krolowie elek
TRANSCRIPT
![Page 1: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/1.jpg)
WYKONAŁA:
Dominika Barszczyk
z klasy VI d
![Page 2: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/2.jpg)
Henryk Walezy 1573-1575 ( lata Panowania)
Stefan Batory 1576-1586
Zygmunt III Waza 1587-1632
Władysław IV Waza 1632-1648
Jan II Kazimierz Waza 1648-1648
Michał Korybut Wiśniowiecki 1669-1678
Jan III Sobieski 1674-1696
August II Mocny (WETTIN) 1697-1706
Stanisław Leszczyński 1709-1733
August III Mocny (WETTIN) 1709-1733
Stanisław Leszczyński 1733-36
August III 1733-1763
Stanisław August Poniatowski 1764- 1795
![Page 3: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/3.jpg)
Henryk Walezy, ostatni z dyn. Walezjuszów, ur. 19 IX 1551, Fontainebleau, zm. 2 VIII 1589, Saint-Cloud k. Paryża, król Polski 1573–75, Francji od 1574, syn króla fr. Henryka II i Katarzyny Medycejskiej; 1567 generalny namiestnik królestwa; współinicjator ® nocy św. Bartłomieja; 1574 (po podpisaniu ® artykułów henrykowskich i pacta conventa) koronowany w Krakowie; jego rządy w Polsce cechowała nieznajomość stosunków, niekorzystny wybór doradców (Zborowscy) oraz małe zainteresowanie sprawami pol.; na wieść o śmierci brata, Karola IX, Henryk III Walezy potajemnie opuścił Polskę (VI 1574) i objął tron fr.; panowanie Henryka III Walezego we Francji (faktyczne rządy matki, Katarzyny Medycejskiej) przypadło na okres wojen rel.; zagrożony intrygami przez ® Gwizjuszów, król wszedł w porozumienie z hugenotami, wyznaczając na swego następcę Henryka III, króla Nawarry (® Henryka IV); zasztyletowany przez mnicha J. Clémenta.
S. GRZYBOWSKI Henryk Walezy, Wrocław 1980.
![Page 4: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/4.jpg)
Stefan Batory, ur. 27 IX 1533, Somlyó (ob. Simleu, Rumunia), zm. 12 XII 1586, Grodno, książę siedmiogrodzki od 1571, król pol. od 1576, syn wojewody siedmiogrodzkiego Stefana, mąż Anny Jagiellonki; wybrany głosami gł. szlachty przeciwko kontrkandydaturze ces. Maksymiliana II, popierany m.in. przez J. Zamoyskiego; 1576 poślubił królową pol. Annę Jagiellonkę; zwolennik wzmocnienia władzy król., w polityce wewn. lawirował między średnią szlachtą a magnatami. W 1577 prowadził wojnę z przeciwstawiającym mu się Gdańskiem (zwycięstwo wojsk król. pod Tczewem), zakończoną kompromisem; w wyniku wojny z Moskwą (3 zwycięskie kampanie 1579–81, opanowanie Połocka i Wielkich Łuków, oblężenie Pskowa) na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim przyłączył do Polski Inflanty (zamki inflanckie) i ziemię połocką; utworzył Trybunał Koronny (1578) i Trybunał Litew. (1581), które uzyskały uprawnienia najwyższego sądu apelacyjnego (należące uprzednio do sądu król.); dokonał reform wojsk., m.in. zorganizował tzw. piechotę wybraniecką, zmodyfikował uzbrojenie jazdy, wzmocnił artylerię, otoczył opieką inżynierię wojsk., podniósł wil. kolegium jezuickie do godności akad. (1578); zwolennik tolerancji religijnej.
![Page 5: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/5.jpg)
Zygmunt III Waza, ur. 20 VI 1566, Gripsholm (Szwecja), zm. 30 IV 1632, Warszawa, król pol. od 1587, król szwedz. 1592–99, syn króla szwedz. Jana III i Katarzyny Jagiellonki, ojciec Władysława IV, Jana II Kazimierza i Karola Ferdynanda; urodzony w szwedz. zamku Gripsholm, od 1569 uznawany za następcę tronu szwedz.; wychowany przez matkę w wierze katol., ze znajomością języka pol.; wybrany na króla Polski 19 VIII 1587, koronowany 27 XII. Początki panowania były trudne: obca królowi specyfika Rzeczypospolitej, znikome dochody skarbu król., zaognione stosunki z Austrią i Hiszpanią po klęsce pod Byczyną (1588) i uwięzieniu (do 1589) konkurenta do tronu, arcyks. Maksymiliana Habsburga, nieprzejednana postawa jego stronników, a także dążenie kanclerza J. Zamoyskiego do podporządkowania młodego władcy swym wpływom. Z pomocą prymasa S. Karnkowskiego Zygmunt Waza zdołał uwolnić się spod kurateli Zamoyskiego i na sejmie 1589 uspokoić sytuację w kraju; od razu też począł realizować politykę zbliżenia z Habsburgami i tworzyć własny obóz polit., oparty na gorliwych katolikach oraz na przeciwnikach kanclerza, co doprowadziło 1591–92 do zdecydowanych wystąpień antykról. (m.in. pomawiano Zygmunta Wazę o chęć oddania tronu pol. arcyks. Ernestowi Habsburgowi). Po 1592 wewn. walki polit. uległy wyciszeniu, gł. w związku z zaangażowaniem króla w sprawy szwedz., a kanclerza — w księstwach naddunajskich. W 1592, po śmierci ojca, Zygmunt Waza został władcą Szwecji; koronę z rąk luterańskiego arcybpa Uppsali przyjął 19 II 1594. Knowania Karola Sudermańskiego, stryja Zygmunta Wazy, w czasie jego nieobecności w Szwecji 1594–98, które doprowadziły do podjęcia przez riksdag wielu aktów godzących we władcę (m.in. o wygnaniu katolików), skłoniły Zygmunta Wazę do podjęcia 1598 wyprawy zbrojnej do Szwecji; zakończyła się ona niepowodzeniem (przegrana pod Linkoping 1598) i 1599 stany szwedz. pozbawiły go korony; wojska Karola Sudermańskiego opanowały Finlandię, Estonię i wkroczyły do Inflant; wojna, prowadzona z przerwami do 1629 ( altmarski rozejm 1629), była spowodowana nie tylko dążeniem króla do odzyskania dziedzicznego tronu, ale także, a od pocz. lat 20. przede wszystkim, polityką Szwecji zmierzającą do opanowania należących do Rzeczypospolitej wybrzeży M. Bałtyckiego.
![Page 6: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/6.jpg)
Sukcesy militarne J.K. Chodkiewicza w Inflantach oraz podjęcie przez Zygmunta Wazę — przy poparciu silnego obozu regalistycznego — starań o wzmocnienie władzy państw., zaktywizowały opozycję, która 1606 wznieciła rokosz Zebrzydowskiego. Wymierzone w Rzeczpospolitą przymierze szwedz.-ros. oraz chęć wyprowadzenia z kraju wojsk biorących udział w rokoszu skłoniły Zygmunta Wazę do podjęcia 1609 zbrojnej interwencji przeciwko Moskwie (król osobiście dowodził oblężeniem 1609–11 Smoleńska); w rezultacie, na mocy rozejmu w Deulinie (1618), w granicach Rzeczypospolitej znalazły się ziemie: smoleńska, siewierska i czernihowska. Wyrażając zgodę na zaangażowanie lisowczyków przez Habsburgów w pierwszej fazie wojny trzydziestoletniej Zygmunt Waza przyczynił się zapewne do zaostrzenia stosunków pol.-tur., czego konsekwencją były najazdy tur. 1620 (klęska pod Cecorą) i 1621 (obrona Chocimia); również błędem było przekazanie 1611 Prus Książęcych w dziedziczne lenno elektorowi brandenb., a w sprawach wewn. uznanie Kościoła unickiego (powstałego w wyniku unii brzeskiej 1596) za jedyny Kościół wsch. w Rzeczypospolitej, któremu miały przysługiwać prawa, cerkwie i beneficja dotychczas posiadane przez Kościół prawosł., co znacznie zaogniło konflikty na ziemiach rus. Rzeczypospolitej; jego prokatol. polityka nominacyjna przyczyniła się do znacznego osłabienia pozycji wyznań protestanckich. W ostatnich latach panowania pozyskał zaufanie szlacheckich mas; podejmował też działania prowadzące do poprawy sytuacji prawosławia. Mecenas artystów (sam zajmował się złotnictwem), rozbudował Zamek Król. w Warszawie, który 1611 stał się gł. rezydencją władców Polski.
![Page 7: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/7.jpg)
Władysław IV Waza, ur. 9 VI 1595, Łobzów k. Krakowa, zm. 20 V 1648, Merecz (Litwa), król pol. od 1632, tytularny król szwedz., syn Zygmunta III Wazy i Anny Austriaczki, córki arcyks. Karola Habsburga, przyrodni brat Jana II Kazimierza, ożeniony z Cecylią Renatą i Ludwiką Marią; 1610 powołany na tron moskiewski, dwukrotnie (1612 i 1617–18) odbywał nieudane wyprawy na Moskwę w celu objęcia tronu; po wyborze na króla pol. dążył do wzmocnienia władzy król., w polityce wewn. opierał się na skupionej wokół dworu grupie oświeconych magnatów (J. Ossoliński); 1632–34 prowadził zwycięską wojnę z Moskwą, zakończoną pokojem w Polanowie; 1635 zawarł ze Szwecją rozejm w Sztumskiej Wsi; planował wojnę z Turcją, do której nie doszło ze względu na sprzeciw magnatów i szlachty; 1647 zawarł porozumienie z Rosją w celu wspólnego zwalczania najazdów tatar.; organizator pol. floty, zbudował twierdzę Władysławowo; mecenas sztuki.
![Page 8: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/8.jpg)
Jan II Kazimierz, ur. 22 III 1609, Kraków, zm. 16 XII 1672, Nevers (Francja), z dyn. Wazów, król pol. 1648–68, tytularny król szwedz., syn Zygmunta III Wazy i Konstancji z Habsburgów, przyrodni brat Władysława IV, mąż Marii Ludwiki (od 1649); w czasie wojny trzydziestoletniej służył w armii austr. (od 1635), 1638–40 więziony we Francji jako sprzymierzeniec Habsburgów; 1643 wstąpił w Rzymie do zakonu jezuitów, 1645 został mianowany kardynałem, wkrótce zrzekł się tej godności; 1648 obrany na króla pol., a 1649 koronowany. Za panowania Jana Kazimierza kraj uległ ruinie gosp. na skutek licznych wojen, m.in. z Kozakami (powstanie B. Chmielnickiego), Rosją ( wojny polsko-moskiewskie), Tatarami, Węgrami (najazd J. Rakoczego), Brandenburgią, a zwł. ze Szwecją; w czasie najazdu szwedz. 1655 Jan Kazimierz początkowo opuszczony przez część szlachty i magnatów (m.in. J. Radziwiłła, K. Opalińskiego), wkrótce poparty przez konfederację tyszowiecką kierował walką; 1656 złożył tzw. śluby lwow., w których zobowiązał się m.in. do poprawy doli chłopów; po odparciu najazdu Jerzebo III Rakoczego zawarł 1657 z elektorem brandenb. traktaty welawsko-bydgoskie, zrzekając się zwierzchnictwa nad lennymi Prusami Książęcymi; 1660 podpisał ze Szwecją pokój w Oliwie, a 1667 z Rosją rozejm w Andruszowie, tracąc znaczne obszary na wschodzie. Bezskutecznie dążył (inspirowany przez królową) do wzmocnienia władzy król., co doprowadziło do wybuchu 1665 rokoszu Lubomirskiego; wobec niemożliwości przeprowadzenia reform, 1668 abdykował i opuścił kraj (1669); ostatnie lata spędził we Francji, gdzie zmarł.
![Page 9: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/9.jpg)
Michał Korybut Wiśniowiecki, ur. 31 VII 1640, Wiśniowiec (Wołyń), zm. 10 XI 1673, Lwów, król pol., syn Jeremiego Michała, wojewody rus. i Gryzeldy Zamoyskiej; małżeństwo z arcyks. Eleonorą Marią (1670), siostrą ces. Leopolda I, zbliżyło go do Austrii, stanowiąc oparcie przeciw stronnictwu fr.; był władcą nieudolnym, panowanie jego wypełniły wewn. walki stronnictw (konfederacje: gołąbska i szczebrzeszyńska); większość sejmów została zerwana; 1672 M.K.W. odnowił z Brandenburgią dawny układ, z Moskwą pozostawał w rozejmie; 1672 Turcy zdobyli Kamieniec Podolski, zmuszając Rzeczpospolitą do zawarcia niekorzystnego traktatu buczackiego.
![Page 10: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/10.jpg)
Jan III Sobieski, ur. 17 VIII 1629, Olesko (woj. ruskie), zm. 17 VI 1696, Wilanów, król pol. od 1674, syn Jakuba, kasztelana krak. i Zofii Teofili z Daniłowiczów, wnuczki hetmana S. Żółkiewskiego, brat Marka; od 1648 uczestnik walk z Kozakami, Tatarami, Szwecją, Moskwą i Turcją; przez małżeństwo (1665) z Marią Kazimierą związał się ze stronnictwem dworskim; podczas rokoszu Lubomirskiego czynnie poparł króla; od 1665 marszałek w. kor., od 1666 hetman polny kor.; 1667 odniósł zwycięstwo nad Kozakami i Tatarami pod Podhajcami; od 1668 hetman w. kor.; po abdykacji Jana II Kazimierza stał na czele partii fr. przeciwnej Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu (konfederacja szczebrzeszyńska); 1672 nie zdołał przeszkodzić najazdowi tur. i traktatowi buczackiemu; 1673 odniósł zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem; utorowało mu ono drogę na tron pol. po śmierci Wiśniowieckiego. W czasie swego panowania starał się wzmocnić władzę król. i powściągnąć samowolę magnacką; dostrzegając zagrożenie ze strony Brandenburgii, Prus oraz cesarstwa dążył do zmiany pol. polityki zagr. przez zawarcie pokoju z Turcją, poprawy stosunków z Rosją i wspólnego wystąpienia z Francją i Szwecją przeciw Brandenburgii w celu odzyskania Prus Książęcych (traktat jaworowski).
![Page 11: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/11.jpg)
Atakowany przez opozycję magnacką odstąpił jednak od tych planów. W 1683 podpisał traktat przyjaźni z Austrią i rozgromił wojska tur. oblegające Wiedeń ( wiedeńska odsiecz), następnie kontynuował wojnę z Turcją w ramach Ligi Świętej; 1686 zawarł niekorzystny pokój z Rosją (tzw. traktat Grzymułtowskiego). Znakomity wódz, śmiały i przewidujący polityk, mecenas sztuki (Wilanów), autor Listów do Marysieńki (wybór 1962).
![Page 12: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/12.jpg)
August II, zw. Mocnym, z dyn. Wettinów, ur. 12 V 1670, Drezno, zm. 1 II 1733, Warszawa, elektor saski od 1694 (jako Fryderyk August I), król Polski 1697–1706 i od 1709, syn elektora Jana Jerzego III i Anny Zofii, księżniczki duń., ojciec Augusta III; zwolennik władzy absolutnej; przeprowadził w Saksonii wiele reform polit. i gosp.; 1700 jako elektor saski przystąpił do wojny północnej 1700–21, wciągając w nią Polskę; 1704 opozycyjna szlachta skupiona w konfederacji warsz. ogłosiła, przy poparciu szwedz., królem pol. Stanisława Leszczyńskiego; w wyniku klęsk wojsk saskich i wkroczenia Szwedów do Saksonii August II abdykował, podpisując traktat w Altranstädt; powrót na tron pol. (1709) umożliwiły mu zwycięstwo ros. pod Połtawą i pomoc Piotra I oraz poparcie szlachty skupionej w konfederacji sandom.; obawa przed absolutyzmem oraz ekscesy wojsk saskich doprowadziły do zawiązania konfederacji zw. tarnogrodzką (1715–17), zakończonej za pośrednictwem ros. kompromisowym układem warsz. i Sejmem Niemym; wysuwane przez Prusy propozycje rozbioru Polski nie zostały przyjęte przez Augusta II; Saksonia przeżyła pod jego rządami okres rozkwitu gosp. i kult., Polska — okres upadku; słynął z miłostek (hr. Cosel, K. Lubomirska, M. Denhoffowa i in.).
![Page 13: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/13.jpg)
Stanisław Leszczyński, ur. 20 X 1677, Lwów, zm. 23 II 1766, Lunéville, król pol., syn Rafała, wojewody pozn. i Anny z Jabłonowskich, ojciec Marii Leszczyńskiej, królowej fr.; podczaszy kor. od 1697, wojewoda pozn. od 1699; wybrany na króla pod naciskiem Szwedów; przyczynił się do zawarcia (1705) traktatu przyjaźni między Polską a Szwecją, na mocy którego Polska została uzależniona od Szwecji; po klęsce Karola XII szwedz. pod Połtawą (1709) zmuszony do emigracji; po śmierci Augusta II (1733), poparty przez swego zięcia, króla fr. Ludwika XV, ponownie wybrany na króla pol.; po wojnie sukcesyjnej polskiej 1733–35 abdykował pod naciskiem Rosji; we Francji otrzymał w dożywocie księstwo lotaryńskie, gdzie zyskał uznanie jako dobry gospodarz oraz mecenas sztuki i nauki; jako pisarz polit. żądał reform ustrojowych (przeciwnik liberum veto, zwolennik wzmocnienia władzy wykonawczej); Głos wolny wolność ubezpieczający (1749).
![Page 14: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/14.jpg)
August III, z dyn. Wettinów, ur. 17 X 1696 , Drezno, zm. 5 X 1763, tamże, elektor saski (jako Fryderyk August II), król pol. od 1733, syn Augusta II i Katarzyny Eberhardyny, z bocznej linii Hohenzollernów; osiągnął tron dzięki zbrojnej interwencji wojsk. ros. i saskich, które pokonały kontrkandydata Stanisława Leszczyńskiego oraz, popierającą go, konfederację dzikowską 1734; pozbawiony szerszych koncepcji polit., rządził za pośrednictwem faworytów, zwł. H. Brühla (od 1738); współdziałanie (1743–52) z „Familią”; Czartoryskich nie przyniosło rezultatów; w polityce zewn. współdziałał z Rosją; w okresie wojen śląskich lawirował między Austrią a Prusami, ułatwiając Prusom zajęcie Śląska; panowanie Augusta III było okresem walki koterii magnackich, rosnącej zależności od sąsiadów i szczytowej dezorganizacji ustrojowo-politycznej.
![Page 15: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/15.jpg)
Stanisław August Poniatowski, ur. 17 I 1732, Wołczyn k. Brześcia Litew., zm. 12 II 1798, Petersburg, król pol. 1764–95, syn Stanisława i Konstancji z Czartoryskich; obrany na króla pod naciskiem carycy Katarzyny II i Familii; dążył do wzmocnienia i unowocześnienia państwa oraz, początkowo, do uwolnienia się od zależności od Rosji; popierał reformy Czartoryskich (1764–66), zał. Szkołę Rycerską (1765), otaczał opieką zreformowane szkolnictwo pijarskie, był współinicjatorem 1773 i protektorem Komisji Edukacji Narodowej, zwolennikiem wprowadzenia Kodeksu Andrzeja Zamoyskiego, mecenasem literatury (inicjator „Monitora”, organizator obiadów czwartkowych), teatru, sztuki (przebudowa Zamku Król., budowa zespołu pałacowego Łazienek); popierał zakładanie manufaktur (kompania Manufaktur Wełnianych 1767, wytwórnia broni w Kozienicach), z jego inicjatywy zbudowano w Warszawie mennicę, ludwisarnię, wytwórnię fajansu w Belwederze, opiekował się także górnictwem (poszukiwania nowych złóż soli, powołanie 1782 Komisji Kruszcowej w celu zarządzania górnictwem). Po I rozbiorze Polski (1772), w obliczu przewagi militarnej zaborców oraz szukającej w nich oparcia opozycji magnackiej w kraju, przystał na kompromis z carycą Katarzyną II i pogodził się z jej kontrolą stosunków wewn. Rzeczypospolitej
![Page 16: Krolowie elek](https://reader033.vdocuments.site/reader033/viewer/2022052307/55637b33d8b42a3b708b51bd/html5/thumbnails/16.jpg)
W okresie Sejmu Czteroletniego (1788–92) przyłączył się do jego emancypacyjnej wobec Rosji polityki, był współinicjatorem reform oraz gł. autorem Konstytucji 3 maja 1791; wobec zbrojnej interwencji.
Katarzyny II ( wojna polsko-rosyjska 1792) wraz z innymi przywódcami sejmowymi szukał z nią kompromisu, a po jego odrzuceniu, w obawie przed nowym rozbiorem, zdecydował się przystąpić do konfederacji targowickiej, co spotkało się z potępieniem dużej części opinii publ.; podczas powstania kościuszkowskiego (1794) odsunięty od władzy, bezskutecznie starał się uzyskać wpływ na bieg wypadków; po III rozbiorze (1795) został zmuszony przez Katarzynę II do wyjazdu do Grodna, gdzie 25 XI 1795 abdykował; zm. w Petersburgu. Pozostawił pamiętniki Mémoires du roi Stanislas Auguste Poniatowski (t. 1–2 1914–24, częściowo wyd. pol. Pamiętniki króla... 1915). Jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w dziejach Polski; przez wielu obciążany odpowiedzialnością za upadek państwa, znajduje też licznych obrońców, wskazujących na niezwykle trudne warunki polit., w jakich rządził: narastającą od stulecia słabość i rozprzężenie Rzeczypospolitej oraz ogromną przewagę militarną państw ościennych; niewątpliwe są jego ogromne zasługi dla modernizacji kraju i rozwoju pol. kultury.