undesnii huvtsas pp

Монгол үндэснийхувцас

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Оршил

Үндэсний хувцас олон зууны турш ястанүндэстний угсаатны зүйн үнэмлэх нь болж,ард түмний соёлын өвийг хадгалж иржээ.Тухайн үндэстэн ястан дотроо нас, хүйс,нийгмийн байдлын ялгааг хувцасилэрхийлдэг байсан нь манайд мөн тусгалааолсон байдаг. Монгол үндэсний хувцас ньтэдний голлон эрхэлж ирсэн аж ахуй, байгалцаг уурын нөхцөл, зан заншлын онцлогыгилэрхийлдэг.


Монгол үндэсний хувцас баруун, зүүн, төв гэжхуваагддаг бөгөөд 20 орчим үндэстэн ястныхувцаснаас бүрдэнэ. Монголчууд хүний буянхишиг нь хувцсандаа хурдаг бөгөөд эрэгтэйхүнийх бүсэнд, эмэгтэй хүнийх бэлний чимэгзүүлтэнд нь тогтдог гэж үздэг. Монгол хувцаснь малгай, дээл, ууж, хүрэм, хантааз, дотуурхувцас, гутал зэргээс бүрдэнэ. Дээл хувцасныгол материал бол торго юм. Монгол хувцасхэдийгээр ястан ястны онцлогийг хадгалахболовч монгол туургатныг илтгэх нэг хэвмаягтай, ижил төстэй загвартай байдаг.


Үндсэн хэсэг

Монголчууд бэлчээрийн мал аж ахуй, ан гөрөөэрхэлдэг нүүдэлчид байлаа. Асар уудам газарнутагтай, цөөн хүн амтай энэ орны хөрс газартариалан эрхлэхэд төдийлөн тохиромжгүй тулхэрэгцээний бөс бараа, торго дурдан, тариабудаагаа зэргэлдээ орших суурин омогаймгуудаас авдаг. Заримдаа худалдааныхэлцэлээр бараа солилцооны маягаар, яриахэлэлцээрээр бүтэхгүй үед уулгалан дайрчдээрэмдэн авдаг байсан тухай түүхэндтэмдэглэсэн байдаг.


Дайнч, моринд гарамгай монголчуудынхувцас хүний хөдөлгөөнд бүрэн зохицсон,

тайван цагт ч, дайн тулааны үед чөөрчлөгдөхөөргүй хэв загвартай, салхи хаасанбитүү энгэртэй, гар даарахгүй нударгатайдээл, морин дээр удаан явахад биед түшигтэй/европын зарим судлаачид корсеттой жишсэн/

өргөн бүс, урт өмд, өвдөг хүрсэн урт түрийтэйгутал сэлтээс бүтэж байв.


Эрт урд цагт монголчууд элдүүр нь ханасанхонины арьсыг ар нуруугаар нь хавсарчшуумаг болгон өмд гэдэг өмсгөл зохиожээ. Эрстэрс уур амьсгалтай нутагт амьдардаг,морьтон монголчуудад өмд тун чухал хувцасбайв. Үүнийг оросын нэрт түүхч Л.Н.Гумилев:

“ Орчин цагийн европ эрийг өмдгүйтөсөөлөхөд бэрх. Гэтэл өмд гэдэг өмсгөлийганх төв азийн нүүдэлчид зохиосон” гэжбичсэн байдаг.


Эртний монгол хувцас:

Эртний монгол хувцас гэдэг нь Монгол нутагтанхны төр улсыг байгуулсан Хүннү нарынхувцаснаас эхлэлтэй. Хүннү нар баруун зүүнтийш зөрдөг энгэртэй дээл, ээтэн хоншоортойгутал, агсарган бүс хэрэглэж байжээ.Сяньбичууд Хүннү нартай ижил дээл өмсөж,

Жужанууд өмнөхтэй адил энгэртэй, нарийнханцуйтай дээл, урт түрийтэй гутал өмсдөгбайжээ.


Дундад зууны үеийн монгол хувцас:

Манж чин улс XYII зууны үеэс Хятад, Монгол зэрэгорныг эрхшээлдээ оруулснаар манж хувцасны заримхэв маяг дэлгэрсэн. 1759 онд хувцасны хууль гаргажмонгол ван, гүнгүүдийн цол хэргэм, зэрэг дэвийнхувцасны маяг, хэрэглэх зүйлийг тусгайлан заасанбайна. Монгол эрчүүд манж маягийн тав гэзэг тавьж,

дөрвөлжин энгэртэй дээл өмсөх болсон ба дээлнийханцуй нь нударгатай болжээ. Монгол хүний дээлхувцсанд нударга хийсэн нь таван хошуу мал адилномхон байлгах гэсэн санаа байсан хэмээн хэлэлцдэгболовч монголчууд нударгыг нь дээш эргүүлэннугалж ембүү хэлбэрт оруулан хөх өнгөөр дэвсгэрлэнхэрэглэх болжээ.


Орчин үеийн монгол хувцас:

1921 оны Үндэсний ардчилсан хувьсгалын дараа ноёдтүшмэдийн аливаа баяр ёслолд өмсдөг урт дээлхүрэм, отго жинс зэргийг болиулжээ. Тэдгээр ямбаныхувцас, монгол хатадын гоёл чимэглэл ихтэй хувцасхэрэглэлийг музей, кино, театр, бэлэг дурсгалынзүйлсээс олж харж болно. Нүүдлийн соёлоос сууринсоёл руу шилжсэнээр ард олны хувцас хөнгөрчнимгэрэн Хүрээ хүүхнүүд, Хүрээ харчуулынхувцаслалт бий болж богино хүрэм, энгийн хийцтэй,

мухар ханцуйтай шулуун дээл өмсөж, ардын журамтцэргийн дүрэмт хувцас шинээр бий болсон. Дээлнийзах, эмжээр, суга, ташаа нь нарийсч, эсгүүр хийц ньөөрчлөгдсөн бөгөөд эмэгтэйчүүдийн дээлний энгэрзахыг хоргойгоор эмждэг болжээ.


Японы түүхэн зохиол туурвигчдын тэргүүнтөлөөлөгч Шиба Рёотаро “манай эрний өмнөххятадын Жао улсын Y Лин жанжин улсдаа анхудаа хөнгөн морин цэрэг санаачлан зохионбайгуулахдаа, умардын зэрлэгүүдтэй дайтахадтэдний дайтах хууль ёс, өмсгөл жаягийгдууриах хэрэгтэй” гэж уриалсан байна.Үндэсний хувцас угсаатны зүйн үнэмлэх болжирснээс гадна зарим үед улс төрийн утга, ёгтсанааг агуулдаг байв.


Домог өгүүлрүүн: “Монгол ноён Хятадад тулгазахиалжээ. Чингэхдээ тотгы нь бадарч буй дөлөөрхийсүгэй гэж. Хятадууд тэр хүсэлтийг умартаж,

тотгыг дөлөөр бус, хон хэрээний хошуу маягаар хийжирүүлжээ. Монголын газар шороог хон хэрээнийхошуугаар тогшуулах гэсэн санаа агуулсан гэж хааноноон ухав. Хөрш гүрэнтэйгээ муудаад яахав,

санаагий нь мэдсэн сайн боллоо. Хон хэрээ манайгазар шороо, гал голомтыг тоншиж зүрхлэхгүй сөрөгухааныг сийлье гээд албат нартайгаа зөвлөлдөн,

үргэлж голомтынхоо захад байдаг галын эзэн эхнэрхүний хувцсыг жигүүртний хаан хан гарьдын сүржавхлант дүрийг дууриалган хийх болсон гэдэг.Ингэж Халх эхнэрийн хувцас төрсөн учир ийм.”


Монголд малгай, бүс тухайн хүний нийгмийнбайр байдал заадаг гол үзүүлэлт байсан тулихээхэн ач холбогдол өгч иржээ. “Омгийнбайгуулалттай байх үед шувууны өрөвлөгөдийг ахлагчийн малгайд хадан ялгадагэртний монголын заншил отог жинсний эхийгтавьсан. Үүнийг хожим манж нар зээлдэн авчхэрэглэсэн нь феодалын нийгмийн зэрэгдэвийн ялгааг харуулах болжээ.” Эртниймонгол хаадын малгайд байсан цомбон гозгоржинсийг “дог” жинс гэдэг байснаас угшилтаймалгайн оройн даавуу зангилааг сампин гэдэгболсон.


Монгол малгайн хэлбэр хөгжлийг ажвал эртцагт пүмбэгэр өндөр оройтой байснаа гозгорнарийхан болж, намсан намссаар мээмэноройт гэх маш нам оройтой болж эцэст ньлоовуузан дээр буужээ. Одоо зуны болончихтэй тоорцог, лоовууз, юүдэн зэрэгүндэсний малгайг хэрэглэсээр байна.Европыхон малгайгаа тайлж хүндэтгэлүзүүлдэг бол монголчууд малгай, бүстэйгээхүнтэй мэндэлж золгохыг хүндэтгэлд тооцно.

Эр хүний малгай бүсийг гэрийн эзэгтэйхамгийн хүндэтгэлтэй газар дээдлэн тавьжхадгалдаг заншилтай.


Монгол үндэсний хувцас, малгай гутлыг хээугалзгүйгээр төсөөлөх аргагүй. Малгайг дугуй, ланз,пүүзэн, баяр хээтэй торгоор хийж дээр сэнж, эвэр,

хамар угалз болон өлзий хээг өнгө хоршуулан тавьдаг,заримдаа алт, мөнгөн утсаар чимдэг. Монгол гутлынгоёо нь шагай, зулаг, түрий хооронд зохицолдсон нэгтөрлийн хээ угалзан тогтолцоо үүсгэдэг нэгэнтөрлийн урлаг юм. Гуталд дөрвөлжин хээтэй бүтэнөлзий, зузаан эвэр угалз, зуйван хүрээтэй сүлжээ эвэр,

хатан сүйх, хос эвэр зэрэг хээ угалз тавьдаг. Малгайгутлыг бодвол дээлэнд хээ бараг тавихгүй. Харин дээлдээр өмсдөг хантаазанд давхар хошоо, шүдэнзнийбулан, дэвс хээ тавьдаг.


Уламжлалт монгол хувцасны хийц, загвартөөрчлөлт орж өнөөгийн дээлийн хэв маягтаажим шилжин, 1940-1950 онд орчин үеийнмонгол хувцасны хэв маяг хот, хөдөөгүйдэлгэрчээ. Нүүдэлчдийн прагматиксэтгэлгээгээр бүтсэн монгол үндэсний хувцасбиед эвтэй тул одоо ч таягдан хаягдсангүй хэвшинж нь орчин үеийн болон хувьсч, ууж,хантааз, хүрэм хэрэглээ багасч, монголдээлийг европ хийцийн малгай гуталтайхоршин хэрэглэдэг болжээ.


Дээр үед ихэс дээдэс магнаг, хамба, тэрмэн,

хоргой, торгон дээлээр гоёж, энгийнборчуудаас ондоосдог байсан бол орчин үеийншинэ баячууд торго, хоргойгоос гадна нарийнноосон даавуу, нимгэн савхи, ямааныноолууран эдээр хийсэн дээлэнд цул мөнгөнтовч хадан гангардаг болжээ. Өнөөдөр монголэрчүүдийн дээлийн хэв загварыг бөхчүүдтодорхойлдог бол алдар цуутай яруу найрагчбүсгүйчүүд монголын эмэгтэйчүүдийндээлийн хэв загварыг тодорхойлж байна.


Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Жүж 2а анги

Г.Баярмаа

Ц.Батцацрал

Г.Энхтуул

Б.Цэнд-Аюуш


undesnii huvtsas pp

Documents

www

zaluu