ng−êi lµm ph©n lo¹i trë nªn sèt ruét v× mÊt qu¸ nhiÒu thêi giê

• Sö dông tèt nhÊt víi çn bé Êp, çn bé tæ

• Ban ®Çu c«ng cô nµy ®−îc sö dông khi b¾t ®Çu pháng vÊn HND1, nh−ng sau thÊy râ r»ng phÇn cßn l¹i cña cuéc pháng vÊn kh«ng cßn chÊt l−îng, nªn ®éi nghiªn cøu ®∙ t¸ch riªng c«ng cô nµy ®Ó thùc hiÖn riªng lÎ víi hé

• Trong mét sè tr−êng hîp çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh hoÆc hµng xãm can thiÖp b»ng çch nãi ng−êi tham gia ph¶i coi chõng çc th«ng tin ®−a ra vÒ nhµ kh¸c, lµm cho ng−êi tham gia ng¹i ngïng

Ph©n tÝch xu h−íng (céng ®ång)

• Nh÷ng ng−êi nam vµ n÷ (HND1)

• Cho biÕt nh÷ng sù kiÖn quan träng ®∙ xÈy ra vµ nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng cña çc hé trong 10 n¨m qua

• Cung cÊp th«ng tin vÒ sù rñi ro vµ tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng

• Nh×n chung ®−îc tiÕp nhËn tèt

• Mét sè ng−êi tham gia sèng trong céng ®ång ch−a tíi 10 n¨m, v× vËy kh«ng thÓ cung cÊp th«ng tin

Nghiªn cøu tr−êng hîp

• Nh÷ng ng−êi nam vµ n÷ (HND1, HND2)

• Cung cÊp th«ng tin chi tiÕt vÒ mét mÆt cô thÓ nµo ®ã trong cuéc sèng cña mét gia ®×nh

• §−îc tiÕp nhËn tèt • Cung cÊp th«ng tin

s©u vÒ mét chñ ®Ò cô thÓ hoÆc mét ng−êi tham gia

• C«ng cô nµy cã hiÖu qu¶ víi nh÷ng ng−êi h¬i nh¸t, v× nã cho hä c¬ héi kÓ vÒ cuéc sèng vµ çc khã kh¨n cña m×nh.

16

C«ng cô Nhãm ®èi t−îng Môc ®Ých TÝnh hiÖu qu¶ NhËn xÐt LÞch mïa vô • Nh÷ng ng−êi nam

vµ n÷ (HND1) • Cung cÊp th«ng tin vÒ

nh÷ng thêi gian nµo lµ cuéc sèng dÔ dµng vµ thêi gian nµo ®êi sèng khã kh¨n, thêi gian thiÕu ¨n vµ cã nhiÒu viÖc lµm

• §−îc tiÕp nhËn tèt • Cung cÊp nhiÒu th«ng tin chi

tiÕt khi thùc hiÖn ®óng (trong mét sè tr−êng hîp nghiªn cøu viªn thóc giôc ng−êi tham gia, cho nªn hä vÏ véi vµng vµ lÞch kh«ng ®¸ng tin cËy)

• MÆc dï c«ng cô nµy dù ®Þnh ®Ó ng−êi d©n tham gia tù vÏ lÞch, nh−ng ®a sè hä ng¹i ngÇn, cho nªn cuèi cïng nghiªn cøu viªn vÏ theo lêi nãi cña ng−êi ®−îc pháng vÊn

• Ng−êi tham gia suy nghÜ rÊt cÈn thËn khi vÏ - cã mét sè ng−êi vÏ hai ®−êng thÓ hiÖn thu nhËp trong cïng thêi kú cho 2 t×nh huèng t«m thÊt vµ t«m tróng.

C©y nh©n qu¶ • Nh÷ng ng−êi nam vµ n÷ (TLNTT)

• T¹o c¬ héi ®Ó ng−êi tham gia x¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch çc khã kh¨n trong cuéc sèng hµng ngµy

• Lóc ®Çu ®−îc tiÕp nhËn tèt, nh−ng lóc sau thi nh÷ng ng−êi tham gia sèt ruét v× mÊt qu¸ nhiÒu thêi gian

• Sè çc �khã kh¨n� liÖt kª cÇn giíi h¹n ë 5. • Sè ng−êi tham dù cÇn ph¶i giíi h¹n (mÆc dÇu

®éi nghiªn cøu gi¶m sè ng−êi dù xuèng cßn 8-10 ng−êi, nhãm vÉn kh¸ lín, khiÕn c«ng cô nµy mÊt nhiÒu thêi gian míi hoµn thµnh).

• Kh«ng nªn thùc hiÖn cïng víi mét c«ng cô nµo kh¸c n÷a (nhiÒu ng−êi tham dù khi xong c©y nh©n qu¶ ®∙ ch¸n n¶n).

XÕp h¹ng b»ng çch b¾t cÆp

• Nh÷ng ng−êi nam vµ n÷ (TLNTT)

• T¹o c¬ héi cho ng−êi tham gia ph©n tÝch çc khã kh¨n mµ chÝnh hä ®−a ra

• Kh«ng hiÖu qu¶ • Trong khu«n khæ TLNTT, sau c©y nh©n qu¶ thªm vµo c«ng cô nµy lµ qu¸ dµi

• Ng−êi tham gia hiÓu nhÇm vÒ ph−¬ng ph¸p nµy (vÝ dô, khi hái trong hai khã kh¨n �bÞnh tËt� vµ �thiÕu ®Êt� khã kh¨n nµo lµ lín h¬n trong cuéc sèng cña hä, hä kh¨ng kh¨ng �bÞnh tËt� lµ khã kh¨n lín h¬n, mÆc dï trong thùc tÕ hä ch−a cã khã kh¨n ®ã. Hä hiÓu çc khã kh¨n nµy theo nghÜa cã tÝnh gi¶ ®Þnh, vµ nãi nhiÒu lÇn r»ng nÕu hä bÞnh, gia ®×nh sÏ rÊt cùc).

Ph©n tÝch tæ chøc (cho ®iÓm)

• Nh÷ng ng−êi nam vµ n÷ (TLNTT, HND2)

• Gióp hiÓu vÒ çc tæ chøc liªn quan ®Õn céng ®ång vµ çch nh×n nhËn cña ng−êi d©n vÒ çc tæ chøc

• Kh«ng hiÖu qu¶ trong c¶ çc cuéc pháng vÊn hé vµ TLNTT

• Çc ng−êi tham gia ngÇn ng¹i, kh«ng muèn hoÆc kh«ng d¸m cho l∙nh ®¹o Êp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c cã liªn hÖ víi m×nh ®iÓm thÊp.

17

C«ng cô Nhãm ®èi t−îng Môc ®Ých TÝnh hiÖu qu¶ NhËn xÐt BiÓu ®å Venn • Nh÷ng ng−êi

nam vµ n÷ (HND1, HND2)

• Gióp cho nhãm nghiªn cøu hiÓu vÒ çc tæ chøc liªn quan ®Õn céng ®ång vµ çch nh×n nhËn cña ng−êi d©n vÒ çc tæ chøc (nh− trªn)

• Cung cÊp th«ng tin vÒ çc quan hÖ cã tÝnh trî gióp gi÷a gia ®×nh, hµng xãm vµ céng ®ång

• §−îc tiÕp nhËn tèt • T¹o c¬ héi cho ng−êi tham

gia suy nghÜ kü cµng vµ cÈn thËn vÒ çc h×nh thøc trî gióp mµ hä nhËn ®−îc tõ çc c¬ quan cña nhµ n−íc vµ çc ç nh©n

• C«ng cô nµy ®−îc ®éi tr−ëng thªm vµo, bëi ®éi nghiªn cøu gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thu thËp d÷ liÖu b»ng ph−¬ng ph¸p cho ®iÓm ®Ó xÕp h¹ng çc tæ chøc. Do vËy biÓu ®å Venn chØ lµm ®−îc trong mét sè hé, cho nªn d÷ liÖu kh«ng ®−îc hoµn chØnh.

• Ng−êi ®−îc pháng vÊn th−êng ®−îc yªu cÇu xÕp biÓu ®å Venn 2-3 lÇn ®Ó ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c (nh×n chung, viÖc lÆp ®i lÆp l¹i ®∙ cho kÕt qu¶ t−¬ng tù nh− nhau, chøng tá ng−êi ®−îc pháng vÊn kh¸ ch¾c ch¾n trong ®¸nh gi¸ çc tæ chøc, ç nh©n hç trî)

Thêi gian biÓu hµng ngµy


• Cung cÊp th«ng tin chi tiÕt vÒ sù ph©n c«ng lao ®éng vµ kh¸c nhau vÒ giíi trong gia ®×nh

• §−îc tiÕp nhËn tèt • Ng−êi tr¶ lêi chØ kÓ, chø

kh«ng hiÓu nhiÒu vÒ çch thÓ hiÖn trªn giÊy

• Khã vµ g©y lóng tóng cho mét sè ng−êi tham gia v× thêi gian biÓu kh«ng nhÊt thiÕt ngµy nµo còng nh− ngµy nµo

Cho ®iÓm çc khã kh¨n


• T¹o c¬ héi cho nh÷ng ng−êi tham gia ph©n tÝch çc khã kh¨n hä ®−a ra

• Cung cÊp th«ng tin chi tiÕt vÒ çc khã kh¨n lín nhÊt mµ ng−êi d©n gÆp ph¶i

• Nãi chung ®−îc ®ãn nhËn tèt

• Ng−êi tham gia vÊn th−êng nghÜ ®Õn �khã kh¨n� theo nghÜa tiÒn b¹c - hä th−êng kh«ng nghÜ tíi çc çi khã kh¸c trong cuéc sèng (kh«ng næi tréi b»ng) còng lµ �khã kh¨n�

§−êng thêi gian (hé gia ®×nh)


• Cung cÊp tæng quan vÒ lÞch sö gia ®×nh trong 10 n¨m qua

• Cung cÊp th«ng tin vÒ tÝnh rñi ro, tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng vµ çc chiÕn l−îc xoay së

• Cung cÊp th«ng tin vÒ viÖc sö dông çc nguån lùc vµ vèn cña hé

• Nãi chung ®−îc tiÕp nhËn tèt

• T¹o c¬ héi cho nh÷ng ng−êi tham gia suy nghÜ vÒ nh÷ng viÖc ®∙ xÈy ra trong ®êi m×nh

• Trong mét sè tr−êng hîp, ng−êi tham gia kh«ng nhí chÝnh x¸c thêi ®iÓm çc sù kiÖn ®∙ x¶y ra trong ®êi hä

18

3.6.1 Nh÷ng khã kh¨n vµ h¹n chÕ trong ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.6.1.1 Lùa chän ng−êi tham gia V× kh«ng cã ®ñ thêi giê, nªn çc ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ®−îc chän dùa trªn çc møc giÇu nghÌo do l∙nh ®¹o Êp xÕp h¹ng, chø kh«ng dùa trªn çc xÕp h¹ng cña ng−êi nghÌo. Dù ®Þnh ban ®Çu lµ th¨m 100 hé gia ®×nh ë mçi huyÖn (50 hé ë mét x∙), nh−ng v× mçi cuéc pháng vÊn rÊt dµi mµ thêi gian ë mçi x∙ th× cã h¹n, nªn dù ®Þnh nµy kh«ng lµm ®−îc ë c¶ 4 x∙. Còng cã mét sè h¹n chÕ vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chØ gÆp ë mét trong hai huyÖn. 3.6.1.1.1 Duyªn H¶i TÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®−îc mêi dù TLNTT lµ ng−êi nghÌo hoÆc cùc nghÌo, do vËy cã sù trïng lÆp gi÷a mét sè ng−êi ®−îc th¨m t¹i nhµ vµ nh÷ng ng−êi tham gia TLNTT, nhÊt ë Êp BÕn Chuèi. Chóng t«i ®∙ th¨m nhiÒu hé �kh¸� h¬n so víi dù ®Þnh v× cã sù trïng lÆp gi÷a çc hé ®Þnh th¨m vµ çc hé tham gia TLNTT. Trong nh÷ng tr−êng hîp trïng lÆp nµy, nghiªn cøu viªn th−êng øng biÕn b»ng çch chän mét hé kh¸c trong danh s¸ch ®∙ lùa chän hoÆc th¨m hé hµng xãm. 3.6.1.1.2 Ch©u Thµnh ë x∙ Hoµ Lîi, Êp kh¸ nhÊt kh«ng ®−îc chän v× tr−íc ®©y mét nhãm cña UNDP ®∙ tiÕn hµnh kh¶o s¸t PRA vµ Oxfam Anh kh«ng muèn lÆp l¹i qu¸ tr×nh nµy ë cïng mét n¬i.

Sè ng−êi tham dù TLNTT kh¸c nhau ë çc Êp phô thuéc vµo sè hé kh«ng ®Êt vµ phô thuéc vµo h«m ®ã Êp cã nhiÒu ng−êi ®i lµm hay kh«ng. Çc hé kh«ng ®Êt kh«ng thÓ bá viÖc ®Ó tham gia çc cuéc th¶o luËn nµy. 3.6.1.2 HiÓu vÒ ng«n ng÷ vµ çc kh¸i niÖm Çc thuËt ng÷ nh− �møc kh¸ gi¶/møc sèng� (well-being) vµ �tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng� (vulnerability) võa khã dÞch sang tiÕng ViÖt mµ võa míi ®èi víi nhiÒu çn bé nhµ n−íc. T¹i ®iÓm nghiªn cøu, chóng t«i gÆp nhiÒu khã kh¨n khi th¶o luËn çc kh¸i niÖm møc kh¸ gi¶/møc sèng, �bÞ lo¹i trõ� (exclusion), t×nh tr¹ng ë ngoµi lÒ (marginalization) víi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, ngay c¶ khi ®−îc thay ®æi ®Ó phï hîp víi ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng. 3.6.1.3 H¹n chÕ vÒ thêi gian Thêi gian tËp huÊn h¬i ng¾n vµ mäi ng−êi kh«ng tham gia ®Çy ®ñ. Trong s¸u ngµy ®Çu cña ®ît tËp huÊn chØ cã çn bé cña tØnh Trµ Vinh, huyÖn, x∙ tham dù. Kh«ng cã ®ñ thêi gian ®Ó çc nghiªn cøu viªn Ýt kinh nghiÖm hiÓu râ vÒ çc kh¸i niÖm míi vÒ PPA. Mét sè c«ng cô nghiªn cøu bÞ h¹n chÕ v× thiÕu thêi gian. VÝ dô, trong cuéc th¶o luËn nhãm träng t©m n÷ ë x∙ Long Toµn (Duyªn H¶i), ®∙ ph¶i mÊt gÇn 3 tiÕng míi hoµn thµnh c©y nh©n qu¶. KÕt qu¶ lµ khi nhãm lín chia ra thµnh nh÷ng nhãm nhá ®Ó lµm xÕp lo¹i b¾t cÆp, ph©n tÝch tæ chøc vµ ph©n tÝch ®Çu t−, th× mét nöa sè ng−êi tham gia ®∙ bá vÒ. Nh÷ng ng−êi ë l¹i th× bÞ ph©n t¸n, kh«ng tËp trung t− t−ëng. Bëi vËy, sau TLNTT ®Çu tiªn nµy, nhãm tr−ëng ®∙ quyÕt ®Þnh giíi h¹n çc c«ng viÖc trong cuéc TLNTT lín lµ c©y nh©n qu¶ vµ ph©n lo¹i b¾t cÆp. Ph©n tÝch tæ chøc vµ ®Çu t− ®−îc thùc hiÖn riªng víi çc nhãm nhá h¬n vµ ®−îc chó ý nhiÒu h¬n trong khi th¨m hé.

19

3.6.1.4 Nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m Ph©n lo¹i giÇu nghÌo vµ ph©n tÝch tæ chøc kh¸ lµ nh¹y c¶m v× nh÷ng ng−êi tham gia th−êng ngÇn ng¹i nãi th¼ng vÒ hµng xãm, çc ng−êi l∙nh ®¹o hoÆc mét tæ chøc nµo ®ã trong céng ®ång. MÆc dï, nhãm nghiªn cøu ®∙ cè g¾ng hÕt søc ®Ó lo¹i trõ nh÷ng tin ®ån, mét sè ng−êi d©n vÉn tin r»ng môc ®Ých cña ph©n lo¹i giÇu nghÌo lµ ®Ó quyÕt ®Þnh ai ®−îc vay vèn trong t−¬ng lai, hä ®∙ xÕp ng−êi th©n cña m×nh lµ nghÌo (cho dï cã nghÌo hay kh«ng). H¬n n÷a, hµng xãm hoÆc çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh ®«i khi lam ng−êi tham gia nghiªn cøu mÊt tËp trung, thËm chÝ cã khi hä cßn cè g¾ng ¶nh h−ëng nh÷ng c©u tr¶ lêi cña ng−êi tham gia. ë Duyªn H¶i, ng−êi tham gia nghiªn cøu hay ng¹i cho l∙nh ®¹o Êp ®iÓm thÊp, nªn viÖc cho ®iÓm tæ chøc rÊt khã thùc hiÖn. MÆc dï hä nãi r»ng mét vÞ l∙nh ®¹o hoÆc mét tæ chøc nµo ®ã kh«ng gióp ®−îc g× hoÆc kh«ng lµm ®−îc nhiÒu cho céng ®ång, nh−ng hä vÉn cho ®iÓm kh¸ cao. ë Ch©u Thµnh, mét ng−êi ®∙ thay ®æi ®iÓm mµ «ng ta ®∙ cho mét çn bé ®Þa ph−¬ng tõ 4 lªn 8 khi çn bé nµy xuÊt hiÖn. Trong tuÇn nghiªn cøu thø hai ë Duyªn H¶i, nhãm tr−ëng ®∙ yªu cÇu mét sè nghiªn cøu viªn thay ®æi c«ng cô ph©n tÝch tæ chøc b»ng biÓu ®å Venn; c«ng cô nµy ®−îc nh÷ng ng−êi tham gia tiÕp nhËn tèt h¬n vµ mang l¹i kÕt qu¶ râ rµng h¬n.

20

4. Ai lµ ng−êi nghÌo vµ hä gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n g×? T¹i mçi Êp, chóng t«i ®∙ cïng víi l∙nh ®¹o vµ d©n ph©n lo¹i giÇu nghÌo ®Ó x¸c ®Þnh hä ®Þnh nghÜa giÇu vµ nghÌo nh− thÕ nµo. Nh÷ng ng−êi tham gia kh«ng ®−îc gîi ý vÒ nh÷ng chØ sè cô thÓ; chóng t«i yªu cÇu hä x¸c ®Þnh nh÷ng møc kh¸ gi¶ kh¸c nhau trong Êp vµ gi¶i thÝch t¹i sao hä xÕp çc gia ®×nh vµo nh÷ng lo¹i giÇu nghÌo kh¸c nhau. MÆc dï nhiÒu ng−êi tham gia ë c¶ Ch©u Thµnh vµ Duyªn H¶i coi thiÕu vèn lµ lý do chÝnh ®Èy hä vµo c¶nh nghÌo, kh¸i niÖm cña ng−êi d©n vÒ møc sèng n»m ngoµi vÊn ®Ò thu nhËp b»ng tiÒn mÆt vµ tµi s¶n. Theo hä, çc hé cùc nghÌo lµ çc hé dÔ bÞ tæn th−¬ng do thiÕu nî, bÞnh tËt vµ thiÕu ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt. Hä còng ®∙ ®−a ra mét lo¹t çc vÊn ®Ò nh÷ng ng−êi cùc nghÌo th−êng ph¶i ®−¬ng ®Çu, nh− trÎ em bá häc, thiÕu ¨n, dùa vµo lµm m−ín,6 thiÕu quÇn ¸o, thiÕu ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt vµ bÞnh tËt (xem B¶ng 2 trang sau).

6 Sù phô thuéc vµo lµm thuª cã nghÜa xÊu ë ®©y còng nh− ë nhiÒu vïng kh¸c cña ViÖt Nam. Trong khi nh÷ng c¬ héi kiÕm tiÒn c«ng th«ng qua viÖc lµm phi chÝnh thøc cã thÓ ®−îc coi lµ tÝch cùc, th× nã còng ®−îc coi lµ tiªu cùc v×: 1) nã cã nghÜa lµ thiÕu ruéng ®Êt ®Ó tù t¹o viÖc lµm vµ s¶n xuÊt qu¶n lý trong gia ®×nh; 2) ë n¬i lùc l−îng lao ®éng thõa, nã cã nghÜa lµ tiÒn c«ng rÊt thÊp; 3) nã mang tÝnh mïa vô cao vµ dÉn ®Õn dÔ bÞ tæn th−¬ng; 4) trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã nh÷ng quyÒn vÒ l−¬ng tèi thiÓu hoÆc �sµn� l−¬ng hîp lý, nã mang tÝnh bãc lét cao; vµ 5) trong nhiÒu tr−êng hîp lµ h×nh thøc hoµn tr¶ nî th«ng qua cÇm cè lao ®éng tr−íc (vay c«ng non), ®iÒu mµ mét lÇn n÷a nãi chung mang tÝnh bãc lét ®èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo m¾c nî.

21

B¶ng 2: So s¸nh çc chØ sè Ph©n lo¹i giµu nghÌo do ng−êi d©n x¸c ®Þnh7 Lo¹i Hé Ch©u Thµnh Duyªn H¶i hé kh¸

• Cã tõ 8-50 c«ng ®Êt • §−îc mïa lóa • Cã m¸y s¶n xuÊt n«ng nghiÖp • NhËn tiÒn göi tõ n−íc ngoµi • Cã vËt nu«i (bß, heo, gµ, vÞt) • Cã xe Honda ®êi míi • Cã bµn ghÕ trong nhµ • Nhµ x©y b»ng g¹ch/xi m¨ng • Con çi häc ®Õn líp 10 • Cã ®iÖn

• Cã tõ 8-20 c«ng ®Êt • Tróng t«m liªn tôc • Th¶ t«m nhiÒu ®ît trong mét n¨m • Cã m¸y cµy vµ m¸y xªn ®Êt • Cã çc ®å dïng trong nhµ nh− tñ l¹nh • Cã xe Honda ®êi míi • Cã bµn ghÕ trong nhµ • Nhµ x©y b»ng g¹ch/bª t«ng, sµn l¸t g¹ch

Çc hé trung b×nh • Cã tõ 5-20 c«ng ®Êt • Kh«ng cã m¸y xªn ®Êt • Nhµ lµm b»ng tre hoÆc ®¸ • Cã tivi/m¸y tuèt lóa • Cã bµn ghÕ trong nhµ • Cã thÓ kiÕm ®−îc ®ñ viÖc lµm/cã c«ng

¨n viÖc lµm • Cã Ýt con

• Cã kho¶ng 10 c«ng ®Êt nu«i t«m • Kh«ng thiÕu ¨n • Cã nhµ to (nh−ng lµm b»ng tre) • Cã m¸y tivi, radio • Thu ho¹ch t«m kh¸ (10.000 con/n¨m)

Çc hé nghÌo • Cã d−íi 10 c«ng ®Êt • Nhµ tre m¸i l¸ • Lµm m−ín • ThiÕu nî • Kh«ng cã vèn • NhiÒu con/con nhá • Kh«ng cã ®iÖn • Cã Ýt bµn ghÕ trong nhµ • Nhµ cã ng−êi bÞ bÞnh • Ch¨n nu«i nhá (heo hoÆc gµ, vÞt) • Kh«ng cã tiÒn tiÕt kiÖm) • §∙ b¸n ®Êt trong lóc khã kh¨n

• Cã nhiÒu nhÊt lµ 3-5 c«ng ®Êt • Kh«ng cã vèn • Lµm m−ín • Nu«i d−íi 5.000 con t«m/n¨m • Ph¶i m−ín ®Êt ®Ó nu«i t«m • Nhµ tre/m¸i l¸, sµn ®Êt • Ph¶i vay tiÒn ®Ó mua t«m gièng • Kh«ng cã tivi, radio

Çc hé rÊt nghÌo • Kh«ng ®ñ ¨n • Kh«ng ®Êt • Ph¶i ®i lµm m−ín • ThiÕu nî • Nhµ cã ng−êi bÞ bÞnh • Con çi bá häc • Kh«ng cã tiÒn tiÕt kiÖm • Kh«ng thÓ tr¶ nî b»ng tiÒn mÆt • Kh«ng ®ñ quÇn ¸o • NhiÒu con • Kh«ng ch¨n nu«i • Kh«ng cã ph−¬ng tiÖn/m¸y mãc/tivi

• Kh«ng ®Êt • Kh«ng vèn • Ph¶i ®i lµm m−ín • Kh«ng ®ñ ¨n • Nhµ nhá lµm b»ng tre, sµn ®Êt • Ph¶i m−ín ®Êt ®Ó nu«i t«m (nÕu cã thÓ lo

®ñ vèn) • Kh«ng cã tivi/radio

Dùa vµo çc chØ sè trªn, chóng t«i kÕt luËn r»ng nh÷ng ng−êi nghÌo vµ nh÷ng ng−êi ë ngoµi lÒ trong c¶ hai huyÖn cã nhiÒu ®iÓm chung. Hä gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n gièng nhau, bao gåm thiÕu

7 Nguån: Thùc hµnh xÕp h¹ng giµu nghÌo ë çc x∙ Thanh Mü, Hoµ Lîi huyÖn Ch©u Thµnh vµ çc x∙ Long VÜnh vµ Long Toµn huyÖn Duyªn H¶i.

22

nguån lùc cho s¶n xuÊt (®Êt, vèn), bÞnh tËt, kh«ng biÕt ch÷, phô thuéc vµo lµm m−ín vµ nî liªn miªn. Kh¸c nhau chÝnh gi÷a hai huyÖn vÒ c¸c chØ sè nghÌo lµ ë Duyªn H¶i, møc kh¸ gi¶ cña mét gia ®×nh phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc nu«i t«m, hay th−êng ®−îc dùa trªn diÖn tÝch ®Êt mµ hä cã ®Ó nu«i t«m, sè lÇn thu ho¹ch t«m trong mét n¨m, vµ l−îng t«m thu ho¹ch ®−îc. 4.1 Nh÷ng ng−êi ë ngoµi lÒ Trong sè nh÷ng ng−êi nghÌo ë tØnh Trµ Vinh, ng−êi d©n x¸c ®Þnh cã mét sè nhãm ®Æc tr−ng dÔ bÞ r¬i vµo c¶nh nghÌo. Nh÷ng ng−êi trong c¸c nhãm nµy ®«i khi c¶m thÊy hä bÞ thiÖt thßi vµ bÞ ®Èy ra ngoµi lÒ. Hä cã xu h−íng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ mµ ®∙ lµm cho t×nh tr¹ng cña hä trÇm träng h¬n (xem b¶ng 3 d−íi ®©y).

23

B¶ng 3: Nh÷ng KHã Kh¨n Mµ çc nhãm ë NGOµI LÒ ë Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh GÆP PH¶I8 Ch©u Thµnh Duyªn H¶i Ng−êi nghÌo nãi chung

• ThiÕu çc nguån lùc s¶n xuÊt (®Êt, søc lao ®éng, vèn)

• bÞnh tËt • kh«ng biÕt ch÷, con çi bá häc • Nî • Kh«ng ®−îc vay vèn • Çc vÊn ®Ò søc kháe do b¸n m¸u • Ph¶i lµm m−ín hµng ngµy

• ThiÕu çc nguån lùc s¶n xuÊt (®Êt, søc lao ®éng, vèn)

• bÞnh tËt • kh«ng biÕt ch÷, con çi bá häc • Nî • Kh«ng ®−îc vay vèn vµ h−ëng çc dÞch

vô khuyÕn n«ng • Kh«ng cã kh¶ n¨ng ¸p dông çc ph−¬ng

ph¸p nu«i t«m )do dÞch vô khuyÕn n«ng-ng− giíi thiÖu)

• Ph¶i lµm m−ín hµng ngµy Ng−êi nghÌo kh«ng ®Êt

• Ph¶i lµm m−ín hµng ngµy • ThiÕu nî liªn miªn víi l∙i cao • C«ng viÖc ngµy cµng Ýt (do sè ng−êi nghÌo,

ng−êi kh«ng ®Êt, ng−êi míi ®Õn t¨ng) • ThiÕu vèn, kü n¨ng, kiÕn thøc, "bÝ quyÕt" ®Ó

tho¸t nghÌo

• Ph¶i lµm m−ín hµng ngµy • ThiÕu nî liªn miªn víi l∙i cao • DÔ bÞ tæn th−«ng nÕu cã biÕn ®éng • ThiÕu çc nguån lùc vµ c¬ héi ®Ó tho¸t

nghÌo

Ng−êi Kh¬-me nghÌo

• H¹n chÕ vÒ ng«n ng÷ (trong ®êi sèng vµ trong nhµ tr−êng)

• Kh«ng th¹o bu«n b¸n b»ng ng−êi Kinh (do h¹n chÕ vÒ ng«n ng÷, Ýt quan hÖ, v.v.)

• Kh«ng cã ®Êt (kh«ng ®−îc thõa kÕ ®Êt)

• H¹n chÕ vÒ ng«n ng÷ (trong çc cuéc häp, çc líp tËp huÊn kü thuËt, khi ®i xa vµ tiÕp xóc víi ng−êi ngoµi)

• Kh«ng th¹o bu«n b¸n b»ng ng−êi Kinh Kh«ng cã ®Êt

• Cã nh÷ng quan ®iÓm tiªu cùc vÒ hä Phô n÷ nghÌo • G¸nh nÆng kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh (nam giíi

kh«ng g¸nh tr¸ch nhiÖm nµy) • ThiÕu tiÕng nãi so víi nam giíi (kh«ng ®−îc

mêi ®i häp, kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh)

• Søc khoÎ yÕu v× ph¶i lo cho chång con vµ chÞu phÇn thiÖt vÒ m×nh

• TiÒn c«ng hµng ngµy thÊp h¬n nam giíi

• ThiÕu kh¶ n¨ng lµm chñ vÒ søc khoÎ sinh s¶n (v× thiÕu th«ng tin vµ thiÕu kh¶ n¨ng lùa chän vÒ biÖn ph¸p tr¸nh thai, thiÕu quyÒn quyÕt ®Þnh vµ thiÕu sù tham gia vµ hîp t¸c cña chång trong viÖc sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai)

• ThiÕu tiÕng nãi so víi nam giíi (kh«ng ®−îc mêi ®i häp, kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh)

Nh÷ng ng−êi ë xa

• ThiÕu th«ng tin • Xa ®−êng lín, xa chî vµ Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn

víi çc dÞch vô

• ThiÕu th«ng tin vÒ çc dÞch vô nhµ n−íc vµ Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi çc dÞch vô nµy

• Xa ®−êng lín, xa chî vµ Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi çc dÞch vô

Nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt ch÷

• GÆp khã kh¨n khi tiÕp cËn víi çc dÞch vô cña nhµ n−íc (vay vèn, y tÕ, lµm giÊy khai sinh cho tre em, vv.)

• ThiÕu tù tin khi mua b¸n

• GÆp khã kh¨n khi tiÕp cËn víi çc dÞch vô cña nhµ n−íc (vay vèn, y tÕ, lµm giÊy khai sinh cho trÎ em, vv.)

• Kh«ng ®−îc häc nghÒ TrÎ em nghÌo • Kh«ng ®ñ tiÒn ®ãng häc phÝ

• Ph¶i bá häc sím • Ph¶i lµm viÖc tõ lóc cßn nhá

• Kh«ng ®ñ tiÒn ®ãng häc phÝ • Ph¶i bá häc sím • Ph¶i lµm viÖc tõ lóc cßn nhá

8 Nguån: Thùc hµnh PPA víi ng−êi nghÌo ë huyÖn Ch©u Thµnh vµ Duyªn H¶i. Nh÷ng vÊn ®Ò chØ ®−îc ng−êi nghÌo ë mét huyÖn ®Ò cËp ®Õn ®−îc in nghiªng.

24

4.1.1 Ng−êi nghÌo kh«ng ®Êt Nh÷ng ng−êi nghÌo kh«ng ®Êt ë c¶ hai huyÖn ®Òu x¸c ®Þnh sù phô thuéc vµo lµm thuª vµ thiÕu çc nguån lùc s¶n xuÊt lµ hai vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt ®èi víi hä. Hai vÊn ®Ò nµy cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau. Do tiÒn c«ng thÊp, nªn hä kh«ng thÓ tiÕt kiÖm hoÆc ph¸t triÓn nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó tho¸t nghÌo. Ng−êi d©n ë Ch©u Thµnh cho r»ng cµng ngµy cµng Ýt viÖc lµm h¬n v× ngµy cµng nhiÒu ng−êi nghÌo vµ ng−êi kh«ng cã ®Êt ph¶i phô thuéc vµo lµm m−ín. MÆc dï tû lÖ ng−êi kh«ng ®Êt ë Duyªn H¶i cao h¬n so víi ë Ch©u Thµnh (18% so víi 10%), tû lÖ ng−êi �gÇn nh− kh«ng ®Êt� ë Ch©u Thµnh cao h¬n so víi ë Duyªn H¶i (14% so víi 6%). NghÒ nu«i t«m cã rñi ro cao cã thÓ lµ nguyªn nh©n dÉn tíi t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt ë Duyªn H¶i nhanh h¬n so víi ë Ch©u Thµnh. T×nh tr¹ng kh«ng ®Êt ®Èy ng−êi nghÌo vµo c¶nh nî nÇn liªn miªn vµ rÊt dÔ bÞ tæn th−¬ng. HÇu hÕt ng−êi nghÌo nãi r»ng kh«ng ®Êt th× kh«ng thÓ nµo kh¸ lªn ®−îc, t×nh tr¹ng kh«ng cã ®Êt cµng l©u th× cµng nghÌo. V× vËy, nh÷ng ng−êi l©u nay kh«ng cã ®Êt th−êng lµ nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt. Ng−êi nghÌo kh«ng ®Êt ë c¶ hai huyÖn ®Òu gÆp khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn çc dÞch vô vµ cã Ýt c¬ héi ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä. Nh÷ng ng−êi kh«ng ®Êt ph¶i ®i lµm m−ín th× Ýt ®−îc tiÕp cËn çc dÞch vô y tÕ vµ çc dÞch vô kh¸c h¬n v× hä ph¶i ®i lµm xa nhµ, cho nªn hä hay ®i v¾ng khi çc çn bé ®Õn nhµ. V× nhiÒu ng−êi kh«ng ruéng ®Êt ph¶i ®i lµm hµng tuÇn hay c¶ vô nªn hä còng kh«ng ®−îc h−ëng çc dÞch vô kh¸c ë Êp, vÝ dô nh− vay vèn hoÆc tham dù líp khuyÕn n«ng (do nh÷ng ho¹t ®éng nµy th−êng kÐo dµi mÊy ngµy). 4.1.2 Ng−êi Kh¬-me nghÌo Ng−êi Kh¬-me ë c¶ hai huyÖn ®Ò cËp ®Õn nhiÒu khã kh¨n gièng nhau, bao gåm sù h¹n chÕ vÒ ng«n ng÷, t×nh tr¹ng ®Êt vµ kh«ng biÕt lµm ¨n nh− ng−êi kinh. Kh¸ nhiÒu ng−êi Kh¬-me th¹o tiÕng Kinh, nh−ng cã mét sè ng−êi kh«ng th¹o vµ nh÷ng ng−êi ®ã c¶m thÊy kh«ng tho¶i m¸i khi dù çc cuéc häp hoÆc çc líp tËp huÊn. Nh÷ng ng−êi nµy còng gÆp nhiÒu khã kh¨n khi tham gia vµo çc ho¹t ®éng cña céng ®ång v× hä sÏ kh«ng ®−a ra çc ý kiÕn cña hä trong çc cuéc häp. H¬n n÷a, t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt, mét khã kh¨n lín ®èi víi nhiÒu ng−êi ë Trµ Vinh, ®−îc ng−êi Kh¬-me coi lµ khã kh¨n rÊt lín. MÆc dï chóng t«i kh«ng thu thËp sè liÖu vÒ tØ lÖ nh÷ng ng−êi kh«ng ®Êt chia theo d©n téc, chóng t«i nhËn xÐt r»ng ng−êi Kh¬-me nh¾c ®Õn vÊn ®Ò nµy nhiÒu h¬n ng−êi Kinh. Hä nãi r»ng gia ®×nh hä tr−íc ®©y kh«ng cã ®Êt cho hä thõa kÕ. NhiÒu ng−êi ë Duyªn H¶i (c¶ ng−êi Kinh lÉn Kh¬-me) cho r»ng ng−êi Kh¬-me nghÌo h¬n ng−êi Kinh v× hä kh«ng biÕt lµm ¨n, hä kh«ng biÕt tÝnh to¸n, vµ kh«ng m¸nh mung nh− ng−êi Kinh. Nh−ng qua çc cuéc trao ®æi, chóng t«i c¶m thÊy r»ng ®iÒu nµy kh«ng ®óng l¾m. MÆc dï ng−êi Kh¬-me ®óng lµ cã xu h−íng nghÌo h¬n ng−êi Kinh (vÝ dô ë x∙ Long VÜnh, Êp nghÌo nhÊt cã nhiÒu ng−êi Kh¬-me nhÊt), nh−ng cã nhiÒu ng−êi Kh¬-me tham gia PPA rÊt thµnh c«ng trong s¶n xuÊt. Tuy thÕ, chÝnh nh÷ng ng−êi thµnh c«ng nµy vÉn cho r»ng ng−êi Kinh biÕt lµm ¨n h¬n ng−êi Kh¬-me.

25

KÓ c¶ ng−êi Kh¬-me còng cã nh÷ng quan ®iÓm tiªu cùc vÒ chÝnh m×nh ¤ng K, mét ng−êi Kh¬-me ë Êp Xãm Chïa (x∙ Long VÜnh) ®∙ trë nªn kh¸ gi¶ nhê tróng 3 vô t«m, vÉn cho r»ng ng−êi Kinh biÕt tÝnh to¸n lµm ¨n h¬n ng−êi Kh¬-me. ¤ng nãi «ng lµm ®−îc lµ nhê häc hái nh÷ng b¹n lµm ¨n ng−êi Kinh. ¤ng gi¶i thÝch râ h¬n r»ng ng−êi Kinh hiÓu biÕt vÒ ®êi h¬n, hä ®i ®©y ®i ®ã nªn cã c¬ héi häc hái nhiÒu h¬n vµ ¸p dông ®−îc. ¤ng nãi, �Cã nhiÒu ng−êi Kh¬-me ch−a bao giê ®i ra khái xãm nµy�. Nh÷ng ng−êi tham gia TLNTT nam ë Êp Xãm Chïa còng cho r»ng ng−êi Kh¬-me Ýt hiÓu biÕt vÒ x∙ héi. �Nghe nãi Trµ Vinh, Trµ Vinh, mµ cã biÕt nã lµ g× ®©u.� 4.1.3 Phô n÷ nghÌo Tû lÖ phô n÷ lµm chñ hé ë Ch©u Thµnh cao. Trong 54 hé cã phô n÷ lµm chñ ë hai x∙, 24 phô n÷ (46%) gãa chång hoÆc chång ®i lÊy vî kh¸c. Sè cßn l¹i lµ phô n÷ kh«ng cã chång, cã chång bÞ tµn tËt hoÆc lµ nh÷ng ng−êi chñ s¬ h÷u ®Êt cña gia ®×nh. Trong sè nµy, 14 hé xÕp lo¹i nghÌo hoÆc cùc nghÌo, 3 hé trung b×nh, 2 t−¬ng ®èi kh¸ vµ 1 giµu. Cã 4 hé kh«ng ®−îc nh¾c ®Õn chót nµo trong khi ph©n lo¹i giÇu nghÌo v× nh÷ng d©n Êp kh«ng râ vÒ t×nh tr¹ng cña hä do hä sèng ë rÊt xa. Nh÷ng hé cã phô n÷ lµm chñ hé mµ kh¸ lu«n lu«n cã gia ®×nh hç trî (mét hé cã th©n nh©n göi tiÒn tõ n−íc ngoµi vÒ). T¹i Duyªn H¶i, tÊt c¶ çc hé cã phô n÷ lµm chñ hé ®Òu ®−îc xÕp h¹ng �nghÌo� hoÆc �cùc nghÌo� (chØ trõ duy nhÊt mét hé). Trong çc hé nµy phô n÷ th−êng gãa chång, hoÆc chång bá ®i lÊy vî kh¸c. Hä lµm bÊt cø viÖc g× mµ hä kiÕm ®−îc; mét sè hé ë Long Toµn kh¾p r−îu, ë Long VÜnh th× ch»m l¸. Th−êng th× hä còng dùa nhiÒu vµo sù gióp ®ì cña bµ con chßm xãm khi gÆp khã kh¨n. Çc l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng (tõ l∙nh ®¹o Êp ®Õn çn bé ng©n hµng) ®«i khi còng ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ lµm chñ hé; hä th−êng cø nhÊt ®Þnh chØ lµm viÖc víi ®µn «ng. Mét phô n÷ go¸ chång ë Êp Kinh §µo (Duyªn H¶i) cho biÕt bµ ®∙ mÊy lÇn bÞ tõ chèi kh«ng ®−îc vay vèn cña nhµ n−íc v× bµ kh«ng cã ng−êi b¶o l∙nh trong tr−êng hîp bµ chÕt. Phong tôc vµ mÆc c¶m vÒ giíi còng lµm cho mét sè phô n÷ tù ng¹i ngïng vÒ nh÷ng viÖc liªn quan dÕn tiÒn nong, v× hä cho r»ng c«ng viÖc nµy kh«ng phï hîp víi hä. Khi chóng t«i hái mét phô n÷ vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn çc dÞch vô tµi chÝnh hoÆc tham gia çc cuéc häp, bµ tr¶ lêi r»ng �chÞ nªn hái chång t«i vÒ viÖc vay vèn ng©n hµng.� Trong çc cuéc TLNTT ë Ch©u Thµnh, chóng t«i ®∙ vµi lÇn nghe thÊy nhËn xÐt r»ng ng−êi nhµ n−íc cã th¸i ®é ph©n biÖt ®èi xö víi çc phô n÷ ®éc th©n. Mét phô n÷ ë Êp Nhµ Dùa (Ch©u Thµnh) ®∙ nãi �håi chång t«i cßn sèng th× çn bé thu thuÕ kh«ng khã, nh−ng sau khi æng chÕt th× hä khã h¬n�. H¬n n÷a, trªn çc giÊy tê ®¨ng ký (b»ng kho¸n ®Êt vµ sö dông ®Êt) chØ cã mét chç trèng ®Ó ®iÒn tªn mét ng−êi. Do ®ã hä th−êng ghi tªn chång vµ nãi chung ng−êi ta sÏ ghi tªn ng−êi ®µn «ng. Çn bé nhµ n−íc Ýt khi ®Õn víi phô n÷. H¬n n÷a, nÕu chång hä mÊt ®ét ngét, hä sÏ kh«ng ®−îc vay tõ çc nguån vèn ®ßi hái cã thÕ chÊp v× tªn cña hä kh«ng cã tren çc giÊy tê cÇn thiÕt. Thñ tôc chuyÓn nh−îng b»ng kho¸n ®Êt cho phô n÷ go¸ chång rÊt phøc t¹p, tèn nhiÒu thêi giê vµ ®ái hái phô n÷ ph¶i biÕt ch÷, ph¶i tù tin vµ ph¶i ®ãng lÖ phÝ. Nh÷ng phô n÷ nghÌo th−êng sî nh÷ng thñ tôc nµy.

26

Phô n÷ go¸ chång ®Æc biÖt dÔ bÞ tæn th−¬ng ChÞ M, 37 tuæi go¸ chång. Chång chÞ mÊt n¨m 1997 khi chÞ ®ang mang thai th¸ng thø 3. V× kh«ng thÓ lµm viÖc khi cã mang vµ ph¶i vÊt v¶ nu«i 2 con nhá, chÞ bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu nî vµ ph¶i cÇm ®Êt lÊy 3 triÖu ®ång ®Ó ¨n. Cuéc sèng kh¸ h¬n ®−îc mét chót sau khi chÞ ®i gióp viÖc cho mét gia ®×nh ë thµnh phè Hå ChÝ Minh tõ 1998-99, nh−ng chÞ vÉn cßn nî 2 triÖu. ChÞ M hiÖn nay ®i lµm tõ 6 giê 30� s¸ng ®Õn 5 giê tèi. Khã kh¨n chÝnh cña chÞ lµ lµm sao kiÕm ®ñ tiÒn ®Ó chuéc l¹i ®Êt. Khã kh¨n thø hai lµ sù c« ®¬n. Con g¸i lín cña chÞ ®ang häc líp 6, vµ con g¸i sau cßn qu¸ nhá. ChÞ M nãi r»ng çc hé kh¸c cã nhiÒu tµi s¶n cã thÓ vay vèn Xãa ®ãi, Gi¶m nghÌo, cßn chÞ th× bÞ tõ chèi. Khi chÞ t×m ®Õn nh÷ng t− nh©n cho vay, chÞ còng bÞ tõ chèi v× hä sî chÞ kh«ng tr¶ ®−îc vèn (do kh«ng cã ®Êt vµ gãa chång). Mong muèn hiÖn nay cña chÞ lµ ®Ó dµnh ®ñ tiÒn ®Ó nu«i heo vµ vÞt. Mong muèn cña con chÞ lµ mÑ kh«ng bÞ thiÕu nî n÷a. Nhãm nghiªn cøu ë Ch©u Thµnh x¸c ®Þnh r»ng tiÒn lµm m−ín thÊp còng lµ mét khã kh¨n lín ®èi víi phô n÷, v× hä kiÕm ®−îc Ýt h¬n so víi ®µn «ng. §©y kh«ng ph¶i lµ mét khã kh¨n ®èi víi phô n÷ ë Duyªn H¶i, cã thÓ v× phô n÷ vµ nam giíi hÇu nh− lµm nh÷ng c«ng viÖc kh¸c nhau: phô n÷ ch»m l¸ trong khi nam giíi ®µo ®×a t«m. V× ®µo ®×a t«m chØ theo mïa, cßn ch»m l¸ cã thÓ lµm quanh n¨m, nªn trong nhiÒu gia ®×nh ë Duyªn H¶i, tæng thu nhËp cña phô n÷ cao h¬n tæng thu nhËp cña ®µn «ng. MÆc dï vËy, cã nhiÒu phô n÷ vÉn kh«ng ®−îc quyÒn quyÕt ®Þnh chi tiªu trong gia ®×nh. HÇu nh− tÊt c¶ çc hé ®−îc th¨m ®Òu nãi lµ ®µn «ng xµi mét kho¶n tiÒn kh¸ lín cña gia ®×nh vµo thuèc l¸ vµ r−îu (mÆc dï phô n÷ kh«ng ®ång ý). Mét ng−êi ®µn «ng ë Êp Kinh §µo (Duyªn H¶i) nãi r»ng «ng nhËu víi b¹n bÌ kho¶ng 20 lÇn mét th¸ng, mçi lÇn hÕt kho¶ng 30.000 ®ång (tæng céng 600.000 ®ång mét th¸ng). Trong mét sè hé, kho¶n nµy chiÕm kho¶ng 50% thu nhËp hµng th¸ng. Mét phô n÷ nãi �khi lµm g× ®−îc tiÒn, hoÆc cø 3-4 b÷a ®µn «ng hïn l¹i víi nhau nhËu. Khi cã tiÒn th× lµm mét con chã. Kh«ng th× mét con vÞt. NhËu mét lÇn kho¶ng 30-40 ngµn ®ång. §µn bµ th× kh«ng d¸m ¨n, nhÞn tiÒn ®Ó dµnh khi bÞnh ho¹n.� Mét sè phô n÷ cho biÕt r»ng sau khi nhËu, ®µn «ng vÒ nhµ g©y gæ víi vî. Mét ng−êi phô n÷ ë x∙ Long VÜnh (Duyªn H¶i) nãi, �GÇn nhµ t«i cã hai «ng ®¸nh vî�, vµ bµ còng nh¾c ®Õn viÖc ®µn «ng hay nhËu nhÑt, nh− mét sè ng−êi kh¸c ®∙ nãi. Mét phô n÷ kh¸c ë Êp Xãm Chïa (Duyªn H¶i) t©m sù: �Xãm nµy nhiÒu bµ bÞ chång ®¸nh l¾m. Tui th× kh«ng v× anh tui ë bªn c¹nh. NÕu æng cã qu¹u th× tui ch¹y sang ®ã tr−íc.� Phô n÷ ë c¶ hai huyÖn ®Òu kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ çc vÊn ®Ò KHHG§ vµ SKSS. Chóng t«i thÊy søc khoÎ kÐm lµ vÊn ®Ò nghiªm träng ®èi víi phô n÷ ë c¶ hai huyÖn, v× hä lµm viÖc rÊt nÆng nhäc vµ th−êng ¨n uèng kh«ng ®Çy ®ñ. 4.1.4 Nh÷ng ng−êi ë vïng xa x«i hÎo l¸nh ë c¶ hai huyÖn, nh÷ng ng−êi ë xa cho biÕt khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi hä lµ thiÕu th«ng tin vµ Ýt cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi çc dÞch vô. Nh÷ng ng−êi bÞ biÖt lËp th−êng biÕt cã çc cuéc häp sau khi ®∙ häp xong råi. Mét phô n÷ ë Êp Xãm Chïa (Duyªn H¶i) nãi, �t«i sèng ë ®©y 10 n¨m råi mµ

27

ch−a cã ai kªu t«i ®i häp g× c¶�. Mét sè ng−êi kh¸c phµn nµn r»ng hä chØ ®−îc kªu khi x∙ cÇn hä lao ®éng c«ng Ých. ë Ch©u Thµnh, ng−êi nghÌo kh«ng cã tivi hoÆc radio nãi hä c¶m thÊy bÞ biÖt lËp vµ kh«ng ®−îc ai gióp ®ì g× c¶. Mét ng−êi nãi �t«i sèng rÊt xa nh÷ng ng−êi kh¸c ... khi t«i nghe ®−îc ®iÒu g× th× c¬ héi ®∙ tr«i qua råi�. Mét sè hé ë x∙ Long VÜnh nãi hä kh«ng ®−îc h−ëng nh÷ng ®ît trÝch ngõa miÔn phÝ cho trÎ em v× çc çn bé x∙ ng¹i th«ng b¸o cho çc hé ë xa. Còng cã khi çn bé Êp cã tíi, nh−ng nÕu kh«ng cã ai ë nhµ th× hä sÏ kh«ng trë l¹i v× qu¸ xa. Do ®ã, con çi hä kh«ng d−îc h−ëng nh÷ng ®ît trÝch ngõa. 4.1.5 Ng−êi kh«ng biÕt ch÷ Nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt ch÷ ë c¶ hai huyÖn ®Òu nãi r»ng hä hay gÆp khã kh¨n khi tiÕp xóc víi ng−êi nhµ n−íc. V× hä kh«ng thÓ ®äc ®−îc h−íng dÉn, kh«ng thÓ ®iÒn vµo ®¬n vay hoÆc lµm giÊy khai sinh cho con, hä buéc ph¶i nhê nh÷ng ng−êi biÕt ch÷ lµm tÊt c¶ çc viÖc nµy. Chóng t«i c¶m thÊy ë Ch©u Thµnh nhiÒu ng−êi ®Ò cËp ®Õn mï ch÷ lµ mét khã kh¨n h¬n so víi ë Duyªn H¶i. V× tû lÖ mï ch÷ ë Duyªn H¶i cao h¬n, chóng t«i nghÜ r»ng cã thÓ lµ ë Duyªn H¶i cã kh¸ nhiÒu ng−êi mï ch÷, nªn hä kh«ng bÞ mÆc c¶m vÒ t×nh tr¹ng mï ch÷ cña hä. Thªm n÷a, v× d©n Ch©u Thµnh ®i bu«n b¸n ë thÞ x∙ Trµ Vinh nhiÒu h¬n, hä c¶m thÊy m×nh bÞ thiÖt thßi nhiÒu h¬n nÕu kh«ng biÕt ch÷. Tuy nhiªn, mét vµi ng−êi ë Duyªn H¶i còng nh¾c ®Õn kh«ng biÕt ch÷ th× häc nghÒ sÏ rÊt khã. 4.1.6 TrÎ em nghÌo TrÎ em nghÌo lµ mét nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng. TrÎ em th−êng ph¶i nghØ khi gia ®×nh kh«ng lo ®−îc tiÒn häc phÝ, hoÆc çc em ph¶i lµm viÖc ®Ó kiÕm tiÒn cho gia ®×nh. ViÖc nµy ®Òu xÈy ra ë c¶ Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh, ë c¶ çc gia ®×nh nghÌo vµ trung b×nh. KÓ c¶ trong çc gia ®×nh trung b×nh hoÆc kh¸, nÕu b¾t buéc ph¶i nghØ häc th× çc em g¸i th−êng ph¶i nghØ ®Ó cho em trai hoÆc anh trai tiÕp tôc häc. Nh−ng ë nh÷ng gia ®×nh nghÌo, c¶ con trai vµ con g¸i th−êng ph¶i nghØ häc sau líp 3 hoÆc 4. TrÎ em kh«ng cã giÊy khai sinh kh«ng ®−îc phÐp ®Õn tr−êng. V× vËy trÎ em nghÌo bÞ thiÖt thßi h¬n v× ph¶i tr¶ 15.000 ®ång ®Ó lµm giÊy khai sinh cho trÎ em kh«ng cã giÊy chøng sinh cña tr¹m x¸ (do çc em ®Î ë nhµ). ë Duyªn H¶i, kho¶ng 50% phô n÷ ®Î t¹i nhµ v× hä kh«ng tr¶ næi lÖ phÝ tr¹m x¸ hoÆc nhµ ë qu¸ xa. Mét vÊn ®Ò kh¸c næi lªn ë c¶ Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh lµ hay bÞ thÇy c« nh¾c nhë nÕu bè mÑ çc em ch−a ®ãng tiÒn häc phÝ. Mét bÐ g¸i 11 tuæi ë xãm Qui N«ng A nãi, �C« cø nh¾c ph¶i ®ãng tiÒn mµ nhµ con kh«ng cã tiÒn th× con kh«ng muèn ®i häc n÷a.� 5. T¹i sao hä nghÌo? Qua ph©n lo¹i giµu nghÌo ë çc Êp chóng t«i thÊy ë c¶ hai x∙ tû lÖ ng−êi nghÌo vµ cùc nghÌo cßn rÊt cao. ThËm chÝ ë Phó Thä, Êp kh¸ gi¶ ë x∙ kh¸ (Ch©u Thµnh), nh÷ng ng−êi tham gia xÕp 34% çc hé lµ nghÌo hoÆc cùc nghÌo. T¹i Long VÜnh, x∙ nghÌo ë Duyªn H¶i, cã mét Êp cã tíi 67% çc hé ®−îc xÕp lµ nghÌo hoÆc cùc nghÌo. 5.1 Ýt ho¹t ®éng t¹o thu nhËp

28

NÒn kinh tÕ ®Þa ph−¬ng ë c¶ Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh kh«ng ®a d¹ng. ë Duyªn H¶i, ng−êi d©n dùa chñ yÕu vµo nghÒ nu«i t«m, cßn ë Ch©u Thµnh chñ yÕu dùa vµo trång lóa cao s¶n vµ nu«i vÞt. Ngoµi nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµy, hä Ýt cã c¬ héi lµm m−ín kiÕm tiÒn. D©n ë Duyªn H¶i tiÕp tôc ®Çu t− vµo nu«i t«m mÆc dï viÖc nµy mang tÝnh rñi ro cao. D©n ë Ch©u Thµnh võa ph¶i xoay xë ®Ó ®Çu t− ®Ó t¨ng s¶n xuÊt lóa võa ph¶i ®−¬ng ®Çu víi viÖc l∙i cho ®Çu t− ngµy cµng gi¶m. B¶ng 4 d−íi ®©y nªu chi tiÕt nh÷ng lùa chän t¹o thu nhËp hiÖn cã ë Ch©u Thµnh vµ Duyªn H¶i. B¶ng 4. Nh÷ng ho¹t ®éng t¹o thu nhËp ë Ch©u Thµnh vµ Duyªn H¶i Ch©u Thµnh Duyªn H¶i Çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt

• Trång lóa • Trång rau mÇu, hoa qña • Ch¨n nu«i nhá (vÞt, heo, ç)

• Nu«i t«m • Trång mÇu kÓ c¶ d−a hÊu • Nu«i heo • Trång l¸/lµm l¸/ch»m l¸

Çc c«ng viÖc lµm m−ín hoÆc tù lµm Nam

• Lµm hoÆc ®¾p ®ª • Çc c«ng viÖc x©y dùng/méc • Trång lóa (cÊy lóa, nhæ cá, gÆt

lóa)

• §µo hå t«m (2 th¸ng mét n¨m) • Lµm l¸ ë Long VÜnh • B¾t cua, Õch • Bu«n b¸n nhá vµ dÞch vô kh¸c

N÷

• Trång lóa • Lµm bón (mú) • Lµm b¸nh tr¸ng • Bu«n b¸n nhá vµ dÞch vô kh¸c

• Lµm (Long VÜnh) • Ch»m l¸ • Bãc t«m cho c«ng ty chÕ biÕn

h¶i s¶n (Long Toµn) • Bu«n b¸n nhá vµ dÞch vô kh¸c

Nh÷ng c«ng viÖc ®i lµm xa Nam

• §i ®¸nh ç • §i lµm ë n«ng tr¹i cµ phª

• GÇn nh− kh«ng cã v× ®µn «ng ph¶i ë nhµ tr«ng t«m

N÷

• gióp viÖc nhµ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh

• Lµm viÖc ë çc nhµ m¸y ë Trµ Vinh hoÆc thµnh phè Hå ChÝ Minh

• RÊt Ýt

B¶ng trªn cho thÊy ë mçi x∙ chØ cã mét vµi ho¹t ®éng t¹o thu nhËp chÝnh. V× çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt cÇn ph¶i cã ®Êt, nh÷ng ng−êi kh«ng ®Êt hoÆc Ýt ®Êt ph¶i phô thuéc vµo viÖc lµm m−ín hoÆc tù kiÕm ¨n. D©n Ch©u Thµnh cã thÓ ®i lµm xa nhµ, ë çc tØnh gÇn hoÆc ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, nh−ng mÊt thêi gian t×m viÖc vµ tiÒn c«ng thÊp. §µn «ng ë Duyªn H¶i th−êng kh«ng thÓ ®i lµm xa ®−îc v× hä ph¶i ë nhµ tr«ng t«m. Mét anh ë Giång GiÕng gi¶i thÝch, �NÕu ®i lµm xa th× cã viÖc, nh−ng vËy th× ®Ó t«m ë nhµ ai tr«ng?� 5.2 Kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Ó dµnh tiÒn Nh÷ng gia ®×nh nghÌo ë Trµ Vinh c¶m thÊy ®Ó dµnh tiÒn lµ mét viÖc rÊt khã. Mét phô n÷ cùc nghÌo ë Êp Xãm Chïa (Duyªn H¶i) tãm t¾t hoµn c¶nh cña ng−êi nghÌo: �Ng−êi nghÌo kh«ng thÓ kh¸ lªn ®−îc. Lµm ngµy nµo ¨n ngµy ®ã. NÕu bÞnh th× mÖt v× ph¶i hái tiÒn vµ tr¶ lêi.� Nh− ®∙ nãi ë trªn, nh÷ng ng−êi cã Ýt ®Êt hoÆc kh«ng cã ®Êt, Ýt cã viÖc lµm vµ tiÒn c«ng rÊt thÊp.

29

ë Duyªn H¶i, ch»m l¸ chØ ®−îc 5.000 ®ång/ngµy vµo mïa kh«ng cao ®iÓm. §µo ®×a t«m ®−îc tr¶ cao h¬n, nh−ng chØ ®µn «ng míi lµm c«ng viÖc nÆng nµy. T¹i Ch©u Thµnh, cÊy vµ gÆt lóa b×nh qu©n thu nhËp 15.000 ®ång/ngµy. Tuy nhiªn, nh÷ng viÖc nµy nãi chung chØ cã 2 ®Õn 3 th¸ng trong mét n¨m vµ thêi gian cßn l¹i th× cã rÊt Ýt viÖc. Ng−êi nghÌo chØ kiÕm ®ñ sèng (nÕu hä may m¾n). NÕu cã bÊt cø viÖc g× x¶y ra trong gia ®×nh, hä th−êng ph¶i vay t− nh©n víi l∙i xuÊt ®Õn 15%/th¸ng (cã khi cao h¬n nhiÒu). V× thÕ, hä bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng tho¸t ®−îc nî, nh− tr−êng hîp mét gia ®×nh ë Duyªn H¶i ®∙ ph¶i tr¶ 10%/th¸ng tiÒn l∙i cña mét mãn vay 200.000 ®ång (20.000 ®ång/th¸ng) suèt bèn n¨m nay, vµ ®Õn tËn b©y giê vÉn ch−a tr¶ ®−îc mét phÇn nµo cña tiÒn gèc. Hép d−íi ®©y m« t¶ vßng nî nÇn mµ ng−êi nghÌo kh«ng thÓ tho¸t ®−îc.

30

Khã kh¨n cña ng−êi nghÌo - Vßng xo¸y nî nÇn ë Trµ Vinh, ng−êi nghÌo rÊt dÔ bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng nî nÇn chång chÊt v× hä thiÕu tiÒn dù trï ®ét xuÊt nh− chi phÝ x∙ giao (®¸m c−íi vµ çc dÞp lÔ kh¸c), thiªn tai (h¹n h¸n vµ lò lôt), mÊt kh¶ n¨ng lµm viÖc (bÞnh tËt hay tai n¹n), vµ ®Æc biÖt lµ ph¶i tr¶ tiÒn lêi cao khi vay tiÒn cña t− nh©n. §Ó tr¶ ®−îc nh÷ng kho¶n tiÒn nµy ng−êi d©n cã khi ph¶i b¸n tµi s¶n mµ kh«ng thÓ chuéc l¹i ®−îc. ViÖc nµy cã thÓ ®Èy çc gia ®×nh vµo vßng xo¸y nî nÇn. Nh÷ng ho¹t c¶nh d−íi ®©y minh ho¹ qu¸ tr×nh çc gia ®×nh bÞ ®Èy vµo c¶nh cùc nghÌo do mét sù kiÖn bÊt kú, trong tr−êng hîp nµy lµ bÞnh tËt. Tr−êng hîp Duyªn H¶i Mét gia ®×nh kh«ng ®Êt cã 6 ng−êi, sèng trong mét x∙ nghÌo ë Duyªn H¶i. Gia ®×nh nµy cã 4 lao ®éng vµ 2 con nhá vÉn ®ang häc. ¤ng bè bÞ bÞnh ®ét ngét vµ ph¶i ®i bÖnh viÖn, th× gia ®×nh chØ cßn 3 lao ®éng. Çc chi phÝ bÖnh viÖn lµ 500.000 ®ång vµ gia ®×nh ph¶i vay cña t− nh©n víi l∙i suÊt 10%/th¸ng. V× gia ®×nh kh«ng cã ®Êt nªn çch kiÕm tiÒn duy nhÊt lµ lµm m−ín. C«ng viÖc nhiÒu nhÊt trong vïng lµ ch»m l¸ vµ ®µo hå t«m (trong vµi th¸ng chØ dµnh cho nam giíi). TiÒn c«ng trung b×nh cña c¶ ba lao ®éng céng l¹i kho¶ng 25.000 ®ång mçi ngµy (750.000 ®ång mét th¸ng). TiÒn mua ®å ¨n tèi thiÓu (g¹o vµ thøc ¨n kh¸c) cho mét gia ®×nh cì nµy lµ 17.000 ®ång/ngµy (510.000 ®ång/th¸ng). Nh÷ng kho¶n chi phÝ kh¸c gåm thuèc l¸, r−îu, thuèc ch÷a bÖnh, v.v. hÕt trung b×nh kho¶ng 3.000 ®ång/ngµy, vµ tiÒn cho 2 con ®i häc (tiÒn ¨n s¸ng, ®ãng gãp cho nhµ tr−êng, quÇn ¸o, s¸ch vë vµ chi tiªu lÆt vÆt hÕt trung b×nh 3.000 ®ång/ngµy trong suèt c¶ n¨m (tæng céng 180.000 ®ång/th¸ng). Nh÷ng chi phÝ tèi thiÓu trong gia ®×nh nh− thÕ lªn tíi 690.000 ®ång/th¸ng. Song, hä vÉn cßn ph¶i tr¶ 50.000 ®ång/th¸ng tiÒn lêi (10%) cho kho¶n nî hä vay khi «ng bè bÞ bÞnh. Do ®ã møc chi tèi thiÓu

thiÓu cña gia ®×nh nµy lµ 740.000 ®ång/th¸ng--nÕu gia ®×nh cã ng−êi bÞnh nhÑ, hoÆc x¶y ra mét vÊn ®Ò nhá trong gia ®×nh, hoÆc thÊt t«m, th× hä sÏ bÞ thiÕu tiÒn, sÏ ph¶i vay g¹o vµ tr¶ dÇn b»ng c«ng lao ®éng, hoÆc sÏ vay thªm tiÒn cña t− nh©n. Khã kh¨n cña hä qu¸ râ rµng--hä sÏ kh«ng bao giê cã thÓ tr¶ 500.000 ®ång tiÒn gèc. Do ®ã hä bÞ r¬i vµo mét vßng xo¸y nî nÇn kh«ng thÓ tho¸t ®−îc.

Tr−êng hîp Ch©u Thµnh ë x∙ Hoµ Lîi, mét x∙ nghÌo ë Ch©u Thµnh, mét gia ®×nh t−¬ng tù sÏ cã mét ho¹t c¶nh h¬i kh¸c khi gÆp ph¶i bÞnh tËt. Ho¹t ®éng lµm m−ín chÝnh lµ trång lóa, tiÒn c«ng trung b×nh lµ 15.000 ®ång/ngµy/ng−êi, nghÜa lµ 45.000 ®ång/ngµy cho 3 lao ®éng. Tuy nhiªn, c«ng viÖc ®ã chØ cã mçi th¸ng 10 ngµy, nh− vËy tæng thu nhËp cña gia ®×nh nµy lµ 450.000 ®ång/th¸ng. ë Hßa Lîi, cßn cã çch xoay së kh¸c lµ b¸n m¸u (hÇu nh− ai cã søc khoÎ th× ®Òu lµm vËy). B¸n m¸u mçi lÇn ®−îc 150.000 ®ång mét ng−êi, vµ mçi ng−êi trung b×nh b¸n m¸u 3 th¸ng mét lÇn. Víi c¶ 3 ng−êi lín trong gia ®×nh th× sÏ mang l¹i thªm ®−îc 450.000 ®ång mét th¸ng vµ lµm cho thu nhËp cña gia ®×nh lªn tíi 900.000 ®ång/th¸ng. Nh÷ng chi phÝ cho gia ®×nh ë Hoµ Lîi còng gièng nh− ë Long VÜnh, ngo¹i trõ l∙i suÊt vay t− nh©n trung b×nh ë Hoµ Lîi lµ 20%/th¸ng. V× thÕ, ngoµi 690.000 ®ång lµ tiÒn chi tiªu tèi thiÓu mçi th¸ng, hä ph¶i tr¶ 100.000 ®ång tiÒn l∙i ®Ó mua thuèc ch÷a bÞnh cho «ng bè. Tæng chi tiªu c¬ b¶n cña gia ®×nh lªn tíi 790.000 ®ång, vµ chØ cßn l¹i vÎn vÑn h¬n 100.000 ®ång cho bÊt kú kho¶n chi ®ét xuÊt nµo kh¸c. Do ®ã, gia ®×nh ë Hoµ Lîi còng bÞ ®Èy vµo vßng xo¸y nî nÇn ë møc trÇm träng kh«ng kÐm g× gia ®×nh ë Long VÜnh, ®Êy lµ ch−a kÓ ®Õn viÖc søc khoÎ cña hä sÏ bÞ nguy hiÓm do b¸n m¸u th−êng xuyªn.

5.3 T×nh tr¹ng kh«ng ®Êt Theo ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña nghÌo ë Trµ Vinh lµ kh«ng cã ®Êt. KÕt qu¶ nghiªn cøu ph©n tÝch xu h−íng céng ®ång trong 10 n¨m cho thÊy 80% nh÷ng ng−êi tham gia ë Duyªn H¶i c¶m thÊy cuéc sèng cña hä ®∙ ®−îc c¶i thiÖn trong 10 n¨m qua. 20% cßn l¹i c¶m thÊy cuéc sèng vÉn nh− vËy hoÆc kÐm ®i (lµ nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt vµ th−êng kh«ng cã

31

®Êt � hä th−êng ph¶i ®i lµm m−ín hµng ngµy ®Ó kiÕm tiÒn. Hä ë trong t×nh tr¹ng bÝ t¾c; hä kh«ng thÓ tiÕp tôc vay vèn ®−îc v× hä ®ang thiÕu nî. H¬n n÷a, ng−êi kh«ng ®Êt kh«ng cã tµi s¶n thÕ chÊp cÇn thiÕt mµ hÇu hÕt çc ng©n hµng vµ çc ch−¬ng tr×nh vay vèn yªu cÇu. Mét ng−êi kh¸ gi¶ ë Duyªn H¶i nãi: "Ng−êi nghÌo kh«ng kh¸ ®−îc do kh«ng vèn. Kh«ng ®Êt, mÇn m−ín suèt, ¨n tr−íc tr¶ sau. Hái mét chØ ®Î thµnh 2 chØ lÊy ®©u mµ tr¶ næi? Kh«ng kh¸ lªn næi. Nu«i t«m ph¶i cã vèn, trång giång ph¶i cã ®Êt. Muèn c¶i t¹o ®êi sèng ph¶i m−ín ®Êt." Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt lµ mét vÊn ®Ò nghiªm träng vµ ngµy cµng t¨ng lªn, v× çc hé gia ®×nh cÇm cè hoÆc b¸n ®Êt ®Ó ®Çu t− vµo çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt cã tÝnh rñi ro cao. B¶ng 5 d−íi ®©y minh ho¹ tÝnh nghiªm träng cña t×nh tr¹ng kh«ng cã ®Êt ë Trµ Vinh. B¶ng 5. Tæng sè ng−êi kh«ng cã ®Êt ë Trµ Vinh9 HuyÖn Sè hé kh«ng

®Êt Sè hé cã d−íi 2000m2

Sè hé cã trªn 14.000m2

Tæng sè hé

Tæng d©n sè

Duyªn H¶i 2.625 827 (6%) 5.175 (35%) 14.650 72.249

Ch©u Thµnh 2.730 (10%) 3.799 (14%) 5.664 (21%) 26.666 131.537 Theo b¸o ço cña tØnh, ë Duyªn H¶i sè ng−êi kh«ng cã ®Êt nhiÒu gÇn gÊp ®«i ë Ch©u Thµnh (mÆc dï tæng tû lÖ nh÷ng ng−êi kh«ng cã ®Êt HoÆc cã Ýt ®Êt lµ nh− nhau - 24%). §ång thêi, Duyªn H¶i còng cã nhiÒu ng−êi cã nhiÒu ®Êt h¬n so Ch©u Thµnh. Lý do cã thÓ lµ ng−êi d©n ë Duyªn H¶i chñ yÕu dùa vµo nu«i t«m, mµ nu«i t«m th× dÔ rñi ro h¬n lµ trång lóa; v× thÕ nh÷ng ng−êi ®∙ bÞ thÊt b¹i th× th−êng thiÕu nghiªm träng vµ ph¶i b¸n ®Êt cña m×nh ®Ó tr¶ nî. Thªm n÷a, nu«i t«m thu lêi cao h¬n rÊt nhiÒu so víi trång lóa, vµ v× thÕ nh÷ng ng−êi tróng t«m sÏ cã tiÒn ®Ó mua thªm ®Êt. Cuèi cïng, chÊt l−îng ®Êt ë Duyªn H¶i kÐm h¬n nhiÒu, v× vËy nh÷ng ng−êi kh«ng ®ñ vèn ®Ó nu«i t«m cã thÓ lùa chän gi¶i ph¸p b¸n ®Êt (v× hä còng ch¼ng sö dông ®Êt nµy). NhiÒu ng−êi tham gia kh¼ng ®Þnh rÊt dÔ bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt. Nh−ng ®èi víi mét ng−êi kh«ng ®Êt th× lµm ®ñ tiÒn ®Ó mua ®Êt lµ cùc khã. ë c¶ hai ®iÓm nghiªn cøu, çc nghiªn cøu viªn ®−îc nghe nhiÒu chuyÖn vÒ nh÷ng ng−êi b¸n ®Êt, nh−ng hÇu nh− kh«ng bao giê nghe tíi chuyÖn mét ng−êi kh«ng ®Êt l¹i cã thÓ mua ®−îc ®Êt. ë Duyªn H¶i, mét ngµy lµm m−ín hoÆc ch»m l¸, mét ng−êi ®−îc 10.000 ®ång tiÒn c«ng. §èi víi mét gia ®×nh 4 ng−êi th× 10.000 ®ång mét ngµy chØ ®ñ mua g¹o chø kh«ng mua ®−îc g× n÷a. Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn nay, gia ®×nh nµy cã lÏ kh«ng bao giê cã thÓ chuéc l¹i ®−îc ®Êt. BÊt cø ai còng cã thÓ r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt...

Mét çn bé ®¶ng vÒ h−u ë Êp Nhµ Dùa (Ch©u Thµnh) tr−íc ®©y cã 12 c«ng ®Êt. ¤ng ta ®−îc tiÕng lµ thËt thµ vµ ch¨m chØ, vµ ph¶i nu«i mét gia ®×nh ®«ng ng−êi. ¤ng ph¶i b¸n ®Êt dÇn dÇn ®Ó lÊy tiÒn tiªu cho gia ®×nh, cho tíi khi kh«ng cßn ®Êt ®Ó b¸n n÷a. B©y giê «ng kh«ng cßn lµ çn bé n÷a vµ buéc ph¶i ®i lµm m−ín ®Ó lÊy tiÒn - hiÖn nay «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi nghÌo trong Êp vµ kh«ng cßn thÊy hy väng cã thÓ chuéc l¹i ®Êt cña m×nh. 9 Nguån: de Mauny vµ Hång, T×nh tr¹ng kh«ng ruéng ®Êt ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long, 1998. 10 Nghiªn cøu ®éc lËp cña OXFAM ë Duyªn H¶i n¨m 1998 ph¸t hiÖn ra r»ng tû lÖ nh÷ng ng−êi kh«ng cã ®Êt lµ ë møc 9 - 60% t¹i 4 Êp trong huyÖn.

32

5.3.1 T×nh tr¹ng kh«ng ®Êt ®· t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Ngµy cµng nhiÒu gia ®×nh bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt. theo chÝnh quyÒn tØnh, n¨m 1994, chØ cã 770 hé kh«ng ®Êt, nh−ng con sè nµy lµ 17.458 hé vµo n¨m 1997. Râ rµng lµ ngµy cµng cã nhiÒu ng−êi kh«ng ®Êt ë Trµ Vinh. Nh÷ng kÕt qña cña nghiªn cøu (gåm c¶ ý kiÕn cña çc nghiªn cøu viªn, çn bé ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng ng−êi d©n tham gia nghiªn cøu) ®Òu chØ ra nhiÒu nguyªn nh©n cho vÊn ®Ò nµy. Thø nhÊt, b¾t ®Çu tõ n¨m 1993-94, nhiÒu ng−êi lÇn ®Çu tiªn vay vèn cña ng©n hµng hoÆc nhµ n−íc . V× hä ®∙ kh«ng sö dông vèn vay nµy mét çch hiÖu qu¶, hoÆc cã thÓ v× rñi ro, hä buéc ph¶i b¸n ®Êt (tµi s¶n duy nhÊt cña hä) ®Ó hoµn tr¶ vèn vay. Thø hai, mét sè ng−êi ®∙ b¸n ®Êt khi çc hîp t¸c x∙ gi¶i thÓ vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90, song ph¶i mÊt vµi n¨m sau ®ã, viÖc mua b¸n nµy míi ®−îc ghi nhËn chÝnh thøc. Thø ba, ë Duyªn H¶i, nghÒ nu«i t«m b¾t ®Çu tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, vµ vô thÊt t«m lín nhÊt ®Çu tiªn lµ vµo n¨m 1994. Tõ ®ã ®Õn nay, ®∙ cã c¶ nh÷ng n¨m tróng t«m vµ nh÷ng n¨m thÊt t«m; vµo n¨m thÊt, mét sè ng−êi (kh«ng cã tiÕt kiÖm) ph¶i b¸n ®Êt ®Ó tr¶ nî. Thø t−, thÞ tr−êng ®Êt ®ai ®∙ ph¸t triÓn h¬n nh÷ng n¨m tr−íc ®©y, lµm cho viÖc b¸n/cÇm cè ®Êt dÔ dµng h¬n nhiÒu so víi tr−íc kia. Thø n¨m, chªnh lÖch giµu nghÌo lín h¬n tr−íc ®©y do mét sè ng−êi kh¸ cã ®ñ kh¶ n¨ng mua thªm ®Êt ®Ó t¨ng s¶n xuÊt. Thø s¸u, nh÷ng ng−êi Ýt ®Êt cã thÓ c¶m thÊy r»ng lêi thu ®−îc tõ 1-3 c«ng ®Êt Ýt h¬n tiÒn ®i lµm m−ín. Thø b¶y, cã nhiÒu c¬ héi lµm m−ín h¬n tr−íc ®©y, v× thÕ lîi suÊt t−¬ng ®èi cña viÖc lµm thuª ®∙ t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (mÆc dï kh«ng sinh lîi). Cuèi cïng, ®Êt ®ang b¾t ®Çu bÞ nhiÔm mÆn hoÆc ®−îc t−íi tiªu kÐm cã thÓ cã gi¸ trÞ thÊp ®èi víi mét ng−êi n«ng d©n tíi møc ng−êi ®ã cã thÓ b¸n ®Êt ®i. §Ó h¹n chÕ viÖc b¸n ®Êt, n¨m 1997 tØnh ®∙ ®−a ra KÕ ho¹ch 01 ®Ó gi¶m t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt. Çc biÖn ph¸p bao gåm: CÊp vèn vay cho çc gia ®×nh kh«ng ®Êt, tæ chøc çc ®ît tËp huÊn, huy ®éng vèn cho n«ng d©n nghÌo vµ lµm cho viÖc mua b¸n ®Êt khã h¬n. Kh«ng râ kÕ ho¹ch nµy cã hiÖu qu¶ hay kh«ng, nh−ng nh÷ng b»ng chøng thu ®−îc qua trao ®æi víi d©n ®Þa ph−¬ng cho thÊy dï tØnh ®∙ cè g¾ng hÕt søc, t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt vÉn tiÕp tôc t¨ng. Ng−êi d©n kh¼ng ®Þnh ®Êt lµ tµi s¶n duy nhÊt cña hä, vµ hä th−êng chØ b¸n nÕu hä c¶m thÊy kh«ng cßn lùa chän nµo kh¸c. Trong tr−êng hîp Êy, d−êng nh− kh«ng g× cã thÓ ng¨n c¶n hä b¸n ®Êt, ngo¹i trõ sù hç trî cña nhµ n−íc cho ng−êi nghÌo. "¦íc m¬ cña chóng t«i lµ cã ®Êt"

Mét gia ®×nh ë x∙ Hoµ Lîi vay 5 triÖu ®ång ®Ó m−ín 10 c«ng ®Êt trong ba n¨m, víi l∙i suÊt 50%. Kho¶n nî nµy cÇn ph¶i tr¶ theo ba ®ît, mçi n¨m mét ®ît víi sè tiÒn 2,5 triÖu ®ång Nh− vËy, céng c¶ vèn lÉn l∙i hä ph¶i tr¶ 7,5 triÖu ®ång. Sau 3 n¨m lµm viÖc vÊt v¶ vµ tiÕt kiÖm hÕt søc, hä ®∙ hoµn tr¶ gèc vµ l∙i, nh−ng hä vÉn kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó mua ®Êt cho m×nh. Hä còng kh«ng biÕt ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó kiÕm ®ñ tiÒn mua ®Êt. Hä sî r»ng hä sÏ ph¶i lµm m−ín suèt ®êi. 5.4 Nh÷ng ho¹t ®éng t¹o thu nhËp ®Çy tÝnh rñi ro Nh÷ng ho¹t ®éng t¹o thu nhËp cña ng−êi d©n ë Trµ Vinh kh«ng nh÷ng Ýt mµ cßn mang tÝnh rñi ro cao. H×nh 1 vµ 2 minh ho¹ chu kú ®Çu t− cña nh÷ng ho¹t ®éng t¹o thu nhËp chÝnh. ë Duyªn H¶i, ho¹t ®éng chÝnh lµ nu«i t«m, mét ho¹t ®éng mang tÝnh rñi ro cao nh−ng l¹i cã thÓ sinh lîi. §©y lµ ho¹t ®éng mµ nhiÒu ng−êi tin lµ sÏ gióp hä tho¸t khái nghÌo ®ãi. ë Ch©u Thµnh, ng−êi d©n ®Çu t− chÝnh vµo viÖc trång çc gièng lóa cao s¶n (sinh tr−ëng nhanh - 85 ngµy) vµ nu«i vÞt. Ho¹t

33

®éng nµy cã Ýt rñi ro h¬n so víi ë Duyªn H¶i, mét phÇn v× c¸c c«ng tr×nh thuû lîi lín ®−îc x©y dùng trong 10 n¨m qua vµ ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, ng−êi d©n cã thÓ bÞ mÊt m¸t nhiÒu nÕu mÊt muµ lóa vµ ®ång thêi nu«i vÞt bÞ thÊt.

34

H×nh 1. Chu kú nu«i t«m ë Duyªn H¶i

cÇn

vµ cÇn

§Êt vµ n−íc

vèn

(tµi s¶n hoÆc tÝn dông)

Th«ng tin vµ kü thuËt

Tróng t«m hay

thÊt t«m?

vµ còng cÇn

Thu nhËp thÊp

§Çu t− vµo nu«i

t«m?

nÕu cã

NÕu kh«ng

nÕu kh«ng cã Kh«ng cã c¸ch

nµo ®Ó g©y dùng tµi s¶n

nÕu kh«ng cã

nÕu kh«ng cã

Ph¶i phô thuéc lµm

m−ín

C¬ héi thµnh c«ng lµ 50%

nÕu tróng

nÕu thÊt thua lç

Tiªu dïng(chi tiªu vµo vËt chÊt cho gia ®×nh, häc ®−êng, v.v.)

tr¶ hÕt nî

mua ®Êt míi

kh¶ n¨ng c¬ ®éng x∙ héi theo h−íng ®i lªn

l·i

kh«ng tr¶

®−îc nî

vay tiÒn tõ t− nh©n

b¸n ®Êt

35

H×nh 2. Chu kú trång lóa vµ nu«i vÞt ë Ch©u Thµnh NÕu kh«ng

thu nhËp thÊp

§Çu t− vµo trång lóa?

§Çu t− vµo nu«i vÞt??

vèn (tµi s¶n hoÆc tÝn dông)

§Êt vµ n−íc

Th«ng tin vµ kü thuËt

Vô lóa vµ nu«i vÞt

th¾ng lîi?

ph¶i sèng b»ng

lµm thuª

l∙i nhiÒu

l∙i Ýt

lç Ýt

lç nhiÒu

ph¶i cã

vµ cÇn

còng cÇn

nÕu kh«ng

Vô lóa th¾ng lîi vµ nu«i vÞt thÊt b¹i?

Vô lóa thÊt b¹i vµ nu«i vÞt th¾ng lîi?

Vô lóa vµ nu«i vÞt

®Òu thÊt b¹i?

kh¶ n¨ng thµnh c«ng trong trång lóa lµ 90/10

kh¶ n¨ng thµnh c«ng trong nu«i vÞt lµ 70/30

36

ë Duyªn H¶i: Nu«i t«m kh«ng cÇn nhiÒu ®Êt, nh−ng cÇn nhiÒu vèn, cÇn kÜ n¨ng kü thuËt tèt vµ nhiÒu may m¾n. Kh¶ n¨ng bÞ thÊt xÊp xØ 50%. Tuy nhiªn, nÕu tróng t«m, d©n sÏ lêi nhiÒu. ë Ch©u Thµnh: Trång lóa cao s¶n cÇn nhiÒu ®Êt h¬n nu«i t«m, cÇn kü n¨ng canh t¸c kh¸ tèt, cÇn mét chót may m¾n nh−ng kh«ng cÇn qu¸ nhiÒu vèn. Kh¶ n¨ng bÞ thÊt kho¶ng 10%. §−îc mïa lóa sÏ lêi ®−îc chót ®Ønh. Nu«i vÞt kh«ng cÇn nhiÒu ®Êt, kh«ng cÇn qu¸ nhiÒu ®Êt nh−ng cÇn kü n¨ng ch¨n nu«i tèt vµ kh¸ nhiÒu may m¾n. Kh¶ n¨ng bÞ thÊt lµ kho¶ng 30%. Nu«i vÞt thµnh c«ng sÏ ®−îc lêi møc trung b×nh. Ng−êi d©n ë Duyªn H¶i sö dông mét chiÕn l−îc cã tÝnh rñi ro cao nh−ng cã thÓ lêi nhiÒu, trong khi d©n ë Ch©u Thµnh ¸p dông mét chiÕn l−îc Ýt rñi ro h¬n nh−ng còng lêi Ýt h¬n. V× vËy t×nh tr¹ng kh«ng ®Êt cã kh¶ n¨ng cao h¬n ë Duyªn H¶i v× nh÷ng ng−êi thÊt t«m sÏ buéc ph¶i b¸n ®Êt. H¬n n÷a, ë Duyªn H¶i sÏ cã mét vµi ng−êi rÊt giµu nhê tróng t«m vµi vô liªn tiÕp do hªn vµ do biÕt c¸ch nu«i t«m. Nh÷ng ng−êi nµy sÏ mua thªm ®Êt cña nh÷ng ng−êi bÞ thÊt t«m, hoÆc cña nh÷ng ng−êi kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù xoay së khi gÆp khñng ho¶ng bÊt ngê. Nh÷ng ng−êi b¸n ®Êt sau nµy sÏ kh«ng cßn g× ®Ó b¸n ngoµi søc lao ®éng cña m×nh. Ph©n ho¸ còng sÏ diÔn ra ë Ch©u Thµnh, nh−ng sÏ kh«ng nhanh vµ kh«ng nghiªm träng nh− ë Duyªn H¶i. B»ng chøng lµ hiÖn nay ë Duyªn H¶i ngµy cµng nhiÒu ng−êi kh«ng ®Êt. NÕu cã thÓ lùa chän, chóng t«i nghÜ r»ng ng−êi d©n ë Duyªn H¶i sÏ cè g¾ng gi¶m rñi ro cña m×nh b»ng c¸ch ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt: kÕt hîp trång lóa, ch¨n nu«i vµ nu«i t«m. Mét sè ng−êi sÏ kh¸ h¬n nÕu cã thÓ ®a d¹ng hãa s¶n xuÊt vµ b¸n s¶n phÈm nhiÒu h¬n ë thÞ x∙ Trµ Vinh vµ nh÷ng n¬i kh¸c. Nh÷ng ng−êi kh¸c bÞ thÊt b¹i sÏ nghÌo h¬n trë thµnh kh«ng ®Êt vµ sÏ buéc ph¶i lµm m−ín. ë Trµ Vinh lµm m−ín kh«ng thÓ nµo cã thu nhËp cao, chØ ®ñ ¨n chø hiÕm khi t¹o ®ñ thu nhËp ®Ó g©y dùng tµi s¶n vµ tho¸t khái c¶nh nghÌo.

37

6. Nh÷ng m¹ng l−íi An sinh vµ biÖn ph¸p ®èi phã cña ng−êi nghÌo lµ g×? Ng−êi nghÌo ë Trµ Vinh t×m ®Õn nhiÒu m¹ng l−íi an sinh kh¸c nhau trong nh÷ng lóc cÇn thiÕt. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA nµy, nh÷ng ng−êi tham gia ®∙ nh¾c ®Õn c¶ nh÷ng m¹ng l−íi chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc, bao gåm çc c¬ quan, çc ch−¬ng tr×nh cña nhµ n−íc hoÆc çc tæ chøc quÇn chóng còng nh− bµ con chßm xãm hay nh÷ng ng−êi b¸n lÎ ë ®Þa ph−¬ng. 6.1 Nh÷ng m¹ng l−íi an sinh Trong qu¸ tr×nh lµm PPA, chóng t«i thÊy râ lµ ng−êi nghÌo cã xu h−íng coi träng vµ dùa vµo çc m¹ng l−íi kh«ng chÝnh thøc, cßn ng−êi kh¸ th−êng t×m kiÕm sù hç trî tõ nh÷ng m¹ng l−íi chÝnh thøc h¬n. H×nh 3 d−íi ®©y minh ho¹ t×nh h×nh ë Duyªn H¶i, ®−îc tæng hîp tõ biÓu ®å Venn do nh÷ng ng−êi tham gia thùc hiÖnvµ c¶m nhËn cña çc nghiªn cøu viªn. H×nh 3. Nh÷ng m¹ng l−íi chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc mµ ng−êi

nghÌo dùa vµo ë Duyªn H¶i Cã sù kh¸c biÖt râ rµng gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo. Ng−êi giµu th−êng t×m ®Õn çc tæ chøc �chÝnh thøc�, nh− l∙nh ®¹o cña x∙ vµ Êp, NHNo, nh÷ng hôi lín, nh÷ng ng−êi b¸n çc mÆt hµng phôc vô n«ng nghiÖp, HPN vµ çn bé ch−¬ng tr×nh X§GN. Ng−îc l¹i, ng−êi nghÌo dùa nhiÒu h¬n vµo çc tæ chøc �kh«ng chÝnh thøc� vÝ dô nh− nh÷ng ng−êi b¸n t«m gièng vµ måi t«m (nh÷ng ng−êi nµy hay cho thiÕu nî), mô v−ên (cã khi hä kh«ng lÊy tiÒn vµ cho mua thiÕu thuèc)vµ nh÷ng t− nh©n cho vay. Nh÷ng dÞch vô nµy th−êng nhá, dÔ tiÕp cËn vµ tiÖn lîi Çc ®iÒu kiÖn cho vay th× linh ho¹t, vµ çc kho¶n vay cã thÓ ®−îc tr¶ b»ng hµng, b»ng tiÒn mÆt hay b»ng søc lao ®éng. ViÖc tr¶ nî còng cã thÓ ®−îc ho∙n. §©y còng lµ nh÷ng dÞch vô mµ çc hé nghÌo cã

Hä hµng

N. b¸n lóa sØ

N÷ hé sinh Êp

Hµng xãm

Ng−êi cho vay NHNO

L∙nh ®¹o x∙ Tr−ëng Êp

Ng−êi cung cÊp t«m gièng vµ thøc ¨n cho t«m

HPN

XDGN

HUI

T.häc

Ng−êi cho vay Hä hµng

NHNN

L∙nh ®¹o x∙ Tr−ëng Êp

Ng−êi cung cÊp t«m gièng vµ thøc ¨n cho t«m

XDGN HPN

HUI

T.häc

KhuyÔn ng−

KhuyÔn ng−

Ng−êi giµu

Ng−êi nghÌo

Quan träng

Ýt quan träng h¬n

38

thÓ ®Òn ®¸p l¹i khi nh÷ng ng−êi kh¸c cÇn, vµ theo h×nh thøc nµy, hä b¾t ®Çu tÝch luü vµ sö dông vèn x∙ héi. H×nh 4, 5 vµ 6 d−íi ®©y minh häa nh÷ng ng−êi ë nhiÒu møc sèng kh¸c nhau xÕp h¹ng çc tæ chøc nh− thÕ nµo. Çc h×nh nµy còng cho thÊy ng−êi giµu cã xu h−íng thÝch çc tæ chøc chÝnh thøc h¬n, trong khi nh÷ng ng−êi nghÌo th−êng xÕp çc tæ chøc kh«ng chÝnh thøc lµ quan träng h¬n trong cuéc sèng cña hä.

H×nh 4. XÕp h¹ng tæ chøc cña «ng D, mét ng−êi giµu - Chñ tÞch Héi N«ng d©n ë x· Long VÜnh (Duyªn H¶i) §iÓm Tæ chøc Lêi nãi cña «ng D 100

NHNo

Hä cho t«i vay vèn mµ nÕu kh«ng cã vèn ®ã th× t«i kh«ng kiÕm sèng ®−îc.

100 Héi N«ng d©n T«i tham gia vµ ®−îc tr¶ l−¬ng 240.000 ®ång.

80 KhuyÕn ng− Hä h−íng dÉn vÒ çch nu«i t«m.

80 Tr¹m y tÕ x∙ Hä ch¨m sãc khi m×nh bÞnh.

30 Nguån vay phi chÝnh thøc Hä cho vay ®Ó lóc hôt. H×nh 5. Tæng hîp xÕp h¹ng çc tæ chøc cña ng−êi �trung b×nh� ë Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh Thø tù Tæ chøc Lêi nãi cña d©n ®Þa ph−¬ng 1

Tr−ëng Êp

æng rÊt quan träng. æng quyÕt ®Þnh ai sÏ ®−îc vay vèn. æng ta cã thÓ gióp m×nh.

2 NHNN Ng©n hµng cho vay vèn. M×nh th× cÇn vèn. ThÕ th× m×nh ph¶i nhê hä.

3 Ng−êi b¸n gièng t«m Gia ®×nh tui kh«ng cã vèn, thµnh ra ph¶i mua chÞu t«m gièng.

4 T− nh©n cho vay Ai còng ph¶i nhê hä.

5 Ng−êi b¸n måi t«m Hä còng cho mua thiÕu.

6 D©n y NÕu bÞ bÞnh th× kiÕm bµ B. Hay kiÕm b¶ l¾m. Mua thuèc, trÝch ngõa. B¶ cho thiÕu nî cã khi c¶ nöa th¸ng.

39

7 UBND x∙ Hä lµ nhµ n−íc. Hä quyÕt ®Þnh viÖc vay

vèn th× hä ph¶i quan träng. Nh−ng hä kh«ng gÇn m×nh l¾m.

8 Ho¹t ®éng khuyÕn ng− Tui cã häc vµi líp. Nh−ng häc råi t«m vÉn cã thÓ chÕt.

9 Héi Phô n÷ ë ®©y cã Héi Phô n÷. Håi x−a hä cho vay vèn, nh−ng hai n¨m nay th× kh«ng.

So s¸nh xÕp h¹ng cña nh÷ng ng−êi �trung b×nh� (trªn) vµ ng−êi �nghÌo� (d−íi) cho thÊy ng−êi nghÌo thËt sù lµ nhãm thiÖt thßi nhÊt vÒ mÆt x∙ héi � hä cã Ýt quan hÖ víi l∙nh ®¹o x∙ vµ Êp, vµ thËt tÕ lµ kh«ng tiÕp cËn ®−îc NHNo. Trong khi ®ã, nh÷ng ng−êi trung b×nh l¹i cã thÓ tiÕp cËn nh÷ng tæ chøc nµy. §iÒu cÇn chó ý lµ ng−êi nghÌo xÕp CTX§GN ë møc quan träng cã nghÜa lµ ng−êi nghÌo Ýt nhÊt còng biÕt ®Õn CTX§GN. ThËm chÝ cã nh÷ng ng−êi thùc tÕ ch−a ®−îc vay vèn X§GN còng nhËn thÊy môc ®Ých gióp ng−êi nghÌo cña ch−¬ng tr×nh. H×nh 6. Tæng hîp xÕp h¹ng tæ chøc cña ng−êi �nghÌo� ë Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh Thø tù Tæ chøc Lêi nãi cña ng−êi d©n 1

Bµ con

ChÞ Ba tui gióp ®ì gia ®×nh nhiÒu nhÊt. ChÞ cho m−în ®Êt ®Ó lµm. Gia ®×nh tui kh«ng cã ®Êt. ¤ng bµ rÊt quan träng. NÕu hÕt c¸i ¨n th× sang ¨n kÐ.

2 CTX§GN

Mét vµi gia ®×nh cã vay X§GN. Ph©n lêi thÊp ®Ó gióp cho d©n. Cho nã sè 2 ®i.

3 Ng−êi b¸n g¹o ë ®Þa ph−¬ng

Hä cho m×nh lÊy g¹o vµ thiÕu tiÒn khi m×nh kh«ng cã tiÒn.

4 T− nh©n cho vay

M×nh cÇn hä. Ai còng thiÕu nî cña t− nh©n hÕt. Nh−ng hä tÝnh tiÒn lêi, cao l¾m.

5 Tr−ëng Êp

æng lµ ng−êi tr−ëng Êp, vµ æng tèt l¾m. Nh−ng æng kh«ng gióp ®−îc g× mÊy.

6 NHNN

Ng©n hµng gióp ng−êi ta nh−ng nhµ m×nh kh«ng cã ®Êt th× m×nh kh«ng ®−îc vay.

40

7 UBND x∙

Hä lµ nhµ n−íc, th× hä ph¶i quan träng, nh−ng hä kh«ng gióp g×.

8 Héi Phô n÷

ChØ biÕt lµ bµ D ë trong Héi Phô n÷, Kh«ng biÕt ai kh¸c, mµ bµ D th× ch−a bao giê kªu m×nh vµo.

9 Héi N«ng d©n Kh«ng biÕt ai tham gia vµ hä lµm g×. 6.1.1. �Quan hÖ x· héi� Nh÷ng m¹ng l−íi kh«ng chÝnh thøc chÝnh lµ �quan hÖ x∙ héi�. Nh÷ng quan hÖ nµy cã lîi víi ng−êi giµu h¬n v× ng−êi giµu cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®¸p l¹i, vÝ dô nh− hä cã thÓ cung cÊp th«ng tin vµ kiÕn thøc cho nh÷ng ng−êi ®∙ tõng gióp hä. Ng−îc l¹i ng−êi nghÌo cã Ýt �quan hÖ x∙ héi� v× hä kh«ng thÓ dÔ dµng ®¸p l¹i sù gióp ®ì cña ng−êi kh¸c, hä chØ cã thÓ dùa vµo mét m¹ng l−íi t−¬ng hç nhá trong nh÷ng lóc bÞ bÕ t¾c. Ng−êi nghÌo ë Trµ Vinh mong muèn cã �quan hÖ x∙ héi�, thÓ hiÖn trong sè tiÒn chi cho �chi phÝ x∙ héi�, ch¼ng h¹n nh− c−íi xin, ma chay, çc dÞp sinh nhËt vµ ngµy giç. ThÝ dô, ë huyÖn Ch©u Thµnh, nh÷ng chi phÝ nµy cã thÓ chiÕm ®Õn 50% thu nhËp cña mét gia ®×nh. TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu biÕt møc ®ãng gãp �qui ®Þnh�. Ng−êi nghÌo thËm chÝ ®i vay tiÒn ®Ó cã thÓ ®ãng �chi phÝ x∙ héi�, trong khi hä l¹i ngÇn ng¹i vay tiÒn ®Ó ®Çu t− vµo çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt. D−íi ®©y lµ mét lo¹t çc chi phÝ ®iÓn h×nh:

LÔ dÞp Møc ®ãng gãp th«ng th−êng §i ¨n giç Giç trong nhµ

1ký ®−êng hoÆc 1/2 kÝ bét ngät 500.000 ®ång/n¨m

§¸m c−íi 10.000 - 40.000 ®ång ë Hßa Lîi, 100.000 ®ång ë Thanh Mü (mçi ng−êi)

§Çy n¨m 10.000 ®ång (mét ng−êi) TÕt 600.000 ®ång (cho 1 gia ®×nh)

Nh÷ng ng−êi tham gia cho biÕt trung b×nh mçi gia ®×nh nghÌo sÏ tham dù Ýt nhÊt 20 ®¸m mçi n¨m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nÕu kh«ng tÝnh TÕt th× mçi n¨m mét gia ®×nh ph¶i ®ãng Ýt nhÊt lµ 1 triÖu ®ång (kho¶ng 40-50% tæng thu nhËp hµng n¨m) vµo �chi phÝ x∙ héi�. 6.2. Nh÷ng biÖn ph¸p ®èi phã Trong xÕp h¹ng tæ chøc, chóng t«i thÊy râ lµ ng−êi d©n ®¸nh gi¸ çc tæ chøc dùa trªn çc tiªu chÝ kh¸c nhau. Mét sè th× xÕp h¹ng dùa trªn ¶nh h−ëng thùc tÕ cña tæ chøc ®èi víi gia ®×nh hä, mét sè l¹i xem xÐt çc tæ chøc ®ã mét çch réng h¬n dùa trªn ¶nh h−ëng cña tæ chøc ®ã ®èi víi céng

41

®ång. KÓ c¶ khi çc tæ chøc ®−îc xÕp h¹ng dùa trªn ¶nh h−ëng ®èi víi gia ®×nh, th× kÕt qu¶ xÕp h¹ng còng cã thÓ kh¸c nhau rÊt nhiÒu tuú theo nh÷ng tiªu chÝ ®−îc ¸p dông. ThÝ dô, trong mét gia ®×nh mµ c¶ vî vµ chång ®Òu ®−îc mêi vÏ biÓu ®å Venn, ng−êi chång cho r»ng çc t− nh©n cho vay lµ rÊt quan träng, v× gia ®×nh anh ta phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nh÷ng kho¶n vay t− nh©n. Vî anh ta còng kh¼ng ®Þnh lµ gia ®×nh th−êng vay cña t− nh©n, nh−ng l¹i xÕp hä ë møc rÊt thÊp vµ nãi lµ hä thu l∙i rÊt cao cho nªn kh«ng thÓ gäi lµ �gióp� (t− nh©n cho vay th−êng lÊy l∙i kho¶ng 10% vµ ®«i khi tíi 15% mét th¸ng; ë Ch©u Thµnh, cã ng−êi nãi nh÷ng tr−êng hîp vay rÊt ng¾n h¹n th× l∙i cã thÓ lªn ®Õn 100%). Trong tr−êng hîp nµy, tiªu chÝ xÕp h¹ng cña ng−êi chång lµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn, cßn tiªu chÝ cña ng−êi vî l¹i lµ kh¶ n¨ng gióp ®ì. Nh×n chung, biÖn ph¸p ®èi phã cña ng−êi nghÌo cã xu h−íng liªn quan nhiÒu ®Õn nh÷ng tæ chøc nhá (vÝ dô nh− bµ con hoÆc nh÷ng ng−êi b¸n g¹o) h¬n lµ nh÷ng tæ chøc chÝnh thøc (nh− NHNo, UBND hoÆc Héi Phô n÷). §iÒu nµy cã liªn quan ®Õn møc tiÕp cËn dÔ dµng hay kh«ng cña nh÷ng tæ chøc nµy (cã sù gièng nhau ë hai huyÖn). ë c¶ Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh, hÇu hÕt çc hé nghÌo cho r»ng vay mét kho¶n tiÒn nhá cña bµ con hoÆc t− nh©n cho vay t−¬ng ®èi dÔ. Nh−ng hä kh«ng thÓ vay ®−îc nh÷ng kho¶n lín v× hä kh«ng cã tµi s¶n thÕ chÊp, hoÆc trong tr−êng hîp vay cña t− nh©n, ng−êi cho vay kh«ng tin lµ ng−êi nghÌo cã thÓ tr¶ l¹i vèn vay lín. B¶ng 6 minh ho¹ nh÷ng biÖn ph¸p ®èi phã mµ ng−êi nghÌo sö dông khi cÇn tiÒn tiªu trong cuéc sèng hµng ngµy vµ trong tr−êng hîp khÈn cÊp. B¶ng nµy cho thÊy ng−êi nghÌo th−êng ph¶i vay çc kho¶n tiÒn nhá vµ ®−a vµo hç trî cña bµn con chßm xãm. Çc biÖn ph¸p ®èi phã còng bao gåm c¶ viÖc vay lóa non, vay tiÒn hoÆc ®å ¨n tr−íc vµ tr¶ b»ng c«ng lao ®éng, vµ lao ®éng sau nµy ®Ó lÊy tiÒn mÆt, nhÊt lµ khi bÞ bÞnh hoÆc thiÕu ¨n. B¶ng 6. BIÖN PH¸P §èI PHã cña ng−êi nghÌo11 Nhu cÇu BiÖn ph¸p ®èi phã

ë Duyªn H¶i ë Ch©u Thµnh Kho¶n tiÒn lín khi gÆp khñng ho¶ng nghiªm träng nh− bÞnh tËt

• b¸n hoÆc cÇm cè tµi s¶n, vÝ dô nh− ®Êt

• vay bµ con • vay t− nh©n (vay tõ nhiÒu

nguån ®Ó cã ®ñ sè tiÒn cÇn thiÕt)

• b¸n hoÆc cÇm cè tµi s¶n, vÝ dô nh− ®Êt

• vay bµ con • vay t− nh©n (vay tõ nhiÒu

nguån ®Ó cã ®ñ sè tiÒn cÇn thiÕt)

Kho¶n tiÒn võa võa nh−ng cÇn gÊp ®Ó ®èi phã víi khã kh¨n ®ét xuÊt nh− bÞnh tËt hoÆc mÊt mïa

• vay bµo con chßm xãm • vay t− nh©n • b¸n tµi s¶n nh− ®Êt hoÆc

n«ng s¶n • vay tr−íc tr¶ sau b»ng c«ng

lao ®éng12

• vay bµo con chßm xãm • vay t− nh©n • b¸n tµi s¶n nh− gia sóc, gia

cÇm • cho con ®i ë lµm cho nhµ

kh¸c

11 Nh÷ng chiÕn l−îc chØ ®−îc nh¾c ®Õn më mét khu vùc ®−îc in nghiªng. 12 LÊy g¹o hoÆc tiÒn mÆt b©y giê vµ khi tr¶ th× b»ng c«ng lao ®éng; lÊy g¹o b©y giê vµ khi tr¶ th× b»ng tiÒn hoÆc ng−îc l¹i, lÊy tiÒn b©y giê vµ khi tr¶ th× b»ng g¹o.

42

TiÒn mÆt hoÆc g¹o trong nh÷ng lóc thiÕu hôt

• lµm m−ín • vay bµ con chßm xãm • vay t− nh©n • ¨n Ýt h¬n/tiÕt kiÖm • vay tr¶ b»ng c«ng lao ®éng • con çi bá häc ®Ó ®i lµm • mua chÞu (g¹o)

• lµm m−ín • vay bµ con chßm xãm • vay t− nh©n • ¨n Ýt h¬n/tiÕt kiÖm • vay tr¶ b»ng c«ng lao ®éng • B¸n m¸u cho bÖnh viÖn

TiÒn mÆt dïng cho çc chi phÝ th−êng xuyªn nh− häc phÝ, ®Çu t− s¶n xuÊt, chi phÝ x∙ héi vµ TÕt

• lµm m−ín • ch¬i hôi • vay tr¶ b»ng c«ng lao ®éng • vay bµ con chßm xãm • mua chÞu t«m gièng vµ måi

t«m • con çi bá häc ®Ó ®i lµm

• lµm m−ín • ch¬i hôi møc nhá • vay tr¶ b»ng c«ng lao ®éng • vay bµ con chßm xãm

TiÒn mÆt ®Ó ®Çu t− s¶n xuÊt

• Vay vèn −u ®∙i cña çc ch−¬ng tr×nh nhµ n−íc (CTX§GN, HPN, NHNg)

• vay t− nh©n • vay bµ con • mua chÞu t«m gièng vµ måi

t«m

• Vay vèn −u cña çc ch−¬ng tr×nh nhµ n−íc (CTX§GN, UBDTMN)

• vay t− nh©n • vay bµ con

Mét biÖn ph¸p ®èi phã ®Æc biÖt nguy hiÓm mµ nhiÒu ng−êi sö dông ë Ch©u Thµnh lµ b¸n m¸u. Nh÷ng ng−êi ë Ch©u Thµnh cã thÓ b¸n m¸u cho bÖnh viÖn Trµ Vinh, mçi lÇn b¸n ®−îc 150.000 ®ång. §iÒu nµy cã nghÜa lµ mçi lÇn b¸n m¸u, mét ng−êi cã thÓ kiÕm ®−îc t−¬ng ®−¬ng víi thu nhËp cña 10-15 ngµy lµm m−ín. Nh÷ng ng−êi tham gia cho biÕt trung b×nh hä ®i b¸n m¸u 3 th¸ng mét lÇn. Kh¶ n¨ng nµy kh«ng cã ë Duyªn H¶i, v× bÖnh viÖn ë Duyªn H¶i kh«ng mua m¸u, vµ ng−êi d©n Duyªn H¶i ë xa thÞ x∙ Trµ Vinh. 6.2.1. TÝnh dÔ tiÕp cËn MÆc dï ng−êi nghÌo ë Trµ Vinh cã thÓ dùa vµo nhiÒu m¹ng l−íi, cã mét sè m¹ng l−íi kh«ng dÔ tiÕp cËn, do çc m¹ng l−íi nµy yªu cÇu ng−êi vay ph¶i cã thÕ chÊp hoÆc quan hÖ x∙ héi tèt. V× thÕ ng−êi nghÌo ph¶i t×m çc biÖn ph¸p ®èi phã kh¸c nh− b¸n tµi s¶n, lµm m−ín, cho con nghØ häc hoÆc b¸n m¸u. TÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸p nµy ®Òu cã h¹i vµ cã thÓ ®Èy ng−êi nghÌo tíi chç nghÌo h¬n. B¶ng 7 d−íi ®©y m« t¶ tÝnh dÔ tiÕp cËn ®èi víi mét sè chiÕn l−îc nµy.

43

B¶ng 7. TÝnh dÔ tiÕp cËn ®èi víi çc chiÕn l−îc hç trî kh¸c nhau ChiÕn l−îc TÝnh dÔ tiÕp cËn

ë Duyªn H¶i ë Ch©u Thµnh B¸n hoÆc cÇm cè tµi s¶n, vÝ dô nh− ®Êt ®ai

RÊt dÔ (hiÖn ®ang cã nhu cÇu vÒ ®Êt nu«i t«m)

Kh«ng dÔ

Vay çc kho¶n lín cña bµ con chßm xãm

Kh«ng dÔ (thay ®æi tuú theo t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña mçi gia ®×nh)

Kh«ng dÔ (thay ®æi tuú theo t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña mçi gia ®×nh)

Vay çc kho¶n nhá cña bµ con chßm xãm

Kh¸ dÔ Kh¸ dÔ

Vay t− nh©n çc kho¶n lín

Kh«ng dÔ (t− nh©n cho vay kh«ng tin lµ ng−êi nghÌo cã kh¶ n¨ng hoµn tr¶ çc kho¶n lín)

Kh«ng dÔ (t− nh©n cho vay kh«ng tin lµ ng−êi nghÌo cã kh¶ n¨ng hoµn tr¶ çc kho¶n lín)

Vay t− nh©n çc kho¶n nhá Kh¸ dÔ (nh−ng l∙i suÊt rÊt cao, th−êng kho¶ng 15%)

DÔ (nh−ng l∙i suÊt rÊt cao, th−êng kho¶ng 15%)

B¸n tµi s¶n (c©y trång ë Duyªn H¶i, vËt nu«i ë Ch©u Thµnh)

DÔ (nh−ng lµm cho ng−êi nghÌo mÊt kh¶ n¨ng tÝch luü tµi s¶n)

Kh¸ dÔ (nh−ng lµm cho ng−êi nghÌo mÊt kh¶ n¨ng tÝch luü tµi s¶n)

Vay tr¶ b»ng c«ng lao ®éng

DÔ (nh−ng ng−êi nghÌo bÞ m¾c kÑt)

DÔ (nh−ng ng−êi nghÌo bÞ m¾c kÑt)

Lµm m−ín

Kh«ng dÔ ®èi víi nam giíi (c«ng viÖc chØ cã 4 th¸ng trong mét n¨m, ®µo hå hoÆc sªn ®Êt) Kh¸ dÔ ®èi víi phô n÷ (lµm n«ng nghiÖp, ch»m l¸)

Kh«ng dÔ (kh«ng cã ®ñ viÖc lµm)

¡n Ýt ®i/tiÕt kiÖm

DÔ (nh−ng cã thÓ h¹i søc khoÎ)

DÔ (nh−ng cã thÓ h¹i søc khoÎ)

Cho con nghØ häc

DÔ (song ¶nh h−ëng ®Õn t−¬ng lai cña con çi)

Cho con ®i lµm ë nhµ kh¸c Kh«ng dÔ (kh«ng cã ®ñ viÖc lµm)

B¸n m¸u cho bÖnh viÖn

DÔ (nh−ng nguy hiÓm)

Ch¬i hôi

Kh¸ dÔ Kh«ng dÔ (kh«ng cã nhiÒu hôi nhá)

Mua thiÕu t«m gièng vµ måi t«m

Kh¸ dÔ (c¹nh tranh cao gi÷a nh÷ng ng−êi b¸n sØ)

Mua chÞu g¹o

Kh¸ dÔ (do nh÷ng ng−êi b¸n sØ g¹o muèn b¸n ch¹y)

Vay vèn −u ®∙i tõ çc ch−¬ng tr×nh nhµ n−íc (CTX§GN, HPN, NHNg, UBDTMN)

Kh«ng dÔ (cÇn ph¶i cã thÕ chÊp hoÆc quan hÖ)

Kh«ng dÔ (cÇn ph¶i cã thÕ chÊp hoÆc quan hÖ)

Nh×n chung ng−êi nghÌo chØ t×m ®Õn çc tæ chøc chÝnh thøc, nh÷ng ch−¬ng tr×nh cho vay, vµ nh÷ng ng−êi bu«n b¸n lÎ (vÝ dô nh÷ng ng−êi b¸n h¹t gièng, måi t«m hay t«m gièng) khi hä muèn ®Çu t− vµo s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, v× nh÷ng hé nghÌo cã Ýt kh¶ n¨ng thÕ chÊp hoÆc tÝn chÊp,

44

nªn hä th−êng tù lo¹i m×nh ra khái çc ch−¬ng tr×nh vay vèn, v× sî r»ng hä sÏ kh«ng ®−îc vay. Ng−êi nghÌo chØ vay t− nh©n khi hä kh«ng cßn çch nµo kh¸c v× l∙i suÊt qu¸ cao. T− nh©n cho vay th−êng lµ nh÷ng ng−êi giµu cã h¬n, nh÷ng ng−êi bu«n b¸n gièng, hoÆc nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá. Hä th−êng cho vay g¹o hoÆc m¾m muèi. Khi hä cã d− tiÒn mÆt, hä th−êng cho ng−êi nghÌo vay víi l∙i suÊt cao. T×nh tr¹ng kh«ng cã kh¶ n¨ng vay vèn lín tõ çc ch−¬ng tr×nh nhµ n−íc vµ s− phô thuéc vµo çc kho¶n vay gÊp tõ t− nh©n lµm cho ng−êi nghÌo kh«ng thÓ tho¸t ra ®−îc c¶nh nghÌo. Nh− mét phô n÷ ë Duyªn H¶i nãi, "Khã kh¨n cña ng−êi nghÌo lµ vay ®−îc Ýt, nªn lµm Ýt vµ lêi Ýt". 7 çc ch−¬ng tr×nh vµ dÞch vô hiÖn nay ®ang gióp ®ì ng−êi nghÌo nh− thÕ nµo? Çc ch−¬ng tr×nh vµ dÞch vô hiÖn nay ®ang gióp ®ì ng−êi nghÌo nh− thÕ nµo? Nh÷ng ng−êi d©n tham gia nghiªn cøu ®Ò cËp tíi 5 lo¹i ch−¬ng tr×nh trî gióp ng−êi nghÌo cña çc tæ chøc ë Trµ Vinh, bao gåm çc dÞch vô gióp ®ì nhu cÇu c¬ b¶n, tÝn dông, khuyÕn n«ng (ng−), y tÕ vµ gi¸o dôc. PhÇn nµy ph©n tÝch mét sè nh÷ng ch−¬ng tr×nh nµy, dùa trªn c¬ së nh÷ng d÷ liÖu thu thËp ®−îc tõ nhiÒu ho¹t ®éng PPA mµ nh÷ng ng−êi tham gia ®∙ th¶o luËn vµ ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña çc tæ chøc13 V× sù bÒn v÷ng cña çc ch−¬ng tr×nh nhµ n−íc phô thuéc nhiÒu vµo tÝnh tiÕp cËn ®èi víi ng−êi nghÌo, nªn trong phÇn nµy chóng t«i còng ph©n tÝch ng¾n gän vÒ chñ ®Ò ®ã. Çc vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch vµ thùc tiÔn còng ®Ó cËp ®Õn trong phÇn ph©n tÝch nµy, ®ång thêi chóng t«i còng ®−a ra mét sè khuyÕn nghÞ vÒ çch n©ng cao mét sè ch−¬ng tr×nh hiÖn nay cña nhµ n−íc ®ã (chóng t«i kh«ng ®−a ra khuyÕn nghÞ cho nhãm hay mét tæ chøc cô thÓ nµo. KhuyÕn nghÞ ë ®©y mang tÝnh chÊt chung v× ®Ó thùc hiÖn ®−îc çc khuyÕn nghÞ nµy cÇn cã sù hîp t¸c gi÷a chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, çc tæ chøc phi chÝnh phñ ®ang ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng vµ çc tæ chøc tµi trî). 7.1. Hç trî c¬ b¶n V× trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thiªn tai ®∙ x¶y ra trªn ®Þa bµn nµy (nÆng nhÊt lµ c¬n b∙o Lin-®a n¨m 1997) nªn mét sè ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®∙ ®−îc hç trî tiÒn, l−¬ng thùc, ch¨n, chiÕu vµ mïng. HÇu hÕt nh÷ng ng−êi tham gia nghiªn cøu ®Òu kh«ng biÕt nh÷ng mÆt hµng cøu trî nµy tõ ®©u tíi, chØ biÕt lµ �x∙ cÊp� cho hä. Ngoµi ra, mét sè ng−êi ë x∙ Long VÜnh (Duyªn H¶i) cã nh¾c tíi viÖc Héi Ch÷ thËp ®á ph¸t thuèc miÔn phÝ. 7.2. Çc ch−¬ng tr×nh tÝn dông NHNo lµ tæ chøc tÝn dông chÝnh thøc lín nhÊt ë n«ng th«n miÒn Nam, ng©n hµng nµy cÊp tõ 80-90% toµn bé çc kho¶n vay cho çc vïng n«ng th«n, chiÕm kho¶ng 29% toµn bé sè tiÒn cho vay cña ng©n hµng nµy trong n¨m 1998.14 Ng©n hµng nµy chñ yÕu ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, nh−ng còng chÞu tr¸ch nhiÖm cÊp mét l−îng lín çc nguån vèn cøu trî vµ vèn ph¸t triÓn víi l∙i suÊt thÊp cho ng−êi nghÌo. Çc quÜ nh− QuÜ X§GN, QuÜ x©y dùng nhµ, nguån cho vay cña NHng vµ çc vèn

13 Xem trang 6, phÇn Ph−¬ng ph¸p Nghiªn cøu. 14 Xem Martin Gainsborough, Nghiªn cøu dÞch vô ng©n hµng ë Nam ViÖt Nam víi träng t©m lµ tØnh Trµ Vinh, Hµ Néi, OXFAM Anh, th¸ng 7/1999.

45

cøu trî c¬n b∙o Lin-®a n¨m 1998 ®Òu ®−îc chuyÓn qua çc chi nh¸nh cÊp huyÖn cña NHNo.15 Ngoµi NHNo ë Trµ Vinh còng cã mét sè tæ chøc kh¸c cho n«ng d©n vay vèn trùc tiÕp hoÆc cÊp vèn cho çc ch−¬ng tr×nh tÝn dông. Çc quÜ cho vay hiÖn cã ë Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh gåm: • QuÜ cña Ng©n hµng phôc vô ng−êi nghÌo, cÊp d−íi danh nghÜa lµ mét phÇn cña CTX§GN • Ch−¬ng tr×nh t¹o viÖc lµm 120 • QuÜ cña UBDTMN cho ng−êi d©n téc thiÓu sè • QuÜ n©ng cao nÒn nhµ ë nh÷ng vïng th−êng cã lò • QuÜ cøu trî c¬n b∙o Lin-®a (d−íi h×nh thøc cho vay) • QuÜ n©ng cao bê bao Çc nguån tÝn dông ë Duyªn H¶i ®−îc tãm t¾t trong b¶ng d−íi ®©y. B¶ng 8. nh÷ng thay ®æi trong nguån tÝn dông chÝnh thøc ë duyªn h¶i, 199516 - 199917 Tæ chøc cho vay

Nguån vèn 1995 (®ång)

Sè hé vay 1999 (®ång)

Sè hé vay

NHNN NHTW Kh«ng râ Kh«ng râ 65 tû 12.500 NHPVNN NHTW 1,2 tû 1.200 3 tû 2.415 QTDND Cæ phÇn (90%);

TW (10%) Kh«ng râ Kh«ng râ 4 tû trªn 1.000

HPN huyÖn NHNN Tæ chøc §Êt lµnh (TdH) CT t¹o viÖc lµm 120 CT 327

2 tû 81 triÖu Kh«ng râ

3.000 Kh«ng râ

Kh«ng râ 578 triÖu Kh«ng râ

359

Héi N«ng d©n huyÖn

UBDTMN CTX§GN Ch−¬ng tr×nh t¹o viÖc lµm 120

Kh«ng râ 1.6 triÖu

trªn 1.000

134 triÖu 119

Së Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X∙ héi

CTX§GN UBDTMN QuÜ ®Êt cña nhµ n−íc

Kh«ng râ Kh«ng râ Kh«ng râ

1.642 tû trªn 3000

GÇn 20.000 hé ®∙ ®−îc vay vèn n¨m 1999, gÊp kho¶ng 4 lÇn so víi sè hé ®−îc vay (5.200 hé) n¨m 1995. Møc vay trung b×nh ®∙ gi¶m cïng víi sè ng−êi vay ngµy cµng t¨ng trong 4 n¨m qua, cho thÊy mét xu h−íng cho vay tíi nh÷ng ng−êi vay Ýt vèn. MÆc dï sè hé ®−îc vay trùc tiÕp ®∙ t¨ng m¹nh, nh−ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y do ë miÒn Nam tû lÖ 15 Natasha Pairaudeau, Ai ®−îc? Ai mÊt? TÝn dông nhá ë huyÖn Duyªn H¶i, Hµ Néi, OXFAM Anh, th¸ng 4/1999. 16 Heather Grady, Nh÷ng ý kiÕn vµ chñ ®Ò ®èi víi c«ng t¸c qui ho¹ch giíi trong ch−¬ng tr×nh cña OXFAM: Duyªn H¶i, Trµ Vinh, OXFAM Anh, 1996, trang 9-10. 17 Pairaudeau, trang 23-24.

46

nh÷ng kho¶n nî qu¸ h¹n ë møc qu¸ cao, nªn sè hé ®−îc vay vèn trùc tiÕp ®∙ gi¶m xuèng. 18 H¬n n÷a, chÝnh s¸ch l∙i suÊt míi cña nhµ n−íc ®∙ h¹n chÕ lîi nhuËn cña ng©n hµng tíi møc tû lÖ l∙i suÊt kh«ng thÓ trang tr¶i næi nh÷ng rñi ro cña çc kho¶n cho vay ng©n hµng. Ph¶n øng cña NHNo ®èi víi chÝnh s¸ch nµy lµ th¾t chÆt kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn b»ng yªu cÇu cã thÕ chÊp nghiªm ngÆt, vµ gi¶m chi phÝ b»ng çch gi¶m bít çc dÞch vô ng©n hµng l−u ®éng.19 Çn bé cña NHNo cho biÕt kh«ng thÓ më réng ho¹t ®éng cho vay nÕu kh«ng cã sù cam kÕt phï hîp ®Ó n©ng cao kü n¨ng cña nh÷ng çn bé ng©n hµng--nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o Ýt vµ ph¶i lµm viÖc qu¸ søc.20 ViÖc t¸i ®Çu t− vµo ph¸t triÓn nguån nh©n lùc nµy sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc trõ khi møc l∙i suÊt trÇn ®−îc bá ®Ó çc ng©n hµng thu ®−îc lîi nhuËn cao h¬n. Trªn c¬ së th¶o luËn víi nh÷ng ng−êi tham gia PPA, nhãm nghiªn cøu ®∙ kÕt luËn r»ng çc dÞch vô cho vay cña nhµ n−íc hiÖn cßn nh÷ng tån t¹i sau ®©y: • ChÝnh s¸ch thÕ chÊp kh«ng râ rµng h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn vay cña ng−êi nghÌo. • Thñ tôc lùa chän kh«ng râ vµ quyÒn tù quyÕt ®Þnh cña l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng g©y bÊt lîi cho

ng−êi nghÌo vµ ng−êi ë ngoµi lÒ • Çc ch−¬ng tr×nh cho vay, trî cÊp cña nhµ n−íc kh«ng bÒn v÷ng v× giao −íc tr¶ nî kh«ng

®−îc thi hµnh. 7.2.1. ChÝnh s¸ch thÕ chÊp kh«ng râ rµng h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn vay cña ng−êi nghÌo NhiÒu ng−êi tham gia nãi chñ yÕu chØ cã nh÷ng ng−êi giµu vay ®−îc vèn cña NHNo (vµ cña çc ng©n hµng kh¸c), do thñ tôc xin vay phøc t¹p vµ çc ng©n hµng th−êng yªu cÇu ng−êi vay ph¶i cã thÕ chÊp. MÆc dï chÝnh s¸ch chÝnh thøc cña NHNo nªu r»ng çc kho¶n vay d−íi 500.000 ®ång kh«ng cÇn thÕ chÊp, 11% ng−êi tham gia ë Ch©u Thµnh vµ 6% ë Duyªn H¶i nãi r»ng hä kh«ng ®−îc vay ng©n hµng v× kh«ng cã thÕ chÊp (®èi víi çc kho¶n vay lín, møc vay ®−îc tÝnh dùa trªn diÖn tÝch ®Êt ®−îc dïng lµm thÕ chÊp, mét c«ng ®Êt cã thÓ vay ®−îc 200.000 ®ång). Tuy nhiªn, n«ng d©n ë Ch©u Thµnh cho biÕt lµ thùc tÕ nh÷ng ng−êi chØ cã 1 hoÆc 2 c«ng ®Êt kh«ng thÓ vay ®−îc. T¹i Duyªn H¶i, nh÷ng ng−êi tham gia nãi r»ng l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng th−êng ¸p dông h¹n chÕ kh«ng chÝnh thøc ®èi víi nh÷ng ng−êi muèn vay ®Ó nu«i t«m. NÕu vay trªn 5 triÖu ®ång, ng−êi vay kh«ng nh÷ng cÇn ph¶i cã ®Êt thÕ chÊp mµ cßn ph¶i ®−a giÊy x¸c nhËn r»ng hä ®∙ mua Ýt nhÊt 10.000 t«m gièng. 7.2.2. Thñ tôc lùa chän kh«ng râ vµ quyÒn tù quyÕt ®Þnh cña l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng g©y bÊt lîi cho ng−êi nghÌo vµ ng−êi ë ngoµi lÒ T¹i çc ®iÓm nghiªn cøu, quÜ tÝn dông tõ tÊt c¶ çc nguån hiÖn ®ang ®−îc cho vay th«ng qua NHNg, Së Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X∙ héi vµ çc tæ chøc ®oµn thÓ nh− HPN vµ Héi N«ng d©n. Mçi ch−¬ng tr×nh cho vay víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, dïng nh÷ng tiªu chuÈn lùa chän vµ c¬ chÕ thu håi vèn kh¸c nhau. Çn bé x∙ Êp th−êng ®−îc giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý toµn bé hoÆc

18 Gainsborough, Trang 8. 19 Nh− trªn. 20 Theo Ng©n hµng Nhµ n−íc, sè kho¶n cho vay trung b×nh cña mçi çn bé tÝn dông ë miÒn Nam lµ 800 hé víi trÞ gi¸ 5 tû ®ång (Gainsborough, trang 8).

47

mét phÇn çc ch−¬ng tr×nh ®ã. KÕt qu¶ lµ cã sù mËp mê vÒ viÖc ai ®−îc nhËn vèn vay −u ®∙i nµy. Ng−êi nghÌo th−êng nãi r»ng quyÒn quyÕt ®Þnh hoµn toµn thuéc vÒ l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng. Mét n«ng d©n nghÌo ë Êp Nhµ Dùa (Ch©u Thµnh) b×nh luËn: "§êi sèng ë ®©y phô thuéc vµo mÊy «ng l∙nh ®¹o, nÕu hä lµm nhiÒu th× ®êi sèng m×nh tèt h¬n". HÇu hÕt nh÷ng ng−êi tham gia ®Òu kh«ng biÕt çc quÜ cho vay lµ tõ ®©u hoÆc ®−îc qu¶n lý nh− thÕ nµo. Nh÷ng ng−êi tr−íc ®©y ®−îc vay vèn th−êng kh«ng biÕt t¹i sao hä l¹i ®−îc vay. Hä cho biÕt r»ng hä kh«ng ®−îc mêi dù çc cuéc häp vÒ vèn vay vµ thñ tôc vay vèn, mµ hä ®−îc Tr−ëng Êp b¶o "lµm ®¬n"; mét sè ng−êi th× vay ®−îc, mét sè th× kh«ng. HÇu hÕt nh÷ng ng−êi tham gia chØ biÕt lµ vèn mµ m×nh ®−îc vay lµ cña "nhµ n−íc". Nãi chung, ng−êi nghÌo c¶m thÊy lµ vèn vay ®−îc cÊp dùa trªn "quan hÖ". Trong mét th¶o luËn nhãm tËp trung ë Ch©u Thµnh, mét ng−êi tham gia nªu r»ng nh÷ng ng−êi cã quan hÖ x∙ héi víi l∙nh ®¹o x∙ th−êng hay ®−îc vay h¬n, kÓ c¶ khi hä ch−a hoµn tr¶ vèn vay tr−íc ®ã. Mét ng−êi kh¸c ë Êp Nhµ Dùa (Ch©u Thµnh) còng bµy tá ý kiÕn nh− vËy, r»ng: "Çn bé ñy ban ®−îc vay dÔ dµng v× hä quen ®óng ng−êi". NhiÒu ng−êi nghÌo c¶m nhËn lµ cã ng−êi kh¸ gi¶ ®ang ®−îc vay vèn dµnh cho ng−êi nghÌo. Mét sè ng−êi tham gia cho r»ng ®iÒu nµy lµ do nh÷ng kh¸ gi¶ cã quan hÖ nhiÒu h¬n. Khi th¶o luËn vèn vay cña CTX§GN, mét ng−êi tham gia nhãm th¶o luËn träng t©m ë Qui N«ng A (Ch©u Thµnh) nhí l¹i r»ng "Cã mét vµi cuéc häp vµ hä b¶o chóng t«i lµm ®¬n, nh−ng sau ®ã chØ cã ba ng−êi ®−îc vay vèn. TÊt c¶ nh÷ng ng−êi nµy ch¼ng nghÌo chót nµo..., hä cã ruéng vµ tr©u". Nh÷ng tr−êng hîp t−¬ng tù gåm mét «ng kh¸ gi¶ ë Long VÜnh (cã 40 c«ng ®Êt) ®−îc vay 5 triÖu ®ång cña quÜ cøu trî b∙o Lin-®a, trong khi çc hé nghÌo bÞ tõ chèi víi hä thiÕu thÕ chÊp hoÆc hä ch−a tr¶ ®−îc nî cò. Trong mét tr−êng hîp kh¸c ë x∙ Long Toµn, mét hé ®−îc xÕp lo¹i "trung b×nh" (víi 10 c«ng ®Êt) ®∙ vay ®−îc vèn tõ ba nguån: 4 triÖu tõ quÜ cøu trî c¬n b∙o Lin-®a, 5 triÖu tõ quü n©ng cao nÒn nhµ, vµ 2 triÖu tõ HPN. Nh÷ng hé ë xa hoÆc nh÷ng hé ë ngoµi lÒ th−êng chÞu thiÖt thßi nhiÒu nhÊt. Hä th−êng kh«ng biÕt vÒ çc ch−¬ng tr×nh vay vèn bëi v× hä ë qu¸ xa hoÆc hä kh«ng quan hÖ víi l∙nh ®¹o Êp. T¹i Ch©u Thµnh, mét ng−êi khi ®−îc hái tr¶ lêi "T«i nghe nãi ng−êi ta cã thÓ vay tiÒn, nh−ng t«i kh«ng biÕt vay thÕ nµo.... T«i kh«ng biÕt ph¶i hái ai". 7.2.3. Çc ch−¬ng tr×nh cho vay, trî cÊp cña nhµ n−íc kh«ng bÒn v÷ng v× giao −íc tr¶ nî kh«ng ®−îc thi hµnh. Mét môc tiªu quan träng cña çc ch−¬ng tr×nh vay vèn cña nhµ n−íc lµ cÊp cho ng−êi nghÌo çc kho¶n vay l∙i xuÊt thÊp ®Ó thay thÕ cho çc kho¶n vay t− nh©n l∙i suÊt cao (nh÷ng kho¶n vay trãi buéc ng−êi nghÌo trong sù nghÌo ®ãi). Tuy nhiªn, chÝnh v× l∙i suÊt cña vèn nhµ n−íc nµy qu¸ thÊp nªn viÖc hoµn tr¶ th−êng ®−îc −u tiªn thÊp--ng−êi vay th−êng hoµn tr¶ nh÷ng kho¶n vay t− nh©n tr−íc v× l∙i suÊt cao h¬n nhiÒu. H¬n n÷a, v× nh÷ng ng−êi kh«ng tr¶ ®−îc vèn nhµ n−íc kh«ng hÒ bÞ ph¹t (trõ viÖc kh«ng ®−îc vay thªm cña nhµ n−íc n÷a), cã Ýt ®éng c¬ b¾t buéc ng−êi vay ph¶i hoµn tr¶ vèn. VÒ l©u dµi, ®iÒu nµy lµ nguy hiÓm cho tÝnh bÒn v÷ng cña ch−¬ng tr×nh cho vay. ThÝ dô, viÖc cho vay cña CTX§GN ®∙ kh«ng xu«n sÎ ë x∙ Long Toµn (Duyªn H¶i), n¬i cã Êp Giång GiÕng lµ mét ®Þa bµn thÝ ®iÓm. NhiÒu hé vay vèn çch ®©y vµi n¨m råi vÉn ch−a hoµn tr¶ ®−îc v× bÞ thÊt t«m nhiÒu vô. Trong sè 12 hé ®−îc vay vèn CTX§GN ë Êp BÕn Chuèi (x∙ Long Toµn), 4 hé ®∙ chuyÓn ®i n¬i kh¸c mµ kh«ng tr¶ vèn, 4 hé ®∙ tr¶ b»ng çch vay vèn vay kh¸c cña

48

nhµ n−íc (®¶o nî), vµ bèn hé cßn l¹i vì nî. Nh− thÕ tû lÖ hoµn tr¶ nî cña ch−¬ng tr×nh nµy ë Êp BÕn Chuèi lµ 0%. Héi chøng TiÒn Chïa: "TiÒn nhµ n−íc lµ tiÒn cho kh«ng" Mét vµi ng−êi ë Duyªn H¶i nãi hä ch−a tr¶ vèn kh«ng ph¶i v× hä kh«ng thÓ tr¶ næi, mµ v× cø gi÷ tiÒn vµ tr¶ l∙i thÊp th× cã lîi h¬n lµ ph¶i vay ngoµi. NhiÒu ng−êi cßn ch−a tr¶ mét ®ång l∙i nµo (®óng ra l∙i ph¶i tr¶ hµng th¸ng). Mét «ng ë Xãm Chïa nãi: "NÕu hä b½t tui ph¶i tr¶ (vèn X§GN) th× t«i sÏ tr¶. Nh−ng kh«ng thÊy hä níi g× hÕt, th× m×nh ch−a tr¶ lµm g×". Nh− vËy ng−êi d©n Ýt cã tr¸ch nhiÖm tr¶ vèn nghiªm tóc khi hä nhËn thøc r»ng qu¸ tr×nh lùa chän cho vay dùa trªn sù quen biÕt chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hoÆc lµ mét sù may m¾n. NÕu c¸ch chän ng−êi vay kh«ng râ rµng, nÕu ng−êi vay kh«ng ®−îc c¸n bé ng©n hµng ®Õn th¨m, vµ nÕu c¬ chÕ thu håi vèn kh«ng chÆt chÏ (vÝ dô, l∙nh ®¹o x∙ ng¹i kh«ng ®ßi tiÒn ®èi víi ng−êi quen), th× nh÷ng ng−êi vay û l¹i vµ kh«ng c¶m thÊy cÇn thiÕt ph¶i tr¶ vèn.

49

Nh÷ng thay ®æi theo thêi gian: DÞch vô tÝn dông n¨m 1995 vµ 1999 ë Duyªn H¶i ë huyÖn Duyªn H¶i trong 5 n¨m qua, çc nguån vµ sè vèn vay cho ng−êi nghÌo ®∙ t¨ng lªn rÊt nhiÒu. Song vÒ mÆt tiÕp cËn, mét sè trë ng¹i ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong b¸o ço n¨m 1995 vÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt. B¸o ço n¨m 1995 cña OXFAM Anh21 x¸c ®Þnh mét lo¹t vÊn ®Ò liªn quan tíi kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn cña çc hé cùc nghÌo. D−íi ®©y chóng t«i so s¸nh nh÷ng vÊn ®Ò nµy víi nh÷ng kÕt qu¶ t×m thÊy trong PPA.22 Kh¶ n¨ng tiÕp cËn: N¨m 1995, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng cho biÕt kh«ng ai chØ cho hä çch ®Ó tiÕp cËn çc nguån vèn nhµ n−íc, v× vËy hä kh«ng biÕt çch vay. T×nh tr¹ng nµy vÉn cßn vµo n¨m 1999. Còng nh− trong nghiªn cøu tr−íc, d©n ®Þa phu¬ng cho biÕt hä còng thÊy nãi ®Õn nh÷ng ch−¬ng tr×nh vay vèn cña nhµ n−íc nh−ng hä kh«ng biÕt çch tiÕp cËn chóng, mÆc dï nguån vay ®∙ t¨ng lªn. TÝnh tËp trung vµo ng−êi nghÌo: Çch ®©y 5 n¨m, mét sè hé kh«ng d¸m vay vèn v× hä sî kh«ng thÓ tr¶ ®−îc. Çc tæ chøc cho vay còng kh«ng cho ng−êi nghÌo vay v× sî ng−êi nghÌo kh«ng thÓ tr¶ ®−îc vèn. N¨m 1999, t×nh h×nh cã thay ®æi chót ®Ønh. Thø nhÊt, cã dÊu hiÖu cho thÊy sè nguån vèn ®Æc biÖt dµnh cho ng−êi nghÌo t¨ng lªn ®∙ t¹o ra mét xu h−íng lµ cã nhiÒu ng−êi nghÌo vay vèn h¬n. Tuy nhiªn viÖc nµy còng ®∙ dÉn tíi t×nh tr¹ng lµ vay vèn nh−ng Ýt quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng cã thÓ tr¶ vèn. Thø hai, çc tæ chøc cho vay ®ang tù ¸p dông nh÷ng tiÓu chuÈn lùa chän ng−êi nghÌo cã viÖc lµm vµ �n¨ng ®éng� ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tr¶ vèn còng nh− gi¶m bít sè kho¶n nî ch−a ®−îc tr¶. V× vËy, vèn vay vÉn ch−a ®Õn tay nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt. ThÕ chÊp: Mét mèi quan t©m ®∙ ®−îc ®−a ra 5 n¨m tr−íc ®©y lµ kh«ng nªn ®ßi hái thÕ chÊp qu¸ chÆt chÏ. N¨m 1999, vÊn ®Ò nµy trë nªn phøc t¹p h¬n so víi 4 n¨m tr−íc. §Êt lµ h×nh thøc thÕ chÊp ®−îc çc tæ chøc cho vay −a chuéng nhÊt. ViÖc nµy cã thÕ dÉn tíi t×nh tr¹ng ng−êi nghÌo bÞ mÊt ®i ®Êt cÇm cè do kh«ng thÓ tr¶ ®−îc vèn. ThËm chÝ çc hé nghÌo kh«ng cã ®Êt (nh−ng cã viÖc lµm kh¸c) còng kh«ng thÓ vay vèn cña mét sè ch−¬ng tr×nh, mÆc dï hä cã nh÷ng tµi s¶n cã gi¸ trÞ nh− thuyÒn vµ çc thiÕt bÞ, m¸y mãc kh¸c. GÇn ®©y còng xuÊt hiÖn mét h×nh thøc thÕ chÊp míi lµ tr−íc khi vay vèn, ng−êi vay ph¶i tr×nh giÊy x¸c nhËn mua t«m gièng. Sö dông vèn vay: N¨m 1995, cã hai mèi quan t©m chÝnh vÒ viÖc dïng vèn cho çc ho¹t ®éng kh«ng sinh lêi: Dïng vèn ®Ó tr¶ nî kh¸c, vµ kh«ng ®Çu t− vµo çc ho¹t ®éng sinh lêi. Cho tíi nay, xu h−íng cã vÎ lµ dïng nh÷ng c¬ chÕ vay theo nhãm vµ ¸p lùc tËp thÓ ®Ó buéc ng−êi vay ph¶i tr¶ nî--mét biÖn ph¸p thay thÕ cho viÖc ®¶o nî. Tuy nhiªn, hiÖn vÉn cßn nh÷ng tr−êng hîp nî l©u do thiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh kh«ng tèt vµ do thiÕu hç trî kü thuËt. Nh÷ng bµi häc tõ nh÷ng thay ®æi trong 4 n¨m qua: Nãi chung ®∙ cã nhiÒu ch−¬ng tr×nh tÝn dông vµ nhiÒu tiÒn cho vay h¬n VÉn cßn tån t¹i mét vÊn ®Ò lµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn vay cña ng−êi nghÌo Cã Ýt c¬ chÕ tiÕt kiÖm Tû lÖ tr¶ vèn vÉn thÊp Çc tæ chøc cho vay kh«ng ®−îc x©y dùng phï hîp víi nhu cÇu cña ng−êi nghÌo Çc tæ chøc tÝn dông ®ang th¾t chÆt tiªu chuÈn lùa chän Héi Phô n÷ cã tiÕp cËn víi ng−êi nghÌo nhiÒu nhÊt

21 Hopkins, T×nh tr¹ng ng−êi nghÌo t¹i x∙ Long VÜnh vµ Long Kh¸nh ë huyÖn Duyªn H¶i , OXFAM Anh, th¸ng 6-7, 1995. 22 Pairaudeau, 1999.

50

Nh÷ng khuyÕn nghÞ nh»m c¶i thiÖn dÞch vô tÝn dông • Trî cÊp kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶: Râ rµng r»ng l∙i suÊt trî cÊp hiÖn nay cña NHNo vµ çc

ch−¬ng tr×nh X§GN kh¸c kh«ng khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi vay hoµn tr¶ ®óng h¹n, nhÊt lµ khi khi l∙i xuÊt cña t− nh©n lªn tíi 15%. V× thÕ, cÇn ph¶i xãa bá m÷c l∙i suÊt trÇn ®Ó khuyÕn khÝch çc ng©n hµng cho vay vèn. Ngoµi ra, cÇn khuyÕn khÝch çc ng©n hµng (vµ çn bé ng©n hµng) cho d©n ë vïng s©u vïng xa vay vèn.

• N«ng d©n nghÌo s½n sµng vay nÆng l∙i. ViÖc nµy cho thÊy râ rµng cÇn nhiÒu nguån vèn h¬n.

CÇn khuyÕn khÝch çc tæ chøc ®oµn thÓ vµ çc tæ chøc kh¸c cho vay vèn kh«ng ¸p dông møc l∙i xuÊt trÇn. CÇn khuyÕn khÝch thµnh lËp çc QuÜ TÝn dông Nh©n d©n (QTDND) ë Trµ Vinh. Çc quÜ cho vay nµy cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu cña nh÷ng ng−êi cÇn vèn nhá, ng¾n h¹n.

• Møc vay vµ ®iÒu kiÖn vay ph¶i thÝch hîp víi tõng ho¹t ®éng s¶n xuÊt. D©n ë Ch©u Thµnh

nÕu muèn trång giång cã thÓ cÇn vèn kh¸ nhá nh−ng dµi h¹n h¬n, trong khi d©n nu«i t«m ë Duyªn H¶i cã thÓ cÇn vèn vay lín h¬n nh−ng ng¾n h¹n h¬n. CÇn ph¶i phèi hîp vèn vay víi thêi lÞch s¶n xuÊt (l−îng vèn cÇn ph¶i lín h¬n vµo ®Çu mïa vô). Ch−¬ng tr×nh vay vèn còng cÇn ®i kÌm víi çc dÞch vô khuyÕn n«ng.

• CÇn khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm, coi ®©y lµ mét phÇn cña çc ch−¬ng tr×nh vay vèn. Râ rµng

®èi víi hÇu hÕt ng−êi d©n ë Trµ Vinh, tiÕt kiÖm tiÒn lµ rÊt khã. X©y dùng mét ch−¬ng tr×nh tiÕt kiÖm ®i kÌm víi ch−¬ng tr×nh vay vèn kh«ng nh÷ng khuyÕn khÝch ng−êi d©n cã thãi quen tiÕt kiÖm mµ cßn x©y dùng ®−îc çc quÜ cho vay, t¹o thªm nhiÒu tiÒn ®Ó cho n«ng d©n vay h¬n.

7.3. DÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn ng− T¹i c¶ hai ®iÓm nghiªn cøu, kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp cña ng−êi nghÌo bÞ h¹n chÕ v× thiÕu çc dÞch vô khuyÕn n«ng tèt. ë Duyªn H¶i, mét sè ng−êi kh«ng ®−îc tham gia nh÷ng líp nu«i t«m. Tuy nhiªn, trong sè ng−êi ®−îc ®i häc, nhiÒu ng−êi kh«ng hiÓu v× kiÕn thøc qu¸ khã. Ng−êi d©n ë Ch©u Thµnh nãi lµ hä cã ®i dù çc kho¸ tËp huÊn nh−ng hä hiÓu rÊt Ýt. Nh÷ng ng−êi tham gia ë c¶ hai x∙ ë Duyªn H¶i nãi lµ trung t©m khuyÕn n«ng huyÖn cã tæ chøc ®ît tËp huÊn vÒ nu«i t«m cho n«ng d©n. Tuy nhiªn, ng−êi nghÌo Ýt cã c¬ héi tham dù çc ®ît tËp huÊn nµy. NhiÒu ng−êi tham gia nghiªn cøu nãi ®µn «ng kh¸ gi¶ th−êng hay ®−îc mêi ®i häc (phô n÷ gÇn nh− bÞ ®Æt ra ngoµi lÒ). Cã 5 ng−êi tham gia nghiªn cøu ë Long Toµn (x∙ kh¸ h¬n cña Duyªn H¶i) nãi r»ng hä ®∙ tham dù líp tËp huÊn vÒ nu«i t«m. Trong 5 ng−êi nµy cã hai ng−êi giµu, hai ng−êi trung b×nh vµ chØ cã mét ng−êi nghÌo. T¹i Long VÜnh (x∙ nghÌo), chØ cã hai ng−êi tham gia nghiªn cøu nãi lµ hä ®∙ tham dù líp tËp huÊn nu«i t«m. Trong hai ng−êi nµy cã mét ng−êi giµu vµ mét ng−êi nghÌo. H¬n n÷a, mÆc dï ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nãi lµ çc çn bé khuyÕn ng− th−êng ®Õn Êp vµo ®Çu mïa t«m (nghÜa lµ gÇn TÕt), nh−ng vèn X§GN kh«ng ®−îc cÊp phï hîp víi lÞch s¶n xuÊt vµ kh«ng ®−îc lång ghÐp víi ho¹t ®éng khuyÕn ng−. Nh÷ng ng−êi ®∙ dù çc ®ît tËp huÊn còng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n kh¸c. Nh÷ng ®ît tËp huÊn vÒ nu«i t«m cña trung t©m khuyÕn ng− huyÖn ®−îc nh»m vµo môc tiªu nu«i t«m th−¬ng m¹i hay Ýt nhÊt lµ nu«i qui m« lín. V× thÕ, çc líp nµy kh«ng phï hîp víi ng−êi nghÌo tr×nh ®é h¹n chÕ, Ýt ®Êt vµ thiÕu nguån lùc. H¬n n÷a, tµi liÖu h−íng dÉn th× phøc t¹p vÒ mÆt kü thuËt vµ ®ßi hái ph¶i th¹o tiÕng Kinh.

51

ThiÕu tiÕp cËn çc dÞch vô khuyÕn n«ng phï hîp còng ¶nh h−ëng tíi ch¨n nu«i (heo, gµ, vÞt) vµ trång giång. Mét n«ng d©n nghÌo dù çc líp tËp huÊn ë Êp Nhµ Dùa (Ch©u Thµnh) nhËn xÐt vÒ líp khuyÕn n«ng r»ng "Hä ch¼ng dËy g× vÒ kü thuËt c¶--m×nh ph¶i tù häc qua ®µi b¸o, b¹n bÌ hoÆc xem nh÷ng ng−êi lµm ®−îc". DÞch vô khuyÕn n«ng kh«ng tèt cã thÓ g©y ra hËu qu¶ nghiªm träng vÒ kinh tÕ cho nh÷ng hé ë ngoµi lÒ. Mét ng−êi tham gia TLNTT ë Giång GiÕng (Duyªn H¶i) nãi, "con heo tui bÞnh, ®ang ®Î. Tui kªu thó y,æng kªu ng−êi tui xa, khã ®i, ph¶i qua s«ng. Tui cßn ®em ghe ra ®ãn mµ æng kh«ng tíi, råi con heo tui chÕt". Nh÷ng khuyÕn nghÞ nh»m n©ng cao dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn ng− • Cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch çn bé khuyÕn n«ng, khuyªn ng− s½n sµng lµm viÖc hoÆc tíi

nh÷ng vïng s©u, vïng xa . Nh÷ng hé nghÌo th−êng sèng ë nh÷ng n¬i khã ®Õn, xa ®−êng, vµ kh«ng thÓ ®Õn ®−îc vµo mïa m−a. Çn bé khuyÕn n«ng kh«ng nh÷ng thiÕu ph−¬ng tiÖn ®i l¹i mµ còng khã cã thêi gian ®Ó ë qua ®ªm ë nh÷ng n¬i xa. CÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch çn bé ®i ®Õn vïng s©u, vïng xa, vÝ dô nh− th−ëng l−¬ng, cho nghØ bï.

• T¨ng l−¬ng vµ ®µo t¹o. Th«ng th−êng, çn bé khuyÕn n«ng còng lµ nh÷ng n«ng d©n b¸n thêi

gian v× l−¬ng cña hä kh«ng ®ñ ®Ó hç trî gia ®×nh. V× vËy, hä buéc ph¶i t×m çch kh¸c ®Ó t¨ng thu nhËp. Còng cÇn ph¶i t¹o c¬ héi cho çn bé khuyÕn n«ng ®−îc bæ sung kiÕn thøc th−êng xuyªn ®Ó cã nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng míi nhÊt.

• X©y dùng çc ch−¬ng tr×nh vµ tµi liÖu khuyÕn n«ng phï hîp víi céng ®ång ®Þa ph−¬ng.

Tµi liÖu khuyÕn n«ng cÇn h−íng dÉn nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh¶ thi dùa trªn ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña d©n ®Þa ph−¬ng (thÝ dô, tµi liÖu h−íng dÉn nu«i t«m cÇn phï hîp víi nh÷ng ng−êi nu«i Ýt t«m). Ng«n ng÷ cÇn ph¶i phï hîp víi ng−êi cã tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, ®ång thêi tµi liÖu cÇn ®−îc biªn so¹n b»ng tiÕng Kh¬-me cho nh÷ng ng−êi kh«ng th¹o tiÕng Kinh. Çc líp tËp huÊn cÇn ph¶i më réng cho tÊt c¶ nh÷ng ai muèn dù. Tr−ëng Êp còng nh− çn bé khuyÕn n«ng cÇn ph¶i cè g¾ng h¬n ®Ó ®¶m b¶o r»ng ai muèn th× ®Òu cã thÓ tham dù.

52

7.4. DÞch vô y tÕ �Ng−êi nghÌo kh«ng thÓ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng cña m×nh v× ngµy nµo còng ph¶i t»n tiÖn sèng, vµ nÕu hä bÞ èm th× sau ®ã lµ phiÒn phøc v× hä ph¶i vay tiÒn vµ tr¶ l∙i". Mét phô n÷ nghÌo ë Êp Xãm Chïa (Duyªn H¶i) 7.4.1. DÞch vô y tÕ c¬ b¶n Nh÷ng ng−êi nghiªn cøu ph¸t hiÖn ra nhiÒu çch biÖt lín trong ý kiÕn cña çn bé vµ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vÒ chÊt l−îng çc dÞch vô y tÕ. Çn bé x∙ vµ Êp nãi tÝch cùc vÒ mét sè chiÕn dÞch y tÕ tíi c¬ së gÇn ®©y, nhÊt lµ çc chiÕn dÞch chèng sèt rÐt vµ sèt xuÊt huyÕt. Hä còng cho biÕt çc chiÕn dÞch tiªm phßng bÖnh trÎ em ®∙ ®¹t 100% sè trÎ em ë Ch©u Thµnh vµ 97% ë Duyªn H¶i, vµ nãi chung, ng−êi d©n t×m kiÕm dÞch vô t¹i çc c¬ së y tÕ ®Þa ph−¬ng nhiÒu h¬n lµ cña çc b¸c sÜ t− nh©n. Ngoµi ra, hä còng cho biÕt viÖc kh¸m bÖnh vµ mét sè lo¹i thuèc ®−îc miÔn phÝ cho ng−êi nghÌo.23 Trong khi ®ã, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nãi r»ng çc dÞch vô y tÕ ®∙ kh«ng cã vai trß quan träng trong céng ®ång. ë Thanh Mü (Ch©u Thµnh), çc dÞch vô y tÕ x∙ kh«ng s½n cã vµ ng−êi d©n ph¶i ®Õn thÞ trÊn hay thÞ x∙ ®Ó ch÷a bÖnh. §èi víi nh÷ng ng−êi sèng xa trung t©m x∙, th× kho¶ng çch thùc sù lµ c¶n trë. T¹i çc ®iÓm nghiªn cøu kh¸c, tr¹m y tÕ x∙ cã tån t¹i, nh−ng nãi chung chØ ®−îc sö dông trong çc tr−êng hîp cÊp cøu v× dÞch vô qu¸ ®¾t (mÆc dï çc dÞch vô ph¶i lµ miÔn phÝ, nh÷ng ng−êi tham gia nãi tíi nh÷ng "chi phÝ ngÇm", bao gåm ®i l¹i, bÞ mÊt tiÒn c«ng ®¸ng lÏ ®−îc vµ phÝ kh¸m bÖnh chØ ®Þnh cña çn bé y tÕ). Nh÷ng ng−êi tham gia còng nãi r»ng thuèc miÔn phÝ gÇn nh− kh«ng bao giê cã trong kho cña tr¹m y tÕ. V× thÕ, ng−êi d©n cø mua thuèc tõ çc cöa hµng t− nh©n hoÆc ®Õn kh¸m ë çc b¸c sÜ hoÆc n÷ hé sinh t− nh©n, n¬i dÞch vô Ýt m¾c h¬n vµ thØnh tho¶ng cßn cho tr¶ chËm. 7.4.2. Çc dÞch vô søc khoÎ sinh s¶n vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh (SKSS & KHHG§) MÆc dï mét sè ng−êi tr¶ lêi ë Duyªn H¶i thÊy ®«ng con lµ mét yÕu tè g©y nªn t×nh tr¹ng nghÌo cña hä, rÊt Ýt ng−êi tham gia ë bÊt cø ®iÓm nµo biÕt nhiÒu l¾m vÒ KHHG§ vµ hÇu hÕt kh«ng dïng çc biÖn ph¸p tr¸nh thai. L∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng cho biÕt çc biÖn ph¸p tr¸nh thai nh− vßng tr¸nh thai, bao cao xu vµ thuèc uèng ®−îc cÊp miÔn phÝ, nh−ng çc thµnh viªn nhãm chØ gÆp mét phô n÷ cña mét gia ®×nh kh¸ gi¶ ë Êp Giång GiÕng (Duyªn H¶i) ng−êi nãi lµ ®−îc Héi Phô n÷ ph¸t thuèc miÔn phÝ (kh«ng ph¶i tÊt c¶ phô n÷ tham gia ®Òu ®−îc nh÷ng ng−êi nghiªn cøu hái vÒ çc biÖn ph¸p tr¸nh thai, v× vËy sè liÖu nµy cã thÓ lÖch l¹c). Nh÷ng ng−êi tham gia kh¸c nãi hä ph¶i tr¶ tiÒn mua bao cao su vµ vßng tr¸nh thai cña tr¹m x¸ x∙, vµ l−ìng lù khi dïng v× gi¸ c¶ vµ sù bÊt tiÖn khi tíi ®ã.24 T¹i Duyªn H¶i, rÊt Ýt phô n÷ nãi lµ hä ®∙ ®−îc ch¨m sãc kh¸m thai, chñ yÕu do hä kh«ng cã vÊn ®Ò g× trong qu¸ tr×nh mang thai, vµ hä coi r»ng kh¸m thai th−êng xuyªn lµ mét chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt. NhiÒu phô n÷ ®Î ë nhµ v× bµ ®ì lÊy rÊt Ýt tiÒn hoÆc s½n sµng cung cÊp dÞch vô chØ mang tÝnh gióp ®ì, lÊy tiÒn chØ ®Ó trang tr¶i tiÒn thuèc. Mét sè ng−êi tham gia −íc tÝnh r»ng 50% phô n÷ ®Î t¹i nhµ vµ 50% cßn l¹i hoÆc ®Î ë tr¹m x¸ x∙ hoÆc ë bÖnh viÖn.

23 Noij, trang 15, 19, 33. 24 Nh÷ng ng−êi nghiªn cøu kh«ng thu thËp th«ng tin vÒ chi phÝ cña çc biÖn ph¸p tr¸nh thai.

53

Nh÷ng khuyÕn nghÞ nh»m n©ng cao dÞch vô y tÕ • Trî cÊp søc khoÎ, kh«ng trî cÊp cho tÝn dông. Çc dÞch vô y tÕ ë ®Þa ph−¬ng lµ rÊt thiÕu,

chñ yÕu do thiÕu nguån lùc tµi chÝnh ®−îc ®Çu t− ®Ó c¶i thiÖn. Mét h×nh thøc ®Ó t¹o ra ®ñ quÜ nh»m n©ng cao dÞch vô lµ dõng trî cÊp cho tÝn dông (v× trî cÊp cho tÝn dông còng kh«ng cã hiÖu qu¶) vµ ¸p dông møc l∙i th−¬ng m¹i, vµ ®Çu t− phÇn tiÒn trî cÊp ®ã vµo çc dÞch vô y tÕ. TiÒn ®ã cã thÓ qua mét chu tr×nh dµi th«ng qua mua thiÕt bÞ míi ®Ó n©ng cÊp çc c¬ së, ®µo t¹o thªm cho çn bé, hoÆc thµnh lËp çc ®¬n vÞ y tÕ l−u ®éng, v.v. CÇn xem xÐt kh¶ n¨ng sö dông phÇn trî cÊp nµy h−íng tíi mét hÖ thèng b¶o hiÓm y tÕ cho ng−êi nghÌo.

• T¹o ®éng c¬ khuyÕn khÝch cho çn bé y tÕ ®Ó hä s½n sµng lµm viÖc ë vïng s©u, vïng xa. KhuyÕn nghÞ nµy còng gièng víi khuyÕn nghÞ ®èi víi çn bé khuyÕn n«ng. Tr¶ l−¬ng cao h¬n hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt h¬n cho nh÷ng çn bé y tÕ s½n sµng lµm viÖc ë vïng s©u, vïng xa. T¹o ®éng c¬ khuyÕn khÝch (ch¼ng h¹n nh− b»ng häc bæng) cho sinh viªn ®Þa ph−¬ng häc ngµnh y vµ sau ®ã trë vÒ ®Þa ph−¬ng c«ng t¸c.

• TriÓn khai mét ch−¬ng tr×nh SKSS/KHHG§. HiÖn kh«ng cã ch−¬ng tr×nh nµo thuéc d¹ng nµy t¹i çc ®iÓm nghiªn cøu, trõ nh÷ng thóc ®Èy KHHG§ cña hÖ thèng Uû ban D©n sè - KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cña nhµ n−íc (vµ nh÷ng thóc ®Èy ®ã tá ra kÐm hiÖu qu¶). §©y lµ mét ®Þa bµn mµ mét tæ chøc phi chÝnh phñ nµo ®ã ho¹t ®éng trong lÜnh vùc SKSS cã thÓ cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ. ThiÕt kÕ cña ch−¬ng tr×nh cÇn phï hîp víi céng ®ång ®Þa ph−¬ng (ch¼ng h¹n, tµi liÖu ph¶i phï hîp víi nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, mï ch÷ hoÆc chØ nãi tiÕng Kh¬-me). Ch−¬ng tr×nh còng cÇn cã mét thµnh phÇn lín nh»m t¨ng phÇn tr¸ch nhiÖm cña nam giíi trong KHHG§.

7.5. DÞch vô gi¸o dôc Çc tr−êng ë ®Þa ph−¬ng nh×n chung ®−îc nh÷ng ng−êi tham gia xÕp ë h¹ng trung b×nh trong khi thùc hiÖn xÕp h¹ng tæ chøc. Çc tr−êng tiÓu häc lµ tiÕp cËn ®−îc ë tÊt c¶ çc ®iÓm nghiªn cøu, vµ chi phÝ thùc cho gi¸o dôc tiÓu häc kh«ng cao. MÆc dï th«ng tin do nh÷ng ng−êi tham gia cung cÊp kh«ng chÝnh x¸c, nh÷ng ng−êi nghiªn cøu kÕt luËn r»ng çc tr−êng häc kh«ng thu lÖ phÝ thùc, nh−ng häc sinh nãi chung ph¶i nép mét kho¶n ®ãng gãp x©y dùng tr−êng vµ ®Ó mua s¸ch.25 Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi tham gia cho biÕt lµ ë Ch©u Thµnh nh÷ng kho¶n ®ãng gãp nµy còng nh− chi phÝ mua s¸ch kh«ng ¸p dông b¾t buéc ®èi víi häc sinh nghÌo, vµ ë Duyªn H¶i, nh÷ng chi phÝ ®ã ®−îc miÔn ®èi víi häc sinh ng−êi Kh¬-me. KÓ c¶ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy th× ë Ch©u Thµnh, nh÷ng chi phÝ ®ãng gãp häc ®−êng th−êng ®−îc nªu lµ mét c¶n trë ®èi víi çc gia ®×nh trong viÖc cho con çi ®i häc. Nh÷ng häc sinh kh«ng nép ®ãng gãp th−êng bÞ gi¸o viªn g©y ¸p lùc. Mét em n÷ ë Hoµ Lîi (Ch©u Thµnh) nãi: "tr−êng lu«n ®ßi tiÒn, vµ chóng em th× kh«ng cã, v× thÕ em muèn bá häc". ý kiÕn nµy ®−îc nhiÒu hé nghÌo kh¸c lÆp l¹i. T¹i Duyªn H¶i, hÇu nh− kh«ng cã em nµo thuéc çc gia ®×nh nghÌo ®i häc qu¸ líp 9, hay phæ th«ng trung häc cÊp 2, vµ hÇu hÕt kh«ng häc qu¸ líp 5 (tiÓu häc). Ng−êi ta kh¼ng ®Þnh r»ng cha mÑ cã xu h−íng −u tiªn nh÷ng ®øa con nhÊt ®Þnh cho ®i häc vµ ®«i khi cho mçi ®øa chØ ®−îc häc trong vµi n¨m. Tuy nhiªn, ng−îc víi nh÷ng ph¸t hiÖn tr−íc ®©y cña OXFAM Anh, d−êng nh− vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ do chi phÝ gi¸o dôc tiÓu häc cao (v× häc phÝ ®−îc miÔn) mµ lµ chi phÝ c¬ héi cña trÎ em lao ®éng ®∙ lµm cho chóng ph¶i bá häc sím - trÎ em th−êng bá häc ®Ó ®i lµm vµ

25 Ng−êi ta kh¼ng ®Þnh lµ theo luËt th× kh«ng cã häc phÝ ®èi víi tiÓu häc.

54

®ãng gãp vµo thu nhËp cña gia ®×nh.26 Nh÷ng ng−êi tham gia còng kh«ng nãi ®−îc nhiÒu vÒ chÊt l−îng tr−êng häc vµ d¹y häc. ë x∙ Thanh Mü (Ch©u Thµnh), mét sè ng−êi bÇy tá b¨n kho¨n vÒ vÞ trÝ vµ t×nh tr¹ng c¬ së vËt chÊt cña tr−êng ®Þa ph−¬ng. ë Duyªn H¶i, n¬i mµ OXFAM Anh ®∙ gióp x©y dùng nhiÒu tr−êng vÖ tinh, mét sè ng−êi tham gia cho biÕt r»ng tr−êng häc ®∙ ®−îc x©y dùng víi sù gióp ®ì cña n−íc ngoµi, nh−ng kh«ng biÕt chi tiÕt cô thÓ. Nh÷ng khuyÕn nghÞ nh»m n©ng cao dÞch vô gi¸o dôc • Trî cÊp cho gi¸o dôc, kh«ng trî cÊp tÝn dông. KhuyÕn nghÞ nµy gièng khuyÕn nghÞ vÒ trî

cÊp cho y tÕ h¬n lµ trî cÊp cho tÝn dông. TÝn dông cÇn ®−îc cÊp víi l∙i suÊt th−¬ng m¹i, vµ phÇn tiÒn ®Þnh trî cÊp cho tÝn dông nªn ®−îc ®Çu t− vµo gi¸o dôc. TiÒn ®ã cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó n©ng cÊp çc tr−êng hiÖn cã vµ x©y dùng tr−êng míi (nhÊt lµ çc tr−êng vÖ tinh ë vïng s©u, vïng xa), mua s¸ch vµ thiÕt bÞ líp häc, t¨ng l−¬ng cho gi¸o viªn, cÊp häc bæng ®Ó khuyÕn khÝch häc sinh häc ®Ó trë thµnh gi¸o viªn, v.v. Häc sinh ng−êi ®Þa ph−¬ng (nhÊt lµ häc sinh ng−êi Kh¬-me) cÇn ®−îc khuyÕn khÝch lµm gi¸o viªn.

• CÇn ®Æt môc tiªu khuyÕn khÝch häc sinh nghÌo vµ häc sinh Kh¬-me tiÕp tôc theo häc. Çc tr−êng häc cã thÓ dùa vµo nh÷ng chØ sè nghÌo cña BL§TBXH ®Ó t×m ra çc hé nghÌo cÇn −u tiªn miÔn häc phÝ, cÊp s¸ch gi¸o khoa vµ miÔn çc lo¹i phÝ liªn quan kh¸c cho hä. ViÖc nµy cÇn thùc hiÖn cho c¶ gi¸o dôc trªn tiÓu häc ®Ó khuyÕn khÝch häc sinh nghÌo tiÕp tôc theo häc cÊp hai vµ cao h¬n. CÇn theo dâi xem nh÷ng häc sinh trong diÖn ph¶i quan t©m ®Æc biÖt nµy cã tiÕp tôc theo häc hay kh«ng. Cã thÓ x©y dùng nh÷ng c¬ cÊu khuyÕn khÝch ®Ó khen th−ëng gi¸o viªn vµ çc çn bé kh¸c ®∙ gãp phÇn n©ng cao c«ng t¸c duy tr× nµy.

• T¹o ®éng c¬ ®Ó khuyÕn khÝch gi¸o viªn ®i d¹y ë vïng s©u, vïng xa .§iÒu nµy l¹i còng gièng víi khuyÕn nghÞ nªu trong phÇn vÒ y tÕ vµ khuyÕn n«ng. Tr¶ l−¬ng cao h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèt h¬n vµ cã nh÷ng khuyÕn khÝch kh¸c cho gi¸o viªn d¹y ë vïng s©u, vïng xa.

7.6. Sù tiÕp cËn cña nhµ n−íc tíi ng−êi nghÌo Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt mµ ng−êi nghÌo ®−a ra trong suèt PPA nµy lµ viÖc thiÕu sù tham gia cña ng−êi nghÌo trong hÇu hÕt çc ph−¬ng diÖn cña çc ch−¬ng tr×nh vµ chiÕn l−îc nh»m ®Ó trî gióp hä. 7.6.1. Ng−êi nghÌo thiÕu tiÕng nãi trong çc quyÕt ®Þnh cña céng ®ång Ng−êi nghÌo nh¾c ®i nh¾c l¹i r»ng hä kh«ng ®−îc mêi tham gia çc c«ng viÖc cña céng ®ång vµ ch¼ng cã çch nµo ®Ó t×m biÕt nh÷ng dÞch vô nµo ®ang cã còng nh− lµm sao ®Ó tiÕp cËn ®−îc chóng. ë Êp Giång GiÕng (Duyªn H¶i), mét phô n÷ nãi r»ng con bµ bÞ lì ®ît chÝch ngõa miÔn phÝ v× çn bé ®Þa ph−¬ng kh«ng tËn t©m ®i tíi ng−êi d©n. "Hä cö mét ng−êi ®Õn kªu tíi, nh−ng lóc ®ã t«i hæng cã nhµ. Råi sau ®ã hæng cã ai quay l¹i n÷a." Mét phô n÷ kh¸c nãi: "T«i ®∙ ë ®©y 10 n¨m råi nh−ng ch−a cã ai tíi kªu t«i ®i häp."

26 Nh÷ng nghiªn cøu viªn ®∙ kh«ng thu thËp ®−îc cø liÖu vÒ viÖc miÔn häc phÝ b¾t ®Çu khi nµo. NÕu viÖc nµy ®−îc thùc hiÖn gÇn ®©y th× sÏ gióp gi¶i thÝch lý do v× sao trÎ em bá häc. Mét ng−êi nghiªn cøu gîi ý r»ng mét vµi n¨m tr−íc 1997 (khi mµ nghiªn cøu chi tiÕt nhÊt cña OXFAM Anh ®−îc thùc hiÖn), nu«i t«m ë Duyªn H¶i ®∙ bÞ thÊt thu vµ v× thÕ møc thu nhËp còng thÊp. §iÒu nµy còng gãp phÇn vµo c¶m gi¸c cña cha mÑ lµ viÖc cho con ®i häc qu¸ m¾c.

55

Mét sè ng−êi tham gia nãi r»ng çn bé ®Þa ph−¬ng chØ ®Õn víi d©n khi hä cÇn d©n lµm g× ®ã. Mét phô n÷ sèng ë r×a Êp Kinh §µo (Duyªn H¶i) nãi: "T¹i m×nh ë xa qu¸ nªn hä lµm biÕng kh«ng ®Õn. Hä chØ kªu m×nh khi cÇn m×nh lµm cho nhµ n−íc, ®i ®µo kªnh, ®µo ®Êt.". Mét ng−êi tham dù TLNTT ë Ch©u Thµnh còng cã ý kiÕn : "Hä kh«ng kªu t«i ®i häp nh−ng l¹i kªu t«i ®i lao ®éng c«ng Ých." Ngay c¶ khi d©n ®−îc mêi tíi çc cuéc häp céng ®ång th× th−êng chØ lµ ®Ó th«ng b¸o cho hä nh÷ng quyÕt ®Þnh ®∙ ®−îc l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng ®−a ra chø kh«ng ph¶i lµ xin ý kiÕn cña nh©n d©n. Mét ng−êi tham dù TLNTT ë Êp Giång GiÕng (Duyªn H¶i) nãi tr−íc khi b¾t ®Çu häp : "T«i rÊt vui v× ®−îc mêi tíi cuéc häp ngµy h«m nay, nh−ng liÖu chóng t«i cã ®−îc ph¸t biÓu kh«ng? Th−êng th× chóng t«i kh«ng ®−îc nãi, chóng t«i ®Õn chØ ®Ó nghe hä nãi th«i". ë Ch©u Thµnh, mét ng−êi tham gia TLNTT nãi: "Hä (çn bé Êp) nãi rÊt nhiÒu, v× thÕ t«i ch¼ng nhí ®−îc hä nãi nh÷ng g× trong cuéc häp."

ë Êp Kinh §µo (Duyªn H¶i), n«ng d©n kh«ng ®−îc hái ý kiÕn khi nh÷ng c«ng tr×nh thuû lîi , nh»m ®Ó phôc vô cho chÝnh nh÷ng ng−êi nu«i t«m cïng Êp, x¸ng móc qua ®Êt canh t¸c cña hä, biÕn phÇn lín chóng thµnh ®Êt v« dông. N«ng d©n khiÕu n¹i r»ng hä kh«ng ®−îc b¸o tr−íc, hä chØ ®−îc mêi ®Õn häp vµ ®−îc th«ng b¸o lµ ®∙ cã quyÕt ®Þnh. Do ë Êp nµy b»ng kho¸n ®Êt ch−a ®−îc cÊp nªn phÇn ®Êt bÞ mÊt kh«ng ®−îc ®Òn bï, bëi n«ng d©n ë ®Þa ph−¬ng kh«ng cã quyÒn ®ßi hîp ph¸p ®èi víi phÇn ®Êt ®ã. Nh÷ng phô n÷ tham gia TLNTT ë Kinh §µo nãi r»ng hä dÔ bÞ tæn th−¬ng khi cã çc quyÕt ®Þnh cña nhµ n−íc vµ hä kh«ng cã tiÕng nãi g× trong çc vÊn ®Ò cña céng ®ång. Bµ D, ng−êi bÞ mÊt 4 c«ng ®Êt nãi: "T«i cã biÕt g× ®©u? T«i kh«ng khiÕu n¹i. Ng−êi ta lµ nhµ n−íc. M×nh chØ lµ d©n th−êng, m×nh cã d¸m cù d¸m c∙i chi ®©u". Mét quy tr×nh tham kh¶o ý kiÕn? §∙ cã lóc ng−êi ®µn «ng nµy cã 30 c«ng ®Êt ë Kinh §µo, Duyªn H¶i. MÊy n¨m tr−íc «ng bÞ mÊt 12 c«ng ®Êt khi ng−êi ta ®¾p mét con ®−êng qua x∙. N¨m ngo¸i «ng l¹i mÊt 13 c«ng n÷a do ®µo kªnh thuû lîi. Sè ®Êt Êy lóc ®ã kh«ng ph¶i lµ ®Ó kh«ng - gia ®×nh «ng ®∙ ®µo ao vµ ®Çu t− vµo nu«i t«m vµ cua. Råi hä mÊt tÊt c¶. ¤ng biÕt r»ng kh«ng ai trong sè nh÷ng ng−êi bÞ mÊt ®Êt do dù ¸n sÏ ®−îc ®Òn bï vµ «ng còng kh«ng muèn ®−îc ®èi xö ®Æc biÖt. Tuy nhiªn «ng c¶m thÊy m×nh cÇn ®−îc ®Òn bï cho nh÷ng ®Çu t− vµo ®µo ao vµ mua vËt t−. ¤ng ch−a bao giê ®−îc mêi tíi mét buæi häp hay th¶o luËn nµo ®Ó ®−îc th«ng b¸o, vµ mÆc dï «ng ®∙ nép ®¬n kiÕn nghÞ tíi çn bé ®Þa ph−¬ng, «ng ch−a nhËn ®−îc c©u tr¶ lêi nµo trõ viÖc ®−îc b¶o ph¶i ®îi. "T«i biÕt nhµ n−íc ®µo kªnh nµy lµ ®Ó gióp d©n, nh−ng chÝ Ýt còng ph¶i tÝnh to¸n tíi nh÷ng ng−êi bÞ mÊt ®Êt chø". Khi ®−îc hái, mét sè çn bé ®Þa ph−¬ng nãi hä hiÓu r»ng hä ch−a thùc sù ®Õn ®−îc víi d©n, song hä c¶m thÊy kh«ng cã ®ñ søc ®Ó lµm h¬n ®−îc. Râ rµng r»ng mét sè l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng rÊt ch¨m chØ vµ tËn tuþ nh−ng l¹i bÞ h¹n chÕ do ng©n s¸ch ho¹t ®éng kh«ng ®ñ, thiÕu thêi gian vµ trong mét sè tr−êng hîp cßn thiÕu c¶ nh÷ng kü n¨ng phï hîp.

56

Mét çn bé tèt ¤ng N lµ tr−ëng mét Êp ë Duyªn H¶i, vµ lµ mét tr−ëng Êp ®Æc biÖt. ¤ng lµ ng−êi Kinh ®Õn sèng ë mét Êp chñ yÕu lµ ng−êi Kh¬-me, vµ ®−îc bµ con rÊt yªu mÕn kÓ c¶ ng−êi Kinh vµ ng−êi Kh¬-me. Hä nãi víi chóng t«i: "ë ®©y chóng t«i yªu mÕn «ng Êy". ¤ng lµ ng−êi dÔ chÞu, nãi n¨ng nhÑ nhµng vµ d©n Êp th−êng t×m ®Õn «ng mçi khi cÇn sù gióp ®ì. ¤ng lµm viÖc ch¨m chØ vµ cè g¾ng gióp mäi ng−êi gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n cña hä. ¤ng còng lµ ng−êi rÊt hay gióp hä vay vèn. Êp cña «ng häp th−êng xuyªn h¬n so víi nh÷ng Êp kh¸c mµ chóng t«i ®∙ ®Õn. ë nh÷ng Êp kh¸c, ng−êi d©n phµn nµn lµ ch¼ng cã häp hµnh g×, còng ch¼ng cã c¬ héi ®Ó nãi. Mét ng−êi ë Êp cña «ng N l¹i phµn nµn r»ng häp nhiÒu qu¸, song l¹i nãi r»ng cã ®−îc tin tøc lµ tèt. Nh÷ng cuéc häp nµy t¹o cho nh©n d©n c¬ héi ®Ó hä nãi lªn ý kiÕn cña m×nh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi cuéc sèng cña hä. Mét vÝ dô sau ®©y liªn quan tíi kÕ ho¹ch cña nhµ n−íc cho ®µo mét con kªnh qua Êp. Vµo thêi gian tiÕn hµnh cuéc nghiªn cøu nµy, kÕ ho¹ch ®ã ®ang bÞ ®×nh l¹i do ng−êi d©n ph¶n ®èi v× kh«ng muèn mÊt ®Êt . Çc cuéc th−¬ng l−îng vÉn ®−îc tiÕn hµnh trong khi d©n cho r»ng vÉn nªn ®µo kªnh, nh−ng tr−íc hÕt ph¶i ®Òn bï cho hä. Trong khi ®ã, ë mét Êp kh¸c cïng x∙, ng−êi d©n kh«ng ®−îc th¶o luËn khi ng−êi ta cho x¸ng móc mét con kªnh qua ®Êt cña d©n. Ng−êi d©n c¶m thÊy hä kh«ng cã tiÕng nãi ®èi víi çc quyÕt ®Þnh cña nhµ n−íc. 7.6.2. "NghÌo" do nhµ n−íc chø kh«ng ph¶i ng−êi nghÌo ®Þnh nghÜa Nh÷ng th−íc ®o møc nghÌo cña nhµ n−íc vÒ møc nghÌo phÇn lín dùa trªn thu nhËp vµ chi tiªu tÝnh theo g¹o. Trong khi ®ã, ng−êi nghÌo x¸c ®Þnh çi nghÌo dùa trªn nhiÒu tiªu chÝ chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ møc ®é tiªu thô g¹o. Trong PPA, kh«ng cã hé gia ®×nh nµo ë Ch©u Thµnh hay Duyªn H¶i sö dông tiªu chÝ 90.000 ®ång/ th¸ng cña BL§TBXH lµm chØ sè nghÌo. Khi n«ng d©n sö dông tiªu chÝ nghÌo cña hä,27 th× ë Êp Nhµ Dùa (Ch©u Thµnh), hä x¸c ®Þnh ®−îc 39 hé nghÌo vµ cùc nghÌo so víi 20 hé ®−îc x¸c ®Þnh theo tiªu chÝ nghÌo cña BL§TBXH. T¹i Êp Phó Thä (Ch©u Thµnh), ng−êi d©n x¸c ®Þnh ®−îc 25 hé nghÌo theo tiªu chÝ cña m×nh so víi con sè 14 hé nghÌo do chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng x¸c ®Þnh. Do çc c¬ quan nhµ n−íc chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp dÞch vô cho ng−êi nghÌo cã thÓ ®∙ −íc tÝnh qu¸ thÊp sè l−îng ng−êi cÇn gióp ®ì, dÉn ®Õn viÖc cung cÊp kh«ng ®Çy ®ñ trî cÊp vËt chÊt vµ tµi chÝnh. ViÖc tÝnh qu¸ thÊp nh÷ng con sè nµy ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn viÖc lËp kÕ ho¹ch hiÖu qu¶ cho y tÕ, h¹ tÇng c¬ së thÞ tr−êng, khuyÕn n«ng - ng−, ®iÖn, thuû lîi vµ n−íc sinh ho¹t thËm chÝ tr−íc khi gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu ®Æc biÖt cña ng−êi nghÌo. Thªm vµo ®ã, viÖc thu thËp d÷ liÖu cña BL§TBXH ®−îc dùa trªn nh÷ng c©u hái nh»m t×m kiÕm th«ng tin vÒ thu nhËp vµ tµi s¶n cña hé gia ®×nh. Tuy nhiªn, viÖc ph©n tÝch xem ng−êi d©n së h÷u nh÷ng g× kh«ng lµm s¸ng tá nhiÒu l¾m vÒ nh÷ng g× hä kh«ng cã, hä muèn vµ hä cÇn. Quan träng h¬n, nã kh«ng chØ cho nh÷ng nhµ lËp kÕ ho¹ch thÊy nh÷ng chiÕn l−îc nµo ®ang ®−îc n«ng d©n sö dông ®Ó tù tho¸t ra khái çi nghÌo, còng nh− nh÷ng dÞch vô nµo cÇn ph¶i cã ®Ó trî gióp cho nh÷ng chiÕn l−îc Êy. Cuèi cïng, nã còng kh«ng gióp cho nh÷ng nhµ lËp kÕ ho¹ch vµ chÝnh s¸ch hiÓu ®−îc nguyªn nh©n cña çi nghÌo ®Ó nhµ n−íc cã thÓ cung cÊp nh÷ng trî gióp thiÕt yÕu.

27 Xem B¶ng 2, trang.21 vÒ nh÷ng chØ sè nghÌo do ng−êi nghÌo x¸c ®Þnh trong PPA nµy.

57

KiÕn nghÞ nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi nghÌo • Sö dông PPA nµy lµm khëi ®iÓm ®Ó tiÕp tôc ®èi tho¹i th−êng xuyªn víi ng−êi nghÌo.

Nh÷ng çn bé tham gia vµo nghiªn cøu nµy ®∙ ®−îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ çc ph−¬ng ph¸p cã sù tham gia cña céng ®ång. Nh÷ng kü n¨ng nµy cÇn ®−îc cñng cè th−êng xuyªn vµ cÇn khuyÕn khÝch hä lÊy ý kiÕn vµ quan ®iÓm cña ng−êi nghÌo tr−íc khi ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh cã ¶nh h−ëng tíi céng ®ång nãi chung. Ng−êi nghÌo cÇn ®−îc tham gia vµo viÖc thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ theo dâi tiÕp çc ch−¬ng tr×nh trî gióp hä.

58

8. Ph©n tÝch vµ kÕt luËn PhÇn cuèi nµy bao gåm ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi viÕt b¸o ço. HÇu hÕt çc ý kiÕn ®Òu dùa trªn d÷ liÖu thu thËp ®−îc tõ PPA. Tuy nhiªn çc ý kiÕn nµy còng dùa trªn kiÕn thøc chóng t«i thu ®−îc tõ c«ng viÖc tr−íc ®©y ë Trµ Vinh. 8.1. Çc xu h−íng HÇu hÕt nh©n d©n ë Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh ®Òu kh¸ h¬n m−êi n¨m tr−íc ®©y. Hä cã thu nhËp cao h¬n, tiÕt kiÖm nhiÒu h¬n, dinh d−ìng vµ søc khoÎ tèt h¬n, nhiÒu dÞch vô nhµ n−íc h¬n, vµ con çi hä ®−îc ®Õn tr−êng nhiÒu h¬n (vµ häc l©u h¬n). Ngay c¶ khi nhËn ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò riªng cña m×nh, ®a sè nh÷ng ng−êi ®−îc hái vÉn kh¼ng ®Þnh m¹nh mÏ xu h−íng nµy. H¬n n÷a, ®iÒu râ rµng lµ nh÷ng nç lùc cña nhµ n−íc nh»m vµo ng−êi nghÌo (th«ng qua çc ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ çc dÞch vô kh¸c) ®∙ cã mét sè thµnh c«ng. Thªm vµo ®ã, hÇu hÕt nh©n d©n ë Trµ Vinh ®Òu mong muèn cuéc sèng cña hä sÏ tèt h¬n. Mäi ng−êi ®ang ®a d¹ng ho¸ vµ më réng çc chiÕn l−îc ®Çu t− cña m×nh qua viÖc mua b¸n ruéng ®Êt, ®Çu t− vµo ch¨n nu«i, hoÆc nh÷ng nç lùc míi, trong ®ã cã lóa cao s¶n, ch¨n nu«i vÞt hoÆc nu«i trång thuû s¶n. Víi nÒn gi¸o dôc tiÓu häc réng r∙i (tuy ch−a ph¶i lµ toµn bé), thÕ hÖ trÎ em hiÖn nay sÏ cã tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n thÕ hÖ cha mÑ chóng. Nhê ®ã, thÕ hÖ nµy sÏ cã kiÕn thøc vµ kü n¨ng tèt h¬n,28 gióp chóng cã kh¶ n¨ng ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ míi hay t×m ®−îc viÖc lµm trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt hay dÞch vô thu hót nhiÒu nh©n c«ng míi ph¸t triÓn ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Nãi çch kh¸c, rÊt cã kh¶ n¨ng lµ mét tû lÖ ®¸ng kÓ ng−êi d©n ë Trµ Vinh ®ang trªn ®−êng tiÕn tíi tù kÐo m×nh ra khái sù phô thuéc hoµn toµn vµo cuéc sèng n«ng nghiÖp tËp trung vèn chØ ë møc ®ñ sèng. Tuy vËy, vÉn cã mét nhãm ng−êi (cã lÏ lµ 20% d−íi cïng cña mçi huyÖn) lµ nh÷ng ng−êi "nghÌo bÊt biÕn", kÑt l¹i trong mét t×nh tr¹ng nghÌo mµ khã cã thÓ ®¶o ng−îc ®−îc. NhiÒu ng−êi trong sè "nghÌo bÊt biÕn" lµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã ruéng vµ thùc tÕ lµ tiÒn c«ng thu ®−îc tõ b¸n søc lao ®éng (ho¹t ®«ng t¹o thu nhËp hiÖn cã kh¶ dÜ duy nhÊt) qu¸ thÊp nªn khã cã thÓ tÝch luü ®ñ ®Ó mua tµi s¶n nh− ruéng ®Êt ch¼ng h¹n. KÕt hîp víi vÊn ®Ò ®ã, hÇu hÕt nh÷ng ng−êi nµy ®Òu nî çc ch−¬ng tr×nh cho vay cña nhµ n−íc vµ/hoÆc chñ nî t− nh©n. NÕu hä kh«ng tr¶ ®−îc nî cña nhµ n−íc, hä sÏ kh«ng cã quyÒn vay tiÕp, cßn nÕu hä kh«ng tr¶ nî ®−îc cho çc chñ nî t− nh©n th× hä vÉn ph¶i tr¶ tiÒn l∙i -- mét sè gia ®×nh ®∙ tr¶ sè l∙i tÝch tô cßn nhiÒu h¬n nhiÒu so víi sè tiÒn vèn hä vay ban ®Çu. Nh÷ng ng−êi "nghÌo bÊt biÕn" kh«ng tá ra lµ ®∙ cã nh÷ng c¶i thiÖn trong møc ®é gi¸o dôc, søc khoÎ hay thu nhËp. Ng−îc l¹i, do thiÕu m¹ng l−íi an toµn bÒn v÷ng céng víi tiÒn thu nhËp kh«ng ®ñ cho tÝch luü tiÕt kiÖm hoÆc tµi s¶n (thËm chÝ trong nhiÒu tr−êng hîp kh«ng ®ñ ®Ó ®ãng häc phÝ) ¸m chØ r»ng tÇng líp d©n míi nµy sÏ cã Ýt c¬ héi vµ lùa chän h¬n trong t−¬ng lai. Cã thÓ thÊy chªnh lÖch vÒ kinh tÕ x∙ héi t¨ng lªn ë kh¾p hai huyÖn khi mµ thÞ tr−êng tµi s¶n trë nªn linh ho¹t h¬n vµ khi nh÷ng n«ng d©n thµnh ®¹t b¾t ®Çu thu lîi tõ kinh tÕ qui m« vµ ®a d¹ng. Sù chªnh lÖch nµy liªn quan chÆt chÏ (dï kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt) tíi t×nh tr¹ng kh«ng ruéng ®Êt vµ tÝch tô ruéng ®Êt. NhiÒu n«ng d©n cè g¾ng thö nh÷ng ho¹t ®éng sinh lîi nhiÒu h¬n (nh−ng

28 PhÇn nµy ®−îc dùa trªn hîp t¸c hiÖn nay cña OXFAM Anh víi ngµnh Gi¸o dôc vµ §µo t¹o còng nh− çc tr−êng. §Ó cã th«ng tin chi tiÕt vÒ tû lÖ ®Õn tr−êng, xem Nachuk vµ Fancy, §−êng tíi tr−êng ë Duyªn H¶i, OXFAM Anh, Hµ Néi, 1997.

59

th−êng mang tÝnh rñi ro h¬n). Nh÷ng ng−êi cã kü n¨ng, vèn vµ sù may m¾n cã thÓ t¹o ®−îc thÆng d− ®¸ng kÓ vµ sau ®ã cã thÓ mua nhiÒu ruéng ®Êt h¬n, ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt, t¹o dùng tµi s¶n ®Ó chèng l¹i nh÷ng có sèc kinh tÕ, vµ thuª nh©n c«ng vÒ lµm gióp. Tuy thÕ, ®èi víi nh÷ng ng−êi thÊt b¹i th× kh«ng cã c¬ héi thø hai. Hä ph¶i chÞu g¸nh nÆng nî nÇn vµ ph−¬ng s¸ch cuèi cïng lµ b¸n ®Êt ®Ó tr¶ nî. Vµo thêi ®iÓm nµy, hä cã nguy c¬ trë thµnh "nghÌo bÊt biÕn". Çc dÞch vô hiÖn nay cña nhµ n−íc tËp trung vµo viÖc cung cÊp çc kho¶n vay nhá (nh−ng còng cã c¶ çc lo¹i h×nh trî gióp kh¸c) cho ng−êi nghÌo tá ra cã t¸c dông h¹n chÕ; nhiÒu ng−êi ®−îc vay "vßng mét" cña CTX§GN ®Çu thËp kû 90 ®∙ kh«ng tr¶ ®−îc nî v× hä thiÕu kü n¨ng, kh«ng may m¾n vµ (trong mét sè tr−êng hîp) kh«ng coi viÖc tr¶ nî lµ nghiªm tóc. KÕt qu¶ lµ çn bé ®Þa ph−¬ng Ýt s½n sµng cho nh÷ng gia ®×nh vµ ç nh©n ®ã vay l¹i, sî r»ng nh÷ng ng−êi ®∙ kh«ng tr¶ nî tr−íc ®ã sÏ cã thÓ lÆp l¹i ®iÒu Êy. ViÖc cÊp mét kho¶n vay kh¸c cho mét gia ®×nh "nghÌo bÊt biÕn" cã thÓ sÏ thÊt b¹i nÕu nh− nã ®−îc thùc hiÖn ®¬n lÎ. Ng−êi nghÌo bÊt biÕn trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp ®Òu kh«ng cã ®Êt, kh«ng cã lao ®éng lµnh nghÒ (tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp + søc khoÎ kÐm) hoÆc kh«ng cã tiÒn phô trî ®Ó gióp cho ®Çu t− thµnh c«ng vµ kÐo hä ra khái c¶nh nghÌo. Thùc tÕ rÊt Ýt ng−êi kh«ng cã ®Êt ®∙ cã kh¶ n¨ng mua ®Êt hay tÝch luü tµi s¶n lµ mét b»ng chøng hïng hån ñng hé luËn thuyÕt nµy. Ng−êi ta nãi r»ng ®Ó ®Õn ®−îc víi nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt lµ tèn kÐm nhÊt, vµ cã thÓ vµo thêi ®iÓm nµy çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ë Trµ Vinh kh«ng cã nguån lùc ®Ó lµm nh− vËy. Nh÷ng nghiªn cøu viªn x¸c ®Þnh r»ng çn bé ®Þa ph−¬ng c¶m thÊy hä kh«ng thÓ gióp ®−îc mäi ng−êi do hä kh«ng cã tiÒn , kh«ng cã thêi gian, ng©n quü hoÆc ®éng c¬ ®Ó gióp toµn d©n nªn hä gióp nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng ®−îc lîi tõ trî gióp ®ã nhÊt. Bëi nh÷ng ng−êi cùc nghÌo ( nh÷ng ng−êi ë xa, v¨n ho¸ thÊp hay ng−êi Kh¬-me) l¹i lµ nh÷ng ng−êi khã gióp ®ì nhÊt, nªn nh×n chung ng−êi cùc nghÌo ®−îc h−ëng Ýt çc dÞch vô nhµ n−íc h¬n so víi ng−êi giµu. Nh÷ng ng−êi giµu quen biÕt çn bé ®Þa ph−¬ng, biÕt ®−îc çc dÞch vô s½n cã vµ biÕt sö dông hiÖu qu¶ nhÊt çc dÞch vô nµy (gi¸o dôc, tÝn dông, y tÕ). NhiÒu çn bé còng cho biÕt nhiÖm vô cña hä lµ gióp nh©n d©n ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng ng−êi l∙nh ®¹o rÊt mong muèn hä sÏ hoµn thµnh vµ lµm theo çc kÕ ho¹ch ë ®Þa ph−¬ng. Tuy nhiªn, çn bé ®Þa ph−¬ng ®−îc tr¶ l−¬ng thÊp vµ cã Ýt ®éng viªn vÒ vËt chÊt ®Ó hä lµm viÖc tÝch cùc h¬n. Çc ý kiÕn ph¶n håi cña nh©n d©n tíi çn bé (vµ ng−îc l¹i) còng kÐm, nghÜa lµ çn bé kh«ng ph¶i lóc nµo còng biÕt c«ng viÖc cña m×nh ®−îc nh©n d©n nh×n nhËn ra sao, Hä còng kh«ng nhËn ®−îc nh÷ng ®Ò xuÊt liªn quan tíi viÖc c¶i thiÖn chÊt l−îng vµ tÇm víi cña çc dÞch vô m×nh ®ang cung cÊp. NhiÒu çn bé ®Þa ph−¬ng ph¶i lµm thªm n«ng nghiÖp v× thu nhËp cña hä qu¸ thÊp, tíi møc kh«ng chØ dùa vµo ®ång l−¬ng cña nhµ n−íc. Hä ph¶i lµm nhiÒu ho¹t ®éng ®Ó t¨ng thu nhËp hµng th¸ng ho¹t ®éng gåm cã lµm ruéng, lµm nghÒ phô hay kiÕm thªm tiÒn tuú theo tÝnh chÊt c«ng viÖc (thÝ dô b¸n h¹t gièng, ph©n bãn, hay d¹y thªm ch¼ng h¹n). Kh«ng cã mét hÖ thèng khen th−ëng ®Ó khuyÕn khÝch hä lµm viÖc tÝch cùc h¬n vµ ®¹t ®−îc môc tiªu nhµ n−íc ®Ò ra. Cã sù kh¸c nhau lín gi÷a c«ng luËn vÒ "viÖc c«ng" vµ t− luËn "sèng thÕ nµo ®©y víi møc l−¬ng Êy?" Tuy nhiªn, ®©y kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò tiÒn l−¬ng. ViÖc ®Ò b¹t còng dùa trªn nhiÒu tiªu chÝ, nh−ng l¹i kh«ng cã thi tuyÓn çn bé trong çc c¬ quan nhµ n−íc, vµ còng kh«ng cã nh÷ng tiªu chÝ ®Ò b¹t râ rµng. Trong khi ®ã, d−êng nh− kh«ng cã mét chÝnh s¸ch nhÊt ®Þnh xö ph¹t nh÷ng çn bé kh«ng hoµn

60

thµnh môc tiªu ®Æt ra cho hä. KÕt qu¶ tá ra lÉn lén: çn bé cã Ýt ®éng c¬ ®Ó lµm viÖc tÝch cùc h¬n, nh−ng ®ång thêi còng Ýt cã ý thøc r»ng hä sÏ bÞ thay thÕ nÕu kh«ng hoµn thµnh môc tiªu ®Ò ra. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé çc ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo c¬ b¶n thuéc vÒ Uû ban Nh©n d©n tØnh, vµ UBND tØnh chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp víi V¨n phßng ChÝnh phñ. Nãi çch kh¸c, tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ cña çc c«ng t¸c nµy lµ rÊt m¬ hå nªn mçi çn bé cã thÓ kh«ng thÊy lµ hä cã liªn quan ç nh©n hay cã tr¸ch nhiÖm ph¶i ®ãng gãp vµo çc kÕt qu¶ ®ã. NhiÒu çn bé ph¸t biÓu "chóng t«i lµm ®∙ lµm hÕt søc m×nh víi nh÷ng nguån ng©n s¸ch cã h¹n", nh−ng Ýt ng−êi nhËn thøc râ vÒ tr¸ch nhiÖm ç nh©n cña m×nh vÒ nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ . 8.2. §iÒu kh«ng ®−îc ®Ò cËp ®Õn Dùa trªn sù liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ xo¸ nghÌo, râ rµng lµ rÊt Ýt ng−êi nh¾c tíi viÖc lµm phi n«ng nghiÖp trong çc nhµ m¸y nh− mét h×nh thøc t¹o thu nhËp cã hiÖu qu¶. ViÖt Nam ch−a tr¶i qua cuéc bïng næ vÒ viÖc lµm phi n«ng nghiÖp nh− nhiÒu quèc gia §«ng Nam ¸ kh¸c trong 30 n¨m qua. KÕt qu¶ lµ ®a sè ng−êi d©n ë Trµ Vinh cã ba lùa chän kh¶ dÜ lµ lµm n«ng nghiÖp, kinh doanh hé gia ®×nh vµ lµm m−ín. LÜnh vùc dÞch vô vµ s¶n xuÊt nhá ch−a xuÊt hiÖn (ngo¹i trõ mét sè thµnh phè lín). Tuy nhiªn, víi nh÷ng xu h−íng ®∙ v¹ch ra ë trªn, mét ph−¬ng ph¸p râ rµng nhÊt ®Ó tr¸nh viÖc mÊt quyÒn së h÷u cña mét bé phËn thiÓu sè ®¸ng kÓ nh©n d©n lµ ph¸t triÓn réng r∙i çc lÜnh vùc thu hót nhiÒu lao ®éng. Trµ Vinh nªn ®−îc ®Æt vµo vÞ trÝ thuËn lîi cho lo¹i h×nh t¨ng tr−ëng nµy bëi mét sè lý do:

• Trµ Vinh n»m ë miÒn Nam ViÖt Nam, n¬i mµ çc doanh nghiÖp t− nh©n nhá ®ang ph¸t triÓn

nhanh nhÊt. • Trµ Vinh cã giao th«ng ®−êng s«ng tèt (®Ó vËn chuyÓn hµng ho¸ ®∙ s¶n xuÊt). • Uû ban Nh©n d©n tØnh Trµ Vinh cã cam kÕt m¹nh mÏ thu hót ®Çu t− (dï ®©y sÏ lµ mét nhiÖm

vô míi mÎ ®Çy th¸ch thøc víi hä ®Ó cã thÓ x©y dùng lÜnh vùc phi n«ng nghiÖp, t− nh©n thµnh mét lùc l−îng kinh tÕ quan träng).

• Tû lÖ ng−êi thÊt nghiÖp hoÆc ng−êi kh«ng cã ®ñ viÖc lµm ë Trµ Vinh cao. Tuy thÕ viÖc ph¸t triÓn çc lÜnh vùc thu hót nhiÒu lao ®éng ch−a thÊy xuÊt hiÖn, vµ còng kh«ng râ chÝnh x¸c t¹i sao l¹i nh− vËy. Cuèi cïng, Ýt ng−êi ®Ò cËp ®Õn çc kh¶ n¨ng: a) sö dông çc nguån lùc s½n cã hiÖu qu¶ h¬n, hay b) t¹o ra t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh chãng, viÖc nµy sÏ t¨ng viÖc lµm, ng©n s¸ch tõ thuÕ vµ dÞch vô. Chóng t«i thÊy cßn kh¶ n¨ng ®Ó cã thÓ thùc hiÖn c«ng viÖc t−¬ng tù hiÖu qu¶ h¬n so víi hiÖn t¹i. N©ng cao viÖc qu¶n lý çc nguån lùc, hîp t¸c vµ lËp kÕ ho¹ch cã thÓ ®em l¹i nhiÒu dÞch vô hiÖu qu¶ h¬n cho nh©n d©n còng nh− nhiÒu lîi Ých h¬n cho nh÷ng çn bé ®Þa ph−¬ng (nh÷ng ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn çc dÞch vô nµy). H¬n n÷a, viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ th−êng xuyªn sÏ ®¶m b¶o cã ph¶n håi th−êng xuyªn h¬n tíi c¶ nh÷ng ng−êi ra quyÕt ®Þnh còng nh− nh÷ng ng−êi thùc hiÖn. C¶i çch c¬ quan nhµ n−íc tuy kh«ng ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong PPA, nh−ng hÇu nh− ch¾c ch¾c sÏ thu ®−îc nhiÒu Ých lîi ®¸ng kÓ th«ng qua: a) c¶i tiÕn thñ tôc tuyÓn çn bé; b) Ýt çn bé h¬n nh−ng chÊt l−îng cao h¬n; c) th−ëng ph¹t râ rµng ®èi víi çn bé; d) yªu cÇu râ rµng vÒ kÕt qu¶ lµm viÖc; vµ e) c¬ chÕ ph¶n håi râ rµng h¬n. T¹o ra t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ gióp gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò ®∙ ®−îc nªu trong b¸o ço nµy. NhiÒu

61

viÖc lµm vµ thu nhËp tõ thuÕ nhiÒu h¬n sÏ cho nhiÒu c¬ héi t¹o thu nhËp h¬n vµ nhiÒu thu tõ thuÕ h¬n n÷a. §Õn nay ch−a cã nhiÒu viÖc lµm phi n«ng nghiÖp ë Trµ Vinh, vµ mÆc dï nhiÒu ng−êi muèn ®−îc chøng kiÕn ®iÒu ®ã, rÊt Ýt ng−êi tin r»ng viÖc nµy sÏ ®−îc thùc hiÖn sím. Tuy nhiªn, dùa trªn kh¶ n¨ng sè l−îng c¸c doanh nghiÖp nhá vµ cÊp hé gia ®×nh ë thµnh phè Hå ChÝ Minh (vµ mét sè tØnh tiªu biÓu ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long) t¨ng lªn nhanh chãng, kh¶ n¨ng nµy cÇn ®−îc quan t©m nghiªm tóc. L∙nh ®¹o tØnh cÇn hiÓu râ h¬n vÒ viÖc lµm thÕ nµo ®Ó t¹o ra mét m«i tr−êng thuËn lîi cho c¶ c«ng t¸c xo¸ nghÌo tr−íc m¾t vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ l©u dµi.

62

phô lôc phô lôc 1. B¶n ®å c¸c ®Þa bµn nghiªn cøu

63

Phô lôc 2. M« t¶ çc x∙ vµ Êp tiÕn hµnh nghiªn cøu29 HuyÖn Ch©u Thµnh X· Thanh Mü Thµnh lËp n¨m 1998, x∙ Thanh Mü, ®−îc ghi nhËn lµ x∙ giµu nhÊt ë huyÖn Ch©u Thµnh, n»m çch thÞ x∙ Trµ Vinh kho¶ng 15 km vÒ phÝa nam. X∙ cã diÖn tÝch 1.989,14 hÐcta. Trong tæng sè 1.467 hé gia ®×nh th× 1.453 hé lµ ng−êi Kinh. Cßn l¹i 14 hé Kh¬-me n»m ë kh¾p 7 Êp cña x∙. Thèng kª d©n sè cña x· Thanh Mü D©n téc Nam N÷ Tæng sè Sè hé Kinh 3.744 4.199 7.943 1.453 Kh¬-me 47 37 84 14 Tæng sè 3.791 4.236 8.027 1.467

Trong sè 183 hé nghÌo ë Thanh Mü, 111 hé kh«ng cã ruéng vµ b¸n søc lao ®éng, ch¨n nu«i (vÞt vµ lîn) vµ nu«i ç. Hai m−¬i hé kh«ng cã ruéng kh¸c ®−îc xÕp vµo hµng kh¸ gi¶ do hä cã thu nhËp æn ®Þnh tõ chÕ biÕn vµ b¸n mú sîi, tham gia lµm méc vµ b¸nh ®a nem. ë çc vïng giµu h¬n, ng−êi ta trång rau vµ c©y ¨n tr¸i nh− hång xiªm, nh∙n vµ míi ®©y lµ dõa ®Ó b¸n cho chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu sang Th¸i Lan.30 Thu nhËp tõ lao ®éng ®i xa bæ trî thªm vµo n«ng nghiÖp. §iÒu nµy th−êng x¶y ra ë thêi ®iÓm n«ng nhµn vµo th¸ng Hai vµ th¸ng Ba. Çc ®Ých di c− bao gåm tØnh §ång Th¸p vµ çc c¶ng ë Vòng Tµu vµ Cµ Mau. GÇn h¬n th× nam giíi th−êng ra Long H¶i thuª thuyÒn ®¸nh ç. Mét sè ng−êi ®∙ ®i mua ®Êt rÎ tiÒn ë vïng kinh tÕ míi ë tØnh §ång Th¸p, sè kh¸c ®i trång cµ phª. Nh÷ng ng−êi mua ®Êt míi th−êng vÉn gi÷ ruéng cña m×nh ë x∙. §«i khi nh÷ng ng−êi di c− cÇm cè ®Êt ®ai cña m×nh tr−íc khi ®i vµ lÊy l¹i khi hä trë vÒ. Trong khi kh«ng cã thèng kª tin cËy nµo vÒ di c− lao ®éng, th× −íc tÝnh cã kho¶ng 120 - 130 ng−êi rêi x∙ mét vµi th¸ng trong n¨m. Tuy nhiªn vµo thêi ®iÓm cña nghiªn cøu nµy, cã kho¶ng 221 ng−êi v¾ng nhµ. Kh«ng cã lêi gi¶i thÝch nµo cho sù chªnh lÖch vÒ con sè nµy, vµ viÖc di c− th× khã kiÓm so¸t v× rÊt Ýt ng−êi khai b¸o sù di chuyÓn cña m×nh. ë x∙ Thanh Mü, Êp Phó Thä vµ Êp Nhµ Dùa ®−îc lùa chän do theo thø tù lµ nh÷ng ®iÓm nghiªn cøu t−¬ng ®èi giµu vµ t−¬ng ®èi nghÌo. X· Hoµ Lîi N»m çch thÞ x∙ Trµ Vinh 5 km, Hoµ Lîi lµ x∙ nghÌo nhÊt trong huyÖn, vµ theo thèng kª cña x∙ th× nhiÒu ng−êi kh«ng cã ®Êt vµ kho¶ng 50% lµ ng−êi d©n téc Kh¬-me. B¸o ço cña Noij ®−a ra con sè 66,2% lµ ng−êi Kh¬-me vµ tæng sè d©n lµ 8.667 ng−êi.

29. M« t¶ vÒ çc x∙ ®−îc lÊy tõ çc b¸o ço ®Þa bµn cña Duyªn H¶i vµ Ch©u Thµnh. Çc b¸o ço nµy cã nhiÒu t¸c gi¶ nªn cã sù kh¸c nhau gi÷a çch m« t¶ vµ thÓ hiÖn thèng kª cña çc x∙. 30. Noij, Frank. §¸nh gi¸ nghÌo ®ãi cã sù tham gia, d÷ liÖu thø cÊp, Oxfam Anh, Trµ Vinh 4-1999.

64

Thèng kª d©n sè cña x· Hoµ Lîi D©n téc Nam N÷ Tæng sè Sè hé Sè kh«ng cã ®Êt Kinh 1.329 1.548 2.877 590 157 Kh¬me 2.650 3.087 5.737 1.178 293 Tæng sè 3.797 4.635 8.614 1.768 450

Trong x∙ cã 4 Êp cã ng−êi Kinh vµ ng−êi Kh¬-me cßn 4 Êp chñ yÕu lµ ng−êi Kh¬-me.

65

HuyÖn Duyªn H¶i X· Long Toµn Long toµn lµ mét x∙ t−¬ng ®èi giµu ë huyÖn Duyªn H¶i. N»m xung quanh trung t©m ®« thÞ cña trô së huyÖn Duyªn H¶i nªn Long Toµn kh«ng cã trung t©m nµo kh¸c ngoµi huyÖn lþ nµy. Do vÞ trÝ ®ã nªn x∙ cã ®−êng giao th«ng thuËn lîi.

Tæng sè hé ë x∙ Long Toµn lµ 1.591 víi sè d©n lµ 8.774 (trung b×nh mçi hé lµ 4,3 ng−êi) trong ®ã cã 4.444 nam vµ 4.330 n÷.31 §a sè d©n (98%) lµ ng−êi Kinh vµ 2% cßn l¹i lµ ng−êi Kh¬-me.32 Kho¶ng 9% sè hé ®−îc coi lµ "nghÌo" vµ 7% ®−îc coi lµ "rÊt nghÌo". Toµn x∙ cã 4.976 hÐcta ®Êt. Ba lo¹i h×nh sö dông ®Êt chÝnh lµ nu«i trång thuû s¶n/nu«i t«m (3.491 ha), rõng tù nhiªn (751 ha) vµ n«ng nghiÖp (216 ha). Theo «ng Ba Hång, chñ tÞch x∙ th× cã trªn 90% hé gia ®×nh tham gia nu«i t«m.Thu nhËp hµng n¨m theo ®Çu ng−êi n¨m 1998 lµ 300 ®«la Mü. Cã tæng sè 12 Êp trong x∙ Long Toµn. Trong nghiªn cøu nµy, BÕn Chuèi vµ Giång GiÕng ®∙ ®−îc chän do theo thø tù lµ çc Êp giµu vµ nghÌo nhÊt. Nh÷ng th«ng tin chung vÒ d©n sè cña hai ®Þa bµn nghiªn cøu ë x∙ Long Toµn nh− sau:33 Thèng kª d©n sè cña x· Long Toµn

Êp Sè xãm

Sè d©n

Sè hé

Sè hé Kinh

Sè hé Kh¬-me

Sè hé kh«ng cã ®Êt

Sè hé do phô n÷ lµm chñ

DiÖn tÝch ®Êt

BÕn Chuèi (Êp giµu)

5 522 151 148 3 17 6 63,2 ha

Giång GiÕng (Êp nghÌo)

3 448 110 108 2 40 10 Kh«ng râ

X· Long VÜnh Long VÜnh lµ mét trong nh÷ng x∙ nghÌo nhÊt ë Duyªn H¶i. X∙ n»m ë s−ên phÝa t©y cña huyÖn, vµ trung t©m cña x∙ çch trung t©m huyÖn kho¶ng 20 km. X∙ bÞ çch ly víi trung t©m cña huyÖn vÒ mÆt ®Þa lý. Con ®−êng tõ thÞ trÊn Duyªn H¶i tíi x∙ ®−îc ®¾p b»ng ®Êt vµ cã mét ®o¹n ®−êng ®Æc biÖt khã cã thÓ ®i qua trong mïa m−a. Çc s¶n phÈm ®Õn vµ ®i tõ x∙ chñ yÕu ®−îc vËn chuyÓn b»ng thuyÒn do xe vËn t¶i khã cã thÓ ®Õn x∙ ®−îc, nhÊt lµ trong thêi tiÕt xÊu. Tæng sè hé gia ®×nh ë Long VÜnh lµ 2.063 víi sè d©n 10.493 ng−êi (trung b×nh mçi hé lµ 5,1). Cã 4.827 nam vµ 5.666 n÷. X∙ cã sè ng−êi d©n téc Kh¬-me kh¸ lín (20%). Kho¶ng 45% hé gia ®×nh ®−îc coi lµ "nghÌo" vµ 3% ®−îc coi lµ "rÊt nghÌo".

Long VÜnh cã 6.028 hÐcta ®Êt, trong ®ã phÇn lín ®∙ bÞ ngÊm mÆn qu¸ nhiÒu nªn kh«ng phï hîp cho viÖc trång lóa. Ba h×nh thøc sö dông ®Êt chÝnh lµ nu«i trång thuû s¶n/nu«i t«m (1.572 ha), rõng trång/trång cä (1.085 ha) vµ rõng tù nhiªn (1.453 ha).

31. Sè liÖu nµy ®−îc «ng Ba Hång, chñ tÞch x∙ vµ çc l∙nh ®¹o kh¸c cung cÊp trong buæi häp ®Çu tiªn víÝ nhãm. 32. "Kinh" bao gåm c¶ ng−êi gèc Hoa mµ nhiÒu ng−êi trong sè hä ®∙ sèng ë vïng nµy ®−îc vµi thÕ hÖ. Çc sè liÖu ë ®©y kh¸c víi b¸o ço n¨m cña x∙ mµ theo ®ã, cã 92% ng−êi Kinh vµ 8% ng−êi Kh¬-me. 33. Th«ng tin vÒ mçi Êp ®−îc thu thËp tõ çc cuéc pháng vÊn víi l∙nh ®¹o Êp.

66

Cã 195 hé gia ®×nh kh«ng cã ®Êt trong ®ã cã 125 hé ng−êi Kinh vµ 70 hé ng−êi Kh¬-me. X∙ Long VÜnh cã 10 Êp. Trong nghiªn cøu nµy, Kinh §µo vµ Xãm Chïa ®∙ ®−îc chän do theo thø tù lµ c¸c Êp giµu vµ nghÌo nhÊt. Thèng kª d©n sè cña x· Long VÜnh

Êp Sè xãm

Sè d©n Sè hé

Sè hé Kinh

Sè hé Kh¬-me

Sè hé kh«ng cã ®Êt

Sè hé do phô n÷ lµm chñ

DiÖn tÝch ®Êt

Kinh §µo (Êp giµu)

6 Kh«ng râ 305 Kh«ng râ

Kh«ng râ

Kh«ng râ

Kh«ng râ Kh«ng râ

Xãm Chïa (Êp nghÌo)

4 1229 237 79 158 Kh«ng râ

Kh«ng râ 480 ha

nh gi‚ nghÌo cª sø tham gia cæa ng Œi...

Documents