luan van thac si kinh te (12).pdf

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH

-----o0o-----

TRẦN THỊ THANH XUÂN

NGUỒN LỰC VÀ VẤN ĐỀ NGHÈO ĐÓI CỦA HỘ

NÔNG DÂN HUYỆN VÕ NHAI TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Mã số: 60.31.10

LLUUẬẬNN VVĂĂNN TTHHẠẠCC SSỸỸ KKIINNHH TTẾẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐỖ ANH TÀI

Thái Nguyên, 2007


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH

-----o0o-----

TRẦN THỊ THANH XUÂN

NGUỒN LỰC VÀ VẤN ĐỀ NGHÈO ĐÓI CỦA HỘ

NÔNG DÂN HUYỆN VÕ NHAI TỈNH THÁI NGUYÊN

LLUUẬẬNN VVĂĂNN TTHHẠẠCC SSỸỸ KKIINNHH TTẾẾ

THÁI NGUYÊN - 2007


i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn này do chính tôi thực hiện dưới sự

hướng dẫn khoa học của TS. Đỗ Anh Tài.

Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa

hề được công bố hoặc sử dụng để bảo vệ một học hàm nào.

Các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Nếu sai tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm.

Thái nguyên, tháng 11 năm 2007

Học viên

Trần Thị Thanh Xuân


ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của

các thầy cô giáo và sự quan tâm giúp đỡ của các cơ quan, các cơ quan các

đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới:

Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Sau đại học Trường Đại học Kinh

tế & Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Thầy giáo Tiến sĩ Đỗ Anh Tài

Trưởng Phòng đào tạo - Khoa học & Quan hệ Quốc tế Trường Đại học Kinh tế

& Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên.

Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo UBND huyện, Phòng Tài nguyên

và Môi trường, Phòng Thống kê, Phòng Tài chính Huyện Võ Nhai tỉnh Thái

Nguyên.

Xin cảm ơn các cơ quan, các thầy cô giáo, anh chị em đồng nghiệp và

gia đình đã giúp tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Học viên

Trần Thị Thanh Xuân


iii

MỤC LỤC

Trang phụ bìa.

Lời cam đoan.

Lời cảm ơn.

Mục lục.

Danh mục các chữ viết tắt.

Danh mục các bảng.

Danh mục các biểu.

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................... 3

2.1. Mục tiêu chung ........................................................................................... 3

2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................... 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................ 3

3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài ................................................................ 3

3.2. Về không gian nghiên cứu ......................................................................... 4

3.3. Về nội dung nghiên cứu ............................................................................ 4

3.4. Về thời gian nghiên cứu ............................................................................ 4

4. Kết quả mong đợi .......................................................................................... 4

5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4

Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........ 5

1.1. Cơ sở khoa học của việc nghiên cứu các nguồn lực ................................. 5

1.1.1. Khái niệm nghèo đói và nguồn lực ........................................................ 5

1.1.2. Tổng quan về mối quan hệ giữa nguồn lực và vấn đề nghèo đói

của hộ nông dân ..................................................................................... 10

1.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 15

1.2.1. Phương pháp điều tra thu thập số liệu cơ bản ....................................... 15

1.2.2. Công cụ và kỹ thuật xử lý số liệu .......................................................... 16


iv

1.2.3. Mẫu nghiên cứu ..................................................................................... 21

1.3. Các chỉ tiêu sử dụng trong nghiên cứu .................................................... 21

1.3.1. Nhóm các chỉ tiêu đánh giá mức sống .................................................. 21

1.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả sản xuất của việc sử dụng các

nguồn lực trong hộ ................................................................................. 22

1.3.3. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sản xuất của việc sử dụng các

nguồn lực trong hộ ................................................................................ 22

Chƣơng 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .................................... 23

2.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................... 23

2.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................ 23

2.1.2. Địa hình địa mạo ................................................................................... 23

2.1.3. Khí hậu .................................................................................................. 24

2.1.4. Thủy văn ................................................................................................ 26

2.1.5. Các nguồn tài nguyên ............................................................................ 26

2.1.5.1. Tài nguyên đất .................................................................................... 26

2.1.5.2. Tài nguyên nước ................................................................................. 30

2.1.5.3. Tài nguyên rừng ................................................................................ 31

2.1.5.4. Tài nguyên khoáng sản ..................................................................... 32

2.1.5.5. Tài nguyên nhân văn .......................................................................... 33

2.1.5.6. Cảnh quan và môi trường .................................................................. 33

2.1.5.7. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên và các nguồn lực ................... 34

2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Võ Nhai ......................................... 35

2.2.1. Thực trạng phát triển kinh tế ................................................................. 35

2.2.2. Cơ sở hạ tầng ......................................................................................... 35

2.2.3. Lĩnh vực xã hội ..................................................................................... 37

2.2.4. Tình hình dân số lao động ..................................................................... 38

2.2.5. Nhận xét chung về thực trạng phát triển kinh tế xã hội ........................ 40


v

Chƣơng 3: MỐI QUAN HỆ GIỮA NGUỒN LỰC VÀ ĐỜI SỐNG

KINH TẾ CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN ................................. 41

3.1. Thực trạng kinh tế xã hội của các hộ nghiên cứu .................................... 41

3.1.1. Thực trạng nghèo đói của các hộ điều tra ............................................. 41

3.1.2. Nguồn lực của các hộ ............................................................................ 42

3.1.2.1. Đất đai ................................................................................................ 42

3.1.2.2. Rừng ................................................................................................... 45

3.1.2.3. Nguồn nước ........................................................................................ 49

3.1.2.4. Nguồn lực con người .......................................................................... 50

3.1.2.5. Vốn ..................................................................................................... 54

3.1.3. Kết quả và hiệu quả sản xuất của các hộ ............................................. 59

3.1.3.1. Hệ thống cây trồng, vật nuôi ............................................................. 60

3.1.3.2. Doanh thu từ sản xuất nông lâm nghiệp của các hộ .......................... 63

3.1.3.3 Chi phí cho sản xuất nông, lâm nghiệp của các hộ ............................ 65

3.1.3.4. Thu nhập từ sản xuất ......................................................................... 65

3.2. Quan hệ giữa nguồn lực và thu nhập của hộ ............................................ 67

3.2.1. Mô tả mối quan hệ ................................................................................. 67

3.2.2. Kết quả phân tích ................................................................................. 68

3.3. Các giải pháp đối với các nguồn lực để nâng cao thu nhập và xoá

đói giảm nghèo cho hộ nông dân ............................................................ 70

3.3.1. Các giải pháp chung .............................................................................. 70

3.3.1.1. Nâng cao kiến thức cho các hộ gia đình ............................................ 70

3.3.1.2. Tăng khả năng tiếp cận và kiểm soát các hộ nông dân với các

nguồn lực chủ yếu bao gồm đất đai, rừng, tín dụng, nguồn nước ....... 71

3.3.1.3. Tăng cường kiến thức về khoa học kỹ thuật và đội ngũ cán bộ

kỹ thuật nông nghiệp ........................................................................... 72

3.3.2. Các giải pháp cụ thể cho hộ nông dân .................................................. 72


vi

3.3.2.1. Hỗ trợ vốn cho sản xuất ..................................................................... 72

3.3.2.2. Xây dựng kết cấu hạ tầng ................................................................... 74

3.3.2.3. Phát triển ngành nghề phi nông nghiệp và nghề phụ ......................... 76

3.3.3. Kết hợp sử dụng hợp lý các nguồn lực của hộ đặc biệt là nguồn

lực tự nhiên. ........................................................................................ 76

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................... 80

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 83

PHỤ LỤC ....................................................................................................... 87


vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Các chữ viết tắt Nghĩa

BLĐTB-XH Bộ lao động thương binh - xã hội

CD Cobb-Douglas

KHKT Khoa học kỹ thuật

LUT Loại hình sử dụng đất

NLTN Nguồn lực tự nhiên

NHNN Ngân hàng nông nghiệp

NNPTNN Sở Nông nghiệp phát triển nông thôn

TCTK Tổng cục thống kê

TNMT Tài nguyên môi trường

Trđ Triệu đồng

VAC Vườn - Ao - Chuồng

VACR Vườn - Ao - Chuồng - Rau

FAO Tổ chức nông lương thế giới

UBND Uỷ ban nhân dân

WB Ngân hàng thế giới


viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1. Cấu trúc của mô hình bài toán quy hoạch tuyến tính cơ bản của hộ 19

Bảng 2.1. Các yếu tố khí hậu huyện Võ Nhai 25

Bảng 2.2. Một số loại đất chính của huyện Võ Nhai năm 2005 27

Bảng 2.3. Hiện trạng sử dụng đất huyện Võ Nhai năm 2005 28

Bảng 2.4. Hiện trạng rừng ở huyện Võ Nhai, Tỉnh Thái Nguyên năm

2005

31

Bảng 2.5. Tình hình tăng trưởng kinh tế huyện Võ Nhai năm 2006 35

Bảng 2.6. Hiện trạng dân số và đất ở Huyện Võ Nhai năm 2005 40

Bảng 3.1. Hiện trạng đất đai bình quân của các hộ điều tra - H.Võ Nhai

năm 2006

42

Bảng 3.2. Hiện trạng chất lượng đất đai của các hộ điều tra huyện Võ

Nhai năm 2006

44

Bảng 3.3. Tình hình nguồn lực rừng của các hộ điều tra huyện

Võ Nhai năm 2006

46

Bảng 3.4. Tình hình sử dụng rừng của các hộ điều tra tra huyện Võ

Nhai năm 2006

46

Bảng 3.5. Tình hình thu nhập rừng của các hộ điều tra tra huyện

Võ Nhai năm 2006

48

Bảng 3.6. Qui mô gia đình trung bình của vùng nghiên cứu năm 2006 52

Bảng 3.7. Tài sản trung bình hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006 55

Bảng 3.8. Nhà của hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006 56

Bảng 3.9. Tình hình vốn tự có của hộ điều tra

huyện Võ Nhai năm 2006

57

Bảng 3.10 Tình hình vốn vay trung bình của hộ điều tra

huyện Võ Nhai

58

Bảng 3.11 Hệ thống cây trồng hàng năm của hộ điều tra Huyện Võ Nhai

năm 2006

60

Bảng 3.12 Hệ thống cây trồng lâu năm của hộ điều tra Huyện Võ Nhai năm

2006

61

Bảng 3.13 Trung bình đàn gia súc, gia cầm của hộ điều tra Huyện Võ

Nhai năm 2006

62

Bảng 3.14 Trung bình doanh thu của hộ điều tra Huyện Võ Nhai năm

2006

64


ix

Bảng 3.15 Chi phí trung bình sản xuất nông nghiệp, phi nông nghiệp

của các hộ điều tra Huyện Võ Nhai năm 2006

65

Bảng 3.16 Trung bình thu nhập của hộ điều tra Huyện Võ Nhai năm 2006 66

Bảng 3.17 Bảng phân tích hồi quy về nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ

điều tra huyện Võ Nhai năm 2006

68

Bảng 3.18 Sự so sách giữa kết quả mô hình tối ưu số liệu điều tra hộ tai huyện

Võ Nhai năm 2006

77

Bảng 3.19 Sự so sánh của các nguồn lực sử dụng và sự kết hợp giữa các hoạt

động trong hộ ở huyện Võ Nhai

78


x

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Trang

Sơ đồ 1.1 Mối quan hệ giữa nguồn lực và những lợi ích của nó 12

Sơ đồ 3.1 Nhân tố tác động đến việc nâng cao thái độ cho các hộ gia đình 71

Biểu đồ 2.1 Cơ cấu các loại đất huyện Võ Nhai năm 2006 27

Biểu đồ 2.2 Tỷ lệ dân tộc Huyện Võ Nhai năm 2005 39

Biểu đồ 3.1 Thu nhập của hộ và thu nhập bình quân / nhân khẩu của

các hộ điều tra năm 2006

41

Biểu đồ 3.2 Cơ cấu diện tích đất của các hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006 43

Biểu đồ 3.3 Lao động bình quân trong gia đình hộ điều tra H. Võ Nhai

năm 2006

53

Biểu đồ 3.4 Trình độ văn hoá hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006 54

Biểu đồ 3.5 Nguồn vốn vay của các hộ điều tra Huyện Võ Nhai năm 2006 59


1

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Ngày nay, 1/4 dân số thế giới đang sống trong điều kiện cùng cực của

sự nghèo khổ, không đủ khả năng đáp ứng được những nhu cầu cơ bản. Hàng

triệu người khác cũng có cuộc sống trong điều kiện ngấp nghé ranh giới của

sự tồn tại [2].

Trong một thế giới mà khoa học kỹ thuật đang phát triển với tốc độ

cao như ngày nay mỗi ngày lại có tới 35.000 đứa trẻ chết vì những chứng

bệnh lẽ ra có thể phòng chống được bằng những phương pháp dinh dưỡng

và sự chăm sóc y tế sơ đẳng nhất. Những dữ liệu và ngôn từ không bao giờ

nói lên hết được những đau khổ do nghèo đói gây ra như những bi kịch khi

1/6 trẻ em ở Châu Phi không được sống để có ngày sinh nhật thứ năm, hay

hàng năm phải có nửa triệu phụ nữ chết vì những nguyên nhân liên quan

đến thai ngén và thiếu những điều kiện y tế phù hợp. Cũng không thể nào

đánh giá được những lãng phí về tiềm năng khi 130 triệu đứa trẻ không

được đến trường tiểu học. Nghèo đói đang là mối quan tâm lớn của cộng

đồng quốc tế và của mỗi quốc gia [27].

Ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước ta xác định việc xóa đói giảm ngèo là

một trong những quốc sách hàng đầu, góp phần ổn định và phát triển kinh tế

xã hội là tiền đề để phát triển nền kinh tế Quốc dân. Do vậy trong nhiều thập

kỷ qua, trên bình diện Quốc Gia, đã tập chung giải quyết đồng bộ một hệ

thống giải pháp quan trọng và đã thu được những thành tựu to lớn trên lĩnh

vực xóa đói giảm nghèo nhất là ở các vùng sâu, vùng xa. Tuy nhiên bên cạnh

những thành tựu đã đạt được như vậy vẫn còn nhiều vấn đề cần phải tiếp tục

giải quyết. Cả nước còn hàng nghìn xã đặc biệt khó khăn, có tỷ lệ hộ đói

nghèo cao là đối tượng cần phải quan tâm trong thời gian tới, những xã này


2

chủ yếu tập trung ở khu vực miền núi nơi đa phần là đồng bào dân tộc thiểu

số đang sinh sống.

Nước ta là một quốc gia nông nghiệp, sản xuất lương thực là chủ yếu

và dựa nguồn lực sẵn có trong đó phải kể đến các nguồn lực tự nhiên như đất

đai và vốn rừng. Nhiều công trình đã cho thấy ở khu vực miền núi nơi mà yếu

tố khoa học kỹ thuật còn ít tác động đến cuộc sống của đồng bào thì những hộ

có nhiều nguồn lực sẽ có cuộc sống đảm bảo hơn so với các hộ khác [34].

Tuy nhiên ngoài việc các nguồn lực sẵn có thì việc sử dụng các nguồn

lực này sẽ như thế nào trong mối quan hệ với đời sống kinh tế xã hội của

người dân khu vực miền núi hiện nay đang là câu hỏi bỏ ngỏ cần phải nghiên

cứu [32].

Huyện Võ Nhai là một huyện vùng núi của Tỉnh Thái Nguyên, có

tổng diện tích tự nhiên là 84.510,41ha, cách thủ đô Hà Nội theo quốc lộ 3

và quốc lộ 1 là 120km, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên 50km và thị

trấn Đồng Đăng Lạng Sơn 80km. Mặc dù thuận tiện giao thông và có

nguồn tài nguyên phong phú nhưng trên thực tế Võ Nhai lại gặp rất nhiều

khó khăn trong vấn đề phát triển kinh tế xã hội bởi một lẽ do địa hình phức

tạp, thành phần chủ yếu là dân tộc ít người, trình độ học vấn, trình độ dân

trí thấp... Thời gian gần đây để ổn định đời sống nhân dân Đảng và Nhà

nước quan tâm đầu tư mỗi năm lên đến hàng tỷ đồng cho các dự án xóa đói

giảm nghèo, dự án 135, đầu tư vào cơ sở hạ tầng như điện - đường - trường

- trạm, xây dựng quy hoạch đất đai cho các xã, nhưng đời sống của nhân

dân nơi đây còn gặp khó khăn. Đây là những bức xúc, trăn trở của không ít

các nhà hoạch định chính sách. Qua nghiên cứu thực tế nhiều câu hỏi đặt ra

cho chúng ta: Nguồn lực có vai trò như thế nào đối với các hộ nông dân

trong huyện? Thực trạng việc sử dụng các nguồn lực đó trong phát triển

kinh tế nông dân hiện nay ra sao? Giải pháp nào nhằm tháo gỡ những khó

khăn mà các hộ nông dân đang gặp phải? Đó là những câu hỏi không phải


3

chỉ riêng ở một địa phương nào mà là đối với các hộ nông dân ở Việt Nam.

Chính vì vậy, nghiên cứu về vấn đề Nguồn lực của hộ nông dân và mối

quan hệ của chúng đến đời sống kinh tế xã hội của các hộ gia đình nông

dân ở huyện Võ Nhai được đặt ra như một yêu cầu cấp bách, phải giải

quyết vấn đề này với nhiều phương pháp tiếp cận cả trên bình diện vĩ mô

và vi mô từ đó đề xuất một số giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao việc

sử dụng các nguồn lực và qua đó thúc đẩy sự phát triển nông nghiệp nông

thôn theo hướng chuyên môn hóa, công nghiệp hóa và hiện đại hóa.

Do vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Nguồn lực và vấn đề

nghèo đói của hộ nông dân Huyện Võ Nhai Tỉnh Thái Nguyên".

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

2.1. Mục tiêu chung

Nghiên cứu đặc điểm, vai trò của các nguồn lực của hộ đối với phát

triển kinh tế hộ, tìm ra các giải pháp tạo điều kiện giúp hộ nông dân khai thác,

phát huy thế mạnh của nguồn lực để phát triển kinh tế, tăng thu nhập, cải thiện

đời sống nhằm mục đích xóa đói giảm nghèo.

2.2. Mục tiêu cụ thể

1- Tìm hiểu hiện trạng nguồn lực và sử dụng nguồn lực cho sản xuất

nông, lâm nghiệp của các hộ nông dân huyện Võ Nhai.

2- Tìm hiểu tác động của các nguồn lực đến mức sống của các hộ

trong Huyện.

3- Đề xuất những giải pháp sử dụng các nguồn lực cho phù hợp, có hiệu

quả và bền vững nhằm tăng thu nhập và cải thiện cuộc sống cho người dân ở

huyện Võ Nhai.

3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài

Các nguồn lực trong hộ nông dân vai trò và tác động đối với đời sống

kinh tế của các hộ nông dân thuộc huyện Võ Nhai - Thái Nguyên


4

3.2. Về không gian nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu trong phạm vi huyện Võ Nhai trong đó tập chung

nghiên cứu chủ yếu một số xã đại diện.

3.3. Về nội dung nghiên cứu

Đề tài tập chung nghiên cứu các nguồn lực như: lao động, vốn, đất, rừng,

nước và mối quan hệ của các nguồn lực đó trong phát triển kinh tế hộ. Các

yếu tố ảnh hưởng tới nghèo đói của hộ trong phát triển kinh tế. Đề xuất các

giải pháp chủ yếu để phát huy hiệu quả sử dụng các nguồn lực của hộ trong

thời gian tới.

3.4. Về thời gian nghiên cứu

Các thông tin thứ cấp và tài liệu về tình hình kinh tế, nguồn lực và vấn

đề nghèo đói của cả Tỉnh nói chung và của huyện Võ Nhai nói riêng được

thu thập từ năm 2005 đến năm 2006. Số liệu điều tra hộ được thu thập cho

toàn bộ năm 2006. Các giải pháp đề xuất có thể dự kiến áp dụng cho các

năm từ 2006-2010.

4. KẾT QUẢ MONG ĐỢI

Về mặt lý luận: Xác định được thực trạng tình hình kinh tế xã hội, các nguồn

lực trong các hộ nông dân trên địa bàn huyện Võ Nhai; xác định được nguyên

nhân dẫn đến sự khác biệt về điều kiện kinh tế của các hộ.

Về mặt thực tiễn: Xác định các giải pháp có tính thực tiễn áp dụng cho các

hộ nông dân trên địa bàn huyện để tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống cho hộ

nông dân trên địa bàn nghiên cứu trong tương lai.

5. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN

Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3

chương chính:

Chương 1: Cơ sở khoa học và phương pháp nghiên cứu

Chương 2: Đặc điểm địa bàn nghiên cứu

Chương 3: Mối quan hệ giữa nguồn lực và đời sống kinh tế của các hộ nông

dân.


5

Chƣơng 1

CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1.1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU CÁC NGUỒN LỰC

1.1.1. Khái niệm nghèo đói và nguồn lực.

* Khái niệm nghèo đói.

Không có một khái niệm duy nhất về nghèo đói, và do đó cũng không

có một phương pháp hoàn hảo để đo được nó. Nghèo là tình trạng bị thiếu

thốn ở nhiều phương diện. Thu nhập hạn chế, hoặc thiếu cơ hội tạo thu

nhập, thiếu tài sản để đảm bảo tiêu dùng trong những lúc khó khăn, và dễ bị

tổn thương trong những lúc đột biến bất lợi, ít được tham gia vào quá trình

ra quyết định, cảm giác bị sỉ nhục, không được người khác tôn trọng... đó là

những khía cạnh của nghèo.

Trong hội nghị chống đói nghèo khu vực Châu Á - Thái bình Dương do

ESCAP tổ chức tại Băng Cốc, Thái Lan tháng 9/1993. Việt Nam có đưa ra

định nghĩa chung về đói nghèo là: Nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư

không được hưởng và thoả mãn các nhu cầu cơ bản của con người mà những

nhu cầu này đã được xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế - xã

hội và phong tục tập quán của địa phương [1]

Để tìm hiểu rõ hơn về “Nghèo đói”, ta tìm hiểu thêm về các chỉ tiêu về

nghèo. Một loạt các chỉ tiêu về nghèo đói và phát triển xã hội hiện đang được

sử dụng ở Việt Nam. Bộ lao động thương binh xã hội dùng phương pháp dựa

trên thu nhập của hộ. Các hộ được xếp vào diện nghèo nếu thu nhập đầu người

của họ ở dưới mức chuẩn được xác định, mức này khác nhau giữa thành thị và

nông thôn và miền núi. Tỷ lệ nghèo được xác định bằng tỷ lệ dân số có thu

nhập dưới ngưỡng nghèo. Tổng cục thống kê (TCTK) thì dựa vào cả thu nhập

và chi tiêu theo đầu người để tính tỷ lệ nghèo. TCTK xác định ngưỡng nghèo

dựa trên chi phí cho một giỏ tiêu dùng bao gồm lương thực và phi lương thực,


6

trong đó chi tiêu lương thực phải đảm bảo 2.100 calo mỗi ngày cho một

người. Các hộ được coi là thuộc diện nghèo nếu mức thu nhập và chi tiêu

không đủ để đảm bảo giỏ tiêu dùng này [8] (Bảng 1: Chuẩn nghèo đói - theo

Bộ lao động thương binh xã hội - phần phụ lục).

* Khái niệm nguồn lực.

- Nguồn lực: là nhân tố cơ sở là khả năng, động lực của nước được huy

động vào mục đích phát triển kinh tế – xã hội. Nguồn lực là tiền đề vật chất

quan trọng để phát triển kinh tế – xã hội của một quốc gia. Quy mô và tốc độ

phát triển kinh tế – xã hội của một nước, ở mức độ lớn phụ thuộc vào khai

thác hợp lý, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực bên trong và bên ngoài, đặc

biệt là đối với các nước đang phát triển như nước ta.

Để phát triển kinh tế – xã hội của một nước cần tận dụng và phát huy

nhiều nguồn lực. Người ta chia ra làm hai nhóm nguồn lực chính:

- Nhóm nguồn lực xuất phát từ bản thân nó – Nội lực

- Nhóm nguồn lực xuất phát từ tình hình kinh tế – xã hội của khu vực

và thế giới – Ngoại lực.

Trong nhóm nguồn lực thứ nhất bao gồm hai nhóm nhỏ: Nhóm nguồn

lực tự nhiên và nhóm nguồn lực kinh tế – xã hội nhân văn [11].

+ Nguồn lực tự nhiên:

Theo E.F.Schumacher, 1970. NLTN là một loại vật chất tự nhiên

được xem là có giá trị khi nó dưới dạng không bị tác động của con người

làm biến đổi, giá trị NLTN là khối lượng tài nguyên sẵn có đáp ứng nhu

cầu về một loại nguyên liệu nhất định và được xác định lợi ích của nó trong

quá trình sản xuất.

NLTN bao gồm: khoáng sản, dầu mỏ, thủy sản, rừng, thú rừng đất đai

và nước... được xem là các nguồn lực tự nhiên. Đối với một quốc gia nguồn

lực tự nhiên được xem như là tài sản của quốc gia đó. Lịch sử cũng đã chứng

kiến nhiều cuộc chiến tranh trên thế giới qua nhiều thời đại khác nhau để


7

chiếm đoạt các tài sản thiên nhiên hay vì mục đích đó của quốc gia này đối

với quốc gia khác.

Các NLTN thường được chia ra làm 2 nhóm: Có thể tái tạo và không

thể tái tạo. Các NLTN có thể tái tạo bao gồm các nguồn lực cho cuộc sống

như nguồn thủy sản, rừng... có thể tái tạo được nếu như con người không

khai thác triệt để. Nếu nguồn lực có thể tái tạo mà sử dụng quá thì có thể sẽ

bị mất đi.

Các NLTN không thể tái tạo như đất, nước, khoáng sản như dầu mỏ,

than đá... do sự hạn chế của nó trong tự nhiên và do quá trình để hình thành

phải mất hàng tỷ năm. Như vậy, việc khai thác các nguồn lực này phải hết sức

chú ý tránh làm tổn hại và khai thác bừa bãi dẫn đến việc thoái hóa của các

nguồn lực này. Ngoài ra các NLTN như gió, dòng chảy của nước và năng

lượng mặt trời cũng được coi là tài nguyên thiên nhiên có thể tái tạo vì nó ít bị

hạn chế so với các nguồn lực khác.

Trong các NLTN thì đất đai là nguồn lực bị sử dụng nhiều nhất bởi

con người cho mục đích nông nghiệp và phi nông nghiệp [34]. Vì vậy nó

đang ảnh hưởng tới quá trình phát triển bền vững của các vùng khu vực

khác nhau. Chính những tác động tiêu cực của con người đến các NLTN

mà đòi hỏi chúng ta phải quan tâm tới sự phát triển bền vững tức là đảm

bảo cho thế hệ sau này có cuộc sống ổn định trên cơ sở những tài sản thiên

nhiên sẵn có hiện nay.

Tài nguyên thiên nhiên là tài sản quý giá của mỗi quốc gia, là một

trong những nguồn lực chủ yếu để xây dựng và phát triển kinh tế – xã hội.

Tài nguyên thiên nhiên tuy không có ý nghĩa quyết định đối với sự phát

triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia, song đó là điều kiện thường xuyên

cần thiết cho mọi hoạt động sản xuất, là một yếu tố cơ bản của quá trình sản

xuất. Tài nguyên thiên nhiên còn là một yếu tố tạo vùng quan trọng, có ý


8

nghĩa to lớn đối với việc hình thành các ngành sản xuất chuyên môn hoá,

các ngành mũi nhọn.

Khi nghiên cứu nguồn lực và vấn đề nghèo đói của hộ nông dân còn

phải xét mối quan hệ xã hội, bởi hộ là đơn vị kinh tế nhỏ của nền kinh tế.

(Theo Frank Ellis, 1988) thì kinh tế hộ nông dân là: “Các hộ nông dân thu

hoạch các phương tiện sống từ đất, sử dụng chủ yếu lao động gia đình trong

sản xuất nông trại, nằm trong hệ thống kinh tế rộng hơn, nhưng về cơ bản

được đặc trưng bằng việc tham gia một phần thị trường, hoạt động với một

trình độ không hoàn chỉnh cao”. Kinh tế hộ nông dân được phân biệt với các

hình thức kinh tế khác trong nền kinh tế thị trường bởi các đặc trưng sau chủ

yếu sau:

- Đất đai: Đây là đặc điểm phân biệt hộ nông dân với những người lao

động khác. Như vậy, nghiên cứu hộ nông dân là nghiên cứu những người sản

xuất có tư liệu sản xuất chủ yếu là đất đai.

- Lao động: Lao động chủ yếu là do các thành viên trong hộ tự đảm

nhận. Sức lao động của các thành viên trong hộ không được xem là lao động

hàng hoá, họ không có khái niệm tiền công, tiền lương.

- Tiền vốn: Do họ tự tạo ra chủ yếu là từ sức lao động của họ. Mục đích

sản xuất của hộ chủ yếu là phục vụ yêu cầu tiêu dùng trực tiếp của hộ, không

phải là lợi nhuận, họ không quan tâm đến giá trị thặng dư. Có lúc hộ nông dân

phải duy trì mức tiêu dùng tối thiểu, để đầu tư cho sản xuất với chi phí rất cao

để đảm bảo cuộc sống gia đình.

Sự hiểu biết về kinh tế hộ nông dân được thông qua các đặc trưng của

hộ nông dân nói chung. Tuỳ theo điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia, mỗi vùng

mà hộ nông dân có những đặc trưng cụ thể. Tóm lại, kinh tế hộ nông dân luôn

gắn liền với đất đai và sử dụng lao động gia đình là chủ yếu. Mục đích chủ

yếu nhất của sản xuất trong nông hộ là đáp ứng cho tiêu dùng trực tiếp của hộ,

sau đó mới là sản xuất hàng hoá.


9

Ở Việt Nam theo thống kê năm 2005 cả nước có 7.656.165 hộ nông

nghiệp ngoài hợp tác xã. Với một số lượng lớn trong một nước nông

nghiệp, hộ nông dân Việt Nam ngoài những đặc điểm chung còn có một số

nét đặc thù như:

- Trong kinh tế hộ sản xuất còn tự cung tự cấp là chủ yếu. Tuy nhiên

kinh tế hộ đang chuyển dần sang kinh tế hàng hoá, sản xuất ngày càng gắn với

thị trường.

- Quy mô sản xuất của hộ cả về đất đai và lao động còn nhỏ, kỹ thuật

canh tác còn lạc hậu, chủ yếu sử dụng lao động thủ công. Tuy nhiên những kỹ

thuật mới đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong các hộ nông dân. Sản

xuất công nghiệp và các ngành nghề khác ở nông thôn chưa phát triển để hỗ

trợ cho kinh tế hộ gia đình, tăng thu nhập cho nông hộ.

Ở miền núi nước ta kinh tế hộ có các đặc trưng sau:

- Do đặc điểm tự nhiên xã hội và nơi cư trú, hộ gia đình miền núi

thường phát triển kinh tế tổng hợp, đa dạng nhiều ngành nghề, mức độ chuyên

môn hoá chưa cao.

- Lao động miền núi thường gắn liền với sản xuất nông, lâm nghiệp,

nương rẫy, theo hệ thống Vườn - ao - chuồng (VAC), Vườn - ao - chuồng -

rau ( VACR)....Việc canh tác ở các vùng cao, vùng rừng đầu nguồn các sông

suối gắn liền với vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái.

- Địa bàn miền núi là nơi cư trú của đồng bào các dân tộc thiểu số và

đồng bào Kinh ở các vùng mới được quy hoạch. Nguồn lao động được sử

dụng chủ yếu là trong gia đình hoặc người thân. Tuy vậy, trong điều kiện thời

vụ vẫn có thuê mướn nhân công nhưng không nhiều.

Với quy mô nhỏ, lao động và vốn ít nên năng suất lao động cũng như

khả năng áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật ở giai đoạn đầu còn hạn chế. Tuy

nhiên, tuỳ theo điều kiện cụ thể của từng vùng, từng nơi của sự phát triển kinh

tế mà hộ mà những đặc trưng trên được thể hiện ở những mức độ khác nhau.


10

1.1.2. Tổng quan về mối quan hệ giữa nguồn lực và vấn đề nghèo đói của

hộ nông dân.

* Trên thế giới

Tất cả các nghiên cứu trên thế giới đều nhất trí rằng sự kết nối của tự

nhiên và nghèo đói là quyết định then chốt trọng việc xác định rõ ràng kết quả

của sự phát triển. Người nghèo ở các quốc gia đang phát triển lệ thuộc một

cách đặc biệt vào tài nguyên thiên nhiên và sự giúp đỡ của hệ sinh thái cho kế

sinh nhai của họ. Số lượng người nghèo sống ở những vùng núi cao và những

khu vực có sự sản xuất phụ thuộc chủ yếu vào thiên nhiên đang ngày càng gia

tăng [38].

Tài nguyên thiên nhiên đóng một vai trò hết sức quan trọng trong cuộc

sống của người nghèo. Hơn 1,3 tỉ người đang sống phụ thuộc vào đánh bắt

thuỷ sản, nghề rừng và sản xuất nông nghiệp. Gần một nủa trong số đó là khai

thác thủ công. Theo WB tương ứng khoảng 1,1 tỷ người đang sống với mức

thu nhập dưới 1USD/ngày dựa vào rừng và các thu nhập khác của họ. Năm

2002 sự phát triển của thế giới đã được đánh giá ước lượng 90% của 15 triệu

người đang làm việc với nghề cá tự nhiên trong quy mô nhỏ, hầu hết trong số

đó là người nghèo trong đó không bao gồm khoảng 10 phần triệu người nghèo

đang đánh bắt khai thác thuỷ sản tại các đảo nhỏ trên sông, hồ và thậm chí là

ở các vùng trồng lúa.

Trong khi mà hầu hết xã hội loài người là sự liên kết giữa các quy luật

lôgic với sức khoẻ của hệ sinh thái đã tạo ra yêu cầu của cuộc sống và những

ngườii nông dân nghèo là đối tượng bị ảnh hưởng nhiều nhất từ thiên nhiên

hơn là những người khác trong cộng đồng. Ở Châu Phi, 7 trong tổng số 10

người nghèo sống ở khu vực nông thôn với sự phụ thuộc lớn vào tài nguyên

có quy mô sản xuất nhỏ, chăn nuôi, đánh bắt cá, săn bắn, nghề thủ công, khai

khoáng và khai thác lâm sản. Người nghèo trông chờ phần lớn vào giá trị của

sự thu hoạch nông nghiệp, tài nguyên thiên nhiên khi mà những giá trị khác


11

đã cạn kiệt. Những vấn đề phát triển đang được điều kiển bởi một số ít các

phương pháp tiếp cận và các chính sách. Việc này bao gồm cả Mục tiêu phát

triển thiên niên kỷ - Millennium Development Goals (MDGs) của Liên Hợp

Quốc (UN) và Kế hoạch Giảm bớt đói nghèo - Poverty Reduction Strategy

Papers (PRSPs) của ngân hàng Thế Giới (WB). Đó có thể chưa phải là những

tính toán đầy đủ về sự liên kết giữa quản lý tài nguyên với xoá đói giảm

nghèo và cũng có thể là chưa nhận thức đầy đủ về tiềm năng của tài nguyên

thiên nhiên (hàng hoá và dịch vụ) như là tài sản tái sinh dồi dào cho người

nghèo. (USAID, 2006.).

Các nghiên cứu của Liên hợp quốc tại khu vực vùng Rừng châu Phi cho

thấy: Vùng Rừng châu Phi rộng 2 triệu km2, là nơi sinh sống của khoảng 150

triệu người thuộc các quốc gia Ethiopia, Sudan, Somalia, Djibouti, Kenya và

Eritrea. Theo thống kê của Liên hiệp quốc, hơn 70 triệu người, chiếm 45%

tổng dân số của vùng Rừng châu Phi, thuộc diện nghèo khổ và thiếu lương

thực. 6 năm qua, 4 đợt hạn hán nghiêm trọng đã xảy ra ở khu vực này, khiến

tình trạng thiếu lương thực đang diễn ra rất nghiêm trọng. Vậy nguyên nhân

từ đâu? Câu trả lời là: Từ sự bùng nổ dân số, chiến tranh triền miên... và một

trong số những nguyên nhân quan trọng là tài nguyên thiên nhiên bị khai thác

cạn kiệt: rừng bị tàn phá; hệ sinh thái đầm lầy bị phá vỡ dẫn đến thiên tai hạn

hán mà hệ quả của nó là sự đói nghèo [21]. Điều đó cho thấy sự liên quan mật

thiết của tài nguyên thiên nhiên và vấn đề nghèo đói.

Tạp chí The Wooden Bell số 17 tháng 8 năm 2006 cũng chỉ ra rằng

nguyên nhân của sự đói nghèo ở Châu Phi là tình trạng thiếu tài nguyên thiên

nhiên và tài nguyên thiên nhiên bị suy thoái nghiêm trọng " Những người

nông dân nghèo nhất phải canh tác trên những mảnh đất nhỏ bé, manh mún và

nghèo kiệt. Sự thách thức cho những hộ gia đình nông dân nghèo là sự mót

nhặt từng giọt nước, từng vuông đất đó là tất cả tiềm lực sản xuất của họ".


12

Điều đó có nghĩa là một nguyên nhân quan trọng của sự nghèo đói là vấn đề

thiếu thốn tài nguyên thiên nhiên mà cụ thể ở đây là vốn đất và nguồn nước.

Năm 1992, với sự hỗ trợ của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) Các

nước Tiểu vùng sông Mêkông Mở rộng (GMS) (gồm Campuchia, Cộng hoà

nhân dân Trung Hoa, Cộng Hoà dân chủ nhân dân Lào, Myanmar, Thái Lan

và Việt Nam) cũng đã tiến hành các nghiên cứu về mối quan hệ giữa nguồn

lực tự nhiên và vấn đề nghèo đói. Báo cáo cũng cho thấy rằng với 300 triệu

dân, phần lớn dân cư sống ở vùng nông thôn nơi mà sinh kế của họ dựa hoàn

toàn hoặc một phần vào nông nghiệp. Chẳng hạn, ở Cộng hoà dân chủ nhân

dân Lào có đến hơn 75% dân số sống ở nông thôn. Thậm chí Thái Lan, một

nước đô thị hoá mạnh nhất trong số các nước tiểu vùng sông Mêkông vẫn tồn

tại các cộng đồng nông nghiệp lớn, đặc biệt tập trung ở phía Bắc và Đông Bắc

của đất nước Một trong các thách thức của cho sự phát triển của vùng là:

Thiếu quan tâm thích đáng đến vấn đề bảo vệ các nguồn lực tự nhiên mà sinh

kế truyền thống phụ thuộc vào. Rõ ràng rằng, tiềm năng dồi dào của các nước

tiểu vùng sông Mêkông chỉ được phát huy khi mà những vấn đề liên quan đến

nghèo đói được giải quyết một cách thoả đáng. (GMSAIN- Greater Mekong

Subregion Agriculture Information network).

Sơ đồ 1.1: Mối quan hệ giữa nguồn lực và những lợi ích của nó

Tài nguyên đất, nước, rừng, cuộc sống hoang rã là động lực tác động lên xã

hội, kinh tế chính trị. Nhiệm vụ của con người xác định rõ nguồn tài nguyên

và sự sử dụng của chúng

Nguồn lực Quản lý môi trường là sự

phân bổ, sử dụng và quản lý

nguông lực và các hoạt động

của tự nhiên. Quan tâm của

Chính phủ và hầu hêt người

dân ở nông thôn là tiếp cận

và điều khiển TNTN

Lợi ích Những sự cung cấp của tự nhiên như là

các hoạt động sản xuất nông nghiệp đơn

thuần và các hệ thống kinh tế. Trong các

hệ thống kinh tế nó đóng vai trò như một

tài sản quan trọng của quốc gia. Sự đầu

tư vốn vào tài nguyên thiên nhiên có giá

trị cao ở cấp độ quốc gia.


13

* Tại Việt Nam

Việc nghiên cứu mối quan hệ giữa nguồn lực và vấn đề nghèo đói của

nông hộ cũng đã được các Chính phủ Việt Nam và các tổ chức quốc tế

nghiên cứu tại Việt Nam để tìm những giải pháp hữu hiệu nhất nhằm quản

lý tài nguyên thiên nhiên và xoá đói giảm nghèo, đặc biệt là đối với các

vùng nông thôn và miên núi. Trong số đó có các nghiên cứu của Bộ Nông

nghiệp và Phát triển nông thôn với chương trình, Ngân hành Thế giới

(WB), Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB), Tổ chức Nông Lương thế giới

(FAO), Chương trình phát triển liên hợp quốc (UNDP), các tổ chức phi

chính phủ như GCAP, SAM...

Trong Báo cáo nghiên cứu Đảm bảo bền vững về môi trường của nhóm

Hành động chống đói nghèo tháng 6 năm 2006 cho thấy có một mối liên hệ

mật thiết giữa nghèo đói và nguồn lực. Mặc dù hiện nay Việt Nam đã có

những bước tiến đáng kể trong việc giảm đói nghèo, các nguồn lực đang có

xu hướng giảm sút. Nhóm cộng đồng nghèo phải chịu đựng vấn đề này nhiều

hơn là cộng động có thu nhập khá hơn trong xã hội. Tại sao lại như vậy? Nhìn

chung là người nghèo phải phụ thuôc nhiều hơn vào nguồn lực nhiều hơn là

những người khá giả. Hầu hết những người nghèo ở Việt Nam vẫn phụ thuộc

vào canh tác nông nghiệp nhỏ bé để sinh sống và khi chất lượng đất, nước,

rừng và các nguồn lực khác bị giảm sút, chất lượng cuộc sống của hộ cũng bị

giảm đi theo. Tuy nhiên mối liên hệ giữa các nguồn lực và nghèo đói là mối

quan hệ hai chiều và cải thiện chất lượng của các nguồn lực tự nhiên cũng góp

phần làm giảm đói nghèo [13].

Nghiên cứu về mối quan hệ giữa nguồn lực và vấn đề nghèo đói của

hộ nông dân ở một số tỉnh.

•Nghiên cứu ở Đăk Lăk.

Nghiên cứu về mối quan hệ giữa nguồn lực với đói nghèo ở Buôn Ma

Thuật tỉnh Đắk Lắk cho thấy nguyên nhân chính dẫn đến đói nghèo cho các


14

hộ nông dân là tình trạng khai thác một cách quá mức nguồn lực tự nhiên dẫn

đến sự xuống cấp của nguồn lực tự nhiên và hậu quả là dẫn đến đói nghèo,

đặc biệt là đối với nhóm người dân tộc thiểu số ở vùng nông thôn. Trong một

nỗ lực thiết kế kế sinh nhai cho người dân ở vùng nông thôn, cho đồng bào

dân tộc thiểu số và để đảo ngược lại tình hình xuống cấp của nguồn lực đang

diễn ra hiên nay. Uỷ ban nhân dân Tỉnh đã xem xét lại một số mặt: [19].

- Đa dạng hoá sản xuất nông nghiệp

- Giảm thiểu quản lý bền vững nguồn lực tự nhiên

- Cho người dân nông thôn và đặc biệt là nhóm dân tộc thiểu số tham

gia vào việc lập kế hoạch và thực hiện việc sử dụng đất, phát triển kinh tế

xã hội [18].

• Nghiên cứu ở Lào cai

Theo nghiên cứu của tổ chức Oxfam cho thấy ở các vùng xa sôi hẻo lánh,

đặc biệt là đối với các hộ nông dân nghèo thì nguồn lực là kế sinh nhai chính

của nông hộ. Vì vậy, đối với những hộ nông dân nghèo, đặc biệt là những hộ

đồng bào dân tộc ít người có nguồn vốn và tài sản ít ỏi cho sản xuất nông

nghiệp, thuỷ sản và kinh doanh nhỏ lẻ. Tuy nhiên họ lại rất khó tiếp cận và

khai thác các nguồn lực này vì nhiều lý do như vốn, kỹ thuật, nhân lực và các

rủi ro do thiên tai...(http://www.oxfam.org.uk)

• Nghiên cứu ở các tỉnh ven biển:

Nghiên cứu tại các địa điểm: thôn Vĩnh Tường (Ninh Thuận) tới 61% hộ

nghèo, các xã Thạch Hải và Tượng Sơn (Hà Tĩnh) có tới 52% và 42,6% hộ

nghèo, các xã Hiệp Mỹ Đông và Mỹ Nam Long (Trà Vinh) cũng có tới hơn

23% số hộ nghèo. Xu hướng giảm nghèo chưa được cải thiện đáng kể ở các

cộng đồng này[20].

Nhóm dân tộc Kinh chiếm đa số trong các cộng đồng khảo sát, có tỷ lệ

hộ nghèo thấp hơn so với các dân tộc khác. Ở các xã Đường Hoa và Quảng

Điền (Quảng Ninh) có các dân tộc Sán Rìu, Tày, Nùng và Hoa. Hầu hết các


15

hộ trong nhóm cư dân này đều là các hộ nghèo. Dân tộc Khơme chiếm tỷ lệ

lớn ở các xã Mỹ Long Nam và Hiệp Mỹ Đông (huyện Cầu Ngang tỉnh Trà

Vinh). Nhóm hộ Khơme có tỷ lệ hộ nghèo khá cao, trên 58% số hộ của các

địa phương được lựa chọn khảo sát ở Trà Vinh.

Nguyên nhân nghèo đói được cộng đồng dân cư nhấn mạnh là điều kiện

sản xuất và mở rộng các sinh kế ngoài nông nghiệp gặp rất nhiều khó khăn.

Người nông dân và ngư dân nghèo khó tiếp cận khai thác có hiệu quả các

nguồn lực tự nhiên (đất đai canh tác nông nghiệp, đất đai để nuôi trồng thuỷ

sản, nguồn nước sản xuất nguồn lợi thuỷ sản tự nhiên xã bờ,...) để phát triển

các sinh kế bền vững giúp họ thoát nghèo, mặc dầu chính quyền các cấp đã có

các chương trình hỗ trợ nhất định cho các cộng đồng thực hiện [17].

1.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1.2.1. Phƣơng pháp điều tra thu thập số liệu cơ bản

* Số liệu thứ cấp

Thu thập các tư liệu và số liệu có sẵn từ các cơ quan trong tỉnh và

huyện:(Sở nông nghiệp phát triển nông thôn, Cục thông kê, Sở Lao động

thương binh và xã hội (LĐ-TB-XH), Qũy hỗ trợ người nghèo và các phòng

ban chức năng của huyện(Phòng Thống kê, Phòng nông nghiệp, Phòng Tài

nguyên và môi trường, Phòng Thương binh xã hội, Các cấp Hội, Uỷ ban nhân

dân xã).

Thu thập các bản đồ: Bản đồ hiện trạng sử dụng đất, bản đồ hiện trạng

rừng, bản đồ và các loại số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội trên địa

bàn Huyện.

* Số liệu sơ cấp

Điều tra số liệu thực tế tại các hộ nông dân trên địa bàn nghiên. Để có

được số liệu này chúng tôi tiến hành điều tra phỏng vấn trực tiếp các hộ điều

tra đã được chọn theo bảng câu hỏi đã chuẩn bị trước.


16

Phương pháp lựa chọn mẫu điều tra theo 3 cấp:

+ Đầu tiên các xã được lựa chọn đại diện cho toàn huyện

+ Trên cơ sở các xã đã lựa chọn sẽ lựa chọn đại diện các thôn

+ Cuối cùng tại mỗi thôn sẽ tiến hành điều tra chọn mẫu ngẫu nhiên để

đảm bảo tính đại diện và có thể suy rộng của mẫu điều tra.

Số lượng mẫu điều tra: Do chưa có các đề tài điều tra trước đó do vậy

theo lý thuyết thống kê để đảm bảo cho các mẫu có lượng đủ lớn mỗi một

nhóm nên có số lượng mẫu n > 30. Theo mục đích của đề tài sẽ phân tổ ra làm

3 nhóm (theo vùng đại diện cho 3 khu vực/xã: Nghèo, trung bình và khá theo

mức sống) để dễ dàng so sánh và phân tích nhằm tìm hiểu những tác động và

ảnh hưởng của vấn đề nghiên cứu do vậy chúng tôi tiến hành điều tra tại mỗi

xã là 30-35 mẫu.

Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo: được sử dụng để có những thông

tin tổng quát nhất về khu vực nghiên cứu và các vấn đề liên quan đến đề tài.

Chúng tôi tiến hành tham khảo ý kiến các chuyên gia và những người có kinh

nghiệm trong vùng.

Phương pháp chuyên khảo: Xem xét, nghiên cứu các đơn vị điển hình,

riêng biệt từ đó có thể thấy được tính khách quan và tổng quát vùng

nghiên cứu.

1.2.2. Công cụ và kỹ thuật sử lý số liệu

Với số liệu thứ cấp: Chọn lọc số liệu trên các báo cáo, văn kiện, sách

báo... sao chép hoặc trích dẫn các số liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu.

Với số liệu sơ cấp: Sau khi điều tra thu thập số liệu qua phiếu điều tra

tiến hành tổng hợp và xử lý bằng công cụ Excel và phần mềm SPSS. Quá

trình so sánh sẽ được kiểm định thống kê theo kiểm định phi tham số tại mức

xác suất 90%.

Phương pháp kinh tế lượng và toán kinh tế: Sử dụng mô hình hàm hồi

qui và bài toán qui hoạch tuyến tính.


17

Mô hình hồi quy để giúp ta xác định mối quan hệ và sự tác động giữa

các nguồn lực với nghèo đói của hộ.

Hàm sản xuất dạng Cobb-Douglas (CD) là dạng hàm mà nó phù hợp

cho các vấn đề tuân theo quy luật hiệu suất biên giảm dần, mà trong thực tế

rất nhiều vấn đề nghiên cứu tuân theo quy luật này. Với suy luận như vậy việc

ứng dụng hàm hồi quy dạng Cobb-Douglas là hợp lý nhất. Vì vậy trong

nghiên cứu này chúng tôi sẽ vận dụng dạng hàm CD để tìm hiểu mối quan hệ

giữa các nguồn lực với thu nhập của hộ.

Dạng của hàm sản xuất CD:

Y = aX1 a1

.X1 a2

....X1 an

.e1 1D1 + 2D2+ mDm

Trong đó biến phụ thuộc là Thu nhập/đầu người (đặc trưng cho mức độ

nghèo của hộ

Các biến độc lập là thể hiện cho các nguồn lực của hộ dưới hai góc độ

số lượng và chất lượng. Để sử lý mô hình hồi quy trong đề tài sử dụng công

cụ EXCEL.

Bài toán quy hoạch tuyến tính là mô hình tối ưu với mục đích giúp ta

bố trí việc sử dụng các nguồn lực một cách tốt nhất mang lại thu nhập cao

nhất cho hộ.

Mô hình tổng quát bài toán quy hoạch tuyến tính có thể được minh hoạ

như sau:

Max Z =

n

j

jj XC1

Phụ thuộc vào

n

j

aijX j () bi ( 1i đến m )

,0jX ( 1j đến n )

Trong đó:

Z = Hàm mục tiêu


18

Xj = Hoạt động mang lại thu nhập thứ j

Pj = Thu nhập từ hoạt động j

n = Số lượng các hoạt động có thể

m = Number of resources and constraints

aij = Hệ số kỹ thuật (số lượng đầu vào thứ i cần thiết cho một đơn vị

sản xuất thứ J)

bi = Số lượng nguồn lực thứ i


19

Hàm mục tiêu

Trong bài toán hàm mục tiêu sẽ thể hiện là thu nhập của hộ đạt đến max

đây là mục tiêu quan trọng nhất của các hộ gai đình nông dân quy mô nhỏ lấy

công làm lãi.

Ràng buộc:

Giả thiết là các nguồn lực trọng hộ bị hạn chế, đặc biệt là các nguồn lực

tự nhiên. Trong đó có một số hạn chế là cố định tức là không thể lớn hơn hoặc

nhỏ hơn, còn một số hạn chế trong khoảng.

Ràng buộc về đất: đai trong vụ mùa và trong vụ xuân, nó cũng thể hiện

các ràng buộc khác nhau về các loại đất khác nhau như đất dốc, đất bằng ....

Ràng buộc về lao động: Hai nguồn lao động khác nhau được sử dụng

đó là lao động gia đình và lao động thuê mướn. Với ràng buộc này đòi hỏi

việc sử dụng không được vượt quá khả năng của hộ, còn lao động thuê ngoài

được giả thuyết là không bị hạn chế.

Ràng buộc về cung cấp lương thực và chi tiêu trong hộ: Lương thực

được cung cấp từ hai nguồn khác nhau là tự cung tự cấp và mua ngoài, nó thể

hiện mối quan hệ giữa sản xuất và tiêu dùng, giữa tự cung tự cấp và thị

trường. Nhu cầu lương thực được tính toán dựa trên nhu cầu về dinh dưỡng

cho hộ cũng như sự cân bằng nhu cầu này trong mỗi bữa ăn. Ràng buộc này

cũng còn phụ thuộc nhiều vào chi tiêu trong hộ.

Ràng buộc cân bằng dòng tiền: Nó bao gồm có dòng tiền ra và dòng tiền

vào. Dòng vào bao gồm từ việc bán sản phẩm đến tiền vay và tiền ra bao gồm

cả việc chi cho sản xuất và tiêu dùng. Cân bằng tiền có thể kết chuyển từ

tháng này qua tháng khác trong năm.

Ràng buộc vay vốn: Hai nguồn vay vốn là vay trong ngân hàng và vay

các tổ chức cá nhân được xem xét trong mô hình.

Các hoạt động: Bao gồm các hoạt động diễn ra trong hộ cũng như các

hoạt động phi nông nghiệp.

* Phần mềm sử dụng để chạy mô hình


20

Hiện nay có nhiều phần mềm để chạy mô hình bài toán quy hoạch

tuyến tính như: Lindo, XA, GAMS ... trong đề tài chúng tôi sử dụng chương

trình XA để sử lý mô hình bài toán.

1.2.3. Mẫu nghiên cứu

Với sự tư vấn của các cán bộ có trách nhiệm thuộc phòng Tài nguyên

môi trường (TNMT) của huyện, Sở Nông nghiệp phát triển nông thôn

(NNPTNN) của Tỉnh, 3 xã đã được chọn vào mẫu nghiên cứu gồm: Xã Vũ

Chấn đại diện cho vùng I là vùng nghèo của Huyện, Xã Dân Tiến đại diện cho

vùng II vùng trung bình và Xã Tràng Xá đại diện cho vùng III là vùng có mức

sống khá của huyện.

Chọn hộ điều tra: Đây là bước quan trọng vì hộ là nơi cung cấp số liệu

để tổng hợp, đánh giá tình hình chung cũng như việc sử dụng các nguồn lực

của các hộ gia đình trên địa bàn Huyện. Hộ được một cách hoàn toàn ngẫu

nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện của mẫu có thể suy rộng được.

1.3. CÁC CHỈ TIÊU SỬ DỤNG TRONG NGHIÊN CỨU

1.3.1. Nhóm các chỉ tiêu đánh giá mức sống:

Sử dụng 8 chỉ tiêu đánh giá mức sống (Doppler, 2000)

- Thu nhập của hộ (IC): Phản ánh toàn bộ số tiền mà hộ thu được trong

năm sau khi trừ đi chi phí, có thể sử dụng tái sản xuất và cho sinh hoạt của gia

đình trong năm sau.

- Dòng tiền

- Mức độ độc lập về các nguồn lực của hộ

- Cung cấp và an toàn lương thực

- Nước sinh hoạt và nhà cửa

- Tình hình chi tiêu


21

1.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả sản xuất của việc sử dụng các nguồn

lực trong hộ

- Chi phí cho sản xuất (TC)

- Doanh thu (R)

- Thu nhập (IC) (bao gồm thu nhập từ sản xuất nông lâm nghiệp và từ các

hoạt động phi nông nghiệp)

- Thu nhập / nhân khẩu


22

Chƣơng 2

ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU

2.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN

2.1.1. Vị trí địa lý

Huyện Võ Nhai là một huyện vùng cao nằm về phía Đông - Bắc của tỉnh

Thái Nguyên. Có toạ độ địa lí.

- 105o45

’ - 106

o17

’ Kinh độ Đông

- 21o36

’ - 21

o56

’ Vĩ độ Bắc

- Phía Đông giáp huyện Bắc Sơn (Tỉnh Lạng Sơn)

- Phía Tây giáp với huyện Đồng Hỷ và Huyện Phú Lương

- Phía Nam giáp với Huyện Đồng Hỷ và Huyện Yên Thế (Tỉnh Bắc Giang)

- Phía Bắc giáp huyện Na Rì (Tỉnh Bắc Kạn)

Thị trấn Đình Cả, trung tâm huyện cách TP Thái Nguyên 37km và cách

thị trấn Đồng Đăng - Lạng Sơn 80km.

Huyện gồm 14 xã và 1 thị trấn, trong đó có 6 xã vùng I, 3xã vùng II, còn

lại 5 xã vùng III [20].

2.1.2. Địa hình địa mạo

Huyện Võ Nhai nằm ở vị trí tiếp giáp của 2 dãy núi cao - Dãy Ngân Sơn

chạy từ Bắc Kạn theo hướng Đông Bắc - Tây Nam đến Võ Nhai và Dãy Bắc

Sơn chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam cho nên huyện có địa hình khá

phức tạp, đồi núi là chủ yếu, đất ruộng ít.

Là huyện có địa hình phức tạp, phần lớn là diện tích vùng núi đá vôi

(chiếm 92%) những vùng đất bằng phẳng, tiện cho sản xuất nông nghiệp

chiếm tỷ lệ nhỏ, tập trung chủ yếu dọc theo các khe suối, các triền sông và các

thung lũng ở vùng núi đá vôi.

Toàn huyện có độ cao bình quân từ 100m đến 800m so với mặt biển, đất

nông nghiệp phân bố ở độ cao bình quân từ 100m đến 450m.


23

Căn cứ vào địa hình địa mạo đất đai huyện chia thành 3 tiểu vùng có

những đặc điểm sau:

- Tiểu vùng I: Gồm 6 xã (Nghinh Tường, Thượng Nung, Cúc Đường,

Thần Xa, Vũ Chấn, Sảng Mộc), địa hình núi cao dốc, phần lớn là núi đá vôi

(72%) độ dốc lớn (Đa phần từ 25o trở lên). Một số vùng phân bố dọc theo các

khe suối và thung lũng có độ dốc từ 0o - 25

o là vùng thích hợp để sản xuất

nông nghiệp, lâm nghiệp theo hướng nông, lâm kết hợp.

- Tiểu vùng II: Gồm 3 xã (La Hiên, Lâu Thượng, Phú Thượng, Dân

Tiến) và Thị Trấn Đình Cả có dạng địa hình thung lũng tương đối bằng phẳng

chạy dọc theo quốc lộ 1b với hai bên là hai dãy núi cao có độ dốc lớn. Đất đai

của vùng II đã sử dụng hầu hết vào nông nghiệp.

- Tiểu vùng III: Gồm 5 xã (Tràng Xá, Lâu Thượng, Liên Minh, Bình

Long, Phương Giao), có địa hình bát úp bị chia cắt nhiều bởi các khe suối,

sông và xen lẫn núi đá vôi, các soi bãi ven sông địa hình thấp và tương đối

bằng phẳng hơn các xã vùng I. Độ dốc từ 10-20o, có thể sử dụng phát triển cây

hàng năm, cây công nghiệp ngắn ngày và cây ăn quả [29].

2.1.3. Khí hậu

Mặc dù điều kiện địa hình phức tạp bởi có 3 vùng khác nhau nhưng

điều kiện khí hậu tương đối đồng nhất. Do nằm ở chí tuyến Bắc trong vành

đai nhiệt đới Bắc bán cầu nên khí hậu của huyện Võ Nhai chia làm hai

miền rõ rệt:

- Mùa nóng: Từ tháng 4 đến tháng 10, nhiệt độ trung bình từ 25,2 -

28,60C.

- Mùa lạnh: Từ tháng 11 đến tháng 3, nhiệt độ trung bình từ 14 -

20,10C.

Chế độ nhiệt, độ ẩm, lượng mưa, lượng bốc hơi, số giờ nắng được thể

hiện qua bảng 2.1.


24

Bảng 2.1. Các yếu tố khí hậu huyện Võ Nhai.

Tháng

Chỉ tiêu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

TB

Nhiệt độ trung bình (oC) 16,6 18,6 20,1 24,7 25,2 28,4 28,6 27,4 26,8 24,1 20,6 14,4 22,9

Nhiệt đô tối cao TB(oC) 29,1 28,1 30,0 32,8 37,6 39,7 35,7 36,7 34,0 33,9 34,8 30,7 33,6

Nhiệt độ tối thấp TB(oC) 10,4 12,2 15,6 18,0 21,8 23,8 24,7 23,4 18,0 17,9 13,9 12,5 17,7

Độ ẩm (%) 83,0 85,0 87,0 81,5 81,0 82,0 88,0 86,0 87,0 86,0 79,0 79,0 84,0

Tổng lượng mưa(mm) 27 5 53 65 24,2 237 148 278 103 128 64 40 1390

Lượng bốc hơi (mm) 64,4 49,1 54,4 73,3 1133 110,9 68,8 78,2 60,2 59,2 99,6 77,6 908,8

Số giờ nắng(giờ) 60 53 39 78 90 163 158 140 207 121 105 51 1265

(Nguồn: Trạm thủy văn huyện Võ Nhai, 2006)

Qua bảng cho thấy:

* Chế độ nhiệt: Nhiệt độ trung bình năm khoảng 22,90C, Tổng tích ôn

trong năm khoảng 8.0000C, nhiệt độ tối cao trung bình 33,6

0C, nhiệt độ tối

thấp trung bình là 17,70C. Tháng 6 là tháng có nhiệt độ trung bình cao nhất

39,70C, tháng 1 là tháng có nhiệt độ trung bình thấp nhất 10,4

0C, số giờ nắng

trong năm 1.265 giờ.

* Chế độ mưa:

Cũng như các huyện khác ở Võ Nhai mưa tập chung từ tháng 4 đến

tháng 10, lượng mưa trong thời gian này chiếm 90% tổng lượng mưa trong

năm, lượng mưa đạt 115,83mm trong tháng. Tháng 1,2 có lượng mưa ít nhất

trong tháng khoảng (5-27mm/tháng), tháng 8 là tháng có lượng mưa cao nhất

278mm/tháng đáp ứng nhu cầu về nước của các loại cây trồng.

* Lượng bốc hơi:

Lượng bốc hơi trung bình năm của Huyện đạt 985mm, tháng 5 có

lượng bốc hơi lớn nhất tới 100mm, các tháng mùa khô có lượng bốc hơi lớn

hơn lượng mưa nhiều, chỉ số ẩm ướt <0,5, dẫn đến tình trạng khô hạn gay gắt,

rất cần có các biện pháp tưới nước, giữ ẩm nếu không sẽ ảnh hưởng nhiều đến

sinh trưởng và năng suất các loại cây trồng.

* Độ ẩm không khí:

Độ ẩm bình quân của Huyện dao động từ 80 - 87%. Các tháng mùa

khô, nhất là các tháng cuối năm (11,12), độ ẩm thấp gây khó khăn cho việc


25

phát triển cây vụ Đông muộn, nhưng cũng tạo điều kiện cho việc thu hoạch và

bảo quản nông sản trong thời kỳ này[23].

2.1.4. Thủy văn

Trong huyện có hai hệ thống nhánh sông trực thuộc hệ thống sông Cầu

và sông Thương được phân bố ở hai vùng phía Bắc và phía Nam huyện.

- Hệ thống sông Nghinh Tường: Phân bố ở phía Bắc huyện, là nhánh

của sông Cầu bắt nguồn từ những dãy núi của vòng cung Bắc Sơn (Lạng Sơn),

chảy qua các xã Nghinh Tường, Sảng Mộc, Thượng Nung, Thần Xa và đổ ra

sông Cầu.

+ Tổng diện tích lưu vực: 397km2.

+ Tổng dòng chảy bình quân: 5,7 x 108m/s

+ Lưu lượng bình quân năm: 3,9m/s

+ Lưu lượng mùa kiệt:1,1 - 3,5m/s

- Hệ thống sông Rong: Phân bố ở phía Nam của Huyện là nhánh của sông

Thương. Bắt nguồn từ xã Phú Thượng chảy qua thị trấn Đình Cả, Tràng Xá,

Dân Tiến, Bình Long và chảy sang tỉnh Bắc Giang.

+ Tổng diện tích lưu vực: 228km2.

+ Tổng dòng chảy bình quân: 12,4 x 108m/s

+ Lưu lượng bình quân năm: 3,0m/s

+ Lưu lượng mùa kiệt: 0,7m/s

Bên cạnh đó còn có các hệ thống hồ, đập, mạng lưới suối nhỏ góp phần

nhằm đáp ứng cho sản xuất nông lâm nghiệp.

2.1.5. Các nguồn tài nguyên

2.1.5.1. Tài nguyên đất

Với diện tích đất tự nhiên 84.510,41ha Võ Nhai là huyện lớn thứ nhất

trong tỉnh, bình quân diện tích bình quân trên người là 1,34ha/người cao hơn

bình quân cả tỉnh (0,33ha/người).

Cơ cấu diện tích các loại đất được thể hiện qua biểu đồ sau:


26

68,31

11,09

0,19

17,67

2,74

Đất nông nghiệp Đất lâm nghiệp

Đất nuôi trồng thủy sản Đất phi NNĐất chưa sử dụng

17,67

Biểu đồ 2.1: Cơ cấu các loại đất huyện Võ Nhai năm 2006

Trong giai đoạn 2004 - 2006, diện tích các loại đất có sự thay đổi thích

ứng với sự phát triển chung của tình hình kinh tế xã hội: Cụ thể qua 3 năm

diện tích đất lâm nghiệp tăng hơn 2%, diện tích đất chưa sử dụng giảm 6,7%,

trong khi đó các diện tích khác tăng lên, diện tích đất nông nghiệp tăng

2,65%, diện tích đất dân cư tăng lên mạnh 17,80% do quá trình tăng dân số và

đô thị hóa mạnh.

Tổng diện tích của huyện là 84.510,41ha trong đó gồm nhiều loại đất

khác nhau: Đất phù sa, đất đen, đất xám bạc mầu, đất đỏ.

Bảng 2.2: Một số loại đất chính của huyện Võ Nhai năm 2005

Các loại đất Diện tích (ha) % so với diện

tích tự nhiên

I. Đất phù sa 1.816,0 2,15

II. Đất đen 935,5 1,11

III. Đất xám bạc màu 63.917,7 76,0

1. Đất dốc tụ trồng lúa nước bậc màu 1.361,6

2. Đất đỏ vàng 54.825,6

3. Đất nâu vàng 709,5

4. Đất vàng nhạt 7.021,0

IV. Đất nâu đỏ 3.770,8 4,09

V. Các loại đất khác 14.070,41 16,65

Cộng: 84.510,41 100

Nguồn: Phòng Tài nguyên và môi trường huyện Võ Nhai

Về độ dốc tầng dầy:

Diện tích đất của Huyện được phân cấp thành 4 mức độ như sau:

+ 0 - 8o chiếm 6% tổng quỹ đất

+ 8 - 15o chiếm 13% tổng quỹ đất

+ 15 - 25 chiếm 13% tổng quỹ đất


27

+ > 25o chiếm 51 % tổng quỹ đất

+ Các loại đất khác chiếm 17%

Diện tích đất có tầng dầy chiếm 8,3%, tầng trung bình 35,5% và tầng

mỏng chiếm tới 50%.

Nhìn chung Võ Nhai có nhiều loại đất canh tác song chủ yếu là đất đồi

núi phù hợp với cây công nghiệp, cây ăn quả và trồng rừng, những diện tích

đất bằng phẳng phục vụ cho canh tác nông nghiệp rất ít (đất ruộng lúa chỉ còn

2.916,81ha chiếm chưa đầy 4% trong tổng diện tích của huyện).

Bảng 2.3: Hiện trạng sử dụng đất đai Huyện Võ Nhai năm 2005

Đơn vị tính:ha

Tên xã

Tổng

diện tích

tự nhiên

Đất nông

nghiệp

Đất lâm

nghiệp

Đất nuôi

trồng

thủy sản

Đất ở

Đất

chuyên

dùng

Đất chƣa

sử dụng

Tổng số: 84.510,41 7.723,64 56.127,03 155,28 615,90 1.596,92 18.291,64

01. TT Đình Cả 1.015,66 164,78 203,67 14,40 41,81 79,97 511,04

02. Xã Phú Thượng 5.440,00 612,95 3.682,34 12,00 39,13 76,72 1.016,86

03. Xã La Hiên 2.360,00 539,54 1.243,13 4,00 65,72 106,97 400,64

04. Xã Lâu Thượng 3.452,75 472,21 1.148,19 15,80 59,49 131,74 1.625,32

05. Xã Tràng Xá 4.609,00 1.865,64 1.380,18 75,00 115,69 224,86 947,63

06. Xã Phượng Giao 5.926,00 359,57 5.356,69 2,50 30,02 109,53 67,69

07. Xã Liên Minh 7.290,00 467,86 3.814,98 4,00 38,48 75,55 2.889,13

08. Xã Dân Tiến 5.535,00 1.002,69 2.481,36 3,00 48,15 71,74 1.928,06

09. Xã Bình Long 2.653,00 399,44 1.597,83 4,00 63,30 91,53 496,90

10. Xã Sảng Mộc 10.756,00 235,93 9.545,92 2,25 20,04 252,40 699,46

11. Xã Nghinh Tường 9.850,00 330,76 6.089,31 2,50 19,89 43,40 3.364,05

12. Xã Thần Xa 10.144,00 422,35 8.815,22 4,19 15,07 103,88 783,29

13. Xã Vũ Chấn 7.340,00 243,76 4.738,62 5,00 20,51 49,62 2.282,49

14. Xã Thượng Nung 4.368,00 353,49 3.793,36 2,14 17,74 91,11 101,16

15. Xã Cúc Đường 3.771,00 252,67 2.236,23 4,50 20,78 87,90 1.168,92

(Nguồn số liệu: Thống kê, kiểm kê diện tích đất theo đơn vị hành chính- Sở NNPTNN 2005)

Hiện nay tổng quỹ đất của huyện đã được sử dụng vào các mục đích phát

triển kinh tế - xã hội là 66.218,77ha, chiếm 78,36% tổng quỹ đất trong đó:

- Đất nông nghiệp: 7.723,64ha chiếm 9,14%

- Đất lâm nghiệp: 56.127,03ha chiếm 66,41%


28

- Đất chuyên dùng: 631,82ha chiếm 0,75%

- Đất ở: 615,90ha chiếm 0,73%

So với toàn tỉnh thì tổng quỹ đất đai bình quân trên đầu người của huyện

cao gấp 4,6 lần. Nhưng tỷ trọng diện tích đất đai sử dụng vào các mục đích

kinh tế-xã hội xấp xỉ bằng toàn tỉnh (Tỷ lệ này của toàn tỉnh là 70,52%)

Tình trạng sử dụng đất đai trên địa bàn huyện hiện nay không đồng đều

giữa các xã. Xã Thượng Nung là xã có tỷ lệ đất đã sử dụng cao nhất (96,11%).

Các xã có tỷ sử dụng đất thấp là: TT Đình Cả (40.29%) và xã Lâu thượng

(50,47%).

Hiện nay toàn huyện còn 18.291,64 ha đất chưa sử dụng chiếm 21,64%

tổng quỹ đất, trong đó Đất bằng chưa sử dụng 201,70ha, đất đồi núi chưa sử

dụng 13.975,54ha, Núi đá không có rừng cây 4.114,40ha. Vì vậy rất cần có

những giải pháp để đưa những diện tích đất chưa sử dụng vào các mục đích

phát triển kinh tế - xã hội.

- Đất nông nghiệp:

Bình quân đất nông nghiệp trên khẩu nông thôn là 1.159m2/khẩu (năm

2006). Như vậy tuy tỷ trọng đất nông nghiệp của huyện chỉ bằng 1/3 so với

bình quân chung toàn tỉnh (của tỉnh là 22,97%), nhưng bình quân đất nông

nghiệp trên khẩu nông thôn của huyện gấp 1,23 lần so với bình quân chung

của cả tỉnh (của tỉnh là 944m2/khẩu).

Các xã có diện tích đất nông nghiệp lớn là xã Tràng Xá (1.865,64ha),

Dân tiến (1.002,69ha). Các xã có diện tích đất nông nghiệp ít là Vũ Chấn

(243,76ha), Xã Cúc Đường (252,67ha), Xã Nginh Tường (330,76ha), Sảng

Mộc (235,93ha), Xã Phượng Giao (359,57ha), Xã Bình Long (399,44ha)...

Nhìn chung các xã ven quốc lộ 1B có diện tích đất nông nghiệp lớn, các xã

vùng sâu vùng xa có tỷ lệ đất nông nghiệp nhỏ. Bởi vì các xã vùng sâu, vùng

xa phần lớn là núi đá, đất dốc, đất bị thoái hoá nên chất lượng đất này không


29

thích hợp cho trồng loại cây nông nghiệp, còn dọc theo quốc lộ 1B Diện tích

đất bằng chiếm phần lớn nên rất thuận tiện cho trồng cây lương thực rất tốt

cho trồng và chăm sóc cây nông nghiệp.

Trong đất nông nghiệp đang sử dụng thì đất trồng cây hàng năm là

6.877,14ha chiếm 89,04% diện tích đất nông nghiệp (trong đó có Đất trồng

lúa 3.220,27ha, Đất cỏ dùng vào chăn nuôi 43,84, Đất trồng cây hàng năm

khác 3.613,03ha). Điều đáng lưu ý trong đất trồng cây hàng năm là diện tích

đất 1 vụ còn khá cao (1.989,22ha) và diện tích đất nương rẫy là khá lớn

(1.739,42). Với diện tích đó người dân chưa khai thác được triệt để nguồn lực

đất trong nông nghiệp để phục vụ cho phát triển kinh tế của hộ gia đình. Vậy

cần chú ý khai thác bằng việc thực hiện đa dạng hoá cây trồng đưa cây trồng

cạn vào vụ xuân để tăng hệ số gieo trồng, nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

Đất trồng cây lâu năm hiện có 846,50ha gồm cây công nghiệp lâu năm

năm 2005: 366 ha chè, 12.444 Cây ăn quả (gồm Cam, Quít, Bưởi, Dứa, Nhãn,

Vải,...). Tiềm năng đất đai và khí hậu cho phép huyện có khả năng đẩy mạnh

và phát triển trồng cây lâu năm, đồng thời phát huy lợi thế trong việc sử dụng

hiệu quả trên đất dốc.

Diện tích nuôi trồng thuỷ sản hiện có 155,28 ha chủ yếu là nuôi quảng

canh, năng suất chưa cao bởi lượng nước vào mùa khô thường không có đủ

nên không thích hợp cho điều kiện cho nuôi trồng thuỷ sản phát triển.

Bên cạnh đó đất đồng cỏ chăn nuôi chủ yếu tập chung ở Xã Tràng Xá và

Dân Tiến còn các xã khác gần như rất ít.

Nguồn lực đất của hộ gia đình chưa được khai thác triệt để nên nguồn thu

về nông nghiệp của hộ gia đình là chưa cao do vậy để nâng cao thu nhập cho

hộ các hộ cần quan tâm nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

2.1.5.2. Tài nguyên nước

Nguồn nước ngầm cũng tương đối phong phú, ở độ sâu từ 60m đến 90m

có lưu lượng khoảng 360lít/giây, chất lượng nước nói chung là tốt đảm bảo

phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất của đồng bào trong huỵên.


30

Ngoài ra còn rất nhiều hang động trong núi đá vôi cũng tạo ra nguồn

nước sử dụng và tạo ra những cảnh quan du lịch.

Trong những năm gần đây, do nạn chặt phá rừng, khai thác rừng bất hợp

lý đã làm giảm nguồn sinh thuỷ dẫn đến cạn kiệt nguồn nước về mùa khô và

gây lũ lụt vào mùa mưa làm phá huỷ các công trình giao thông, thuỷ lợi và

phá hoại sản xuất, ảnh hưởng đến đời sống của nhân dân Võ Nhai. Biện pháp

cấp bách là trồng rừng và bảo vệ rừng tái sinh ở các vùng thượng nguồn để

điều tiết nguồn nước phục vụ cho dân sinh kinh tế.

2.1.5.3. Tài nguyên rừng

Do diện tích đất lâm nghiệp lớn, lại là huyện ở vùng núi cao khí hậu

nhiệt đới nên hệ thực vật có nhiều gỗ quý từ nhóm II đến nhóm VIII, song đến

nay trữ lượng không còn nhiều. Rừng già và rừng trung bình chiếm tỷ lệ thấp,

chủ yếu là ở các vùng sâu, vùng xa. Ngoài rừng gỗ còn có rừng tre, nứa, vầu...

Theo số liệu thống kê năm 2005, toàn huyện có Rừng tự nhiên có diện

tích: 57.730,99ha, chiếm 68,31% diện tích đất có rừng, tập trung ở các xã có

tiểu vùng phía bắc của huyện như Sảng Mộc, Thần Xa, Nghinh Tường các xã

này chỉ có rừng tự nhiên [23].

Bảng 2.4: Hiện trạng rừng ở huyện Võ Nhai, Tỉnh Thái Nguyên năm 2005

STT Loại rừng Diện tích(ha) Tỷ lệ(%)

1 Rừng tự nhiên

Rừng sản xuất 11.540,47 20,00

Rừng phòng hộ 32.093,34 58,00

Rừng đặc dụng 9.168,59 17,00

2 Rừng trồng

Rừng sản xuất 2.817,78 4,00

Rừng phòng hộ 891,00 1,00

Rừng đặc dụng 0,00 0,00

3 Đất ươm cây giống 7,00

Tổng diện tích đất có rừng 57.730,99 100

Nguồn: Số liệu thống kê huyện Võ Nhai

Tập đoàn cây đa dạng và phong phú, cây đặc sản quế, lát nhưng các loại

gỗ quý hiếm hầu như không còn hoặc còn rất ít. Cây bản địa có trám, mữ, vầu,

nứa, cọ...


31

- Rừng gỗ: 20.115ha, có trữ lượng 12.810ha, chưa có trữ lượng 7.350ha.

- Rừng tre, nứa, vầu: 603 ha

- Rừng hỗn giao: 3.440,87 ha

- Rừng núi đá: 26.437 ha

- Rừng trồng hiện có: 3.729,59ha, có trữ lượng 1.191ha, chưa có trữ

lượng 2.516,11ha và rừng cọ 7,75ha.

So với mức bảo đảm cân bằng sinh thái của một huyện miền núi thì tỷ

lệ che phủ của rừng gần đạt chỉ tiêu (chỉ tiêu 75-85%).

* Chất lượng đất rừng:

Với đặc điểm là một huyện miền núi địa hình chia cắt phức tạp, đất dốc

nhiều (chiếm trên 90%), Nhưng hiện nay diện tích đất đồi dốc được sử dụng

vào các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của huyện đạt khoảng 53.000ha

chiếm khoảng 70% diện tích đất đồi núi của huyện. Diện tích đất đồi núi của

huyện chưa sử dụng: 13.975,54 ha. Vì vậy mà chất lượng đất cũng như hiệu

quả kinh tế đem lại cho các hộ gia đình là chưa cao nên rất cần có mục đích sử

dụng đất cho nông, lâm nghiệp để hộ gia đình có thu nhập từ rừng là ổn định

và phát triển.

Hệ động vật tương đối phong phú gồm thú rừng, bò sát, chim, Hiện nay

số lượng động vật đang bị suy giảm nhiều do nạn săn bắt bừa bãi và chặt phá

rừng làm mất nơi cư trú.

2.1.5.4. Tài nguyên khoáng sản

Theo kết quả điều tra, tìm kiếm thăm dò của các đoàn địa chất đã phát

hiện Võ Nhai có các loại khoáng sản.

- Kim loại màu: Chì, Kẽm được tìm kiếm ở Thần Xa, qui mô trữ lượng

nhỏ, không tập trung

- Vàng có ở Thần Xa, nhưng chỉ là vàng sa khoáng, hàm lượng thấp.

- Mỏ phốt pho ở La Hiên trữ lượng được đánh giá khá, dự kiến tổng trữ

lượng khoảng 60.000 tấn.


32

- Khoáng sản vật liệu xây dựng: Khoáng sản vật liệu xây dựng như: Đá

xây dựng, đá sét, cát sỏi... Đặc biệt có sét xi măng ở Cúc Đường có trữ lượng

lớn và chất lượng tốt.

Nhóm khoáng sản lớn nhất phải kể đến là đá Cácbonát bao gồm đá vôi

xây dựng, đá vôi xi măng, đolomít cùng các mỏ khác ở núi Voi, La Giang và

La Hiên đã được xác định có trữ lượng khoảng 222 triệu tấn.

Ngoài các khoáng sản nói trên Võ Nhai còn có nhiều loại sét làm gạch

ngói, cát dùng cho xây dựng, đá bùn, đá dăm dùng cho làm đường giao

thông... Tuy có nhiều loại khoáng sản có trữ lượng lớn như vậy nhưng đến

nay Võ Nhai khai thác chưa đáng kể, tài nguyên khoáng sản còn nằm ở dạng

tiềm năng là chính, ngay cả việc khai thác đá để nung vôi phục vụ cho xây

dựng và đời sống dân sinh cũng còn nhiều khó khăn. Nhiều vùng như Thượng

Nung, Thần Xa vẫn phải ra La Hiên để mua vôi.

2.1.5.5. Tài nguyên nhân văn

Là một huyện có nhiều dân tộc sinh sống, do đó có nhiều phong tục tập

quán của từng dân tộc. Hiện nay còn có những dấu tích lịch sử như Mài Đá

Ngườm ở xã Thần Xa là cái nôi sinh ra người vượn cổ, Rừng Khuân Mành tiền

thân sinh ra đội Cứu Quốc quân, các di tích này đã đợc Nhà nước công nhận.

2.1.5.6. Cảnh quan và môi trường

Địa hình của Huyện chia thành 3 tiểu vùng, có độ dốc từ Bắc xuống

Đông - Nam, xen giữa vùng Trung tâm gồm ba xã và một thị trấn có địa hình

tương đối phẳng thung lũng xen đồi thấp tạo nên một địa hình có một cảnh

quan môi trường sinh động. Vùng núi cao có đất rừng đa dạng với tập đoàn

cây con phong phú, có thể tạo thành những thắng cảnh đẹp tự nhiên của rừng

núi như hang Phượng Hoàng, suối Mỏ Gà có nguồn nước trong mát chảy vô

tận. Động Ngườm ở xã Thần Xa được coi là cái nôi sớm nhất của người Âu

Lạc. Vùng thấp có các loại cây đặc sản của vùng Trung Du. Do vậy tạo nên

môi trường xanh, sạch, đẹp ít bị ô nhiễm.


33

2.1.5.7. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên và các nguồn lực

* Thuận lợi

Do vị trí của huyện có quốc lộ 1B chạy qua trung tâm huyện vì vậy thuận

lợi cho việc mua bán, trao đổi hàng hoá và tiếp nhận khoa học kỹ thuật vào

sản xuất và trong sinh hoạt.

Chế độ nhiệt phong phú độ ẩm tương đối khá. Mặt khác tỷ lệ che phủ

thảm thực vật hiện nay trong huyện là tương đối cao do vậy có thể đa dạng

hoá các loại cây trồng trong nông nghiệp.

* Khó khăn

Do lượng mưa phân bố không đều, về mùa mưa lượng mưa lớn thường

gây ra lũ lụt, ách tắc giao thông. Do vậy cần có biện pháp bố trí hệ thống cây

trồng phù hợp, tránh được lũ quét ở vùng thấp và hạn chế được rửa trôi, xói

mòn ở vùng đồi núi có độ dốc cao.

Do trình độ dân trí còn thấp, ảnh hưởng nhiều của phong tục tập quán

nên chưa áp dụng nhiều tiến bộ khoa hoc kỹ thuật vào sản xuất nông, lâm

nghiệp dẫn đến thu nhập của hộ gia đình vẫn còn thấp.

Sản xuất nông, lâm nghiệp là hai ngành sản xuất chính của huyện. Đất

đai được khai thác chủ yếu phục vụ cho sản xuất nông nghiệp và lâm nghiệp.

Tuy nhiên hiện nay việc sử dụng hai loại đất này hiệu quả chưa cao, giá trị sản

lượng thu được trên một ha đất nông nghiệp nhất là trên đất lâm nghiệp còn

thấp, hệ số sử dụng đất canh tác chưa cao.

Với đặc điểm là một huyện miền núi, đất chưa sử dụng chiếm tỷ lệ lớn.

Nhưng hiện nay diện tích đất chưa sử dụng được sử dụng vào các mục đích

phát triển kinh tế còn ít so với tiềm năng, đất đồi núi chưa sử dụng còn nhiều.

Trong thời gian tới cần đầu tư và lựa chọn cơ cấu cây trồng phù hợp để đưa

các diện tích đất trống đồi núi trọc hiện chưa sử dụng vào sản xuất, góp phần

phát triển kinh tế xã hội của huyện.


34

2.2. ĐIỀU KIỆN KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA HUYỆN VÕ NHAI

2.2.1. Thực trạng phát triển kinh tế.

* Tăng trưởng kinh tế:

Kinh tế Võ Nhai cơ bản vẫn phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp

(chiếm 85% tỷ trọng) do còn gặp nhiều khó khăn trong phát triển kinh tế, đất

đai kém màu mỡ, cây trồng còn phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên, trình độ dân

trí thấp. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Huyện đạt từ 6% - 7% trên 1 năm.

Cơ cấu kinh tế: Nông, Lâm nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp - Thương

mại và Dịch vụ đã có nhưng bước cải thiện. Tình hình tăng trưởng kinh tế của

Huyện Võ Nhai được thể hiện qua bảng sau:

Bảng 2.5: Tình hình tăng trƣởng kinh tế của huyện Võ Nhai năm 2006

Ngành

Gía trị sản

xuất tăng

thêm

năm 2005

(triệu đồng)

Gía trị sản xuất

tăng thêm

năm 2006

(triệu đồng)

Tốc độ

tăng

trƣởng

(%)

1. Nông - Lâm nghiệp - Thủy Sản 93.462,0 97.294,0 104,10

2. Công nghiệp - Xây dựng 67.768,0 79.987,0 118,03

3. Du lịch - Dịch vụ 35.120,0 40.730,0 115,97

4. Thu nhập bình quân đầu người 3.500,0 4.230,0 120,86

5. Giá trị trên một ha canh tác 17,5 18,34 104,80

Nguồn: Phòng Thống kê huyện Võ Nhai

2.2.2. Cơ sở hạ tầng

Trong những năm qua, cơ chế quản lý được cải tiến, với phương châm sử

dụng kết hợp và tranh thủ mọi nguồn vốn đầu tư, trên địa bàn huyện đã xây

dựng được một số công trình phục vụ cho sản xuất và đời sống của đồng bào.

Về xây dựng, huyện đã chủ động thu hút các nguồn vốn để xây dựng cơ

sở hạ tầng như trường học, trạm xá xã, trụ sở ủy ban nhân dân (UBND) của

một số xã, xây dựng các công trình công cộng...


35

* Giao thông

Trong huyện có quốc lộ 1b chạy qua, phần chạy qua huyện cơ bản đã

được cải tạo nâng cấp, còn lại khoảng 10 km cần đưa vào kế hoạch đầu tư

nâng cấp trong thời gian tới, nhằm giảm bớt sự khó khăn cho các phương tiện

tham gia giao thông.

Tuyến đường đi từ Thị trấn Đình Cả đi xã Bình Long đến nay đã trải

nhựa xong, nhưng còn một số cầu cống là cầu tạm hiệu quả đã giải quyết việc

đi lại thuận tiện cho nhân dân trong và ngoài huyện.

Tuyến đường đi từ Tràng Xá đi Liên Minh và ra Thành phố Thái

Nguyên, đã được đầu tư nâng cấp rải cấp phối, chất lượng hiện nay đảm bảo

được việc đi lại của nhân dân.

Các tuyến đường 1b vào các xã ở phía bắc như Thượng Nung, Thần Xa,

Nghinh Tường, Sảng Mộc trước đây đi lại rất khó khăn, hiện nay đã được cải

tạo, nâng cấp cho nên ô tô đã đến được trung tâm xã.

Các tuyến đường liên xã, liên thôn xóm cơ bản vẫn là tuyến đường mòn,

việc đi lại rất khó khăn nhất là đối với mùa mưa.

* Thủy lợi

Được sự hỗ trợ của Nhà Nước và đóng góp của nhân dân, Võ Nhai đã

xây dựng được 11 hồ chứa, 50 phai đập kiên cố, 12 trạm bơm, khoảng 132km

kênh mương và hàng trăm phai đập tạm, nhằm phục vụ tưới tiêu cho sản xuất

nông nghiệp và sinh hoạt của nhân dân. Năng lực thiết kế tưới khoảng

1.119ha, năng lực tưới thực tế được 597ha.

Nhưng nhìn chung các công trình thuỷ lợi trong huyện đều nhỏ lẻ, không

được nâng cấp tu bổ thường xuyên, cho nên năng lực tưới bị hạn chế, đến nay

toàn bộ các công trình thuỷ lợi của huyện mới tưới được khoảng 850ha lúa

Đông - Xuân.


36

2.2.3. Lĩnh vực xã hội

* Thực trạng giáo dục đào tạo, y tế của huyện

- Giáo dục đào tạo của huyện.

Trong những năm qua huyện Võ Nhai đã đạt được những tiến bộ đáng

ghi nhận trong việc mở rộng phạm vi giáo dục, kể cả cho người nghèo vùng

sâu vùng xa.

Theo số liệu báo cáo của phòng giáo dục huyện Võ Nhai, đồng thời kết

hợp với số liệu đi điều tra tại các xã và thị trấn của huyện. Hiện trạng về giáo

dục đào tạo của huyện như sau:

Đối với cấp học mẫu giáo trên địa bàn huyện đã có sự tăng lên rất rõ qua

các năm, năm 2004-2005 tổng số lớp là: 15 lớp (trong đó: công lập: 3 và bán

công dân lập 12) nhưng đến năm 2005-2006 không còn hệ bán công nữa mà

chỉ còn là công lập và số lớp học cũng tăng lên: 17 lớp và số học sinh cũng

tăng lên 2004-2005: 2.252 học sinh năm học 2006-2007: 2.467 học sinh.

Đối với số trường lớp, giáo viên và học sinh phổ thông trên địa bàn

huyện cũng được tăng lên cả về chất lượng và số lượng một số trường được

xây mới như trường PTTH Hoàng Quốc Việt. Sự nghiệp giáo dục và đào tạo

từng bước được xã hội hoá và đa dạng mạng lưới trường lớp cơ bản được đáp

ứng nhu cầu học tập của con em. Tỷ lệ huy động học sinh đến lớp học trong

độ tuổi ở các cấp học, bậc học hàng năm đều tăng, tỷ lệ học sinh lên lớp, tốt

nghiệp đạt cao, cơ sở vật chất đang từng bước được hoàn thiện. Trình độ đội

ngũ giáo viên thường xuyên được bồi dưỡng nâng cao.

Ngoài ra trên địa bàn huyện còn có trường dân tộc nội trú.

Chiến lược quốc gia về giáo dục cho tất cả mọi người mới được thông

qua gần đây đã nhấn mạnh việc tiếp tục cam kết cung cấp giáo dục có chất

lượng cho mọi bộ phận dân cư trong xã hội như cho thấy tỷ lệ đi học tiểu học

đã tăng đáng kể trong các nhóm dân cư chính, trừ các dân tộc thiểu số và

nhóm dân cư nghèo nhất trong dân số. Hai nhóm này có sự trùng lặp đáng kể.


37

Ở miền núi, nơi đường sá đi học còn khó khăn, trẻ em thường chỉ học vài năm

rồi bỏ, đối với giáo dục THCS tỷ lệ học sinh tăng đáng kể nhưng với mức độ

tương đối khác nhau. Hầu hết trẻ em trong nhóm dân số khá và giàu thì đi học

hết THCS, trong khi đó chỉ hơn một nửa số trẻ em trong nhóm nghèo nhà

vùng sâu vùng xa được học trung học cơ sở.

Một trong những lý do của sự khác biệt này là chi phí cho việc học: lệ

phí học tập, sách vở, các khoản đóng góp khác hơn nữa việc đi học xa gặp

nhiều khó khăn phương tiện đi lại không có... Vùng sâu vùng xa việc tảo hôn

đối với trẻ em gái là rất sớm.

* Y tế và chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Chuyển đổi kinh tế đã đem lại sự thay đổi đáng kể trong ngành y tế.

Cũng giống như giáo dục, sự phát triển y tế của huyện cũng được cải thiện và

nâng cao cả về chất lượng phục vụ: phòng bệnh, giường bệnh cũng như trình

độ khám chữa bệnh của đội ngũ y, bác sĩ từ cấp xã đến thị trấn. Hiện nay

không còn xã trắng về y tế, các trạm xá đều được kiên cố hoá, cán bộ y tế

được tăng cường nhiều.

Toàn huyện có 18 cơ sở y tế gồm một bệnh viện trung tâm tại huyện, hai

phòng khám khu vực ở cụm xã Cúc Đường và cụm xã Tràng Xá và 15 trạm

xá thuộc 14 xã. Với tổng số giường bệnh là 130 giường, trong đó trạm y tế xã

phường có 60 giường.

Mạng lưới y tế tư nhân chưa phát triển, các cơ sở y tế thật sự chưa được

đầu tư nâng cấp, nhất là tuyến xã. Do vậy, rất cần có những chính sách phù

hợp để khuyến khích y tế tư nhân phát triển để phục vụ và chăm sóc sức khoẻ

người dân tốt hơn.

2.2.4. Tình hình dân số lao động

* Dân số:

Dân số của huyện hiện có năm 2005: 63.411 người trong đó gồm nhiều

dân tộc khác nhau đang sinh sống. Hầu hết dân số sống ở nông thôn (khoảng

90%), chủ yếu là sản xuất nông - lâm nghiệp.

- Nhân khẩu nông nghiệp: 59.993 người chiếm 94,6%


38

- Nhân khẩu phi nông nghiệp: 3.418 người chiếm 5,4%

Mật độ trung bình: 73người/km2, phân bổ không đồng đều giữa các

vùng, đông nhất ở trung tâm huyện lỵ, và dọc quốc lộ 1B, ở các xã vùng sâu,

vùng xa có mật độ thấp 22-25người/km2.

* Dân tộc

Toàn huyện có 8 dân tộc anh em là: Kinh chiếm 34,20% dân số; Tày

29,91%; Nùng 14,53%; Dao 12,64%; Các dân tộc H, Mông, Cao Lan, Sán

Chỉ, Hoa chiếm 8,71%.

Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ dân tộc Huyện Võ Nhai năm 2005

34.20%

29.91%

14.53%

12.64%

8.71%

Kinh

Tµy

Nïng

Dao

C¸c d©n téc kh¸c

* Lao động

Toàn huyện có 31.139 lao động chiếm 47,34% dân số, việc làm chủ yếu

mang đặc thù sản xuất nông nghiệp - có tính chất thời vụ là chính, trong đó

lao động nữ chiếm 57,5%.

Về trình độ lao động chung là thấp. Số người được bồi dưỡng kỹ thuật trồng,

chăm sóc cây trồng ở tiểu vùng I là 6,11%. Tiểu vùng II là 42,5% và tiểu vùng III là

32% tổng số hộ. Số lao động có văn hóa bậc tiểu học chiếm 74,32%, trình độ bậc

trung học cơ sở và trung học phổ thông chiếm 25%. Số còn lại trình độ trung cấp,

Cao Đẳng, Đại học rất ít. Số họ gia đình được giao lưu với bên ngoài không nhiều.

* Thu nhập và mức sống.

Theo số liệu thống kê năm 2005 thu nhập bình quân đầu người về lương

thực đạt: 480kg/người/năm [23].


39

- Mức sống theo số liệu điều tra năm 2003 toàn huyện có 12.558 hộ thì

số hộ đói nghèo chiếm 35% cụ thể là:

Bảng 2.6: Hiện trạng dân số và đất ở huyện Võ Nhai năm 2005

Chỉ tiêu ĐVT Toàn huyện Cơ cấu (%)

1. Tổng số khẩu: ngƣời 63.411 100

- Khẩu nông nghiệp người 59.993 94,6

- Khẩu phi nông nghiệp người 3.418 5.4

2. Tổng số lao động: lao động 31.139 100

3. Tổng số hộ: hộ 12.558 100

- Hộ nông nghiệp hộ 11.553 92,0

- Hộ phi nông nghiệp hộ 1.005 8,0

4. Tỷ lệ tăng dân số: % 1,44

5. Diện tích đất ở ha 615,90

6. Bình quân diện tích đất ở/hộ m2/hộ 490.44

Nguồn: Số liệu Phòng Thống kê huyện Võ Nhai

2.2.5. Nhận xét chung về thực trạng phát triển kinh tế xã hội

Nhìn chung huyện Võ Nhai đã có những chuyển biến tích cực trong việc

phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống, vật chất và tinh thần cho nhân

dân do có sự đầu tư cải tiến phương tiện sản xuất và áp dụng tiến bộ khoa học

kỹ thuật đã làm cho năng suất lao động ngày càng tăng lên và dần đi vào ổn

định.

Do phát triển ngày càng cao của xã hội đòi hỏi phải có sự sắp xếp lại lao

động và phân bố một cách hợp lý để tạo ra một bước phát triển toàn diện. Tuy

nhiên do dân số trong huyện ngày càng phát triển, các nhu cầu của con người về

kinh tế như giao thông, thủy lợi các dịch vụ thương mại, về điện, các khu văn hóa

thể thao, khu dân cư ngày càng cao sẽ gây áp lực tới nguồn lực đất đai đó là việc

chuyển đổi mục đích sử dụng các loại đất để đáp ứng kịp thời nhu cầu đó.

Từ những cơ hội và thách thức đó đòi hỏi huyện Võ Nhai cần đề ra chiến

lược phát triển kinh tế - xã hội gắn với việc sử dụng các nguồn lực trước mắt

và lâu dài, đồng thời không ngừng nâng cao năng lực quản lý để việc sử dụng

các nguồn lực của huyện ngày càng đi vào nề nếp theo đúng Luật định trên

quan điểm sử dụng lâu bền đạt hiệu quả cao.


40

Chƣơng 3

MỐI QUAN HỆ GIỮA NGUỒN LỰC

VÀ ĐỜI SỐNG KINH TẾ CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN

3.1. THỰC TRẠNG KINH TẾ XÃ HỘI CỦA CÁC HỘ NGHIÊN CỨU

3.1.1. Thực trạng nghèo đói của các hộ điều tra

Để đánh giá nghèo đói chúng tôi sử dụng chỉ tiêu thu nhập/nhân khẩu

của hộ qua 1 năm, qua điều tra cho thấy các hộ thuộc vùng I chủ yếu là các hộ

nghèo (dưới chuẩn nghèo do BLĐTB-XH quy đinh). Đi từ vùng I (vùng cao)

đến khu vực vùng III vùng thấp ta thấy mức sống của người dân đã được tăng

lên.

Biểu đồ 3.1. Thu nhập của hộ và thu nhập bình quân/nhân khẩu

của các hộ điều tra năm 2006

Để thấy được nguyên nhân dẫn đến tình trạng khác nhau về mức

sống như vậy ta tìm hiểu sự phân bổ các nguồn lực và quá trình sử dụng

nguồn lực của hộ như thế nào giữa các hộ thuộc các vùng khác nhau đặc

biệt là các nguồn lực tự nhiên như giả thuyết ban đầu đã đề ra là các hộ

1800.292558.16

3608.29

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

Vùng I Vùng II Vùng III

Bình quân Thu nhập của hộ Thu nhập/ nhân khẩu


41

có nguồn lực tốt hơn (trên cả hai khía cạnh số lượng và chất lượng) sẽ có

mức sống cao hơn.

3.1.2. Nguồn lực của các hộ

3.1.2.1. Đất đai.

Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt, là tài nguyên thiên nhiên không có

khả năng tái tạo vì vậy đây là nguồn lực quan trọng nhất mà trong đề tài này

sẽ tập trung nghiên cứu. Vị trí và diện tích đất đai không thay đổi, chất lượng

và hiệu quả sử dụng đất phụ thuộc nhiều vào quá trình sử dụng của con người.

Vì vậy việc sử dụng đất hợp lý trên cơ sở khoa học sử dụng đất là chiến lược

phát triển nông lâm nghiệp bền vững.

Hộ là nơi thể hiện rõ nhất của việc sử dụng các nguồn lực, vì ở đây hộ

tiến hành các hoạt động sản xuất và các hoạt động khác nhằm duy trì cuộc

sống gia đình và phát triển kinh tế[34]. Để có cái nhìn tổng quát về nguồn lực

đất của các hộ khác nhau chúng tôi tiến hành điều tra và tập hợp thông tin

trong bảng sau:

Bảng 3.1: Hiện trạng đất đai bình quân của các hộ điều tra

Huyện Võ Nhai năm 2006

ĐVT: ha

Diễn giải

Vùng I (n=30)

Vùng II (n=35)

Vùng III (n=35)

Sai khác có ý nghĩa

thống kê

1/2 1/3 2/3 1 2 3

I. Tổng diện tích 2,57

(1,21)

2,40 (1,14)

2,14 (0,84)

- * -

1. Đất sản xuất nông nghiệp 0,76 0,85 0,92 - ** -

2. Đất lâm nghiệp 1,70 1,47 1,01 ** *** *

3. Đất nuôi trồng thuỷ sản 0,0083 0,0022 0,043 ** *** ***

4. Đất phi nông nghiệp 0,104 0,082 0,17 - - -

5. Đất nông nghiệp /khẩu 0,13 0,18 0,21 * *** -

Nguồn số liệu điều tra.

Ghi chú: 1. Số liệu trong ngoặc đơn là Độ lệch chuẩn của giá trị bình quan tại α=0,1

2. *, ** và *** Sai khác có ý nghĩa thống kê tại mức xác suất 90%, 95% và 99% theo kiểm

định Mann Whitney


42

Như vậy ta thấy diện tích bình quân một hộ có xu hướng giảm dần từ khu

vực vùng cao đến khu vực vùng thấp. Sở dĩ ở khu vực vùng cao có diện tích

lớn hơn là do khu vực này có nhiều diện tích lâm nghiệp hơn. Còn diện tích

đất nông nghiệp thì ngược lại khu vực vùng cao ít hơn so với khu vực vùng

thấp. Như vậy ta có thể thấy được tiềm năng cũng như thế mạnh của các khu

vực là khác nhau. Diện tích đất nông nghiệp góp phần rất lớn vào việc cải

thiện cuộc sống giúp cho vấn đề an ninh lương thực của người dân khu vực

song trên tế đất ít người đông dẫn đến diện tích đất bình quân trên đầu người

của khu vực vùng cao thấp hơn nhiều lần so với khu vực vùng thấp. Thực tế

này là một khó khăn đỗi với khu vực vùng cao, điều này cũng đòi hỏi người

dân khu vực này cần có những chiến lược kiếm sống khác so với người dân

khu vực vùng thấp.

Biểu 3.2: Cơ cấu diện tích đất của các hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006

Có thể thấy cơ cấu diện tích đất lâm nghiệp chiếm tỷ trọng lớn hơn so với

đất nông nghiệp đặc biệt là ở khu vực vùng cao như vậy thế mạnh của toàn

khu vực là sản xuất lâm nghiệp tuy nhiên việc phát triển sản xuất lâm nghiệp

cũng gặp không ít khó khăn như vốn và đặc biệt là vấn đề thời gian thường

tương đối dài do vậy trong thời gian trước mắt thì người dân sẽ gặp khó khăn

về nguồn thu cho gia đình.

0%

20%

40%

60%

80%

100%


Vùng nghiên cứu

Đất phi nông nghiệp

Đất thuỷ sản

Đất Lâm nghiệp

Đất nông nghiệp


43

Bên cạnh số lượng thì chất lượng nguồn lực đất cũng hết sức quan trọng

đối với việc ra quyết định của các hộ gia đình do họ phải căn cứ vào khả năng

canh tác của đất mà quyết định sẽ trồng cây gì? xuất phát từ đó chúng tôi xem

xét nguồn lực đất đai của các hộ dưới góc độ chất lượng. Chất lượng đất đai

được thể hiện thông qua tiêu chí về độ dốc (vì nó liên quan đến việc giữ nước

và các chất dinh dưỡng) và khả năng tiếp cận đến các nguồn nước tưới tiêu

khác nhau (vì nó liên quan đến khả năng khai thác đất hay hệ số sử dụng đất).

Bảng 3.2: Hiện trạng chất lƣợng đất đai của các hộ điều tra


ĐVT: %

Diễn giải Vùng I (n=30)

Vùng II (n=35)

Vùng III (n=35)

Sai khác có ý

nghĩa thống kê

1/2 1/3 2/3 1 2 3

1. Diện tích đất bằng 10,4 15,3 20,5 * ** ***

2. Diện tích đất dốc 89,6 84,7 79,5 ** *** **

3. Diện tích tưới tiêu 1 vụ 21,6 28,1 30,6 * ** -

4. Diện tích tưới tiêu 2 vụ 0,0 7,2 13,7 *** *** **

Nguồn: Số liệu điều tra

Ghi chú: 1. *, ** và *** Sai khác có ý nghĩa thống kê tại mức xác suất 90%, 95% và 99%

theo kiểm định Chi Square.

Diện tích nhiều nhưng chủ yếu là diện tích đất dốc có độ dốc cao nhiều

khi lên đến trên 35o điều này gây khó khăn rất nhiều cho sản xuất nông lâm

nghiệp đó là đặc thù của khu vực vùng cao, trong khi đó thì ở khu vực vùng

thấp diện tích đất bằng là diện tích đất có độ dốc dưới 5o ít hơn so với khu vực

vùng cao mà phần nhiều trong diện tích này là đất ruộng cho cây lúa. Tuy

nhiên một điều đáng quan tâm là phần lớn diện tích đất nông nghiệp của cả

khu vực nói chung trong đó điển hình là ở khu vực vùng cao chỉ có thể tưới

tiêu được 1 vụ trong năm đây là một khó khăn lớn cho sản xuất nông nghiệp

của người dân trong khu vực. Điều này cũng dễ lý giải là do khu vực này có

địa hình phức tạp chủ yếu là đồi núi cho nên diện tích nương rẫy nhiều mà

diện tích này khó có thể xây dựng các hệ thống tưới tiêu được, kể cả ở khu


44

vực đất ruộng cũng chủ yếu là nhờ nước trời do vậy trong mùa mưa thì có

nước nhiều khi còn quá nhiều và khó kiểm soát còn mùa khô thi nước trở lên

khan hiếm.

Chính vì vậy đất đai ở khu vực này cũng khó có cơ hội để khai thác

được nhiều phục vụ cho cuộc sống của đồng bào đây là một hạn chế đối với

nguồn lực tự nhiên quan trọng nhất này ở khu vực miền núi nói chung và

khu vực đang nghiên cứu nói riêng. Để khắc phục việc này chúng ta cần phải

tìm ra hay thay đổi cơ cấu cây trồng phù hợp đặc biệt là phát triển các cây

chịu hạn trên các chân đất nương rẫy và đất ruộng cho người dân nơi đây.

Tóm lại: Đất đai ở khu vực nghiên cứu so với khu vực đồng bằng có

thể nói họ có tiềm năng về diện tích song họ lại gặp rất nhiều khó khăn về

chất lượng đất do có độ dốc cao, không chủ động trong tưới tiêu và bị xói

mòn nhiều do vậy đất đai nhanh bị bạc màu. Phần lớn diện tích trong khu

vực phù hợp cho sản xuất các cây lâm nghiệp đòi hỏi có thời gian dài mới

có thu do vậy trước thực tế các hộ có mức thu nhập thấp như hiện nay và

sống dựa vào nguồn thu chủ yếu từ nông nghiệp như hiện nay sẽ là một khó

khăn lớn cho họ.

3.1.2.2. Rừng

Rừng là nguồn lực chủ yếu phát triển kinh tế trong tương lai

(Primentel, 1989). Điều đó có nghĩa rằng nguồn lực Rừng rất quan trọng trong

phát triển kinh tế và đặc biệt là mức sống của dân tộc miền núi bởi vì rừng là

nguồn lực tự nhiên như nước, lương thực, thuốc, củi, gỗ và những nhu cầu vật

chất khác. Dân tộc miền núi có lịch sử lâu dài cùng với mối quan hệ mật thiết

từ rừng bởi đó là cuộc sống của họ[36].

* Sự ưu tiên sử dụng của rừng

Như đã phân tích ở những phần trước đất lâm nghiệp chiếm tỷ trọng rất

lớn trong tổng quỹ đất của khu vực (xấp xỉ 68,3% trong tổng diện tích đất).


45

Do vậy mà rừng cũng là một nguồn thu quan trọng trong tổng thu nhập của

các hộ như gỗ, các lâm sản ngoài gỗ, dịch vụ môi trường, việc làm... Diện tích

đất rừng khác nhau giữa các hộ khu vực vùng cao và các hộ khu vực vùng

thấp đặc biệt là mục đích sử dụng rừng cũng rất khác nhau được thể hiện qua

bảng 3.3.

Bảng 3.3: Tình hình nguồn lực rừng của các hộ điều tra H. Võ Nhai năm 2006

Chỉ tiêu

Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

So sánh

1/2 1/3 2/3

1 2 3

Diện tích đất lâm nghiệp (ha) 1,70 1,47 1,01 ** *** *

Rừng trồng phòng hộ (%) 39,3 9,6 4,8 *** *** -

Rừng trồng sản xuất (%) 60,7 90,4 95,2 *** *** -


Ghi chú: . *, ** và *** Sai khác có ý nghĩa thống kê tại mức xác suất 90%, 95% và 99%

theo kiểm định Chi Square và kiểm định Mann - Whitney.

Nhìn chung ở các hộ phần lớn diện tích rừng là cho mục đích sản xuất

tuy nhiên vấn đề ở chỗ diện tích này chủ yếu là rừng trồng mới trong 1 vài

năm trở lại đây do vậy vẫn chưa cho thu nhiều nếu không muốn nói là hầu

như chưa có thu từ rừng.

Bảng 3.4. Tình hình sử dụng rừng của các hộ điều tra H. Võ Nhai năm 2006

Chỉ tiêu

Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

So sánh

1/2 1/3 2/3 1 2 3

Củi (1000đ) 450 324,28 322,85 * * -

Gỗ tròn khai thác(m3) 2,43 1,28 2,22 ** - *


Ghi chú: 1. *, ** Sai khác có ý nghĩa thống kê tại mức xác suất 90%, 95% theo kiểm định Mann-

Whitney.

Nguồn thu từ rừng do gia đình quản lý khá phong phú như: gỗ, củi, rau,

mật ong, nấm, động vật, thuốc... song đối với các sản phẩm ngoài gỗ và củi có

số lượng ít và không ổn định do vậy chúng tôi quan tâm chủ yếu tới các sản


46

phẩm có giá trị cao và ổn định là gỗ và củi. Các lâm sản ngoài gỗ bao gồm:

than củi, củi đốt, động vật trong rừng, hoa quả hạt, thảo dược, cỏ cho gia súc

và lá lợp mái nhà... những hộ gia đình nghèo có diện tích đất lâm nghiệp nhỏ

thường họ sống dựa vào các lâm sản ngoài gỗ tuy nhiên điều này sẽ không bền

vững đối với các hộ gia đình. Đặc biệt là các hộ gia đình (vùng I), ở (vùng II)

củi là nguyên liệu chính phục vụ đun nấu trong gia đình bởi giá thành rất rẻ

và dễ khai thác được mặt khác hộ cũng có thể bán để tăng thu nhập. Họ sống

chủ yếu dựa vào đó mà thu nhập không ổn định, theo mùa vụ không có sản

xuất hay chế biến cụ thể do đo thu nhập của hộ gia đình thấp.

Tuy nhiên như đã phân tích trong phần trước phần lớn diện tích là rừng

mới trồng có trữ lượng thấp do vậy mà phần sản phẩm thu được rất thấp nếu

so sánh với các nguồn thu từ sản xuất nông nghiệp.

Như vậy có thể nói vai trò của rừng đối với việc tạo ra thu nhập cho hộ

hiện nay hầu như không có gì, nhưng đây là một tiềm năng lớn cho tương lai

mà các hộ cần phải quan tâm và nên đầu tư. Tuy nhiên ngoài yếu tố thu nhập

thì rừng còn có các vai trò khác như:

Rừng với môi trường: Rừng cung cấp nhiều hình thái dịch vụ trực tiếp

về môi trường cho những người sống gần rừng Các dịch vụ này bao gồm: việc

khôi phục độ màu mỡ của đất trong hệ thống nông nghiệp luân canh, duy trì

lượng nước và bảo vệ chất lượng nước cung cấp cỏ cho chăn nuôi gia súc, thu

phấn cho thực vật, kiềm chế sâu cỏ và duy trì đa dạng sinh học bao gồm cả

duy trì giống cây cho nông nghiệp. Rừng cũng mang lại các dịch vụ môi

trường gián tiếp cho người sống xa rừng. Ví dụ dự án bảo vệ nước, và du lịch

sinh thái rừng (ở Vùng III).

Rừng tạo ra việc làm: Các hộ gia đình có ít đất nông nghiệp thu hút một

lượng lớn nhân công lao động trong lĩnh vực lâm nghiệp tạo điều kiện công ăn

việc làm tăng thu nhập cho hộ gia đình góp phần giảm nghèo cho hộ gia đình.


47

* Lợi ích từ rừng

Khu vực vùng núi nói chung và vùng núi Thái Nguyên nói riêng là khu

vực có thế mạnh về phát triển rừng, có nguồn đất cho sản xuất lâm nghiệp

mặc dù vậy ta thấy kết quả của các hoạt động kinh tế dựa vào nguồn lợi tự

nhiên rừng trong việc cải thiện đời sống của những hộ gia đình chưa nhiều

nếu so sánh với các nguồn thu từ nông nghiêp (Bảng 3.5). Điều này có hai ý

thứ nhất có thể nói rừng chưa được quan tâm đúng mức trong đầu tư phát

triển; tuy nhiên nhìn ngược lại ta lại thấy đây còn là một lợi thế, tiềm năng

cho phát triển mai sau cần phải khai thác triệt để phục vụ lợi ích kinh tế và

môi trường cho cuộc sống đồng bào dân tộc nơi đây.

Bảng 3.5: Tình hình thu nhập từ rừng của các hộ điều tra Võ Nhai năm 2006

Chỉ tiêu Trung bình thu nhập từ rừng của các hộ gia đình (1000đ)

Vùng I (n=30) 2.990,476 (1.107,323)

Vùng II (n=35) 1.523,810 (1.314,977)

Vùng III (n=35) 1.768,421 (940,744)

Nguồn số liệu điều tra

Ghi chú: Số liệu trong ngoặc đơn là Độ lệch chuẩn của giá trị bình quan tại α=0,1

Nguồn lực rừng có mối liên hệ mật thiết với hộ gia đình nhất là các hộ

gia đình vùng sâu, vùng hẻo lánh, cuộc sống của họ gắn bó mật thiết với rừng

và các sản phẩm từ rừng thể hiện qua thu nhập từ rừng có xu hướng giảm đi từ

các hộ khu vực vùng sâu, vùng xa cho đến các hộ khu vực vùng thấp. Trong

những năm gần đây nhờ chính sách giao đất, giao rừng cho các gia đình (theo

luật đất đai 1993) và luật cũng qui định các loại đất phải được qui định và sử

dụng đúng mục đích, khi địa phương giao đất giao rừng gắn với việc trợ cấp

một khoản tiền nhỏ cho công tác bảo vệ rừng và để trồng mới rừng. Tuy nhiên

vấn đề đặt ra ở đây là các hộ sau khi được cấp đất lại và vốn đã sử dụng không

đúng mục đích vì vậy mà hiệu quả trồng rừng và chăm sóc rừng không cao.


48

3.1.2.3. Nguồn nước

Nước có ý nghĩa rất quan trọng sản xuất nông nghiệp ở huyện Võ Nhai

nói riêng, tuy nhiên nguồn nước đó lại hạn chế vì nguồn nước chủ yếu cho sản

xuất nông lâm nghiêp trên địa bàn là nước mưa. Đây cũng chính là một đặc

thù của các huyện khu vực vùng núi nước ta nơi mà khó khăn trong việc xây

dựng các hệ thống tưới tiêu, nơi mà diện tích đất canh tác chủ yếu là đất

nương rẫy có độ dốc cao. Huyện Võ Nhai là huyện chịu ảnh hưởng của chế độ

mưa vùng núi Bắc Bộ. Mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 10, mùa khô từ tháng

11 đến tháng 3 năm sau. Lượng mưa bình quân năm 1941,5mm, thấp hơn so

với các vùng khác của Tỉnh Thái Nguyên (2.050mm - 2.500mm) và phân bố

không đồng đều, lượng mưa chủ yếu tập chung vào các tháng mùa mưa với

1.390mm chiếm 91% tổng lượng mưa cả năm. Tháng có lượng mưa lớn nhất

là tháng 8, tới 372,2mm. Mưa lớn và tập trung chủ yếu và gây xói mòn đất, lũ

lụt ảnh hưởng tới cây trồng, độ phì của đất và các công trình thủy lợi, đặc biệt

với Vùng I và Vùng III có địa hình phức tạp. Độ dốc cao, bị chia cắt nhiều.

Lượng mưa phân bố không đều và ổn định dẫn đến mừa mưa nhiều khi thừa

nước mà mùa khô thì thiếu nước trầm trọng điều này gây trở ngại rất lớn cho

sản xuất nông lâm nghiệp trên địa bàn huyện nói chung và ảnh hưởng rất lớn

tới đời sống khinh tế của các hộ nông dân.

Võ Nhai là Huyện miền núi, có địa hình bị chia cắt bởi nhiều dãy núi

gây trở ngại cho việc xây dựng các công trình thuỷ lợi nhằm tưới tiêu cho diện

tích đất nông nghiệp mặc dù trên địa bàn huyện có các hệ thống sông như: Hệ

thống sông Nghinh Tường và hệ thống sông Rong có trữ lượng đủ tưới cho

hàng nghìn ha kết hợp với 149,5 ha mặt nước ao, hồ là nơi chứa nước cung

cấp cho sản xuất, sinh hoạt của nhân dân nhưng các hộ trên địa bàn vẫn bị

thiếu nước cho sản xuất nông lâm nghiệp 1 vụ trong năm (như đã phân tích

trong phần đất đai).


49

Nguồn nước là một trong những nguồn lực có ý nghĩa rất quan trọng nó

kết hợp mật thiết với nguồn đất trong sản xuất nông lâm nghiệp. Ngoài ra

nước còn có ý nghĩa trong sinh hoạt hàng ngày của các hộ. Nguồn nước chưa

đảm bảo vệ sinh và số lượng cho nhu cầu hàng ngày của người dân nơi đây.

Nhất là các xã vùng cao, hẻo lánh của vùng I và vùng. Để có nước cho sinh

hoạt họ phải nối những ống nứa hoặc ống nhựa để lấy nước từ rất xa để có

nước sạch với mức độ rất hạn chế.

Tóm lại: Vai trò của nguồn nước rất quan trọng trong cuộc sống sản

xuất và sinh hoạt của khu vực nông thôn nói chung và nông thôn miền núi nói

riêng. Vì vậy việc sử dụng tiết kiệm và có các giải pháp chuyển đổi hệ thống

cây trồng trên đất cạn nhằm sử dụng có hiệu quả các nguồn nước khan hiếm là

một yêu cầu đối với các cấp lãnh đạo và các nhà chuyên môn để nâng cao đời

sống kinh tế cho đồng bào dân tộc các khu vực vùng núi nói riêng và vùng núi

tỉnh Thái Nguyên nói riêng. Có nguồn nước phong phú và đầy đủ là một yếu

tố quyết định tới việc sử dụng triệt để và hiệu quả các nguồn lực khác như lao

động và đất đai.

3.1.2.4. Nguồn lực con người

Đề tài tập trung quan tâm nhiều đến các nguồn lực tuy nhiên để có thể

sử dụng và khai thác hiệu quả và bền vững các nguồn lực này chúng ta cũng

cần phải quan tâm đến nguồn nhân lực.

Nguồn nhân lực được xem xét dưới hai góc độ: số lượng và chất lượng.

Về số lượng được thể hiện bằng tổng nhân khẩu và thành phần theo tuổi của

các thành viên trong hộ, còn về chất lượng được quan tâm nhiều đến trình độ

học vấn của các thành viên trong hộ đặc biệt là chủ hộ người ra quyết định

chính trong hộ.

* Qui mô gia đình

Qui mô gia đình là "mẫu số" quan trọng có ảnh hưởng đến mức thu

nhập bình quân của các thành viên trong hộ. Gia đình đông con vừa là nguyên


50

nhân vừa là hệ quả của nghèo đói. Tỷ lệ sinh trong các hộ gia đình còn rất cao.

Đông con là một trong những đặc điểm của các hộ gia đình vùng nghiên cứu.

Quy mô gia đình lớn làm cho tỷ lệ người ăn theo cao (Tỷ lệ người ăn theo của

nhóm vùng cao, và nghèo đói là 0,95 so với 0,37 của nhóm giàu nhất và thành

thị) Chiến lƣợc tăng trƣởng và xóa đói giảm nghèo (Thủ tướng Chính phủ,

2002 và 2003).

Qua điều tra 100 hộ chúng tôi nhận thấy: Bình quân nhân khẩu/hộ

giảm dần từ vùng sâu vùng xa (vùng I) đến các vùng thấp hơn (vùng III)

điều này cũng đồng nghĩa với việc quy mô của hộ tỷ lệ thuận với tỷ lệ hộ

có thu nhập thấp (được phân tích trong phần thu nhập tiếp theo). So với

bình quân chung của huyện (4,3người/hộ) thì trung bình chung của nhóm

hộ điều tra cao hơn 0,6người/hộ. Nguyên nhân là do các hộ trong địa bàn

nghiên cứu phần lớn là đồng bào dân tộc, từ trước đến nay chưa nhận thức

sâu sắc về kế hoạch hoá gia đình. Mặc dù diện tích đất bình quân 1 hộ khu

vực vùng cao lớn hơn so với khu vực vùng thấp tuy nhiên số lượng người ở

khu vực này lại cao hơn nhiều do vậy dẫn đến diện tích bình quân đầu

người rất thấp đặc biệt đối với đất nông nghiệp. Điều này chỉ ra những khó

khăn mà đồng bào khu vực vùng cao đang phải đối mặt đó là thách thức về

lương thực cho dân số đang tăng nhanh và sức ép lên các nguồn lực tự

nhiên đặc biệt là đất và rừng.

Vì sự phân bố khác nhau giữa các nguồn lực có thể là nguyên nhân

thuyết phục mạnh mẽ phát triển nền kinh tế và phần nào lý giải tại sao mức

sống của đồng bào dân tộc Tày ở xã Vũ chấn (vùng I) không được cải thiện

như hộ gia đình của người Kinh ở xã Tràng Xá (vùng III).

Tỷ lệ trẻ em trong các hộ khá cao, điều này phản ánh gánh nặng gia

đình cho các lao động chính của các hộ khu vực nghiên cứu. điều này cũng chỉ

rõ thách thức về nhu cầu lương thực, nước, năng lượng và nguồn lực khác

đang tăng nhanh và để đáp ứng những nhu cầu đang gia tăng nhanh chóng này


51

việc tiếp tục khai thác các nguồn lực tự nhiên sẵn có là khó tránh khỏi vì vậy

cần phải có chính sách để đảm bảo sự phát triển bền vững cho khu vực trong

tương lai.

Bảng 3.6: Qui mô gia đình trung bình của vùng nghiên cứu năm 2006

Chỉ tiêu Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

Thành viên trong gia đình 5,70

(0,92)

4,83

(0,40)

4,35

(0,20)

Người lớn qui đổi

Số lượng trẻ dưới 15 tuổi

4,81

(0,79)

3,11

(1,77)

3,65

(0,27)

2,70

(1,23)

3,20

(0,15)

2,25

(1,12)


Ghi chú: Số liệu trong ngoặc đơn là Độ lệch chuẩn của giá trị bình quân tại 1,0

* Số lượng lao động

Lao động là yếu tố quan trọng trong phát triển kinh tế hộ, trong các nhóm

hộ điều tra có bình quân lao động/hộ tương đương nhau. Các hộ khu vực I là khu

vực vùng cao có tỷ lệ hộ nghèo cao có số lượng lao động bình quân thấp hơn so

với các hộ thuộc khu vực II và III nơi có mức sống khá hơn. Mặc dù ở khu vực

này có số lượng nhân khẩu bình quân/hộ cao hơn song do họ có nhiều con hơn

lên số lượng lao động quy ít hơn so với các hộ khu vực II và III. Đây cũng là

nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu ăn và nghèo đói của các hộ khu vực này.

Lao động thiếu, đông con, nghèo đói dẫn đến việc điều kiện cho con em

đến trường là khác nhau giữa các hộ thuộc các khu vực khác nhau. Qua kết

quả điều tra của hộ gia đình nhận thấy ở các thành phố hay trung tâm huyện,

thị xã những đứa trẻ 16 tuổi còn đang đi học thì ở các vùng sâu, hẻo lánh lứa

tuổi này các em đã nghỉ học (hết PTCS) và tham gia lao động. Điều này ảnh

hưởng rất nhiều đến chất lượng nguồn lao động của các hộ.


52

Biểu đồ 3.3: Lao động bình quân trong gia đình hộ điều tra

Huyện Võ Nhai năm 2006

* Chất lượng lao động

Số lượng và chất lượng lao động phản ánh qua năng lực của họ trong

đời sống xã hội và lao động sản xuất. Chỉ tiêu quan trọng để đánh giá về chất

lượng lao động của người dân là trình độ văn hoá của họ. Đa số người dân khu

vực miền núi nói chung có trình độ dân trí thấp hơn vùng đồng bằng và khu

vực thành thị. Tuy nhiên trong nội bộ vùng cũng có những điểm khác biệt, qua

điều tra kết quả cho thấy các hộ dân cư ở vùng cao (vùng I) có tỷ lệ người có

trình độ học vấn cấp II và cấp III là thấp hơn so với các hộ vùng II và III, bản

thân các hộ khu vực này có tỷ lệ nghèo cao hơn nhưng lại có học vấn thấp

hơn. Đây có thể vừa là nguyên nhân những cũng đồng thời có thể là hậu quả.

Vòng luẩn quẩn này có thể thoát ra được nếu các hộ tìm cách đầu tư cho con

em theo học để có trình độ cao hơn khi đó họ sẽ biết cách khai thác có hiệu

quả các nguồn lực tự nhiên giúp thoát khỏi cảnh nghèo khó hiện nay.

0

1

2

3

4

5

6


Vùng nghiên cứu

Lao

độ

ng

bìn

h q

uân

/hộ


53

Biểu đồ 3.4: Trình độ văn hóa hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006

0%

20%

40%

60%

80%

100%


Tên vùng

- TC,CĐ,ĐH

- Cấp III

- Cấp II

- Cấp I

Không có điều kiện cho con em đến trường ở các bậc học cao hơn sẽ

ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức của người dân cũng như khả năng tiếp thu

các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào cuộc sống sản xuất hàng ngày, do vậy sẽ

ảnh hưởng lớn đến việc ra quyết định đặc biệt trong việc sử dụng và khai thác

các nguồn lực như đã phân tích phần trên. Nguồn lực tự nhiên hạn chế, nguồn

lực lao động cũng bị hạn chế sẽ là những thách thức lớn trong thời gian trước

mắt cho các hộ khu vực vùng cao của Huyện Võ Nhai.

Học vấn thấp, điều kiện kinh tế khó khăn là con đường dẫn người dân

khu vực vùng cao ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào các nguồn lực tự nhiên

sẵn có, và nó cũng sẽ ảnh hưởng đến việc khai thác các nguồn lực này một

cách bền vững và có hiệu quả trong khi các nguồn lực này đang dần bị thoái

hoá và xói mòn. Đây là điều đáng quan tâm cho các nhà lãnh đạo và các nhà

khoa học nhằm tìm ra giải pháp giúp họ trong tương lai.

3.1.2.5. Vốn

Nguồn vốn chỉ rõ là khả năng đầu tư của gia đình cho sản xuất và sinh

hoạt. Ngoài yếu tố tự nhiên sẵn có vốn sẽ góp phần cho việc sử dụng và khai

thác hiệu quả hơn các nguồn lực này chính vì vậy việc phân tích nguồn vốn có

ý nghĩa rất quan trọng liên quan đến phân tích các nguồn lực.


54

Nguồn vốn bao gồm có tài sản cố định, tiền mặt tích luỹ, các khoản vay.

* Tài sản của gia đình

Để tìm hiểu rõ hơn thực trạng đời sống, sản xuất của hộ khu vực nghiên

cứu chúng tôi tìm hiểu tình hình trang bị tài sản phục vụ cho sản xuất và cho

đời sống sinh hoạt của hộ. Kết quả được trình bày ở Bảng 3.7.

Bảng 3.7: Tài sản trung bình của hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006

Đơn vị tính: 1000 đồng

Chỉ tiêu Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

1. Giá trị máy móc cho sản xuất 566,32

(317,56)

1061,55

(568,66)

1135,91

(725,64)

2. Giá trị công cụ cho sản xuất 377,27

(130,09)

383,33

(88,98)

1326,00

(796,16)

3. Giá trị đàn gia súc

3189,70

(561,11)

2775,91

(567,81)

5731,84

(2132,08)

4. Giá trị về nhà cửa

(Nhà kho, chuồng trại)

12497,90

(5831,32)

19008,00

(9027,32)

15986,66

(5883,37)

5 Giá trị tài sản dùng trong

sinh hoạt gia đình

6985,24

(3494,79)

6557,38

2306,76

11875,00

(2962,65)

Tổng tài sản 23616,43

(4143,23)

29786,17

(6166,91)

36055,41

(8346,16)


Ghi chú: Giá trị trong ngoặc là độ lệch chuẩn tại mức 1,0

Qua điều tra chúng tôi thấy mức độ trang bị tư liệu sản xuất của vùng

cũng khác nhau cụ thể Vùng I mức trang bị máy móc và công cụ còn nghèo

nàn và thô sơ phổ biến là các công cụ lao động nhỏ như liềm cuốc cày, bừa có

giá trị thấp. Máy móc cũng rất ít chủ yếu hộ có bình phun thuốc rất ít nhà có

máy bơm nước hoặc các tài sản có giá trị cao. Ở khu vực này phương tiện vận

chuyển chủ yếu là thô sơ, làm đất dựa vào sức trâu bò và lao động tay chân.

Nếu so sánh với các hộ vùng II và vùng III thì hai khu vực này có mức độ đầu

tư cao hơn, hơn nhất là các hộ vùng III, phần nhiều đã có máy cày.


55

Máy móc ngoài việc là phục vụ cho quá trình sản xuất nó còn có ý

nghĩa là một nguồn vốn cho các hộ khi cần có thể chuyển đổi thành tiền mặt

để sử dụng do vậy nó cũng thể hiện nguồn vốn cho các hộ nghiên cứu.

Nhà ở là một yếu tố quan trọng để đánh giá về mức sống của người dân,

thông thường các hộ có mức sống cao hơn sẽ có tình trạng nhà ở tốt hơn và có

giá trị cao hơn. Về giá trị nhà cửa vùng II và vùng III cao hơn so với vùng I đó

là do ở khu vực này có nhiều nhà kiên cố, trong khi đó ở khu vực vùng I nhà

tạm chiếm tỷ lệ cao.

Bảng 3.8: Nhà của hộ điều tra Huyện Võ Nhai năm 2006

Đơn vị tính: %

Chỉ tiêu Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

VùngIII

(n=35)

Kiên cố 19,04 35,2 38,89

Bán kiên cố 57,14 52,61 55,56

Nhà tạm 23,81 12,2 5,56

Nguồn: số liệu điều tra

* Vốn tín dụng và tiết kiệm

Vốn bằng tiền mặt đối với những hộ gia đình là rất quan trọng nó là

nguồn để hộ gia đình trang trải, đầu tư cho sản xuất và phát triển. Tuy nhiên

nguồn này luôn bị hạn chế đặc biệt là đối với những gia đình nghèo ở khu vực

vùng I và II.

Từ điều tra, người nông dân cho biết vốn đáp ứng cho nhu cầu của hộ

gia đình đến từ hai nguồn chính: Thứ nhất từ tiền vốn tự có và tiết kiệm, thứ

hai là từ vốn vay của ngân hàng và vay khác.

- Tiền tiết kiệm: đây là nguồn quan trọng nhất giúp hộ chủ động

trong kế hoạch để đầu tư cho chăn nuôi hay trồng trọt những khi cần. Để

tiết kiệm được một lượng tiền đó cần phải có thời gian và cũng cần phải


56

đề cập đến là không phải tất cả các hộ đều có thể tiết kiệm đủ cho nhu cầu

của mình đặc biệt là các hộ nghèo họ luôn phải sống trong tình trạng thiếu

vốn đầu tư cho sản xuất.

Thực tế điều tra cho thấy (Bảng 3.9), với những hộ gia đình vùng

nghiên cứu số lượng hộ gia đình tiết kiệm được tiền là rất ít bởi vì giá trị sản

phẩm sản xuất ra còn thấp do vậy mức độ tiết kiệm còn bị hạn chế. Tiền tiết

kiệm chỉ có được ở những hộ gia đình sống gần các khu trung tâm còn ngoài

sản xuất nông nghiệp còn có các ngành nghề phụ khác có thu nhập thì mới có

thể tiết kiệm được từ các nguồn thu này, còn các hộ khu vực hẻo lánh thì tiền

tiết kiệm là gần như không có bởi họ làm ra bao nhiêu thì chi cho cuộc sống

hàng ngày như ăn, mặc, giáo dục và y tế... thậm chí còn không có đủ cho chi

tiêu hàng ngày của gia đình.

Lượng tiền tiết kiệm ít nên khả năng đầu tư cho việc khai thác và sử

dụng có hiệu quả các nguồn lực tự nhiên vốn đã hạn chế lại càng kém hiệu

quả hơn đặc biệt là đối với các hộ vùng cao (vùng I) được minh hoạ trong các

phần phân tích tiếp theo.

Bảng 3.9: Tình hình vốn tự có của hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006

Đơn vị tính:1000 đồng

Chỉ tiêu Vùng I

(n=30)

VùngII

(n=35)

Vùng III

(n=35)

1. Kim loại quí

(Vàng, bạc)

550,3

(236,0)

120,0

(150,7)

1350,0

(1500,2)

2. Vốn bằng tiền mặt 2250,0

(1207,0)

3616,2

(133,0)

8030,5

(2494,0)

Tổng tài sản

2800,0

(722,0)

3736,2

(142,0)

9381,5

(1997,0)


Ghi chú: Giá trị trong ngoặc là độ lệch chuẩn tại mức 01,0


57

* Vốn vay

Ngoài tiền tiết kiệm ra các hộ gia đình còn sử dụng thêm vốn vay. Mục

đích sử dụng vốn đó khác nhau nhưng chủ yếu cho việc mua vật tư để sản

xuất nông lâm nghiệp, trang trải một phần chi phí giáo dục, chi cho các mục

đích sinh hoạt của gia đình.

Nguồn vốn vay chủ yếu từ các ngân hàng chính sách như ngân hàng

NHNN, các hộ chủ yếu vay qua hình thức tín chấp qua hội Phụ nữ hoặc hội

Nông dân. Ngoài ra các hộ còn vay của tư nhân, những lúc gặp khó khăn

trong tài chính, tuy nhiên người dân phải trả một khoản lãi suất cao hơn nhiều

so với vay từ các tổ chức tín dụng của nhà nước. Tình hình vốn vay của hộ

được thể hiện qua bảng 3.10 như sau:

Bảng 3.10. Tình hình vốn vay trung bình của hộ điều tra huyện Võ Nhai

Đơn vị tính:1000 đồng

Chỉ tiêu Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

Số lƣợng các khoản vay 1570 2510 4240

- Vay ngân hàng và các tổ chức 1320 2080 3490

- Vay từ các cá nhân 250 430 750

Nguồn: số liệu điều tra năm 2006

Một điều cần phải lưu ý ở đây là mặc dù thiếu vốn, song người dân

không dám vay nhiều vì một tấm lý ngại vay vì sợ không trả được. Điều này

cũng ảnh hưởng không nhỏ tới kết quả sản xuất kinh doanh của các hộ do

thiếu vốn đầu tư cho việc khai thác các nguồn lực đất và nước cũng như đầu

tư cho sản xuất lâm nghiệp.


58

Biểu đồ 3.5: Nguồn vốn vay của các hộ điều tra Huyện Võ Nhai năm 2006

0

10

20

30

40

50

60

70


Vay ngân hàng và các tổ chức Vay từ các cá nhân

Tóm lại: Nguồn lực của các hộ trong đó đặc biệt phải kể đến nguồn lực

tự nhiên sẵn có của các hộ có quan hệ mật thiết tới kết quả sản xuất kinh

doanh của các hộ. Bản thân bên trong mối quan hệ giữa các nguồn lực cũng

hết sức quan trọng vì hộ là một hệ thống nếu các quan hệ bên trong hệ thống

tốt thì sẽ làm cho hệ thống vận hành tốt hơn, chính vì vậy mà để sử dụng tốt

các nguồn lực tự nhiên thì cần phải có sự cân đối của các nguồn lực khác và

ngược lại.

3.1.3. Kết quả và hiệu quả sản xuất của các hộ

Kết quả kinh tế là một trong những căn cứ quan trọng để đánh giá mức

độ sử dụng của các nguồn lực khác nhau cũng như sự phối hợp giữa các

nguồn lực đó. Nó sẽ giúp ta có được những đánh giá tổng thể của cả quá trình

sản xuất kinh doanh của hộ trong một thời gian.

Việc đánh giá kết quả sản xuất rất quan trọng cho chúng ta biết hộ đã sử

dụng các nguồn lực ra sao, nguồn lực nào đóng vai trò quan trọng nhất đối với

các hộ, ta lên tác động đến những nguồn lực nào nếu muốn giúp các hộ làm

ăn có kết quả cao hơn.

Trước hết để đánh giá được kết quả ta cần phải xem xét thực tế sản xuất

kinh doanh của các hộ gia đình vùng nghiên cứu như thế nào.


59

3.1.3.1. Hệ thống cây trồng, vật nuôi

* Hệ thống cây trồng

Cây lúa và cây ngô đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống hàng ngày

của người dân khu vực nghiên cứu, tỷ lệ diện tích dành cho 2 loại cây này

chiếm phần lớn diện tích canh tác của các hộ nhìn chung từ vùng I đến vùng

III. Tuy nhiên do sự khác biệt về quy mô đặc biệt là diện tích đất nông nghiệp

của các hộ giữa các khu vực do vậy mà diện tích của các cây trồng này cũng

có sự khác biệt giữa các vùng trong khu vực nghiên cứu được thể hiện qua

Bảng 3.11 như sau:

Bảng 3.11: Hệ thống cây trồng hàng năm của hộ điều tra


Loại cây chủ yếu

Nhóm hộ

Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

Lúa

- Diện tích (ha/hộ) 0,15 0,25 0,32

- % trong diện tích cây hàng năm 34,88 36,23 39,02

Ngô

- Diện tích (ha/hộ) 0,18 0,26 0,30


Cây trồng hàng năm khác(Đậu, lạc,..)

- Diện tích (ha/hộ) 0,11 0,18 0,20


Tổng diện tích đất canh tác (ha) 0,43 0,69 0,82


Nhìn chung diện tích cững như tỷ lệ diện tích trong tổng diện tích đất

canh tác của hộ cho cây lúa có xu hướng tăng lên nếu ta đi từ các hộ khu

vực vùng cao đến các hộ khu vực thấp hơn. Điều này hoàn toàn đúng với

thực tế vì khu vực vùng cao diện tích đất thấp có thể trồng lúa được ít hơn

rất nhiều so với khu vực thấp hơn. Trong khi đó tỷ lệ diện tích cho nương

rẫy lại nhiều hơn.


60

Các cây trồng chính của toàn bộ khu vực nghiên cứu là lúa, ngô và một

số cây họ đậu khác. Các cây trồng chủ yếu trong vụ mùa do phụ thuộc vào

nước trời, diện tích lúa hai vụ rất ít đặc biệt là ở khu vực vùng cao. Đây chính

là một hạn chế chính cho khu vực này trong việc đảm bảo an ninh lương thực

trước sức ép của sự gia tăng dân số.

Các loại cây trồng trong phần lớn các hộ nhằm mục đích tự cung tự cấp

là chính đặc biệt là ở các hộ khu vực I do vậy tính đa dạng của các loại cây

trồng cao, tuy nhiên lại không tập trung và đặc biệt là khả năng thâm canh để

tạo ra lượng sản phẩm hàng hoá còn rất hạn chế do nhiều nguyên nhân trong

đó phải kể đến đất đai ít, chủ yếu đất dốc có độ màu mỡ thấp và đất đai manh

mún thiếu tập trung khó cho đầu tư. Ngoài ra cũng cần phải kể đến trình độ

canh tác, hạn chế về vốn đầu tư...

Ngoài các cây hàng năm trên các hộ cũng chú ý phát triển các cây lâu

năm khác trong đó đặc biệt phải kể đến các cây ăn quả. Kết quả điều tra hệ

thống cây trồng lâu năm của hộ được thể hiện qua bảng sau:

Bảng 3.12: Hệ thống cây trồng lâu năm của hộ điều tra


Loại cây

Nhóm hộ

VùngI

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

Chè

- Diện tích (ha/hộ) 0,01 0,01 0,04

- % trong diện tích cây lâu năm 3,03 6,25 40,00

Cây ăn quả (Nhãn, vải, na, xoài,...) (ha)

- Diện tích (ha/hộ) 0,28 0,14 0,04


Cây lâu năm khác (ha)

- Diện tích (ha/hộ) 0,04 0,01 0,02


Tổng diện tích cây lâu năm (ha) 0,33 0,16 0,10



61

Tổng hợp chung cho thấy các trồng cây hàng năm chủ yếu được phân

bố trên đất phù sa sông suối và các loại đất Feralit có độ dốc dưới 10o đến 25

o,

các cây lâu năm và cây lâm nghiệp chủ yếu trên các chân đất có độ dốc >25o.

Qua số liệu phân tích cho thấy vùng III có diện tích đất trồng chè lớn hơn

so với các vùng khác. Về năng suất cũng tương tự như vậy ở vùng III do họ

có kỹ thuật tốt hơn trong chăm sóc cũng như chuyên môn hoá cao hơn so với

các vùng khác. Bởi vậy rất cần có những chính sách hỗ trợ thích hợp như các

chương trình khuyến nông để giúp các hộ gia đình phát triển kinh tế vườn đồi.

* Vật nuôi

Nhìn chung trong những năm gần đây các hộ gia đình đã đầu tư nhất

định vào chăn nuôi: Trâu, bò, lợn, Gia cầm,... Tuy nhiên phần lớn chăn nuôi

vẫn còn mang nặng tính quảng canh để tận dụng lao động và các nguồn sản

phẩm phụ từ trồng trọt do vậy mà người dân không quan tâm nhiều đến hiệu

quả sản xuất. Tình hình chăn nuôi gia súc gia cầm của các hộ nghiên cứu

được thể hiện qua bảng sau:

Bảng 3.13: Trung bình đàn gia súc, gia cầm của hộ điều tra


Số lƣợng gia súc (con) Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35)

Trâu 0,85

(0,37)

1,13

(0,35)

1,33

(0,65)

Bò 0,32

(0,24)

0,48

(0,20)

0,77

(0,43)

Lợn 2,85

(1,03)

3,45

(2,35)

3,71

(2,27)

Gia cầm 20,14

(10,25)

27,10

(17,02)

25,10

(10,70)


Ghi chú: Gía trị trong ngoặc đơn là độ lệch chuẩn tại mức 01,0


62

Qua bảng ta thấy lợn là con gia súc nuôi chủ yếu tại các hộ với mục

đích chính là lấy phân bón, tận dụng nguồn phụ phẩm từ trồng trọt. Gia cầm

chăn nuôi trong hộ chủ yếu cho mục đích tự cung tự cấp với số lượng không

nhiều, sở dĩ không phát triển chăn nuôi gia cầm được là do dịch bệnh thường

xuyên và xa thị trường khó vận chuyển.

3.1.3.2. Doanh thu từ sản xuất nông lâm nghiệp của các hộ

Doanh thu của hộ được hình thành trên cơ sở tổng doanh thu của tất cả các

lĩnh vực: Trồng trọt, chăn nuôi, Lâm nghiệp, thủy sản và hoạt động khác.

Theo số liệu điều tra của các nhóm hộ cho thấy doanh thu của các hộ

chủ yếu từ các hoạt động trồng trọt và chăn nuôi mang lại trong đó trồng

trọt chiếm tỷ lệ cao hơn. Từ thực tế khảo sát cho thấy các hộ trong khu vực

nghiên cứu chủ yếu sản xuất theo hình thức quảng canh là chính vì vậy có

thể nói đất đai đóng một vai trò quan trọng trong doanh thu của trồng trọt

của các hộ khu vực nghiên cứu. Sự khác nhau về đất đai như đã phân tích

phần trước là nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt trong doanh thu từ trồng

trọt của các hộ ví dụ các hộ gia đình vùng I đất dốc là chủ yếu (15-25oC),

có độ xói mòn cao chiếm tỷ lệ lớn nên không thuận tiện cho việc trồng trọt,

Trong khi đó đất vùng II và III có ít đất đồi với độ dốc thấp hơn (0-15oC)

nên doanh thu của các hộ khu vực này cũng cao hơn so với hộ ở vùng I.

Khi đề cập đến nguồn lực đất đai chúng ta cũng cần phải nhắc đến nguồn

lực nước vốn rất hạn chế và phụ thuộc nhiều vào điều kiện địa hình của khu

vực như phần đầu đã đề cập.


63

Bảng 3.14: Trung bình doanh thu của hộ điều tra



Chỉ tiêu

Nhóm hộ Sai khác có ý

nghĩa thống kê

Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III

(n=35) I/II I/III II/III

Trồng trọt 3971,85

(2163,96)

6185,26

(3091,35)

7662,16

(5092,35) - ** -

Chăn nuôi 4138,05

(877,60)

5283,08

(3319,20)

5202,91

(1861,55) - - -

Lâm nghiệp 2.990,48

(1.107,32)

1.523,81

(1.314,98)

1.768,42

(940,74) * - -

Thủy sản 161,60

(80,80)

34,56

(16,85)

490,96

(327,60) ** ** ***

Các hoạt động phi nông nghiệp 1572,55

(318,08)

1934,52

(456,26)

2322,50

(609,01) - * -

Tổng doanh thu 12439,51

(4318,47)

15729,08

(7980,31)

18616,03

(10403,86) * *** **


Ghi chú: 1. Gía trị trong ngoặc đơn là độ lệch chuẩn tại mức 01,0


định Manny Whitney.

Rừng và các hoạt động từ rừng cũng đóng một vai trò quan trọng

trong cuộc sống hàng ngày của các hộ, nhìn chung hộ có nhiều diện tích

rừng như đã phân tích trong phần trước sẽ có thu nhập từ rừng cao hơn so

với các hộ khác.

Điều đó lý giải sự tác động của nguồn lực tự nhiên sẵn có như đất và

rừng đến doanh thu của hộ như thế nào. Hộ có nhiều nguồn lực và có chất

lượng nguồn lực tốt hơn như các hộ thuộc vùng III có doanh thu cao hơn hẳn

so với các hộ thuộc vùng I.


64

3.1.3.3 Chi phí cho sản xuất nông, lâm nghiệp của các hộ

Chi phí sản xuất bao gồm những chi phí nguyên vật liệu: giống, phân

bón, thuốc trừ sâu, thức ăn trong chăn nuôi... Chi phí cho sản xuất các hộ gia

đình là khác nhau. Ở vùng III nơi chủ yếu là trồng lúa, ngô, và trồng màu và

phát triển chăn nuôi hơn lên chi phí cao hơn so với các vùng khác. Chi phí sản

xuất thấp một phần cũng do điều kiện hạn chế về vốn của các hộ vùng I và II.

Hạn chế về các nguồn lực tự nhiên đồng thời lại thiếu vốn cho đầu tư sẽ làm

cho các hộ khu vực I đã khó khăn lại càng khó khăn hơn.

Bảng 3.15: Chi phí trung bình cho sản xuất nông nghiệp, phi nông nghiệp

của các hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006


Chỉ tiêu


nghĩa thống kê

Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III


Chi cho trồng trọt 2017,28

(883,08)

2313,30

(925,30)

2195,00

(954,34) - - -

Chi cho chăn nuôi 2057,38

(1058,49)

2006,80

(995,30)

3202,01

(1247,85) - - -

Chi cho lâm nghiệp 377,96

(241,69)

200,07

(50,0)

517,80

(129,45) - * *

Chi cho thủy sản

51,50

(22,30)

00,00

00,00

136,25

(72,00) ** * ***

Chi cho các hoạt động

PNN

120,00

(46,15)

210,00

(166,00)

350,00

(125,08) - - -

Tổng chi phí 4624,06

(1022,95)

4730,17

(1116,67)

6401,06

(1349,57) - ** **


Ghi chú:1. Gía trị trong ngoặc đơn là độ lệch chuẩn tại mức 01,0


định Manny Whitney.

3.1.3.4. Thu nhập từ sản xuất

Thu nhập của các hộ điều tra chủ yếu từ nông nghiệp. Ở hộ khá thu từ

trồng trọt, chăn nuôi chiếm đến 72,02% lớn hơn gấp 2,6 lần so với thu nhập phi

nông nghiệp của hộ. Hộ khá khu vực III thu chủ yếu từ: chè, cây ăn quả và

trồng màu, thu từ chăn nuôi: lợn, gà, trâu, bò,... còn nhóm hộ nghèo ở khu vực I


65

chủ yếu thu từ cây lương thực thực phẩm, và một phần thu từ gia cầm. Đây

cũng là đặc điểm khác nhau cơ bản giữa các nhóm hộ. Trung bình thu nhập của

nhóm hộ Vùng III cao hơn 1,18 lần so với hộ Vùng I.

Thu nhập phi nông nghiệp của nhóm hộ Vùng I, II chủ yếu là từ làm

thuê. Kể cả phụ nữ và những trẻ em ở các nhóm hộ này thường phải kiếm tiền

để nuôi sống gia đình bằng cách đi làm thuê. Họ làm đủ thứ việc kể cả những

công việc nặng nhọc: Vác gỗ thuê, cày bừa thuê, lên rừng hái củi chặt gỗ thuê

(bán)... và vào bất cứ mùa nào trong năm.

Thu nhập thấp dẫn đến tích lũy của hộ rất thấp. Đặc biệt là các nhóm hộ

Vùng I đang ở trong tình trạng bấp bênh giữa tích lũy và và thâm hụt. Đây

thực sự là gánh nặng cho các hộ gia đình có thu nhập ít ỏi họ phải lo lắng, tính

toán chi tiêu làm sao cho không bị thâm hụt.

Bảng 3.16: Trung bình thu nhập của hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006

Đơn vị tính: 1000đ

Chỉ tiêu


nghĩa thống kê

Vùng I

(n=30)

Vùng II

(n=35)

Vùng III


1. Thu nhập từ sản xuất

nông lâm nghiệp

6407,90

(1589,51)

9274,39

(1630,27)

10242,47

(1947,27) ** *** -

- % So với tổng thu nhập 81,5 84,3 83,8

- TN/ lao động 1841,98

(354,26)

2739,41

(397,01)

3527,79

(507,25) *** *** ***

2. Thu nhập PNN 1452,55

(271,93)

1724,52

(290,26)

1972,50

(483,93) ** *** **

- % So với tổng thu nhập 18,5 15,7 16,2

3. Thu nhập của hộ (1+2) 7860,45

(1861,44)

10998,91

(1920,53)

12214,97

(2431,20) ** *** **

- Thu nhập/ nhân khẩu 1800,29 2558,16 3608,29 ** *** ***


Ghi chú:1. Gía trị trong ngoặc đơn là độ lệch chuẩn tại mức 01,0

2. *, ** và *** Sai khác có ý nghĩa thống kê tại mức xác suất 90%, 95% và 99%

theo kiểm định Manny Whitney.

Qua việc phân tích các số liệu điều tra từ hộ giúp ta có được bức tranh

tổng quát về tình hình kinh tế - xã hội của các hộ, tuy nhiên để thấy rõ được

mối quan hệ qua lại giữa các nhân tố trong hệ thống của hộ gia đình ta cần


66

phải có các công cụ đủ mạnh để phân tích, Việc sử dụng mô hình hàm hồi quy

sẽ giúp ta thực hiện được mong muốn này.

3.2. QUAN HỆ GIỮA NGUỒN LỰC VÀ THU NHẬP CỦA HỘ

Bên cạnh việc sáng suốt trong việc ra quyết định của người chủ hộ, việc

sẵn có các nguồn lực như đất, nước, rừng, khí hậu ... sẽ giúp cho các hộ có

những điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế, việc sử dụng các nguồn lực

này cũng sẽ ảnh hưởng đến kết quả mà các hộ sẽ đạt được. Như đã phân tích

trong phần trước, các hộ thuộc khu vực I là những hộ có mức sống kém hơn

so với các hộ khu vực vùng II và III và họ cũng bị hạn chế hơn về các nguồn

lực tự nhiên đặc biệt là đất và nước, họ có nhiều rừng nhưng chất lượng rừng

thì nghèo do vậy xét cả hai góc độ đều kém hơn so với các hộ của vùng II và

III. Điều này cũng đã chỉ ra được một mối liên hệ giữa các nguồn lực tự nhiên

và mức sống của các hộ. Tuy nhiên để thấy rõ được mối quan hệ này chúng

tôi sử dụng hàm hồi quy để phân tích.

3.2.1. Mô tả mối quan hệ

Để minh hoạ cho mức sống của hộ chúng tôi sử dụng chỉ tiêu thu nhập/

nhân khẩu, đây là tiêu chí định lượng quan trọng nhất trong số các tiêu chí để

đánh giá mức sống của các hộ.

Như đã phân tích ở phần trên chúng ta nhận thấy có một mối quan hệ

nhất định giữa các nguồn lực tự nhiên (Đất đai, rừng, nước) dưới hai góc độ

số lượng và chất lượng các nguồn lực với đời sống của các hộ, vì vậy để xây

dựng mối quan hệ với chỉ tiêu thu nhập/nhân khẩu chúng tôi sử dụng các tiêu

chí: diện tích đất, tỷ lệ diện tích đất các loại (thể hiện cho chất lượng đất),

diện tích được tưới tiêu (thể hiện cho nguồn nước của hộ), diện tích rừng, thu

nhập từ rừng ....

Qua phân tích định lượng chúng ta thấy một mối quan hệ thuận giữa các

nguồn lực với kết quả thu nhập của hộ, tuy nhiên nếu các nguồn lực tăng liên tục

thì việc gì sẽ diễn ra, liệu thu nhập có tiếp tục tăng hay không? với suy luận về


67

hiệu suất biên giảm dần chúng tôi cho rằng một sự mất cân đối (tương tự như

việc gia tăng liên tục một nguồn lực trong khi các yếu tố khác giữ nguyên) sẽ

dẫn đến một kết cục không ổn định hay nói cách khác là thu nhập sẽ bị giảm đi.

Trong số các nguồn lực tự nhiên, những nguồn lực mà ta có thể lượng

hoá được mới được phép đưa vào mô hình, đồng thời các chỉ tiêu có sự khác

biệt giữa các hộ khi đưa vào mô hình mới có ý nghĩa, do vậy các nhân tố tác

động đồng đều lên tất cả các hộ và không thể lượng hoá được như: thời tiết,

đa dạng sinh học, ... sẽ không đưa vào mô hình để tìm hiểu sự tác động.

3.2.2. Kết quả phân tích

Qua số liệu thực tế của 100 hộ nghiên cứu, sử dụng mô hình hồi quy CD

kết quả phân tích hàm cho thấy nguồn lực có mối quan hệ chặt giữa thu nhập bình

quân/đầu người của các hộ với các yếu tố: Nhân khẩu của hộ, diện tích đất của hộ,

diện tích canh tác được tưới tiêu (minh hoạ cho chất lượng đất đai cũng như khả

năng tưới tiêu), diện tích đất lâm nghiệp, thu từ rừng và thu từ trồng trọt (thể hiện

cho việc sử dụng đất đai là yếu tố quan trọng trong trồng trọt như đã phân tích

trong phần trước) và vốn (cũng được sử dụng trong chạy mô hình).

75% thu nhập/nhân khẩu được giải thích thông qua các yếu tố kể trên.

Bảng 3.17: Bảng phân tích hồi qui về nhân tố ảnh hƣởng đến thu nhập

của hộ điều tra huyện Võ Nhai năm 2006

Hệ số Sai số chuẩn T-Kiểm địng Giá trị xác suất

Intercept 1.515299642 1.809350709 1.837482548 0.030426045

lao động -1.189892005 0.143482464 -8.29294378 4.4483E-13

Diện tích 0.200712012 0.135475422 1.881538194 0.028151607

Diện tích được tưới tiêu 0.152193352 0.109811044 2.385956689 0.018753464

Diện tích đất lâm nghiệp 0.013222372 0.031564864 1.418895244 0.167616495

Vốn 0.017017622 0.075745459 0.224668547 0.822682235

Thu từ trồng trọt 0.910313 0.090138238 10.0990769 4.45356E-17

Thu từ lâm nghiệp -0.006461779 0.010963336 -1.589398953 0.155688429

R2 = 0,75 F-kiểm định = 42,92

Nguồn: Kết quả phân tích hồi qui


68

Trong các yếu tố này có hai yếu tố tác động theo chiều nghịch đó là:

Nhân khẩu của hộ và thu nhập từ rừng. Điều này có thể hoàn toàn dễ hiểu khi

số lượng người trọng hộ mà tăng lên xong các yếu tố khác không có sự thay

đổi thì sẽ làm cho thu nhập bình quân đầu người giảm đi, điều này có vẻ

giống như đối với các hộ nghèo ở vùng I có nhiều người trong hộ nhưng lại

nghèo hơn so với các vùng khác. Có lẽ nó cũng khác với suy nghĩ bấy lâu nay

ở các vùng nông thôn là đông con thì sẽ có điều kiện về nhân lực song họ lại

không nghĩ đến những hạn chế khác về đất đai, nước, vốn .... Còn đối với thu

nhập từ lâm nghiệp nó thể hiện là hộ đó thuộc khu vực vùng cao, có nhiều đất

lâm nghiệp hơn, nhưng chúng ta cũng có thể hình dung ra được với quy mô

đất lâm nghiệp nhỏ bé, chất lượng rừng kém thì việc có thu nhập từ rừng sẽ

không nhiều, hay nói cách khác hộ có thu từ rừng là hộ vùng cao nghèo hơn

so với các hộ có nguồn thu cao từ các nguồn khác.

Trong số các yếu tố tác động thuận tì yếu tố tổng diện tích và diện tích

được tưới tiêu có tác động mạnh nhất đến thu nhập/ đầu người của hộ. Như

vậy nó một lần nữa khảng định tầm quan trọng của các nguồn lực tự nhiên đất

đai và nước cho các hộ nông dân khu vực vùng núi huyện Võ Nhai.

Ngoài ra yếu tố vốn không có ý nghĩa thống kê trong hàm hồi quy điều

này có thể giải thích vì trình độ sản xuất còn quá thấp, mang tính chất tự cung

tự cấp, sản xuất quảng canh do vậy mà yếu tố vốn không có nhiều ảnh hưởng

đến thu nhập/ đầu người, nó có thể ảnh hưởng đến thu nhập chung của hộ

hoặc là đến doanh thu của hộ mà thôi.

Nói tóm lại: các yếu tố tự nhiên có vai trò rất quan trọng trong đời sống

của người dân và nó có quan hệ mật thiết với vấn đề đói nghèo của các hộ khu

vực nông thôn miền núi nói chung và miền núi tỉnh Thái Nguyên như ở Võ

Nhai nói riêng. Hộ có thế mạnh về các nguồn lực tự nhiên trên cả hai khía


69

cạnh số lượng và chất lượng sẽ có đời sống cao hơn, còn ngược lại dễ dàng

rơi vào tình trạng nghèo đói.

Qua việc phân tích chúng ta nhận thấy tầm quan trọng của các yếu tố tự

nhiên và mối quan hệ chặt chẽ với mức sống của người dân từ đó có những

giải pháp khả thi và thực tế để giúp người dân làm giàu bằng chính nội lực

của mình và đối mặt với những hạn chế về nguồn lực mà họ hiện đang có.

3.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ĐỐI VỚI CÁC NGUỒN LỰC ĐỂ NÂNG

CAO THU NHẬP VÀ XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO CHO HỘ NÔNG DÂN

3.3.1. Các giải pháp chung

Từ thực tế nghiên cứu nguồn lực và vấn đề nghèo đói của hộ nông dân

đã cho thấy: Muốn nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực trong hộ gia đình

trước hết là tạo cho họ có được năng lực thực sự, giúp cho họ tự phát huy sự

đóng góp của bản thân trong lao động sản xuất. Đồng thời, cần xây dựng môi

trường thuận lợi hơn để họ có cơ hội tiếp cận với cái mới, với những tiến bộ

xã hội. Từ đó họ tự khẳng định năng lực của mình. Theo tinh thần đó chúng

tôi đưa ra một số giải pháp chủ yếu sau:

3.3.1.1. Nâng cao kiến thức cho các hộ gia đình

Nâng cao kiến thức cho người dân thông qua các lớp bồi dưỡng chuyên

môn, tập huấn kỹ thuật, chuyên đề... về các lĩnh vực sử dụng nguồn lực, sản

xuất, quản lý nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế hộ gia đình. Đây là biện pháp

đầu tiên, cơ bản và quyết định nhằm nâng cao năng lực thực để họ có thể tiếp

cận thực tế sản xuất mà không ngần ngại, lo lắng đồng thời có cơ sở để ra

quyết định cũng như thực hiện quyết định của mình.

Nâng cao học vấn, kiến thức kinh tế, kỹ thuật, quản lý và pháp luật

nhằm tạo nội lực cho người dân. Hướng tới gia tăng đóng góp của họ cho gia

đình, xã hội. Để nâng cao kiến thức cho người dân trong vấn đề sử dụng

nguồn lực. Mối quan hệ đó được mô tả qua sơ đồ sau:


70

Sơ đồ 3.1: Nhân tố tác động đến việc nâng cao thái độ cho các hộ gia đình

3.3.1.2. Tăng khả năng tiếp cận và kiểm soát các hộ nông dân với các

nguồn lực chủ yếu bao gồm đất đai, rừng, tín dụng, nguồn nước.

* Đất đai, rừng: Để phù hợp với mục tiêu đã đề ra trong Chiến lược

quốc gia về tăng trưởng và xóa đói, giảm nghèo. Cần triển khai các chiến dịch

tuyên truyền, đồng thời tiến hành tập huấn cho các cán bộ ở cấp huyện và cấp

xã để đảm bảo các điều luật sẽ được thực thi một cách hữu hiệu giúp hộ nông

dân sử dụng tốt các nguồn lực để phát triển kinh tế hộ.

* Tín dụng: Ngân hàng cần đơn giản hóa các thủ tục, điều kiện vay và

chấp nhận các mục tiếu sử dụng vốn vay đa dạng hơn. Các chính sách, các thủ

tục và qui trình hoạt động cần có tính linh hoạt trong việc cho vay và hướng

dẫn sử dụng vốn vay có hiệu quả. Đặc biệt cần phải có sự phối hợp chặt chẽ

giữa cán bộ ngân hàng với các cán bộ khuyến nông, khuyến lâm để hỗ trợ tập

huấn về kỹ thuật và thông tin về thị trường cũng như kỹ năng lập kế hoạch

sản xuất, kinh doanh cho tất cả các hộ vay vốn. Các hộ gia đình cần được

thông tin một cách cụ thể về các hình thức tín dụng mà họ có thể nhận được.

* Nguồn nước: Cần thực hiện việc phân tích cách sử dụng nguồn nước

như là một phần việc trong quá trình thiết kế các dự án nước sạch và vệ sinh

môi trường nông thôn. Mặt khác cần nêu cao vai trò sử dụng và quản lý các hệ

thống thủy lợi trong sử dụng tưới tiêu phát triển sản xuất của các hộ nông dân.

Nâng cao

kiến thức

Năng lực

quyết định

Năng lực

thực hiện

Nâng cao

thái độ


71

3.3.1.3. Tăng cường kiến thức về khoa học kỹ thuật và đội ngũ cán bộ kỹ

thuật nông nghiệp.

Đây là yếu tố rất quan trọng và phải được trang bị trước khi đưa vốn

vào cho dân. Đáng chú ý là ngoài việc đề cao vai trò của kiến thức, các hộ gia

đình và cán bộ địa phương đã chỉ rõ đó là những loại kiến thức gì. Kiến thức

khoa học kỹ thuật, khuyến nông là rất quan trọng, song phải thích hợp, khả thi

để người nghèo sau khi tiếp thu có thể làm được. Phải có các mô hình, quy

trình, dự án thí điểm để người nghèo làm theo. Rồi còn phải cung cấp con

giống, vật tư đi kèm... Bên cạnh đó, không kém phần quan trọng là kiến thức

quản lý kinh doanh, kinh tế hộ gia đình, phải biết tính toán hiệu quả kinh tế.

3.3.2. Các giải pháp cụ thể cho hộ nông dân

3.3.2.1. Hỗ trợ vốn cho sản xuất

Song song với vấn đề nâng cao trình độ học vấn và chuyên môn cho

người dân cần phải tạo điều kiện hỗ trợ vốn, tạo việc làm cho các hộ gia đình

phát triển kinh tế hộ. Thực hiện giải pháp này cần có các biện pháp cụ thể sau:

Một là: Xây dựng các chương trình, dự án phát triển kinh tế, trong đó cần

có các chương trình dành riêng cho các hộ gia đình vùng sâu, vùng hẻo lánh.

Chương trình chuyển đổi cơ cấu cây trồng: củng cố diện tích cây

chè...ở nơi đất tốt, có điều kiện canh tác thuận lợi, cho năng suất cao.

Theo chương trình của Tỉnh tập trung chỉ đạo phát triển kinh tế vườn

đồi, chú trọng phát triển cây công nghiệp ngắn ngày và các cây trồng khác theo

hướng hàng hóa, đẩy mạnh chuyển giao khoa học kỹ thuật áp dụng vào sản

xuất, ổn định sản lượng lương thực bảo đảm cung ứng nhu cầu lương thực tại

chỗ, tiếp tục chuyển dịch cơ cấu cây trồng vật nuôi, tăng thu nhập trên một đơn

vị diện tích.

Quy hoạch các vùng sản xuất tập trung đối với các loại cây, con trên cơ

sở phân định 3 tiểu vùng kinh tế. Đưa giống đỗ tương mới có năng suất cao,

chất lượng tốt vào sản xuất tại các xã Phía Nam của huyện. Phát triển mạnh


72

cây chè, nhất là giống chè lai ở các xã Tràng Xá, Liên Minh, Lâu thượng...

Phấn đấu đến năm 2010 sản phẩm chè búp tươi đạt sản lượng 3.500 tấn.

Tăng cường công tác bảo vệ và phát triển tài nguyên ràng, tiếp tục thực

hiện trồng rừng theo các dự án và trồng cây nhân dân nâng độ che phủ của

rừng lên 67%. Ngoài trồng rừng mới, khoanh nuôi tái sinh rừng theo các dự

án 661 càn phát triển nhanh trồng rừng lấy gỗ phục vụ ngành công nghiệp xây

dựng và gỗ nguyên liệu. Mỗi năm trồng khoảng 300 ha để đến năm 2010 có

1.200 ha rừng. Phát triển rừng theo hướng nông, lâm kết hợp trồng các loại

cây đặc sản,cây nguyên liệu để nâng cao giá trị sản phẩm của rừng.

Phát triển chăn nuôi: Tập trung phát triển chăn nuôi đại gia súc ở các xã

Phía Nam và phía Bắc. Phát triển đàn gia súc gia cầm theo hướng sản xuất

hàng hóa với quy mô trang trại vừa và nhỏ, thực hiện tốt dự án cải tạo và phát

triển đàn trâu để đến năm 2010 đàn trâu có 15.300 con, đàn bò có 5.500 con,

đàn lợn 35.000 con. Chăn nuôi đại gia súc, gia cầm, nhất là phát triển chăn

nuôi gia súc, gia cầm theo kỹ thuật mới. Trong nghiên cứu ở trên, chúng ta

cũng thấy được rằng chăn nuôi chưa phát triển thu nhập từ chăn nuôi chiếm tỷ

lệ không cao. Chủ yêú là chăn nuôi gia đình với qui mô nhỏ ở các hộ vùng III.

Đối với các hộ vùng II và vùng I thì chăn nuôi còn quá ít và nhỏ lẻ. Chăn nuôi

phát triển sẽ gia tăng đóng góp thu nhập cho gia đình. Điều đó góp phần giảm

thiểu lao động nhàn rỗi đồng thời góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông

nghiệp theo hướng tăng dần tỉ trọng ngành chăn nuôi của địa phương.

Hai là: Hỗ trợ vốn cho hộ gia đình phát triển kinh tế hộ

Qua thực tế cho thấy, việc vay vốn của nông dân ở địa phương gặp

nhiều khó khăn. Các hộ chỉ được vay tối đa 2-3 triệu đồng và thời hạn vay

ngắn nên không thể mở rộng sản xuất. Lượng vốn vay này không xóa được

đói, giảm được nghèo mà chỉ giải quyết một phần khó khăn trước mắt mà

thôi. Vì vậy phải cải tiến cơ chế chính sách cho vay, giảm bớt phiền hà và các

điều kiện cho vay, tăng cường lượng vốn cho vay đảm bảo yêu cầu tối thiểu


73

cho đầu tư phát triển sản xuất của hộ, tăng thời hạn cho vay, cho vay bằng

hiện vật gắn với hướng dẫn kỹ thuật theo phương thức "cầm tay chỉ việc".

Ba là: Hỗ trợ về kỹ thuật, xây dựng các mô hình trình diễn, tổ chức học

tập trao đổi tại chỗ, đầu bờ. Đây là những hình thức tuyên truyền tốt nhất với

người dân huyện Võ Nhai.

Các cấp hội (Hội phụ nữ, hội nông dân...) cần phát huy vai trò của mình

hơn nữa để khai thác được nguồn vốn từ các chương trình dự án đầu tư vào

phát triển kinh tế của huyện. Bên cạnh đó, cần quan tâm tới việc định hướng

sản xuất, tạo việc làm cho các hộ gia đình.

3.3.2.2. Xây dựng kết cấu hạ tầng

Hiện nay nông nghiệp của Huyện Võ Nhai là nguồn thu chính nhưng

lại rất bấp bênh, do phụ thuộc hoàn toàn vào thiên nhiên, nếu không có sự cải

thiện về cơ sở hạ tầng, chủ động tưới tiêu, thì hỗ trợ về khoa học kỹ thuật hay

vốn cũng không thể giảm thiểu được rủi ro.

Đầu tư nhiều hơn cho cơ sở hạ tầng cho sản xuất sẽ khuyến khích có

thêm nhiều doanh nghiệp, tạo thêm nhiều việc làm phi nông nghiệp cho người

dân địa phương. Không chỉ đầu tư vào cây con giống mà còn tìm đầu ra cho

sản phẩm thì người dân mới yên tâm làm ăn, giảm bớt phần rủi ro trong chăn

nuôi, sản xuất. Riêng các địa phương vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc ít

người cần có nhiều chính sách ưu đãi hơn, tạo mọi điều kiện cho các hộ gia

đình có điều kiện phát triển kinh doanh tại địa phương. Nếu huyện phát triển

tốt cơ sở hạ tầng, đầu tư đúng mức thì việc làm phi nông nghiệp mới có thể

phát triển được.

* Cải thiện kết cấu hạ tầng.

Để từng bước cải thiện đời sống vật chất và văn hóa, tinh thần của nông

dân, điều cần thiết là phải cải tạo kết cấu hạ tầng ở nông thôn. Cụ thể cần thực

hiện một số công việc sau:


74

Đường giao thông có ý nghĩa rất quan trọng trong việc nâng cao hiệu

quả sử dụng đất và phát triển sản xuất. Do vậy, việc mở rộng các tuyến giao

thông liên xã tạo ra mạng lưới giao thông liên hoàn trong toàn huyện để giao

lưu trao đổi hàng hóa, sản phẩm và khắc phục khó khăn cho nông dân là việc

làm hết sức cần thiết. Trong tương lai, hệ thống giao thông nội huyện cần phải

được cải tạo nâng cấp để đạt được một số cơ bản sau:

- Xe cơ giới có trọng tải cao đi lại dễ dàng vào trung tâm tất cả các xã

trong huyện.

- Xe cơ giới trọng tải nhỏ, các loại máy công cụ phục vụ nông nghiệp

hoạt động thuận tiện trên đồng ruộng.

- Đường liên xã phải được rải nhựa, với bề rộng từ 5-7 mét mới có thể

tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận chuyển nói chung và vận chuyển sản

phẩm nông nghiệp nói riêng.

- Nâng cấp các công trình thủy lợi hiện có, xây dựng thêm một số công

trình trọng điểm nhằm đảm bảo cung cấp nước để khai hoang tăng vụ và

chuyển diện tích đất một vụ thành đất hai vụ.

- Đầu tư vốn để từng bước hoàn chỉnh hệ thống dẫn nước từ kênh chính

về các xã và xuống từng cánh đồng.

- Hoàn thiện việc lắp đặt hệ thống cống, đặc biệt là cống nhỏ nội đồng.

- Xử lý hệ thống tiêu nước cho những vùng đất bị úng nước mùa hè.

- Mở rộng chợ nông thôn, hình thành và phát triển hệ thống dịch vụ vật

tư kỹ thuật, đáp ứng nhu cầu của người dân trong trao đổi hàng hóa và phát

triển sản xuất.

- Xây dựng hoàn chỉnh hệ thống điện lưới, nâng cấp và tăng cường hệ

thống thông tin, đặc biệt là hệ thống phát thanh tạo điều kiện cho người dân

tiếp nhận thông tin khoa học kỹ thuật, phát triển sản xuất.

* Cơ chế chính sách.


75

Từng xã, vùng phải xây dựng được quy hoạch sử dụng đất đai phù hợp

với quy hoạch tổng thể về sử dụng đất của toàn huyện.

Tạo điều kiện thông thoáng về cơ chế quản lý để các thị trường nông

thôn trong khu vực phát triển nhanh, nhằm giúp các hộ nông dân tiêu thụ sản

phẩm hàng hóa được thuận tiện.

Phối hợp với các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và

dạy nghề đóng trên địa bàn thành phố để thực hiện có hiệu quả công tác đào

tạo bồi dưỡng nâng cao trình độ quản lý sản xuất kinh doanh và trình độ khoa

học kỹ thuật của đội ngũ cán bộ địa phương, cũng như hiểu biết của nông dân.

Đưa các chính sách hợp lý về sử dụng đất đai của huyện để phát triển

kinh tế cho nông dân, phát triển kinh tế phải gắn với việc bảo vệ đất, bảo vệ

môi trường.

Xây dựng và phát triển các hình thức hợp tác trong nông nghiệp, tiếp tục

cung ứng vốn cho các hộ nông dân.

3.3.2.3. Phát triển ngành nghề phi nông nghiệp và nghề phụ

Một kinh nghiệm XĐGN hiệu quả nhất là tổ chức phát triển nghề phụ,

phi nông nghiệp. Bên cạnh hỗ trợ về vốn vay và tăng cường những hiểu biết

về khoa học kỹ thuật chongười dân, việc khai thác các ngành nghề phi nông

nghiệp và nghề phụ để người dân chủ động thêm các nguồn thu trong khi

nông nghiệp chưa thể tăng sản lượng là rất cần thiết. Phải biết tận dụng các

nguồn lực sẵn có của hộ gia đình để phát triển kinh tế hộ. Phải tạo điều kiện

và khuyến khích để cho người nghèo học hỏi lẫn nhau phát triển các ngành

nghề mới để giảm nghèo.

3.3.3. Kết hợp sử dụng hợp lý các nguồn lực của hộ đặc biệt là nguồn lực

tự nhiên.

Sử dụng hợp lý các nguồn lực có nghĩa là biết cách phối hợp tốt nhất

các nguồn lực có hạn với nhau để phát huy tối đa việc sử dụng các nguồn lực

này mang lại kết quả cao nhất. Thông qua việc sử dụng mô hình bài toán quy


76

hoạch tuyến tính với mục tiêu tối đa hoá thu nhập của hộ trên cở sở xắp xếp

bố trí lại việc sử dụng các nguồn lực trọng hộ một cách hợp lý giúp khai thác

tốt nhất lợi thế của các nguồn lực tự nhiên. Đề tài sử dụng mô hình tĩnh trong

một năm để xây dựng phương án sử dụng tối ưu các nguồn lực trong hộ.

*Kết quả

Mô hình được xây dựng dựa trên giả thuyết rằng người dân mong muốn

đưa ra những quyết định đúng đắn và tối ưu nhất trong thời gian tới. Đồng

thời mô hình được xây dựng trên cơ sở các hoạt động thực tiễn đang diễn ra,

với các nguồn lực thực sự của các hộ gia đình đại diện cho hai vùng (vùng I

và vùng III) và mức sống khác nhau, mô hình cũng được xây dựng dựa trên

giả thuyết một số loại cây dài ngày như cây ăn quả, cây công nghiệp dài ngày

và cây lâm nghiệp sẽ được giữ nguyên như trong thực tế. Kết quả của mô hình

được thể hiện qua các bảng sau:

Bảng 3.18: Sự so sánh giữa kết quả mô hình tối ƣu số liệu điều tra hộ

tại huyện Võ Nhai năm 2006

Đơn vị tính: 1000đồng

Chỉ tiêu

Vùng I Vùng III

Điều tra Mô hình

tối ƣu

Sự khác

biệt

(%)


tối ƣu

Sự khác

biệt

(%)

Thu nhập từ NN

7115,7 8285,9 16,44 10459,3 14501,7 38,6

Thu nhập PNN

1003,4 1225,0 22,08 1633,5 1794,0 9,8

Thu nhập của hộ

8119,0 9510,9 17,14 12092,8 16295,7 34,8

Thu nhập của

hộ/đầu người/năm 1623,8 1902,2 17,14 2015,5 2716,0 34,8

Nguồn: Kết quả phân tích hồi qui


77

Như vậy kết quả cho thấy nếu có sự kết hợp tối ưu giữa các nguồn lực

trong các hoạt động của hộ nông dân sẽ giúp hộ có thu nhập cao hơn, cải thiện

cuộc sống cho hộ nông dân.

Vì vậy đề tài cũng khuyến cáo người dân lên xây dựng cho mình những

mô hình tối ưu của sự kết hợp các nguồn lực trong hộ.

* Nguồn lực sử dụng và sự kết hợp của các hoạt động

So sánh giữa kết quả điều tra thực tế của hộ và kết quả phân tích từ mô

hình bài toán quy hoạch tuyến tính để thấy được sự kết hợp và những khác

biệt giữa phương án tối ưu và những gì hộ gia đình đang áp dụng.

Như kết quả phân tích phần thu nhập của hộ ở phương án sử dụng tối

ưu các nguồn lực đã có thu nhập cao hơn nhiều so với thực tế hiện nay điều

này là nhờ có sự quy hoạch lại việc sử dụng và kết hợp giữa các nguồn lực

trọng hộ như thể hiện trong bảng 3.19

Bảng 3.19: Sự so sánh của các nguồn lực sử dụng và sự kết hợp

giữa các hoạt động trong hộ ở huyện Võ Nhai

Chỉ tiêu Vùng I Vùng III


tối ƣu


tối ƣu

Diện tích canh tác (ha) 1,07 1,07 1,40 1,40

- Lúa ruộng 0,31 0,20 0,66 0,40

- Ngô 0,40 0,25 NA NA

- Đỗ 0,02 0,15 0,01 NA

- Lạc 0,01 0,1 0,2 NA

- Rau 0,01 0,04 0,01 0,3

- Sắn 0,11 NA 0,25 NA

- Khoai 0,01 NA 0,01 NA

- Nhãn 0,13 0,13 0,11 0,55

- Chè 0,07 0,07 0,15 0,15

Ao (ha) NA NA 0,05 0,05

Lợn (đầu con) 3,00 2,00 5,00 4,00

Gà (đầu con) 23,0 40 16,0 40,0

Diện tích rừng (ha) 2,12 2,12 0,623 0,623

Lao động thuê (Ngày

công) 65,0 130 9 10

Vay vốn (1000đ) 1840 626,7 2218 228,63

Ghi chú: NA - không có


78

Tóm lại: Việc kết hợp sử dụng các nguồn lực một cách hợp lý sẽ giúp

hộ có được thu nhập cao hơn bằng chính những nguồn lực hạn chế hiện nay

mà hộ đang có, như vậy đây là một trong những giải pháp quan trọng mà các

hộ có thể áp dụng, tuy nhiên vấn đề là khả năng áp dụng mô hình toán đòi hỏi

phải có sự tham gia của các nhà khoa học quản lý.


79

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ

* Kết luận

Ngiên cứu nguồn lực và vấn đề nghèo đói của hộ nông dân huyên Võ

Nhai chúng tôi có những kết luận như sau:

Huyện Võ Nhai có điều kiện địa hình, khí hậu thời tiết và đất đai rất

thuận lợi cho cây trồng phát triển, cho năng suất cao, chất lượng tốt.

Huyện Võ Nhai có điều kiện kinh tế xã hội thuận lợi, đặc biệt Huyện Võ

Nhai là địa phương có diện tích đất trồng chè và cây ăn quả phong phú, người

dân có nhiều kinh nghiệm trong cây trồng. Sản phẩm cây ăn quả đã chiếm

lĩnh được thị trường trong Tỉnh và các địa phương lân cận đó là lợi thế đảm

bảo cho cây trồng phát triển bền vững.

Huyện có quỹ đất để phát triển nông lâm nghiệp đứng đầu tỉnh. Với tổng

diện tích tự nhiên là 84.510,41 ha, trong đó đất nông nghiệp có 9.738,65

chiếm 11,5% tổng diện tích tự nhiên; đất lâm nghiệp là 57.730,99 ha, chiếm

68,31% tổng diện tích đất tự nhiên. Đây là nguồn tiềm năng có thể tận dụng

và khai thác triệt để sản xuất nông - lâm nghiệp trên cơ sở khí hậu, thời tiết, vị

trí địa lý của huyện đảm bảo cho việc phát triển nông lâm nghiệp theo hướng

sản xuất hàng hóa, đa dạng hóa cây trồng như cây công nghiệp lâu năm, cây

công nghiệp...

Nguồn nước còn hạn chế bởi phân bố không đều giữa các vùng rất gặp

nhiều khó khăn cho sinh hoạt và sản xuất.

Số lượng lao động ở các vùng sâu, vùng hẻo lánh (<16 tuổi) tình trạng

các em nghỉ học để đi làm là khá cao. Cơ cấu lao động của huyện thuộc dạng

trẻ, tổng số lao động trong vùng chiếm 47,34%.

Nguồn vốn nhiều hộ gia đình còn gặp khó khăn thiếu vốn trong sản xuất

nên hiệu quả phát triển sản xuất không cao.


80

Thu nhập bình quân trên/người/tháng (bình quân 291.600ngđ), tích lũy

của hộ không đáng kể, cơ cấu thu nhập chưa hợp lý (chủ yếu từ trồng trọt) chi

cho sản xuất đời sống còn thấp.

Cơ sở hạ tầng nông thôn thấp kém. Điều kiện sống gặp nhiều khó khăn,

tư liệu sản xuất của hộ thiếu thốn.

Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng nguồn lực của các hộ

gia đình. Theo chúng tôi yếu tố mang tính nguyên nhân chính là: Thiếu

chính sách cho phát triển nguồn nhân lực, tồn tại những quan niệm lạc hậu,

trình độ học vấn của người dân còn thấp, tác động của môi trường xã hội,

không có sự tham gia của các tổ chức xã hội, qui mô gia đình cao. Cần thực

hiện tốt 5 giải pháp chủ yếu để nâng cao chất lượng sử dụng nguồn có hiệu

quả là:

- Nâng cao kiến thức chuyển giao công nghệ sử sụng khai thác phát

triển các nguồn lực.

- Hỗ trợ vốn sản xuất để khuyến khích người dân phát triển kinh tế

hộ gia đình.

- Xây dựng và phát triển các khu công nghiệp nhỏ, tạo điều kiện về mặt

bằng sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp.

- Xây dựng kết cấu hạ tầng từng bước hoàn thiện mạng lưới đường

giao thông, nâng cấp các tuyến đường huyện, xã và các tuyến đường

thôn bản, hoàn chỉnh mạng lưới điện hạ thế, tiếp tục đầu tư nâng cấp các

công trình thủy lợi hiện có...

- Cơ chế chính sách

* Đề nghị

Kết quả nghiên cứu trên mới chỉ xác định được vùng phân bố, qui mô,

diện tích và chất lượng các nguồn lực tự nhiên ở mức bán chi tiết. Để khai

thác được tiềm năng các nguồn lực cho các mục đích, cần có các nghiên cứu

đánh giá chi tiết hơn ở các dự án cụ thể:


81

Cần có những chính sách về kinh tế, xã hội để hỗ trợ và khuyến khích

những đầu tư, khai thác các nguồn lực: đất, rừng, lao động, vốn... có hiệu quả.

Ngăn chặn việc đốt phá rừng, quản lý và khoanh nuôi tái sinh rừng ở

những nơi chưa có điều kiện khai thác.

Hỗ trợ sử dụng tài nguyên rừng bền vững. Việc sử dụng tài nguyên rừng

như rừng trồng, rừng tự nhiên để sử dụng có hiệu quả.

Tận dụng các nguồn tài nguyên đất (đất nông nghiệp, đất lâm nghiệp...

chưa sử dụng hết để trồng rau, đậu tăng nguồn thực phẩm ở các vùng đồng

bào dân tộc chưa có tập quán trồng vườn, trồng rau...)

Đa dạng hóa nguồn thu nhập của hộ gia đình chống rủi ro (trồng xen

canh, việc làm phi nông nghiệp, kết hợp trồng trọt với chăn nuôi, chế biến và

làm gia tăng giá trị sản phẩm nông nghiệp, lâm nghiệp)

Tăng cường đào tạo nguồn lực con người có trình độ học vấn và kỹ thuật

để phát triển kinh tế hộ gia đình.


82

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tiếng Việt

1. William D. Sunderlin và Huỳnh Thu Ba, Giảm nghèo và rừng ở Việt Nam.

NXB Subur Printing, Jakarta, 2005.

2. Báo cáo chung của các nhà tài trợ tại Hội nghị Tư vấn các nhà tài trợ Việt

Nam(2003), Nghèo, Báo cáo phát triển Việt Nam 2004

3. Báo cáo tham luận/Thái Nguyên (2005), Chia sẻ kinh nghiệm tổ chức triển

khai các dự án phát triển cộng đồng và xóa đói, giảm nghèo khu vực miền núi

đông bắc bộ.

4. Báo cáo chính trị của ban chấp hành đảng bộ huyện khóa XVIII trình đại

họi đại biểu đảng bộ Huyện Võ Nhai lần thứ XIX, 10/2005.

5. Báo điện tử, Thời Báo kinh tế Việt Nam - Chống đói nghèo cho "lục địa

đen", 6/2007).

6. Báo điện tử, Bảo Huy và Võ Hùng, Kiến thức sinh thái địa phương trong

quản lý và sử dụng tài nguyên rừng của cộng đồng dân tộc thiểu số Tây

nguyên, 2002.

7. Báo điện tử, Các chuyên gia của Qũy tiền tệ quốc tế và Hiệp hội phát triển

quốc tế thực hiện, Đánh giá chung về chiến lược giảm nghèo của Việt Nam,

6/2002.

8. Các chuyên gia của Qũy tiền tệ quốc tế và Hiệp hội phát triển quốc tế thực

hiện, Đánh giá chung về chiến lược giảm nghèo của Việt Nam, 6/2002.

9. Đảng Cộng Sản Việt Nam(2001), Văn kiện Đại Hội đại biểu toàn quốc lần

thứ IX, NXB CTQG, Hà Nội, trang 126.

10. Đề án phát triển kinh tế xã hội huyện Võ Nhai giai đoạn 2006 -

2010,1/2007

11. Hà Xuân Linh, Bài giảng Địa lý Kinh tế Việt Nam, 2006.


83

12. Hồ Uy Liêm (2005), Báo cáo dẫn đề tại tọa đàm " Chia sẻ kinh nghiệm

tổ chức triển khai các dự án phát triển cộng đồng và xóa đói, giảm nghèo

khu vực miền núi đông bắc bộ",Liên hiệp các hội khoa học kỹ thuật Việt

Nam, Hội thảo khoa học" Xóa đói, giảm nghèo vùng dân tộc thiếu số:

Phương pháp tiếp cận".

13. Hiệp hội quốc tế và Qũy tiền tệ quốc tế soản thảo, Đánh giá về văn bản

chiến lược giảm nghèo tạm thời, 2001

14. Luật đất đai, NXB Chính trị quốc gia, trang 13, 1993.

15. Luật đất đai, Luật sửa đổi bổ xung một số điều của Luật đất đai, NXB Bản

đồ Hà Nội, trang 32, 2001.

16. Lê văn Khoa, Vấn đề sử dụng đất và bảo vệ môi trường ở vùng trung du

phía Bắc Việt Nam, Tạp chí khoa học Đất số 3. TR45-49, 1993.

17. Nhóm hành động chống đói nghèo, Đảm bảo bền vững về môi trường,

NXB in và văn hóa phẩm, 6/2002.

18. Nhóm hành động chống đói nghèo, Đánh giá nghèo có sự tham gia của

cộng đồng tại Nghệ An, NXB Lao động xã hội, 2003

19. Nhóm hành động chống đói nghèo, Đánh giá nghèo có sự tham gia của

cộng đồng tại Dak lak, NXB Lao động xã hội, 2003

20. Nhóm hành động chống đói nghèo, Qúa trình thực hiện các mục tiêu phát

triển của Việt Nam, tóm tắt triển khai và cách thức, NXB Lao động xã hội,

6/2002.

21. Nhóm hành động chống đói nghèo, Ý kiến của cộng đồng về chiến lược

giảm nghèo (tập 3), 5/2006.

22. Nguyễn Xuân Trạch, Phạm Thị Hồng Vân, Chris London - Lane, Báo cáo

số 5, Phát triển chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản, 1/2001.

23. Niên giám thống kê năm 2006, Phòng thống kê Huyện Võ Nhai.


84

24. Tổng cục thống kê, Niên giám thống kê năm 2003, 2004, 2005, NXB

thống kê - Hà Nội.

25. James Beard và Nisha Agrawal, Chống đói nghèo ở Việt Nam, 2001.

26. Edwin Shanks và Carrie Turk, Các đề xuất của người nghèo về chính

sách, Tập 1, 2001.

27. KEVIN WATKINS(1997), Báo cáo của OXFAM Về tình trạng nghèo khổ

trên thế giới.

28. UBND Tỉnh Thái Nguyên, Kết quả và giải pháp đã thực hiện chương

trình xóa đói, giảm nghèo của Thái Nguyên giai đoạn 2001-2205, Báo cáo

tham luận/ Thái Nguyên.

29. UBND Huyện Võ Nhai, Báo cáo Quy hoạch sử dụng đất đai Huyện Võ

Nhai, Tỉnh Thái Nguyên thời kỳ 2000-2010, 2001.

30. Đặng Kim Vui, Tài liệu đánh giá nguồn tài nguyên rừng có sự tham

gia của người dân (PRA). Khoa Lâm Nghiệp - Trường Đại Học Nông Lâm

Thái Nguyên, 1998.

31. Vi văn Thư, Tình hình sử dụng và quản lý đất dốc Tỉnh Thái Nguyên,

Khoa học và Công nghệ bảo vệ và sử dụng bền vững trên đất dốc, NXB Nông

nghiệp - Hà Nội, 2001.

32. Sở kế hoạch đầu tư Tỉnh Thái Nguyên, Quy hoạch tổng thể phát triển kinh

tế xã hội Tỉnh Thái Nguyên 1998-2010, 1997.

II Tiếng Anh

33. Asian Development Bank, Agriculture Sector Development

Programmer, 2002.

34. Do Anh Tai, 2004: Family resources and their impact on household living

standard and food security of farmers in the mountainous region of Vietnam,

Stuttgart, Germany


85

35. Doppler, 2000: Farming system research, handout material for master

student, Hohenheim, Stuttgart, Germany

36. Resources and Livelihood in Mountain Areas of South East Asia, Farming

anh rural systems in a changing environment, 2006.

37. Issuer in Poverty Reduction and Natural Ressource management, USAID,

From the american people, 2006.

38.Subtainable Development Department - Improving cress to natural

resoursr for the ruler poor- FAO, 2000.


86

PHẦN PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Chuẩn xác định nghèo

Địa bàn BQ/ngƣời/tháng

2001-2005 2006-2010

Nông thôn, miền núi, hải đảo 80.000đ 180.000đ

Nông thôn, trung du, đồng bằng 100.000đ 200.000đ

Đô thị 150.000đ 260.000đ

Nguồn: BLĐTB-XH

Phụ lục 2: Cơ cấu huyện Võ Nhai phân theo khu vực

5,41%

94,59

0

20

40

60

80

100

Thành

thị

Nông

thôn

Phụ lục 3:

Cơ cấu trình độ chuyên môn của lao động huyện Võ Nhai, 2005

90,76

7,112,451,69

Chưa qua đào tạoĐã qua đào tạo nghề và tương đươngCNKT Có bằngTHCN trở lên


87

Phụ lục 4:

KẾT QUẢ THỰC HIỆN MỘT SỐ CHỈ TIÊU KINH TẾ - XÃ HỘI

CHỦ YẾU NĂM 2003 - 2006.

Chỉ tiêu ĐVT Thực hiện giai đoạn năm 2003 - 2006

2003 2004 2005 2006

A B 1 2 3 4

GIÁ TRỊ SẢN XUẤT TĂNG THÊM Trđ 160.745 178.437 193.847 214.868

Trong đó:

- Nông - Lâm - Ngư nghiệp '' 83.276 87.523 91.462 97.130

- Công Nghiệp - Xây dượng '' 49.512 59.462 67.786 77.950

- Dịch vụ '' 27.957 31.452 34.599 39.788

* Tốc độ tăng trƣởng % 8.8 9.0 9.8 10.2

* Thu nhập bình quân đầu ngƣời Trđ 2.94 3.25 3.5 4.1

A. Nông, Lâm, Ngƣ nghiệp

1. Giá trị sản xuất(Gía cố định 1994) Trđ 113.509 119.268 124.635 132.000

2. Sản phẩm chủ yếu:

- Sản lượng lương thực có hạt Tấn 26.977 27.851 28.000 28.500

Trong đó: + Thóc '' 19.143 18.617 18.700 19.100

+ Ngô '' 7.834 9.234 9.300 9.400

+ Đậu trương '' 634.6 692 710 780

+ Lạc '' 140 179 190 204

+ Chè búp tươi '' 2.145 2.340 2.340 2.500

+ Cây khác '' 29.393 23.504 24.120 23.000

3. Diện tích cây trồng chủ yếu

- Lúa cả năm ha 4.442 4.443 4.445 4.450

- Chè trồng mới '' 30 48 30 40

- Cây khác '' 245.4 235 30 0

4. Lâm nghiệp

Trồng rừng tập trung '' 295.64 280 300 350

Trồng cây phân tán '' 161 354 300 300

Diện tích chăm sóc rừng trồng '' 560 855 866 875

Tỷ lệ che phủ rừng % 64.3 64.7 65 65.5

Khai thác lâm sản: Gỗ m3 2.800 3.550 3.700 3.980


88


2003 2004 2005 2006

A B 1 2 3 4

- Nguyên liệu giấy Tấn 200 300

- Tre luồng '' 600 650 700 750

5. Chăn nuôi

Tổng đàn Trâu Con 15.172 14.710 16.000 16.200

Tổng đàn bò '' 1.450 2.281 2.500 3.000

Tổng đàn Lợn '' 30.659 31.284 33.000 33.200

6. Nuôi trồng thủy sản

Diện tích nuôi trồng thủy sản ha 152 152 152 153

Sản lượng thủy sản khai thác Tấn 145 150 150 152

B - CÔNG NGHIỆP - TTCN

1. Gía trị sản xuất(Theo giá hiện hành) Trđ 11.933 12.723 15.300 -

2. Sản lượng sản phẩm chủ yếu

Điện thương phẩm Trkwh 4.8 6.7 7.0 7.2

Gạch các loại Tr.viên 17.55 18.70 21.89 24.52

Vôi xây dựng Tấn 2.600 2.900 3.900 4.329

Khai thác cát sỏi m3 5.800 5.300 6.900 7.500

Khai thác đá các loại m3 40.500 31.800 35.770 40.000

Sản phẩm may mặc 1000sp 14.5 18.36 19.6 20.2

SP khác 1000sp 9.7 11.4 20.5 21.1

C-THU NGÂN SÁCH Trđ 5.907,7 5.760,9 6.336 6.969

D-VĂN HÓA XÃ HỘI

Tổng số học sinh đầu năm HS 17.619 17.534 17.463 17.846

- Mầm non Cháu 2.000 2.365 2.595 2.525

- Tiểu học HS 7.872 7.318 6.765 6.750

- THCS '' 6.166 6.071 5.920 6.025

- THPT '' 1.581 1.780 2.183 2.546

Số trường đạt chuẩn quốc gia Trường 1 3 3

Số giường bệnh trên vạn dân Giuong 10 10 10 10,7

Số bác sĩ trên vạn dân BS 5.4 5.6 5.6 5.6

Dân số trung bình Người 62.612 62.623 63.411 64.144

Mức giảm tỷ suất sinh thô % 0,34 0.31 0.35 0.32


89


2003 2004 2005 2006

A B 1 2 3 4

Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên '' 1.29 1.21 1.25 1.26

Tỷ lệ hộ nghèo '' 18.23 17.13 15.75 14.54

Số lao động được giải quyết việc làm LĐ 450 571 720 750

Tổng mức bán lẻ hàng hóa Tỷ đ 40.9 45.5 50.5 56.4

Số điện thoại/100 dân máy 1.8 2.4 3.0 3.7

Tỷ lệ hộ được dùng điện % 74 79 80.5 82

Tỷ lệ hộ dùng nước sạch '' 72 73 75 78

Số làng bản văn hóa xóm 53 57 106 120

Số gia đình văn hóa GĐ 6.709 4.500 8.730 9.000


90

Phụ lục 5:

CHỈ TIÊU BÌNH QUÂN DIỆN TÍCH CÁC LOẠI ĐẤT

Năm 2005

Tổng số hộ: 14.193 Tổng số khẩu: 63.411 Tổng số LĐNN: 31.940

Tổng số NKNN:59.665

Loại đất Diện tích

năm 2006

m2/nhân

khẩu tự

nhiên

m2/khẩu

nông

nghiệp

Bình

quân/lao

động NN

(m2/LĐ)

Bình

quân/hộ

gia đình

Ghi

chú

Đất nông nghiệp 84.510,41 13.327,4 5.95

Đất nông nghiệp 9.378,65 1.479,0 1.571,9 2.936,3 0.66

Đất trồng cây hàng năm 7.813,16 1.232,1 1.309,5 2.446,2 0.53

Đất trồng Lúa 3.328,19 524,9 557,8 1.042,0 0.23

Đất trồng cây lâu năm 1.565,49 246,9 262,4 490,1 0.1

Đất Lâm Nghiệp 57.730,99 -

Đất có rừng tự nhiên 52.802,40 -

Đất có rừng trồng 3.729,59 -

Đất chuyên dùng 689,31 -

Đất ở 619,15 -

Đất chƣa sử dụng 14.413,97 -

Ngày tháng năm 200

Ngƣời lập biểu

(Ký, ghi rõ họ tên)


Cơ quan địa chính



Chủ tịch ủy ban nhân dân



91

Phụ lục 6:

SO SÁNH DIỆN TÍCH CÁC LOẠI ĐẤT

Năm 2005 với 2000

Biểu 08 - TK

Đơn vị tính: ha

Loại đất Diện tích

năm 2005

So với năm 2000 Ghi

chú Diện tích

2000

Tăng(+)

Giảm(-)

TỔNG DIỆN TÍCH 84.510,41 84.510,41

Đất nông nghiệp 9.378.65 6384.08 2994.6

Đất trồng cây hàng năm 7813.16 5384.77 2428.4

Đất lúa 3328.19 2916.81 411.4

Đất trồng cây lâu năm 979.60 290.99 688.6

Cây công nghiệp 369.60 147.95 221.7

Cây ăn quả 610 143,04 467.0

Đất lâm nghiệp 57730,99 54317.73 3413.3

Đất có rừng tự nhiên 52802.40 50595.87 2206.5

Đất rừng trồng 3729.59 3714.86 14.7

Đất chuyên dùng 689.31 790.28 -101

Đất ở 615,9 439.64 176.3

Đất thành thị 41.80 20.40 21.40

Đất nông thôn 574.1 419.24 154.9

Đất chƣa sử dụng 18291.64 22578.68 -4287.0


Ngƣời lập biểu



Cơ quan địa chính



Chủ tịch ủy ban nhân dân



92


93

CÂU HỎI ĐIỀU TRA NGUỒN LỰC VÀ VẤN ĐỀ NGHÈO ĐÓI

CỦA HỘ NÔNG DÂN HUYỆN VÕ NHAI TỈNH THÁI NGUYÊN

Phần I: Thông tin chung về hộ gia đình

1. Họ tên chủ hộ:................................................................................................

2. Địa chỉ:............................................................................................................

- Xóm (thôn, bản, tổ dân phố):............................................................................

- Xã (phường):.....................................................................................................

- Huyện (quận):...................................................................................................

- Tỉnh (Thành phố):.............................................................................................

- Tên người phỏng vấn:.......................................................................................

- Ngày phỏng vấn:...............................................................................................

3. Thành phần dân tộc củachủ hộ (đánh dấu x vào các ô tương ứng):

1. Kinh

2. Tày

3. Nùng

4. Dao

5. Mông

6. Sán chí

7. Hoa

8. Khác, ghi cụ thể

4. Loại hộ (đánh dấu x vào các ô tương ứng):

1. Hộ thuần nông - lâm thủy sản

2. Hộ kiêm nghề

3. Hộ phi nông nghiệp

4. Hộ không hoạt động kinh tế

5. Hộ có thành viên đang được hưởng trợ cấp người có công thường xuyên

6. Hộ có thành viên đang được hưởng trợ cấp thường xuyên cho đối tượng chính

sách XH( người già cô dơn, người tàn tật, trẻ mô côi, chất độc màu da cam...)

7. Hộ không thuộc loại trên


94

5. Danh sách các thành viên trong gia đình:

TT Họ và tên

Quan

hệ với

chủ hộ

Giới

tính

Tình

trạng

hôn

nhân

Trình độ

văn hóa

(cấp1,2,3)

Trình độ

chuyên

môn ( SC, TC,

CĐ,ĐH)

Lĩnh

vực

làmviệc

A vvvvvvvvvBvvvvvv 1 2 3 4 5 6

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Mã cột 1:

Quan hệ với chủ hộ

Mã cột 2:

Giới tính

Mã cột 3:

Tình trạng

hôn nhân

Mã cột 4:

Trình độ

văn hóa (cấp1,2,3)

Mã cột 5:Trình độ

chuyên môn

( SC, TC, CĐ,ĐH)

Mã cột 6:

Lĩnh vực

làmviệc

- Là chủ hộ: 1

-Vợ/chồng chủ hộ:2

- Con:3

- Bố/ mẹ: 4

- Khác:5

- Nam:1

- Nữ: 2

-Có

vợ/chồng:1

- Khác: 2

-Chưa TN Tiểu học: 1

- TN cấp1: 2

- TN cấp2: 3

- TN cấp3: 4

- Sơ cấp: 1

- Trung cấp: 2

- Cao Đẳng: 3

- Đại học: 4

- Ko LV do

già yếu:1

-NNghiệp:2

-CN-XD:3

- Khác:4

Phần II: Nguồn lực và điều kiện sinh hoạt của hộ gia đình

1. Diện tích đất nông nghiệp, lâm nghiệp của hộ đƣợc sử dụng SXKD - DV

( Gồm cả đất được giao sử dụng lâu dài và đất thuê, mướn, đấu thầu)

Loại đất Tổng diện

tích (m2)

Tổng diện tích

đất gieo trồng (1

vụ, 2 vụ,...)

1.1. Đất nông nghiệp

- Đất trồng cây lâu năm: Cây CN lâu năm(chè, cây ăn quả)

- Đất trồng cây hàng năm:(lúa, rau, màu, đậu tương,vừng..)

1.2. Đất lâm nghiệp

- Đất có rừng

- Đất trống

- Đất ao


95

2. Gía mua và thuê đất

Gía mua Tổng diện tích(ha)

1. Đất bằng có độ màu cao (trđ)

2. Đất dốc (trđ)

3. Đất rừng (trđ)

4. Đất khác (trđ)

Ý kiến của người nông dân về nguồn lực đất:

- Diện tích đất cảu hộ đủ cho nhu cầu tự cấp tự túc của hộ? đủ (1); không (2)

- Nếu ko làm cách nào có thể thỏa mãn các nhu cầu của gia đình? lấy từ rừng(1),

thuê đất(2), thu nhập từ PNN(3), Khác(4)

- Gia đình cảm thấy đủ đất cho NN chưa?đủ (1); không (2)

- Nếu chưa gia đình cần thêm bao nhiêu nữa? (ha)

- Gia đình có kế hoạch thay đổi sử dụng đất không? Có (1); không có(2)

- Lý do? Nhu cầu thị trường(1), chất lượng đất bị giảm(2), cơ sở hạ tầng thấp(3), ko

phù hợp cho sản xuất cây trồng(4), chính sách của nhà nước (5), khác (6)

- Gia đình sẽ sử dụng diện tích đó như thế nào?.....................................................................

3. Rừng của gia đình, rừng cộng đồng

a. Rừng của gia đình

- Rừng tự nhiên (ha)

- Rừng thoái hóa (ha)

- Rừng trồng (ha)

- Gia đình được quyền sử dụng diện tích rừng này trong bao lâu (năm)

- Gia đình có tham gia các chương trình trồng rừng của nhà nước như( ctình 327)?

Có (1); không có(2)

- Gia đình nhận được thu nhập bao nhiêu một năm(trđ)

b. Rừng cộng đồng

- Gia đình có quyền như thế nào trong sử dụng rừng cộng đồng?.....................

.............................................................................................................................

- Gia đình sử dụng rừng đó như thế nào?...........................................................

.............................................................................................................................


96

4. Nguồn nƣớc

- Gia đình sử dụng nguồn nước gì cho tưới tiêu? Ao của GĐ(1),Sông hoặc suối(2),

nước mưa(3), khác(4).

- Bao nhiêu m3 nước GĐ sử dụng cho tưới tiêu?

- Mức độ thường xuyên của gia đình hàng tháng?

- Vận chuyển nước tưới tiêu? Máy bơm(1), bằng sức người(2), dùng ống nước(3), hệ

thống tưới tiêu(4)

- Gia đình thường phải trả bao nhiêu tiền cho nước tưới tiêu hàng tháng?

5. Nguồn vốn

Loại tài sản Số lƣợng Ƣớc tính giá trị hiện tại

1. Máy móc

- Máy cày, bừa

+ Đầu tư ban đầu

+ Gía trị hiện tại

+ Chi phí cho xăng dầu bảo hiểm trong năm

+ Chi phí bảo dưỡng (năm)

- Máy tuốt lúa




- Máy bơm nước, Máy phát điện

- Máy phát điện

- Bình phun thuốc trừ sâu

2. Công cụ

- Xe bò/ xe cải tiến

- Xe công nông

- Thuyền máy, xuòng, ghe

- Xích lô

- Xe máy chở khách

- Máy dệt, máy khâu

- Máy móc khác




- Thuê và cho thuê công cụ dụng cụ

+ Chi phí cho thuê dụng cụ một năm

+Thu từ việc cho thuê dụng cụ của gia đình

+ Loại dụng cụ cho thuê

3. Nguồn gia súc

Trâu/bò/ ngựa

Lợn

Gia cầm

Dê

Khác


97

4. Nhà cửa

- Tổng diện tích đất ở của hộ gia đình:...............................................................m2

- Tổng diện tích nhà ở ( gồm cả nhà và công trình phụ).....................................m2

a. Nhà ở

Hình thức sở hữu đất và nhà ở(đánh dấu x vào ô

tương ứng)

Loại nhà ở( đánh dấu x vào ô tương ứng)

- Sở hữu của gia đình - Nhà kiên cố

- Nhà thuê - Nhà bán kiên cố/nhà sàn loại tốt

- Ở nhờ - Nhà tạm

- Khác cụ thể là:.........................................

Gía trị hiện tại của tổng diện tích đất và nhà ở (trđ)

- Nguồn nước sinh hoạt chính của hộ? Nước máy(1),nước giếng(2),nước sông, suối,ao...

- Loại nhà vệ sinh của hộ dang sử dụng?

+ Nhà vệ sinh tự hoại

+ Nhà vệ sinh bán tự hoại

+ Hố xí thô sơ

+ Không có nhà vệ sinh

- Hộ có dùng điện cho sinh hoạt không? có(1), không(2)

b. Chuồng trại (đánh dấu x vào ô tương ứng) c. Nhà kho(đánh dấu x vào ô

- Nhà kiên cố - Nhà kiên cố

- Nhà tạm - Nhà tạm

- khác cụ thể là:................... - khác cụ thể là:...................

d. Nhà kho e. Duy tu nhà cửa

- Nhà kiên cố Chi phí cho sử chữa một năm

- Nhà tạm

- khác cụ thể là:...................


98

5. Loại tài sản dùng lâu bền trong sinh hoạt hộ gia đình

Loại tài sản Số lƣợng Ƣớc tính giá trị hiện tại

- Máy thu thanh, Radio

- Tivi

- Đầu VCD

- Tủ lạnh

- Quạt điện

- Máy khâu, máy dệt

- Xe đạp

- Xe máy

- Điện thoại

- Giường các loại

- Tủ các loại

- Khác

Phần III: Tính thu nhập và chi tiêu của hộ gia đình

1. Thu của hộ trong 12 tháng qua:

Nguồn thu ĐVT

Sản phẩm

Số

lƣợng Gía trị(trđ)

1.1. Thu từ trồng trọt

- Thu từ cây lương thực và thực phẩm

+ Thu từ lúa, ngô, khoai, sắn

+ Thu từ các loại rau , củ, quả

- Thu từ cây công nghiệp hàng năm

- Thu từ cây công nghiệp lâu năm

- Thu từ cây ăn quả

- Thu từ sản phẩm phụ trồng trọt( thân, la, ngọn, cây, rơm,...)

- Sản phẩm trồng trọt khác(cây giống, cây cảnh...

1.2. Thu từ chăn nuôi

- Lợn

- Trâu, bò, ngựa

- Gia súc khác (Dê, cừu, thỏ...)

- Gia cần

- Thu từ giống gia cầm(ngan,vịt,gà, ngỗng...)

- Thu từ gióng gia súc(lợn, trâu, bò, dê, cừu...)

- Thu từ sản phẩm khác(trứng, sữa, kén tằm, mật ong...)

- Thu từ các sản phẩm phụ chăn nuôi(lông, da, phân...)

1.3. Thu từ lâm nghiệp

- Thu từ bán sản phẩm(cây lấy gỗ, cây lấy dầu, tre, nứa...

- Thu từ công trồng rừng, quản lý bảo vệ, chăm sóc

rừng, ươm các loại giống cây lâm nghiệp, thu các sản

phẩm thu nhặt từ rừng(măng, nấm...)

1.4. Thu từ thủy sản (cá, tôm, thủy sản khác)


99

- Nuôi trồng thủy sản

- Đánh bắt thủy sản

1.5. Các nghành ngề: Sản xuát kinh doanh phi nông

nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản, chế biến sản phẩm nông

nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản.

1.6. Thu các hoạt động dịch vụ: Dịch vụ cày sới, làm

đất, dịch vụ tưới tiêu, phòng trờ sâu bệnh, tuốt lúa, sơ

chế sản phẩm, cắt tóc, may đo, sửa xe...

1.7. Thu từ tiền lƣơng, tiền công

1.8. Thu từ các khoản khác

- Lương hưu

- Trợ cấp xã hội có tính chất thường xuyên

- Lãi suất tiết kiêmk. lãi suất cho vay

- Thu nhập khác(quà, tiền cho, biếu mừng, giúp từ trong

nước, nước ngoài, đi vay, rút tiết kiệm, thu nợ, tạm ứng...)

1.9. Các khoản thu lớn đột xuất trong năm: thu từ

bán chuyển nhượng cho thuê tài sản( đất đai, nhà

ở,xưởng, máy móc, thiết bị, đồ dùng, bán vàng bạc, đồ

trang sức, trúng sổ số...

Tổng thu (A)

2. Chi phí cho hoạt động sản xuất kinh doanh của hộ

Các khoản chi

(Tính cả phần đi mua ngoài + phần hộ gia đình tự tạo ra)

Ƣớc tính

tổng chi phí(trđ) - Cây con giống

- Phân bón

- Thức ăn cho chăn nuôi

-Thuốc trừ sâu diệt cỏ

- Thuốc phòng chữa bệnh gia súc, gia cầm

- Công cụ vật rẻ tiền mau hỏng

- Nguyên vật liêu

- Năng lượng, nhiên liệu (điện xăng, chất đốt...)

- Sửachữa nhỏ, bảo dưỡng

- Thu đất, tài sản, máy móc thiết bị, phương tiện, thuê vận chuyển...

- Thuê súc vật cày kéo

- Trả công lao động thuê ngoài

- Các loại thuế( thuyế NN, thuế kinh doanh, thuế sát sinh...)

- Thủy lợi phí, lệ phí liên quan đến hoạt động sản xuất KD

- Các loại chi khác liên quan đến hoạt động SXKD

Tổng cộng (B):


100

3. Thu nhập trong năm:

* Tổng thu nhập của hộ gia đình(C) = Tổng cộng (A) - Tổng cộng (B)

=..............................trđ

* Thu nhập bình quân/ngƣời/tháng(D) = Tổng thu nhập của hộ gia đình(C)/tổng

nhân khẩu/12tháng = ..............................trđ

4. Chi tiêu ăn uống cảu hộ gia đình

Các khoản chi


Ƣớc tính

tổng chi phí

(trđ)

Trong đó % chi phí

hộ phải mua ngoài

1. Chi cho lương thực

2. Chi cho rau quả

3. Chi cho thực phẩm (thịt, cá, tôm...)

4. Chi cho mắm muối, mì chính, gia vị khác...

5. Chi cho uống, hút các loại

6. Chi cho chất đốt phục vụ ăn uống

7. Các khoản chi cho ăn uống khác

Tổng cộng (E)

5. Các khoản chi tiêu ngoài ăn uống của hộ gia đình trong năm

Các khoản chi


Ƣớc tính

tổng chi phí(trđ)

1. Chi cho giáo dục( học phí, xây dựng trường, sách vở, đồ dùng học tập..

2. Chi cho y tế( khám chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe, KHHGĐ)

3. Chi văn hóa, văn nghệ, TDTT

4. Chi cho mặc( quần, áo...)

5. Chi cho sinh hoạt, đèn thắp sáng

6. Cho cho sử dụng nước sinh hoạt

7. Chi mua sắm thường xuyên đồ dùng sinh hoạt

8. Chi cho sửa chữanhà cửa có tính chất thường xuyên (sửa chữa nhỏ)

9. Xây, sửa chữa lớn tài sản, mua sắm đồ dùng lâu bền, đát tiền(TV, TL..)

10. Thuê đất thổ cư

11. Các khoản chi khác có tính chất thường xuyên( giỗ, tết, hiếu, hỉ...)

12. Các khoản đóng góp tại địa phương không liên quan đến SXKD: dân

công, nghĩa vụ, lao động công ích, quỹan ninh quốc phòng, đóng góp cho

các tổ chức đoàn thể...

13. Các khoản chi khác(cụ thể) chưa tính ở trên

Tổng công (F)


101

6. Tổng cộng cho sinh hoạt của hộ gia đình:

* Tổng chi phí cho sinh hoạt của hộ gia đình(G) = Tổng cộng(E) + Tổng công (F)

= ............trđ

* Chi phí cho sinh hoạt BQ/ngƣời/tháng(H) = (G)/Tổng nhân khẩu/12 tháng

= ............trđ

7. Những thông tin khác về hộ gia đình

a. Những khó khăn hiện tại của hộ gia đình là gì?(nêu tối đa 3 khó khăn theo thứ tự

quan trọng, với khó khăn quan trọng nhất là 1)

Khó khăn của hộ gia đình Xếp thứ tự

1. Thiếu đất sản xuất

2. Thiếu vốn sản xuất

3. Thiếu thông tin và kiến thức làm ăn

4. Có ốm đau thường xuyên, có người tàn tật

5. Có nhiều người ăn theo(đông con, nhiều người già)

6. Có người mắc tệ nạ xã hội

7. Rủi ro thiên tai

8. Không tìm được việc làm

b. Để cải thiện đời sống gia đình cần trợ giúp gì?(nêu tối đa 3 khó khăn theo thứ tự quan

trọng, với khó khăn quan trọng nhất là 1)

Nhu cầu hỗ trợ của hộ gia đình Xếp thứ tự

1. Vay vốn ưu đãi

2. Đào tạo ngề giới thiệu việc làm

3. Hướng dẫn thông tin, hỗ trợ việc làm

4. Tập huấn kiến thức kinh nghiệm làm ăn

5. Hỗ trợ về giáo dục (miễn giảm học phí)

6. Hỗ trợ về y tế( khám chữa bệnh miễn phí)

7. Hỗ trợ nhà ở ( Xây mới, sửa chữa nhà ở)

8. Cấp đất

9. Hỗ trợ tạo việc làm tại địa phương

Xác nhận của hộ gia đình Điều tra viên

luan van thac si kinh te (12).pdf

Documents