Luk 1:1-2 1 Luk 1:3-4

Lukuni Ungu Tukumemu TopaPanjirimumu

LukLukuni Ungu Torumumunga UnguPulu Mare

Luk yu iye doktamuni Pol kinye andopa molorumu.Israel imbo naa mololimani yunge ungumu wamongopilengei nimbelie Israel imbomanga ulu puluma morotondopa nimbe topa panjirimu. Imbo koropa nolimatapopa umbuni meremele imboma tepa enge tipe Jisas-ini imboma pali kondo kolopa konopu mondorumuulumu imbomani liko manjengei nimbe Lukuni i ungutukumemu topa panjirimu. I torumu ungu tukumenaJisas ungu manda lepa nimbe ungu konolino lipelie nimuungu awini peremo. Jisas orumumunga Goteni imbomamindili nolemala aulkena wendo ltimo ningo Gote kinyemolopo kondamili lepamo ningo nokoko molkolio paatono kolko molangei nimbelie ungu topa panjirimu.

I ungu kambu torono wali Jisasini nu tepa lipe tukundolipelie nu paa konopu mondoromo liko manjiko tonokolani nimbe Goteni nu tepa kondopili.

Lukuni i pipiamu toru mele i tepa peremo nimu1-2 Iye Awili Tiopilus, lino moromolo kombuna Goteni

oi nimu ungumu altopa Jisas kinye wendo orumuuluma pulu polorumu wali kanokolio, Gotenga kon-gono teremele imbomani yunge ungu wendo orumumulinondo temane toko tiringi. Imbo awinini aku te-manemu bukuna kamukumu molopili tamili ningo buktoringi. 3-4 Altopo nani temanemunga pulumu paa pilipo

Luk 1:5 2 Luk 1:11kondambo nimbo oi pulu polopa wendo orumu melekape altopa wendo orumu mele kape akuma pali koropopilipo kanoru. Akumunga imbo mareni Tiopilus nundo iteko wendo orumu temane toko ungu mane tirimelemapaa paimbo konopu leani nani i unguma bukuna tepowamopolio topo tiro.

Mulu kombuna ensel teni Jon Imbo No Ltindili mengelenimbe tirimu ungumu

5 Iye Nomi King Herot kombu Juda nokopa molorumuwali Gote popo tondorumu iye te molorumu, yunge imbiSekaraia. Gote popo tondoringi imbomanga talape tengaimbi Abiya, Sekaraia yu aku talapemunga iye te. Yungeambo Ilisabet Gote popo tondoringi imbomanga talapetenga lupe ambo te. Elonga wayenga kolepa Aron. 6 Akuambo iye talo moloringili mele Goteni kanopa pengapilerimu. Eloni yunge ungu manema kinye Imboma teaionimu unguma pali pilko liko teko kondoringili. 7 NaloIlisabet wangono perimu, bakulu te naa meringili. Eloamboi anda leko moloringili.

8-9 Walite Sekaraianga talapemuni Juda Imbomanganingo Gote popo toko kaloringi kongono tenderingi waliyu kape peya Gotenga kumbe kerena aku kongonomutenderimu. Aku tendeko molkolio ningimuni, Gotepopo tondoringi iyemani teringi mele nari pumbe munetoli paura kekumu imbomanga nimbe kalondombalonjekanamili ningo kat mele teringi. Aku tekolio Sekaraiayu kano kongonomu tendembalo ningo kanoringi. Yuulke tempel kiripina tuku pumbemune toli paura kekumukalopurumu. 10 Aku tepa angilerimu wali imbo awinimaku toko Gote konge teko tawendo angileringi.

11 Sekaraia mune toli paura kekumu kalopa angiler-imu wali kano paura kekumu kaloringi alta polomunga

Luk 1:12 3 Luk 1:20imbo kindo Awilimunga ensel te omba mona angiler-imuna kanorumu. 12 Akumu kanopalie paa mini lter-imu. 13 Aku wali enselemuni nimbei, “Sekaraia, mininaa ltewi. Nu Gotendo konge tereno kanomu Gote yunipilerimu. Nunge ambomu ungulu te kanopa limbelo.Yunge imbi Jon ningo tiwi! 14-15 Yu molombalomunganu kamele akoko pende tenio. Yunge imbimu Awilimukinye molombalo akumunga yu mengele wali imbo awinitono kolonge. No wain kinye we no enge nili kapepaa naa nopili! Anumunga olona we tukundo molopiliwali Gotenga Mini Kake Telimu yunge konopuna ombamolopa manda tembalo. 16 Israel Imbomani Awilimuoi tiye koloringi Jononi tembalo ulumuni altoko Israelimbo awini konopu topele toko enonga Gote Awilimutenge tinge. 17 Oi Gotenga profet iye Elaija enge perimumele yu aku tepa molombalo. Akumunga yunge tembaloulumuni lapalini konopu topele toko, bakuluma konopumondonge. Gotenga ungu manema liko tui tirimeleimbomani konopu topele toko, imbo toya tolimani likomanjiko teremele uluma tenge. Jon yuni tembalomungaAwilimu ombalo ningo imboma tumbi tiko molonge,”nimbe enselemuni Sekaraiando nimu.

18Aku wali Sekaraiani enselemundo waltindipelie nim-bei, “Na anda lepo nanga ambomu amboi lepa pora tir-imbulu. Nunge nino ungumupe nani paimbo nino nimboambe tepo lipo manjimboya?” nimu.

19Enselemuni topondopa nimbei, “Nanga imbi Gebriel.Na Gotenga kumbekerena angio. I kinye nundo nio meleGoteni aku teko nipuwi nimbe mundumona nundo omboi ungu pengamu nimbo tiro. 20Nalo nani ungulu mengelenimo kolo toromonje ningo piltino kani i ulumu oi wendonaa opili nu ungu naa nili molonio. Pele wendo ombalonio mele amboma bakulu keri teko molkolio meremele-

Luk 1:21 4 Luk 1:28mangawalima omba purumomele aku tepawalimu ombapumbelo wali paa paimbo wendo ombalo ltemo,” nimu.

21 Aku teko ungu ningo angilengili imbo tawendoangileringimani Sekaraia ulke tempelemunga kiripinatukundo oi pumo kano, welea wendo naa orumu ningokonopu awini liko munduringi. 22 Sekaraia wendo om-balie wali ungu naa nimbe kini kau ungu manda lerimu.Aku terimu ulu kanokolio Goteni ulke tempel kiripina ultelipe ondomona kanomo konopu leringi.

23 Altopa yunge ulke tempelena kongono waimu poranimu wali ulkendo purumu. 24Altopa ambo Ilisabet kanobakulu molorumu ulu lipe manjipelie oli kite pakera yuImbomani naa kanangei nimbe lopeke tepa molorumu.25 Yuni nimbei, “Awilimuni na kanopa kondo kolopalie iulumu temo lepamo. Imboma na kanoko keri pileringikinyemai koloru ulu akumuAwilimu yuni lipe ltendemo,”nimu.

Mulu kombuna ensel teni Mariani Jisas membalo nimbetirimu

26 Ilisabet yu keri tepamolopili bakulu olonamondopilioli kite pakera omba pupili talo pakera tipemu ondopaangilerimu wali Goteni mulu kombuna ensel Gebrielkombu Galili tukundo ulke kombu Nasaret nilina lipemundurumu. 27 Akuna lopa kumbu oi naa tepa kanoliambo wenepo te molorumuna lipe mundurumu. Kanoambo wenepomu yunge pulu lerimu imbomani yu iye tepupili ningo ungu tiringi, iyemunga imbi Josep. Kanoiyemu yunge oi kaue te Iye Nomi King Devit. Ambowenepomunga imbi Maria. 28 Maria molorumuna EnselGebriel ombalie yundo nimbei, “Ambomu, nu morononakanomboi oro. Gote Ola Iye nu kinye konopu noipelie, nukinye molopili,” nimbelie nimu.

Luk 1:29 5 Luk 1:3829 Nalo kano ungumu pilipelie yu konopu pulumu lipe

mundupelie i ungu nimomu ambele ungurendo nimonjekonopu lerimu. 30 Enselemuni yundo nimbei, “Maria,Goteni nu kanopa penga pimo kani pipili naa kolowi!31 Piliwi, nu keri teko molkolio ungulu te menio. Ungu-lumunga imbi Jisas ningo tiwi! 32 Yu iye nomi molom-balo. Yu imbi tiko Paa Olandopa Moromo Gotenga Maloninge. Yu Awili Goteni Yunge anda kolepa Devit Israelimbomanga iye nomi king enge nilimu molorumu meleaku tepamolopili. 33 Jekoponi kalopa ltimu Israel imbomayuni nokoromo ulumu lepa kau pumbelo. Yu iye nomiking awilimu molopa kau pumbelo,” nimu.

34 Mariani enselemundo nimbei, “I nino ulumu ambetepa wendo ombalona ninoya? Na iye te oi naa puli,”nimu.

35 Enselemuni yundo nimbei, “Nu moloniona Paa Olan-dopaMoromo GotengaMini Kake Telimu omba yunge en-gemuni nunge olona ungulu te mondombalo. Akumungaungulu kake teli meniomundo Gotenga Malo ningo imbitinge. 36-37 Goteni manda naa tembalo ulu te naa peremoungumu liko manjeni i nimbo timboi. Piliwi. Goteni nutembo nimo mele paimbo tembalo. Ulu enge nili te lupetembo nimbelie terimu mele nembo nunge pulu lemoambo Ilisabetendo ambo wangono peremo nimele nalokinye yu amboi wali bakulu keri tepa molopili oli kite talopakera peremo,” nimo.

38 Mariani nimbei, “Na Awilimunga kendemande am-bomu moro. Nuni nino mele aku tepa Gote yuni na kinyetepili,” nimu. Aku wali enselemuni Maria tiye kolopa yupurumu.

Maria yunge pulu lerimu ambo Ilisabet pumbe kanopu-rumu

Luk 1:39 6 Luk 1:5139AkuwaliMaria tumbi tipe kombu Judia distrik pumbe

ulke kombu te mai pangi tenga ola lerimuna purumu.40 Pumbe akuna iye Sekaraianga ulkena tuku pumbe-lie ambo Ilisabet kanopa na oro nimbe kanguluringili.41 Ilisabeteni Marianga ungu pilerimu wali yunge olonamolorumu bakulu puke topa ola pumbe mainye ombaterimu ulumu lipe manjirimu. Kano wali Gotenga MiniKakeTelimu Ilisabet yunge konopunapumbemolopa topetirimu kinye 42 Ilisabet yuni ungu ola enge nimbe nimbei,“Ambo moromelemanga pali liko ongondoko, nu malo.Nunge olona moromo bakulu meniomu Goteni maneungu tipili. 43 Na ambo pengare moro konopu naa lendunalo nu nanga awilimunga anumuni na kanoni onio. Akuterenomunga na kinye teko penga tirino. 44Na oro ninioungu pilindu wali nanga olona moromo bakulumu tonokolopa puke topa ola mainye temo. 45 Awilimuni nundonimu ungumupilkolio Yuni paa nimomele tembalo ningoipuki tirinu kani Goteni nu mane ungu tipili,” nimu.

Mariani tono kolopa kunana nimumu46-49 Ilisabeteni nimbe pora tirimu wali Mariani nimbe,

“Gote yuni na yunge ambo kendemande mainyemololimu komu naa tindirimo

akumunga nanga Tepa Lilimunga na tono kolopo Awilimukapi nimbo imbi nimbo ola munduro!

Gote Enge Nilimuni na kinye ulu awili tendemomungakinye moromelema kape altoko kalko liko mo-longemani kape nando Yu malo ninge.

Yu iye paa kake telimu. 50 Yu pipili kolko moromeleimboma yu kondo kolopa tapombai moromo.

Aku imbomanga anjiko anjiko kalko linge imboma kondokolopa 51 yunge kimuni ulu enge nilima terimu.

Luk 1:52 7 Luk 1:60

Imbo eno none teko enonga konopuna enono kapi ningomoromele imboma yunimakoropa enonga konop-uma bili bala tirimu.

52 Imbo nomi molko kombuma nokoko moromelema yunitopa mainye mundupe, we imbo imbi naa moro-moma lipe ola mundurumo.

53 Engelena koromele imboma yuni olo tepili nimbe langipengama tipe,

imbo kamakomamele tendekure kape naa tipe we pangeinimbe makororomo.

54-55 Yuni linonga pulu polopa oi ara kaue kame tembonimbe mi lerimumu komu naa tindipe lipe man-jipe molopalie,

oi kaue Abraham kinye yunge yandopa yandopa kalopaltimu imboma kinye enondo tembo nimbe milerimu mele tembaindo

lino Gote yunge kendemande Israel imbo moromoloakuma yuni kondo kolopa lipe tapondombai tepamoromo,” nimu.

56 Maria Ilisabet kinye molopili oli yupoko omba pu-rumu mele aku wali altopa Maria yunge kombundo pu-rumu.

Ilisabet ungulu Jon merimu57 Ilisabet bakulumembalo walimuwendo orumu kinye

yuni ungulu te kanopa ltimu. 58 Yunge kombu tendekuimboma kinye yunge pulu lerimu imboma kinye Aw-ilimuni yu kondo paa pulumu kolorumu mele pilkolio yukonopu tiko eno waye tono koloringi.

59 Wali ki talo tipe perimumunga imboma tukundotukundo ongo maku tokolio ungulumunga kangi pundute kopiko ltendeko molkolio ningimuni, yu lapanga imbimanda leko Sekaraia tiemili ningi. 60 Nalo ungulumungaanumuni molo nimbelie yunge imbi Jon nemili nimu.

Luk 1:61 8 Luk 1:7061 Enoni yundo ningei, “Elonga pulu ltemo imbo tenga

imbi aku tepa naa moromo kanomu,” ningi.62 Kano wali enoni Lapani ambele konopu ltemonje,

ambele imbi timbelonje, walipo pilemili ningo lapandokini ungu manda leringi wali 63 yuni topondopa kiniungu manda lepalie pipia tieio nimbelie, yuni pipianatopalie nimbei, “Yunge imbi Jon,” nimbe torumu. Aku ulukanokolio imbomani paa konopu awini leringi. 64Akuwalitumbi tipe yuni kerena altopa ungu nimbelie Gote kapinimu. 65 Kano wali yunge kombu tendekuna moromeleimbomani mini leringi. Kombu Judia mulu kembomapolorumu kombumanga pali aku temanemu kau tolikopuringi. 66 I ulumu pileringi wali imbomani pali konopuliko mundukolio ningei, “Ulu aku tepa mele we naateremo. Awilimuni i ungulumu kinye molopa enge tirimolepamo,” ningo pilkolio “I ungulumu akilio iye ambe telite molombalonje?” ningi.

Mini Kake Telimuni Sekaraia tope tirimuna Sekaraiani im-boma ungu nimbe tirimu

67Mini Kake Telimu Jononga lapa Sekaraianga konop-una omba molopa manda terimu wali Sekaraia yuniGotenga nimbe munduli ungu pilipe, altopa wendo om-balo mele imboma ungu nimbe tipelie nimbei,68 “Awilimu, Israel imbomanga Gote,yu kapi nimbo yunge imbi ambolopa ola mundemili!Yu omba yunge imboma tepa limo i pilipolio aku teamili!69 Gote yuni yunge kendemande linonga Iye Nomi King

Devitini kalopa ltimu imbomanga iye enge peli telino tepa lipili nimbe timo.

70 Aku ulu wendo ombalomundo yunge iye profet aku-mani koro oi ningo panjiringi.

Luk 1:71 9 Luk 1:8071 Yuni lino tepo liembo nimbe linonga opa pulu iyema

topa mundupe,lino kanoko keri pimele imbomanga kindo wendo limbelo

ningi mele, kinye aku tembai teremo.72-73 Linonga ara kaue kame kondo kolopa, linonga kalopa

ltimu ara kaue Abraham kinye tembo nimbe milerimu ungumu komu naa tindipo,

niu mele aku teambo nimbelie aku tepa teremo.74-75 Pipili naa kolko nanga kongonomu enge ningo ten-

deko, konopu kake tepili nani kanopo penga piouluma kau maina teko mololiko pangei nimbelie

lino linonga opapulu iyemanga kindowendo limbonimbemi panjirimu mele teambo nimbelie aku ulu ter-emo.

76Nanga ungulu Jon, nuni Awilimunga kumbe leko pungoyu ombalo aulkemu akirindiniona pilkolio,

imbomani altoko nundo Olandopa Moromo Gotenganimbe munduli ungu nili iye profetemu morononinge.

77 Awilimu yunge aulkemu akirindembo ningolio nuniyunge imbomando i teko ningo tini:

Awilimu yuni enonga ulu pulu keri teremelema tiye kon-dopa eno tepa limbelo ningo, aku ungumu enondoningo tinio.

78-79 Goteni lino kondo pulumu kolopalie lino tumbulutolina molopo kololi aulkena moromolona wendoombo

konopu wango nipili molopo konopu tendekuna pupilimolomolo aulkena manda kanoko pangei nimbe

pa tendepili nimbe lino moromolona pa tendelimu lipemundurumo,” nimbe Sekaraiani nimu.

80 Ungulu Jon yu akopa awili lepa konopu enge nimbemolorumu. Yu oi imbo naa peli kombuna molopalie

Luk 2:1 10 Luk 2:8altopa pele Israel imbomanga kumbekerena wendo ombakongono terimu.

2Mariani Jisas merimu ungumu

1 Jon yu pamemumolorumu kano kinye Rom gavmane-muni nokorumu kombumanga pali Iye Nomi Awili SisarOgastasini ungu te nimbe panjipelie Rom gavmanemuninokoromokombumangamoromele imbomapali imbi lipokambu tamili nimu. 2 Kwirinius kombu Siria nokorumuiyemu molopili Rom gavmanemuni imbomanga imbimapulu polopa imbi lipe kambu torumu. 3 Ungu akumuOgastasini nimbe panjirimu wali imboma pali enongalapali kolepaleni kalko ltingi kombumanga yu mele meleeno puringi.

4 Iye Josep kombu Galili tukundo ulke kombu Nasaretmolopa, aku ungu pilipelie wali, Nasaret tiye kolopaKombu Judia pumbe yunge kolepa iye nomi king Devi-tini yu kalopa ltimu ulke kombu Betlehemendo pu-rumu. 5 Akuna iltonga imbi talo mondangei pambiliningo yunge nondopa limbei amboMaria kinye elo akunapuringili. Maria bakulu keri tepa molopili waye puringili.6-7 Betlehem tuku pungolio, imbo ponenge ongo pepun-dala teringi ulkemu tengepeya terimumanga elo kongidonki kinye kaoma peringi ulkena pungo peringili. Akunaperingili wali Maria bakulu kuro torumu. Pele ungulute kanopa ltimu. Aku ungulumu komo merimu. Kanopalipeliemaminyemare lipe okopa, ari tirimelema langi noliokolo tenga tuku noirimu.

Mulu kombu ensel te omba kongi sipsip tapu iye mare iyeKraist merimu ungu nimbe tirimu ungu

8 Betlehem kombu tawendo tenga kongi sipsip tapuiye mare era poinyemanga ipu leli enonga sipsipima

Luk 2:9 11 Luk 2:18tapu teko moloringi. 9 Kano kinye eno moloringinaAwilimunga ensel te omba mona angilerimuna kanoko,Awilimunga pa enge nilimu omba eno moloringi kombupa terimuna kanokolio, eno paa mini lteringi. 10 Naloenselemuni nimbei, “Nani eno temane penga te topotimboi oro kani mini naa lteaio! I temanemu imboma palitono kolonge temanemu! 11 Kinye oi molorumu iye nomiking Devitinga ulke kombuna ambo teni ungulu te memo.Aku ungulumuni imboma tepa limbelo. Yu Awilimu,Goteni imboma tepa lipili nimbe lipo mundumbo nimuIye Kraist, akupe yu. 12 Bakulu kiki te maminyena okoko,kongi kao langi noli okolo tenga noingena pungo kanokoltendekolio nani paimbo nimo lepamo ningo ipuki tinge,”nimu.

13Aku ungu nimu kinyewalitikalemulu kombuna enselpaa pulumu oi orumu enselemu angiltimona ongo monaangilkolio, Gotenga imbi ambolko ola munduko yu kapiningolio ningei,

14 “Paa Olando Mulu Kombuna Ola Iyemunga imbipaa ola molopili! Maina imbo yuni kanopa penga pimoimboma, konopu ame topili molangei!” ningi.

Kongi sipsip tapu iyema pungolio Jisas meko nondokomoloringili kano puringi ungumu

15 Aku teko ningolio eno kongi sipsip tapu iyema tiyekolkolio mulu kombuna kelko olando puringi. Aku tekopuringi wali sipsip tapu iyemani nendo yando ningei,“Lino Betlehem pumbo Awilimuni wendo omo nimoulumu kanopamili!” ningi.

16 Aku ningolio walitikale pungolio, Maria Josep talomoloringilina kanoko, bakulu kikimu kongi kaomangalangi noli okolona tuku lerimuna kanoko ltenderingi.17 Yu mongoni kanokolio, oi enselemuni eno aku bakulu-mundo nimbe tirimu mele imboma ningo tiringi. 18Kano

Luk 2:19 12 Luk 2:22-24wali sipsip tapu iyema enoni ningo tiringi ungu pilko-lio imbomani konopu awini liko munduringi. 19 NaloMaria i uluma pali konopuna panjipelie lipe manjipemolorumu. 20 Sipsip tapu iyema kelko yando ongolioningimuni, enselemuni nimbe tirimu mele paa aku tekopilko kanokoliomunga Gote kape nilko yunge imbi am-bolko ola ltindiliko yando oringi.

Jisas imbi tiringi temanemu21 Ungulumu kanopa ltimuna moloringili, wali kite

yupoko pakera omba purumu kano kinye, wali ki talotipemunga yunge kangi pundu te kopikolio, anumuniyu olona naa mondopili enselemuni yunge imbi i tekotiwi nimu mele lipe manjirimuna yunge imbi Jisas ningotiringi.

Josep kinye Maria talo ungulu kiki Jisas meko Jerusalemu-ndo pungo ulke tempelena tukundo puringili wali wendo orumuungumu

22-24 Josep kinye Maria talo, elonga kamukumu kaketepili molongele walimu wendo orumu kinye, Mosesiniungu mane tirimu te pilko liko tengilindo ulke kombuawili Jerusalem pungolio, kake tepili molongilindo keramai lepo mele talo molo kera imili mele talo Gote popotoko kalangei nimbe ungu mane aku tepa nimbe per-imu kanomu. Gote popo toko kalo pungili Awilimungaungu mane nimbe peremo te lupe pilko liko tengilindopuringili. Aku ungu manemu i tepa:Ungulu komomu kanoko lingema pali Awilimunga ningo

yu tiengei, (Kis 13:2,12)nimbe perimu kanomu. Aku ungu manemu pilkolioiltonga ungulu komomu Gote Awilimu tiembili ningoJerusalemendo pungili Jisas meko puringili.

Luk 2:25 13 Luk 2:3425 Iye anda te Jerusalem molopili elo puringili, yunge

imbi Simeon. Yu ulu keri te naa peli iye pengamu. YuGotenga ungu pilipe Gote popo toli iyemu. Yu Israelimboma molko kondangei nimbelo iyemu kanombaindonokopa molorumu. Mini Kake Telimu yunge konopunatukundo molorumu. 26 Mini Kake Telimuni yundo ungute oi nimbeindo, nu oi we naa kolani, nu oi Awilimuni enonokopa kondombalo iye te lipomundumbo nimbe kanopaltimu iye Kraist nimomu kanokolio wali pele kolonionimu. 27Mini Kake Telimuni Simeon yu lipe mundurumukinye yu Gote popo toko kaloli ulke tempelemunga pu-rumu. Kano kinye Jisas anumu lapa talo ungu manemuniungulumando teaio nimbe tirimumele tengilindo unguluJisas meko ulke tempelemunga tukundo puringili wali28 Simeononi ungulumu kangulupe lipe Gote kapi nimbe-lie nimbei,29-30 “Awilimu, imboma lipe tepa limbelo iye tirinomu,kinye nanga mongoni kando wali,oi ninu mele wendo ombaindokinye na nunge kongono iyemukonopu u nipili kolombo lepamo.31 Kano Tepa Lilimu kombumanga pali imbomani

kanangei ningo tereno.32 Yu Israel Imbomanga tawendo moromele imbomanga

pa tendembalo wali,enoni nu liko manjinge.Nunge Israel Imbomanga pa tendelimu molombalo wali,aku imbomani imbi awili molopili,” nimu.

33 Anumu lapa talo Simeononi Jisasindo nimu melepilkolio konopu awini liko munduringili. 34 SimeononiGoteni eno nokopa kondopili nimbelie anumu Mariandonimbei, “Piliwi! Goteni yu lipe mundurumumunga, Israelimbo awini oi imbi molorumuma altoko mainye punge,

Luk 2:35 14 Luk 2:41awini oi imbi naa molorumuma altoko imbi molombalo.Aku Yu molombalo wali imbomani kanokolio yu umbulutiko ungu taka tondonge. 35 Aku wali, ambomu, nu kapeulu te wendo ombalo. Nunge kamelena mindili pulumutembalo. Imbo pulumunga konopu lopeke teko lengemamona ltendembalo,” nimu.

36Gotenga ungu nimbe munduli imboma nimbe tirimoambo profet te, yunge imbi Ana. Yu Israel talape Asaiye Panuelenga lemenu. Yu paa amboi lerimu. Yungeomenu iyemu waye molangili poinye kite yupoko pak-era omba purumu wali kolorumu kinye yu ambo waimumolorumu. 37 Yu maina molopili yunge poinye 84 per-imu. Yu ulke tempelemu tiye naa kolopalie, waliwalikanona kau molopa ipu leli tangoli kape Gotenga imbiambolopa kapi nimbe, wali awinimanga langi naa nombaGote konge tepa kau molorumu. 38 Simeononi Jisasindoungu nimbe molopili eno moloringina kano ambomu yuombalie Gotendo paa tereno nimu. Kano kinye Jerusalemimboma tepa limbeindo ombalo iyemu ombalo ningonokoko moloringi imbomando, Ana yuni ungulu moromomele ungu mare nimbe tirimu.

Josep kelepa Nasaretendo purumu temanemu39 JosepMaria talo eloni Awilimunga ungumane nimbe

perimu mele pali pilko liko tekolio ningilimuni, eloJisas kinye kelko kombu Galili pungo elonga ulke kombuNasaret yando oringili. 40 Ungulumu akopa awili lepaenge nimbe yunge konopu kekere nimbe molorumu.Goteni yu molopa kondopili nimbe mane ungu tirimu.

Ungulu Jisas Ulke Tempelena pumbe terimu mele ungumu41 Jisas anumu lapa talo Israel imbomanga koro

moloringi wai te, Gote Omba Israel Imboma Naa Topa WeKanopa Omba Purumu Waimu ningi, akumundo Pasova

Luk 2:42 15 Luk 2:51Waimu nimele, kano koro mololi waimunga poinye yakanimbe wendo orumu wali elo ulke kombu awili Jerusalemolando puringili. 42 Ungulu Jisas molopili poinye kiyupoko omba purumu wali Pasova wai akumunga kanotekopuringilimele anumu lapa talo kinye Jisas kinyewayeolando puringi. 43 Pasova waimu pali pora nimu walianumu lapa talo ulkendo pungili puringili kinye unguluJisas anjo molorumu ulu elo naa kanoringili. 44 Wayepurumolo, imboma kinye oromo konopu leko, wali ten-dekumunga we pungolio ningilimuni, pele ipupene kalatorumu kinye pungo elonga pulu lerimu imboma kinyewe imboma kinye waye pungo moloringimando walikopilko andoko kororingili. 45 Yu naa kanoko likolio kinyeJerusalem altoko pungo kororingili. 46 Koroko korokolio,pele wali yupoko tipemunga Gote popo toko kaloli ulketempelena pungo kanoringili kinye yu akuna tuku molo-rumuna kanoko ltenderingili. Yu ungu manema pilkoningo tili iyema kinye waye moloringi, yuni enonga unguningima pilipelie, nendo ungu waltindipe molorumu.47 Yu enoni ningima pilipe ltimu mele kape, topondopanimbe kondorumumele kape, imbomoloringimani pilko-lio yunge lipemanjili paa pepamoningo pilko konopu likomundukomini lteringi. 48Yu kano ulkena tukumolorumupungo kanoko mini lteringili anumuni yundo nimbei,“Ungulumu, ilto kinye peya pamili naa oli, ambe temonatenioya? Na andopo koropo koropo kelepolio lanie iltomini ltembolo,” nimu.

49 Kano kinye yuni anumu lapa talondo nimbei, “Elokombuma pali ambe telka na andoko korongeleya? Na yaAranga ulkena moromu konopu naa lengeleya?” nimu.50 Nalo yuni nimu ungu pulumu eloni naa liko man-jiringili.

51 Yu elo kinye Nasaret mainyendo pumbelie nimu-

Luk 2:52 16 Luk 3:4muni, elonga unguma pilipe tenge tipemolorumu. Yungeanumuni kano uluma pali konopuna panjipe pilipe molo-rumu. 52 Jisas yu akopa awili lerimu kinye yu lipe manjilikekere nilipe orumu. Yu Goteni kape imbomani kapekanoko paa penga pilko moloringi.

3Jon Imbo No Ltindilimu omba terimu ungumu

1 Iye Taiberius Sisar, Rom gavmanemuni nokorumukombumanga pali, yu iye nomi awilimu molorumu. Yukano kombumanga pali Rom iye nomi awilimu molopilipoinye 14 omba pumbe poinye 15 tipemu wendo orumuwali yu aku tepa we molorumu. Kano poinyemungaRom Iye Pontius Pailat kombu Judia imbomanga iyenokoli molorumu. Herot kombu Galili imbomanga iyenomimu molorumu. Herot angenu Filip kombu Ituriakinye Trakonitis talo imbomanga iye nomimumolorumu.Lisanias kombu Apilini imbomanga iye nomimu molo-rumu. 2 Eno aku kombuma nokoko molangei Anas kinyeKaiafas talo Juda Imbomanga ningo Gote popo tondoringiiye nomi awili talo molangili. Sekaraia malo Jon kombuimbo naa pelina molorumu kinye Goteni i unguma nipuwi nimu wali Jon nilipe wendo orumu. 3 Aku wali Jonyu pumbe No Jordan nekondo yakondo andopa imbomaungumane tipelie nimbei, “Ulu pulu keri teremelemangakonopu topele toko no lieio! Aku tenge kinye Gotenienonga ulu pulu kerima tiye kondopa komu tindimbelo,”nimu. 4 Aku kongonomu Jononi terimu mele oi Gotengaprofet iye Aisaiani nimbe torumu buk akuna moromomele i tepa,Imbo teni kombu imbo naa peli alako topa nimbelie

nimbei, Awilimu ombalo aulkemu teko amengetendeko yu andombalo aulkema tumbi tindeio!

Luk 3:5 17 Luk 3:12

5 Mai kemboma kinye mulu kemboma kinye akukokalakulu tiko, kolo ltemomanga akuko pe tiko,aulke anekale manekale teremoma toko tumbitiko, aulke ola mainye purumoma warake tonge.

6Aku tenge wali Goteni lino molko kondangei nimbe linomolomolona tepa limbelo iye te lipemundumbelo,kano iyemu linonga nimbe tendembalo mele im-bomani pali kanonge, nimo, (Ais40:3-5)

nimu.7 Imbo awini Jon molorumuna yuni lino no ltindipili

ningo ongei oringina kanopalie, Jononi eno iri topalienimbei, “Eno imbo teko kenjili waimbe waloma, Gotenieno tepa tombai teremomunga aku ulu naa tepili kanieno kowa pungo kolo toko no we lipeio ungu nari nimonaoromeleya? 8 Konopu topele tonge lemo enonga tengeulumuni aku ulu lipe ondopili. Enoni lino Abrahamengakalopa ltimo imboma moromolo ningo aku teko naaneio. Nani enondo i tepo nio. Goteni kou imani lipelieAbrahamenga kalopa ltimu imboma manda apuwe tim-belo. 9 Goteni unjoma peke tombaindo i teli oi loimu olalipe tumbi tipe angimo. Unjo mongo topa tukume naapembaloma peke topa tipena kalombalo,” nimbe Jononiaku tepa nimu.

10 Kano ungumu pilkolio kinye waltindiko ningei,“Kinye lino ambe teamiliya?” ningi.

11 Yuni enondo topondopa nimbei, “Wale pakolitalo noirimele imboma enoni imbo wale pakoli te naanoingema moke teko tiengei! Langi kape aku tekolateaio,” nimu.

12 Kou takisi lili iyema kape no liemili ningo oringi.Yuni ungu nimumu pilkolio yundo waliko pilkolio ningei,

Luk 3:13 18 Luk 3:18

“UnguManeTili Iyemu, lino ambe temolo kinye Gote yunilino kanopa penga pilimbeloya?” ningi.

13 Yuni enondo nimbei, “Eno kou takisi likolio gavmanyuni kou i teko lieio nimbe mako topa timbelo mele lieio!Enoni kolo toko mare ola panjiko ltimele mele altoko naalieio,” nimu.

14 Kano kinye ami iye mare yu waliko pilkolio, “Linokape ambe teamiliya?” ningi. Yuni topondopa nimbei,“Enoni imbomanga kou mone wapu lingeindo imbo tetepa kenjilimu ningo ungu kolo naa toko koipeni we naataio! Gavmanemuni eno kou timbelo mele liko nongo,taka liko molaio,” nimu.

15 Jononi terimu ulu kanokolio imbomani yundokonopu awini liko munduko, Goteni linonga ara kauekamendo eno nokopa kondombalo iye te lipo mundumbonimu iye Kraist kanomu i iyemunje ningo pilkomoloringi.16 Ningo pileringi ungu pilipelie Jononi topondopaenondo nimbei, “Nani imboma no kau ltindiro. Naloiye te ombalomuni imboma tiltipe nani no ltindiro meleMini Kake Telimuni, kinye tipemu talo ltindimbelo. Akuiyemu yunge engemu olandopa, nanga engemumainyen-dopa. Yu iye paa awilimu, na iye mandopamu. Mo-rombolo mele nembo: Kendemande imbomani enongaawilimunga kimbo su ka pilke tondoromele mele yungeaku tepo nani manda naa pilke tondombo. 17 Yu rais wittiltili polona rais wit lemoma tiltipelie rais wit mongomanoiro ulkena tuku mongoma mepo pumbo noipo, ilkemakinye wit unjo nurupilima kinye lipo maku topo tipe naakumbulupe nomba pepa kau purumona kalambo nimbeyunge rais wit tiltili fokomu lipe ambolopa moromo,”nimu. 18 Aku tepa mele ungu awinima nimbe Jononiimboma konopu topele tangei konopu makinjipe ungutukumemu nimbe tirimu.

Luk 3:19 19 Luk 3:26

Heroteni Jon Imbo No Ltindilimu ka tirimu ungumu19 Walite, pele, kombu Galili imbomanga iye nomi

king Herot angenu iyemunga omenu ambo Herodias yumangopa lipe ulu pulu keri lupe awini terimuma kinyeJononi nimbe para tipe yu iri torumu. 20 Aku ulu keriterimumanga lipe popo tipe te i tepa: Jon lipe ka ulkenapanjirimu.

Jononi Jisas imbo no ltindirimu ungumu21 Heroteni Jon oi ka naa tipili imbo awini Jon no

ltindipe molorumuna ongo no ltingi wali Jisas kape ombano ltimu kala. No lipelie Gote kinye konge tepa ungunimbe angilipelie muluna olando tipe kanorumu aku wali22GotengaMini Kake Telimu kera imili melemainye ombayu molorumuna orumu. Muluna ungu te wendo ombalienimbei, “Nu nanga konopumondoro malo. Nu kinye nanikonopu noiro,” nimu.

Jisasinga lapali kolepalenga imbima23 Jisas yu maina molorumu poinye 30 mele omba

purumu kinye yunge kongono pulu polopa terimu. Im-bomani Jisasindo Joseponga Malo konopu leringi. Josepyunge lapa Eli.

24 Elinga lapa Matat. Matatenga lapa Livai. Livaingalapa Melkai. Melkainga lapa Janai. Janainga lapaJosep.

25 Joseponga lapa Matatias. Matatiasinga lapa Amos.Amosinga lapa Nahum. Nahumonga lapa Esli. Es-linga lapa Nakai.

26 Nakainga lapa Mat. Matenga lapa Matatias. Mata-tiasinga lapa Semen. Semenenga lapa Josek.Josekenga lapa Joda.

Luk 3:27 20 Luk 3:3827 Jodanga lapa Joanan. Joanananga lapa Resa. Resanga

lapa Serubabel. Serubabelenga lapa Sealtiel. Sealtie-lenga lapa Neri.

28 Neringa lapa Melkai. Melkainga lapa Adi. Adingalapa Kosam. Kosamenga lapa Elmadam. El-madamenga lapa Er.

29 Erenga lapa Josua. Josuanga lapa Elieser. Elieserangalapa Jorimu. Jorimunga lapa Matat. Matatenga lapaLivai.

30 Livainga lapa Simeon. Simeononga lapa Juda. Ju-danga lapa Josep. Josep lapa Jonam. Jonamunga lapaEliakim.

31 Eliakimunga lapa Melea. Meleanga lapa Mena.Menanga lapa Matata. Matatanga lapa Natan. Nata-nenga lapa Iye Nomi King Devit.

32 Devitinga lapa Jesi. Jesinga lapa Obet. Obetengalapa Boas. Boasinga lapa Salmon. Salmonenga lapaNason.

33 Nasononga lapa Aminadap. Aminadapenga lapaRam. Ramonga lapa Hesron. Hesroninga lapa Peres.Peresinga lapa Juda.

34 Judanga lapa Jekop. Jekoponga lapa Aisak. Aisakingalapa Abraham. Abrahamenga lapa Tera. Terangalapa Neio.

35 Neionga lapa Seruk. Serukenga lapa Reu. Reungalapa Pelek. Pelekenga lapa Eber. Eberenga lapa Sela.

36 Selanga lapa Kenan. Kenanenga lapa Arpaksat.Arpaksatenga lapa Siem. Siemenga lapa Noa.Noanga lapa Lamek.

37 Lamekenga lapa Metusela. Metuselanga lapa Enok.Enokonga lapa Jaret. Jaretenga lapa Mahalalel. Ma-halalelenga lapa Kenan.

38 Kenanenga lapa Enos. Enosinga lapa Set. Setengalapa Adam. Adamenga lapa Gote.

Luk 4:1 21 Luk 4:84

Kuro kerimanga nomi Sataneni Jisas keri ulu tepili nimbetope tirimu temanemu

1 Jisas no ltimu wali Mini Kake Telimu yu kinye ombamolorumu kano kinyeMini Kake Telimu yunge konopunapaa molopa tengepeya tepili No Jordan tiye kolopalie,Mini Kake Telimuni yu kombu imbo naa pelina mepapurumu. 2 Akuna Jisas kuro kerimanga nomi Satan ombayu keri ulu tepili nimbe tope tipili wali 40 omba purumu.Kano walimunga kere langi tendeku kape naa noli wemolopalie, wali 40 omba purumu kano kinye yu engelekolopa molorumu.

3 Kano kinye Satan yu molorumuna omba yu toperopetipelie nimbei, “Nu Gotenga Malo lemo i kouma bretapuwe lepili niwi,” nimu.

4Nalo yuni topondopa nimbei, “Gotenga Bukuna ungunimbe peremo mele i tepa:Imboma kere langi kau nongo molonge ulumuni eno

manda tepa koinjo naa mondombalo, (Lo 8:3)nimbe peremo kanomu,” nimu.

5Kano kinye Sataneni Jisas yu lipe mepa pumbe kombupaa ola tenga anjipelie, yu mai kombuma pali walitikalelipe ondopalie, 6-7 yundo nimbei, “I kombumanga paliengema kinye mele pengama kinye Goteni nando nokowinimbe oi tirimu. Ima nani imbo te timbo nindu lemomanda timbo. Nu na popo toko nanga imbi ola ltindiniolemo i engemukinyemele pengamakinyenu lieni timbo,”nimu.

8 Kano kinye Jisasini yundo nimbei, “Gotenga Bukunaungu nimbe peremo mele i tepa:Gote enonga Awilimu kau popo toko imbi ola lindiko,

yunge kongonomu kau teko molangei, (Lo 6:13)nimbe peremo kanomu,” nimu.

Luk 4:9 22 Luk 4:169 Kano kinye Satan yuni yu lipe ulke kombu awili

Jerusalem akuna mepa pumbe, Gote popo toko kaloli ulketempelemungamepa pumbe, akumunga paa ola tulepenamepa pumbe anjipelie, yundo nimbei, “Nu Gotenga Malolemo Goteni nu lipe tapondombalo kani po ningo mainyepuwi! 10Gotenga Bukuna ungu nimbe peremomele i tepa:Goteni yunge mulu kombuna enselemani nu ongo

nokangei nimo.11 Enoni nu kou teni naa topili ningo nu enonga kimani

oko polko linge, (Sng 91:11-12)nimbe peremo. Aku tepa nimu kani pilkolio aku tekotewi,” nimu.

12 Jisasini yundo topondopalie nimbei, “Gotenga imbo-mando ungu te peya nimbe peremola. Akumu i tepa:Gote enonga Awilimu enoni yu manda manjiko naa

kanaio, (Lo 6:16)nimbe peremo kanomu,” nimu.

13 Kuromanga nomimuni Jisas tope tipe pora tipelie,altopo yumanda tope timbowali tenga ombo konopu lepayu tiye kolopa purumu.

Jisas kombu Galili Yunge kongono pulu mondopa terimuungumu

14 Aku wali Mini Kake Telimunga enge ambolopalieJisas kelepa kombu Galilindo yando orumu wali KombuGalili akuna andopa terimumele kombumanga pali yungetemanemu toko tilko andoringi. 15 Yuni Juda Imbomanombeya teko Gotenga ungu pileringi ulkemanga pumbeimboma ungu mane tirimu kinye imbomani pali yu kapiningi.

Jisas Yunge kombu tendeku imbomani yu umbulu tikoliotongei teringi ungumu

16 Jisas kombu Galili Imboma ungu mane tilipe an-dopalie, yu ulke kombu Nasaret oi molopa awi lerimuna

Luk 4:17 23 Luk 4:22kelepa orumu. Ombalie Juda Imbomanga koro moloringiwali kinye kombumanga pali enonga maku toko Gotengaungu pileringi ulkemanga waliwali purumu mele Nasaretimboma Gotenga ungu pileringi ulke akuna aku tepapurumu. Akuwali yuni na bukumukanopo nemboi nimbeola angilerimu. 17 Gotenga ungu moromo bukuma noko-rumu iyemuni Gotenga profet iye Aisaiani koro oi torumubukumu lipe tirimu. Jisas yuni akumu lipe tukundo ungumolorumu te kanopalie nimbei,18 “Awilimunga Mini Kake Telimu na kinye moromomu

yuni nando nimbei,Imbo koropama temane pengamu toko tikono, ka ulkena

peremele imbomando wendo waio ningono,mongo keri leli imbomando imbomongo angilipilikanaio ningono,mindili nongomoromele imbomamindili naa nongo, molko kondaio ningono,

19Kinye i waina Awilimuni imboma kanopa kondo kolom-balo waimu wendo oromo ningo tilko andowinimbe Mini Kake Telimuni aku tepa iye te imbitopalie nimu.” (Ais 61:1-2)

20Ungu akumu buk kanopa nimbe pora tipelie bukumualtopa panga tepa bukumu nokorumu iyemu tipe, ungute nemboi nimbe Jisas yumainyemolorumu. Imbomapaliyu kau nemenemeningo kanokomoloringi. 21Kano kinyeyuni enondo nimbei, “Gotenga ungu buk kanopo nindupilinge ungumunga Aisaiani wendo ombalo oi nimumele,kinye wendo oromo,” nimu.

22 Moloringi imbomani yu iye pengamu, yu paa ter-emo ningo yu nimu mele pilkolio paa nimbe kondoromoningolio konopu awini liko munduringi. Nalo mareniningei, “Yu Josep malo kau, we iyere molo,” ningo yukonopu talo teko leringi.

Luk 4:23 24 Luk 4:2923 Jisasini yu molopa nimu ungu pilkolio yuni kolo

toromonje ningo pilko yundo konopu keri panjiringi ululipe manjipelie enondo nimbei, “Ungu iko toromele-manga te nando i teko ningei konopu lteo. Nu paimbodokta morono lemo nu kuro tombalo walimu nunu tekokoinjo liwi. Nando ningei, Nuni ulke kombu Kaperneamulu enge nilima terinu pilerimulu mele ya nunge pulukombu Nasaret akuna aku teko tewi ninge,” nimu.

24Nilipe pumbelie nimbei, “Nani enondo paimbo i teponimbo tiro. Ulu pulu te teremele mele i tepa: Gotenganimbe munduli ungu nili profet iye teni yunge pulukombumanga imbomando ungu nimbe tirimo kinye naapilko liko liko tui tirimele. 25Nani enondo i tepo paimbonimbo tiro. Elaija kinye Elisa taloni teringili mele nembo!Elaija oi Gotenga ungu nimbe mundulima imboma nimbetipe molopili ulu te wendo orumumu nembo! Gotenilo naa opili nimu kinye poinye yupoko kelepa oli kitetalo pakera lo naa omba engele lerimu. Kano walimungaIsrael kombuna tukundo ambo wai pulumu engele kolkomoloringi. 26 Aku wali Goteni aku ambo waima Elaijanitapopili nimbe naa lipemundurumu. Nalo Israel tawendolerimu kombu Saidon ulke kombu Sarefat ambo wai tetapopili nimbe akuna lipe mundurumu. 27Gotenga profetiye Elisa molorumu kinye Israel kombuna tukundo imboawini kuro kendi norumu, nalo eno pali tendeku kapekoinjo naa puringi, kuro kendi nomba we perimu. Kombulupe Siria nili iye Naman kau kuro kendi norumu kinyeElisani yu tepa koinjo ltimu,” nimu.

28Aku tepa nimu ungu pilkolio Gotenga ungu pileringiulkena tukundo moloringi imboma pali paa mumindilikoloringi. 29 Mumindili kolkolio ola angilko yu ulkekombuna wendo toko kiri tiko munduko, enonga ulkekombu lerimu kembona meko pala pungolio waruna toko

Luk 4:30 25 Luk 4:37

mainye mundungei teringi. 30 Nalo yu eno maku tokoangileringina takapunena eno tiye kolopa yu purumu.

Iye te kuro keri te konopuna molorumu kano kuromu Jisas-ini topa makororumu

31 Aku wali Jisas yu kombu Galili ulke kombu teKaperneam nili akuna mainyendo purumu. Akuna JudaImbomanga koro mololi wali sabat ningi kano walimungaJisas Juda Imbomamaku toko Gotenga ungu pileringi ulkekanona tuku pumbe ungu mane tirimu. 32Yu imbi mololiiyemani pipili naa kolko ungu engeningonimelemele akutepa nimbe ungu mane tirimumunga imbomani pilkoliokonopu liko munduringi.

33 Kano kinye enonga ungu pileringi ulkena iye kurokeri te yunge konopunamolorumumuni ungu niwi nimbetope tirimuna are nimbelie nimbei, 34 “Ulke kombuNasaret Jisas, nu lino kinye ambele ulumu teni onioya?Nu lino toko kondoni onioya? Nani nu lipo manjiro. NuGotenga Iye Kake Telimu,” nimu.

35 Jisasini kano kuromu iri topalie yundo nimbei, “Nuungu naa ningo ongo wendo pa,” nimu kano wali kurokerimuni kano iyemu topa mainye mundupelie wendoomba purumu. Iyemu yu ulure naa terimu, we mandamolorumu.

36 Jisasini aku terimu ulu kanokolio imboma arayaningo, mini lteko, enongano nendo yando ungu toropotokolio ningei, “I ulu ambele te teremonje? Ulu koinjote wendo oromo lepamo. Imbi molopa enge peli iyemuniteremo mele i iyemuni kuromando kape nimo wali kanokuroma yunge ungu pilko tenge tiko wendo oromelekani,” ningi. 37 Kano wali, Jisas molopa terimu ulumaanjo anjo temane toliko andoringina kule kule lerimukombumanga imboma pali pileringi.

Luk 4:38 26 Luk 4:44Jisasini Pitanga bamu ambomu tepa koinjo ltimu

38Gotenga ungu pileringi ulke kanomu Jisas tiye kolopapumbelie, Saimononga ulkena tuku purumu. AkunaSaimononga bamu ambomu kuro topalie kangi tipe topalerimuna Jisasindo liko tapowi ningo waliko pileringi.39Aku wali yu lerimuna pumbe angilipelie kuro pora niwinimu wali kangi tipe torumu ulumu pora nimu. Kanoambomuni tumbi tipe ola angilipe wendo ombalie, oringiiyema langi tipe nokopa molorumu.

Jisasini imbo awini tepa koinjo ltimu40 Aku walimunga ipupene, ena pepumbei purumu

kinye, kuro lupe lupe torumu imboma Jisas molorumunameko oringi kano wali aku imboma eno yumele mele kininoindipelie eno pali tepa koinjo ltimu. 41 Konopuna kurokeri wangorumu imboma waye oringi. Kano kuro keri-mando ongo wendo paio nimu wali ongo wendo pungoru ningolio ningei, “Nu Gotenga Malo morono lepamo,”ningi. Kuroma enoni yu aku teko imbi lekolio yu GoteniImboma nokopa kondombalo iye te mundumbelo nimuiye Kraist ningo liko manjiringi kala yuni eno iri topa namoro mele imbomani naa pilengei nimbe enonga keremapipi tirimu.

Jisas Galili kombu ungu nimbe tilipe andorumu42 Ipu leli oi Jisas ola angilipe penando pumbe kombu

ku leli tenga purumu kano wali imbo pulumu yu korokokanoko ltendekolio ningei, “Lino peya kamukumu mo-lamili! Tenga naa puwi,” ningo waliko pileringi. 43 Yunienondo topondopa nimbei, “Waye naa molomolo. Ulkekombu lupema waye pumbo Gote omba iye nomi kingmolombalo ungu pengamu nimbo tilipo andombo. Aku-munga na maindo lipe mundurumu,” nimu. 44 Aku tepanimbelie yu Galili kombu ulke kombu lupe lupemanga

Luk 5:1 27 Luk 5:7pumbe Juda imboma liko maku toko Gotenga ungu pi-leringi ulkemanga pumbe kano ungu pengamu nimbetilipe andorumu.

5Iye mare pulu polko Jisas lombili andoringi

1 Walite, Jisas nomu Genesaret, aku nomu kulen-dona angilipe imboma Gotenga ungumu nimbe tirimukinye pilingeindo eno yu angilerimuna pungo makutoko nondoko nondoko pungo molko pileringi. 2 Kanowali yuni nomuna andoli sip talo nomu kulendonalerimu kanopalie, oma lili iyema oi nomu kulendonawendo pungo enonga oma lili munema kulumie tokomoloringina kanorumu. 3 Sip te Saimon Pitanga, akunatukundo pumbelie yuni yundo walipe pilipelie nimbei,“Sipimu alaye kolte pera tiko nomu tukundo munduwi,”nimu. Mundurumu wali aku sipimunga tuku yu mainyemolopalie, no kulendona maku toko moloringi imbomaungu mane tirimu.

4 Aku ungu nimbe pora tipelie yuni Saimonondo nim-bei, “Sipimu nomu imunana panjiko meko pungolio omalingeindo oma lili wale munema nonamainye munduwi,”nimu.

5Saimononi topondopa nimbei, “Iye nomimu, tumbulutendekumunga oma lili kongono engenimbo tepomolopokombu tangoromolo nalo oma te paa naa limolo. Nalonuni aku teko ungu nino kani munemu nona mainyemundembo,” nimu.

6 Munema nona mainye munduringi kinye oma pu-lumu munemanga tukundo ongo peringi kinye munemakunduko sipina tukundo lingei teringi wali tungu nimbeiterimu. 7 Aku wali enoni enonga oma lili kongono peyateli iyema, sip tenga lupemoloringima ongo liko tapangei

Luk 5:8 28 Luk 5:14waio ningi. Oringi kinye sip talo peya peko tiringi umbunitepa nona mainye pumbei terimu.

8SaimonPitani aku ulumukanopalie Jisasinga kumbek-erena omba mainye tamalu pepalie nimbei, “Iye Awili,na ulu pulu keri teli iyemu. Nu na kinye kopu teko naamolko, puwi,” nimu. 9 Yu kinye yu peya moloringimakinye oma pulumu walitikale tangoli ltingi ulu kanokolioeno pungu pungu ningomini lteringi Saimononi aku tepanimu. 10 Sebedinga malo Jems kinye Jon talo elo SaimonPita kinye kongono tendekuna teringili iye talo, elo peyamini lteringili.

Kano kinye Saimononi nimu ungu pilipelie Jisasiniyundo nimbei, “Nu pipili naa kolowi! I teko oma ltinomele aku teko nanga imboma ltindeni,” nimu. 11Aku walienonga sip talo nomukulendonamekowendo ongolio, siptalo melema pali lepili tiye kolko Jisas yu lombili puringi.

Jisasini kuro kendi norumu iye te tepa koinjo ltimu12 Kombu Galili ulke kombumanga tenga Jisas molo-

rumu kinye iye te kuro kendi awili tepa nomba perimumuomba Jisas kanopalie kumbekerena komongo topa pon-dopa mainye molopa yu konge nimbe nimbei, “Awilimu,na Koinjo pamboi konopu lenio lemo nuni na mandateko koinjo lieni,” nimu wali 13 Jisasini kano iyemu kiniambolopalie yundo nimbei, “Nu koinjo pani konopu lteokani koinjo puwi,” nimu. Aku tepa nimu wali kurokendimu walitikale nomba kelerimu.

14 Jisas yuni kano iyemundo ungu enge nimbelie nim-bei, “Nuni i ulu teromu imbo tendo kape paa naaniwi! Tumbi tiko pungo Gote popo tondoli iyemu nungekangimu liko ondowi. Na altopo kake tepili molto kani,ningo Mosesini torumu bukumunga tukundo Goteni tewinimbe panjirimu moromo mele pilko liko teniondo Gote

Luk 5:15 29 Luk 5:20popo toko kalowi nimumelemuGote popo tondoli iyemu-ndo kalowi ningo yu tieni! Pele imbomani nu kanokolioyu paimbo kake tepili moromo ltemo ningo pilengei kaninio mele i teli oi tepuwi,” nimu.

15 Nalo yuni terimu mele anjo anjo imbo pulumunipilkolio, yu molorumuna tukundo tukundo ongo yu ungupenga nimumu pilengei ongo, yuni eno tepa koinjo lipiliningo oringi ulu kanopalie 16 wali mare yu eno oringinatiye kolopa kombu imbo naa peli tenga pumbe Gote kinyeungu nimu.

Jisasini kimbo ki kololi iyemu tepa koinjo ltimu17 Walite Jisas yuni imboma ungu mane tipe molo-

rumu. Awilimu imboma tepa koinjo lili engemu yupepili molorumu. Farisi iyema kinye, Gotenga ungu-manga pulumu pilko mane tili iyema kinye, kano JudaImbomanga iye nomima yu ungu mane tirimumu pilkomoloringi. Kano iyema, kombu Galili ulke kombu-manga moloringima kinye, kombu Judia ulke kombu-manga moloringima kinye, ulke kombu awili Jerusalemmoloringima kinye, Jisas molorumuna ongo maku tokoyu ungu mane tirimumu pilko moloringi. 18-19 Yu molo-rumuna iye kimbo ki kololi iye te taropelana ola lepiliiye mareni meko ongei oringi. Imbo pulumu akunatengepeya teko angileringi ulkena tuku Jisasmolorumunanondoko meko ongei pereko aulke te naa kanokolio, ulketulepena pala pungo yu molorumuna turu toko ulkemutekirikolio kimbo ki kololi iyemu taropela pali ka anjikoJisas angilerimuna mainye munduringi.

20 Enoni Jisas i iyemu manda tepa koinjo limbelo ningopilkolio yu meko oringi ulumu Jisas yuni kanopa pilipeliekano iyemundo nimbei, “Nanga iyemu, nuni ulu pulu keriterinu nunge konopuna peremoma lipo ltendero,” nimu.

Luk 5:21 30 Luk 5:2821 Farisi iyema kinye, Gotenga ungumanga pulumu

pilko mane tili iyema kinye, Jisasini aku tepa nimu ungupilkolio pilko keri pilko konopu kimbo tikolio, “I iyeGote ungu taka tondoromo iyemu nariya? Imbomaniulu pulu keri teremelema lipo ltendambo narini mandanimbeloya? Goteni kau manda teremo,” ningo pilkokonopu kimbo tiringi.

22 Kano kinye Jisasini eno aku teko konopu kimbotiringimele lipemanjipelie “Enoni aku teko ambe temonakonopu kimbo tirimeleya? 23 I iyemundo nunge ulupulu kerima lipo ltendambo. nimbo kinye eno ulu tenaa kanokolio we nimo konopu lengenje? Molo olaangilko kimbo kongono teko andowi nimbo kinye yuola angilimbelona mona lembalo manda kanokolio akutepa manda tembalo konopu lengeya? 24 Nalo IyemungaMalo enge peremomuni ya mai kombuna imbomangaulu pulu kerima lipe ltendembalo manda tembalo ningokanoko imbi tiengei nimbo, ungu nimbomuni iyemu tepokoinjo liemboi,” nimu. Aku tepa nimbelie kimbo ki kololiiyemundo nimbei, “Nu ola angilko nunge tilimu, likomeko ulkendo puwi,” nimu. 25Kano kinye yu ola angilipetamburumbu tilimu lipe mepalie, eno kanoko molangeiomba pena pumbelie Gote kapi nilipe ulkendo purumu.26 Yu aku terimu ulu kanokolio eno pungu pungu ningomini lteko Gotenga imbi ola ltindiko kapi ningolio, “Lino iulu wendo oromo kandomolomu ulu paa te lupe lepamo.Oi walite aku tepo ulu te naa karomolo,” ningi.

Jisasini iye Livai, Na lombili owi nimu27Akuwali Jisas pena pumbelie, iye te, yunge imbi Livai,

kou takisi lipe molorumuna kanopalie yundo peya pam-bili lombili owi nimu kano kinye 28 Livai ola angilipe koutakisi melema we lepili tiye kolopa yu lombili purumu.

Luk 5:29 31 Luk 5:3529 Livaini yunge ulkena Jisasinga langi awili te kando-

rumu. Akuna kou takisi lili iye pulumu kinye, we imbomare kinye, Jisas Livai talo kinye kano langimu peyanongo moloringi. 30Aku teringina kanokolio Farisi iyemakinye, Gotenga ungumanga pulumu pilko mane tili iyemakinye, kano Juda Imbomanga iye nomimani Jisas yungelombili andolimando ningei, “Eno kou takisi lilima kinyewe ulu pulu keri telima kinye eno popo tiko molko ambetemona langi noromeleya?” ningo waltindiringi.

31 Aku teko ningi ungu pilipelie Jisasini enondo nim-bei, “Koinjo moltomolo konopu ltemele imboma doktamoromona naa purumele. Kuro toromo ningo pimeleimboma kau dokta moromona purumele kanomu. 32Naniimbo toya tolima na molombona wangei nimboindo maikombuna naa oru, molo. Nalo ulu pulu keri teli imbo-mando eno ulu pulu keri teremele uluma tiye kolko um-bulu tiko na molombona wangei nimboindo oru,” nimu.

Imbomani walite walite kere langi mi toko naa noromeleungumu

33 Imbo mare ongo Jisasindo ningei, “Jononga lom-bili andolima kinye Farisi iyema lombili andolima kinyetakiraki langi mi toko naa nongolio Gote popo toromelekanomu. Nalo nunge lombili andolimani aku teko naateremele, kere langi we noromele,” ningi.

34 Aku teko ningi ungu pilipelie Jisasini enondo unguiko te topa nimbei, “Imboma iye teni ambo limbeimungalangi nonge kalombalomundo ongomaku toromele kinyeambo limbelo iyemu eno kinye moromo wali eno mitokolio langi naa nomolo manda ningeya? Manda naaninge. 35 Altoko, ambo limbelo iyemu eno molongenaongowendo linge kinye kanowalimanga kau, konopu keripanjiko langi naa nongeindo mi tonge. Oi manda molo,”nimu.

Luk 5:36 32 Luk 6:336 Jisas yuni aku ungu nimbelie, ungu iko talo topalie

nimbei, “Maminye oi te tungunimokinye linonimaminyekoinjo kopili te lipo tungu nimomunga naa topo tam-burumolo. Imbo teni aku tepa topa tambulkanje kanomaminyemu nona panjinge kinye maminye koinjo kopil-imu kelo lepa li nimbelie maminye oimu kelepa ora tolka.Koinjomu kinye oimu talo popo tiko manda naa tambu-lunge. 37 Linonga imbo teni kape kongi meme kangimuniteli mingi oi tenga no wain koinjo naa koromo. Imbo tenimingi oi tenga no wain koinjo kolkanje kano no wainimumingina tukundo pepalie ekele tembalo kinye kanomingioimu naa akopa tungu nilka. Kano kinye nomu kapemingimu kape kamukumu bembo nilka. 38Akumunga nowain koinjo kongi meme kangimuni teli mingi koinjonakau koromolo. 39 Iye teni no wain oi te nombalie kanowain oimunombapengapilipelie nowain koinjowakanaakolombalo,” nimu.

6Juda imbomanga koro mololi wali Sabat nimu ungumu

1 Walite, Juda imbomanga koro moloringi wali sabatnili tenga, Jisas kinye yu lombili andolima kinye raiswit poinyemanga ongo puringi. Ongo pungolio kanolombili andolimani rais wit mongo mare nongeindo inietoko kikulu toringi. 2 Aku teringi ulu kanokolio Farisiiyemani Jisas yundo ningei, “Piliwi! Koro moromolo waliSabatemunga kongono naa teangei nimbe peremo ungumanemu ambe telka nunge lombili andoli iyemani tokotangondokolio aku teko teremeleya?” ningi.

3 Yuni enondo topondopa nimbei, “Eno GotengaBukuna tukundo anda kolepa iye Devitini terimu melenimbemoromo temanemukanokolio kano temanemungapulumu naa pimeleya? Devit kinye yu peya puringimani

Luk 6:4 33 Luk 6:10engele kolkolio, 4 yu Gotenga ulkena tukundo pumbe,Gotenga kumbekerena lerimu bret lipe nomba, yu kinyepeya puringima tirimuna noringi. Kano bretemangaGoteni ungu mane tipelie nimbei, ‘We imbomani paa naanangei! Israel imbomanga ningo Gote popo tondoli iyemakau nangei,’ nimbe peremo kanomu,” nimu. Aku tepanimbelie nimbei, 5 “Iyemunga Maloni Sabat walimangaAwilimu moromo akumunga imboma teangei ungumamanda nimbelo,” nimu.

Sabat wali tenga Jisasini iye ki kolopa taipo toli te tepakoinjo ltimu

6 Altopa walite, koro mololi wali Sabat tenga, Jisasomba Juda imboma liko maku toko Gotenga ungu pi-leringi ulkena tuku pumbelie ungu mane tirimu. Akunaiye te molorumu, yunge imbo kindo kolopa taipo tolimolorumu. 7 Kano wali Farisi iyema kinye, Gotengaungumanga pulumu pilko mane tili iyema kinye, kanoJuda imbomanga iye nomima Jisasini Sabat walimungaimbo te tepa koinjo limbelonje naa limbelonje ningo yuliko kondoko moloringi. Koinjo limbelo kinye yu kottendamili ningo eno aku teko konopu leringi. 8 Enokonopu leringimele lipemanjipelie Jisasini kanoki kolopataipo toli iyemundo nimbei, “Nu ya imboma kanongeindoongo ola angiliwi,” nimu kinye iyemu yu akuna omba olaangilerimu.

9 Kano kinye Jisasini enondo nimbeindo, “Eno ungu tewalipo pilembo! Koro mololi wali sabatemunga ambeleulu manda temoloya? Imboma tepo kondomolonje molotepo kenjimoloya? Tepo koinjo limolonje molo topokondomoloya? Ambele ulu manda temoloya?” nimu.

10 Eno pali yuni neme neme nimbe kanopa aku tepanimbelie ki taipo topa kololi iyemundo nimbei, “Ki tinio

Luk 6:11 34 Luk 6:19tiwi,” nimu kinye yu ki tinio tirimu kano wali kimuwalitikale penga lerimu. 11 Aku terimu ulu kanokoliomumindili awili teko kolko enoni enono nendo yandoungu toropo toko ningei, “Tepa kenjirimumunga yu ambeteamiliya?” ningo moloringi.

Jisasini kongono lipe mundumbelo iyema kanopa ltimu12 Walite ipu leli Jisas yu Gote kinye ungu nimbeindo

mai kembo tenga ola pumbe Gote kinye ungu nimbekonge tepa molopili kombu tangorumu. 13 Ipu leli oi yulombili andolimando waio nimbelie enonga iye ki yupokonanga kongonomu teangei lipo mundembo nimbelie akuiye poko lipe kanopa lipelie enondo nimbei, “Eno nangalipo munduro aposelema molangei,” nimu. 14 Kano iyeaposel ki yupokonga imbima i tepa: Saimon yunge imbite Pita, yunge angenu Andru, Jems kinye angenu Jon talo,Filip, Bartolomyu, 15Matyu, Tomas, Alfiusingamalo Jems,lino Israel imboma linongano gavman molamili ningitalape iye Saimon, 16 Jems malo Judas kinye, Jisas altopalipe opa pule iyemanga kindo tirimu iye Judas Iskariot,aku iyema Jisas yunge aposelema.

Jisasini imbo pulumu tepa koinjo ltimu17 Kano wali yu kinye yunge aposel iyema kinye

mai kembona mainye oringi wali yu lombili andoringiimbo awini kinye, kombu Judia moloringi imbo awinikinye, ulke kombu awili Jerusalem peringi imbo awinikinye, nomu kuta kulendo lerimu ulke kombu Tair kinyeSaidon kano ulke kombu talonga peringi imbo awinikinye, yu molorumuna tukundo tukundo ongo liko makutoringi. 18 Yu temane penga topa, ungu mane tirimunapilingeindo ongo, yuni eno kuro torumuma tepa koinjolipili ningo oringi. Enonga imbomare konopuna kuro keriperimuma oringi kinye tepa koinjo ltimu. 19 Imboma tepa

Luk 6:20 35 Luk 6:26koinjo lili engemu yu pepili molorumuna eno oringimapali yu ambolamili ningo yu molorumuna nondoko non-doko oringi. Aku wali ongo yu amboloringi kinye kanoengemuni eno pali tepa koinjo ltimu.

Lino tono kolopomolomolo ungu pulumu kinyemolopo ken-jimolo ungu pulumu kinye Jisasini yunge lombili andolimandonimbe tirimu

20 Kano kinye Jisas yu lombili andoringima kanopalieenondo nimbei, “Eno koropa purumuma Gote enonga iyenomi kingimu molopa eno nokoromomunga eno malo.

21 Eno kinye engele teremoma eno altoko walite olotembalomunga eno malo. Eno kinye kola teremelemaaltoko walite owe tengemunga eno malo.

22 Iyemunga Malo ipuki tiko moromelema, eno nangaimboma moromelemunga we imbomani eno mumindilikolko yokeya tendeko enondo eno imbo keri ningo ken-jiko, enonga imbimaningo keri ltendenge kinye enomalo.

23Aku ulu tenge wali Goteni linonga mele kande kandemulu kombuna noindirimona limolo konopu lekolio enotono kolko pende pende teko kimbo mundeio. Ambetemona eno teko kenjirimele iyemanga lapalini aku tekooi Gotenga ungu nimbe mundurumu profet moloringi-mando aku ulu teringi. Eno iye profetema kinye tendekutiko molonge.

24 Nalo eno kamako ltemelema, kinye eno oi melenoirimelemanga konopu tiko moromele, altoko aku tekonaa molongemunga konopu keri panjiko molonge!

25 Eno kinye olo teremoma altoko walite eno engelekolongemunga konopu keri panjiko molangei! Eno kinyeowe teremelema altoko walite eno kola tengemungakonopu keri panjiko molonge!

26 We imbomani pali eno kapi ningo enondo imbopenga waliwali ningema eno konopu keri panjiko

Luk 6:27 36 Luk 6:35molangei! Kano imbomani enondo ungu pengama ningokapi ninge mele oi eno naa molangei koro oi Gotenganimu ungu naa pilko we kolo toko imbo ningo tiringiimbo profetemando i imbomanga lapali kolepalemaniaku teko ningila,” nimu.

Lino imboma konopu mondamili mele Jisasini mane tirimu27 Kano kinye Jisasini nimbei, “Ungu te kape nembo

pileio! Eno enonga opa pule kondo kolko, eno tekokenjirimele imboma teko kondoko teaio! 28 Enondo Imbokeri ningo molko kenjengei nimele imbomando imbopenga ningo molko kondangei neio! Eno mindili tirimeleimboma Goteni lipe tapondopili ningo konge tendaio!29 Kumbekere ekondonga larauwe tombalo wali topeletoko ekondo kape larauwe topili neio. Nunge ali walelimbelo imbomu tukundo pakonio wale pakoli peya tiwi!30Melema tiye ningo waliko pilinge imboma pali melemawe tiwi nunge melema limbelo imbomundo altoko nangayando tiwi ningo naa niwi! 31 Nuni imbomani na i tekoteangei konopu lteno mele, eno nendo aku teko tewi!

32 Eno yando kondo kolonge imboma kau eno nendoaku tenge lemo ulu ambelemu teko kondongeya? Imboulu kerima teremelemani kape nendo yando aku uluteremele kala. 33 Enondo yando ulu wamba tenge im-bomando kau nendo aku tenge lemo ulu ambelemu tekokondongeya? Ulu kerima teremele imbomani kape akuulu teremele kala. 34Nanga melemu altopa yando pundutopili konopu lekolio aku imbomando kau melema tingelemo aku ulu ambelemu teko kondongeya? Ulu kerimateremele imbomani enonga koni imbomangamelema tikoyando aku tepa tipili konopu leko melema tirimele kala.35 Aku teko molo. Nalo i ulu teaio. Enoni enonga opapulema kape kondo kolko teko kondoko melema nendo

Luk 6:36 37 Luk 6:42yando pundu kalomolo konopu naa leko aku ulu teaio.Aku teko tenge wali Gote Olandopamunga bakulumamolkolio, yuni eno mele awinima timbelona linge. Goteyuni maina imboma aku ulu tepa moromola. Yu tekokenjirimele imboma kinye, yundo paa tereno naa nimeleimboma kinye kanoma tepa penga tirimo. 36Enonga LapaGote teko kenjirimele imboma kape yu aku tepa kondokolopa we tepa penga tirimo mele eno teko kenjingeimboma aku teko kondo kolko teko penga tieio,” nimu.

Imbo te yu imbo kerimu ningo moke naa teaio37 Jisasini nimbei, “Imbo tenga ulu tembaloma imbo

teni naa apurupili! Imbomanga uluma naa apurungelemo Goteni enonga uluma kape naa apurumbelola. Imbolupemando i teko teko kenjiringi ningo aku teko naa neio!Aku teko naa ninge wali Gote yuni enondo aku tepa naanimbelo. Enoni imbo lupemanga ulu kerima we tiyekondaio! Aku wali enonga ulu pulu kerima Goteni we tiyekondombalo kala. 38 Enoni imbo lupema melema tieio!Akuwali Goteni eno aku tepa timbelo. Melema timbeindokoltalo naa timbelo, olandopa olandopa timbelo. Enonianjo tinge ulu kanopalie eno yando aku tepa timbelola,”nimu.

39 Jisasini enondo ungu iko te topa nimbei, “Mongoakuli iye teni mongo akuli iye te aulke manda lipe on-dombaloya? Peya talo muru manda naa tolkaya? 40Ungumane pilko mololi imboma enonga ungu mane tili iyemuliko naa ongondoromele. Oi ungu mane pilko pungo poratikolio altoko enonga ungu mane tili iyemu manda lekomoromele.

41Eno angenalingamongona nurupili te ltemona enonikaromele nalo enonga mongona enongano mele awilikango pipi tirimo naa karomele aku ulu ambe telkateremeleya? 42 Enonga mongona mele awili teni pipi

Luk 6:43 38 Luk 6:49tirimomu enoni naa kanokolio angenalindo ango, nungemongona nurupili te ltemo wendo lindemboi ungu ambetelka nimeleya? Topele mapele imboma, enoni enongamongona ltemo mele awilimu oi wendo lieio! Altokokanoko kondokolio angenalinga mongona ltemo nurupil-imu manda wendo ltindengei,” nimu.

Unjo mongo toromomanga ungu ikomu43 Aku wali Jisasini ungu te kape nimbelie ungu iko

pokore topalie nimbei, “Unjo penga te mongo keri mandanaa tombalo. Unjo keri te mongo penga manda naatombalo. 44 Unjo mongo te kanokolio kano mongo to-rumu unjomu imbi manda tirimele. Amo nambo ningo,takememanda londoko naa nolemala. Molo me te namboningo, maliembi manda meko naa nolemala. Amo lu-pela takeme lupela kanoko, me lupela maliembi lupelakaromele kanomu. 45 Aku tepala, ulu penga teremoimbo teni ungu penga yunge konopuna peremoma kaunimbelo. Nalo ulu pulu keri teremo imbo teni ungukeri yunge konopuna peremoma kau nimbelo. Konopunapepa peko ltemo unguma kau kerena nimbelo,” nimu.

Ulke takoromele mele ungu ikomu46 Jisasini nimbei, “Nani nio unguma pilko liko naa

tekolio enoni nando Awilimu we ambe telka nimeleya?”nimbelie pele yuni ungu iko te topa nimbei, 47 “Imbote na morona ongo i nanga unguma pilko liko tengeimboma moromele mele manda lepa nemboi. 48 Iye teyunge ulkemu ingi nipili nimbe we mai kinye ukia kinyeakupe tepalie, akuna mainye mai enge nilimunga olakano ulkemu takorumu. Yunge ulkemu aku tepa takopakondorimuna no topa kano ulkemu noni limbei lipeliewali manda naa terimu, we angilerimu. 49Nalo imbomanii nanga unguma pilko liko naa tenge imboma eno iye te

Luk 7:1 39 Luk 7:7-8mele nemboi. Iye te yunge ulke we mai tamba nilina olawe takorumu. Altopa no topa ulke kanomu topalie paatopa kalakulu tirimu,” nimu.

7Rom ami iye nomi te kombu Israel molorumumunga kende-

mandemu Jisasini tepa koinjo ltimu1Kano unguma imbomando pilengei nimbe pora tipelie

Jisas ulke kombu Kaperneam tukundo purumu. 2 AkunaRom Imbomanga ami iye nomi tenga kendemande te yupaa konopu mondorumumu kuro awili tepa topalie yukolombai tepa lerimu. 3 Kano ami iyemuni Jisas orumuulu pilipelie yuni Juda iye awili mare lipe Jisas moloru-muna mundupelie nimbei, “Nanga kendemandemu kuroawili tepa tomo kani ongo yu teko koinjo liwi,” nimu.4-5 Jisas molorumuna enoni aku teko pungo ningi waliungu te peya ningei, “Yu Israel iye te molo, nalo linoIsrael imboma konopumondopa, linomaku topo Gotengaungu pimolo ulkemu yuni takondorumu. I ulu aku tepateremomaami iyemuyukanopopengapimolo iyemukaniyunge kendemande koltomomu liko tapondowi,” ningi.6 Aku ningi ungu pilipelie Jisas eno kinye kano iyemungaulkena pumbei purumu.

Kano ulkemunga nondopa orumu kinye kano ami iyenomimunga kanopa lili imbomareni yu orumuna ongolioningei, “Ami iye nomimuni i tepa nimo. Awilimu, naiye kerimu morona nu nanga ulkena onio manda naatembalo. 7-8 Nu moronona na iye kerimu manda naaombola. Na iye teni kape nokopa moromo, yunge ungupilipo lipo tero. Nani kape ami iye mare nokopo moro.Kano iyemanga tendo puwi nimbo nio kinye yu purumo.Molo owi nimbo nio kinye oromo. Molo nanga kongonoiyemundo i teko tewi nio kinye yu aku tepa teremo. Aku

Luk 7:9 40 Luk 7:16tepala, nuni koinjo puwi ninio lemo nanga kendeman-demu koinjo pumbelo kani nu aku teko niwi,” nimo.

9 Jisasini Rom ami iye nomimuni nimu mele pilipelieyu konopu awini lipe mundupelie topele topa yu lombilioringi imbomando nimbei, “Nani enondo i tepo paimbonimbo tiro. I Israel imbomanga talapena wendo mololiiyemuni na ungumuni kau manda tembalo konopu ltemomele na kombuma pali, Israel kombuna tukundo, imbotendekureni kape aku teko enge ningo ipuki tirimelemelepaa naa karo,” nimu. 10 Aku nimu ungu pilkolio ami iyenomimuni Jisas molorumuna mundurumu iyema kanoami iyemunga ulkena yando ongolio kano kendeman-demu koinjo pumbe molorumuna kanoringi.

Ulke kombuNain iye te kolorumumu Jisasini topamakinjir-imu

11 Jisas ulke kombu Nain nilina purumu, yu lombiliandolima kinye imbo mare awini peya puringi. 12Yu ulkekombu pape kerepuluna nondopa purumu wali Nene iyete kolorumu ono tenge taropela teko meko wendo pungeioringi. Kano kolorumu iyemu yunge anumu lapa taloniyu lomamumeringili altopa lapa kolorumu. Altopa yungeanumu ambo waimu molopili ungulumu yu kolorumula.Ungulu kanomu ono tengeindo imbo awini anumu kinyekopu teko puringi. 13 Awilimuni ambomu kanopalie paakondo kolopa yundo “Kola naa tewi,” nimu.

14 Aku wali yu imbo taropelamunga nondopa ombataropelamu omba ambolopalie meringi iyema we mekoangilengei yuni nimbei, “Iye wenepomu nu makiliwi!”nimu. 15 Kano wali kolorumu iyemu ola molopa yu ungunimu. Kano wali Jisasini iye kolorumumu lipelie iyemuyunge anumu tirimu.

16 Jisasini aku ulu terimuna imbomani kanoko miniltekolio ningei, “Apa! Gotenga profet iye awili te lino

Luk 7:17 41 Luk 7:23moromolonawendo omo lepamo,” ningoGote yunge imbiola ltindikolio ningei, “Gote yunge imboma moromelenaomba lipe tapondomo,” ningi. 17 I Jisasini terimumungatemanemu kombu Judia pali kinye Judia wendo kombulupe lupema pali kinye pileringi.

Jon Imbo No Ltindilimuni Jisas narinje pilembo nimbe yulombili andoli mare Jisas molorumuna lipe mundurumu

18 Jisasini terimumele Jon yu lombili andolimani yundoningo tiringi wali Jononi yu lombili andolimanga talowalio nimbelie nimbei, 19“Goteni lipomundumbo ombalonimbe panjirimu iyemu nu, molo te lupe ombalomunganokopo molamiliya nimbe i teko pungo nindipelio,”nimbe Jisas molorumuna elo lipe mundurumu.

20 Kano iye taloni Jisas molorumuna ongo yundoningili, “Jon Imbo No Ltindilimuni ilto lipe mundupelienimbei, Goteni Enonga lipo mundumbona ombalo nimbepanjirimu iyemu nu molo te lupe ombalomunga nokopomolamiliya nimo,” ningili.

21Aku teko waliko pilko kanoko angilengili wali Jisasinikuro torumu imboma kinye, konopuna kuro keri perimuimboma kinye, mongo akuli imbo awini kinye, tepa koinjolipe molorumuna kanoringili. 22 Altopa Jisasini elondonimbei, “Elo Jon moromona nendo pungo elo kinye pilkokanongele mele yundo ningo tiengili! Mongo akuli im-boma kelko kombu kanoko, kimbo keri leli imboma kelkoola angilko andoko, kuro kendi noli imboma kelko imbokangi angilko, komu tili imboma kelko ungu pilko, imbokololima kelko koinjo pungomolko, imbo koropama ungutukumemu pilko moromele. Aku teko Jonondo ningotielio! 23 Na paimbo kano iyemu moro ningo ipuki tiko,konopu talo naa panjikomolonge imboma eno tono kolkomolko kondonge,” nimu.

Luk 7:24 42 Luk 7:2924 Jononi mundurumu iye talo nendo puringili wali

Jisasini kelepa imbo awini maku toko moloringimandoJon molorumumele nimbei, “Kombu imbo naa pelina Jonimbo no ltindipe molorumu kinye eno kano kombu imbonaa pelimunga mele ambelemu kanongei puringiya?Imbo, kambe mele poporomeni mepa andopa moloru-muna te kanongei puringiya? Jon yu aku tepa melemolo. 25Aku tepamele kanongei naa puringi lemo ambelemele kanongei puringiya? Iye te maminye paa pengamapakopa molorumuna kanongei puringiya? Jon yu akutepa naa moromola. Imbo kamako molko, mele awininoiko,maminye paa penga pakoromelema iye nomi kingi-manga ulkena kau moromelena karomele kano. 26 Akutepa imbo te kanongei naa puringi lemo Gotenga profetiye te kanongei puringiya? Nani eno paimbo nio. Jon yupaimbo Gotenga profet iye te, nalo yu we profet te molo.Yunge kongono olandopamu.

27YuniGoteni oi lipomundumboombalonimbekanopaltimu iyemunga aulkemu tepa wamorumu kanomu. Kanoiyemu yundo Gotenga bukumunga tukundo nimbe per-emo ungu te i tepa:Goteni yunge Malondo nimbei, ‘Pileio nanga ungu

nindimbelomu nani nu punio aulkena yu kumbelepo lipo munduro. Yuni nunge aulkemu tumbitindimbelo,’ nimu, (Mal 3:1)

aku tepa mele bukuna nimbe peremo.28 Nani eno paimbo nio. Oi maina moloringi imboma

Jon mele, te manda molo. Jon yu paa olandopa mele.Nalo kinye wai koinjo wendo oromo. I wai koinjomungaGoteni nokoromo imbomanga te paa imbi naamolombaloimbomu olandopa mele, Jon yu mandopa mele,” nimu.

29 Jisasini aku tepa nimu ungu pilkolio we imbomakinye kou takisi lili iyema kinye Jisasini Jonondo nimu

Luk 7:30 43 Luk 7:36ungumu pilko penga pilko Gote kapi ningi. Kano imbo-mani oi Jon Imbo No Ltindilimuni nimu ungumu pilkopenga pilkolio eno ulu pulu keri teringima umbulu tiko,konopu topele toko eno Jononi no ltindipili ningo noltingi. 30 Nalo Farisi iyema kinye, Gotenga ungumangapulumu pilko ningo tili iyema kinye, kano Juda Imbomanokoringi iyema enoni Goteni Jon naamundurumu ningopilkolio, Goteni imbomanga lipo tapondopo tendembonimu ungumu pilko keri pilko umbulu tikolio altokoJononi eno no naa ltindipili ningo no naa ltingi.

31Akuwali Jisasini nimbei, “Kinyemainamoromele im-bomanga eno ambe tepamele nimbomanda leponemboa.32 Eno imboma maku toko moromele kombuna bakulumakindipo nongo moromele mele. Kano bakulu aku tepamareni nendo yando ningei, ‘Kunana nimolo nalo enopeya kunana nemili ungu naa ningi. Altopo kola temolonalo eno peya kola teamili ungu naa ningi,’ ningo nimele.

33 Jon Imbo No Ltindilimu ombalie kere langi kinyeno wain kinye naa nomba, molopa naa kondorumu, naloeno yu kanoko keri pilkolio ningei, yunge konopuna kurokeri peremo ningi. 34 Nalo Iyemunga Malo ombalie kerelangi kinyenowain kinyenorumuulu kanoko keri pilkolioningei, ‘Yu kere langi awini nomba, no wain pulumunomba, keke lepo topa teremo,’ ningolio altoko ningei,‘Yu kou takisi lili iyema kinye, ulu pulu keri teremele im-boma kinye yu peya tendekuna molamili nimbe teremo,’nimele. 35 Nalo Gotenga ungu lipe manjili ulumu pimelebakulumani ulu tukume tekolio Gotenga lipe manjilimupaimbo ltemo liko ondoromele,” nimu.

Ambo keri teni Jisasinga kimbo talo kulumie tondorumu36Walite, Farisi iye te Saimon nilimuni Jisasindo langi

peya nambili owi nimu wali yunge ulkena tuku pumbe

Luk 7:37 44 Luk 7:43akuna langi polona nondopa polo tenga mainye molo-rumu kano wali 37 aku ulke kombuna molorumu ambokeri teni Jisas yu kano Farisi iyemunga ulkena tukulangi nomba molorumu pilipelie, yu kopongo wele paapenga te mingi pali lipe akuna mepa pumbelie, 38 Jisasmolorumuna umbulkondo kimbona nondopa kola tepaangilipelie, Jisas yunge kimbo talo kola mongona orumu-mani kulumie tondopa, ambo yunge pinyewe lapiemunikano kimbo talo kulu tondopa, kimbo talo nunu nimbe,kopongo wel mepa orumu kanomuni kimbona ondopakandorumu.

39Kano ulke pulu iye Farisi Saimon yuni ambomuni akuterimuulu kanopalie yunu konopu lipemanjipelie i iyemupaa paimbo Gotenga profet iye te molkanje i ambo yuamboltomomu moromo mele kinye ulu keri teremo melekinye manda lipe manjipili na naa ambolko, ongo wendopa nilka konopu lerimu.

40 Jisasini Saimon konopuna lerimu mele lipe man-jipelie yundo nimbei, “Saimon, nu ungu te nemboi,” nimuwali Saimononi topondopa nimbei, “Ungu Mane Tilimu,manda, niwi!” nimu.

41 Aku tepa nimu wali Jisasini yundo temane te topanimbei, “Iye teni iye talo kou mone pundu anjipe tirimu.Te pundu awili 100 kina mele tipe, te 10 kina mele tirimu.42 Altoko elo peya pundu manda naa toringili kinye iyepundu anjirimu kano iyemuni kano pundu talo we tiyekolopa ulure molo, yu tepili nimu. Aku nimumunga iyetalonga narini yu konopu olandopa mondorumu konopultenoya?” nimbe Jisasini Farisi iyemundo aku tepa nimbewaltindirimu.

43Kano Farisi iye Saimononi yundo topondopa nimbei,“Pundu awili anjirimu iyemu, konopu lteo,” nimu waliJisasini paa nino nimu.

Luk 7:44 45 Luk 7:5044 Kano kinye Jisasini topele topa kano ambomu angi-

lerimuna kanopalie Saimonondo nimbei, “I ambomukanowi. Na nunge ulkena tukundo ondu wali nuni kimbokulumie towi ningo no naa tinio nalo i ambomuni nangakimbo yunge kola mongoni kulumie tondopa, yungepinyewe lapiemuni nanga kimbo kulu tondomo. 45 Naondu wali nuni na naa kangulunio nalo i ambomuni namorona ombalie wali temo mele nanga kimbo kangulupemoromo. 46Na onduwali nuni nanga pinyewena kopongowele liko wakulu naa kandonio nalo i ambomuni nangakimbo talo kopongo wel penga teni wakulu kandon-doromo. 47 Yuni ulu pulu keri awini terimuma ombawendo pumomunga na konopu awili tepa mondopalieaku tepa temo. Nalo ulu pulu keri koltalo kau teremoimbomu yunge terimu mele omba wendo pupili nimboiyemu konopu alaye tepa mondombalo,” nimu.

48 Iye Saimonondo aku tepa nimbe pora tipelie, ambo-mundo nimbei, “Nu ulu pulu keri terinu nunge konopunaperemoma omba wendo pupili! Tiye kolopo altopo naalipo manjimbo,” nimu.

49 Aku nimu ungu pilkolio yu kinye langi nongomoloringi mareni yuni nimu mele pilko keri pilkolioenono nendo yando ungu i teko ningei, “I iye imbomaniulu pulu keri teremelema ombawendo pupili nimo iyemuyu nariya? Yu Gote konopu lepalie nimonje?” ningi.

50 Kano wali, Jisasini ambomundo kamukumu nimbei,“Nani nu ulu pulu keri terinu mele omba wendo pupilimanda nimbo ningo ipuki tiko ninomunga na paimbo akutepo manda lipo tapondoro kani nu konopu ame topilimolko puwi,” nimu.

8Ambo mareni Jisas nokoringi

Luk 8:1 46 Luk 8:81 Aku wali pele Jisas pumbe, ulke kombu awilima

kinye keloma kinye akumanga andopalie, Gote iye nomiking molopa imboma nokombalo ungu tukumemu nimbetilipe, imboma ungu mane tilipe andorumu. Yu lombiliandoli iye 12 kinye 2 ambo mare kinye yu peya andoringi.Aku ambomanga mare oi kuro topa, mare oi kuro kerienonga konopuna perimu wali Jisasini eno pali tepakoinjo ltimu. Te, ulke kombu Makdala ambo Maria, oiyunge konopuna kuro keri 7 moloringimando Jisasiniongo wendo paio nimu wali ongo wendo puringi. 3 Te,ambo Joana, Kusa omenu. Kusa yu kombu Galili iye nomiKing Herotenga ulke tapu iyemu. Te, ambo Susana. Enokinye we ambo awini kinye Jisas nokoringi. Aku ambo-mani enonga kou mone noiringima likolio Jisas kinye yulombili andolima kinye enonga langi kinye melema pameteko liko nokoringi.

Iye teni rais wit mongoma tanda tirimu ungu ikomu4 Walite Jisas molorumuna ulke kombu lupe lupe

moloringi imboma tukundo tukundo ongo, maku toringiwali yuni enondo ungu iko te topalie nimbei, 5 “Iye tenirais wit mongo poinyena andopa tanda tirimu. Tandatilipe andorumuwalimongomare poinye aulkenamainyepurumu kanoma mare imbomani kimboni kambuluringi,mare keramani ongo liko noringila. 6 Langi mongo marekou perimuna mainye pumbelie akuna no naa molorumukani muli topa walitikale kolorumu. 7 Langi mongo maretiri kamelemolorumunamainyepurumu. Tiri kamelemuwendo omba wit waloma aku topa, topa norumuna ombapenga naa lerimu. 8 Langi mongo mare mai penganamainye purumuma wendo omba mongo pengama topa,100 mele torumu,” nimu.

Luk 8:9 47 Luk 8:13Kano ungu ikomu topa pora tipelie ungu te peya nim-

bei, “Komu angilimbelo imbomani i nio ungu wamongopileio,” nimu.

Ungu ikoma ambe telka toronoya ningo Jisasindo ningowaltindiringi

9 Jisasini aku tepa nimu kinye yu lombili andolimaniyundo ningei, “Aku ungu ikomunga pulumu ningo tiwi!”ningi. Aku wali yuni enondo nimbei, 10 “Gote iyenomi king molopa imboma nokoromo kombumunga ulupuluma oi yunu pilerimu kano ulu puluma Kinye enopilengei nimbelie eno ungu ikomanga puluma pilengeinimbe lipe ondoromo. NaloWe imbomani mongoni kanokolio nalo kanoko imbi naa

tinge. Komuni pilkolio nalo pilko imbi naa tiengei,(Ais 6:9)

nimbolio aku tepo enondo ungu nimboindo ungu iko topokau nio,” nimu.

Iye teni langi mongo tanda tirimu ungu ikomunga pulumu11Aku tepa nimbelie yuni nimbei, “Aku ungu ikomunga

pulumu i tepa: Langi mongo tanda tirimumu Gotengaungumu. 12 Langi mongo mare poinye aulkena mainyepurumu kanomanga ungu pulumu i tepa: Imbo mareGotenga ungumu pimele wali kuromanga nomi Sata-neni omba nimbei, aku ungumu kamukumu naa pilkoliengei! Gote kinye tendekuna naa molangei nimbeenonga konopuna peremo ungu kanomu wendo ltimo.13 Langi mongo mare kou perimuna mainye purumukanomanga pulumu i tepa: Imbo mare Gotenga ungumupilkolio walitikale konopu tiko kano unguma ltimele.Nalo eno pulkono naa mundukolio wali kano ungumualaye kolte kau pilko moromele. Altoko eno konop-una umbuni tembalo wali molo Sataneni omba manda

Luk 8:14 48 Luk 8:19manjipe kanombalo wali, eno pimele ungumu tiye ko-romele. 14 Langi mongo mare tiri ka mele molorumunamainye purumu kanomanga pulumu i tepa: Imbo mareGotenga ungumu pilkolio altoko pungo ya mai kom-buna uluma konopumondoko, konopuna umbuni teremomele pilko, kamako ltemele mele pilko tekolio, altokoGotenga ungumu komu tindiko molko pimele ungumuteko tukume naa panjirimele. 15 Langi mongo maremai pengana mainye purumu kanomanga pulumu i tepa:Imbo mareni Gotenga ungumu pilkolio kano ungumukamukumu liko ipuki tikolio enonga konopu penga pepilimolko, konopu kake tepili molko, enge pepili moromele.Kano imbomani langi mongo 100 torumu mele, kanoimbomani aku teko Gotenga ungu pilko tukume panjir-imele,” nimu.

Tipe lamemunga ungu ikomu16 Jisasini ungu iko te peya topa nimbei, “Imbomani tipe

lam kandokolio mingina tuku naa panjiko polo maindowele naa mondoromele, molo. Imbo ongema kombukanangei ulkena tuku pa tepili ningo polona ola noir-imele. 17 Aku tepa mele, kinye lopeke teremo melemapele walite mona lepa imboma kanonge. Kinye aku topaltemo melema altopa walite pa tembalo kinye imbomanikano melema kanonge. 18 Aku tembalo kani nani kinyenio ungumu pilko kondaio! Pilko kondoromele imbomaniolandopa pilinge, nalo pilko naa kondoromele imbomaniungu koltalo kau pimolo konopu ltemelema kape wendolinge,” nimu.

Jisasinga anumu kinye angenupili kinye yu molorumunaoringi

19 Walite Jisas ulke tenga tuku molorumu wali yungeanumu kinye angenupili kinye yu kanongeindo oringi.

Luk 8:20 49 Luk 8:25Akuna imbo pulumu tengepeya teko angileringi kinyeyu molorumuna nondoko manda naa oringi wali 20 imboakuna angileringimani yundo ningeindo, “Aminye kinyeangenali kameni nu kanongeindo ongo pena we nokokomoromele,” ningi.

21 Aku teko ningi wali Jisasini nimbei, “Gotengaungumu pilko liko teremele imboma nanga ama kinyeango kame moromele,” nimu.

Poporome awili te torumu ungumu22Walite, Jisas kinye yu lombili andolima kinye nomuna

andoli sipina tukundo puringi wali, yuni enondo nim-bei, “Nomuna nekondo pamolo,” nimu kano wali akunapungei puringi. 23 Sipina nekondo pungei puringi waliJisas yu uru perimu. Yu uru pepili poporome awili te topa,no topa terimu wali sipina tukundo no pulumu orumukinye eno no wangongei teringi.

24 Kano wali yu uru perimuna ongo toko makinjiko-lio ningei, “Ungu Mane Tilimu, Ungu Mane Tilimu,lino no wangomili teremolo,” ningi wali yu makilipeliepoporomemu kinye no topa no apipe tirimu nomu talo iritorumu. Iri torumu wali poporomemu topa kelepa, nomulope lape naa tepa we lerimu.

25 Aku tepalie yuni yu lombili andolimando nimbei,“Nani eno manda lipo tapondombo ningo naa ipukitingeya?” nimu.

Kano wali yuni ulu enge nili terimumu kanokolio kanoiyemani pipili kolko pungu pungu ningolio enono ningei,“Poporome kinye nomu kinye yu ungu nimo mele pilkolombiltimbele lepamo. Apa! I iyemu ambele iyerenje?”ningi.

Kuro keri awini iye tenga konopuna perimuma Jisasinimakoropa wendo mundurumu

Luk 8:26 50 Luk 8:3326 Aku wali yakondo Galili kombu molkolio tiye kolko

Gerasa kombu nekondo sipina molko puringi. 27 Jisasakuna omba nona andoli sipina wendo omba kulendonaangilerimu wali Gerasa iye te akuna omba angilerimu.Aku iyemunga konopuna kuro keri awini perimuna yumaminye tendeku kape naa panjipe, we andopa, ulketenga naa pepa, imbo ono kombumanga pelipe andopamolorumu. 28-29 Aku kuro kerimuni kano iyemu waliwalilipo loi tirimu wali imbomani ka seneni yu ka toko yunokoko moloringi nalo kuro keri yunge enge tirimomunika sen tungu tirimu wali kano kuro kerimuni kombuimbo naa pelina yu mepa purumu. Kano kuro kerimundoJisasini nimbei, “Ongo wendo pa!” nimu kano waliiyemuni Jisas kanopa alako topa nimbe yu angilerimunamainye tamalu pepa ru nimbelie nimbei, “Jisas, GotePaa Olandopa Awilimunga Malo, nu peya na tendekunatapu topo naa molombolo. Nu na kinye ambele ulu tenionioya? Nuni na ulure naa tewi nimbo walipo pilto,”nimu.

30 Aku tepa nimu kano wali Jisasini iyemundo walipepilipelie nimbei, “Nunge imbi nariya?” nimu kano waliiyemu yunge konopuna kuro keri awini peringimani topetiringina nimbei, “Nanga imbi Awini,” nimu. 31 Kanokuro kerimani Jisasindo ningei, “Linowendo ongo, Gotenikombu keri paa mere mainyena linonga iye nomi Satanwalite lipe mundumbelo kano kombumunga paio ungunaa niwi!” ningo waliko pileringi.

32Akunamai kembo tenga kongi awini imu nongo angi-leringina kanokolio yundo altokoningei, “Ne kongimangakonopuna tuku pungo pepamili niwi,” ningi kano waliyuni “Manda, akuna paio!” nimu. 33 Aku tepa nimukano wali kano kuro kerima kano iyena wendo ongo-lio kongimanga konopuna pungo moloringi wali kano

Luk 8:34 51 Luk 8:41kongima lkiko no waruna maindo pungo no mongolunano wangoringi.

34 Kongi tapu iyemani terimu ulu kanokolio enotalopa leko pungolio, enoni kanoringi imbomando akutemanemu toko tilko puringi. Ulke kombu awilinamoloringi imboma kinye ulke kombu kelomangamoloringi imboma kinye aku temanemu toko tilkopuringi. 35 Kano temanemu pileringi imboma terimu ulukanamili ningo wendo pungo Jisas molorumuna ongoliooi kuro keri awini konopuna peko ongo wendo puringiiyemu kanoko, yu Jisas kinye molopa, maminye topa,imbo konopu pepili molorumu ulu kanokolio eno pipilikoloringi. 36 Jisasini terimu ulu kanoringi imbomanialtoko oringi imboma ningo tiringi. 37 Aku teko ningiungu pilkolio, kombu Gerasa imboma pali pipili awili tekokolkolio Jisasindo puwi ningi kano wali yu pumbeindonona andoli sipina tuku purumu.

38 Yu pumbei terimuna kanopalie kuro kerima oikonopuna peko wendo oringi iyemuni yundo nimbei, “Napeya pambili!” nimbe walipe pilerimu. Nalo Jisasiniyundo topondopa nimbei, “Molo. Nu ulkendo anjo pungoGoteni nu kinye tepa kondomomele nunge imbomaningotipuwi!” nimu. 39 Kano wali yu anjo pumbe Jisasini nimumele tembaindo yu ulke kombu awilina tuku moloringiimboma pali Jisasini yu terimu ulu nimbe tirimu.

Iye Jairus yunge lemenu kolorumumu kinye kuro te topanaa kelerimu ambomu kinye Jisasini tepa koinjo ltimu

40 Kano wali Jisas yu nomuna yakondo orumu wali yuombalo ningo maku toko nokoko moloringi imbomaninu paa orono ningo konopu tiringi. 41 Juda imbomamaku toko Gotenga ungu pileringi ulke nokorumu iyete, imbi Jairus, nomu kulendo akuna orumu. Omba Jisaskanopalie Jisas yunge kimbona nondopa omba komongo

Luk 8:42 52 Luk 8:48topa pondopa 42 yundo walipe pilipelie nimbei, “Nangabalo kelomu kolombai teremo kani nanga ulkendo peyapambili owi!” nimu. Kano balomu yunge lemenu ten-dekumu kau. Yu poinye 12 mele omba purumu. AltopaJisas kano ulkena pumbei purumu wali yu peya puringiimboma aulkena topa tili peremo.

43 Kano imbo peya puringimanga ambo te yu penaperimu walima pora naa nimu. Yu waliwali pena kaupepili poinye ki yupoko omba purumu. Yu doktamangapumbe yu kuro topa kelepili nimbe andopa, yu kou monenoirimuma pali eno tirimu nalo kuro kanomu pora naanimu. 44 Kano ambomu Jisas purumuna umbulkondoomba, yunge wale pakolimunga pundumu ambolorumukinye kuro torumumu pora nimu.

45 Jisas pumbe molopili ambomuni aku ulu terimuwali Jisasini angilipelie imbomando nimbei, “Nanga walepakoli narini lope tendemoya?” nimu. Imbomani palienore molo ningi, kano wali Pitani yundo nimbei, “UnguMane Tilimu, imbo pulumu nu peya ekelemeko purumelekanomu,” nimu.

46Nalo Jisasini altopa nimbei, “Na imbo lipo tapondoroenge te omba wendo purumo ulu lipo manjipolio imbo tena lope tenderemo konupu lepolio nio,” nimu.

47 Aku tepa nimu ungu pilipelie ambo kanomu yulopeke manda naa tepa, yu terimu ulu Jisas pilipe molo-rumu ulu kanopalie yu pungu pungu nimbelie Jisas molo-rumuna mainye molopa tamalu perimu. Imboma pilkoangilengei yuni kuro toromumu kelepili nimbe ombayu lope tenderimu wali walitikale koinjo purumu melenimbe para tirimu. 48 Jisasini yundo nimbei, “Ambomu,nani nu manda tepa koinjo limbelo konopu leniomuni nukoinjo punio kani konopu u nipili puwi,” nimu.

Luk 8:49 53 Luk 8:5649 Jisas yu aku tepa nimbe angilerimu wali Juda im-

boma maku toko Gotenga ungu pileringi ulke nokorumuiye Jairusinga ulkena molorumu iye te omba Jairusindonimbei, “Nunge balomu paa kamukumu nomi ka akumokani nu Ungu Mane Tili Jisas we meko naa wani!” nimu.

50 Yuni nimu mele Jisasini pilipelie Jairusindo nimbei,“Mini naa ltewi nunge balomu nani manda lipo tapomboningo enge ningo kau ipuki tiko molonio wali yu koinjopumbelo,” nimu.

51-53 Jisas Jairusinga ulkena ombalie ulkena tukundoimbo awini kondo kolko kola teko moloringina kanopalieenondo nimbei, “I balomu kolopa naa kolomo, we uru kauperemo kani eno kola naa teaio!” nimu. Nalo yu paapaimbo kolorumu ulu kanokolio, yuni aku tepa nimu walienoni yu ungu taka tondoko owe tenderingi. Eno tiyekolopa yuni balomunga kiripina pumbei purumu wali weimboma pali tukundo peya naa pamili nimbe yu lombiliandoli pokore, Pita kame, Jon kame, Jems kame, kanobalomunga anumu lapa talo kinye, eno kau peya pamilinimu.

54 Kano wali balomu lerimuna Jisas pumbe balomungaki ambolopalie nimbei, “Balomu, makilko ola angiliwi!”nimu kano wali 55 i kololi balomunga minimu altopatukundo orumuwali yu walitikale ola angilerimu. Jisasinienondo nimbei, “Yu langire nopili tieio,” nimu. 56 Yuniterimu ulu kanokolio balomunga anumu lapa talo elo paamini lteringili. Yuni elondo nimbei, “Nani kinye tero uluimbo tendo ningo naa tielio!” nimu.

9Jisasini lipe mundurumu iye 12 Aposel nili akuma kongono

tirimu

Luk 9:1 54 Luk 9:7-81 Walite Jisasini yu lombili andoli iye 12 akumando

yando waio nimbelie, enondo nimbei, “Eno kuro keri im-bomanga konopuna mololima ongo wendo pangei ningoteangei nimbo, imbo kuro tolima teko koinjo liengeinimbo, eno enge tiro,” nimu. 2 Aku tepalie enondonimbei, “Eno pungo, Gote omba iye nomi kingmolombaloungu tukumemu imboma ningo tilko andoko, kuro tolimateko koinjo liko paio! 3 Punge wali eno mele te naameko we paio! Tu kape, wale lepo kape, kere langikape, kou mone kape, naa meko we paio! Wale pakolitendeku kau pakoko pungo, te peya naa meko we paio!4 Ulke kombu tenga tuku pungolio akuna molongeindoulke tendekurenga tuku pungolio akuna kau peangei!Altoko kombuakumu tiye kolko tenga lupe pungolio akulateaio! 5Ulke kombu marenga tuku pungolio, kombu puluimbomani paa teko onge, peya peamili waio ungu naaningo enonga ungu pilko naa linge lemo manda enoniaku kombuma tiye kolko wendo pungolio, aku imbo-mani eno liko tui tingemunga lino kinye naa molangei,kamukumu molko kenjengei ningo, aku kombumangakungupo enonga kimbona angilimbelomuga tiko noikoliotenga lupe paio!” nimu. 6 Aku tepa nimu wali kanoiyema pungo, ulke kombumanga andoko, Gotenga ungutukumemu ningo tiko, kuro tolima teko koinjo liko telikoandoringi.

Iye Nomi King Heroteni Jisas yu narinje nimbe pilerimu7-8 Kombu Galili iye nomi King Heroteni Jisasini ter-

imu mele pilipelie, i iyemu narinje konopu lepa pilipetundurumu. Jisasini terimu ulumundo imbomareni iteko temane toko ningei, “Jon Imbo No Ltindilini kolopamakilipelie i ulu enge nilima teremo ningi. Mareni,Gotenga profet iye Elaija, yu altopa ombalo ningi kanomu,

Luk 9:9 55 Luk 9:14kinye omba aku tepa terimu ningi. Mareni profet iyeoi koloringi akumanga te makilipe ola molopalie uluenge nilima terimu,” ningo imbomani aku teko ningomoloringi. Aku ungu lupe lupe ningima pilipelie Heroteniyu paa pilipe tundupelie 9 nimbei, “Jon Imbo No Ltindil-imunga pinyewemu topo pule toruna yu kolorumu nalo iulu enge nili lupe lupe teremona pilto iyemu yu narinje?”nimu. Aku tepa nimbelie i iye Jisas kanamboa nimbemolorumu.

Jisasini iye 5,000 langi tirimu10 Jisasini nanga kongono tendepaio nimbe lipe

mundurumu aposel iyema yumolorumuna yando ongolioenoni teringi mele yu ningo tiringi. Kano aposel iyemalipe mepa pumbe linono tenga lupe molamili nimbe enoulke kombu Betsaida mepa purumu. 11 Nalo we imbopulumu eno akuna puringi mele pilkolio eno puringinalombili akilio leko puringi. Imboma oringina kanopalieJisasini enondo paa onge nimbelie eno Gote omba iyenomi king molombalo ungu tukumemu nimbe tipeenonga kuro tolima tepa koinjo ltimu.

12 Altopa ipupene, yunge ki tipi kanoli iye 12 yu molo-rumuna ongo yundo ningei, “I kombuna imbo te naaperemo. Langi te manda naa liko nonge kani ya makutoko moromele imbomando nini, eno pungo ulke kombumarenga langi topo toko liko nongo peliko pangei niwi!”ningi.

13 Aku teko ningi wali Jisasini lombili andolimandonimbei, “Enoni imboma kere langi liko tieio!” nimu kanowali enoni yundo ningei, “Ya langi awini molo. Bret kalolikelo kite pakera kinye oma kaloli talo kinye aku langikoltalo kau ltemo. Molo nuni lino kombu tenga pungo iimbomanga langi pame toko lindipemili ningo ninoya?”ningowaliko pileringi. 14Akuna, iye 5,000melemoloringi.

Luk 9:15 56 Luk 9:20Aku teko ningi wali Jisasini enondo nimbei, “Imbo

50 ningo lapu wamoko mainye molangei neio!” nimu.15 Enoni aku teko imbomando ningi wali pilko liko akuteko mainye moloringi. 16 Aku wali Jisas yuni kano bretkaloli poko kinye oma talo kinye lipelie mulu kombunaolando tipe kanopa, Lapa Gotendo paa tereno nimbe,ambolopa pike lepa, lombili andolima moke tepa tipelieanjo imboma tieio nimu. Likolio, enoni anjo mainyemoloringi imboma moke teko tiringi. 17 Eno nongo oloterimuwali lombili andolimani langi arikili lerimuma likomaku toko wale basket 12 toko peko tiringi.

Pitani Jisasindo nu Kraist nimu18Walite, Jisas yunu Gote kinye konge tepa ungu nimbe

molorumu wali yu lombili andoli iye peya moloringi-mando walipe pilipelie nimbei, “Imbomani imbi leko nanari nimeleya?” nimu.

19 Enoni yundo topondoko ningei, “Mareni ningei nuJon Imbo No Ltindilimu kolopalie makilipe ola moro-momu ningo pilko, mareni ningei nu Gotenga profet iyeElaija yando ombamoromo ningo pilko, mareni ningei nuGotenga iye profet te oi koloringimanga te makilipe olamoromo ningo pimele,” ningi.

20 Aku teko ningi wali yuni enondo walipe pilipelienimbei, “We imbomani aku teko nimele nalo enoni nanari konopu ltemeleya?” nimbe waltindirimu. Pitanitopondopa nimbei, “Nu Goteni lipo mundumbo nimbekanopa ltimu iye Kraist,” nimu.*

Jisasini na mindili nombo kolopolio makilipo koinjomolombo nimu* 9:20: Kraist yu Grik ungu te, akumunga pulumu i tepa: Goteni eno nokopakondombalo iye te lipo mundumbo nimbe kanopa ltimu iyemu.

Luk 9:21 57 Luk 9:2621 Pitani aku tepa nimu ungumu Jisasini pilipelie

enondo enge nimbe nimbei, “Na moro mele Pitani inimo ungumu enoni anjo imbo tendo kape oi paa naaningo para tieio!” nimu. 22 Kano wali Jisasini yu lombiliandolimando nimbei, “Iyemunga Malo mindili pulumunombalo. Juda iye awilima kinye, Juda Imbomanganimbe Gote popo tondoli iye nomima kinye, Gotengaungumanga pulumu pilko mane tili iyema kinye, akuJuda imbomanga iye nomimani yu umbulu tiko yu tokokondonge. Yuwali talo ono kombuna pepalie wali yupokotipemunga makilipe koinjo molombalo,” nimu.

23 Aku tepa nimbelie Jisasini akuna maku toringi im-boma palindo nimbei, “Imbo teni Na lombili andambokonopu lepalie wali, yunge mandopa ltemo konopumatopo mainye mundembo nimbe, na unjo polopeyanaangilipomindili nombo kolombomele yuni aku tepameletembaindo i tepa nipili: Na yu lombili pumboindomindilinondu lemo paamanda, kolondu lemo paamanda nimbe-lie na lombili opili! 24 Imbo teni na naa kolopo, ya mainakamukumu koinjo molopo kau pambo nimbelo imbomuyu kolopalie kamukumu molopa kenjipe kau pumbelo.Nalo imbo teni na konopu mondopalie nanga kongonoteambo nimbe tembalo wali yu kolopalie yu molopakondopa kau puli ulu pulumu kanopa limbelo. 25 Imboteni mai kombuna melema pali yuni yunu lipe noipe maikombuma pali yu yunu nokopa molopalie altopa yu minipali Gote naamolombalo kombuna pumbemindili nombamolopa kenjilkanje akumuyuni penga telkaya? Akumolo.26 Imbo teni yu tonge konopu lepalie Jisas nanga Awilimumolo, na yunge ungumu naa pio nimo lemo IyemungaMaloni yunge Lapanga melema pali nokoromo engemuambolopa kinye yunu Iye Awili molopa au nimbe engeambolopa pa enge nilina molopa Gotenga kongono iye

Luk 9:27 58 Luk 9:36kake teli enselema kinye ombalie wali imbo akumundoyunge imbore molo nimbelo. 27 Nani enondo paimbonimbo tiro. I angimelemanga mare oi naa kolkolio Goteiye nomi kingimu omba molopa kombu nokombaindoombalo ulu kanonge,” nimu.

Jisasinga imbo kangimu te lupe apuwe lerimu28 Jisasini aku tepa nimbelie altopa koro te omba pu-

rumu wali yuni Pita kame, Jems kame, Jon kame, eno lipemeli Gote kinye ungu nembo nimbelie mulu kembona olapurumu. 29 Yuni akuna Gote kinye ungu nimbe molopiliyunge kumbekere alowa tepa yu panjirimu maminyemaena mele pa tepa imbomanga mongo yumi yami teremomele aku tepa paa kake tepili molorumu. 30-31 Kanowali koro oi moloringili iye awili, Moses kinye Elaija talo,elo mulu kombuna molkolio mainye ongo pa terimunaongo angilkolio elo kinye Jisas kinye enoni Jisas yu ulkekombu awili Jerusalem akuna Goteni yundo tewi nimumele tepa kolombalo ungu ningo angileringi. 32 Pitakinye, yu peya moloringi iye talo kinye, eno tiye tepa urumele mele nimu nalo altoko eno makilko imbo konopupepili molkolio Jisas yunge kangi alowa tepa molopa,ena mele pa tepa, yu kinye iye talo peya angileringilinakanoringi. 33 Aku iye talo pungili puringili wali PitaniJisasindo nimbei, “Ungu Mane Tilimu, lino ina moromolopenga lepamo. Linoni ulke takai yupoko takondamili! Tenunge, te Mosesinga, te Elaijanga takomolo!” nimu. Pitayuni niwi ungu maa toromona we orumu ungure nimu.

34 Pitani aku tepa nimbe molopili kupe te wendoomba eno aku torumu wali eno pipili koloringi. 35 Kupetorumuna tukundo ungu te wendo ombalie nimbei, “Iiyemu nanga malo. Nani enonga nimbo yu kanopo lipomunduru. Yuni ungu nimbeloma pilko lieio!” nimu.36 Aku ungumu nimbe kelerimu wali Jisas yunu kau we

Luk 9:37 59 Luk 9:43angilerimuna kanoringi. Enoni aku teko kanoringi uluanjo naa ningo para tiko, imbo tendo kape oi naa ningotiringi.

Jisasini kuro keri te makororumu37 Ipu leli oi Jisas muluna mainye ombai orumu wali

imbo awini yu lingei oringi. 38 Oringimanga iye teniJisasindo nimbei, “Ungu Mane Tilimu, nanga ungulukelomu, yu nanga ungulu tendekumu kau, kondo kolkoliko tapowi nimbo konge tero. 39 Yunge konopuna kurokeri te peremomuni yu lipe mindili tipe toromo waliungulumuni are nimbe, mainye pungu pungu topa ltemowali kerena apupu topa ltemo. Yu aku tepa waliwaliteremona ungulumu tepa bembo tirimo. 40Nunge lombiliandolimando aku temanemu topo tipo enoni kano kurokerimu makorangei nimbo konge tendu nalo eno mandanaa tenge,” nimu.

41 Aku tepa nimu wali Jisasini eno iri topalie nimbei,“Kinye moromele imboma eno Goteni manda teremomele enge ningo ipuki naa tirimele. Eno ungu naa pilelimoromele imboma, na eno kinye wali ambe tepo molopo,eno umbuni teremo mele wali ambe tepo mendemboa,”nimbelie, kano iyemundo nimbei, “Nunge ungulumu namorona meko owi!” nimu.

42Mepa ombai orumu wali kano kuro kerimuni ungulukanomu topa lipe mainye mundupelie yu torumu kanowali Jisasini kuromu iri topalie wendo pupili nimbe ungu-lumu tepa koinjo lipelie, yu koinjo molorumu wali yungelapa tirimu. 43Aku terimu ulu kanokolio imboma Gotengaengemu pilkolio mini lteringi.

Na tongena kolopolio nalo makilipo koinjo molombo nimbeJisasini wali talo tenderimu

Luk 9:44 60 Luk 9:50Yuni terimu mele eno pungu pungu ningo mini lteko

molangei Jisasini yunge lombili andolimando nimbei, 44“Inio mele pilko kondaio! Iyemunga Malo tonge iyemangakindo liko tinge,” nimu. 45Nalo yuni nimu ungu pulumunaa pilkolio enoni kano ungumunga pulumu yu walikopilingeindo pipili koloringi. Goteni eno kano ungumungapulumu i teli oi naa pilengei nimbe terimu.

Kiyendo molombo konopu lenge lemo i ulumu teaio46 Kano wali Jisas lombili andolimani eno enongano

nendo yando ungu mele nale tekolio ningei, “Linongaiye nari imbi ola moromoya?” ningi. 47 Enoni akukonopu leringina lipemanjipelie, Jisas yubakulu te lipe yumolorumuna nondopa mondopalie enondo nimbei, 48 “Ibakulumu kanaio! Imbo teni na Awilimu konopu mon-doro kani i bakulumele panjipo limbo nimbelo imbomuniaku ulu tembalomunga na kape panjipe limbelo. Na akutepa panjipe limbelomunga kano imbomu yuni na lipemundurumu Gote kape panjipe limbelo. Enonga iye tenina mainye molopo, na imbi te olandopa naa molopili! Iyete lupe imbi olandopa molopili nimo iyemu yu olandopamolombalo,” nimu.

Jisasini nimbei, “Lino kinye opa pule naa toromele imbomalinonga opa kalalema,” nimu

49 Jisas lombili andoli iye Jononi Jisasindo nimbei,“Ungu Mane Tilimu, iye teni nunge imbi lepa kuro keriimbomanga konopuna molongemando ongo wendo paionimbe temona kanomolo. Aku tepa kanopolio yu linopeya tapu topo naamoromolo kani yundo nu aku teko naatewi nimolo,” nimu.

50 Aku tepa nimu wali Jisasini yundo kano iyemuniterimu ulumundo nimbei, “Linondo opa pule naa tomo

Luk 9:51 61 Luk 9:59

lemo aku imboma linonga opa kalalemu moromo kanienoni imbo aku tembalomando molo naa neio,” nimu.

Jisas Jerusalem pambo nimbelie pumbei purumu waliSamaria kombu moloringi imbomani yu panjiko naa ltingi

51 Kano wali Jisas ulke kombu awili Jerusalem yukolopalie mulu kombuna olando pumbelo walimu non-dopawendo orumu lipemanjipelie Jerusalemando pambonimbelie purumu. 52 Yu lombili andoli iye mare lipemundupelie nimbei, “Kinye ipu leli kombu Samaria ulkekombu te nondopa lembalona peamili kani eno akunapungo lino manda pemolo ulke te koroko lieio,” nimu.53 Nalo kano Samaria imboma eno kinye Israel imbomakinye opa pule molkolio yu Jerusalemendo pumbei pu-rumu ulu kanokolio enoni ya manda naa penio, moloningi. 54 Aku teko ningo teringi ulu kanokolio yu lombiliandoli iye Jems kinye Jon taloni yundo ningili, “Awilimu,iltoni mulu kombuna tipe wendo omba i Samaria Im-boma nomba kondopili nembili konopu ltenoya?” ningowaltindiringili. 55 Nalo yu topele topa kanopalie, eloningo kenjirimbele nimbe iri torumu. 56 Yu kinye enowaye ulke kombu tenga pungo pepuringi.

Jisas lombili andoromolo mele ungumu57 Eno aulkena pungei puringi wali iye te omba Jisas-

indo nimbei, “Nu punio kombumanga pali nu lombiliombo,” nimu wali 58 Jisasini yundo nimbei, “Piliwi! Owatakera kowana peremele kape, muluna mangoromelekerama manga takoko peremele nalo nanga moro kombute naa ltemo kani!” nimu.

59 Kano wali yuni iye te lupendo nimbei, “Na peyapambili lombili owi,” nimu wali kano iyemuni topondopanimbei, “Awilimu, oi pumbo nanga lapa peya molopolio

Luk 9:60 62 Luk 10:4pele yu kolombalo wali ono tepolio nu lombili ombo,”nimu.

60 Pilipelie Jisasini yundo nimbei, “Nanga ungumu naapilko we koromele imboma enoni kolongema ono teangeinalo nuGote omba iyenomi kingmolopa imbonokombaloungu tukumemu imboma pilengei ningo tilko andowi!”nimu.

61 Kano wali iye teni yundo nimbei, “Awilimu, nulombili ombo nalo oi pumbo nanga imboma kondo kolopomolaio nimbolio altopo nu lombili ombo,” nimu kanowali62 Jisasini yundo nimbei, “Na lombili ombo nimbe ombalienondopa tiye kolombalo imbo te yu Gote iye nomi kingmolopa nokombalo kombumunga kongonomumanda naatembalo,” nimu.

10Jisasini iye 72 kongono teangei nimbe lipe mundurumu

1 Altopo Jisas ulke kombu awili Jerusalemundo pum-bei pumbelie, yu pumbei purumu ulke kombu marengaiye 72 akumanga talo talo nimbe kumbe lepa lupe lupelipe mundurumu. 2 Eno lipe mundupelie ungu iko topanimbei, “Poinyena langi pulumu nowi lepa peremo nalokano langi pungo liko noinge imboma koltalo kani PoinyePulu Iyemuni kano langimu liko noiko kongonomu pungoteangei imboma poinyena lipe mundupili ningo kongeteaio! 3 Eno Gotenga kongonomu pungo tendeliko an-donge wali we imbomani eno mindili liko tinge lipomanjipolio eno kano kongonomu tendepangei nimbo enolipo munduro. 4 Pungolio, wale lepo kape, kou monekape, mele wale kape, kimbo su alowa teko mondongemakape naa meli we paio! Aulkena onge imboma kanokolioenondo ungu te naa ningo we paio!

Luk 10:5 63 Luk 10:125 Ulke kombu tenga tukundo pungolio akuna,” neio!

6 Aku teko ninge wali aku ulkena konopu penga pepilimolambo nimbe imbo te molomo lemo yu konopu pengapepili molombalo. Molo aku teko ninge wali kanoulkena. konopu penga pepili molambo nimbe imbo tenaa molomo lemo enonga ninge ungumu yu kinye naapembalo. 7 Punge ulkena paa peangei! Kongono teremoiyemu yu melema paa tirimele kani ulke pulu iyemunilangi timbeloma naio! Ulke pinepine naa andaio!

8 Ulke kombu tenga tuku pungolio, kano ulke kombupulu imbomani enondo, paa onge, lino peya molamiliwaio ninge lemo eno langi tingema nongo, 9 akunakuro tombalo imboma teko koinjo liko, enondo ningei,“Eno moromelena Gote omba iye nomi king molopalino nokombalo walimu nondopa omo,” neio! 10 Moloulke kombu tenga tuku pungolio kano ulke kombu puluimbomani enondo eno ambe telka ongeya, anjo pameninge lemo eno pungo aulkena angilkolio enondo ningei,11 “Enonga kombumunga mai kungupo, linonga kimbonaangiltimoma kulu topolio pamili! Aku tepo temolo waliaku imbomani i teko pilengei: Linondo peya molamiliwaio ungu naa ningi kani akumunga Goteni enondo mulukombuna peya molamili waio ungu naa nimbelo. Akumupilengei ningo aku teko ningolio ungu te peya enondokamukumu ningei, ‘Eno lepi lepi tamili pilengei! Enomoromelena Gote omba iye nomi king molopa imbomanokombalo ulumu nondopa omba ltemo,’ neio! 12 Nanienondo i tepo paimbo nimbo tiro, Gotenga kot waimuwendo ombalo wali ulke kombu Sodom imboma oi ulupulu keri pulumu teringi nalo enonga kot kelo melepembalo. Nalo i imbo enondo peya molamili waio ungunaa ningo, enonga ungu pilko naa linge imboma, kotwaimuwendo ombalowali enonga kot awilimu pembalo,”

Luk 10:13 64 Luk 10:16nimu.

Jisasini ulke kombu marenga imboma molko kenjengeinimu

13 “Ulke kombu Korasin kinye Betsaida talo akuna mo-romele imboma molko kenjirimele! Aku ambe temonanio? Nembo! Kano ulke kombu talonga tukundo ulu engenili pulumu teru nalo akuna moromele imboma konoputopele naa toromele. Ulke kombu Tair kinye Saidontalonga tukundo ulu enge nili te naa teru nalo kanokombu talonga tukundo nani ulu enge nili aku tepo telkakanolemalanje, kano ulke kombu talonga imbomani enoulu pulu keri teremelema oi tiye kolko, konopu umbululiko lino imbo kerima ningo keku tapuwe tiko molko,konopu topele tolemala. 14 Kano ulke kombu talongamoloringi imbomani nani ulu enge nili teru mele naakanoringi akumunga kot waimu wendo ombalo wali kanoulke kombu Tair kinye Saidon talonga imboma ulu pulukeri teringi nalo enonga kot kelo mele pembalo. Naloeno ulke kombu Korasin kinye Betsaida talonga imbomana ulu enge nili teru mele kanokolio konopu topele naatoromele imboma, kot waimu wendo ombalo wali enongakot awili pembalo. 15 Ulke kombu Kaperneam imbomaenonimulu kombunapumbomolamili konopu ltemeleya?Aku manda molo. Enoni nanga unguma waliwali pimelenalo konopu topele naa toromelena eno kombu kerinapungo molonge.

16 Eno kinye kongono lipo munduro iyemando ungute peya nembo! Enoni ungu ningema pilipe limbeloimbomuni nani ungu nio ungumu pilipe limbelo. Enoniungu ningema naa pilipe, lino peya molamili naa nimbetembalo imbomuni na kinye peya naamolambili nimbelo.Nando peya naa molambili nimo imbomuni Gote, na lipe

Luk 10:17 65 Luk 10:21mundurumu iyemundo peya naa molambili nimbelo,”nimu.

Iye 72 Jisasini lipe mundurumuma kelko yando oringi17 Walite Jisasini lipe mundurumu iye 72 yu moloru-

muna paa tono kolko yando ongolio enoni yundo ningei,“Awilimu, linoni nunge imbi ambolopo kuro kerima kapelinoni ungu nimoloma pilko maindo moloringi,” ningi.

18 Jisasini enondo nimbei, “Kuro kerimanga nomi Satankariapamele tepa, topamainyemundurumunani kanoru.19 Pileio! Eno enge tiru. Eno waimbe keri molo lindi keriaku melema naa kanoko kambulunge wali aku melemanieno nanga imboma ulure naa tepili nimbo eno kano en-gemu tiru. Lino kinye opa pule iye Satan yu paimbo engeperemo nalo eno kano enge tirumunga yuni eno uluremanda naa tembalo. 20 Nalo aku tepa niomunga tononaa kolko, kuro kerima enonga ungumu pilkolio maindomoromelemunga tono naa kolko; Goteni mulu kombunamolopa enonga imbima topa mondorumumunga tonokolko molaio!” nimu.

Jisasini Gote paa tereno nimbelie kapi nimu21 Mini Kake Telimuni Jisas tepa paa tono tenderimu

wali Jisasini Gotendo nimbei, “Ara, mulu mai talo nokokomorono iyemu, nu kapi nio. Imbo mareni eno nonetekolio i teko ningei, lino pilipo kondopo, kanopo kon-doromolo ningo pimele. Aku teko ningo pimele imbomaeno nani tero ulumanga pulumu naa pilengei ningo enonaa ningo tirinu kanomunga nu kapi nio. Imbo bakulumele molko, nani nio unguma komu tendeko moromeleimboma kau nani tero ulumanga pulumu pilengei ningo,eno ningo tirinu kanomunga nu kapi nio. Paimbo Ara,nuni i tereno mele oi aku teko pilko penga pilerinu,”nimu.

Luk 10:22 66 Luk 10:2722 Gotendo aku tepa nimbelie imbo moloringimando

nimbei, “Melema pali Arani na tirimu. Imbo teni Malonipaa paimbo kanopa imbi tirimo imbo te molo, Lapani kaukanopa imbi tirimo. Lapa kanopa imbi tirimo imbo temolo. Maloni kau yu kanopa imbi tirimo,Maloni Lapa lipoondambo nimbelo imbo akumani Lapamu kanoko imbitinge,” nimu.

23Altopa yu lombili andoli iyema eno enongamoloringiwali enondo nimbei, “Eno mongoni karomele ulumangaeno tono kolko molaio! 24 Nani enondo i tepo paimbonimbo tiro. Oi moloringima, Gotenga iye profetemakinye, iye nomi kingima kinye, enoni i kanoko mo-romele uluma kanongeindo kanamoloa ningo moloringinalo naa kanoringi. Eno kinye pilko moromele ungumapilingeindopilemboaningomoloringi nalonaapileringi,”nimu.

Juda imbomanga opa pule iye teni Juda iye te lipe taporumu25 Gotenga ungumanga pulumu pilipe imboma mane

tili iye teni yuni ambele ungu nimbelonje, nimbe kenjim-belonje pilembo nimbe Jisasindo walipe pilipelie nimbei,“UnguMane Tilimu, na ambe tepolio molopa kau puli ulupulumu limboya?” nimu.

26 Jisasini yundo nimbei, “Gotenga ungu manemaMosesini bukuna torumu bukuna kanokolio ambe tepanimbe moromo, kanoronoya?” nimu.

27 Yuni topondopa nimbei, “Gotenga ungu manemaninimbei,Enonga konopumuni kinye minimuni kinye kangimunga

enge peremomuni kinye lipe manjilimu kinyekanomani pali enonga Awili Gote kau enge ningokonopu mondaio!

Enoni enono yumele mele konopumondoko kondo kolkonokoromele mele aku tekola pulu lemo imboma

Luk 10:28 67 Luk 10:35konopu mondoko nokoko molaio, (Lo 6:5; WKP19:18)

nimbe peremo,” nimu.28 Jisasini yundo nimbei, “Nu paimbo ninomu. Nu aku

teko tenio lemo molopa kau puli aulkena punio,” nimu.29 Nalo Gotenga ungumanga pulumu pilipe imboma

mane tili iyemuni imbomani na paa pimo iyemu ningopilengei nimbelie waltindipe nimbei, “Nanga pulu ltemoimboma naimele ya?” nimu.

30 Jisasini ungu te topondopa nimbei, “Jura iye teulke kombu awili Jerusalem tiye kolopa ulke kombuJeriko pumbei purumu wali wapu noli iyema ongo yungemaminye toroko kulko liko yu toko noiko eno puringi.31Akuwali Juda imbomanga nimbe Gote popo tondorumuiye te kano aulkemunga mainyendo pumbei pumbelie,iye aulkena lerimumu omba kanopalie yu lerimuna tiyekolopa aulke kule ekondondo ombapurumu. 32Aku tepalaaltopa Gotenga kongono tendeli talape Livai nili iye teiyemu toko noiringina omba kanopalie yu lepili kelepaaulke kule ekondondo omba yu purumula. 33Nalo kombuSamaria iye te kano aulkena pumbei ombalie iyemulerimuna omba kanopalie yu kondo kolopa, 34 lerimunanondopa pumbe kangina toringimanga kopongo kinyeno wain kinye ondopa kandondopalie laku tendepa katondopalie, altopa yuni yu kangulupe ola lipe yunge kongidonki umbuluna ola noipe mepa pumbelie imbo ponengepepundala teringi ulke tenga mepa pumbe noipe nokopamolorumu. 35 Peringili wali ipu leli oi yu pumbei tepalie,kou 5 kina mele wendo lipe ulke pulu iyemu tipelienimbei, ‘Yu nokoko kondaio! Pele i tiro koumumanda naatemo lemo nunge kou mare olandopa pumo lemo i aulkealtopo yando ombolio nunge kou pundu tombo,’ nimbeSamaria iyemuni nimu,” nimbe Jisasini i tepa nimu.

Luk 10:36 68 Luk 10:4236 Jisas yuni aku tepa nimbelie nimbei, “I iye yupoko

ongo puringimanga iye wapu nolimani toko noiringi iye-munga pulu lerimu iyemu nariya? Juda iye oi pulu polkoongo kanoko we ongo puringili iye talonga te molo yungeopa pule iye akilio lepa orumu iyemuya?” nimbe walipepilerimu.

37 Gotenga ungumanga pulumu pilipe imboma manetili iyemu yuni nimbei, “Iyemuni yu we kondo kolorumuiyemu lepamo,” nimu.

Kano wali Jisasini yundo nimbei, “Nu aku teko pungotepuwi!” nimu.

Jisas kinye ambo Marta Maria talo peya moloringi38 Kano wali Jisas kinye yu lombili andolima kinye eno

ongo pungolio ulke kombu tenga pumbelie amboMartaniyunge ulkena peya molamili owi nimu wali yu akunapurumu. 39 Marta yunge angenu Maria molopalie yuJisasini ungu tukume nimomu pilembo nimbe Jisas molo-rumuna omba nondopa mainye molopalie, Jisas ungunimbe molorumu mele yu pilipe molorumu. 40 NaloMarta yunu langi kalopa, kongono tepa molopalie yukongono awini lerimu wali kano kongonomu kau konopulepalie Jisas molorumuna pumbelie nimbei, “Awilimu,nanga angenu na lipe naa tapondoromona na nanu kaulangi timboindo kongono tepomolto kanokolio kondonaateremoya? Yuni na omba lipe tapopili niwi!” nimu kanowali 41 Jisasini yundo topondopa nimbei, “Ambo Marta,ulu awinimanga nu konopu awini liko munduko konopuumbuni tepili morono 42 nalo ulu tendeku kau nu naapilko tereno. Ulu pengamupe Mariani teambo nimbelienanga ungumu pilipe moromo. Akumunga molo naanimbo,” nimu.

Luk 11:1 69 Luk 11:811

Gote kinye ungu ningo kongo tengeimunga ungu pulumuJisasini Yu lombili andolimando ungu nimbe tirimu

1Walite, kombu tenga, Jisas yu Gote kinye ungu nimbemolopalie nimbe pora tirimu kano wali yu lombili an-doringi iye teni yundo nimbei, “Awilimu, lino Gote kinyeungu nimolo mele oi Jon Imbo No Ltindilimuni yu lombiliandoringi iyema mane tirimu mele lino aku teko manetiwi!” nimu.

2Aku tepa nimuwali Jisasini enondo nimbei, “Eno Gotekinye ungu nemili ningo i teko mele neio:Mulu Kombu Ara Gote,Imboma nunge imbi wengenderimu nengei.Mulu kombu nokorono melemai kombu aku teko nokowi.Mulu kombu ungu tenge peremomai kombu aku teko tenge pepili.3Kinye lino kere tiko molowi.4 Imbomani lino teko kenjinge uluma tiye kolomolo melelinonga ulu kerima liko ltendewi.Lino manda manjili uluma ombalo wali tiye naa kolowi.Iye kerimunga kina wendo liwi,ningo aku teko neio!” nimu.

5 Aku tepa nimbelie enondo ungu te peya nimbei,“Nu nunge pulu lemo imbo te paa ipu leli amburumepembalona pungolio yundo nini, ‘Ango, kere langi maretiwi! 6 Iye ponenge te kombu tenga pumbeindo nangaulke pembai oromo nalo na gai te naa ltemo kani nuni nakere langi mare tiwi,’ nilina kinye 7 yuni nundo nimbei,‘Nuni na umbuni te aku teko naa tiwi! Bakuluma kinyeoi nambu tipo uru pemolo kani na makilipo wendo ombo,nu manda naa timbo, molo,’ nilka. 8Nani enondo nimbotiro: Yu angenu moromomunga makilipe gai naa tilka

Luk 11:9 70 Luk 11:16nalo nuni yu kimbo kai tiko konge terenomunga yu tiyekolopa wendo omba gai nilina mele tilka nimbo tiro.

9 Aku lemo, Gote konge ninge wali altoko konge ningemelema yuni eno timbelo kani yu konge neio! Melema ko-rokolio altoko korongemelema kanoko linge kanimelemakoraio nambu gaungau tinge wali Goteni enonga nambutondombalo kani nambu gaungau tieio! 10 Imbo te Gotewalipe pilipelie yu melte limbelo. Imbo te melte korom-balowali altopa korombalomelemakanopa limbelo. Imbote nambu gaungau timbelo wali Goteni yunge nambutondombalo. Akumunga eno waliwali Gote konge teko,melema koroko, nambu gaungau tiko molaio!

11 Enonga iye te yunge malo omba ara, oma te nambotiwi nilka wali yunge lapani waimbe keri te tilkaya? Akunaa tilka. 12 Molo yuni ara, kera mulu te nambo tiwinilka wali yunge lapani lindi molo makena te lipe tilkaya?Aku tepa manda naa tilka, molo. 13 Eno konopu keripepilimoromele imbomani enonga bakulumamele pengaaku teko manda tirimele. Altopa enonga Mulu KombunaMoromo Lanienimele paa olandopa naa timbeloya? Olan-dopa timbelo. Imbomani yundoMini Kake Telimu linongakonopuna omba pepili tiwi ningo konge ninge imbomayuni eno paa timbelona linge,” nimbe Jisasini nimu.

JisasYukuromanganomi Belsebul ningo peya kongono taputoko terembele ningi ungumu

14 Jisasini ungu naa nili kuro keri te iye tenga konopunamolorumumu makorombai makororumu. Kuro kerimuwendo omba purumu wali ungu naa nili iyemuni ungunimu. Imbomani aku ulumu kanokolio konopu awinileringi. 15 Nalo imbo mare Jisasindo konopu keri pan-jiringi kanomani ningei, “Kuro kerimanga nomi Belsebu-lini yu lipe tapondoromona yuni kuroma makororomo,”ningi. 16 Imbo mareni Jisas manda manjiko kanongei

Luk 11:17 71 Luk 11:22ningei, “Nu paimbo Goteni lipe mundurumu lemo mulukombuna ulu enge nili te kanamili tewi,” ningi.

17 Nalo enoni yu Goteni lipe mundurumu iye te molo,yu we iyere konopu leringi konopu lipe manjipelie yunienondo nimbei, “Kombu tendekuna iye taloni na i kom-bumunga undukana na kau iye nomi molomboi ningolioimboma mokemake leko opa tengele lemo aku kombumubembo nimbelo. Ulke tendekuna peremele imbomangaimbo taloni nani kau i ulkemu undukana nokombo ningo-lio moke make teko opa tenge lemo aku ulke lapumupora nimbelo. 18 Aku tepala, kuro kerimanga nomi Sata-neni nokoromo talapemu tungu tikolio opa telemalanjeyu nokoromo talapemu ambe teko manda molemalanje?Manda naa molemala. Enoni nando Belsebulini yu lipetapondorumona yuni kuro kerima makororomo nimele.Aku telkanje Belsebul yunge talapemu pora nilka. 19Molopaimbo Belsebulini na lipe tapondomo lemo enongaimbomani kuro kerima makororomele wali narini enolipe tapondoromona makororomeleya? Enonga iye kurokerima makororomele imbomani nando nimele ungumaaku imbomani pilko apurukolio kolo toromele lepamoninge. 20 Nalo Goteni na lipe tapondoromona nanikuroma manda makorondu lemo Gote eno nokopa iyenomi kingimumolombalowaimuenomoromelenawendooromo.

21 Iye keri teni enge nimbe opamelema ambolopamunemondopa yunge ulke awili nokopa kondoromowali yungeulkena tuku ltemo melema imbo te omba manda wapunaa ltimo. 22Kano opa melema ulke awili nokoromo puluiyemuni akumani nani nanga melema manda nokopokondombo nimbe pilipe ambolopa moromo, nalo yungeopa pule iye te enge olandopa peli ombalie yu tombaitepalie yuni ulke awili nokoromo iyemu topa mundupe

Luk 11:23 72 Luk 11:29yu amboromo opa melema kinye yunge ulkena noirimomelema kinye opa pulemuni wendo lipe pumbe yungepulu lemo imboma moke tepa tirimo.

23 Na naa tapondoromo iyemuni na tombai teremo.Na kinye kongi sipsipima tapu topa tukundo naa ltimoimbomuni kongi sipsipima tepa talopa tirimo,” nimu.

Kuro kerimu kelepa oromo24 Jisasini ungu te peya nimbei, “Kuro keri te iye tenga

konopuna wendo ombalie, no naa mololi kombumangayu pumbe manda koro molombalo tenga kororomo. Tenaa kanopa ltendepalie yuni nimbei, ‘Na oi molopoliowendo oru ulkemunga kelepo pumbo kanopamboi,’ nimo.25 Yu omba yu oi molorumu ulkena kanoromo kinye,ulke pureme mepa tepa penga tepa we lepa imbo te naamoromo ulu kanopalie, 26 yu wendo pumbelie, kuro keripaa olandopa enge nili 7 lipe mepa omba eno peya kanoulkena tukundo pungo moromele. Paimbo kano iyemuoi molopa kenjirimo nalo altopa paa olandopa molopakenjirimo,” nimu.

Imboma penga teko molonge ulumu Jisasini nimbe tirimu27 Jisasini aku tepa nimbe molopili maku toko

moloringina ambo teni ungu enge nimbe nimbei, “Nupaa teko kondoronomunga ambo nu mepa ame tirimumuyu malo,” nimu.

28 Jisasini nimbei, “Yu aku tepa moromo nalo imboGotenga ungumu pilko liko teko moromele imboma enopaa olandopa malo,” nimu.

Imbomani Jisasini ulu enge nili te tepili kanamili ningi29 Jisas molorumuna imbo pulumu tukundo tukundo

ongo liko maku toringi wali yuni enondo nimbei, “Kinyemaina moromele imboma imbo kerima kau moromele.

Luk 11:30 73 Luk 11:31-32

Eno teko kenjiko Gote liko naa ipuki tirimele kano im-bomani Goteni kau ulu enge nilima manda teremo melekanamili tewi ningo na konge teremele. Nalo te naakanonge. Goteni yunge oimolorumuprofet iye Jona kinyeulu enge nili terimu mele akumundo kau kanoko pilinge.30 Profet iye Jona oi tepa molorumuna kanokolio Niniveimbomani Goteni ulu te terimuna kanoko imbi tiringiaku tepa mele Iyemunga Malo tepa molombalona eno iwaina moromele imbomani kanonge. 31-32Oi ulke kombuNinive imboma paimbo ulu pulu kerima teko moloringinalo Jonani Gotenga nimbe munduli ungu nimbe tirimuwali enoni teko kenjiringi ulu keri pilkolio konopu topeletoko molko kondoringi. Aku ulu teringimunga kinye mo-romele imbomani na Jonanga olandopa moro iyemungaungumu liko tui tirimelemunga kot walimu wendo om-balo wali Ninive imbomani ningei, ‘Lino Jonanga ungumupilipo ltimulu nalo eno Jonanga olandopa molorumu iye-munga ungumu liko tui tiringi imboma aku teringimungamindili nangei,’ ninge. Oi lino Israel imbomanga iyenomi King Solomon yu iye paa enge peli molopa, yuiye lipe manjili molorumu. Kombu Sipa ambo nomiKwin pilipelie, Solomon yunge konopu paa penga lipemanjipelie ungu pengama kau nimu mele pilimbeindoyu kombu tulena molopalie, wali awini aulkena pelipeorumu. Aku tepa terimumunga, kinye maina moromeleimbomani na iye nomi Solomononga olandopa moroiyemuni nio ungumu naa pilko, liko tui tirimelemungakot waimu wendo ombalo wali kombu Sipa ambo nomiKwinini nimbei, ‘Nani Solomononi ungu penga nimumele pilimboindo aulke tule oru nalo Solomononga olan-dopa molorumu iyemuni nimu ungumu eno naa pilko,we konopu leringi imboma aku teringimunga mindilinangei,’ nimbelo,” Jisasini nimu.

Luk 11:33 74 Luk 11:40Enonga konopuna pa tepili ungu nimu

33 Jisasini aku tepa nimbe pora tipelie ungu te peyanimbei, “Imbomani tipe lam kandokolio polona maindonaamondoko, mingina tuku naamondoko tekolio, ulkenatuku pa tepili, imbo ongema kombu kanangei ningoltemo polona ola noirimele. 34 Nunge mongo nungekangimunga lam mele moromo. Nunge mongo pengatepa angimo wali nu kangi pali pa tepili molko nu andokokondorono. Nalo nunge mongo keri lembalo wali nungekangi pali tumbulu topili andonio. 35 Akumunga nungekonopuna tukundo tumbulu naa topili ningo konopunatukundo pa kau tepili ningo tiri tewi nio. 36 Nungekonopuna tukundo pa tepa tengepeya tepili molko tum-bulu tendeku kape naa topili molonio wali nunge kangikonopuma pali pa tepili molonio. Lamemu pa teremonakaromolo mele nunge konopu pa tepili molonio,” nimu.

Farisi iyema kinye, Gotenga ungumanga pulumu pilkoningo tili iyemando, Jisasini iri torumu

37 Jisasini ungumu nimbe pora tirimu wali Farisi iye-manga teni Jisasindo nimbei, “Kere langi peya nambiliowi,” nimuna yu kinye pumbe langi nombaindo mainyemolorumu. 38Nalo yu oi ki kulumie naa topalie langi wenorumu ulu kanopalie kano Farisi iyemuni konopu awinilipe mundurumu.

39 Jisasini yu konopu lipe mundurumu mele lipe man-jipelie ungu iko topalie yundo nimbei, “Eno Farisi iyemaplet kinye kap kinye tawendo kulumie toromele naloakumunga tukundo kalaro pulumu moromo. Ulu pulukerima kinye, melema wapu ltimele ulu pulumu kinyeakuna peremo. 40 Eno paa keke lepo toromele. Kangiterimu iyemuni konopumu peya naa terimuya? Peyatalo terimu kani eno kangi no leko kake tepili moromele

Luk 11:41 75 Luk 11:46mele aku teko enonga konopu kake tepili molonge lemomanda. 41 Eno konopu topele tokolio imbo koropamakondo kolko enonga noirimele melema tinge wali enongakonopu kalaro moromomu kolo wangopa kake tepili,”nimu.

42 Jisasini Farisi iyema iri topalie nimbei, “Eno Farisiiyemamindili nonge. Enoni poinyena oromomele kelomalkepa moi kemu aku tepa melemameko kambu toko 10 10ningo liko noikolio te te ningo wendo liko Gotenga kon-gono tendeli iyema tiemili ningo tirimele. Goteni aku tekoTeaio nimumele enoni teremele nalo aku ulu olandopamanaa teremele. Ulu tumbi nilima naa teko, we imbomakondo naa kolko, Goteni imboma konopu mondoromomele eno anjiko imboma konopu naa mondoromele. Akuteko ulu olandopa mele telemelanje penga. Kinye ulumainyendopama teremele mele munduko naa kelkolioaku uluma kinye ulu olandopama kinye waye talo teleme-lanje paa penga. Nalo aku teko naa teremelemunga enomindili nonge.

43 Eno Farisi iyema, Juda Imboma maku toko Gotengaungu pileli ulkena pungo mainye molongeindo eno polowambana lino kau molamili ningo akuna konopu tikomoromele. Eno Farisi iyema maket kombuna iye nomikelkele toko andonge wali we imbomani lino kapi nengeikonopu ltemele. Aku teremelemunga eno mindili nonge.

44 Eno Farisi iyema imbo ono kombu tenga imbo inaono teremele ningo naa pilko wakulu tiko kimbo kam-burumele mele eno moromele kani eno mindili nonge,”nimu.

45 Jisasini aku tepa nimu ungu pilipelie Gotenga ungu-manga pulumu pilipe nimbe mane tili iye teni yundonimbei, “Ungu Mane Tilimu, nuni Farisi iyema aku tekoiri toronomunga lino kape iri torono konopu ltemolo,”nimu kano wali 46 Jisasini eno kinye iri topalie nimbei,

Luk 11:47 76 Luk 11:50-51“Paimbo nino. Eno Gotenga ungumanga pulumu pilkomane tili iyema mindili nonge. Enoni ungu mane tikoteaio nimelemele we imboma eno pilkolio tengeindo um-buni koromele. Mindili teko umbuni awini menge melemeangei ningo tikolio enoni enongano lipo tapondopomeamili paa naa ningo we kanoko moromelemunga enomindili nonge.

47 Eno Gotenga ungumanga pulumu pilko mane tiliiyema, enonga anda kolepalemani Gotenga iye profetematoko kondoringi. Yandopa, kinye, enoni kano pro-fet iyema ono teringi kombuma au tirimele. 48 Andakolepalema enoni kano profet iyema toko kondoringiulu penga pilkolio, kinye eno kano profet iyema paimbotoringi. ningo enoni ono teringi kombuma au tirimele-munga eno mindili nonge. 49 Aku teko teremelemunga,Gote yunu ungu pali lipe manjili iyemuni oi nimbei, ‘Naninanga profet iyemarendo enoni imboma ungu ningo tieionimbo lipomundupo, iye mare nanga kongono tendepaionimbo lipo mundumbo wali imbomani mundumbo iye-manga mare mindili tiko, mare toko kondonge,’ nimbeGoteni nimu. 50-51 Koro oi Goteni mai pulu polopa tepawamorumu wali enoni profet iyema toko, pele yandopayandopa profet iyema pali toko kondoringi. Koro oi Adammalo Abel toko kondoko, pele yandopa yandopa iye profetlupe lupema toliko pungo, pele kamukumu profet iyeSekaraia Gote popo toko kaloli ulke tempelena tukundotoko kondoringi. Kanona tukundo kiripina kake telimuanjikondo lepa, Gote kaloli alta polomu yakondo lerimu,kano tuku tingina yu toko kondoringi. Oi moloringi im-bomani kano profet iyema toko kondoringimunga Gotenieno paimbo mindili tirimu nalo kinye moromele imbo-mani ulu keri olandopa peya tengei teremele, akumangapeya Goteni eno kot pilipelie mindili timbelo.

Luk 11:52 77 Luk 12:3

52 Eno Gotenga ungumanga pulumu pilko mane tiliiyema ungumanemanga pulumu pilko kondoromele nalowe imbomani naa pilengei ningo eno pilinge aulkemupipitirimele. Eno Gotenga bukuna moromo ungumu waliwalikaromele nalo Goteni iye te eno lipe tapopili nimbolipo mundumbo nimu iyemundo nimbe bukuna peremounguma kanokolio pilko maa tondoromele. Bukuna kanoiyemundo nimo unguma pilemili ningo moromele im-boma enoni pilinge aulkemu pipi tirimele. Aku teremele-munga eno mindili nonge,” nimu.

53-54 Jisasini akuungumunimbepora tipelie akuulkemutiye kolopa pumbei purumu wali yuni iri torumu iyeFarisima kinye Gotenga ungumanga pulumu pilko manetilima kinye enoni yu ungu ambelema, nimbe kenjimbelowali yu kot tendemolo ningolio enoni ungu lupe lupeawini nendo tiko waliko pilkolio topondoko niwi ningoenge ningo ningi.

12Farisi iyema topele mapele toromele mele manda leko naa

teaio Jisasini nimu1 Kano wali Jisas molorumuna imbo pulumu liko maku

toko angileringina imbo tengepeyani dimbu nimu waliyu lombili andoringimando oi kumbe lepa nimbei, “Farisiiyemanga topele mapele toromele ulumu yis mele lopeketepa ltemo. Imbo akumani tenge uluma enoni aku tekomanda leko naa teaio nimbo lepi lepi toro. 2Ulu aku topapelima altopa tendeku kape aku naa topa pali mona lepa,lopeke teremele uluma altopa tendeku kape lopeke naatembalo. Kanoma pali imbomani pali mona lembalonakanonge. 3 Tumbulu tolina ungu ningima pali pa telinapilinge. Ulke kiripimanga ungu olo toko ningi ungumaulke tulupena angilko ru ninge,” nimu.

Luk 12:4 78 Luk 12:10

Gote kau pipili kolangei ungumu4 Nilipe pumbelie nimbei, “Nanga imboma, enondo

ungu te nimbo tiemboi. Eno toko kondokolio nalo altokoulu te manda naa tenge imboma pipili naa kolaio! 5Naloeno paa pipili kolonge iyemu nimbo tiembo. Kangimutopa kondopalie altopa mini pali tipe kombuna mandatopa mundumbelo Gote yu pipili kolaio! Paimbo nimbotiro. Yu pipili kolaio! 6 Kera kaltindipele yu paa walokolo moromo, topo toko lingeindo kera kite te pakerakou kololi talo kau purumo. Nalo Goteni kano keramanokombaindo komu naa tindirimo. 7 Pileio! Enongapinyendi kape Goteni eno yumelemele indi te te nimbe oikambu torumu. Kera kaltindipele yu kou paa koltalomelepurumo nalo kano keramu Goteni kanopa moromo. Enoimboma paa olandopa awilima Gote yuni eno paa nokopakondopa molombalo kani pipili naa kolaio!” nimu.

Imbomani na Jisasinga imbomu moro ningo, ningo monaltendengei ungumu

8 Ungu tela nimbei, “Enondo ungu te nimbo tiem-boi. Imbomanga kumbekerena imbomani na Jisasingaimbomu moro ninge wali altopa Gotenga enselemangakumbekerena Iyemunga Maloni aku imboma, nanga im-boma, nimbelola. 9Nalo imbomanga kumbekerena nandoJisas yu nariya, yu na naa karo ninge imboma altopa naIyemunga Malo yu Gotenga enselemanga kumbekerena,aku imboma eno naimeleya, eno na naa karo nimbolanimu. 10 Iyemunga Malondo ungu taka tondoko unguningo kenjirimele imboma eno aku teko teko kenjirimeleuluma Goteni manda tiye kondombalo. Nalo imbomaGotenga Mini Kake Telimundo ungu taka tondoko, unguningo kenjiko, marake teremele imboma eno aku teko

Luk 12:11-12 79 Luk 12:17teko kenjirimele uluma Goteni manda mundupe naa tiyekondombalo.

11-12 Kano wali altoko eno nanga imboma molongenakanokolio eno ongo ka tiko, eno maku toko Gotengaungu pileli ulkemanga iye awilima kinye, iye nomimakinye, gavman iye awilima kinye eno molongena enomeko pungo kot tendenge wali akuna Gotenga Mini KakeTelimuni nengeimele nimbe timbelo kanimini naa lteaio!Enoni ungu ninge mele kinye, kot tendenge wali ungu to-pondoko ningema kinye, yuni ungu imbo tondombalomapilko ninge kani mini naa lteaio,” nimu.

Iye kamako teni konopu keke lepo lerimumunga unguikomu Jisasini nimu

13 Jisas molorumuna liko maku toringi imbomanga teniyundo nimbei, “Ungu Mane Tilimu, nanga angenumukinye iltonga lapani tirimu melema yuni na mare moketepa tipili niwi,” nimu.

14Nalo Jisasini yundo topondopa nimbei, “Iyemu, Nanienonga kot piltindiko enonga melema moke tendewinimbe narini na mako torumuya?” nimu. 15 Akumungayuni enondo altopa nimbei, “Mele awini lipo noipo ka-mako molamboi ungu naa ningo, melema lipo noiembokau konopu leli ulu pulumu yu ulu pulu kerimu kani akunaa teambo konopu leko molaio! Imbo teni mele awinilipe noirimomunga altopa koinjo molopa kondombaloaulkemu naa ltemo,” nimu.

16Kano wali Jisasini ungu iko te topalie nimbei, “Waliteiye kamako te molorumu kinye yunge poinyena langi paapulumu orumu. 17 Akumunga yuni konopu kimbo tipemolopalie nimbei, ‘Langi noiro ulkema pali tengepeyatepa, we ongoli pulumu ltemo kani na ambe teamboya?’nimu.

Luk 12:18 80 Luk 12:2418 Altopa yuni yunu nimbei, ‘Kinye pilto. Na i tepo

teamboi. Na langi noiro ulkema alumbiye tepo tekiripoliolangi noimbo ulke paa awilima altopo takopolio aku-manga nanga melema kinye poinyena oromo langimapali noiembo! 19 Akuna noipolio na nanu lipo manjipolionimboi, “Na malo. Na langi pulumu, poinye awini ombapumbelo wali nombo molombo mele ltemo kani koromolopo, kongi nombo, no wain nombo, tono kolopomolambo!” ’ nimu.

20Nalo Goteni aku iyemundo nimbei, ‘Iye konopu kekelepo tolimu, kinye ipu leli nani nungeminimuombo limbowali nunge noirino melema narini limbeloya?’ nimu,”nimbe Jisasini nimu.

21 Jisasini aku ungu ikomu topa pora tipelie altopanimbei, “Mele awinima noiro nimele imboma Goteni enokanopalie eno imbo koropa pulima karomo. Gote kanopapenga karomo ulu puluma naa teko moromele imbomaenonga minima koropa pupili mele moromele. Kanoimboma eno aku ungu iko toro iyemu mele moromele,”nimu.

Goteni nokombalo kani konopuna umbuni naa kolaio22 Kano wali Jisasini yu lombili andolimando nimbei,

“Mele awinima noingeindo kau pilko moromele imbo-mani ulu tukume naa teremele nio akumunga enondoungu te nimbo tiemboi. Eno molonge mele konopu awiniliko naa mundukolio lino langi te tena lipo nomolonjeungu naa neio! Enonga kangimunga konopu awini likonaa mundukolio lino maminye te tena lipo pakomolonjeungu naa neio! 23 Eno molonge mele olandopa, langinonge mele mandopa; enonga kangi yu olandopa melemaminye pakonge mandopa mele kani langi nonge melekinye maminye pakonge mele kinye konopu awini likonaa mundeio! 24Keramani teremele mele nembo! Poinye

Luk 12:25 81 Luk 12:31naa teko, gai naa akuko langi noirimele ulkemanaa takokoteremele nalo Goteni eno langi tirimo. Kera mandopanalo Goteni eno nokoromo. Eno imboma olandopamungaeno yuni paa nokombalo. 25 Enonga imbo teni konopuawini lembalomuni kolombalo waimu manda winjipemundumbeloya? Manda naa tembalo lepamo. 26 Enoniulu walo kolte aku teko manda naa teremelemu uluolandopama eno ambe telka konopu awini liko mundukomoromeleya?

27 Kondipe tindima maina oromo mele liko manjengei.Kongono naa teko, maminye naa toromele nalo kondipetindi akuma Goteni au tipe kondoromo. Iye NomiKing Solomon wale paa pengama pakopa au nimu melemainyendopa. Goteni plawa tindima au tirimomele olan-dopa. 28 Era, kinye moromo, otili poroko tipena kalongenalo Goteni era akumu nokopa kondoromo. Yuni akuteremona eno Goteni lino manda nokombalonje ningoalaye kolo kau ipuki tirimele imboma pakonge mele-manga yuni manda lipe naa tapondombaloya? Eno lipetapondombalo lepamo. 29 Enoni konopu awini lekolio asi,langi te tena lipo nomolonje, no tena kolopo nomolonjeningo pilko naa molangei! 30 Mai kombumanga palimolko, Gote naa pimele imbomani aku teko teremele nalonanga imbomanga mulu kombuna moromo Lapamu enomolo lembalo melema kanopa moromo kani eno nongopakonge melemanga kinye konopu naa liko mundeio!31Gote enonga iye nomi kingmolopili ningo yuni imbomanokoromo uluma eno kinye pepili konopu leko molaio!Aku tenge wali yuni wemelema kape eno timbelo,” nimu.

Mele kande kandema mulu kombuna noirimolomungaungu ikomu

Luk 12:32 82 Luk 12:3832 Kano wali Jisasini yu lombili andolimando kelepa

nimbei, “Nanga kongi sipsip koltalo, Lanieni mulu kom-buna molopa walite iye nomi king molopa imbomanokombalo wali mele penga ltemoma eno timbelo. Yuaku tepa tembaindo konopu tipe moromomunga pipilikolko naa molaio! 33 Akumunga eno noirimele melemakoumone liko aku koumone lingema imbo koropa nolimamoke teko tieio! Aku ulu tekolio altoko kou kamukumupora naa nimbelo koumu liko noiko, mele maku makumaliko altoko mulu kombuna pungena noiko uluma teaio!Akuna wapu lili iyema ongo wapu naa liko, kokani lurini-ani we melemani ongo teko kenjiko naa tenge. Enoakuna noinge melemamanda lembalo. 34 Eno mele kandekande noirimelema ltemo kombu akuna enoni konopumondoko moromele kani mulu kombuna kau melemanoiemili konopu leaio!” nimu.

Kendemandemani enonga nokolimu yando ombalo ningolionokoko moromele ungu ikomu Jisasini yu lombili andolimandonimu

35 “Enoni Awilimu kinye ombalonje ningo maminyepakoko, kako toko, kiye kandoko molangei! 36 Iye awilite tenga pumbe ambo limbei alapu teremele imbomakinye anjo alapu kere nomba molopalie altopa ulkendoyando ombalo wali yunge kendemandemani yu ombaloningo ulke nambu tongeindo nokokomoromelemele, enoaku teko molaio! 37 Kano kendemandemanga nokolimuomba yunge kendemandema kanopalie, uru naa pekomolongena kanombalo wali aku kendemandema tonokolko molonge. Nani eno paimbo nio. Awilimu yuni aunimbe maminye kulu topa noipelie kongono maminyepakopa enondo langi noli polona molaio nimbe langinangei nimbe enonga kongono tendepa eno nokombalo.38 Awi amburume tuku ombalo, molo kombu muni kinye

Luk 12:39 83 Luk 12:46ombalo, eno uru naa peko nokoko molongena kanomolemo eno tono kolko molonge. 39 I ungumu pileio! Ulkepulu iyereni wapu iyemu ombalo waimu pilkanje yuni yuomba nanga ulke nambu alumbiye tepa tuku naa opilinimbe yunge ulkemu tiye naa kolopa tenga lupe naapumbe uru naa pepa nokopa molka. 40 Iyemunga Maloaltopa ombalo waimu eno naa liko manjirimele. Yu lipemanjipe ombalo kani eno yu ombalo kinye tumbi tikonokoko molaio,” nimu.

Jisasini kongono teko kondoli imboma kinye kongono tekokenjili imboma kinye eno kinye wendo ombalo ulumu nimbepara tirimu

41 Jisasini Iyemunga Malo altopa wali talo tepa mainyeombalo mele ungu iko akumu topa pora tirimu waliPitani yundo nimbei, “Awilimu, aku ungu iko toko ningotirinomu linondo kau ningo tirino molo imbo lupemandopeya ningo tirinoya?” nimu.

42 Awilimuni topondopa nimbei, “Aku iyemu yu kon-gono tepa kondopa konopu penga pepili molorumumuyunge iye awilimuni yunge kongono iyema kongonolangi nonge waima tembalo kinye moke tepa timbeindoyuni eno nokopa molopili nimu kano kongono tepa kon-doromo iyemu yu nariya? 43 Iye te yunge iye awilimuulkendo ombalie yuni i teko i teko, teko molowi nimuuluma tembalona kanopalie wali kongono tendembaloiyemunga awilimuni aku iyemu konopu mondombalo.44 Nani eno paimbo nio. Awilimuni kano iyemundonanga noiro melema pali nuni nokoko molowi nimbelo.45 Nalo kano kongono nokoli iyemuni nanga iye awilimuwelea naa oromo konopu lepalie kongono teli amboiyemamapuni topamolopa, langi pulumu nomba no engenilima nomba keke lepo topa molombalo wali 46 kano

Luk 12:47 84 Luk 12:53kongono teli iyemunga awilimu walite yu naa lipe man-jimbelo wairenga yando ombalo. Tukundo ombalie kanoiyemu tepa kenjimbelomunga yu koipeni topa paamindilitipelie, yunge ungu naa pilko kongono teko kenjili iyemamolongena yu lipe mundumbelo.

47 Kongono teli imbo te yunge awilimuni i teko i tekotewi nimbelo ungumu pilipelie aku tepa pilipe lipe naatembalo imbomu yunge awilimuni altopa yu mindili paaawili timbelo. 48 Nalo tewi nimbelo ungu naa pilipeliewe kau tepa kenjimbelo imbomu yunge awilimunimindilialaye kolte mele timbelo. Imbo mele awini tiringi lipenoirimu imbomu pundu tokomele awini tiwi ninge. Imbomele awini nokoko molowi ningi imbomu kelko meleawini tiwi ninge,” nimu.

Jisasinga ungumu imboma pilkolio bulu balu ninge meleungumu

49 Kano wali Jisasini yu lombili andolimando nimbei,“Na mai kombu tipe mundumboi oru. Aku tipemu i telioi welea nolkanje penga konopu leka. 50 Ulu te na kinyekamukumu tukundo molambo no ltio mele wendo ombaioromo. Kinye i teli oi wendo naa oromomunga na konopuumbuni tepili moro. 51Yamaina imboma tendekuna popotiko molangei nimbo oru konopu ltemeleya? Aku molo.Imboma opa pule mele molangei nimbo oru. 52 Kinyekape altopa kape ulke tenga peremele imbomangamareninanga ungumu naa pilko molko mareni nanga ungumupilko molkolio, eno enono moke leko opa pule tokoimbo kite pakera ulke tendekuna peko, yupoko tengapungomolko, talo tenga pungomolko lupe lupemolonge.53 Lapa yunu tenga molopa, yunge malo tenga molopa,opa pule tongele. Anumu yunu tenga molopa, yungelemenu tenga molopa, opa pule tongele. Bamu yunu

Luk 12:54 85 Luk 13:1tenga molopa yunge malonga omenu tenga molopa, opapule tongele,” nimu.

Kinye wendo oromo ulumanga ulu pulumu ambe telka naapimeleya nimbe Jisasini imboma waltindirimu

54 Kano wali Jisasini liko maku toringimando nimbei,“Enoni kombu kolopalie kupe toromu wali kanokoliolo ombalo nimele wali lo oromo. 55 Altopa poporometopa, ipu leli kombu kandiye angimo wali kanokolio panetembalo konopu ltemele wali pane teremo. 56 Eno topelemapele imboma. Eno ya kombu teremo ulu kanokoliowai wendo ombalomu liko manjirimele nalo kinye namaina oru wali wendo oromo uluma kanoko molkoliokano ulumanga ulu pulumu naa pimele. Aku ambe telkanaa liko manjirimeleya?” nimu.

Kot tendembai tendembalo imbomu kinye ningo amengeteko molongele ungumu Jisasini nimbe tirimu

57 Jisasini aku ungu nimbelie nimbei, “Enoni ulu pulupenga tengema ambe telka naa pilko apuruko tereme-leya? 58Nu kot tendembai tembalo imbomu tendeku tipomolambili ulu mare teambo ningo welea tewi! Aku ulunaa tenio lemo nu kot tendembalo imbomu nu kot pilipemoke tepa iye molombalona mepa pumbe timbelo. Akuiyemuni nu ka ulke nokoromo iyemu timbelo, yuni nu kaulkena lipe mundumbelo. 59 Nani nundo paimbo i teponimbo tiro. We manda wendo naa onio. Nu ka ulkenawendo onio pundu pali tokolio kau wendo onio; oi molo,”nimu.

13Ulu pulu keri teremelema imboma naa kolomolo ningo

umbulu tiko konopu topele taio nimbe Jisasini nimu1 Kano kinye Jisasini ungu mane tirimuna moloringi

imbo mareni yundo temane toko tikolio ningei, “Kombu

Luk 13:2 86 Luk 13:7Galili imbo mareni Gote popo toko kalko molangei Romgavman iye awili Pailateni eno topa kondorumu,” ningotemane toringi. 2 Jisasini aku temanemu pilipelie enondonimbei, “Kombu Galili imboma aku teko mindili noringiulu pilkolio Galili imbo moloringi lupe wemani ulu pulukeri teringi mele mandopa, kano mindili noringi im-boma ulu pulu keri teringi mele paa olandopa konopultemeleya? 3 Paimbo nani enondo aku tepa molo nio. Imoltomele imboma, eno ulu pulu keri teremelema um-bulu tiko munduko kelko konopu topele toko naa tengelemo eno aku teko toko kondongela,” nimu. 4 AltopaJisasini temane te topalie nimbei, “Ulke kombu awiliJerusalem tukundo kombu kelo Siloam kouni takoli ulkeawili olana te topa kalalu tepa topa mainye mundupelieimbo 18 topa kondorumuna koloringi. Kano imbomaulke kombu Jerusalem imbo lupe moloringimani pali ulupulu keri teringi mele mandopa, koloringi imbomani ulupulu keri teringi mele paa olandopa konopu ltemele ya?5 Paimbo nani enondo aku tepa molo nio. I moltomeleimboma, eno ulu pulu keri teremelema umbulu tikomunduko kelko konopu topele toko naa tenge lemo enoaku teko kolongela,” nimu.

Unjo mongo naa torumumunga ungu ikomu6 Jisasini aku ungu nimbelie ungu iko te topalie enondo

nimbei, “Iye teni unjo fik te yunge unjo wain poinyenaimbo panjirimu. Altopa fik mongo tombalo nimbe ombakanorumu kinye te naa torumu. 7 Fik mongo te naatorumu kanowali yunge unjowain poinye tapu iyemundonimbei, ‘Piliwi! Poinye yupoko peya i unjo fik angimo-munga ombo kanoru nalo fik mongo tendeku kape naatorumu kani yu mai kopongo we noromo kani peke tokoltewi,’ nimu.

Luk 13:8 87 Luk 13:168 Poinye pulu iyemu aku tepa nimu kano kinye poinye

tapu iyemuni yundo topondopa nimbei, ‘Awilimu, ipoinye tendekumu kau aku unjomuwe angilipili! Unjomuakopa mongo topili nimbo unjo puluna era tepo maimundupo kongi le lipo mundupo tembo. 9 Pele nekondopoinyemunga mongo tomo lemo paa penga. Naa tomolemo kamukumu peke tani,’ nimu,” nimbe Jisasini nimu.

Koro mololi wale Sabat tenga Jisasini ambo te tepa koinjoltimu

10 Walite, Juda Imbomanga koro mololi wale Sabattenga Juda imboma maku toko Gotenga ungu pileringiulke tenga tuku Jisas pumbelie imboma ungu mane tipemolorumu. 11 Akuna ambo te molorumu, yu kuro topaumbulu langorumuna ola angilipe tinio timbeindo perepamolorumu. Yu aku tepamolopili poinye 18 ombapurumu.12 Jisasini kano ambomu kanopalie yundo owi nimbelienimbei, “Ambomu, nu kuro torumumu topa kelepili!”nimbelie 13 ambomu kini ambolorumu kano wali yu tam-burumbu tumbi tipe ola angilipelie Gote kapi nimu.

14 Nalo kano ulkemu nokorumu iyemu yuni Jisaskoro mololi wali Sabatemunga imbo tepa koinjo ltimunakanopa keri pilipelie akuna maku toringi imbomandonimbei, “Kongono wali ki te talo pakera ltemomangateko koinjo lengei onge manda. Nalo koro mololi Sabatwaimunga manda naa tenge, molo,” nimu.

15 Yuni aku tepa nimu kano kinye Jisasini nimbei,“Eno topele mapele iyema. Waliwali koro mololi waliSabat wendo oromo kinye eno pali yu mele mele enongakongi kao molo kongi donki langi nomba molorumunamoki leko no oromo kombu tenga no nopili ningo mekopurumele kanomu. 16 Eno enonga kongima Sabat wal-imunga paa moki leko nokoromele kano, i ambomu Sabatwalimunga paa lipo tapondoro. Kongimu mandopa mele,

Luk 13:17 88 Luk 13:23ambomu olandopa mele kanomu. Akumunga i ambomu,yu Abrahameni kalopa ltimu ambo te, kuromanga nomiSataneni yu poinye 18 mindili tirimu ambomu Sabatwalimunga moki lepo nokoro mele tepo kenjiro konopultemeleya?” nimbe waltindirimu.

17 Yu aku tepa nimu kinye yu terimu mele kanoko keripileringima mai koloringi. We imbomani yu ulu enge niliterimuma kanokolio tono koloringi.

Goteni iye nomi kingimu molopa imboma nokombalo mo-longe mele ungu iko talo

18Kano kinye Jisasini imbomando kelepa nimbei, “Goteiye nomi kingimu molopa yunge imboma nokombalomolonge mele ambe tepa mele manda lepo nembonje.19 Yu i tepa: Iye teni yu unjo mongo paa kelo te, yungepoinyena mundurumu kano kinye kano unjo mongomumuli topa akopa unjo awili te angilerimu kano kinye akuunjo komanga kera manga takoko peringi,” nimu.

20 “Gote iye nomi kingimu molopa yunge imbomanokombalo molonge mele ambe tepa mele manda leponembonje? 21Ambo teni yu langi plawa akoli mele isi niliwalo kolte lipelie plawa awininga tukundopanjirimukanokinye plawa pali akorumu aku tepa melela,” nimu.

Gote molombalo kombuna tukundo pumolo mele Jisasininimu

22 Jisas ulke kombu awili Jerusalem purumo aulkenapumbei pumbelie ulke kombu awilima kinye kelomakinyepumbe, akumanga moloringi imboma ungu mane tilipepurumu.

23 Kano imbomanga teni yu walipe pilipelie nimbei,“Awilimu, Gote molombalo kombuna tukundo pungo ka-mukumu molko kondoko punge imboma koltalo kauya?”nimbe waltindirimu kano kinye yuni enondo nimbei,

Luk 13:24 89 Luk 13:3024 “Gote iye nomi kingimu molombalo ulkemunga kere-pulu paa kelona imbo awini kanona tuku pungeindoperenge. Akumunga kano ulkena tukundo pungo mo-longeindo eno enge ningo paio nimbo nio. 25 Kanoulke Goteni ola angilipe nambu timbelo kinye eno penamolkolio, kune gaungau tikolio waliko pilkolio ningei,‘Awilimu, lino nu kinye peyamolamili wamili kani linongaulke nambu tondowi,’ ninge kinye yuni enondo nimbei,‘Tena molkolio oromeleya? Eno imbo tekai marenje naalipo manjiro,’ nimbelo.

26Yuni aku tepa nimbelo kinye enoni yundo ningei, ‘Nupeya kere norumulu. Linonga ulke kombumanga ongoliolino ungu mane tirinu kano,’ ninge.

27 Nalo yuni enondo nimbei, ‘Eno nemboi pileio! Enoimbo tekaima na naa lipo manjiro. Eno ulu pulu keri tekomoromele imboma pali na morona anjo paio,’ nimbelo.

28 Akuna tawendo molkolio eno anda kolepale Abra-ham, Aisak, Jekop poko kinye Gotenga iye profetemapali kinye, eno Gote iye nomi kingimu molopa nokom-balo kombuna tukundo molongena kanokolio eno enonoakuna tawendo molkolio eio ningo kola teko molonge.29 Israel imboma eno kau Gote iye nomi kingimu molopanokombalo kombuna tukundo naa punge. Mai kombunapali imbomareGote iye nomi kingimumolopa nokombalokombuna tukundo pungo Gote kinye peya langi nongomolonge. 30 Pileio! Mandoko moromele imbo mare Goteiye nomi kingimu molopa nokombalo kombuna tukundokiyendo molonge. Kiyendo moromele imbo mare man-doko molonge,” nimu.

Jerusalem imboma toko kalonge konopu lipe manjipelieJisasini eno kondo kolorumu

Luk 13:31 90 Luk 13:35

31Aku tepa mane tilipe purumu kinye Farisi iye mareniongo Jisasindo ningei, “Iye Nomi King Heroteni nu topokondambo nimbemoromo kani nu ina naamolkolio tengakowa puwi!” ningi.

32 Jisasini enondonimbei, “Na tombai teremo iyemu, yukolo topa konopu keri peli owa takera mele akumu mo-romona i ungumu pungo ningo tipeio!” nimbelie nimbei,“Kinye otili talo kuro kerima imbomanga konopuna pere-moma makoropo, kuro toli imboma tepo koinjo lipo tepomolopolio akinjo wali yupoko tipena na kongono tepomoromu tepo pora timbo. 33 Nalo Jerusalem pumboindokinye kape otili akinjo kape na we kongono telipo pumbo.Gotenga iye profet te ulke kombuawili Jerusalem tawendomanda naa kolombalo. Akumunga Jerusalem kombunakolombo,” nimu.

34 Jisas yuni Jerusalemendo ungu te aku tepa nimbelieJerusalem moloringi imboma yu kondo kolopalie enondonimbei, “O Jerusalem imboma, Goteni eno moloringinayunge kongono tendeli iye profet mundurumu iyematoko kondoko, Goteni eno Liko tapondangei nimbemundurumu iyema kouni toko teremele imboma, keragula amboi yungewaloma lipe yunge kongona lopeke ter-emo mele nani wali awini eno aku tepo nokolka nalo enomolo ningi. 35Akumunga pileio! Opa pule ongo eno tongekinye Goteni altopa eno naa nokopa naa lipe tapondom-balo kani eno kinye enonga kombumu kinye enonga ulketempelemu kinye ongo kamukumu toko bembo tinge.Enondo ungu te peya nimbo tiemboi! Eno Jerusalemimboma, enoni nando Awilimuni lipemundurumu oromoiyemu imbi ola molopa, molopa kondopili ninge wal-imunga na altoko kanonge. Oi molo,” nimu.

Luk 14:1 91 Luk 14:8-914

Iye te kangi akorumumu Jisasini tepa koinjo ltimu1 Juda imbomanga koro mololi wale sabat tenga Farisi

iye awili tenga ulkena Jisas kere langi peya nongeindo pu-rumu. Ombamolorumukinyepeya langi nongomoloringiiyemani yu wamongo kanoko moloringi. 2 Yungekumbekerena iye kangi akorumu te omba molorumu.3 Gotenga ungumanga pulumu pilko mane tili iyemakinye, Farisi iyema kinye, kano Juda imbomanga iyenomima peya moloringi Jisas yuni enondo nimbei, “Koromololi wali kinye kuro toli imbo te tepo koinjo lilimalanjemandaya? Gotenga ungu manemanga tukundo ambetepa nimbe moromoya?” nimu. 4 Nalo yundo ungu tetopondokonaa ningowemoloringi. Kano kinye yuni kanoiyemu lipe tepa koinjo lipelie yundo puwi nimu.

5 Jisas yuni peya moloringi imbomando nimbei, “Enomoltomele iye tenga ungulu te molo kongi kao te Sabatwali tenga no muru tenga mainye tomo lemo kanoiyemuni kano ungulumu molo kongi kaomu walitikalepumbowendo naa kundupe limbeloya?” nimu. 6Aku tepanimu ungu pilkolio ungu te naa ningi.

Eno maluwele naa taio7 Farisi iye awilimunga ulkena langi nongeindo oringi

imboma iye awilima molangei nimbe lipe noirimu polo-manga ongo moloringina kanopalie Jisasini eno ungumane tipelie nimbei, 8-9 “Iye teni nu kinye imbo marekinye langi peya namili waio nimbelo wali kano iyemuniiye awilima molangei nimbe lipe noimbelo polomangatenga nu pungo naa molani. Nu kano polomanga tengamolonio kinye altopa iye awili te yu imbi olandopamolombalo iye te yu kape langi peya namili owi nim-belo iye te ombalo kano kinye ulke pulu iyemuni nundo

Luk 14:10 92 Luk 14:14nimbei, ‘I iye awilimu nu morono polo akuna molopilipolomo tiwi,’ nimbelo wali nu mai kolkolio polo te lupe,imbi naa mololi imboma molangei nimbe noimbelo polotenga pungo molonio. 10 Akumunga iye teni nundo langipeya namili owi nimbelo kinye yunge ulkena pungo imbinaa mololi imbomamolangei nimbe noimbelo polo tengapungo molani! Akuna molonio kinye ulke pulu iyemuninu moloniona ombalie nundo nimbei, ‘Ango, i polonanaa molko iye awilima molangei nimbo noiro polonaongo molowi,’ nimbelo kinye langi peya nongo molongeimbomani nu kinye tembalo ulu kanokolio nu iye awilimulepamo ningo liko manjiko kanonge. 11 Imbo enonoimbi ola liko mundurumele imboma Goteni topa mainyemundumbelo, nalo enonga imbi mandoromele imbomayuni enonga imbima lipe ola mundumbelo,” nimu.

Langi peya namili waio nimolo ungumu12 Kano kinye Jisasini ulke pulu iyemundo nimbei, “Nu

imbomanga kere langi kalondokolio nunge pulu lemomakinye, nunge angenali kinye, iye kamakoma kinye enondolangi peya namili waio ungu naa neni! Aku imbomawaio ninio lemo, aku imbomani walite altoko pundu toko,nundo langi peya namili owi ninge. 13 Nu imbomangakere langi kalondokolio koropa nolima kinye, kangi kerilelima kinye, kimbo keri lelima kinye, mongo akulimakinye akumando langi peya namili waio niwi! 14 Enonikano langima pundu paa manda naa tongemunga Goteninu nokopa kondopili ninge. Walite konopu tumbi nimbepepili moromele imboma kolko makilko koinjo molongeaku walimunga Goteni nu aku teko teniomunga melepundu tombalona linio,” nimu.

Langi awini maku toko noringimunga ungu ikomu

Luk 14:15 93 Luk 14:2315 Farisi iyemunga ulkena Jisas peya langi nongo

moloringi iye teni Jisasindo nimbei, “Gote iye nomikingimu molopa nokombalo kombuna langi nonge enomalo,” nimu.

16 Aku tepa nimu ungumu pilipelie Jisasini ungu tetopondopa ungu iko te topalie nimbei, “Iye teni imboawini peya langi namili kalambo konopu lepalie langikalopalie imbo awinimando waio nimu. 17 Langi nongewaimu wendo orumu kinye yunge kendemandemundonimbe mundupelie nimbei, ‘Oi peya namili waio nimuimbomando kinye i waimunga langi koipo panjiro kaninamili wangei pungo nipuwi!’ nimu.

18 Nalo eno pali naa ongeindo yu mele mele ulu marepoltomomunga naa omolo ningi. Teni nimbei, ‘Na maikoinjo te topo lindumu kanopumboindo na naa ombonindiwi!’ nimu.

19 Teni nimbei, ‘Nani kongono teli kongi kao 10pame tenduma pumbo kanopumboindomanda naa ombonindiwi!’ nimu.

20 Teni nimbei, ‘Na ambomu i teli kau lindumungamanda naa ombo,’ nimu.

21 Kendemandemu kelepa yando ombalie ningi meleyunge iye awilimu nimbe tirimu. Kano kinye ulke puluiyemuni mumindili kolopalie kendemandemundo nim-bei, ‘Nu welea welea lkiko pungo, i ulke kombu aw-ilimunga aulke baret awilimanga kinye aulke kelomangakinye pungo, imbo koropa nolima kinye kimbo ki kangikeri lelima kinye mongo akulima kinye aulke naa andokokimbo tambululima kinye liko meko owi!’ nimu.

22Kendemandemuni aku ulu tepalie omba nimbei, ‘Aw-ilimu, ninio mele tendu nalo langi noli polona kombumare we ltemola,’ nimu.

23 Kano kinye Awilimuni yunge kendemandemundonimbei, ‘Aku teremo kani nu altoko pungo, ulke kombu

Luk 14:24 94 Luk 14:30awilina tawendo pungo aulke baret awilimanga kinyeaulke pakamakamanga kinye pungo, imbo kanoko ltende-nioma pali meko owi! Pungolio wali, molo ninge imbomakape tai ningo meko owi nanga ulkemu ti nipili kani imbopulumuwangei! 24Na eno i tepo paimbo nimbo tiro. Nanikiyendo peya namili waio nimbo, ungu nimbo munduruimbomanga tendekure kape paa naa ongo langi nongeltemo. Walite kape paa molo,’ nimu,” nimbe Jisasini akutepa ungu iko te torumu.

Lino Jisas lombili andomolo mele ungumu25 Jisas aulkena omba purumuna imbo pulumu liko

maku toko yu lombili andoringi kano kinye yuwe angilipetopele topa kanopalie enondo nimbei, 26 “Imbo teni nalombili ombaindo yunge lapa kinye, anumu kinye, omenukinye, bakuluma kinye, angenupili kinye, kemulupilikinye, yu yunu kape, eno peya olandopa konopu mon-dopalie, na konopu paa olandopa naa mondomo lemona lombili manda naa ombalo. 27 Na Gotenga kongonotendero akumunga kolomboi aulkena puro. Aku tepamele imbo teni na lombili ombaindo kolombo nimbeyunge unjo polopeya meli na lombili naa omo lemo yunanga lombili andoli iyere naa molombalo.

28Enonga iye teni ulke awili te takombaindo oi kiyendoaku ulkemunga konopu lipe mundupelie yunu nimbei,‘Ulke takopo pora timbomunga koumonemanda noironjemolo manda naa tembalonje?’ nimbe pilipelie kou moketepa karomo. 29 Yu aku tepa oi naa telkanje altopa yukano ulkemu takombaindo unjo ponga kau pame tepalipe polopalie altopa kou mone molo lembalo kinye ka-mukumu manda naa takopa pelka. Akumunga imbomaniyu ungu taka tondoko owe tendelemala. 30 Akumaniowe tendeko ungu taka tondoko ningei, ‘I iyemu ulkeawili te takombai takorumu nalo yunge kou mone molo

Luk 14:31 95 Luk 14:35

lerimuna yu manda naa takopa pora tirimu,’ ningo owetendelemala.

31 Aku tepala, iye nomi tenga talapemu kinye iye nomitenga lupe talapemu kinye opa tengili wali teni yungekombuna we molombalo, teni yu tombai ombalo. Ombatombalo iye nomimu yu opa teli iye 20,000 mepa ombalo.Nalo wemolombalo iye nomimu yunge opa teli iye 10,000kau molonge. Kokele aulkena ongo angilengei kinyewe molombalo iye nomimu yunge iyema walipe pilipelienimbei, ‘Lino opa teli iye 10,000 kau molopolio lino ongotongei imboma manda nendo enge nimbo angilipo ta-molonje?’ nimbe opa mo wamopa moke tepa karomo.32 Kano kinye, kano iye nomimu yuni linoni eno nendomanda naa tamolo nimbe lipo manjimo lemo yunge iyemare lipelie, iye 20,000 mepa ombalo iye nomimu aulketulena omba molopili paio nimbe lipe mundupelie nim-bei, ‘Opa naa tepowe ame topomolamili kani nani ambeleulu te nundo teamboya?’ ningo waliko pilipeio nimbelo,”nimbe Jisasini nimu. 33 Jisasini aku ungu iko talo topalieungu nimbe ulu lepalie nimbei, “Aku tepala enonga imbote yuni na lombili wambo nimbelie yunge melema palikinye, yunge imboma kinye, yunge kou mone kinye,yunge kangi kinye, aku melema kau konopu mondopalie,na olandopa konopunaamondombalo imbomuna lombilimanda naa ombalo,” nimu.

Api kutamunga ungu ikomu34 “Api kuta yu mele penga nalo yu tingo naa tembalo

kinye yu kelepa tingo tepili ulu te manda naa temolo.35 Kano api kuta tingo naa telimu ambele ulu temoloya?Poinyena lipomundumolo kinye langimandanaaombalo.Yu mai kopongo te molo nimbo kanopolio we topo ltere-molo.

Komu angilimbelo imbomani i ungumu pileio,” nimu.

Luk 15:1 96 Luk 15:715

Kongi sipsip te maa torumumunga ungu ikomu1Kou takisi lili iyema kinye Gotenga ungu pilko naa lili

imbo lupema kinye eno pali Jisasinga ungu pilingeindoyu molorumuna nondoko oringi. 2 Farisi iyema kinyeGotenga ungumanga pulumu pilko ungu mane tili iyeakumani aku ulu kanokolio enoni konokono ningo ningei,“I iyemu ulu pulu kerima ambololi imboma peyamolamiliwaio nimbelie, kere langi eno peya nongo moromeleulumu tepa kenjirimo,” ningi.

3 Jisasini eno aku teko ningi ungu pilipelie i ungu ikomutopalie nimbei, 4 “Enonga iye teni kongi sipsip 100 aritelka kinye temaa tolkanje yuni sipsip 99wema era nongoangilengei nimbe pumbe, maa toromomu kanopa limbeikorolipe pulka. 5 Altopa kanopa lipelie yuni konoputipe apu topa ulkendo mepa pulka. 6 Kano wali ulk-endo ombalie aku iyemuni yunge pulu ltemo imbomandokinye yunge ulke kere pongolo imbomando kinye walipepilipelie nimbei, ‘Nanga kongi sipsipmaa tomomukanopolindumunga tono teremo kani peya tono kolopo molamiliwaio,’ nilka. 7 Aku tepala, nani eno ungu te i tepo nimbotiro. Imbo ulu pulu keri naa teko konopu tumbi nimbepepili molonge imbo 99waye aku tekomolongena eno ulupulu kerima munduko kelko konopu topele tonge ulumueno kinye naa pembalo, kano imboma mulu kombunaenselemani tono koromele. Nalo sipsip tapu iyemuniyunge sipsip maa tolimu kanopa lipelie wali paa tonokolkamele akumele ulu pulu keri ambololi imbo te yungeulu pulu keri teremoma pilipe keri pilipemundupe kelepakonopu topele tombalo mulu kombuna enselemani tonoawili tiko kolonge,” nimu.

Kou mone te mainye purumumunga ungu ikomu

Luk 15:8 97 Luk 15:168 “Aku tepala ambo te koumongo 10 noipelie te mainye

pulkanje yu tipe lam kandopa ulke pureme mepa kanopalimbeindo wamba koropa kondolka. 9 Kano wali, akukoumu kanopa lipelie yunge pulu ltemo imboma kinyeyunge ulke kere pongolo imboma kinye walipe pilipilienimbei, ‘Nanga koumongomainyepumomukanopo lindukani peya konopu tipo molamili waio,’ nilka. 10Nani enoi tepo nimbo tiro. Aku tepa mele ulu pulu keri ambololiimbo te yunge ulu pulu keri teremoma pilipe keri pilipemundupe kelepa konopu topele tombalomunga Gotengaenselemani tono kolonge,” nimu.

Ungulu te tepa kenjirimumu lapani yu we konopu mondo-rumu ungu ikomu

11 Jisasini ungu iko te peya topalie nimbei, “Iye te,yunge ungulu talo moloringili. 12 Walite akiliomuni la-pando nimbei, ‘Ara, nu koloniomunga monge melema iteli oi moke teko na tinio mele tiwi!’ nimu kano walikano iyemuni yunge noirimumelemamoke tepalie yungeungulu talo tirimuna ltingili.

13 Kano melema elo tirimu kano wali akiliomu walipokore kau molopalie, altopa mele tirimuma pali lipemepa aulke tule tenga purumu. Kombu tulena pumbemolopalie yu pumbe takera kalorumu. Aku telipe purumukano wali yunge kou mone melema pali pora nimu.14 Yunge melema kinye kou mone kinye pora nimu waliyu paa koropa purumu. Kanowali yumolorumu kombunaengele awili tepa lerimu wali yunge melema pali poranimuna yu paa engele kolorumu. 15 Yu engele terimunayu kano kombu pulu iye te molorumuna pumbe kou kon-gono te teambo tiwi nimbe konge terimu kano wali yuninimbei, ‘Manda, nanga kongi tapu tendewi,’ nimu. 16 Gaipunduku kongi tirimuma nambo nimbe pilipe molorumunalo yu te naa tiringi.

Luk 15:17 98 Luk 15:2617 Kano wali, altopa yu konopu kuli lipe mundupe

pilipelie yu yunu nimbei, ‘Aranga kongono tenderemeleimboma kere pulumu nongo olo tepili moromele nalona ya ina engele kolopolio kamukumu kolomboi tero.18 Akumunga na pumbo Ara moromona pumbolio yundonimboi, “Ara, nu kinye Mulu Kombuna Moromo Gotekinye nani tepo kenjiru. 19Na ungulu kerimu kani nungemarena molombo manda naa tembalo kani nunge kon-gono iye te molambo,” nimbo,’ nimbe pilerimu.

20Kano wali, yu molorumu kombuna mundupe kelepa,lapa molorumuna pumbei purumu. Yu ulkendo pumbeipurumu kano wali yunge lapani yu tule tepa orumunakanopalie yu kondo kolopa lkipe pumbe yu kangulupeltimu.

21Kanowali ungulumuni lapandonimbei, ‘Ara, nu kinyeMulu KombunaMoromo Gote kinye nani tepo kenjiru. Naungulu kerimu kani nunge marena molombo manda naatembalo!’ nimu.

22 Aku tepa nimbe molopili lapani yunge kongonotenderingi iyemando nimbei, ‘Welea pungo nanga walepakoli pengamu pungo likomeko ongo yunge pakondoko,ki ring te liko yunge kina mondondoko, kimbo su likoyunge kimbona mondondaio! 23-24 Aku tekolio kongi kaowalo awilimu toko kalondoko molombolona meko waio!Nanga ungulumu yu koro oi purumu yu kolorumunjekonopu leru nalo kinye yu koinjo molopa kelepa oromo.Yuoi pumbemaa torumunalo kinye altopa oromokanopoltimbolo kani tono kolopo kongi kao nombo molamili,’nimu kano wali eno aku teko tono kolko kongi nongomoloringi.

25 Nalo yunge ungulu komo poinyena kongono tepamolopalie ipupene ulkendo ombai orumu wali eno tonokolko kunana ningo moloringi ungumu pilipelie 26 yuni

Luk 15:27 99 Luk 15:32kongono tendeli iye tendo ungu te nemboi owi nimbe-lie, yundo waltindipelie nimbei, ‘Tukundo ambele uluteremeleya?’ nimu. 27 Kano kongono tendeli iyemuniyundo topondopa nimbei, ‘Angena kano manda molopaomona lanieni kanopa tono kolopalie kongi kao waloawilimu namili nimbe topa koimo,’ nimu.

28Aku tepa nimu ungu pilipelie komomu yu mumindilikolopalie na ulkena tuku paa naa pumbo nimu. Aku nimuungu pilipelie lapani wendo omba yundo nimbei, ‘Linopeya tono kolopo molamili owi,’ nimbe konge terimukano wali 29 lapando topondopa nimbei, ‘Piliwi. Na wali-walima, poinye awini nunge kongono tendepo molopolionu nino unguma pilipe lipo tenge tipo, walite kape nungeungu te pilipo tupe naa toro kano nalo nuni nando walitekape kongi meme walo te nanga kanopo ltio ungulumakinye peya tono kolko nongo molangei ningo naa tirino.30 Nalo kinye nunge marena omba, yuni apureli ambo-mando kou mone pora tirimu, kano marena omo walinu tono kolko kongi kao walo awilimu namili ningo tokokoinio lepamo,’ nimu.

31 Lapani yundo topondopa nimbei, ‘Nanga ungulumu,nu kinye na peya morombolo wali nanga melema palinunge kindo ltemo, iltonga. 32 Nalo kinye angena kolo-rumu kanomu altopa omo. Yu oi pumbe maa torumu,kinye kelepa omona kanopo ltimolo kani lino tono kolopokunana nimbo langi nombo moltomolo,’ nimu,” nimbeJisasini nimu.

16Ya maina noirimolo melemando Jisasini ungu te nimu

Luk 16:1 100 Luk 16:61 Jisasini yu lombili andolimandoungu te peya nimbelie

temane te topalie nimbei, “Walite iye kamako te molo-rumu wali yunge mele noirimumanga nokoli iye te molo-rumula. Walite imbo mareni kamakomu molorumunaongo, yungemelema nokoli iyemuni terimumele ongolioyundo ningeindo, ‘Nunge mele noirinomanga nokoli iye-muni nu tepa kenjipe, nunge melema we mainye pupilinimbe yu akuma nokopa naa kondoromo,’ ningi. 2 Akuteko ningi ungu pilipelie kamakomuni kano iyemundoowi nimbelie yundo iri topa nimbei, ‘Nundo i ungu am-belemu nimeleya? Nuni nanga melema teko kenjindirinoningi ungu pilipolio nuni nanga melema nokondoromomele bukuna toko, yando tikolio altoko puwi. Nu nangamelema altokomandanaanokowi, numakorombo,’ nimu.

3Kano melema nokoli iyemu anjo pumbelie yunu nim-bei, ‘Apa! Kinye ambe teambonje? Nanga awilimuninanga kongono teromu wendo lipe na makorombai ter-emo kani na ambe teambonje? Na mai akumboindo engenaa peremo na aku kongonomu manda naa tembo. Im-boma langi tieio nimbo konge tembo ulumu mai teremo.4 Akumunga na tembo mele kinye lipo manjiro. Nangaawilimuni pundu anjirimu imboma lipo tapondopolioenondo pundu ekondo kau taio, ekondo mainye pupilinimbo wali altopa na makorombalo wali kano imbomanina konopu tiko liko tapondokolio nando peya peamiliowi ninge,’ nimbelie, 5 yunge awilimuni pundu anjirimuimboma yu mele mele wangei nimbe kumbe lepa orumuiyemundo nimbei ‘Nanga awilimuni nu kinye ambe tepamele pundu anjirimuya?’ nimbe waltindirimu wali 6 yunitopondopanimbei, ‘Welmingi 100 pundu anjirimu,’ nimu.Aku wali kamakomunga melema nokoli iyemuni yundoaltopa nimbei, ‘Pundu anjili bukumu i tiro. Ya mainyemolko, 100 toko mondiringi gomomu ora toko kolo wan-

Luk 16:7 101 Luk 16:11goko gomo koinjona wele mingi 50 kau toko mondowi,’nimu.

7 Yunge umbulkondo orumu talo tepa iyemundo nim-bei, ‘Nanga awilimuni nu kinye ambe tepa mele punduanjirimuya?’ nimbe waltindirimu wali yuni topondopanimbei, ‘Rais wit wale 1,000 pundu anjirimu,’ nimu. Akuwali melema nokoli iyemuni yundo altopa nimbei, ‘Punduanjili bukumu i tiro. Ya mainye molko, rais wit wale 1,000toko mondiringi gomomu ora toko kolo wangoko gomokoinjona rais wit wale 800 welea toko mondowi,’ nimu.

8Yu aku tepa terimu ulu pilipelie iye kamako awilimunikano tepa kenjili iyemu yu kapi nimu. Yunge melemapaimbo wapu mele lipe tepa kenjirimu nalo yunge lipemanjilimu paa olandopa perimu pilipelie yu kapi nimu.Ya maina molko, Gote konopu naa mondoromele imbomamai kombuna ltemo uluma eno paa liko manjirimele.Nalo pa telina molko Gote konopumondoromele imbomaaku uluma naa liko manjirimele,” nimu. 9 Kano waliJisasini aku temanemu topa pora tipelie enondo nimbei,“Nani enondo nimbo tiemboi. Kinye ya maina molko-lio maina melema liko imboma nunge angenali melemolangei ningo nunge mele noirinoma eno liko tapon-dani! Altoko melema pora nimbelo wali nu kombu pen-gana kamukumu punio wali akuna molongemani nundoya kamukumu peya molamili ninge,” nimu.

10 Aku tepa nimbelie nimbei, “Imbo teni imbo tengamele koltalo nokopa kondondoromo ulu kanopalie meleawini timbo kinye nokopa kondondombalo ltemo nimo.Imbo teni imbo tenga mele koltalo naa nokopa kondon-doromo ulu kanopalie mele awini timbo wali nokopa naakondondombalo ltemo konopu ltemo. 11 Nuni ya mainanoirimele melema nokoko naa kondonio lemo Gotenitimbelo mele tukumema, nokondani ungu manda naa

Luk 16:12 102 Luk 16:17nimbelo. 12 Nuni ya maina noirino melema nunge molo,kano melema Gotenga. Akumunga nuni yunge melemanokoko naa kondonio lemo altopa yuni nunge noieninimbe timbei tepa moromo melema manda timbelonje?

13Kendemande teni iye awili talonga kongono talo lipepopo tipe manda naa tendembalo. Altopa awili te yukonopu mondopa te konopu naa mondombalo. Moloaku tepa naa temo lemo awili teni ungu nimbelo pilipenaa lipelie teni ungu nimbelomu pilipe limbelo. EnoniGotenga kongono kinye maina noirimele melemangakongono kinye liko popo tiko manda naa tenge,” Jisasininimu.

14 Jisasini aku tepa nimu ungu pilkolio Farisi iyemaeno kou mone kape melema kape konopu paa pulumumondoringimunga yu ungu nimumu liko tui tiko oweteringi wali 15 Jisasini enondo nimbei, “Enoni i tekonimele. We imbomani lino Farisi iyema konopu tumbitipe pepa, pengamamoromolo kanoko nindengei konopultemele nalo enonga konopuna paimbo peremo meleGoteni kanopamoromo. Maina imbomani kanokoliomelepaa tukume, mele paa olandopamu nimelemando Gotenikonopu naa mondoromo,” nimu.

Ungu manemanga kinye, ungu tukumemunga kinye, Jisas-ini ungu te nimu

16 Kano wali Jisasini ungu te altopa nimbei, “Jon ImboNo Ltindilimu oi maina naa omba molopili Goteni linoteaio nimu mele iye Mosesini pilipelie yando mane tir-imu ungu manema kinye, Gotenga profet iyemani im-boma mane tiringi unguma perimu. Nalo kinye, Goteniomba iye nomi kingimumolopa imbomanokopa kondom-balo ungu tukumemu nimbo tilipo andoromolo. Gotekingimu molombalo kombuna tuku pungeindo imbomaenge ningo mindili nongo teliko purumele. 17 Mulu mai

Luk 16:18 103 Luk 16:23talo walite pora nimbelo nalo Goteni ungu nimu ungumaoi mane tiko buk toringi bukuna moromo kano ungumanemanga alaye ungu mongo te kape mainye mandanaa pumbelo. Gotenga ungu manema pali lepa kaupumbelo,” nimu.

Iye te ambore wapu ltimomunga Jisasini ungu te nimu18 Kano wali Jisasini ungu te altopa nimbei, “Iye teni

yunge oi ltimu ambomu topa makoropa mundupeliealtopa ambo te lupe limo lemo aku iyemuni oi ltimuambomu tepa kenjipe pele koinjo limbelo ambomu wapumele limbelo. Ambo yunge oi purumu iyemuni topamakoropa mundurumo ambo akumu altopa iye lupe teniyu limo lemo yuni kano ambomu wapu mele limbelo,”nimu.

Iye kamakomu kinye iye koropa noli Lasarus talonga te-manemu

19 Jisasini temane te topalie nimbei, “Iye kamako temolorumu. Yunge wale pakoli paa penga kou paaolandopa pulima pakopa, yunge ulkena langi pengamakau nomba perimu. 20 Iye koropa noli te molorumula,kanomunga imbi Lasarus. Yu waliwali kamakomuni yukondo kolopa kou mone te molo langi te timbelonjeningo yunge ulke kerepuluna molopili ningo meko ongomondoringi. Yunge kangi pali lupe molorumu. 21 Kanolupema owamani ongo penemane leringi. Yu kamako-munga langi nurupili mainye pumbeloma lipo nombonimbe molorumu.

22 Koropa noli iyemu kolorumu, kano kinye mulukombuna enselemani yunge minimu liko, Juda Imbo-manga pulu polko anda kolepa Abraham molorumunameko puringi, Gotenga mulu kombu pengana peyamoloringili. Kamakomu kolorumula, kanowali imbomaniyu ono teringi. 23 Kano wali yu tipe kombuna mindili

Luk 16:24 104 Luk 16:30

nomba molopalie, yuni mongoni olando tipe kanopawirenga Abraham Lasarus talo peya moloringilina kano-rumu. 24 Kanopalie alako topa nimbei, ‘Ara Abraham,na kondo kolkolio Lasarusini imbo nona ki tundu mainyemundupelie nanga alimbili koma topili nimbe tendepiliningo yu liko maindo munduwi. Na i tipemunga paamindili awili nombo moro,’ nimu.

25 Nalo Abrahameni yundo nimbei, ‘Nanga malo iye,oi moloringili kano mele konopu liko manjiwi! Elomaina moloringili wali nu mele pengama noiko mandamolorunu nalo Lasarus yunge mele te naa noipe molopakenjirimu kanomu. Kinye yu konopu penga pepilimoromo nalo nu mindili nongo morono. 26 Nani eenilkanje yu maindo manda naa olka. Lino moromoloeno moromele awi tuku tingina Goteni kombu awilimultimu peremo kanomu. Kinye ya ina moromolo imbomaeno moromelena maindo pamili ninge wali manda naaonge; enonga imboma olando wamili ninge wali yakondomanda naa onge,’ nimu.

27 Kano wali kamakomuni nimbei, ‘Aku lemope Araya,yu nanga ulke kombuna pupili likomundeni nimbo kongetero. 28 Nanga angenupili ki te pakera moromele kani. Ikombu mindili noli kombuna eno kape naa wangei, yunienondo ungu nimbe tepa amenge tepili,’ nimu.

29 Nalo Abrahameni yundo nimbei, ‘Enonga oi iyenomi Mosesini buk torumu bukuma kinye Gotenga ungunimbemundulima imboma ningo tili iye profetemani buktoringi bukuma kinye noirimele kanomu. Enoni kanobukuma kanoko pilengei,’ nimu.

30 Kano wali kamakomuni nimbei, ‘Ara Abraham, akumanda molo. Kolorumu imbo te makilipe koinjo molopaeno moromelena pumbe nimbe timo lemo ulu pulu

Luk 16:31 105 Luk 17:4

keri teremelema pilko keri pilkolio kelko konopu topeletonge,’ nimu.

31Abrahameni yundonimbe, ‘Mosesinga ungumakinyeGotenga iye profetemanga unguma kinye kambu toko naapilinge lemo kolorumu imbo te makilipe koinjo molopapumbe nimo lemo yunge ungumu naa pilinge kala,’nimu,” nimbe Jisasini temane te aku tepa torumu.

17Imbo te ulu kerima tepili ningo toperope naa tieio nimbe

Jisasini nimu1 Jisasini yu lombili andolimando nimbei, “We im-

bomani nanga imbomarendo Ulu kerima teangei ningotoperope tirimele nalo aku teko toperope tinge imbomapaa mindili nonge. 2 Nanga imboma ulu kerima tepilitoperope timbei tembalo wali oi naa teli yu koumuluweleawili te nomina moko tokolio pera tiko nomuna mainyemundunge lemo paimbo yu mindili nomba kolombalonalo yu imbo te toperope oi naa tili Goteni yu aku ulukeri teremelemunga pundu keri tambo nimbemindili lipetimbelo mele yu kinye naa pembalo.

3 Nanga imboma, enonga teremele ulu wamongo likomanjeio! Angena teni nu kinye ulu te tepa kenjim-belo wali yu molombalona pungo nini, ‘Ango, ulu keriteniomu, ambe temona tenioya?’ niwi! Aku teko niniowali yu pilipelie nimbei, ‘Ango, paimbo tepo kenjindukani kondo kolto’ nimbelo kano wali nu kinye kano ulukeri tembalomu tiye kolko altoko naa liko manjiwi. 4Walitendekumunga yu wali ki te yupoko pakera aku tepanu kinye tepa kenjipe, altopa wali ki te yupoko pakerakonopu topele topa nundo ango, kondo teremo nimbelowalimanda, nuwali ki te yupoko kano ulu keri tembalomatiye kolowi,” nimu.

Luk 17:5 106 Luk 17:10

Linoni Jisasinga ungumu ipuki tipo amboromolo ungumu5 Kano wali Jisas lombili andolimani yundo ningei,

“Awilimu, nu ungu ninomele lino paimbo ungumu nimboalaye tepo kau ipuki tipo amboromolo kani nuni awiliteko ipuki enge ningo tiko ambolangei ningo liko tapon-dowi,” ningo konge teringi kano wali 6 Awilimuni enotopondopa nimbei, “Unjo tenga mongo yu paa kelo nalokano mongo maina mundurumolo wali unjo akopa awililepa angimo kanomu. Aku tepa mele, eno nani ungunio mele ipuki alaye kolo kau tilimalanje, enoni Goteninanga ungumu manda pilimbelo ningo neya angiltimounjo akumundo pulkono pali nunu pulu akuko, nomukutana tuku pungo angiliwi nilimala wali kano unjomuenonga ungumu pilipe lipelie aku tepa ulu awili mandatelka,” nimu.

Gotenga kongono kendemande tenge mele Jisasini ungunimu

7 Aku tepa nimbelie nimbei, “Enonga iye te yungekendemande iye teni poinye tendepa molo kongi sipsiptapu tendepalie altopa ipupene ulkendo ombalo waliyunge awilimuni yundo ya ongo mainye molko kerewelea nowi nimbeloya? Aku tepa manda naa nimbelo.8 Kano kongono tendeli iyemu yu kongono tepa poratipe ulkendo ombalo wali yunge awilimuni yundo i tepanimbei, ‘Nanga kere kalondoko ambolko tikolio altoko nakere nombo pora timbo wali nu pungo nunge kere kalkonani,’ nimbelo. 9 Iye awilimuni tewi nimbelo mele yungekendemande iyemuni pilipe lipe tembalomunga, ‘Ango,paa tenio,’ nimbeloya? Aku tepa naa nimbelo. 10 Akutepala, enoni Goteni enondo kongono tendaio nimo melepali teko likolio eno enono ningei, yuni lino teaio nimomele kau tepo, kongono olandopa te naa tepolio linokendemande kerima moromolo nengei,” nimu.

Luk 17:11 107 Luk 17:20Jisasini kuro kendi noli iye 10 tepa koinjo ltimu

11 Jisas ulke kombu awili Jerusalem pumbei pumbelie,Galili kombu Samaria kombu owena kule kulena tukutingina pumbelie, 12 ulke kombu kelo tenga tukundopurumu. Tukundo purumu kano wali kuro kendi noliiye 10 yu aulke omba purumuna ongo tule teko angilko13 enoni ru ningolio ningei, “Jisas, Nokoli Iyemu, linokondo kolowi,” ningi.

14Yuni eno kanopalie nimbei, “Manda, kinye eno koinjopurumele kani eno Juda ImbomanganingoGote popo ton-doli iyemoromelena pungo, enonga kangi liko ondopaio,”nimu. Kano wali eno pungei puringi wali eno kuro poranimbe imbo kangi angilerimu.

15 Enoni koinjo pungolio kanoringi wali iye akumangateni yando omba ungu enge nimbe Gotenga imbi olaltindipe omba 16 Jisas angilerimunamainyepumbe tamalupepa yundo paa tereno nimu. Kano iyemu yu Samariaiyemu.

17 Kano wali Jisasini nimbei, “Nani iye 10 kulumie naatondonduya? Kinye iye 9 tena pungeya? 18 Te kapeyando ongo, Gotenga imbi ola naa ltindingeya? I iyelupemu kau oromo kani Israel iye kuro kendi nomo tepokoinjo linduma tena moromeleya?” nimu. 19 Kano waliyuni Samaria iyemundo nimbei, “Ola angilko puwi. Nanimanda tembo ningo ipuki tirinomuni nu koinjo puruno,”nimu.

Gote kamukumu Iye Nomi King Awilimu omba molombalo-munga ungumu

20 Walite Farisi iyemani Jisas waliko pilkolio ningei,“Te wali Gote iye nomi kingimu molopa imboma kinyemelema pali kinye yu yunu nokombalo walimu wendoombaloya?” ningi. Jisasini topondopa nimbei, “Goteiye nomi kingimu molopa imboma kinye melema pali yu

Luk 17:21 108 Luk 17:29

yunu nokombalo walimu wendo ombalo mele imbomanimongoni kanangei mele naa wendo ombalo. 21 Enokinye ya moromelena Gote oi iye nomi kingimu molopaimbo mare nokoromona yu iye nomi kingimu molopaimboma kinye melema pali nokombalo ulumundo imboteni kanaio, i wendo oromo ningo, andi wendo oromoningo, akumelemanda naa ninge. Kanowalimu oi wendoomo ltemo,” nimu.

22 Aku tepa nimbelie Jisasini yunge lombiliandolimando nimbei, “Enoni Iyemunga Malo alayekolte kanamili ninge walima wendo opili konupu lengenalo naa kanonge. 23 Imbomani wina moromo, ya inamoromo ninge. Nalo kolo tonge kani eno lombili naapaio! 24 Kariapa teremo wali kombuma pali pa teremonaimbomani pali karomele. Iyemunga Malo aku tepa melealtopa ombalo. 25 Nalo oi yu mindili pulumu nombalo,kinye moromele imbomani yu liko tui tiko umbulu tinge.

26 Oi iye Noa molopili imbomani teringi mele Iyemu-nga Malo ombai tembalo wali imbomani aku teko tenge.27Noa nona andoli sip ulkemu takopa imboma ulu wendoombalo mele nimbe tepa mololipe purumu wali eno naakanokonaa pileringi. Enongawe kongono teko enongaweuluma teringi mele langi nongo ambo liko teko aku ulumateko mololiko pungolio, Noa nona andoli sip ulkemungatuku purumuwali kape eno aku ulumawe tekomoloringi.Kanowali sipina tukundonaamoloringi imbomapali nonitopa kondorumu.

28 Lot kinye waye moloringi imbomani aku tekoteringila. Eno langi nongo bisnis teko poinye teko ulketakoko, we ulu akuma teko moloringi. 29 Nalo Lot ulkekombu Sodom tiye kolopa kowa purumu kano walimungatipe kinye kou tipe nomba angilima muluna mainye lo

Luk 17:30 109 Luk 18:2mele omba Sodom moloringi imboma pali topa kondo-rumu.

30 Iyemunga Malo altopa ombalo walimunga oi teringinio mele altoko aku ulu teko molonge. 31 Yu om-balo walimu wendo ombalo wali enonga ulke kere-pulumanga molonge imboma altoko ulkendo tukundopungo enonga ulke tukundo noinge melema pungo naalipunge! Aku tepala poinyena molonge imboma enonganoinge melema altoko ulkendo pungo naa lipunge! 32 Lotomenu terimu mele liko manjeio! 33 Iye teni molopakondombalo melema ambili nonde nimo lemo aku iyemupaa kolombalo nalo akumelemamundupe tiye kolombaloiyemu yu koinjo molombalo. 34 Nani eno paimbo nio.Iyemunga Malo altopa ombalo kano walimunga ipu leliiye talo polo tendekuna pengele wali Gotenga ensel teniomba iye te we pepili mundupe kelepa te lipe mepapumbelo. 35 Ambo talo langi kalko molongele wali enselteni omba ambo te we molopili mundupe kelepa te lipemepa pumbelo. 36 Iye talo poinyena angilingele wali enselteni omba iye te we angilipili te lipe mepa pumbelo,”nimu.

37Yuni nimu ungu pilkolio enoni ningei, “Awilimu, akuulumu tena tembaloya?” ningi.

Jisasini topondopa ungu iko te topalie nimbei, “Melemakolopa ltemo kombumanga mele kololima noromele kerailiaka mele kolopa ltemoma kanokolio nongeindo mainyeongo liko maku toromelena mona karomele,” nimu.

18Gote Kot pilimbelomunga ungu ikomu

1 Walite, Jisasini Eno Gote kinye ungu ningo tiye naakolangei nimbe yu lombili andolimando ungu iko tetopalie nimbei, 2 “Walite, kombu tenga kot pileli iye te

Luk 18:3 110 Luk 18:9molorumu. Kano kot pileli iyemuni yu Gote kape mainaimboma kape pipili naa kolorumu. 3Kano kombuna ambowai te molorumu. Aku ambomu yuni kot pileli iyemumolorumuna waliwali ombalie yundo nimbei, ‘Na tepakenjirimu iyemu kot tendembo. Nuni na liko tapondokokot piliwi,’ nimbe konge tepundala terimu.

4 Ambomu oi kokele orumu wali kot pileli iyemuniyundo molo, nunge kot naa piltindimbo nimu nalo, am-bomuyuwaliwali opundala terimumunga kot pileli iyemuyu yunu nimbei, ‘Na Gote pipili naa kolopo, imbomakondo naa kolopo moro 5 nalo i ambo waimu waliwaliomba waltindirimomunga altopa omba konge tembalowali na kamukumu tiye teremo kani yunge kot piltindem-boi,’ nimu,” nimbe Jisasini nimu.

6 Awilimuni aku ungu ikomu topa pora tipelie ungu tepeya nimbei, “Kot pileli iye kerimuni ambo waimundoterimu mele pileio! 7 Aku tepa mele Goteni yunge im-boma umbuni tirimele imboma aku teremelemunga kotpileli iyemu molopalie kot naa tendembaloya? Yungeimbomani waliwali tangoli kape ipo leli kape linonga kotpiliwi ningo konge teremele kinye yuni enonga kot naapilimbeloya? 8 Yu tembalo mele nimbo tiemboi. Goteyu welea omba yunge imboma lipe tapombaindo, enoumbuni tirimele imboma kot tendepalie umbuni timbelo.Nalo IyemungaMalo altopa wali talo tepa mainye ombalowali imbo mareni yuni eno lipe tapondombalo ningo yukonge teko ipuki tiko molongena omba kanombalonje,”nimu.

We imboma peya tendekuna naamolamili nimu iye Farisi tekinye kou takis lili iye te kinye elonga ungu ikomu

9 Imbomare eno enono pilkolio na penga, na konopunakake tepili molopo, na tumbi tipo moro, imbo lupemamolko kenjirimele, eno imbo kerima, eno kinye tapu topo

Luk 18:10 111 Luk 18:15naa molambo ningo pilko andoko moloringi imbomandoJisasini i ungu ikomu topalie nimbei, 10 “Iye talo yu melemele Gote kinye ungu nembili ningo Gote popo tokokaloringi ulke tempelemunga puringili. Te Farisi iye te,te kou takis lili iye te. 11 Farisi iyemu yu pepenare nonetepa ola angilipelie yu yunu konopuna pilerimu ungumanimbei, ‘Gote, imbo lupe moromele mele na aku tepo naamoromunga nundo paa tereno nio. Eno wapu nongo, ulupulu kerima teko, ambo iye wapu langi nongo teremele. Ikou takis lili iyemu tepa moromo mele kape na aku tepomolo. 12 Nunge ungu manema pilipo lipo temboindo nakoro tenga wali talo langi mi topo naa nombo, kou monekinyemelema kinyemele 10 10 nimbo ltiomanga te nungenimbo aku tepo moke tepo nu tiro kano,’ nimu.

13 Nalo kou takis lili iyemu nondopa naa omba anjotenga lupe mai kanopa angilipe, na iye paa keri te nimbepilipelie mai kolopa kimuni yunge luwina topa angilipelienimbei, ‘Gote, na konopuna ulu pulu keri peli iyemukondo kolowi,’ nimu,” nimbe Jisasini nimu.

14 I ungu ikomu aku tepa topa pora tipelie Jisas yuninimbei, “Nani eno paimbo nimbo tiro. I iye talondoGoteni kou takis lili iyemunga ulu pulu keri terimumamundupe kelepa altopa naa pimona, aku iyemu konopukake tepili ulkendo purumu, nalo Farisi iyemu ulu pulukeri terimuma konopuna we pepili ulkendo purumu.Imbo enono imbi ola ltimelema Goteni topa mainyemundumbelo, nalo imbo enono mandoromelema yunienonga imbima ola lindimbelo,” nimu.

Jisasini bakulumamolko kondangei nipili ningomeko oringitemanemu

15 Imbomani enonga bakulu keloma Jisas ki noindipiliningo yu molorumuna meko oringi. Nalo yu lombili

Luk 18:16 112 Luk 18:22andolimani iri toko naa meko waio ningi. 16 Nalo Jisas-ini bakulumando waio nimbelie yu lombili andolimandonimbei, “Gote iye nomi kingimu molopa nokoromo kom-bumu imbo i bakulu mele moromelemanga kani eno ibakuluma na morona wangei pipi tiko molo ungu naaneio. 17 Nani eno paimbo nimbo tiro. Bakulumani Gotelinonga iye nomi kingimu molopo lino nokopili ningomoromele mele aku teko naa nimele imboma yunge kom-buna tuku paa naa punge, molo,” nimu.

Iye kamako tenga temanemu18 Walite Juda imbomanga iye nomi te Jisas moloru-

muna omba yundo walipe pilipelie nimbei, “Ungu ManeTili Pengamu, na ambe tepo kamukumu molopa kondopakau puli ulu pulumu limboya?” nimu.

19 Jisasini yundo nimbei, “Nuni ambe telka na iyepengamu ninoya? Imbo penga te molo. Gote kaupengamu. 20 Nu Gotenga ungu manema Mosesini yandotirimuma pino kano. Moses yuni nimbei, ‘Ambo iyepulima molo iye ambo lilimani imbo lupema kinye wapulangi naa nangei nimbe, imbo toko naa kondangei nimbe,melema wapu naa liengei nimbe, imbo lupemando kolotoko kot naa tendangei nimbe, eno aminyeli lanielingaungu tenge tiko molangei,’ nimbe aku ungu mane tiri-muma peremo kanomu,” nimu.

21 Iye nomimuni nimbei, “Na ungulu wali aku ungumanema pali pilipo lipo tepo moloru mele kinye we tepomoro,” nimu.

22 Yu aku tepo nimu ungu pilipelie Jisasini yundonimbei, “Paa tereno nalo ulu tendeku kau naa tereno. Nupungo nunge mele noirinoma pali kou mone lipungolio,kou mone linioma imbo koropa nolima moke teko tikoliona lombili owi. Nunge melema aku tenio wali mulukombuna nunge mele kande kandema lembalo,” nimu.

Luk 18:23 113 Luk 18:3123 Kano iye nomimu mele paa kande kandema noiri-

mumunga Jisasini aku tepa nimu ungu pilipelie yu kum-bekere tepa konopu umbuni tepili anjo purumu. 24 Yupurumu ulu kanopalie Jisasini yu lombili andolimandonimbei, “Gote iye nomi kingimu molopa nokoromo kom-buna tukundo pungeindo imbo kamakoma pungei paaperenge. 25 Kongi kamel walipe kale aulkena omba tukupumbeindo mindili awili tepa nomba pumbei perembalo.Nalo yu alaye mandopa mele. Imbo kamakoma Goteiye nomi king molopa nokoromo kombuna pungeindomindili paa awili teko nongolio punge,” nimu.

26Yuni aku tepa nimu ungu pileringi imbomani ningei,“Gotenga kombuna pumilindo aku teko tenge melepaimbo nimo lemo altoko nari manda akuna pumbemolopa kondopa kau pumbeloya?” ningi.

27 Yuni enondo nimbei, “Imbomani paa manda naateremele ulu Goteni manda tembalo,” nimu.

28 Kano wali Pitani nimbei, “Lino linonga melema palimundupo kelepo nu lombili oromolo kanomu,” nimu.

29 Kano wali Jisasini nimbei, “Nani eno paimbo nio.Gote omba iye nomi kingimu molopa lino nokombalowalimuwendo opili ningo na Gotenga kongono tendemboningo pimele imboma enonga ulkema kinye, omenupilikinye, angenupili kinye, anupili lapali kinye, bakulumakinye, akuma munduko kelenge imboma pali 30 kinyeya maina moromele wali mele paa olandopa awini likomolkolio altoko punge kombunamolko kondoko kau pun-gela,” nimu.

Kolopolio, wali yupoko tipemungamakilipo koinjomolombonimbe Jisasini altopa wali yupoko tipe nimbe tirimu

31 Jisasini yu lombili andoli iye 12 enondo nimbe terimumele we imboma naa pilengei nimbe eno mepa anjopumbelie, enondo nimbei, “Pileio! Lino ulke kombu awili

Luk 18:32 114 Luk 18:41Jerusalem purumolo. Pumbo molomolo wali oi Gotenganimbemunduli ungu nili iye profetemani IyemungaMalowendo ombalo mele ningi uluma pali kamukumu wendoombalo. 32 Jerusalem iyemani Iyemunga Malo liko Israelimbo naa mololi imbo lupema tinge. Enoni yu ungutaka tondoko owe tendeko yu teko kenjiko yu olkambetoko kandoko, yu ka pulteni tokolio, kamukumu yu tokokondonge. 33 Kolopalie altopa wali yupoko tipemungamakilipe koinjo molombalo,” nimu.

34 Nalo Jisasini nimu ungu pulumu naa pilkolio ungunimumu pilko tunduringi.

Jisasini mongo keri leli iye te tepa koinjo ltimu35 Jisas ulke kombu Jeriko nondopa wendo orumu wali

mongo keri leli iye te aulke kulendona mainye molopaimbo ongo puringimando kou mone te tieio nimbe kongetepa molorumu. 36 Kano iyemuni imbo awini ongopungei puringi ulu pilipelie yuni ambe teremeleya nimbewaltindirimu. 37 Enoni yundo ningei, “Ulke kombuNasaret iye Jisas omba purumo,” ningo tiringi.

38 Pilipelie, yuni enge nimbe nimbei, “Jisas, Devitinikalopa ltimu iyemu, na kondo kolowi,” nimu.

39 Kumbe leko puringi imbomani yu iri toko ungu naaniwi ningi. Nalo yuni altopa paa enge nimbe nimbei,“Devitini kalopa ltimu iyemu, na kondo kolowi,” nimu.

40 Jisas we angilipelie yu yando meko waio nimu. Jisasangilerimuna yu nondopa orumu wali Jisasini yundowalipe pilipelie nimbei, 41 “Nani nu ambele ulure ten-damboi konopu ltenoya?” nimu.

Yuni topondopa nimbei, “Awilimu, na altopo nangaimbo mongo angilipili kanambo tendewi,” nimu.

Luk 18:42 115 Luk 19:842 Jisasini yundo nimbei, “Kinye mongo makilko

kanowi. Nani manda nu imbo mongo angilipili tendem-balo ningo ipuki tirinomunga nu koinjo puruno,” nimu.43 Kano wali tamburumbu yu imbo mongo angilerimunakanorumu. Kanopalie Gote kapi nimbe yunge imbi olaltindilipe Jisas purumu aulkena lombili purumu. Imbo-mani pali kano ulu enge nili wendo orumumu kanokolioenoni kape Gote kapi ningi kala.

19Jisas kinye iye Sakius kinye teringili temanemu

1 Jisas yu ulke kombu Jeriko omba pumbei purumu.2 Jeriko akuna kou takis lipe takis ltingi iyema nokorumuiye te, yunge imbi Sakius, molorumu. Yu mele awininoipe yu kamako molorumu. 3 Kano iyemuni Jisas oru-muna kanombai terimu. Jisas orumuna imbo awini likomaku toringi wali Sakius iye ponjili molorumu lepalieJisas manda naa kanorumu. 4 Akumunga Jisas orumunayu lkipe kumbe lepa pumbelie unjo sikamo fik te Jisasombai orumu aulkena nondopa angilerimu akuna ombaola purumu.

5 Jisas akuna ombalie we angilipe olando tipe kanopalieyundo nimbei, “Sakius, nunge ulkena kinye peya molam-bili pambili welea mainye owi,” nimu wali 6 yu walitikalemainye omba yundo “manda, pambili,” nimbe tono kolo-rumu.

7 Jisas Sakiusinga ulkena peya puringili kanokolio oiakuna liko maku toringi imbomani ningei, “Yu ulu pulukeri teli iye te kinye molambili nimbe purumu,” ningoliokanoko keri pileringi.

8 Kano wali, Jisas kinye Sakius kinye elo ulkena tukumolkolio Sakius ola angilipe Awilimundo nimbei, “Aw-ilimu, nanga mele noiroma ekondo lipo imbo koropama

Luk 19:9 116 Luk 19:15tipolio, pele kou te molo mele kolo topo wapu ltiumaaltopowapu ltiumele pundu topoyupokoola panjipo anjotimbo,” nimu.

9Yuni aku tepa nimuwali Jisasini yundo nimbei, “I ulkepulu iyemuyukape anda kolepaAbrahameni kalopa ltimuiye te kanomu, akumunga i ulke pulu imboma Gotenilipe tapondoli ulu pulumu ltimele. 10 Iyemunga Mal-oni molko kenjirimele imboma koropo lipo tapondambonimbe orumu,” nimu.

Iye nomi teni yunge kendemandema kou mare tipelie pu-rumu ungu ikomu

11 Aku tepa nimu ungu pilkolio Jisas yu ulke kombuawili Jerusalem nondopa ombai terimu ulu kanokoliowe imboma enoni Gote omba iye nomi kingimu molom-balo waimu paa nondopa ombalo konopu leko moloringi.Enoni aku teko pilko moloringi lipe manjipelie Jisas yunienondo ungu iko te topalie nimbei, 12 “Iye nomi tengamalo kombu ponenge pumbe yu king molombalo imbiawili te, lipumbolio altopo yando ombo nimbelie yu pu-rumu. 13Oi naa puli yunge kendemande 10 waio nimbeliekou 10 paono eno yu mele mele paono te te nimbe tipelieenondo nimbei, ‘Na pumbo anjomolambo i koumone tiroltimelemunga kou te ola panjipo ltindemili ningo konopuengeningo tekomolaio! Altopo ombo,’ nimbe yupurumu.

14 Kano iyemu purumu wali yunge talapena imbomayu kinye konopu keri lekolio enonga iye te yu akiliolepa pupili ningo liko mundukolio ningei, ‘I iye nomimulinonga iye nomi king naa molopili nimbo moromolonindiwi,’ ningo yu liko munduringi.

15Pele kano iyemuking imbimupaimbo lipemeli yandoorumu wali oi kou mone tirimu kendemandemando waionimbelie, ‘Eno koumone tirumunga ola panjiko kou ambeteko ltingiya?’ nimbe waltindirimu.

Luk 19:16 117 Luk 19:2616 Oi kumbe lepa tirimu iyemuni omba yundo nim-

bei, ‘Awilimu, nunge kou wan paono tirinu kanomungaola panjipo 10 paono ltiu,’ nimu kano wali 17 iye nomikingimuni yundo nimbei, ‘Kendemande pengamu, paateko kondorono. Mele kelo tirumunga nu teko kondorunukani nu ulke kombu 10 nokani,’ nimu.

18 Iye talo tipemuni omba yundo nimbei, ‘Awilimu,nunge kou wan paono tirinu kanomunga ola panjipo5 paono ltiu,’ nimu kano wali 19 iye nomi kingimuniyundo nimbei, ‘Aku teko terinumunga nu ulke kombu kitepakera nokani,’ nimu.

20-21 Altopa kendemande te omba yundo nimbei, ‘Aw-ilimu, na pilipolio nu iye mindili teli molko, nu mele naanoirinoma we liko, nu poinye naa tereno poinyena langiliko noiko, nu aku teko tekomorono iyemu pilipolio pipilikolopo nuni na tirinu kou kulupi topo noindirumu i tiro,’nimu.

22 Yunge iye nomimuni iri topalie yundo nimbei, ‘Nukendemande kerimu. Nu nino ungumuni nu kot tendem-balo. Nuni pilkolio na iyemindili teli molopo, namele naanoiroma we lipo, na poinye naa tero poinyena langi liponoipo tero iyemu moro ningo liko manjinio ltemo. 23Akukonopu lekolio kou mone tirumu kou beng ulkena ambetelka naa noirinuya? Noilinanje na ombo nanga koumuwendo lipolio kou walo kolte ola panjiko tilimalana lika,’nimu.

24 Kano wali iye nomimuni nondoko angileringi imbo-mando nimbei, ‘Yu tepa kenjirimu kani yu kouwan paonoamboltomomu wendo liko kou 10 paono amboltomoiyemu tieio,’ nimu.

25 Enoni yundo ningei, ‘Awilimu, yu kou 10 paonotiniona oi amboromo,’ ningi.

26Enoni aku teko ningiwali iye nomi kingimuni nimbei,‘Enondo nimbo tiemboi. Melema lipe noirimo iyemu

Luk 19:27 118 Luk 19:34yu mele olandopa timbona limbelo. Nalo melema lipenaa noirimo iyemu yu walo kolte noirimoma kape wendolimbo,’ nimu. 27Aku tepa nimbelie kano iye nomi kingimuyuni ungu te peya nimbei, ‘Kinye na kinye opa puletoringi imboma meko waio! Enoni nando ningeindo,i iyemu linonga iye nomi kingimu naa molopili ningikano imboma meko ongo na kanopo molambo eno tokokondaio’ nimu,” nimbe Jisasini aku tepa kano ungu ikomutopa pora tirimu.

Jisasini iye nomi king mele Jerusalem kombu tukundo pu-rumu

28 Aku tepu nimbe pora tipelie Ulke Kombu AwiliJerusalemando kumbe lepa pumbei purumu. 29Kano waliJisas kinye yu lombili andolima kinye ulke kombu awiliJerusalem nondoko ongo Unjo Oliv Angili Mai Kembona,ulke kombu kelo Betfage kinye Betani talo lerimu kombuakuna nondoko oringi wali Jisasini yu lombili andolitalo kumbe lepa lipe mundupelie, nimbeindo, 30 “Neulke kombu kelona pungolio akuna kongi donki kokelete, umbuluna oi imbo te naa mololi kokele te, karekopanjingemu kanoko ka poiko yando meko wangili palio!31 Elondo imbo teni elo i donkimu ambe telka ka poirim-beleya nimbe waltindimo lemo eloni topondoko ningili,Awilimu yu i donkimu kongono tembalona ombo ltimbolonelio,” nimu.

32 Kano lipe mundurumu iye talo pungo yuni nimumele kanoko ltendekolio 33 kano kongi donki kokelemupoiko moloringili wali donki pulu iyemani elondo ningei,“Linonga donkimu ambe telka ka poirimbeleya?” ningowaltindiringi.

34 Kano wali eloni enondo ningili, “Awilimu yui donkimu kongono tembalomunga ombo ltimbolo,”ningili.

Luk 19:35 119 Luk 19:4335Kanowali donki kanomu liko Jisasmolorumunameko

yando oringili. Altoko enoni enonga ola wale pakolimakulko, donki umbuluna ola tokomunduko pauwe tondokoJisas kanona ola mondoringi. 36 Mareni enonga walepakolima kulko yu ombalo aulkena lembulko puringi.

37 Kano wali yu ulke kombu awili Jerusalem paa non-dopa omba Unjo Oliv Angili Mai Kembona mainye ombaiorumu wali yu lombili puringi imbo awini paa tono awilitiko kolko Jisasini ulu enge nili terimuna kanoringi meleGote ru ningo paa tereno ningo kapi ningei,38 “I oromo iye nomi kingimu,Goteni ya maina mundurumu iyemu,yu imbi ola molopa, molopa kondopili!Mulu kombuna moromo Goteni lino kinyekonopu ame topili!Pa telina moromo Gote kapi nemili,” nilko puringi.

39 Aku teko ningi ungu pilkolio peya oringi Farisi iyemareni ningimele pilko keri pilkolio yundo ningei, “UnguMane Tilimu, nu lombili andolimani nimele mele. Naanengei ningo eno iri towi,” ningi wali 40 Jisasini enondonimbei, “Ungumupe i nio. Imbo imani i teko naa ningowe molonge lemo i kou mongo ltemomani enongano nakapi ningo ru ninge,” nimu.

Jisas ulke kombu awili Jerusalem kanopalie kondo kolopakola terimu temanemu

41 Ulke kombu awili Jerusalem paa nondopa ombakanopalie, Jisasini kola tepalie 42 nimbei, “Jerusalemimboma, kinye eno kape mindili naa nongo ame tokomolonge aulkemu liko manjilimalanje manda molemala.Nalo kinye naa liko manjirimele. 43 Eno molongena waikerirewendoombalo. Akuwalimanga enonga opapulemaongo enonga ulke kombumunga aulke naa lepili ningomai akuko liko maku toko, pape mele teko opa pule eno

Luk 19:44 120 Luk 20:1angilko makai tendeko eno tukundo molangei ningo akuulu tenge. 44 Aku tekolio, altoko Jerusalem ulkema palitoko tekiriko bulubalu tikolio tukumolonge imboma tokokondonge. Aku tenge walima wendo ombalo lepamo.Goteni eno lipe tapondombaindo oromo walimu enoninaa liko manjirimelemunga aku uluma wendo ombalolepamo,” nimu.

Gote popo toko kaloringi ulke tempelena tuku Jisasini ulukerima teringi imboma topa makororumu temanemu

45 Jisas Jerusalem tukundo pumbelie, ulke tempelenatuku pumbelie imbo akuna bisnis teko moloringi imbomapulumondopamakorombai angilipelie, 46enondonimbei,“Gotenga Bukuna ungu te moromo mele i tepa:Imbomani nanga ulkemundo Gote kinye ungu nimbo

konge nimolo ulkemu ninge. (Ais 56:7; Jer 7:11)Ungu aku tepa moromo nalo enoni i ulkemu wapunoromele imboma lopeke teremele ulke none ten-deremele,” nimu.

47 Yuni walimanga takiraki ulke tempelena tuku ungumane tirimu. Juda imbomanga ningo Gote popo ton-doringi iye awilima kinye, Gotenga ungumanga pulumupilko mane tili iyema kinye, imboma nokoli iye awilimakinye, kano Juda iye nomima enoni yu toko kondongeindoaulke te kororingi 48nalo we imbomani yunge ungu komutendeko pilko moloringi wali enoni yu toko kondongeaulke te naa kanoko ltingi.

20Jisas kongono terimu engemu narini tirimuya ningi

ungumu1 Walite Gote popo toko kaloli ulke tempelena Jisas

molopalie akuna maku toringi imboma ungu mane tipe,ungu pengamu nimbe tirimu wali Juda imbomanga Gote

Luk 20:2 121 Luk 20:8popo tondoringi iye awili mare kinye, Gotenga ungu-manga pulumu pilko mane tili iye mare kinye, Judaimbomanga tapu iyemare kinye, kano iye nomima eno yumolorumuna ongo 2 yu waltindikolio ningei, “Nu ambeleimbimu likolio nu i kongonomu terenoya? Narini i kon-gonomu tepuwi nimbe nu lipe mundurumuya?” ningowaltindiringi.

3 Yuni enondo nimbei, “Nani enondo ungu te walipopilemboi! Eno waltindimbo wali enoni topondokonengei! 4 Oi Jon No Ltindilimu omba imboma noltindirimu wali yu mulu kombuna moromo iyemungakongono tendembaindo imboma no ltindirimuya? Moloyamaina imbomanga kongono tendembaindo imbomanoltindirimuya?” nimbe waltindirimu.

5 Yu aku tepa nimu kano wali enoni enongano ungunendo yando ningolio ningei, “Yuni waltindirimu melelinoni topondopolio, Yu mulu kombuna moromo iye-munga kongono tendembaindo imboma no ltindirimunimolo lemo yuni linondo nimbei, akumunga eno yuninimu ungumu ambe telka naa pilko liko teringiya nim-belo. 6 Molo linoni nimilindo, yu maina imbomangakongono tendembaindo imboma no ltindirimu nimololemo we imbomani lino kouni tonge. We imbomani JonImbo No Ltindilimu yu paimbo Gotenga iye profet iye temolorumu konopu ltemele kani enoni lino kouni tonge,”ningi.

7 Eno enongano aku teko ningi wali Jisasindotopondoko ningei, “Jon Imbo No Ltindilimuni Gotengakongono tendepalie imboma no ltindirimu, molo mainaimbomanga kongono tendepalie yuni imboma noltindirimunje lino naa lipo manjirimolo,” ningi.

8 Ningi ungu pilipelie Jisasini nimbei, “Manda. Nangaungumu topondoko naa nimelemunga nani enonga

Luk 20:9 122 Luk 20:14ungumu topondopolio nando i kongonomu tepuwi nimbemundurumu iyemunga imbimu enondo naa nimbo tim-bola,” nimu.

Wain poinyemunga ungu ikomu9 Kano wali maku toko moloringi imbomando Jisasini

ungu iko te topalie nimbei, “Kombu pulu iye te wainpoinye tepalie nanga poinye teko nokondangei nimbeiye mare lipelie enondo nimbei, ‘Poinye tendeku wainmongo inie toko nokaio! Wain mongo nowi lembalo walimongoma moke tepo, mare eno kongono tendenge melelenge, mare nanga limbo,’ nimbe kano poinyemu enotipelie yu kombu paa tulurenga pumbe akuna wali awinimolorumu. 10 Aku wali altopa wain mongo nowi lerimuwaimu wendo orumu wali poinye pulu iyemuni yungekendemande iye tendo nimbeindo, ‘Nanga wain mon-goma tiengei ltindeni moke puwi,’ nimbelie wain poinyetenderingi iyema moloringina lipe mundurumu nalokano kendemandemu enoni koipeni toko, wainmongomanaa tiko, kelko we puwi ningi. 11 Aku teko teringi walipoinye pulu iyemuni kendemande te poinyena altopa lipemundurumu. Aku kendemandemu enoni koipeni toko,teko kenjiko, wain mongo naa tiko, kelko we puwi ningikala. 12Kanowali kendemande te altopa lipemundurumuwali yu kape tokolio poinyena wendo munduringi.

13Aku teko teringi wali kano poinye pulu iyemuni yununimbei, ‘Kinye na ambe teambonje? Nanga malo konopumondoromu, eno yu pipili kolkolio wale pakoko yu wainmongo tingenje,’ nimbepilipelie yungemalomupoinyenalipe mundurumu.

14 Nalo poinye nokoli iyemani poinye pulu iyemungamalo ombai orumuna kanokolio enoni enongano ningei,‘Andi oromo iyemu lapanga nini melema limbelo iyemu

Luk 20:15 123 Luk 20:20oromo. Yu topo kondopo, pele yunge lapa kolombalowali i poinyemu lino liemili,’ ningo panjikolio 15 enoniyu ambolko liko poinyena tawendo mundukolio yu tokokondoringi.

Aku teko teringimunga poinye pulu iyemuni kanopoinye nokoli iyemando omba ambe tembalonje? 16 Yuomba kano poinye nokoli iyema topa kondopa kano nowain mongo poinyemu lipe nokangei imbo lupema tim-belo lepamo,” nimu.

Kano wali Jisas yuni aku nimu ungu pilkolio imbomaniningei, “Aku tepa wendo naa opili, paa molo,” ningi.

17Aku teko ningi ungu pilipelie Jisasini enondo nimbei,“Gotenga ungu te bukuna moromomunga ungu pulumuambe tepanje konopu ltemeleya? Kano ungumu i tepa:Ulke takoringi iyemani kanoko keri pilko toko lteringi kou

akumu kelepa ulke timumele ulke enge tindili kouawili pengamu ltemo, (Sng 118:22)

nimbe peremo kanomu. 18 Aku koumunga ola imbo teai tomo lemo ombele melema elke tombalo. Nalo imbote molombalona ola aku koumu omba yu topalie kanoimbomu topa kai lepa naminami nondombalo,” nimu.

Gavman kou takis tamilinje moloya ningo Jisaswaltindiringi temanemu

19 Gotenga ungumanga pulumu pilko mane tili iyemakinye, Juda imbomanga ningo Gote popo tondoringi iyeawilima kinye, kano Juda Imbomanga iye nomima yuniaku ungu iko torumumu pilkolio enondo nimu ungupilkolio yu ka tingei teringi nalo kano iye awilimani weimboma pipili kolkolio yu naa liko ka tiringi.

20 Kano wali Juda imbomanga iye awilimani Jisas katiemili ningo molkolio yu kanoko moloringi. Iye mare,konopu tumbi nimbe pepili moromolo ningo kolo toringi

Luk 20:21 124 Luk 20:26

iye mare, yu nimo mele pilengei ningo yu molorumunakou wangoko liko munduringi. Jisasini ungu te nimbekenjimbelonje ningolio pilko moloringi. Ungu te nimbekenjimo lemo yu ka tipo kot tendemilindo gavman iyemumolombalona mepo pumolo ningo yuni nimu mele pilkomoloringi. 21 Kano iyemani ongo yundo ningei, “UnguMane Tilimu, lino pilipolio nu waliwali ungu penga kauningo, ungu mane penga teko liko manjikolio, nu imbotendekurenga konopu kimbo naa teko, imbo awilimakape kanoko pipili naa kolko, enondo pali ungu tendekutiko mandakona ningo tirino. Goteni teaio nimo ulumapaimbo unguma mane tiko tereno nimbo pimolo. 22 Akutepo pilipolio nundo ungu te walipo pilipolio nemili!Linoni Rom Gavman Iye Paa Awili Sisaramu kou takistomolo lemo mandanje? Goteni akumundo ungu manetirimumu ambe tepa nimbe peremoya? Ningo tiwi,”ningi.

23 Nalo Jisasini enoni yu ambolko lingeindo akuteko liko noikolio waltindiringi pilipelie enondo nimbei,24 “Kou mongo te liko ondaio,” nimbelie enondo kelepawalipe pilipelie nimbei, “I kou mongomunga imbi kinyenaringa kumbekere moromoya?” nimu.

25 Enoni yundo ningei, “Rom Gavman Paa Awili Sisara-munga moromo,” ningi.

Kano wali yuni enondo nimbei, “Kou monemu Sisara-munga kani Sisaramunga melema Sisaramu yundo tiko,Gotenga melema Gote yundo tieio,” nimu.

26 Imbo awini akuna moloringi kala Jisasini aku ni-mumunga yu ambolko liko ka tiko manda naa teringi.Yuni nimu mele pilkolio linonga ungumu paa topa nimbekondoromo ningo pilko konopu awini liko mundukolioungu te altoko naa ningi.

Luk 20:27 125 Luk 20:36Koromele imboma makilko koinjo molkolio kelko ambe ten-

genje ningo waltindiringi temanemu27Aku wali Juda imbomanga iye awili Sadyusi iye mare

Jisas molorumuna oringi. Sadyusi iyema eno Gotenikoromele imboma topa naamakinjimbelo, makilko koinjonaa molonge nalo kolkolio wali mini pali kamukumukolongela ningo pilko mane tiko moloringi talapemu.Kano Sadyusi iyema ongo Jisasini ungu te nimbe kenjim-belonje pilemili ningolio 28yuwaltindikolio ningei, “UnguMane Tilimu, linonga anda kolepa Mosesini ungu manetipelie bukuna torumu mele i tepa: Ambo limbelo iyete bakulu naa mepa kolombalo wali kano iyemu yungeangenumolombalomuni yunge ambowaimu lipe yuni an-genunga lipe tapondopa bakulumendepili nimu kanomu.29 Aku ungu manemunga ulu te wendo orumu mele nuwalipo pilemili! Iye kite yupoko pakara angenupili pokomoloringi. Komo iyemuni ambo te lipelie bakulu tenaa meli kolorumu. 30 Altopa yunge umbulkondo an-genumuni yunge ambo waimu lipelie bakulu te naa melikolorumula kano wali 31 yunge umbulkondomuni kanoambomu lipelie we kolorumula. Aku teko teliko pungolioiye kite yupoko pakara pali kano ambomu liko bakulunaa meli kolko pora tiringi. 32 Kano wali peyalimendoambomu yu kolorumula. 33Akumunga, koromele imbomapele makilko koinjo molonge wali kano ambomu iye kiteyupoko pakara pali ya maina ltingi ambomu yu iye paanaringa omenu molombaloya?” ningi.

34 Jisasini enondo topondopa nimbei, “Ya maina mo-romele imbomanga iyema ambo liko, amboma iye pungoteremele 35 nalo Goteni imbo kolkolio manda makilkokoinjo molko mulu kombuna manda pungo molangeinimo imbomanga iye te ambo naa liko ambo te iye naapungo tenge. 36Kano imboma makilko koinjo molongena

Luk 20:37 126 Luk 20:43eno mulu kombuna moromele enselema moromele melemolkolio, kelko kolko naa kolko Gotenga bakuluma mo-longe. 37Nalo anda kolepaMoses kape yuni kololi imbomamakilko koinjo molonge. nimbe lino lipe ondorumu melenemboi. Walite Moses yuni unjo kelo tenga tipe nombaperimu tipemuni unjomu naa norumu ulu kanopalie,akuna yuni Gote yu Abraham kinye, Aisak kinye, Jekopkinye enonga Gote moromo nimu. Mosesini aku tepanimuwalimu Abraham kinye, Abraham yungemalo Aisakkinye, Aisak yungemalo Jekopkinye koro oi koloringi naloenonga minima Gote peya koinjo moloringi pilipelie yuaku tepa nimu. 38 Gote yu kololi imbomanga Gote molo.Yu imboma pali koinjo moromele kanopalie yu koinjomololi imbomanga Gote,” Jisasini nimu.

39-40Aku tepa nimu ungu pilkolio Gotenga ungumangapulumu pilko mane tili iye mareni altoko yu ungu te wa-liko pilingeindo pipili kolkolio yundo ningeindo, “UnguMane Tilimu, nuni paa ningo kondorono,” ningi.

Jisasini Kraist moromo mele ungu te nimu41Kano wali Juda Imbomanga iye awili mare moloringi

wali Jisasini enondo ungu te nimbei, “Goteni maina lipomundumbo nimbe kanopa ltimu iye Kraist yu anda kolepaIyeNomi KingDevitinga kalopa limbelo iye te kaumolom-balo ningo pimele nalo yu aku tepa kau molo. 42 Devityuni iye Kraist molombalo mele kunana te konopu lipemanjipelie bukuna torumu mele i tepa:Awili Goteni nanga Awilimundo nimbei, ‘Nu ilto peya

melema nokopo molambili nanga imbo kindoongo molani!

43 Peya nokopo molombolo wali nunge opa pulema topomainye mundundumbo,’ nimu. (Sng 110:1)

Luk 20:44 127 Luk 20:47nimbe Devitini nimu. 44 Devitini Kraistindo nanga Aw-ilimu nimu. Devitinga lapuna Kraist wendo ombalonimele ungumu ambe teko liko manjikolio nimeleya,”nimu.

Gotenga ungumanga pulumu pilko mane tili iyemangaulumando Jisasini nimu temanemu

45 Jisas molorumuna imbo awini liko maku tokomoloringimani peya pilko molangei Jisasini yu lombiliandolimando lepi lepi topalie nimbei, 46 “Enoni Gotengaungumanga pulumu pilko mane tili iyema kanoko kon-dokolio enoni teremele mele manda leko naa teangei!Kano iyemani imboma lino kanoko iye pengama nengeiningo wale pakoli paa tule pengama, iye nomima pako-romele mele pakoko, iye nomi kelkele toko andoromele.Maket kombumanga eno aku teko andokolio imbo akunamaku toromelemani lino kapi ninge wali konopu timoloningo akumanga andoromele. Juda imboma Gotengaungu pilingeindo maku toromele ulkena imboma makutoromele wali kano iyema iye awilima eno ungu ningo tilipolona nondopa pungo kumbe lekomoromele polomangapungo moromele. We imboma pungo mendo tiko enokanoko moromele wali kano iyema eno konopu tirimele.Iye teni enondo langi peya namili waio nimo wali enolangi noli polona kumbe leko iye awilima moromele-manga molongeindo konopu tirimele. 47 Ambo waimaningo bembo tiko ulkema linonga ningo eno ltimele. Weimbomani lino ulu pulu keri teremolo mele naa kanokopilkolio, lino paamolko kondoromele iyema nengei ningoGote kinye popo toko, we kolo toko ungu ningo tule pu-rumele. Goteni we imboma ulu pulu keri teremelemungaeno paimbo mindili lipe timbelo nalo i iye niomani akuuluma teremelemunga Goteni aku iyema mindili awilitepa lipe timbelo lepamo,” nimu.

Luk 21:1 128 Luk 21:721

Ambo wai koropa teni ulke tempelena kou monemundurumu temanemu

1 Jisas Gote popo toko kaloli ulke tempelena molopatempel ulkena tukundo kongono tengeindo kou monemunduringi unjo ketena nondopa molorumu. Akunamolopalie yu olando tipe kanopalie iye kamakomani kanoketena kou mone munduringina kanorumu. 2 Kanopaliewali ambo wai paa koropa noli te omba kou kololitalo akuna mundurumuna kanopalie 3 nimbei, “Nanienondo paimbo nio. I ambo wai koropamu yuni koumone mundurumomu paa olandopa mundurumo, wemundurumelema mainyendopa. 4 Eno kou mone awininoirimele nalo koltalo kau ongo mundurumele. Naloambowaimu koumone te paa naa noirimo. Yunge koltalonoimo talo undukana mepa omba timo. Langi nombamolopa pembalo mele te anjo naa noirimo,” nimu.

Ulke tempelemu toko kalonge walimundo Jisasini ungunimu temanemu

5 Kano wali eno ulke tempel kombu akuna molkoliotempel ulke takoringi kou paa penga kinye Gotendo paatereno ningo mele penga tiringima akuna au tiringi ulukanoko, ungu nendo yando ningo moloringi wali Jisasinienondo nimbei, 6 “I ulke tempel penga angimona kan-domele melemando ungu te nemboi. Walite i ulke kombuawili Jerusalem imboma umbuni linge walimunga i ulketempelemu toko konoko bilibala tiko kou palimainye tokotalau tinge. Kou tendekure kape we naa lepili ningo ungumangu toko bulu balu tinge,” nimu.

Umbuni awini wendo ombalomunga Jisasini nimu ungumu7 Jisasini aku tepa nimu ungu pilkolio enoni yundo

waliko pilkolio ningei, “Ungu Mane Tilimu, nuni nino

Luk 21:8 129 Luk 21:14-15mele te wali wendo ombaloya? Altopa aku ulu nondopawendo ombai tembalo wali oi ambele ulure lipe ondopawendo ombaloya?” ningo waltindiringi.

8 Pilipelie yuni enondo nimbei, “Imbomani eno kolotoko tinge kani kanoko kondoko molangei! Iye awininanga imbi leko ongo kolo toko ningei, ‘Ombalo ningonokoko moromele iyemu na,’ ningolio, ‘Maimu pora nim-belo nimu waimu wendo ombai teremo,’ ninge. Eno akuteko ningena lombili naa paio! 9 Altoko opa awili kombumarenga tenge ungu pilko, imbomani enonga iye nomimatonge ungu pilkolio mini naa lteaio! Aku uluma Gotenioi kumbe lepa wendo opili nimu mele tembalo. Nalopeyalime waimu welea naa wendo ombalo,” nimu.

10 Kano wali Jisasini yu lombili andolimando kelepanimbei, “Maimu pora nimbelo waimu oi wendo naa opiliimbo talape awilima nendo yando opa teko, iye nomi kingtenga talapemu kinye tenga talapemu kinye opa tenge.11 Ya maina kombu marenga mai parambala awili tepa,engele awili lepa, kuro awili topa tembalo. Imboma pipiliawili tepa kuliene leli ulu enge nilima muluna wendoombalona kanonge.

12Ulu aku tepama wendo ombalo nalo oi naa wendo olienonanga imbomaningomolongena eno liko ka tiko, tekokenjiko, Juda imboma Gotenga ungu pileli ulkemanga enomeko pungo akuna kot tendeko, ka ulkena meko pungopanjiko, iye nomi kingima kinye gavman iye awilimakinye molongena eno kot tendengeindo meko pungotenge. 13 Aku uluma wendo ombalo wali enoni kano katinge imboma ungu mane tinge. Eno nanga imbomamolongemele kinye, eno nani ungumane tirumele kinye,nani eno kinye ulu enge nili teru mele akuna eno pilengeiningo, imbo akuma ningo tinge. 14-15 Enoni eno ka tikokot tendenge wali, enonga kere kinye konopu kinye enge

Luk 21:16 130 Luk 21:23pepili nimbo wali enoni ninge unguma eno teko ken-jingei tenge imbomani eno paimbo ungumu tukumemuninge pilkolio, enoni ungu ninge mele ungu ningo pundutongeindo perenge. Akumunga oi enoni eno ongo kanaa tiengei, ‘Apa, eno ongo na ka tiko kot tendengewali ambele ungure nimbonje?’ ningo konopu awiniliko munduko naa molaio! 16 Enonga aminyeli lanielikinye angenali kinye, pulu lepa imboma kinye, akumanikape eno nanga imboma liko ka tiko kot tendekolio enomare toko kondonge. 17 Eno nanga imboma molongenaimboma pali eno kinye opa pule tonge. 18 Nalo enongapinyendi tendekumu kape Lapani komu naa tindimbelo.19Eno enge ningo angilingemunga eno koinjomolopa kaupuli ulumu linge,” nimu.

Jerusalem toko kalonge ungumu Jisasini nimu20 Kano wali Jisasini yu lombili andolimando kelepa

nimbei, “Walite, ami iyema i ulke kombu awili Jerusalemimboma tongeindo ongo liko makai tendeko angilingenakanokolio i kombu Jerusalem imboma toko mundungewalimu nondopa wendo ombalo liko manjingei. 21 Enokombu Judia kombumanga molongema mai kembo lte-momanga kowa pungo, ya ulke kombuna tuku mo-longema wendo ongo kowa pungo, eno ulke kombunawendo molongema tukundo naa pangei! 22 Aku wali-manga Jerusalem imbomani oi takiraki Gote teko ken-jiringimunga yuni eno umbuni timbelo. Koro oi yuniwalite aku ulu tembo nimbe panjirimu kano ungumuyunge iye mareni yunge bukuna toringi peremo kanomu,aku wali wendo ombalo. 23Goteni Jerusalem imbomamu-mindili kolopalie ami iyema mumindili kolko Jerusalemimboma ongo tangei nimbelo kanowali ulu umbuni awinieno molongena wendo ombalo. Aku tembalo wali ambo

Luk 21:24 131 Luk 21:28bakulu keri teko molongema kinye ambo bakulu ametingema kinye eno manda welea kowa naa pungemungaeno kondo teremo. 24 Jerusalem imboma tonge wali-manga imbo toli loi geleamani imbomare toko kondonge,mare ka tiko kombu tule lupe lupemanga meko punge.Juda imbomanga talapena wendo mololi imboma ya Judaimbomanga ulke kombu awili Jerusalem tuku ongo tokomunduko kombu liko kolo wangoko molonge. Aku waliakilio Goteni enongawalima pora nipili nimbelowali Judaimboma Jerusalem kelko ongo molonge,” nimu.

Iyemunga Malo altopa yando wali talo tipe ombaindo ulumare oi wendo ombalo mele Jisas nimbe tirimu

25 “Aku mindili nonge nio uluma wendo ombaindoena kinye oli kinye kombukandiyema kinye pali ulumaretembalona imbomani kanonge. Mai kombuna nomukutana ungu awili nimbe topa paa awili olamundemainyemunde telipe ombalona kanonge. Uluma aku tepa wendoombalo wali maina imbo talapemamini ltenge. 26Mulunaangimo mele enge ltemoma lope lope tepa anjo yandopumbelo wali imboma pipili paa pulumu kolko mai kom-buna ambele ulure wendo ombaindo teremonje ningopilko konopu paa awini liko mundunge. 27 Aku ulumawendo ombalo wali Iyemunga Malo kupe tenga tukumolopa, enge awilimu ambolopa paa awili tepa telimuau nimbe mainye ombalona kanonge. 28 Aku uluma pulumondopa tembalo wali Goteni eno kombu kerina wendolipe kombu pengana tukundo limbelo walimu nondopawendo ombalo kani aku uluma wendo ombalo wali enokonopu toimbo topili ola angilko olando tiko kanongei,”nimu.

Unjo fik teremo ulumu manda leko kanongei nimu

Luk 21:29-30 132 Luk 21:3829-30 Jisasini aku nimbelie nimumuni, yu ombalo wal-

imu pilengei nimbe ungu iko te topalie nimbei, “Iyemu-nga Malo altopa ombalomunga walimu liko manjingeimele nio. Unjo fik kinye we unjo mare karomele walimutepa kuku toromelena kanokolio pane waimu nondopalepamo ningo konopu ltemele. 31 Aku tepala i ulu wendoombalo nioma wendo ombalo wali kanokolio, Gote iyenomi kingimu molombalo walimu nondopa wendo om-balo lepamo ningo liko manjinge.

32 Nani enondo paimbo i tepo nimbo tiro. I moromelemangapupumuoi naa kolangei iwendoombalonio ulumapali wendo ombalo. 33 Mulu mai talo pora nimbelo nalonanga nio unguma pora naa nimbelo. Nani ungu niomapali paimbo wendo ombalo,” nimu.

Jisasini Yu ombalo walimu imboma loi leko molonge nimuungumu

34 Jisasini yu ombalo walimu pimolo mele ungu tepeya nimbei, “Eno no enge nili nongo keke lepo toko weumbuni tepili molko konopu naamakilipili molonge lemoIyemunga Malo yu ombalo kano walimuni eno melunamele naa poipili kani kanoko kondoko liko manjiko mo-laio! 35Akuwalimumai kombunapali imbomamolongenawendo ombalo. 36 Nalo enoni Gote kinye konge teko-lio ningei, ‘Na altopa Iyemunga Malonga kumbekerenapumbo ola angilembo kani na enge pepili, i ulu wendoombalomani na topa mainye naa mundupili niwi,’ ningowaliwali kane kane molaio,” nimu.

37Walimanga takiraki Jisasini ulke tempelena imbomaungu mane tipelie, ipo leli takiraki Jerusalem tawendopumbe Unjo Oliv Angili Mai Kembona ola pumbei opun-dala pupundala terimu. 38 Imboma pali paa ipu leli oiyu ungu mane timbeloma pilemili ningo ulke tempelenaongo maku toko opundala pupundala teringi.

Luk 22:1 133 Luk 22:8

22Jisas lombili andoli iye Judas Iskariot yuni Jisas yunge opa

pulena lipo timbo nimbe ee nimu temanemu1 Oi Goteni Israel imboma naa topa we omba purumo

waimu liko manjiko Bret Yis Naa Munduli we kalkonoromele wai awili akumu nondopawendo ombai orumu.Aku waimundo Pasova ningo imbi tiringi. 2 Juda imbo-manga ningo Gote popo tondoringi iye awilima kinye,Gotenga ungu manema pilko imboma mane tili iyemakinye, kano Juda imbomanga iye nomima Jisas toko kon-donge aulke te koroko moloringi nalo enoni lino Jisasimbomani kanangei ka timolo wali imbomani lino mu-mindili kolko iri tonge ningo pipili kolko we moloringi.3 Aku wali Jisas lombili andoli iye 12 akumunga iye JudasIskariot nili, kanomunga konopuna kuro keri nomi Satanomba tuku purumu. 4 Kano wali yu Gote popo tondoliiye awilima kinye ulke tempel nokoli ele iyemanga eleiye awilima kinye moloringina purumu. Jisas eno lipetimbelo mele eno kinye wai toringi. 5 Eno kamele paaakokolio yu kou mone tinge mele ningo panjiringi. 6Yunienonga unguma pilipelie, manda nimbe, imboma Jisaspeyanaamolongewali yu eno lipe timbelo aulke te koropamolorumu.

Jisas kinye yu lombili andolima kinye Pasova ningo kongisipsip angilinomu nongeindo kombu kinye langi nongema kinyeenonga iye talo pungo teko tumbi tiringili temanemu

7 Juda imbomani Pasova Waimu liko manjingeindokongi sipsip angilino toko kalko plawa tepa awili tindilimele yis nili naa peli kalko peya talo nonge, kano waimuwendo orumu. 8 Kano wali Jisasini Pita kinye Jon talo

Luk 22:9 134 Luk 22:16lipe mundupelie nimbei, “Elo pungo linonga Pasova Wal-imunga kongi sipsip angilino nomolomu teko amengeteko noipelio,” nimu.

9 Eloni waltindikolio ningili, “Tena tepo amenge teponoipembili konopu leko ninoya?” ningili.

10 Yuni topondopa nimbei, “Pilelio! Elo ulke kombuawilina pungolio, iye te no mingi te mepa aulkena ombapumbelona kanokolio, yu pumbelo mele lombili pungoulke tukundo pumbelona peya pungolio 11 kano ulkepulu iyemundoningili, UnguManeTilimuniwaltindipelienimbei, ‘Yu kinye yu lombili andolima kinye Pasova kongisipsip angilinomu nomolo ulke kiripimu tena ltemoya?’nimu nelio! 12 Aku teko ningele wali yuni ulke olando-munga kiripi awili te langi noli polomu kinye langi noipenoli melema kinye akuna oi lemoma, lipe ondombalo.Akuna linonga Pasova Walimunga kongi sipsip angili-nomu kinye plawa kinye teko amenge teko noielio,” nimu.

13 Elo pungolio, Jisasini nimu kano mele kanokolioPasova langi akuna teko amenge teko noiringili.

Jisas kinye yunge aposelema kinye PasovaWalimunga kongisipsip angilinomu noringi wali yunge talape imboma altokokape langi nongo altoko liko manjinge mele lipe ondorumutemanemu

14 Juda Imbomani ipo lembai kombu kala torumu waliPasova Walimunga kongi sipsip angilinomu noringi akuwalimunga Jisas kinye yunge aposel iyema kinye langinoli polona Pasova Walimunga sipsip angilinomu kinyeyis naa peli bret kaloli kinye ongo maku toko molkonoringi. 15 Langi nongo moloringi wali yuni enondonimbei, “Na mindili oi naa nombolio i Pasova Walimungalangima eno kinye peya namili konopu lepo andopomolorumele kinye paa noromolo. 16Nani enondo paimboi tepo nimbo tiro. Akumu na i langimu i teli oi altopo naa

Luk 22:17 135 Luk 22:25nombo. Gote iye nomi kingimu kamukumu molombalowalimu wendo ombalie i Pasova langimanga paimbo ulupulumu wendo ombalo aku wali altopo nombo,” nimu.

17 Yuni no kap wain lipe ambolopalie Gotendo paatereno nimbelie nimbei, “Imu kolko moke teko naio!18 Nani enondo paimbo i tepo nimbo tiro. Gote iye nomikingimu kamukumu molombalo walimu oi wendo naa olii no wain paa naa nombo,” nimu.

19 Bret kaloli te lipe Gotendo paa tereno nimbelie am-bolopa pike lepa eno tipelie nimbei, “Imu nanga kangimu.Nanga kangimu enonga nimbo kolo wangopo tipolio enotepo limboimunga tangei timboi tero imu. I ulu altokotenge wali na liko manjengei,” nimu.

20 Aku tepa mele Pasova langi nongo pora tiringi waliyuni no wain kap lipe ambolopalie nimbei, “Na enotepo limbo nimbo na enonga nimbo kolondombo. I nowainimu ee nili ungu koinjomu nimbo panjipolio nangamememuni tepa enge tipili eno ondopo tiro. 21 Nalona lipe nanga opa pulemanga kindo timbelo iyemu nakinye peya i langi noromolo polona moromo. 22 GoteniIyemunga Malondo nu tangei puwi nimu mele aku tepapaimbo wendo ombalo nalo Yu opa pule iyemanga kindolipe timbelo iyemu yu Goteni paa tepa tombalo lepamo,”nimu. 23 Aku tepa nimu ungu pilkolio yu lombili an-dolimani nendo yando waltindikolio ningei, “Iye narinipaa aku ulumu tembalonje?” ningi.

Aposelema nendo yando ningolio nari imbi olando moromoningo moloringi ungumu

24 Aposel iyemani enongano nendo yando ningolioningei, “Nari imbi ola moromo,” ningo keru kuru likomoloringi. 25 Jisasini enondo nimbei, “Imbo talapelupemanga iye nomimani enonga imboma enge ningonokoko kongono awini mindili teko tirimele nalo kano

Luk 22:26 136 Luk 22:32iye nomimani nokoromele imbomani enonga imbi olaltindiko, linonga nokoko kondoko liko tapondoli iyemanimele. 26 Nalo na lombili andolima, iye nomi akumaniteremele mele enoni aku teko naa teangei, molo! Enongaiye te imbi ola molombalo wali aku iyemu iye koropamele molopili! Iye nomi molopa iye lupema nokombaloiyemu iye kendemandemu mele molopa iye lupemangakongono tendepili! 27 Iye nari paa iye nomimuya? Langinoromo iyemu iye nomimu molo langi peke topa kalopaplet kulumie topa aku kongonoma tenderemo iyemu iyenomimuya? Langi noromo iye akumu iye nomimu ltemo.Aku tepa, nalo na aku tepa molo. Na paimbo enonga iyeawilimu nalo enonga kendemande mele molopo eno lipotapondoli iyemu moro. 28 Na mindili nombo moro meleeno na kinye peya tapu topo mindili nombo moromolokano. 29 Nanga Lapa iye nomi kingimu omba molopaimboma nokombalo wali nando nokondowi nimu melenani aku tepo enondo akuna imboma nokondangei nimbonio. 30Akuna na iye nomi king molopo imboma nokombowali eno na kinye peya langi polona nombo molomolo.Eno iye nomi kingimanga polomanga mainye molkolio,Israel imbo manga pupu 12 nokonge,” nimu.

Jisasini Pitando Yu altopa umbulu timbelo mele oi nimbepara tirimu temanemu

31 Jisasini Pitando nimbei, “Saimon, piliwi! Kuro ker-imanga nomi Sataneni Gotendo konge tepalie eno tekokenjingenje tope tipomandamanjipo kanambo nimuwaliGoteni ee nimu. 32 Nalo Saimon, nani Gote nunge kongetendepolio nimboi, Satan yuni nu aku tembalo wali Pitanuni na naamundupe kelepa na ipuki tipemolopili nindu.Saimon, Satan alaye kolte pilko na munduko kelkolio,pele konopu topele toko na kelko ipuki tiko molkolio,angenalima enge tiwi,” nimu.

Luk 22:33 137 Luk 22:3833 Nalo Pitani nimbei, “Awilimu, nani nu tiye kolopo

kowa pumbo ningolio ninoya? Manda molo. Ilto peyaka tiemili ninge lemo paa. Molo ilto peya topo kondamilininge lemo ulure molo. Peya kolambili,” nimu.

34 Jisasini Pitando nimbei, “Pita, nani nundo paimboi tepo nimbo tiro. Kinye kera gula oi ko naa tombalowali nuni nando wali yupoko ninindo, ‘Na Jisas naa karo,’ningo umbulu tinio,” nimu.

Kou mone kinye, mele wale kinye, loi gelea kinye akumelemando Jisasini nimu ungumu

35 Jisasini yu kitipi kanoli iye 12 akumando kelepanimbei, “Nani eno oi kongono lipo munduru wali kou naameko,melewale naameko, kimbo su naameko, we pangeinimbo munduru wali eno mele molo lerimuya?” nimbewalipe pilerimu wali, enoni “Mele tendekure kape molonaa lerimu,” ningi.

36 Yuni enondo kelepa nimbei, “Nalo kinye na kinyeulure wendo ombalomunga, kou mone noirimo iyemukano kou monemu lipe ambolopa, mele wale noirimoiyemu kano walemu lipe ambolopa, aku teko molangei!Opa teli loi gelea naa noirimo iyemu yunge wale pakolite yoko lipe loi gelea te pame tepili! 37 Nani aku tepoambe telka nio ungumu, nemboi! Oi imbomani nandoningoGotenga bukuna toringimoromomele kinyewendoombai teremo mele i tepa:Yu kinye imbo mongo mongo kondoko ulu pulu keri teli

imboma kinye liko tendeku tiko mako toringi, (Ais53:12)

ningi bukuna moromo kanomu,” nimu.38 Yuni aku tepa nimu ungu pilko tundukolio enoni

yundo ningei, “Awilimu, ya opa teli loi gelea talo noiri-molo kanowi,” ningi.

Luk 22:39 138 Luk 22:46Kano wali yuni enondo nimbei, “Ungu manda nimbo,

pamolo,” nimu.

Unjo Oliv Angili Mai Kembona ola puringi wali aku lerimukombu Getsemani nilina Jisas Gote kinye ungu nimbe kongeterimu temanemu

39 Kano wali Jisas ulke mundupe kelepa ulke kombuawili Jerusalem tawendo pumbelie, yu takiraki Unjo OlivAngili Mai Kembona ola pupundala terimu kano meleakuna purumu. Yunge ki tipi kanoli iyema yu lombiliakilio leko waye puringi. 40Akuna pumbelie yuni yu lom-bili andolimando nimbei, “Kuro kerimanga nomi Satanlino toperope tipe tepamaindo naamundupili ningo Gotekonge teaio,” nimu. 41 Aku tepa nimbelie yu alaye anjopumbelie komongo topa pondopalie, Gote kinye ungunimbelie nimbei, 42 “Ara, na mindili nombo kolomboiteromunga nuni molo, naa tepili konopu lenio lemo akuteko teani nalo nanga konopu lteo mele naa teamboi.Nunge konopu lteno mele paa teambo,” nimu. 43 Akutepa nimbelie kanopa molorumu wali, ensel teni mulukombu tiye kolopa Jisas yu molorumuna omba yu tepaenge tirimu. 44 Kano wali, yu konopuna umbuni awilitepa, mindili nomba molopalie yu enge nimbe Gotendoungu nimbe konge tepalie yunge kangina kuru topa kanokurumu meme none tepa maina mainye purumu.

45Yu nimbe kelepa ola angilipe yu lombili andoli iyemamoloringina yando omba eno yu kondo kolko konopuumbuni ltingimu eno tepa uru panjirimuna kanopalie46 enondo nimbei, “Kinye ambe telka uru peremeleya?Satan omba eno ulu keri teangei nimbe tope timbeiombalo kani ola molko Gote konge teko molaio,” nimu.

Jisas ka tiringi temanemu

Luk 22:47 139 Luk 22:5447Kano wali Jisasini aku nimbe molopili eno moloring-

ina iye awini oringi. Oringi iyemanga kumbena molo-rumu iyemu yu iye Judas, ki tipi kanoli iye 12 akumangate. Judas yu Jisas molorumuna nondopa omba yu kan-gulurumu. 48 Aku ulu terimu wali Jisasini yundo nimbei,“Judas, opa pule iyemani Iyemunga Malo kanoko imbitiengei ningo nuni na ambe telka kangultunoya?” nimu.

49 Kano wali akuna angileringi lombili andoli iyemaniyu ulu tembai terimuna kanokolio enoni yundo ningei,“Awilimu, opa teli loi geleamani iyema tamiliya?” ningikano wali 50 enonga iye teni loi gelea lipe ambolopalieJuda imbomanga ningo Gote popo tondoringimanga iyenomimunga kendemande iye tenga komumu imbondotopa laka ltenderimu.

51Aku terimuulu kanopalie Jisasini yundonimbei, “Akuulu naa teaio,” nimbelie torumu iyemunga komumu lipeambolopa tambu tindirimu.

52 Juda imbomanga ningo Gote popo tondoringi iyeawili mare kinye, Gote popo toko kaloringi ulke tem-pelemu nokoko moloringi ami iye nokoli iye mare kinye,Juda imbomanga tapu iye mare kinye, enoni Jisas katingei oringi. Kano wali Jisasini eno aku teko oringinakanopalie nimbei, “Na imbo topo wapu noli iyere naamoro kani loi geleama kinye koipema kinye ambe telkameko oromeleya? 53 Oi takiraki ulke tempelena eno peyamolomolo wali na ambolko liko ka naa tinge. Nalo kinyetumbulu tolina ongo tumbulu toli engemuni teremele,”nimu.

Pitani Jisas naa karo nimbe kolo topa nimu ungumu54Akuwali enoni Jisas ambolko likomekopungolio Juda

imbomanga ningo Gote popo tondoringimanga iye nomiawilimunga ulkena tukundo meko puringi. Yu lombiliandoli iye Pita tule tepa eno umbulkondo akilio lepa

Luk 22:55 140 Luk 22:65purumu. 55 Jisas meko oringi ulke kanomunga kerepu-luna tipe kalko pilko moloringina Pita pumbe kopu tepamainye molorumu. 56 Yu akuna molopili kendemandeambo wenepo te omba tipe nomba pa terimuna Pitamolorumuna yu neme neme nimbe kanopalie nimbei,“I iyemu Jisas kinye peya andoringilina kanoru iyemu,”nimu.

57Pitani kolo topalie nimbei, “Ambomu, akunino iyemuna naa karo,” nimu.

58 Alaye kolte mololiko puringi wali iye teni Pitakanopalie yundo nimbei, “Nu Jisas lombili andoli iye telepamo,” nimu kano wali Pitani nimbei, “Yane iyemu, naaku iyere molo,” nimu.

59 Pele ena mongo mele omba purumu wali imbo tePita yu ungu nimu nomi ka pilipe imbi tipelie yuni engenimbelie nimbei, “Paimbo, i iyemu Jisas peya moloringili.Elo peya kombu Galili iye talo kanomu,” nimu.

60 Aku tepa nimu wali Pitani nimbei, “Iyemu, nu ninomele nanaa lipomanjiro,” nimu. Aku tepanimbemolopilikera gula ko torumu. 61-62 Kano wali Jisasini topeletopa Pita kanorumu. Aku wali Jisasini yundo oi nimbei,kera gula oi ko naa topili nuni wali yupoko nando kolotokolio yu naa karo ninio. nimu kano ungumu Pitani lipemanjipelie tawendo pumbe kola enge nimbe terimu.

Gote popo tondoringimanga iye nomi awilimunga ulkenaJisas teko kenjiringi ungumu

63Akuwali Jisas akunanokokomoloringi ele iyemani yuungu taka tondoko kondowa ltindiko yu larauwe toringi.64Enomaminye te liko yuni eno naa kanopili ningo yungekumbekere maminye ka tondoko pipi tindiko yu tokolioyundo ningei, “Nu Gotenga profet iyere morono nimelekani nu nari toromonje ningo tiwi,” ningi. 65Enoni yu akuungu taka tondoko ungu awini aku teko ningi kala.

Luk 22:66 141 Luk 23:2

Juda imbomanga kaunsil iyemani Jisas kot pilko yu kinyetenge mele ningo panjiringi temanemu

66Kombu tangorumu wali Juda imbomanga ningo Gotepopo tondoringi iye awilima kinye, Gotenga ungumangapulumu pilko mane tili iyema kinye, kano Juda imbo-manga tapu iye kaunsilima pali Jisasinga kot pilemiliningi. Enonga ele iyemani yu eno liko maku tokomoloringina meko puringi wali enoni yundo ningei,67“Goteni lino nokopa kondombalo iye te lipomundumbonimbe kanopa ltimu iye, akumundo Kraist nimolo akumunuya, ningo tiwi,” ningi.

Nalo yuni enondo nimbei, “Na akumu moro nilkanjeenoni naa pilko kolo torononilimala. 68Nani enondoungute walipo pilkanje yando pundu naa telemala. 69 NaloIyemunga Malo kinye pulu mondopa altopa kape engepali peremo Gotenga ki imbondo mainye molopa yu peyamelema nokombalo,” nimu.

70 Eno palini yundo ningei, “Nu Gotenga Malo moroningo ninoya?” ningi.

Yuni nimbei, “Enoni na aku tepo moro nimele,” nimu.71 “Linope, ungu te peya pilemili ambe telka nimoloya?

Yuni yunu nimbe kenjirimo ungu piltimolo,” ningi.

23Jisas Rom Iye Nomi Pailateni kot tenderimu temanemu

1 Kano wali Juda imbomanga iye awilima pali eno olaangilko Jisas ambolko liko, kot tendengeindoRomgavmaniye nomi Pailat molorumuna meko puringi. 2 Yu kot ten-dekolio Pailatendo ningei, “I iyemuni Rom gavmanemunilino Juda imboma naa nokopili nimbe, Rom gavman iyepaa awili Sisaramu kou takisi naa taio nimbe, yu yunuGoteni lino nokopa kondombalo iye te lipo mundumbo

Luk 23:3 142 Luk 23:9nimbe kanopa ltimu iye Kraist, yu iye nomi king te moronimbe nimuna lino pilipo karomolo,” ningi.

3 Eno aku teko ningi ungu pilipelie Rom gavman iyenomi Pailateni Jisas yundowaltindipelie nimbei, “Nu Judaimbomanga iye nomi kingimuya?” nimu.

Jisasini topondopa nimbei, “Nuni nino mele na akutepo moro,” nimu.

4 Yuni aku tepa nimu wali Pailateni Juda imbomanganingo Gote popo tondoringi iye awilima kinye, we im-boma akuna liko maku toringima kinye, enondo nimbei,“Iyemu ulu tepa kenjili te naa kando,” nimu.

5 Nalo Pailateni aku ungu nimumu konopu naa mon-dokolio enoni karaye teko enge ningo ningei, “Yuni weimboma ulu teko kenjiko, mongo liengei nimbelie toper-ope tirimu. Yuni aku ulumu oi pulu polopa kombu Galilitepa, pele yandopa Kombu Judia kombu pali tilipe an-dopalie, kinye kamukumu ya Ulke Kombu Awili Jerusalemomba aku tepa moromo,” ningi.

Jisas iye nomi King Heroteni kot tenderimu temanemu6 Galili kombu ningi ungu pilipelie Pailateni enondo

waltindipelie nimbei, “Iyemu yu Galili kombu iyemuya?”nimu wali 7 enoni ee ningina pilipelie yuni nimbei, “IyeNomi KingHerot, kombuGalili nokoli iyemu, Jisasinga kotyuni pilipili yu moromona kelko meko paio,” nimu. Akuwalimunga kano iye nomi king Herot yu Jerusalem ombamolorumu.

8Herot yu Jisasini ulu terimumele ungu awini pilipelie,kano iyemu kanamboa nimbe molopa, yuni ulu enge nilite tepili kanamboa! konopu lepa molopalie yu orumuwali kanopa konopu tirimu. 9 Akumunga Herot yu molo-rumuna Jisas meko oringi wali yu ungu awini walipepilerimu nalo Jisasini ungu te topondopa naa nimbe we

Luk 23:10 143 Luk 23:17angilerimu. 10 Juda imbomanga ningo Gote popo ton-doringi iye awilima kinye, Gotenga ungumanga pulumupilko mane tili iyema kinye, akuna angilkolio enoni KingHerotendo enge ningo ningei, Jisasini i tepa ungu nimbekenjipe, i tepaulu awini tepa kenjipemoromoningoningi.11 Kano wali iye nomi King Herot kinye yunge ami iyemakinye enoni Jisas yu iye nomi molo, yu we iyere ningoiye nomimani pakoromele wale pakoli wamba te likopakondoko, yu ungu taka tondoko kondowa ltindiringi.Aku tekolio Pailat molorumuna Heroteni Jisas lipe yandomundurumu. 12 Pailateni Herot molorumuna Jisas oi naamundupili Pailat kinye Herot elo opa pule moloringili.Nalo Jisas aku ulu teringili walimunga pele elo popo tikokanoko liko moloringili.

Pailateni Jisas kot pilipelie kolopili tangei nimu temanemu13 Jisas Pailat molorumuna yando meko oringi wali

Pailat yuni Gote popo tondoringi iye awilima kinye, JudaImbomanga tapu iyema kinye, we imboma kinye, enondowaio nimbelie nimbei, 14 “Enoni i iyemuni imbomandoRom gavmanemu lino naa nokopili nimbe eno mongoliengei nimbe moromo ningo na morona meko onge.Kano wali eno kanoko molangei nani kot pilipolio enoniyu tepa kenjirimu nimele mele na ulu te naa kanopoltendero. 15 Kombu Galili iye nomi King Herot, yu kapei iyemu ulu te tepa kenjirimu te naa pilipelie yu altopayando mundumo. Piltimeleya? Yu ulu te tepa naakenjimo. Yu we ambe telka topo kondomoloya? 16 Ulute tepa naa kenjimomunga nani yu we ka pulteni topoliokelko puwi nimbo,” nimu. 17 Poinye yaka nimbe Pasovawali wendo orumu wali Rom gavman iye awilimuni ka iyete ka ulkena wendo lipe mundupe we puwi nimu.

Luk 23:18 144 Luk 23:2618 Imbo palini Pailat yuni aku tepa tembai terimu ulu

liko manjikolio yundo ungu enge ningo ru ningo ningei,“Iye imu wendo pupili ungu naa niwi! Yu kolopili mekopungolio, pele kolo wangoko Barabas, ka ulkena peremoiyemu, wendo pupili niwi,” ningi. 19 Ulke kombu awiliJerusalem imboma oi walite Rom gavman iyema topo,linongano gavmanmolamili ningolio kano iye Barabas yupeya aku teko ningo tekolio, yuni iye te topa kondorumu-munga yu ka ulkena perimu.

20 Pailateni Jisas we pupili nimbelie enondo ungu tealtopala nimu 21nalo enoni yundo ru ningolio ningei, “Daiyemukolopili unjo polopeyana toko uku taio niwi,” ningi.

22 Aku teko ningi wali yuni enondo altopa wali yupokotipe waltindipelie nimbei, “Yuni ulu keri ambelemutemona yu tamboya? Yu ulu te tepa naa kenjimo. Yuwe ambe telka topo kondomoloya? Nani yu mapu topoliokelko puwi nemboi,” nimu.

23Nalo enoni ru ningo ungu enge ningolio ningei, “Daiyemu kolopili unjo polopeyana toko uku towi,” ningi walienoni enge ningi ungu Pailateni pilipelie 24 kano ungunimbe panjipe “Aku tepa wendo opili,” nimu, kano wali25 iye Barabas, oi Juda imboma linongano gavman mo-lamili nimbe iye te torumuna ka ulkena pepili panjiringikano iye Barabas, wendo lipe we puwi nimbelie, peleenoni Jisas kolopili ningi ungu pilipelie yu toko kondangeinimbe ami iyema tirimu.

Wapu iye talo kinye Jisas peya unjo polopeyana ola toko ukutoringi temanemu

26 Jisas meko pungei pungolio, kombu Sairini iye Sai-mon, yu imbokombu temundupekelepaulke kombuawiliJerusalem pumbei orumu wali, ami iyemani yu ambolkolikolio, Jisasinga unjo polopeyamu mendeko yu lombili

Luk 23:27 145 Luk 23:35puwi ningo liko pendekona ola gomo ltenderingi. 27 Imboawini yu lombili puringi. Ambo mare yu tongeimungakola teliko puringi. 28 Kano wali Jisasini topele topa akuambomando nimbei, “Jerusalem amboma, eno na kolom-bomunga pilkolio kola naa teangei! Eno enono kinyeenonga bakuluma kinye ulu altopa wendo ombalomungapilkolio kola teaio! 29 Aku tepo niomu, ambe telka nio?Nemboi. Walite eno Jerusalem imboma umbuni timbelowalimu wendo ombalo wali eno kinye enonga bakulumakinye mindili nonge wali imbomani ningei, ‘Ambo bakulute naa meko, bakulu ame naa tiko, wangono moromeleamboma eno malo,’ ninge. 30AltokoImbomani kelkomulu awili poromomandomai ambu topa

lino topili ningo,mai kembomandomai ambu topalino aku topili ninge,” (Hos 10:8)

nimu. 31 Aku tepa nimbelie pele kamukumu ungu ikote topa enondo nimbei, “Unjo koinjo angimomu peketoromele. Pele unjo kololimu ambe tengeya?” nimu.

32 Iye talo Jisas peya toko uku tongeindo meko puringi.Aku iye talo wapu noringili iye talo. 33 Kombu PinyeweKaungala nilina oringi wali yu kinye wapu noli iye talokinye unjo polopeya yupokonga ola toko uku toko mon-doringi. Wapu noli iye talo te Jisas yunge imbo kindo ukutoko, te Jisas yunge koya kindo uku toringi. 34 Kano waliJisasini nimbei, “Ara, nando i teremele imbomani naa likomanjikolio teremele kani nuni teremelemunga umbuninaa tiko tiye kondowi,” nimu. Ami iyemani yunge walepakolima oi yu unjona toko ukunaa tokolio kulko ltingimamoke teamili ningo eno te te ningo lingeimunga kat meleteko wale pakolima ltingi.

35 We imboma enoni yu teringi mele kanoko we angi-leringi nalo enonga awilimani yundo ungu taka tondokoningei, “Yu imboma lipe tapondolimu kani kinye yu yunu

Luk 23:36 146 Luk 23:44-45lipe tapondopili! Yu Goteni lino nokopa kondombaloiye te mundumbo nimu iye Kraist molopa, Goteni Nangakongono tendepili nimbe kanopa ltimu iyemu molomolemo, kinye yu yunu lipe tapondopili,” ningi.

36 Ami iyema peya yu ungu kondowa ltindiko molkoliono wain kombili teli te nopili tiemili ningolio 37 yundoningei, “Nu Juda imbomanga iye nomi king molonio lemonu nunu liko tapowi,” ningi.

38 Yu unjona toko uku toringi unjona ola ungu te tokomondiringimu i tepa: IYE IMU JUDA IMBOMANGA IYENOMI KINGIMU.

39 Wapu noli iye talo unjo polopeyana ola toko ukutoko panjiringi iye talonga teni Jisasindo ungu taka ton-dopalie nimbei, “Goteni lino nokopa kondombalo iye telipo mundumbo nimbe kanopa ltimu iyemu nu molonariya? Lipo mundumbo nimu iye Kraist nu lemo, nukinye ilto kinye lipo tapondambo ningo unjona mainyepamili niwi,” nimu.

40Nalo wapu noli iye talonga teni pilipelie yu iri topalienimbei, “Ilto umbuni tendeku tikomele tingemunga Gotepipili naa koltonoya? 41 Ilto tepo kenjirimumbulumungamindili paa awili tinge. Nalo iye imupe yu ulu keri te naaterimu,” nimu.

42 Aku tepa nimbelie yuni Jisasindo nimbei, “Jisas, nuiye nomi kingimu ongo molkolio wali, na liko manjiwia,”nimu.

43 Jisasini topondopa yundo nimbei, “Nani nundopaimbo nio. Kinye nu na kinye waye imboma Molko Kon-doromele Kombu Pengana pumbo molombolo,” nimu.

Jisas kolorumu44-45 Jisas unjo polopeyana ola we pepili awi tangoli

ena mongo 12 klok terimu wali ena topa kelepa kombutumbulu topalie, altopa ipupene enamongo 3 klok kombu

Luk 23:46 147 Luk 23:53kelepa tangorumu. Gote popo toko kaloli ulke tempelJerusalem tuku angilerimu akuna tukundo Gote molo-rumu kiripi paa kake telimunga kerepuluna imbomatukundo naa pangei ningo oi waliwali maminye awili tenipipi tiko panjiringi. Akuna kano maminyemu imunanapure lipe alowa terimu. 46Kano wali Jisasini are nimbelienimbei, “Ara, nangaminimu numoronona opili nimbo nutiro,” nimbelie yu nomi ka akupe ltimu.

47 Jisas toringi ami iyemanga nokoli iyemuni Jisas ungute nimbe kolorumu mele pilipe kanopalie yuni Gote kapinimbelie nimbei, “I iyemu yu paimbo ulu pulu keri te naatepa, iye tumbi nili te lepamo,” nimu. 48Kanowali yu unjopolopeyana toko uku tonge kanomolo ningo oi liko makutoringi imboma yu terimu ulu kanokolio lupe lupe pungoungu awini konopu likomunduko kondo kololiko ulkendopuringi. 49 Yu oi lombili andoringi iyema kinye kombuGalili amboma yu peya andoringima kinye enoni tulu tekoangilko yu toringi kolorumu ulu kanoko angileringi.

Jisas ono teringi temanemu50-51 Jisas kolorumu wali, iye te yunge imbi Josep, yu

Juda Imbomanga kaunsil iye awili te, yu ulu pengama kautepa iye toya toli te, yu kombu Judia ulke kombu Arimateaiyemu. Yu Goteni omba iye nomi kingimu molopa linonokombalo walimu opili nimbe nokopa molorumu iye te.Yu Juda imbomanga kaunsil iye te paimbo molorumunalo kano kaunsil iyemani Jisas kolopili ningi wali yuniee naa nimbelie we molorumu. 52 Aku iyemuni Romgavman iye awili Pailat molorumuna pumbelie Jisasingaonomu liemboya nimbe konge terimu. 53Pailateni mandanimu wali Josep pumbe Jisasinga onomu unjona mainyelipe, maminye koinjo teni lipe onomu kulupi topalie, onokombuna kou anga tengamepa pumbe tuku noirimu. Aku

Luk 23:54 148 Luk 24:5kou angana imbo te oi ono naa telina, yu pumbe onoterimu. 54 Jisas ono terimu walimu, Juda imbomani OtiliKoro Mololi Sabat waimu ombalo ningo melema tumbitiko noirimele walimu.

55Oi Jisas kinye kombu Galili munduko kelko Jerusalemoringi amboma ulke kombu Arimatea iye Josep Jisasingaonomu mepa purumu wali yuni Jisas ono terimu kouangamu kanoko akuna tuku onomu noirimu mele nemeneme ningo kanoringi. 56Kanoko pora tikolio yando ongoenonga ulkendo pungolio, yunge onona kopongo welemakinye mele lupe mune tolima kinye kandandamili ningotumbi tiko noiringi. Nalo aku teko pora tikolio sabatwalimu wendo orumuna Gotenga ungu manemuni Sabatwali kinye koro molangei nimu mele pilko likolio meletumbirumbi tikonoiringimelemaonokombunanaamekopungolio we noiko koro moloringi.

24Amboma Jisasinga ono kombuna pungolio pilko kanoringi

mele lombili andolima ningo tiringi temanemu1Sabat wali pora nimu kinye Juda Imbomanga kongono

wali kiyendo kinye, paa kombu muni kinye oi ambomakopongo mune toli oi tumbi tiko noiringima liko Jisasono teringi kombuna meli puringi. 2 Ono kombu kouanga kerepulu pipi tiringi koumu perele marele pumbewelekondo lerimuna kanokolio, 3 tuku puringi nalo akunaIye Awili Jisasinga onomu oi lerimuna naa kanoringi.4 Kano wali onomu ambe temonje ningo konopu likomunduko moloringi wali iye talo kariapa tepalie pa tepawendo oromo kano mele teli wale pakoli pakoringili iyetalo eno moloringina angileringili. 5 Kanokolio ambomapungu punguningo tamalu peringi nalo iye taloni enondoningili, “Koinjo moromo iyemu ya ono kombuna ambe

Luk 24:6 149 Luk 24:16

telka kororomeleya? 6 Yu ya naa ltemo. Makilipe koinjomolopa wendo pumo. Yu oi eno kinye Kombu Galilimolopa nimu kanomele likomanjeio! Yuni nimbei, 7 JudaImbomanga iye awilimani IyemungaMalo liko talape lupeimbo ulu pulu keri telima tinge, enoni yu unjo polopeyanakolopili toko uku tongena kolopalie, wali yupoko tipemu-nga makilipe koinjo molombalo nimu kanomu,” ningili.8 Kano wali Jisasini oi aku nimu mele ambomani altokokonopu liko manjiringi.

9 Ono kombu kou angamu munduko kelko yando on-golio, ki tipi kanoli 11 kinye Jisas lombili andoli peyamoloringima waye enondo kanoko pileringi uluma te-mane toko tiringi. 10 Ulke kombu Makdala ambo Maria,ambo Joana, Jems anumu Maria, eno peya puringi am-boma, kano ambomani aku temanemu Jisasini oi nangakongono tepaio nimbe lipe mundurumu iye aposel nili-mando toko tiringi. 11Nalo ambomani ningi ungumu weungu mare nimele konopu lekolio kolo toromele konopuleringi. 12 Aku konopu leringi nalo Pita ola angilipe onokombu kou angana lkipe pumbelie, tapa lepa kanopaJisas onomu kulupi toringi maminyema kau lerimu ulukanopalie konopu awini lipe mundupe i ambe tepa uluretemonje konopu lepalie yando orumu.

Ulke kombu Emeus aulkena ulu te wendo orumu temanemu13 Jisas makilipe koinjo molorumu aku walimunga yu

lombili andoringimanga imbo talo ulke kombu Emeuspungili puringili. Aku ulke kombumu kinye ulkekombu awili Jerusalem kinye aulkemu alaye tule tepamele, 11 kilomita mele. 14 Eloni Jisas kolorumumundonendo yando ungu nilko puringili. 15 Aulkena akuulumando ungu nilko pungo moloringili wali Jisas yunuelo puringilina omba elo kinye kopu tepa purumu, 16nalo

Luk 24:17 150 Luk 24:24Jisas yu we iye lupere oromo konopu leangili nimbelieterimu eloni yu naa kanoko imbi tiringili.

17 Yuni elondo waltindipelie nimbei, “Elo ulu ambele-mundo ungu nilko purumbeleya?” nimu.

Elo Jisas toringi kolorumumunga konopu topili weangileringili. 18 Tenga imbi Kliopas, akumuni yundowaltindipelie nimbei, “Jerusalem tukundo bolkena uluwendo orumuma nu naa kanorunuya? Imbo awini akunaongo maku tokolio kanoringi nalo nu peya naa molkokanoringi. Tenga lupe molkolio ponenge orono lepamo,”nimu.

19Orumu iyemuni, “Ambele ulumaya?” nimu.Eloni ningili, “Ulke kombu Nasaret iye Jisasinga ulu

kanoma. Jisas yu Gotenga iye profet te molopalie Gotekinye lino maina imboma kinye kanopo molamili unguenge nilima nimbe ulu enge nilima terimu. 20 Kanowali linonga ningo Gote popo tondoli iye awilima kinyelino nokoromele iye awilima kinye Yu kot pilko kolopiliningo tangei ningo Rom gavman iyema anjo tiringi walienoni yu kolopili ningo unjo polopeyana toko uku toringi.21 Yu Goteni lipe mundurumu, yuni Israel imboma tepalimbelo nimbo pilipo konopu tipo molorumulu nalo yutoringi. Bolkena tonge kinye, wali yupoko tipe kinyeomba purumona yu ono kombuna we ltemo. 22-23 Kinyeulu te lupe wendo omo. Yu lombili andorumulumangaambo pokoreni kinye ongo ninge ungu pilipolio miniltemolo. Kinye paa ipu leli oi aku amboma yu ono teringikou angana pungo kanonge nalo yu ono kombuna naalemo. Eno ongo linondo ningei, ‘Mulu kombuna enseltalo kanomolo, eloni Yu koinjo moromo,’ ningele ningi.24 Kano wali lino peya molomolo iye mareni kou anganapungolio ambomani ninge mele kanonge, nalo yu naakanonge,” ningili.

Luk 24:25 151 Luk 24:3425 Aku teko ningili wali elo lombili akilio lepa orumu

iyemuni elondo nimbei, “Elo keke lepo torombele. OiGotenga iye profetemani yundo ningi bukumunga mo-romo mele mongoni kanoko komuni pilkolio konopunapanjiko andolembalanje Jisas kinye bolkena teringi melekinye yuni teremo mele kinye paa lepamo ningo ipukitilimbala. 26 Iye profetemani Goteni eno nokopa kondom-balo iye te mundumbo nimu iye Kraist mainye ombalie,aku nimbele iyemu bolkena mindili norumumele mindilinomba mulu kombuna iye nomi awili pumbe molombalomele oi ningo naa tiringiya? Kinye oi ningo tiringi meleyu aku temo,” nimu. 27 Aku tepa nimbelie Mosesini Jisasyu yunu tembalomele oi nimumele pulumondopa nimbetipe yandopa yandopa iye profetemani yu tembalo meleoi ningi Gotenga ungu bukumuni nimo mele nimbe tilipeiye talo kinye aulkena purumu.

28 Iye talo puringili ulke kombumu nondoko wendooringi wali Jisas we tumbi tipe tenga lupe pumbei terimu.29 Nalo eloni ningili, “Molo, ena pepumbe ipu nondopalembai teremo kani yando peamili owi,” ningili wali yuelo kinye pumbe molorumu.

30 Elo peya kere nongo moloringi wali yuni bret kalolite lipe Gote paa tereno nimbe, ambolopa pike lepa elotirimu. 31Aku ulu terimu wali elo yu kanoko imbi tiringilikano wali tepa nema ltimuna altoko naa kanoringili.32 Kano wali elo nendo yando ningili, “Aulkena ilto kinyeomba ungu nimbe Gotenga ungu bukumuni nimo meleungu pulumu nimbe tilipe omo wali ilto konopu makilipetonore temona ombolo kanomu,” ningili.

33Kano wali elo ola angilko kelko tumbi tiko Jerusalemyando ongo, lombili andoli iye 11 kinye eno peya makutokomoloringi imbo lupema kinyemoloringina puringili.34 Tuku puringili wali enoni elondo ningei, “Awilimu

Luk 24:35 152 Luk 24:44paimbo makilipe koinjo moromu ltemo. Yu yunu Saimonmoromona pumbe lipe ondomo,” ningi. 35 Kano wali iyetaloni aulkena puringili kinye iye te ombanimumele kapekano iyemuni bret kaloli te ambolopa pike lepa terimuwali kanoko yu Jisas ningo kanoringili mele kape enondotemane toko tiringili.

Jisas makilipe koinjo molopalie lombili andolima moloring-ina orumu temanemu

36 Jisas lombili andoli imbomani Jisas yumakilipe koinjomolorumu kanoringimundo ungu ningo molangei Jisasyu omba eno moloringina angilipelie “Konopu ame topilimolaio,” nimu.

37 Eno imbo kololi tenga minimu kandomolo konopulekolio mini lteringi. 38 Yuni enondo nimbei, “Mini ltekokonopu talo panjiko ambe telka moromeleya? 39Nanga kitalo kinye kimboma kanoko na i ombo angio kani kanaio!Ambolko pileio. Minimupe, kangi kape ombele kape naaangimona naa ambolko pilino,” nimu.

40Aku tepa nimbelie yunge kimbo ki pirimu toringimaeno lipe ondorumu. 41 Kano wali eno yu kanokolio non-doko tono kolko paa konopu liko munduringi nalo paim-bonje molo mele ambele te kandomolonje ningo konoputalo panjiko we moloringi wali yuni eno waltindipelienimbei, “Langi te ltemoya? Namboi tieio,” nimu. 42 Enoniyu oma kaloli te liko tiringi, 43 akumu lipe eno kanokomolangei norumu.

44Yuni enondonimbei, “Na oi naa koloruwali eno kinyemolopolio eno ulu wendo ombalo mele nimbo tiru kanoulumu iwendooromo. Mosesini kinyeGotengaprofet iye-mani kinye enoni nando ningo buk toringi uluma kinye,Gotenga kunana ningi bukunamoromo kunanama akumapalini nando nimo uluma kinye, kano uluma paimbowendo omba langi mongo mepili niu kanomu,” nimu.

Luk 24:45-46 153 Luk 24:5345-46 Aku tepa nimbelie Gotenga ungu bukuna nimo

mele pilko kondangei nimbe yuni ungu pulumu enonimbe tipelie nimbei, “Bukuna toringi moromo melei tepa: Goteni eno nokopa kondombalo iye te lipomundumbo nimbe kanopa ltimu iye Kraist nili kanoiyemu mindili nomba kolopalie wali yupoko tipemungaono kombuna makilipe koinjo molombalo. 47 Aku ulutembalo wali kano iye Kraist yunge talape imbomaniyunge engemuni imboma ulu pulu keri tengema pilkokeri pilko konopu topele tonge mele kinye, ulu pulu keritengema Goteni tiye kolopa altopa naa pilipe umbuni naatimbelo mele kinye, ningo tingeindo Israel imbomangaulke kombu awili Jerusalem pulu mondoko kombumangapali pungolio ningo tilko andonge. 48 Na kinye wendoorumu ulu kandomelema pali imbomando anjo ningotipeio. 49Goteni timbo nimbemi lerimuMini Kake Telimunani olando pumbolio lipo mundumbo kani aku MiniKake Teli enge nilimu yu mulu kombuna mainye ombaeno enge tipe molombalo kani oi tenga lupe naa pungo,Jerusalem tuku we nokoko molaio,” nimu.

Jisas mulu kombuna olando purumu ungumu50 Jisas yu lombili andoringi imboma ulke kombuBetani

lerimuna nondopa mepa pumbelie, ki talo ola mundupeeno mane ungu panjembo nimbe Goteni eno nokopakondopili nimu. 51 Aku tepa molopili eno mundupekelepa mulu kombuna ola purumu. 52 Kano wali enoyu kapi ningo imbi ola ltindikolio tono kololiko kelkoJerusalemando yando oringi. 53 Akuna pungolio Gotepopo toko kaloli ulke tempelena takiraki molko, Goteniterimumunga paa tereno ningo yu kapi ningo yunge imbiola ltindiringi.

154UNGU TUKUMEMU

The New Testament in the Imbo Ungu Language of Papua NewGuinea

Nupela Testamen long tokples Imbo Ungu long Niuginicopyright © 1997 The Bible LeagueLanguage: Imbo UnguTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2015-01-02UpdateseBible.orgPDF generated using Haiola and XeLaTeX on 17 Nov 2018 from source files dated 24 Oct20188e236e4f-bf7f-5fe1-a0ea-4f115d5cbf7e