namba 2012 mas 21 - 27, 2013 28 pes niuspepa bilong yumi ...€¦ · namba 2012 mas 21 - 27, 2013...

26
Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis i slek... Polis mekim wok painimaut... Selebretim yia bilong Snek long Basamuk.. . L L a a i i p p s s t t a a i i l l Moa long K600m Takis Kredit Skim mani lus long wok divelopmen Narapela kain Pop Nupela Pop Francis i givim blesing long pipel bihain ol i tokaut olsem em i kamap Pop. Em i wan- pela man i gat daun pasin, husat i save raun lukim na miks wantaim ol pipel na ol turangu long ol setelmen, raun long PMV bas, wasim klos na kuk bilong em yet. Vatiken bai lukim sampela senis long kain stap na lidasip stail we i moa open. Poto: AAP Moa stori long nupela Pop long pes 4 na 5...

Upload: others

Post on 10-Sep-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

INSAIT

P2

P7

P15

Pabliksevis i slek...Polis mekim

wok painimaut...

Selebretimyia bilongSnek longBasamuk...

LLaaiippssttaaiill

Moa longK600m

Takis KreditSkim manilus longwok

divelopmen

Narapela kain PopNupela Pop Francis i givim blesing long pipel bihain ol i tokaut olsem em i kamap Pop. Em i wan-pela man i gat daun pasin, husat i save raun lukim na miks wantaim ol pipel na ol turangu long olsetelmen, raun long PMV bas, wasim klos na kuk bilong em yet. Vatiken bai lukim sampela senislong kain stap na lidasip stail we i moa open. Poto: AAP

Moa stori long nupelaPop long pes 4 na 5...

Page 2: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

P2 Wantok Mas 21 - 27, 2013 nius

BILIP ISTRONGDispela wik, kantri Ajentina ilukim namba wan pikininiman bilong ol i kisim wok naluksave olsem Pop o het-man bilong Katolik Sios longwol. Long Tunde dispelawik, Pop Francis i kisim luk-save na wok olsem nupelahetman bilong Katolik Sios.Ol bilip manmeri long asplesbilong en, long Ajentina, i binlukluk bihainim inoguresen oopisal makim bilong em longol bikpela televisen skrinlong kantri bilong ol. (POTO:AAP IMAGES)

Lukim ol nius bilong enlong pes 4 na 5

Moa long K600m Takis Kredit Skimmani lus long wok divelopmen

Stanley Nondol i raitim

BIKPELA tok pait bin kamapaste long palamen, bihainlong Minista bilong NesenelPlening, Charles Abel, longnamba wan taim, i autimripot bilong Takis KreditSkim o TCS na tok kliaolsem moa long K600 miliani lus pinis long ol bikpelakampani long wok divelop-men insait long 22 yia.Planti memba i tok strong

na autim belwari olsem olbikpela kampani bilong main-ing na petrolium, na longagrikalsa na turisim, i noyusim gut mani, na tu, ol i nosave mekim gutpela wok longtakis mani bilong gavman, weol kampani yet i save lukautimlong stretim rot, bris, skul,haus sik na long bildim ol gav-man sevis long eria we ol imekim bisnis.Takis Kredit Skim i bin stat

long 1992 bihain long gavmani kamapim loa aninit longInkam Takis Ekt, long ol kam-pani i ken yusim 0.75% bilongkampani takis long kirapimwok divelopmen long ol eria

we risos i stap, na ol mekimbisnis. Tasol nogat wanpelaripot i bin kamaut long tok klialong pablik long hamas maniol dispela kampani i yusim nawanem wok ol i bin mekim,inap long aste.Minista Abel i tokaut long

dispela aste, na opim ai bilongol memba.Minista bilong Fainens,

James Marape, i tok plen bi-long wanwan distrik naprovins i mas bihainim plen bi-long TCS, long ol i ken kisimmani halivim long TCS, longkirapim wok divelopmen.Tasol plenti memba i tok ol

kampani i no save tok klia longdistrik o provinsal gavman bi-long ol risos hap, na savemekim wok long laik bilong olyet, na ol pipel save ting dis-pela em mani bilong kampani imekim wok na i no bilong gav-man.Long ripot bilong em, Min-

ista Abel i soim olsem namellong yia 1992 na 2012, olbikpela kampani go pas longwok mining na agrikalsa, iyusim K643.8 millian longkamapim 423 projek long 12-

pela provins insait long kantri.Tasol plenti menba i no bin

wanbel long hau ol kampanisave yusim takis mani long ki-rapim divelopmen, na tokstrong tru long bikpela senismas kamap long polisi bilongTakis Kredit Skim long mas igat luksave bilong gavmanlong dispela ol mani bilongtakis.Minisat bilong Pablik En-

taprais, Ben Micah, na Ministabilong Agrikalsa, Tommy Tom-scoll, i tok strong long gavmani mas rausim Takis Kredit Skimna larim mani mas kam stretlong gavman baset.Minista Tomscoll i tok taim

gavman i rausim Takis KreditSkim, bai kantri i lukim reveniuo winmani tru bilong gavmanbai go antap moa na mani baigo stret long pipel.Minista Abel i tok ol bikpela

kampani husat i yusim dispelatakis mani long mekim wok di-velopmen em Pogera JoinVensa o PJV, Nu Briten PamOil o NBPOL, Oilsearch, OkTedi Mining, Ramu Agri Indas-tri Limited, Hargy Oil PalmLimited, na Lihir Gold.

PM i no amamas long BHPStanley Nondol i raitim

PRAIM Minista PeterO’Neill, i tokaut olsem gav-man bilong em bai no inapsainim lis agrimen wan-taim BHP, kampani husat imekim wok maining longOK Tedi, long kamap trastibilong PNG SastenabolDivelopmen Progrem, taimlis bilong ol i pinis.Praim Minista O’Neill i

mekim dispela toktok bi-hain long NCD Gavana,Powes Parkop i skim emlong dispela liklik gel long

Westen Provins husat i dailong sik kensa long Cairnshaus sik long las wik taimPNGSDP bilong Ok TediMaining, i gat K1.2 bilenstap long akaun.Mista O’Neill i tok BHP

em trasti bilong PNGSDP,na taim ol i no lukluk longgivim mani halivim longsevim laip bilong wanpelaolsem dispela liklik gel bi-long Westen provins, em isoim olsem ol i no yusimmani long stretpela rot.Em i tok strong olsem

BHP bai nonap kamap

moa trasti o wasman bi-long lukautim mani bilongPNGSDP.Em i tok gavman bai

nonap sainim lis agrimentaim lis bilong ol i pinis. Em i tok moa olsem

bikpela milian kina mani-mak, em ol i save peimlong ol konsalten bilong ol,na wok i no save kamap.Em i tok PNG gavman baimakim ol bod na wokmanbilong PNGSDP, na gav-man bai menesim na baimekim ol gutpela disisenlong halivim ol pipel.

Ol eks-ami mas wokbung long stretim klem mani bilong olStanley Nondol i raitim

MINISTA bilong Difens, Dokta FabianPok, i tok ol eks-sevisman o bipo amihusat i wok long pait hat long kisim pinispe bilong ol i mas wokbung gut wantaimol mausman long mekim isi long dipatmenbilong em long lukluk long hevi bilong ol.Ol eks-ami i wok long pait hat wantaim

gavman, planti yia pinis, na lukim sam-pela bilong ol i dai pinis, taim ol i wetimyet dispela pinis pe bilong ol.Minista Pok i tok nau yet, i nogat tok klia

long wanem taim stret, bai ol i kisim mani,bilong awnem, ol i gat planti grup, na

planti konsalten, na tu, planti loya, we oltok ol i makim ol eks-sevisman.Na tu, ol dispela lain i gat planti nem lis

bilong ol eks-sevisman na em i paul wan-taim sampela husat i kisim mani pinis, nasampela no inap kisim na sampela baikisim long en.Minista i tok dispela i mekim hat tru long

luksave long husat tru em trupela man imakim ol eks-sevisman.Em i tok ol bikman long dipatmen bilong

difens nau i lukluk long dispela hevi nasingaut long ol eks-ami long mas makimgut ol mausman na bai mekim isi longwok bilong em.

Page 3: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Mas 21 - 27 , 2013 Wantok P3niusSingsing Gutbai:Ol skul pikinini longPanguna, Bogenvil isingsing kwaia long toktenkyu na gutbai longIan Kemish, HaiKomisina bilong Aus-tralia long PNG nau ipinis na go bek pinis.Poto: Lydia Kaia wan-taim Strongim PipelProjek.

Skulkwaia..

Stanley Nondol i raitim

DIFENS dipatmen long Aus-tralia Hai Komisin long PotMosbi tok Australia gavman isapotim gut wok bilongPNGDF long bikpela mani,na i tok klia moa olsem tu-pela helikopta we Australiagavman i haiarim bilongPNGDF, em ol ami bilongPNG yet i ronim na yusim istap.Kenol Dick Parker, bilong

Australia Hai Komisin, imekim dispela tok klia bihainlong ol sinia pablik seven bi-long PNG Difens Dipatmen itok long nius olsem Australiai trikim PNG ami long tupelahelikopta, we Australia i binhaiarim long taim bilong ilek-sen, em ol yet i yusim, na ibin singaut long gavmanlong rausim i go aut longkantri.Ol dispela sinia pablik

seven i bin tokim WantokNiuspepa, las wik, olsem dis-pela tupela helikopta, weAustralia Ami i bin kisim ikam long PNG long mekimwok long taim bilong ileksen,em ol Australia ami i yusim,na dispela em i asua aninitlong loa na laikim PNG gav-man i rausim ol.Tasol Kenol Paka i tok dis-

pela tupela helikopta, em bi-long Hevilift kampani, naAustralia i haiarim bilongPNGDF i yusim long mekimileksen wok, na tu, longtrenim ol yangpela amipailot.

Kenol Parker i tok i gatagrimen namel long Aus-tralia, PNGDF, na Hevilift natupela helikopta nau i mekimwok long halivim PNG amilong putim was long boda naol arapela wok. Dispela agri-men bai pinis long 2014.Kenol Parker i tok moa

olsem PNG ami i nogatyangpela long kisim trening,tasol em i tok ol i statim pinistrening progrem long Aus-tralia, long trenim ol PNGami pailot.Em i tok Australia gavman

i save givim sapot inap longmanimak K50 milian longwanwan yia long Difens Ko-poresen Progrem, na dispelaem bikpela mani, na i winimmanimak we Australia i savegivim long ol arapela PasifikAilan kantri.Long wankain taim, Sif ov

Staf bilong PNGDF, KeptenTom Urr, tu i tok klia olsemAustralia gavman i halivimgut wok bilong PNG amiwantaim tupela helikoptalong taim bilong nesenel ilek-sen, na nau, ol PNG ami iyusim tupela helikopta i stap.Kepten Urr i tok ol sinia

pablik seven bilong dipat-men i tok strong tru olsemAustralia gavman i trikimPNG long i noken gat gut-pela plen bilong ami longstrongim sekyuriti bilongkantri, em i no tru.

TRANSPARENSI Intane-senel PNG (TIPNG) laikimbai gavman i mas hariapna stretim ol asua longPablik Fainens (Menes-men) Ekt bai planti biliankina i noken go long hanbilong ol giaman kampanina bisnis.TIPNG i mekim dispela

singaut long sapotim toktokbilong Siaman bilong TasFos Sweep, Sam Koim,olsem planti milian kina iwok long go aut olgeta yialong ol divelopmen projek,tasol i nogat wanpela han-mak bilong ol dispela projeki kirap.TIPNG i singaut long gav-

man long karimaut wanpelabikpela wok glasim long olloa bilong skelim pablikmani, na pasim ol rot we olstilman i wok yusim bilongkisim mani long en.Ol i tok Advokasi na Ligel

Advais Senta bilong TIPNG

i klia long sampela ol kom-plen pinis we i gat wok ikamap we i no bihainimPablik Fainens MenesmenEkt, long sait bilong givim olkontrak.TIPNG i tok sapotim Tas

Fos Sweep, olsem Sentralna Provinsal Saplai na Ten-das Bod i mas strongim wokbilong ol moa long inapimolgeta askim bilong loa, pas-taim long ol i givim aut olkontrak.“Ol lain i gat hait tingting

na ol bisnis i bisnis i nokenmekim samting nating; ko-rapsen long rot bilong givimwok i save bagarapim ol bis-nis, i save rausim strong nagutnem bilong ol gavmanopis, na i save pasim wokdivelopmen long go het.TIPNG i laik lukim olsem olstilman i mas kisim mekim-save long ol asua bilong ol,”TIPNG i tok.

Gavman mas stretim kwik Pablik Fainens Ekt - TIPNG

Australia i tok em i sapotim gut wok bilong PNGDF

Page 4: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

niusP4 Wantok Mas 21 - 27, 2013

Wantaim ol ADSL o telepon lain, o Waiales(WiMAX) wantaim ol Telikom Skul Pekes plen:PostPaid Pekes

Fri Daunlod

Rental olgeta mun

Ekses Sas long wan MB

lLuksave bai go pas long ol skul i nogat intanetkoneksen yet.

lFRI Instolesen

lKaramapim olgeta bikpela siti na ples Telikom istap long en

Ol askim: Salim Email [email protected] o ringim telepon namba3025500 o 3025554

Winim raun i go lukim Manchester United

Kamap wanpela long tripela laki wina long winimbalus tiket i go long lukim Manchester United ibungim A-League All Stars bilong Australia longANZ Stedium long Sidni long mun Julai.

Prais em:

l Wanpela Gem Pas

l Wanpela riten balus tiket

l 2-pela nait rum slip

l Travel Alawens

We bilong Winim

Spendim K200 o moa long wanem ol Telikom Pro-dak long wanem ol Telikom Stoa, raitim nem naadres bilong yu long baksait bilong risit, dropimlong wanpela bokis long wanem ol Telikom Stoa,na go insait long droa bilong win.

19t/MB

Amamas wantaim Prepaid 19 toea of-pik ret long7 kilok moning i go 7 kilok nait, na i nogat hevilong en.

Fri 300MB Daunlod

Baim wanpela intanet dongel wantaim FRI 300megabait daunlod.

Long save moa, ringim 24/7 Kastoma Kealong 3456789.

Konektim skulbilong yu long

intanet

Telinet School1,000MBTelinet School2,000MBTelinet School3,000MBTelinet School4,000MB

1GB2GB3GB4GB

K50K80K113K150

0.110.110.110.11

Katolik Sios gat nupela hetman, Pop FrancisStori i kam long Zenit Nius

Ejensi, Vatiken.

MOA long 1.2 bilian Katolik bilipmanmeri long wol i gat nupelahetman bilong ol long givim stialong sios.Long 3 kilok moning las wik

Trinde, ol 115 kadinel bilong Kato-lik Sios long wol i bin votim AsbisopJorge Mario Bergoglio, i gat 76 kris-mas em asbisop bilong BuernosAires long kantri Argentina, olsemPop long kisim ples bilong PopBenedict 16 husat tripela wik i gopinis i risain long wok bikos em iwok long go lapun. Nupela Pop i kisim nem, Pop

Francis, na kamap namba 267 het-man bilong Katolik Sios long wol bi-hainim namba wan het bilong sioshusat Jisas yet i bin makim moalong 2000 krismas i go pinis, emSantu Peter.Nem Francis i bihainim Santu

Francis bilong Asisisi em was santubilong ol turangu lain na tu, petronsantu o was santu bilong Rom.Long histori bilong makim nupela

Pop, dispela em i sotpela taim weol Kadinel i makim nupela Pop longwan na hap de. Long Tunde apinun (las wik), ol

115 Kadinel husat i bin stap long“conclave) o bung we ol i pasimdua i stap na i no inap toktok longol arapela man, i bin holim nambawan vot, tasol blekpela smuk ikamap long ruf bilong Sistine Sapelna tokim wol olsem vot i no makimyet wanpela man olsem Pop. Planti tausen Katolik manmeri i

pre na wet ausait long Sen Peter’s

Basilika long kisim nius bilong nu-pela hetman bilong ol, na tripelataim blekpela smok i kamap napipel i wok long tingting olsem baikisim sampela de pastaim na ol baisave long nupela Pop bikos 4-pelavot pinis i no kamapim waitpelasmok. Tasol nogat. Long 3.00 bikmoning bihain long

4-pela vot, waitpela smok i kamautlong simni bilong Sistine Sapel napablik na ol bilip manmeri husat iwet i stap ausait long Sen Peter’sBasilika i autim bikpela amamasnogut tru na singaut paitim han,sampela i krai, sampela i wokimpre long tok tenkyu long Bikman

long givim ol nupela sios lida bilongol.Kadinel Jean-Louis Tauran i bin

tokaut long wol olsem “habemusPapam” o i gat nupela Pop husat ikisim nem Francis. Bihain nupela Pop, em pastaim

Kadinel bilong Argentina, i wok-abaut i kam na ol planti tausen Ka-tolik pipel i wet ausait na tu, lukluklong TV i stap i givim bikpela sin-gaut bilong amamas na krai wan-taim.Olsem loa bilong makim Pop

long Katolik Sios, i mas gat tu tetsmejoriti o 77 vot long man i winlong kamap Pop, na nupela Pop

Francis i bin kisim dispela vot maklong wan na hap de tasol, em sot-pela taim long makim wanpela Poplong histori bilong Katolik Sios.Long wankain taim, Pop Francis

i mekim histori taim em i kamapnamba wan Pop i kam long olAmerika na ausait long Yurop naItali we long moa long 2,000 kris-mas, ol Pop i kam long en. Em i mekim histori tu olsem

namba wan memba long kongrike-sen bilong ol Jesuit pater, ol “in-telijentsia” o save i kilim ol lain longKatolik Sios long kamap Pop. Em i makim ol kantri long Saut

Amerika we i gat 40 pesen Katolikpopulesen long wol.

Nupela Pop, Pop Francis i bungim ol manmeri long Rome..

Husat tru em nupela pop- Pop Francis? “Em i wanpela man i gat daunpasin, husat i save raun lukim namiks wantaim ol pipel na ol tu-rangu, raun long PMV bas,wasim klos na kuk bilong emyet.”

Nem: Jorge Mario Begoglio, iwanpela long 5-pela pikinini bilongtripela brata na tupela susa. Papabilong Itali tasol go stap na maritlong wanpela asples meri Ar-gentina, Saut Amerika.Mama i karim em long Buernos

Aires long Disemba 17, 1936 n aolsem, em i gat 76 krismas.

Skul: Skul na holim digri longkemikel teknisen, tasol em i laikkamap pater na go skul long VillaDevoto seminari long BuernosAires yet na long Mas 11, 1958, emi go long novisiet bilon g ol JesuitKongrikesen na pinisim skul bilongem long Chile. Long 1963, em gobek long Buernos Aires na kisimdigri long filosofi long Sen Josephmeja seminari bilong San Miguel. Namel long 1964 na 1965, em

bin tisa long Literetsa na saikolojilong Immaculata Kolis long SantaFe na long 1966, em bin skulim olwankain sabjek long Yunivesiti bi-long El Salvado long BuernoisAires.Long 1967-1970, em bin skul

tioloji long Sen Joseph meja semi-nari bilon San Miguel we em binkisim digri bilong em.Kamap Pater, Bisop na Asbisop:Kamap Pater: Disemba 13,

1969. Long 1972-1973, em bin Novis

Masta long Villa Varilari long San

Miguel na em bin tisa long tioloji tu.Long Julai 31, 1973 ol bin makimem olsem Provinsel bilongAgentina na em bin holim dispelawok long 6-pela yia.Long 1980 inap long 1986, em

bin Rekta o bosman bilongFilosofikel na Tiolojikel Fakalti longSan Miguel na tu, pasto long Patri-aka San Jose Peris insait longDaiosis bilong San Miguel.Long Mas 1986, em bin go long

Gemani long pinisim doktoret skulbilong em. Bihain long dispela, olsupiria bilong em i bin salim em igo long Yunivesiti bilong El Sal-vador na bihain long en, long Cor-doba we em bin wok olsemspiritual dairekta.Kamap Bisop: Long Me 20, 1992, leit Pop John

Paul 2 i bin makim em olsem titularbisop bilong Auca na oksileri bisopbilong Buernos Aires. Long Jun 3, 1997, ol bin makim

em olsem koadjuta asbisop bilongBuernos Aires na long Februeri 28,1998, em bin kisim ples bilongKadinel Antonio Quattacino.Kamap Asbisop:Long Februeri 2001, leit Pop

John Paul 2 i bin makim emKadinel bilong Argentina.Long Oktoba 2001, em bin

kamap olsem Adjunt Rileta Jenerellong namba 10 Odineri JeneralAsembli bilong Sinod bilong olBisop.Em bin kamap olsem Presiden

bilong Konprens bilong ol Bisoplong Argentina long 6-pela yia, statlong Novemba 8, 2005 inap longNovemba 8, 2011.

Em bin memba bilong Kongrike-sen bilong Divain Wosip na Dis-aipel bilong ol Sakramen, ol Klejina ol Institut bilong Konsekretetlaip na ol Sosaiti bilong ApostolikLaip, Pontifikel Kaunsel bilongFamili na Pontifikal Komisin bilongLatin Amerika.

Long Praivet Laip:Long praivet laip bilong em yet,

nupela Pop Francis em i wanpelaman i gat daunpasin, olsem ol storii kamap long en.“Em i wanpela man i gat daun

pasin, husat i save raun lukim namiks wantaim ol pipel na ol tu-rangu, raun long PMV bas, wasimklos na kuk bilong em yet,” wan-pela man bilong Argentina i tok bi-hain long em i harim nius olsemAsbisop Jorge Mario Bergoglio ikamap Pop. “Nupela Pop i gat nem long

kantri bilong em na Saut Amerikaolsem man i gat daun pasin na isave miks wantaim pipel na moayet, ol turangu.“Em i save raun long ol PMV siti

bas, kukim kaikai bilong en en yet,wasim ol klos bilong em na dua bi-long em i op long olgeta pipel.“Em i save slip long liklik flet na i

no long bikpela haus bilong as-bisop.“Nem Francis we em i makim na

kisim i namba wan taim wanpelaPop i kisim i luksave bilong nauPop long luksave long santu plantii save long en olsem man i gatdaun pasin na poorman bilong olturangu lain.“Nem em i go gut tu wantaim

kongrikesen bilong em- Ol Jesuit o

Sosaiti bilon g Jisas i gat nem longwok bilong ol long edukesen,” olripot i tok.Sergio Rubin, em wanpela rilijes

o sios nius ripota long BuernoisAires na em i raitim buk bilong nu-pela Pop i gat ol dispela toktok longnupela pop:“Olsem leit Pop John Paul 2,

Bergoglio em i “conservative” longsait bilong “doctrine” o loa we i minolsem em i save stap isi long olsamting i sut long dispela eria,tasol long sait bilong ol sosel isu,em i strongim wok na toktok longdispela.“Em i agensim ol “gay” marit o

man i maritim man o meri i maritimmeri n a long ol i kisim ol pikinini nalukautim, ligel abosen na ol kain isuolsem. Taim em i tok agensim oldispela, Presiden bilong Argentinaem Christina Kirchner i tok em itoktok olsem “Inquisition”.“Ol lain i save long en i tok As-

bisop bilong Buernos Aires em iman bilong sem, man bilong toktokisi na i no save bisi long miks wan-taim ol biklain.“Bikpela taim bilong en em i save

raun go lukim ol pipel long ol setel-men.“Taim ol bisop i bung , em i save

sindaun long baksait. Ol i luksavegut long dispela long Rom,” Rubini tok long Rom bipo ol i holim kon-klev long makim nupela Pop laswik. Planti i tok bai gat senis i kamap

long Vatiken wantaim nupela staillong lidasip bilong Pop Francisnau.

Page 5: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P5nius

Wol tok amamas long nupela Pop...TAIM wol i harim nius long nu-pela Pop las wik Trinde, ol siosna wol lida i bin salim ol tok ama-mas bilong ol na tu, bikpelasapot long em long wok bilongem long ol turangu.Presiden Barack Obama i tok

long nupela Pop:”Sempion bilongol turangu na ol lain namel longyumi we i karim mesej o toktok bi-long laik pasin we i givim hop nagutpela tingting long wol long moalong 2,000 krismas- na long wan-pela narapela yumi lukim piksa bi-long God”,“Olsem namba wan Pop long sait

bilong Amerika, makim em i toktoklong strong bilong rijen we i woklong go pas long ol samting ikamap long wol, na wantaim ol mil-ian Hispanik o Latim Amerika pipel,mipela long Yunaitet Stets i serimamamas long dispela de we i Imekim histori,” Presiden Obama itok.Em i tok em i redi long wok wan-

taim Pop Francis long skruim longwol wok bilong gutpela sindaun,sekyuriti na luksave long wanpelanarapela, maski ol i bilong wanemlotu.Yunaitet Nesens:Jenerel Sekreteri bilong UN, BanKi-Moon:Bikpela tok amamas long lewa

bilong em i go long Pop Francus nai tok em i amamas long skruim wokbung i stap namel long UN na HolySee.“Mipela i serim planti gol- long

promotim pis o gutpela sindaun,sosel jastis na humen rait i go longrausim turangu pasin na hangere

pasin- em ol bikpela samting longgutpela wok divelopmen i kenkamap,” Mista KI-Moon i tok.“Mi bilip olsem Santu Papa bsai

skruim ol wok we Pop Benedict 16i bin mekim long promotim toktokwantaim ol narapela sios we ibikpela samting long Alaiens bilognSivilaisesen wok,” Mista Ki-Moon itok.Israel:Long wanpela bung long haus bi-

long em long Jerusalem, Presidenbilong Israel Shimon Perez i welka-mim makim bilong Pop Francis natok nupela pop i makim “devotion ostrongpela preaia pasin, laikimBikpela, gutpela sindaun, santupasin na nupela “continent” o ples iwok long kirap nau.Presiden Perez i tok moa moa

yet nau, wol i laikim spiritual lida webai yunaitim wol long visen, velyu,bilip long mekim wol i kamap gut-

pela ples long stap long en. “Blesing bilong Bikpela i ken stap

wantaim nupela Pop,” PresidenPerez i tok.Long wankain taim, Presiden

Perez i kisim dispela sans longaskim Pop long mekim wokabautlukluk raun i go long Israel nahelpim long kamapim gutpela sin-daun long rijen we pait na sindaunnogut i stap longpela taim nau longen.“I gat sori pasin pasto”Taim ol rilijes lida long wol i tok

amamas long nupela Pop Francis,ol i luksave long daun pasin em igat na stap olsem liklik man.Angliken Asbisop bilong Kente-

beri (Cantebury) John Welby: “Mipela i alikim nupela Pop Fran-

cis i kisim ol blesing long karimautbikpela wok long lukautim ol Kato-lik pipel na sios long wol.“Mi lukluk long bungim Pop Fran-

cis na wok wantaim em long skruimol wok we ol lain i go pas long mitu-pela i kirapim, moa yet long wokekumenisim namel long AnglikennaKatolik Sios.“Planti i save long Pop Francis

olsem man i gat sori na daun pasinna helpim pasto husat i sevim ol tu-rangu long Latin Amerika, we plantii luksave long daun pasin na santupasin bilong em.Asbisop Jose Luis bilong San

Salvador: Taim em i amamas olsem God i

tromoim au bilong em long LatinAmerika, “mipela i tok bikpela toktenkyu long God bikos mipela i gatPop i kam long rijen (LatinAmerika).”Presiden bilong Saut Afrika

Bisops konprens , Asbisop StephenBreslin na Edita, bilong IgnatiusPres:”Makim nupela Pop i kam long

Latin Ameriksa i tasim lewa bilongmipela na moa yet, ol divelopingkantri.”Yunaitet Kingdom Praim Min-

ista David Cameron:“Bikpela de long 1.2 bilian Katolik

pipel long wol tai mol i makim PopFrancis olsem namba 266 Bisop bi-long Rom.Presiden bilong Argentina,

Cristina Kirchner:“Gutpela wokabaut bilong em

taim em i kisim wok olsem hetmanbilong sios long pastoral misin bi-long em we nau bai bikpela wokmoa long paini jastis, ikwaliti,bratahud na gutpela sindaun nab elgut pasin namel long olgeta pipellong wol.”

Jesuit Dairekta Jenerel:“Mipela olgeta Jesuit i pre long

brata bilong mipela na tok tenyulong tok yesa long kisim bikpelawok long go pas long sios long dis-pela taim ol kain hevi i wok longkamap.“Mipela i luksave long daun pasin

na stap olsem liklik man pasin, olpastoral ekspiriens na spiritual li-dasip em i gat long em.PNG:Asbisop John Ribat, Pot Mosbi

Asdaiosis:Taim em i tok amamas long nius

bilong nupela Pop Francis, AsbisopRibat i toke m i lukim nupela Popolsem man husat inap givim stialong sios taim em i stap long hevi,na askim pipel long pre long en.Nupela Pop i karim mesej bilong

hop, Asbisop Ribat i tok.Praim Minista, Peter O’Neill:Taim em i salim bikpela amamas

bilong makim kantri, em i tok “Ilek-sen bilong em olsem Pop i bikpelasamting long ol Katolik pipel longArgentina, PNg na wol.Em i tok misinari wok bilong Ka-

tolik Sios long Argentina na SautAmerika i klostu wankain olsemlong PNG.Em i tok bikpela intres long wol i

bin stap taim wok bilong makim nu-pela Pop i kamap na dispela i soimwok bilong Katolik Sios na Kristien-iti long wol i lukim planti senis tude,tasol wok na sanap bilong Katoliksios i strong moa yet.“Katolik Sios long Saut Amerika

na diveloping wol na PNG tu nawok insait long ol komyuniti i groastrong,” Mista O’Neill i tok.

Nupela Pop, Pop Francis tromoi han long ol pipel..

Pop Francis i tok tenkyu long ol nius ripotaMOA long 4,000 nius ripotalong olgeta hap bilong wol ibin bung long Vatiken longkisim ol stori na poto longnupela Pop.Pop Francis i bin autim

bikpela tok tenyu bilong emlong wok ol i mekim longkisim nius i go aut long wol.Long wankain taim, em

bin askim ol long traim luk-save “long wok na ron bi-long sios long dispela wol,wantaim ol gutpela samtingna ol sin na long save longwari em i gat long spiritualsait bilong pipel.Long toktok bilong em

long ol ripota, em bin tokautlong wanem samting i binkamap long taim ol i votimem na long em i makimnem em i kisim nau longem.“Long taim bilong ileksen,

mi bin sindaun klostu longAsbisop Emeritus bilongSao Paolo na Profek Emer-itus bilong Kongrikesen bi-long Kleji, Kadinel ClaudioHummes, gutpela poroma,gutpela poroman!“Taim ol samting i luk

denjeres, em wok longstrongim mi. na tai mol votinap long tu tets, ol i paitimhan bikos ol i makim nupelaPop. Na em i holim pasin mina tok: “Noken lusim tingt-ing long ol turangu”.“Na ol dispela toktok i

kam strong long mi, ol tu-rangu, ol turangu. Stret mitingting long ol turangu, mitingim Francis bilong Asisi.Mi tingim ol woa na taim ol iwok long kaunim ol vot inaplong pinis bilong em. Fran-cis em i man bilong belgut.Olsem na nem i kam long

lewa bilong mi- Francis bi-long Asisi, man bilong ol tu-rangu na pis o gutpela belpasin husat i laikim ol samt-ing God i wokim, santuwantaim spirit bilong ol tu-rangu man.“Mi laikim sios em i tu-

rangu na bilong ol turangu,”Pop Francis i tok.Taim em i amamas long

ol ripota long gutpela nabikpela wok ol i mekim, embin givim blesing bilong emlong ol.“Planti bilong yupela i no

Katolik na ol arapela i nobilip lain, tasol mi givim yu-pela dispela blesin. Mi luk-save long tingting bilongyiupela wan wan, tasol longsave olsem wan wam longyupela em pikinini bilongGod. God i blesim yupela,”Santu Papa i bin tokim olripota.Pop Francis i kisim ring long makim em olsem nupela pop bilong wol..

Page 6: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P7nius

DEPUTI Praim Minista,na Minista bilong Inta-Gavman Rilesens, LeoDion, i givim K500,000bilong helpim ol pipelbilong Manam Ailanhusat nau i stap long olkea senta.Mista Dion mekim

olsem taim em i bin gobungim ol lidamanbilong Manam Ailanlong ples Baliau, longFonde, las wik. Em i tok dispela mani

em bilong helpim olpipel long stretim sam-pela hevi bilong ol longkea senta, na tu longailan. Ol pipel longkea senta na longManam Ailan nau ikisim taim long kaikai,klos, haus na olsospen, spun, plet, naskul bilong ol pikinini. Mista Dion, i kisim

helikopta na i go longManam Ailan, wantaimGavana bilongMadang, Mista JimKas, Dairekta bilongNesenel Disasta naImejensi Menesmen,Martin Mose, na ol ara-pela ol bikpela gavmanopisal.Long 2004 na 2005

taim maunten paia i binpairap, na ol pipel ironowe, gavman i binbaim ol plantesin nagivim ol long stap longsotpela taim. Tasollongpela taim nau na ol

i stap yet long ol keasenta. Helpim bilonggavman na ol arapelalain i stop pinis tu, nasindaun bilong ol ibagarap moa yet.Nesenel Ekseketiv

Kaunsil (NEC) i binkamapim wanpelabodi, MRA (ManamRestoration Authority)long em bai karim wokbilong disasta risponsna risetelmen, tasolMRA i no bin helpim olpipiel na mani gavmani bin givim long em i binpaul nating. Nau GrenSif, Dion i tok olsem embai kirapim gen MRA,wantaim wanbel bilongNEC. Gren Sif Dion, i soim

bikpela sore longbagarap ol pipel bilongManam I painim, na emI rausim aiwara taimem i long toktok long ollidaman. Na dispela ibrukim bel bilong ol lidaman bilong Manam tuna olgeta i krai longhevi ol karim i kam inap 8 pela yia nau. Gren Sif Dion i tok

promis long hariapim oldipatmen bilong em nadipatmen bilong Lenslong ol i bai hariap longstretim graun longAndarum bilong olManam bai ken sin-daun gut. Graun gavman i

makim long putim ol

Manam pipel, em i staplong wanpela ples bak-sait long Bogia DistrikStesin, ol i kolomAndarum. Gavana bilong

Madang, Mista Jim Kasem i tokaut olsem em igivim ful sapot bilongem long wok bilongManam Risetelemen.Em i rausim ai warataim em i wok long tok-tok long dispela heviwe ol pipel bilongManam Ailan i binfesim long yia 2005 ikam i nap nau. Gavana i tok olsem

sore long ol pipel olsemdispela wok bilongrisetelmen bilong olManam, em i wanpelanamba wan ileksenpromis bilong em, tasolem i bin painim hat longgo het wantaim, taimpati bilong em I no bingo insait long gavmanna em i stap long opo-sisen. Tasol Mista JimKas i no givap. Maskiem i stap long oposi-sen, em i go lukimDeputi Praim Ministana Minista bilong IntaGavman Rilesens, LeoDion na em i krai longem i mas traim na hel-pim ol pipel bilongManam Ailan. Long dispela em

Mista Dion i tok em ilaik go lukim ol Manamlong ai bilong em yet.Dispela i givim bikpelabel amamas tru long

Gavana Kas. Makim maus bilong

ol lidaman bilongManam, em CharlesBasse bilong YassaViles i makim ol lidapresenim petisen pepabilong ol Manam i golong Gren Sif, LeoDion. Mista Basse itokim Gren Sif Dionolsem ol pipel nau ifesim bikpela hevi longsindaun bilong ol. Em itok ol Manam pipel ilaikim graun longrisetelmen o risevgraun we ol i ken staplong em taim mauntenpaia i pairap gen. Mista Basse i tok

moa olsem sindaunlong kea senta na Ailannau i bagarap tru.Nogat gutpela warabilong dring, nogathaus tisa bilong ol skul,skul haus i bagarap naol man, meri na pikininii nogat klos long werim. ‘’Ol klos samting em

bikpela tumas long tok-tok, tasol Sospen, plet,spun na kap em mipelanogat. Insait long olkea senta mipela nogatgraun long wokimnupela gaden na pla-nim, kamautim na pla-nim gen long sem hapgraun. Na long ailanyet, em karanas nogutbilong maunten paia imekim hat tru longwokim gaden.” MistaCharles Yanda, WodMemba bilongKuluguma Viles i tok.

Frieda Kana i raitim

Leo Dion givim K500,000 long Manam pipel

Pablik Sevis i slekBustin Anzu i raitim

GAVANA bilong Morobe, KellyNaru, i lukim olsem ol pabliksevis i slek long mekim wokbilong ol olsem ol sevenbilong pablik. Em i tok aut gen long ol i

noken slek na mas pulim soksbilong ol long mekim wok bilongol.Gavana Naru i tok planti

bilong ol dispela pablik sevenem ol i no stap long ples bilongwok bilong ol long ples, na plan-ti manmeri i komplen longwanem, ol i no kisim ol gavmansevis long ol.Em i mekim dispela toktok

bihain long lukim tripela provin-sel bod long ples Yanga autsait

tasol long Lae long las wikFraide.Em i givim bikpela tok lukaut

olsem ol pablik sevis i slek na lesnogut tru long wok na dispela imekim na planti wok ino go gutstret long lukluk bilong ol man-meri bilong ples na taun.“Planti i komplen olsem ol i

wet longpela taim long kisimsevis o sampela ino save kisim,”em i tokim ol wokman bilong em.Olsem na em i tokim diputi

Administreta Geoving Bilong,husait i bin stap long dispela mit-ing long givim skul tok long olwokman meri bilong MorobeProvinsel Gavman.“Mi givim strongpela tok lukaut

igo aut long ol pablik sevis longmekim sampela samting long

wok bilong ol nau. Ol ino kenslek na ino mekim wok. Mi giviminap taim bilong ol long slek naraun nating. Nau yet, dei bilongol em bai mi kaunim. Mi inaplong ol slek man,” em i tok.“Sapos yu no bin mekim wok,

stat long mekim wok nau, saposyu mekim ol wok bilong yu yetna ino mekim wok bilong gav-man, yu mas stop nau, sapos yutingting tumas long helpimtumas ol wantok bilong yu nau,yu mas lusim ol nau,” em i tok.Em i tok planti bilong ol dis-

pela lain pablik sevis i save raunnating na soim pes tasol longtaim bilong kisim mani o pe.Sampela liklik lain tasol i savetingting tru long sevim ol liklikmanmeri na populesen bilongples.

Bustin Anzu i raitim

POLIS bai mekim bikpela wok painimaut long hevi bilong tupela sikuritikampani na dispela hevi bilong tupelai mekim na planti bisnis ino wok gutlong las wik long Lae siti.Polis i kamapim tingting pinis na

kamapim pinis wanem samting em olbai mekim long dispela wok painimaut bilong ol.Polis i tok ol bai mekim bikpela wok

painim aut namel long Guard DogSikuriti Sevis na Eksekutiv SikuritiSevis long tupela i pait namel longtupela yet long las wik. Dispela hevi inap kamap bikpela

tasol polis i stap long olgeta hapbilong siti na putim was na daunimdispela hevi. Tasol sampela hap,tupela yet i bung na kamapim sam-pela birua namel long tupela yet.Bos bilong Lae siti polis

Superintenden Iven Lakatani i toktupela sikuriti kampani, Guard Dogna Eksekutiv Sikuriti Sevis (ESS) ibungim hevi long dispela hevi, wesampela sikuriti i kisim bagarap, sam-pela kar bilong tupela i bagarap na tu,paitim na bagarapim ol propeti na olnarapela manmeri we ino bilong dis-

pela tupela grup.“Polis bai mekim wok painim aut

long dispela hevi, tasol pastaim tru olmekim wok painim aut long wanemsamting i as bilong trabel na husait ikamapim. Ol dispela samting em olbai kamapim ples klia na bihain lukluklong ol narapela samting i bihainimdispela trabel,” Lakatani i tok.Long las wik Tunde na Trinde,

tupela i bungim tupela yet na paitinsait long Lae siti. Tasol polis i hari-ap long stopim ol na rausim ol longmekim moa trabel long siti.Long dispela wik Mande, ol bik bos

bilong polis long Lae na ProvinselPolis Komanda bilong Morobe ibungim ol papa bilong tupela sikuritikampani wantaim na toktok long astingting bilong wok bilong ol.Long wan kain taim, Lakatani i tok

amamas long pablik insait long Laesiti long stap isi na i no bihainimtupela sikuriti kampani na mekimnabaut insait long siti. Ol i stap nalarim tupela yet i kamapim birua napinisim.Em i tok amamas long ol polisman

meri bilong em long stap wantaim emlong daunim dispela hevi.

Polis mekim wok painim aut

Gad Dog Sikuriti: Ol Gad Dog Sikuriti i bung long go bek long bareks bilong ol long11-mail.

Peter Aigilo: Bos bilong Gad Dog Sikuriti Peter Aigilo (l) i sanap toktok wantaim olbosman bilong polis long las wik.

Page 7: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

niusP8 Wantok Mas 21 - 27, 2013

King i kam,yumi redi

LONG Len sisen, yumi bin hapimkaikai, beten, taim bilong stap isi nakisim taim wantaim jisas long abrusimkainkain traim long laip bilong yumi.Dispela Kristen wokabaut wantaim

Jisas long taim bilong traim em plantilong yumi i tok “yesa” na stap pas wan-taim Jisas na planti moa long yumi i tok“no” na stap pas wantaim satan.Dispela em i wanpela bikpela salens

long wokabaut bilong yumi wantaimJisas.Maski planti taim yumi tok yes, yes na

yes long Jisas, tasol wanpela liklik samt-ing i save mekim yumi i pondaun kwik nayumi save tok “no, no, no” long Jisas,tasol wanpela bikpela samting i kamaplong laip bilong yumi, yumi save tok yes,na luksave long Jisas em husat.Tasol bikpela samting yumi mas luk-

save long Jisas em husat, na yumi maspas wantaim em olgeta taim.Mi bilip yumi bin ekspiriensim pinis

dispela kain ol gutpela pasin na pasinnogut long laip bilong yumi pinis.Tasol wanem samting moa bai kamap

long dispela Sande?Sapos yumi i pas wantaim Jisas, o

yumi i no pas wantaim Jisas, em nau itaim bilong opim royel get bilong yumi nalarim Jisas i sindaun antap long donki nakam insait long royel siti bilong yumi.Dispela Sande em Pam Sande na

yumi Katolik bai holim han bilong pamna ol pam kruse long singsing hosanna,na givim ona long Jisas Krais em i Kingbilong yumi.Yumi bai witnesim Jisas bai inapim

hap tok bilong Zek(9:9). Maski ol wan-blut i rijektim Jisas, tasol Jisas i kamolsem King bilong yumi wantaim bel isina go insait long Royel Siti wantaim isina daun pasin.Pam Sande em i gutpela taim bilong

opim dua bilon g Royel Siti bilong yumi. Na yumi singsin g hosana na givim

ona olsem Krais i King tru bilong yumi.Hosana long tokples Hibru i min olsem

“kam na sevim yumi”.Dispela hap tok em inapim Sams

118:25 olsem ol Jew pipel i mekim longPasova hymn o singsing we i toktok longstretpela man i kam insait lon g RoyelSiti we bai olgeta manmeri bai rausimklos na han bilong pam long amamasimna tok hosana, na givim hona long Kraisem i King, na wokabaut antap long enwantaim welkam ol i save long ol bik-man.Nau, olsem wanem long yumi ol bilip

manmeri?Yumi bai Hosana tasol o bai yumi

rausim gutpela bilas bilong yumi nalarim Jisas i wokabaut antap long yumi. I gutpela yumi mas rausim ol doti bilas

bilong yumi na tok Hosana singsing nagivim ona “Krais em i King long RoyelSiti long lewa bilong yumi. Heart o lewa bilong yumi em i Royel

Siti bilong God na larim dua bilong yumii op na Jisas i oen kam insait wantaimbikpela welkam.Wanpela askim i olsem, taim yumi

kisim liklik pam Kros, bai yu mekimwanem samting insait long Holi Wik i goinap long taim Jisas bai dai long Kruselong Gut Fraide?

Kristen Helt Sevis holim Momase Rijinel Konprens

Warime Guti raitim

MOROBE Kristen Helt Sevisnau i ronim namba 10 MomaseRijinel Kristen Helt Sevis Kon-prens long 18 i go 22 Mas2013, long Sen JosephTeknikal Kolis ausait tasollong Lae Siti. Het tok bilong dispela kon-

prens i bihainim KRA (Key ResultArea) 4, 5, 6 na 7 bilong PNGNesenel Helt Plen. KRA 4 em bilong, Kamapim

gutpela sans long pikinini staplaip, (Improve Child Survival),KRA 5, em bilong, Kamapim guthelt bilong ol mama, (ImproveMaternal Health), KRA 6, em bi-long, Daunim namba bilong olsik i save kalap isi i go i kam (Re-duce Communicable Diseases)na KRA 7, em bilong, Strongimhelti laipstail (Promote HealthyLifestyle).

Micha Yawing, Provinsel HeltAdvaisa (PPA) i bin givim opiseltoktok long opim dispela kon-prens.“I gat planti pikinini i bon, planti

i dai, namba bilong sik i go an-taim na i kamap planti moa. Yesi gat hevi i stap tasol em wok bi-long yumi nau.” Mista Yawing itok. Mista Yawing i givim salens na

strongim ol lain na i tok bai em isapotim yet wok bilong Sios HeltSevis long Morobe.Pasto Hans Giegere, bilong

Evanjelikel Luteran Sios bilongPNG, i opim dispela konfrenswantaim toktok i kam long bukbaibel long Buk bilong Filipins.“Maski Santu Pol i bin stap

long kalabus, em i rait nastrongim yet Filipin sios long ol Imas amamas. Santu Pol I mekimolsem bilong wanem, em i kisimstrong long patnasip bilong ol

sios long Filipins.” PastoGiegere I tok. “Miting bilong yumi long hia,

em i soim wok poroman bilongyumi, maski, yumi fesim bikpelasalens long wok bilong helt insaitlong PNG. Wantaim wok pat-nasip, yumi bin wok bung wan-taim na bai yumi wok bung yetinsait long dispela wok bilongoraitim ol pipel wantaim amamaslong bel na pasin bilong laikimnarapela.” Pasto Giegere istrongim tingting long dispelaekumenikel miting .Joseph Sika, Sif Ekseketiv

Opisa bilong Kristen Helt Sevis, istrongim ol lain long go het longwok bung wantaim long lukimbikpela senis long wok bilong ol. “Yumi mas bungim wok wan-

taim, na bai yumi olgeta kenlukim bikpela wok kamap. Yuminoken wok wan, wan olsem wan,

wan Sios Helt Sevis tasol yumiwok bung wantaim olsem wan-pela Kristen Helt Sevis.” MistaSika i tok.Kristen Helt Sevis, pastaim

nem bilong em, Sios MedikelKaunsil (CMC) na dispela em igat 24-pela Sios Helt Sevis i fulmemba, na 3-pela asosietmemba sios helt sevis. Dispelabodi i bin stat wok long yia 1964.Las wik, wankain konfrens i

bin kamap long Niugini Ailan(NGI) Rijen. Dispela wik em Mo-mase Rijen na Hailans Rijen baikam bihain liklik. Olgeta dispelarijinel konfrens em bai rereim olsios long holim bikpela NesenelKristen Helt Sevis (NCHS) Kon-frens long neks mun, Epril 15 igo 19.Rejista bilong Momase Rijinel

Konprens i bin lukim 40-pela laini rejista long dispela konprens.

Provinsel na Lokal Gavman Afeas Dipatmen iputim aut pinis 2013 Enual Ektiviti Plen

Frieda Kana i raitim

PROVINSEL na Lokal GavmanAfeas Dipatmen i putim aut pinis2013 Enual Ektiviti Plen (AAP)bilong ol, long Fraide 8 Mas,2013 insait long wanpela sere-moni long PNGIPA, PNG Institutov Pablik Edministresen,Waigani, NCD. Ol bos bilong dipatmen i bin

askim tu ol famili bilong ol wok-lain long kam na witnesim dis-pela lons bilong enuel plen. Dispela bilong wanem, dipat-

men i laikim ol bai sanap baksaitlong ol papa na mama bilong olna sapotim ol, taim ol bai statlong karim aut dispela nupelaplen i go long ol provins, distrikna LLG.Masta ov Seremoni o man i go

pas long dispela kibung i tokolsem, pastaim tru dispela dipat-men i no bin gat wanpela koporetplen, tasol dispela yia Dairektabilong Korporet Sevis, MistaMogea i kamapim dispela bukwantaim Enuel Ektiviti Plen bi-long 2013 yia.Mista Munare Uyasi em

Sekreteri bilong Dipatmen yet ibin givim bikpela tok welkamlong ol woklain na ol famili bilongol na bihain em i lonsim dispelaplen. Mista Uyasi, Sekreteri bilong

Dipatmen bilong Provinsel Afeasna Lokal Gavman, i bin lonsimdispela plen. Insait long bikpela toktok bi-

long em, Mista Uyasi i tok olsemnau dipatmen i kamapim nupelastail bilong wok.Em i namba wan taim long

laip bilong Provinsel Afeas naLokal Gavman Dipatmen longkamap wantaim wanpela enuelektiviti plen we i gat olgetabikpela plen na baset insait longwanpela buk tasol. Em i namba wan dipatmen

long bihainim plen bilong O’Neill-Dion gavman, pas long ol ara-

pela dipatmen. Sekreteri Uyasi i tok tenkyu na

ona i go long foma sekreteri bi-long dipatmen na nau SifSekreteri, Manasupe Zurenuoc,long statim dispela senis insaitlong dipatmen. Mista Uyasi tokaut tu long

apoinmen bilong tupelo deputisekreteri bilong dipatmen. Tupela deputi seketeri i bin

stap ekting stat long 26 Februeri,2013 na nau ol i makim ol bikoslong save na wok bilong ol.Seketeri Uyasi i tenkim ol

Dairekta na ol Deputi sekreterilong gutpela wok bilong ol we ilukim dispela enuel plen i pinis.Ol i bin wok planti awa long

mekim dispela wok i kamap gutstret. Em i tenkyu tu long ol famili bi-

long ol long sapotim dispela wokkamap.Mista Uyasi i tok moa olsem

long las 9-pela mun taim em i

kisim dispela opis, em i bin lukimbikpela senis i kamap long wokpasin bilong ol woklain. Nau em i amamas long lukim

olgeta bikpela wok plen i stap in-sait long wanpela ektiviti plentasol.“Yumi mas putim bilip bilong

yumi long God bai i go pas longyumi long karim aut gut dispelaplen.” Mista Uyasi i tok.“Mi bin go long boda bilong

Westen Provins na Indonesia naol pipel long dispela hap ol i tok,ol i no save long PNG gavman.Wanem samting bai mekim yumilong laikim dispela kain hap longgo? Em ol tumbuna, papa namama bilong yumi i stap longhap na yumi bai go bek long asples olsem.” Em i tok moa.Mista Uyasi i tok olsem long

strongim dispela wok bilongEnuel Ektiviti Plen we ol ikamapim long dipatmen save-man meri bai i go long ol provins

na distrik long lainim gut ol wok-man long hap long save na gut-pela we bilong lukautim olgetabikpela mani we O’Neill-Diongavman i katim i go daun pinislong kamapim wok divelopmenlong ol Distrik na LLG eria.Bikpela mani mak i go daun

pinis long ol provinsel gavman,distrik na lokol level gavman we ibihainim nupela stail bilongO’Neill-Dion gavman. Olsem na Dipatmen bilong

Provinsel Afea na Lokol Gavmani mas bihainim dispela senis narere long ron wantaim. “Dispela yia, em yia bilong

planim o kamapim wok. “Mi sainim pinis tok promis

wantaim Minista bilong ProvinselAfea na Lokal Gavman, na nauyupela ol deputi sekreteri bai tokpromis na sain wantaim mi, longyupela bai karim aut dispela plenlong sapotim plen bilong O’Neill-Dion gavman.”Mista Uyasi i tok.

Gavana Agiru na tripela Hela MP kisim helpim askimASKIM i go long Ga-vana bilong Helaprovins na narapelatripela memba bilongHela long sapotim olsumatin long provinswe ol i kisim ol long skullong ol yunivesiti, tasolol i sot long ol skul fi.Presiden bilong Yuni-

vesiti bilong PNGAsosiesen bilong olHela Sumatin, BobbyYupi i putim askim i golong Gavana AndersonAgiru, James Marapeem Fainens na EktingEdukesen Minista nalida bilong Gavman Bis-nis, Francis Potape naPhilip Indialu longhelpim ol wantaim manibilong go insait long yu-nivesiti na karamapim

tu ol skul fi bilong ol.Mista Yupi i tok sam-

pela sumatin i sot longmani na olsem, em i

makim ol Hela sumatinlong yunivesiti long olpalamen memba ya isapotim ol wantaim

mani helpim na ol i kenskruim skul bilong ol.Em i singaut long Ga-

vana Agiru long givimK50,000 we em bin tokpromis long givim naRaymond Kua bilongPosman Kua Aisi Loyasi bin makim em (Ga-vana Agiru) na tokautlong em long taim ol binholim greduesen bal odanis na kaikai longHolide Inn long PotMosbi las yia.Mista Yupi i tok tru, ol

sumatin i kam longprovins we bikpela LNGPNG Projek i stap longen, tasol i no olgeta ikam long hap na olsem,ol i no kisim gutpelasamting long projek ya.

Gavana bilong Hela, Anderson Agiru...

Page 8: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

merinius Mas 21 - 27, 2013 Wantok P9

Stat long dispela wik, yumi gat tupela nupelameri bai save rait i kam long dispela kolom.Frieda em i wanpela ripota wantaim Wantok

Niuspepa na Barbara em i wanpela pasto husat igo pas long Rivers of Grace International Ministrylong PNG.Tupela bai skruim ol toktok long Yut, Meri na

Famili. Ol Kristen man meri i mas lukaut longpasin pamuk insait long famili.

INSAIT long Mosbi Siti long haus sik mog isave gat taim we wanpela gutpela ogenais-esen, em Frens Faundesen, i save bungim ol

bodi bilong ol pikinini we i dai long haus sik nanogat man i laik planim ol. Mama bilong ol plantitaim i save ronawe na lusim long haus sik. Sam-pela ol mama i gat HIV na i karim pikinini olsemna ol pikinini sik na i dai. Sampela ol i nogat gut-pela marit laip na pikinini i kamap, na long dis-pela ol i ranawe long pikinini i dai bikos familibilong ol i no nap helpim ol. Sampela taim dispela hevi em i save kamap

bikos long pasin pamuk o adalteri we i savebagarapim sindaun bilong ol mama, papa,pikinini. I no longpela taim i go pinis, wanpela stori i bin

kamap long wanpela mama i painim helpim longplanim pikinini bilong em, husat i bin dai na i staplongpela taim long haus sik mog long Mosbi. Adalteri o pasin pamuk i kamap taim marit man

o marit meri i go paul wantaim narapela i no mano meri bilong em. Gavman bilong Papua Niugini, i gat loa i

karamapim adalteri o pasin pamuk, we man nameri i save peim K1,000 kot fain long taim ma-jistret i painim ol i gat asua. Nogat em bai salimhusat i asua i go long kalabus inap long sampelagutpela taim. Na insait long buk Baibel tu, God i putim sam-

pela bikpela loa bilong dispela i stap. Papua Ni-ugini i Kristen Kantri, na mama loa bilong yumiem i sanap antap long tok i kam long buk Baibel.Na sapos yumi bihainim bai kain ol hevi i nokenkamap.Long buk Proveb, Baibel i tok; “Sapos yu

mekim wanpela promis long Lod, God bilong yu,yu noken isi, isi long bihainim, bikos Lod, God bi-long yu bai singaut long yu long bekim, na yu baigat pekato sapos yu no bihainim promis.” Prov 5:1-23“Tasol sapos yu no mekim promis long God,

em bai yu nogat pekato. Wanem samting mausbilong yu i tokaut, yu mas traim hat long bihainim,bikos em long laik bilong yu yet, na yu mekimpromis i go long Lod, God bilong yu.” Deut 23:21-23 Marit o kisim ring insait long haus lotu em i

save gat tok promis olsem, “mitupela bai stapporoman long gutpela taim na taim nogut, inaplong dai tasol bai katim mitupela.” Dispela tokpromis, em selebren, Pris o Pasto i save blesimna God i witness long en. Buk Proveb i tok, meri i slip wantaim narapela

man we i no man bilong em, em i pamuk meri.Prov 5:3. I gat planti tok lukaut i save kamap long man

meri i mekim pasin pamuk nabaut, nabaut bikosi gat as tingting i stap.

astingting em i olsem, switpela toktok na pasinbilong pamuk meri i save kamap olsem strong-pela traim long daunim gutpela tingting bilongman na bai em i pundaun long sin. Namba tu astingting em, pasin pamuk em i

save kamapim bikpela birua na i save bagarapimfamili. Em i save brukim lewa bilong man na merina pasin bilong laikim na givim bel i save lusimol. Em i save daunim laip bilong ol man na merina mekim ol kamap samting nating.Namba tri em, pasin pamuk em i brukim loa bi-

long God. Proverbs 5:3Moa long dispela long neks wik.

Yut, Meri na Famili

Wantaim FriedaKana na PastorBarbara Lunge

Namba wan taim meri i bosim HaiKomisin bilong Australia long PNGNUPELA Hai Komisina bi-long Australia long PNG iwanpela meri.

Dispela em i namba wantaim we wanpela meri i bosimopis bilong Australia long PNGna kamap Hai Komisina.Deborah Stokes i bin kam

kamap long PNG long dispelawik Mande long kisim ples bi-long pastaim Hai Komisina,Ian Kemish, we taim bilong emi pinis long Mas 1.Ol sinis opisa bilong Foren

Afeas na Tred Dipatmen i binwelkamaim Mis Stokes taimem kam kamap long Jackson’sples balus long Mande.“Mi amamas long kam long

PNG taim ol bikpela samting iwok long kamap,” Mis Stokes itok.Em i tok em laik bungim ol

pipel long ol kain wok na em iken gat sans long kisim klia-pela save long ol sans na olsalens PNG i gat nau long em.Mis Stokes i tok PNG na

Australia i gat strongpela wokbung we i kam aninit long sam-pela samting long histori tu-pela kantri i serim, strongpelapipel na pipel poroman nastrongpela wok bung long saitbilong tred na ikonomi.“Mi bai skruim wok we ol lain

i stap pastaim na holim dispelawok i bin statim pinis long pro-

motim ekonomik koporesen nabungim ol pipel namel long tu-pela kantri na sapotim ol divel-opmen gols bilong gavmanbilong PNG,” Mis Stokes i tok.Em i tok tu olsem em bai

wok long promotim wok bungnamel long Australia na PNGlong rijinel na ol bailaterel bodi.Olsem namba wan meri Hai

Komisina bilong Australia longPNG, Mis Stokes i laik wokwantaim ol meri lida long PNG

long luksave ol rot we Australiai ken sapotim ol meri long PNGi ekn wok wantaim ol man longolgeta sekta long PNG sosaiti.Mis Stokes em i wanpela

sinia karia opisa wantaim Di-patmen bilong Foren Afeas naTred. Em bin go pas o bosim In-

tenel Ogenaisesen na Ligel Di-visen bilong dipatmen pastaimem i kisim wok long PNG.Mis Stokes i bin wok olsem

ambaseda bilong Australialong kantri Austria, makim Aus-tralia long Yunaitet Nesenslong Vienna na Deputi boslong Misin wantaim Embasi bi-long Australia long Tokyu,Japan.Em bai stat wok long PNG

klostu taim bihin long em iprisenim ol pas bilong em longtoksave long em na wok bilongem i go long Praim Minista,Peter O’Neill.

WELKAM: Sif Protocol Opisa, Jimmy Ovia na Protokol Dairekta bilong Dipatmen bilong Foren Afeas naTred, Barbara Mimiru i welkamim Denorah Stokes taim em i kam kamap long Jackson’s ples balus long PotMosbi. Poto: Australia Hai Komisin Pablik Rilesens.

OL Susu Mamas PNG Inc iken skruim wok bilong ol longhelpim ol mama na pikinini webai helpim kantri long inapim olMidium Tem Divelopmen Gols(MTDG) bilong em wantaimK100,000 we Stimsips Tredingkampani i givim ol long dispelawik.Wanpela long ol bikpela

samting we MTDG i laikim baiol memba kantri long YunaitetNesens inapim em long dau-nim mak bilong ol liklik bebi idai, husat i gat krismas long 5yias i kam daun long wanpelade. Na tu, daunim mak bilongol mama i karim bebi i dai nakamapim gut helt bilong ol.2015 em yia we ol kantri bai

kisim ol ripot bilong ol i go long

UN i glasim na skelim na em iwanpela yia tasol long go longen.Wantaim dispela, PNG i mas

resis long inapim ol MTDSGols na em i stap antap longajenda bilong gavman na ologenaisesen husat i wok hatlong inapim ol dispela gol.Long taim bilong K100,000

sek prisentesen, MenesingDairekta bilong Stimsips Tred-ing kampani em Geoff Cundle itok kampani bilong em i ama-mas long helpim ol Sisi Mamasgrup husat i wok wantaim Ne-senel Dipatmen bilong Heltlong givim helt kea bilong olmama na ol pikinini.Dispela manimak bai go

long sapotim 4-pela klinik bi-

long Susu Mamas long Mosbi,Goroka, Lae na Hagen, na tu,ol autris progrem em i savegivim sevis long ol liklik eben otaun klinik insait long dispela 4-pela provins.Bisnis Menesa bilong Susu

Mamas, Moses Motu i tok olautris sevis progrem i helpim olmeri na pikinini long ol rureleria na tu, helpim ol helt wok-lain long ol rurel na ol liklikeben klinik. Na em i amamas long

bikpela sapot we Stimsips iwok long givim i go long olSusu Mama.Long las yia (2012), Susu

Mama l bin givim anti netelsevis o sevis long ol mama igat bel long moa long 6,000

meri, givim banis sut long8,500 pikinini na tu, karimautmoa long 70 autris klinik longNesenel Kapitel Distrik,Westen na Isten Hailans naMorobe Provins.Ol Susu Mamas PNG klinik i

save givim fri edukesen nakaunseling long givim ol bebisusu stret bilong mama bikosem i gat ol gutpela samtinglong banisim ol bebi long en,nutrisen o gutpela kaikai longgivim bebi long en, Ol HIVmama i givim susu long bebi,haijin, antinetel na pos netelkea o ol mama i lukautim ol yetpastaim na bihain ol i karimbebi, banis sut, famili pleningna volun teri kaunseling natesting (VCT).

Susu Mamas kisim K100,000 helpim long Stimsips STIMSIPS GIVIMHELPIM: (Longnamel) MenesingDairekta bilongStimsips Tredingkampani, GeoffCundle, i givimK100,000 sekmanii go long BisnisMenesa bilongSusu Mamas PNG,Moses Moti. Tupelai sanap wantaimsampela woklainbilong Stimsips naSusu Mamas.Poto: StimsipsTreding KampaniPablik Rilesens

Page 9: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

P10 Wantok Mas 21 -27, 2013 siosnius

KATOLIK komyuniti bilong Baruni long Hanu-abada Peris long Mosbi i bin amamas long Sande17 Mas 2013. Olgeta i kam kamap wantaim naispela kala klos

na bilas long selebretim was santu bilong ol, SantuJosep, man bilong Maria. Komyuniti lida i singautim pes manmeri bilong

Kanudi, Tatana, Baruni na Koukou i holim miting napasim tok long selebretim Pestode bilong SantuJosep, was santu bilong Baruni Katolik komyunitilong las Sande.I gat wanpela bikpela hevi i stap namel long

komyuniti. Planti Katolik manmeri i stap long Baruni, Tatana,

Kanudi na Koukou, tasol i nogat haus lotu yet. Olgeta taim ol i lotu aninit long wanpela famili

haus, namel long Baruni viles. Longpela taim pinis ol i toktok na wokim plen long

wokim wanpela haus lotu, tasol totktok bilong ol ino karim kaikai yet. i gat wanpela lain bilong Barunii ofaim wanpela ples i gat graun malumalu, naaskim manmeri long pulamapim dispela ples nawokim haus lotu. Ol i bin tromoim sampela graun pinis, tasol wok i

no go het yet, bikos i nogat wanpela agrimen wan-taim papa graun yet. Ol i pret, nogut wanpela de bihain papa graun bai

sanap na tok pait long kisim bek dispela graun. Ol bin kisim wanpela dekleresen pepa, tasol

papa graun i no sainim yet.Planti Katolik manmeri bilong dispela eria olsem

Koukou, Tatana, Kanudi – i save go lotu long nara-pela peris insait long taun olsem long Sen Mary’s,Sen Joseph Boroko na Sen Theresa Badili bikos oli no amamas lotu aninit long famili haus. Sampelai tok, “Taim mipela i kam lotu long Baruni, mipela ipilim olsem em no lotu long Haus Lotu, tasol olsemmipela i joinim famili bilong haus long wokim misawantaim ol”.Long dispela as tasol ol i save go lotu long nara-

pela haus lotu.Planti Pater i bin stap long dispela peris i bin traim

hat long sapotim manmeri long kisim graun longwokim haus lotu, tasol inap ol i lusim Hanuabadaperis, Baruni komyuniti o aut stesen i nogat hauslotu yet.Olsem na long pestode bilong Santu Josep, was

santu bilong Baruni aut stesen, mi bin salensim olgen long hatwok long kamapim Haus Lotu bilongol. Mi tokim ol long homili o skul toktok bilong mi long

lainim stretpela pasin bilong Santu Josep husat i noman bilong toktok, tasol em i man bilong wokimwok. Em i wanpela hatwok man. Mi tokim ol olsem; “Yumi manmeri bilong Baruni

aut stesen, i toktok planti tumas na toktok bilongyum i no save karim kaikai, bikos maus bilong yumi save amamas long mekim kainkain switpela tok-tok. Tasol han bilong yumi no wokim wok. Nau emi taim bilong pasim maus na yusim save na han bi-long yumi long mekim wok. Sapos yumi wokimplanti toktok yet, haus lotu bai i no inap kamap inaplong mi lusim dispela peris.

Planti Pater i bin wok wantaim yupela. Yupela ibin wokim planti toktok wantaim ol. Nau yupela iwokim toktok yet. Wanem taim bai yumi lukim hauslotu i kamap?”Manmeri i kam long lotu, ol i kukim na bringim

planti kaikai. Ol i bungim olgeta kaikai. Bihain long lotu, olgeta

i sindaun na serim na kaikai wantaim. Olgeta i ama-mas, na planti kaikai i stap yet. Ol i serim na bringimgo bek long famili bilong ol wanwan. Dispela pasin i gutpela stret. I soim sapot na wok bung wantaim. Ol i mas soim

dispela wok bung na sapotim narapela narapelalong wokim kamap wanpela haus lotu bilong ol. I gat wanpela bikpela salens i mekim wok i

kamap slo, bikos planti man i no save strong longsait bilong lotu. Olgeta Sande yumi bai lukim meri na pikinini

tasol i pulapim ples bilong lotu. Man bilong ol i wok wantaim LNG o Curtain

Brother Ltd. Ol i wok long 7-pela de. Ol i nogat taimbilong lotu insait long Kristian kantri.

Pestode bilongSantu Josep

KATOLIK Sios long PNG naSolomon Ailan i salim bikpelaamamas long nupela PopFrancis husat bai go pas long1.3 bilien Katolik pipel long wol.Long wankain taim, nogat

man bai opiseli makim PNGlong taim ol i wokim opisel in-stalesen bilong nupela PopFrancis long Vatiken.Jenerel Sekreteri bilong Kon-

prens bilong ol Katolik Bisoplong PNG na Solomon Ailan(CBC-PNG-SI), Pater VictorRoche i tok.“Long makim Asbisop John

Ribat, presiden bilong CBC-PNG/SI na makim tu tu milianKatolik pipel long PNG naSolomon Ailan, mi salim bikpelatok amamas i go long Pop

Francis.“Bikpela i bin stiaim ol

Kadinel long makim em longdispela wok i ken salim SantuSpiritu bilong em long givim emstia bilong go pas long K1.2 bil-ian Katolik pipel long wol. Em iken stap olsem strongpelamausman bilong ol turangu,”Pater Victor i tok. Long sait bilong nogat man i

opiseli makim PNG long sere-moni bilong Pop i opiseli statimwok, Pater Victor i tok dispela ikamap bikos PNG na SI inogat Kadinel na tu, yumi nogat“Papal Nunsio” o man i makimPop long PNG long dispelataim.Taim ol i wokim opisel sere-

moni long Pop Francis i statim

nupela wok olsem Pop, plantihet o ol bikman bilong ol kantrina sios bai makim ol wan wankantri stap long seremoni. Pater Victor i tok Kadienl bi-

long Argentina em KadinelJorgr Mario Bergoglio bilongBuernois Aires em 115 kadinel ibin sindaun long “conclave” obung long Vatiken we olgetadua i pas, na ol i holim ileksenlong vot na ol bin makim emlong las wik Trinde. “Em i kisim nem Francis long

kamap Pop Francis bihainimbiknem Santu Francis bilong Asi-sisi em santu man bilong ol tu-rangu.“Nupela Pop i laikim bai Kato-

lik Sios i kam long level bilong olturangu long stap wantaim ol tu-

rangu na i sios bilong ol tu-rangu,” Pater Victor it ok.Em i tok Pop Francis em i

namba wan Pop lon kongrike-sen bilong ol Jesuit na tu,namba wan Pop i kam long saitbilong Amerika.Pater Victor i tok ol sios lida,

ol jenelis o ol ripota na ol man-meri long dispela graun i luk-save pinis long nupela Pop igat 76 krismas wantaim daunpasin bilong em na rot we ol isave wokim ol samting longVatiken bihainim pasin bilong olPop na Vatiken bilong bipo taimyet i ken lukim sampela nupelasenis.Pater Victor i tok Santu Spir-

itu i ken givim em stia taim e mistatim nupela wok bilong em.

Katolik Sios long PNG naSI salim tok amamas longnupela hetman

OL siklain bilong GaubinLuteran Haus sik long KarkarAilan, Madang Provins i bin gatsans long het bisop bilongLuteran Sios long PNG i raun igo lukim ol na mekim sampelatoktok long strongim ol.Long las wik, Het Bisop, Re-

veran Giegere Wenge i bin gokamap long Karkar Ailan, biha-nim wokabut bilong graun bru-kim seremoni i bin kamap longkamap long Kar kar Hai Skullong las wik Mande.Long pinis bilong progrem,

Bisop Wenge i bin go slip longGaubin Ges haus na longwainkain taim, em luk luk raunlong ol haus sik wod, na bun-gim ol sik manmeri na lotuwantaim ol bilong strongim ol

na ol i noken pudaun taim ol istap long haus sik.Em bin tokim ol long noken

wari planti long wanem, God istap, na pasin bilong wanbel imas stap na ol i noken tubel.Em bin tokim ol olsem God i

stap oltaim long laip bilongyumi wan wan na yumi masbeten long em bilong wanem,em as bilong laip na bilip bilongyumi.Gaubin Luteran Haus sik Se-

plin, em Pasto Kurkur Bair, ibin tok amamas long kamapbilong het bisop long Gaubinna autim tok bilong God longhelpim Kristen bilip bilong ol sikman meri, pikinini taim ol i staplong haus sik.

Seplin i tok moa tu olsem

lida i kamap long hap em imakim pes bilong BikpelaJisas na kamap bilong em i noisipela samting, na God yet isave.Insait long Gaubin Haus sik,

bisop i bin serim tok bilongGod bihanim tok piksa bilongliklik boi husat i bin lus, tasol bi-hain em kam bek long lukimpapa bilong em, em i wankainlong laip bilong yumi tude.Em bin tok yumi kam long

haus sik, kain kain pen na hevii bungim yumi, tasol yuminoken tubel. Em i tok God istap na em bai luk luk moalong stretim sik na pen yumigat long em olsem, na yuminoken lus ting bilip, tasol baiyumi orait.

Long pinisim tok, BisopWenge i bin tok em i go kamaplong hap bihanim wokabut bi-long graun breking seremonilong bikpela sios bung baikamap long Karkar Hai skullong 2014, na moa kristen bi-long Evanjelikel Luteran Sioslong PNG (ELC/PNG) na longol narapela hap bilong wololsem German, Amerika, Aust-ralia na Wes Papua bai kamaptu long dispela bikpela namba29 sinod bung long Karkar Haiskul.Seplin Pasta Kurkur i bin

amamas long kamap bilongReveren Wenge we i soimdaun pasin bilong em na golukim ol sikmanmeri, long Gau-bin Luteran Haus sik.

Hetbisop lukim ol siklain longGaubin Haus sik

REDI: Het Bisop bilong Luteran Sios long PNG, Reveren Giergere Wenge na ol pasto iredi long brukim graun. Poto: Paulus Tali

Page 10: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P11helt

“SIK TB i wok long go bikpelana planti man meri i kisim sik,bikos ol lain i gat sik na i nosave kisim na pinisim gutmarasin long taim bilongkisim,” Sista Mary Avae , SistaIn Sas long 6 Mail TB Klinik, itok.Wanpela as bilong sik TB i

wok long go antap em bikos, igat banis bruk i stap long wokbilong rausim (leaking tap) weol helt wokman meri na ol vol-untia i painim hatwok tru longbihainim ol lain i gat sik TB nai wok long kisim marasin.Bikpela hevi olgeta helt klinik ifesim long NCD em ol i nogattrenspot o ka long kisim ol vol-untia na wok lain i go stret longhaus dua bilong ol TB siklainlong sekim ol long marasin bi-long ol. Na i no dispela tasol, nogat,

i gat narapela hevi tu mipela ibin painim aut long taimmipela go raun wantaim ol lainwok long TB DOTs Progremlong NCD, olsem olgeta klinik

i no bin gat marasin inap longgivim long olgeta sik lain bi-long ol bikos nogat trenspotlong marasin bai kam longEria Medikel Stoa.Sista Avae i tok, i nap long

wan wik ol i no bin gat marasinbikos saplai bilong ol long EriaMedikal Stoa i no kam. Nogattrenspot long go na kisim ikam. Dispela em bikpela hevilong NCD, long wanem olklinik i nogat trenspot. Sista Mary Avae, i tok em

gat foapela wok lain, tupelaman na tupela meri. Ol i savewok long Mande go Fraidelong 8-kilok moning inap 4-kilok long apinun. Ol i savelukim moa long 40 o 50 sik lainlong wan, wan de. Long dewe mipela i go lukluk raun longdispela klinik em tripela woklain i no kamap, na tu ol i salimplanti sik lain i go bek, bilongwanem i nogat marasin longklinik. Sista Avae i tok em igivim wan wik saplai marasinlong ol na salim ol i go bek.Sista Mary Avae wantaim ol

wanwok bilong save wok hattru. Stat long Mande em ol i

givim saplai marasin long sik-man, Tunde em ol i rejistaim olsiklain we arapela klinik i salimol i kam long testim kus spetbilong ol, Trinde em bilongkisim kus spet bilong ol lainhusat i no pinisim gut marasinna ol i kisim sik TB gen Fondena Fraide em nomol saplai debilong marasin. I gat olsem 50

pela o moa pipel i save kamrejista long TB long wanwande. Nau i gat 120 MDR (Multi-Drug Resistent) sevei kes bi-long ol lain i no kisim gutmarasin na sik gen i stap. Insait long wan, wan yia, 6-

Mail Klinik long NCD i savelukim samting olsem 800 TBsik lain na 200 siklain i save

kam long long Sentral Provins.Na dispela namba i wok longgo antap olgeta yia. Birua i stap nau long kain

pasin olsem, bilong wanemnarapela binatang bilong sikwe i save bikhet long marasinbai tek ova long dispel sik lain. Sik TB i save ron long win

na kalap i go long ol man inogat sik tu. 6 Mail Klinik isave lukautim tu ol TB lain bi-long Gordons klinik. Six Mailklinik i save lukautim ol siklainbilong ol yet, Gordons Klinikolsem na ol voluntia woka bi-long Gordons na Six Mailwantaim i save wok bung longbringim ol sik lain i kam longhausik. Hap bilong SentralProvins em ol i save lukim ollain i kam long long Kerega,Setelmen.Na olsem wanem bai ol

pipel ken stopim TB longraun? “Ol i mas pasim maus na

nus bilong ol tai mol i kof o kusna ol i mas karapim kus spetbilong ol”. Sista Avae i tokOl lain i save kisim MDR

taim marasin ol i kolim “Ri-fampicin” i no wok moa longbodi bilong ol. Foapela kainmarasin i stap insait long dis-pela marasin. Na sikman imas kisim long fes step em 2-pela mun na kisim ken longnambatu step em long 4-pelamun.

Gutpela transport system kenhelpim long daunim sik TB

Frieda Kana i raitim

Ol siklain i wet long kisim marasin bilong ol long 6-Mail Klinik, NCD. Poto: Nicky Bernard

Page 11: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

P12 Wantok Mas 21 - 27, 2013 abcpasifik

strongpela tumas.Tupela i toktok tu long we

Australia inap yusim mebasipbilong en long UN SekyuritiKaunsil long stretim ol hevi wan-taim Siria (Syria), na Not Korea.Mista Kerry i tok em i ting

membasip bilong Australia longKaunsil bai mekim ol i wokbunggut long dil wantaim ol isiu longwol wantaim Syria na Midel Ispis wok, na Not Korea bai go hetgutpela moa.Long wankain taim tu, Seneta

Carr i rausim wanpela askimlong sapot bilong en long PraimMinista Julia Gillard long wan-pela nius konprens longAmerika.Seneta Carr i rausim ol nius

ripot olsem em i no moa sapotimPraim Minista Julia Gillard, na itok olsem Praim Minista i gatsapot bilong en.Em i tokim ol niuslain olsem

bai gutpela moa sapos ol i tokimem pastaim, bipo long ol i raitimkain ripot olsem.Em i tok ol dispela nius ripot i

no tru, na ol i no bin panim tok-tok long opis bilong en, long dis-pela.

Solomon AilansPremia tok sorelong Wol VisinPREMIA bilong Temotu

provins long Solomon Ailans itok em i sore long mekim olstrongpela toktok agensim WolVisin (World Vision).Pater Brown Beu, i bin sutim

tok long Wol Visin olsem em i nobin laik wokbung wantaimprovinsal gavman long helpim olpipel bihain long sunami.Long kirap bilong mun

Janueri, wanpela guria na suna-mi i bin hamarim Santa Cruzlong Temotu, na bagarapimplanti haus, gaden kaikai, natenpela pipel tu i bin indai.Wol Visin, Red Cross, na

nesenel disasta menesmen opisi bin go na helpim provins, tasolPater Brown Beu i tok, em i bin

laikim Wol Visin long toksavelong en long ol kain wok em imekim long provins.

Solomon Ailansdengi fiva wariDENGI five i kilim pinis tupela

pipel long Solomon Ailans, namoa long 100 pipel i gat dispelasik.Gavman i oraitim pinis, wan-

pela tingting bilong kirapim wan-pela Nesenel Tasfos bilong luk-luk na painim ol gutpela rotbilong daunim dispela sik.Asde (Trinde), ol i mekim wan-

pela bikpela klinap wok longHoniara taun.Dengi Fiva em i wanpela sik

em tupela kain moskito i savekamapim, tasol dispela sik i nosave kamap bipo long SolomonAilans.Tom Nanau, Sif Helt Inspekta

long Honiara Siti Kaunsil, i toklong we dispela sik i kamap naulong kantri.

PNG-Indonesiaboda tred i wan-saitLIDA bilong PNG Greens Pati,

Dorothy Tekwie, i tok Papua Niugini ilusim planti mani tumas long bodawantaim Indonesia.Dorothy Tekwie, husat i wanpela

lida meri long Vanimo, long Sandaunprovins, i tok Papua Niugini gavman imas painim we long stopim bikpelamani na bisnis i go long Indonesia.Em i tok long nau ya, i olsem plan-

ti ol pipel blong PNG i save krosimboda long Vanimo na i go, bai plantisamting long hap bilong Wes Papuana i nogat tred long hap bilong PNG.Mis Tekwie i tok ol meri bilong

Vanimo i lukim dispela nau, na i wan-bel long statim wanpela bisnis bilongmekim ol pipel bilong arasait longboda tui go baim ol prodak bilongPNG yet insait long hap bilongVanimo.Em i tok dispela bai mekim tu ol

pipel bilong PNG husat i save krosimboda, long bai ol i baim ol samtinglong ol stua we is tap long hap bilongPNG, na i no go long hap bilongIndonesia na lusim planti kina.

Ol PNG haus kal-abus i mas gat kon-domOL PNG helt saintis i askim gavman

long givim kondom long ol haus kal-abus long lukautim laip na helt bilongol kalabus manmeri.Papua Niugini Institut ov Medikal

Risets, i askim strong gavman bilonggivim kondom i go long ol haus kal-abus long kantri bilong lukautim olkalausman long noken kisim sik HIVna AIDS.Dispela askim bilong ol i bihainim

wok painimaut, em ol saintis bilongInstitut i bin mekim long foapelabikpela haus kalabus long kantri.Ol dispela saintis i tok ol i save

olsem ol kalabusman i save silip wan-taim ol narapela kalabusman longhaus kalabus, na dispela inapkamapim bikpela hevi long helt bilongol kalabusman yet, na tu, ol meri bilongol taim ol i lusim kalabus.

Vanuatu oposisen itok Indonesia i maslusim MSGOPOSISEN lida i tok ol i mas larim

Wes Papua i kamap memba bilongMelanesia Spiahet Grup o MSG, na ino Indonesia.Lain oposisen long Vanuatu nau i

askim strong gavman bilong SatoKilman, long rausim Indonesia longMSG, pastaim long miting bilong MSGbai kamap long Nu Kaledonia longmun Julai.Ol i bin givim Indonesia kain mak

olsem ‘obseva’ pastaim long bikpelaMSG miting long Fiji long yia 2011.Tasol Lida bilong Oposisen long

Vanuatu, Edward Natapei, i tok olMelanesia kantri i noken larimIndonesia long stap insait long wok-bung bilong ol, na ol i mas givim fulmembasip i go long Wes Papua.Gavman bilong Sato Kilman i bin

sainim wanpela tok orait long wokbungwantaim Indonesia long 2011.

Carr mitim USSekreteri bilongStetFOREN Minista bilong Australia,

Bob Carr, na US Sekreteri bilong Stet,John Kerry, i toktok long ol rot wetupela kantri i ken strongim wokbunglong Esia-Pasifik long namba wan mit-ing bilong tupela.Seneta Carr i bin bung wantaim

Mista Kerry long Washington, natupela i toktok long kain we ol soldiabilong Amerika i save kam sindaunlong Noten Teritori bilong Australia.Mista Kerry i tok wokbung bilongAmerika na Australia, em i bikpelasamting.Em i tok pren pasin namel longAustralia na Amerika, i gutpela, na i

SASPEK: Ol polisman long India i was na wokabaut wantaim ol saspek man polis i tok ol i mekim pasin reip na stil long wanpelaSwis meri turis long Madhya Pradesh.

Page 12: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

PM

BELDENKOMENTRI

Jada 2013!

Ating mi mas insurensim laip bilong mi nau..

Mi ai op nau long stretim hevi long ol liklik

manmeri husat i kisim bikpelahevi long ol rural helt

sevis...

Michael Novingu i raitim

SINGAUT i go long ol yang-pela meri long Is Nu Britenlong kisim was taim ol i rauno wokabaut nabaut, bikospasin bilong pek reip i woklong kamap strong longprovins.

Presiden bilong WatomLLG long Rabaul Distrik,Samuel Billie, i mekim dis-pela toktok bihainim wanpelapek reip i kamap long Tavui

namba wan ples long Rabauldistrik, i no long taim i gopinis.

Mista Billie i tok olsempasin bilong sanap long lainna bagarapim ol yangpelameri i kamap strong long IsNu Briten.

Moa yet, em i askim ol pa-pamama long lukautim gut olpikinini meri bilong ol.

Billie i tok dispela kainpasin i no save kamap tumaslong provins, na i bagarapimgut nem bilong provins.

“Ol papamama, yupelanoken larim ol pikinini meribilong yupela long go raunna stap wiken wantaim olkandere o arapela wanpisin,bikos ol i no inap was gutlong ol, na dispela pasinnogut i ken kamap long ol.

“Ol pikinini meri, taim yu-pela i raun, noken harim grisbilong ol yangpela man longgo kisim wara o spak. Moayet, em i tok ol dispela kainpasin long dring spak na olarapela paul pasin i no stret,

na bai pulim tingting bilong olman long bagarapim yu.

“Bodi bilong yu em i holi,na yu mas lukautim gut inapyu painim wanpela gutpelapatna bilong yu bai lukautimyu long sindaun bilong yulong bihain taim,” Billie i tok.

Em i singaut long ol man-meri bilong ENB long wok-bung wantaim long stopimdispela kain pasin nogut inoken kamap long bagara-pim ol yangpela meri longkomyuniti.

Noken reipim meri

SAPOS ol lida bilong yumi long pala-men i no bin save long hevi yumi olpipel i save karim long sait bilongkisim helt sevis, nau ol i save.

Indai bilong memba bilong Angoram,Ludwig Shulze, i kirapim bikpela bel natok wari tru namel long ol memba bilongpalamen bilong yumi.

Tasol watpo na nau tasol ol i luksaveolsem helt sekta bilong yumi i stap longhevi?

Mipela i no laik daunim gutpela wokna tingting bilong helt minista MichaelMalabag.

Insait long tenpela mun tasol, MinistaMalabag i mekim planti bikpela wokpinis.

Na i gat longpela rot yet i stap long

em i mas wokabaut, long stretim sin-daun bilong helt sevis i go long ol pipelbilong yumi.

Tasol ol lida bilong yumi i noken aipaslong hevi bilong pipel.

Hamas gavman bipo i bin pundaunlong wok bilong stretim dispela sekta.

Na sapos ai bilong ol lida bilong yumii op nau tasol taim ol i lukim kofin bokisbilong leit memba bilong Angoram, ol inoken pasim ai moa.

Ol mama, papa, na pikinini bilongyumi long ol busples, i save karimbikpela hevi tru long wokabaut napainim helt halivim.

Ol liklik etpos bilong yumi long ples, isave sot oltaim long ol marasin bilon-grausim ol sik we yumi noken lusim laip

long en.Sapos ol lida bilong yumi i tingting gut

na go bek long sekim ol hevi bilong heltlong ol yia i go pinis, bai ol i wari tru longhamas laip i lus pinis.

Toktok bilong Minista Malabag i golong ol wan-kabinet memba bilong en, inoken lus long tingting bilong ol lainmemba bilong yumi.

Maski yu bikmanmeri, maski yu man-imanmeri, wanpela taim yet, bai yu masgo long kisim sevis long ol haus sik bi-long yumi.

Na sapos yu go na i nogat marasin,bai yu bungim hevi yet.

Mista Malabag, tok bilong yu i tru.Mipela i sindaun longpela taim tumas

wantaim dispela hevi long marasin i sot,

nogat inap sista o dokta long givim halivim, na nogat inapgutpela ples bilong ol belmama bilong yumi long karim bebi.

Laip bilong lida, nau, em yumi noken kirap nogut long en.Ol lida bilong yumi, yupela i stap sindaun long sia bilong

kamapim senis bilong gutpela bilong yumi olgeta.Dispela sia na wok yu holim, em mipela pipel i no givim

long yu long mekim save long laik bilong yu. Nogat. Mipela i bilip long yupela, na mipela i sanapim yupela long

kisim dispela wok. Nau mipela i laik lukim sevis.

Dai bilong lida opim ai

Page 13: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

LONG Fraide Februari 8, miwantaim Embaseda bilongSaina long PNG, His Ekse-

lensi Qiu Bohua i sanap antaplong feri bilong Ramu NiCo, M.V.Carrie na kisim wanpla piksawantaim.Dispela em long Binnen Haba

long Madang taim mipela wokimwanpela ron i go long Basamuk in-sait long Rai Kos distrik, we RamuNiCo i gat rifaineri long kamapimnikel na kobalt.Embaseda Qiu i mekim wan-

pela de ron long makim maus bi-long gavman bilong Saina na toktenkyu na salim gritings i go long olwok manmeri bilong Ramu NiCobikos dispela wik I bin wanpelaspesol wik long kalenda bilongSaina, we ol i kolim Luna Nu Yia orSpring Festival.Taim mipela i kamap long

Basamuk, Embaseda i salim toktenkyu na Saina Nu Yia gritings igo long ol wok lain bilong Sainahusat i wok long Basamuk rifainerina Kurumbukari Main na Madangopis.“Long taim bilong Saina Spring

Festivel long yia bilong snek, milaik makim maus bilong ol wokmanmeri long Embasi bilong Sainalong PNG na tok amamas i go longmenesmen na wok manmeri bilongRamu NiCo.”“Amamas bilong mipela i go long

yupela i ken gat gutpela spring fes-tivel, gutpela helt na wok na pasinamamas i mas stap oltaim,” Em-baseda Qiu i tok.Embaseda Qiu i tok em i ama-

mas tru long lukim ol wok manmeribilong Saina i lusim kantri bilong ollong wok wantaim Ramu NiCo longkamapim dispela bikpela nikel pro-jek we bai Saina, Australia na PNGwantaim i kisim gutpela samtinglong en.“Mi gat bikpela rispek long yu-

pela long dispela bikpela kon-tribusen we bai kamapim strongSaina, Australia na PNG taimRamu NiCo i kamap bikpela nastrongpela,” Mista Qiu i tok.Saina Nu Yia or Lunar Nu Yia,

em i wanpela bikpela malolo de in-sait long China, wanpela speselholide we ol man meri husat i woklongwe long famili bilong ol i savego na bung wantaim ol famili napren bilong ol, na amamas wan-taim.Ol man na meri bilong Saina

husat i wok long ol narapela kantritu i save go bek long Saina longdispela taim long joinim ol famili bi-long ol na amamas wantaim. Dispela holide em i stap insait

long kalenda bilong Saina yet. Saina bipo i bin gat kalenda bi-

long em yet long taim yet, na nau oli save luksave long dispela holideyet.Gavman bilong Saina na ol

bikpela kampani insait long Sainana ol narapela kantri i save luksavena givim tok orait long ol wok man-meri long kisim dispela holide.Ol save man na meri i mekim

wok painim aut na luksave olsemwanpela bikpela migration o wok-abaut bilong ol manmeri insait longwanpela taim long dispela senserii save kamap long Saina long taimbilong spring festivel. Milian na bilian manmeri insait

long Saina i save muv long wan-pela o tupela de, long go bek longasples bilong ol.Ol Saina tu long narapela kantri

i save go bek long Saina insait longdispela taim. Sampela tok win i stap olsem Air

Niugini i save gat wanpela ron tasollong wanpela wik i go kam longHong Kong, tasol long taim bilongSpring Festival, ol i surukim tupelamoa flight o ron bilong balus bikosplanti Saina insait long PNG i laikgo bek long Saina.Ramu NiCo em wanpela bikpela

nikel projek bilong Saina i kam longPNG na stap insait long Madang. Planti wok man em ol bilong

Saina na long kain taim olsemspring festival, ol i painim hat stretlong go bek bikos ol i gat wok longmekim.Ol dispela wok lain i gat famili,

meri pikinini, papa na mama nadispela wik holide em wanpelataim tasol oI i save bungim olgetafamili long amamas wantaim. Tasol ol i stap longwe long Saina

na hat stret long go bek.Long dispela as tasol, Em-

baseda bilong Saina i kam kamaplong Basamuk na i tok tenkyu longhatwok bilong ol long kamapim dis-pela nikel projek we bai Saina,Australia na PNG i kisim gutpelasamting long en..Bod siaman bilong Ramu NiCo,

Zhao Shimin, tu bin ron wantaimEmbaseda na surukim wankain toktenkyu i go long ol woklain.Long makim Spring Festivel, ol

PNG na Saina wok manmeri longBasamuk i joinim han na kamapimbikpela selebresen we i lukimbikpela kaikai. na tu bikpela ama-mas pasin olsem danis, singsingkaraoke, na ol naraplea pilai na olprais samting tu ol i bin givim aut.Kampani Presiden, Zhao Shimin

na Philip All corn, Jeneral Menesabilong Basamuk Refaineri wantaimol narapela bikpela managementtim i bin stap long hamamasim dis-pela selebresin.Ol asples lain tu i bin joinim dis-

pela selebresen wantaim ol sings-ing danis bilong PNG, na binkamap long lukim ol dispela pilaiwe ol i no bin save lukim bipo.Mista Shimin i givim tok tenkyu

na gritings bilong em na tok em iamamas stret long lukim ol man-meri i lusim kantri bilong ol na kam

long PNG na kamapim dispela pro-jek we bai plani lain i kam long bi-hain taim.Em i tok tu olsem dispela nam-

bawan nikel projek insait long PNGem i kamap long operesen nau naolsem, em i askim olgeta man merilong PNG na ol narapela kantrilong wok wantaim na kamapim dis-pela projek i go bikpela.Taim selebresen i kamap long

Basamuk, wankain taim long Sainai save gat bikpela selebresen webai yu lukim ol danis dragon napaitim ol bikpela dram.Spring Festival i gat longpela

stori bilong em. Long bipo yet long Saina i gat

wanpela kain selebresen ol i kolim“nian”, we ol i bilip olsem i gat wan-pla kain enimal we i save kaikaiman na kamapim planti birua, na tusave kamapim na bagarapim laipbilong ol manmeri, abus na plantisamting. Long rausim dispela “nian”, ol

Saina i save putim ol retpela makantap long dua bilong ol, laitim oltos na kreka long nait bikos ol i bilipolsem “nian” save pretim retpelakala na ol bikpela kain nois. Long moning bai ol manmeri i

amamas bilong wanem ol i bilipolsem “nian” em ol i ronim na kisimnupela yia i kam.

Long neks moning, bai yu lukimol pikinini i go na tok tenkyu natokim ol lapun na papa na mamabilong ol gutpela helt na longpelalaip. Bekim long em, bai ol i givim ol

retpela envelop o pasel wantaimmani i stap insait.Ol wanwan yia i save gat nem bi-

long ol yet na dispela yia em ol ikolim em yia bilong “snek”.Ol Saina lain long Ramu NiCo

husat i wok long Kurumbukari,Basamuk na Madang i hat long gobek long Saina bikos ol i gat woklong kamapim dispela nikel projeki go bikpla na yumi olgeta i kenbenefit.Ol i lusim ples, papa na mama,

meri na pikinini na i kam long PNGlong wok mani na tu long kamapimkantri bilong yumi, PNG. Tasol dispela pasin kalsa na kas-

tom em ol i no lusim. Em i stap longblut bilong ol yet.Selebresen long Basamuk i pinis

na mi ron i kam bek long Madang,tasol wanpela tingting i kisim mistret, “yu ken lusim kantri bilong yuna go long narapela kantri na traimlong stailim tok Inglis o Saina, nakaikai na dres olsem ol waitman,tasol kantri bilong yu na kalsa nakastom em bai stap wantam yuyet.”

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P15laipstail

Selebretim Spring Festivel makimYia Bilong Snek long Basamuk

Mathew Yakai i raitim

Dispela meri tu i ken danis olsem Michael Jackson ya. Embasada bilong China wantaim Mathew Yakai.

Page 14: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Nicky Bernard i raitim

OL musik manmeri bi-long Papua Niugini naovasis bai raitim sings-ing bilong Wes Papualong helpim ol kamap frina kisim Indipendens.Long mun Novemba

long dispela yia, bikpelamusik konset bai kamaplong Papua Niugini na ol

Pasifik Ailan, wantaim tulong Australia na NuSilan.Dispela bikpela kon-

set em gavana bilongNesenel Kapitel Dis-trik(NCD) bai go paslong en na em i askim olbiknem musik manmeribilong yumi long raitimol singsing long helpimol Wes Papua long

kamap fri.Planti ol musik man-

meri tu i stap baksaitlong Gavana Parkoplong mekim dispelabikpela konset ikamapgut, long wanemyumi PNG mas go paslong helpim ol Melene-sia brata susa bilong yu-milong Wes Papua.Gavana Parkop i tok

dispela konset em baibikpela tru long wanemplanti ol musik manmeribilong ovasis bai kampilai.Em tok tu olsem

musik tasol bai karimtoksave go aut long olnarapela kantri taim olharim singsing na kisimmining bilong ol musiksingsing.

“Novemba em baiyumi lukim ol sampelamusik manmeri bilongAustralia, Nu Silan, Fiji,Soloman Ailans, Vanu-atu na yumi PNG ol dis-pela musik lain baikirapim kempen bilongyumi,” Parkop i tok.

FONDE MAS 21, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7.00 PM G NRL ROUND 3 – GAME 1

Storm vs. Bulldogs9:00 PM G RESOURCE PNG EP#639:52 PM G SOKA XTRA10:00 PM G RAIT MUSIK11:00 PM G HOT SPOT EP#711:30 PM G ELITE MUSIC ZONE EP#412:00 AM G EMTV NEWS REPLAY

FRAIDE MAS 22, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science

1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30 PM G DAYS THAT SHOOK THE WORLD5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT7:30 PM G NRL ROUND 3 – GAME 2

WESTERN TIGERS vs. EELS9:27 PM G EMTV TOKSAVE9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

SARARE MAS 23, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY

7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD RECORD #14

8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#37 – Hamstrings (FINALE)

8:30 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEM WANEM Ep#106:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM NRL ROUND 3 – GAME 4

TITANS vs. SEA EAGLES8:30 PM NRL ROUND 3 – GAME 3

ROOSTER vs. BRONCOS10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

SANDE MAS 24, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN

7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G YOGA SUTRA – Ep#1 8:30 AM G BUSINESS PNG 9:00 AM G MARTIN MYSTERY EP#13/209:30 AM G OLSEMWANEM- Repeat10:00 AM G RESOURCE PNG –Repeat11:00 AM G AROUND THE WORLD IN 85

PLATES Ep# 14/1512:00 PM G AUSTRALIA NETWORK2:00 PM G NRL ROUND 3 – GAME 5

SHARKS vs. WARRIORS4:00 PM G NRL ROUND 3 – GAME 6

PANTHERS vs. RABBITOHS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G TOKPIKSA EP#107:00 PM G NRL ROUND 3 – GAME 7

RAIDERS vs. DRAGONS9:00 PM G 60 MINUTES – EP#610:00 PM PGR MOVIE: “The Blind Side”

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Mas 21 - 27, 2013 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Singsing bilong helpim Wes Papua

Ol yangpela Wes Papua soim tumbuna danis bilong ol...

Page 15: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

11:30 PM G HILLSONG Rpt….12:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS – Replay 12:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

MANDE MAS 18, 2013

4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science

2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G NRL ROUND 2 – GAME 8

- RABBITOHS vs. SHARKS8:57 PM G EMTV TOKSAVE9:00 PM G SPORTS SCENE EP#079:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

TUNDE MAS 19, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER

5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS & HOME EP#68:00 PM G BUSINESS PNG EP#98:30 PM PGR NIKITA S1/EP# 10

– “Dark Matter”9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

TRINDE MAS 20, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA

3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB5:00 PM G MR. MAKER #075:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G FACT FILES - Living By The

Books #28:00 PM G TOK PIKSA Ep#9– Repeat…..8:30 PM PGR The Mentalist S1 Ep#10 “Red

Brick and Ivy”9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

Ol nupela pipia trak we?Long laswik NCDC bin baim ol nu-pela trak bilong karim pipia longNCD.. Nau ol i stap we? Pipiapulap long Rainbow estate na oldok long hap mekim bikpelapiknik long hap.. Ol dispela nu-pela trak i stap long tapot bilongNCD long bilasim opis o? Plis salim ol kam na kolektim olrabis long hap.. Long wankaintaim tu plis stretim bikpelapothol long maus rot bilong Rain-bow, bikos ol mangi bilong setel-men long baksait i wok longkaramapim hul long graun na

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Mas 21 - 27 , 2013 Wantok P17komik

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

kolektim moni long papamamahusat i gat kar long hap.Het pen pinis!!!!

Sisen bilong langlang(flies)...Toksave long pablik olsem bikpelaren i kamdaun na karim olgetalanglang tu i kam.. Stop N Shoplong Rainbow em bagarap tru longol langlang.. Plis lukautim yupela gut long olkaikai bilong yupela bikos siktaifoid i save kamap long ollanglang...Mi fesman long kisim belpenpinis..Tokwin..

Kamapim Death Penaltihariap...Mi sapotim tru toktok bilongJastis Minista, Kerenga Kua longkamapim death penalti. Yumilukim planti kilim dai nating pasini kamap na kot i go isi tru long dis-pela asua lain. Planti stil pasin long pablik moni,planti reip pasin i wok long kamapbikpela tru bikos nogat wanpelaman o meri i respekim lo bilongkot. Sapos death penalti kamap,ating ol man bai stat long respek-tim loa bilong kot.Sapos yu painim man bilong pulimrop bilong hangamap man, salimaplikesen kam tasol na mi sainim..

Tokwin Tasol...

BIABIA

KANAGE

TORO

Page 16: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Raun wantaim Kanage olgeta wikKon takisman...KANAGE kamap olsem wanpelatakisman bilong NCDC na raunkolektim mani long Renbo maket.Em go kolektim K2 long olgetaselsmanmeri long hap.Em tokim ol olsem, em tasolwok long klinim dispela maketlong nait na em i gat rait longkolektim K2 long olgeta husat ikam maket long hia.Nau em go lukim ol meri Hulahusat i salim pis long hap naaskim long K2 takis long pis bi-long ol.Nau wanpela meri Hula i askimem long ID bilong em na Kanagemekim tok em lusim long beg bi-long em. Nau meri Hula askim emlong givim nem bilong em so emken go askim man bilong emhusat i bos long NCDC Maket nasupavaisa bilong klinim olgetamaket long NCDC.Kanage kirap nogut long harimolsem. Hariap tru em kirap natok, Oii!! Yu misis bilong Bosah??? Maski, yu ken salim ol pisbilong yu, yu em fri tasol, nogattakis. Kanage tok olsem tasol naem tek-of!! Long sem taim mastabilong meri i kam long sekimmisis bilong em.Misis tokim em olsem i gat

wanpela takisman bilong maket istap hia long Renbo o nogat?Man bilong em i bekim na tokdispela maket hia i no maket trutru olsem na nogat wokman bi-long NCDC i stap long hia.Taim olgeta manmeri i harimolsem, ol i painim Kanage longkilim em na kisim bek mani bilongol.Tasol nogat, bagaman em luspinis na go hait long blok baksaitlong Renbo viles.

Stilim mobail pon...Kanage baim wanpela top klasnupela mobail pon (K150) na so-of stret. Em ringim misis bilongem na tokim em olsem em i gatwanpela mobail pon we yu kenlukim TV na kisim poto na harimolgeta stesin bilong redio.Nau long apinun bagaman gosanap long 4mail bastop na kisimbas i go long Badili na em sanaparere long dua stret.

Sampela ol raskol i lukim Kan-age wantaim mobail pon bilongem na giaman go sanap arerelong dua bilong PMV na wetimPMV long tek-of. Long taim PMV i laik tek-of, oli giaman long askim Kanage longkilok long mobail pon na Kanagerausim ekspensiv mobail pon bi-long em na sekim wanem taimnau. Em laik tok, em hapas 4,seim taim bas em muv. Wanpelaraskol i tromoi han i go tasol narausim ekspensiv mobail pon longhan bilong Kanage na tek-of.Kanage em bikmaus, tasol basem givim siksti pinis na i hat longkalap. Taim em go kamap longhaus, misis laik lukim ekspensivmobail pon bilong kanage naaskim em. Kanage em putim hetgo daun na krai isi isi tasol.Dillan Jay - Renbo

Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982, Boroko, NCDPort Moresby.

Email: [email protected]

P18 Wantok Mas 21 - 27, 2013 penprenkanagelaiplain

NEM: Joshua Malken KRISMAS: 30 (Man)ADRES: PO. Box 4132, Destiny F/Ship, LaeMorobe Provins SAVE LAIKIM: Go Lotu, pilai musik, singsingna preisim God, ritim Baibel, harim gospolmusik, mekim gaden na laikim wanpela lotu merihusat i save go lotu long stap wantaim oltaim.

NEM: Elijah HomboKRISMAS: 23 (Man)ADRES: Nisol Elementary School, PO. Box538, Lae 411, Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim leta, Pilai soka, Volibol,Harim musik, Ritim Niuspepa, Go Lotu, Tokpilai na mekim pren.

NEM: Danny Henz KRISMAS: 38 (man)ADRES: PO. Box 4731, Lae, Morobe Provins SAVE LAIKIM: Pilai gita, Go Lotu, Pilai soka,wokim haus na gaden.

NEM: Stanford Jackson KRISMAS: 18 (Man)ADRES: Komnaik Stationary Ltd, PO. Box 182,Mendi, SHPSAVE LAIKIM: Go Lotu, Watsim TV, Pilairagbi tas, Tok pilai na stori wantaim ol lain.

NEM: Dulcie Ben Mandi KRISMAS: 23 (Meri)ADRES: M&S Tsang Cash & Carry, PO. Box 19,Madang, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Baibel, Harim gospolmusik, Pilai gita, Go Lotu, Serim tok bilong Godna ol samting long ol arapela, Wasim klos naKlinim haus.

NEM: Mocksy GudegoKRISMAS: 19 (Meri)ADRES: C/- Joshua Sono, PO. Box 77, Kiunga,Westen ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai Musik, Harim musik naritim buk.

NEM: Ivan GudegoKRISMAS: 17 (Man)ADRES: C/-Joshua Sono, PO. Box 77, Kiunga,Westen ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, Harim musik napainim poro.

NEM: Peter KulKRISMAS: 22 (Man)ADRES: St. Edward Ambang – C/- PO. Box 28,Banz, Jiwaka ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim leta, Ritim buk, Pilaigems, Tok pilai, Harim musik na watsim TV.

NEM: Junior B. DiiKRISMAS: 31 (Man) ADRES: College of Distance Education, PO.Box 2071, Yomba, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Go danis, Harim musik,Wat-sim TV, Tok pilai, Kisim wara na go swim

NEM: Yakias JamesKRISMAS: 18 (man)ADRES: Annia Village C/- Kanabea, CatholicMission, PO. Box 220, Kerema, Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, Pilai musik,Pilai soka, volibol, basket bol, Harim Stori.

Dia Laiplain,

MI bin bungim wanpela meri 5-pelakrismas i go pinis taim mi go stap wan-taim ankol bilong mi long ples bilong em.Mitupela i save toktok long wanpela

narapela long fon tasol olgeta taim. Mi wanpela man we i save stap isi na

i no save toktok tumas, tasol mi tingtinglong marit klostu nau.Ol papa-mama na lain bilong dispela

meri i save olsem mitupela i raun wan-taim, tasol taim mi rait i go long ol papa-mama long laikim bilong mi long maritimpikinini bilong tupela, papa bilong em ibrukim leta bilong mi na tromoi.Mi save tingting planti long sem pasin

bilong dispela meri long mi, tasol em isave toktok long ol narapela mangki guttru. Ating dispela em bikos long papa bi-

long em i brukim leta bilong mi? Sampela taim mi laik ronawe wantaim

meri ya i go long ples bilong mi we milainim ol samting long soim pasin laikimbilong mi long em. Pasin laikim (Love) bilong mi long dis-

pela gelpren bilong mi i wok long kilimmi na i bikpela tumas. I gat we bai Laiplain i ofaim sampela

helpim taim laik pasin i kamap bikpelana strongpela olsem dispela mi gat longen?

Obsessd Lover

Dia Pren,

MIPELA i tok tenkyu long yu long rait ikam long Laiplain na serim wanemwariyu gat long en. Mipela i save kisimwankain pas long planti ol yangpela in-sait long kantri.Mipela i laik save bilong wanem na

papa bilong dispela meri i brukim leta bi-long yu taim em i save long prensip bi-long yu tupela. Mipela i laik askim yu sampela askim

we bai helpim yu long kliarim tingting bi-long yu.

Yu bin mitim papa-mama o ol lain trutru bilong dispela meri o nogat taim yutingting long raitim leta bilong yu? Olsem na meri i wok long sem long

toktok long yu na save toktok gut wan-taim ol narapela mangki? Ating i mas olsem, em i yangpela gen

long yu o ating bikos em i stap long as-ples bilong em na i pilim orait long toktokwantaim ol ples mangki?Pren, yu gat taim long yu yet long tok-

tok long ol prensip isu bilong yu tu onogat? Dispela meri yu laik maritim i save tu

long plen bilong yu o nogat? Mipela i laikim yu long stop na lukluk

na skelim dispela o kwesten mipela iaskim. Yu tingting long ronawe wantaim em i

go long ples bilong yu. Yu ting dispelabai helpim em long lusim pasin sem bi-long en? Pren yu gat gutpela tingting, tasol yu

askim long tingting bilong em tu onogat? Olsem wanem long papa-mama na ol

lain bilong em, ol bai pilim olsem wanemtaim yu ronawe wantaim pikinini meri bi-long ol?Mipela i tingting strong sapos meri yu

laik maritim i laikim yu tumas olsem yulaikim em o nogat? Olsem tasol yu bin tokaut long wari bi-

long yu. Yu tok olsem yu laikim em tumas taim

yu tupela i toktok long mobail fon, tasollaik bilong em long yu i strong o nogat? Sapos yu tupela i laikim yu tupela

tumas orait olsem wanem na meri i savesem long toktok long yu?

Pren olsem wanem long trupela laikimyu gat save long en? Mipela i laikim yu long painim mining

bilong dispela tupela wod, LOVE naLUST. Yu bai lukim mining bilong laik bi-long yu long dispela tupela wod.Yu bai painim olsem mining bilong tu-

pela wod and skelim ol, bai i helpim yulong stop na lukluk long wanem samtingi gutpela bilong bihain bilong yu. Dispela i ken helpim mekim koreksen

long rong pasin na tu, long stiaim yu longgutpela rot long painim mining bilong tru-pela laikim. Love na prensip bilong yu i mas gat

gutpela sindaun bilong em long holim olwanem samting yu laikim long en o olgol bilong yu long bihain taim. I gat ol kwaliti we yu ken prektisim

long stap gut long laip bilong yu. Dispelaem ol sampela; Love (unconditionallove), trust, honesty, respect, em dispelaol sampela tasol. Long buk Baibel, ol dispela em ol

kaikai bilong Holi Spirit o fruits of theHoly Spirit; yu ken ritim long Galesia 5:22 & 23. Long ves 23 i tok olsem “ Inogat wanpela loa i tambuim ol dispelakain pasin.” Sapos yu gat Baibel, mipela i laikim yu

long ritim dispela tok bilong God long yuyet.

Pren bilong yu,

Laiplain

Sapos yu gat wari o hevi, rait i kamlong dispela etres: Lifeline Coun-selling Services, P O Box 6047,BOROKO, National Capital District,PNG. Yu ken ringim opis long teleponnamba 3260011 o 3261680. O saposyu stap long NCD, kam na lukimmipela long opis bilong mipela longWaigani. Mipela i no inap putim tru-pela nem bilong yu long niuspepa,tasol mipela bai putim ol wari na hevibilong yu.

Laiplain

Laip i kamap hatpela tumas

Page 17: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P19laipstail

Trening em ki bilong muvim polis fosBUSTIN ANZU i raitim

BIHAIN long planti toktokna tingting long kamapimwanpela gutpela polis fos

bilong Papua Niugini, NesinolGavman i luksave long wanpelahan bilong en, we e mi ting e miken wokim bikpela senis insaitlong polis.Wanpela bikpela tingting bilong

nau dispel gavman, em longlukautim wok bilong polis insaitlong kantri. Wantaim dispela, gav-man i makim pinis bikpela manilong mekim dispela wok.Trening, wanpela bikpela han

bilong polis fos, long lainim natisim wok polis insait long kantri natu, ol narapela Pasifik kantri i kisimdispela luksave.Aninit long Human Risos dairek-

toret bilong Polis, Royal PapuaNiugini Konstabuleri o RPNGC(Royal Papua New GuineaConstabulary), Trening bai kisimbikpela luksave insait long faivpelayia bilong dispela gavman.Na dispela luksave em long

kamapim wok bilong trening longintanesinol stendad we treningbilong polis bai kamap bikpela nanambawan olgeta.Ol bai wokim ol nupela klasrum,

haus bilong slip bilong rikrut, pleskaikai, haus bilong slip bilong oltrena o tisa na nupela disain bilongdispela koles na antap long dis-pela, em nem senis bilong poliskoles.

Miting Long pinis bilong las mun

(Februeri, 2013), Nesinol PolisTrening Miting i bin kamap longLae long Morobe Provins. Bikpelatingting bilong dispela bung emlong kisim tingting bilong ol rijinolna Provinsel trening opisa na olwokman meri long Bomana PolisKoles long ol dispela senis baikamap long ol yet.Insait long dispela wanpela wik,

ol trena i bin paitim toktok nabungim tingting long kamapimplanti ol gutpela save long ronbilong dispela trening han bilongpolis.Ol trena i bin amamas wantaim

dispela bung we ol i skelim tingtingna tu, kisim planti ol gutpela luk-save na kamapim pinis piksa longolsem wanem dispela polis kolesbai kamap. Ol i bin givim plantitingting long wanem, ol yet i savelong wanem samting dispela kolesi laikim. Ol tu i save olsem dispela koles

i nidim o laikim sapot bilong oltrena na ino inap long ron em yet.Olgeta mas bungim tingting longkamapim wanpela gutpela kolesbilong polis insait long kantri.Nesinol Gavman i luksave long

dispela hevi bilong trening naputim bikpela mani we ol i kenyusim long kamapim wanpela gut-pela trening ples, we i ken helpimpolis insait long kantri long kisimgutpela save na trenim planti olPapua Niugini long kisim wokolsem polis na sevis kantri.Tu, dispela em long strongim na

kamapim gutpela polis, bihainimas tingting bilong gavman, wan-taim driman bilong em long

kamapim planti polisman meri longnamba bilong em.Sampela bilong ol dispela senis

em long stretim gen Bomana PolisKoles long haus, bareks, klasrumna senisim ol skul bilong ol rikrutna insevis kos wantaim. Ol provin-sel trening opis tu bai kisim luk-save wantaim dispela mani na tu,senisim ples bilong trening tu. LaeTrening senta bai kisim dispelaluksave pas na bihain ol narapelatrening senta.Dispela tu i sut long as tingting

bilong Komisina bilong Polis TaomiKulunga long senisim polis fosolgeta o Modenaisesen (moderni-sation), bihainim driman tingtingbilong em o 2011-2020 koporetplen bilong em.

Gavman FandingNesinol Gavman bilong Papua

Niugini i bin sapotim dispela tingt-ing bilong Trening wantaim manimak bilong K276m we bai roninsait long 5-pela yia olgeta.Komandent bilong Bomana

Polis Koles Superintenden NauaVanuawaru i bin toktok long dis-pela taim bilong bung olsem dis-pela kain mani em namba wantaim ol i kisim na Trening i kisim naol mas mekim save long yusimdispela mani. Vanuawaru i tok ol i gat planti

wok long mekim long sait bilong

trening tasol bikpela samting em olmas mekim o kamapim gut poliskoles bilong ol. Dispela koles inobin kisim sampela luksave long-pela taim tru inap dispela gavmanna dispela Polis Komisina.“Dispela em namba wan taim

mipela i kisim kain mani olsemlong gavman na mas mekim wokgut. Olsem na dispela miting emlong kisim tingting na save bilongyupela ol trena long olsem wanembai mipela i yusim mani na autsaityumi ken yusim long kamapim guttrening bilong polis,” Vanuawaru ibin mekim dispela nek long bungbilong ol long Lae long las mun.Dispela mani em bai ol i yusim

insait long 5-pela yia, tasol pro-gram bilong Lae mas stap na ronwankain olsem Bomana PolisKoles insait long tupela yiapaslain. Taim dispela miting i kamap long

Lae, sampela bilong ol dispelawok i bin stat pinis long Bomana.

Senisim Bomana PolisKoles

Ol wanwok bilong Royal PapuaNiugini Konstabuleri longAustralia, we ol i kolim long PapuaNiugini – Australia PolisingPatnasip (Australia PolicingPartnership) o PNG – APP i givimbikpela sapot long sait bilong plen-ing. Ol i kamapim plen bilong

nupela koles. Dispela em long kamapim ol rot

insait long koles, ol nupela haus,nupela bareks bilong rikrut, nupelamess, nupela ples bilong prektisna trening o gymnasium, nabilasim gut pereid graun tu.Dispela nem olsem Koles em

long taim bipo na nau wantaim olnupela senis insait long polis fosna kantri long divelopmen, ol i luk-save olsem dispela nem kolesmas senis igo long narapela nem,we em i ken kisim luksave olsemem ino bilong trenim ol polis rikruto in-sevis. Em mas i gat narapelaol trening tu.

Lae Trening SentaLae Trening Senta long Bumbu

Polis Bareks em wanpela nambawan trening senta autsait longBomana we save holim planti olbikpela bung na trening bilongpolis na tu ol narapela treningbilong ol narapela oganaisesin tu.Ol bai stretim ol olpela ples

bilong slip, kamapim nupela opisspes na kamapim tu sampelanupela haus slip na klasrum bilonglainim samting.Rijinol Trening Opisa bilong

Momase Inspekta Paul Bai i ama-mas long dispela senis longwanem, long ai bilong em yet, dis-pela trening senta i laik bruk igodaun na kamap pipia.Em i tokim Wantok Niuspepa

olsem long dispela bikpela mani,Trening long Lae bai kisim moalong K3m, we bai yusim insait long20-pela mun na bai stat long Julaina Ogus long dispela yia.

Plen bilong NesinolGavman (MTDP na

Vision 2050)Tingting bilong Gavman em long

strongim na kamapim nambabilong polis igo antap. Sampela yiaigo pinis, namba bilong polis isanap olsem 3, 000 polismanmeri. Dispela namba nau i kamantap long 5, 000.Tingting bilong Gavman nau em

long bringim dispela namba igolong 8440 long yia 2015 na 24,000 long 2030. Dispela i putim planti presa long

trening long kamap wantaim plenbilong em yet long kisim plantiyangpela Papua Niugini long join-im polis. Trening nau i plen olsem em bai

kisim samting olsem 240 longwanpela yia long kamap wantaimdispela mak long 2015. Koles ino inap kisim moa long

wanpela yia olsem na 240 longwanpela yia em inap long makbilong em.

Gutpela Ikonomi naPopulesen Gro

Planti wok bisnis na populesenbilong kantri tu i wok long gro igoantap. Wok maining na narapela bisnis

insait long kantri tu igo antap. Nauyet, planti wok maining i kamaplong olgeta hap graun insait longkantri. Planti maining tu i stat pinis.Dispela nau i skruim strong

bilong mani igo antap na kamapim

planti wok long kantri. Dispela naui ken kamapim planti hevi tu longsait bilong painim wok bilong olyangpela manmeri.Populesen nau i sanap long 7

milien tasol ino longtaim, dispelanamba bai senis igo antap.Tasol namba bilong polis i stap

daunbilo yet. Olsem na Gavman igat bikpela tingting long kisimnamba bilong polis igo antap.

Nesinol Senta bilongEksalens (National

Centre of Excellence)Ino long taim, Bomana Polis

Koles bai senis igo long dispelanem, Nesinol Senta bilongEksalens. Dispela koles bai givimtrening we i gat luksave bilongNesinol Trening Kaunsil bilongPapua Niugini.Planti ol buk bilong rikrut trening

bai senis long kisim ol narapelaprogram igo insait long tisim ol. Wankain tu, long ol in-sevis tren-

ing bilong ol polisman meri tu.Planti ol nupela lo na program tuwok long kamap na ol bai kisim igoinsait long lainim ol polis manmeriol i stap aut long fil na go longkisim trening.In sevis bung olsem

Prosekusen, CID, Trefik, Komputana ol narapela trening bilong polisbai kisim luksave long ol dispelasenis i wok long kamap.Dispela tu bai kamapim gutpela

rot bilong ol narapela gavmanejensis o lo enfosmen longkamapim trening bilong ol long olwokman meri bilong ol tu. Inobilong polis tasol.Wankain tu, ol narapela Pasifik

Ailan kantri tu i ken kam kisimsave long wok bilong polis o nara-pela ejensi tu.Em tu bai kamap wanpela skul

bilong ol narapela Pasifik Ailanpolis long kam kisim trening okamapim rikrutmen bilong ol tu.

ModenaisesenLong tingting bilong Polis

Komisina Taomi Kulunga longsenisim pasin bilong polis fos weol i kolim long Modenaisesen, embai go gut wantaim nem, NesinolSenta bilong Eksalens.Modenaisesen em i min olsem

polis bai senisim olpela pasinbilong ol long polising long kamapwantaim nupela stail bilong holimlo na oda.Kulunga i bin tok long ol mas go

bek long ol liklik o basic samtinggen. Dispela ol liklik samting i kenlukim ol bikpela senis insait longpolis na long we bilong ol longmekim wok bilong ol.Modenaisesen na Nesinol Senta

bilong Eksalens bai igo wantaimwe ol nupela rikrut na ol nupela in-sevis memba bai kisim gutpelaskul wantaim.Sampela samting bai polis fos i

lukluk long dispela Modenaisesenem long givim ol nupela yunifomwe i gat nem bilong dispela polis-man o meri, lusim olpela fil yuni-fom na werim pik hat, wankainolsem ol opisa i save werim.

Nema Mondiai: Ekting ACP bilong Momase polis Sif Superintendent NemaMondiai i opim dispela bung bilong ol.

Martin Goode: Trening Menesa bilong Trening long Bomana Polis Koles,Martin Goode i mekim wanpela presentesen long taim bilong bung.

I go moa long pes 20...

Page 18: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

P20 Wantok Mas 21 - 27, 2013 laipstail

K0.80t per copy or K65.00 Home Delivery & K52.00 Office pickup subscrip-tions per copy each issue annually.

Trening em ki bilong muvim polis fos

Pasim tingting o risolusen

Trening i gat bikpela wok longmekim long kamapim wanem samt-ing ol i pasim long miting long karimkaikai.Ol i bin luksave olsem dispela

wok em ino bilong wanpela man omeri tasol long kamapim dispelatingting. Em wok bilong olgeta trena insait

long kantri long luksave nakamapim wanbel pasin longkamapim wanpela gutpela treningbilong polis.Sampela gutpela risolusen ol i bin

pasim long dispela wan-wik bungbilong ol long Lae.Na wanpela bilong ol dispela riso-

lusen em long luksave long olprovinsel trena long ol dispela senisbilong Bomana Polis Koles we laikkamap.Em i tru long wanem, ol provinsel

trena em ol i stap wantaim ol polis-man meri long wan wan provins naol mas i gat bikpela toktok o luksavelong ol dispela senis tu.

Samari o toktokkaramapim olgeta

Insait long faivpela yia wantaimK276m em planti mani tumas weNesinol Gavman i bin givim longwok bilong Trening. Ol i gat bikpelawok long mekim nau.

Planti olpela samting bilong skulna wok em ol i bin yusim longBomana tasol wantaim dispelamani, ol dispela samting bai lukimbikpela senis.In-sevis bung tu mas lukim planti

ol lo mas stap insait long ol bukbilong skulim ol polisman meri.Nem senis long koles na

Modenaisesen em sampela bikpelasamting we bai kamap aninit longnau Komisina bilong Polis TaomiKulunga na em laik lukim ol dispelasenis i kamap.Dispela ol senis tu i ken kirapim

bel bilong ol polisman meri long luk-save long ol narapela senis i woklong kamap long autsait long polissevis.Wok bisnis, maining, divelopmen,

populesen na ol narapela hevibilong lo na oda ken kamapim oldispela senis long mekim polis maskisim was olgeta taim long wokbilong ol.Bihain long dispela bung long Lae

wantaim ol provinsel trena bilong ol,na planti gutpela toktok long kirapimgen trening, ol i gat bikpela woklong mekim. Wantaim lonsing (launching)

bilong polis Modenaisesen longneks mun long Pot Mosbi, em baimakim nupela stat bilong mekimwok bilong polis insait long kantri.Em taim nau bilong mekim wok

bilong ol yet.

I kam long pes 19...

Ol trena bilongMomase:Ol polis trenabilong Momase sindaunna skelim tingting longtaim bilong trening.

Meri i gat pawa:Tupela polismeri trenahusait i kamap long dis-pela bung na givim sam-pela toktok i sanap kisimpiksa.

OL Poto: Bustin Anzu

Page 19: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

bisnisnius Mas 21 - 27, 2013 Wantok P21

Gavman bai karimaut wanpela wokstadi long kirapim wanpela deiri fambilong kamapim ol mit, milk o susuna ol narapela deiri prodak long Mul-Bayer Ilektoret long Westen HailansProvins.Minista bilong Tred, Komes na In-

dastri, Richard Maru, i makim ne-senel gavman na tok aut longdispela bihain em na sampela ara-pela gavman min ista i bin raun i golong Baiyer Riva Distrik long sot-pela taim i go pinis long dispelamun.Ol narapela minista em Ministabilong Petrolium na Eneji, WilliamDuma na Minista bilong Woks naImplimentesen, Francis Awesa.Mista Maru i tok gavman i papa

long bikpela hap graun long hap,

inap long mak bilong 6.000 hektalong Baiyer Riva na tu, em i gatwanpela ketel stesen long hap.Mista Maru i bilip olsem graun ya

i gat inap wara na ol hap we ol ani-mel i ken hait malolo gut aninit longol diwai na kaikai. Na olsem, grauni gutpela long lukautim ol kau, sip-sip na ol kain animel olsem .“Nau gavman i bildim rot namel

long Baiyer Riva na Madang, baideiri bisnis i kamap gut longwanem, bai pe bilong trenspot longkisim ol prodak i go long maket i godaun,” Mista Maru i tok.Tasol Mista Maru i salim tok

lukaut long ol pipel olsem ol i masredi long lusim graun bilong gav-man we ol i yusim long wokimgaden taim projek i stat.

Stadi long kirapim deiri famlong Baiyer Riva Distrik

YUSIM ol asples kaikai nagivim moa veliu o manimaklong ol bilong ol rurel komyu-niti long kantri, em i wanpelabikpela wok bilong NesenelAgrikalsa Risets Institut(NARI) na ol wok risets bi-long en.NARI Fud Teknoloji sek-

sen i wok long traim, givimtrening, na skulim ol haus-lain long ples long ol savebilong strongim ol kaikai,mekim winmani, nastrongim kaikai sekyuriti bi-long ol lokol spais, nagraun kaikai na prut.Ol dispela asples kaikai

em kari paura ol i mekimlong tumerik; flaua ol imekim long yam, taro nabanana; na o jem ol imekim long ol frut olsempainap, popo na faiv-konao sta frut. Ol dispela nupelakaikai prodak em i sip moalong mekim, na rot bilong

mekim, em i no nidim olbikpela masin.Ol kain kaikai olsem

kaukau na yam i ken givimkain kain tes na manimakbilong en i ken go antapsapos yumi mekim i golong ol arapela prodakolsem sips na ol dais, taim

yumi kukim long hotwara,na silipim insait long muliwara o sol.Ol dispela prodak em ol i

ken holim i stap longpelataim na ol i ken yusim tulong taim bilong bikpeladrai, o taim kaikai i sot.Dispela i ken halivim ol

hauslain long sait bilongkaikai.Ol fama i ken lainim ol

dispela teknoloji, na yusimlong haus, bai ol i kenmekim ol kari, flawa, sipsna jem bilong ol yet. Na tu,ol i ken salim long kisimwinmani.

Givim veliu long ol asples kaikai

LAINIM: Agronomis James Ernest (lephan) i trenim ol fama long M’Buke Ailan, Manus provins, longprosesim ol lokol frut bilong givim moa veliu long ol.

EM NAU: Ol fama long M’Buke Ailan, Manus provins i soim ol frut jem ol i mekim long painap bihainlong ol i kisim skul long NARI long kirap bilong dispela yia.

WANPELA grup bilong Tred naKomes Indastri Dipatmen i go longAngore PDL 8 eria long dispela wiklong bungim ol pipel na mekim olwok redi long wokabaut bilong min-ista na Sif sekreteri long neks mun, Epril

21.Minista Richard Maru i tokaut long

dispela samting long dispela wik.Em i tok as long wokabaut bilong

ol i go long eria em long kisim tokklia long husat i trupela papagraunsiaman na Bot bilong ol AmbrelaKampani na ol Blok Kampani, nanamba tu, long toktok wantaim ollong ol rot we gavman i laik fandimol rbisnis bilong ol, yusim ol BisnisDivelopmen Gren (BDG) olsem ol ibin tokaut pinis long LBSA.Minista Maru i tok em nogat tingt-

ing long holim bek Angore PDL 8BDG, tasol long stopim sampela lain

i stilim ol mani.“Mani i bilong ol grasrut papagraun

na mi wantaim gavman olsem min-ista we i lukautim dispela eria bailukim olsem ol papagraun i yusim olmani long kirapim ol bisnis long gut-pela rot i bihainim loa aninit longLBSA,” Minista Maru i tok.Em it ok Dipatmen na em yet bai

peim ol lain husat i gat ol agrimen oli sainim pinis.Long wankain taim, Mista Marui

tok Dipatmen o em yet bai peim tasolol papagraun i gat ol agrimen we ol isainim pinis.Long wankain taim, Mista Marui

tok em bai askim ol palamen membabilong dispela hap long wokabautwantaim em i go long Angore nabungim ol pipel long mekim klia olsamting na kamap long gutpela luk-save na ol rait papagraun i ken kisimol mani bilong ol.

Wanpela Tred na Komes grupgo long Angobe

Page 20: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

RAMU NiCo Menesmen(MCC) i luksave long Ne-senel Maining Sefti Wik na

i kamapim ol program bilong enlong bringim aut aweanes bilonghelt, sefti na envairomen long ol-geta wok eria bilong en long Ku-rumbukari Main, BasamukRifaineri na long Madang Bes.Helt, Sefti na Enviroment (HSE)

Dipatmen bilong Ramu NiCo i gopas long redim program bilong Ne-senel Maining Sefti Wik long RamuNiCo na dispela i lukim olgeta di-patmen i givim taim long luksavelong wanem samting em sefti longwan wan wok eria bilong ol.Progrem i bin stat long Mande

wantaim wanpela video konferens,we I lukim olgeta tripela sait bilongRamu NiCo Projek long KBK,Basamuk na Madang i lukim olsinia menesmen I bung long harimol bikpela toktok long sait long seftina envairomen.Toktok long video konferens i

lukim Deputi Jeneral Menesa bi-long HSE Dipatmen, JohnsonChen i givim toktok long sait longOperesen Envairomen MenesmenPemit (OEMP) we Dipatmen bilongEnvairomen na Konsevesen i givimlong Ramu NiCo long karimaut wokbilong en.Mista Chen i tokaut long ol

bikpela eria insait long OEMP we imas lukim sampela moa wok ikamap long stretim gut na redimlong bikpela intenol odit bai ikamap long sekim gut ol dispelawok HSE i mekim.Em i tokaut tu olsem DEC i bin

givim wanpela interim pemit longRamu NiCo we taim bilong dispelai pinis long mun Mas long dispel,na ol bai wetim long kisim nuplakwik taim bihain.Bihain long toktok bilong Mista

Chen, Presiden bilong Ramu NiCo,Mista Gao Yongxue i givim toktoklong moa luksave i mas stap longsait long sefti na olgeta wokmanmeri bilong Ramu NiCo I mas holimstrong dispela bilip na gutpela tingt-ing long sefti.Bihain long em, Bod Siaman bi-

long Ramu NiCo Menesm en(MCC), Mista Zhao Shimin i givimstrongpela toktok long olgeta lainmenesa long olgeta Dipatmen longluksave long sefti long ol eria longwok ples bilong ol na strongim dis-pela stret.Dispela miting i bin kamap long

Madang na i lukim tu wanpela in-

spekta bilong Mineral Risos Atoriti(MRA), Simon Gena i bin stap.Mista Gena i tokaut tu long tok-amamas Sif Inspekta ov Mains igivim long Ramu NiCo long gutpelaluksave em i giving Nesenel Main-ing Sefti Wik long las yia.Mista Gao i tok amamas tu long

ol wokman meri bilong Ramu NiCohusat i soim gutpela intares longpromotim Nesenel Maining SeftiWik long las yia we i kamap longniuspepa, TV na redio long PNG.Dispela yia tu i lukim wankain

stat bilong intares i kamap long ol-geta tripela wok eria bilong RamuProjek, long Kurumbukari,Basamuk na Madang Bes.Naispela kala i kamap gen long

Basamuk wantaim wanpela masna pereid we i lukim ol wokmanmeri I mas werim yunifom na wok-abaut. Ol ples lain i lukim na bi-hainim na mekim ples i narakain nanais tru.Ol lain long Basamuk i promotim

sefti aweanes tu i go long ol skulolsem Gawar praimeri skul na tu ibin gat program long kamapim heltklinik long Mingming viles long tude(Fonde).Kurumbukari Main tu i bin gat

planti selebresin wantaim olsumatin bilong Usino Praimeri skuli go long main na harim ol awenestoktok. KBK tu i karim aut ol postasefti kompetisin na ol helth aweneswantaim sefti na ol narapla.Long Madang bikpla opis, ol Fire

Sevis long Madang i kamapimwanpla bikpla demonstresin longkilim paiiya na tu ol polis i givimskul toktok long draipim kar seif.Displa selebresin bai pinis longSarere displa wik.

P22 Wantok Mas 21 - 27, 2013 ramunius

Ramu NiCo luksave long Nesenel MainingSefti Wik long olgeta Wok Eria

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Wanpela opisa bilongMadang Opis i laiktraim long kilim paiabihain long ol skultoktok i kam longMadang Paia Sevis.

Wanpela bilong ol Sefti Posta Kompotisin long Basamuk

Rifaineri.

Ol sumatin i kamap long Kurumbukari Main long selebretim Sefti Wik Wantaim olmain wok lain.

Page 21: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P23 olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Able Building Complex long Central Waigani, NCD.

Ol Spot Eksenpoto long wiken...

- Weekend Sports Draws-

Ol Poto Nicky Bernard.

Bazz ragbi lig bilong Isten Hailens go insait long fainol nau,olsem na tupela brata tim bilong Garden Hills i traim stronglong stap insait long fainol.

Kosa Foster itoktok long timbilong em IstenSta long nambawan hap bilongpilai.

Longpela bilong Westpac i strong tumas long BSPsemi fainol bilong praivet netbol kompetisen.

Pilaia bilongBrothers i ron naslip antap best aimStingers pilaia i tokem autim em longsofbol pilai bilongol man.

Round 8 Draw: Telikom - NSL

PMWSA INC DRAW

Page 22: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

SAPOS bel bilong yu i bin sut likiklong kalap i kam autsait longbalus wantaim parasut bilong yu

las wik taim yumi stori long Skai sefing(Sky Surfing), orait, noken wari, dispelawik bai yumi kam bek daun long graun.Spot bilong yumi long dispela wik em Fis-

bol (Fistball).Dispela spot i klostu wankain olsem voli-

bol na sapos yu man bilong pilai volibol embai yu tok ol i wankain tasol.Na samting tru em tupela i no wankain

stret, i gat sampela samting i krangki longol we bai yumi luksave ol nau.

Histri bilong gemFisbol i stat long Yurop (Europe) na ol

rekot i soim em i stat long yia 240 aninitlong was bilong Empera (Emperor) bilongRom (Rome), Gordian III.Ol i bin painim tu sampela rul o loa bilong

pilaim gem long Itali (Italy) we i bin kamaplong 1555.Wanpela ripot bilong Johann Wolfgang

Goethe long 1786 i bin stori liklik long wan-pela fisbol gem i kamap namel long 4-pelaman bilong Verona na 4-pela bilong Venis.Dispela ol pilaia i kam long ol bikpela

famili husat ol i gat biknem na luksave in-sait long sosaieti bilong ol.Jemeni (Germany) em ples we fisbol i

kamap strong tru na ol i stat long kamapimol kompetisen tru long 1893.Ol i karim tu dispela spot i go long Saut

Afrika, Kanada na Amerika taim ol i raun namekim ol wok bilong ol.Nau, Intanesenel Fisbol Asosiesen i bilip

olsem moa long 100, 000 manmeri savepilai dispela spot olgeta hap long wol.

Stail bilong pilaiI gat tripela kain stail bilong pilai fisbol,

wanpela em bilong ol man, narapela em olmeri na narapela em bilong ol junia o ollikik mangi.Long gem bilong ol man, longpela bilong

pilai graun em inap 50m na bikpela bilongen em i 20m.Wanpela lain i save brukim longpela bi-

long fil long namel we ol i save pasim netolsem long volibol.Long namel mak, ol i save bihainim

tripela mita i go bek long wanwan sait bi-long fil na makim narapela lain gen.Dispela lain em i ples bilong sev olsem

long volibol, tasol long volibol, ples bilongsev i save stap long baksait bilong kot, longhia, em i stap long fran, klostu long net.Astingting bilong pilai em i olsem long

tenis na volibol we yu mas paitim bal i godaun long sait bilong narapela tim, longwelong ol pilaia bilong ol long traim na kisimpoin.Long fisbol, yu ken paitim bal taim em i

stap antap yet o bihain long em i paitimgraun pinis na kirap.Yu bai kisim poin taim narapela tim i no

hariap long paitim bal i kam bek na spit oron bilong bal i pinis na gem dai o i go isi.Tim husat i winim tu o tripela set i save

winim gem.I gat 5-pela pilaia tasol long fisbol na ol i

no save sensim posisen bilong ol raunimkot olsem long volibol.Ol fisbol gem i save kamap antap long

graun na gras, i no olsem volibol na teniswe i save kamap antap long wanpela kot.Dispela i mekim na ol fisbol pilaia i save

werim ol su olsem long ragbi na soka bai oli noken wel na pudaun.Tasol ol i save pilai insait long haus tu

antap long strongpela kot olsem bilong voli-bol.Sampela loa bilong dispela i save senis

liklik long loa bilong pilai autsait, antap longgras.Stail bilong paitim bal insait long fisbol tu

i krangki liklik long stail bilong volibol.Long fisbol, yu mas pasim han bilong yu

olsem yu laik pait boksin, na paitim balwantaim.Yu ken paitim bal tu wantaim longpela

hap bun long han bilong yu.

Fisbol long PNGSapos fisbol i kamap long PNG, planti

manmeri bai lainim hariap tru bilongwanem em i klostu wankain olsem volibolwe planti bilong yumi save gut pinis.Tasol long wankain taim, em bai kisim

longpela taim liklik long pulim planti sapotana pilaia bilong wanem dispela ol wankainlain husat i bihain volibol mas painim taimlong go sapotim, lainim o pilai fisbol tuolsem nupela spot.Wanpela rot long mekim kain nupela

spot i kamap em long soim ol loan a stailbilong pilaim i go long ol pikinini na sumatinbai ol i kim kisim hariap na bihainim wan-taim inap ol i kamap bikpela.Dispela bai gutpela program tu long di-

velopim dispela nupela spot.Narapela rot em long wokbung wantaim

kain spot olsem volibol bai ol manmeri kenlukim olsem narapela stail bilong pilai wan-pela gem we i klostu wankain olsem gem oli save gut pinis long en.

P24 Wantok Mas 21 - 27, 2013 spotlaipstail

wantaimANDREW MOLEN

Gem Bilong Yu

Susa gem bilong volibolBAL: Ol fisbol bali wankain olsembilong volibol.

PILAI GRAUN: Ol mak nasais bilong fisbol kot.

PAITIM: Long fisbol, yu

mas pasim han bilong yu

na paitim bal.

KALAP: Wanpela pilaia itraim long paitim bal bipoem i go autsait long lain.

GO ANTAP: Ples bilong sev insaitlong fisbol i save stap fran longkot, i no long baksait olsem longvolibol.

Page 23: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

PLANTI ol sut tok nau i woklong kamap long CronullaSharks klab, i ken bagara-pim stap bilong sta faiv-et bi-long ol, Todd Carney.I kamap klia pinis, olsem ol

toktok long sainim nupelakontrak, em i no kamap yet,bikos i gat ol dispela sut toklong klab.Carney em i wanpela long

wanwan ol biknem pilaiahusat i ken lusim klab saposdispela hevi i go moa yet.Carney yet i tok olsem em

i bin redi long sainim nupelakontrak wantaim klab, pas-taim long klab i saspenimKosa Shane Flanagan, na oli rausim futbol menesa Dar-ren Mooney, long ol is tap in-sait long wanpela pasin

haitim long pasin bilongyusim ol drag o tambumarasin long klab long 2011.“Nau yet em i hat tru bikos

mipela i no save husat bainupela kosa,” Carney i tok.“Moons na Flanno i wok

long stretim nupela kontrakbilong mi. Ol i klostu pinisim,na nau, i nogat moa. Ol i tokol i wet liklik, tasol long miyet, mi laik tingting long pilaifutbol tasol.“Mi no hariap long mekim

wanpela samting, mi saveolsem klab i sapotim mi, nami yet mi sapotim klab.”Tasol i klia olsem bihain

taim bilong Flanagan longklab, bai lukim tu laik bilongCarney long sainim nupelakontrak o nogat.

Namba 6 bilong NSW Ori-jin Blues i no haitim gutpelapasin pren em i gat wantaimFlanagan, husat i bin halivimCarney taim Sydney Roost-ers i bin rausim em long2011.“Mi wok long toktok wan-

taim Flanno olgeta de, bikoslong mi yet olsem pilaia, milaikim em i kam bek kwik, nai no long stap aut longpelataim,” Carney i tok. “Long miyet, em i kosa bilong mi yet,na mi save kisim tok stialong en olgeta de.”Long Tunde dispela wik, i

gat sampela ripot olsem bodbilong klab i wok skelim tingt-ing long makim bek Flana-gan olsem kosa bilong klab.Long sait bilong toktok

long bod, Carney i tok embai askim bod long kisimFlanagan i kam bek kwik.“Mipela nidim Flanno

olsem wanpela grup, bikosem i klia olsem em i bungimmipela olgeta ol pilaia wan-taim.

Meninga wok wantaim Kumuls long redi long Wol Kap

Raun 2 Poins Leda

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P25nrlnius

Mande: Mas 25, 2013

Pos Tim W L Pts1. Storm 2 0 42. Sea Eagles 2 0 43. Rabbitohs 2 0 44. Titans 1 1 25. Eels 1 1 26. Panthers 1 1 27. Broncos 1 1 28. Sharks 1 1 29. Knights 1 1 210. Bulldogs 1 1 211. Cowboys 1 1 212. Roosters 1 1 213. West Tigers 1 1 214. Warriors 0 2 015. Dragons 0 2 016. Raiders 0 2 0

SPOTS DR0RAUN 3

Fonde : Mas 21, 2013

Fraide: Mas 22, 2013

Sarare: Mas 23, 2013

Sande: Mas 24, 2013

Storm Vs Bulldogs

Centrebet StediumPanthers Vs Rabbitohs

Allianz StediumRoosters Vs Broncos

Canberra StediumRaiders Vs Dragons

Skilled ParkTitans Vs Sea Eagles

AAMI Park

Leichhardt Ovol

W/Tigers Vs Eels

Toyota StediumSharks Vs Warriors

Hunter Stedium

Knights Vs Cowboys

BIKNEM ragbi lig man, MalMeninga, bai wanpela longol kosa bilong PNG Kumulslong wok redi bilong RagbiLig Wol Kap dispela yia.Long Tunde dispela wik,

Meninga i sainim wanpelafaivpela yia kontrak longwok olsem pafomensdairekta bilong Kumuls,husat bai pilai agensim

Samoa, Frans na ol difend-ing sempion, Nu Silan insaitlong Grup B bilong dispela14-tim tonamen.Wol Kap bai kamap long

Yunaitet Kingdom na Franslong pinis bilong dispela yia.Bipo Kangaroos Kepten

Meninga, husat i gat 52 kris-mas, bai wok halivim PNGKosa Adrian Lam.

Em bai lukim em i bungimtupela wok nau, we em istap tu olsem kosa bilongKwinslen Maruns tim longStet ov Orijin.Meninga i gat longpela

histri wantaim Papua Niug-ini, na i gat save long wokkosa bilong Praim Ministas13 tim we i save salensimPNG olgeta yia.

Sharks i ken lusim Carney

TINGTING PLANTI: Carneylaikim Kosa Flanagan i kambek kwik.

GIVIM SAVE: Kosa bilongQueensland Maroons, MalMeninga, nau bai halivim PNGKumuls long redi long Wol Kap.

BEKLAIN bosman bilongBrisbane Broncos, JustinHodges, bai gat inap longlas minit bipo long ol gemdispela wiken long toksavesapos em i ken pilai agen-sim Sydney Roosters longSarere.Hodges i wok long karim

hevi long hamstring bilongen, bihain long em i lusimpilai long kirap bilong sekenhap agensim St GeorgeIllawarra las wiken.Kosa Anthony Griffith i

givim nem bilong Hodgeslong pilai senta insait longwanpela 19-man skwat longTunde, tasol yutiliti man MattGillett i stenbai tasol longkisim fil long makim mannogut bilong ol Roosters,Michael Jennings, saposHodges i no inap.Hodges i pilim hamstring i

tait taim em i mekim wan-pela dami-hap ron longkirap bilong seken hap bi-hain long em i bin stap autlong gem 20 minit taim ref ibin salim em i go long sinbinlong wanpela profesenalfaul.Bipo, Hodges bai stap

longpela taim aut long gem.

Tasol strong na save bi-long em yet long skelim hevibilong ol hamstring bilongen i ken lukim em i kisim fillong Sarere.Intanesenel bilong Inglan

long Brisbane, Jack Reed itok Hodges i mas stap longstrongim pilai bilong Bron-cos.Nau Darren Lockyer i

lusim pilai, Hodges i kamapsekyuriti blanket bilong Bris-bane, na man husat i wokholim strong tim.“Olgeta wik, em i save

kisim ol mita bilong mipela,na em i save lidim atek bi-long mipela,” Reed i tok.“Mipela olgeta i save skinkirap long pilai wantaim emolgeta wik.”Prop Ben Hannant, husat

i skorim namba wan trai bi-long ol agensim Dragons, itok Hodges bai inap.“Em i wok kisim bek

strong long lek bilong em,na mipela bai givim em inaplas minit,” Hannant i tok.I gat sampela tok win i

raun tu olsem bipo Can-berra fulbek Josh Dugan, iwok long lukluk long go longBroncos.

Hodges i gat nem longgem agensim Roosters

KEPTEN bilong MelbourneStorm, Cameron Smith ilaikim ol refri bilong NRL longgat wankain luksave long rulagensim ol solda sas.Tim-met bilong en, Billy

Slater i bin abrusimsaspensen bihain long em itok em i rong long wanpelasas em i mekim long NotKwinslen Winga AntonioWinterstein long las wikSarere, tasol Smith i tok em ilukim planti wankain soldasas, em ol refri i no mekim-save long ol.“Long mi yet, mi bin toktok

wantaim ol refri long fil longSarere nait, we mipela i binkisim toksave olsem sapostakol i nogat sain long ol hani go long holim man, na yuyusim solda bilong yu tasol,bai yu kisim penalty,” Smith itok.“Mi lukim olgeta gem i

kamap pinis dispela yia, emol i save larim i go tasol, inapwanpela i kisim hait takol otaim wanpela i pundaun.”Smith i tok olsem em i paul

yet long luksave bilong olrefri, na ol judisari, long saitbilong dispela solda sas rul,

we i kamap dispela yia bihainlong wankain ol samting, ol ilarim i go long ol gem longraun namba tu.Long Mande nait, Saut

Sydney winga, Nathan Mer-ritt, i bin abrusim mekimsavebihain long wanpela strong-pela takol long MatthewWright bilong Cronulla.“Mi no save sapos ol rul i

senis namel long ol refri yet,we ol i gat kain kain luksavelong en, tasol em i no gutpelabikos em i no stretpelapasin,” Smith i tok.“Slater i bin mekim

wankain takol olsem NathanMerritt, tasol em i kisimmekimsave long en, na Jen-nings, nogat. Dispela samt-ing em ol pilaia na kosa isave belhat tru long en. Taimol ruling i no stret.“Sapos mipela i gat

wankain samting olgeta wik,bilong olgeta gem, bai nogatwari long en, tasol i luk olsemol samting i wok long senisolgeta wik.”Smith i tok ol bikman long

Storm bai kisim dispela wari igo long bosman bilong olrefri, Daniel Anderson.

Storms kepten tok ol refrimas gat wankain luksave

Page 24: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

P26 Wantok Mas 21 - 27, 2013 spotnius

SOFBOL em i bikpela pilai bi-long ol manmeri bilong Is NuBriten (ENB). Olsem na long las wik

Sarere, samting olsem 1000manmeri i kam bung long nu-pela Kalabond pilai graunlong Kokopo long lukim nasapotim gren fainal pilainamel long Ivarak na KikilaCats.Ivarak i bin nekim Kikila

Cats, 7-1.Long stat bilong pilai, tupela

tim i bin pilai strong tru we inogat skoa i kamap.Long namba faiv ining,

Mosley Wartang i paitim wan-pela strongpela bal i goabrusim ol pilai man bilongKikila Cats, na i lukim em i roni go hom long skorim nambawan skoa bilong ol.Dispela i opim dua bilong ol

bois bilong Kokopo longmekim faivpela hom ran nakisim skoa bilong ol i go antaplong siks long namba siks in-nings. Long dispela taim, olKikila Cats i no skoa yet.Dispela i kirapim belwari

long ol bois bilong Matupit, naol i kamap bung na paitim tok-tok olsem ol i mas skorimsampela poin long winim dis-pela gren fainal.Tasol intanesenel pitsa,

Essau Vinarang, wantaimstrongpela pits bilong em, imekim ol bois bilong Matupit ino inap long paitim bal longron i kam hom. Ol i aut tasollong bes.Bihain liklik, Romulus Dim

Junia, bilong Kikila Cats ipaitim wanpela strongpela bali go abrusim ol pilai man bi-long Ivarak, na em i ron i kam

hom long brukim kiau bilongol. Dispela skoa em i las skoa

bilong ol, inap pilai pinis.Long namba seven ining,

Mosley Warteng i ron homwantaim gutpela bal AntonWarteng i setim bilong em. Bi-hain, George i paitim wanpelagutpela bal long kisim tripelawantaim i kam hom long kisimskoa i go seven, long lukim oli winim ENB sofbol gren fainalbilong 2013.Long gem bilong ol meri,

Bullets i nekim ol susa bilongol Strivers, wantaim skoa 7-5long winim meri sofbol grenfainal bilong ENB SofbolAsosiesen.Bihain long pilai, Kosa bi-

long Ivarak, Walwalu Bulaten,i tokim Wantok Niuspepa,olsem em i kosa bilong Ivarakstat long 1980 yet i kam inaplong 2013, na Ivarak i winimgren fainal. Na i nogat lus bi-long ol.“Mipela i no mekim mejik o

puripuri long winim dispelagren fainal. Nogat. Ol pilaiman bilong mipela i saveharim tok long kam long tren-ing, na ol i bihainim disaplinlong taim bilong pilai, na longausait long pilai wantaim. Dis-pela tasol i lukim mipela iwinim 2013 ENB Sofbol GrenFainal,” Bulaten i tok.Em i tok olsem kain disaplin

ol pilai man bilong em i kari-maut long taim bilong pilai, oli mekim long ol wanwankomyuniti bilong ol, na i ki-rapim gutpela sindaun bilongol famili na hauslain bilong ol.Bulaten i tok olsem long

2014, Ivarak bai winim grenfainal yet, bikos ol pilai manbilong em i save harim tok nakam long trening, na bihainim

gem plen long pilai.Em i tok olsem taim em i

bin kosa bilong Ivarak, ol iwinim sempion tim Pot Mosbilong klab sempionsip longLae long 1980s, 4-2.Long gutpela pilai bilong ol

pilai manmeri long tim Ivarak,i lukim ol i makim etpela manna etpela meri long tim bilongem long go pilai long nesenelsofbol sempionsip longKavieng long Ista Wiken.Makis Chapok, husat i

Presiden bilong ENB SofbolAsosiesen, i tok olsem 52 pilaimanmeri bilong Is Nu Briten,ol i makim ol long makimprovins long pilai long ne-senel sempionsip longKavieng long Ista.Em i tok trening i go het

long Kalabond pilai graunlong dispela wik inap tim ilusim Kokopo long go longKavieng.Chapok i salensim ol lida

man bilong ENB long givimplanti mani long spots bai emi ken surukim wok bilongspots i go long ol rurel distrikbilong ENB.Moa yet, em i tok olsem

spots em i bikpela samting weol yut i mekim long pasim taimlong ol komyuniti bilong ol baiol i lus tingting long kirapimraskol pasin.Long wankain taim, Ga-

vana bilong Is Nu Briten, Ere-man ToBaining Junia, yet istap long Kalabond softbolpilai graun long givim awod igo long tupela tim i pilai long2013 gren fainal.Gavana ToBaining i givim

mani mak olsem K1,000 natropi i go long 2013 gren fainelwina Ivarak na arapela K1000na tropi i go long seken plestim Kikila Cats.

Long wankain taim, bisnis-man long lukautim ol turislong ENB, Meli Paivu, i givimK500 i golong Kikila Cats, nanarapela K500 i go longIvarak Softbol Klab long ronimklab bilong ol.Long divisen bilong ol meri,

Gavana ToBaining i givimK1,000 na tropi i go long timBullets long winim meri soft-bol gren fainel long 2013.Na em i givim K500 i go

long seken ples tim Strivers. Meli Paivu i givim K300 i go

long Bullets, na arapela K300i go long Strivers long helpimsoftbol klab bilong ol. Long Ivarak, tim bilong ol

meri i kam namba tri ples nakisim K250 na long nambafoa ples, Kabiu tu i kisim K250long helpim ronim sofbol klabbilong ol.Taim Gavana ToBaining i

givim mani na ol awod i golong ol tim i win, em i tokim olpilaia, ol sapota, na ol man-meri i kam bung long lukimgren fainal, olsem o lida manbilong ENB i stap long pala-men na i wok bung wantaimlong kirapim provins.“Ol toktok yupela i harim

long redi na ridim long nius-pepa, i no tru. Mipela i wokbung wantaim long gutpela bi-

long provins, na pipel bilongyumi,” em i tok.Em i tok gavman bilong

O’Neill-Dion i sapotim spotsinsait long provins, na kantriwantaim.ToBaining i tok olsem em i

wokbung wantaim DeputiPraim Minista na RijenalMemba bilong ENB, na tupelai tok promis long givim K180,000 long apim olgeta spots in-sait long Is Nu Briten.“Spots emi bikpela samting

bai kisim bisnis, divelopmen,na kamapim helti laip, na dau-nim pasin nogut nokenkamap long ol hauslain nakomyuniti.“Mani mipela givim yupela

mas karimaut wok bilong yu-pela wantaim trupela na stret-pela pasin long ronim ol wokbilong spot i go het long 4-pela distrik long ENB.“Noken yusim long pasin

nogut bai wok bilong spot ipundaun.”Long dispela K180,000,

K10,000 i go long ENB Ragbi,K10,000 i go long KokopoMuruks Ragbi Klab, K10,000 igo long Rabaul Sofbol,K10,000 i go long Gasel Sof-bol, K10,000 i go long KokopoSofbol, na K20,000 i go longENB Rijenal Kap.

Ol arapela spot olsem bas-ketbol, volibol, kriket, snuka,disebol spots, pikinini spots,na ol arapela spot i kisimK5,000 wanwan long helpimol long ronim ol pilai bilong olinsait long provins.Long wankain taim Gavana

ToBaining i givim K30,000long ol pilai manmeri ol imakim long ENB long go pilailong Nesenel Sofbol Sempi-onsip long Kavieng long IstaWiken.Em i givim tu K5,000 olsem

poket mani bilong em i golong helpim wokobaut bilongol pilai manmeri long ENB.Tasol em i tok olsem dis-

pela i no fri mani bilong kisimnating, nogat. Ol pilai man-meri ol i makim ol long go pilaisofbol long Kavieng bai masmekim sampela wok bilongklinim Takubar pilai graunTakubar pilai graun pastaimlong ol i kisim mani long wok-abaut bilong ol.“Is Nu Briten em i provins bi-

long pilai softbol, yupela i golong Kavieng, yupela i makimprovins na go. Yupela massoim gutpela pasin na disaplininsait long pilai graun na aut-sait long pilai graun na winimtropi na kisim i kam bek longIs Nu Briten,” ToBaining i tok.

Ivarak na Kikila Cats strongimsofbol long ENBMichael Novingu i raitim

STRONGIM SPOTS: ENB Gavana, Ereman ToBaining Junia i givim tropi long Walwalu Bulaten,kosa bilong Ivarak, tim i winim ENB Sofbol Asosiesen Gren Fainal. Poto: Michael Novingu.

MOROBE Provins masredim em yet long holimnamba 6 PNG Gems we baikamap long Morobe provinslong 2014.Dispela bikpela pilai we

save bungim olgeta grasrutsna yangpela manmeri longpilai bai kamap long neks yiana PNG Spots KomisenPapua New Guinea SportsCommissions) i laik Morobemas redim em yet gut, nastat long wokim plen. Na i noken kamap long las

minit long taim bilong pilai.Meri i go pas long PNG

Gems, Iammo Launa, naTeknikol Dairekta Edris Kum-bruwah i mekim dispela tok-tok long Lae long las wik. Tupela i mekim dispela

toktok bihain long sainimsampela pepa namel longPNG Gems na MorobeProvinsel Gavman, we Ga-vana Kelly Naru i makim.Kumbrawah, husat i holim

wok olsem Dairekta bilong

Nesenel Spots Institut (Na-tional Sports Institute) longGoroka, insait long IstenHailans provins, i tok Lae baii gat gutpela eksperiens longkamapim dispela namba 6pilai long wanem, ol bai gatgutpela eksperiens bihainlong holim namba 3 pilai aut-sait long Isten Hailans.Em i tok bikpela samting

ol mas kisim was longkamapim em ol ples we olpilai bai kamap. Ol dispelasamting em ol i mas stretimhariap o wokim nau yet.Em i tok ol i noken mekim

olsem long Kokopo long IsNu Briten, we ol i nokamapim insait long taim bi-long redi.“Morobe Provinsel Gav-

man mas stat long kamapimol ples bilong pilai o stretimol dispela ples. 18-pela munem i no planti taim tumas naol i noken kisim sik bilongKokopo gen,” em i tok.Launna, husat em sif ek-

sekutiv opisa bilong PapuaNiugini Spots Foundesen(Papua New Guinea SportsFoundation) i tok ol bai traimlong stretim gen Se IgnatiusKilage Stedium long Lae.Em i tok Morobe Provinsel

Gavman i gat tingting longwokim wanpela nupela ste-dium long Bumayong tasoldispela bai dia tumas long oli wokim na moabeta ol i kenstretim tasol ol olpela plesbilong pilai nau i stap.“Mipela bai stretim ples bi-

long swim, pilai volibol nabasketbol long stedium. Dis-pela em bai no inap diatumas. Tasol long kamapimnupela stedium, em baitraipela mani tru na bai kisimsampela taim,” em i tok.Launna i tok wankain long

Kokopo we ol i wokim ste-dium long K30m we emplanti mani tumas na Lae igat ol samting bilong pilaipinis na ol mas stretimtasol.

Morobe mas redi nau

GAVANA bilong Wes NuBriten Provins, SasindraMuthuvel, bai kisim bikpelabel isi long winim dispela resisbilong bungim ol yangpelaPapua Niugini long PNGGems long Kimbe long 2016. Tasol em i gat bikpela wok

tu long mekim long kamapimdispela driman bilong em.Bihain long 10-pela mun

tasol, em i mekim sampelagutpela samting long provinsbilong en na antap long ol dis-pela olgeta, em long kisimblesing bilong PNG SpotsKaunsil long kamapim namba7 Papua Niugini Gems(Papua New Guinea Games). Na long kamapim toktok

pait long kisim dispela pilai igo long Wes Nu Briten, em isalim namba wan bos boi bi-long em long Provins, Steven

Raphael, Provinsel Admin-istreta na sampela bikman-meri we em i ting bai wokimsampela bikpela senis long oli kisim tok orait long kamapimdispela pilai long ples bilongwelpam.Ilevenpela memba bilong

PNG Spots Kaunsil i vot 7–4long sapotim Wes Nu Britenbihain long Mista Raphael iwokim wanpela pawa poinpresentesen.Raphael i tok ol bod memba

i amamas long em wantaim ollain bilong em i putim kamapwanpela gutpela presentesenna tu, namba wan taim long oli lukim Provinsel Administretabilong wanpela provins ikamap wantaim dispela kainpresentesen.Wes Nu Briten i kisim dis-

pela blesing long kamapimdispela pilai long wanem,planti ol tim i kam long dispelabung i no redim ol yet taim

Wes Nu Briten i redim em yet.Taim ol i askim ol long skruimtaim bilong ol i go long nara-pela taim we ol i ken redim olyet.Tasol PNG Spot Kaunsil i

tok ol i givim ol inap taim longredim ol yet na i no gutpelalong ol kamap wantaim kaineskius olsem.Tim bilong Wes Nu Briten

long winim dispela resis longkamapim pilai em Raphael,em yet i go pas olsem siamanna i gat sampela ol save manbilong provins i stap baksaitlong en.Provinsel Spot Atoriti

Patrick Maeihi, ProvinselPolisi Plena Wilfred Augus-tine, Maketing Opisa bilongKalsa na Turisim HaroldRawei, opisa bilong Komes,Paskalis Popeau na nambawan sekreteri bilong opis bi-long Gavana bilong Wes NuBriten Tana Yazinga.

Wes Nu Briten lukluk longNamba 7 PNG Gems

Bustin Anzu i raitim

Page 25: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

TELIKOM PNG i givimnarapela sapot gen i golong Royal Pot Mosbi GolfKlab wantaim K70,000 bi-long koperet kompetisen webai kik ov long dispelaSande.Telikom bin kamap

sponsa tu bilong yia i gopinis na tu em kamapimwanpela tim bilong em longnarapela 10-pela koperettim.Long yia i go pinis tu, tim

Telikom bin kam bihain longStarland Dragons husat i

bin win long Golf Pennatsbilong 2012.Dispela yia 11-pela tim

gen bai soim pes long GolfKlab long soim stail bilongol, dispela pilai sapos longkik ov long namba 17 de bi-long mun Mas tasol longren na pilai graun i wok longwet.Telikom PNG bai stap

long ples bilong pilai wan-taim kominikesen samtingbilong ol na sapotim ol timhusat bai pilai long dispelaSande.

Mas 21 - 27, 2013 Wantok P27spotnius

Ol i ken holim narapela natromoi em i go daun longgraun o brukim het bilongem wantaim strongpela bunlong han na lek bilong ol.Tupela paitman wantaim i

wok long trening hat i stapna ol i gat planti ekspirienstu long kikboksing, boksingna Tai Boksing yet longmekim dispela nait i kamapwanpela bikpela nait bilongtupela na ol sapota bilong oltu.Garap husat ol i save

kolim em olsem “Flash” ikisim dispela nem long spitbilong em long pait.Em i gat gutpela spit na

strong na i ken paolim gut

tru birua bilong em saposem i no was gut.Garap i gat 51 profesenol

Muai Tai pait pinis long Aus-tralia we wanpela em i woltaitol pait long 2010 taim emi bin lus long Bruce McPhee.Tasol Samuel i no suruk

long dispela rekot bilongGarap, em tu i gat rekot bi-long em yet na i tok em i luk-luk tasol long bungim Garapinsait long ring.Samuel i gat 6-pela profe-

senol Muai Tai pait tasol longAustralia tasol em i no nu-pela long pait.“Mi save olsem Lee i gat

planti ekspiriens long TaiBoksing tasol mi no inap

suruk long dispela salens.“Mi wok long trening hat

na mi bai kamap long winimdispela pait tu,” Samuel itok.Garap i gat bilip long

strong na save bilong emyet long pait tasol em i tokem bai no inap daunimSamuel.Em i save olsem Samuel

tu i wanpela gutpela paitmanna bai no inap isi long emolsem na em bai was gutlong Samuel.Tupela man wantaim i ka-

maut long ol kikboksing skulbilong Stanley Nandex aninitlong PNG KikboksingAsosiesen (PNGKBA) na i

stap insait long planti olamata (amateur) na profe-senol kikboksing na boksingpait bipo ol i go insait longMuai Tai.“Mi luk fowet tasol long

dispela pait na tu mi ama-mas olsem nem bilong mitupela wantaim bai stap in-sait long histri bilong dispelaspot long kantri,” Samuel itok.Tupela paitman wantaim i

kisim trening nap ait longAustralia aninit long olbiknem paitman, trena napromota na i gat bilip long olyet olsem dispela save i kenhelpim pait bilong ol naunait.

Garap i save trening wan-taim McPhee, husat i binwinim em long wol taitol naSamuel i bin trening wan-taim bipo Wol KikboksingSempion, Tim Drury na nauwantaim sempion MiksMasol Ats (MMA), Muai Taina Kikboksing paitman,Francis McDonald longKens (Cairns).Samuel i tok em i gat

bikpela respek long Garaptasol insait long ring, em baino inap isi long em.“Long taim bilong pait em

bai mi tupela i paia lait stretlong stet i go inap longlaspela belo i karai,” em itok.

Pait bilong tupela baibikpela pait long tete nait bi-hain long sampela anda kat(under card) pait na tu 8-Men tonamen, we 8-pelaman bai pait inap wanpelatasol i kamap wina.Samuel i singaut long ol

wantok bilong em long Ji-waka husat i stap longMosbi long kamap na sapo-tim em.“Dispela em i wanpela

bikpela pait bilong mi na mibai givim olgeta save nastrong bilong mi long karimnem bilong provins, femili naklap bilong mi na mi baiamamas tu long lukim yu-pela long hap,” em i tok.

Samuel na Garap bai mekim histrii kam long bek pes

PNGRFL siaman Don Fox naSpot Minista JustinTkatchenko i tokaut long nu-pela Tim Kumuls bai gat nu-pela profesinal progremwantaim nupela het kosa.Mal Meninga, husat em

kosa bilong Kwinslen Ma-roons long 7-pela yia olgetana ol winim Stet ov Orijin, ikamap het kosa bilong nu-pela Kumuls tim.Don Fox i tok yumi no inap

long sindaun bihain na lukimol narapela kantri i kamap oldispela progrem na kamapgutpela tim bilong ol, em toktu olsem PNG, ragbi ligolsem nesinel spot bilongyumi na yet yumi wok longgo daun yet wantaim ol pro-grem.Dispela makim kamap bi-

long het kosa, bihain long olkumuls bin go daun pilaiwantaim South Sydney longFebuari dispela yia na lus

long ol. Dispela sem tim bin pilai

wantaim Australia PMs 13 naklostu winim ol long pinis bi-long yia go pinis (2012) na olbin stap nating inap long pilaikam long Sydney.Spot Minista i tok dispela

kain pasin bilong redim timlong wanpela mun i no gut-pela long Tim Kumul olsemna dispela nupela progremna nupela sempion kosa TimKumul bai kamap wanpelastrongpela tim.Dispela progrem bai stap

5-pela yia olgeta longstrongim tu ol pilai na tukamapim ol nupela pilaialong skul taim ol laik pilairagbi lig.Papua Niugini gavman i

givim ful sapot long PNGRFLlong dispela progrem na olbai stap bihain long helpimlong wanem kain rot.Kosa bilong Kumuls

Adrian Lam, i tok dispelatingting bilong em longkamap dispela kain progrem

i stap na em tok tenkyu longPNGRFL long kamapim, emtoke m bai wok klostu longMal Meninga long mekimTim Kumuls kamap wanpelastrongpela tim na yumi kenamamas long karim fleg bi-long yumi raun taim wanpelabikpela pilai kamap longPNG.“Mi save raun go kam long

PNG klostu 30-pela krismasnau na mi save lukim plantiol yangpela man save laikimtru ragbi, na mi amamas taimol ringim mi na askim na mitok yes tasol long kamapolsem het kosa bilong TimKumuls, mi save bai mikamapim gutpela progrembilong Kumuls,” Meninga itok.Dispela progem bai mekim

ol pilai bai stap fit, strong naspit long olgeta yia, taimwanpela bikpela pilai kamapol bai redi tasol na go pilai, olKumuls pilai tu nau bai staplong pei sapos ol mekim goinsait long Tim Kumuls.

PNGRFL Lonsim nupela Tim Kumuls…Mal Meninga kamap Het Kosa

Nicky Bernard i raitim

Telikom kisimneming rait

…Golf Pennants kik ov gen

KEMELE HELA Wigmanwantaim strongpela mense-men bilong em, bai kamstrong long dispela sisen2013, wantaim planti ol bik-nam pilaia insait long kantrina ragbi lig. Joseph Omai, Kewa Kili

na Wer Mark bilong Muruks,David Loko bilong Mioks, naplanti nupela pilaia tu baikarim flek bilong nupelaprovins.Ol narapela pilaia husat

stap insait long 25 manskwat em: Andrew Ipi, ChrisLai, Felix Tangue, JerryTapara, Johnny Kema, LeonCletus, Mark Mulipe, MichaelMapu, Oliver Kerry, PastorKoke, Phelimon Agilo, RandyJoseph, Raymond Haluma,Richard Moore, RonnieTenza, Samson Ene,

Samuel Igipe Sok, SpiroThomas, Steven Mark, WesaTenza na Robert Sokpe. Ol divelopmen skwat em:

Aleto Sesemona, DicksonCashflow, Dickson Tasi, RexYamo na Stanthorn Albert.Kosa Stanley Hondina i tok,ol i kisim lo dispela mangilong redim ol long neks yia.Em i tok em gat bikpela tingt-ing long kirapim ol yangpelana nupela ragbi pilaia na dis-pela em stat tasol bilongplanti moa long kam. Kemele Wigman Mense-

men i sanap olsem: Kosa:Stanley Hondina, AsistenKosa: Jack Kereme, HetTrena: Sopa Milfred, AsistenTrena: Kawage Gagmai, TimMenesa: Nick Sambu, Asis-ten Tim Menesa: Dick Mara. Tude Fonde, bai olgeta pi-

laia i bung long Mendi natrening bai stat long tumoroFraide.

Kemele Hela Wigmangat fainol skwat

Samuel Peter Koim i raitim

PNGNRL i tok orait long tu-pela tim bilong Hailans longstap insait long resis bilongDigicel kap long dispela yia.Dispela tupela tim em

Mendi Muruks na TNA Lionsbin putim olgeta pepa wokbilong ol long dispela wiktasol long kisim ples longstap insait long resis bilongbikpela ragbi lig kompe-tisen.Kam bilong dispela tupela

tim bai mekim mak bilongtim bai resis long Digicelkap i go antap long 10-pelatim olgeta.Jenerel Menesa bilong

Digicel Kap Hubert Warupi i

tok dispela tupela tim i stre-tim olgeta pepa-wok na olsamting we PNGNRL iaskim ol long mekim na dis-pela ol bod i amamas nakisim ol kam insait longresis.Olgeta tim long Hailans

bai stap long wanpela yiaprovisinal lis long lukimolsem ol sponsa bilong olken mitim ol samtingPNGNRL tok long en.Digicel kap bai kik ov long

Mun Epril 14 na olgeta dis-pela 10-pela tim bai traimlong mekim ol sponsa bi-long amamas long taim bi-long Digicel Kap pinis.

Lions na Murukskam insait long

Digicel Kap

Het Kosa Mal Meninga wantaim Kosa Lam sanap wantaim sampela Kumuls long taim bilongLonsing. Poto Nicky Bernard

Page 26: Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Namba 2012 Mas 21 - 27, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol INSAIT P2 P7 P15 Pablik sevis

Wan wik: Fonde, Mas 21 -27, 2013.Isu 2012

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Wes NuBritenlukluklong

Namba 7PNG

Gems- Pes 26

Sharks iken lusim

Carney- Pes 25

LONG tete nait bai Lee Garap na Al-fred Samuel i mekim histri olsem olnamba wan paitman long resis in-sait long wanpela Muai Tai (MuayThai) pait long Papua Niugini.

Tupela bai resis long winim PNGtaitol long 66kg divisen pait bilong tu-pela we bai kamap long Sports Innhotel long Mosbi.

Man i win bai kisim taitol belt tasollong wankain taim bai em i kamapolsem namba wan sempion bilong dis-pela pait insait long kantri.

Andrew Molen i raitim

Moa long Pes 27.