tupela png dai, australia turis kisim...

27
Namba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren o Pas bilong yu i kam long Digicel namba 7235 6149 na bai mipela putim long Pes 2... K1 tasol Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarap Stanley Nondol i raitim TUPELA ples man long Wau Bulolo distrik long Morobe Provins i dai na planti i kisim bagrap na stap long Angau haus sik long Lae bihain long kriminel i bagarapim ol wantaim ol Australia Turis long Black Cat Trek long Wau, Morobe. Ol ples man long Wau husat i go olsem wasman bilong ol 8-pela Aus- tralia Turis na Nu Silan na bungim dispela hevi long Tunde apinun dis- pela wik. Praim Minista Peter O’Neill na memba bilong Bulolo Sam Basil i tok dispela hevi bilong bagarapim turis i wanpela bikpela hevi tru long kantri. Praim minista i tok planti taim pasin nogut i wok long kamap long turis bilong ovasis na i tok gavman bai lukluk long kamapim polis bilong turis long banisim wokabaut bilong ol turis. Mista O’Neill taim salim bikplea tok sori i go long famili bilong Aus- tralia Turis wantaim famili bilong tu- pela lokel man husat i i tok lo bai mekim save long husat kamapim dispela pasin nogut. Taim memba bilong Bulolo Sam Basil i harim dispela stori long aste apinun em i singautim helipm bi- long gavman na kwiktaim Praim Minista O’Neill husat em polis min- ista i salim helikopta bilong polis go long Wau aste moning wantaim ol polisman. I go moa long pes 2 TAIM BILONG SENISIM PASIN: Biknem Kainantu raskol grup lida, Wil- son Siron, i redi long kisim baptais long Ino’ ongka Praimeri skul long Famo, Isten Hailans Provins bihain long em na 17 wanlain bilong em i sarenda na tanim bel. Siron na lain bilong em i senis bihainim wanpela wik krused we Voice of the Apostolik Ministri i bin go pas long en. Ritim moa long Pes 3. Poto: Sape Metta

Upload: phungcong

Post on 15-Jul-2019

246 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Namba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Nau yu ken Teksim Wari, Tingting, Painim Pren o Pas bilong yu i kamlong Digicel namba 7235 6149 na bai mipela putim long Pes 2...

K1 tasol

Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapStanley Nondol i raitim

TUPELA ples man long Wau Bulolodistrik long Morobe Provins i dai naplanti i kisim bagrap na stap longAngau haus sik long Lae bihain longkriminel i bagarapim ol wantaim olAustralia Turis long Black Cat Treklong Wau, Morobe.

Ol ples man long Wau husat i goolsem wasman bilong ol 8-pela Aus-tralia Turis na Nu Silan na bungimdispela hevi long Tunde apinun dis-pela wik.Praim Minista Peter O’Neill na

memba bilong Bulolo Sam Basil itok dispela hevi bilong bagarapimturis i wanpela bikpela hevi tru longkantri.

Praim minista i tok planti taimpasin nogut i wok long kamap longturis bilong ovasis na i tok gavmanbai lukluk long kamapim polis bilongturis long banisim wokabaut bilongol turis.Mista O’Neill taim salim bikplea

tok sori i go long famili bilong Aus-tralia Turis wantaim famili bilong tu-pela lokel man husat i i tok lo bai

mekim save long husat kamapimdispela pasin nogut.Taim memba bilong Bulolo Sam

Basil i harim dispela stori long asteapinun em i singautim helipm bi-long gavman na kwiktaim PraimMinista O’Neill husat em polis min-ista i salim helikopta bilong polis golong Wau aste moning wantaim olpolisman.

I go moa long pes 2

TAIM BILONGSENISIM PASIN:Biknem Kainanturaskol grup lida, Wil-son Siron, i redi longkisim baptais long Ino’ongka Praimeri skullong Famo, IstenHailans Provins bihainlong em na 17 wanlainbilong em i sarendana tanim bel. Siron nalain bilong em i senisbihainim wanpela wikkrused we Voice ofthe Apostolik Ministri ibin go pas long en.Ritim moa long Pes3. Poto: Sape Metta

Page 2: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P2 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 niusTeksim Wari,

Tingting,PainimPren, Wantok oPas bilong yu i

kam nau..Digicel namba:

7235 6149

AUTIM WARI OTINGTING BILONG

YU NAU!!!

Ol Namba Wan Teks mesej...

Dia Wantok Niuspepa, miman long ples long Boana.Wari bilong mi em olsem;Hosea Tomalia i kolim em yetolsem Dairekta bilong TokautTokstret, Nesenel VolintiaFaundesen (TTNVF) na kisimK7225 long ol manmeri longgivim laipskil trening 2011 i nokam bek. Wanpela mi painimem EFEM Mangao bai mi kamkisim gut stori long en.

Ples Man – Boana -06/09/2013

Dia Edita, Wantok Niuspepa.Dispela em i tingting bilong mi.Mi no save amamas taim milukim rabis long olgeta happles insait long siti. Bikos PotMosbi em kapitol siti bilongPNG. So NCD gavana inapkamapim wanpela NCD seku-riti fem long wok strong longstopim na kontrolim ol man-meri long no ken tromoi pipia orabis long pablik na mekim sitibilong yumi stap klin.

Kande Man – 6mail, POM -09/09/2013

Mi pastor Toni Kupil long Ji-waka Kudjip. Mi save bilip trulong Spirit bilong mi. Olsem2013 em yia bilong God stret,em Kingdom aua. Jeremaia31:31 – God i tok, mi bai putimtok bilong mi long tingting bi-long yupela na lo bilong milong bel bilong yupela na yu-pela kamap pipel bilong mi, nami kamap God bilong yupela.Em i pulpilim nau lo PNG Godbilong Israil nau kamap Godbilong PNG. Plis Wantok Nius,putim dispela leitas tok nayumi kristen ken andastendimtaiming na sisen bilong God, 2Pita 3:8 – “Ol pren tru, yupela ino ken lusim tingting long dis-pela wanpela samting longtingting bilong Bikpela, wan-pela de i olsem 1000 yia na1000 yia i olsem wanpela de.”

Pastor Toni Kupil – Jiwaka,Kudjip - 08/09/2013

NCD: Strongim wok bilong ol polisStrongim bilip bilong ol pablik long wok

bilong ol polis em i bikpela samting. Mot-ropoliten Suprintenden bilong NCD, AndyBawa i mekim dispela toktok long taimem i glasim pared bilong ol polis longBorokok Polis Stesin. Em i tok planti olbikhet pasin sampela polis i mekim ibagarapm gutpela nem bilong RPNGC.Na nau ol i mas mekim wok long kirapimbek rispek na bilip bilong ol pablik longwok bilong ol polis insait long kantri.

POPONDETTA: Birua long solwaraWanpela man i dai na tripela arapela i

lus bihain long bot bilong ol i kapsait longsolwara long Noten provins. Plis ripot itok eitpela pipel i bin ran long moto kanulong Popondeta i go bek long Lae na ol ipainim dispela birua long solwara.Strongpela win na bikpela si i brukimkanu tuhap na ol i kapsait long solwara.Wanpela pasindia sip mv Morobe Queeni bin sevim wanpela meri na tripela man.Ol i painim bodi bilong man bilong dispelameri tasol tripela man i lus yet long sol-wara.

LAE: Ol Butibam pasim rotOl pipel bilong plews Butibam insait

long Lae siti i bin passim maus bilong tu-pela rot i go insait long ples bilong ol bi-hiain long indai bilong wanpela man longFraide nait. Ripot i tok dispela man i daibihain long ol i sutim em long bros. Olplisman i holimpasim wanpela man nasasim em bihain long dispela birua.

BOGENVIL: Foapela man lus long solwaraFopela man i lus long solwara namel

long Pororan Ailan na Nisan Ailan longARB. Ripot i tok ol foapela i karim olmarasin saplai long Pororan ailan i golong Nisan long wanpela 23 fut motodingi tasol ol i no kamap long Nisan. I bingat ripot bilong strongpela win long dis-pela hap long taim dispela birua i kamap.Bogenvil Disasta Opis i putim tok savelong ol sip long putim ai long dispeladingi.

MADANG: Pipel paitim trabelmanOl pablik i paitim wanpela man ol i bilip

i wanpela bilong ol lain stilman husat ihensapim wanpela tred stua long 4 Mailmaket autsait long Madang taun. Ripot itok dispela man na faivpela arapela i binhensapim stua na ol arapela i go insaitlong wanpela 15 sita bas. Em i las manlong kalap tasol em i isi tumas na ol ilusim em. Ol pablik i raunim em na holimem na ol i paitim em. Ol polis longMadang i holim pinis draiva bilong dis-pela bas tu na lokim em.

MENDI: Polis klinim Mendi taunOl polis long Mendi i klinap long taun

na rausim ol tebol maket bilong buai nasmok. Ol pipel i ranawe nabaut na brukimtebol maket bilong ol arapela lain husat isalim mobail fon na fleks kad. I gat hevi ikamap yet bikos ol lain i hait na karim biana ol arapela strongpela dring i go insaitlong provins. I gat tambu long salimstrongpela dring insait long provins.

NCD: Polis holim na sasim PeterWararuPolis Fraud Swad i holim na saim

olpela memba bilong Yangoru-Sausia,Peter Waranaka Wararu las wik. Ol isasim em long paulim K1.8 milien pablikmani bilong Yangoru-Sausia ilektoretnamel long Februeri na Jun 2012. MistaWarau i baim beil na em i kam aut nawetim kot bilong em.

Polis Ripot

Helikopta bilong Polis “Highin the Sky” go kisim bodi bilongtupela dai man na Australiaturis wantaim ol samplea plesman husat kisim bagrap golong Angau Haus sik.Mista Basil i no wanbel long

dispela hevi i kamap long dis-trik bilong em na i tok wok bi-long polis long distrik em i slektru na em i askim Praim Ministalong rausim olgeta polismanlong Wau Bulolo distrik naputim nupela polis long hap.Mista Basil i tok ol kriminel

husta I ron we long Wau hauskalabus I kamapim dispelahevi. Em tok polis I no mekim

gut wok bilong ol na dispelabikpela hevi nau kamap longAustralia Turis na lukim tupeloples man I lusim laip.Mista Basil i tok strong long

palamen long aste olsem dis-pela em bikpela hevi longkantri na tok husat kamapimdispela bagarap i mas sanaplong bikpela kot.Praim Minista O’Neill i tok

em bai salim ol polis MobailUnit kwiktaim go long Wau longholim passim ol kriminel long lobilong kantri bai mekim savelongolMista O’Neill i wari long dis-

pela bagarap kamap long ova-

sis turis na tok gavman wan-taim Turism Promosen Atoritibai kamap polis bilong ol ova-sis turis. Em tok ol dispela polisbai putim was long olgeta wok-abaut bilong ol ovasis turislong kantriMista ONeill i tok turism em

bikpela samting na kain pasinnogut i wok long bagarapimnem bilong kantriu long ai bi-long wol.Gagman bilong Australia I

putim bikpela toksave gen longol sitisen bilong em i mas wasgut long tai mol i kam longPNG.

Tupela PNG dai, Australia turis kisim bagarap long wau

I kam long pes 1

Dispela ol lain bilong ples Konge long Kabwum distrik i sanap amamas wantaim ol kaikailong ples bilong ol. Ol i tok kaikai em pulap long ples Konge. Poto: Sape Metta

Ples Konge...

Oposisen askim PM long DSIP ripotStanley Nondol i raitim

BIKPELA kros i kamapnamel long ol oposisenmemba na Praim Minista,Peter O’Neill long palamentaim oposien i askim MistaO’Neill long tebolim 2013ripot bilong DSIP long pala-men.Deputi Oposisen lida ,Sam

Basil i askim Mista ONeill longtebolim ripot long hamas wan-wan memba i kisim long 2013DSIP we gavman i tokaut longK10 milien long wanwan dis-trik long 2013 baset.Mista Basil i tok, 2013 i kam

long arere na em i laik savewanem taim stret bai ol i ksimK10 milien long mekim woklong ol distrik.Mista Basil tu i askim praim

Minista long putim DSIP manigo long distrik tresari akaunt,na i no givm sek long wanwan memba.Praim Minista O’Neill i tok

olgeta memba bai kisim DSIP

mani na i tok gavman bilongem i no wansait long skelimmani.Em i tok olgeta infomesen

long DSIP na pablik mani istap long Fainens we pablikbai luksave na i tokim opo-sisen memba long go lukim.Mista O’Neill i tok oposisen

memba i go stap aut longkantri long pela taim, na i nosave long wanem samting ikamp long kantri.Memba bilong Ialibu Pangia

i tok olgeta distrik mani gav-man i putim stret long distriktresari akuan bilong DSIP naaskim ol memba long mekimwok.Memba bilong Kundiawa,

Tobias Kulang, i tok dispelatoktok bilong Mista O’Neill i nostret. Mista Kulang i tok ol binsingautim ol memba long gokisim sek mani long stet fun-sin rum long palamen hausna i no go stret long distrik tre-sari.Mista Basil i tok praim min-

ister i giaman long palamen.Em i tok planti memba longgavman sait i kisim namellong 7 na 8 milien. Em tok olopsisen i kisim K2milien tasol,na dispela i no stret.Mista Basil i tok gavman i

tokaut long K10 milien napalamen i pasim dispela. Em itok 2013 i laik pinis nawanem taim bai ol i kisim longmekim ol wok divelopmenlong ol distrikOposisen lida, Belden

Namah, i bin stap aut longkantri long 15 wiks na kambek na tok em redi long ronimgavman. Mista Namah i notok klia wanem wok emmekim raun long ovasis na tunogat toksave bilong em longpalamen.Mista O’Neill i tok kantri i

gat inap mani we save kam inolgeta mun long takis na tokolgeta memba bilong distrikbai kisim K10 milien, na ol ga-vana bai kisim K5 milien bi-long 2013.

Ol Forum lida noken maus wara long climate changeOL Pacific lida i noken toktoknating long “Climate Change”na mekim ol trupela wok bi-long helpim ol komyuniti bilongol i bungim hevi long rising sealevels o solwara i solap kakarim graun.Dispela toktok i kamap long

bikpela miting bilong PasifikAilans Forum (PIF) i wok longgo het long Majuro, biktaun bi-long Marshall Islands.Climate Change em i wan-

pela long ol bikpela toktok ollida i toktok long en long mit-ing bilong ol.Pastaim PNG Praim Minista

Peter O'Neill i bin go long mit-ing, em i bin tok climatechange i ronim pinis sampelapipel bilong em olsem ol lainbilong Caterets Ailan longOtonomes Rijen bilong Bo-genvil.Tasol Ursula Rakova, lida bi-

long ol Caterets pipel i tok em

i gutpela ol Pasifik lida i toktoklong climate change, tasol ol imas stat nau long help tru olpipel, na ol i noken maus waranating.Em i tok tu olsem United Na-

tions i save givim mani longhelpim wok long helpim olpipel husat i bungim hevi longclimate change, tasol ol Pasi-fik gavman i no save helpim olpipel bilong ol long dispela.

Page 3: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P3nius

Ol pipel bilong Mosbi bailukim sampela posta bilongol olpela droing na ol potoem ol lain Jemani i bin kisimlong ol ples long Jeman Ni-ugini moa long 100 yia i gopinis. Melanesia na PasifikStadis (MAPS) long Yuni-vesiti bilong Papua Niuginilong Mosbi bai soim ol dis-pela posta long Septemba16 insait long yunivesiti yet.Ol i kolim dispela posta so,The Arts of Papua NewGuinea. Astingting bilong kamapim

ol dispela posta em longsoim ol kain kain piksa nakaving na ol tumbuna samt-ing bilong ol ples insait longPapua Niugini.Planti ol kaving na ol samt-ing bilong tumbuna i woklong lus nau bikos i gat plantisenis i kamap long kantri.Tasol planti bilong ol dispelasamting i stap tu long ol mu-seum long ol ovasis kantri.Melanesian na PasifikStadis long UPNG, i wok-bung wantaim sampela olovasis museum na ples weol dispela samting bilongtumbuna i stap long en. Nabai ol inap long kisim ol piksabilong planti ol dispela samt-ing long soim long ol pipel bi-long Papua Niugini.MAPS i gat wanpela projek

bilong ol studen we ol studen

i makim ol ples na bai ol ibungim ol stori bilong ol dis-pela samting bilong tum-buna. Bai ol i bungim olgetadispela samting wantaim olpiksa na arapela wok em ollain i bin kisim long ol samt-ing tumbuna bilong PNG.MAPS i tok bai i gat 30

bikpela posta i soim ol storina piksa bilong ol provins in-sait long PNG. Bai ol i soim olsamting bilong 5-pelaprovins long Septemba 16.Na wok bilong ol baikaramapim 22 provins. Bai ol i soim ol posta i gat

ol stori na poto na ol kavingsamting bilong faivpelaprovins pastaim long Sep-temba 16.Long tupela yia i kam, bai

risets tim i mekim wok long oldispela provins, Julai 2013 igo inap Jun 2014 bai ol i woklong Manus, Is Sepik, San-daun, Sentral na Simbu.Julai 2014 inap Jun 2015, baiol i wok long Enga, Is NuBriten, Wes Nu Briten, Mo-robe na Westen Provins.Dispela posta so long

UPNG bai stap wanpela detasol na i gutpela long ol pab-lik i go lukim ol piksa bilonglaip long sampela ples longJeman Niugini moa long 100yia i go pinis.

Posta so bilong ol tumbuna kavingna laip long PNG 100 yia i go pinis

Wanpela ten seven memba bilong wanpela strongpelabiknem raskol geng husat i save bagarapim plantimanmeri na pikinini long Kainintu, na long ol seksenbilong haiwe long Isten Hailans, i tanim bel nau nalusim pasin nogut bilong ol. Ol i mekim olsem bikos ol i luksave olsem ol i kamapim

pinis planti hevi bilong lo na oda na bringim trabel i go longol hauslain komyuniti long Kainantu. Dispela geng i bin sarenda na tanim bel long taim The

Voice of the Apostolic Ministry i bin kamapim wanpela wanwik krused long Ino’ongka praimeri skul long Famo LLG erialong wik i go pinis.Lida bilong geng, Wilson Siron, i tok, “Mipela i kamapim

planti pasin nogut pinis. Na mipela tok sori long ol trabel naol pasin nogut mipela i wokim long bagarapim sindaun bi-long ol manmeri na pikinini long ol komyuniti long Kainantu”.Em i tok, ol i bin bikpela wantaim dispela ol pasin long las

12-pela yia, na em i no isi long ol i lusim, long wanem, emi samtin we ol i save mekim olsem bisnis bilong ol long longstap laip.Tasol em i tok tenk yu long Papa God husat i yusim Pasta

Kibbs Nick long kamap na senisim em wantaim ol wanwokgeng memba bilong em.Pasta Kibbs i tok em i no isi long senisim pasin bilong ol

kain ol raskol na trabel man. Tasol God i gat pawa longsenisim man, olsem na em i senisim dispela ol bikhet lain.Em i tok, Siron na geng bilong em i save mekim na

Kainantu i no stap gut. Nau bihain long geng bilong em isarenda na tanim bel, ol bikhet pasin long Kainantu bai iken go daun.Pasta Kibbs i tok, ol sios i wok long stap insait long

kamapim senis long laip bilong ol manmeri, olsem na gav-man long provinsal na nesenel level i mas lukluk na sapo-tim ol sios husat i mekim dispela ol gutpela wok.“Taim pasin nogut bilong ol man i senis, ol komyuniti long

hauslain, viles, taun na provins tu bai i ken senis. Olsem nagavman i mas lukluk long dispela,” Pasta Kibbs i tok.

Kainantu gengi tanim bel natok sori

SARENDA: Biknem Kainantu geng lida Wilson Siron (wantaim gan) na ol wanwok geng memba bilong em i karim ol samting bilong paitem ol i save yusim long kamapim ol bikhet na raskol pasin long Kainantu na bikpela haiwe rot long Isten Hailans Poto: Sape Metta

Page 4: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P4 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 nius

Yagama i winim ileksen kotNesenel Kot long Mosbi i tokaut long las wikFonde olsem Anton Yagama em i memba bilongUsino-Bundi ilektoret long Madang. Jastis DavidCannings i rausim tupela mosen em Peter Yamai bin bringim long kot long salensim Yagamahusat i bin winim dispela sit long nesenel ileksenlas yia. Long mun Jun, Jastis Cannings i bintokaut olsem ol i mas kaunim gen ol vot na ol itokaut long risal long Ogas 15 olsem Yagama iwin. Tasol Mista Yama i bin salensim gen longkot.

PNG Givim Mani long ol PasifikkantriPraim Minista Peter O’Neill i tokaut olsem PapuaNiugini bai givim helpim mani i go long ol liklikailan kantri long Pasifik. PNG i givim K5 milienlong Tuvalu, K5 milien i go long Tonga na K3mi-lien i go long Masel Ailan. Mista O’Neill i binmekim ol dispela promis bilong givim mani longbung bilong Pasifik Ailan Forum las wik. Dispelabung i bin kamap long Masel Ailans. Long beginbilong dispela yia, gavman i bin tokaut olsemPNG bai givim K50 milen i go long Fiji longhelpim kantri i redi long ileksen bilong ol neks yia.Mista O’Neill i tok PNG i givim K25 milien pinislong dispela yia na bai givim narapela K25 milienlong yia 2015.

Trawen redi long givim ileksenripotSif Ilektorel Komisina Andrew Trawen i givimpinis ileksen ripot bilong 2012 nesenel ileksenlong Praim Minista, Peter O’Neill. Na Praim Min-ista bai givim ripot i go long Palamen long kibungbilong en long dispela mun. Mista Trawen i tokating bai em i givim ripot bilong ol LLG ileksen bi-long dispela yia tu. Em i tok em i wetim ol rit bi-long Simbu, Hela, Jiwaka, Madang na Enga nabai em i mekim wok long stretim ripot bilong olLLG ileksen bilong dispela yia.

Memba givim K500,000 long stretim heviMemba bilong Hagen, William Duma i givimK500,000 long stretim wanpela bikpela hevi bi-long graun we 15 pipel long ilektoret bilong em idai pinis. Long mun Ogas, tupela studen bilongHagen Sekenderi skul, Sam Ai bilong Kukilga naStanely Sanange bilong Milakamb wanpsin i bindai. Ol Jika Milakamb na Kukilga wanpisin i woklong pait long hap graun 3 kilomita wes longKagamuga long 1987 i kam inap nau.

AG Sutim tok long ol loyaAtoni Jeneral, Kerenga Kua, i tok ol loya i stilimK1 bilien bilong gavman insait long sikispela yia.Mista Kua i mekim dispela tok long bikpela bungbilong PNG Lo Sosaiti. Em i tok ol loya i wok longyusim save bilong ol long paulim mani bilongkantri. Em i tok i gat 1,100 loya i rejista na plantimoa i no gat laisens long mekim wok, tasol sam-pela i no bihainim stret ol lo na rul long mekimwok bilong ol.

LUKLUK BEK LONG WIK: Mona redi long senisim GoilalaJoe Guina i raitim

GOILALA Distrik insait Sen-tral Provins em i wanpeladistrik we i no save kisim guthelpim bilong gavman longol yia i go pinis.Ol pastaim memba husat

olpipel i makim i no save lukluklong hevi bilong ol pipel long oldistrik.Ol dispela memba i save

stap long Mosbi na amamasimolyet.Em i wanpela hevi i mekim

Goilala i kamap olsem wan-pela las distrik long kantriwe inogat gutpela helpim bilonggavman.Tasol dispela hevi bai pin-

isaninit long lidasipbilongnu-pela memba bilong Goilala,Daniel Mona ol pipel i biliplongem kamap maus bilong ollongdispela Palamen.Mona husat i stap 12- pela

muntasol long Palamen i binwok strong longkisim sevis i goinsait long Goilala Distrik.Mona em wanpela nius man

wantaim Word PublishingKampani. Bipo em kamap memba bi-

long Palamen, em i wok olsemSentral Provins Disasta

Kodineta wantaim SentralProvinsal Gavman.Mona i tok em bai wok wan-

taim O’ Neill/ Dion Gavmanlong kisim sevis i go insait longdistrik.Dispela em i bin wanpela as

tingting bilong em long lusimOposisen na bung wantaimgavman aninit long pati bilongpraim minista, PNC pati.Mona i tok em putim eduke-

sen olsem nambawan praioriti.“Edukesen em i nambawan

praioriti bilong mi. Mi laik olpikinini bilong Goilala i kisimgutpela save na go bek genlong distrik, na helpim distrikwantaim save bilong ol,” Monai tok.Dispela em wanpela as tint-

ing bilong em long kamapimMona Faundesen long sapo-tim ol Goilala pikinnii wantaimskul fi.Nau yet, em i sanapim pinis

nupela klasrum long Tapini naFane aninit wantaim helpim Ikasm long Digicel Foundation.Ol arapela skul insait long

distrik bai kisim wankainhelpim long taim bihain. Em i mekim komitmen

longstretim na sanapim olhaus sik insait long tripela LLG,Woitape, Tapini na Guari.Ol ararpela ples balus we

bin pas longpela taim bai opaninit long komitmen bilongMona.Em i tok tu olsem em bai

sanapim ol gutpela LLG opisna haus bilong ol wok man in-sait long tripela LLG long dis-trik.“As ting ting em olsem, mi

laik ol wokman i mas stap longdistrik na wok gut long sevim olpipel,” Mona i tokim dispelapepa long ol asua bilong bipowe ol pablik sevan i lusim dis-trik na go stap long Mosbi.

NCD bai i gat 4-pela haus sikFrieda Sila Kana i raitim

“NESENEL Kepital Distrik bai igat 4-pela distrik haus sik,”Minista bilong Helt naHIV/AIDS, Michael Malabag itok.Em i mekim dispela tok long

strongim tingting Gavana bi-long NCD, Powes Parkop i binautim long taim bilong ol ibrukim nupela graun bilong ki-rapim haus sik long Kaugere4-Skwea Sios long Sarere tu-pela wik i go pinis.“Mipela i mas gat 4-pela dis-

trik haus sik long NCD. PotMosbi Jeneral haus sik em i nobilong NCD wanpela. Em igivim sevis long SentralProvins, Galf Provins na PNGolsem nesenel riferal haus sik,na UPNG skul bilong marasintu i yusim long lainim olsumatin dokta. Ol siklain bilongNCD i mas go long 3-Mailhaus sik long lukim speselisdokta tasol, i no long olgetakain liklik sik.” Gavana Parkopi tok.Em i tok, wan wan ilektoret

bai i gat haus sik bilong ol yet,wantaim ol dokta. Ol dispelahaus sik bai i stap long Gerehulong Pot Mosbi Not Wes ilek-toret, 6 Mail long Pot Mosbi

Not is, Kaugere long Pot MosbiSaut na Hanuabada olsemwanpela as ples. Gavana Parkop i tok long las

gavman, NCD i no bin kisimhelpim tasol em i givim aut olhelt sevis i go long ol lain husatinap long menesim na ronimem long ol NGO na sios. “Long narapela hap bilong

siti tu, ol klinik i stap op tasolinap 5-pela yia nau, i no olsembipo,” em i tok.Tasol bikpela tok strong em

i mekim, em olsem klinik i nobilong ol man na ol papa.“Klinik na haus sik em i bilonghelpim ol mama na pikinini, ino bilong ol man. Bilongwanem, man i save painim sikna birua long laik bilong emyet. Olsem na ol haus sik i masputim lo long no ken lukim olman pastaim.” “Mipela nidim Provinsal Helt

Atoriti long menesim helt, naedukesen atoriti long menesimedukesen. NCD bai stap bak-sait long givim stia long dispelaol atoriti. Em bai wok i ran gut,”Mista Parkop i tok moa.Em i tok, wok bilong NCD

em long lukautim Praimeri naPreventiv Helt Ke. Olsem naem i laikim pasin bilong kaikaibuai na spet nabaut bai i mas

stop. Dispela kain pasin em idoti na i bagarapim lukluk bi-long siti, na tu, em i kenbringim sik olsem TB i goantap. Em i tok stat long mun Ok-

toba, olgeta bikpela maket bi-long buai insait long NCD bai istop. Ol lain i ken go longGaire long Magi haiwe na longLaloki long Hiritano Haiwe nabaim buai.Long mun Janueri yet tok-

save i bin go aut long stopimbuai maket long pablik plestasol em i no pinis yet. “Mak bilong sik TB long Pot

Mosbi i go antap long 5000 nai go yet. Olsem na yumi masstrongim pasin bilong stopimdispela sik,” em i tok.Tasol em i tok amamas long

ol wok lain bilong TB klinik bi-long Living Lait Helt Sevis. Liv-ing Lait Helt Sevis i savemenesim Kila Kila Eben Kliniklong Pot Mosbi Saut tu. i gattok i stap olsem ol bai statimwok bilong bringim em i kamlong level 3 long yia bihain.Mista Malabag i tok, Praim

Minista na Deputi Praim Min-ista tu i toktok planti longkamapim gut ol helt sevis longkantri. Wankain tasol Ministabilong Helt na olgeta palamen

memba bilong NCD i givimnamba wan tingting longkamapim gut helt bilong olpipel long siti.“POM Jeneral bai i no nap

long mekim wok yet longlukautim ol pipel long NCDwantaim olgeta hap bilongPapua Niugini,” Mista Malabagi tok. “Justin Tkatchenko em i

mekim stretpela pasin longkamapim wok bilong dispelaklinik na ol arapela klinik ikamap bikpela liklik. Dispelabai givim gutpela spes longPOM Gen,” em i tok moa.Mista Malabag i tok moa

olsem em bai mekim Gerehuhaus sik i go bikpela moa nakamap olsem Provinsal riferelhaus sik long bihain. Na Not Isilektoret tu nau bai i gat bikpelaklinik long 6 Mail. ConstantinoGrup Kampani, aninit longprivet-pablik patnasip progremi wok long helpim wantaimmani bilong ol yet, long wokim6-Mail klinik i go bikpela. “Ol sios i save wok wantaim

gutpela bel long planti yia,olsem na nau mi putim wan-pela sabmisen i go long NEClong lukluk long ol pe bilong ol.NEC em i tok tenkyu oltaim,”em i tok.

Goilala MP: Daniel Mona

Page 5: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P5niusEnga Gavana sapotimkomyuniti redioSIRUNKI na Tsak komyu-niti long Enga Provins baii gat redio stesin nau. Ol ikisim helpim bilong UN-ESCO Sekreteriet longkantri long kirapim rediostesin.Enga Gavana, Peter

Ipatas, i tokaut pinis baiem i givim sapot bilongkamapim ol dispela rediostesin.

Yori Yei, UNESCOSekreteri Jeneral longPNG, i tokaut long dis-pela insait long wanpelabung kaikai sekreteriet ibin holim long givim luk-save long Enga Gavanalong mun Ogas.Wok bilong kamapim

tupela redio stesin em iwanpela hap wok bilongUNESCO IntenesenalProgrem bilong Divelop-men bilong Komyuikesen(IPDC) i save mekim long

ol memba stet.Gavana i wanbel long

wok bilong UNESCOna em i tok promisolsem opis bilong em iluksave long wok bilongol, na em bai tok savelong Sekreteriet longwanem samting baikamap long ron bilongdispela projek. Ol lain bilong wok

long komyuniti brodkasstesin bai i kam longkomyuniti yet. Ol baiautim ol progrem wan-

taim ol astingting i kamlong komyuniti yet longkamapim gutpela divelop-men bilong sosol naikonomik sekta.

Wantok Destini 1541 Frieda Sila Kana

i raitim

Destini 1541 em i bikpelatoktok bilong woksop bi-long ol menesmen, bodna woklain bilong Wantoklong Fraide 30 Septembalong Lamana Hotel.Dispela em i min olsem

mak bilong menesmennau em long kisimnamba bilong print i golong 15,000 kopi longwan wan wik na mekimolsem K4 milien wantaimK1 milien profit mani. Jeneral Menesa (GM),

Ms Elizabeth Konga i tokmaski kampani i stap 43yia pinis, na planti senisgutpela na nogut i kamaplong kampani, tasol nauem i taim bilong luklukgen. Bipo kampani i savekisim moa helpim longovasis dona na long olbod memba i sapotim guttu.“Yu stap hia nau, na

wanem samting yu kenmekim bai mekim senislong pepa. Tim i masputim han long kamapimvisen na misin bilongkampani i kamap gut,”Mis Konga i tok.Reveren Somi Setu,

wanpela longpela taimbod memba i kisim preana divosen long stat bi-long woksop na em i ritimtok long buk bilong 1Korin 12 em i toktok long

wanpela bodi wantaimplanti wok.“Wankain spirit i save

givim presen long givimsevis long bodi. No gatwanpela i mas tok em igat moa namba i winimnarapela. Olgeta man igat wok. Bodi bilong manem i piksa bilong wokbung wantaim,” ReverenSetu i tok.Pater Joseph Christo-

pher, wanpela bodmemba bilong Katoliksios i tok, taim em i binkam long kantri bilong emChile, namba wan taimem i lainim Tok Pisin longWantok Niuspepa.Olsem na em i tok moalong man husat i statimWantok Niuspepa, PaterFrank Mihalic olsem em ino save tok nogat longtraim nupela samting. “Ol i tokim em long sta-

tim katekis skul longKairiru Ailan long isSepik, em i tok yes na emi mekim. Bihain ol i tokimem long statim WantokNiuspepa, em tu i tok yestasol na em i mekim. HoliSpirit i save givim strongbilong mekim gutpelawok,” Pater Joseph i tok.“Em i laik bilong mi yet

nau long wanem samtingmi mekim tude. Olsemwanpela tok i stap.Yu laikkisim wanpela longpelarot, em yu bai statim wan-taim wanpela lek.” Samt-

ing i givim mi strong, emSpirit bilong God na Spiritbilong PNG bai i go paslong yupela,” em i tokmoa.Wan wan woklain i

kisim luksave insait longwoksop i kisim sampelaliklik presen i kam longFlame Flour na olgeta ikisim wankain presenwantaim bek i kam longBSP benk. Em i gat wan,wan kep, pen, not buk, iDholda na pigi beng bilongputim koins.

Wantok menesmen nawoklain i amamas trulong sponsa bilongbiknem ‘Flame Flour’ na‘BSP Benk’ wantaim olpresen ol woklain i kisimlong luksave bilongmenesmen.

Antap: Flame Flour brennem menesa Joe Kubu naLydia Esong, sels ekseketivbilong Wantok Niuspepa

Daunbilo: Ol Wantok wok-lain i soim presen i kamlong BSP Benk.

EKTING Asisten Komisina bi-long Polis (ACP) Sif Suprint-enden Nema Mondiai i tokamamas long ol kampanilong Momase rijen i savehelpim wok bilong ol polis.Em i mekim dispela toktok

taim em i go long Ramu na luk-save long wanem kain helpimbilong ol polis long Ramu i kisimlong Ramu Agri-Indastris (RAI)long helpim ol lain bilong Ramuveli.“Ramu Suga i save helpim

wok bilong polis insait long veli.Ol i stap na givim dispela gut-pela sapot we gavman i nogivim. Ol i givim fuel, stretim haus

slip bilong ol na tu, ol i givimsampela haus bilong kampanilong polis i yusim,” em i tok.Em i go raun long Ramu na

luksave long ol haus ol i stretimbilong ol polisman na meri. Na

long wankain taim, em i toksave long Ramu Agri na Mejis-tiriel Sevis long nupela polisstesin komanda.Nupela polis stesin komanda

em Sinia Sajen Peter Gorek,husait i save lukautim Komyu-niti Polis long Lae Siti.Gorek i gat planti eksperiens

long wok bilong komyuniti polis-ing na trening.Bai em i lukautim ol polisman

meri long Ramu tasol em nakamapim komyuniti polis yunitlong eria bilong kampani na tu,long ol ples stap klostu.Gorek i bin wok wantaim Riji-

nol Asisten Misin bilongSolomon Ailan o RAMSI. Em iwanpela trupela man bilongkamapim na strongim komyunitirilesens bilong PatisipetingPolis Fos o PPF (ParticipatingPolice Force).Gorek bai statim wok long nu-

pela stesen long dispela wik naInspekta Yangowen, bai gokisim wok bilong Rurol Ko-

manda long Madang.Long wankain taim tu,

Madang polis stesin bai i gatnupela polis polis stesin ko-manda.Sinia Inspekta Ben Meneho,

eking Superintenden bilong Ed-ministresen long Lae bai kisimdispela wok. Madang polis stesin i no bin i

gat wanpela komisin opisalongpela taim liklik na Nenehobai kisim dispela posisen nalukautim wok bilong polis op-eresen long Madang. Mondiai i tok em i gutpela

long wokim dispela senis longstrongim tingting bilong PolisKomisina wantaim modenais-esen program“Em i gutpela long senisim ol

opisa long wanem ol i kenstrongim dispela modenaisesenprogram na mekim em kamaptru. Mipela mas stretim nakamapim dispela tingting we baisenisim tingting bilong ol polis-man meri,” em i tok.

Senis long ol polis bilong Ramu na Madang

Bustin Anzu i raitim

Yori Yei, UNESCO Sekreteri

Page 6: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P6 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 heltedukesen

The Voice inc, i binmekim luksave long ne-senel de bilong kavanenlong narapela kain we. Ol i bungim ol yang-

pela man na meri i bunglong bik moning bilongMande 26 Ogas longautim bel bilong ol longlukim ol wanlain bilong oli mas senis. Ol i mekimdispela pasin olsem hapbilong Klinim JeneresenKempein bilong ol longnesenel de bilong tok sorina kavanen wantaim Godbilong Israel.Namba bilong ol yan-

pela i kamap long klinimsampela strit long siti, emi bin 500 olgeta. Ol iklinim rot olsem wok pro-fet bilong ol long bilipolsem ol i laik senis i maskamap long insait bilongol yanpela lain bilongtude.

Klinim Jeneresen Kem-pein em i kamap longtinging bilong “The Voiceinc” em i wanpela yut di-velopmen ogenaisesen. Ol i mekim wantaim ol

narapela stekholda bi-long yut olsem Yut EgensKorapsen Asosiesen,CPL Yut Empawamen naTrensfomesen, YutAdolesen Helt Klab(YAH). Ol i bilip longbungim ol yanpela long olkain wok bung olsemlong kamapim gutpelatingting na pasin long laipbilong ol.Bikpela namba tru i

kam long Yunivesiti bi-long Papua Niugini, naSen Charles LuwangaHaiskul. Ol i putim blakna grin siot na ol i wok-abaut long UNPNG DrilHal i go inap longWaigani bas stop na i go

bek gen. Ekseketiv Dairekta,

Serena Sumanop i preolsem, “Insait long kantriwe planti pasin tudak istap karamapim yumi, mibeten olsem yumi baikamap lait na hop.Mi pre bai yumi kamap

ol pikinini bilong lait, ollain bilong pait na bungwantaim. Olgeta wantaim bai

yumi kamap ol lain bilongbringim senis.”Klinim Jeneresen pro-

grem i bin kisim sponsalong CPL Grup, Coca-Cola Amatil (PNG), BSP,NcNash Fitnes na Tren-ing na IPI Ketering.Dispela kempein bai i

go bikpela moa long ol-geta hap bilong kantriwantaim wanpela me-gesin bai ol i lonsim longneks yia.

Klinim Jeneresen long de bilong sori

Ol yanpela klinim rot long Waigani olsem piksa bilong senisim pasin.

Sios Patnasip Progrem i opim kompyuta skulFraide Ogas, Salvesen AmiPNG (SAPNG) i opim nu-pela klasrum bilongkompyuta skul longKimbe, Wes Nu BritenProvins.“HET, hat na han,” em het

tok , Leptenen Kenel (Lt.Col.) Miriam Gluyas, Sif

Sekreteri bilong SalvesenAmi long PNG, i tok long taimem i opim nupela kompyutaklasrum. Kimbe Sios i bin kirapim

wantaim helpim bilong SiosPatnasip Progrem (CPP) naAusAID. Kodineta bilongSACPP, Win Ali, i bin go

wantaim Sif Sekreteri na wit-nesim dispela de. Kompyutaskul kos i bilong lainimkompyuta, akaunting namenesim bisnis bilong yu yeto (MYOB) insait long wan-pela karamap tasol.“Yu yusim het bilong yu

long kisim save na lainim nu-

pela samting. Ol tisa bilongyu i gat hat long helpim yu,na yu mas yusim han bilongyu long kamapim wanemsamting yu lainim long oltisa, na yu givim wanpelagutpela samting i go beklong kantri bilong yu,” Lt Col.Gluyas i tok.

Em i tok dispela pro-jek em i wanpelabikpela piksa bilongwok poroman bilongSalvesen Ami, CPPna AusAID.“Em i piksa bilong

wok i stap gut longpelataim, wantaim gutpelalidasip. Rait patnasip,rait lidasip na save bi-long ol sumatin longkamapim gutpelasamting, em i trupelapiksa bilong wok poro-man,” em i tok moa.As tingting bilong

CPP em long bringimol sevis i go long ollongwe ples insait long

kantri aninit long ol sektaprogrem bilong Edukesen,Helt, HIV/AIDS, KomyunitiDivelopmen na arapela wokbilong lukautim ol pikinini nawok bilong luksave long sin-daun bilong ol meri.“Tupela yia i go pinis,

mipela i pasim tingting longhelpim dispela skul wantaimnupela klasrum, na long gut-pela wanbel na wok bilongyupela, nau em i kamap tru,”Win Ali, SA CPP Kodineta itok.Bihain long dispela, CPP

SA i gat plen tu long opimkompyuta klasrum moa longgivim spes na tu long statimintanet sevis. Ol bin save yusim olpela

sios long holim lotu na olsemskul stat long 2007 inap2012. Nupela klasrum i statsanap long pinis bilong 2012wantaim helpimbilong CPP na AusAID.

Dispela klasrum inap longkisim 30 sumatin. Long

2007, i bin gat 20 sumatin igreduet na bihain, olgeta yiaskul i lukim moa namba i ka-maut. Nau em namba sevenyia bilong skul i stap. “Namba bilong sumatin i

wok long go antap na mipelabai nidim moa klasrum yet,”em i tok.I gat tupela tisa i wok, na

ol sumatin em ol yut na olwokman na meri wantaim ollain i ranim ol liklik bisnis. Ollain bilong arapela provins tunau i gat laik long go longdispela skul.Taim skul i stat, Salvesen

Ami CPP i baim ol tisa na oledministresen wok. Tasol tu-pela yia nau skul yet i yusimol kos fi long baim ol tisa namekim ol edmin wok bilongskul. “Em i trupela stori bilong

gutpela wok i ken stap long-pela taim. Em i gat nem longlukautim ol kos bilong emyet,” CPP Kodineta Mista Alii tok.

Skul Edministreta Lt. Regina Bugave na Lt. Colonel Miriam Gluyas sanap long dua bilong nupelakompyuta klasrum.

Page 7: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

OL Kristen memba bilongEvanjelikel Luteran Sios bi-long PNG (ELCPNG) RidimaPeris long Lae siti, i bin holimwanpela spesel lotu longtingim de we ol i bin sanapimnupela haus lotu.

Julai 12, 2013, Ridima Perisi tingim 5-pela yia anivesari bi-long haus lotu bi-long ol. Wantaimdispela amamas de,ol i kamapim tenksgiving long skruimwok bilong peris.Ol lotu senta bi-

long Ridima perisolsem Biliau kon-grigsen, Malahang ,Hube na Kate Mem-oriel Sios, olsumatin bilong Mar-tin Luther Semineriwantaim BusuSekonderi i binbung na amamaswantaim.

Ridima periswokman, PastoZawie Sandrie i binautim Tok bilongGod long pasin bi-long bungim gutpelasamting.Pasto Zawie i

salensim ol RidimaKristen memba longluksave long laip bi-

long dispela graun wantaim olkain kain pasin bilong bungimol samting. Long wanem, pasinbilong bungim samting olsemwokim bisnis i soim pasin bilongkisim biknem i daunim ol ara-pela manmeri.Em i toktok long ol manmeri i

mas luksave long wanem rotBikpela i save givim ol blesingbilong wan wan de. Em i tok, ol Kristen i mas

sanap antap long tok tru bilongBikpela na luksave olsem, pasinbilong laikim mas stap. Bikpela tok bilong dispela de i

kamap olsem, yumi mas wokhat na kisim Krais long laip bi-long yumi, bai yumi inap lukim olsenis long laip bilong yumi.Jisas Krais em i Bikpela bi-

long yumi, na yumi olsem sip-sip bilong em oltaim em i savelukluk na was long yumi.

Long dispela as, yumi masgivim laip bilong yumi long emolsem ofa oltaim. Long dispelarot bai yumi kamap pikinini trubilong God.Pasto Zawie i tok, yumi olsem

Kristen yumi mas luksave longpasin bilong wokabaut stret in-sait long bodi na tu sanap stronglong bihainim pasin bilong Tokbilong God insait long spirit laipbilong ol.

Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P7siosnamerinius

OL Papua Niugini (PNG) , yupela kirap na lusimpasin bilong ai slip, na no ken tingting tumas longkisim biknem na namba na ol samting bilong dispelagraun. Yupela mas putim ai stret long Jisas Krais naolgeta promis bilong gutpela samting em i gat longgivim yupela!“Ol manmeri i tok olsem, ‘Goan yumi go bek gen

long Bikpela. Em i bin bagarapim yumi, tasol bai emi mekim gut long yumi gen. Em i bin paitim yumi nasua i kamap, tasol bai em i pasim dispela sua gen.Taim tupela o tripela de i go pinis, orait em bai i ki-rapim yumi na bai yumi stap gut wantaim em. Yumimas wok strong long save long Bikpela,Yumi save,olgeta moning san i save kamap. Na yumi save,long olgeta taim bilong ren, em i save kam daunlong graun. Olsem tasol yumi save, Bikpela bai ikam na mekim gut long yumi.’ (Hosea 6:1-3) Bikpela God i wok long toktok long ol profet olsem

em i no bin ranawe long ol, nogat, em bai kisim ol ikam bek long em gen, taim ol i tokaut long ol pasinnogut bilong ol na i tok sori na i go bek gen long em.Nupela Testamen i tokim yumi long narapela

bikpela pawa moa, taim Jisas i dai na i kirapim embek gen long tripela de bihain. “God i bin kirapim bek Jisas Krais long matmat.

Na sapos spirit bilong God i stap insait long yupela,orait long wok bilong Spirit God bai i givim laip longbodi bilong yupela tu, em dispela bodi bilong i dai.”(Rom 8:11)“Na bai yupela i ken save olsem, dispela strong

bilong God oltaim em i wok long helpim yumi olmanmeri i bilip long em, em i bikpela moa moa yet.Yumi no inap tru long skelim strong bilong en. Nadispela bikpela strong bilong God i save wok longyumi, em tasol bipo i bin wok long Krais. Krais i daipinis, na long dispela bikpela strong bilong God,God i kirapim em na i bringim em i go sindaun longhan sut bilong em long heven. Olsem na Krais i stapantap tru long olgeta kain strongpela spirit, na longolgeta hetman na olgeta gavman, na olgeta samtingi gat strong. Em i stap antap long olgeta man i gatnem nau long dispela taim, na long taim bihain tu.”Efesis 1:19-21“Nau long dispela de bai mi givim yu strong bilong

bosim ol lain manmeri bilong planti kantri. Mi givimyu strong bilong brukim ol samting, na bilongbagarapim ol samting na bilong daunim ol samting,na bilong wokim ol samting na bilong planim olsamting.” (Jeremaia 1:10Long Mande dispela wik, Papua Niugini Gavman,

Sios na ol ol bilip manmeri i tokaut long kirap na redilong kisim bek ples bilong yumi insait long nesen bi-long Papua Niugini na wol. Tupela yia moa bihainlong 2015, bai LNG i stat long salim aut ges na i taimbilong yumi lukim kaikai bilong pen kantri i kariminap long 38 yia. Opim bel na opim yau bilong spiritna bai yu kisim samting bilong yu yet em papa bi-long yu i redim i stap. Sapos yu slip yet, nogut baiem i kam na abrusim yu!Sapos yu laik save moa; toktok wantaim wok-

meri bilong Bikpela, Barbara Lunge, Rivers ofGrace Intenesenal Ministri. P.O. Box 3063.Boroko. NCD. Papua New Guinea. B Mob67331426/71075829 DG.

Yut, Meri na Famili

Pastor Barbara Lunge

Pawa bilong kirap beklong namba tri de

PLANTI Katolik bilip man-meri, ol papamama na ol yutbilong Sen Peter ChanelPeris, Erima long NesenelKapitel Distrik i bin kamaplong wanpela bung bilong olyut long peris.Dispela bung i bin kamap

long Maino Heduru Vokesenelsenta long Fraide na Sarerewik i go pinis.Planti lain manmeri i kam tu

long dispela bung long serimskul tok na testimoni bilong ol,olsem wanem Bikpela isenisim laip bilong ol, yut laipem i wanem samting, nawanem as tingting bilong dis-pela bung.

Olgeta dispela samting ol igivim tok long Baibel na ek-spiriens bilong ol wantaim oltoktok long strongim bel otingting bilong ol yangpelamanmeri. Bung i bin gutpela tru na i

givim sans long manmeri na olyangpela long luksave long olyet long wanem hap ol i staplong en o laip bilong ol i stapwe nau.Strongpela toktok i kam tu

long siaman bilong peris, wan-taim ol lida, Paul Meamel, Sia-man bilong peris, Rocky Lapu,peris pris Pater Marsianus Bei,Joe Malir na sampela arapelaspika. Wantaim ol skul tok ikam long ol bikman long dis-pela bung, sampela i paini-maut olsem, as bilong laip

bilong ol olsem yut em longamamas long laip, painimpasin bilong wokabaut longgutpela rot, pasin bilong harimtok bilong papamama na plantimoa. Cathy em wanpela meri i bin

serim stori bilong em long dis-pela taim, long wanem samt-ing God i bin mekim long laipbilong em.

Em i tok, sapos God i nostap long dispela taim em ibungim hevi, ating em i noinap stap nau, na sanap natoktok. Em i tok God i gat rotbilong em long senisim laip bi-long man na givim ol gutpelakaikai bilong sol na gutpelatingting. Em i tok moa olsem God i as

bilong laip bilong yumi wan

wan na yumi no ken givaphariap long ol salens yumibungim. Dispela bung i bin kamap

gutpela, maski ren na win i binkamap long dispela de. Ol musik i pairap long dis-

pela taim i bin naispela tru weol lain long Disaipel ov JisasKristen Komyuniti (OJCC) i gopas long em. Dispela bung i pinis wantaim

liklik kaikai na bihain, wan wanlain i go long haus bilong ol.Ol yut bilong peris i amamas

na ol i laik dispela kain bung imas kamap gen bihaintaim wei ken pulim planti moa yang-pela manmeri long lainim gut-pela samting long laip bilongol, na kamap gutpela man-meri.

Yut reli long Sen PeterChanel i go gut

Sandra Amuru i raitim

Paulus Tali i raitim

Ridima Peris selebretim namba 5 anivesari

Page 8: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

saplimenP8 Wantok Septemba 12 - 18, 2013

Page 9: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

saplimenP10 Wantok Septemba 12 - 18 , 2013

Ol Bau sumatin soim stailbilong "Singsing Daik"Dispela singsing 'Daik'em bikpela tumbunasingsing planti lain pleslong Bel eria longMadang na tu sampelahap long Wali kantri,Bugati na Raikos i savesingsing wantaimkundu na bilas long ret-pela pen na sain stret.Ol dispela sumatin ya i

bilas long pasin tumbunana kalsa bilong ples stretna i singsing fran long oltisa bilong ol long Artsklas bilong ol. Ol i pasimmalo na bilas long stail nakala purpur bilong plesstret na taim ol i tromoinek long singsing na

mekim nais long bodi bi-long ol, olgeta samting igo sain na nais tru.Ol dispela sumatin em

planti i bilong ples Dalamwe i stap pastaim long yugo kamap long Baupraimeri. Ol i lainim sings-ing tumbuna long ples nakarim i go soim ol tisa naol wan skul bilong ol. Olsumatin i kam long klasbilong Misis Gau na longArts klas bilong ol, ol isoim singsing fran longtupela tisa husat i stapolsem jas long givim maklong ol taim ol i samsam.Tupela tisa, Ms McClaywantaim Misis Dor i ama-

mas tru long dispela grupi mekim naispela tum-buna singsing stret na igivim ol ful mak stret. Em i gutpela long lukim

olsem ol skul bilong yumilong PNG i stap strongyet long holim sampela olgutpela pasin kalsa nabilas bilong tumbuna bi-long yumi.

POTO ya i soim ol gret 5sumatin bilong Bau praimeriskul long Trans-Gogol,Madang provins i redi longsamsam wantaim tumbunasingsing ol i kolim 'Daik'.

2013 Indipendens toktok ikam long Luteran Sios

3“Yu mas bilip tru long God, namekim gutpela pasin. Yu mekimolsem na bai yu stap gut oltaimlong graun bilong yu, na i no gatwanpela samting i ken bagarapimyu.” Buk Song 37:3Yumi, ol pipel bilong Papua Ni-

ugini, i wok long lukluk na selebre-tim dispela 38 yia aniveseri bilongyumi long politik na nesenel In-dipendens. Klostu 38 yia i go pinisol papa bilong yumi long PNG ikamapim wanpela nesen em istap fri long hap bilong san kamapbilong dispela ailan Niugini. Ol imekim dispela samting wantaimgutpela bilip olsem Man i kamapimyumi, em yet i bin givim laip longolgeta man na olsem ol i gat raitlong stap laip, fri na painim ama-mas. Olsem na aninit long God,yumi kamap ol pipel, i kamapimgavman bilong ol yet. God i bin holim han bilong ol lida

bilong yumi i kam inap long dis-pela de na em i wok long blesimgraun bilong yumi. Yumi, olsemsitisen bilong PNG na tu olsem olPNG Kristen, tude yumi tok tenkyulong gutpela pasin God i mekimlong yumi. Yumi tenkyu long em iblesim yumi wantaim lo bilong lotulong em, bihainim laik bilong em.Yumi tenkyu long wanem yumi frilong bihainim laik bilong yumi yet.Tru tumas, nesen bilong yumi emi gat bikpela blesing. Olsem natude em i moa gut long yumi masstap olsem ol man meri bilong toktenkyu long God.Tasol, long wankain taim tu, i gat

planti samting insait long laip storibilong PNG i ken mekim yumilong krai na sori. Oltaim i save gatsampela lain long kantri bilongyumi husat i no laik stap aninitlong God. Ating dispela spirit bi-long laikim tumas ol samting bi-long graun na mi yet pasin i woklong kamap bikpela long laip bi-long PNG ah? Ol pasin i no tru,korapsen, pasin pamuk, pasin bi-long spak tumas, vailens na olarapela, i wok long kamap bikpelatumas long gutpela kantri bilongyumi PNG. Taim yumi lukim ol dis-

pela kain pasin nogut, bai yumibilip yet long God bai blesim yumio nogat? Insait long dispela kainpasin, bai yumi bilip long holim yetblesing antap long nesen bilongyumi na tu, yumi wan wan onogat? God em yet, long maus bilong

man i raitim Buk Song, i bekim dis-pela askim bilong yumi. Nau yumimas bihainim dispela tok, olsemaninit long God em stretpela pasintasol i stap. Long dispela pasintasol, yumi ken bilip olsem Godbai i blesim yumi yet olsem wanwan man na nesen tu olgeta.Yumi kam selebretim de wan-

taim, olsem wan nesen, wanpipel, na wan kantri Papua Niug-ini; 38 yia bilong yumi kisim In-dipendens.

YUNAIT! AHEBOU! BUNG WAN-TAIM!

Rev. Sommy SetuEvanjelikal Luteran SiosPot Mosbi

Rev. Sommy Setu.

Meri Tatana amamas long Indipendens DeMaureen Momoru, em iwanpela viles kotmejistret bilong plesTatana na em i gat 9-pelapikinini na 24 tumbuna.Em i stap 3-pela yia nauolsem wanpela viles kotmejistret bilong TatanaAilan. I gat narapela 8-pela man i mejistret tuwantaim em. Long Tunde 10 Sep-

temba, em i no go longharim kot bilong wanemem i amamas long kamna witnesim bikpelahelpim CPL na Stop nSop i givim long Buk bi-longPikinini laibreri bilongol wantaim K60,000.Wantok I askim em long

tingting bilong em long In-dipendens de. Em i tingolsem indipendens em igutpela samting tru, bi-long wanem yumi lukau-tim yumi yet na no gatnarapela lain i bosimyumi. “Yumi Kristen kantri na

gutpela long yumi yetsanap na lukautim yumiyet. Em i naispela taimlong yumi kam bung wan-taim na selebretim de bi-

long indipendens,” Mau-reen I tok. “Mipela bai go long

wanem hap NCD i holimol selebresen na amamaswantaim olgeta lain bikosnau Motu-Koitabu kaunsili no sindaun gut na mipelaMotu-Koitabu yet i no gatselebresen bilong mipelayet,” Misis Momoru i tok. Narapela meri bilong

Tatana tu em Madia Dun-ley. Dispela kekeni em imarit long man Australiana famili bilong em i stap

long Melbourne, Aus-tralia. Madia i tok, “Em i nais

long kisim indipendens.Yumi laki long kisim.Mipela i amamas bilongwanem nau mipela i staplong ples bilong mipelayet na lukautim mipelayet, no gat bikpela hevitumas. Sios bilong mipelai save helpim mipelaolsem na ol sindaun bi-long mipela i go oraittasol. “Tasol mi no save, ating

bai mi go long Melbournena selebretim indipen-dens wantaim ol pikininina bubu bilong mi o bai mistap yet long hia,” Madia itok. “Mi hop indipendens

selebresen bilong yumibai orait tasol long dispelayia na mi laik tok ‘Hepi in-dipendens, Papua Niug-ini!”Dispela kekeni em i gat

tupela pikinini meri tasolem i gat 9-pela tumbunana tupela tumbuna-tum-buna, na em i kik yet.

L-R Maureen Momoru, Madia Dunley long namel na narapela meri Tatana long hansut. Ol i amamas ausait long Buk bilongPikinini laibreri haus.

Ol polis man-meri bai bisi trulong taim bilong38 Indipendensselebresinglong wiken.

Page 10: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

saplimen Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P11

Wantok Niuspepa i Selebretim 38 Indipendens wantaim amamaswantaim ol kainkain stail na bilas bilong PNG stret.

HATIM STRET: OL man Kubalia i kukim stret ya long winim ol mambu long amamasim 38 bondeanivesari bilong PNG. Poto: Naomi Faik Simet

KUBALIA: OL meri Kubalia i amamas tasol long soim tumbuna pasin bilong ol. Poto: NaomiFaik Simet.

MISTA NA MIS YANGORU: Tupela yangpela I winim resis long amamasim de. Poto: NaomiFaik Simet

REDI STAP: Tupela NGI sumatin long Nesenel Kapitel Distrik i redi long taim bilong ol indipen-den selebresen bai kamap long dispela wiken. Poto: Nicky Bernard

NCDC GAVANA: Gavana Powes Parkop i opim ol wok redi bilong ol 38 anivesari indipendenselebresen bai kamap long dispela wiken long Nesenel Kapitel Distrik. Poto: Nicky Bernard

POLIS: Ol polis insait long NCD I redi long selebret tu.

Page 11: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P12 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 abcpasifiknius

Australia i gat nupelapraim ministaTony Abbott nau i nupela Praim Minista

bilong Australia, na dispela i soim olsemplanti pipel bilong Australia i laikim senis.ABC Redio i tok olsem, long toktok bilong

em long dispela bikpela win, Tony Abbott itok, "Australia pipel i gat nupela menesmentim."Leba Pati i lus long Gavman na nau ol i

gat planti wok long stretim. Bai ol i makimnupela lida long go pas long Oposisen,bihain long Kevin Rudd i tokaut olsem baiem i no inap sanap gen olsem lida bilongLeba Pati.Planti lain, wantaim media i tok, Leba

Pati bai lus gut tru tasol, dispela i no binkamap. Tasol insait long histori bilong ilek-sen, dispela 2013 nesenel ileksen i binlukim planti vota i givim baksait long LebaPati.Ol lida bilong ol kantri long wol i salim

bikpela tok amamas bilong ol i go long TonyAbbott. Praim Minista Peter O'Neill tu i binsalim tok amamas bilong ol pipel bilongPNG i go long Mista Abbott.

Manus lida i amamasAbbott i winim RuddWin bilong Tony Abbot olsem nupela

Praim Minista bilong Australia i mekimsampela politikel lida bilong PNG i ama-mas. Ronnie Knight, memba bilong Manus

Open, we Australia i sanapim bikpela asail-am ditensen senta, i tokim Redio Australiaolsem em i amamas na tok tenk yu longBikman long larim ol Australia pipel isenisim gavman.Toktok bilong Mista Knight i bihainim ol

hevi i wok long kamap long Manus Ailanstat long taim Praim Minista bipo, KevinRudd, i bin sainim tok orait wantaim PraimMinista Peter O'Neill long putim ol asailamsika long Papua Niugini.Em i tok planti pipel long Manus provins i

sainim pinis wanpela petisen o bikpelaaskim i go long gavman bilong Australia naPapua Niugini long lukluk gut long olsemwanem ol i go het na skruim wok bilongmekim dispela ditensen senta i kamapbikpela moa long lukautim ol asailam sika.Mista Knight i tok olsem em i redi tasol

long toktok wantaim nupela gavman bilongMista Abbott long ol wari bilong ol pipelbilong em.

Ol Pasifik kantri tokorait long Majuro dek-leresenOl lida bilong ol Pasifik Ailan Forum

kantri i tok orait long Majuro dekleresen i golong ol wol lida olsem ol bai mekim moawok long klaimet senis.Dispela tokaut ol i kolim, Majuro

Declaration for Climate Leadership, ibihainim liklik ailan insait long Masel Ailanswe ol i bin miting long dispela yia. Ol dis-pela lida i tok ol senis i kamap long klaimetem i wanpela bikpela salens insait long woltude.Dispela bung bilong Pasifik Ailan Forum,

i bihainim ol tok promis bilong ol kantri longhapim ol wokbung bilong ol long daunim olsmok, ol pipia o polusen bilong ol faktori okar i go long ol narapela nupela rot bilongseivim eneji na envairomen.Presiden bilong Masel Ailans,

Christopher Loeak, i tok em i hop dispelatokaut bai senisim pasin bilong ol pipel nakantri na gavman long pait egensim dispelabikpela salens bilong ‘grin haus gesemisen.'"Em i bilip bilong mipela long lidim wol

long klaimet senis," Mista Loeak i bin tok.Presiden bilong Palau, Tommy

Remengesau, bai lukautim Pasifik AilansForum miting long neks yia. Em i tokklaimet senis bai stap namba wan bikpelatoktok ol i glasim na toktok long en longForum.

Bikpela ren i bagarapimol gaden long SolomonAilan Moa long twelv tausen pipel long ol ples

long Not Is na Sentral Guadalkanal longSolomon Ailan i kisim hevi long taimbikpela ren i pundaun.Strongpela tait wara i bagarapim bris

bilong Balasuna Riva long Guadalkanal. Cameron Vudi, Disasta Program Opisa

bilong Solomon Ailan Red Cross, i tokbikpela ren i bin pundaun klostu long wan-pela wik i kam inap long Septemba 2. MistaVudi i tok moa long wan tausen famili longSentral na Not Is Guadalkanal nau i kisimhevi long sait bilong kaikai.Em i tok ol bikpela wara long hap tu i ran

na bris long Balasuna Riva i bin bagarap.Em i tok ol husat ejensi i save mekim

wok bilong disasta long kantri, nau i woklong bihainim disasta menesmen rot bilonggavman long helpim ol pipel husat i painimhevi.

Bikpela ren i kapsait long Not Is Guadalcanal long Solomon Ailan na kirapimbikpela haiwara long ailan. Bikpela bris long Balasuna riva i bruk na kamapim hevi.

Abbot i nupela PM bilong AustraliaTony Abott i nupela Praim Minista bilong Australia. Mista Abbot na Liberal-Nesenel Koliseni autim Leba pati em Kevin Rudd i bin go pas long en long nesenel ileksen bilong Australialong las wik Sarere. Planti ol memba bilong Leba pati i bin lus long ileksen na ol Liberal naNesenel pati i win. Kevin Rudd i win long sit bilong em tasol em i tokaut olsem bai em i noinap go pas moa long Leba Pati. Bai ol memba i makim nupela lida bilong Leba pati longkisim ples bilong em.

Indonesia tingting planti nauGavman bilong Indonesia i tingting planti nau long wanem kain senis nupela Praim Ministabilong Australia, Tony Abott, bai kamapim long wok bung namel long tupela kantri. Plantitoktok i kamap long ol niuspepa long Indonesia i tok gavman i harim ol strongpela toktokMista Abott i bin mekim long stopim ol asailam sika na ol i wet tasol long lukim sapos Abottbai mekim ol samting em i bin toktok long en o nogat.

Tupela ripota i kam wantaim ol asailam sikaTupela ripota i bin kalap long bot wantaim ol asailam sika na kamap long Autralia. Ol i staplong Krismas Ailan nau. Ripot i tok ol dispela tupela man i tokim ol polis olsem ol i bin kalaplong bot bikos ol i laik raitim stori na kisim ol poto bilong putim long New York Timesmegasin. Ol polis long Australia i tok tupela man ya i bin kamap long Australia long Mandewantaim 57 pasindia na tupela kru. Ol tupela man ya em ripota Luke Mogelson napotografa Joel van Houdt. Ol i tok bot bilong ol i bin lusim Indonesia na ran inap tripela deolgeta long solwara bipo long ol i kamap long Australia.

Obama i no kisim wol sapotPresiden Barack Obama bilong Amerika i no kisim sapot bilong ol wol lida long bomimkantri Syria bihain long ol ripot i soim olsem ol ami bilong gavman i kilim planti pipel longpoisin ges. Insait long bikpela bung bilong ol wol lida las wik, Presiden Obama i bin askimtingting bilong ol dispela lida tasol em i no kisim inap sapot. Ol i laik Yunaitet Nesen yet imas givim tok orait bihain long skelim dispela hevi na tokaut long wanem kain mekimsaveol kantri long wol i ken givim long Syria.

Assad i tok em i no mekimPresiden bilong Syria, Bashar Assad i tok em i no go pas long givim tokorait long yusim olpoisen ges long kilim 1,400 pipel long Damaskus long mun Ogas. Presiden Assad i toksapos Amerika i gat evidens olsem em i mekim dispela samting, orait Amerika i mas soimdispela evidens. Presiden Assad i bin mekim dispela toktok long taim em i tokorait longripota bilong CBS televisen bilong Amerika i toktok wantaim em.

Raun nabaut long PNGSPIDERMAN DAI-HAT! Tru tumas,yumi gat Spiderboylong PNG tu yaolsem dispela liklikmanki Tabubil,Westen Provins,Tyler, i soim. LiklikTyler i gat 6-pelakrismas i savelaikim stretSpiderman.

KISIM SKUL: Ol dispela lain kakaruk fama bilong Musunat Kopretiv grup long Madang i bin sin-daun long kisim moa skul long lukautim, redim na salim kakaruk. Poto: James Kila

REDI NA BILAS:Dispela liklik meriSentral Provins iputim stail tumbunaklos na redi long sele-bretim 38 PNG bondeanivesari bai pundaunlong neks wik Mande,Septemba 16. Poto:Veronica Hatutasi

KAINDI SUMATIN:Sampela sumatinbilong St BenedictDWU Campus longKaindi, Is Sepik i redilong wanpela lotu sele-bresen bilong ol.

Page 12: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P13indipendenskomentri

Published at Able Building

Complex, Sec 58 Lot 02,

Waigani Drive.

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

KOMENTRIKaikai bilong hatwok o les wok bilong yumiDispela wik Palamen ibung gen long kibung bi-long en long mun Sep-temba. Planti bikpelatoktok bai kamap, atingbai ol memba i gat taimlong skelim na oraitimsampela lo bilong kantri.Em i samting bilong olpolitisen long skelim napasim tok.Wanpela bikpela samting

ol pablik bai putim yau longharim em dispela agrimenbilong salim ol asailam sikahusat i ranawe go long Aus-tralia, i kam long Manus.Praim Minista Peter O’Neill ibin pasim tok wantaimolpela praim minista bilongAustralia, Kevin Rudd. Tasol nupela gavman bi-

long Australia aninit longTony Abbot bai bihainim yetdispela agrimen o nogat? Olpipel bilong PNG na ol lainbilong Manus i laik kisimmoa tok save long dispelabikpela agrimen namel longtupela kantri. No gat wanpela pablik tok

save i go aut bipo long agri-men i kamap olsem na i gatplanti askim i stap. AtingPraim Minista Peter O’Neillbai tok klia long ol pipel bi-long PNG long taim Pala-men i paitim toktok long olbikpela samting i kamaplong kantri.Na lida bilong Oposisen

Belden Namah husat i bingo malolo ovasis inap 15wik i kam bek long kantrinau. Em i bungim ol niusripota long Mande na toktoklong salensim Gavman longsampela bikpela samting ikamap long kantri. Mista Namah i no tokaut

long wanem samting em baisalensim gavman long en.Tasol em i tok i mas gat

senis i kamap long kantri.Oposisen i no gat plantimemba nau na ol i mas hat-wok long tokaut long wanemgutpela samting ol inapkamapim long kantri. Wok bilong Oposisen tu

em i bikpela samting insaitlong ol demokretik kantri,maski sapos ol i no gat inapmemba. Ol tu i karim mausbilong pipel na Lida bilongGavman Bisnis insait longPalamen i mas luksave na

givim sans long Oposisen tulong autim tingting. Dispelapasin bilong stopim toktok, ogegim dibeit, i mas pinis.Em i no trupela mak bilongdemokresi. PNG i winim 38 yia nau

na pasin bilong Palamen tu imas soim ples klia olsemdemokresi i strong yet na iwok gut insait long kantri bi-long yumi.Wanpela bikpela askim i

go long ol memba bilong

Palamen em i sut i go longmani bilong kamapim ol wokinsait long wan wan ilektoretna distrik. Oltaim yumi harimripot bilong ol memba na olkomiti i bung long skelimmani bilong Distrik Sevis Im-pruvmen Fan (DSIP) o manibilong kirapim na stretim olsevis insait long distrik.Pasin bilong skelim dispelamani i go long ol wok bilonghelpim wan wan distrik em igutpela.

Gavman i luksave olsemsevis i mas go daun olgetalong ol ples olsem na em igivim bikpela mani tru longDSIP. Long taim bilong givi-maut mani, i gat bikpela toksave na nius i kamap wepablik i harim. Tasol plantitaim i no gat moa ripot ikamap long mani i go longwanem kain wok. Na i no gat ripot bilong

soim sapos olgeta wok ipinis stret long taim ol imakim, o i gat hevi i kamapna stopim wok. Ol distrik igat ol gutpela saveman nameri bilong mekim wok bi-long raitim ripot na was gutlong mani o nogat? Planti taim hevi i kamap

bikos i no gat gutpela rot bi-long raitim ripot na soimples klia ol wok em mani bi-long DSIP i go long en. Olgeta yia yumi harim

stori bilong mani i paul o olmemba i kamap long kotbikos ol i no yusim gut manibilong DSIP. Ripot bilong mani i save

go stret long gavman dipat-men i bosim wok bilonglukautim mani bilong ol dis-trik. Ol memba i wokim ripot

long liklik buk na givim isitasol i go. Na ol pablik i noklia sapos mani i bringimsenis tru o nogat. Na wokbilong givim kontrak i golong kampani long mekimwok long ol distrik em inarapela samting planti laini no klia long en. Olgeta provins i gat tenda

bod bilong skelim ol pabliktenda o nogat? Olsemwanem na ol kampani iwinim kontrak long mekim?I bin gat notis i kamap longniusepa long ol kampani i

resis long kisim kontrak oyumi givim nating kontraklong ol wantok. Dispela emsampela askim i mas gatgutpela na stretpela bekimbilong en.Ating wanpela rot tasol

bilong tok save nakamapim ples klia ripot, emlong putim tok save long olniuspepa na ol pipel i kenritim na klia. Transperensi na akaunt-

abiliti, dispela tupela haptok yumi save harim oltaim,bai i no inap karim kaikaisapos yumi no soim plesklia. Soim ples klia na soimolsem wanem tru, ol distriki brukim mani i go long olwok bilong bringim sevis igo long pipel.I mas gat lo we i tok wan

wan memba i mas putimripot bilong em long nius-pepa o redio na ol pipel iken save. I no gat lo i stapnau olsem na ol memba imekim long laik. Sapos ol ilaik givim ripot bai ol i givim,sapos nogat ripot bai ol ikisim mekimsave, tasol olpipel i no klia long mani i gowe.Dispela em sampela

samting bilong yumi pipelna ol memba bilong yumilong Palamen long skelim.Sapos yumi skelim na i nostret tumas, orait kamapimsenis long stretim. Nogutyumi les long stretim nauna bai kikbek bilong en longbihaintaim bai bagarapimsindaun bilong yumi. Yumi planim kaikai na

klinim na givim wara oltaimbai kaikai kamap gut. Tasolsapos yumi les na mekimsotkat wok bai yumi kisimtaim. Hepi 38 Indipendens

PNG!

Jada 013!

Long sampela wik,yumi save ritim sam-pela tok insait longniuspepa olsemWantok (olsem 29Ogas 2013 - pg 11)na long arapela pepawe ol i tok long dis-pela “Nesenel de bi-long pre i kamaplong 26 Ogas 2013.” Dispela selebresen i

kamap long planti haplong PNG. Tasol wan-pela toktok i savepaulim yumi. I lukolsem planti pipel i gattingting bai long likliktaim bihain, taim PNGi selebretim 40 yia bi-long Independens, baiPNG i kisim olkain gut-pela samting. I gatnarapela toktok tu,PNG i mas bung wan-taim ol lain Israel baiGod bilong Israel ikamap God bilong

PNG na olgeta gut-pela samting baikamap. Mi wari long dispela

kain tok bikos yumi tok“PNG am i Kristenkantri”. Mining bilongem i olsem: PNG i bihainim

pasin na gutnius bi-long Krais. Long Krais,God i wokim nupelakontrak wantaim olmanmeri bilong graun.Na dispela kontrak emi no bilong winim mani,nogat. Em i kontrak bi-long helpim yumi longkamap pipel bilonghelpim wanpela nara-pela, pogivim arapela,tanim bel na kamapstretpela manmeri. Bi-long wanem nau dis-pela tok bilong Godbilong Israel bai ikamap god bilongPNG? Na Krais i stap

we long ol dispela tok?Na long ting olsem ol-geta samting baikamap, sapos yumibung wantaim Israel,em i wanpela we bi-long tingting olsemkago kalt bai kamap.I no gat samting bai

senis, sapos yumi nolaik senisim pasin bi-long korapsen, pasinbilong kilim olsemlong de 26 2013, we5-pela manmeri ol ikilim long kantri longsampela hap, pasin bi-long repim na selpispasin bilong yumi. Long bihainim gut

gutnius bilong Krais,yumi helpim PNG i gohet long yia40 bilong Indepen-

dens. Tenkyu.

Bisop FrancescoSarego (svd)

Bihainim gutnius na pasin bilong Krais

Acting EditorVeronica Hatutasi

Uh-hu..PNG laik groa,

tasol ol arapela grasnogut wok long pasim

em...taim bilong klin-ap!!

Ol Murik long Is Sepik soim kala bilong ol long taimbilong 38 Indipendens...

Page 13: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P16 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 saplimen

NDB I HELPIM OL MERI LONG RONIM GUT BISNISOlgeta lain i save gat driman

long kamapim gutpela sindaunlong laip bilong ol. Tasol, em i

wanpela bikpela hatwok stret, bilongwanem i gat kain kain samting i staplong blokim rot. Sampela i save sotlong edukesen na ol i no save go hetwantaim driman bilong ol. Long sampela, em olsem ol sosaiti i

save lukdaun long ol, olsem ol i meri nat-ing, na ol i no save givim sapot taim olmeri i laik statim wanpela bisnis long kainhatpela taim olsem nau.

I gat planti gutpela aidia ol meri i savegat long kamapim bisnis, tasol planti i nosave mekim, bilong wanem ol i no gatsapot bilong kisim mani. Sampela ol i nosave traim long mekim samting bikoslong tinging bilong komyuniti ol i stap longen, na tu ol i no gat mani bilong ol yetlong statim wok pastaim.Tasol tenkyu long Nesenel Divelopmen

benk (NDB) aninit long Bisnis Des bilongol Meri, em i kamapim rot bilong plantimeri, moa long ol bus ples, long kamapgutpela bisnis meri na bai ol komyuniti i

ken luksave long ol.

Stori 1:Planti pipel insait long sosaiti tude

husat i save wok long kisim potnait pe, iwok long painim taim long baim kaikai bi-long famili olgeta de. Olsem na ol i savetraim long painim sampela arapela rotlong helpim famili inap long narapela pede bai kam. Wanpela meri i gat kain stori olsem,

em Patricia Failou bilong Wewak. Em isave wok wantaim Is Sepik Provinsal

Gavman olsem pesonel asisten bilong Maprik DistrikEdministreta. Tasol em i kamap wanpela gutpela piksabilong bisnis meri i gat namba long yumi bai telimautimlong ol arapela.Patricia i statim liklik bisnis bilong em long 2002. Em

i stat wantaim 10 toea kol wara long strit. Maski man bi-long em i bin tok rabis long em, em i strong yet longmekim, inap nau em i lukim gutpela kaikai i kamap longen.Long 2007, bipo memba bilong Maprik, Gabriel

Kapris, olsem siaman bilong Maprik Distrik Join DistrikPlening na Baset Praioriti Komiti (JDP & BPC), long ki-rapim Maprik Egrikalsa Kredit Skim wantaim NesenelDivelopmen Benk. Aninit long dispela skim, Dipatmenbilong Agrikalsa (DA) i givim sampela mani i go longNDB long givim i go long ol fama bilong Maprik Distrik.Patricia i lukim dispela olsem wanpela gutpela sanslong mekim bikpela moa samting i winim kol wara. Emi aplai bilong em long sanapim kakao fementri bilongdraim ol bin bilong 3000 kakao diwai bilong em. Patricia i ken tingim long hevi em i bin kisim long taim

bilong bekim dinau bilong NDB. Em i tokaut olsem gut-pela sapot na pasin bilong ol woklain bilong NDB longWewak i helpim em long pinisim dispela dinau long2009. Patricia i no save tu olsem dispela em i stat bilongbikpela moa samting bai i kam wantaim helpim long Ne-senel Divelopmen Benk. Sampela taim bihain, Patricia i bin go long wanpela

progrem bilong wanpela Komyuniti Bes Ogenaisesenbilong NDB, we Dairekta bilong NDB Richard Maru, nauMinista bilong Tred, Komes na Indastri, i bin givim wan-pela gutpela toktok bilong kirapim bel bilong ol meri longkamap bisnis meri long Maprik. Dispela toktok i mekimPatricia long go na lukim divelopmen benk namba tutaim gen. Em i kisim namba tu dinau mani, na em i baimwanpela dam trak. “Dam trak bisnis em i kamap gutpela tru. Bilong

wanem, mani mi kisim long wok bilong dispela dam traki winim, profit majin na em i helpim mi long bekim hariapdinau na nau mi go insait long mekim ol arapela wokbisnis,” Patricia i tokaut.Helpim bilong Nesenel Divelopmen Benk i helpim bis-

nis bilong Patricia long gro na winim olgeta tingting bi-long em. Nau em i gat dam trak bisnis wantaim haia kasevis long Pot Mosbi, na tu, em i save salim fres ba-nana, prons, na em i wok long kisim gutpela mani.Em i no stop long dispela mani tasol nau. Patricia i

wok long kirapim gen narapela bisnis em i laik kolim‘Eden Funeral na Biuti Sop’. Patricia i bilip olsem i gatrum long bisnis i ken gro long Maprik na Wewak, tasolnamba wan samting em i laik pinisim namba tu dinau bi-long em pastaim. Patricia i go insait pinis long nupela bisnis bilong em

na em i wok long tokim ol narapela long mekim na salimol plawa bilong putim antap long kopin o matmat bilongol lain i dai. Em i wok long lainim ol pikinini meri insaitlong famili bilong em long wokim ol dispela plawa tu.

Stori namba 2:Krismas bilong wanpela man o meri, i no ken pasim

em long inapim hait tingting bilong em long kamapimgutpela sindaun, maski em i meri tasol tu. Anna Waivebilong is Nu Briten em i wanpela kain meri husat iabrusim dispela kain tingting bilong ol lain we i savedaunim ol meri long kisim namba long sosaiti.Anna em i bilong Ravat ples na em i wanpela tisa.

Em i gat 58 krismas, marit bilong em i bruk tasol em isiameri bilong Raluana LLG Wimens Kopretiv Komyu-niti Bes Ogenaisesen. Yu bai ting dispela hevi em inaplong meri i gat dispela kain krismas, na wok em i mekimlong komyuniti. Tasol em i gat moa long stori long dis-pela meri i gat pawa.Stat long 2010, Anna i kisim pinis tripela dinau mani

long Nesenel Divelopmen Benk. Namba wan dinau emi bin kisim long 1 Jun 2010 long baim wanpela aven bi-long kamapim bekeri bisnis na long baim ol samting bi-long sanapim wanpela nupela haus long wokim skulbilong en, “Anne’s Eli Lening Senta” i go bikpela moa.Taim em i pinisim gut namba wan dinau, em i aplai genlong namba tu dinau na benk i givim tok orait long 14Februeri 2012. Anna i pinisim dispela dinau insait long 6 mun tasol

na nau em i kisim pinis namba tri dinau long em i baimwanpela liklik komputa leptop long helpim Anne’s EliLening Senta.

I go moa long pes 22

Page 14: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P18 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 saplimen

Amamasim 38 yias bilong IndependensBustin Anzu i raitim

LAPUN KANGU bilong plesKonge long Kabwum distrik iaskim ol poli man olsem i gat loi banisim ol long noken kilimnarapela na sapos ol i kilim, baiol i kisim bikpela mekim saveo?Ol polis man i tok nupela lo we

gavman i kamapim i tok saposwanpela i kilim narapela longnogat gutpela as, yu ken dai tu.Dispela i mekim em i ai op na

lukluk strong long ol polisman namaus bilong em i op na pundaun igo daun. Dispela kain nius em i noharim bipo. Em i no harim longredio o i no kaunim long niuspepana lukim long TV.Em i putim yau bilong em i go

klostu long harim. Na taim nara-pela i mekim nois o pikinini i sin-gaut, em klostu laik paitim ol natokim ol long no ken mekim noisna stap isi.Taim ol polisman i givim moa

stori long sait bilong lo na oda in-sait long Lae siti na kantri, lapunKangu i putim yau klostu tru na inolaik abrusim ol dispela kainaweanes bilong polis.Dispela em tru, long wanem,

hap em i stap long en, em i no isilong harim, ritim na lukim. Na tu,

em i no go long skul.Em i bin tingting long go skul

long taim em i stap mangi. Tasolem wanpela tasol long famili.Olsem na papa bilong em Mure-bongi no laikim em i go. Em ilaikim em i stap long ples na lukau-tim graun, famili na hauslain.Kangu i lukim ol narapela i go

long skul na em i laik joinim ol.Tasol laik bilong famili bilong em i

strong tumas na em i no inap longsakim tok.Ol susa bilong em i go tasol ol

famili i save olsem long taim ol ibikpela na marit,ol bai lusim famili.Kangu i stap bek long ples, longskruim pasin kastom bilong lukau-tim samting bilong papa bilong em.Taim gutnius i go kamap long

hap bilong ol, Kangu i stap liklikmangi na em i lukim ol bikpela

kandere na ol pikinini bilong ankolbilong emi go mekim wok miti (lotu).Em yet, stap klostu wantaim papabilong em.

Nau em i gat 4- pela pikinini na12-pela bubu wantaim 6-pela olnarapela tumbuna gen. Meri bilongem i dai 10-pela yia igo pinis. Em istap wantaim ol pikinini.Planti wait gras i raunim het bi-

long em na sampela taim ol toktokbilong em i save popaia na abrus.Tasol em man bilong wokabaut i golong bus, wara na maunten na igolong lukim ol narapela lain famililong ol ples klostu.Em i nogat planti sik olsem

malaria o sik sotwin long wanem,em i save stap klostu long wara nabus bilong em wantaim ol kaikai bi-long gaden. Wanwan taim em ilaikim ol kaikai bilong stoa olsemrais na sop na sol, em i save painimlong ol liklik tred stua klostu. Sapos nogat, em save kaikai taro,

kaukau, yam na ol kumu bilongples. Na em i luk yangpela yet na fitlong wokabaut na raun long ollongwe ples.Tok tok bilong ol polis long nupela

lo na planti wok bisnis long ol bik-taun na maining long planti ples in-sait long kantri tu i mekim em wariliklik long wanem, em i nogat sanslong go aut long ples bilong em nalukim ol dispela senis insait longkantri.Em yet i no save gut long krismas

tasol em i tok taim em i as nating naraun long ples i stap na ol famili isave harim nois bilong ol balus nasoim em. Planti balus i ron long dis-pela taim. Dispela i givim sampela klia tingt-

ing olsem mama i mas karim embipo tasol long Wol Woa II. Olsemna krismas bilong em mas 70 samt-ing.Wanpela taim em i go long bik-

taun long Lae na ol stilman i kisimliklik beg mani bilong em long olpelaples balus taim em i laik wokobaut igo daun long maket long kisim kar igo long Busu Kompaun.Liklik mani bilong em long kopi we

em i salim long Kabwum na kisimigo long Lae em ol rausim na kisimolsem na em i rausim ai gras bilongem na ino go bek long bikples Laena lokap long ples. Em i painim gut-pela taim na bel isi long ples bilongem long Konge.Dispela lo bilong kisim bikpela

taim na laip yias long kalabus imekim em ino klia wanem samting ikamap long autsait tasol em i no bisilong ol dispela lo em yet. Tasol em itok long bungim ol pikinini man bi-long ol wantaim tumbuna man longkisim was long ol dispela nupela lowe wok long kamap insait longkantri.Dispela yia, 2013 bai bringim

Papua Niugini I go bungim 38 yiasbilong Independens we yumi kamapolsem wanpela kantri.Taim Papua Niugini i kisim Inde-

pendens long Septemba 16, 1975,kantri i tok long em bai sanap longtupela lek bilong em. Em bai i no inap stap aninit long

wanpela narapela kantri. Tasol dis-pelai no kamap stret olsem wanemkain tingting ol pastaim tumbuna bi-long mipela i tingting long en.

Ol saveman bilong mipela longdispela taim i save olsem kantri bi-long mipela bai pulap long ol gut-pela samting. Na mipela yet baironim long laik na tingting bilongmipela. Tasol, dispela ino moa stret.Mipela yet i soim olsem mipela laikstap aninit long narapela.Mipela nau stap long planti hevi.

Hevi bilong politiks, ikonomik nasosel. Mipela yet ino tingting olsemwanpela kantri na wok. Mipela i stillaikim narapela long was longmipela.Kantri i kisim planti salens tu long

las 38 yia na luksave long ol dis-pela. Dispela ol salens na luksavebai strongim kantri long i go wan-pela moa step.Wok bisnis, wok maining na

edukesen tu i go bikpela insait longol dispela yia. Planti bisnis i kamapna tu, planti wok maining i kam in-sait long kantri. Antap long dispela,rot i op long planti bilong Papua Ni-ugini i go skul long ovasis na wok.Dispela i lukim planti senis longkantri.Pasin tumbuna o kalsa na kastom

tu i dai isi isi na kantri i no mekimsampela samting long holim pasimbilong taim bihain bilong ol pikininibilong mipela. Mipela i lukim dispelapinis na askim i wok long kamap,olsem wanem bai mipela holim olukautim dispela histori bilong bihaintaim bilong mipela.Lapun Kangu bai i nonap go long

Pot Mosbi na lukim nupela plesbalus long Jackson na narapela olbikpela wok senis i kamap long bik-ples. Lae tu i wankain. Ol raskol irausim ai gras bilong em long olpelaples balus na em i tambu long gobek long Lae.Madang, Goroka na ol narapela

Hailans provins em longwe tumas.Manus em solwara katim long lukimol asailam sika. LNG long Hela embaksait bilong em bai pen longlongwe rot.Long go long dispela ol ples, em

bai kisim sip long Wasu na go longLae o kisim ol liklik balus long plesbilong em yet Konge na kalapimmaunten Sarawaget na kamap longNadzab ples balus. Long tupela wantaim, em i

traipela mani long go wan wei.Long kamapim rot, em hat. Planti

maunten tumas tasol sapos gavmani sori long ol lain Kabwum, ol brukimbus lain long tok bilong Anutu, ol iken.Taim Wantok Niuspepa i askim

em long tingting bilong em long Ga-vana bilong Morobe, Kelly Naru iputim wanpela K1milien long wokimrot bilong Lae i go long Kabwum,lapun Kangu i nogat bilip.“Planti ol Memba kam na go i

mekim wankain toktok. Ol tokimmipela na mipela ting tru na ama-mas kilim mipela na mipela i nolukim ol hanmak bilong ol. Dispelaem narapela tumbuna stori gen.“Ating taim mi dai na go, long bak-

sait bilong mi bai ol dispela sevis ikamap,” Kangu i mekim dispela tok-tok taim Naru i tokaut long plesSikam, bihain long sinot bilongUkata distrik.Lapun Kangu i tok Hepi Indepen-

dens Papua Niugini

Ol lain long ples Konge long Kabwum i wetim balus long Kong plesbalus long bikmoning tru.

Page 15: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

RAIT FM o 99.5 em i nupela redio stesin ol iopim long Mosbi long Mande. Dispela stesini nupela long ol narapela provins tasol longPot Mosbi na Sentral Provins, em i olpela lik-lik long yau bilong ol lain i save harim olmusik bilong PNG na Pasifik.Rait FM i statim redio brotkas klostu long

tupela yia nau. Em i bin stat long Mosbi nabihain i go aut long Sentral Provins. Cheen H Meen (CHM) i mama kampani

bilong dispela nupela redio stesin.Nau bai ol pipel long Lae, Goroka, Mt

Hagen na Kimbe i ken harim dispela stesinlong wankain signel, 99.5 FM. Long dispelawik tu bai ol lain long Rabaul na Kokopo iken harim tu.Man i go pas long lukautim redio stesen

em Ankol ET. Em i wanpela bilong olpelanek bilong ol redio stesin insait long kantri.Na planti lain i save gut long nek na stail bi-long em long taim em i kamap long redio.“Mi amamas long kam bek wok long redio

bihain long sikispela yia mi stap aut longredio stesin na mekim ol narapela wok. Nami amamas tu long kam wok wantaim dis-pela redio stesin long wanem em save pro-motim ol musik bilong yumi PNG na Pasifik”,Ankol ET i tok.Rait FM bai stat long pilai ol nupela musik

we CHM bin katim long CD na kaset tasol olno bin salim yet. Mista Raymond Chin MBEi tok ol i no inap long stop pairesi o tambuimol pipel long katim ol singsing go long ol flesdraiv long wanem gavman i no helpim ol.Olsem na em i kamapim wanpela nupelasamting long stopim ol manmeri long katimol singsing i go long fles draiv.Mista Chin i givim dispela redio stesen i go

long pikinini man bilong em bihain long em ipinisim skul long kamap IT saveman longkamapim ol liklik samting insait long rediostesen.

FONDE SEPTEMBA 12, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1043-45:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S6 EP#25/294:00PM MAGICAL TALES EP#44/464:30PM DOGSTAR EP#5/265:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 Ep#18

5:30 PM G TRAPPED YR.1 EP#196:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7.00 PM G RAIT MUSIKEP #1798:00 PM G RESOURCE PNG EP#899:00 PM G SOKA XTRA EP#909:08 PM G HOT SPOT EP#319:30 PM G ELITE MUSIC ZONE EP#3210:00 PM G NRL FOOTY SHOW11:30 PM G NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

FRAIDE SEPTEMBA 13, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1043-55:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST

9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S6 EP#26/294:00PM MAGICAL TALES EP#45/464:30PM DOGSTAR EP#6/265:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 EP#195:30 PM G LAST MAN STANDING Yr1. 5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT 7:30 PM G QUALIFYING FINAL EP#19:30PM PGR TBA12:30 AM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

SARARE SEPTEMBA 14, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G IN HIS STEPS7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD 8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#25Rpt.8:30 AM G Totally Spies Yr1 Ep #19/26 rpt9:00 AM G Dani’s House Yr2Ep #6/13 rpt9:30 AM G PARROT MAGICIAN 10:00 AM G Trapped Yr 1 Ep# 19/2610:30 AM G Last Man Standing Yr 1 Ep 11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEM WANEM Ep#356:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G NRL: QUALIFYING FINAL #28:30 PM G NRL: QUALIFYING FINAL #310:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

SANDE SEPTEMBA 15, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN “7133”7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#26“Acidity”8:30 AM G BUSINESS PNG# 35 Rpt.9:00 AM G MARTIN MYSTERY9:30 AM G OLSEM WANEM- Ep# 35Repeat10:00 AM G RESOURCE PNG –Ep# 88Repeat11:00 AM G ITALIAN FOOD Ep# 11/13- 11:30 AM G AROUND THE WORLD IN 85 sine, 12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

3:30 PM G QUALIFYING FINAL EP#46:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G PACIFIC WAY S8 – Ep#117:00 PMG TOKPIKSA EP#35

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P20 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Nicky Bernard i raitimRait FM go aut naulong ol provins

Ankol ET wantaim Raymond Chin na meri bilong em wantaim pikinini man bilong tupela husati lukautim Rait FM.

Page 16: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

7:30 PM G 60 MINUTES – 8:30 PM MAO MOVIE – THE UGLY TRUTH10:00 PM HILLSONGRpt….10:30 PM G NATIONAL EMTV NEWS – Replay………followed by the Australia Network

MANDE SEPTEMBA 9, 2013

4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1043-15:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics

1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S6 EP#22/304:00PM MAGICAL TALES EP#41/464:30PM DOGSTAR S1 EP#2/265:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 Ep#165:30 PM G TOTALLY SPIES EP#19

5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G GLEE YR.3 - EP#1 8:00 PM G HOMELAND S2 - Ep1The Smile - 9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TUNDE SEPTEMBA 10, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK

5:00 AM G JOYCE MEYER - 1043-25:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S6 Ep#23/304:00PM TBA - MAGICAL TALES 4:30PM DOGSTAR EP#3/265:00 PM G KITCHEN WHIZ S4 Ep#175:30 PM G DANI’S HOUSE YR2. EP#6/136:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS& HOME Ep#318:00 PM G BUSINESS PNG – Ep#34

8:30 PM PGR BODY OF PROOF Ep#129:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TRINDE SEPTEMBA 11, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1043-35:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program

3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM HI 5 – S6 EP#24/294:00PM MAGICAL TALES EP#43/464:30PM DOGSTAR EP#4/265:00 PM G TRICKY TV #22/235:30 PM G PARROT MAGICIAN – 5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM PGR FACT FILES:9/11

& FIREMEN’S STORY9:00 PM G TOK PIKSA Ep#34– Repeat…..9:30 PM MA ARROW Ep#10:“Burned”10:30 PM G NEWS REPLAY….………followed by the Australia Network

Sindaun bilong olasailam sika hia...Wanem kainkain ol toktok iwok long go ikam wantaim yumiPNG na Australia bai kamapimwanem samting long bihaintaim? Yumi wok long toktok istap na long las wik tasol wan-pela bot bilong ol asailam sika ikapsait autsait long KrismasAilan klostu long Australia.Ating faivpela manmeri idai naplanti i kisim bagarap..em baiolsem wanem nau? Bai ol i kamlong Papua Niugini na kisim

EMTV Television Guide

TOKWIN

Septemba 12 -18 , 2013 Wantok P21komik

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

marasin long hia o Australia bailukautim ol na bihain salim ol ikam long hia..I luk olsem bihainlong ol yia i kam,bai yumi gathamas tausen asailam sika baikam long hia na pulumapimManus ailan, na tingim, Manusailan em liklik ailan. Na sapos oli kam insait long ples olsemhailans na setoldaun, mi no savelong bihaintaim bilong hailans.Bikos planti ol asailam sika bi-long ples Afgahnistan, Irak oMuslim i save long mekim ol bomlong ples bilong ol. Ol i ronawelong bikpela pait long hap.. Baiol i lainim yumi long we bilong

kamapim ol bom em bai maknogut nau. Sampela ol birua longtraibol pait ples bai kamapolsem ol suisaid bomas long plesbilong ol..Wanem taim ol dispelaasailam sika long Afganistan isave long mekim gaden long plesbilong ol? Yu save olsem ol i nogat wailpik, muruk,kapul,sikau, paradaispisin, pisen sinek long ples bi-long ol? Em i orait, mi no save,tasol nogut em wok bilong Bik-man Papa God i salim ol i kamlong hia long PNG long senisimsindaun bilong yumi olsem kris-ten kantri...Tokwin Tasol..

BIABIA

KANAGE

TORO

STATIM PILAI

Lukluk long namba 9 kolum, bilong paselpiksa i stap long han kais. i gat ol sain in-sait long pasel bai i ken toksave longwanem hap insait long dispela kolum bainamba 3 i go.Nambawan sain i stap long namba 8 koluminsait long piksa. I gat wanpela namba 3insait long namba 5 bokis. Bai yumi i no inap long putim wankain namba tupela taiminsait long wanpela 3 x 3 bokis eria, olsemna yumi bai i no i nap putim namba 3 insaitlong bokis namba foa, faiv o siks insait longnamba 9 kolum. Yumi ken rausim tu tripela bokis daunbilotru long namba 9 kolum bikos i gat wanpelanamba 3 insait long dispela 3 x 3 bokis eriatu. Olsem na dispela namba 3 i mas go long namba 2 o 3 bokis bilong namba 9 kolum.Laspela sain nau i stap insait long namba 2 lain bilong piksa na em i gat wanpela namba 3pinis long en. Loa bilong pilai i tambu long wanpela namba i kamap tupela taim insaitlong wanpela lain, olsem na i gat wanpela bokis tasol nau i stap long dispela namba 3 igo insait – em namba 3 bokis bilong namba 9 kolum.Bihainim dispela stail na wankain tingting na rausim i nap ol pasel bokis i pulap olgeta. Sapos yu laik save moa long insait bilong dispela pilai, yu ken go long webait long penny-dellpuzzles.com.

Long yupela ol gutpela Wantok rida i save wokim ol Sudoku kroswodpasel, dispela em nupela SUDOKU.Long solvim Sudoku pasel, putim wanpela namba long wan wan bokisna olgeta ro olsem akros, daun, na olgeta liklik 9-pela bokis skwealong bikpela daigrem o bokis (i gat 9-pela olgeta) bai gat ol nambalong 1 inap long 9. Wanpela namba i mas kamap wanpela taim tasollong wanpela ro. Wok wantaim ol namba olsem gaid o stia na woklong pinisim wan wan daigrem wantaim ol missing namba we baimekim yu painim solusen. Tenkyu na gutpela pilai

Ansa bilong SUDOKU 11 long neks isu.

Ansa bilong las wik SUDOKU10

Page 17: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P22 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 saplimen

Tasol, Anna bai i no inap longkisim olgeta tingting bilong em longkamapim gutpela samting bilongem yet na ol komyuniti bilong em ikamap ples klia, sapos Wimen inBisnis des bilong Nesenel Divel-opmen Benk i no helpim em. Wokwanbel bilong Anna wantaim NDBi sanap strong wantaim gutpelatras na strongpela tingting bilongwok bung i stap namel long tupela.Anna i bihainim gut wok bilong emlong bekim dinau bilong em naNDB i putim bilip long Anna longgivim em moa dinau taim em i pin-isim narapela dinau bikos em isave bekim gut.Anna i amamas tru na i tok ol

dinau mani bilong NDB i mas i golong ol lain long ples bilong wanemplanti bilong ol i no gat akaun bi-long sevin man long benk. Anna ibilip olsem ol dinau man bilongNDB em ol i redim bilong strongim

ol rurel pipel long kamap stronglong helpim ol yet. Na dispela emi ken kamap sapos NDB wantaim

ol lain i kisim dinau i sanap antaplong pasin bilong “bilip na tingtingstrong long mekim wok.”Dinau mani NDB i givim long

Anna em i helpim family bilongAnna na tu em helpim ol membabilong Raluana LLG Wimens Ko-pretiv CBO grup. Planti bilong olmemba em ol meri, man i lusim olwantaim pikinini, o i dai. Anna iamamas long makim maus bilongol.

Stori 3:We bilong statim bisnis na tingt-

ing long em bai kamap gut i kenkamap sapos bisnis i ran wantaimtrupela pasin bilong mekim bisnis itingting strong long mekim bikpelamani bilong strongim bisnis, nawankain taim long helpim famili nakomyuniti klostu long yu. Yu no nidim bikpela mani long

benk akaun bilong yu long

kamapim dispela. Yu ken statimwantaim liklik samting na bihainmekim i go bikpela taim yu lukim

em i kamap gut na yu ken kisimmoa helpim long ol lain olsem Ne-senel Divelopmen Benk we em isave laik helpim ol pipel long sta-tim bisnis wantaim dinau mani longkirapim na strongim bisnis bilongol. Dispela em i stori bilong tupela

meri bilong Hiritano Haiwe longSentral Provins husat i wok hatlong kisim dinau mani long NDBlong kamapim bisnis bilong tupelana i kamapim bisnis i go bikpelamoa.Mona Ipame bilong Bereina Dis-

trik em i go pas long kisim dinaumani long NDB mak bilongK10,000. Dispela dinau em i kisimlong bekim narapela dinau em i binkisim long Smol Bisnis DivelopmenKopresen (SBDC) long statim likliktred stua bilong em. NDB i luksavelong gutpela pasin bilong Monalong bekim dinau bilong SBDC, naol i wanbel long givim em wanpeladinau, na ol i save olsem em baibekim gut bihain. Mona i yusimdinau mani long NDB na em ibekim dinau bilong SBDC na tuem i putim sampela moa kago longtred stua bilong em. NDB i ama-mas long em i wok long bekimdinau bilong em gut na givimbikpela luksave long em.Namba tu meri em Theresa

Mapai bilong Bereina husat i kisimhelpim long NDB aninit longWimen in Bisnis Des long PotMosbi. Dispela em i namba wandinau bilong Theresa wantaimbenk. Em i aplai long kisim dinauinap long K21,000. Bihain longbenk i skelim aplikesen bilong em,ol i tok orait long givim em dinau.Theresa i kisim dispela mani na ibaim moa kago bilong tred stua bi-long em i go bikpela moa na tu emi baim wanpela yutiliti ka. Theresiai tok, em i bin ranim tred stua longsampela taim pinis nae m i gatplen long mekim i go bikpela nalong baim wanpela yutiliti long dau-nim kos bilong yusim ol narapelatrenspot long karim kago. Olsemna em i go lukim NDB long helpimem wantaim sampela moa mani. Theresa i mekim gutpela toktok

long NDB i gat gutpela bel longhelpim ol meri olsem em i staplong ol ples, aninit long Wimen inBisnis Des. “Mi tenkyu long NDB i

wok long givim helpim long ol merianinit long Wimen-In-Bisnis Skim.”Theresa i tok.Em i tok moa olsem dispela kain

helpim i go long planti moa merilong ol bus ples bai helpim ol longkamapim gutpela sindaun nakamapim mani bilong wan wanman na wan wan famili. Em i tok,planti Papua Niugini lain i no gatmani long statim bisnis na taimgavman i givim aut ol kain skimolsem, ol benk i mas daunim manimak bilong ol i laikim kastoma longputim pastaim long ol i ken givimdinau mani, wankain olsem Ne-senel Divelopmen benk i wokim.Em i tok tenkyu long NDB longhelpim em, na em i hop olsem dis-pela em i stat tasol bilong wokporoman bilong em wantaim benk.

Meri i go pas long Wimen in Bis-nis Des bilong Nesenel Divelop-men benk, Janet Kaule na ol timbilong em i amamas tasol longhelpim yu sapos yu gat sampelawari. Opis bilong ol i stap longgraun floa bilong NDB Het Opis,NDB Haus long Waigani. Teleponnamba em: 324 7522 na Fax: 3247535 o yu ken salim email i go [email protected] o yu ken golong wanpela NDB Brens longwanem hap provins yu stap longem, na lukim ol opisa long Wimenin Bisnis Des long helpim yu. Na long pinisim tok, NDB Wimen

in Bisnis Des i laik tok “Hepi in-dipendens” long olgeta meri bilongPapua Niugini, na mipela i luklukgo het long wok moa wantaim yu-pela.

NDB helpim ol meri ronim gut bisnis...

Anna i sanap klostu long aven em i bin baim wantaim namba wan dinauem i kisim bilong bekeri bisnis bilong em.

Patricia i sowim wanpela famili memba long mekim plawa bilong putimlong matmat.

I kam long pes 16

Stailim stret long Indipendens de....

SENTRAL STRET: Tupela sumating bilong Nesenel Kapital Distrik isoim bilas bilong ol long selebretim indipendens de.

HULI, MUDMAN na GOROKA: Tripela yah i soimkala bilong lain hailans long indipendens de.

MANUS TU YAH: Amamas long selebretim 38 indipendens de wan-taim stail na bilas bilong Manus. Ol poto: Nicky Bernard

(l-R) Mona Ipame, WiB Rilesens Menesa Janet Kaule na Theresa Mapai.

Page 18: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

‘Aste mi bel’KANAGE wantaim misis bilongem bilong ples Nabaits long-Waki, insait long TelefominDistrik. Ples bilong tupela istap long we long olWaki heltsenta.Wanpela de, bebi bilongtupela i sik na tupela karim emi go long helt senta. Longpelawokabaut na san tu bagarapimtripela stret. Taim tupelakamap long wanpela wara klostulong helt senta, ol wasim bebina kisim liklik malolo. Orait olwokabaut isi kamap long heltsenta.Wanpela nes i kam naaskim meri bilong Kanage,“Wanem taim stret yu binkarim bebi ya?” Meri ya i nosave gut long tok pisin na emtanim na lukluk long Kanage.Kanage bikmaus na tokimmeribilong em, “Yu tokim nes olsem,aste mi bel na nau mi born!”

Amo LitzVanimo

Mekim nating tasolKANAGE em wanpela papa-graun long Amanab, insait longWes Sepik provins. Kanage ilaikim ol investa long katimdiwai long graun bilong em.Orait, investa baim tiket bilongem na ol arapela papagraun naol i flai i kam longMosbi longsainim ol pepa. Ol kamap long

ples balus na ol lain bilong kam-pani bungim ol na karim ol i golong silip long Gateway Hotel.Yu save, mangi bilong ples Kan-age hangere bagarapim empinis. Ol i go kisim ol rum bilongol na toksave olsem bai ol i gokaikai dina long 6 kilok avinun.Kanage i go waswas, tasol han-gerebagarapimem yet. Taim bi-long kaikai dina na ol i gosindaun na makim ol kaikai bi-long ol. Kanage makim ol abuskaikai tasol olsem pik, kau nasipsip mit tasol. Taim ol i karimol kaikai i kam, Kanage i laikkaikai, tasol narapela papa-graun i tok long ol i pasim ai naprea pastaim. Ol pasim ai naprea i stap na Kanage opim ai nakisim ol flawa arere long pletna kaikai i stap. Bihain long ol itok ‘Amen’, ol poro ya lukimolsem olgeta flawa long plet bi-long Kanage i no stap. Hariaptru wanpela wokman bilongkampani tokim Kanage, “Papa,dispela ol flawa ya i no bilongkaikai, em bilong bilasim plet na

kaikai tasol!” Yu save, hangeresave bagarapim man long wokimnating long ol kaikai.

LingstanVanimo

Tambu yu leit yaKANAGE em bilong Arowe longWes Nu Briten Provins. Emmarit na em i gat tupelapikinini. Wanpela taim meri bi-long Kanage i sik na em i tokimKanage long kukim kaikai bilongol. Kanage kukim raisna emskelim namel long tupelapikinini na meri bilong em. Kan-age yet kaikai long pot. Olkaikai i stap na tambu meri bi-long em i kam kamap long haus.Kanage kirap na tokim tambumeri bilong em olsem, “Tambu!Yu kam leit ya. Mi sutim tupelapikinini, mi sutim mama bilongol na nau, mi yet sutim as bilongsospen. Sapos yubin kamhariap, bai mi sutim yu tu!”.Tambu meri lap na tok, “Turutumas!”

Sir JayBialla

Dia LaiplainMI na meri bilong mi i gat wan-

pela pikinini, na mipela i stap wan-taim papamama na brata na susabilong mi. Mi save go aut long wokna meri bilong mi i save stap longhaus na helpim mama bilong milong ol haus wok.Mi baim pinis meri bilong mi long

K8,000 brait prais na mi bilip olsemfamili bilong mi i gat rait long bosimem. Tasol nau em i laik lusim mi.Olgeta taim em i raun i go longfamili bilong em, em i no laik kambek. Nau papamama bilong em ilaik givim bek brait prais o mani mibaim em na meri bilong mi i ken gostap wantaim ol.Mipela i no marit long sios.

Olsem wanem, dispela i min olsemmi no gat rait long kisim meri napikinini bilong mi i kam bek? Bai mikisim bek brait prais o larim meri istap wantaim mi.

CROWDED HOME

Dia PrenAninit long ol pasin kastom long

planti hap long PNG, yu na meri bi-long yu i gat rait long stap wantaimolsem famili.Sapos yu laikim stret na trastim

meri bilong yu, mipela i tok soriolsem yutupela i no stap wantaimna amamasim famili laip wantaim.Tru, yutupela i no bin marit longsios, tupela hauslain bilong yu nameri na komyuniti i gat luksavepinis long yutupela olsem maritlain.Antap long dispela, yu baim meri

pinis na lo i luksave long dispelaolsem yutupela i marit tru tru. Tasolnau i luk olsem meri bilong yu i laikbrukim marit. i mas gat as watpomeri bilong yu i no amamas longstap wantaim yu.Yu mas hariap

nau long traim na sindaun toktokna skelim ol samting gut wantaimmeri bilong yu na papamama bilongem . Olgeta meri i marit na lusim pa-

pamama bilong ol long gi stap wan-taim man bilong ol i laikim bai manna lain bilong em i soim laik pasinlong ol. Stap wantaim papamama iken gutpela tasol i gat ol nogut tubilong em.Yu ting meri bilong yu i no ama-

mas bikos hauslain bilong yu ibosim em tumas? Mama bilonmgyu i mekim gut long em na mekimem i pilim olsem em i hap long hausna famili bilong yu? Papamama bi-long yu i wok long fosim em longlusim haus?Sapos yu laikim meri bilong ui na

pikinini i kam bek, bai yum as soimlaik pasin na luksave tu long pilingsbilong em. i moabeta long askimfamili bilong yu long helpim nasapotim yuna soim pren pasin i golong em.Trastim wanpela narapela i ken

hatpela sapos yu no bin gat ek-spiriens pastaim long harim tingtingbilong narapela na putim wantaimbipo yu wokim fainol disisen. Osapos ol lain we yumi givim luksavei no mekim samting stret na mekimyumi i no amamas.Tru, em i nupela piling long luk-

save olsem i no mi yet tasol i gatnarapela man o meri we mi maskisim sapot long mekim laip bilongmi i wok na long wankain taim tu,

mi givim mining na gutpela tingtinglong dispela narapela man o meri. Tasol taim yumi akseptim salens

long lukluk long narapela i staplong mi mas mekim wok wantaim,yumi i mas gat tras na strong nakomitmen na bai wok pren i gostrong. Tungim tu olsem maskiyumi husat bikpela o liklik man, riso turangu, God i mekim yumi iwankain na yumi wankain long aibilong em. Olsem na yumi i masmekim gut na givim gutpela luk-save long olgeta man na meri. Sapos pasin na sampela wei yu

wokim ol samting long laip bilongyu na i go long meri bilong yu i soimolsem yu tingim yu yet, i moabetayu glasim yu yet na senisim laip bawei yu wokim ol samtign long en.Em i maturel long meri bilong yu

i tingim papamama bilong em, tasolsapos ol i givim e mol gutpela tok-tok long helpim em olsem marit emi bikpela samting, em i ken glasimol samtign na tingting long kam beklong yu,

Pren bilong yu, Laiplain

Sapos yu gat wari o hevi, rait ikam long dispela etres: LifelineCounselling Services, P O box6047, BOROKO, National CapitalDistrict, PNG. Yu ken ringim opislong telepon namba 3260011 o3261680. O sapos yu stap longNCD, kam na lukim mipela longopis bilong mipela long Waigani.Mipela i no inap putim trupelanem bilong yu long niuspepa,tasol mipela bai putim ol wari nahevi bilong yu. Laiplain

Raun wantaim Kanage olgeta wik

Ol skwat! Teksim ol gutpela Kanage

tok pilai i kam long: Digicel: 7235 6149

Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P23independenskanagelaiplain

MI gat hevi long marit laip bilong mi, na mi laikim helpim

Selebretim Independens long kainkain stail na bilas...

HAILANS: Tupela sumatin bilong hailans rijen i putim ol naispelabilas na redi long selebret.

SENTRAL: Kilim wantaim naispela bilas bilong ol motu pipel longsentral provins, long go insait long indipendens selebresen.

NGI: Mipela tu i redi long soim stail bilong mipela na selebretim38 bon de bilong kantri. Poto: Nicky Bernard

Page 19: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P24 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 saplimen

PLANTI ol lapun husat i stap bipo long taim PapuaNiugini i kisim politikel indipendens Septemba 16, 1975bai gat planti kain kain stori long mekim long laip we istap pastaim na kain laipstail tude.Maski olsem nau em i 38 krismas bilong PNG, planti stori

bilong ol lapun na wanem stori bilong bipo i stap yet.Taim ol kolonial masta bilong yumi, Australia, i lukautim

yumi sampela ol papa na lapun tude bai tok olsem ol sevisbilong Gavman i go daun stret long ol manmeri long distrikna komyuniti. Tasol kain sevis nau i no moa stap.Sampela bai i tok olsem bipo i gat ol patrol opisa na helt

na egrikalsa na ol arapela gavman opisa i save lukluk rauni go long wan wan distrik na gavman stesin na sekap saposol wok bilong gavman i orait o nogat. Ol i save go kisim ripotna bringim i go bek na lukluk long wanem rot long helpimpipel.Tasol i gat sampela samting em Australia i bin mekim long

daunim ol wok i go het na divelopmen bilong yumi bipo longindipendens.

Australia giamanim yumi Mi bin stori wantaim planti ol lain bilong arapela kantri

olsem Saina, Japan na ol lain bilong Esia husat i kam wok istap long kantri bilong yumi na glasim ol wok infrastraksaem Australia i kamapim. Na ol i tok Australia i giamanimyumi olsem ol ‘bus kanaka’ stret na i no mekim ol bikpelainfrastraksa divelopmen we i ken soim olsem PNG i redilong go het long bikpela divelopmen na senis long bihaintaim.Wanpela ensinia bilong Saina i stori long wanpela gutpela

eksampel tru we moabeta mi mas stori na yumi ol manmeribilong PNG i save gut.Sapos yu ran long kar long planti ol bikpela rot na haiwe

long PNG tude bai yu lukim ol wan lein bris. Dispela ol simenbris i ken lukim wanpela kar tasol i ran antap long en i gona bihain narapela kar i ken ran. Dispela ol wan lein bris emol plen bilong ComWorks bilong Australia i sanapim. Dispela ensinia bilong Saina i tok em i paul olgeta watpo

na Australia i wokim dispela kain bris long PNG? Ating ol iting yumi PNG i longlong na laik yumi bungim birua owanem? Ating ol i ting olsem long ol yia i kam bihain baiPNG i no inap senis o?Dispela ensinia i tok tu olsem ol rot we ol ComWorks

bilong Australia i wokim i no bikpela na op tumas. Ol dispelaliklik rot nau i stap yet long PNG na taim planti kar i wok longkamap ol rot nau i no fit long holim planti kar i kam insaitlong PNG.Narapela samting tu em long bipo planti ol waitman tasol

i save gat ol kar. Tasol tude moa PNG lain i gat kar na plan-ti i wok long baim moa kar yet.

Australia i tok rais no inap gro long PNGInsait long wan wan haus long PNG tude bai yu lukim

planti famili i kaikai rais. Planti bilong dispela rais i kam longAustralia. Bipo long PNG i kisim indipendens sampela ol waitmandidiman opisa bilong Australia i tok long wanpela ripot olsemrais bai i no inap gro long PNG.Tasol dispela toktok bilong ol i popaia stret. Tude plantilain long ol rurel eria long PNG i planim rais long smolholdagaden bilong ol na kisim na kukim long haus bilong ol nakaikai. Rais ol lain smolholda fama long PNG i plainim i kam longkantri olsem Taiwan, Vietnam na Saina. Na ol teknikel opisabilong ol dispela kantri i kam long PNG na skulim ol lainbilong yumi long Nesenel Egrikalsa Risets Institiut (NARI)long planim na kamapim long saplaim ol fama bilong yumilong ples na haus-lain.Planti lain nau i wok long save olsem Australia i giamantasol olsem PNG i no inap long groim rais bikos ol i laik yumimas baim rais bilong ol. Olsem na nau yet long olgeta yiaPNG i save lusim samting olsem K300 milien long baim raisi kam long Australia.Moabeta sampela taim bihain PNG i mas groim rais bilongen yet long ol naispela kunai ples olsem Markham Veli na olnarapela ples long kantri long kamapim bikpela komesalsaplai na ol pipel bilong yumi i ken kaikai na maski long baim

rais long Australia. Narapela samting yumi mas save emolsem dispela rais Australia i salim long PNG em ol i nogroim long kantri bilong ol. Ol i save baim sampela longThailand.

Plen bilong ol taunPlanti ol bikpela taun long PNG em ol Australia i kamapim

tasol ol i no plenim gut olsem ol taun ya bai gro long taimnamba bilong ol manmeri o populesen i gro bikpela. OlAustralia i giamanim yumi tasol na kamapim ol strit na olplen bilong taun we nau taim populesen i gro na i kamapimhevi long ol taun plena.Long ol planti liklik taun long PNG olsem Madang,

Goroka, Kundiawa, Wewak na ol arapela senta bai yu lukimol liklik haus tru. Plen bilong ol dispela haus em ol lain bilongAustralia i kamapim na wokim long taun bilong yumi. Ol Australia i no luksave olsem famili em bikpela samting

insait long pasin na kastom bilong PNG. Na moa long en tusampela famili i ken go bikpela bihain. Tasol ol Australia i gohet na wokim ol liklik bokis masis haus em planti long ol emnau ol i givim i go long Nesenel Hausing Kopresen (NHC) imenesim na kisim mani long en.

Faibro haus kamapim sikNamel long 1980s wanpela bikpela kot long Australia i

stopim bisnis bilong wanpela bikpela konstraksen kampanilong Australia long wokim haus wantaim ‘faibro’ bikos sam-

pela lain i kotim ol bihain long ol i smelim poisin i stap longfaibro we i save kamapim sik kensa na kilim indai ol man-meri. Dispela poisin nogut long faibro ol i kolim ‘asbestos.’ Gavman bilong Australia i luksave long dispela poisin

‘asbestos na i stopim. Bikpela Australia kampani JamesHardie na kampani i bin baim ol lain i kotim ol bikpela kom-pensesen mani.Tasol long PNG yumi ken lukim yet ol dispela faibro haus

ol Australia i sanap i stap yet na sampela i go olpela nalapun tru.

PNG lukluk i go pasOlsem na nau taim yumi makim 38 anivesari bilong

Indipendens bilong naispela kantri bilong yumi PNG, yumimas luksave long wanem ol asua i stap pastaim na yumimas sanap strong wantaim ol lida bilong yumi na mekim gut-pela wok long wan wan komyuniti bilong yumi long go hetgut.Planti kain kain teknoloji long wol na globalaisesen i kam

insait long PNG, na ol saveman meri bilong yumi i mas holimgut ol gutpela tingting na save na kamapim gutpela senisem ol lain pikinini na tumbuna bilong yumi long bihain taim iken amamas. No ken tingting long sotpela taim tasol. Tingimbihaintaim tu.

Hepi Indipendens ol Wantok long PNG!!

Australia giamanim PNG planti taim tumasbipo long independens …38 yia na PNG luksave pinis

James G. Kila i raitim

Bikpela divelopmen bilong kantriSaina long Basamuk long Raikos,Madang provins.

Ol Australia didiman i bin tok rais bai ino inap gro long PNG. Ol i giaman stret.

Man i bringim politikel indipendens long PNG GrenSif Michael Somare I sekan long Praim Minista PeterO’Neill long opim prodaksen bilong Ramu NiCo longMadang las yia.

Page 20: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

bisnisnius Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P25

WANPELA bisnisman long Madang ilaik Nesenel Eksekutiv Kaunsil(NEC) i mas lukluk gen long bikpelapepa we i tokaut olsem PNG i laik bi-hainim stail bilong kisim dinau nakamapim bisnis olsem Kredit Gar-enti Kopresen bilong kantriMalaysia.Joshua Damon, wanpela agri-bisnis-

man na kakao baia long Sumkar distriklong Madang i mekim dispela toktok laswik.Mista Damon i tok em i amamas

2013 Smol na Midium Entaprais (SME)Kibung long Madang long mun Julai itoktok long planti gutpela samting wegavman bilong PNG aninit long Tred,Komes na Indastri Ministri bai luklukmoa long en.Em i amamas long Minista bilong

Tred Komes na Indastri, Richard Marui luksave olsem SME i ken muvimikonomi bilong Papua Niugni i go het.Mista Damon i tok ol bikpela

rekomendesen insait long “MadangDekliresen na Komunikei” we wanpela

bilong ol em PNG i mas kamapimKredit Garenti Kopresen wankainolsem model bilong Malaysia. Dispelamodel bilong ol i helpim planti liklik lainolsem SME long groim ikonomi bilongkantri.Em i tok em i lukim na ridim planti ol

bikpela bisnis long Malaysia i grobikpela bikos ol i kisim helpim i kamlong Kredit Garenti Kopresen.Mista Damon i tok em i save olsem

NEC i tokorait long 2012 olsem PNGbai i bihainim model bilong Malaysia natu kamapim PNG Kredit Kopresen.Antap long dispela gavman bai givimK20 milien long 2014 Nesenel Basetna bai askim Sentral Benk bilong PNGna ol arapela investa long baim sealong sapotim wok bilong dispela kopre-sen.Em i tok ol dispela bikpela toktok bi-

long SME i stap insait long bikpelapepa agrimen ol i sainim long Madanglong mun Julai dispela yia. Dispela olpepa gavman i mas kamapim tru na noken larim das i karamapim long

Waigani opis.Mista Damon i tok amamas long Min-

ista bilong Komes, Tred na Indastri,Richard Maru long gutpela na strong-pela disisen bilong em long subim nastrongpela lukluk bilong gavman longsapotim na strongim ol SME longkantri.“Ol kantri wankain olsem yumi long

Esia olsem Malaysia, Thailan na Viet-nam i sanap na kirapim ikonomi bilongol long SME tasol. Na yumi long PNG imas bihainim lek-mak bilong ol lainkantri olsem,” Mista Damon i tok.Em i tok tu olsem gavman i mas

kamapim sampela kain rot longstrongim na kirapim bel bilong ol bis-nisman bilong PNG long wok go hetlong bisnis insait long SME sekta. Em i tok sampela bilong ol dispela

rot em long gavman i mas daunim takislong ol guds na sevis long ol SMEsekta. Em i tok long taim dispela i kamap,

bai helpim ol bisnis lain long PNG longwok moa na kirapim bisnis bilong ol.

Bisnisman laikimkredit garenti stailbilong Malaysia SME

ANINIT long wok glasim bi-long Egrikalsa sekta i woklong kamap nau long kantri,bai gat wanpela bod tasollong lukautim ol bisnis aninitlong sekta olsem kakau, kopina kokonas. I kam inap nau, i gat wan

wan bod long lukautimtripela keskrop.Minista bilong Egrikalsa

na Laipstok, Tommy Tom-scol, i bin tok olsem insaitlong wanpela miting bilong olstekholda long Kokopo, IsNu BritenMista Tomscoll i tok Is Nu

Briten i gat strongpelaegrikalsa beis na pipel na olstekholda i wok strong longdivelopim dispela sekta naem i laik wok bung wantaimol na sapotim sekta.Em i tok wantaim mani

inap tasol long mak dispelasekta i kisim, em bai wokwantaim ol provins i laik

strongim egrikalksa sekta,na Is Nu Briten i wanpelalong ol.Mista Tomscoll i bin tok

amamas na luksave long nu-pela Sif Eksekyutiv Opisa(CEO) bilong Kakau Bot,Boto Gaupu.Mista Tomscoll i bin luk-

save long wok na kon-tribusen bilong olgetaekspota, ol lain husat i savebaim ol kakau, kopi nakokonas, ol fama, ol baia naol papa bilong ol fementeri ibin stap long bung i kamaptupela wik i go pinis. Long wankain taim, wok

glasim bilong Egrikalsasekta we Dokta EdwardOmuru, Sif Eksekyutiv Opisabilong Kokonas Kopra Insti-tut i go pas long en, i woklong go het yet.Dispela riviu o wok glasim

bai painim rot go het bilongEgrikalsa sekta.

Bai gat wanpelabod tasol longegrikalsa sekta

BISNIS long kantri i gro napulim bikpela winmani naapim baset bilong gavmanlong wan wan yia, tasol i gatol bikpela salens tu i bungimplanti manmeri. Olgetapipela mas lukluk go beklong laip bilong ol na lusim olpasin nogut na wokabaut i nostret.NCD Gavana, Powes

Parkop, i bin mekim dispelatoktok long taim em i opim 38Independens Anivesari wiklong Pot Mosbi.Mista Parkop i tok bisnis

long kantri i gro long plantisekta, planti pipel kisim wokna gavman i kisim bikpelamani, tasol planti hevi olsemno gat gutpela helt, eduke-sen, loa na oda na ol pipelsot long mani na kaikai, ibungim stap yet.Mista Parkop i tok PNG i

winim 38 krismas na i nobebi moa olsem na ol pipel tui mas wok strong na sanap olyet long taim bilong kain kainhevi.Mista Parkop i tok ol poli-

tikel lida bilong kantri i traimlong bringim divelopmen i golong olgeta kona bilong kantriwe i gat moa long 800 tokples na moa long 1000 wan-pisin i stap.Long taim bilong kantri

kisim indepedens long 1975 ikam inap long 2013, gavmani tokaut long bikpela basetlong sampela bikpela bilienkina. Tasol long ol ples, ol isot yet long gutpela rot, skulna haus sik na wara saplaina sampela samting moa.

Na long taun na siti, plantiol yangpela pipel i pinisimskul long yunivesiti, koles nahaiskul tasol ol i no kisim wokna nau ol i kam pulap longtaun na painim wok.Em i tok, populesen i wok

long gro moa yet na hevi bi-long lo na oda i stap yet.Em I tok ol dispela samting

i kamap long taim ol bisnis igro bikpela long kantri, olkain bisnis olsem maining,ges na petroleum na ol ara-pela sekta. Gavman i mekimbikpela baset na tokaut longol pipel bai kisim sevis.Mista Parkop i tok inde-

pendens em i taim bilong luk-luk bek na lusim ol pasinnogut na wan wan manmeriI mas wok strong longkamapim gutpela sindaunwantaim famili long ol yia ikam bihain.Daireka bilong Nesenel

Events, Gideon Oli, i tokPNG i wik long groa yet. Emtok long 1975 taim PNG ikisim Indepedens, i no bingat ol bikpela haus long taunna siti olsem yumi lukimtude.Mista Parkop i singaut long

ol visita na ol pipel husat ikam raun, skul na stap longMosbi long yusim tingting nano ken mekim pipia long siti.Em i tok Mosbi em siti bi-

long olgeta pipel bilong kantrina wan wan i mas lukautimolsem haus dua bilong ol nano ken mekim pipia.Mista Parkop long makim

maus bilong gavman i salimbikpela tok amamas bilongIndependens i go long olpipel bilong Papua Niugini.

Bisnis i gro namellong planti salensStanley Nondol i raitim

AIR NIUGINI i kisim nambatu nupela balus, P2-PXV,long dispela wik long givimgutpela sevis long kastoma.Em i namba tu bikpela

balus bihain long P2-PXW(Whiskey) gavman i binbaim long mun Julai longdispela yia.Air Niugini i tok em i apim

namba bilong balus longgivim gutpela sevis longkastma na tu stap redi longresis wantaim husat baluskampani kam long bisnis.Insait long en i gat bikpela

senis kamap long sia,na olsevis insait long balus.

Ol pasindia bilong bisnisklas i ken stretim lek na sliplong taim balus i ran.Insait long dispela balus

tu i gat TV bilong ol pasindiaken lukim ol muvi.Dispela balus inap long

karim 188 pasindia. 28 bi-long bisnis klas na 160 bi-long ikonomi klas.Air Niugini i tok em lukluk

long stretim insait bilongbalus long givim gutpelasevis long ol pasindia longolgeta Boeing balus i flaigo long ol ovasis kantri.Ol wokman na meri bi-

long Air Niugini huast i

save wok insait long balus ikisim trening long yusim olsamting insait long balus.Dispela program bilong

givim gutpela sevis insaitlong balus bai kamap longolgeta Boeing na ol arapelaAir Niugini balus.Long wankain taim, Air

Niugini i tokaut long nupelaekseketiv menesa bilongHumen Risos Dipatmen.Rei Logona i kam

Solomon Airlains na bai emI kisim ples bilong ElsiePaisawa.Mis Paisawa bai muv I

go wok long spesel projet

bilong kampani.Mista Logona i bin wok

pastaim wantaim Air Niug-ini na i gat 24 yia ekspe-riens wantaim HumenRisos Dipatmen long AirNiugini. Em i bilong plesTubuseria long Sentralprovins.Photo caption: (long left

go long Rait)PNGTPACEO, Peter Vincent, AirNiugini CEO Simon Fooand the American Ambas-sador long PNG, His Ex-cellency Walter North Itraim ol sit long bisnisklas.

Air Niugini kisim nupela balus

(Hankais i go long hansut) CEO bilong PNGTA,Peter Vincent, Air Niugini CEO, Simon Foo naEmbaseda bilong Amerika Walter North i traimol sia bilong sindaun long bisnis klas.

Page 21: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

BIKPELA divelopa bilongRamu Nikel/Kobalt Projeklong Madang provins,

Ramu NiCo Menesmen (MCC)Limited I soim gutpela piksa trulong givim ol treinas bilong enlong halivim wanpela fama ko-poretiv long Madang provins.Ol dispela treinas bilong Ramu

NiCo I givim trening long sait longpoltri o wei bilong lukautim kakarukna wei bilong menesmen. Dispela ol trening I kamap aninit

long wanpela wok bung ol I kolimolsem pablik-praivet patnasip(PPP).Ramu NiCo Komyuniti Afes Di-

patmen Agrikalsa seksen I yusim olofisa bilong en long go aut na givimtrening na tu helpim long redim olbikpela pepa wok bilong dispelagrup ol I kolim ol yet ‘Musunat Ko-poretiv Sosaiti’.Planti ol lain husat I bin kamap

long greduesin bilong ol lain poltrifamas bilong Musunat Koporetiv Itok amamas long Ramu NiCo longgivim kain trening long ol famaslong Madang.Distrik edministreta bilong

Madang, Lawrence i tokaut olsemwok patnasip long kamapim divel-opmen long rurel eria em gutpelalong helpim ol fama grup nakomyuniti kamapim gutpela sin-daun.Mista Pitor i mekim dispela tok-

tok long las wik Fraide long gre-duesin blong 150 famas husat emol memba bilong Musunat Kopore-tiv Sosaiti long Madang provins.Ol dispela grup fama greduet na

kisim setifiket bihain long sampelatrening long lukautim kakaruk longples na kilim na redim gut na salimlong kisim mani.Dispela trening em Musunat Ko-

poretiv i kamapim wantaim helpimblong sait long trening i kam longRamu NiCo Menesmen (MCC)Komyuniti Afes Agrikalsa seksenna Madang Dipatmen ov Agrikalsana Laipstok (DAL).Greduesin seremoni em Madang

distrik edministresen na MusunatPoltri Koporetiv Sosaiti i redim.Ol lain famas husat i kisim seti-

fiket i kam olsem long not na sautAmbenob lokal level gavman (LLG)Madang eben na Trans-Gogol.Greduesen seremoni i bin kamaplong Jais Aben Risot autsait longMadang taun.Mista Pitor, husat i bin stap

olsem gest spika long dispela ser-emoni i tok olsem em i laik lukimmoa wok bung i kamap long sait

long pablik-praivet patnasip (PPP) ikamap bihain. Dispela em gutpelabikos ol praivet bisnis i wok klostuwantaim gavman dipatmen naserim ol risoses na kamapim tren-ing na wok long helpim ol famaslong ples.Em i tok amamas tu long Ramu

NiCo long givim ol saveman bilongem long kamapim trening na wok

bung wantaim gavman bilong emlong givim gutpela infomesen nateknoloji i go long ol famas longkamapim moa gutpela kakarukfaming na ol famas i ken lukim wokbilong ol i kamap gut na ol i kenkisim gutpela mani na laipstail bi-long ol insait long femili na komyu-niti i ken kamap gut.Siaman bilong Musunat Kopore-

tiv Sosaiti, Franky Duadak i givimbikpela tok tenkyu i go long ol divel-opmen patnas olsem Ramu NiColong givim helpim long sait longtrening na raitim projek pepa bilongkoporetiv.Mista Duadak i askim olsem moa

trening woksop i mas kamap bihainbikos Musunat Koporetiv i gat1,150 famas husat i no kisim tren-

ing yet.Tresera bilong Madang

distrik,Helen Kamiba i givim toktoktu long dispela taim na i tokim olfamas olsem sapos ol i nidimhelpim long sait long mani nafainens, ol i ken go long NesenelDivelopmen Benk (NDB) husatklostu taim bai opim nupela benkbilong en long Madang.

P26 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 ramunius

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Ramu NiCo helpim Musunat Kopretiv Sosaiti wantaim trening

Ol pipol husait i bin kamap long bung long kisim skul toktok.

Treina bilong Ramu NiCo, Aldam Bande i skulim ol pipol long wei bilongkilim na katim kakaruk.

Supavaisa bilong Ramu NiCo, Allan Wahwah i kamapim tok awenes long olpipol.

Page 22: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

ruralindastri Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P27

OL pipel bilong ples Yalau in-sait long Astrolabe Be erialong Raikos distrik longMadang provins, i tok ol i noamamas long wanpela kam-pani bilong Malaysia husat ikatim diwai long bus bilong ol.Ol i tok kampani i larim oldiwai i stap na i bagarap nau.Ol dispela bikpela diwai em

ol had wud ol strongpela diwaiem mani mak bilong ol i antaptru long wol maket. Tasol nauyet ol diwai i stap nating longYalau log pon klostu long

Gawar riva na bihain longsampela yia nau ol bikpeladiwai ya i sting na kamapolpela.Wanpela komyuniti lida

long Yalau i tok wanpela wokpainimaut i mas kamap longwok bilong ol timba kampanihusat i katim ol diwai long busbilong yumi na i save westimnating ol risoses biliong yumina i no save salim i go ovasislong kisim mani.Em i tok dispela kampani i

bin wok sampela yia longkatim diwai i go tasol wok istop gen bihain long sampelaasples i kisim wanpela kot

oda long stopim ol long kisimna salim diwai. Olsem na olbikpela ol diwai we ol i i binkatim na redim long salim i goovasis, i stap nating i go na ibagarap nau. Em i tok ol timba kampani

husat i mekim wok loging imas katim ol diwai long makstret na no ken bagarapim olliklik yangpela diwai we i groarere long ol bikpela diwai.Em i tok ol nupela o yangpeladiwai bai gro na kisim ples nakamapim bus gen long bihainna ol wail abus bai go beklong en. Dispela em ol i kolimsastenabel forestri.

Ol sampela asples lain longAstrolabe Be i no amamasolsem planti ol bikpela diwailong bus bilong ol em ol kam-pani i katim na redim longsalim i go ovasis tasol ol nosalim i go na ol diwai ya i stapna sting nating long log poneria.Ol viles lida i tok moabeta

Madang Provinsal Fores opisna PNG Fores Atoriti i masglasim gut ol kampani nawanem ol diwai ol i katim emol i mas baim pastaim. Nabikpela samting tu em ol i massalim ol diwai na no ken larimi stap na bagarap nabaut.

Ol diwai i sting nating nabagagrap…Pipel no amamas

James Kila i raitim

FINSAFEN eria long Mo-robe Provins inap groim raisbilong em yet na i no gat nidlong baim rais i kam longausait, ol ripot i tok.Long wankain taim, ol

pipel bilong Finsafen i groimna kamapim rais long bipotaim yet bikos ol i gat wan-pela kain rais i stap nakamap long ples bilong olwe ol Jeman i bin luksavelong en na soim ol pipel longgroim, lukautim na kaikaim.Long ol ripot, ol lain Ger-

man i bin painim rais longples Nongowo long tais pleslong yia 1913 na skulim olasples lain long groim nakukim na kaikaim rais.Ol ripot i tok ol asples i

kolim dispela kain rais bi-long ol yet “Padi Borong”na

i gat 13 narakain rais longdispela famili bilong rais.Ripot i tok ol Finsafen pipel igutpela rais fama na insaitlong distrik yet, i gat samtingolsem 107,000 rais fama.Ol ripot i tok Finsafen Dis-

trik yet i saven kamapimsamting olsem 9700 tonhevi rais long wanpela yiawe ol famili yet i savekaikaim.Ripot i skruim tok i go moa

olsem kam neks yia, em dis-trik bai stop long baim raisausait na bai kaikai rais olyet i groim.Em i tok dispela asples

rais i save gro long taim bi-long bikpela san taim tu naem i strongim fud sekyuritilong taim nogut na long taimol naturel disasta i kamap.

Finsafeninap groimrais bilongem yet

Ol pipel bilong Yalau i sanap antap longol diwai kampani i bungim i stap tasol ino salim yet bikos long wanpela kot oda.

Page 23: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

PNG AMOA bilong olman bai klostukamap sempion

bilong volibol gem bilongol man bihain long ol iwinim Nu Kaledonia 3-2 ilas raun bilong kompe-tisen insait long 2013 IXmini gem long Wallis naFutuna.Ol i bin sempion bilong

Osenia long 2010. Na nau oli bin kam gut wantaim ol gut-pela pait long tupela saitwantaim, long fron na bek-sait na lukim skoa bilong ol

29-27 i winim PNG tim. OlNu Kaledonia i pilai wantaimol strong bilong ol na winimnamba tu set 25-19.

Dispela i no mekim ol timPNG i givap long wanem,kosa bilong ol Timothy Luis itoktok long ol long i maswas gut long taim i pasimbal blokim ol taim ol paitimbal strong. Long dispela natim AMOA PNG i winimnamba tri set 25-19 na ol iwokim olsem inap ol winimgen namba foa raun bilonggem 25-19.

Dispela i mekim na ol pila-ia bilong Nu Kaledonia i slekliklik na tim PNG i kam bekstrong na pinisim gem wan-taim 15-6. I gat bilip olsemtim PNG bai nogut pilaim olgen o Wallis na Futunatumora pilai long winim golmedel.

Long volibol tim bilong olmeri, Nu Kaledonia i strongna winim tim PNG long olge-ta raun bilong gem wantaim25-13,25-14 na 25-16.Dispela i lukim ol PNG i luslong Nu Kaledonia 3-0.

P28 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 spotnius

AMOA tim PNGman i winim NuKaledonia

Ol tim PNG man i stap strong yet bihain long ol winim Nu Kaledonia 3-2 long las raun bilonggem long tunde. Ol bai pilai long gol medel tumora (Trinde).

TIM PNG ragbi seven(7s) i pinisim namba wande wantaim gutpela gemlong taim ol i winim Wallisna Futuna 46-0 long de 7bilong 2013 mini PasifikGem long Wallis naFutuna.Tisa Kauta na Hubert

Tseraha i holim tim bilongol Pukpuk i go inap longpinis bilong gem. Tserahai ran long lep flenk i skoimopening trai liklik taimbihain long ol go insaitlong gem long Kafika ste-

dium.I no long taim bihain

long em, ol narapela pila-ia bilong ol tu i skoa, emTisa Kauta, Roland Namona Albert Levi. Longklostu pinis bilong nambawan hap bilong gem, Tisai putim tupela moa trai wei lukim kik i go insait naputim ol stap olsem 34-0.Ol pilaia bilong tim

PNG Pukpuk i pilai gut trulong namba tu hap nalukim sko bilong ol i goolsem 46-0. Mobeta de

bilong ol i orait tumaslong dispela taim longmoning bihain ol i lusimgem bilong ol wantaimSamoa we i lukim skoa40-0 long namba wangem bilong ol. Tasolbihain long namba tugem, ol Pukpuk i pait bekna winim Nu Kaledoniawantaim sko 26-4. Levi,Namo na Tseraha em olki pilaia bilong dispelagem, tasol ol fevaret ragbi7s tim long kompetisenem Fiji na Samoa.

Pukpuk 7s i pinisim dewantaim gutpela gem

Tim PNG ragbi lig ilus long nambawangem bilong olegensim Samoatasol ol i winim NuKaledonia na Wallisna Futuna. Ol baipilai wantaim Fiji,Tuvalu na Tongatumora bipo long olfainol gem i stat.

Ol meri long tim PNG i pilailong bits volibal i lusim gembilong i go long Vanuatu timlong Tunde long Kolopelulong Wallis na Futuna. Timbilong Hazel Ruga na

Leontine Tina i lus longMelenesian sista bilong ol21/9,21-11 na SolomonAilan i winim Palau nakisim brons medel. Tasol oltim PNG mangki bilong

Richard Batari na HarryOmoa i winim Tonga 25-23,21-15. Dispela i lukimolsem Tahiti i winim Samoa21-17, 26-24 long resislong gol medel.

Ol bits Volibal pilaia i winim medel

Page 24: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P29olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Able Building Complex long Central Waigani, NCD.

Ol Poto Nicky Bernard.

Ol spot eksen poto long wiken...

VIPERS EM MIPELA YA:Ol pilaia bilong Vipes nasapota bilong ol wantaimDigicel kap.

Kosan a pilaia bilongMermaid i traim longpasim bal tasol difendabilong Telstar i pasimem.

Tupela pilaia bilongBataflai i holim pilaibilong Dobo long A gretragbi lig resis bilongPot Mosbi Ragbi Lig.

AYO NEK BILONG MI:Fowod bilong Vipers iholim pasim nek bilongpilai bilong Lahanis longgren fainol bilong Digicelkap.

Page 25: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

P30 Wantok Septemba 12 - 18, 2013 nrlnius

SPOTS DR0FAINALS WIK WAN

Fraide: Septemba 13, 2013

Sarare: Septemba 14, 2013

Rabbitohs Vs Storm

TAIM: 7.45pm

TAIM: 4.00pm

TAIM: 7.45pm

TAIM: 4.00pm

ANZ Stedium

ANZ Stedium

Bulldogs Vs Knights

Sande: Septemba 15, 2013

ANZ Stedium

Roosters Vs Sea Eagles

ANZ Stedium

Sharks Vs Cowboys

Raun 26 Poins LedaPos Tim W B L D Pts1. Roosters 18 2 6 0 402. Rabbitohs 18 2 7 0 403. Storm 16 2 7 1 374. Sea Eagles 15 2 8 1 355. Sharks 14 2 10 0 326. Bulldogs 13 2 11 0 307. Knights 12 2 11 1 298. Cowboys 12 2 12 0 289. Titans 11 2 13 0 2610. Panthers 11 2 12 0 2611. Warriors 11 2 13 0 2612. Broncos 10 2 13 1 2513. Raiders 10 2 13 0 2414. Dragons 7 2 17 0 1815. Tigers 6 2 18 0 1816. Eels 5 2 19 0 14

KO-KEPTEN bilong NorthQueensland, Matt Scott itingting planti long pilaiegensim Cronulla bikosem i stap yet wantaimbruk pinga. Scott em i wanpela bi-

long ol kepten bilong 8-pela fainol tim husat i binstap long Sydney longMande long stat bilongfainol siris. Cowboys i staphait tasol, nau ol i makimolsem wanpela bilong ollain i stap long antap stretbikos ol i winim 6-pelagems olgeta long long i goantap long 8-pela top klabmak.Tasol ki em Scott i holim.

Ol i bin wokim operesenlong pinga bilong em wanwik i go pinis.“Mi em sans bilong dis-

pela wik,” Scott i tok.Long Sarere nait, Not

Queensland i selebretimmirakel NRL fainol longwilwilim ol Wes Tigers 50-

22 long Townsville.Ol narapela pilai long

nait, Titans i kam sot wan-taim 23-22 poin taim ol i luslong Melbourne, na Drag-ons i daunim sans bilongWarriors long go insait longtop 8 long Wollongong. Maski ol Cowboys i kisim

ples olsem wanpela top 8klab, taim Warriors na GoldCoast i lus, ol poin i soimolsem Cowboys bai i go in-sait long fainol siris wan-taim bekap bilong 6-pelastret win.Biknem pilaia, Matt

Bowen, dispela em i wan-pela nait bai em i no naplusim tingting long en. Emi holim pas long tupela trailong las pilai bilong emlong asples bilong klab bi-long em, tasol ino wankainlong Benji Marshall. Mar-shall i pinisim las gem bi-long em wantaim WestTigers wantaim sori storibilong lusim gem.

Cowboys ko-kepten MattScott i tingting planti longpilai egens long Cronulla

PINGA BRUK: Matt Scott (Getty images: Ian Hitchcock, FilePhoto)

Ol i bin lus long pilai wantaimPenrith wantaim 38-26 poinlong Brookvale Oval.Long Sande, Knights i

kisim namba 7 ples taim ol idaunim ol Pararamatta longNewcastle 54-6, na Sharks igo long namba 5 ples taim oli winim Canberra.Sea Eagles na Panthers i

statim gem wantaim 16-0poin long nambawan hap bi-long gem, na ol i katim i golong namba tu hap we tu-pela tim i senisim nambawan ples i go i kam i naplong las 3 minit i lukim Pen-trith i putm tupela trai longwinim Sea Eagles.Sapos Manly i bin win, ol

bai bungim South Sydneylong Fraide nait, tasol naudispela lus i givim ol wan delong malolo bipo long ol bai ikukim gen wantaim olRoosters long nambatu geminsait long Olympic stedium.SEAL THE WIN: Mose Manoe (R) putim trai long 80 minit taim long win bilong Penrith 38-26

taim ol i winim Manley. (Getty Mimages: Matt King)

Manly bai pilaiwantaim mainaprimia SydneyRoosters

Page 26: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Septemba 12 - 18, 2013 Wantok P31spotnius

Sanapim spot edminstraksa long ol wod

BIHAIN long givim trening long ol lain i lukutim olspot long ol wod, namba wan wok em longkamapim ol edministretiv straksa bilong komyunitispot.Long mekim dispela wok, i mas gat ol save wok-

lain bilong mekim edministretiv wok. Tasol wantaimtrening na save ol i kisim pinis, em bai isi longmekim wok.Pastaim stret, singautim wanpela bung wantaim

ol komyuniti, sios na yut lida, ol tisa na ol pabliksevan. As tingting bilong bung em long kisim oltingting bilong pipel pastaim long sanapim spots ed-ministresen straksa.Bihain long komyuniti i wanbel, makim interim

komiti bai mekim wok bilong draftim mama lo bilonglukautim ogenaisesen bilong spot long komyuniti.Dispela i kamap olsem stia bilong ol spot longkomyuniti.Mama lo i mas karamapim olgeta eria bilong spot

edministresen long komyuniti. Dispela em i ligelpepa i givim stia long edministresen long ol samtingem bai wokim na long ol objektiv bilong asosiesen.Interim komiti i mas kamapim draf insait long tu-

pela wik na bihain long dispela, singautim bung longglasim draf na pinisim wok na tok orait long fainoldraf.Aninit long dispela fainol draf, na bihainim lo, ilek-

sen i mas kamap bilong makim ol presiden, nambatu, sekreteri na tresera.Bikpela samting em long save olsem mama lo bai

givim stia long ol wok ol bai mekim.Long taim biloing miting, membasip bai op olsem

mama lo i tok. Ol bai kirapim ol klab na kisim ol laini gat wankain intres. Piksa em, soka asosiesen baistatim kompetisen o resis bilong em na olgeta baigo long klab na ogenaisim ol yet long mekim wok.I masa gat rejistresen long ol memba. Sekreteri

na tresera i mas mekim wok. Na wankain tu long olarapela memba.Taim sekreteri i gat nem bilong olgeta long rejista,

treasera tu i mas gat kesbuk na baset bilong yia. Olnarapela komiti memba bai lukluk long ol fan resingwok, redim ol ples we ol bai holim ol resis taim olnarapela bai lukautim oda o i no gat trabel i kamaplong ol klab na asosiesen bilong ol.Moabeta olgeta wod i gat wankain straksa, na tu,

ol i mas gat stendet spot kalenda bilong ol samtingbai kamap long yia.Olsem mi bin tok long las wik, ol samting bai no

inap wok gut sapos i no gat sapot i kam long distrikna LLG presiden.Dispela i mas kamap olsem modol o piksa

straksa ol wod i kisim na bihainim.

ESCO Telstar i kisim bek tai-tel bilong em long NCD net-ball resis long dispela yia. Oli bin daunim Snax Mermaidslong gren fainol bilong ollong wiken.Telstar bin go pas long skoa

long namba wan na tu kwatabilong pilai, we i mekim ol Mer-maids i wok long pilai kets ap

gem.Mermaids i bin pilai gut tru

long holim ol dispela sempiontim wantaim planti long ol in-tanesenel pilaia.Long namba tri kwata Mer-

maids i senisim stail bilongdifens bilong ol na ol kisim olekspiriens pilai bilong kam beklong difenim mak bilong nasalim ol yangpela spit meri golong fran.

Dispela senis bilong i mekim

ol Telstar i paul long pilai bilongol na mekim ol Mermaid i kamketsim skoa bilong ol longnamba tri kwata bilong pilai.Mermaid i no senisim bek

lain bilong ol long laspela kwatabilong dispela gren fainol. Dis-pela i mekim ol Telstar longsenisim lain ap bilong ol longlaspela kwata. Ol bring ol olpelana ekspriens pilaia bilong ol ikam long olgeta hap bilong kot.Ol meri Mermaid i strongim

sait bilong ol long spit na long-pela bilong ol long was long olTelstar long no ken pasim plantibal i go long gol suta bilong ol.Gol suta na kepten bilong

Telstar i tokim ol pilaia bilongem long pilai isi long kilim taimlong las kwata bilong pilai. Dis-pela i winim pilai bilong ol longdispela yia gren fainal longskoa 45-40 we Mermaid binkam bek strong tasol taim taimi no wetim.

Esco Telstar kisim bek taitelNicky Bernard i raitim

STOP N Shop Pot MosbiVipers em sempion bilongDigicel kap long 2013 bihainlong ol winim BintangorGoroka Lahanis long grenfainol long las wiken.Vipers i kam insait long pilai

graun wantaim wanpela tingt-ing tasol long winim dispelagren fainol na dispela tingtingbilong ol bin karim kaikai.Lahanis i kam wantaim

strongpela tingting bilongwinim dispela kap tu na karimgo bek long Goroka bihainlong ol winim bipo sempionRabaul Gurias.Vipers i kamap gutpela na

strongpela pilai long stat bi-long pilai taim refri i winimwisel long pilai stat, difens bi-long Vipers i senis liklik longtaim ol pilai wantaim ol Gurias.Banis bilong ol i moa strongna ol Lahanis i painim hat lik-lik long brukim.Vipers i namba wan long

putim trai na go pas long

skoa, tasol Lahanis i kam bekna bekim trai bilong ol Vipers.Dispela tupela tim wantaim ipilaim wankain gem plen long20 minit long taim pilai statlong namba wan hap, taimVipers i go putim namba tu traiLahanis kam bek na beknamba tu trai bilong ol.Vipers i strong sait bilong

bipo long namba wan happinis na go putim namba tritrai bilong long go pas longskoa 16-10 bipo long ol gomalolo.Long namba tu hap bilong

pilai bilong Vipers i senisimgem plen bilong ol, stat longfowod i go long bek lain olsenis pilai bilong ol. Dispela imekim ol Lahanis i painim hatlong banis mak bilong ol.Viper i kam na skoaim

tripela trai long mekim ol ronwe long skoa lain 36-10, nadispela i mekim hat long La-hanis long kam bek longbekim skoa. Vipers i strongimbanis bilong wantaim ol fowodbilong ol na ol bek lain bilong iyusim win long helpim ol longkik bilong ol.

Vipers i Sempion bihain long 19 YiaNicky Bernard i raitim

Page 27: Tupela PNG dai, Australia Turis kisim bagarapwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2037.pdfNamba 2037 Septemba 12 - 18, 2013 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG

Wan wik: Fonde, Septemba 12 - 18, 2013.Isu 2037

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

INSAIT:

Mini PasifikGems

Medol Tali

Pes 28

Ol spotpoto

Pes 29

Fainal wikwan dro napoins lata

Pes 30

VIPERS PAWA: Tupela pilaia bilong Vipers i no givim sans long fowet bilong Lahanis long gren fainol pilai bilong Digicel kap resis taim Sabastin Pagia i kam long helpim.SNS Vipers i win 36-14 namel long gutpela ol sapota bilong tupela tim wantaim. Poto Nicky Bernard. Lukim stori insait long pes 31