karl marx - Ücretli emek ve sermaye

7/31/2019 Karl Marx - cretli Emek ve Sermaye

1/99

1Karl Markscretli Emek ve Sermaye

cret, .iyat ve Kr

CRETL EMEK VE SERMAYECRET, .YAT VE KR

ER YAYINLARI

KARLMAR

KS


2/99


3/99


KARL MARKS


4/99

cretli Emek ve Sermaye[75], Aralk 1847nin ikinci yarsnda kendisi tarafndan verilenkonferanslara dayanlarak Marks tarafndan yazlmtr Neue Rheinische Zeitung, 5-8 ve11 Nisan 1849, n 264-67 ve 269da yaynlanmtr [Trkeye evirisi, K Marks, cretle

Emek ve Sermaye, Marks-Engels: Seme Yaptlar, Cilt: I, s: 174-212, Birinci Bask, SolYaynlar, Aralk 1976]cret, .iyat ve Kr[22], , Mays sonu ve 27 Haziran 1865 tarihleri arasnda Marks

tarafndan yazlmtr Ayr bir bror olarak ilk kez 1898de Londrada yaynlanmtr[Trkeye evirisi, K Marks, cret, .iyat ve Kr, Marks-Engels:Seme Yaptlar, Cilt: II, s:37-91, Birinci Bask, Sol Yaynlar, Temmuz 1977]

Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003erisyay@kurtuluscephesicomhttp://wwwkurtuluscephesicomhttp://wwwkurtuluscephesinethttp://wwwkurtuluscephesiorg


5/99

NDEKLER

CRETL EMEK VE SERMAYE9

9 .riedrich Engelsin Girii

18 c r e t l i E m e k v e S e r m a y e18 I23 II

CRET, .YAT VE KR45

45 [Giri]46 I [retim ve cret]48 II [retim, cret, Kr]56 III [cret ve Para Dolam]

60 IV [Arz ve Talep]61 V [cret ve .iyat]64 VI [Deer ve Emek]72 VII gc74 VIII Art-Deer retimi76 IX Emein Deeri78 X Kr, Bir Meta Deerinden Satmakla Elde Edilir79 XI Art-Deerin Ayrt eitli Blmler82 XII Krlar, cretler ve .iyatlar Arasndaki Genel liki83 XIII cretleri Ykseltmek ya da Dmelerine Kar Koymak

Yolundaki Bellibal Giriimler89 XIV Sermaye ile Emek Arasndaki Mcadele ve Bunun

Sonular

96 Aklayc Notlar


6/99


7/99


KARL MARKS


8/99


9/99


cret, .iyat ve Kr

CRETL EMEK VE SERMAYE[75]

.REDRCH ENGELSN GR

BU YAPIT,NeueRheinischeZeitungda[76] 4 Nisan 1849 tari-hinden balayarak bir dizi bayaz olarak yaymland Marxn1847de, Brkselde, Alman ileri Birliinde[77] verdii konferanslar,bu brorn temelini oluturur Bu yapt, basld kadaryla, yarmkalmt Gazetenin 269uncu saysnda, makalenin sonunda, De-

vam edecek notu ile verilen sz, o srada hzla birbiri stne yl-makta olan olaylar sonucu yerine getirilmedi: Macaristann Ruslartarafndan istils,[78] bizzat gazetenin de kapanmasna (19 Mays1849) yolaan Dresdendeki, Iserlohndaki, Elberfelddeki ayaklan-malar, Pfalz ve Baden ayaklanmalar[79] Marxn lmnden sonrabulunan yaptlar arasnda makalelerin geri kalan blmlerininmsveddelerine raslanmad[80]

cretliEmekveSermayenin ayr bir yayn olarak bror


10/99

10 Karl Markscretli Emek ve Sermayecret, .iyat ve Kr

[sayfa 174] biiminde birka basks yaplmtr, sonuncusu, 1884teHottingen-Zurichte,SchweizerischeGenossenschafts-Bushruckerei

(svire Basn Kooperatifi) tarafndan yaynlanmtr imdiye kadaryaynlananlar, ilk metne harfi harfine uyuyordu Ama bu yeni bask,propaganda bror olarak, en azndan 10000 adet datlacaktr;bu bakmdan, Marxn kendisinin de, bu koullar altnda, asl me-tinde deiiklik yapmadan yeni bir baskya izin verip vermeyeceinidnmeden edemezdim

Krklarda, Marx ekonomi politiin eletirisini henz tamamla-mamt Bu, ancak ellilerin sonuna doru gerekleti Onun iin,

EkonomiPolitiinEletirisineKatknn birinci ksmndan (1859)

nce yaynlanan yazlar, birok bakmdan, 1859dan sonra yazdk-larndan farkldr Bundan nceki yazlarnda yle deyimler, hattabalbana yle tmceler vardr ki, sonraki yaptlar asndan talih-siz, hatta yanl grnrler uras aktr ki, geni okur ynlariin yaplan sradan yaynlarda, yazarn entelektel geliiminin birparas olarak bu ilk bak asnn da bir yeri vardr, ve yazarn ol-duu kadar okurlarn da, bu eski yaptlarn deitirmeden baslma-sn istemek haklar vardr ve benim de bunlarn tek szcnolsun deitirmeyi aklmn kesinden bile geirmemi olmamgerekirdi

Ama, hemen tmyle iiler arasnda propaganday ama-layan yeni bir bask szkonusu olduunda, i deimektedir Budurumda, Marx, elbette, 1849 tarihli eski aklamasn, yeni bakasyla badatrmak isteyecekti Vebubaskiin, bellibal btnnoktalarda, bu amaca ulamak zere, baz gerekli deiiklik ve ek-lemeleri yapmakla, Marxn dnne uygun bir davranta bu-lunduumdan eminim, Okura imdiden sylyorum: bu, Marxn1849da yazm olduu deil, 1891de yaklak olarak yazm olacabrordr Dahas, asl metin yle ok sayda datld ki, onu, dahaileride tm yaptlar arasndahideitirmeden yeniden basmamadek, bu, imdilik, yeterli olacaktr

Benim yaptm deiikliklerin tm,birtek nokta etrafndatoplanyor Asl metne gre, ii, kapitaliste, cret karlndaeme-

ini satmaktadr; bu metne gre ise, ii,igcn satmaktadr Budeiiklik iin bir aklama yapmam [sayfa 175] gerekir Bu aklamay,bu sorunun basit bir szck oyunu deil, tersine, btn ekonomipolitiin en nemli noktalarndan biri olduunu grsnler diye yap-


11/99


cret, .iyat ve Kr

malymBu aklamay, en g ekonomik tahlillerin kendilerine ko-

laylkla anlatlabildii eitim grmemi iilerin, bylesine karmaksorunlar yaamlar boyunca hi kavrayamam bizim kltrl vekendini beenmi kiilerimizden ne kadar stn olduklarna burju-

vazi kendisini inandrabilsin diye yapmalymKlasik ekonomi politik,[81] fabrikatrn satn ald ve karl-

n dedii eyin, altrd iilerin emekleri olduu yolundakimevcut anlay snai uygulamalardan devralmtr Bu anlay,fabrikatrn ticari gereksinmeleri, muhasebe ve fiyat hesaplamalarasndan tamamyla yeterli olmutur Ama bunun ekonomi politie

safa aktarlmasyla orada gerekten de olaanst yanlglar vekargaalklar yaratmtrEkonomi, btn metalarn, bu arada emek diye adlandr-

d metan da fiyatlarnn srekli deimekte olduunu; bunlarnou kez bizzat metalarn retimleriyle hi bir ilikisi bulunmayan

ve, dolaysyla da, fiyatlarn, kural olarak, salt raslant sonucu belir-leniyorlarm gibi grnd ok eitli koullar sonucu ykselipdt olgusunu gzlemlemektedir Bundan tr, bir bilim olarakortaya kar kmaz,[82] ekonomi politiin ilk ilerin den biri, grn-te metalarn fiyatlarn belirleyen bu raslantnn arkasna gizlenen,ama gerekte, bu raslantnn kendisini de belirleyen yasay aratr-mak oldu Ekonomi politik, alkanma ve dalgalanmalarn etrafndagerekletii sabit merkezi, ykselme ve alalma arasnda gidipgelen srekli alkant halindeki bu meta fiyatlarnn snrlar iindearad .iyatlar dzenleyen yasa olarak metalarndeerini, btn fi-

yat dalgalanmalarnn onunla akland ve btn bu dalgalanmala-rn sonu olarak gelip dayand deeri bulmak iin, yola, metafiyatlarndan kt

Klasik iktisat, bylece, bir metan deerinin, bu metan ier-dii ve retilmesi iin gerekli olan emek ile belirlendiini buldu; vebu aklama ile yetindi Biz de, bir an iin, burada durabiliriz Ama

yanl anlamlara meydan vermemek [sayfa 176] iin, bu aklamann,gnmzde artk tamamyla yetersiz bir hale geldiini anmsata-cam Emein deer yaratma zelliini derinlemesine inceleyenilk kii Marxt ve bu incelemesiyle, bir metan retimi iin grnrde

ya da gerekte zorunlu olan her emein, bu metaya, btn koul-larda, harcanan emein niceliine tekabl eden byklkte bir


12/99


deer katmadn buldu Demek ki, bugn, Ricardo gibi iktisatlar-la birlikte, rasgele, bir metan deerinin, onun retimi iin gerekli-

emekle belirlendiini syleyecek olursak, bunu her sylediimizde,Marx n bu konudaki ihtiyat kaydna da dolayl olarak deinmioluruz Burada bu kadar yeterlidir; gerisi, MarxnEkonomiPolitiin

EletirisineKatksnda (1859) ve Kapitalinin birinci cildinde bu-lunabilir

Ama, iktisatlar, deerin bu emek ile belirleniini emekmetana uyguladklarnda, elikiden elikiye dtler Emekindeeri nasl belirlenir? erdii gerekli-emekle Ama bir iinin, birgnlk, bir haftalk, bir aylk, bir yllk emeinde ne kadar emek

vardr? Bir gnlk, bir haftalk, bir aylk, bir yllk emek vardr Eeremek btn deerlerin ls ise, o zaman, emein deerini,gerekten de, ancak emek ile ifade edebiliriz Ama eer btnbildiimiz, bir saatlik emein bir saatlik emee eit olduundanibaretse, bir saatlik emein deeri konusunda hi bir ey bilmiyoruzdemektir Bu ise, bizi, amaca bir kl pay olsun yaklatrmyor; oldu-umuz yerde dnp duruyoruz

Onun iin, klasik iktisat, bir baka yol denedi, ve yle dedi:bir metan deeri, onun retim maliyetine eittir Peki ama, emeinretim maliyeti nedir? Bu soruya karlk verebilmek iin, iktisatlar,manta birka takla attrmak zorundadrlar ktisatlar, bizzat eme-in, ne yazk ki bilinemeyen retim maliyetini aratracaklarna,i-inin retim maliyetini aratrmaya girimilerdir Ve bu bulunabilirBu maliyet zamana ve koullara gre deiiklik gsterir, ama bellitoplum koullar iin, belli bir yer, belli bir retim dal iin, hi de-ilse olduka dar snrlar iinde, bu maliyet de bellidir Bugn biz,nfusun byk ve durmadan artan bir snfnn ancak retim aralaralet, makine, hammadde ve geim aralar sahiplerinin hesabnacret karlnda alarak yaayabildii kapitalist retimin egemen-lii [sayfa 177] altnda yayoruz Bu retim biimi temeli zerinde, i-inin retim maliyeti, iinin alabilmesi, alabilir durumda kal-mas, ve yallk, hastalk ya da lm gibi nedenlerle ayrlmasndansonra yerinin bir bakas tarafndan alnmas yani, ii snfnngerekli saylarda oalmas iin ortalama olarak gerekli olan geimaralar miktarndan ya da bunlarn para olarak fiyatndan ibarettir

Varsayalm ki, bu geim aralarnn para olarak fiyat, gndeortalama mark bulmaktadr


13/99


cret, .iyat ve Kr

Demek ki, iimiz, kendisini altran kapitalistten gnde marklk bir cret almaktadr Buna karlk, kapitalist, onu, diye-

lim ki, gnde on-iki saat altrmaktadr Bu kapitalist, kabaca y-le hesap yapar:imizin bir tesviyecinin bir gnde tamamlayabilecei bir

makine parasn yapmak zorunda olduunu varsayalm Ham-madde daha nceden gerekli biimde hazrlanm demir ve pir-in 20 mark tutuyor Buharl makinenin kmr tketimi, ve buayn buharl makinenin, tornann ve iimizin kulland tekialetlerin bu kullanmdan doan ypranma pay, bir gn iin, birmarklk bir deeri temsil etmektedir Varsaymmza gre, bir gnlk

cret, 3 marktr Bylece bizim szkonusu makine paras, hepsiiinde, 24 mark etmektedir Ama kapitalist, buna karlk, m-terilerinden, ortalama olarak, 27 mark alacan hesaplamaktadr,

ya da yapt harcamadan 3 mark daha fazlasnKapitalistin cebine indirdii bu 3 mark nereden geliyor?

Klasik ekonominin iddiasna gre, metalar, ortalama olarak, kendideerlerinden satlrlar, yani ierdikleri gerekli-emek miktarnatekabl eden fiyatlardan Bizim makine parasnn ortalama fiyat27 mark demek ki, kendi deerine, yani bu para iinde cisim-lemi emee eit olacaktr Ama bu 27 marktan 21i, bizim tesviyeciie koyulmadan nce de zaten var olan bir deerdi 20 marknhammaddeler, bir markn da i srasnda tketilen kmr, ya da[retim -] srecinde kullanlm ve etkinlikleri bu deer tutarncaazalm olan makineler ve aletler iermekteydi Geriye kalyor ham-maddenin deerine eklenmi olan 6 mark Ama iktisatlarmznkendi varsaymlarna gre, bu 6 mark, ancak, iimizin hammad-deye katm olduu emekten ileri gelebilir inin oniki [sayfa 178]saatlik emei, bylece, 6 marklk yeni bir deer yaratmtr Onunoniki saatlik emei, demek ki, 6 marka eit olacaktr Ve bylece,biz de, en sonunda, emein deerinin ne olduunu bulmu oluyo-ruz

Dur bakalm! diye baryor tesviyecimiz Alt mark m?Ama ben ancak mark aldm! Benim kapitalist, oniki saatlikemeimin deerinin ancak mark olduuna yemin billh ediyor,

ve eer alt mark isteyecek olursam, benimle alay eder Ne demekoluyor bu?

Emein deeri ile, nceleri ksr bir dng iine giriyor idiy-


14/99


sek, imdi de, tam anlamyla iinden klmaz bir eliki iine d-m bulunuyoruz Emein deerini aradk ve bize gerekli olandan

fazlasn bulduk i iin, oniki saatlik emein deeri marktr,kapitalist iin ise, alt marktr, ki bunun n cret olarak iiyeder, n de kendisi iin cebe atar u halde, emein, bir deil,iki deeri, stelik de birbirinden ok farkl iki deeri olmalyd!

Para olarak ifade edilen deerleri i zamanna indirgediimizanda, eliki daha da akl almaz bir hal alyor Oniki saatlik almasrasnda, alt marklk yeni bir deer yaratlmtr Bylece, alt saatte mark iinin oniki saatlik emek karl ald miktar Onikisaatlik emek karlnda, ii, buna e bir deer olarak, alt saatlik

emek rn elde etmektedir u halde, ya emein biri tekinin ikikat olan iki deeri vardr, ya da oniki altya eittir! Her durumda datam bir samala varlmaktadr

Ne yaparsak yapalm, emein alnp satlmasndan ve emeindeerinden szettiimiz srece, bu elikiden hi bir zaman kurtu-lamayacaz ktisatlarmzn bana gelen de budur Klasik eko-nominin son kolu olan rikardocu okul, esas olarak bu elikiyi -zmlememesi yznden batmtr Klasik iktisat bir kmaza gir-miti k yolunu bulan Marx oldu

ktisatlarn emekin retim maliyeti olarak grdkleri ey,emein deil, bizzat yaayan iinin retim maliyeti idi Ve bu ii-nin kapitaliste satt ey, kendi emei deildi e fiilen balarbalamaz, diyor Marx, artk, emei onun olmaktan kmtr vebunun iin de bu emein imdi ii tarafndan satlmas szkonusuolamaz[83] i, olsa olsa [sayfa 179]gelecekteki emeini satabilir,

yani belirli bir zaman iinde belirli bir ii yerine getirecei zerinesz kesebilir Ama bunu yapmakla emek satm olmaz (ki bu eme-in nce harcanm olmas gerekirdi), belirli bir zaman iin (gn-delik i durumunda) ya da belirli bir retim iin (para bana idurumunda), igcn kapitalistin emrine verir: kiraya verdii, yada satt, igcdr Ama bu igc iinin kiiliine sk skyabaldr ve ondan ayrlamaz gcnn retim maliyeti, u halde,iinin bizzat kendi retim maliyeti ile akmaktadr; iktisatlarnemein retim maliyeti dedikleri ey, gerekte, iinin ve, byleliklede, onun igcnn retim maliyetidir Ve bylece igcnn re-tim maliyetinden gerisin geriye igcnn deerine varabiliriz ve,Marxn igcnn alm ve satm konusundaki blmde yapt


15/99


cret, .iyat ve Kr

gibi (Kapital, Band IV, 3),[84] belirli bir nitelikteki igcnn retimiiin zorunlu olan toplumsal olarak gerekli-emek miktarn saptaya-

biliriz Peki ama ii igcn kapitaliste sattktan, yani ncedenkararlatrlan gndelik ya da para bana bir cret karlndaigcn kapitalistin emrine verdikten sonra ne olur? Kapitalist, i-iyi, i iin gerekli btn eylerin hammaddelerin, yardmc mad-delerin (kmr, boya vb), aletlerin, makinelerin hazr olduu atl-

yesine ya da fabrikasna gtrr i burada lesiye almayabalar Gndelik creti, yukarda varsaydmz gibi, marktr bu durumda, bu creti, gndelik ya da para bana kazanyor ol-

mas nemli deildir Burada da, gene, iinin, kendi emei ile,tketilen hammaddelere oniki saatte alt marklk bir yeni deerkattn varsayyoruz, ki bu yeni deeri, kapitalist, yapm tamam-lanm paray satt zaman paraya dntrr Kapitalist, bununla,iiye markn der; teki mark da kendisine alkoyar Amaeer ii, oniki saatte alt marklk bir deer yaratyorsa, alt saattede , marklk bir deer yaratr Demek ki, kapitalist iin alt saatalmakla, ii, cret olarak ald markn edeerini kapitalistezaten geri demi oluyor Alt saatlik bir almadan sonra ikisi dedemi olmaktadrlar, birbirlerine tek fenik bile borlu deillerdir

Dur bakalm! diye baryor bu kez de kapitalist Ben i-iyi btn bir gn iin, oniki saatliine kiraladm Oysa [sayfa 180] altsaat ancak yarm gn eder Haydi bakalm teki alt saat da dolun-caya kadar i bana ancak o zaman demi olacaz! Ve ii,gerekten de, kendi isteiyle kabul ettii ve alt i saatine malolanbir rn iin oniki saatlik btn bir gn almay stlendii anla-maya uymak zorundadr

Para bana almada da durum tpatp ayndr Varsayalmki, iimiz, oniki saatte bir metadan oniki para yapyor Bu par-alardan herbiri, hammadde ve ypranma olarak iki marka malol-makta ve 2,5 marka satlmaktadr Bundan nceki ayn varsaymlaragre, demek ki, kapitalist, iiye, para bana 25 fenik verecektir;bu, oniki para iin mark etmektedir ki, bunu kazanlmas iinde iinin oniki saate gereksinmesi vardr; oniki parann satndankapitalistin eline 30 mark geer; bundan hammaddeler ve ypranmaiin 24 mark indirildiinde geriye alt mark kalr ki, kapitalist bunun markn cret olarak iiye der, markn da cebine atar


16/99


17/99


cret, .iyat ve Kr

kaldracak bir elikiye yolaar Bir yanda lye gelmez byklktezenginlikler ve alclarn baa kamayaca rn bolluu; te yanda

ise, toplumun proleterlemi, cretli iiler haline gelmi ve ite buyzden de bu rn bolluunu kendilerine maledemez hale sokul-mu geni ynlar Toplumun, son derece zengin kk bir snfile mlkten yoksun byk bir cretliler snfna blnmesi, toplu-mun yelerinin byk bir ounluu ar bir yoksullua kar he-men hemen korunmam, giderek hi korunmam durumda iken,o toplumun, kendi rettii fazlaln arl altnda ezilip boulmassonucunu verir Bu durum, her geen gn daha sama, daha gerek-siz olmaktadr Bu duruma son verilmelidir, verilebilir Bugnk

snf farkllklarnn ortadan kalkm olaca ve belki biraz skntlama herhalde ahlk bakmndan ok yararl ksa bir gei dnemin-den sonra toplumun btn bireylerinin, daha imdiden zaten

varolan muazzam retici glerinin planl olarak kullanlmas vegeniletilmesi sayesinde, ve herkes iin zorunlu ve eit alma ile,

yaamdan zevk alma, gelime ve bedenin ve usun btn yetene-klerini iletebilme ara ve olanaklarndan herkesin eit bir biimde

ve durmadan artan bir bolluk iinde yararlanabilecei yeni bir [sayfa182] toplum dzeni olanakldr Ve iilerin bu yeni toplumsal dzenielde etme kararllklarnn giderek artmakta olduunu yarnki BirMays, ve nmzdeki 3 Mays pazar gn,[85] Okyanusun her iki

yakasnda da, tantlayacaktr bize [sayfa 183]

Londra, 30 Nisan 1891 .REDRCK ENGELS

Vorwrts, 13 Mays 1891,n 109a ek olarak ve

Karl Marx,LohnarbeitundKapital,Berlin 1891, balkl bror olarakyaynlanmtr


18/99


CRETL EMEK VE SERMAYE

I

eitli evreler tarafndan, bugnn snf savamlarnn veulusal savamlarn maddi temelini oluturan ekonomikilikileriortaya koymam olmakla knandk Biz bu ilikilere, kastl olarak,

yalnzca siyasal atmalarda kendilerini dorudan n planakardklar yerde deindik

Sorun, her eyden nce, snf savamlarn gnmzn tarihiiinde izlemek ve elimizde zaten bulunan ve her gn tazelenentarihsel malzeme ile ii snfnn, ubat ve Martla[86] gerekletirilenbamllnn, ayn zamanda ii snfnn kartlarnn da .ransadacumhuriyeti burjuvalarn ve btn Avrupa ktas zerinde feodalmutlakiyete kar savam veren burjuva ve kyl snflarnn da


19/99


cret, .iyat ve Kr

yenilgisine yolatn; .ransada hilesiz cumhuriyetin zaferinin,ayn zamanda, ubat Devrimine kahramanca bamszlk savalar

[sayfa 184] ile yant vermi olan uluslarn da d olduunu; ve sonolarak, Avrupann, devrimci iilerin yenilgisi ile, yeniden eski iftekleliine,ngiliz-Rus kleliine dtn ampirik olarak tanmla-makt Paristeki Haziran savam, Viyanann d, BerlininKasm 1848 traji-komedisi, Polonyann, talyann ve Macaristannumutsuz abalar, rlandann alktan krlmas Avrupada burju-

vazi ile ii snf arasndaki snf savamn niteleyen ve bize de,amac snf savamndan ne kadar uzak grnrse grnsn herdevrimci ayaklanmann devrimci ii snf zafere ulancaya dek

baarszlkla sonulanmak zorunda olduunu, her trl toplumsalreformun, proleter devrimi ile feodal kar-devrimin birdnyasavaiinde silahlarla boy lecekleri ana kadar bir hamhayal olarakkalacan gstermek olanan vermi olan bellibal etmenler itebunlard Gerekte olduu gibi bizim sunu biimimizde de,Belika

ilesvire, biri burjuva monarisinin model devleti, teki burjuvacumhuriyetinin model devleti olarak, kendilerinin Avrupa devrimin-den olduu kadar snf savamndan da bamsz devletler oldukla-rn sanan, ve byk tarihsel tabloda karikatre yakn, traji-komikfresklerdi

Okurlarmz, 1848 ylnda snf savamnn koskoca siyasalbiimler alarak gelitiini grm olduklarna gre, imdi, artk,burjuvazinin varlnn ve snf egemenliinin olduu kadar, iisnfnn kleliinin dayand ekonomik ilikilerle de daha yakndanilgilenmenin zaman gelmitir

byk kesim halinde u konular aklayacaz: 1 cretliemekilesermaye arasndaki iliki, iinin klelii, kapitalistin ege-menlii; 2 ortaburjuvasnflarnvekyldenenkatmannbugnk

sistemaltndakikanlmazkleri; 3 eitliAvrupauluslarnnburjuvasnflarnn, dnya pazarnn zorbas ngiltere tarafndanticariboyundurukaltnaalnmasvesmrlmesi

Ekonomi politiin en ilkel kavramlarnn bile nceden bilin-diini varsaymakszn, mmkn olduu kadar yaln ve herkesinanlayabilecei bir aklama yapmaya alacaz iler iin anlala-bilir olmay istiyoruz Zaten Almanyann her yannda, en basit eko-nomik ilikiler konusunda, bugnk dzenin patentli savunucula-rndan tutun da Almanyada [sayfa 185] prenslerden de daha bol olan


20/99


sosyalistkerametilerevebilinmediksiyasaldehalara varncayakadar herkeste, bilgisizlik ve en garip fikirlerden meydana gelme

bir karklk hkm srmektedirO halde, ilk soruyu ele alalm: cretnedir?Naslbelirlenir?Eer iilere, cretiniz ne kadar? diye bir soru sorulsayd,

kimi, iverenimden gnde bir mark alyorum, kimi de, iki markalyorum vb diyeceklerdi Hepsi de, bal bulunduklar eitli ikol-larna gre, belirli bir iin yaplmas, rnein bir yardalk bezin do-kunmas, ya da bir sayfalk bir yaznn dizilmesi karlnda kendipatronlarndan aldklar farkl para tutarlar sralayacaklard Buiilerin hepsi, bildirdikleri tutarlarn eitliliine karn, bir noktada

birleeceklerdir: cret, kapitalistin belirli bir izaman karlndaya da belirli bir iin yaplmas karlnda dedii para tutardrKapitalist, bundan tr, para ile onlarn emeklerini satn

alyorgrnr Onlar da, kapitaliste bu para karlnda emeklerinisatarlar Ama bu, ancak grnte byledir Oysa gerekte onlarnpara karlnda kapitaliste sattklar igcdr Kapitalist buigcn bir gnlne, haftalna, aylna vb satn alr Ve satnaldktan sonra da, iileri batan art koulan sre boyunca altra-rak, bu igcn kullanr Kapitalist, iilerin iglerini satn aldbu ayn para, rnein iki mark karlnda, iki kilo eker, ya dabelirli bir miktarda herhangi bir baka meta satn alabilirdi ki kiloeker satn ald bu iki mark, iki kilo ekerin fiyatdr gcnnoniki saatlik kullanmn satn ald bu iki mark, oniki saatlik iinfiyatdr Demek ki, igc bir metadr, ekerden ne eksik, ne fazlaBirincisi saatle llr, ikincisi ise teraziyle

iler, metalarn, yani iglerini kapitalistin meta ile, yanipara ile deiirler, ve bu deiim, belirli bir oranda olur u kadarparaya, igcnn u kadar sreyle kullanlmas Oniki saatlikdokuma karlnda 2 mark Peki bu 2 mark, 2 mark karlndasatn alabileceim btn teki metalar da temsil etmez mi? uhalde ii, kendi metan, yani igcn, her trden teki metalarladeimitir ve bu, belirli bir [sayfa 186] orana gre olmutur Kapitalist,iiye 2 mark vermekle, gnlk emei karlnda ona u kadaret, u kadar giyecek, u kadar yakacak, k vb vermitir Buna g-re, bu 2 mark, igcnn teki metalarla deiilme orann, yaniigcnndeiim-deerini ifade eder Bir metan para olarak he-saplanan deiim-deeri, onunfiyat denen eydir cret, genellik-


21/99


cret, .iyat ve Kr

leemeinfiyat denilen igc fiyatna, ancak insann etinde, ka-nnda sakl bulunan bu zgn metan fiyatna verilen addan baka

bir ey deildirHerhangi bir iiyi, rnein bir dokumacy alalm Kapitalistona dokuma tezghn ve iplii salar Dokumac ie koyulur, veiplik beze dnr Kapitalist, bezi alr ve onu rnein 20 markasatar O halde, dokumacnn creti, bezin, 20 markn, kendi eme-inin rnnn bir blm mdr? Hi de deil Dokumac, bezsatlmadan ok nce belki de bezin dokunmas bitmeden nce,cretini almtr u halde kapitalist, bu creti, bezin satndan ala-ca paradan deil, nceden biriktirilmi paradan der Nasl ki,

iveren tarafndan salanan dokuma tezgh ve iplik dokumacnnrn deilse, ayn ey dokumacnn kendi meta, yani kendi igckarlnda ald metalar iin de geerlidir Olabilir ki, kapitalist,bezi iin hi bir alc bulamaz Olabilir ki, bezin satndan eldeettii miktar, creti bile karamaz Ya da bezini dokumacnn cre-tine kyasla ok krl bir biimde satabilir Btn bunlarn dokuma-cyla hi bir ilgisi yoktur Kapitalist, dokumacnn igcn, serveti-nin, sermayesinin bir blmyle satn alr, tpk servetinin teki b-lmyle de hammaddeyi iplii ve i aletini dokuma tezghnsatn ald gibi Bunlar satn aldktan sonra, ki bu satn alnan ey-ler arasnda bezin retimi iin gerekli olan igc de vardr, artk

yalnzkendisininolanhammaddelerleveialetleri ile retim yaparnk imdi i aletleri, rnde ya da rnn fiyatnda dokumatezgh ne kadar pay sahibiyse o kadar pay sahibi olan bizim do-kumacy da iermektedir

uhaldecret,iininkendirettiimetaiindesahipolduupaydeildir cret,kapitalistinonlarlakendisiiinbelirlibirmiktardaretkenigcsatn alddaha ncedenvarolanmetalarnbir

blmdr [sayfa 187]gc, demek ki, onu elinde bulundurann, yani cretli ii-

nin kapitaliste satt bir metadr cretli ii bunu neden satar? Ya-amak iin

Ama, igcnn uygulanmas, emek, iinin kendi yaamfaaliyetidir, kendi yaamnn tezahrdr Ve ite, iinin gerekli

geimaralarn salamak iin bir bakasna satt buyaamfa-aliyetidir Bylece, yaam faaliyeti, kendisi iin bir varolabilme ara-cndan baka bir ey deildir O, yaamak iin alr Hatta


22/99


23/99


cret, .iyat ve Kr

kapitalistsnfa aittir, ve dahas, kendisini satmak, yani bu kapitalistsnf iinden bir alc bulmak ona der

Sermaye ile cretli emek arasndaki ilikilerde daha derinleredalmadan nce, imdi ksaca, cretin belirlenmesinde hesabakatlan en genel ilikileri aklayacaz

cret, grm olduumuz gibi, belirli bir metan, igcnnfiyatdr Demek ki, cret de btn teki metalarn fiyatlarn belir-leyen ayn yasalarla belirlenir O halde burada sorulacak soru udur:

birmetanfiyatnaslbelirlenir?

II

Birmetanfiyatnbelirleyennedir?Bunu belirleyen, alclarla satclar arasndaki rekabettir, yani

arz ve talep arasndaki ilikidir Bir metan fiyatn belirleyen rekabet,ynldr

Ayn meta, eitli satclar tarafndan piyasaya srlr Aynnitelikte metalar en ucuz fiyata satan, teki satclarn ayan kay-dracandan ve en byk srm salayacandan emindir De-mek ki, satclar, mallarn srm iin, pazar iin karlkl ekiirdururlar Herbiri, satmak, olabildiince ok satmak ve elinden ge-lirse teki satclar safd ederek yalnz kendisi satmak ister Bununiindir ki, biri tekinden daha ucuza satar Bunun sonucu olarak,

satclararasnda piyasaya srdkleri metalarn fiyatndrenbirrekabet kar ortaya

Ama, buna karlk, alclararasnda darekabet vardr ki, buda piyasaya srlen metalarn fiyatlarnn ykselmesine [sayfa 189]

yolaarSon olarak, alclarlasatclar arasndadarekabet vardr;

alclar olabildiince ucuza almak, satclar ise, olabildiince pahalsatmak isterler Alclar ile satclar arasndaki bu rekabetin sonucu,bu rekabetin yukarda sz edilen iki yannn nasl bir iliki iindeolduklarna, yani rekabetin alclar ordusunda m, yoksa satclarordusunda m daha gl olduuna bal olacaktr Sanayi bu ikiorduyu kar karya getirir ki, bunlardan herbiri gene kendi saflararasnda, kendi birlikleri arasnda da bir sava yrtmektedir Kendibirlikleri arasnda en az vuruma olan ordu, hasmna kar zaferikazanr


24/99


Piyasada 100 balya pamuk ve, ayn zamanda, 1000 balyapamuk alcs olduunu varsayalm Bu durumda, demek ki, talep

arzdan on kat daha byktr Herbiri bu yz balyadan bir tane, veeer mmknse hepsini almak isteyen alclar arasndaki rekabetok etin olacaktr Bu rnek keyfi bir varsaym deildir Ticarettarihinde, aralarnda birlik kurmu birka kapitalistin 100 balya deil,dnyann tm pamuk stoklarn satn almaya altklar pamukrekoltesinin kt olduu dnemleri yaadk Bylece, verilen burnekte, bir alc, pamuk balyas bana greli olarak daha yksekbir fiyat vererek teki alcy piyasadan uzaklatrmaya alacaktrDman ordunun birliklerinin kendi aralarnda zorlu bir kavgaya

tututuklarn gren ve 100 balya pamuun tmnn de satlacan-dan emin bulunan pamuk satclar, kar taraftakilerin pamukfiyatn ykseltmek iin birbirleriyle rekabete giritikleri bir srada,birbirlerine girip pamuk fiyatn drmemeye dikkat edecekler-dir te bylece, satclar ordusunda birdenbire bir i bar meyda-na gelir imdi onlar, alclarn karsna tek bir kii gibi dikilirler,kollarn filozofa kavutururlar, ve eer en srarl ve hevesli alclarnbile fiyat tekliflerinin kesin bir snr bulunmazsa, bunlarn isteklerininde snr olmaz

Demek ki, bir metan arz bu mala kar olan talepten dahaaz ise, satclar arasnda hemen hemen, ya da hi bir rekabet ol-maz Bu rekabetin azalmas orannda, alclar arasndaki rekabetartar Sonu, meta fiyatlarnda olduka nemli bir arttr [sayfa 190]

Bunun kart durumun, tam tersi bir sonula, ok daha skmeydana geldii bilinmektedir Arzn talebe gre hatr saylr birfazlalk gstermesi; satclar arasnda amansz bir rekabet; alc

yokluundan mallarn gln derecede dk fiyatlarla satlmasAma fiyatlarda bir ykselme, bir dme ne demeye gelir;

yksek fiyatn, dk fiyatn anlam nedir? Bir kum tanecii, mikros-kopla bakldnda yksektir, ve bir kule, da ile kyaslandndaalaktr Ve eer fiyat, arz ile talep arasndaki iliki ile belirleniyorsa,o zaman arz ile talep arasndaki ilikiyi belirleyen nedir?

Karmza kan ilk burjuvaya bavuralm Bir an bile durak-samayacak, bir baka Byk skendermi gibi, bu metafizikkrdm arpm cetveli ile kesip atacaktr Bize diyecektir ki,sattm mallarn retimi bana 100 marka maloluyorsa, ve ben bumallarn satndan, ama btn bir yl ierisindeki satndan, 110


25/99


cret, .iyat ve Kr

mark elde ediyorsam o zaman bu, akla-uygun, drst, meru birkrdr Ama eer bunun karlnda 120 ya da 130 mark elde edi-

yorsam, bu, yksek bir krdr; ve eer elde ettiim 200 mark bu-luyorsa, bu, olaanst, ok byk bir kr olur Peki burjuvannkrn lmekte kulland l nedir? Metann retimmaliyeti Bumeta karlnda, retimleri daha ucuza malolmu bir miktar bakameta alacak olursa, zarar etmi olur Kendi meta karlnda, retil-meleri daha pahalya malolmu bir miktar baka meta alacak olur-sa, kazanl km olur Ve krdaki ykselme ve dmeleri, kendimetann deiim-deerinin sfr gstergesinin retimmaliyetininstnde ya da altnda duruyor olmasna gre hesaplar

Bylece arz ile talep arasndaki deien ilikinin fiyatlardanasl kimi kez bir ykselie, kimi kez bir de, kimi kez yksek,kimi kez dk fiyatlara yolatn grm bulunuyoruz Eer birmetan fiyat arz yetersizlii ya da talepte grlen orantsz bir art

yznden olduka nemli bir ykselme gstermise, mutlaka birbaka metan fiyat buna orantl olarak dm demektir, nkbir metan fiyat, o metan baka metalarla deiilme orannn paraolarak ifadesinden baka bir ey deildir rnein, bir metre ipeklikuman fiyat 5 marktan 6 marka karsa, gmn deeri [sayfa 191]ipekli kumaa gre dm, ve eski fiyatlarnda kalm olan btnteki metalarn fiyatlar, ayn ekilde, ipekli kumaa oranla dmdemektir Ayn miktarda ipekli kuma alabilmek iin, karlnda,bu metalardan daha fazla miktarda vermek gerekir Bir metadakifiyat artnn sonucu ne olacaktr? Bir miktar sermaye, gelimekteolan bu sanayi dalna atlacak ve sermayenin bu yelenen sanayialanna akm, sermayeye olaan krlar getirene dek, ya da dahadorusu, rnlerinin fiyat, ar retim yznden, retim maliyetininaltna dene dek srecektir

Bunun tersine, eer bir metan fiyat, retim maliyetinin altnaderse, sermaye, bu metan retiminden ekilecektir Modas ge-mi ve bundan tr de yokolmas gereken bir sanayi dal olmadurumu dnda, byle bir metan retimi, yani arz, sermayeninkamasndan dolay, talebe uygun dene dek, ve bunun sonucufiyat yeniden retim maliyetinin dzeyine kncaya dek, ya dadaha dorusu, arz, talebin altna dnceye dek, yani fiyat yenidenretim maliyetinin stne kncaya dek dmeye devam edecektir,nkbirmetanyrrlktekifiyat,herzaman, retimmaliyetinin


26/99


yaaltndayadastndebulunurSermayenin bir sanayi alanndan bir bakasna nasl ileri ge-

ri hareket ettiini gryoruz Yksek fiyatlar ok byk bir ie dorug, dk fiyatlar ise ok byk bir da doru g getirirlerBir baka gr asndan, yalnz arzn deil, talebin de re-

tim maliyeti tarafndan belirlendiini gsterebilirdik Ama bu bizikonumuzdan ok uzaklatrr

Arz ve talepteki dalgalanmalarn bir metan fiyatn srekliolarak nasl yeni batan retim maliyetine getirmekte olduunugrm bulunuyoruzBirmetangerekfiyat,gerekten,herzamanretimmaliyetininya altndayada stndedir; amaykselive

dlerkarlkl

olarak

birbirlerini

dengelerler

, yle ki, belirli birsre iersinde, sanayideki ekilme ve kabarmalar birlikte alndkla-rnda, metalar birbirleriyle retim maliyetlerine uygun olarak de-iilirler ve, demek ki, fiyatlar retim maliyetleri tarafndan belirlenir

.iyatn retim maliyeti tarafndan bu belirlenii, iktisatlarnanladklar anlamda anlalmamaldr ktisatlar, [sayfa 192] metalarnortalamafiyatnn retim maliyetine eit olduunu; bunun bir yasaolduunu sylerler Ykselmenin alalmayla alalmann da yk-selmeyle dengelendii anarik hareketi bir raslant sayarlar Ama,baka iktisatlarca da gerekten yapld gibi, dalgalanmalar yasa,

ve retim maliyeti tarafndan belirlenmeyi raslant kabul etmek deayn lde doru olurdu Ancak daha yakndan bakldnda,

yalnzca bu dalgalanmalardr ki, kendileriyle birlikte en korkun y-kmlar getirirler ve burjuva toplumunu, yersarsntlar gibi, temelle-rine dek sarsarlar yalnzca bu dalgalanmalarn ak iersindedirki, fiyatlar retim maliyeti tarafndan belirlenir Bu dzensizlik hare-ketinin tm, onun dzeninin ta kendisidir Bu snai anarinin akiinde, bir daire evresindeki bu hareket iinde, rekabet, szgelimi,bir arl bir bakasyla telfi eder

u halde, gryoruz ki, bir metan fiyat kendi retim maliyetitarafndan yle bir biimde belirlenir ki, bu metan fiyatnn kendiretim maliyetinin stne kt dnemler, retim maliyetinin altnadt dnemler tarafndan telfi edilir, veviceversa Bu, elbette,ayr ayr, belirli snai rnler iin deil, ancak tm bir sanayi daliin geerlidir Bunun sonucu olarak, bu, gene, tek tek sanayicileriin deil, ancak tm sanayiciler snf iin geerlidir

.iyatn retim maliyeti tarafndan belirlenmesi, fiyatn bir


27/99


cret, .iyat ve Kr

metan yapm iin gerekli-emek zaman tarafndan belirlenmesiile ayn eydir, nk retim maliyeti (1) hammaddelerden ve

aletlerin ypranmasndan, yani retimleri belli bir miktarda ignnemalolmu ve bundan tr de belli miktarda bir emek zamanntemsil eden sanayi rnlerinden, ve (2) ls bizzat zaman olandolaysz emekten oluur

Bu durumda, genel olarak metalarn fiyatn dzenleyen buayn genel yasalar, elbet, creti,emeinfiyatn da dzenlerler

cret, arz ve talep arasndaki ilikiye gre, igc alclar,yani kapitalistler ile, igc satclar, yani iiler arasndaki rekabetinald biime gre ykselip decektir cretteki dalgalanmalar

genel olarak metalarn fiyatndaki dalgalanmalara tekabl ederAmabudalgalanmalarnerevesiierisinde,emeinfiyatretimmaliyetiile, bumetan [sayfa 193] igcnn retimiiingerekli-emekzaman ilebelirlenir

Ohalde,igcnnretimmaliyetinedir?Bu,iiyiiiolarakmuhafazaetmekveiiyiiidurumuna

getirmekiingerekliolanmasraflardrBundan tr, herhangi bir iin gerektirdii eitim sresi ne

denli ksa olursa, iinin retim maliyeti o denli az, ve emeinin fi-yat, creti o denli dk olur raklk dneminin hemen hi gerekliolmad, iinin kabaca maddi varlnn yeterli olduu sanayi dalla-rnda, iinin retimi iin gerekli masraflar, hemen hemen yalnzcakendisini yaatmak ve alabilir durumda tutmak iin zorunlu me-talardan ibarettir Bunun iindir ki, emeinfiyat, zorunlugeimaralarnnfiyat ile belirlenecektir

Bununla birlikte, burada iin iine bir baka dnce dahagirer malt, retim maliyetini ve, buna gre, rnlerin fiyatlarnhesaplarken i aletlerinin ypranmasn da hesaba katar rneineer bir makine ona 1000 marka malolmusa ve mr on ylsa,on yln sonunda eskimi olan makinenin yerine bir yenisini koya-bilmek iin metalarn fiyatna her yl 100 mark ekler Ayn biimde,basit igcnn retim maliyeti hesaplanrken reme masraflarda hesaba katlmaldr, ki bylelikle, ii soyunun oalabilmesi veeskimi iilerin yerini yenilerin alabilmesi salanm olur Demekki, iinin ypranmas da, makinenin ypranmas gibi ayn ekildehesaba katlr

Basit igcnn retim maliyeti, demek ki, iininvarolu


28/99


29/99


cret, .iyat ve Kr

Demekki, insanlarn, iinde retimde bulunduklar toplumsalilikiler, toplumsal retimilikileri, maddi retim aralarndaki,

reticiglerdekideimevegelimeilebirliktedeiir,deiikbirbiim alr retimilikileribirbtnhalindetoplumsalilikilerdenileneyi,toplumu,vezellikle,belirlibirtarihselgelimeaama-sndakibirtoplumu, zgn, ayrdedici nitelikte bir toplumu olutururAntik toplum,feodal toplum,burjuva toplum, herbiri, ayn zaman-da, insanlk tarihinde zel bir geliim aamasn belirten bu trdenretim ilikileri btnn olutururlar [sayfa 195]

Sermaye de bir toplumsal retim ilikisidirBirburjuvaretimilikisi, burjuva toplumunun retim ilikisidir Sermayeyi oluturan

geim aralar, i aletleri, hammaddeler, belli toplumsal koullaraltnda, belirli toplumsal ilikiler iinde retilmi ve biriktirilmi de-iller midir? Bunlar yeni retim iin belli toplumsal koullar altnda,belirli toplumsal ilikiler iinde kullanlmyorlar m? Ve yeni eylerretilmesine hizmet eden rnlerisermaye haline dntren deite bu belirli toplumsal nitelik deil midir?

Sermaye sadece geim aralarndan, i aletlerinden ve ham-maddelerden, sadece maddi rnlerden ibaret deildir; bunlarolduu kadardeiim-deerlerini de ierir Sermayenin ierdii b-tn rnler metadrlar Demek ki, sermaye, yalnz bir maddi rnlertoplam deildir; sermaye, bir metalar, bir deiim-deerleri, bir

toplumsalbyklklertoplamdrYnn yerine pamuu, budayn yerine pirinci, ya da demir-

yollarnn yerine buharl gemileri koysak da, sermaye ayn kalr,yeter ki pamuk, pirin, buharl gemi sermayenin kitlesi daha n-ce ynn, budayn, demiryollarnn sahip olduklar ayn deiim-deerine, ayn fiyata sahip olsunlar Sermaye en ufak bir deiiklieuramakszn, sermayenin kitlesi srekli olarak deiebilir

Ama, her sermayenin bir emtia, yani deiim-deerleri top-lam olmasna karlk, her emtia, her deiim-deerleri toplamsermaye deildir

Her deiim-deerleri toplam, bir deiim-deeridir Ayrayr her deiim-deeri, bir deiim-deerleri toplamdr rnein,1000 mark eden bir ev, 1000 marklk bir deiim-deeridir Bir fe-nik eden bir kt paras, yz tane yzdebir feniklik bir deiim-deeri toplamdr Baka rnlerledeiilebilirolan rnler,meta-

drlar Birbirleriyle belirli bir orana gre deiilebilirler; bu oran on-


30/99


larndeiim-deerini, ya da para olarak ifade edildiinde, onlarnfiyatn oluturur Bu rnlerin miktar, onlarn meta olma, ya da

birdeiim-deeri miktar, ya da belirli birfiyata sahip olma nitelik-lerinde hi bir deiiklik yapamaz Bir aa ister byk, ister kkolsun, bir aatr Demiri teki rnlerle ister ons olarak ister yz-delik arlk birimlerine gre deiiyor olalm, bu, onun [sayfa 196]meta olma, deiim-deeri olma niteliini deitirir mi? Miktarnagre, daha byk ya da daha kk deere, daha yksek ya dadaha dk fiyata sahip bir metadr

O zaman, herhangi miktarda bir metan, deiim-deerininsermaye haline gelmesi nasl olur?

Bamsz bir toplumsal g olarak, yanitoplumun

bir

ke-

siminin gc olarak varln srdrerek ve oalarak, dolaysz,canligckarlndadeiilmek suretiyle alma yeteneindenbaka hi bir eye sahip bulunmayan bir snfn varl sermayeninzorunlu bir nkouludur

Birikmi emei sermayeye dntren tek ey, birikmi,gemi, maddelemi emein, dolaysz, canl emek zerindeki ege-menliidir

Sermaye, yaayan emee yeni retimin arac olarak hizmeteden birikmi emekten ibaret deildir Sermaye, birikmi emee,kendi deiim-deerini korumasnn ve oaltmasnn arac olarakhizmet eden yaayan emektir

Kapitalist ile cretli ii arasndaki alveri srasnda olannedir?

i, kendi igc karlnda geim aralar alr, ama ka-pitalist, verdii geim aralar karlnda iinin emeini, retkenfaaliyetini, iinin tkettii eyi karlamakla kalmayp, birikmi

emeebuemeinierdiindendahabykbirdeerveren yaratcgcn alr i, mevcut geim aralarnn bir blmn kapita-listten alr Bu geim aralar onun ne iine yarar? O anda tketim

yapmasna Ama, bu geim aralarn tkettiim anda, bunlar benimiin bir daha geri gelmemek zere kaybolmutur, meer ki, buaralarn benim varlm srdrmemi saladklar sreyi yeni geimaralar retmekte, tketim srasnda, tketilmekle yokolan deer-lerin yerine, emeimle yeni deerler yaratmakta kullanaym Ama,ald geim aralar karlnda iinin kapitaliste teslim ettii itebu soylu yeniden retme gcdr! Bu bakmdan, bu gc kendisi


31/99


32/99


33/99


cret, .iyat ve Kr

crette hissedilir bir art retken sermayede hzl bir by-meyi ngrr retken sermayenin bu hzla bymesi, [sayfa 199]

zenginliin, lksn, toplumsal gereksinme ve zevklerde de eithzda bymeye yolaar u halde, her ne kadar iinin zevkkonulan artmsa da, bu zevklerin saladklar toplumsal tatmin,kapitalistin artm bulunan ve ii iin eriilmez olan zevklerine k-

yasla ve genellikle toplumun gelime aamasna kyasla, dmtrBizim isteklerimiz ve zevklerimiz toplumdan kaynaklanr; bubakmdan, biz de bunlar, toplum lsne vururuz; yoksa bizetatmin veren nesnelerle lmeyiz Bunlar toplumsal bir nitelik ta-dklarndan grelidirler

Genel olarak cret, yalnz karlnda elde edebileceimmetalar miktar ile belirlenmemektedir cret eitli ilikileri ieririlerin igleri karlnda aldklar ey, her eyden nce,

belirli bir miktar paradr cret, sadece bu parasal fiyatla m belir-lenmektedir?

16 yzylda, Avrupada dolamda bulunan altn ve gm,Amerikadaki daha zengin ve iletilmesi daha kolay madenlerinbulunuu sonunda artt Bu nedenle, altn ve gmn deeri, te-ki metalara oranla dt iler igleri karlnda para biimindeayn miktar gm almaya devam ettiler Emeklerinin parasal fiyatayn kald, ama bununla birlikte, cretleri dmt, nk aynnicelikteki gm karlnda ellerine geen metalar toplam dahaazd Bu, 16 yzylda, sermayenin bymesini, burjuvazinin

ykseliini daha da ilerleten koullardan biri olduBaka bir durumu alalm 1847 yl banda en gerekli besin

rnlerinin, budayn, etin, yan, peynirin vb fiyatlar, kt rnalnmas yznden nemli derecede artmt ilerin iglerikarlnda ayn para tutarn almakta devam ettiklerini varsayalmOnlarn cretleri dm deil miydi? Elbette Ayn para tutar kar-lnda daha az ekmek, daha az et vb alyorlard cretleri, g-mn deeri azald iin deil de, geim aralarnn deeri yk-selmi olduundan tr dmt

Son olarak, btn tarm rnlerinin ve imalt sanayii rn-lerinin fiyatlar, yeni makinelerin kullanm, daha elverili bir mevsimgeirilmesi vb sonucu derken, emein parasal fiyatnn aynkaldn varsayalm Bu durumda [sayfa 200] iiler, ayn miktar parakarlnda her trden daha ok meta satn alabilirler u halde,


34/99


35/99


cret, .iyat ve Kr

rnn fiyat 2/3 orannda bir dme gsterdii halde, gnlk cretyalnz te-bir orannda, yani rnein 3 marktan 2 marka dyor

Her ne kadar ii, iki mark ile daha nce 3 markla alabildiindendaha byk miktarda meta alabilecekse de, onun creti, gene de,kapitalistin krna oranla azalmtr Kapitalistin (rnein, fabrikat-rn) kr bir mark artmtr, yani iiye dedii daha az deiim-deeri tutarna karlk, iinin eskisinden daha byk bir miktardadeiim-deerleri retmesi gerekmektedir Sermayenin pay, eme-in payna gre artmtr Toplumsal servetin sermaye ile emekarasndaki blm daha da eitsiz bir hale gelmitir Kapitalist,ayn sermaye ile, daha byk bir nicelikte emee kumanda etmek-

tedir Kapitalist snfn ii snf zerindeki gc artmtr, iinintoplumsal konumu ktlemi, kapitalistinkinden bir adm dahaaaya dmtr

Pekiama,karlklilikileriersinde, cretinvekrnykselipalalmasnbelirleyengenelyasanedir?

cretvekrbirbirleriyletersorantldr Emeinpay, yanicretdtlde, sermayeninpay, yanikrykselir, ve vice

versa cretdtkekrykselir;cretykseldikekrderBelki de buna yle itiraz edilecektir: ister yeni pazarlarn

almas sonucu, ister eski pazarlarda talebin geici olarak artmassonucu, vb olsun, kendi metalarna olan talebin artmasyla,kapitalist, rnlerini teki kapitalistlerle daha elverili koullardadeierek kr edebilir; kapitalistin kr, demek ki, teki kapitalistlerinsafd kalmasndan dolay, cretteki, igcnn deiim-dee-rindeki ykseli ve dlerden bamsz olarak artabilir; ya dakapitalistin kr, i aletlerinin yetkinlemesi, doa kuvvetlerinin yenibir kullanm vb sayesinde de ykselebilir

Her eyden nce unu kabul etmek gerekecektir ki, ters[sayfa 202] yoldan giderek de varlsa, sonu ayn kalr Evet, kr, cretazald iin artmamtr, cret, kr artt iin azalmtr Kapitalist,baka kiilerin ayn miktardaki emei ile, emee daha yksek birfiyat demeksizin, daha byk bir miktarda deiim-deeri eldeetmitir; yani bu duruma gre, emee denen, emein kapitalistebrakt net kra oranla daha azdr

Ayrca, anmsatalm ki, metalarn fiyatlarndaki dalgalanma-lara karn, her metan ortalama fiyat, yani metan baka metalarladeiilme oran, o metan retimmaliyeti ile belirlenir Demek ki,


36/99


kapitalist snf iindeki birbirini gemeler, zorunlu olarak, birbirlerinidengelerler Makinelerin geliip yetkinlemesi, yeni doal glerin

retim iin kullanlmas, belli bir sre iersinde ayn niceliktekiemek ve sermaye ile daha ok miktarlarda rn yaratlmasn salar,yoksa daha byk deiim-deeri yaratlmasn deil Eirme maki-nesi sayesinde bir saat iinde, bu makinenin icadndan nce kar-tabildiinin iki kat, rnein elli yerine yz kilo iplik karabiliyorsamda, bu yz kilo iplik karlnda, uzun vadede, daha nce elli kilokarlnda alabildiimden daha fazla meta alamam, nk retimmaliyeti yar yarya dmtr, ya da nk, ayn retim maliyetiile iki kat rn verebiliyorum

ster bir lkenin, ister btn dnya pazarnn kapitalist snf,burjuvazisi olsun, retimin net krn aralarnda ne oranda leir-lerse lesinler, bu net krn toplam tutar, her zaman iin, bir b-tn olarak dolaysz emein birikmi emei artrm olduu miktar-dan ibarettir Demek ki, bu toplam miktar, emein sermayeyi artr-d oranda, yani krn crete kyasla ykseldii oranda artar

u halde gryoruz ki,sermayeilecretliemekarasndakiilikininsnrlariinde kalsak bile, sermayeninkarlarilecretliemeinkarlar birbirlerine taban tabana karttrlar

Sermayede hzl bir art, krda da hzl bir art demektirEer emein fiyat, eer greli cret hzla azalrsa, kr da, ancakbu ayn hzla artabilir Gerek cretin, kr ile ayn oranda olmasabile, itibari cretle, emein parasal deeri ile birlikte ayn anda

ykseliyor olmasna karn, [sayfa 203] greli cret debilir rneinilerin iyi gittii dnemlerde, eer cret yzde-be, te yandan krda yzde-otuz ykselse, orantl cret, yani greli cret ykselmideil,dm olur

Demek ki, eer iinin geliri, sermayenin hzl bymesi ilebirlikte ykselecek olursa, iiyi kapitalistten ayran toplumsaluurum da ayn zamanda geniler, bu arada sermayenin emekzerindeki gc, emein sermaye karsndaki bamll da byr

inin, sermayenin hzla bymesinde kar vardr demek,ii bakalarnn zenginliini ne kadar byk bir hzla oaltrsa,kendi payna den krntlar o denli bol olacak, istihdam ve varedilebilecek iilerin says o denli ok olacak, sermayeye bamlkleler yn o denli artrlabilecek demektir ancak

Demek ki, unlar saptadk:


37/99


38/99


emein retken gcn mmkn olduu kadar artrmak gerekirAma emein retken gc, zellikledahabykbiriblm ile,

makinelerin daha genel bir biimde retime sokulmas ve dur-madan gelitirilmesi ile artar in kendi aralarnda blnd emekordusu ne denli byk olursa, makinelemenin alan ne denli ge-nilerse, retim maliyeti o lde buna orantl olarak der, emeko lde verimli olur Bu yzden, kapitalistler arasnda, iblmn

ve makineleri artrmak ve her ikisinden de en byk llerdeyararlanmak yolunda genel bir yarma balar

Eer bir kapitalist, daha byk bir iblm ile, yeni makine-lerin kullanlmas ve gelitirilmesi ile, doa kuvvetlerinin daha

elverili bir biimde ve daha byk bir lde kullanlmas ile aynemek ya da birikmi emek kullanarak rakiplerinden daha bykbir miktarda rn, yani meta yaratmann yolunu bulmusa; rneinrakiplerinin yarm metre kuma dokuyabildikleri ayn izamanierisinde bir yarm metre daha retebiliyorsa, bu kapitalist nasl[sayfa 205] davranacaktr?

Bu kapitalist, yarm metre kuma, pazardaki eski fiyata sat-makta devam edebilirdi, ama bu, rakiplerini safd etmenin vekendi srmn artrmann aresi olmazd Ama retimi genilediilde, satma gereksinmesi de artmtr Onun yaratt daha gl

ve daha pahal retim aralar, elbette ki, ona, metan daha ucuzasatma olanansalar, ama ayn zamanda, onu, dahaokmeta

satmaya ve kendi metalar iin ok dahageni bir pazar ele geir-meyezorlar u halde, kapitalistimiz, yarm metre kuman rakip-lerinden daha ucuza satacaktr

Ancak, her ne kadar, btn bir metre kuma, ona, yarmmetre kuman teki kapitalistlere malolduundan daha fazlayamalolmuyorsa da, o, bu bir metreyi rakiplerinin yarm metreyi sattk-lar kadar ucuza satmayacaktr Yoksa hi bir ek kazan salaya-mazd ve metann deiimi sonucu, ancak retim maliyetlerinielde edebilirdi Onun daha byk gelir elde etme olasl, serma-

yesini tekilerden daha ok artrm olmasndan deil, daha bykbir sermayeyi harekete geirmi bulunmas olgusundan ileri gel-mektedir Ayrca, eer mallarnn fiyatn rakiplerininkinden pek azbir yzde ile dk tutacak olursa, varmak istedii amaca ular

Daha ucuzfiyatasatarak rakiplerini safd eder, onlarn pazar-larndan hi deilse bir ksmn ellerinden alr unu da hatrlatalm


39/99


cret, .iyat ve Kr

ki, yrrlkteki fiyat, her zaman, metan satnn elverili ya daelverisiz bir sanayi mevsiminde olup olmamasna gre, retim

maliyetinin stnde ya da altndadr Yeni ve daha verimli retimaralar kullanm olan kapitalistin metalarn gerek retim maliye-tinin ne kadar stnde bir yzde ile sataca, bir metre kuman ozamana kadar allagelmi retim maliyetinin altnda ya da stndeoluuna gre deiir

Ama kapitalistimizin ayrcalklkonumu uzun srmez, tekirakip kapitalistler de ayn makineleri ve iblmn uygularlar, vebunu, ayn lde, hatta daha byk bir lde yaparlar ve buuygulama o kadar genelleir ki, kuman fiyat, yalnzcaeskiretim

maliyetininaltna

deil

,yeni

retim

maliyetinin

de

altna

der

Bylece, kapitalistlerin birbirlerine gre olan konumlar, [sayfa206] yeni retim aralarnn kullanlmaya balanmasndan ncekikonumlaryla ayn olur, ve bu aralarla ayn fiyat zerinden iki katretebiliyorlarsa da,imdi artk bu iki kat retimi eski fiyatn altndabir fiyatla srmek zorundadrlar Bu yeni retim maliyeti temelizerinde ayn oyun yeniden balar Daha byk iblm, dahaok makine, iblmnden ve yeni makinelerden daha geni l-de yararlanlmas Ve rekabet, bu sonuca kar ayn tepkiyi yeni-den yaratr

Bylece retim biiminin ve retim aralarnn, nasl durma-dan dnmler geirdiklerini, kkl deiikliklere uradklarn;

iblmnnnaslzorunlu olarakdahabykbiriblmne,makinekullanmnndahagenibirbiimdemakinelerkullanmna,bykaptabiriindahadabykaptabirie yolatn gr-yoruz

te, burjuva retimini durmadan eski yolundan kartan, vesermayeyi, emein retici glerini yetkinletirmeye zorlayan veonlar yeinletirdiinden tr, sermayeye durdurak dedirtmeyen,kulana srekli olarak yrl yr! diye fsldayan ite bu yasadr

Bu yasa, ticari dnemlerin dalgalanmalarnn snrlar iinde,bir metan fiyatn, zorunlu olarak, o metan retimmaliyetine

eitleyen yasadan baka bir ey deildirBir kapitalistin birlikte retime soktuu retim aralar ne

denli gl olursa olsun, rekabet, bu retim aralarn evrenselle-tirecektir, ve onlar evrenselletirdii bu andan itibaren, sermayenindaha verimli oluunun tek sonucu, kendisinin imdi artk ayn fiyata,


40/99


41/99


42/99


43/99


44/99


45/99


46/99


47/99


48/99


yantlamak iin,irade alannn tesine gitmemiz gerekir Bir papaz,bana, Tanrnn .ransadaki iradesinin ngilteredekinden farkl

olduunu syleyebilir Eer onu bu irade ikiliini aklamas iinsktracak olursam, belki de, ekinmeden, .ransada baka, ngil-terede baka bir iradesi olmasnn Tanrnn kendi iradesi olduu

yantn yerecektir Ama, dostumuz Weston, elbette ki, her trluslamlamay bylesine tamamyla yadsmay savunacak en sonkimsedir

Kapitalistin iradesi, elbette ki, mmkn olann en fazlasnalmak yolundadr Bizim yapacamz ey, onun iradesi zerindederin incelemeler yapmak deil, onungcn, bugcn, snrlarn

vebu

snrlarn

niteliini

incelemektirII [RETM, CRET, KR]

Yurtta Westonn bize verdii konferans bir ceviz kabuunasdrlabilir

Onun btn uslamlamas u sonuca varyor: Eer ii snf,kapitalist snfn, parasal cret olarak kendisine 4 ilin yerine 5ilin vermeye zorlayacak olursa, buna karlk kapitalist de onlarameta cinsinden 5 ilinlik deer yerine 4 ilinlik deer verecektiri snf cret artndan nce 4 ilin ile satn ald eye imdi 5ilin demek zorunda kalacaktr Ama bu neden byledir? Nedenkapitalist 5 ilin karlnda ancak 4 ilinlik bir deer verir? nkcretlerin miktar sabittir Ama cret neden 4 ilinli meta olarakbelirlenmitir de, 3, ya da 2, ya da herhangi bir baka miktar olarakbelirlenmemitir? Eer cret miktarnn snr, kapitalistleriniradesinden olduu kadar iilerin iradesinden de bamsz biriktisat yasas ile saptanyorsa, [sayfa 40] yurtta Weston, her eydennce, bu yasay ortaya koymal ve tantlamalyd Ayrca, belirli her

anda fiilen denen cret miktarnn, daima, gerekli cret miktarnatamtamna tekabl ettiini ve ondan hi bir zaman sapmadntantlamalyd te yandan, cret miktarnn veri olan bu snr, sa-dece kapitalistiniradesine ya da onun agzllnn snrlarnabal ise, bu keyfi bir snrdr Bu snrda zorunlu olan bir ey yokturBu, kapitalistlerin iradesi ile deitirilebilir ve, dolaysyla, onlarniradesinekar da deitirilebilir

Yurtta Weston, teorisini rneklendirmek iin unu anlatyor:


49/99


cret, .iyat ve Kr

eer bir orba tasnda belirli sayda kiilerin iecei belirli miktardaorba varsa, kaklarn bymesi orbann miktarnda bir art

getirmez Bu rneini biraz budalaca bulduumu belirtmeme izinversin Bu, bana, biraz, Menenuis Agrippann bavurduu benzet-meyi anmsatt Romal plebler, patrisyenlere kar mcadeleyegiritiklerinde, patrisyen Agrippa, onlara, siyasal gvdenin plebyenkol ve bacaklarn, patrisyen karnn beslediini anlatt Ama, Agrippa,bir adamn karnn doldurmakla baka bir adamn organlarnnbeslendiini tantlamay hi de baaramad Yurtta Weston ise,iilerin iinden yedikleri orba tasnn, ulusal emein btn rnile dolu olduunu, ve onlar bu orbadan daha fazla almaktan

alkoyan eyin ne orba tasnn kkl ne de iindeki orbannson derece az oluu olduunu, ama sadece, kendi kaklarnn k-kl olduunu unuttu

Kapitalist hangi hile sayesinde 5 ilin karlnda 4 ilinlikdeer verebilecek durumdadr? Satt metalarn fiyatnn ykselmesisayesinde Peki yleyse, fiyatlarn ykselmesi, ya da daha genel birifadeyle, metalarn fiyatlarnn deimesi, metalarn fiyatlar, yalnzcakapitalistlerin iradesine mi baldr? Yoksa, tersine, bu iradenin iiniine karmas iin belirli baz koullar gerekli deil) midir? Yokdeilse, o zaman pazar fiyatlarnn ykselmesi ve alalmas, yaniboyuna deimesi, zlmez bir bilmece haline gelir

Mademki, ne emein retici glerinde, ne sermayenin vekullanlan emein niceliinde, ne de rnlerin deerinin ifadesiolan parann deerinde kesin olarak hi bir deime [sayfa 41] mey-dana gelmediini, yalnzca cret oranlarndadeime olduunu

varsayyoruz, yleyse, cretlerdeki bu ykselme, meta fiyatlarnnasl etkileyebildi? Sadece bu metalara ilikin arz ve talep arasndakiiliki zerinde etki yaparak

i snf, bir btn olarak dnldnde, gelirinin tmngeimaralarna harcar ve harcamak zorundadr cret oranndakigenel bir ykseligeimaralar talebinde bir artmaya, ve dolaysylada geim aralarnnpazardakifiyatlarnda bir ykselmeye yolaarBunlar reten kapitalistler, cretlerdeki artn zararn, metalarnnpazar fiyatlarnn artyla kapatacaklardr Peki ama, geim aralarretmeyen kapitalistlere ne olur? Ve onlarn saylarnn yle pek azolduunu sanmamalsnz Eer ulusal rnn te-ikisinin nfusunbete-biri tarafndan tketildiini dnrseniz bir Avam Kamaras


50/99


51/99


cret, .iyat ve Kr

dana gelmemi ama retimin bubelliniceliibiimdeitirmitirrnlerin daha byk bir ksm geim aralar biiminde, daha

kk bir ksm lks nesneler biiminde varolmu, ya da ayn eydemek olan, daha kk bir ksm yabanc lkelerden gelen lksnesneler karlnda deiilmi ve ilk biimleriyle tketilmi, ya dagene ayn ey demek olan, yerli rnlerin daha byk bir ksmlks nesneler yerine, dardan gelen geim aralar karlndadeiilmitir Dolaysyla cret oranlarndaki genel ykselme, pazarfiyatlarnda bir anlk geici dzensizlikten sonra, meta fiyatlarndasrekli herhangi bir deiiklik yapmakszn, ancak kr oranlarndagenel bir de yol aacaktr

Bu kantlamada, btn cret artnn geim aralarna har-candn varsaydm eklinde bir itirazda bulunulacak olursa, yurt-ta Weston n grne en uygun varsaymda bulunduumu syle-

yeceim Eer cretlerdeki art daha nce iilerin tketimlerindeyer almayan nesnelere harcansayd, satnalma glerindeki gerekart tantlamak gerekli olmazd Ama iilerin satnalma gle-rindeki bu art, yalnzca onlarn cretlerinin ykselmesinin sonucuolduundan, bu artn kapitalistlerin satnalma glerindeki azal-maya tamtamna tekabl etmesi gerekir Dolaysyla, [sayfa 43] me-talara olan toplamtalep artmayacak, bu talebi oluturan eler

deiecektir Bir yandaki talep art, te yandaki talep azalyladengelenecektir Bylece, toplam talep deimez kaldndan,metalarn pazar fiyatlarnda hi bir deiiklik meydana gelemeye-cektir

Buna gre, kendinizi bir ikilemle, kar karya buluyorsunuz:cret art ya btn tketim nesnelerine eit bir biimde harcana-caktr ki, bu durumda, ii snf talebindeki art, kapitalist snfntalebindeki azalmayla dengelenmek zorundadr, ya da cret art,

yalnzca pazar fiyatlar geici olarak ykselen birka nesneye har-canacaktr O zaman kr oranlarnn, bunun sonucu olarak, bazsanayi dallarnda dmesi, tekilerinde ise ykselmesi arz, birsanayi dalndaki artan talebe, ve teki sanayi dallarnda ise azalantalebe eit hale gelinceye kadar sermaye ve emek dalmndabir deiiklie neden olacaktr Varsaymlardan birinde, meta fiyat-larnda deiiklik olmayacaktr teki varsaymda ise, metalarndeiim-deerleri, pazar fiyatlarndaki birka dalgalanmadan sonra,eski dzeylerine dneceklerdir Her iki varsaymda da, cret ora-


52/99


53/99


54/99


55/99


cret, .iyat ve Kr

nz salk vermenin yeterli olacan dnyorum Bay Morton, bualmasnda, oniki sko ve otuzbe ngiliz kontluunda yaayan

yz kadar iftiden toplanm faturalardan ve teki belgelerdenderledii verileri sunuyorDostumuz Westonn grne gre, ve fabrika iilerinin

cretlerinde ayn anda meydana gelen art gznndetutulduunda, 1849 ve 1859 yllar arasnda tarm rnleri fiyatlarndaok byk bir art olmalyd Oysa ne oldu? Rus Savana, 1854ten1856ya kadar birbirini izleyen kt rn yllarna karn, ngiltereninbalca tarm rn budayn ortalama fiyat, 1838-1848dekiquar-

ter* bana [sayfa 47] yaklak 3 sterlinden, 1849-1859daquarterbana

yaklak 2 sterlin 10 iline dt Bu, tarm iilerinin cretlerindekiortalama %40lk ykselmeyle ayn anda, buday fiyatnda %16danfazla bir dme demektir Ayn dnem iinde, bu dnemin sonunubalangc ile, yani 1859u 1849 ile karlatracak olursak, kaytl

yoksullarn says 934419dan 860470e dmtr, bu da 73949luk bir fark demektir; bunun ok kk ve sonraki yllarda yenidenortadan kaybolan bir azalma olduunu kabul ederim, ama genede bir azalmadr Denilebilir ki, Tahl Yasalarnn30 yrrlktenkaldrlmas sonucu, yabanc tahl ithali, 1838-1848 dnemine oranla,1849 ve 1859 arasnda iki katna kmtr Peki ama, bu ne demek-tir? Yurtta Westonn grne gre, ister iten, ister dtan geliyorolsun, talep artnn sonucu hep ayn olacandan, d pazarlarzerindeki bu ani, byk ve durmadan artan talebin tarmsal rnfiyatlarn orada korkun bir dzeye karmas gerekirdi Oysagerekte ne oldu? Birka kt rn yl bir yana, tahl fiyatlarnn

ykc bir biimde d, btn bu dnem boyunca, .ransadakisrekli yaknmalara konu oldu Amerikallar, birok kez, fazlarnlerini yakmak zorunda kaldlar; ve Rusya Bay Urquarta inan-mak gerekirse, Birleik Devletlerdeki i sava krklemitir, nk,Rusyann Avrupa pazarlarna tarm rnleri ihracat Amerikanrekabetiyle felce uramtr

Soyutbiimineindirgendiinde, yurtta Westonn savlar usonuca varacaktr Btn talep artlar, belli bir rettim miktar te-meli zerinde yer alr Bu bakmdan, talep art, hi bir zamanta-

lepedilenmallarnarznartramaz yalnzcaparaolarakfiyatlarn

* ngiliz sv ls; 2,90 hektolitreye karlktr -


56/99


57/99


58/99


59/99


60/99


61/99


62/99


63/99


64/99


65/99


66/99


67/99


68/99


69/99


cret, .iyat ve Kr

deiikliklerle birlikte durmadan deiir Emein retici gc nekadar byk olursa, belirli bir emek-zaman ierisinde o kadar ok

retim [sayfa 62] yaplr; retici gcn bykl ne kadar azsa, aynzaman iinde o kadar daha az retilir rnein, nfusun artmassonucu daha dk verimlilikteki topraklar ilemek zorundakalnsa, ayn miktarda retim, ancak, daha byk miktarda biremek kullanm ile elde edilebilirdi ve sonu olarak da tarmrnlerinin deeri ykselirdi te yandan, eer modern retim ara-lar ile, bir tek ipliki; bir ign iinde, eskiden ayn zaman iindekrkla yapabildiinden binlerce kez daha fazla pamuu iplik halinegetirebiliyorsa, besbelli ki, her bir kilo pamuk eskisinden binlerce

kez daha az emek emecektir ve bundan dolay da iplik eirilmesisrasnda her kilo pamua katlan deer eskisinden bin kez azolacaktr pliin deeri de bir o kadar decektir

eitli halklarda, almada kazanlan ustalk, becerideki vedoal enerjideki ayrlklar bir yana braklacak olursa, emein reticigleri esas olarak unlara bal olacaktr:

1 Topran, madenlerin vb verimlilii gibi emein doalkoullarna;

2 Byk retimden, sermaye younlamasndan ve emeinbirlemesinden, ilerleyen iblmnden, makinelerden, gelimi

yntemlerden, kimyasal ve baka doal glerin kullanlmasndan,haberleme ve tama sayesinde zamann ve uzakln ksalmasn-dan, ve bilimin doal glere egemen olmasndan ve onlar emeinhizmetine koymasna yardmc olan ve emein toplumsal ya dakooperatif niteliini gelitiren btn teki icatlardan elde edilen

emeintoplumsalglerinin durmadan iyilemesine Emein reticigc ne kadar bykse, belirli bir miktar rn iin kullanlan emekde o kadar azdr; bylece rnn deeri de daha azdr Emeinretici gc ne kadar azsa, ayn miktar rn iin kullanlan emekmiktar da o kadar fazladr; bylece deeri de o kadar daha b-

yktr Bylece, genel bir yasa olarak, unu koyabiliriz:Metalarndeerleri,retimlerindekullanlanemek-zaman

iledoruorantldrvekullanlanemeinreticigciletersoran-tldr

Buraya kadar yalnz deerden szettiimizden, deerin aldzgl bir biim olan fiyat hakknda da birka sz ekleyeceim[sayfa 63]


70/99


Kendi bana, fiyat,deerinparasalifadesinden baka birey deildir rnein, bu lkenin btn metalarnn deerleri altn-

fiyat olarak ifade edilirler Kta zerinde ise, esas olarak, gm-fiyat olarak ifade edilirler Altnn ya da gmn deeri, btnteki metalarn deerleri gibi, elde edilmeleri iin gerekli emekmiktar ile belirlenir Ulusal retiminizin, iinde ulusal emeinizinbelirli bir miktarnn billurlam bulunduu belli bir tutarn, altn

ve gm satcs lkelerin iindekendi emeklerinin belli bir mikta-rnn billurlam bulunduu retimleri karlnda deiiyorsunuzte bylece, gerekte bir trampa ile, btn metalarn deerlerini,herbirinin kendi yapmlarnda kullanlm emek nicelikleri demek

olan deerlerini altn ve gm olarak ifade etmesini reniyorsu-nuzDeerinparasalifadesine, ya da ayn ey demek olan, deerinfiyata evrilmesine daha yakndan bakldnda, bunun, btnmetalarndeerlerinebamszvetrdebirbiim verme ya da budeerleri eit toplumsal emek miktarlar olarak ifade etme sreciolduunu grrsnz Deerin parasal bir ifadesinden baka birey olmad kadaryla, fiyata, Adam Smith doalfiyat, .ranszfizyokratlar ise prixnecessaire* adn verdiler

u haldedeerilepazarfiyat arasndaki, ya dadoalfiyatilepazarfiyat arasndaki iliki nedir? Hepiniz biliyorsunuz ki, tektek ele alndklarnda reticilerin retim koullar ne kadar ayrolursa olsun, ayn trden btn metalar iin pazarfiyat ayndrPazar fiyat, ancak, pazara belirli bir maldan belirli bir miktardasrmek iin ortalama retim koullar altnda ortalama olarak ge-reklitoplumsalemekmiktarn ifade eder Bu, belirli bir trden birmetan toplam miktar zerinden hesaplanr

Buraya kadar, bir metanpazarfiyat, onundeeri ile akrte yandan, kimi kez deerin ya da doal fiyatn stne kan,kimi kez de altna den pazar fiyatlarndaki dalgalanmalar, arz vetalebin dalgalanmalarna baldr Pazar fiyatnn deerden gster-dii sapmalar sreklidir, ama Adam Smithin dedii gibi: [sayfa 64]

Doal fiyat, btn metalarn fiyatlarnn durmadan orayadoru ekildikleri merkez fiyattr eitli durumlar, fiyatlar bazanbu noktann ok yukarsnda tutabilirler, bazan da biraz altna d-rrler Ama bu durgunluk ve deimezlik noktasna ulamalarn

* Gerekli fiyat, zorunlu fiyat -


71/99


72/99


73/99


cret, .iyat ve Kr

satabilecei azamisre belirlenmitir Eer kiinin igcn sonsuzbir sre iin satmasna izin verilseydi, klelik hemen o anda yeniden

kurulurdu Byle bir sat, iinin tm yaam boyunca geerli olmakzere yaplsayd, bu sat iiyi, o anda patronunun mrboyuklesi haline getirirdi

ngilterenin en eski iktisatlarndan ve en zgn filozoflarn-dan olan Thomas Hobbes, daha o zaman, Leviathannda, btnardllarnn gzlerinden kaan bu noktaya igdsel olarak parmakbasmt Biradamndeeri, btn dier eyler iin olduu gibi,onun fiyatdr: yani, gcnnkullanlmas karlnda kendisine

verilen eydir32 demiti

Eer bu temelden yola karsak, btn teki metalarn deerigibi,emeindeerini de belirleyebilecek durumda oluruzAma bunu yapmadan nce, pazarda, bir yanda topra, ma-

kineleri, hammaddeleri ve geim aralarm, yani ilenmemi ilkeldurumdaki toprak dnda hepsiemeinrnleri olan her eyi elindebulunduran bir alclar grubunun bulunmas, te yanda ise kendiiglerinden, kollarndan ve beyinlerinden baka satacak hi bireyleri olmayan bir alclar grubunun bulunmas durumunu; gruplar-dan biri yaamn kazanmak iin durmadan satarken, tekinin kretmek ve zenginlemek iin boyuna satn almas durumunu yaratanbu garip durumun nasl ortaya ktn sorabiliriz Bu sorunun in-celenmesi, bizi, iktisatlarn nyadailkelbirikim dedikleri, ama

ilkelmlkszletirme denilmesi gereken eyin aratrlmasna g-trr Bu ilkel birikim [sayfa 67] denen eyin,, emeki ile onun i ara-lar arasnda varolan ilkelbirliindalmas sonucuna gtren birdizi tarihsel sreten baka bir anlama gelmediini buluruzBununla birlikte, byle bir aratrma, burada ele aldm konunundna kar Emeki ile onun i aralar arasnda bir kere ayrlmaoldu mu, bu durum, retim biiminde yeni ve kkl bir devrimonu altst edinceye ve ilk birlii yeni bir tarihsel biim ierisinde

yeniden kuruncaya dek varln srdrecek ve her gn daha okartarak srp gidecektir

Peki,igcnndeeri nedir?Btn teki metalarda olduu gibi, emein deeri de, onu

retmek iin gerekli-emek miktar ile belirlenir Bir kimsenin igc,ancak onun yaayan kiiliinde varolur Bu kimsenin kendini yeti-tirmek ve yaamn srdrmek iin belli miktarda geim aralar


74/99


75/99


76/99


77/99


78/99


79/99


80/99


rant ve faiz ad altnda baka kiilere brakmak zorunda olmasikincil bir nem tar Sanayici kapitalistin yalnzca kendi sermaye-

sini kullandn ve bizzat [sayfa 74] kendisinin toprak sahibi olduunudnn, bu durumda art-deerin tamam kendi cebine gidecektir:Sonunda kendine saklayabildii pay ne olursa olsun, iiden

bu art-deeri dorudan ekip alan sanayici kapitalisttir Bundandolay, btn cretlilik sistemi, bugnk btn retim sistemi, sa-nayici kapitalist ile ii arasndaki bu ilikiye baldr Demek ki,tartmamza katlm olan kimi yurttalar, belli koullar altndafiyatlardaki bir ykselmenin sanayici kapitalisti, toprakbeyini vebor para veren kapitalisti, ve dilerseniz, vergi tahsildarn ok dei-

ik biimlerde etkileyebileceini sylerken hakl olsalar bile, sorun-lar rtbas etmeye kalkmakla ve sanayici kapitalist ile ii arasn-daki bu temel ilikiyi ikincil bir sorun gibi ele almakla yanlgyadyorlard

Sylenenlerden bir baka sonu daha kyorMetan deerinin yalnzca hammaddelerin, makinelerin, tek

szckle, tketilen retim aralarnn deerini temsil eden blmhibirgelirmeydana getirmeyip, yalnzcasermayeyi yerine korAma bunun dnda, metan deeriningelirioluturan ya da cret,kr, rant, faiz biiminde harcanabilen teki blmnn, cretlerindeeri, rantn deeri, krn deeri vb tarafndan meydanagetiril-

dii yanltr lknce cretleri bir yana brakacaz ve yalnzca snaikr, faizi ve rant ele alacaz Az nce grdk ki, metan ierdiiart-deer, yani denmemiemein iinde cisimletii deer bl-m deiik ad alan eitli elere ayrr Ama, onun deerinin,bu art-deeri oluturanblmnbamszdeerlerinintopla-

mndanmeydanageldiini ya da olutuunu iddia etmek gereintam tersidir

Eer bir saatlik emek alt penilik bir deer iinde gereklei-yorsa, eer iinin ign oniki saati kapsyorsa, ve eer bu zamannyars denmemi emekse, bu art-emek, metaya, ilinlik bir ar-t-deer, yani karlnda hi bir edeer denmemi bir deer ka-tacaktr Bu ilinlik art-deer, sanayici kapitalistin, herhangi birorana gre, toprak sahibi ve bor para veren ile paylaabilecei

fonuntamamdr Bu ilinin deeri, bunlarn aralarnda paylaa-caklar deerin snrn oluturur Ama, metan deerine kendi kriin keyfi bir deer ekleyen, bunun zerinde toprakbeyi, [sayfa 75] vb


81/99


cret, .iyat ve Kr

iin bir deer daha ekleyen, ve bylelikle keyfi olarak saptanmbu deerler toplamnn toplam deeri oluturmasna yolaan

sanayici kapitalist deildir u halde, bellibirdeerin blmeayrmas ile, bu deerin birbirindenbamsz deerin toplamn-dan olumasn birbirine kartran ve toprak rantnn, krn ve faizinkkeni olan toplam deeri bylece keyfi bir byklk halinedntren yaygn grn ne kadar yanl olduunu gryorsunuz

Eer kapitalist tarafndan gerekletirilen toplam kr 100sterline eitse, bu tutara, mutlak bir byklk olarak, krmiktarderiz Ama bu 100 sterlinin ortaya konan sermayeye olan orannhesaplayacak olursak, bugreli bykle,kroran deriz Aktr

ki, bu kr oran iki biimde ifade edilebilircretolarakortayakonan sermaye 100 sterlin olsun Eerretilmi olan art-deer de 100 sterlin ise ve bu, iinin ignnn

yarsnn denmemi emekten meydana geldiini gsterir ve eerbu kr cret olarak ortaya konan sermaye ile lecek olursak, krorannn %100 olduunu syleriz, nk ortaya konan deer yz,gerekleen deer ise ikiyzdr

te yandan, yalnzca cretolarakortayakonansermayeyideil, ortaya konantoplamsermayeyi, rnein 400 sterlini hammad-delerin, makinelerin vb deerini temsil eden 500 sterlini dikkatealacak olursak, kr orannn ancak %20 olduunu syleriz, nk100lk bir kr, ortaya konan toplam sermayenin ancak bete-biridir

Kr orann birinci biimde ifade etmek, denmi emek iledenmemi emek arasndaki gerek oran,emekexploitationunu*(bu .ranszca szc kullanmama izin veriniz) gerek derecesinigstermenin tek biimidir teki ifade biimi daha ok kullanlr

ve, gerekten de, baz amalar iin yararldr Her halde, kapitalistiniiden karlksz olarak elde ettii emein derecesini gizlemektepek yararldr

Bundan sonra yapacam aklamalarda, kr szcn art-deerin eitli gruplar arasnda leilmesini dikkate almakszn,kapitalistin ekip ald art-deerin toplam [sayfa 76] tutarn anlatmakiin kullanacam, vekroran szn kullandmda, kr, daima,kapitalistin cret biiminde ortaya koyduu deer ile leceim

* Smrsnn -


82/99


XII KRLAR, CRETLER VE .YATLARARASINDAK GENEL LK

Bir metan deerinden, o meta iin harcanm olan ham-maddelerin ve teki retim aralarnn deerini yerine koyan deerikarnz, yani bir metan iindekigemi emei temsil eden deerikarnz, geri kalan deer, altrlan enson iinin katt emekmiktarna indirgenmi olur Eer bu ii gnde oniki saat alyorsa,

ve eer oniki saatlik ortalama emek alt ilinlik bir altn miktarndacisimleiyorsa, bu alt ilinlik ek deer, iinin emeinin yarataca

tek deerdir inin emek-zaman ile belirlenen bu belli deer, i-inin ve kapitalistin herbirinin kendi paylarn ya da paylarna denialacaklar tek fondur, cret kr biiminde bllecek tek deerdirBu deerin iki taraf arasnda deiik oranlarda blnmesinin bizzatbu deeri deitirmeyecei aktr Bir iinin yerine btn alannfusu, rnein on iki milyon ignn koysak da, bu deerde hibir deiiklik olmayacaktr

Kapitalist ile, iinin paylaacaklar deer, yalnzca bu snrldeer, yani iinin toplam emei ile llen deer olduundan,bunlardan biri fazla ald zaman teki eksik alacaktr, biri eksikald zaman da, teki fazla alacaktr Bir nicelik snrl ise, bununbir paras, tekinin azalmasna ters orantl olarak artacaktr Eercretler deiirse, krlar da ters dorultuda deiecektir cretlerdnce krlar ykselecektir, cretler ykselince de krlardecektir Daha nce varsaydmz gibi, eer ii ilin, yani

yaratt deerin yarsn alyorsa ya da eer onun btn ignnnyars denmi emekten ve yars da denmemi emekten meydanageliyorsa, kr oran %100 olacaktr, nk kapitalist de ii gibi ilin alacaktr Eer ii ancak iki ilin alyorsa, yani ignnnancak te-birinde kendisi iin alyorsa, kapitalist drt ilin

alacaktr ve kr oran da %200 olacaktr Eer ii drt ilin alyorsa,kapitalist ancak iki [sayfa 77] ilin alacaktr ve kr oran %50ye de-cektir Ama btn bu deiiklikler, metan deerini etkilemeyecek-tir cretlerde genel bir ykselme, u halde, genel kr orannda birdmeye yolaacak ama deerleri etkilemeyecektir

Ama, eninde sonunda metalarn pazar fiyatlarn dzenlemekzorunda olan meta deerleri, her ne kadar bu metalarn iinde sa-bitlemi olan emek miktarlaryla belirlenip, bu miktarn denmi


83/99


cret, .iyat ve Kr

ve denmemi emek olarak blnmesiyle belirlenmiyorsa da,bundan, hi de, rnein oniki saatte retilmi tek bir metan ya da

metalar ynnn deerlerinin deimez kalaca sonucu karla-maz Belli bir emek-zaman iinde, ya da belli bir emek miktarkullanlarak imal edilen metalarnsays ya da kitlesi, bu metalarnretiminde kullanlan emein reticigcne baldr, yoksa emein

geniliine ya da sresine deil rnein, iplik eirme, emeinbelirli bir retici g derecesinde, oniki saatlik ignnde oniki lib-re iplik retilirken, emein retici gcnn daha dk bir dze-

yinde sadece iki libre retilir Bu durumda, oniki saatlik ortalamaemek alt ilinlik bir deer iinde gerekleiyorsa, bir durumda on-

iki libre ipliin maliyeti alt ilin olacak, teki durumda ise, iki libreipliin maliyeti de gene alt ilin olacaktr O halde, birinci durumda,eirilmi ipliin libresi alt peniye, ikinci durumda ise iline mal-olacaktr .iyattaki bu fark, kullanlan emein retici gcndekifarktan ileri gelmektedir Yksek bir retici g ile bir libre ipliktebir saat emek gerekleecek, te yandan dk bir retici g ilebir libre iplikte alt saat emek gerekleecektir cretlerin greliolarak daha yksek ve kr orannn greli olarak daha dk olma-sna karn, bir durumda bir libre ipliin fiyat ancak alt peni olacak-tr te yandan cretler dk ve kr oran yksek olduu halde,teki durumda fiyat ilin olacaktr nk ipliin libresinin fiyatnbelirleyen,toplamemekmiktarnndenmiemekiledenmemi

emekarasndakioransalblnmesi deil, bu bir libre ipliinierdiitoplamemekmiktardr Yksek fiyatl emein ucuz meta retebil-ecei ve dk fiyatl emein ise pahal meta retebilecei yolunda-ki yukarda deindiimiz olgu, bylece, paradoksal grnmn

yitirmi oluyor Bu, u genel yasann ifadesinden baka bir eydeildir: bir [sayfa 78] metan deerini, onun iinde cisimlemi olanemek miktar belirler, ve bu emek miktar, tmyle, kullanlanemein retici gcne baldr ve dolaysyla emein retkenliindemeydana gelen her deimede o da deiecektir

XIII CRETLER YKSELTMEK YA DA DMELERNEKARI KOYMAK YOLUNDAK

BELLBALI GRMLER

imdi de cretleri ykseltmek ya da dmelerine kar


84/99


koymak yolundaki bellibal giriimleri ciddi bir biimde ele alalm:1 Grdk ki,igcnndeeri, ya da gnlk konumadaki

emeindeeri, geim aralarnn deeri ile, yani bunlar retmekiin gerekli-emek miktaryla belirlenir u halde, eer, belirli bir l-kede, iinin gnlk ortalama geim aralarnn deeri, ilinleifade edilen alt saatlik emek ise, ii kendi gnlk geimininedeerini retmek iin gnde alt saat almak zorundadr Eerignnn tamam oniki saat ise, kapitalist, iiye ilin vermekleona emeinin deerini demi olur gnnn yars denmemiemek olur ve kr oran da %100dr Ama imdi varsayalm ki,retkenliin azalmas sonucu, diyelim ayn miktarda tarm rnlerini

elde etmek iin daha fazla emek gerekmektedir, yle ki, gnlkortalama geim aralarnn fiyat ilinden drt iline ksn Budurumda,emeindeeri te-bir, ya da %331/3 orannda yksele-cektir O zaman, iinin gnlk geimini daha nceki dzeyineuygun bir biimde srdrmenin edeerini retmek iin, ignnnsekiz saati gerekecektir Bunun sonucu olarak art-emek alt saattendrt saate, kr oran ise %100 den %50ye decektir Ve nasl kiherhangi baka bir metan satcs, bu metan maliyetleri ykseldi-inde bu artan deerin kendisine denmesini salamaya alrsa,tpk onun gibi, ii de, bir cret art isteminde bulunmakla yalnz

kendiemeinin artandeerini istemi olur Eer cretler geimaralarnn artm olan deerini karlamak zere ykselmeseydi

ya da yeterince ykselmeseydi, emein fiyat,emeindeerininaltna decek ve iinin yaam koullar ktleecekti

Ama kart dorultuda bir deiiklik de meydana [sayfa 79] ge-lebilir Emein retkenliinin artmas sayesinde, gnlk ortalamageim aralarnn ayn miktar ilinden iki iline debilir, yanibu gnlk geim aralarnn deerinin edeerini retmek iinignnn alt saati yerine drt saati gerekli olabilir i, o zaman,iki ilinle daha nce iline satn alabildii kadar geim aralaralabilecektir Gerekten de, emeindeeri dm olacak, amabu azalm deer, eskiden olduu gibi ayn miktarda metaya ku-manda edecektir Bu durumda, kr, ilinden drt iline, ve kroran da %l00den %200e ykselecektir inin mutlak yaam stan-dard her ne kadar ayn kalm olsa da, greli creti ve byleliklekapitalistinkine oranlagrelitoplumsalkonumu dm olacaktri bu greli cret dne kar koyacak olsa, kendi emeinin


85/99


86/99


3 Buraya kadarignnn belirli snrlar olduunu varsaydkOysa ignnn, kendi bana, deimez snrlar yoktur Sermaye,

durmadan, bu ignn, olanakl en ar fiziksel snra kadar uzat-maya abalar, nk bu ignn uzatt oranda art-emek, dola-ysyla da bundan kan kr artacaktr Sermaye ignn uzatmayne lde baarrsa, bakasnn emeine elkoyaca miktar da olde byk olacaktr; 17 yzylda, hatta 18 yzyln ilk te-birinde, btn ngilterede normal ign on saatti Gerekte ngilizaristokrasisinin ngiliz emeki ynlara kar girimi olduu birsava olan anti-jakoben sava33 srasnda zafer bayramlarn kutlayansermaye, ignn on saatten oniki, ondrt, onsekiz saate kard

Gz yal duygusallndan kukulanlamayacak olan Malthus,1815lerde yaynlanan bir brorde, eer byle giderse, ulusun yaa-mnn temellerinin tehlikeye gireceini ilan etti34 Yeni icat olunanmakinelerin kullanlmaya balanmasndan birka yl nce, 1765ler-de, ngilterede,AnEssayonTrade bal altnda bir bror yaynlan-d i snfnn yeminli dman, bu ad bilinmeyen yazar, brorde,ignnn snrlarn geniletme zorunluluu zerinde direniyorBu amala, baka neriler yannda, ievlerinin35 kurulmasn ne-riyor ve bunlarn dehet evleri olmalar gerektiini sylyor Pekibu [sayfa 81] dehet evleri iin nerdii ign uzunluu nedir? On-

ikisaat; kapitalistlerin, iktisatlarn ve bakanlarn, 1832de, onikiyan altnda bir ocuk iin yalnz uygulanan deil, ama ayn za-manda zorunlu olduunu ilan ettikleri srenin ta kendisi36

Kendi igcn satarak ki ii, bu dzende bunu yapmakzorundadr baz makul snrlar ierisinde, bu igcnn kullanmnkapitaliste brakr Doal ypranmas bir yana braklrsa, ii, i-gcn, yoketmek iin deil, srdrmek iin satar inin, ig-cn, gndelik ya da haftalk deerine satmas olgusu bile, buigcnn, bir gnde ya da bir haftada, iki gnlk ya da iki haftalkbir ypranmaya uramayaca anlamna gelir 1000 sterlin eden birmakineyi ele alalm Eer bu makine on ylda ypranp eskiyorsa,retilmelerine yardmc olduu metalarn deerlerine ylda 100sterlin ekleyecektir Eer be ylda eskiyorsa, ylda 200 sterlinkatacaktr, yani onun yllk ypranmasnn deeri, bu ypranmannsresi ile ters orantldr Ama iiyi makineden ayran ey udur:makine kullanld oranda ypranmaz; insan ise, tersine, iin saltsaysal toplamnn gsterdiinden daha byk bir oranda ypranr


87/99


88/99


89/99


90/99


Ama baz belirli zellikler vardr ki,igcnndeerini,yaniemeindeerini btn teki metalarn deerlerinden ayrdederler

gcnn deeri, biri salt fiziksel, tekisi ise tarihsel ya da toplumsalolan iki eden oluur gc deerininenusnrnfiziksel ebelirler, yani bu demektir ki, ii snfnn, geinmesi, ve yenidenremesi, fiziksel varln srdrmesi iin, yaamak ve oalmakiin vazgeilmez [sayfa 85] olan geim aralarn almas gerekir Bu

vazgeilmez geim aralarnndeeri, buna gre,emekdeerininen u snrn meydana getirir te yandan, ignnn uzunluuda, ok esnek olsa bile, bir u snra sahiptir Bu u snrlar belir-leyen ey, iinin fiziksel kuvvetidir inin yaamsal kuvvetinin

gnlk harcanmas belli bir ly aarsa, gnbegn yeniden har-canamaz Bununla birlikte, dediimiz gibi, bu snr ok esnektirHzl bir biimde pepee gelen salkl ve ksa mrl nesiller,emek pazarn, bir dizi gl ve uzun mrl nesiller kadar iyi birbiimde besleyebilir

Salt fizyolojik olan bu e yannda, her lkede, emein de-eri, gelenekselyaamdzeyi ile de belirlenir Bu yaam dzeyi,

yalnz fiziksel yaamdan ibaret olmayp, insanlarn iinde yaadklarve iinde yetitirilmi olduklar toplumsal koullardan doan bazgereksinmelerin doyurulmasdr ngiliz yaam dzeyi, rlandann

yaam dzeyine, bir Alman kylsnn yaam dzeyi ise Litvanyakylsnn yaam dzeyine indirgenebilirdi Tarihsel gelenein

ve toplumsal alkanlklarn bu bakmdan oynadklar roln neminiBay Thorntonun Over-population adl yaptnda grebilirsiniz BayThornton bu yaptnda, ngilterenin eitli tarm blgelerindeki orta-lama cretlerin bugn bile bu blgelerin serflikten azok elverilikoullarda km olup olmamalarna gre azok deiikliklergsterdiini ortaya koyuyor

Emein deerine giren bu tarihsel ya da toplumsal e arta-bilir ya da azalabilir, bsbtn ortadan kalkabilir, yle ki, geriye

fizikselsnrdan baka bir ey kalmaz Devlet hazinesinden otlanan,hazr yiyici gnahkr Georges Roseun dedii gibi, bizim aziz dini-mizin avunlarn, bu imansz .ranszlarn aknlarndan korumakiin giriilmi olan anti-jakoben sava srasnda, nceki blmlerdenbirinde o kadar sevecenlikle davrandmz namuslu ngiliz iftileri,tarm iilerinin cretlerini, saltfizikselasgarinin de altna dr-dler ve soyun fizik varln Yoksullar Yasas38 tarafndan yaplan


91/99


92/99


93/99


94/99


95/99


cret, .iyat ve Kr

anda da, hedeflerini bsbtn yitirirler [sayfa 91]

Mays sonu ve 27 Haziran1865 tarihleri arasndaMarks tarafndanyazlmtr

Ayr bir bror olarak ilk kez1898de Londrada yaynlanmtr


96/99


97/99


98/99


de, iilerin ekonomik mcadelesine ve sendikalara kar olumsuz bir tavralan prudonculara ve lasalclara da ar bir darbe indiriyordu Proleterlerinkapitalist smrcler karsnda pasif teslimiyeti olmalar gerektii grne

kesinlikle kar kmaktadr; bu yaptlaryla iilerin ekonomik mcadelesininoynad rol ve bunun nemi konusunda teorik dayanaklar salam ve bumcadelenin proletaryann nihai hedefine, cretli klelie son verilmesi hede-fine baml klnmas gerektiini vurgulamtr Bu raporun elyazmas metnimuhafaza edilmitir Rapor ilk kez 1898de, Londrada, Marxn kz Eleanortarafndan,Deer,.iyatveKrbal altnda yaynlanm ve ei Eduard Avelingde bu yayna bir nsz yazmtr Aveling, bu nsz iin, ve bal bulunmayanilk alt blm iin balklar koymutur Bu baskda, ana balk dnda, btnbu balklar alkonmutur -37

23 Geici Tzn 1865te Brkselde yaplmasn ngrd kongreyerine Londrada bir n kongre toplanmt -37

24 .ransz burjuva devrimi srasnda, 1793 ve 1794te, Jakoben kongre,baz metalarn azami fiyatlarn ve azami cretleri sabitletirmiti -45

25ngilizBilimlerilerletmeDernei 1831de kurulmutur Marx, burada,bu dernein iktisat ubesinin Eyll 1861de yaplan bir toplantsnda WNewmarchn (Marx, bu kiinin adn yanl yazmtr) yapt konumayadeiniyor -46

26 Bkz: Robert Owen, ObservationsonTheEffectofTheManufacturingSystem, London 1817 , s 76 -46

27 Burada 1853-56 Krm Savana deiniliyor -4728 19 yzyln ortalarnda, krsal blgeler

karl marx - Ücretli emek ve sermaye

Documents