1

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛÕªÃÆËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒÎÄ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ

¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕªÃÆËÈÉÍÖÎÃÖ ÁÎÄËÎÃÎ

(Òºñºë)

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒ 2007 ÎÍ

2

3

ÃÀÐ×ÈÃ

ÎÐØÈË 5

ÍÝÃ. ÍÈÉÒËÝà ¯ÍÄÝÑËÝË 71.1. Äýëõèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà 71.2. Á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí õàíäëàãà 8

ÕΨÐ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË,ÎÐ×ÍÛ ¯ÍÝËÃÝÝ 92.1. Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí ºíººãèéí áàéäàë 92.2. Îð÷íû ¿íýëãýý 10

ÃÓÐÀÂ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÀÐ×ÈÌ, ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ,ÒÝÐï¯ËÝÕ ×ÈÃËÝ˯¯Ä 113.1. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé õºãæèëä áàðèìòëàõ çàð÷èì 113.2. Ìîíãîë÷óóäûí ýðõýìëýí äýýäëýõ ç¿éëñ 113.3. Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé õºãæëèéí àëñûí õàðàà 123.4. ¯ÕÖÁ-ûã õýðýãæ¿¿ëýã÷ òàëóóä, òýäíèé õ¿ëýýõ ¿¿ðýã, îðîëöîî 123.5. Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä 13

ĪЪÂ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ Õ¯ÍÈÉ ÕÈÉÃÝÝÄ ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÕªÃÆÈË 144.1. ßäóóðàë, àæèëã¿éäëèéã áóóðóóëàõ áîäëîãî 144.2. Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ áîäëîãî 144.3. Ãýð á¿ëèéí õºãæèë, õ¿í àì ç¿éí áîäëîãî 154.4. Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí áîäëîãî 164.5. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí áîäëîãî 184.6. Ñî¸ë, óðëàãèéí õºãæëèéí áîäëîãî 204.7. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õºãæëèéí áîäëîãî 204.8. Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí áîäëîãî 21

ÒÀÂ. ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ªÑªËÒ, ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ 235.1. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî 235.2. Ýäèéí çàñãèéí áîäèò ñàëáàðóóäûí õºãæëèéí áîäëîãî 295.3. Äýä á¿òöèéí õºãæëèéí áîäëîãî 355.4. Á¿ñ íóòàã, õºäººãèéí õºãæëèéí áîäëîãî 41

ÇÓÐÃÀÀ. ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÁÎÄËÎÃÎ 43ÄÎËÎÎ. ÕÓÓËÜ, ÝÐÕ Ç¯É, ÒªÐÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ 457.1. Õóóëü, ýðõ ç¿éí øèíýòãýë 457.2. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí áàéãóóëàë, òºðèéí óäèðäëàãûí õºãæèë 467.3. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí çàõèðãàà, òºðèéí àëáàíû øèíýòãýëèéí áîäëîãî 477.4. ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí áîäëîãî 487.5. Ãàäààä áîäëîãî 497.6. Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûí áîäëîãî 51

ÍÀÉÌ. ÁÎÄËÎÃÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉÍ ÃÎË ¯Ð įÍ,Ò¯¯ÍÈÉà ÕÀÍÃÀÕ ÌÅÕÀÍÈÇÌ 528.1. ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí ãîë ¿ð ä¿í 528.2. Öîãö áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ òîãòîëöîî 56

Õàâñðàëòóóä

Õàâñðàëò 1: Ýäèéí çàñàã, ìàòåìàòèêèéí GMF çàãâàðààð òîîöîîëñîí õºãæëèéí õýòèéí òºëâèéí¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé Õºãæëèéí öîãö áîäëîãî, ñòðàòåãèéí õ¿ðýõ ò¿âøèí,Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé Õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí áîäèò ñàëáàð, äýä á¿òöèéí õºðºíãºîðóóëàëòûí òîîöîîÕàâñðàëò 2: Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí ¿íäýñëýë

4

Òîâ÷èëñîí ¿ã

ÓÈÕÌÕǯÕÖÁÄÍÁØÓÒ¯ÍÎGMF

ÌÕÕÒÝÌįÀÁÇÀSÅÀNÀÏÅÊÄÒÃ×ÕÕIBÌÑÒÁÁÇÄÕÕÄÕÂÄÎÕÄÝÌÁÝØÁÝØÒÇÁÀÆįÓÖÑÕÀÀͯÁÎÕÓÁÍÕÀÓÃÕßGSP

DMEÍÄØ

Òàéëàë

Óëñûí Èõ ÕóðàëÌÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîÄîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íØèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè¯íäýñíèé íèéò îðëîãîGeneral Macroeconomic Framework-Ìàêðî ýäèéíçàñãèéí åðºíõèé õ¿ðýýÌýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèÝð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëÀçè, ç¿¿í ºìíºä àçèéí õýëýëöýýðÀçè, íîìõîí äàëàéí ýäèéí çàñãèéí êîìèññÄèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàð׺뺺ò õóäàëäààíû õýëýëöýýðInternational Bachelor - Îëîí óëñûí áàêàëàâàðÌýðãýæëèéí ñóðãàëò, òåõíèêèéí áîëîâñðîëÁýëãèéí çàìààð äàìæèõ õàëäâàðÕ¿íèé äàðõëàë õîìñäëûí âèðóñÄàðõëàëûí îëäìîë õîìñäîëÄýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàÝðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãàÝðäýì øèíæèëãýý, òóðøèëò, çîõèîí á¿òýýõ àæèëÆèæèã äóíä ¿éëäâýðÓñàí öàõèëãààí ñòàíöպ人 àæ àõóéÍýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãàÎðîñûí Õîëáîîíû ÓëñÁ¿ãä Íàéðàìäàõ Õÿòàä Àðä ÓëñÃàäààä õýðãèéí ÿàìGeneral Scheme of Preference - Õºíãºëºëòèéíåðºíõèé á¿ä¿¿â÷Äèìåòèë ýôèðÍèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë

Òîâ÷èëñîí ¿ãèéí òàéëàë:

5

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍÇÎÐÈËÒÎÄ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ

ÕªÃÆËÈÉÍ ÖÎÃÖ ÁÎÄËÎÃÎ

ÎÐØÈË

1. “Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò” (ÌÕÇ)-ä ñóóðèëñàí Ìîíãîë Óëñûí¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî (¯ÕÖÁ) íü õ¿ì¿¿íëýã èðãýíèé àðä÷èëñàííèéãýì äýõ ìîíãîë õ¿íèé õºãæëèéã çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººðõàíãàõ, òóñ óëñûí íèéãýì, ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, ñî¸ëèðãýíøëèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí èðýõ àðâàí äºðâºí æèëèéíáîäëîãûã äýëõèé íèéò, á¿ñ íóòãèéí õºãæèëòýé íÿãò óÿëäóóëàí öîãöîîðòîäîðõîéëæ áàéíà.

2. Ìîíãîë Óëñàä 1990-ýýä îíû ýõíýýñ òºðèéí çàõèðãààäëûíòîãòîëöîîíîîñ îëîí íàìûí àðä÷èëñàí òîãòîëöîîíä, òºâëºðñºí òºëºâëºãººòýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíààñ çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä øèëæèõ¿éë ÿâö èäýâõòýé ºðíºæ, ìàíàé óëñ íèéãìèéí õàðèëöàà, óõàìñàð, îþóíñàíààíä ººð÷ëºëò õèéõ îëîí äàâõàð ñîðèëòûã òóóëæ, øèëæèëòèéí ¿åèéã¿íäñýíä íü äóóñãàæ, ýð÷èìòýé õºãæèõ øàòàíäàà îðîîä áàéíà.

Ãýâ÷ ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí òîî ýðñ áóóðàõã¿é áàéãààãèéí äýýð ¿íäýñíèéîðëîãûí òýãø áóñ õóâààðèëàëòààñ ¿¿äýëòýé íèéãìèéí òýíöâýðã¿é áàéäàëã¿íçãèéðýõ ÷èã õàíäëàãàòàé áîëæ, õ¿íèé õºãæèë óäààøèð÷, íèéãìèéí ñýòãýëç¿éä òààã¿é íºëººëæ áàéíà.

Òåõíîëîãèéí äýâøèë, äàÿàðøèëûí ¿éë ÿâö óëàì á¿ð áîäèò ç¿éëáîëæ, ìàíàé ãàäààä îð÷èíä ÷ èõýýõýí ººð÷ëºëò îðîâ. Åâðîàçèéí á¿ñ íóòãèéíõýìæýýíä óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí øèíý á¿ëýãëýë, õ¿÷èðõýã ã¿ðí¿¿ä áèéáîëæ, ýäèéí çàñàã íü óëàì á¿ð óÿëäààòàé áîëæ áàéíà. Õºðø çýðãýëäýýîðíóóäûí ýäèéí çàñàã ò¿ðãýí õóðäàöòàé ºñ÷ áàéãàà íü ìàíàé îðíû ºìíºøèíý ñîðèëò, øèíý áîëîìæèéí àëü àëèíûã íü íýýæ áàéíà.

Ò¿íøëýã÷ óëñóóä ººðñäèéí õýòèéí áîäëîãûã 2030 îí õ¿ðòýëòîäîðõîéëîí èäýâõèòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ýõýëëýý.

Äýýð äóðäñàí íºõöºë áàéäàë õèéãýýä áîãèíî õóãàöààíä ýäèéí çàñãààýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, íèéãìèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõ, ÌÕÇ-ûã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð îëîí óëñûí ºìíº ìàíàé óëñûí õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéãõýëáýðýëòã¿é õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà íü òóñ óëñûã óðò áîëîí äóíäõóãàöààíä õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí áîäëîãî, ñòðàòåãèéã ¿íäýñíèé õýìæýýíäòîäîðõîéëîõ õýðýãöýý øààðäëàãûã áèé áîëãîæ áàéíà.

ÓÈÕ-ûí 2007 îíû 100 äóãààðòîãòîîëûí õàâñðàëò

6

3. Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãöáîäëîãûí çîðèëò íü õóâèéí õýâøèë òýðã¿¿ëñýí ýäèéí çàñãèéíýð÷èìòýé ºñºëò, ìîíãîë õ¿íèé õºãæèë, ò¿¿íèé äîòîð áîëîâñðîë,ýð¿¿ë ìýíä, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, áàéãàëü îð÷íû òîãòâîðòîéõºãæëèéã íýí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë áîëãîæ, õ¿íèéã îþóíæóóëæ,÷àäâàðæóóëàõ çàìààð ÌÕÇ-ûí áèåëýëòèéã õàíãàõ, íàðèéí òåõíîëîãè,áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã ýðõýìëýí ºñºëòºº õàíãàäàãìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàãòàé áîëîõ, èðãýääýý ¿éë÷èëäýã, õ¿íèé ýðõ,ýðõ ÷ºëººã õàíãàäàã, àâëèãà, õ¿íä ñóðòëààñ àíãèä àðä÷èëñàí òºð, çàñãèéíòîãòîëöîîã òºëºâø¿¿ëýõ çàìààð ¿íäýñíèé áàõàðõàëûã äýýäëýí ÌîíãîëÓëñûí á¿ðýí ýðõò áàéäëûã õàìãààëàí áýõæ¿¿ëæ, äóíäàæ õºãæèëòýé óëñáîëãîõîä îðøèíî.

4. ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûã “Äýëõèé-Á¿ñ íóòàã-Ìîíãîë Óëñ” õýìýýõîð÷èëä áîëîâñðóóëàâ. ÌÕÇ-óóäûí õýðýãöýýíèé ¿íýëãýý, ͯÁ-ààñáîëîâñðóóëñàí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òºëâèéã GMF çàãâàðààð òîîöîõ çýðýãàðãà÷ëàë, òºðèéí ÿàìäààñ áîëîâñðóóëñàí ñàëáàðûí áîäëîãûí áàðèìòáè÷ã¿¿äèéí òºñºë, ¯ÕÖÁ-ûí òàëààð õèéñýí îíîë, ïðàêòèêèéí áàãà õóðëûíìàòåðèàë, ýðäýìòýä, ìýðãýæèëòí¿¿äèéí äóíä ýíý àñóóäëààð çàðëàñàíóðàëäààíä øàëãàðñàí 10 òºñºë áîëîí ò¿¿íèéã íýãòãýñýí ä¿íã àøèãëàâ. ̺íõýâëýë, ìýäýýëëýýð ÿâóóëñàí á¿õ íèéòèéí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîã÷äîîñèð¿¿ëñýí ñàíàë, óëñ òºðèéí íàì, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä áîëîí õóâèéíõýâøèë, èðãýíèé íèéãìèéíõýíòýé õèéñýí ÿðèëöëàãûí ¿ð ä¿í, ìàíàé óëñûíò¿íøëýã÷ îðíóóäûí òåõíèêèéí 3 äóãààð óóëçàëòûí ¿åýð ͯÁ-ûí áîëîí îëîíóëñûí áàéãóóëëàãà, ò¿íøëýã÷ îðíóóäààñ ºãñºí çºâëºìæ çýðãèéã òóñãàëàà.̺í ìàíàé óëñûí ̄ íäýñíèé õºãæëèéí õ¿ðýýëýíãýýñ ÁÍÑÓ-ûí ýäèéí çàñãèéíáîëîí õºãæëèéí áîäëîãî òºëºâëºëòèéí òàëààð ìýðãýøñýí õ¿ðýýëýíã¿¿äèéíýðäýìòýí ìýðãýæèëòí¿¿äòýé õèéñýí óóëçàëò çºâëºë㺺íèé çºâëºìæèéãõàðãàëçàí ¿çëýý. ¯ÕÖÁ-ûí òºñëèéí á¿òýö íü ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èã, ýäèéíçàñãèéí òîîöîî, ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûí ¿íäýñëýë çýðãýýñ á¿ðäýæ áàéíà(Õàâñðàëò 1, 2).

5. Ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èãò òóñãàãäñàí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãöáîäëîãûã òîäîðõîéëîõäîî äîð äóðäñàí òóëãóóð áàðèìò áè÷ãèéã ñóäëàí¿çýâ. ¯¿íä: Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü (1992), Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí¿çýë áàðèìòëàë (1996), Ìîíãîë Óëñûí XXI çóóíû òîãòâîðòîé õºãæëèéíõºòºëáºð (1998), Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé õºãæëèéí õºòºëáºð (2005) çýðýãõýä õýäýí òóëãóóð áàðèìò áè÷èã, ìºí “Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé àþóëã¿éáàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàë”, “Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä áîäëîãûí ¿çýëáàðèìòëàë”, “Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæèæ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èã”, “Ìîíãîë Óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûíèëòãýë”, “Ìîíãîë Óëñûí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë”, “ÌîíãîëÓëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò” (ÓÈÕ-ûí 2005 îíû 25 äóãààð òîãòîîë),Ìîíãîë Óëñûí á¿ñ¿¿äèéí õºãæëèéí õºòºëáºð¿¿ä çýðýã ñ¿¿ëèéí 15 æèëäãàðñàí Ìîíãîë Óëñûí òºð, çàñãèéí áîäëîãûí 304 áàðèìò áè÷èã îðæ áàéíà.

7

¯ÕÖÁ-ä Ìîíãîë Óëñûí óðò õóãàöààíû õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä,áîäëîãî, òýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ñòðàòåãè, õ¿ðýõ ¿ð ä¿íã 2007-2015 îíäÌÕÇ-ûã õàíãàõ, ýäèéí çàñãèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ, 2016-2021 îíä ìýäëýãòñóóðèëñàí ýäèéí çàñàãò øèëæèõ õî¸ð ¿å øàòòàé àâ÷ ¿çñýí áîëíî.Öààøèä ýíýõ¿¿ öîãö áîäëîãûã äóíä áîëîí áîãèíî õóãàöààíû õºãæëèéíõºòºëáºð, òºëºâëºëòèéí áàðèìò áè÷ã¿¿ä, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíûáîëîí Ìîíãîëûã äýìæèã÷ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõõºòºëáºð¿¿äýä íàðèéâ÷ëàí òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëíý.

ÍÝÃ. ÍÈÉÒËÝà ¯ÍÄÝÑËÝË

1.1. Äýëõèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà

Õ¿í òºðºëõòºí øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õóâüñãàëä òóëãóóðëàíàæ ¿éëäâýðæñýí íèéãìýýñ ìýäýýëýëæèæ, äàÿàðøèæ áóé íèéãýìä øèëæèæáàéíà. Äýëõèé äàõèíû ýäèéí çàñàã, çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä ìýäýýëýë,õ¿í, áàðààíû àñàð ºðãºí øèëæèëò, õºäºë㺺í, á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèéõèë õÿçãààðã¿é óðñãàë çýðýãò ñóóðèëñàí äàÿàðøèëûí öîî øèíý íºõöºëáàéäàë á¿ðäýæ áàéãààãààñ óëñ îðíóóä õ¿í, íèéãìèéí õºãæèë, ýäèéí çàñãèéíºñºëòèéí õýòèéí òºëºâºº äàÿí äýëõèéí áîëîí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí ¿éëÿâöòàé íÿãò óÿëäóóëàí òºëºâëºõ áîëîâ. Èéì íºõöºëä Ìîíãîë Óëñûíõºãæèëä äýëõèéí, ÿëàíãóÿà Àçè òèâ, Òºâ áîëîí Ç¿¿í õîéä Àçèéí á¿ñ íóòãèéíõºãæëèéí õàíäëàãà, äàÿàðøèëûí õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿ç¿¿ëýõ ýåðýã áîëîí ñºðºãíºëººëëèéí àëü àëèéã íü òîîöîæ, õºãæ뺺 ýð÷èìòýé áºãººä òîãòâîðòîéáîëãîõûí òóëä óðò, äóíä, áîãèíî õóãàöààíû õºãæëèéí áîäëîãî, ñòðàòåãèàòîäîðõîéëîõ øààðäëàãà òóëãàð÷ áàéíà.

Äàÿàðøèë. Äàÿàðøèëûí õýìæ¿¿ðò ýäèéí çàñãèéí óÿëäëàãà,òåõíîëîãèéí õîëáîãäîõ ÷àäâàð, õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàà, óëñ òºðèéí îðîëöîîçýðýã äºðâºí ãîë ¿ç¿¿ëýëòèéã àâ÷ ¿çýæ áàéíà.

Äàÿàðøèëûí ñóðãàìæ íü òóõàéí óëñ ººðèéí ýäèéí çàñãèéã õýòẺöèéëºí õàìãààëàõ ãýæ îðîëäîõ, îëîí óëñûí õàðèëöààíä õýòáîëãîîìæèëñîí áàéð ñóóðèíààñ õàíäàõ íü õºãæëèéí ÿâöûã óæèãðóóëàõ,äýëõèéí óëñ îðíóóäûí õºãæ뺺ñ óëàì á¿ð õîöðîõ ¿ð äàãàâàðòàé áàéæáîëîõûã õàðóóëæ áàéíà.

ͺ㺺 òàëààð õºãæëèéí áîãèíî, äóíä, óðò õóãàöààíû áîäëîãîã¿é óëñîðîí äàÿàðøëûí ¿éë ÿâöûí õóðäûã ã¿éöýõã¿é, ñºðºã òàëûíõ íü íºëººëèéãñààðóóëæ ÷àäàõã¿é á¿ð ìºñºí õîöðîãäîõ àþóë çàíàëòàé ó÷èð÷ áàéíà.

Ýäèéí çàñàã. Äýëõèéí õ¿í àìûí ãóðàâíû õî¸ð íü äýëõèé íèéòèéíýäèéí çàñàãò õîëáîãäñîí óëñ îðîíä àìüäàð÷ áàéíà. Äýëõèéí ýäèéí çàñàã2020 îí ãýõýä 2000 îíûõîîñ 80 õóâèàð òîìðîõ áºãººä íýã õ¿íä íîîãäîõ

8

îðëîãî 50 õóâü ºñºõººð òààìàãëàãäàæ áàéíà. Öààøèä ìýäëýãèéí ýäèéíçàñàã íî¸ëîõ òºëºâòýé áàéíà.

Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë. Äýëõèéí ¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, àæèëýðõëýëò, öàëèí õºëñíèé áàéäàë ¿íäñýýðýý ººð÷ëºãäºí õóâèðàõ òºëºâòýéáàéíà. Öààøèä Åâðîï, ßïîí çýðýã õ¿í àì íü õºãøèð÷ áàéãàà á¿ñ íóòàã, óëñîðíóóäàä ãàäíûí àæèë÷äûí òîî ýðñ íýìýãäýõèéí çýðýãöýý ýíý íü õºãæèæáàéãàà îðíóóäàä ººðèéíõ íü ýêñïîðòîîñ äàâñàí îðëîãî îðóóëàõ ýõ ¿¿ñâýðáîëîõ ìàãàäëàëòàé áàéíà.

Òåõíîëîãèéí õóâüñãàë. Äàÿàðøèëûí íýã äàâóó òàë áîëîõ øèíýòåõíîëîãè ýçýìøèæ, ò¿¿íèéã íóòàãøóóëæ ÷àäñàí óëñ îðíóóä õºãæëèéíäàâóó áàéäëûã îëæ àâíà. Èðýýä¿éí òåõíîëîãèéí ÷èã õàíäëàãà çºâõºí çàðèìòåõíîëîãèéí äýâøëèéã õóðäàñãàõ òºäèéã¿é, ìýäýýëýë, áèî áîëîí íàíî-òåõíîëîãè çýðýã òåõíîëîãèéí õàì íºëººíèé ¿éë÷ëýëýýð àæ àìüäðàëûíá¿õèé ë õ¿ðýýíä õóâüñãàë õèéõ þì.

Çàñàãëàë. ¯éë àæèëëàãàà íü óäààí õóãàöààíä òîäîðõîé ¿ð ä¿íäõ¿ðýýã¿é, òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýæ ÷àäàëã¿é óæèãðóóëñàí“õýâðýã àðä÷èëàë”-óóä ã¿íçãèé õÿìàð÷, äàìïóóðàõ áàéäàë ¿¿ñ÷ ìàãàäã¿éãýñýí òààìàãëàëûã ñóäëàà÷èä äýâø¿¿ëæ áàéíà. “Äàìïóóðñàí óëñ îðîí”ãýñýí íýð òîìü¸î÷ õýðýãëýãäýæ ýõýëëýý.

1.2. Á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí õàíäëàãàÀìåðèê, Åâðîïîîñ ãàäíà Àçè òèâ äýëõèéí õºãæëèéí íýãýí ÷óõàë òóëãóóð

òºâ áîëîõ ¿éë ÿâö óëàì á¿ð õ¿÷òýé áîëæ, Ýíýòõýã, Õÿòàä óëñóóäûí ò¿ðãýíõóðäàöòàé õºãæèë, õ¿í àìûí ºñºëò íü äýëõèé äàõèíû àíõààðëûã ººðèéíýðõã¿é òàòàæ áàéíà.

Àçèéí óëñ îðíóóä õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õóâüä óëàì á¿ð îéðòîííÿãòàð÷, Àçèéí áîíäûí íýãäñýí çàõ çýýëèéã áàéãóóëàõ ¿éë ÿâö ºðíºæáàéãààãèéí çýðýãöýý Àçèéí âàëþòûí ñàíã áàéãóóëàõ, Àçèéí íýãäñýí ìºíãºíòýìäýãò áèé áîëãîõ àñóóäëûã ÷ õýëýëöýæ ýõýëëýý.

Äýëõèéí áîëîí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãûã òîâ÷ëîí ä¿ãíýâýë:1. Äàÿàðøèëä çîõèõ áàéðàà ýçýëæ ÷àäâàë òóõàéí îðíóóäûí õºãæèë

ò¿ðãýñýõ áîëîìæ áèé áîëîõ,2. Õ¿íèé õºãæëèéí àñóóäëûã ýí òýðã¿¿íä àíõààð÷, àæèëã¿éäëèéã

áóóðóóëàõ, ÿäóóðëûã àðèëãàõ òîäîðõîé çîðèëòûã õàìòûí õ¿÷ýýðøèéäâýðëýõ áîëîìæ íýìýãäýõ,

3. Òóõàéí óëñ îðíû äîòîîäûí õºãæëèéí ÿëãààòàé áàéäàë àðèëàõ,4. Áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é õºãæèõèéí õàìò áàéãàëèéí ãàìøãààñ

ñýðãèéëýõ ÷àäàìæòàé áîëîõ,5. Ìýäýýëýë, õàðèëöàà, áèî, íàíî, ðîáîòèêñ, ñàíñàðûí çýðýã íýí øèíý

òåõíîëîãèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ ºðãºí áîëîìæ íýìýãäýõ,

9

6. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õºãæèëä èõýýõýí õºðºí㺠çàðöóóëæ,¿ð ä¿íã íü ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò íýâòð¿¿ëýí, èë¿¿ ¿ðàøèãòàé áîëãîõ,

7. Á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãàà, ÷ºëººò õóäàëäààã õºãæ¿¿ëýõ, á¿ñíóòãèéã õàìàðñàí ¿éë÷èëãýýíèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ áîëîëöîîíýìýãäýõ çýðýã õàíäëàãàòàé áàéíà ãýæ ¿çýæ áîëíî.

ÕΨÐ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË,ÎÐ×ÍÛ ¯ÍÝËÃÝÝ

2.1. Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí ºíººãèéí áàéäàë

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí õàíäëàãà. Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé¿éëäâýðëýëýýð àâ÷ ¿çâýë 2002 îíä Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã 1990 îíûºìíºõ ýäèéí çàñãèéí ò¿âøèíä õ¿ð÷, èíãýñíýýð øèëæèëòèéí ¿å äóóññàíáàéíà. Äýëõèéí áîëîí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæèë ýð÷èìæèæ, ÌîíãîëÓëñûí ãàäààä ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû îð÷èí íºõöºë òààëàìæòàé áîëæ,ìàíàé óëñ á¿ñ íóòãèéí áîëîí äýëõèéí çàõ çýýëòýé õÿëáàð õîëáîãäîæ, áàðààá¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýãýý äýëõèé äàõèíä òàíèóëàõ áîëîìæ íýìýãäýæáàéíà. Ýíýõ¿¿ òààëàìæòàé íºõöºë íü Ìîíãîë Óëñàä ÌÕÇ-ûã õýðýãæ¿¿ëæ,ýð÷èìòýé õºãæëèéí çàìä ãàðàõ ñàéõàí áîëîëöîî îëãîæ áàéíà.

Ìàíàé óëñûí õºãæëèéí íààøòàé áîëîîä ñóë òàëûã äýëõèé íèéòýääîîðõè áàéäëààð ¿íýëæ áàéíà. ¯¿íä:

Íààøòàé ñàéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä:1) Àíõàí øàòíû ñóðãóóëüä õàìðàãäàëò ñàéí,2) Âàêöèíæóóëàëòûí õàìðàãäàëò ñàéí,3) 1000 õ¿íä íîãäîõ ýì÷èéí òîî õàðüöàíãóé ºíäºð,4) Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö çºâ,5) Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñàéæèð÷ áàéãàà,6) Îðîñ, Õÿòàäûí òîìîîõîí çàõ çýýëòýé îéð,7) Àøèãò ìàëòìàëûí íººö èõ çýðýã áîëíî.

Õºãæëèéí ñóë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä:1) Õ¿í àìûí ºñºëò óäààí, íàñëàëò õàðüöàíãóé áîãèíî,2) Íÿðàé õ¿¿õäèéí áîëîí ýõèéí ýíäýãäýë èõ,3) Áîëîâñðîëûí ÷àíàð ìóó, íàðèéí ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷íèé

õ¿ðýëöýý áàãà,4) պ人 àæ àõóéí ñàëáàð íü áàéãàëü öàã óóðààñ øóóä õàìààðàëòàé,5) Îéò òàëáàéí ýçëýõ õóâü áàãà, öºëæèëòèéí ÿâö õóðäàñ÷ áàéãàà,6) Ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæ áàãà, íàéäâàðã¿é,7) Îðîí ñóóöíû õàíãàìæ áàãà,8) Àæèëã¿éäýë, ÿäóóðàë èõ,9) Ýäèéí çàñãèéí á¿òýö ºðººñãºë,10) Çàñãèéí ãàçðûí çàðëàãûí õýìæýý õýò èõ,

10

11) Òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ¿éë ÿâö óäààí, õ¿íä ñóðòàë, àâëèãà èõ,òºðèéí àëáàíû ÷àäâàð ñóë,

12) Ãàäààä õóäàëäàà, ò¿¿íèé äîòîð ýêñïîðòûí á¿òýö ºðººñãºë,13) Äîòîîäûí çàõ çýýëèéí áàãòààìæ áàãà,14) Ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðóóäàä çàðöóóëæ

áóé õºðºí㺠áàãà, çàðöóóëàëò íü îíîâ÷ã¿é,15) Îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí õàìãààëàëò ìóó çýðýã þì.

Ìîíãîë Óëñ áà Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä. Ìîíãîë ÓëñûíÈõ Õóðàë 2005 îíä ͯÁ-ûí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààñ ãàðãàñàí ÌÕÇ-ûíòàëààð àâ÷ õýëýëöýýä, Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-óóäûã ÓÈÕ-ûí 25 äóãààðòîãòîîëîîð áàòëàí ãàðãàæ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõèéã ÓÈÕ-ûí áàéíãûí õîðîîä,Çàñãèéí ãàçàðò ¿¿ðýã áîëãîñîí áàéíà.

ÌÕÇ-ûí õýðýãöýýíèé ¿íýëãýýíèé òàéëàí áîëîí ºíººãèéí ÌîíãîëÓëñûí õºãæëèéí ò¿âøèíã äýëõèéí áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàí àâ÷ ¿çâýëäàðààõ ñºðºã òàë àæèãëàãäàæ áàéíà.¯¿íä:

1) Ìîíãîë Óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä á¿ðýí õýðýãæèõ ìàãàäëàëæèëýýñ æèëä áàãàñ÷ áàéíà.

2) Ìîíãîë Óëñàä ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ðýýã¿é,òîãòâîðæîîã¿é áàéíà.

3) Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò öººí ñàëáàðààñ õàìààðàëòàé áàéíà.4) Íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî ìýäýãäýõ¿éö ºñºõã¿é áàéíà.5) Ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûí á¿òýö ñàéæðàõã¿é áàéíà.6) Õóâèéí õýâøëèéã äýìæèõ áîäëîãî òîäîðõîé áóñ õýâýýð áàéíà.7) Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íýìýãäýõ

õàíäëàãàòàé áàéãàà áîëîâ÷ îíîâ÷òîé áèø ó÷èð ¿ð ºãººæ íü õàíãàëòã¿éáàéíà.

8) Äýëõèéí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò, õ¿íèé çîõèñã¿é ¿éë àæèëëàãààáàéãàëü îð÷èíä ñºð㺺ð íºëººëæ áàéíà.

9) Íèéãìèéí òîãòâîðã¿é áàéäàë õýâýýð áàéíà.10) Òºðèéí óäèðäëàãûí õîìñäîë óæèãðàõ øèíæòýé áàéíà.

2.2. Îð÷èíû ¿íýëãýý

Õàðüöàíãóé äàâóó òàëóóä:1) Ò¿¿õèéí áàÿëàã ñóðãàìæ, óëàìæëàë;2) Áàðàã á¿õýëäýý îíãîí òºðõººðºº õàäãàëàãäàæ ¿ëäñýí áàéãàëèéí

ºâºðìºö öîãöîëáîð, õîâîð àí àìüòàí, óðãàìëûí òºðºë ç¿éë, áàÿëàã á¿õèéºðãºí óóäàì ãàçàð íóòàã, ò¿¿íä çîõèöñîí í¿¿äëèéí àìüäðàëûí ºâºðìºöõýâ ìàÿã;

3) Ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí îëîí òºðëèéí áàÿëàã íººö;4) Áè÷èã ¿ñýã òàéëàãäàëòûí òºâøèí ºíäºð;Õàðüöàíãóé ñóë òàëóóä:1) Õ¿í àìûí òîî öººí, òàðõàé áóòàðõàé áàéðøèëòàé, õºäºëìºðèéí

11

íººö õÿçãààðëàãäìàë, ÿëàíãóÿà ìýðãýæëèéí ñàéí óð ÷àäâàð á¿õèé èíæåíåðòåõíèêèéí àæèëòàí, àæèë÷èä, çàõ çýýëèéí ìýäëýãòýé ìýðãýæèëòíèé òîîöººí;

2) Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õºãæëèéí ò¿âøèí äîîãóóð,á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðààð äýëõèéí çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðñóë;

3) Óóð àìüñãàë íü ýðñ òýñ, ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàíãèéí¿éëäâýðëýë öàã óóðûí ººð÷ëºëòººñ õýò õàìààðàëòàé;

4) Ýäèéí çàñãèéí ºðººñãºë á¿òýöòýé, äýä á¿òýö ñóë õºãæñºí;5)Òèâèéí áîëîí á¿ñ íóòãèéí îëîí óëñûí ãîë çàì õàðèëöààíààñ

àëñëàãäñàí, äàëàéä ãàðàõ øóóä ãàðöã¿é;6) Ýêîñèñòåìèéí ýìçýã îð÷èíòîé, áàéãàëèéí íºõºí ñýðãýõ ÷àäâàðñóë;7) Õºðºí㺠ñàíõ¿¿, âàëþòûí íººö èõýýõýí õÿçãààðëàãäìàë, ýäèéíçàñàã íü öººí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ õàìààðàëòàé,8) Òºðèéí óäèðäëàãûí ÷àäàìæ ñóë çýðãèéã õàìðóóëæ áîëíî.

ÃÓÐÀÂ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÇÀÐ×ÈÌ,ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ, ÒÝÐï¯ËÝÕ ×ÈÃËÝ˯¯Ä

3.1. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé õºãæèëä áàðèìòëàõ çàð÷èì

Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîä äîð äóðäñàí çàð÷èìáàðèìòëàíà.¯¿íä:- Àðä÷èëñàí ¸ñ, øóäàðãà ¸ñ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, òýãø áàéäàë,

¿íäýñíèé ýâ íýãäëèéã õàíãàõ;- Óëñ îðíûõîî õºãæèëä èðãýí á¿ð îðîëöîõ, õóâü íýìðýý îðóóëàõ,

ìàíëàéëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ;- Õºãæëèéí áîäëîãî, ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷àäàìæ, á¿òöèéã áèé

áîëãîõ;- Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò ñóóðèëñàí õºãæèë ýð÷èìòýé, òîãòâîðòîé

áàéõ;- Õºðºíãº íººöèéã áîäëîãûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, ýðýëò õýðýãöýýíä

ñóóðèëàí õóâààðèëàõ, çàðöóóëàëòûã õÿíàõ, ¿ð ä¿íòýé áàéõûãýðõýìëýõ;

- Á¿õ òàëûí ò¿íøëýëä ñóóðèëàõ;- ªºð÷ëºãäºìòãèé íºõöºë áàéäàëä óÿí õàòàí çîõèöîõ ÷àäàìæòàé

áîëîõ;- Á¿õ øàòàíä õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé áîëîõ, èë òîä áàéõ, õóóëü

äýýäëýõ.

3.2. Ìîíãîë÷óóäûí ýðõýìëýí äýýäëýõ ç¿éëñ

Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ öîãö áîäëîãîä äîð äóðäñàí ç¿éëñèéãýðõýìëýí äýýäýëíý. ¯¿íä:

12

1) Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéã áàðèìòëàõ;2) Øóäàðãà àìüäàð÷, àæèëëàõ, íèéãìýý ýâñýã, íàéðñàëòàé áàéëãàõ;3) Áèå õ¿í, íèéãìèéí õºãæèë äýâøëèéã ººðñäèéí ãàðààð áóñàäòàé

õàìòðàí á¿òýýí áàéãóóëàõ;4) Ýõ îðîí÷ ¿çýë íü óëñ îðíîî õºãæ¿¿ëñíýýð òóñãààð òîãòíîë, á¿ðýí

ýðõò áàéäëàà õàìãààëàí áýõæ¿¿ëýõ çàð÷èì äýýð òîãòîõ çýðýã áîëíî.

3.3. Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé õºãæëèéí àëñûí õàðàà

Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé õºãæëèéí 2021 îí õ¿ðòýëõ àëñûí õàðààãäîð äóðäñàí áàéäëààð òîäîðõîéëæ áàéíà.¯¿íä:

“Ìîíãîë Óëñ íü áàÿëàã, áàõàðõàì ò¿¿õòýé, èòãýë íàéäâàðä¿¿ðýí, èðýýä¿éí çîë æàðãàëòàé îðîí” ìºí.

Áèäíèé ìîíãîë÷óóä ò¿¿õ, ñî¸ëîî ýðõýìëýí õ¿íäýëæ, ¿íäýñíèéáàõàðõàëòàé, ºíäºð áîëîâñðîëòîé, ººðñºä人 èòãýëòýé áàéæ, õ¿ñýëòýì¿¿ëýëäýý õ¿ð÷, ýõ îðîíäîî òàâ òóõòàé, ÷èíýýëýã, ñýòãýë õàíãàëóóíàæ òºðíº.

Ìîíãîë Óëñûí õºãæèë áîë àþóëã¿é áàéäàë, òóñãààðòîãòíîëûí áàòàëãàà ìºí. Õºãæëèéí ¿íäýñ íü ¿íäýñíèé ýâ íýãäýëþì.

3.4. ¯ÕÖÁ-ûã õýðýãæ¿¿ëýã÷ òàëóóä, òýäíèé õ¿ëýýõ ¿¿ðýã, îðîëöîî

¯ÕÖÁ-ä òóñãàñàí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä èðãýí, àæ àõóéíáàéãóóëëàãóóä, òºð, èðãýíèé íèéãìèéí õàìòûí àæèëëàãàà øèéäâýðëýõ¿¿ðýãòýé. ¯íäýñíèé õºãæèëä òàëóóä äàðààõ ¿¿ðýã, îðîëöîîòîé áàéíà:

Èðãýä- Ãýð á¿ëýý àñðàí òýòãýõ, àìüäðàëûí õýâ ìàÿã íü ýð¿¿ë ñàðóóë áàéõ, ¿ð

õ¿¿õäýý çºâ õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ, áîëîâñðîë îëãîõ;- Àæ àõóé÷ áàéõ, îëñîí îðëîãîî çºâ çàðöóóëàõ;- Õîðò äàäàë çóðøëààñ òàòãàëçàæ, ñýðãèéëæ áàéõ;- ªíäºð ìýäëýã áîëîâñðîëòîé áîëîõ, áîëîâñðîëîî ººðñ人 áàéíãà

äýýøë¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áàéõ;- Ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõäýý õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ áàéõ:- Íèéãìèéí õàðèëöààíä èäýâõòýé îðîëöîæ, ººðñäèéí äóó õîîëîéã õ¿ðãýäýã

áàéõ.Á¿õ õýâøëèéí àæ àõóéí áàéãóóëëàãóóä

- Àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõèéã ýðìýëçýõ;- Àæëûí àþóëã¿é, ýð¿¿ë îð÷èí, íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ;- Àæèëëàã÷äûíõàà ìýðãýæëèéí ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ, íèéãìèéí

àñóóäàëä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;- Òºðèéí õóóëü òîãòîîìæèíä çààñàí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ;- Áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ, ò¿¿íä õàëã¿é øèíý òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ;- Çàõ çýýëä ¿íýí÷ øóäðàãààð ºðñºëäºõ;- Èë òîä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, òàéëàãíàõ.

13

Èðãýíèé íèéãýì- Òºðèéí áàéãóóëëàãà, òýäãýýðèéí óäèðäàõ àæèëòíóóäûí ¿éë àæèëëàãààíä

¿ð íºëººòýé õÿíàëò òàâèõ;- Íèéòèéã õàìàðñàí àëèâàà øèéäâýð ãàðãàõàä ººðèéí äóó õîîëîéã

íýìýðëýæ îðîëöîõ.Òºð

- Èðãýäèéíõýý ýð¿¿ë, àþóëã¿é àìüäðàõ, áèçíåñ ýðõëýõ, õºðºí㺠îðóóëàëòõèéõ òààòàé îð÷èí, íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ;

- Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ç¿é çîõèñòîé, íàéäâàðòàé òîãòîëöîî áèé áîëãîæ, ò¿¿íèéýð¿¿ë, èë òîä îð÷íûã ñàõèõ, õàíãàõ;

- Òºðèéí óäèðäëàãûí õàðèóöëàãàòàé, èë òîä, íýýëòòýé, øóóðõàéáàéäëûã õàíãàæ, èðãýíèé òºëºº ¿éë÷èëäýã ã¿éöýòãýõ óäèðäëàãûíòîãòîëöîîã òºëºâø¿¿ëýõ,

- Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä ÷àíàðòàé, õ¿ðòýýìæòýé, øóóðõàé õ¿ðãýõíºõöëèéã áóé áîëãîõ;

- Áèçíåñ, àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîãõ¿íä ñóðòàëã¿é, øóóðõàé áîëãîõ, ýðõ ç¿éí àêòûí òîîã öººí áàéëãàõ

3.5. Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä

¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûã äîð äóðüäñàí çóðãààí òýðã¿¿ëýõ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëíý. ¯¿íä:1. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëæ, ìîíãîë õ¿íèéã á¿õ òàëààð

õºãæ¿¿ëíý.2. Ýêñïîðòûí áàðèìæààòàé, õóâèéí õýâøèëä ò¿øèãëýñýí, íàðèéí

òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ,òîãòâîðòîé, ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéã áèé áîëãîíî.

3. Ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðóóäûã àøèãëàæ,õóðèìòëàë áèé áîëãîæ, ýäèéí çàñãèéí ýð÷èìòýé, ºíäºð ºñºëòèéã õàíãàæ,îð÷èí ¿åèéí áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëíý.

4. Á¿ñ íóòàã, äýä á¿òöèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, õîò, õºäººãèéí õºãæëèéíò¿âøíèé ÿëãààã áàãàñãàíà.

5. Ýêîñèñòåìèéí òýíöâýðò áàéäëûí àëäàãäëûã çîãñîîõ, õàìãààëàí àøèãëàõçàìààð õºãæëèéí òîãòâîðòîé îð÷èí áîëãîíî.

6. Óëñ òºðèéí àðä÷èëñàí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, àâëèãà, õ¿íäñóðòàëààñ àíãèä, õàðèóöëàãàòàé, øóäàðãà øèíæ ÷àíàðòàé òîãòîëöîîãá¿ðä¿¿ëíý.

14

ĪЪÂ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ Õ¯ÍÈÉ ÕÈÉÃÝÝÄÍÈÉÃÌÈÉÍ ÕªÃÆÈË

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 1 ä¿ãýýð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä:Ìîíãîë õ¿íä ýð¿¿ë ñàðóóë àæ òºðºõ, óðò íàñëàõ, àìàð òàéâàí áàéõ,

ò¿¿õ, ñî¸ëîî õ¿íäëýõ, á¿òýýë÷ýýð àæèëëàõ, áàéíãà ñóðàëöàõ, îþóí óõààí,àâüÿàñ, ÷àäâàðàà íýýí õºãæ¿¿ëýõ, ºðãºí ñîíãîëòòîé áàéõ òààòàé îð÷èíãá¿ðä¿¿ëýí “Ìîíãîë õ¿íèé àìüäðàëûí ÷àíàð”-ûã òàñðàëòã¿é äýýøë¿¿ëæ,2015 îí ãýõýä Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûã á¿ðýí áèåë¿¿ëýõ, 2021 îíãýõýä õ¿íèé õºãæëèéí èíäåêñèéã 0.8-ä õ¿ðãýõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.

4.1. ßäóóðàë, àæèëã¿éäëèéã áóóðóóëàõ áîäëîãî

Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, àæëûí áàéðûíòîîã ìýäýãäýõ¿éö íýìýãä¿¿ëýõ, ãýð á¿ëèéã áýõæ¿¿ëýõ, õ¿íèé àìüæèðãààíû÷àäàìæèéã õºãæ¿¿ëýõ, õºäºëìºð ýðõëýëò, íèéãìèéí õàìãààëàë, õàëàìæèéíòîãòîëöîîã ýðñ øèíý÷ëýõ ¿íäñýí äýýð ÿäóóðëûã àðèëãàæ, Ìÿíãàíû õºãæëèéíçîðèëòóóäûã áèåë¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007-2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. ßäóóñò ÷èãëýñýí, õàðüöàíãóé ÷èíýýëýã äóíääàâõàðãûã òºëºâø¿¿ëýõ ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëæ, îðëîãûíõ íüºñºëòèéã õàíãàõ çàìààð ÿäóóðëûã õî¸ð äàõèí áóóðóóëíà.- Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæèõ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãèéí áàðèìò

áè÷ãèéã ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäòàéóÿëäóóëàí õî¸ð æèëä íýã óäàà òîãòìîë øèíý÷ëýí ñàéæðóóëæ,õýðýãæèëòèéã íü ýð÷èìæ¿¿ëíý.

- Áîäèò àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèíã 3.0 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéëãàíà.- Àæèëã¿é, ÿäóó, àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð îðëîãîòîé

èðãýäèéã íýã á¿ð÷ëýí á¿ðòãýæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõ,óëìààð àæëûí áàéðòàé áîëãîõûã çîðèíî.

- Àæëûí áàéð øèíýýð áèé áîëãîñîí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäàäýäèéí çàñãèéí óðàìøóóëàë îëãîíî.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëæ, íèéãìèéí õàëàìæ,¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëíà.- Àæëûí áàéðíû õàíãàìæèéã äóíäàæ õºãæèëòýé îðíóóäûí ò¿âøèíä

õ¿ðãýíý.- Ãýð á¿ë, íèéãýì, õàìò îëîíä òóëãóóðëàñàí õàëàìæèéí òîãòîëöîîã

òºëºâø¿¿ëýí õºãæ¿¿ëíý.

4.2. Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ áîäëîãî

Íèéãýìä ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà

15

àäèë, òýäãýýðèéã õºãæèë, ýðõ ìýäýë õóâààðèëàõ çàð÷èìä òýãø îðîëöóóëàõáîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Á¿õ íèéòèéí æåíäýðèéí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëæ,õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä ò¿¿íèé òýãø áàéäëûã õàíãàæ, õ¿íèé ýðõýäñóóðèëñàí æåíäýðèéí õºãæëèéã õàíãàíà.

- Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã òîãòîîõ àñóóäëûã òºðèéí áîäëîãûíäýìæëýãòýéãýýð õºãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã áýõæ¿¿ëíý.

- Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã ¿íäýñíèé ñî¸ëûí äýâøèëò óëàìæëàë, õ¿íòºðºëõòíèé ñî¸ë èðãýíøëèéí îëîëòòîé õîñëóóëàí àâ÷ ¿çýõõàíäëàãûã òºëºâø¿¿ëíý.

- Á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí õºòºëáºðèéã æåíäýðèéí ìýäðýìæòýéáîëãîíî.

- Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä ýðýãòýé, ýìýãòýé÷¿¿äèéã òýãø îðîëöóóëíà.- Ìýðãýæëèéí ñàëáàð, óäèðäëàãûí ò¿âøèíä ýìýãòýé÷¿¿äèéí áàéð

ñóóðèéã äýìæèõ, ìàíëàéëëûã äýýøë¿¿ëýõ, òýãø áîëîìæ íºõöºëèéãá¿ðä¿¿ëíý.

4.3. Ãýð á¿ëèéí õºãæèë, õ¿í àì ç¿éí áîäëîãî

Ãýð á¿ë, ¿ð õ¿¿õýä àþóëã¿é îð÷èíä ýð¿¿ë ºñ÷ õºãæèõ, óëàìæëàëò¸ñ çàíøèëàà õ¿íäëýõ, áàéãàëü äýëõèéãýý õàéðëàí õàìãààëàõ, àâúÿàñààõºãæ¿¿ëýõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðìýëçýëòýé, á¿òýýë÷, õàðèóöëàãàòàé, õóâüçàÿàíäàà ýçýí-èðãýí áîëæ òºëºâøèõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý. Ãýð á¿ëèéãáýõæ¿¿ëæ, õ¿í àìàà ºñãºõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ãýð á¿ëèéã õ¿íèé àæ òºðºõ òààòàé îð÷èí áîëãîíõºãæ¿¿ëíý.

- Ãýð á¿ëèéã óëàìæëàëò ñî¸ë, ¸ñ çàíøëûí ºâèéã õàäãàëàí õºãæ¿¿ëýõîð÷èí áîëãîíî.

- ßäóóðàëä îðñîí áîëîí ýìçýã á¿ëýãò õàìðàãäàæ áóé ãýð á¿ëèéã ñóäëàíòîãòîîæ, òýäíèé îíöëîãò òîõèðñîí òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé ñ¿ëæýýíäõàìðóóëàí òóõàéí ºðõèéã îðëîãûí ÿäóóðëààñ ãàðãàíà.

- Õ¿íä íºõöºëä àìüäàð÷ áóé õ¿¿õäýä ãýð á¿ë, ýñõ¿ë ãýð á¿ëòýé ä¿éöýõõàëàìæèéí òààòàé îð÷èí áèé áîëãîíî.

- “Ãýð á¿ë, õ¿¿õäèéí öîãö õºãæèë õºòºëáºð”-èéã áîëîâñðóóëæõýðýãæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Õ¿íèé áàéãàëü, óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä èë¿¿äàñàí çîõèöîõ ÷àäàìæèéã õºãæ¿¿ëíý.- Õ¿í á¿ð óãèéí áè÷ãýý çààâàë õºòºëäºã áîëæ, óäàìøèëûí àëèâàà

äîðîéòëîîñ ñýðãèéëíý.

- Õ¿íèé áóñäààñ òóñëàìæ äýìæëýã õ¿ëýýäýã àæ àìüäðàëûí èäýâõã¿é õýâìàÿãèéã ººð÷èëæ, ººðòºº ýçýí áîëäîã, ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëäýã, ººðººàìüäðàëûí çîðèëãîäîî õ¿ðäýã èäýâõòýé õýâ ìàÿãààð ñîëèõ íºõöëèéãá¿ðä¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. ͺõºí ¿ðæèõ¿éí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý ýìýãòýé

16

õ¿í àëü áîëîõ çàëóó, çàëóóâòàð íàñàíäàà îëîí õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ, õ¿¿õäýýýð¿¿ë ñàðóóë ºñãºí áîéæóóëæ, áîëîâñðîë, õ¿ì¿¿æëèéí çºâ òºëºâøèëòýéáîëãîí õºãæ¿¿ëýõ ãýð á¿ëèéí òààòàé îð÷èíã òºëºâø¿¿ëýõýä òºðººñ äýìæèæ,õ¿í àìûí öýâýð ºñºëòèéã 2007-2015 îíä 1.8%-èàñ, 2016-2021 îíä 2.4%-èàñäîîøã¿é áîëãîíî.- Ýõ õ¿íèéã æèðýìñýí áîëñîí öàãààñ ýõëýí õ¿¿õýä íü íýã íàñ õ¿ðòýëõ

õóãàöààíä ýð¿¿ë ìýíäèéí õÿíàëò, ýì÷èëãýý, òîðäîëãîî, íýìýëò òóñãàéõîîë, õ¿íñýýð ¿íý òºëáºðã¿é õàíãàäàã ¿íäýñíèé æèøèã áîëîâñðóóëàíòîãòîîæ õýðýãæ¿¿ëíý.

- Àìàðæñàí ýõ÷¿¿äèéí àæëûí áàéðûã õàäãàëàõ, õ¿¿õýä àñàðñíûòýòãýìæèéã ò¿¿íèé ñàðûí öàëèíãààñ áàãàã¿é áàéëãàõ, íèéãìèéí áîëîíýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûã óëñàä àæèëëàæ áàéãààãààð òîîöäîã áîëíî.

- ĺð⺺ñ öººíã¿é õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí, õàìãèéí áàãà õ¿¿õäýý çóðãààí íàñõ¿ðòýë ºñãºí áîéæóóëæ, ñóðãóóëüä áýëòãýñýí ýõýä óëñàä àæèëëàñíààðòîîöîæ, öàëèí îëãîíî.

- 0-18 íàñíû äºðºâ áà ò¿¿íýýñ îëîí õ¿¿õýäòýé ãýð á¿ëèéí ýöýã, ýõýäîëãîõ öàëèíãèéí, íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûíóðàìøóóëëûí òîãòîëöîîã õóóëü÷ëàí õýðýãæ¿¿ëíý.

- 0-18 íàñíû äºðºâ áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õýäòýé ºðõèéã îðîí ñóóöíûáàéðààð õºíãºëºëòòýé ¿íýýð õàíãàõ áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Õ¿¿õýä ýõýýñ òºðñºí öàãààñ çóðãààí íàñ õ¿ðòýë ãýðá¿ë, ýñõ¿ë ò¿¿íòýé ä¿éöýõ òîõèëîã îð÷èíä ºñ÷ òîðíèõ, çºâ õ¿ì¿¿æèë, ¸ññóðòàõóóíòàé áîëîõ, ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë îëîõîä òºðººñ îíöãîéàíõààðíà.- Õ¿¿õäèéã õºõººð õîîëëîõ, çóðãàà õ¿ðòýëõ íàñàíä íü ýð¿¿ë ìýíäèéí

òóñãàé õÿíàëòàíä áàéëãàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëíý.- ßäóóðëûí òºâøèí㺺ñ äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõèéí õ¿¿õäèéã 0-6 õ¿ðòýëõ

íàñàíä íü íàñíû îíöëîãò òîõèðñîí ýð¿¿ë õîîë õ¿íñýýð õºíãºëºëòòýé¿íýýð õàíãàíà.

4.4. Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí áîäëîãî

Áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãààã íèéãìèéí ¿éë õýðýã áîëãîí õºãæ¿¿ëæ,¿íäýñíèé áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîã îëîí óëñûí ò¿âøèíä îéðòóóëàíòºãºëäºðæ¿¿ëæ, îþóíæñàí, á¿òýýë÷, ÷àäàìæòàé õ¿íèé íººöèéã áàéíãàíýìýãä¿¿ëíý. “Áîëîâñðîë” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëíý. 2008 îíîîñåðºíõèé áîëîâñðîëûã 12 æèëèéí ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýí 2015îí ãýõýä õºâã¿¿ä, îõèä áàãà áîëîâñðîëä á¿ðýí õàìðàãäàæ, á¿õ øàòíûáîëîâñðîë ýçýìøèã÷äèéí õ¿éñèéí ÿëãàà àðèëíà. Óð ÷àäâàðòàé ìýðãýæèëòýéàæèë÷èí áýëòãýõ, äýýä áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàäíèéö¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòëàíà. 2021 îí ãýõýä îëîí óëñûí ñòàíäàðòàäíèéöñýí áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíä øèëæèíý. Îðîí äàÿàð îþóí óõààíûãýðõýìëýí äýýäýëæ àìüäðàõ ñýòãýë ç¿éí îð÷èí á¿ðä¿¿ëæ, áîëîâñðîëûí

17

á¿õ øàòíû ñóðãàëòûã 21-ð çóóíû îþóíæñàí øèíý õàíäëàãàä çîõèöóóëàíººð÷ëºíº. Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿æèëòèéã íýìýãä¿¿ëæ, îíîâ÷òîéáîëãîíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ñóðàëöàã÷äàä õ¿ðòýýìæòýé, ÷àíàðòàé, õýðýãöýýíäíü íèéöñýí áîëîâñðîë ýçýìøèõ òýãø áîëîìæ á¿ðä¿¿ëíý.- Áàãà íàñíû õ¿¿õä¿¿ä ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä á¿ðýí

õàìðàãäàõ áîëîìæ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.- Ñóðàëöàã÷äûí õ¿éñèéí õàðüöààã òýíöâýðæ¿¿ëíý.- Äóíä ñóðãóóëüä ýðýãòýé áàãø íàðûí àæèëëàõ áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëíý.- Áîëîâñðîë íºõºí îëãîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.- պ人ãèéí ìàë÷èí ºðõèéí 0-6 íàñíû õ¿¿õäýä ñóðãóóëèéí ºìíºõ

áîëîâñðîë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààã í¿¿äëèéí àæ áàéäàëä íü òîõèðóóëàíçîõèîí áàéãóóëíà.

- 6 íàñòàé õ¿¿õäèéã ñóðãóóëüä á¿ðýí õàìðóóëíà.- Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéðàíä ñóóõ õ¿¿õäèéí òîîã

2.1 äàõèí íýìýãä¿¿ëíý.- ÅÁÑ-ûí ñóðàëöàã÷äûí “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéã ¿ðãýëæë¿¿ëíý.- 2010 îí ãýõýä õ¿í àìûí áè÷èã ¿ñýã òàéëàãäñàí ò¿âøíèéã 99.0 õóâüä

õ¿ðãýíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Á¿õ ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, êèððèêþëèìèéãõºãæ¿¿ëæ, òýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä áàðèìòëàõ áîäëîãî, ñòðàòåãè, ìºðäºõñòàíäàðòóóä, ä¿ðýì æóðìûã öîãöîîð íü øèíý÷ëýíý.- Öîãö ÷àäàìæ-îþóí óõààíä ñóóðèëñàí ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà,

äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, ñóðãàëòûí õóâèëáàðò òºëºâëºãºº,õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëíý.

- Áîëîâñðîëûí øèíý÷ëýë-ººð÷ëºëòèéã ýõëýí òóðøèæ ç¿ãøð¿¿ëäýã“Òóðøèëòûí áààç ñóðãóóëèóäûí ëàáîðàòîðè á¿òýö”-èéã áóé áîëãîíî.Y¿íä Óëààíáààòàð õîòîä 10 õ¿ðòýë, àéìàãò 2 õ¿ðòýë òîîíû ñóðãóóëèéãñîíãîõ áóþó øèíýýð áàéãóóëàõ çàìààð õàìðóóëæ, “Áîëîâñðîëûãøèíý÷ëýõ áàã”-èéí ¿éë àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëíý.

- 2015 îíä áàãòààí àíãëè õýëèéã á¿õ íèéòèéí ¿íäñýí ãàäààä õýë áîëãîæ,ëàòèí ¿ñýãò øèëæèõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý. 2021 îí ãýõýä òºðèéí àëáàáàñ àíãëè õýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ÷àäàìæòàé áîëíî.

- Àíãëè õýëýýð ñóðãàëòàà á¿ðýí ÿâóóëäàã àõëàõ, ìýðãýæëèéí áîëîí èõ,äýýä ñóðãóóëèóäàä ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Áàãøèéí ìýðãýæèë, àðãà ç¿éí õºãæèë áîëîí öàëèíõºëñ, óðàìøóóëàë, íèéãìèéí àñóóäëûã öîãöîîð íü øèéäâýðëýæ, õ¿íèéíººöèéí õºãæèëä õèéõ õºðºí㺠îðóóëàëòûã ýðñ íýìýãä¿¿ëíý.- Áàãø, óäèðäàõ àæèëòàí áýëòãýõ, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ òîãòîëöîîã

øèíý÷ëýí ñàéæðóóëíà.- Áàãø íàðûí àæëûí áàéðàíäàà ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ òîãòîëöîîã

á¿ðä¿¿ëæ, ìýðãýæëèéí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý.- Áàãø, áîëîâñðîëûí óäèðäàõ àæèëòàíû óð ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëæ, àæëûí

÷àíàð, õºäºëìºðèéí ¿ð á¿òýýëèéã ¿íýëýõ øàëãóóðóóäûã çºâ òîãòîîæ,öàëèí õºëñ íýìýãä¿¿ëýõ, óðàìøóóëàë îëãîõ çýðãýýð íèéãìèéí

18

õàìãààëëûã íü ñàéæðóóëíà.- Ãàçàð ç¿éí àëñëàëò, öàã óóðûí õ¿íä íºõöëèéí íýìýãäýë îëãîíî.- Áàãø àøèãëàëòûí õóâèéí æèíã 2015 îíîîñ ýõëýí õîò, õºäººä àäèëõàí

100 õóâü áîëãîæ æèãäð¿¿ëíý.- Äîòîîääîî ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ íèéò çàðäëûã 2007 îíîîñ ýõëýí 2004

îíòîé õàðüöóóëàõàä îéðîëöîîãîîð 6 äàõèí íýìýãä¿¿ëæ, öààøèä æèëá¿ð äóíäæààð 10 õóâèàñ äîîøã¿é ºñãºíº.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîã îëîí óëñûí ò¿âøèíäîéðòóóëàõàä òºðèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéã íýìýãä¿¿ëíý.- Ñóðãóóëèóäûã îëîí óëñûí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ñóðãàëòûí

õºòºëáºðòýé áîëãîíî.- Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä îéðòñîí òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ ºì÷èéí èõ

ñóðãóóëèéã õîòõîíîîð çîõèîí áàéãóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.- Ãàäààäûí ñóðãàëòûí àðãà áàðèë, õºðºí㺠îðóóëàëòòàé ìýðãýæëèéí

ñóðãàëòûí òºâ¿¿äèéã áàéãóóëíà.- Îëîí óëñûí IB äèïëîì îëãîõ ñóðãóóëèéí òîîã íýìýãä¿¿ëíý. Ýäãýýð

ñóðãóóëèéã àëèâàà òàòâàð, õóðààìæààñ á¿ðìºñºí ÷ºëººëíº.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 5. Èðãýä áîëîâñðîëîî òîðäîí ñàéæðóóëæ, àæèëìýðãýæëýýðýýý õºðâºí ñóðàëöàæ áàéõ áîäèò áîëîìæ îëãîñîí áîëîâñðîëûííýýýëòòýé àãóóëãà, óÿí õàòàí àðãà õýëáýðèéã áèé áîëãîæ õýðýãæ¿¿ëíý.- Yíäýñíèé òýðã¿¿ëýõ ìýðãýæèëòíèéã òºðèéí áîäëîãîîð äýìæèõ õóóëü

ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ, àâúÿàñ ÷àäâàðûã õºõè¿ëýí äýìæèõ çîðèëòîòõºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëæ, ò¿¿íä çîðèóëñàí õºðºíãèéã íýìýãä¿¿ëæ,îíîâ÷òîé ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.

- Òåõíèêèéí áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, äýýä áîëîâñðîëûí ÷àíàðáà õàìðàí ñóðãàëòûí òºëºâëºëò, çîõèöóóëàëòûã ñàéæðóóëíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 6. Ñóðãóóëü òºâòýé ìåíåæìåíòèéã õºãæ¿¿ëæ, ñóðãàëòûíáàéãóóëëàãûí á¿òýö, õýâ øèíæ, áàéðøëûí çóðàãëàëûã øèíý÷ëýí çîõèîíî.- Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí çàõèðãààíû áîëîí ìýðýãæëèéí óäèðäëàãûã

áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.- Õ¿¿õäèéí öýöýðëýã, á¿õ øàòíû ñóðãóóëèéí á¿òýö, õýâ øèíæ, õýìæýý,

áàéðøëûã îíîâ÷òîé áîëãîñîí öýöýðëýã, ñóðãóóëèéí çóðàãëàëûãøèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëíý.

4.5. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí áîäëîãî

Ìîíãîë Óëñûí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí áîäëîãî íü ýð¿¿ëìýíäèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýã õ¿í àìä òýãø, õ¿ðòýýìæòýé, øóäàðãà,÷àíàðòàé, áîäèò ¿ð ä¿íòýé ¿ç¿¿ëæ, ºâ÷ëºë, ýíäýãäëèéã òóóøòàé áóóðóóëæ,õ¿í àìûí öýâýð ºñºëòèéã äýìæèæ, äóíäàæ íàñëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýä÷èãëýíý. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿æèëòèéã íýìýãä¿¿ëæ, îíîâ÷òîéáîëãîíî. “Ýð¿¿ë ìýíä” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ñóì, ºðõèéí ýìíýëãèéí àíõàí øàòíû òóñëàìæ õ¿ðãýõ,øèíæèëãýý îíîøèëãîî, ýì÷èëãýý, äàðõëààæóóëàëò õèéõ, ø¿äíèé ºâ÷èíýì÷ëýõ, ÁÇÄÕ, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ, ñ¿ðüåãýýñ ñýðãèéëýõ, ýõ, íÿëõñûí ýð¿¿ë ìýíäèéãõàìãààëàõ ÷àäàìæèéã öîãö áàéäëààð õºãæ¿¿ëíý.

19

- Ýõ, íÿëõñûã õàìãààëàõ, ÁÇÄÕ, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ, ñ¿ðüåýòýé òýìöýõ ÷àäâàðòàéáîëãîíî.

- Ìàë÷äàä í¿¿äëèéí ºðõèéí ýìíýëãýýð ¿éë÷ëýõ òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.- Ãàçàðç¿éí àëñëàãäàëòûí áîëîí öàã óóðûí íýìýãäýë îëãîõ àðãà õýìæýýã

õýðýãæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Ñóì, àéìàã, ä¿¿ðýã, óëñûí êëèíèêèéí íýãäñýíýìíýëýã, ìýðãýæëèéí òºâ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÷àäàìæèéã õºãæ¿¿ëíý.- Ø¿ä ýì÷ëýõ, ýðõòýí òîãòîëöîîíû ºâ÷íèé îíîøèëãîî, ýì÷èëãýýíèé àðãà

òåõíîëîãèéã ñóìûí òºâøèíä íýâòð¿¿ëíý.- Õîðò õàâäàðûã ýðò îíîøëîõ, ýì÷ëýõ áîëîìæîîð àéìàã, ä¿¿ðãèéí

ýìíýëãèéã õàíãàíà.- Êëèíèêèéí òóñãàé ýìíýëã¿¿ä, ìýðãýæëèéí òºâ¿¿äèéí ¿éë÷èëãýýã

õºãæèíã¿é îðíóóäûí òºâøèíä õ¿ðãýíý.- Äýëõèéí òóõàéí öàã ¿åèéí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí ýð¿¿ë ìýíäèéí

áàéãóóëëàãûí øàòëàë á¿ðèéí ¿éë÷èëãýýíèé àðãà òåõíîëîãèéãøèíý÷èëäýã áàéíà.

- Àëñûí çàéíû îíîøèëãîî, ýì÷èëãýýíèé àðãóóäûã ýìíýëýãò íýâòð¿¿ëíý.- ªâ÷íèé ò¿¿õèéã öàõèì êàðòûí òîãòîëöîîíä îðóóëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûã ìýðãýæëèéí ºíäºðìýäëýã, óð ÷àäâàðòàé áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàíà.- Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéã äýýäýëñýí ¿éë

àæèëëàãààíû çàð÷èìòàé áîëãîíî.- Õ¿íèé íººö, ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûí òàñðàëòã¿é ñóðãàëòûã îëîí óëñûí

æèøèãò õ¿ðãýíý.- Ýì÷ ìýðãýæèëòí¿¿äèéí öàëèí, øàãíàë, óðàìøóóëàë, íýìýãäë¿¿äèéí

áîëîâñðîíãóé òîãòîëöîîã õýðýãæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Õ¿í àìûí ºâ÷ëºë, öàã áóñûí íàñ áàðàëòûã áóóðóóëæ,äóíäàæ íàñëàëòûã àõèóëíà. Ýíý ÷èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãààã õºäºº îðîííóòàãò õºãæ¿¿ëýõýä õóâèéí õýâøèë, òºðèéí áóñ áàéãóóëàãóóäûí îðîëöîîãá¿õ òàëààð äýìæèíý.- Õ¿í àìä àìüäðàëûí çºâ çîõèñòîé õýâøèë, áèå áÿëäðàà ÷èéðýãæ¿¿ëýõ

îð÷èí á¿ðä¿¿ëíý.- Õ¿í àìûí äóíä ýð¿¿ë àæ òºðºõ, óóð àìüñãàëûí äàðàìò, óäàìøëûí

àëèâàà äîãîëäëîîñ ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõàä ÷èãëýñýí ñóðãàëò,ñóðòàë÷èëãààã ºðãºæ¿¿ëíý.

- ͺõºí ñýðãýýëãý, àñàðãàà, ñóâèëãààíû òºðë¿¿äèéã õºãæ¿¿ëíý.- Óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû øèëìýë àðãà áàðèëóóäûã ýð¿¿ë ìýíäèéí

¿éë÷èëãýýíä íýâòð¿¿ëíý.- Ýì, ýìíýëãèéí õýðýãëýë, áàãàæ, òîíîãëîëûí ¿éëäâýðëýëèéí òýðã¿¿ëýã÷

òåõíîëîãè õºãæ¿¿ëíý.- Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò õóâèéí õýâøëèéí ¿éë àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 5. Óäèðäëàãà, ìýäýýëýë, ñàíõ¿¿æèëòèéí òîãòîëöîîíûòîãòâîðòîé áàéäëûã áàòàëãààæóóëàí õàíãàíà.- Íýã èðãýíýýð òîîöñîí çàðäëûí æèøèã íýâòð¿¿ëýí øààðäàãäàõ çàðäëûã

á¿ðýí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çàð÷èì õýðýãæ¿¿ëíý.

20

4.6. Ñî¸ë, óðëàãèéí õºãæëèéí áîäëîãî

Ìîíãîëûí ñî¸ë èðãýíøëèéí äýâøèëòýò îëîëò, ¿íýò ç¿éëñèéãóëàìæëàë, øèíý÷ëýëèéí óõààëàã çºâ õàðüöààíä õàäãàëàí õàìãààëàõ,áàòàòãàí õºãæ¿¿ëýõ çàìààð ¿íäýñíèéõýý ñî¸ëûí äýëõèéí ñî¸ëä ýçëýõáàéð ñóóðèéã áýõæ¿¿ëýõ, Ìîíãîë Óëñûí èðãýí á¿ðä ¿íäýñíèé óõàìñàð,ìýäðýìæ, ò¿¿õ, ñî¸ëîîðîî áàõàðõàõ ¿çëèéã òºëºâø¿¿ëýõ, Ìîíãîë Óëñûíèðãýí á¿ðèéã ººðèéí ñî¸ëûã ýðõýìëýí äýýäëýõèéí õàìò áóñäûí ñî¸ëäõ¿íäýòãýëòýé õàíäàõ îþóíû ìýäðýìæ, ìýäëýã, áîëîâñðîë, õ¿ì¿¿æèëòýéáîëãîõ, ñî¸ë, óðëàãèéí á¿òýýëèéã ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýíä îðóóëàõ,îþóíû ºì÷èéã õàìãààëàõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. ̄ íäýñíèé ñî¸ëûã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ ýäèéí çàñàã,çîõèîí áàéãóóëàëòûí òààëàìæòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.- Ñî¸ëûí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò, ñàíõ¿¿æèëò çàõ çýýëèéí ýäèéí

çàñãèéí ãîðèìä øèëæèõ ¿éë ÿâöûã ò¿ðãýòãýæ, ñàëáàðûí á¿õ øàòàíäìýðãýæëèéí áà óäèðäëàãûí óð ÷àäâàðûã õýëáýðýëòã¿é äýýøë¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Õ¿í àìä ñî¸ë, óðëàãèéí õ¿ðòýìæòýé, ÷àíàðòàé¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýæ, èðãýäèéí îþóíû õýðýãöýýã õàíãàõ òàëààð äîðâèòîé àõèöãàðãàíà.- Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñòýí, ÿñòàí, ¿íäýñíèé öººíõèéí áîëîí õ¿í àì ç¿éí

ÿíç á¿ðèéí äàâõðàãóóäûí îþóíû õýðýãöýýã ¿å øàòòàé ñóäëàíòîäîðõîéëæ, òýäãýýðò òîõèðñîí ñî¸ë óðëàãèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºðºë ç¿éë,¿ð àøèãòàé àðãà õýëáýðèéã ñîíãîæ õýðýãëýíý.

- ¯íäýñíèé ìîíãîë áè÷ãýý ºâë¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ îð÷èíã áîëîâñðîíãóéáîëãîíî.

- Ìîíãîë÷óóäûí óëàìæëàëò ñî¸ëûí áèåò áîëîí áèåò áóñ ºâèéã õàäãàëàõ,õàìãààëàõ, ñýðãýýõ, ¿íäýñíèé õèéãýýä äýëõèé äàõèíû òàíèí ìýäýõ¿é,áîëîâñðîëûí íèéòëýã õ¿ðòýýë áîëãîí äýëãýð¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ ¿éëàæèëëàãààã òºðèéí áîäëîãîîð äýìæèíý.

4.7. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õºãæëèéí áîäëîãî

Øèíæëýõ óõààí-òåõíîëîãèéí ñàëáàðûí ¿íäýñíèé òýðã¿¿ëýõìýðãýæèëòíèéã òºðèéí áîäëîãîîð òýòãýí áýëòãýæ, ò¿¿íèéã äàãóóëæ øèíæëýõóõààíû ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ õóóëü ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ, òåõíîëîãèéíàâúÿàñ ÷àäâàðûã äýìæèí õºãæ¿¿ëíý. “Òåõíîëîãè” ¿íäýñíèé õºòºëáºðõýðýãæ¿¿ëíý. Òåõíîëîãè íóòàãøóóëàõ, ýçýìøèõ ÷àäàâõèòàé áîëãîíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Çàõ çýýëèéí ýðýëò õýðýãöýý øààðäëàãûã õàíãàõóéöñóäàëãàà áîëîâñðóóëàëòûí ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé õýâøë¿¿äèéã áèé áîëãîæõºãæ¿¿ëíý.- ØÓÒ-èéí õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿äèéã òîãòîîæ, ò¿¿íèéã

õýðýãæ¿¿ëýõ òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýí õºãæ¿¿ëíý.- ØÓÒ-èéí ñàëáàðûí óäèðäëàãà, ØÓÒ-èéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãààã îëîí

óëñûí æèøèãò íèéö¿¿ëýí ýð÷èìæ¿¿ëæ, ñàíõ¿¿ëæèëòèéã íüíýìýãä¿¿ëíý.

- Yíäýñíèé ñóäàëãààíû 5-ààñ äîîøã¿é òºâèéã øèíýýð áàéãóóëíà.

21

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Yíäýñíèé øèíý á¿òýýöèéí (èííîâàöèéí) ¿ð àøèãòàéòîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëæ, òåõíîëîãèéí øèíý á¿òýýöýä ò¿øèãëýí ýäèéí çàñãèéí¿ð àøèã, á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëíý.- Øèíý á¿òýýöèéí äýä á¿òöèéí ýëåìåíò¿¿äèéã á¿ðä¿¿ëæ, ñàíõ¿¿æèëòèéã

íü íýìýãä¿¿ëæ, õýëáýð¿¿äèéã íü îíîâ÷òîé áîëãîõ áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.- ØÓÒ-èéí ¿éë àæèëëàãààíä òºðèéí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí õàìòûí

àæèëëàãààã õºõè¿ëýí äýìæñýí õóóëü ýðõç¿é, çîõèîí áàéãóóëàëòûíòîãòâîðòîé îð÷èíã áóé áîëãîíî.

- Ìîíãîë Óëñûí òåõíîëîãèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãûã òîãòîîõ, óðòõóãàöààíû òààìíàë áîëîâñðóóëàõ òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.

- “Òåõíîëîãèéí òºâ¿¿ä”-èéã áóé áîëãîíî.- Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, øèíý á¿òýýöèéí õºòºëáºð, òºñºë çàõèàëàõ,

õýðýãæ¿¿ëýõýä õóâèéí õýâøëèéí îðîëöîîã ýðñ íýìýãä¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Ñóäàëãàà, áîëîâñðóóëàëòûí àæëûí ¿ð ä¿íãõàìãààëàõ, àøèãëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí, áàéãóóëàëûí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.- Îþóíû ºì÷èéí ýðõèéã õàìãààëàõ, àøèãëàõ òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé

áîëãîíî.- Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿íãèéí ìýäýýëëèéí íýãäñýí

ñàí á¿ðä¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýíä îðóóëíà.- Îíîëûí ñóóðü ñóäàëãààíû øèëìýë á¿òýýë¿¿äèéã íèéòèéí õ¿ðòýýë

áîëãîõîä òºðººñ äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

4.8. Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí áîäëîãî

Õ¿í àìûí îðëîãî áàãàòàé ýìçýã õýñýãò ò¿ëõ¿¿ õàíäñàí, ýäèéí çàñãèéíºñºëòèéã äýìæñýí íèéãìèéí õàìãààëëûí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý. Íèéãìèéíõàìãààëàëä îðóóëæ áàéãàà õºðºí㺠áîë õîé÷ ¿åäýý îðóóëæ áàéãàà õºðºíãºîðóóëàëò ãýæ ¿çíý. Íèéãìèéí õºãæëèéí îíîâ÷òîé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëñíèé¿íäñýí äýýð õ¿íèé õºãæèë, õ¿í àìûí ºñºëòèéã õàíãàõ íèéãìèéí òààòàé îð÷èíá¿ðä¿¿ëæ, ìîíãîë õ¿íèé àæ àìüäðàëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð,õ¿ðòýýìæèéã äýýøë¿¿ëæ, òºðºë, õýëáýðèéã îëøðóóëæ, ñàéæðóóëíà.- Òóñãàé àñàðãàà øààðäëàãàòàé áàãà íàñíû õ¿¿õýä, ºíäºð íàñòàí,

õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä çîðèóëñàí íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýã öîãöîîðíü áèé áîëãîí õºãæ¿¿ëíý.

- Íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýýã õºäººãèéí õ¿í àìä õ¿ðãýõýä õóâèéíõýâøèë, èðãýíèé íèéãìèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëæ, íèéãìèéí ò¿íøëýëèéíñóóðü çàð÷ìûã õýâø¿¿ëíý.

- Íèéãìèéí õàëàìæ, àñðàìæèéí óëàìæëàëò õýëáýðèéã õóâèéí õýâøèë,èðãýíèé íèéãýì, õàìò îëîíä ò¿øèãëýñýí, àéë ºðõèéí õºãæëèéã äýìæèíòóñëàõ çîðèëãî á¿õèé öîãö ¿éë÷èëãýý áîëãîí ººð÷ëºíº.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Çàëóó÷óóä, àëáàí áóñ õýâøèëä àæèëëàã÷èä,ãàäààäàä õºäºëìºð ýðõëýã÷äýä õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõõºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëíý.

- Ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áóé ºíäºð áîëîâñðîë, ìýðãýæèë

22

ýçýìøñýí ìîíãîë èðãýäèéã ýõ îðîíä íü áóöààí èð¿¿ëýõ ñîíèðõîëûãáèé áîëãîõóéö íºõöºë á¿ðä¿¿ëíý.

- Àæèë ýðõýëäýãã¿é íýí ÿäóó èðãýäèéã íýãá¿ð÷ëýí á¿ðòãýæ, áîãèíîõóãàöààíû ñóðãàëòàíä õàìðóóëæ, òîäîðõîé ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëæ,õºäºëìºð ýðõë¿¿ëýõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëíý.

- Àëáàí áóñ õýâøèëä àæèëëàãñàäûã àëáàí õýâøèëä øèëæèíîðóóëàõàä ÷èãëýñýí ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñàã, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãàõýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ, õºäºëìºðèéíçàõ çýýëèéí çîõèöóóëàëòûã îíîâ÷òîé, ¿ð àøèãòàé áîëãîæ, èðãýäèéíàìüäðàëûí òºâøèíã äýýøë¿¿ëýõýä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý.- Áèçíåñ áîéæóóëáàð (èíêóáàòîð), áè÷èë çýýëèéí ìåõàíèçìààð

äàìæóóëàí øèíý ñàíàë, ñàíàà÷èëãà ãàðãàñàí çàëóó÷óóäûí ýõýëæ áóéáèçíåñèéã äýìæèíý.

- “Õºäºëìºðèéí áèðæ” òºñºë õýðýãæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Íèéãìèéí äààòãàëûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõçàìààð íèéãìèéí õàìãààëàë, õàëàìæ, àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð,õ¿ðòýýìæèéã îíîâ÷òîé áîëãîíî.- Õóóëèéí ýòãýýäèéí ýðõòýé áàéãóóëëàãóóäàä àæèëëàæ áàéãàà á¿õ õ¿í

íèéãìèéí äààòãàëä çààâàë õàìðàãäàõ çàð÷èìä øèëæèíý.- Àæèëëàã÷äûí òýòãýâðèéí äààòãàë, Öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí òýòãýâðèéí

äààòãàë á¿õèé ¯íäýñíèé òýòãýâðèéí ñóóðü äààòãàëûí òîãòîëöîîã áèéáîëãîæ, õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷èä, ìàë÷èä, ñóðàëöàã÷èä áîëîíàæèëã¿é÷¿¿äèéã õàìðóóëíà.

- Îëîí äàâõàðãàò òýòãýâðèéí òîãòîëöîî á¿ðä¿¿ëíý.- 2010 îíîîñ ýõëýí ¿å øàòòàé íýìýãä¿¿ëæ, 2015 îí ãýõýä ýðýãòýé÷¿¿äèéí

òýòãýâýð òîãòîîëãîõ íàñûã 65-ä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí òýòãýâýð òîãòîîëãîõíàñûã 60-ä òóñ òóñ õ¿ðãýíý.

- Àæèë îëãîã÷èéí òýòãýâðèéí ñàíä òºëºõ øèìòãýëèéí õýìæýýã áóóðóóëæ9.5 õóâüä, äààòãóóëàã÷èéí òºëºõ øèìòãýëèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ 7.5õóâüä õ¿ðãýíý.

- Õóâèéí õýâøëèéí íýìýãäýë íèéãìèéí õàìãààëàëûí òîãòîëöîîã áóéáîëãîõ çàìààð Çàñãèéí ãàçàðò èðäýã ñàíõ¿¿ãèéí äàðàìòûã áàãàñãàíà.

- Òºñºâò áàéãóóëëàãóóäûí àæèëëàã÷äûí ÍÄØ-èéí òºð õàðèóöäàã õýñãèéãáàãàñãàæ, òýäíèé öàëèíãèéí õýìæýýã äîðâèòîé íýìýãä¿¿ëíý.

- Íèéãìèéí äààòãàëûí ñèñòåìèéã çàõ çýýëèéí õàðèëöààíû çàð÷èìäíèéö¿¿ëýí õºãæ¿¿ëæ, íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãóóäàä õºðºí㺠á¿ðä¿¿ëýõìåõàíèçìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, á¿ðäñýí õºðºíãèéã ýäèéí çàñãèéíýðãýëòýíä îðóóëàõ õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èíã òºëºâø¿¿ëíý.

23

ÒÀÂ. ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ªÑªËÒ, ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 2 äóãààð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä:Ìîíãîë Óëñ ýêñïîðòûí ÷èãëýëòýé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý

äàâàìãàéëñàí, õóâèéí õýâøèë òýðã¿¿ëñýí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, õºãæëèéíñòðàòåãèéã ñîíãîæ áàéíà.

Ýäèéí çàñãèéí áîäëîãûí ãîë çîðèëò íü 2007-2015 îíä “Ìÿíãàíûõºãæëèéí çîðèëòóóä”-ûã õýðýãæ¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã æèëääóíäæààð 14 õóâèàñ äîîøã¿é áîëãîæ, íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-èéã 5 ìÿíãààñäîîøã¿é àì. äîëëàðò õ¿ðãýæ, ýäèéí çàñãèéí ýð÷èìòýé õºãæëèéí ¿íäýññóóðèéã òàâèõ, 2016-2021 îíä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã æèëä äóíäæààð12 õóâèàñ äîîøã¿é áàéëãàæ, ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéãòºëºâø¿¿ëýí õºãæ¿¿ëæ, íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-èéã 12 ìÿíãààñ äîîøã¿éàì. äîëëàð áîëãîæ, äýëõèéí äóíäàæ îðëîãîòîé îðíóóäûí ýãíýýíä îðîõýäèéí çàñãèéí ÷àäàìæ, íººö áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõýä îðøèíî.

Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿ð àøãèéã òàñðàëòã¿éäýýøë¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí ýð÷èìòýé ºñºëòèéã áèé áîëãîíî. Ýõíèé ¿åøàòàíä óóë óóðõàéí îëáîðëîõ ¿éëäâýðëýëèéã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëæ, öààøèäá¿òýýãäýõ¿¿íýý ã¿í áîëîâñðóóëäàã áîëíî. Óëìààð õóâèéí õýâøèëäò¿øèãëýñýí, íàðèéí òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí, ýêñïîðòûí áàðèìæààòàé,áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéãîëîí òàëòàé áîëãîæ, àøèãò ìàëòìàëààñ õàðüöàíãóé áàãà øàëòãààëäàã îðîíáîëíî.

Á¿ñ íóòàã, äýä á¿òöèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, õîò, õºäººãèéí õºãæëèéíò¿âøíèé ÿëãààã áàãàñãàí áèçíåñ ýðõëýõ òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëæ, ýäèéíçàñãàà òýíöâýðòýé õºãæ¿¿ëíý.

5.1. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî

ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûã õýðýãæ¿¿ëýõ ìàêðî ýäèéí çàñãèéí íýíòààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.

5.1.1. Óëñûí òºñâèéí áîäëîãî Óëñûí òºñâèéí áîäëîãî íü ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áîëîí òºñºâ

ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé òýíöâýðò áàéäëûã áàòàòãàæ, ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéãõºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëä îíîâ÷òîé õóâààðèëàõ çàìààð õ¿í àìûí áîäèòîðëîãî, íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, áîäèò ñàëáàðûíõºãæëèéã äýìæèõýä á¿ðýí ÷èãëýíý. Òºñâèéí áîäëîãûã ÌÕÇ-óóäûãõýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãë¿¿ëíý. Àøèãò ìàëòìàëûí îðäóóäûã ýäèéí çàñãèéíýðãýëòýíä îðóóëàí àøèãëàæ, òàòâàð, áàéãàëûí íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéíîðëîãîîñ “Ýðäýíýñèéí ñàí”-ã á¿ðä¿¿ëæ, èðãýäýä õóâààðèëæ, çîõèñòîéàøèãëàíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Òºñâèéí òºëºâëºëòèéã Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîäñóóðèëñàí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä íèéö¿¿ëýí

24

áîëîâñðîíãóé áîëãîíî:- Òºñâèéã ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîòîé óÿëäóóëàí áîëîâñðóóëæ,

õýðýãæ¿¿ëæ áàéõ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîíî.- Îðîí íóòãèéí òºñâèéí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí ýðõ õýìæýýã

íýìýãä¿¿ëæ, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîí óëñûí áîëîíîðîí íóòãèéí òºñâèéí òºëºâëºëòèéí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëíà.

- Òºð, çàñãèéí áàéãóóëëàãóóäûí òºñâèéã áîäèò õýðýãöýýíä íü íèéö¿¿ëýíòºëºâëºæ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûã ÌÕÇ-òàé îíîâ÷òîéóÿëäóóëàí ºñãºíº. Òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûã óðò, äóíä õóãàöààíûõºãæëèéí õºòºëáºð, òºñë¿¿äýä ñóóðèëàí õýðýãæ¿¿ëíý.- Çîðèëòîò õºòºëáºð¿¿ä, ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí ñàëáàðûí õºãæëèéí

ìàñòåð òºëºâëºãºº, òºñë¿¿äýä òóëãóóðëàí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûãõèéíý.

- Äýä á¿òöèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëíý.- Áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò, ÿëàíãóÿà á¿ñ íóòàã, õºäººä óëñûí

òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûã ÌÕÇ-óóäòàé óÿëäóóëàí òîãòìîë ºñãºíº.- Ìýäýýëýë, õîëáîîíû îð÷èí ¿åèéí òåõíèê, òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ, òåõíèê

ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë îëãîõ òîãòîëöîîã ñàéæðóóëàõûí òóëä òºñâèéíõºðºí㺠îðóóëàëòûí äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Õ¿í àìûí îðëîãî áàãàòàé ÿäóó áîëîí äóíäàæîðëîãîòîé õýñýãò ò¿ëõ¿¿ õàíäñàí òºñâèéí çàðëàãûí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý:- Àæëûí áàéð øèíýýð áèé áîëãîõ, á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíã

äýýøë¿¿ëýõ, ýõ, õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë, õàëäâàðò ºâ÷íèé òàðõàöûãáóóðóóëàõ çîðèëãîîð óëñûí òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã íýìýãä¿¿ëíý.

- Íèéãìèéí õàìãààëëûí ñàíõ¿¿æèëò, òýòãýâýð, òýòãýìæèéã ¿íäýñíèéîðëîãûí ºñºëòòýé îíîâ÷òîé óÿëäóóëàí íýìýãä¿¿ëíý.

- Íèéãìèéí ýìçýã á¿ëýãò çîðèóëñàí õàëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé ñàíõ¿¿æèëòèéãíýìýãä¿¿ëíý. Àõìàä íàñòàíä îëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàìæèéã ñàéæðóóëíà.

- Ãàäààäàä ºíäºð ìýðãýøñýí ìýðãýæèëòí¿¿äèéã áýëòãýõýä òºñ⺺ñäýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Òºðººñ ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé àøèãòìàëòìàëûí îðä ãàçðóóäûã àøèãëàí îëîí óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºíñàíõ¿¿ãèéí ìåõàíèçìóóäûã õýðýãëýí õóðèìòëàë áèé áîëãîæ, “Ìîíãîëûíõºãæëèéí ñàí”, “Òîãòâîðæèëòûí ñàí” çýðãèéã á¿ðä¿¿ëæ, íèéãýì ýäèéí çàñãèéíõºãæëèéã õóðäàñãàõàä çîõèñòîé àøèãëàíà. “Àøèãò ìàëòìàë” ¿íäýñíèéõºòºëáºð áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.- Çàõ çýýëä øèëæèõ õóãàöààíä èðãýäèéí àëäàãäñàí áîëîìæèéã íºõºõ,

õºãæëèéí ãàðààíû èæèë íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Ýðäýíýñèéí ñàí”-ä îðîõ îðëîãûí íýã õýñãèéã “Ýõ îðíû õèøèã” õýëáýðýýð èðãýäèéí íýðäýýð íýðèéí äàíñ íýýæ îëãîäîã æóðìûã íýâòð¿¿ëæ õýðýãæ¿¿ëíý.

- “Ýõ îðíû õèøèã” áîëãîí èðãýäèéí íýðèéí äàíñààð õóâààðèëàãäàõõºðºíãèéã óðò õóãàöààíû îðîí ñóóöíû òºëáºð, õ¿¿õäèéí ñóðãàëòûíçàðäàë, áè÷èë áèçíåñ ýðõëýõ õºðºí㺠áîëîí ýì÷èëãýýíèé çàðäëûíòºëáºðèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëãîí àøèãëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

25

5.1.2. Òàòâàðûí áîäëîãîÒàòâàðûí áîäëîãîîð ýêñïîðòûí ÷èãëýëòýé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã

ò¿ëõ¿¿ äýìæèíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ýêñïîðòûí áàðèìæààòàé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý,èìïîðòûã îðëîõ çàðèì ¿éëäâýðëýëèéã òàòâàðûí îíîâ÷òîé áîäëîãîîðäýìæèíý:- Ýðäýñ ò¿¿õèé ýä, íîîñ, íîîëóóð, ìàõ, ñ¿¿, àðüñ øèð áîëîâñðóóëàõ

ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëä íàðèéí òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõèéã áîëîíèìïîðòûã îðëîõ çàðèì òºðëèéí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã;

- Öàõèìç¿éí áîëîí îþóíû øèíãýö á¿õèé áàãà îâðûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé¿éëäâýðëýëèéã;

- Äîòîîäûí áîëîí îëîí óëñàä íýð õ¿íäòýé ¿íäýñòýí äàìíàñàííýãòãýë¿¿äèéí (êîðïîðàöè) õºðºí㺠îðóóëàëòûã;

- Ýêñïîðòûí áàðèìæààòàé ¿éë÷èëãýý, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð, “áðýíä”á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã òóñ òóñ äýìæèíý.

- Ãààëèéí òàðèôûí áîäëîãûã ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé çîõèñòîé õàðüöàà,á¿òöèéã áèé áîëãîõ, ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëèéíºñºëò, òýðã¿¿íèé òåõíèê, òåõíîëîãèéí èìïîðò, áîëîâñðóóëàõ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûã äýìæèõýä ÷èãë¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Òàòâàðûí ñóóðèéã ºðãºòãºí òàòâàð õóðààëòûãñàéæðóóëæ, òºñâèéí îðëîãûã çîõèñòîé íýìýãä¿¿ëíý:- Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, òàòâàðûí îðëîãûí ºñºëòèéí óÿëäàà õîëáîîã

õàíãàæ, òàòâàðûí à÷ààëëûã çîõèñòîé, áàãà ò¿âøèíä áàéëãàíà. Òàòâàðûíòîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

- Õóðèìòëàãäñàí òàòâàðûí àëáàí òàòâàð áîëîí çýýëèéí àëáàí òàòâàðûãáèé áîëãîíî.

- Äàëä ýäèéí çàñãèéã èë áîëãîõ çîðèëãîîð òàòâàðûí ºðøººë ¿ç¿¿ëýõ áîëîíçîõèöóóëàëòûí áóñàä àðãà õýðýãñëèéã îíîâ÷òîé àøèãëàíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéã òàòâàðûí áîäëîãîîð îíîâ÷òîéäýìæèíý. ¯¿íä:- Һ⺺ñ àëñëàãäñàí, ñóë õºãæèëòýé á¿ñ íóòãóóäàä æèæèã, äóíä

¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã;- Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ¿¿äèéí õºãæëèéã;- ¯éëäâýðëýë, òåõíîëîãèéí ïàðêóóäûã;- Ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû ÷ºëººò á¿ñ áàéãóóëàõûã òóñ òóñ äýìæèíý.

5.1.3. ̺íãº, çýýëèéí áîäëîãîÈíôëÿöèéã îíîâ÷òîé óäèðäàí çîõèöóóëíà. Ýêñïîðòûí

¿éëäâýðëýëèéã äýìæèæ, òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíøèéãáîäèòîé áîëãîí öààøèä òîãòâîðòîé áàéëãàíà. Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí òîãòîëöîî,áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàí,õºðºí㺠îðóóëàëò, áèçíåñèéí íýí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñýýð èëýðõèéëýãäñýíèíôëÿöèéã îíîâ÷òîé óäèðäàí çîõèöóóëæ, ýêñïîðòûã äýìæèõ áîäëîãûí äàãóóòºãðºãèéí áîäèò õàíøèéã òîãòîîæ, öààøèä òîãòâîðòîé áàéëãàíà:

26

- Èíôëÿöèéí ò¿âøèíã æèëä 3 õóâèàñ áàãà áàéëãàæ, ýäèéí çàñàã äàõüèíôëÿöèéí äàðàìòûã àðèëãàíà.

- ͺºö ìºíãºíèé áîäëîãûí õýëáýðýýñ èíôëÿöèéã îíèëîõ ìºíãºíèéáîäëîãûí øèíý çàãâàðò øèëæèíý.

- Õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.- Äîëëàðæèõ ¿éë ÿâöûã îíîâ÷òîé óäèðäàíà. Âàëþòûí òîâ÷îî áàéãóóëæ,

òºãðºãèéã òîäîðõîé âàëþòòàé õîëáîõ çàìààð ò¿¿íèé èíôëÿö, õàíøèéãíü õîëáîñîí âàëþòûíõòàé îéðòóóëàí òîãòâîðæóóëæ, õºðºí㺠îðóóëàëò,õóäàëäàà, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèëöààíû òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí òîãòîëöîî, áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí¿éë÷èëãýýã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. ¯¿íä:- Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí òîãòîëöîîã ºíäºð õºãæñºí îðíóóäûí íèéòëýã æèøèãò

íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. Áàíêíû òîãòîëöîîã íèéòëýã¿éë÷èëãýýíèé áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë ìýò òºðºëæñºí ¿éë÷èëãýýíèé÷èãëýëýýð îíîâ÷òîé õºãæ¿¿ëíý.

- Òºðèéí ºì÷èéí “Õºãæëèéí áàíê”-ûã áàéãóóëæ àæèëëóóëíà.- Áàíêíû òºëáºðèéí ÷àäâàðûã ñàéæðóóëæ, áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä

øóäàðãà ºðñºë人í òºëºâø¿¿ëíý.- ¯íýò öààñ, õºðºíãèéí çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëíý. ªðñºëäºõ ÷àäâàð á¿õèé

¿íýò öààñûã ãàäààä çàõ çýýëä ãàðãàæ, õºðºíãèéí ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðèéãíýìýãä¿¿ëíý. Çàñãèéí ãàçðûí ¿íýò öààñíû àðèëæààã, ÿëàíãóÿà õºðºíãºîðóóëàëòûí ÷èãëýëýýð ºðãºòãºíº.

- Èïîòåêèéí íýãòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã æèãäð¿¿ëíý.- Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ýðñäýëèéí óäèðäëàãûã áîëîâñðîíãóé

áîëãîíî.- Óëààíáààòàð õîòûã Ç¿¿í õîéò Àçè, Òºâ Àçèéí á¿ñ íóòãèéí áàíê

ñàíõ¿¿ãèéí òîìîîõîí òºâ áîëãîõûã çîðèíî.- Ýêñïîðòûí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ çîðèëãîòîé íýãòãýë, õîëáîî, ýêñïîðò-

èìïîðòûí áàíê çýðýã òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóäûã áàéãóóëæ, àæèëëàõûãäýìæèíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëæ, õºðºí㺠îðóóëàëò, áèçíåñèéííýí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëíý:- Çýýëèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòòýé îíîâ÷òîé óÿëäóóëàí çýýëèéí õ¿¿ã

áóóðóóëæ, áàíêíû ýðñäýëèéã áàãàñãàõ áîäëîãîòîé íÿãò óÿëäóóëàíõýðýãæ¿¿ëíý.

- Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ, àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõçîðèóëàëò á¿õèé ãàäààä çýýëèéí äàìæóóëàí çýýëä¿¿ëýõ õ¿¿ã áóóðóóëæ,õóãàöààã íü óðòàñãàíà.

- Íèéò ìºíãºíèé òóõàéí æèëèéí ºñºëòèéã ýäèéí çàñãèéí ºñºëòòýéóÿëäóóëíà.

- Ãàäààä çàõ çýýëýýñ óðò õóãàöààòàé ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð òàòàõ çàìààðõºðºí㺠îðóóëàëòûã èäýâõæ¿¿ëíý.

5.1.4. ªðèéí áîäëîãîªðèéí äàðàìòã¿é, òîãòâîðòîé õºãæèõ íºõöëèéã áèé áîëãîíî. Ãàäààä

27

çýýëèéã áàãàñãàæ, õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.Äîòîîä õóðèìòëàëûã íýìýãä¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ãàäààä çýýëèéí õýìæýýã çîõèñòîé ò¿âøèíä áàéëãàæ,ºðèéí ýðñäýëèéã áóóðóóëíà:- ¯ÕÖÁ-ûí õ¿ðýýíä Çàñãèéí ãàçðûí óðò, äóíä õóãàöààíû ãàäààä çýýëèéí

õýðýãöýýã ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí ñàëáàð á¿ðýýð îíîâ÷òîé òîãòîîæ,ìºðäºíº.

- ÄÍÁ-ä ýçëýõ ãàäààä çýýëèéí õýìæýýã çîõèñòîé õýìæýýíä áàéëãàíà.- Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä, äýìæèã÷ îðíóóäààñ ýäèéí çàñàã,

ñàíõ¿¿ãèéí õóâüä ¿ð àøèãòàé, ÌÕÇ-óóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàéçýýë, ÿëàíãóÿà áóöàëòã¿é òóñëàìæ àâàõ ÷èã áàðèìòëàíà.

- Äîòîîä ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëæ, íººö áîëîëöîîã á¿ðýíäàé÷ëàí àøèãëàíà. Äîòîîä õóðèìòëàëûã íýìýãä¿¿ëýí ãàäààäûí çýýë,òóñëàìæààñ õàìààðàõ õàìààðëûã áàãàñãàíà.

- ªðèéí ¿éë÷èëãýýã òºñºâò äàðàìòã¿éãýýð õèéõ áîëîìæòîé çýýë àâàõ÷èãëýë áàðèìòëàíà.

- Ãàäààäûí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéã íèéãìèéí ñàëáàðò ò¿ëõ¿¿ ÷èãë¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2: ªðèéí óäèðäëàãûã ñàéæðóóëàí áîëîâñðîíãóéáîëãîíî:- ªðèéí óäèðäëàãûí òîãòîëöîîã îíîâ÷òîé áîëãîíî.- Òóõàéí æèëä àâ÷ áîëîõ çýýëèéí äýýä õÿçãààðûã Çàñãèéí ãàçàð òîîöîæ,

ÓÈÕ-ä òàíèëöóóëàí áàòëóóëæ áàéõ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîíõýðýãæ¿¿ëíý.

- Ãàäààä çýýëèéã çîðèóëàëòûí äàãóó ¿ëýìæ ¿ð àøèãòàé àøèãëàõ, ¿ð ä¿íãíü òîîöîõ á¿ðòãýë, õÿíàëòûí ìåõàíèçìûã áèé áîëãîí ìºðäºíº. Õóâèéíõýâøëèéí ãàäààä çýýëèéí á¿ðòãýë, õÿíàëòûã ñàéæðóóëæ, ºðèéíýðñäýëèéã áóóðóóëíà.

5.1.5. ªðñºëäºõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ áîäëîãîÌàêðî ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðã¿¿äèéã õýðýãëýí Ìîíãîë Óëñûí

ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ìîíãîë õ¿íèéã õºãæ¿¿ëæ, ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã íüäýýøë¿¿ëíý. ¯¿íä:- Ìîíãîë õ¿íèé òåõíèêèéí áîëîí óäèðäàõóéí óð ÷àäâàðûã òîãòìîë

äýýøë¿¿ëíý. Èíæåíåðèéí áîëîí òåõíèê ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûãñàéæðóóëàõóéö ãàäààä îðíû ñóðãàëòûí òîãòîëöîîã áàãøèéíõ íü õàìòîðóóëàí èðæ íóòàãøóóëàõûã äýìæèíý.

- Íàðèéí ìýðãýæëèéí ìîíãîë àæèëòàí, àæèë÷äûã ñóðãàæ áýëäýõ,ìýðãýø¿¿ëýõ çîðèëò äýâø¿¿ëæ, òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. ¯éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíä íàðèéí òåõíîëîãèéãíýâòð¿¿ëæ, ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëíý:- Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò, íýð õ¿íä á¿õèé ¿íäýñòýí äàìíàñàí

íýãòãýëèéã òàòàõ ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.- Ýäèéí çàñãèéí ÷ºëººò á¿ñ áîëîí áóñàä õóóëü ýðõ ç¿éí òóñãàé

çîõèöóóëàëòòàé á¿ñ¿¿äèéã áàéãóóëàí àæèëëóóëæ, íàðèéí òåõíîëîãè

28

íóòàãøóóëàõûã äýìæèíý.- Ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèë, çîõèîã÷èéí ýðõèéí àøèãëàëòàä õºðºíãº

çàðöóóëæ áàéãàà ¿éëäâýð, àæ àõóéí ãàçðóóäûã óðàìøóóëæ, íàðèéíòåõíîëîãè íóòàãøóóëàõûã äýìæèíý.

- Á¿ñèéí òºâ¿¿äýä íàðèéí òåõíîëîãè íóòàãøóóëàõ àæëûã óðàìøóóëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Áèçíåñèéí îð÷èíã ñàéæðóóëæ, ºðñºëäºõ ÷àäâàðûãäýýøë¿¿ëíý:- Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿íä ñóðòàëã¿é, øóóðõàé áîëãîõîä ÷èãëýñýí øèíý

äýâøèëòýä õýëáýðèéí ¿éë÷èëãýýã òóóøòàé íýâòð¿¿ëíý.- Àçè òèâ áîëîí á¿ñ íóòàãòàà ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé, îð÷èí ¿åèéí çàì

òýýâýð, ìýäýýëýë õîëáîî, ýð÷èì õ¿÷íèé äýä á¿òöèéã áèé áîëãîíî.

5.1.6. Ãàäààä õóäàëäààíû áîäëîãûí ñòðàòåãèéí çîðèëòóóäÝêñïîðòûí ÷èãëýëèéí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý äàâàìãàéëñàí ýäèéí

çàñãèéí õºãæëèéí ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë, õýìæýýãçîõèñòîé ºñãºíº:- Ýðäñèéí áîëîí ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí ýêñïîðòûã ¿å

øàòòàé áóóðóóëæ, ýöñèéí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûãíýìýãä¿¿ëíý.

- Îþóíû áàãòààìæòàé áàãà îâðûí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé ýêñïîðòûãºñãºíº.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Èìïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë, õýìæýýã ýäèéíçàñãèéí õºãæëèéí õýòèéí ÷èã õàíäëàãàòàé îíîâ÷òîé óÿëäóóëàí ñàéæðóóëíà:- Èìïîðò îðëîõ çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèíý.- Íàðèéí òåõíîëîãèéí áîëîí îþóíû øèíãýö á¿õèé áàãà îâîðûí òåõíèê,

òîíîã òºõººðºìæèéí èìïîðòûã äýìæèíý.

5.1.7. Õóâèéí õýâøëèéí õºãæèëÇàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí çàð÷èì, øóäàðãà ºðñºë人íä ñóóðèëñàí

õóâèéí õýâøèë íü Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé õºãæèë, ò¿¿íèé äîòîð àæëûíáàéð øèíýýð áèé áîëãîæ, èðãýäèéã îðëîãûí ÿäóóðëààñ ãàðãàõàä òýðã¿¿ëýõ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý.

Õóâèéí õýâøëèéí õºãæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, ò¿¿íèé ºìíº òóëãàðñàíáýðõøýýëèéã àðèëãàõ, ãàäààä çàõ çýýëä òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ íü òºðèéí¿¿ðýã áàéíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Õóâèéí õýâøèë, Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóäûíò¿íøëýëèéã äýìæèí õºãæ¿¿ëæ, áýõæ¿¿ëíý.- Çàñãèéí ãàçàð, õóâèéí õýâøèë õîîðîíäûí çºâëºëäºõ õîðîîíû ¿éë

àæèëëàãààã èäýâõèæ¿¿ëæ, áàéíãà çºâëºëäºõ ìåõàíèçìûã òºëºâø¿¿ëíý.- Õóâèéí õýâøëèéí ¿éë àæèëëàãàà èë òîä, øóäðàãà ÿâàãäàõ íºõöëèéã

á¿ðä¿¿ëíý.- Õóâèéí õýâøëèéí íèéãìèéí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõýä àíõààðíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû õóóëü, ýðõ ç¿éí õ¿ðýýãøèíýòãýæ, õóâèéí õýâøëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ Çàñãèéí ãàçðûí

29

îðîëöîîã äîîä õýìæýýíä õ¿ðòýë õÿçãààðëàíà.- Òºðèéí çîõèöóóëàëòûí á¿òýö, òîãòîëöîîã õÿíàí ¿çýæ, õÿëáàðøóóëíà.- Õóâèéí áèçíåñ ýõëýõ, ýðõëýõ, áèçíåñýýñ ãàðàõ áîëîí áóñàä ¿éë

àæèëëàãààã çîõèöóóëñàí õóóëü, ä¿ðýì, æóðìûã äàõèí õÿíàæ, öººð¿¿ëýõ,õÿëáàðøóóëàõ çàìààð îíîâ÷òîé áîëãîíî.

5.2. Ýäèéí çàñãèéí áîäèò ñàëáàðóóäûí õºãæëèéí áîäëîãî

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 3 äóãààð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä:Ýäèéí çàñãèéí áîäèò ñàëáàðóóäûí õºãæëèéã Ìÿíãàíû õºãæëèéí

çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, ìýäëýãòñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéã áèé áîëãîõîä ÷èãë¿¿ëíý. ÄÍÁ-ä ¿éë÷èëãýý, àæ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí õóâèéí æèíã òóóøòàé ºñãºæ, 2015 îíä 85 õóâüä, 2021îíä 92 õóâüä õ¿ðãýæ, äóíäàæ õºãæèëòýé îðíóóäûíõòàé èæèë ýäèéí çàñãèéíá¿òöèéã áèé áîëãîíî.

5.2.1. Àæ ¿éëäâýðèéí õºãæëèéí áîäëîãî

5.2.1.1. Ãåîëîãè, óóë óóðõàé, ýðäýñ áàÿëàã, õ¿íä ¿éëäâýðèéí õºãæëèéíáîäëîãî

Íàðèéí òåõíîëîãèä òóëãóóðëàí ñòðàòåãèéí îðä ãàçðóóäûã àøèãëàæ,ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã ýð÷èìæ¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûí á¿òöèéãñàéæðóóëæ, ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéã áèé áîëãîõ ñàíõ¿¿ãèéí÷àäàìæ, õóðèìòëàëûã á¿ðä¿¿ëíý.

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007-2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ñòðàòåãèéí îðä ãàçðóóäûã àøèãëàíà. Óëñûí çàðäëààðãåîëîãèéí õàéãóóë õèéæ, íººöèéã íü òîãòîîñîí ñòðàòåãèéí îðä ãàçðóóäàäòºðèéí ìýäëèéí õóâèéã 51 õóâèàñ äýýø áàéëãàõ áîäëîãûã áàðèìòàëíà.- Îþó òîëãîéí çýñ, àëòíû, Öàãààí ñóâàðãûí çýñèéí, Òàâàí Òîëãîéí

í¿¿ðñíèé, Àñãàòûí ìºíãºíèé, Öàâûí ïîëèìåòàëëûí, Òºìºðòýéí òºìðèéíõ¿äðèéí, ×îéð-Íÿëãûí í¿¿ðñ, áèòóìûí, Öàéäàìûí õ¿ðýí í¿¿ðñíèé,Ìàðäàé, Ãóðâàíáóëàãèéí óðàíû áîëîí áóñàä òîìîîõîí ñòðàòåãèéí îðäãàçðóóäûã àøèãëàæ ýõëýíý.

- Ýðäýíýòèéí óóëûí áàÿæóóëàõ ¿éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäëûã íýìýãä¿¿ëæ,á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîëîâñðóóëàëòûã ã¿íçãèéð¿¿ëíý.

- Êàòîäûí çýñ, ãàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã ýðñ ºñãºíº.- Êîêñæèõ í¿¿ðñèéã áîëîâñðóóëæ ýõëýíý.- Í¿¿ðñíýýñ ò¿ëø, øàòàõóóí ãàðãàõ òåõíîëîãèéã ýçýìøèíý.- Ãàçðûí òîñ îëáîðëîõ õýìæýýã íýìýãä¿¿ëíý.- Ýðäñèéí ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí òºâøèíã àõèóëæ, ýöñèéí

á¿òýýãäýõ¿¿íèé ãàðãàëòûã íýìýãä¿¿ëíý.- Ãåîëîãèéí ñóäàëãàà, ýðäýñ áàÿëãèéí ýðýë õàéãóóëûí àæëûã ºðãºòãºíº.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Óóë óóðõàéí ñàëáàðò áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëæ,ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàäãàëíà:

30

- Óóë, óóðõàéí àøèãëàëòàíä ºðòñºí òàëáàéí íºõºí ñýðãýýëòèéãñàéæðóóëíà.

- Óóðõàéí îëáîðëîëòûí òåõíîëîãèä íýãäñýí ñòàíäàðò ìºðä¿¿ëíý.- Ýäýëáýð ãàçðûí ýêîëîãè-ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýý õèéæ, ýêîëîãèéí

õîõèðëûí òºëáºð, íºõºí òºëáºð, õóðààìæèéã òîîöîõ, õàðèóöóóëàõ,òºë¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

- Óóðõàéí õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí íºõöëèéãñàéæðóóëíà. Àøèãò ìàëòìàëûã äàëä àðãààð îëáîðëîõ, ãàçðûí ã¿íäáîëîâñðóóëàëò õèéõèéã äýìæèí ºðãºæ¿¿ëíý.

- Õàÿãäàë áàãàòàé, äýâøèëòýò òåõíèê, òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ áàéãààóóðõàéã óðàìøóóëàõ õºø¿¿ðãèéã áèé áîëãîí ìºðäºíº.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ñòðàòåãèéí îðä ãàçðóóäûã àøèãëàõ àæëûãýð÷èìæ¿¿ëíý. Óóë óóðõàé, àøèãò ìàëòìàëûí ñàëáàðò òýðã¿¿íèé òåõíèê,òåõíîëîãèéã ýð÷èìòýé íýâòð¿¿ëæ, ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë,áîðëóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëíý.- Ýðäýñ, ò¿¿õèé ýäèéí íººöèéã èæ á¿ðýí àøèãëàõ, õàÿãäàëã¿é, áàéãàëü

îð÷èíä õàë áàãàòàé, íàðèéí òåõíîëîãèéã ºðãºí íýâòð¿¿ëíý.- Ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí îëáîðëîëòûí õýìæýýã çîõèñòîé ò¿âøèíä áàéëãàæ,

áîëîâñðóóëàëòûí ò¿âøèíã àõèóëæ, ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ãàðãàëòûãýðñ íýìýãä¿¿ëíý.

- Ãàçðûí òîñíû îëáîðëîëò, áîëîâñðóóëàëòûí òîìîîõîí ¿éëäâýðèéãáàéãóóëæ, äîòîîäûí õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàæ, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéããàäààä çàõ çýýëä íèéë¿¿ëíý.

- Óóë óóðõàé, õ¿íä ¿éëäâýðëýëèéí öîãöîëáîðûã äàãàñàí æèæèã, äóíä¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã õºãæ¿¿ëíý.

5.2.1.2. Áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí õºãæëèéí áîäëîãî

ªðñºëäºõ ÷àäâàðòàé áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéã õºãæ¿¿ëæ, ýäèéíçàñãèéí òºðºëæèëòèéã ýðñ ñàéæðóóëíà.

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007-2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ãàäààä çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé ýöñèéíá¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëíý. ¯¿íä:- Ýêñïîðòûí áàðèìæààòàé, îþóíû áàãòààìæòàé, ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé, áàãà

îâîðûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëíý.- Ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýí äýëõèéí çàõ çýýëä

ºðñºëäºíº.- Áèîòåõíîëîãè, ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëèéí àðãààð îíîøëóóð, ýì áýëäìýëèéã

¿éëäâýðëýíý. Íàíî òåõíîëîãè àøèãëàõûã äýìæèíý.- θìîë, íýõìýë, ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í, íîîñ, íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëæ, ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëíý.- Íàðèéí òåõíîëîãè íóòàãøóóëàõ òºâ¿¿äèéã áàéãóóëàí àæèëëóóëíà.

31

- ªºðèéí îðîíä ¿éëäâýðëýõ áîëîìæòîé õ¿íñíèé áîëîí ºðãºí õýðýãëýýíèéçàðèì áàðààíû ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëæ, èìïîðòîîñ õýò õàðààò áàéäëûãáàãàñãàíà.

- Íàðèéí òåõíîëîãè õýðýãëýí ººðèéí îðîíä ò¿ãýýìýë òàðõñàí áàðèëãûíìàòåðèàëûí ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëæ, õàâòãàé øèë, ýðäýñ áóäàã çýðýãá¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýíý.

- Øàòäàã çàíàð, í¿¿ðñíýýñ íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿í ãàðãàæ àâíà.- Ãàçðûí òîñíû îëáîðëîëò, áîëîâñðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëíý.- Õàð òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðò öóâèìàë áîëîâñðóóëæ, ò¿ãýýìýë

çîðèóëàëòòàé õèéö õýñýã, ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàí, áàðèëãà, õºíãºí¿éëäâýð, õ¿íñ, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò ºðãºí õýðýãëýäýã áàãà îâðûíìàøèí, òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñýë, òýäãýýðèéí õèéö õýñãèéí¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëíý.

- Çýñ õàéëóóëæ, õîëáîîíû êàáåëü óòàñ, îðîîìîã, ìàøèí, òîíîãòºõººðºìæèéí ýä àíãè, õèéö ¿éëäâýðëýæ ýêñïîðòîä ãàðãàíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Á¿ñ íóòãóóäûí õºãæëèéí äîòîîä, ãàäààä íººöáîëîìæòîé îíîâ÷òîé óÿëäóóëàí ¿éëäâýðëýë, òåõíîëîãèéí ïàðêóóäûãáàéãóóëæ õºãæ¿¿ëíý:- “¯éëäâýðëýë, òåõíîëîãèéí ïàðê áàéãóóëæ àæèëëóóëàõ òóõàé õóóëü”

ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëíý.- Á¿ñ¿¿äèéí òóëãóóð òºâ, çàðèì õîòîä ¿éëäâýðëýë òåõíîëîãèéí ïàðê

áàéãóóëæ àæèëëóóëíà.- Áàéãàëü îð÷èíä ñºðºã íºëººã¿é, øèíý äýâøèëòýò òåõíèê, òåõíîëîãè

á¿õèé “ßìààíû íîîëóóð, òýìýýíèé íîîñ, õîíèíû íàðèéí íîîñáîëîâñðóóëàõ õºòºëáºð”, “Àðüñ øèðíèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõõºòºëáºð” çýðýã á¿ñ íóòãèéã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí õºòºëáºð¿¿äèéãõýðýãæ¿¿ëíý.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Îþóíû øèíãýö á¿õèé, íàðèéí òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí¿éëäâýðëýëèéí ýçëýõ áàéð ñóóðèéã áýõæ¿¿ëæ, ºñãºíº.- Ãàçðûí òîñíû îëáîðëîëò, áîëîâñðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýí íåôòü áîëîí

íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé äîòîîäûí õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàäàã áîëíî.- Ðàäèî, öàõèìç¿éí òåõíèê õýðýãñýëèéí ýä àíãè, áàãà îâîðûí ìàøèí

¿éëäâýðèéí çàðèì ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëíý.- Õèìèéí ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëæ, í¿¿ðñèéã èæ á¿ðýí áîëîâñðóóëàõ

òåõíîëîãèéã ýçýìøèí, òºðºë á¿ðèéí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ,ýêñïîðòëîíî.

- Öàõèìç¿éí áîëîí öàõèëãààí òåõíèêèéí çîðèóëàëòòàé êåðàìèê, îïòèêèéíçýðýã ñàëáàðò øèíý ìàòåðèàë ãàðãàõ òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ, á¿òýýãäýõ¿¿í¿éëäâýðëýíý.

5.2.1.3. Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé õºãæëèéí áîäëîãî:

Æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ,

32

àæèëã¿éäýëèéã ýðñ áóóðóóëàõ, ÿäóóðëûã àðèëãàõ òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëíý.

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007-2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë (Æį)-èéí õºãæëèéãäýìæèõ ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý:- Æį-èéí òóõàé, ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òóõàé, çýýëèéí áàòàëãààíû

ñàíãèéí òóõàé õóóëèóäûã ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëíý.- Ýêñïîðòûí áàðèìæààòàé Æį ýðõëýã÷äèéã ãààëèéí áîëîí íýìýãäñýí

ºðòãèéí òàòâàðûí áîäëîãîîð äýìæèíý.- Æį ýðõëýã÷äèéã çýýëèéí äààòãàëûí ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëíà.- Æèæèã õóâüöàà ýçýìøèã÷äèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èíã

á¿ðä¿¿ëíý.- Æį ýðõëýã÷äèéã äýìæèæ, áàãà îâîðûí òîíîã òºõººðºìæèéí ëèçèíãèéí

¿éë÷èëãýýã ºðãºí íýâòð¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Æį ýðõëýã÷äýä ¿ç¿¿ëäýã òºðèéí ¿éë÷èëãýýã÷èðýãäýëã¿é, ò¿ðãýí øóóðõàé áîëãîíî.- Æį-èéí áîäëîãûí àñóóäàëòàé õîëáîî á¿õèé àëèâàà øèéäâýðèéã

ãàðãàõäàà òýäíèé àøèã ñîíèðõîëûã èëýðõèéëýã÷ ìýðãýæëèéí õîëáîîäûíñàíàëûã àâ÷ òóñãàæ áàéíà.

- Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëä íèéö¿¿ëýí Æį-èéã äýìæèæ,áèçíåñ áîéæóóëáàð áàéãóóëæ àæèëëóóëíà.

- Òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé õóóëèéí äàãóó îëãîãäîæ áàéãàà ëèöåíç,çºâøººðëèéã On-line ¿éë÷èëãýýíä á¿ðýí øèëæ¿¿ëíý.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. ¯éë÷èëãýýíèé çàðèì ¿éëäâýðëýëèéã ò¿ëõ¿¿õºãæ¿¿ëæ, ýäèéí çàñàãò ýçëýõ õóâü õýìæýýã íýìýãä¿¿ëíý:- Ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãè, ò¿¿íèé äîòîð õýðýãëýýíèé ïðîãðàìì

õàíãàìæèéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëíý.- Äýëõèé íèéòèéí òîìîîõîí ¿éëäâýðëýã÷äèéí çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèéã

äàãíàí ¿éëäâýðëýíý.- Òýýâýð, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷èéí ãýõ ìýò ñàëáàð äóíäûí ¿éë÷èëãýýã

õºãæ¿¿ëíý.

5.2.1.4. պ人 àæ àõóé, õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéí õºãæëèéí áîäëîãîպ人 àæ àõóé, õ¿íñíèé ñàëáàðûã îð÷èí ¿åèéí õºäºº àæ àõóé, àæ

¿éëäâýðèéí öîãöîëáîð áîëãîí õºãæ¿¿ëæ, äîòîîäûí õ¿íñíèé õýðýãöýý áîëîíõºäººãèéí õ¿í àìûí óíäíû óñíû õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàõ áîäëîãîáàðèìòàëíà.Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007 - 2015):

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Õàëäâàðò ºâ÷íèé ãàðàëò, òàðõàëòûã ýðñ áóóðóóëàíìàëûã ýð¿¿ëæ¿¿ëæ, ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéãíýìýãä¿¿ëíý. ¯¿íä:

33

- Ìàëûã õàëäâàðò áîëîí øèìèã÷èò ºâ÷íººñ õàìãààëàõ áèîòåõíîëîãè çýðýãîð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëæ ýõýëíý.

- Ìîíãîë ìàëûí òýñâýðò ÷àíàðûã áàòàòãàí, öóñ îéðòîõîîñ óðüä÷èëàíñýðãèéëæ, áèîëîãèéí áîëîìæèéã á¿ðýí àøèãëàæ, áàéãàëèéí ýðñäýë äààõ÷àäâàðûã íü áýõæ¿¿ëíý.

- Ìàëûí ÷àíàð, ¿ðæëèéí àæëûã ñàéæðóóëæ, ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóéãá¿ñ÷ëýí õºãæ¿¿ëíý.

- Ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé ýðõýëæ áóé õóâü õ¿í, àæ àõóéí áàéãóóëëàãûãòàòâàðààñ á¿ðýí ÷ºëººëíº.

- Áýë÷ýýðèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, ýçýìø¿¿ëýõ, ñàéæðóóëàõ, õàìãààëàõ,òàëõëàãäñàí áýë÷ýýðèéã íºõºí ñýðãýýñíýýð áàãòààìæ, äààöûã íüíýìýãä¿¿ëýí ìàë àæ àõóéí ýðñäëèéã áóóðóóëíà

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Ãàçàð àøèãëàëòûã ñàéæðóóëæ, óñàëãààòàé òàðèàëàíãõºãæ¿¿ëýí, áèîòåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýí ãàçàð òàðèàëàíãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëíý. ¯¿íä:

- Ãàçàð òàðèàëàíãèéí áîëîí ýð÷èìæñýí ôåðìåðèéí àæ àõóéíçîðèóëàëòààð àøèãëàæ áàéãàà ãàçðûã ºì÷ë¿¿ëíý.

- Ýð÷èìæñýí ãàçàð òàðèàëàí ýðõýëæ áóé õóâü õ¿í, àæ àõóéí íýãæèéãòàòâàðààñ á¿ðýí ÷ºëººëíº.

- Óñëàëòûí îíîâ÷òîé ñèñòåìèéã áèé áîëãîí óñàëãààòàé ãàçàðòàðèàëàíãèéí òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæèéã ëèçèíãýýð îëãîíî.

- Áîãèíî õóãàöààíä ò¿ðãýí áîëîâñîðäîã ÷àíàðòàé ¿ðèéã ºðãºí õýðýãëýæ,òàðèìàë óðãàìëûí íýð òºðëèéã îëøðóóëíà.

- ªðõèéí àæ àõóéí àæèëëàãààã õºíãºâ÷ëºõ îð÷èí ¿åèéí áàãà îâðûí òåõíèê,òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëèéã èìïîðòîëäîã áîëîí äîòîîääîî¿éëäâýðëýæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæèéã äýìæèíý.

- Æèìñ, æèìñíèé ìîä ¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçðóóäûã áàéãóóëæ, æèìñ, æèìñãýíèéòàðèàëàëòûã ºðãºòãºíº.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëä íàðèéí òåõíîëîãèéã òóóøòàéíýâòð¿¿ëæ, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëíà. ¯¿íä:

- Ýêîëîãèéí öýâýð õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë áîëîí èìïîðòûãîðëîõ õ¿íñíèé çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëíý.

- Îð÷èí ¿åèéí òåõíèê, òåõíîëîãèòîé õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýíõ¿í àìûã òýæýýëëýã, ÷àíàðòàé, àþóëã¿é õ¿íñýýð æèãä õ¿ðòýýìæòýéõàíãàæ, ãàäààä çàõ çýýëä íèéë¿¿ëæ ýõýëíý.

- Òîõèðîìæòîé á¿ñ íóòãóóäàä Ẻíèé õóäàëäààíû òºâ, áèðæ áàéãóóëæ,õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëòûí îíîâ÷òîé ñ¿ëæýýã áèé áîëãîíî.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Ãàçàð òàðèàëàí, áýë÷ýýðèéí áîëîí ìàë÷äûí óíäíûóñíû íººöèéã íýìýãä¿¿ëæ, óñûã 纺ëð¿¿ëíý. Õîòóóäûã áîëîí àøèãòìàëòìàëûí ¿éëäâýðëýëèéã õàíãàõ óñíû íººöèéã áóé áîëãîíî. “Óñ” ¿íäýñíèéõºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëíý.

- Çàðèì ãîë ìºðíèé óðñãàëûã çîõèñòîé òîõèðóóëàõ, ¿åðèéí áîëîí öàñ,

34

áîðîîíû óñûã õóðèìòëóóëàõ çàìààð òîìîîõîí óñëàëòûí òîãòîëöîî óñàíñàíãóóäûã áàðüæ áàéãóóëíà.

- Àøèãëàãäàõã¿é áàéãàà áýë÷ýýðèéã õóäàã ãàðãàæ, õóðûí óñ õóðèìòëóóëæ,áóëàã øàíäíû óñûã íýìýãä¿¿ëæ, óñæóóëíà.

- Ìàë÷äûí óíäíû óñíû õ¿ðýëöýýã íýìýãä¿¿ëæ, ÷àíàðûã ñàéæðóóëíà.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Áèîòåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëæ, ìàëûí ¿¿ëäýðëýã÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, òàðèìàëûí óðãàöûã íýìýãä¿¿ëíý. ¯¿íä:

- Áèîòåõíîëîãè àøèãëàæ, ìàëûí ýì, àðèóòãàë, õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýã÷áýëäìýëèéí ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýí ìàë ñ¿ðãèéã ýð¿¿ëæ¿¿ëíý.

- Óñàëãààòàé ãàçàð òàðèàëàíãèéí îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèéã ºðãºííýâòð¿¿ëæ, ãà-èéí óðãàöûã íýìýãä¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, õýðýãëýýíèé á¿õõ¿ðýýíä ýð¿¿ë àõóé, àðèóí öýâðèéí çîõèñòîé îð÷èí á¿ðä¿¿ëæ, õ¿í àìûãàþóëã¿é, õ¿ðýëöýýòýé õ¿íñ òýæýýëýýð õàíãàíà. ¯¿íä:

- Õ¿í àìûí ýðýëò õýðýãöýýíä òóëãóóðëàí íàðèéí òåõíîëîãè á¿õèé õ¿íñíèéæèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, ýêîëîãèéí öýâýðõ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íýýð äîòîîäûí õýðýãöýýã õàíãàæ, ýêñïîðòûãíýìýãä¿¿ëíý.

- Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, ýð¿¿ë àõóéí àþóëã¿é áàéäàëä òàâèõõÿíàëòûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýãõºãæñºí îðíóóäûí æèøèãò õ¿ðãýíý.

5.2.1.5. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºãæëèéí áîäëîãîÀÿëàë æóóë÷ëàëûã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí òýðã¿¿ëýõ

ñàëáàðûí íýã áîëãîíî. “Àÿëàë æóóë÷ëàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð áîëîâñðóóëæõýðýãæ¿¿ëíý.Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007 - 2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Æóóë÷èí òýýâýðëýõ áîëîí æóóë÷èí õ¿ëýýí àâàõõ¿÷èí ÷àäëûã íýìýãä¿¿ëæ, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîë á¿ñ íóòãèéí çàìõàðèëöàà, õîëáîî, ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëíà. ¯¿íä:- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîëëîõ çàõ çýýëèéí îðíóóä ðóó õèéõ øóóä íèñëýãèéí

òîîã íýìýãä¿¿ëæ, øèíý ÷èãëýë¿¿ä íýýíý.- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîë á¿ñ íóòãóóäûí çàì, õàðèëöàà õîëáîî, ýð÷èì

õ¿÷íèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ àæëûã áóñàä ñàëáàðûí õºãæëèéíáîäëîãî, òºëºâëºãººòýé óÿëäóóëàí õýðýãæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîìîîõîí öîãöîëáîðóóäûã áàðüæáàéãóóëàí, àÿëàã÷, æóóë÷äûí ñîíèðõëûã òàòñàí àÿëëûí òºðë¿¿äèéã á¿ñíóòãààð òºðºëæ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëíý. ¯¿íä:- Óëèðëûí õàìààðëûã áàãàñãàæ, á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé íýð òºðëèéã

îëøðóóëíà.

35

- Ñàëáàðûí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé á¿òýö áèé áîëãîæàæèëëóóëíà.

- Ìîíãîëä èðýõ æóóë÷äûí òîîã íýã ñàÿä õ¿ðãýíý.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016 – 2021)

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí õºãæëèéã ýð÷èìæ¿¿ëæ,¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã îëîí óëñûí æèøèãò õ¿ðãýæ ñàéæðóóëíà:- Á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, õÿíàëòûã

ñàéæðóóëíà.- Àæèëòíóóäûí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí ò¿âøèíã îëîí óëñûí æèøèãò

õ¿ðãýæ, ñàëáàðûí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.- Ìîíãîëä èðýõ æóóë÷äûí òîîã õ¿í àìûí òîîòîé òýíö¿¿ëíý.

5.3. Äýä á¿òöèéí õºãæëèéí áîäëîãî

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 4 ä¿ãýýð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä:Äýä á¿òöèéã õ¿í àì, õýðýãëýã÷äèéí ýðýëò õýðýãöýý, ýäèéí çàñãèéí

øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí õºãæ¿¿ëíý. Ýð÷èì õ¿÷ ýêñïîðòîëæ, á¿ñ íóòãèéí çàìòýýâðèéã õî¸ð õºðø, Àçè, Åâðîïûã õîëáîñîí íýã ¸ñíû “ã¿¿ð”, òýýâýðçóó÷ëàëûí ¿éë÷èëãýý áîëãîí øèíý ò¿âøèíä ãàðãàíà. Äýä á¿òöèéí ñàëáàðòõóâèéí õýâøëèéí îðîëöîîã äýìæèíý.

5.3.1. Çàì, òýýâðèéí õºãæëèéí áîäëîãî

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007 - 2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Çàì, òýýâðèéí ñàëáàðûí õºãæëèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíãáîëîâñðîíãóé áîëãîíî. ¯¿íä:- Àâòî çàìûí áàðèëãà óãñðàëò, çàñâàð, àð÷ëàëòûí íîðì áîëîí ä¿ðýì,

ñòàíäàðòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî- Àâòî çàì, òýýâýð, Èðãýíèé íèñýõ, Òºìºð çàì, Óñàí çàìûí òýýâðèéí òóõàé

õóóëèóä, õîëáîãäîõ ñòàíäàðòóóä, ä¿ðýì æóðìóóäûã øèíý÷ëýí ººð÷ëºëòîðóóëàõûí çýðýãöýý çàðèì õóóëèéã øèíýýð ãàðãàíà.

- Îëîí óëñûí êîíâåíö, ñòàíäàðò, øààðäëàãà, õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãàäíèéö¿¿ëýí òýýâðèéí ãýðýý, õýëýëöýýð¿¿äèéã øèíý÷èëæ, îëîí óëñàäíèéòýýð äàãàæ ìºðäºõ ãýðýý, õýëýëöýýðò íýãäýí îðíî.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Àâòî çàìûí ñ¿ëæýýã ºðãºòãºí õºãæ¿¿ëíý.- Îëîí óëñûí àâòî çàìûí ñ¿ëæýýíä íýãäñýí ÷èãëýë¿¿äèéí äàãóóõ àâòî

çàìûã òýðã¿¿í ýýëæèíä áàðèíà.- “Ìÿíãàíû çàì”-ûí õýâòýý, áîñîî òýíõëýã¿¿äèéã áàðüæ äóóñãàíà.- Äýä á¿òöèéí çàðèì áîñîî òýíõëýãèéí äàãóóõ õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûã

áàðüæ äóóñãàíà.- Á¿ñèéí áîëîí àéìãèéí òºâ¿¿äèéã íèéñëýë õîòòîé õàòóó õó÷èëòòàé

çàìààð, äàðààãèéí øàòàíä ººð õîîðîíä íü õîëáîíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Àâòî çàìûí ñàëáàðò äýâøèëòýä òåõíèê, òåõíîëîãèíýâòð¿¿ëæ, àâòî çàì, çàìûí áàéãóóëàìæèéí àøèãëàëò, ¿éë÷èëãýýãñàéæðóóëíà. ¯¿íä:

36

- Ìîíãîë îðíû áàéãàëü öàã óóðûí íºõöºëä òîõèðñîí àâòî çàì áàðèõòåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ, òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýë õèéíý.

- Àâòî çàìûí òóðøèëò, ñîðèëò ñóäàëãààíû àæëûã ñàéæðóóëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Òºìºð çàìûí ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëæ,õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûã ñàéæðóóëíà. ¯¿íä:- Õºðø îðíóóäûã õîëáîñîí õî¸ðäîõ òºìºð çàìûã áàðèíà.- Ãîë òºìºð çàìûã öàõèëãààíæóóëíà.- Áàðóóí á¿ñèéã òºìºð çàìûí ãàðöòàé áîëãîõ àñóóäëûã ñóäëàæ,

õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëíý.- Ãîâèéí áîëîí Ç¿¿í á¿ñýä òºìºð çàìûí ñ¿ëæýýã ºðãºòãºíº.- Òºìºð çàìûí äîòîîäûí íýãäñýí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ àñóóäëûã àøèãò

ìàëòìàëûí îðä ãàçðóóäûã àøèãëàëòàíä îðóóëàõòàé õîëáîí îíîâ÷òîéòºëºâëºæ, õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 5. Àãààðûí òýýâðèéí øèíý÷ëýëèéã ã¿íçãèéð¿¿ëæ, äýäá¿òöèéã õºãæ¿¿ëýí, ¿éë÷èëãýýã ºðãºæ¿¿ëæ, àãààðûí òýýâðèéã îëîí óëñûíçàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé, õóâèéí õýâøëèéí îðîëöîî äàâàìãàéëñàíñàëáàð áîëãîí õºãæ¿¿ëíý. ¯¿íä:- Óëààíáààòàð õîòîä îëîí óëñûí íèñýõ áóóäàë, Õàðõîðèíä øèíý íèñýõ

áóóäàë áàéãóóëæ, îðîí íóòãèéí íèñýõ áóóäëóóäûã õàòóó õó÷èëòòàéçóðâàñ, ãýðýë, ñóóëòûí ñèñòåìýýð òîíîãëîíî.

- Àãààðûí òýýâýðò õóâèéí õýâøëèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý.- Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýã¿¿ð äàìæèí ºíãºðºõ îëîí óëñûí

íèñëýãèéí àþóëã¿é áàéäëûã ñàéæðóóëæ, òîîã íýìýãä¿¿ëíý.- Îëîí óëñûí íèñëýãèéí ÷èãëýë, òîîã íýìýãä¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 6. Äàëàéí áîëîí óñàí çàìûí òýýâýðò õóâèéí õýâøëèéíîðîëöîî, õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ, ¿éë àæèëëàãààãíü ºðãºòãºíº. ¯¿íä:- Óñàí çàìûí òýýâðèéã õºãæ¿¿ëæ, îð÷èí ¿åèéí õºëºã îíãîöòîé áîëæ,

õóâèéí õýâøëèéí îðîëöîî, õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèíý.- Ìîíãîë Óëñ äàëàéí áîîìò ò¿ðýýñýëæ, äàëàéä ãàðöòàé áîëæ, õºëºã

îíãîöíû á¿ðòãýëèéã áèå äààæ õèéäýã áîëíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 7. Óëààíáààòàð õîòûí àâòî çàìûí ñ¿ëæýý, íèéòèéíçîð÷èã÷ òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëíà:- Óëààíáààòàð õîòûí àâòî çàìûã õîò òºëºâëºëò, òýýâðèéí áîäëîãîòîé

óÿëäóóëàí ñàéæðóóëíà.- Äîòîîääîî öàõèëãààí, òýýâðèéí õýðýãñýë óãñàð÷ ¿éëäâýðëýíý.

Óëààíáààòàð õîòûí íèéòèéí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíä òýýâðèéí øèíý òºðºëñèñòåì, àâòî çàìûí õºäºë㺺íä óäèðäëàãà, òýýâðèéí çîõèöóóëàëòûí“Óõààëàã” òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 8. Àâòî òýýâðèéí õýðýãñëýýñ õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí,õ¿í àì, çàìûí õºäºë㺺íä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëëèéã ýðñ áóóðóóëíà. ¯¿íä:- Óëààíáààòàð õîò áîëîí òîìîîõîí õîòóóäûí òýýâðèéí õýðýãñëèéã

øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí ò¿ëøèíä á¿ðýí øèëæ¿¿ëíý.- Ñòàíäàðò õàíãààã¿é àâòî õýðýãñýëä èë¿¿ òàòâàð íîãäóóëàõ, ó÷ðóóëñàí

õîõèðëûã íºõºæ òºëäºã òîãòîëöîîíä øèëæèíý.

37

- Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûí áîõèðäëûí àñóóäëûã á¿ðýí øèéäâýðëýíý.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Àâòî, òºìºð çàìûí ñ¿ëæýýã ºðãºòãºí, àãààðûí

áîëîí óñàí çàìûí òýýâðèéã õºãæ¿¿ëæ, íèéñëýë õîò, á¿ñèéí áîëîí àéìãèéíòºâ¿¿äèéã õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìààð á¿ðýí õîëáîíî. ¯¿íä:

- Äýä á¿òöèéí áîñîî òýíõëýã¿¿äèéí äàãóóõ õàòóó õó÷èëòòàé àâòîçàìûã áàðüæ äóóñãàíà.

- Àâòî çàì àøèãëàëòûí ¿ëýìæ ¿ð àøèãòàé øèíý òîãòîëöîîã áèé áîëãîíàæèëëóóëíà.

- Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðèéã õàìàðñàí òºìºð çàìûí ñ¿ëæýýãáàðüæ äóóñãàíà.

5.3.2. Ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí õºãæëèéí áîäëîãî

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007 - 2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ìîíãîë Óëñûí “Ýð÷èì õ¿÷íèé íýãäñýí ñèñòåì”-èéãáàéãóóëæ, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí àøèãò àæèëëàãààíû òºâøèíãäýýøë¿¿ëýí, õºãæëèéí íýí òààòàé îð÷èíã áèé áîëãîíî. Ýð÷èì õ¿÷íèéñàëáàðûã ýð÷èì õ¿÷ ýêñïîðòîëäîã ÷àäàìæòàé áîëãîíî.- Ãîâèéí á¿ñèéí öàõèëãààí õàíãàìæèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëæ, îéðûí

æèë¿¿äýä áèé áîëîõ Îþóòîëãîé, Òàâàíòîëãîé, Öàãààíñóâàðãà áîëîíáóñàä óóë óóðõàéí ¿éëäâýð¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéí ýõ¿¿ñâýðèéã áèé áîëãîíî.

- Ç¿¿í, Áàðóóí á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìèéã òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèéñèñòåìòýé õîëáîíî.

- Ýð÷èì õ¿÷íèé àþóëã¿é áàéäëûã ñàéæðóóëæ, õî¸ð õºðø îðîíòîé ýð÷èìõ¿÷íèé äýä á¿òöýýð õîëáîãäîí, õýðýãëýýíèé îíöëîãòîé óÿëäóóëàíýêñïîðò, èìïîðòûí àñóóäëûã îíîâ÷òîé øèéäâýðëýíý.

- Óëààíáààòàð õîòîä öàõèëãààí, äóëààíû øèíý ýõ ¿¿ñâýð áàðüæàøèãëàíà.

- “Ýð÷èì õ¿÷íèé íýãäñýí ñèñòåì” õºòºëáºðèéã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëæ,äîòîîäîä ¿éëäâýðëýæ áóé ýð÷èì õ¿÷ýý𠺺ðèéí õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàäàãáîëíî.

- Òîìîîõîí ãîë, ìºðºí äýýð ÓÖÑ áàðèíà.- Ýð÷èì õ¿÷íèé ÷èãëýëýýð á¿ñ õîîðîíäûí óÿëäëàãàä õîëáîãäîíî. Ýð÷èì

õ¿÷ ýêñïîðòîëæ ýõýëíý.- Àòîìûí ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàõ áîäëîãûã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëæ, óëìààð

àòîìûí öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ çîðèëò òàâüæ àæèëëàíà. ¯¿íòýéõîëáîãäóóëæ óðàíû îðä ãàçðóóäûã òºðèéí ìýäýëä àâàõ õóóëü ýðõ ç¿éíîð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ, ãàäààäûí íýð õ¿íäòýé òºðèéí ºì÷èéí êîìïàíèóäòàéòºð õàìòðàí àæèëëàõ áîäëîãî áàðèìòàëæ àæèëëàíà.

- Ýð÷èì õ¿÷íèé óðñãàëûã çîõèöóóëàõ îð÷èí ¿åèéí òîãòîëöîî áèé áîëãîíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Ñóì, ñóóðèí ãàçàð, ìàë÷äûí öàõèëãààíû ýð÷èìõ¿÷íèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëíà. ¯¿íä:

38

- Òºâëºðñºí ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿é ñóì, ñóóðèí ãàçðóóäûã öàõèëãààíäàìæóóëàõ àãààðûí øóãàìààð õîëáîõûí çýðýãöýý ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷áîëîí áóñàä ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã àøèãëàí áàéíãûí öàõèëãààíààð õàíãàíà.

- “Áóìàí íàðíû ãýð” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä á¿õ ìàë÷èí àéë ºðõèéã íàð,ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëãîíî.

- Í¿¿ðñíèé îðäóóäàä îéðõîí áàéðëàëòàé ñóì, ñóóðèí ãàçàðò í¿¿ðñíèéõèéí ò¿ëøýýð àæèëëàäàã áàãà îâîðûí öàõèëãààí ñòàíö áàðüæàæèëëóóëíà.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ìîíãîë Óëñûí ýð÷èì õ¿÷íèé íýãäñýí ñèñòåìèéí ¿ðàøãèéã ñàéæðóóëæ, õºãæëèéí íýí òààòàé îð÷èíã áèé áîëãîíî:- Á¿ñ íóòãóóäûí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìèéí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëíý.- Ýð÷èì õ¿÷íèé óðñãàëûã çîõèöóóëàõ îð÷èí ¿åèéí òîãòîëöîî áèé áîëãîíî.

5.3.3. Ò¿ëøíèé ñàëáàðûí õºãæëèéí áîäëîãî

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007 - 2015): Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Í¿¿ðñ õèéæ¿¿ëæ, áàãà îâðûí öàõèëãààí ñòàíöóóäûãò¿ëøýýð õàíãàíà.¯¿íä:- Í¿¿ðñíýýñ óòààã¿é ò¿ëø ¿éëäâýðëýõ áàãà îâðûí ¿éëäâýð¿¿ä áàéãóóëæ

àæèëëóóëíà.- Í¿¿ðñíýýñ øèíãýí ò¿ëø ¿éëäâýðëýõ äóíä áîëîí òîìîîõîí õ¿÷èí

÷àäëûí ¿éëäâýðèéí öîãöîëáîðóóäûã áàéãóóëæ àæèëëóóëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Êîêñ-õèìè áîëîí í¿¿ðñ, ýð÷èì õ¿÷, õèìèéí¿éëäâýðèéí öîãöîëáîðûã áàéãóóëæ àæèëëóóëíà.- Òàâàíòîëãîéí êîêñæèõ í¿¿ðñíèé îðäûã ò¿øèãëýí í¿¿ðñ áîëîâñðóóëàõ,

í¿¿ðñ-õèìèéí ñóäàëãààíû ëàáîðàòîðè, òºâ áàéãóóëæ àæèëëóóëíà.- Í¿¿ðñíýýñ ãàçðûí òîñíû á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýíý,

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Í¿¿ðñíèé öýâýð òåõíîëîãèä òóëãóóðëàñàí òîì õ¿÷èí÷àäëûí öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ, í¿¿ðñíýýñ ãàçðûí òîñíû á¿òýýãäýõ¿¿íãàðãàõ ¿éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäëûã á¿ðýí ýçýìøèíý:- ×îéð-Íÿëãûí í¿¿ðñíèé ñàâ ãàçàðò ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷, í¿¿ðñ-õèìèéí

öîãöîëáîð áàéãóóëíà.- Í¿¿ðñíýýñ óñòºðºã÷, ìåòàíîë, ÄÌÅ çýðýã øèíý òºðëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé

íººö ãàðãàæ àâíà.- Êîêñ-õèìèéí ¿éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäëûã á¿ðýí ýçýìøèæ, æèëä 5 ñàÿàñ

äîîøã¿é òîíí êîêñ ãàäààäàä ãàðãàíà.

5.3.4. Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí õºãæëèéí áîäëîãî

Ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéã Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã,íèéãìèéí õºãæëèéí 21 ä¿ãýýð çóóíû ¿íäñýí õóðäàñãóóð ãýæ ¿çíý.

39

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007 - 2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéí ñàëáàðûíïðîãðàìì õàíãàìæ, òåõíîëîãè, ýðõ ç¿é, á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò,ñàíõ¿¿-ýäèéí çàñãèéí áîëîí õ¿íèé íººöèéí íýí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.¯¿íä:- Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû ãàçðûí ñóóðü ñ¿ëæýýã òîîí òåõíîëîãèä

á¿ðýí øèëæ¿¿ëæ, 3G-èéí ¿åëçëýëä îðóóëæ, ãàçàð, ñàíñðûí õîñîëñîíºíäºð õóðäíû, ºðãºí çóðâàñûí ñ¿ëæýý, èíòåðíåòèéí äàìæëàãà ãàðö 2-ûã áèé áîëãîíî.

- Äýëõèéí öàõèëãààí õîëáîîíû áàéãóóëëàãààñ Ìîíãîë Óëñàäõóâààðèëñàí ãåî áàéíãûí áàéðøèëä 2010 îí ãýõýä áàãà îâðûí, îëîíòàëûí çîðèóëàëòòàé, ñàíñðûí õîëáîîíû õèéìýë äàãóóë õººðãºæ,èíòåðíåòèéí äàìæëàãà íººö ãàðö áèé áîëãîíî.

- Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òåõíèê õýðýãñëèéí ¿éëäâýðëýëèéã áèé áîëãîæõºãæ¿¿ëýõ, ïðîãðàìì õàíãàìæèéã ¿éëäâýðëýõ, íóòàãøóóëàõ, ýêñïîðòëîõíºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, òºðººñ á¿õ òàëûí äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéí îëîëòûã íèéãýì,ýäèéí çàñãèéí á¿õ ñàëáàðò ºðãºí íýâòð¿¿ëíý. ¯¿íä:- Çàéí ýì÷èëãýý, çàéí ýìíýëãèéí àíõäàã÷ òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëäýã

áîëãîæ, ºíäºð ìýðãýæëèéí ýì÷ íàð çàéíààñ çºâëºãºº ºãºõ, ìýðãýæëèéíòóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý.

- Çàéí áàíêíû ¿éë÷èëãýý, çàéí òºëáºð òîîöîî, çàéí õóäàëäàà, àðèëæàà,áýëýí áóñ ìºíãºíèé ýðãýëò, íèéãìèéí õàëàìæèéí çàéí ¿éë÷èëãýýãíýâòð¿¿ëíý.

- պ人 îðîí íóòàãò óòàñã¿é õîëáîîíû ñèñòåìèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëæ, 2015îí ãýõýä ¿¿ðýí òåëåôîíû øèíý ¿åèéí ¿éë÷èëãýýã ãàçðûí ñóóðü ñ¿ëæýýãàøèãëàí õ¿í àìûí 60 õ¿ðòýë õóâüä õ¿ðãýæ, ãàçàð íóòãèéí 50 õ¿ðòýëõóâèéã çºâõºí ãàçðûí ñóóðü ñ¿ëæýýíèé òóñëàìæòàéãààð õàìðóóëíà.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016 - 2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéí ñàëáàðûíïðîãðàìì-òåõíèê, ìýäýýëýë õàíãàìæ, òåõíîëîãè, ýðõ ç¿é, á¿òýö, çîõèîíáàéãóóëàëò, ñàíõ¿¿-ýäèéí çàñãèéí áîëîí õ¿íèé íººöèéí îð÷èíãáîëîâñðîíãóé áîëãîæ, øèíý÷ëýí ñàéæðóóëíà.¯¿íä:

- Ìýäýýëýë äàìæóóëàõ õóðä áîëîí äàâòàìæèéã íýìýãä¿¿ëæ, 5G-èéí¿åëçëýëä îðóóëíà.

- Îëîí óëñûí èíòåðíåòèéí íèéò 4 äàìæëàãà ãàðöòàé áîëíî.- Àþóëã¿é õîëáîãäîõ ñåðâåðèéí òîîã íýìýãä¿¿ëíý.- 2021 îí ãýõýä íèéò ñóì, ñóóðèíã øèëýí êàáåëèéí áîëîí áàãà îâðûí òîîí

ðàäèîðåëåéí ñ¿ëæýýãýýð õîëáîæ, òºðèéí áîëîí àðèëæààíû on line¿éë÷èëãýýã õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæèéã õºäººãèéí õ¿í àìûí 70 õ¿ðòýë õóâüäõ¿ðãýíý.

- 2016 îíîîñ ãåî áàéíãûí áàéðøèëòàé çàéíààñ òàíäàõ îïòèêèéí áóþóðàäèîëîêàöèéí áàãà îâðûí, õÿìä òºñºð õèéìýë äàãóóëûí ñèñòåì áèé

40

áîëãîæ, ãåîäåç, çóðàã ç¿é, öàã óóð, áàéãàëü îð÷íû õÿíàëò, õºäºº àæ àõóé,ãàìøãèéí, àþóëã¿é áàéäàë, áàòëàí õàìãààëàõ áîëîí îíö áàéäëûííºõöºëä ñàíñðûí çóðàãëàëûã àøèãëàíà.

- 2016 îíîîñ ñàíñðûí õîëáîîíû øèíý ¿åèéí õýò áàãà îâðûí, îëîí òàëûíçîðèóëàëòòàé, á¿ðýí òîîí òåõíîëîãèéí, ãåî áàéíãûí áàéðøèëòàé õèéìýëäàãóóë õººðãºíº.

- 2021 îíä Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðèéí 95 õ¿ðòýë õóâüä ñóóðèí áîëîíõºäºë㺺íò õýëáýðýýð ìýäýýëýë, õàðèëöààíû òåõíîëîãèéí ¿éë÷èëãýýãõ¿í á¿ð õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý.

- Ïðîãðàìì õàíãàìæèéí ¿éëäâýðëýë, ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëíý.

5.3.5. Õîò áàéãóóëàëò, áàðèëãûí õºãæëèéí áîäëîãîÕ¿í àìûí íóòàãøèëò, ñóóðüøëûí çîõèñòîé òîãòîëöîîíä òóëãóóðëàí

õîò áàéãóóëàëòûã ýð÷èìæ¿¿ëíý. Áàðèëãà, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí¿éëäâýðëýëèéã äóíäàæ õºãæèëòýé îðíóóäûí ò¿âøèíä õ¿ðãýíý. “Õîòóó䔿íäýñíèé õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Õ¿í àìûí íóòàãøèëò, ñóóðüøëûí çîõèñòîé òîãòîëöîîãõºãæ¿¿ëæ, õîò, ñóóðèíãèéí îðøèí ñóóã÷äàä òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëíý:- Õ¿í àìûí íóòàãøèëò, ñóóðüøëûí òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãûã

ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëíý. Õîò áàéãóóëàëòûí ýðõ ç¿éí îð÷èíã ñàéæðóóëæ, õîòòºëºâëºëòèéí íîðì, íîðìàòèâûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

- Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí áîäëîãûã õîò áàéãóóëàëòûí áîäëîãîîð äýìæèíý.- Á¿ñèéí õºãæëèéí òóëãóóð òºâ¿¿äèéã ýõíèé øàòàíä òóñ á¿ð 50 ìÿíãààñ

äîîøã¿é õ¿í àì, öààøèä òóñ á¿ð 100 ìÿíãà îð÷èì õ¿í àìòàé õîòóóäáîëãîí õºãæ¿¿ëýõ íýí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.

- Íèéñëýë õîòûí õ¿í àìûí õýò Ẻãíºðëèéã çàäàëæ, äàãóóë õîòóóä áîëîõÁàãàíóóð, Íàëàéõ, Áàãàõàíãàéã õºãæ¿¿ëæ, òýäãýýðò çîõèñòîé òºâëºðºëáèé áîëãîíî.

- Îðîí íóòãèéí õîò ñóóðèí ãàçðóóäûí èíæåíåðèéí äýä á¿òýö, ãàçàðàøèãëàëòûã õýñýã÷èëñýí åðºíõèé òºëºâëºãººíèé äàãóó ñàéæðóóëíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Îð÷èí ¿åèéí ÷àíàðûí øààðäëàãà á¿õèé áàðèëãà,áàðèëãûí øèíý íýð òºðëèéí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë, íèéòèéí àæ àõóéíñàëáàðûã áèé áîëãîí õºãæ¿¿ëíý.¯¿íä:- ªíäºð îðîí ñóóö áîëîí òîìîîõîí ¿éëäâýðëýëèéí áàðèëãà áàðèõ

¿íäýñíèé ÷àäàìæèéã ñàéæðóóëíà.- Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëä øèíý òåõíèê, òåõíîëîãèéã

íýâòð¿¿ëæ, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, íýð òºðëèéã íüîëøðóóëíà.

- Áàðèëãà, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéí íîðì, íîðìàòèâ,ñòàíäàðòûã îëîí óëñûí æèøèãò íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

- Îðîí íóòãèéí ò¿¿õèé ýäèéí íººöºä ò¿øèãëýñýí áàðèëãûí ìàòåðèàëûí¿éëäâýðëýëèéã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Õ¿í àìûí îðîí ñóóöíû õàíãàìæèéã ýðñ ñàéæðóóëíà.“Îðîí ñóóö” ¿íäýñíèé õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëíý. ¯¿íä:- Îðîí ñóóö áàðèõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëæ, îðîí ñóóöíû

41

óðò õóãàöààòàé çýýëèéí àíõäàã÷ áà õî¸ðäîã÷ çàõ çýýëèéí òîãòîëöîîãáèé áîëãîí õºãæ¿¿ëíý. Îðîí ñóóö áàðèõ ñàí áàéãóóëæ, îðîí ñóóöíûãýðýýò õàäãàëàìæèéí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëíý.

- Íèéñëýëèéí ãýð õîðîîëëûã öýâýð, áîõèð óñíû òºâëºðñºí øóãàìñ¿ëæýýíä õîëáîæ, õ¿í àìûã óíäíû óñààð á¿ðýí õàíãàíà.

- Ãýð õîðîîëëûã îðøèí ñóóã÷äûíõ íü îðîëöîîòîéãîîð îðîí ñóóöíûõîðîîëîë áîëãîí õºãæ¿¿ëæ, õ¿í àìûí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðò òîõèðñîíîðîí ñóóöíû õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëíý.

- Áàãà îðëîãîòîé èðãýä, íèéãìèéí ýìçýã õýñýãò çîðèóëñàí îðîí ñóóöíûòàòààñ, õºíãºëºëòèéã áèé áîëãîíî.

- Îðîí ñóóöíû øèíý õîòõîí, õîðîîëëûí äýä á¿òöèéã áàéãóóëàõàä õóâèéíõýâøëèéí îðîëöîîã äýìæèíý.

- 2021 îí ãýõýä àéë ºðõèéí äèéëýíõ îëîíõèéã îðîí ñóóöòàé áîëãîíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Õîò ñóóðèíãèéí ãàçàð àøèãëàëòûã ñàéæðóóëæ, ýäõºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí òîãòîëöîî, ¿éë àæèëëàãààã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.¯¿íä:- Ãàçðûí øèíýòãýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëíý. Ãàçðûã èðãýí á¿ðò ¿íýã¿é ºì÷èëæ,

ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýíä îðóóëàõ õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóéáîëãîíî.

- Ãàçðûí ìýäýýëëèéí ¿íäýñíèé ñèñòåìèéã áèé áîëãîí èðãýä, õóóëèéíýòãýýä, òºðèéí áàéãóóëëàãàä øóóðõàé ¿éë÷èëíý.

- Ãàçðûí ìîíèòîðèíãèéí ñ¿ëæýý áèé áîëãîæ, äîðîéòîëä îðæ ýâäýð÷òàëõëàãäñàí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýæ ñàéæðóóëàõ õºòºëáºð, òºñë¿¿äèéãáîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëíý.

- Àëèâàà ýä õºðºíãèéã ýä õºðºíãèéí ýðõèéí óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðýíõàìðóóëæ, ºì÷èéí á¿ðòãýëèéí ñèñòåìèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîíáýõæ¿¿ëíý.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Õîò áàéãóóëàëòûã óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîæ,

áàðèëãûí øèíý íýð òºðëèéí ìàòåðèàë õèéöèéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëíý.¯¿íä:- Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ¿¿äèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëíý.- Ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû ÷ºëººò á¿ñ¿¿ä, òîìîîõîí îðä ãàçðûã ò¿øèãëýí

äýëõèéí æèøèãò íèéöñýí îð÷èí ¿åèéí õîò, òîñãîäûã áèé áîëãîíî.- Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëä øèíý òåõíèê, òåõíîëîãèéã

íýâòð¿¿ëæ, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, íýð òºðëèéã íüîëøðóóëíà.

5.4. Á¿ñ íóòàã, õºäººãèéí õºãæëèéí áîäëîãî

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 4 ä¿ãýýð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä:Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí áîäëîãûã òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëæ, õîò õºäººãèéí

õºãæëèéí ò¿âøíèé ÿëãààã ýðñ áàãàñãàíà.

42

Íýãä¿ãýýð ¿å øàò (2007-2015):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí òºëºâëºëò, óäèðäëàãûãáîëîâñðîíãóé áîëãîæ, á¿ñ íóòãóóäûí õºãæëèéã ò¿ðãýñãýíý. ¯¿íä:- Áàðóóí, Õàíãàéí, Òºâèéí, Ç¿¿í, Óëààíáààòàðûí á¿ñèéí 2015 îí õ¿ðòýëõ

õºãæëèéí õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëíý.- Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ - Õîâä, Óëèàñòàé, Ýðäýíýò, Õàðõîðèí, Äàðõàí,

Çóóíìîä, ªíäºðõààí, ×îéáàëñàí õîòóóäûí áîëîí àéìàã, áè÷èë á¿ñèéíõºãæëèéí õºòºëáºð¿¿ä, ñóóðèí ãàçðóóäûí åðºíõèé òºëºâëºãººãáîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.

- Á¿ñ íóòãóóäûí óäèðäëàãûí îíîâ÷òîé òîãòîëöîî, á¿òöèéã á¿ðä¿¿ëæàæèëëóóëíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Áàðóóí, Õàíãàéí, Òºâèéí, Ç¿¿í, Óëààíáààòàðûíá¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õºãæëèéí õ¿÷èí ç¿éë áîëãîæ, Ìÿíãàíûõºãæëèéí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëíý. “պ人ãèéí õºãæèë” ¿íäýñíèéõºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëíý.- Óëñ îðíû áîëîí á¿ñ á¿ðèéí õºãæëèéã õóðäàñãàõ “ç¿òã¿¿ð” áîëîõ ¿íäýñíèé

áîëîí á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíèé òîìîîõîí òºñë¿¿äèéã îíîâ÷òîé òîãòîîíõîîðîíä íü óÿëäààòàé õýðýãæ¿¿ëæ, àæëûí áàéðûã îëíîîð áèé áîëãîæ,àæèëã¿éäýë, ÿäóóðëûã ýðñ áóóðóóëíà.

- Á¿ñ íóòãóóäàä àæ ¿éëäâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí õºãæëèéã ò¿ðãýñãýæ,ÕÀÀ-ã ýð÷èìæ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûí á¿òöèéãáîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

- Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ, àéìãèéí òºâ¿¿ä, òîìîîõîí óóë óóðõàéí¿éëäâýð¿¿äèéã ò¿øèãëýí ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé, óñàëãààòàé ãàçàðòàðèàëàíä ñóóðèëñàí ôåðìåðèéí àæ àõóéí îíîâ÷òîé ñ¿ëæýý áèé áîëãîíõºãæ¿¿ëíý.

- Óëààíáààòàðûí á¿ñýä äýëõèéí çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé, ºíäºðòåõíîëîãèä ñóóðèëñàí ¿éë÷èëãýý, îþóíû áàãòààìæòàé áàãà îâðûíá¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëíý.

- Á¿ñ íóòãóóäàä ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí íèéãìèéí äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýíøèëæèõ õºäºë㺺íèéã ñààðóóëæ, áèçíåñ ýðõëýõ òààòàé îð÷èíãá¿ðä¿¿ëíý:

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Á¿ñ íóòãóóäàä ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéí¿íäýñ ñóóðèéã òàâèíà. ¯¿íä:- Óëààíáààòàðûí äàãóóë õîò, Çàìûí ¿¿ä, Àëòàíáóëàã, Öàãààííóóð çýðýã

ñóóðèí ãàçðóóäàä ýäèéí çàñãèéí áîëîí õóäàëäààíû ÷ºëººò á¿ñ¿¿äèéãáàéãóóëàí àæèëëóóëæ íàðèéí òåõíîëîãè íóòàãøóóëíà.

Õî¸ðäóãààð ¿å øàò (2016-2021):Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Õîò, õºäººãèéí õºãæëèéí ò¿âøíèé ÿëãààã ýðñáàãàñãàæ, á¿ñ íóòãóóäàä ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéã ýð÷èìòýéõºãæ¿¿ëíý:- ¯éëäâýðëýë òåõíîëîãèéí ïàðêóóäûí ¿éë àæèëëàãààã æèãäð¿¿ëæ, á¿ñ

íóòãóóäàä ýêñïîðòûí áàðèìæààòàé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã ºðãºòãºíº.- ¯éëäâýðëýëèéí äýä á¿òöèéí õºãæëèéã õóðäàñãàæ, á¿ñ íóòãóóäûí õàòóó

43

õó÷èëòòàé àâòî çàìûí áîëîí ýð÷èì õ¿÷íèé ñ¿ëæýýã áàéãóóëæ äóóñãàíà.- Á¿ñ íóòãóóäàä ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû îð÷èí ¿åèéí ñ¿ëæýýã áèé

áîëãîíî.- Àÿëàë æóóë÷ëàë, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðûã á¿ñ

íóòãóóäûí ýäèéí çàñãèéí òýðã¿¿ëýõ ñàëáàðûí íýã áîëãîíî.

ÇÓÐÃÀÀ. ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÁÎÄËÎÃÎ

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 5 äóãààð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä:Àãààð ìàíäàë, ãàçàð, ò¿¿íèé õýâëèéí áàÿëàã, óñ, îé, àí àìüòàí,

óðãàìëûí òºðºë ç¿éëèéã õàìãààëàõ, áàéãàëèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ,íºõºí ñýðãýýõ, öºëæèëò, ãàíãèéí íºëººã áóóðóóëàõ, õèìèéí õîðò áîäèñ,öàöðàã èäýâõèò õàÿãäëûã áàãàñãàõ, õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõçýðýã õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã õàìãààëàõàä ÷èãëýãäñýí íèéãýì, ýäèéí çàñàã,ýêîëîãèéí öîãö àðãà õýìæýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Áàéãàëü îð÷íû áîõèðäîë, äîðîéòëûã õÿçãààðëàíçîãñîîíî. ¯¿íä:- Óëààíáààòàð áîëîí òîìîîõîí õîò ñóóðèí ãàçðûí îð÷íû áîõèðäëûã

áàãàñãàõ ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñàã, óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí íýãäñýíàðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëíý.

- Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàõ õóâü õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ, íàð, ñàëõè,óñíû ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðèéí äàí áîëîí õîðøñîí õýðýãëýýãõºãæ¿¿ëíý.

- Õîò, ñóóðèí ãàçðûí õàòóó õîã õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, òýýâýðëýõ, õàäãàëàõ,ÿëãàí àíãèëàõ, äàõèí áîëîâñðóóëàõ, ýðã¿¿ëæ àøèãëàõ, áàéãàëüä õàëã¿éàðãààð óñòãàõàä øèíý òåõíîëîãè, ìåíåæìåíòèéí öîãö áîäëîãîõýðýãæ¿¿ëæ, àæëûí áàéðóóä øèíýýð áèé áîëãîíî.

- Êèîòîãèéí ïðîòîêîëûí öýâýð õºãæëèéí ìåõàíèçìûí õ¿ðýýíä õ¿ëýìæèéíõèéã áóóðóóëàõ õàìòàðñàí òºñºë õýðýãæ¿¿ëæ, óëìààð çàõ çýýëèéí ¿íýýðõóäàëäàíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Ãàçàð, ãàçðûí õýâëèéí áàÿëàãèéã çîõèñòîé àøèãëàõíýãäñýí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.- Àøèãò ìàëòìàë àøèãëàõ, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ õóóëü, òîãòîîìæèéã

áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ ýäèéí çàñãèéí àðãà õýðýãñýë,õºø¿¿ðãèéã íýâòð¿¿ëæ, ººðèé㺺 ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã áèé áîëãîõçàìààð áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéã ¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéíõýìæýýíä ñàéæðóóëæ, ñàëáàð õîîðîíäûí çîõèöóóëàëòûã áîëîâñðîíãóéáîëãîíî.

- Ìîíãîë ¿íäýñòíèé ¿åèéí ¿åä îíöëîí õàéðëàæ, îíãîí áàéäëààð íüõàäãàëàí ¿ëäýýõ ãàçàð íóòãèéí ¿íäýñíèé ºâèéí ñàíã áóé áîëãîæ,õàìãààëàëòàíä àâíà.

- Òóñãàé õàìãààëàëòàé ãàçàð íóòãèéí ñ¿ëæýýã ºðãºæ¿¿ëæ ò¿¿íèéóäèðäëàãûí òîãòîëöîîíû îíîâ÷òîé á¿òöèéã áèé áîëãîæ, îð÷èí ¿åèéíøààðäëàãà õàíãàñàí õàìãààëàëòûí ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëíý.

44

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Óñíû íººöèéã áîõèðäîë, õîìñäîëîîñ õàìãààëàõ,çîõèñòîé àøèãëàõ, õ¿í àìûã ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä íèéöñýí óñààð õàíãàõíºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý. “Óñ” ¿íäýñíèé õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëíý.- Óñíû íººöèéã õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõ ýðõ

ç¿éí ìåõàíèçìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, óñíû íººöèéí ìåíåæìåíò, á¿òýö,çîõèîí áàéãóóëàëòûã ñàéæðóóëíà.

- Ãàäàðãóéí óñíû òîäîðõîé õýñãèéã àæ àõóéí ýðãýëòýíä îðóóëàíàðâèæóóëàõ çàìààð õ¿í àì, ¿éëäâýðëýëèéí óñàí õàíãàìæèéãøèéäâýðëýíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Îéí íººöèéã òîãòâîðòîé àøèãëàæ, îé õàìãààëàõ,íºõºí ñýðãýýõ, ýêîëîãèéí òýíöâýðèéã õàäãàëàõ íºõöëèéã õàíãàíà.- Îéí ñàíä ñàíñðûí ìýäýý àøèãëàæ, çàéíààñ òàíäàí ñóäëàõ àðãààð

õàéãóóë, ñóäàëãàà õèéæ, òàðõàëò, á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿íèéã òîãòîîí îéíçóðàãëàë, îéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ, ãàçàðç¿éí ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîíä ñóóðèëñàí îéí ìýäýýëëèéí ñàíáàéãóóëíà.

- Ñòðàòåãèéí äóíä õóãàöààíû çîðèëòûí õ¿ðýýíä óóð àìüñãàëûã纺ëð¿¿ëæ, öºëæèëò, õºðñíèé ýâäðýë, ò¿éðýí, ýëñíèé í¿¿äýëòýéòýìöýõ çîðèëãîîð îéã íºõºí ñýðãýýõ, ãîâü, õýýðèéí á¿ñýä ìîä òàðèàëàííîãîîí çóðâàñ áàéãóóëíà.

- Îé õàìãààëàõ àæèëä äýâøèëòýò ìåíåæìåíòèéí àðãà õýëáýðèéãíýâòð¿¿ëæ, îéí ñàíãèéí 20 õ¿ðòýëõ õóâèéã íóòãèéí èðãýä, íºõºðëºëäãýðýýãýýð ýçýìø¿¿ëýí îéã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, çîõèñòîé àøèãëàõõàðèóöëàãûí òîãòîëöîî á¿ðä¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 5. Àìüòàí, óðãàìëûí àéìãèéí íººöèéí õîìñäîëûãõÿçãààðëàæ, òýäãýýðèéã áàéãàëèéí æàìààð íºõºí ñýðãýõ, òîãòâîðòîéàøèãëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.- Õîâîð, íýí õîâîð àìüòíû ïîïóëÿöèéí òîãòâîðòîé áàéäàë, õýâèéí

ºñºëòèéã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí çîõèîí áàéãóóëàëòûã øèíý÷ëýí,òýäãýýðèéã õàìãààëàõ õóóëü, ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñãèéí ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëæ,çîðèóäûí àðãààð ¿ðæ¿¿ëýõ, òýäãýýðèéí óäìûí ñàíã áèé áîëãîæ, ãåíèéíñàíã õàìãààëàõàä áèîòåõíîëîãèéí îëîëòûã àøèãëàæ, áèîëîãèéííàéäâàðòàé íººöòýé áîëîõ àðãà çàìûã ñóäëàí áîëîâñðóóëíà.

- Àí àìüòíû íººö, áàéðøèë íóòãèéã òîãòîîí õàìãààëàõàä çîðèóëàãäñàíäîòîîä, ãàäààäûí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ¿éö îëîí óëñûíáàéãóóëëàãà, õàíäèâëàã÷ îðîí, õóâü õ¿íèé äýìæëýãòýé óðò, áîãèíîõóãàöààíû òºñëèéã ¿ð àøèãòàé õýðýãæ¿¿ëýõèéã äýìæèíý.

- Õîâîð, íýí õîâîð óðãàìëûí òàðõàö íóòàã, íººöèéí ñóäàëãàà õèéõ, óäìûíñàíã õàìãààëàõ, ãåíèéí ñàí áàéãóóëàõ, á¿ðòãýë, ìýäýýëýë-õÿíàëòøèíæèëãýýíèé òîãòîëöîî á¿ðä¿¿ëýõ, àøèãëàëòûã çîõèöóóëàí òºëºâëºõ,ñýðãýýí óðãóóëàõ, òàðèìàëæóóëàõ àæèë çîõèîí áàéãóóëíà.

45

ÄÎËÎÎ. ÕÓÓËÜ, ÝÐÕ Ç¯É, ÒªÐÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÛÍÕªÃÆËÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ

Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí 6 äóãààð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä:¯ÕÖÁ-ûí õýðýãæèëòèéí õóâü çàÿà íü õóóëü, ýðõ ç¿éí îð÷èí, òºð

çàñãèéí áàéãóóëëàãûí òîãòâîðòîé ¿éë àæèëëàãàà, òºðèéí àëáàíû óð ÷àäâàð,õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîíîîñ øóóä øàëòãààëíà.

7.1 Õóóëü, ýðõ ç¿éí øèíýòãýë

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Òºðèéí èíñòèòóö¿¿äèéã ÷àäàâõæóóëæ, òºðèéí¿éë÷èëãýýã èë òîä, õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ ýðõ ç¿éí îð÷èíã ñàéæðóóëíà.- Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýýìæòýé, èë òîä áîëãîíî.- Äàëàéí ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîíû îëîëòòîé òàëûã àâ÷, ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîã

áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.- Õóóëü òîãòîîìæ, ýðõ ç¿éí àêòûí áîëîâñðóóëàëòûã øèíæèëãýý,

ñóäàëãààíû ¿íäýñòýé, ñèñòåìòýé áîëãîíî.- Õóóëü, òîãòîîìæèéí õîîðîíäûí óÿëäààã ñàéæðóóëàõ, ç¿éë çààëòóóäûí

çºð÷ëèéã àðèëãàõ, êîä÷èëîõ àæëûã áîãèíî õóãàöààíä äýñ äàðààòàé õèéæäóóñãàíà.

- Õóóëü òîãòîîìæèéã ÷àíä áàðèìòàëæ õýðýãæ¿¿ëäýã òîãòîëöîîãá¿ðä¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Õ¿íèé ýðõèéã áàòàëãààòàé õàíãàíà.- Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàõ, õàìãààëàõ ¿íäýñíèé ÷àäàìæèéã

íýìýãä¿¿ëíý.- Áóñäûí õóóëü áóñààð ó÷ðóóëñàí õîõèðëûã íºõºí òºë¿¿ëýõ ýðõ ç¿éí

îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.- Ýð¿¿ë, àþóëã¿é îð÷èíä àìüäðàõ õ¿íèé ýðõèéã õàíãàíà.- Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ýðõèéã òóñãàéëàí õàíãàíà.- Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõ õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èíã ñàéæðóóëíà. Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Íèéãýì äýõ àþóëã¿é îð÷íûã áèé áîëãîõ õóóëü, ýðõç¿éí õ¿ðýýã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.- Õ¿í àìûí àþóëã¿é îð÷èíã òîäîòãîñîí ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîã áóé áîëãîíî. Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Óëñ òºðèéí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ,àðä÷èëàëûã ã¿íçãèéð¿¿ëýí õºãæ¿¿ëíý.- Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýý áîëîí ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèéí

íÿãò óÿëäààã õàíãàíà.- Èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã òóóøòàé äýìæèæ,

èðãýíèé íèéãýì, òºðèéí õàðèëöàí ò¿íøëýëèéã õàíãàñàí àðä÷èëñàíóäèðäëàãûí òîãòîëöîîã òºëºâø¿¿ëíý.

- Õóóëü, øóäàðãà ¸ñ, õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýí õ¿íäýòãýõ óóð àìüñãàëá¿ðýëä¿¿ëæ, èðãýíèé íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýí áýõæ¿¿ëíý.

- Ýäèéí çàñãèéí øèíæ ÷àíàðòàé øèéäâýð ãàðãàõ øàòàíä õóâèéí õýâøëèéíîðîëöîîã õàíãàæ, õóâèéí õýâøëèéã äýìæèõ ýðõ ç¿éí íýí òààòàé îð÷èíãá¿ðä¿¿ëíý.

46

- Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé, òîîãíü öººí, øàò äàìæëàãûã íü öîìõîí áîëãîæ, èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýã÷àíàðæóóëíà.

7.2. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí áàéãóóëàë, òºðèéí óäèðäëàãûí õºãæèë

Òºðèéí áàéãóóëëûí àðä÷èëñàí, èë òîä, îéëãîìæòîé, ¿éë àæèëëàãààíü ¿ð ä¿íòýé, õàðèëöàí õÿíàëòòàé, õàðèóöëàãàòàé, òîãòâîðòîé òîãòîëöîî,õóóëü äýýäëýí, èðãýäèéí ýðõ àøèãò íèéöñýí õóóëü òîãòîîõ, ã¿éöýòãýõ, ø¿¿õýðõ ìýäëèéí ¿ð àøèãòàé óäèðäëàãûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ òºëºâø¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Àðä÷èëñàí òºðèéí áàéãóóëëûí ñîíãîäîãõýëáýð¿¿äèéí àëü íýãèéã öîãöîîð íü ñîíãîæ, àðä÷èëñàí òºðèéí òîãòîëöîîãáîëîâñðîíãóé áîëãîæ, òºðèéí óäèðäëàãûí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Òºðèéí óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöûí èëòîä áàéäàë, ò¿¿íä èðãýä îðîëöîõ áîëîìæèéã õàíãàíà.- Ïàðëàìåíòàä íýð äýâøèõ ýìýãòýé÷¿¿äèéí òîîã íèéò íýð äýâøèã÷äèéí

30-ààñ äîîøã¿é õóâüä õ¿ðãýíý.- Ïàðëàìåíòûí õóóëü òîãòîîõ ¿éë ÿâöûã èë òîä áîëãîæ, ýðäýìòýä,

èðãýäèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý.- Çàñãèéí ãàçðûí õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðãèéã òºãºëäºðæ¿¿ëíý.- Àâëèãàòàé òýìöýõ àëáûã áýõæ¿¿ëæ, ¿éë àæèëëàãààã íü äýìæèíý.- Òºðèéí ºíäºð àëáàí òóøààëòíû èðãýä, ñîíãîã÷äîä òàéëàãíàõ, òýäíèé

ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéí áàéãóóëëàãûí õàðààò áóñ, øóäàðãà¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ îð÷èí íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý. ¯¿íä:- ¯éë àæèëëàãàà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã íü

áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, øèíý÷ëýëèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí öîãöàðãà õýìæýý àâíà.

- Ìåíåæìåíòèéí áîëîí õ¿íèé íººöèéí õàíãàìæèéã íü ñàéæðóóëíà.- Õàðààò áóñ áàéäëûí òóõàé ͯÁ-ûí ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã õýðýãæ¿¿ëíý.- Ø¿¿õ áàéãóóëëàãûí ýäèéí çàñãèéí õàðààò áóñ áàéäëûã õàíãàõ òàëààð

õºòºëáºð ãàðãàæ, òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëíý.

- Ø¿¿ã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ, òîìèëîõ, äýâø¿¿ëýõ, îãöðóóëàõòîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

- Ø¿¿õýä îëîí óëñûí ãýðýý, çàíøëûã õýðýãëýõ ïðàêòèê íýâòð¿¿ëíý. Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéã ýäèéíçàñãèéí ÷àäàìæ, õ¿í àìûí íººöºä òóëãóóðëàí òîìñãîíî.- Îéð áàéðøèëòàé ñóìäûã çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí õóâüä íýãòãýæ

òîìñãîíî.- Á¿ëýã ñóóóðèíãèéí òîãòîëöîîã áèé áîëãîæ, çàõ çýýëèéí ÷àäàìæèéã

íýìýãä¿¿ëíý.- Áàã, õîðîîã òºðèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä õ¿ðãýäýã òºðèéí çàõèðãààíû

õàìãèéí àíõàí øàòíû íýãæèéíõ íü õóâüä áýõæ¿¿ëíý.- Çàñàã äàðãûã íü äýýä øàòíû çàñàã äàðãà òîìèëäîã, òºñâèéã íü íóòãèéí

ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà áàòàëäàã, áèå äààí çàðöóóëäàã áîëãîíî.

47

- Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ¸ñíû áàéãóóëëàãûã õàìò îëíû õºãæëèéíàñóóäëûã áèå äààí øèéäâýðëýõ ÷àäâàðòàé áîëãîí õºãæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 5. Òºðèéí á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã øèíýòãýæ,áîäèòîé, ¿íýìøèëòýé öàõèì ìýäýýëëèéí òîãòîëöîî, ñàí áàéãóóëíà.- Òºðèéí á¿ðòãýëèéã öàõèì õýëáýðò á¿ðýí øèëæ¿¿ëæ, òºðèéí á¿ðòãýëä

á¿ðòã¿¿ëñíèéã áàòëàõ áàðèìò áè÷ãèéã êîìïüþòåðò óíøèãäàõààð áîëãîí,áóñàä òºðëèéí öàõèì áàðèìò áè÷èãòýé õîðøèí õýðýãëýäýã áîëãîíî.

- Èðãýíèé áàðèìò áè÷ãèéã öàõèìæóóëíà.- Íèéñëýë õîò, àéìãèéí òºâ, òîìîîõîí ñóóðèí ãàçðûí õàÿãèéí á¿ðòãýëèéã

øèíý÷ëýí, øèôð, êîäûí íýãäñýí òîãòîëöîîã óëñûí õýìæýýíä áèéáîëãîæ, îëîí óëñûí æèøèãò õ¿ðñýí õàÿãæóóëàëò, ãàçàð óñíû íýð, õàÿãèéííýãäñýí ñàíòàé áîëíî.

- Á¿ðòãýë-ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã áîãèíî õóãàöààíä á¿õýëä íüáîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

7.3. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí çàõèðãàà, òºðèéí àëáàíû øèíýòãýëèéíáîäëîãî

Òºðèéí àëáûã ¯ÕÖÁ-ûã õýðýãæ¿¿ëýõ, òºðèéí ¿éë÷èëãýýãõýðýãëýã÷äèéí ýðýëò õýðýãöýý, øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí õ¿ðãýõ ÷àäâàðòàéáîëãîí øèíýòãýõ áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ñòðàòåãèéí òºëºâëºëò, ã¿éöýòãýëèéí óäèðäëàãûí÷àäàìæèéã õºãæ¿¿ëýõ:- Òºðèéí àëáàíû, ÿëàíãóÿà åðºíõèé ìåíåæåðèéí ñòðàòåãèéí òºëºâëºëòèéí

÷àäàìæèéã áýõæ¿¿ëíý.- Òºðèéí àëáàíû ã¿éöýòãýëä ¿íäýñëýñýí óäèðäàõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Áîäëîãûí ä¿í øèíæèëãýý, ìàíëàéëëûí óäèðäëàãûãøèíý ò¿âøèíä õ¿ðãýõ:- Òºðèéí àëáàíû áîäëîãûí ìýäýýëýë, ä¿í øèíæèëãýý, õÿíàëò-øèíæèëãýý,

¿íýëãýý õèéõ ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëíý.- Òºðèéí àëáàíû óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí, ÿëàíãóÿà åðºíõèé

ìåíåæåðèéã íýýëòòýé ºðñºë人íèé çàð÷ìààð ñîíãîí øàëãàðóóëíà.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Áàéãóóëëàãûí áîëîí õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéã õàíãàõ:- Äîòîîä øèéäâýð íü èë òîä, àæëûí ã¿éöýòãýëä ÷èãëýñýí ñóðàëöàã÷

áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëíý.- Òºðèéí àëáàí õààã÷ á¿ðò õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí óð ÷àäâàðûã

ýçýìø¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 4. Õ¿íèé íººöèéí óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí áîëîí öàëèíõºëñ, õàíãàìæèéí òîãòîëöîîã òºãºëäºðæ¿¿ëýõ:- Òºðèéí àëáàíû õ¿íèé íººöèéí ìýäýýëëèéí ¿íäýñíèé õýìæýýíèé øèíý

òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.- Òºðèéí àëáàíû öàëèí, õºëñíèé òîãòîëöîîã õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí

õàðèëöààíû íºõöºëä òîõèðóóëàõ, èë òîä áîëãîõ, ã¿éöýòãýë,óðàìøóóëëûí îíîâ÷òîé ìåõàíèçìòàé õîëáîõ çàìààð áîëîâñðîíãóéáîëãîíî.

48

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 5. Òºðèéí àëáàíû îíîâ÷òîé õýìæýýã õàíãàæ, òºðèéí¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ:- Òºðèéí çàõèðãààíû òºâ, íóòãèéí çàõèðãààíû á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãûí

÷èã ¿¿ðãèéí øèíæèëãýý õèéõ çàìààð òºðèéí àëáûã ¿å øàòòàé öîìõîí÷àäâàðëàã áîëãîæ, çîõèñòîé õýìæýýíä õ¿ðãýíý.

- Òºðèéí ñóóðü ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéí òàëààðõ íèéãìèéíàóäèòûí àðãà ç¿éã íýâòð¿¿ëíý.

- Òºðèéí àëáûã óëñ òºðèéí íàìûí ãèø¿¿í÷ëýëã¿é áîëãîæ, Òºðèéí àëáàíûçºâëºëèéí ýðõ ìýäëèéã íýìýãä¿¿ëæ, òºðèéí àëáûã òîãòâîðæóóëæ, òºðèéíàëáàíû áîëîâñîí õ¿÷íèé íººöèéã á¿ðä¿¿ëäýã ñèñòåìèéã áóé áîëãîæ,òºðèéí àëáûã ÷àíàðæóóëíà.

7.4. ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí áîäëîãî

Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàã, ò¿¿íèé äîòîð Ç¿¿í Õîéä Àçèéíîðíóóäûí àþóëã¿é áàéäëûí õàìòûí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ ¿éë õýðýãòèäýâõòýé îðîëöîõ, îëîí óëñûí õàðèëöààíä ýíõèéã ýðõýìëýñýí ãàäààäáîäëîãûã òóóøòàé áàðèìòëàí ìàíàé îðíû íýð õ¿íäèéã áýõæ¿¿ëýõ,äîòîîääîî àðä÷èëëûã áàòàëãààæóóëàõ, ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí òîãòâîðòîéõºãæèéã õàíãàõ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ çàìààð òóñãààð òîãòíîñîíá¿ðýí ýðõò áàéäëàà îëîí óëñûí õ¿ðýýíä õàäãàëàí õàìãààëàõ áîäëîãîáàðèìòëàíà. Óëñ îðíû ýð÷èìòýé õºãæèë íü àþóëã¿é áàéäëûí ãîë áàòàëãààáºãººä äàíãààðàà áóñ áóñàäòàé õàðèëöàí àøèãòàé õàìòûí àæèëëàãààõºãæ¿¿ëæ, óëñ îðíûõîî õºãæëèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýíý ãýñýí çàð÷ìûãáàðèìòëàíà. Ìîíãîë Óëñûí äîòîîä õýðýãò ãàäààäûí óëñ, áàéãóóëëàãà, õóâüõ¿í õºíäëºí㺺ñ îðîëöîõîîñ ñýðãèéëýõ ýðõ ç¿éí îð÷èíã îëîí óëñûí õýìõýìæýýíä íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Îëîí óëñûí ÷àíàðòàé óëàìæëàëò áóñ àþóëààñóðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí áàéãàëèéí ãàìøèã îñëîîñ õ¿í àìûãõàìãààëàõàä ÷èãëýñýí ãàäààä õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëíý.- Îëîí óëñûí òåððîðèçì, ñàëàí òóñãààðëàõ ¿éë àæèëëàãàà, øàøíû õàðãèñ

óðñãàëóóäûí íºëºº íýâòðýõ, õàð òàìõè òàðààõ, äàìæóóëàí ºíãºð¿¿ëýõ,õóóëü áóñààð çýâñýã áîëîí õ¿í õóäàëäààëàõ çýðýã îëîí óëñûí ÷àíàðòàéãýìò õýðýãòýé òýìöýõýä ãàäààä îðíóóäûí èæèë òºðëèéí áàéãóóëëàãàòàéèäýâõòýé õàìòðàí àæèëëàíà.

- Ãýìò õýðýãòí¿¿äèéã óëñ îðíû õèë õÿçãààðûã ¿ë òîîöîí ìºðäºí ìºøãèæ,èëð¿¿ëäýã, òýäýíä øèéòãýë îíîãäóóëäàã áàéõ çîðèëãî á¿õèé ýðõ ç¿éíòóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ ãýðýý õýëýëöýýðèéã õºðø áîëîí áóñàä óëñîðíóóäòàé áàéãóóëíà.

- Áàéãàëèéí ãàìøèã, îñëîîñ õàìãààëàõ, ýëäýâ õàëäâàðò ºâ÷èí òàðõàõàþóëààñ ñýðýìæëýõ ÷èãëýëýýð ãàäààä õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëíý.

- Çàõ çýýëä ãàäààäààñ íèéë¿¿ëæ áàéãàà áàðàà, õ¿íñíèé áîëîí ýìèéíá¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí àñóóäëààð õºðø îðíóóäòàéõàìòðàí àæèëëàíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Ýäèéí çàñãèéí ýð÷èìòýé õºãæèë, óëñ òºð, íèéãìèéí

49

òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, áàéãàëü îð÷íûã õàäãàëàí õàìãààëàõàä ÷èãëýñýí¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý.- Öàãäàà, òàãíóóë, ø¿¿õ, ïðîêóðîð ãýõ ìýò áàéãóóëëàãóóä õ¿íèé ¿íäñýí

ýðõèéã çºð÷èõã¿éãýýð ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ, íèéãìèéí õýâ æóðìûãñàõèóëàõ ¿éë àæèëëàãààãàà õýðýãæ¿¿ëýõ, èðãýäèéã òºðèéí õóóëü ¸ñûãõ¿íäýòãýäýã, íèéãìèéí äýã æóðìûã ñàõèí áèåë¿¿ëäýã, õóóëü ñàõèóëàõáàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààã îéëãîäîã, äýìæäýã, õàìòðàíàæèëëàäàã áàéõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.

- Áàéãàëèéí ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, íýðâýãäýãñäýä òóñëàëöàà¿ç¿¿ëýõ íýãäñýí òîãòîëöîî áèé áîëãîíî.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàë,¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëü, ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûíǺâëºë /¯ÀÁÇ/-èéí òóõàé õóóëü çýðãèéã ¯ÕÖÁ-ûí çîðèëòóóäòàé óÿëäóóëàíøèíý÷ëýí íàéðóóëàí áàòàëæ, ýäãýýð õóóëü, òîãòîîìæ, ¿çýë áàðèìòëàëûíõýðýãæèëò, ¯ÀÁÇ-èéí øèéäâýðèéí ã¿éöýòãýëä õÿíàëò òàâèõ, áèåëýëòèéãä¿ãíýõ öýãöòýé òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.- ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààã

çîõèöóóëàõòàé õîëáîãäñîí õóóëü, òîãòîîìæóóäûã ¯ÕÖÁ-ûíçîðèëòóóäòàé óÿëäóóëàí òîäîòãîí øèíý÷èëíý.

- ¯ÀÁÇ-èéí àæëûí àëáàíû á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, ýðõ ìýäëèéãîíîâ÷òîé òîãòîîæ, ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí Ǻâëºëèéí øèéäâýðèéíá¿ðýí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ, áèåëýëòýíä íü õÿíàëò òàâèõ ìåõàíèçìûãáîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

- ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã ¯íäýñíèé àþóëã¿éáàéäëûã õàíãàæ, áýõæ¿¿ëýõ òºðèéí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààòàéóÿëäóóëíà.

7.5. Ãàäààä áîäëîãî

Ãàäààä áîäëîãûã ¯ÕÖÁ-ûã õýðýãæ¿¿ëýõ ãàäààä òààòàé íºõöëèéãá¿ðä¿¿ëýõ, ¿ð àøèãòàé ò¿íøëýëèéã áèé áîëãîõîä ÷èãë¿¿ëíý.

Õî¸ð õºðø áîëîí äýëõèéí áóñàä óëñ îðîíòîé íàéðñàã õàðèëöààòàéáàéæ, îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýãò ººðèéí áàéð ñóóðèà áýõæ¿¿ëýí, á¿ñíóòãèéí áîëîí äýëõèéí íºëºº á¿õèé óëñ ã¿ðí¿¿äòýé óëñ òºð, ýäèéí çàñàã,õ¿ì¿¿íëýãèéí àøèã ñîíèðõëûí òàëààñàà õàðèëöàí ø¿òýëöýý á¿õèé õàìòûíàæèëëàãààíû ñ¿ëæýý á¿ðä¿¿ëýõ, ººðèéí èðãýä, õóóëèéí ýòãýýäèéí õóóëü¸ñíû ýðõ àøãèéã õèëèéí ÷àíàäàä õàìãààëàõ çàìààð á¿ðýí ýðõò óëñûíõààòóñãààð òîãòíîë, àþóëã¿é áàéäëûã áàò íàéäâàðòàé õàíãàõ íºõöëèéãá¿ðä¿¿ëíý.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 1. Ýíõèéã ýðõýìëýñýí, èäýâõèòýé ãàäààä óëñ òºðèéíáîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý.- Ýíõèéã ýðõýìëýæ, àëèâàà óëñ ã¿ðýíòýé ñºðãºëäºõã¿é áàéõ, íýýëòòýé,

îëîí òóëãóóðò ãàäààä áîäëîãî ÿâóóëíà.- Îëîí óëñûí ýðõ ç¿éã õ¿íäýòãýí ñàõèæ, ãýðýý õýëýëöýýðýýð õ¿ëýýñýí

¿¿ðãýý øóäàðãààð áèåë¿¿ëíý.

50

- Õºðø õî¸ð îðîíòîéãîî õàðèëöàí àøèãòàé, òýíöâýðòýé õàðèëöàõàäòýðã¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîë ºãíº. Ýäãýýð îðíû çàõ çýýëä ÷ºëººòõóäàëäààíû çàð÷ìààð ãàðàõ áîäëîãûã áàðèìòàëæ õýðýãæ¿¿ëíý.

- ÀÍÓ, ßïîí Óëñ áîëîí Åâðîïûí õîëáîîòîé èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéíò¿âøèíä õàðèëöàõ áîäëîãî áàðèìòàëíà. Ýäãýýð îðîí, á¿ñ íóòàãòàé÷ºëººò õóäàëäààíû ãýðýý áàéãóóëàõ çîðèëò òàâüæ àæèëëàíà.

- Ìîíãîë Óëñààñ Ýíýòõýã, ÁÍÑÓ, ÀÑÅÀÍ-û îðíóóäòàé òîãòîîñîíõàðèëöààã óëàì ºðãºòãºæ, ýäãýýð îðîíòîé õºðºí㺠îðóóëàëò, ñî¸ë,õ¿ì¿¿íëýãèéí ñàëáàðò òîãòîîñîí ò¿íøëýëèéí õàìòûí àæèëëàãààãàà¿ðãýëæë¿¿ëýí õºãæ¿¿ëíý.

- Óëàìæëàëò õàðèëöààòàé Äîðíîä Åâðîïûí îðíóóäòàé òîãòîîñîí õàìòûíàæèëëàãààãàà èäýâõæ¿¿ëæ ºðãºòãºõ ÷èãëýë áàðèìòëàíà.

- Òóðê, Êàçàõñòàí áîëîí Àðàáûí çàðèì îðîíòîé òîãòîîñîí õàðèëöààãààöààøèä èäýâõòýé õºãæ¿¿ëíý.

- Á¿ñ íóòãèéí óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàí óÿëäëàãàä îíîâ÷òîéîðîëöîõ, Àçè Íîìõîí äàëàéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíûáàéãóóëëàãà - ÀÏÅÊ-ä ãèø¿¿íýýð ýëñýíý.

- Ç¿¿í Õîéä Àçè, Ç¿¿í Àçèéí õàðèëöàí óÿëäëàãûí ¿éë ÿâöûã óðàãøëóóëàõÿðèà õýëýëöýýíä íýãäýõèéã ýðõýìëýæ, òóñ á¿ñ íóòàãò áàéð ñóóðèàáýõæ¿¿ëíý.

- Òºâ Àçèéí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõýä ñàíàà÷èëãàòàé îðîëöîæ, òóñá¿ñ íóòàãò áàéð ñóóðèà áýõæ¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé ãàäààä õàðèëöààãõºãæ¿¿ëíý.- Ýäèéí çàñãèéí ãàäààä õàðèëöààã àëü áîëîõ îëîí òàëòàé áîëãîõîä

÷èãëýñýí áîäëîãî ÿâóóëíà.- ׺뺺ò õóäàëäààíû õýëýëöýýðèéã áàéãóóëàõûã çîðèíî. Óëñ òºð, ýäèéí

çàñãèéí ¿ð äàãàâðûã íü õàðãàëçàæ òîîöíî.- Äàëàéä ãàðöã¿é îðíû ýðõ àøãèéã èäýâõòýé õàìãààëñàí áîäëîãûã òóóøòàé

ÿâóóëàõ, ò¿¿íèé äîòîð ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ-ûí íóòàã äýâñãýð äýýã¿¿ð Ìîíãîëûíáàðàà, òàâààð äàìæèí ºíãºðºõºä ýäãýýð îðíû ç¿ãýýñ íîãäóóëäàãäàìæëàãûí õóðààìæ áîëîí áóñàä àâëàãûã ýðñ áóóðóóëæ, óëìààð á¿ðýí÷ºëººë¿¿ëýõýä àõèö äýâøèë ãàðãàíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Áóñàä ñàëáàðûí ãàäààä õàðèëöààã ýð÷èìæ¿¿ëíý.- Áóñàä îðîíä àìüäàð÷, àæèëëàæ áóé Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí ýðõ, ýðõ

÷ºëºº, õóóëü ¸ñíû àøèã ñîíèðõîë, àþóëã¿é áàéäëûã õàìãààëàõ, õèëèéí÷àíàäàä îðøèõ Ìîíãîë ¿íäýñòí¿¿äòýé õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààãààºðãºæ¿¿ëýõ, õýë, ñî¸ë, óëàìæëàëàà õàäãàëàí õºãæ¿¿ëýõýä áèå áèåýõàðèëöàí äýìæèõ, òýäíèé ç¿ãýýñ Ìîíãîë Óëñûí õºãæèë äýâøèëä ¿ç¿¿ëýõäýìæëýã òóñëàëöààã àâàõàä ÷èãëýñýí áîäëîãî ÿâóóëíà.

- Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààä óëñ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí äýðãýä ñóóõäèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàðò ìýðãýæëèéí äèïëîìàòóóäààñ ãàäíà ýäèéíçàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí àðâèí ìýäëýã, áîëîâñðîëòîéáîëîâñîí õ¿÷íèéã òîìèëæ, àæèëëóóëàõ çàð÷èì áàðèìòàëíà.

51

7.6. Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûí áîäëîãî

Ìîíãîë Óëñûí òºð, çàñãààñ ãàäààä, äîòîîä óëñ òºðèéí áîäëîãîáîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõäýý óëñ îðíû áàòëàí õàìãààëàõ ÷àäàìæáýõæ¿¿ëýõ ¿éë õýðãèéã àíõààðëûí òºâä áàéëãàæ, Çýâñýãò õ¿÷íèé åðºíõèéóäèðäëàãà, èðãýíèé õÿíàëòûí ¿ð ä¿íòýé òîãòîëöîîã áèé áîëãîíî. ÌîíãîëÓëñûí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí áîäëîãîä íèéöñýí îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòûíòîãòîëöîîã áèé áîëãîíî.

Òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 1. Îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòàä òóëãóóðëàñàí áàòëàíõàìãààëàõ íýãäìýë òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýí áýõæ¿¿ëíý.- Ìîíãîë Óëñûí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõäýý óëñ îðíû áàòëàí

õàìãààëàõ àøèã ñîíèðõëûí äàãóó óëñûí äàé÷èëãààíû çîõèõ íººöèéãá¿ðä¿¿ëíý.

- Çàëóó ¿åèéã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, ºíäºð áîëîâñðîë, ìýäëýã, ÷àäâàð îëãîõ,Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéíãûí áîëîí äàé÷èëãààíû íººö áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, íèéò èðãýäèéí öýðýã, Çýâñýãò õ¿÷íýýðýý áàõàðõàõñýòãýëãýýã òºëºâø¿¿ëíý.

- Ýõ îðîí÷ ¿çëèéã óëñ îðíîî õºãæ¿¿ëýõ ýðõýì õ¿ñýë òýì¿¿ëýëòýé õîëáîíóòãà àãóóëãà, çîðèëãûã íü îíîâ÷òîé òîãòîîæ, õ¿í á¿ðò õàìààòàé ¿çýëáîëãîõûã çîðèíî.

- Çýâñýãò õ¿÷íèé òºðèéí çàõèðãààíû óäèðäëàãûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíÅðºíõèé çîðèóëàëòûí öýðýã, Õèëèéí öýðýã, Äîòîîäûí öýðãèéí õàðèëöàíàæèëëàãààã íýãòãýí óäèðäàõ ìýðãýæëèéí íýãäìýë óäèðäëàãûí òîãòîëöîîãá¿ðä¿¿ëíý.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Çýâñýãò õ¿÷íèéã îëîí òàëò ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ÷àäàìæá¿õèé ìýðãýøñýí áîëãîí õºãæ¿¿ëíý.- Åðºíõèé çîðèóëàëòûí öýðãèéã áàéíãûí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé ìýðãýæëèéí

öýðãèéí àíãè, ñàëáàðûí á¿òöýä äýñ äàðààòàé øèëæ¿¿ëæ, Õèëèéí öýðýã,Äîòîîäûí öýðãèéí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, öýðãèéí ñóðãàëò áýëòãýë,çýâñýãëýë, öýðãèéí òåõíèêèéí õàíãàëòûã îëîí óëñûí æèøèãò îéðòóóëàíõºãæ¿¿ëíý.

- ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ áîëîí îëîí óëñûí áóñàä àæèëëàãààíä îðîëöîõÇýâñýãò õ¿÷íèé ÷àäàìæ, áýëòãýëèéã íýìýãä¿¿ëæ, òåððîðèñò ¿éëäëèéíñºðºã òóñãàé àæèëëàãàà áîëîí ò¿¿íèé õîð óðøèã, õîõèðëûã àðèëãàõàäîðîëöîõ ¿¿ðýã á¿õèé òóñãàé òîìèëãîîò àíãè, ñàëáàð, íýãæèéí á¿òýö,çîõèîí áàéãóóëàëòûã áýõæ¿¿ëýí õºäºë㺺íò ÷àäâàðûã ñàéæðóóëæ,áàéíãûí áýëýí áàéäëûã õàíãàíà.

Ñòðàòåãèéí çîðèëò 3. Çýâñýãëýë, öýðãèéí òåõíèêèéí øèíý÷ëýëèéã ¿åøàòòàé õýðýãæ¿¿ëíý.- Òóñëàìæ, õàíäèâ áîëîí òºñâèéí äýìæëýãòýéãýýð “Çýâñýãò õ¿÷íèé

õºãæëèéí ñàí” áèé áîëãîíî.- Ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ ÷àäàâõèòàé áàòàëüîí, òåððîðèñò

¿éëäëèéí ñºðºã òóñãàé àæèëëàãààíä îðîëöîõ çîðèóëàëò á¿õèé öýðãèéíàíãè, òîìèëãîîò ñàëáàðóóä, àãààðûí äîâòîëãîîíîîñ õàìãààëàõ öýðýã,

52

öýðãèéí óäèðäëàãûí õîëáîî, ìýäýýëëèéí ñèñòåì, çýâñýãëýë, òåõíèêèéãòºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýõ ¿¿ñâýð, äýýðõè ñàíãààñ áîëîí îëîíóëñûí òóñëàìæààð øèíý÷ëýí ñàéæðóóëíà.

ÍÀÉÌ. ÁÎÄËÎÃÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉÍ ÃÎË ¯Ð įÍ,Ò¯¯ÍÈÉà ÕÀÍÃÀÕ ÌÅÕÀÍÈÇÌ

8.1. Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãöáîäëîãûí ãîë ¿ð ä¿í

Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-óóäàä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûã õýðýãæ¿¿ëñíýýðäàðààõ òîìîîõîí ¿ð ä¿íä õ¿ðíý.Ýäèéí çàñãèéí ýð÷èìòýé õºãæëèéí ¿å øàò (2007-2015 îí) 1. 2015 îí ãýõýä “Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä”-ûã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëíý.¯¿íä:- Ýäèéí çàñãèéí ýð÷èìòýé, ºíäºð õóðäàöòàé ºñºëòèéí ¿ð ä¿íä àæëûí

áàéð îëíîîð áèé áîëæ, õ¿í àìûí ÿäóóðàë 2 äàõèí áóóðíà.- 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã 2000 îíûõîîñ ãóðàâíû õî¸ðîîð,

ýõèéí ýíäýãäëèéã äºðºâíèé ãóðâààð áóóðóóëæ, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ–ûíõàëäâàðûí òàðõàëòûã òóóøòàé áóóðóóëíà.

- Á¿õ ñàëáàðò æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõàä ìýäýãäýõ¿éö äýâøèëãàðãàíà.

- 2015 îí ãýõýä ñóðãóóëèéí íàñíû õ¿¿õäèéã áàãà áîëîâñðîëä á¿ðýíõàìðóóëæ, õ¿éñèéí ÿëãààã á¿ðýí àðèëãàíà.

- ÅÁÑ-èéã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëæ, ñóðãàëòûí îëîí õóâèëáàðòòºëºâëºãºº, õºòºëáºð¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.

- Ýäèéí çàñàã æèëä äóíäæààð 14-ººñ äîîøã¿é õóâèàð ºñ÷, íýã õ¿íä íîãäîõÄÍÁ 5 ìÿíãàí àì. äîëëàðààñ äîîøã¿é òºâøèíä õ¿ðíý.

- Àøèãò ìàëòìàëûí îëáîðëîëò ìýäýãäýõ¿éö íýìýãäýíý. ÄÍÁ-äáîëîâñðóóëàõ ñàëáàðûí õóâèéí æèí 4 äàõèí ºñ÷, íàðèéí òåõíîëîãèíýâòðýí, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðñºëäºõ ÷àäâàð äýýøèëíý.

- Í¿¿ðñíýýñ ãàçðûí òîñíû áîëîí õèìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ãàðãàí àâàõ¿éëäâýðëýë áèé áîëíî. 2015 îí ãýõýä ãàçðûí òîñíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéäîòîîäûí õýðýãëýýíèé 50-èàñ äîîøã¿é õóâèéã ººðèéí ¿éëäâýðëýëýýðõàíãàíà.

- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð õºãæèæ, æèëä íýã ñàÿ æóóë÷èí õ¿ëýýí àâíà.- Îþóíû øèíãýö á¿õèé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý õºãæèæ, ìýäëýãò

ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñ ñóóðü òàâèãäàæ ýõýëíý.- Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýëèéí õºãæëèéí òààòàé îð÷èí á¿ðäíý.

Àæèëã¿éäýë ìýäýãäýõ¿éö áóóðíà.- Ïðîãðàìì õàíãàìæèéí ¿éëäâýðëýë, ýêñïîðòûã õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ

á¿ðäýæ, õýðýãëýý íýìýãäýíý.- Íèéñëýëèéí ãýð õîðîîëëûí 20-30 ìÿíãààñ äîîøã¿é ºðõ òºâëºðñºí øóãàì

ñ¿ëæýýíä õîëáîãäîæ, óëñûí õýìæýýíä æèëä äóíäàæààð 10000-ààñäîîøã¿é ºðõ îðîí ñóóöíû íºõö뺺 ñàéæðóóëíà.

53

- ÕÀÀ-í ¿éëäâýðëýë ýð÷èìæèæ, õ¿í àìûí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéõàíãàìæ ñàéæèðíà.

- Áèîòåõíîëîãè, ãåíèéí èíæåíåð÷ëýëèéí àðãûã íýâòð¿¿ëýí ìàëûí¿¿ëäýðëýã ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, òàðèìàëûí óðãàöûã íýìýãä¿¿ëíý. Óëààíáóóäàéí æèëèéí äóíäàæ ¿éëäâýðëýë 4 äàõèí, òºìñ, õ¿íñíèé íîãîîíûæèëèéí äóíäàæ ¿éëäâýðëýë 1.5 äàõèí ºñíº.

- Äýä á¿òöèéí ñàëáàðò òîìîîõîí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëæ, õàòóóõó÷èëòòàé àâòî çàìûí óðò 8000 êì-ò õ¿ðíý. Ãîâèéí áîëîí Ç¿¿í á¿ñýäòºìºð çàìûí ñ¿ëæýý áàðèõ àæëûí 60 õ¿ðòýë õóâèéã ã¿éöýòãýíý. Õî¸ðäîõòºìºð çàì áàðèõ àæëûí 70-ààñ äîîøã¿é õóâèéã õèéíý. Ãîë òºìºð çàìûãöàõèëãààíæóóëàõ àæëûã øèéäâýðëýíý.

- Ìîíãîë Óëñûí á¿õ ñóì áàéíãûí öàõèëãààíòàé áîëæ, á¿õ ìàë÷èí ºðõíàð, ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàãäàíà. Äîòîîäûí ýð÷èì õ¿÷íèéõýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàõààñ ãàäíà öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ýêñïîðòîëæýõýëíý.

- Á¿ñ íóòãóóäûí õºãæèë ò¿ðãýñ÷, Óëààíáààòàð õîòûí õ¿í àìûí õýòòºâëºðºë ñààðíà. Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ çàðèì õîòûí õ¿í àìûí òîî 50ìÿíãààñ äîîøã¿é áîëíî.

- Òàâàíòîëãîé, Îþóòîëãîé çýðýã ñòðàòåãèéí òîìîîõîí îðä ãàçðóóäûãò¿øèãëýí îð÷èí ¿åèéí øèéäýë á¿õèé 10-20 ìÿíãàí õ¿íòýé õîòóóä áèéáîëíî.

- Ãýð á¿ë áýõæèæ, õ¿í àìûí òîî ºñíº. Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëëèéã àðèëãàõöîãö àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý.

- 2015 îí ãýõýä õàìðàí ñóðãàëòûí áîõèð æèí áàãà áîëîâñðîëä 99.1, äóíäàíãèä 97.2, ñóóðü áîëîâñðîëä 98.3 õóâüä òóñ òóñ õ¿ðíý.

- Îëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí áîëîí îéðòñîí, òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñºì÷èéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí òîîã 10-ààñ äýýøáîëãîíî.

- Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä îéðòñîí õî¸ðîîñ äîîøã¿é èõ ñóðãóóëüòàéáîëíî.

- ªðõèéí ýìíýëãèéí òîãòîëöîî á¿ðýí òºëºâøèíº.- Ñóì, àéìãèéí ýìíýëã¿¿äèéí 60 õóâü íü, ä¿¿ðãèéí ýìíýëã¿¿ä 100 õóâü

ýì÷èëãýý, îíîøèëãîîíû òîíîã òºõººðºì溺ð òîíîãëîãäîíî.- ªâ÷íèé ò¿¿õèéã 100 õóâü öàõèì êàðòàä øèëæ¿¿ëíý.- Õºäººíººñ îíîøèëãîî, ýì÷èëãýýíä çîð÷èã÷äûí òîî 50-ààñ äýýø õóâü

áóóðíà.- Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ýì÷èëãýý-îíîøèëãîîíû òºâèéã

áàéãóóëàí àæèëëóóëæ, ãàäààä ÿâæ, ýì÷èëãýý-îíîøèëãîîíû ¿éë÷èëãýýàâäàã èðãýäèéí òîîã ìýäýãäýõ¿éö áóóðóóëíà.

- Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ, ÷àíàð 75 õóâüä õ¿ðíý.- Íèéñëýë áîëîí òîìîîõîí õîòóóäûí àãààðûí áîõèðäëûã àðèëãàíà. Õîã

õàÿãäëûí öîãö ìåíåæìåíò õýðýãæèæ, îð÷íû áîõèðäëûí ýõ ¿¿ñâýð ýðñáàãàñíà.

- Ìîíãîë îðíû ýêîñèñòåìèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàíãàõàä îíöãîé ¿¿ðýãá¿õèé ãàçàð íóòàã 2015 îí ãýõýä íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 20-èîñ äîîøã¿é

54

õóâü áóþó 30 ãàðóé ñàÿ ãà-ä õ¿ðíý.- Õîò ñóóðèí ãàçðûí õ¿í àìûí óíäíû óñíû õýðýãöýýíèé 70 õóâèéã,

õºäººãèéí õ¿í àìûí óíäíû óñíû õýðýãöýýíèé 60 õóâèéã õàíãàíà

Ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàãò øèëæèõ ¿å øàò (2016-2021 îí)- Ýíý ¿å øàòàíä ýäèéí çàñàã æèëä äóíäæààð 12-îîñ äîîøã¿é õóâèàð ºñ÷,

íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ 12 ìÿíãààñ äîîøã¿é àì. äîëëàðò õ¿ð÷, îþóíûøèíãýö á¿õèé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ºðãºæèæ, ìýäëýãò ñóóðèëñàíýäèéí çàñàã òºëºâøèí õºãæèæ, Ìîíãîë Óëñ äýëõèéí äóíäàæ îðëîãîòîéîðíóóäûí ýãíýýíä îðíî.

- Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã íü á¿õýëäýý ¿ëýìæ ¿ð àøèãòàé, ºðñºëäºõ÷àäâàðòàé áîëíî.

- Àøèãò ìàëòìàëûí îëáîðëîëòîîñ áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëäøèëæèõ ¿éë ÿâö ýð÷èìæèíý.

- Óëñûí õýìæýýíä æèëä äóíäæààð 15000-ààñ äîîøã¿é àéë ºðõ îðîíñóóöíû íºõöºëºº ñàéæðóóëíà.

- 2021 îí ãýõýä äóíäàæ îðëîãîòîé èðãýäèéí ýçëýõ õóâèéí æèí 60 õóâüäõ¿ð÷, õ¿íèé õºãæëèéí èíäåêñ 0.8 áîëíî.

- 2021 îí ãýõýä á¿õ øàòíû ñóðãóóëüä õàìðàí ñóðãàëò 100 õóâü õ¿ðíý.- Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä á¿ðýí íèéöñýí õºòºëáºðòýé åðºíõèé

áîëîâñðîëûí áîëîí èõ ñóðãóóëèéí òîî íýìýãäýíý.- Ñóäàëãàà áîëîâñðóóëàëòûí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýã 2015 îí ãýõýä

ÄÍÁ-èé 2 õóâü, 2021 îí ãýõýä 3 õóâü õ¿ðãýíý. Ýíý çàðäëûí 1/3-ãõóâèéí õýâøèë ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýã áîëíî.

- Îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãè íóòàãøóóëñàí, ýçýìøñýí îðîí áîëíî.- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð õºãæèæ, æèëä èðýõ æóóë÷äûí òîî õ¿í àìûí

òîîòîé òýíöýíý.- Ýð÷èìæñýí õºäºº àæ àõóé, ôåðìåðèéí àæ àõóé õºãæèæ, õ¿í àìûí

õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãöýýã ¿íäñýíä íü äîòîîäûí ýêîëîãèéíöýâýð á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàæ, õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðò ºñíº.

- Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãöýýã äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëýýð á¿ðýíõàíãàíà.

- Àçè òèâ, á¿ñ íóòàãòàà ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé, îð÷èí ¿åèéí òýýâýð õîëáîî,ýð÷èì õ¿÷íèé äýä á¿òýö áèé áîëíî. Õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûí óðò11000 êì-ò õ¿ðíý. Õî¸ðäîõ òºìºð çàìûã àøèãëàëòàíä îðóóëíà. Áàðóóí,Ãîâèéí áîëîí Ç¿¿í á¿ñýä òºìºð çàìûí ñ¿ëæýý áèé áîëíî.

- Ìîíãîë Óëñ 2021 îí ãýõýä öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýãýýäîòîîäûí ýõ ¿¿ñâýðýýð íàéäâàðòàé á¿ðýí õàíãààä çîãñîõã¿é, öàõèëãààíýð÷èì õ¿÷èéã äýëõèéí çàõ çýýëä íèéë¿¿ëäýã îðîí áîëíî.

- Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ õîòóóä õºãæèí, õ¿í àì íü òóñ á¿ð 100 ìÿíãààñäîîøã¿é áîëæ, îðîí íóòàãòàà òîãòâîð ñóóðüøèëòàé àæ òºðºõ òààòàéîð÷èí á¿ðäýíý.

- Õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëò 72 áîëíî.- Ñóì, àéìãèéí ýìíýëýã¿¿äèéí õýðýãöýý 100 õóâü õàíãàãäàíà.- Õºäººíººñ îíîøèëãîî, ýì÷èëãýýíä çîð÷èã÷äûí òîî 95 õóâèàð áóóðíà.

55

- Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ, ÷àíàð 95 õóâüä õ¿ðíý.- Íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé õàìðàõ õ¿ðýý îíîâ÷òîé áîëæ, ¿ð

àøèã íü äýýøèëñýí áàéíà.

8.1.1. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé áîëîí á¿ñèéí õºòºëáºð¿¿ä1. ¯ÕÖÁ-ûí õ¿ðýýíä äàðààõ ¯íäýñíèé õºòºëáºð¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ

õýðýãæ¿¿ëíý. ¯¿íä:- “Àøèãò ìàëòìàë”,- “Òåõíîëîãè”,- “Äýä á¿òýö”,- “Óñ”,- “պ人ãèéí õºãæèë”- “Àÿëàë æóóë÷ëàë”,- “Îðîí ñóóö”,- “Õîòóóä”,- “Áîëîâñðîë”,- “Ýð¿¿ë ìýíä”.

2. Äîð äóðäñàí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëæ,¿éëäâýðëýë, òåõíîëîãèéí ïàðê, öîãöîëáîðóóäûã áàéãóóëíà. ¯¿íä:

- Áàðóóí, Ç¿¿í, Òºâ, Õàíãàéí á¿ñ¿¿äèéí õºãæëèéí õºòºëáºð¿¿ä,- Óëààíáààòàð õîòûí Íàëàéõ, Áàãàõàíãàé, Áàãàíóóð ä¿¿ðã¿¿äýä

õîîðîíäîî óÿëäààòàé áèçíåñèéí áîéæóóëáàð ïàðê, “Ýéðñåðâèñèíòåðíýéøíë” ïàðê,

- “Äàðõàí” ¿éëäâýðëýë, òåõíîëîãèéí ïàðê,- ×îéð õîòîä “Àëòàíãîâü” õºãæëèéí ïàðê,- “Äîðíîä” ¿éëäâýðëýë, òåõíîëîãèéí ïàðê,- “Ýðäýíýò” ¿éëäâýðëýë, òåõíîëîãèéí ïàðê,- “Õàðõ¿ðýì (Õàðõîðèí)” ñóðãàëò, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ïàðê,- “Õîâä”, “Óëèàñòàé”, “ªíäºðõààí” “Çóóí ìîä” ¿éëäâýðëýë,

òåõíîëîãèéí ïàðêèéã òóñ òóñ áàéãóóëàí àæèëëóóëíà.- Çàìûí ¿¿ä, Àëòàíáóëàã, Öàãààííóóðûí ýäèéí çàñãèéí áîëîí

õóäàëäààíû ÷ºëººò á¿ñ¿¿äèéã áàéãóóëíà.

8.1.2. Øèíýýð áîëîí øèíý÷ëýí áàòëàõ õóóëèóäÌîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õóóëü, ýðõ ç¿éí øèíýòãýëèéí õ¿ðýýíä

øèíý÷ëýõ áîëîí øèíýýð ãàðãàæ ìºðäºõ õóóëèéí æàãñààëòûã ãàðãàíáîëîâñðóóëæ, øèéäâýðë¿¿ëíý.

8.1.3. Õºãæëèéí ñàíãóóä1. “Ìîíãîëûí õºãæëèéí ñàí”,2. “Ýðäýíýñèéí ñàí”,3. “Òîãòâîðæèëòûí ñàí”

56

8.1.4. Ãîë ¿ð ä¿íãèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûí øàëãóóð íü ÌÕÇ-óóä, Õ¿íèé õºãæëèéí

èíäåêñ 2021 îíä 0.8, Íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ 2015 îíä 5000-ààñ äîîøã¿é àì.äîëëàð, 2021 îíä 12000-ààñ äîîøã¿é àì. äîëëàð, Ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäºõ÷àäâàð 80, Íàðèéí òåõíîëîãèéí øèíãýö äóíäààñ äýýø, ÌÕÕÒ-ûí õ¿ðòýýìæõ¿í àìûí 70 õóâü, Ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîí Ýêñïîðòûí õóâüõýìæýý ìýäýãäýõ¿éö ºñºõ, Îðîí ñóóöíû õàíãàìæ 50 õóâèàñ äýýø, Óíäíûóñíû õ¿ðýëöýý õîòîä 70 õóâü, õºäººä 60 õóâü, Íèéò îéò òàëáàé 18 ñàÿ ãà,óñæóóëñàí òàëáàé 300 ìÿíãàí ãà, Ýäèéí çàñãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëò (ÄÍÁ-äýçëýõ õóâü, 2021 îí ãýõýä: Óóë óóðõàé - 18 õóâü, պ人 àæ àõóé - 8 õóâü,áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð - 40 õóâü, ¿éë÷èëãýý - 35 õóâüä òóñ òóñ õ¿ðñýí áàéõçýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áàéõ áîëíî. ¯¿íèé õàæóóãààð øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéãñàëáàð á¿ðýýð íàðèéâ÷ëàí òîãòîîíî.

Òºðèéí óäèðäëàãà, òîãòîëöîî, òºðèéí èíñòèòóö¿¿äèéí ¿éëàæèëëàãààíû óÿëäàà, õàðèëöàí õÿíàëòûí îíîâ÷òîé, õàðèóöëàãàòàé,àðä÷èëñàí òîãòîëöîîã 2008 îí ãýõýä á¿ðýí õèéæ äóóñãàñàí áàéíà.

Çàñãèéí ãàçðûã îíîâ÷òîé, òîãòâîðòîé á¿òýöòýé áîëãîõ àñóóäëûã 2008îíä øèéäâýðëýæ, õóóëü÷èëñàí áàéíà.

Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéí á¿òöèéã îíîâ÷òîé, òîîãöîìõîí, øàò äàìæëàãûã öººí áîëãîæ, èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýã õºíãºíøóóðõàé áîëãîõ, îðîí íóòãèéí áèå äààñàí áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ öîãöáîäëîãûã 2012 îíä õýðýãæ¿¿ëæ äóóñíà. (¯ÕÖÁ ñòðàòåãèéí õ¿ðýõ ò¿âøíèéãõàâñðàëò 1, õ¿ñíýãò 9-ä ¿ç¿¿ëýâ.)

8.2. Öîãö áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ òîãòîëöîî

Òºð, çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààã ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯ÕÖÁ,ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ¿íäýñíèé òýðã¿¿ëýí ìàíëàéëàõ÷àäàìæ áèé áîëãîõ õýìæýýíä õ¿ðòýë øèíýòãýõ íü óã áîäëîãî, ñòðàòåãèéãàìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõ óãòâàð íºõöºë áîëíî.

Çàñãèéí ãàçàð íü ¿éë àæèëëàãààíûõàà õºòºëáºðèéí òºñºëä á¿ðýíýðõèéíõýý õóãàöààíä áàðèìòëàõ Çàñãèéí ãàçðûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã¯íäýñíèé õºãæëèéí õýòèéí öîãö áîäëîãîä ¿íäýñëýí òîäîðõîéëæ áàéõ áºãººäóã õºòºëáºðèéí òºñëèéã õîëáîãäîõ õóóëüä çààñàí æóðìûí äàãóó áàòëóóëàí,áèåëýëòèéã íü çîõèîí áàéãóóëíà.

8.2.1. Óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ òîãòîëöîîÇàñãèéí ãàçàð íü ¯ÕÖÁ, ñòðàòåãèä ¿íäýñëýñýí ¿éë àæèëëàãààíûõàà

õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä Çàñãèéí ãàçðûí ¿íäñýí ñàëáàð á¿ðýýð ñòðàòåãèéíòºëºâëºëò, áîäëîãûí óäèðäàìæààð õàíãàõ, õºòºëáºðæ¿¿ëýõ, çîõèöóóëàõ,ìîíèòîðèíãèéí õÿíàëò òàâèõ, ¿íýëæ ä¿ãíýõ ÷èã ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààðóã õýòèéí áîäëîãî, ñòðàòåãèéã óÿëäóóëàí çîõèöóóëíà.

Çàñãèéí ãàçðûí á¿òöýä ¯íäýñíèé õºãæëèéí áîäëîãî õàðèóöñàí ÷èã¿¿ðýã á¿õèé òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãà áàéãóóëíà. Ýíý áàéãóóëëàãàÌîíãîë Óëñûí áîëîí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí õýòèéí áîëîí ÷èãë¿¿ëýõòºëºâëºãºº, ºðãºí õ¿ðýýòýé õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ, ñàëáàð õîîðîíä

57

óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ ÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõèéí äýýð áîäëîãî,òºëºâëºãºº, õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí õÿíàëò-øèíæèëãýý, ¿íýëãýýãõàðèóöàí ã¿éöýòãýíý. Ò¿¿í÷ëýí ýíýõ¿¿ áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã õÿíàíñàéæðóóëæ, öààøèä óðò õóãàöààíû òºñººëºë áîëîâñðóóëæ òóõàé á¿ðÇàñãèéí ãàçàðò îðóóëæ øèéäâýðë¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé áàéíà.8.2.2. Òºëºâëºëòèéí ìåõàíèçì

Çàñãèéí ãàçàð íü ¯ÕÖÁ, ñòðàòåãèéã Ìîíãîë Óëñûí Ýäèéí çàñàã,íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýë, òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë, æèë æèëèéíòºñºâ, ìºíãºíèé áîäëîãîä òóñãàí òºëºâëºæ, õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.

8.2.3. Öîãö áîäëîãûí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãöýýGMF çàãâàðààð òîîöñîíîîð Ìîíãîë Óëñ Ìÿíãàíû õºãæëèéí

çîðèëòóóäàà õàíãàõàä 2007-2015 îíä íèéò 14 òýðáóì îð÷èì àì.äîëëàðûíñàíõ¿¿ãèéí õýðýãöýýòýé ãýñýí òîîöîî ãàð÷ áàéíà. ¯¿íèé 28 õóâü íü äýäá¿òýö, 27 õóâü íü áîëîâñðîë, 19 õóâü íü ýð¿¿ë ìýíäèéí çîðèëòóóäûãõàíãàõàä ÷èãëýãäýíý. Íèéò çàðäëûí 51 õóâèéã óðñãàë çàðäàë, 49 õóâèéãõºðºíãèéí çàðäàë ýçýëæ áàéíà. Õºðºí㺠îðóóëàëòûã æèë á¿ðýýð íü àâ÷¿çâýë 2010 îíä õàìãèéí ºíäºð õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í ãàð÷ áàéãàà íü äýäá¿òöèéí òîìîîõîí òºñºë, õºòºëáºð¿¿äèéã òóõàéí îíä õýðýãæ¿¿ëýõýýðòºëºâëºñºíòýé õîëáîîòîé þì. Õàðèí áóñàä çîðèëòóóäûã õàíãàõ çàðäëûíõýìæýý åðºíõèé人 æèë á¿ð æèãä ºñºëòòýé áàéíà (Õàâñðàëò 1).

Áîäèò ñàëáàðûí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä 2007-2021 îíä 21òýðáóì àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëò øààðäëàãàòàé áàéãàà áîëíî. ÌÕÇ-ûãõýðýãæ¿¿ëýõ õýðýãöýýíèé ¿íýëãýýãýýð äýä á¿òöèéí õºãæèëä 8 òýðáóìäîëëàð øààððäëàãàòàé áàéãààã òîîöâîë íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò 29 òýðáóìäîëëàð áîëíî. (õàâñðàëò 1, õ¿ñíýãò 8)

Áîäèò ñàëáàðûí ñàíõ¿¿æèëòèéã äàðààõ ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðä¿¿ëíý:- Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí õºðºí㺠10 õóâü;- Õóâèéí ñàëáàð, ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 75 õóâü;- Ãàäààäûí çýýë, òóñëàìæèéí õºðºí㺠15 õóâü;

8.2.4. Õýðýãæèëòèéí ¿ð ä¿íã ¿íýëýõÌîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé õºãæëèéí õýòèéí öîãö áîäëîãûí áàðèìò

áè÷èãò òóñãàãäñàí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä òóõàéá¿ð õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéæ, àõèö äýâøèë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð äàãàâðûã¿íýëýí ä¿ãíýõ àæëûã äàðààõè áàéäëààð çîõèîí áàéãóóëíà. ¯¿íä:

Áîäëîãûí áàðèìò áè÷èãò òóñãàãäñàí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéí ÿâöàäìîíèòîðèíã õèéõ, ¿ð äàãàâàðûã ¿íýëýí ä¿ãíýõ ¿å øàòóóä:

I ¿å øàò: Áîäëîãûí çîðèëòûí ýõíèé øàòíû ¿íýëãýý õèéõ (Õóãàöàà:2010.06.30);

II ¿å øàò: Áîäëîãûí çîðèëòûí äóíä øàòíû ¿íýëãýý õèéõ (Õóãàöàà:2015.06.30);

III ¿å øàò: Áîäëîãûí çîðèëòûí ýöñèéí øàòíû ¿íýëãýý õèéõ(Õóãàöàà: 2020.06.30).

58

Õÿíàëò-øèíæèëãýýã òàñðàëòã¿é ÿâóóëíà. Õÿíàëò-øèíæèëãýý, ¿íýëãýýã ÿàìä, òºð çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóä

õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí áîëîí ñóäàëãààíû, ò¿¿í÷ëýí òºðèéí áóñáàéãóóëëàãóóäûí îðîëöîîòîéãîîð íýãäñýí òºëºâëºãººíèé ¿íäñýí äýýð õèéõáºãººä çîõèõ çàðäëûã æèë á¿ðèéí òºñºâò òóñãàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.

Áîäëîãûí áàðèìò áè÷èãò òóñãàãäñàí çîðèëò á¿ðèéí õýðýãæèëòèéí¿ð ä¿íã ¿íýëýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò áàéõ áºãººä ãîë àíõààðàë õàíäóóëàõçàðèì çîðèëòûí ¿ð ä¿íã ¿íýëýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã ñàëáàð òóñ á¿ðýýðóðä÷èëàí òîäîðõîéëñîí áàéíà.

8.2.5. Òàéëàãíàõ, õÿíàõ òîãòîëöîîÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¯ÕÖÁ-ûí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã Çàñãèéí ãàçðûí

õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóä æèë á¿ðèéí ýöýñò Çàñãèéí ãàçàðò òàéëàãíàõ áàÇàñãèéí ãàçàð äàðàà æèëèéí ýõíèé óëèðàëä áàãòààí Ìîíãîë Óëñûí Èõõóðàëä òàéëàãíàíà.

¯ÕÖÁ-ûí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ ¯íäýñíèé õºòºëáºð¿¿äèéíõýðýãæèëòýíä ¯ÀÁÇ áàéíãûí õÿíàëò òàâèíà.

8.2.6. Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí óðò õóãàöààíä ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäë¿¿ä,òýäãýýðèéí óäèðäëàãà

¯ÕÖÁ-ûã õýðýãæ¿¿ëýõ õóãàöààíä äîð äóðäñàí ýðñäýë òîõèîëäîæáîëîõûã òîîöíî. ¯¿íä:Ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíèé ýðñäýë:- Äýëõèéí çàõ çýýë äýõ àëò, çýñ, í¿¿ðñíèé ¿íèéí îãöîì óíàëò- Õºðø îðíóóäûí õóäàëäààíû õîðèã, òàòâàðûí ÿëãàâàðòàé áîäëîãî- Á¿ñ íóòãèéã õàìàðñàí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ºðãºí õ¿ðýýòýé õÿìðàë- Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëò ñààðàõ, çîãñîõ- Ãàçðûí òîñíû ¿íý îãöîì ºñºõ- Äýëõèéí, ÿëàíãóÿà Õÿòàäûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò îãöîì áóóðàõ- Äîòîîäûí ñàíõ¿¿ õÿìðàõ, òºñâèéí òýíöýë ýðñ àëäàãäàëòàé áîëîõÁàéãàëü, öàã óóðûí ººð÷ëºëò, ãàìøèãò ¿çýãäýë- Ãàí, çóäûí áàéäàë îëîí æèëèéí òóðø òîõèîëäîõ- Öºëæèëòºä õýò íýðâýãäýõ- Áóñàä ãàìøèãò ¿çýãäýëä íýðâýãäýõÕ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ýðñäýë- Ìàëûí õàëäâàðò “À” çýðýãëýëèéí ºâ÷íèé õ¿÷òýé òàðõàëò- Øóâóóíû õàíèàä, òàõàë çýðýã ãîö õàëäâàðò ºâ÷íèé ºðãºí õ¿ðýýòýé

òàðõàëò- ÕÄÕÂ/ÄÎÕ ºâ÷íèé õ¿÷òýé òàðõàëò¯éëäâýðëýë, áèçíåñèéí õ¿ðýýíèé ýðñäýë- Ýð÷èì õ¿÷íèé ºðãºí õ¿ðýýòýé óðò õóãàöààíû òàñàëäàë- ¯éëäâýðëýë, òåõíîãåíèéí îñîë- Çàì, òýýâýð, õàðèëöàà õîëáîîíû ñ¿ëæýý òàñðàõÒºðèéí óäèðäëàãàä ó÷ðàõ ýðñäýë- Áàòàëñàí õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëò ñóë áàéõ

59

- Òºð, çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà óäààí õóãàöààíä ìýäýãäýõ¿éö íààøòàé¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é áàéõ

- Òºðèéí èíñòèòóö¿¿äèéí íýã íýãèéãýý õÿíàõ òîãòîëöîî ñóë, ýðõìýäëèéí õóâààðèëàëò îéëãîìæã¿é, õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ýòãýýä áàéõã¿éáàéõ

- Øóäàðãà, èë òîä ñîíãóóëü ÿâóóëæ ÷àäàõã¿é áàéõ- Àâèëãà ºðãºæèí òýëýõ- Íèéãìèéí õÿìðàë óæèãðàõ çýðýã áîëíî.

Äýýð äóðäñàí ýðñäëèéí óäèðäëàãûí àðãà ìåõàíèçìûã äóíä áîëîí áîãèíîõóãàöààíû òºëºâëºëòèéí õ¿ðýýíä áàéíãà áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, õýðýãæ¿¿ëæáàéíà.

* * *

60

Ñà

ëá

àð

óó

ä2

00

62

00

72

00

82

00

92

01

02

01

12

01

22

01

32

01

42

01

5Á

¿ãä

Äý

ä á

¿òý

öÁ

¿ãä

14

48

43

35

26

69

53

91

17

62

04

37

91

06

51

69

59

79

58

42

86

33

58

84

32

11

82

34

70

09

47

07

21

4Ó

ðñã

àë

42

19

26

74

51

57

86

16

00

52

00

21

15

45

23

25

12

99

30

95

98

10

16

71

56

21

5Õ

ºð

ºí

ãèé

í1

40

62

43

25

92

45

23

33

16

04

43

28

90

63

06

80

52

85

51

77

43

25

95

43

11

58

43

36

84

24

55

09

99

Áî

ëî

âñ

ðî

ëÁ

¿ãä

22

29

21

25

73

50

27

49

17

30

75

13

34

85

50

39

57

92

44

95

74

51

27

09

58

64

85

62

50

07

37

57

89

7Ó

ðñã

àë

18

72

88

21

90

21

24

66

79

27

75

94

31

43

82

35

73

78

40

73

03

46

44

24

53

12

90

56

11

74

33

79

24

5Õ

ºð

ºí

ãèé

í3

56

33

38

32

92

82

38

29

91

93

41

69

38

41

44

22

70

48

28

55

51

95

63

83

33

78

65

1Î

ðî

í ñ

óó

öÁ

¿ãä

95

87

41

14

03

61

21

74

01

24

32

01

22

88

01

38

90

01

40

34

01

41

78

01

38

09

81

42

56

51

18

46

59

Õº

ðº

íãè

éí

95

87

41

14

03

61

21

74

01

24

32

01

22

88

01

38

90

01

40

34

01

41

78

01

38

09

81

42

56

51

18

46

59

Ýð

¿¿

ë ì

ýí

äÁ

¿ãä

26

18

04

28

34

06

30

13

41

30

95

69

33

25

86

34

41

94

36

53

83

38

12

45

40

22

50

42

56

67

31

45

64

2Ó

ðñã

àë

24

32

35

25

62

40

27

09

09

28

57

40

30

16

65

31

79

39

33

69

55

35

55

74

37

62

34

39

67

49

28

98

00

6Õ

ºð

ºí

ãèé

í1

85

69

27

16

63

04

33

23

82

93

09

21

26

25

52

84

28

25

67

12

60

16

28

91

82

47

63

6Õ

îî

ë ò

ýæ

ýý

ëè

éí

äó

òàãä

àë

Á¿ã

ä1

68

93

01

81

05

01

90

79

02

02

16

42

13

41

92

25

60

42

37

92

82

50

75

22

64

14

32

76

88

72

04

27

38

Óð

ñãà

ë1

17

80

31

28

69

51

37

62

91

48

26

81

58

70

11

69

63

81

80

80

41

92

31

82

04

23

72

14

78

41

53

50

73

Õº

ðº

íãè

éí

51

12

75

23

56

53

16

15

38

97

54

71

95

59

66

57

12

45

84

35

59

90

56

21

03

50

76

65

Áà

éãà

ëü

îð

֏

íÁ

¿ãä

25

36

58

16

49

11

21

21

61

77

59

24

51

55

52

55

17

61

41

16

54

42

57

65

77

86

06

48

2Ó

ðñã

àë

13

71

35

12

10

63

18

61

64

69

17

16

81

64

00

17

07

11

82

15

19

15

62

01

27

23

90

03

Õº

ðº

íãè

éí

11

65

23

04

39

48

93

54

53

06

75

28

33

91

25

34

69

02

29

50

25

10

04

56

51

36

74

79

Æå

íä

ýð

Á¿ã

ä1

24

03

88

21

10

09

51

14

70

12

93

41

34

29

12

72

51

58

26

17

35

91

96

81

12

23

38

Óð

ñãà

ë5

46

06

62

87

72

08

91

61

01

57

10

45

71

15

80

12

80

21

41

09

16

18

29

85

50

Õº

ðº

íãè

éí

69

43

21

92

23

74

25

54

27

77

29

72

11

45

30

24

32

50

34

98

23

78

8Ó

íä

íû

óñ

, à

/ö á

àé

ãóó

ëà

ìæ

Á¿ã

ä9

06

25

92

32

41

05

53

91

07

46

11

08

67

71

06

31

89

79

84

91

85

68

23

91

73

99

18

66

54

0Ó

ðñã

àë

20

49

92

09

31

23

61

02

72

12

24

88

62

43

33

22

28

52

07

79

18

76

11

67

06

19

95

03

Õº

ðº

íãè

éí

70

12

67

13

94

81

92

98

02

49

83

79

18

19

84

75

69

97

10

77

63

63

05

72

85

66

70

37

Õ¿

íè

é ý

ðõ

, çà

ñà

ãëà

ëÁ

¿ãä

16

85

19

22

21

74

24

80

28

54

33

17

38

95

46

25

55

55

57

82

32

60

4Ó

ðñã

àë

16

85

19

22

21

74

24

80

28

54

33

17

38

95

46

25

55

55

57

82

32

60

4Î

ðë

îãû

í ÿ

äó

óð

àë

Á¿ã

ä1

71

14

42

56

87

46

05

55

13

49

11

81

31

16

86

16

10

86

48

80

58

92

32

86

67

0Ó

ðñã

àë

31

24

39

49

05

36

63

66

92

77

68

64

96

51

08

56

48

1Õ

ºð

ºí

ãèé

í1

40

04

38

17

86

96

95

49

77

48

48

21

24

25

78

41

10

00

17

84

07

83

82

80

18

9Á

¿ãä

Á¿ã

ä1

02

61

61

14

17

48

31

74

52

93

18

02

70

32

19

41

20

19

92

17

41

95

24

92

17

86

70

61

87

05

24

19

91

28

91

67

52

78

4Ó

ðñã

àë

59

42

14

71

18

31

76

81

83

78

32

20

85

04

69

91

56

05

10

13

18

11

07

95

31

11

79

90

51

24

27

56

85

44

68

1Õ

ºð

ºí

ãèé

í4

31

94

77

05

65

39

77

11

01

01

94

83

13

43

65

11

07

65

69

93

93

11

70

71

76

69

06

19

74

85

32

86

40

05

0Ñ

àÿ

àì

.8

55

,11

18

1,2

14

54

,41

50

2,3

18

28

,41

66

0,1

16

27

,11

48

8,9

15

58

,81

65

9,4

13

96

0,7

äî

ëë

àð

àà

ð

Õ¿ñ

íýã

ò 1. G

MF

çàã

âàð

ààð

òî

îö

ñîí

ÌÕ

Ç-ó

óäû

ã õà

íãà

õàä

øàà

ðä

àãä

àõ õ

ºð

ºí

ãèé

í õ

ýðýã

öýý

íè

é í

ýãä

ñýí

õ¿ñ

íýã

ò /ñ

àÿ

òºãð

ºãº

ºð/

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

61

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

62

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

Õ¿ñí

ýãò

3.

63

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

Õ¿

ñí

ýãò

4.

64

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

Õ¿ñí

ýãò

5.

65

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

Õ¿

ñí

ýãò

6.

66

Õàâ

ñð

àë

ò

1. ¯í

äýñ

íè

é Õ

ºãæ

ëè

éí

öî

ãö á

îä

ëî

ãûí

áî

äè

ò ñ

àë

áàð

, äýä

á¿ò

öè

éí

õº

ðº

íãº

îð

óóë

àë

òû

í ò

îî

öî

îÕ

¿ñ

íýãò

7.

67

Òàéë

áàð: Ì

ÕÇ

-ûí ä

ýä á

¿òö

èéí ñ

àë

áàðò

îðóó

ëàõ

8 ò

ýðá

óì ä

îë

ëàðû

ã ýí

ý ò

îîö

îîíä ò

óñãà

â.

ÑÀ

ÍÃ

ÈÉ

Í ß

ÀÌ

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

68

Õàâ

ñð

àë

ò 1

.

Õ¿

ñí

ýãò

8.

69

Õàâ

ñðàë

ò

70

ÑÀ

ÍÃ

ÈÉ

Í ß

ÀÌ

Õàâ

ñðàë

ò

71

ÒÝÌÄÝÃËÝË

72

ÒÝÌÄÝÃËÝË