emek yağ sanayi a.Ş
DESCRIPTION
emek yağ işletme koşullarıTRANSCRIPT
1.GİRİŞ
1.1. Amaç
Günümüzde nüfus artışına, teknolojik gelişmeye, sanayileşme ve kentleşmeye paralel
olarak gerek miktar, gerekse içerik açısından hızla artan endüstriyel kaynaklı kirliliğin
olumsuz etkileri önemli bir çevre problemi haline gelmiştir. Atıklar, atıksular ve
emisyonlardaki artış bir yandan çevrenin yükünün artmakta olduğunu, bir yandan da
doğal kaynakların sorumsuzca tüketildiğini, hammadde ve enerjinin de israf edildiğini
göstermektedir. Özellikle de endüstrilerden kaynaklanan bu atıklar büyük sorun teşkil
etmektedir.
Bu çalışmada Endüstriyel Kirlilik ve Kontrolü Dersi kapsamında bir fabrikayı (Emek
Yağ Sanayi A.Ş.) çevre yönetim sistemlerinin incelenmesi ve geliştirilmesini ele alarak
genel değerlendirilmesi yapılacaktır. Oluşan atıkların yönetimi değerlendirilerek
çevreye olabilecek etkileri araştırılıp, bu etkilerin ortadan kaldırılması veya kaynağında
azaltmaya yönelik çalışmalar yapılacaktır. Tesisin eksik yanlarının olup olmadığı ve
eğer varsa bunları gidermeye yönelik çalışma amaçlanmaktadır.
1.2 ÇALIŞMA PLANI
1
2. TESİSİN TANITIMI
2
Tar
ih
İsimler
Yapılan Çalışmalar
SE
LA
HA
TT
İN
ÖZ
AT
EŞ
FE
RH
AT
TO
PT
AŞ
ES
MA
DU
RM
UŞ
Z.G
İZE
M E
VC
İ
GÖ
ZD
E H
. KA
RA
YE
L
ES
İN E
RA
Y
10.e
kim
2012
Genel Toplantı
17
-23.
ek
im20
12
Tesisle İlgili Bilgilerin
Toparlanması ve
Paylaşım
23.e
kim
201
2
Elde Edilen Bilgilerin
Derlenmesi ve
Değerlendirilmesi
23.e
kim
-07.
kas
ım
2012
Tesiste İşletme
Verimliliğinin
Arttırılmasına
Yönelik Adımların
Değerlendirmesi
07-2
1. k
asım
2012
Tesisin Eko-
Haritasının
Oluşturulması
21.k
asım
-5.a
ralı
k
2012
Kütle Dengesinin
Oluşturulması ve
İşletme Proses ve
Yapılarının
Geliştirilmesi
5- 12.a
ralı
k Sonuç ve Öneriler
19.a
ralı
k
2012
Son Teslim İçin Eksik
Verilerin
Tamamlanması
2.1. Tesisin üretim yaptığı konuda dünyadaki ve ülkemizdeki durum
Türkiye’de 153 adet bitkisel yağ sanayi işletmesi bulunmaktadır (Anonim,1997). Bu
işletmeler Marmara ve Akdeniz bölgesinde yoğunlaşmıştır. Marmara bölgesindeki yağ
sanayi işletmeleri daha çok ayçiçeği ve zeytinyağı islerken, Akdeniz bölgesindeki
işletmeler ağırlıklı olarak pamuk işlemekte ve ayrıca soya işleyen bazı tesisler de
bulunmaktadır. Bu işletmelerin yıllık cirosu tahminen 2.3 milyar $ civarlarında olup
yıllık ihracat bedeli 300 milyon $‟ınüzerindedir (Aksoy ve ark, 1997). Türkiye’deki
bitkisel yağ sanayinin tohum isleme kapasitesi 4.5 milyon ton/yıl olmasına rağmen
kapasite kullanım oranı % 50’nin altındadır. Bunun en önemli nedeni, yağlı tohumlu
bitkilerin yurtiçi üretimlerinin talebi karşılayamayacak düzeyde yetersiz olmasıdır.
Üretimi yapılan tüm yağlı tohumlu bitkiler (ayçiçeği, soya, pamuk vd.) ülke ihtiyacının
ancak % 50-60‟ını karşılamakta, geriye kalan miktar ise doğal olarak ithal edilmektedir.
1998 yılı verilerine göre 629 bin ton ayçiçeği ithal edilmiş ve karşılığında yaklaşık
163.4 milyon $ ödenmiştir (İGEME, 1999).
Türkiye’de sabun üretimi 19. yüzyılın başlarına kadar taş kazanlarda
gerçekleştiriliyordu. Cumhuriyet döneminde ise zeytinyağı beldesi
Ayvalık‟tasabunculuk gelişmiştir. Türkiye’de 20 yy’ın ortalarına kadar sabun üretimi
basit sergi sabunculuğu şeklinde devam etmiş olup, bugün de hala özellikle küçük
yerleşim birimlerinde bu tür üretim yaygındır.
Türkiye talebin çok üzerinde sabun üretim kapasitesine sahiptir. Mevcut kurulu
tesislerin kapasitelerinin büyük olması, fakat yurtiçi talebin ve ihracatın yetersiz kalması
sebebi ile sektördeki firmalar düşük kapasite ile çalışmak zorunda kalmaktadır. Mevcut
kapasite kullanım oranlarını arttırmak için ihracatı arttırmak gerekmektedir. Son yıllarda
ise özellikle ambalajlama ve verimliliği arttırıcı yatırımlarda kapasite arttırıcı yatırımlar
yapılmaktadır. Sabun sektörü, temizlik ürünleri pazarının % 12‟sini oluşturmaktadır.
Sabun sektörünün yıllık ortalama kapasitesi 250.000 ton/yıl olup, yaklaşık 110 firma
faaliyet göstermektedir.(İstanbul Ticaret Odası Mayıs, 2003)
3
Emek Yağ Sanayii A.Ş’ndeüretim;ürünün dünya standartlarında,kalite ve sağlıklı
olmasına dikkat edilerek en son teknoloji ile gerçekleştirilir.
2.2. Tesisle İlgili Genel Bilgiler
1946 yılında temeli atılan Emek Yağ Sanayi A.Ş,1968 yılında Limited
Şirket,1981 yılında ise 8 ortaklı bir aile şirketi olarak anonim şirkete dönüştürüldü.
Bursa İli, Nilüfer İlçesi, Çağrışan Köyü, Sarıyerler Mevkii, Geçit Köprü Yanı No:186
adresinde, 20.000 m2toplam alan üzerinde 18.400 m2 yüzölçümlü kapalı alanda yer
almaktadır. İşletme ‘Rafine Ayçiçek Yağı, Mısırözü Yağı,Soya Yağı, Zeytin Yağı,
Harman Yağı ve Sabun Üretimi’ konusunda faaliyet göstermektedir. Emek Yağ
Sanayi A.Ş’de 2 mühendis, 5 teknisyen, 2 usta, 27 işçi ve 6 idari personel olmak üzere
toplam 48 kişi, 7,5 (yedi buçuk) saat üzerinden 3 vardiya şeklinde yılda 300 gün sürekli
çalışmaktadır.
Tesiste üretilen ürünler ve yıllık kapasiteleri Tablo 2.1’de verilmiştir.
Tablo 2.1.Tesisin ürettiği ürünler ve yıllık üretim kapasiteleri
ÜRÜN ADI ÜRETİM KAPASİTESİ
RAFİNE AYÇİÇEK YAĞI 57.000 Ton/Yıl
RAFİNE MISIRÖZÜ YAĞI 19.500 Ton /Yıl
RAFİNE SOYA YAĞI 7.500 Ton/ Yıl
RAFİNE ZEYTĠN YAĞI 4.500 Ton / Yıl
RAFİNE HARMAN YAĞI 1.500 Ton /Yıl
ÇAMAŞIR SABUNU(SERGİ) 2.700 Ton / Yıl
BANYO VE ÇAMAŞIR SABUNU 2.544 Ton / Yıl
TUVALET SABUNU 2.544 Ton / Yıl
2.3. Tesis genel Yerleşim Planı
4
2.4. Üretim Prosesi Akım Şeması
2.4.1.1 HamAyçiçekyağı Üretim Faaliyeti
Ayçiçek tohumları yabancı maddelerden ayrılıp temizlendikten sonra özel kırıcılar
kırılarak sırası ile tohum içinin ezilmesi, tohumların kavrulması, presyonda yağ
çıkarılması, süzme ve ekstrasyon işlemlerinden sonra yağ depolanır.
5
Şekil 2.1. Ham Yağ Üretim Akış Şeması
6
2.4.1.2 Rafine Yağ Üretim Faaliyeti
İşlenecek olan ham yağın önce laboratuvar da özelliklerine bakılır.( Serbest yağ asitliği,
renk, sabunlaşmayan madde, tortu v.s.gibi...) işlenmek üzere ara yağ tankına çekilir. Ara
yağ tankından sürekli olarak bir pompa vasıtasıyla sisteme beslenir. ( Proses kontinüdür
( Sürekli akım prensibi ) ). Pompadan çıkan yağın bir flowmetre ( Debi ölçer ) ile
miktarı sabitlenir. Burada ham ayçiçek yağı, soya yağı, harman yağı,mısırözü yağı ve
zeytin yağı rafine edilir. Sırası ile nötralizasyon, ağartma, vinterize ve deodarizasyon
işlemlerine tabi tutulur.
7
Şekil 2.2. Rafine Yağ Üretim Akış Şeması
8
2.4.1.3 Sabun üretimi
Sabunluk yağlar ( Donyağı, kokoyağı ,zeytin yağı asidi v.s.gibi... )bir tank içerisinde
eritilir ve sabunlaştırma reaktörüne bir pompa ile basılır. Daha sonra sırası ile
karıştırma, kurutma, homojenleştirme, kesme, kalıplama ve markalama işlemleriyle son
bulup paketlenir.
Şekil 2.3. Sabun Üretim Akış Şeması
2.5 Tesisin çevresel açısından mevcut durumu
2.6. Tesisin Oluşturduğu Çevresel Riskler ve İlgili Yasal Mevzuat
9
3. TESİSTE İŞLETME VERİMLİLİĞİNİN ARTTIRILMASINA YÖNELİK
ÇEVRE YÖNETİM ADIMLARI
3.1. Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı
Emek Yağ, hammadde ve malzemelerin verimli kullanılması konusunda şanslı
sektörlerden biridir. Gereksiz atık çıkmasının önlenebilmesi için fabrika bünyesinde
gerekli tüm önlemler alınmaktadır. Ham ayçiçeği yağı üretim faaliyeti sırasında, ayçiçek
tohumları yabancı maddelerden ayrılıp temizlendikten sonra özel kırıcılar yardımıyla
kırılarak sırası ile tohum içinin ezilmesi, tohumların kavrulması, presyonda yağ
çıkarılması, süzme ve ekstrasyon işlemlerinden geçer. Bu esnada minimum seviyede
hammadde kaybı gerçekleşir. Taşıma sırasında etrafa dökülmüş ya da proses sonucu
açığa çıkmış ama bir ürün getirisi olmamış tüm hammadde ve malzemeler toplanarak
üretimin başına gönderilmektedir. Rafine yağ üretim faaliyeti sırasında, İşlenecek olan
ham yağın önce laboratuvar da özelliklerine bakılır.( Serbest yağ asitliği, renk,
sabunlaşmayan madde, tortu v.s.gibi... ) işlenmek üzere ara yağ tankına çekilir. Ara yağ
tankından sürekli olarak bir pompa vasıtasıyla sisteme beslenir. ( Proses kontinüdür
( Sürekli akım prensibi ) ). Pompadan çıkan yağın bir debi ölçer ile miktarı sabitlenir.
Burada ham ayçiçek yağı, soya yağı, harman yağı,mısırözü yağı ve zeytin yağı rafine
edilir. Sırası ile nötralizasyon, ağartma, vinterize ve deodarizasyon işlemlerine tabi
tutulur. Bu işleme sistemi kapalı ortam sistemi olduğundan yaşanan kayıplar yine
minimum seviyededir.
Yağ üretim prosesinden atık olarak çıkan yağ asitleri işlenerek sabun üretiminde
hammadde olarak kullanılır ve fabrikaya giren hammadde en verimli şekilde kullanılmış
olur. Bu sayede çoğu fabrikanın çöp olarak nitelendireceği yağ üretim prosesinin atıkları
Emek Yağ Fabrikasında ürüne dönüştürülmekte ve böylece hem gereksiz atık çıkışı
önlenmekte hem de atılacak maddeden ürün eldesi yapılmaktadır. Bunun yanında tüm
ekipmanların koruyucu bakımları yapılarak hem üretimin yavaşlaması hem de
hammadde kaybı engellenmektedir.
10
3.2. Bilinçli Atık Yönetimi
Emek Yağ Fabrikası, bilinçli atık yönetimi kapsamında gerekli önlemleri almış
durumdadır. Fabrika içinde, gerek idari binada gerekse üretim yapılan alanlarda oluşan
atıkların türlerine göre ayrılması esas alınmıştır. Türlerine göre ayrılan atıklar da yine
türlerine göre farklı olarak değerlendirilmektedir. Sabun üretim prosesi kapsamında
değerlendirilecek olan atıklar tesis için gerekli işlemlere tabi tutulmaktadır.
Tesisten çıkan kartuş, toner ve piller; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
tarafından atık pillerin ayrı toplanması, taşınması, depolanması ve bertarafında
yetkilendirilmiş TAP Derneği tarafından bertaraf edilmektedir. Filtre kekleri ve
absorbanlar, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığından TA-IL-16-212-R1 Lisans nolu
Bursa Çimento Fab. A.Ş. tarafından taşınmakta ve bertaraf edilmektedir. Tehlikeli
nitelikte olup da Bursa Çimento’nun yakamayacağı atıklar İzaydaş’a gönderilmektedir.
Yenilenebilir sıvı ve katı yağlar (kullanım süresi geçmiş bitkisel yağlar), bunların
dışındaki sıvı ve katı yağlar (kullanılmış kızartmalık yağlar, yağ tutuculardan çıkan
yağlar), yıkama, temizleme, soyma, santrifüj ve ayırma işlemlerinden kaynaklanan
çamurlar (tank dibi tortu), tüketime ya da işlemeye uygun olmayan maddeler (soap-
stock, yağlı toprak) ; lisanslı Prometa, Hür Yağ, Maysa, Diktaş, Uygun, Tuna Kimya
firmalarına geri kazanılmak üzere verilmektedir.
Emek Yağ Sanayi A.Ş.’de emisyon kaynakları de mevcut olup, toplam 12
noktada emisyon kaynağı bulunmaktadır. İşletmede yakıt olarak çevreye daha az zarar
verdiği için doğalgaz kullanılmaktadır. Doğalgaz kazanının yıllık olarak periyodik
bakımı yapılmaktadır.Tesise ait bacanın temizliği düzenli aralıklarla kontrol edilmekte
ve gerekli ise bakımı yapılmaktadır. Ayrıca yanma prosesinin gerçekleştiği bacaya ait
brülörün periyodik olarak bakımı yapılmaktadır. Bunun yanı sıra tesiste çevre dostu
kimyasalların kullanılması tercih edilmektedir.
11
3.3. Etkin Atık Yönetiminde 5R Kuralı
Gerçek anlamda atık yönetimi fikri 1970’li yıllarda Orta Doğu petrol
üreticilerinin petrol fiyatlarını yükseltmesi ve petrol sevkiyatını kesmeleri tehditi ile
ortaya çıkan petrol krizi sonucunda gelişmeye başlamıştır. Aynı zamanda çevre
problemlerinin de farkına varılmış ve atık azaltımı, atık geri kazanımı ve tehlikeli atık
boşaltımının kontrolü de gelişmiştir.
Taslak atık yönetim şeması Şekil 3.1.’de görülmektedir. Bu diyagramdaki ana
sorun ne atık azaltımını ne de risk değerlendirme süreçlerinin içermesidir. Bu diyagram
bir taslak olarak atık teknolojisini kapsayacak bir çerçeveyi vermektedir.
Şekil 3.1. Atık Yönetim Süreci
Buna benzer stratejiler vardır. Örneğin Amerika’daki EPA’nın strateji seçenekleri;
1- Kaynağında azaltma
2- Geri dönüşüm (yeniden kullanım ve geri dönüşüm)
3- İyileştirme, yok etme yada atıkların nötralizasyonu
12
4- Atıkların boşaltılması (bertaraf)
Katı atıkları konu alan referansların birçoğunda “Atık Yönetim Hiyerarşisi” bölümü
bulunmaktadır. Bu toplumlardaki atık yönetim faaliyetlerinin düzenlenmesine yardımcı
olur. Bu basit olarak 3R formülü ile ifade edilebilir.
Atık yönetiminin ana hedefi atık miktarının azaltılması olmalıdır. Bundan sonraki
hedef atıkların yeniden kullanılabilmesinin düşünülmesi (örneğin dolabilen şişelerin
yeniden kullanılması), üçüncü olarak da geri dönüşüm materyallerin (örneğin
alüminyum kutuların geri kazanılması gibi) prosesten geçirilerek yeniden kullanılması
atık yönetiminin ana hedefi olmalıdır.
Şekil 3.2. 3R Atık Hiyerarşisi
Günümüzde atık yönetim stratejisi 3R ile sınırlı kalmamaktadır. Reduce (atık azaltımı) ,
reuse (yeniden kullanım) ve recycle (geri dönüşüm)’e ek olarak recover (geri kazanım)
ve replace (değiştir) eklenerek ; 3R kuralı güncellenerek 5R kuralı ortaya çıkmıştır. Bu
kural şöyledir.
13
R-1: Atık Azaltımı (Reduce):Üretilen atığın hacmini ve miktarını kaynağında
azaltarak, atığın depolanması ve bertarafı için gereksinim duyulan alanın azaltılmasını
sağlar ve arıtım maliyetini düşürür.
Kaynağında azaltma yada atık oluşumunu engelleme gibi tanımlanabilecek bu
maddenin sanayi kolları için uygulaması zordur. Özellikle prosesten kaynaklanan
atıkların azatlımı sanayi kolunun üretim şeklini değiştirmediği sürece azaltılması ve
oluşumunun engellenmesi mümkün değildir. Yine de süreçler iyi analiz edildiği sürece
atık minimize edilebilmektedir. Kapsamı oldukça geniş olan bu konu için yeterli mesai
harcandığında karşılığı firmalara uzun sürede geri gelmektedir
R-2: Yeniden Kullanım (Reuse): Atık niteliği kazanmış materyallerin kendi özelliğini
yitirmeden üretim amacına uygun olarak tekrar kullanılmasıdır. Yani atıkların toplama
ve temizleme dışında hiçbir işleme tabi tutulmadan aynı şekli ile ekonomik ömrü
doluncaya kadar defalarca kullanılmasını ifade eder.
Evsel nitelikli olan atıklarda kolay uygulanabilen bu yönteminde sanayide uygulanması
güçtür. Özellikle yağ, kimyasal vb. maddeler ile kontamine olmuş ambalaj nitelikli
malzemelerin lisanslı firmalara gönderilmesi gerekmektedir. Bu tür atıkların tekrar
kullanılması mevcut atık mevzuatına göre uygun değildir.
R-3: Geri Dönüşüm (Recycle): Geri kazanım kavramıyla sıklıkla karıştırılan bu
yöntem atık özelliği kazanmış bir maddenin kendi özelliğinden ayrı olarak kullanım
şekli dışında fiziksel ya da kimyasal bir yöntem ile yeni bir ürün elde edilmesidir. Geri
dönüşümle oluşan ürün ikincil hammadde olarak kabul edilir ve üretim sürecine
sokulur. Örneğin; pet şişelerin kırılıp eritilerek farklı endüstrilerde kullanılması en çok
kullanılan geri dönüşüm şeklidir.
Ancak atık yönetim hiyerarşisi bu kadar basit değildir. Şekil 1.2’de atık yönetim
stratejisi (ya da hiyerarşisi) düşük teknolojiden (arazi bertarafı) yüksek teknolojiye (geri
kazanım) doğru değişimi göstermektedir. Yüksek teknolojik uygulamalar aynı zamanda
atık azaltımının artmasına da işaret etmektedir.
14
R-4: Geri Kazanım (Recovery): Son yıllardaekonomik şartların giderek ağırlaşması
hammadde ihtiyacını arttırmaktadır. Sanayinin hızlanması ve kentleşme oluşan atık
miktarını da hızla arttırmaktadır. Oluşan bu atıklar çevre ve insan sağlığı açısından
büyük önem arz etmektedir. Uygun şekilde yönetilmeyen atıklar hem doğaya hem de
ekonomiye büyük zarar vermektedir. Bu yüzden fizibilitesi yapıldıktan sonra mümkün
olan tüm atıkların geri kazanımı gerekmektedir.
Geri kazanım bir atık maddenin özelliğini yitirmeden kullanım şeklinin değiştirilmeden,
fiziksel yada kimyasal bir yöntem ile atık niteliğinden çıkarılıp tekrar kullanılabilir hale
getirilmesini, ürünlere ve enerjiye döndürülmesini içermektedir. Firmamız bünyesinde
özellikle tehlikeli atık özelliği kazanmış bazı sanayi artıklarının geri kazanımı için
çalışmalar yapılmakta bu artıklar tehlikeli özelliğinden çıkarılarak ülke ekonomisine
geri kazandırılmaktadır.
R-5: Değiştir(Replace): Kullandığınız malzeme ve prosesleri çevre dostu olanlarla
değiştirin.
Son olarak 5R kuralına ek olarak bir madde daha getirilmiştir;
Bertaraf (Disposal): Geri kazanımı, geri dönüşümü mümkün olmayan yada farklı
yöntemler ile işlem gördükten sonra (yakma, artıma vb…) oluşan atıkların yerel
yönetimlerin belirlediği ve sürekli kontrol altında bulundurulan arazilere gönderilerek
belirsiz süreler için insan ve çevre sağlına etki yapmayacak şekilde saklanmasıdır.
15
Şekil 3.3. 5R Atık Hiyerarşisi
16
3.4. Tesisin eko-haritasının Oluşturulması
Gürültü Nem Buhar Tehlikeli Atık Tıbbi Atık
Enerji Atıksu Saman Taş Emisyon
17
Geri Dönüştürülebilen Atıklar Buhar Kazanı Bacası Emisyonu
3.5. Üretim Sırasında Oluşabilecek Tehlikeli/Zararlı Atıkların Belirlenmesi
Emek Yağ Fabrikasında, üretilen yağ ve sabunların kalite kontrolünün yapıldığı
1 adet laboratuar mevcuttur. (Laboratuarda çalışmalar, TS EN ISO/IEC17025
Standardına uygun olarak yapılmaktadır. Gerçekleştirilen çalışmalar esnasında
kullanılan kimyasal maddeler sonucu laboratuardan tehlikeli nitelikte atıklar
çıkmaktadır.)
İşletmede oluşan proses kaynaklı atıklar ve bertaraf yöntemleri aşağıda açıklanmaktadır,
Yenilenebilir sıvı ve katı yağlar (kullanım süresi geçmiş bitkisel yağlar), lisanslı
Prometa, Hür Yağ, Maysa, Diktaş, Uygun, Tuna Kimya firmalarına geri
kazanılmak üzere verilmektedir.
Sıvı ve katı yağlar (kullanılmış kızartmalık yağlar, yağ tutuculardan çıkan
yağlar), lisanslı Prometa, Hür Yağ, Maysa, Diktaş, Uygun, Tuna Kimya
firmalarına geri kazanılmak üzere verilmektedir.
Yıkama, temizleme, soyma, santrifüj ve ayırma işlemlerinden kaynaklanan
çamurlar(tank dibi tortu), lisanslı Prometa, Hür Yağ, Maysa, Diktaş, Uygun,
Tuna Kimya firmalarına geri kazanılmak üzere verilmektedir.
Tüketime ya da işlemeye uygun olmayan maddeler(soap-stock, yağlı toprak),
lisanslı Prometa, Hür Yağ, Maysa, Diktaş, Uygun, Tuna Kimya firmalarına geri
kazanılmak üzere verilmektedir.
18
Tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli meddelerlekontamine
olmuş ambalajlar, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığından TA-GĠ 16-319-R12
Lisans nolu Civan Geri Dönüşüm San. ve Tic. Ltd. Şti. tarafından taşınmakta ve
bertaraf edilmektedir.
Tehlikeli maddelerle kirlenmiş emiciler, filtre malzemeleri (başka şekilde
tanımlanmamış ise yağ filtreleri), temizleme bezleri, koruyucu giysiler, henüz
biriktirilmekte olup yeterli miktara ulaştığında lisanslı firmalara bertaraf edilmek
üzere gönderilecektir.
Kurşun Piller, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından atık pillerin ayrı
toplanması, taşınması, depolanması ve bertarafında yetkilendirilmiş TAP
Derneği tarafından bertaraf edilmektedir.
Flüoresan tüpler(lambalar) ve diğer cıva içeren atıklar, oluştuğunda Çevre ve
Şehircilik Bakanlığından lisanslı firmalara bertaraf edilmek üzere
gönderilecektir.
3.6. Atık Yönetim Planının Oluşturulması
Atıkların bütün ülke genelinde belirli bir sistem içinde ayrı toplanması,
taşınması, geri
kazanılması ve bertaraf edilmesi sağlanacak,
Özellikle kağıt, karton gibi ambalaj atıklarının ve elektronik atıkların geri
kazanımısağlanacak,
Ekonomik bir değer olarak değerlendirilerek ülke ekonomisine katkı sağlanacak,
Tehlikeli atık kapsamında değerlendirilen pil ve akümülatörlerin ayrı toplanması
ve
bertaraf edilmesi sağlanacak,
Atık üretimi asgari düzeye indirilecek,
19
Üretiminde zararsız hammadde kullanımı ve kullanılan maddelerin geri kazanımı
sağlanacak,
Kirlilikleri önlemeye yönelik mevcut en iyi teknikler uygulanarak kirliliği
azaltmaya ve/veya önlemeye yönelik tedbirler alınacak,
Entegre kirliliğin önlenmesi ve kontrolü (IPPC Direktifi) kapsamında sanayi
kaynaklı kirliliğin önlenmesi için atık oluşumu ve bertarafı, enerji verimliliği,
hammadde kullanımı, gürültü, kazaların önlenmesi gibi hususlar bütünsel bir
yaklaşımla ele alınacak,
Kirliliğin kaynakta kontrolü, azaltımı, atıkların geri dönüşümü gibi önlemlere
yoğunlaşılacak.
Atık
Kodu
Atık Türü Oluşması
Tahmin
Edilen
Miktar(2012
)
Oluşması
Tahmin
Edilen
Miktar(2013
)
Oluşması
Tahmin
Edilen
Miktar(2014
)
Bertaraf/
Geri
Kazanım
(%’ler ile)
150202 Kontamine
Atık
600 kg/yıl 600 kg/yıl 600 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
150110 Kontamine
Ambalaj
700 kg/yıl 700 kg/yıl 700 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
200121 Flüoresan
Lambalar ve
Diğer Civa
İçeren
Atıklar
20 kg/yıl 10 kg/yıl 10 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
130111 Sentetik
Hidrolik
Yağlar
250 kg/yıl 250 kg/yıl 250 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
160602 Nikel
Kadmiyum
Piller
10 kg/yıl 10 kg/yıl 10 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
20
160506 Laboratuvar
Kimyasalları
10 kg/yıl 10 kg/yıl 10 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
080317 Tehlikeli
Maddeler
İçeren Atık
Baskı
Tonerleri
5 kg/yıl 5 kg/yıl 5 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
070611 Saha İçi
Atıksu
Arıtımından
Kaynaklanan
Tehlikeli
Maddeler
İçeren
Çamurlar
24000 kg/yıl 24000 kg/yıl 24000 kg/yıl %100 Geri
Kazanım
Tablox: Emek Yağ Sanayi A.Ş’nin atık yönetim planı
Emek Yağ Sanayi A.Ş’de atık azaltımına yönelik Çevre Yönetim Sistemi çalışmaları
devam etmekle birlikte, sistem gereği uygulamaya yönelik araştırmalar yapılmaktadır.
Tesiste atık azaltımına yönelik proses değişikliği yapılması planlanmamaktadır.
3.7. Malzeme ve Ürünlerin Taşınması ve Depolanması
3.8. Su Tasarrufu
Su sızıntıları düzenli olarak kontrol edilip tamirleri yapılmaktadır. Tesisteki bozuk
vanalar yenileriyle değiştirilmektedir. Fakat musluklar eskimiş, bozulmuş, yıpranmış
olduğu için dakikada 8-10 litre su akıtırken düşük akımlı aeratörlü musluklar 4-6 litre
su tüketir. Muslukta düşük akımlı aerotörlu başlık kullanarak suyu %25-35 daha
21
etmekle birlikte sistem gereği uygulamaya yönelik verimli kullanabilir. Muslukların su
damlatmasını önlemektedir. Bu yüzden muslukların değiştirilmesini öneriyoruz.
3.9. Enerji Tasarrufu
Elektriğin verimli kullanılmasını sağlamak için akıllı sayaçlar kullanılmalıdır.
Aydınlatmada enerji tasarrufunun basit tedbirlerle sağlanması bizim için önemli bir
avantajdır.Aydınlatmada enerji tasarrufu,aydınlatmanın kalitesini düşürmeden iyi bir
aydınlatmanın gereklerini yerine getirerek yapılmaktadır.İyi bir aydınlatma daha
verimli aydınlatma elemanlarıyla sağlandığı için,sonuçta aynı aydınlatma seviyelerini
daha az enerji tüketimi ile sağlanmış olmaktadır.
Düşük verimli ışık kaynakları yerine yüksek verimli ışık kaynakları kullanılarak
uygun aydınlatma ve enerji tasarrufu sağlanmaktadır. Enerji koruyucu lambalar satın
alınarak aydınlatma maliyeti % 60 oranında azaltılmıştır.
4.GİRDİ ÇIKTI ANALİZİ İLE ATIK KÜTLE DENGESİNİN
OLUŞTURULMASI
Su Grubu
İşletmede atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır.Arıtma tesisinde evsel ve endüstriyel
atıksularbirarada arıtılmaktadır. Arıtma tesisi, fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma
olarak üç kısımdan oluşmaktadır.
Atıksu (endüstriyel/evsel) miktarları;
Endüstriyel Atıksu:120 m3/gün
Evsel Atıksu:10 m3/gün (150 lt/kişi*gün)
22
Tesiste oluşan proses kaynaklı atıksular,tesis bünyesinde bulunan atıksu arıtma tesisinde
BUSKİ atıksu deşarj standartlarına uygun olarak arıtılmakta ve BUSKİ atıksu
kanalizasyon hattına deşarj edilecektir.Oluşan çamur Bursa Çimento Fabrikası A.ş.’ye
gönderilip yakılmaktadır.
Emek Yağ Sanayi A.Ş atıksu numunesine ait arıtma tesisi çıkışı parametre değerleri
aşağıdaki gibidir.
Analiz Edilen
Parametre
Birim Analiz Sonucu BUSKİ Tablo 1
KOI mg/L 30.4 800
pH - 7.08 6-9
T.Azot mg/L 9.4 75
AKM mg/L 18.5 350
Yağ-Gres mg/L <10 100
Sıcaklık 0C 33.7 40
Emek Yağ Sanayi A.Ş’den kaynaklanan atık yağlar II. Kategori atık yağdır.
Atık Yağ Miktarı : 200 kg/yıl
Emek Yağ Sanayi A.Ş’de kullanılan yağların ismi: Hidrolik Yağ
Yağların Miktarı: 2031 kg/yıl
Atık Yağlar üzerinde ‘Atık Yağ’ ibareli sızdırmaz 200 kg’lık variller içerisinde
toplanarak,tehlikeli atık depolama sahasında depolanmaktadır.
Tesiste oluşacak atık yağlar,atık koduna uygun lisanslı araçlarla taşınarak lisanslı
firmalara geri kazanım &bertarafa gönderilmektedir.
Bitkisel Atık Yağlar : Tesiste yemekler OBASAN yemek şirketinden
gelmektedir.Bitkisel atık yağ çıkışı söz konusu değildir.Yemekşirketinin NEVBİO ile
anlaşması mevcuttur.
23
Tesiste üretim-dolum hatası bitkisel atık yağlar tekrar üretimde
kullanılmaktadır.Kullanım ömrü dolmuş yağlar lisanslı bertaraf/geri kazanım tesislerine
gönderilmektedir.
Tesiste oluşan tıbbi atıklar ERA ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ (Bursa Büyükşehir
Belediyesi Strelizasyon Merkezi) tesisine gönderilmektedir.Tesisin ERA ile sözleşmesi
mevcuttur.
Katı ve Tehlikeli Atık Durumu
Evsel Nitelikli Katı Atıklar
Tesiste oluşan katı atıklar personelin günlük ihtiyacından oluşan katı atıklardır. Bu
atıklar 49 kişinin günlük ihtiyaçlarından (büro, yemekhane vs.) kaynaklanacaktır.
Tesiste kişi başına oluşan katı atık miktarı 1,21 kg/kişi.gün (www.tuik.gov.tr)
alındığında tesiste;
49 kişi x 1,21 kg/kişi.gün = 59,29 kg/gün evsel nitelikli katı atık oluşmaktadır
Emek Yağ Sanayi A.Ş 2011’de verilen atık beyan formuna göre;
Katı atık miktarı : 56,35 kg/gün (1.34 kg/kişi*gün)
Tesiste oluşan evsel nitelikli katı atıklar Mudanya Belediyesi tarafından toplanarak
Büyükşehir Belediyesi Düzenli Katı Atık Depolama Sahası’na iletilmektedir.
Kağıt atık:4660 kg
Plastik Atık: 680 kg
Tesiste oluşan ambalaj atıkları ayrı toplanarak tesis içerisinde ambalaj atıkları sahasında
geçici depolanmaktadır.ERKAĞIT Lisanslı Toplama Ayırma firmasına
verilmektedir.Ambalaj Atığı sözleşmesi mevcuttur.
Atık Pil Ve Akümülatörler: Tesiste kullanılan araçların ve forkliftlerin bakımları yetkili
servislerde yapılmaktadır.Atık piller diğer atıklardan ayrı biriktirilerek yetkiklendirilmiş
kuruluş TAP’a gönderilmektedir.
Tesiste oluşan ömrünü oluşturan lastikler LASDER Yetki Belgesi kapsamında Derman
Lastik’e verilmiştir.
Tesise ait Tehlikeli Atık Beyan Formu’na göre tehlikeli atık listesindeki (EWC) kodu ve
açıklaması her bir atık türü için miktar ve bertaraf şekli Tablox’deverilmiştir.Aşağıda
verilen değerler 2011 yılı verileridir.
24
150202 Tehlikeli maddelerle
kirlenmiş
absorbanlar,filtre
maddeleri (aksi
belirtilmemiş ise yağ
filtreleri
dahil),temizleme
bezleri,koruyucu
giysiler
(KONTAMİNE
ATIK)
580 kg/yıl Geri Kazanım
150110 Tehlikeli Maddelerin
kalıntılarını içeren
ya da tehlikeli
maddelerle
pislenmiş ambalaj
(KONTAMİNE
AMBALAJ)
640 kg/yıl Geri Kazanım
130111 Sentetik hidrolik
yağlar
200 kg/yıl Geri Kazanım
070611 Saha İçi Atıksu
Arıtımından
Kaynaklanan
Tehlikeli Maddeler
İçeren Çamurlar
2830 kg/yıl Geri Kazanım
Tesis sahasında geçici depolama yapılmakta,bertaraf işlemi
gerçekleştirilmemektedir.Tesiste oluşan atıkların geri kazanılması esas
alınmaktadır.Ancak atıkların yapısı gereği geri kazanımı mümkün olmayan atıklar
bertaraf edilmek üzere gönderilmektedir.Ayrıca geri kazanılacak atıkların uygun lisanslı
25
tesis bulunamaması dolayısıyla bertaraf edilmek üzere veya ek yakıt olarak kullanılmak
üzere gönderilmektedir.
Atık Türü Gönderildiği
Tesisler
Bertaraf Tesisi
Şekli
Bertaraf/Geri
Kazanım İşlemi
Kontamine Atık Bursa Çimento Fab.
A.Ş
İlave Yakıt Olarak
Kullanım %100
R1-Enerji üretimi
amacıyla başlıca
yakıt olarak veya
başka şekillerde
kullanma
Kontamine
Ambalaj
Civan Geri
Dönüşüm İzolasyon
Plastik Metal İnş.
Taah. San. Ve Tic.
Ltd.Şti.
Geri Kazanım R1-Enerji üretimi
amacıyla başlıca
yakıt olarak veya
başka şekillerde
kullanma
Atık Çamur Bursa Çimento Fab.
A.Ş
İlave Yakıt Olarak
Kullanım %100
R1-Enerji üretimi
amacıyla başlıca
yakıt olarak veya
başka şekillerde
kullanma
II.Kategori Atık
Yağ
Bursa Çimento Fab.
A.Ş
İlave Yakıt Olarak
Kullanım %100
R1-Enerji üretimi
amacıyla başlıca
yakıt olarak veya
başka şekillerde
kullanma
26
Tesiste oluşan tehlikeli atıklar yönetmelikte belirlenen standartlara uygun olarak inşa
edilmiş tehlikeli atık sahasında geçici depolanmaktadır.(Ayda 1000 kg kadar ve en fazla
180 gün)
Tehlikeli atıklar UATF eşliğinde atık koduna uygun lisanlı araçlarla taşınarak yine atık
koduna uygun lisanslı firmalara geri kazanım&bertarafa gönderilmektedir.
Hava Grubu
Emek Yağ Sanayii A.Ş. yakıt olarak çevreye daha az zarar verdiği için doğalgaz
kullanılmaktadır.
Tablox: Yakma Sistemleri ve Özellikleri
Kaynak
Adı
Yakıt Türü Yanma
Tekniği
Verim (%) Maksimum
Yakıt
Tüketimi
(m3saat)
Isıl Güç
(MW)
1 No’lu
Kızgın Yağ
Bacası
Doğalgaz Kazan 94.13 969.872 9.304
No’lu
Kızgın Yağ
Bacası
Doğalgaz Kazan 93.97 969.872 9.304
No’lu
Kızgın Yağ
Bacası
Doğalgaz Kazan 92.70 96.970 0.930
Toplam 2036.714 19.538
Tablox: Tesiste gerçekleşen emisyonların kütlesel debileri ve SKHKK Yönetmeliği
Sınır Değerleri
Kod/Kaynak Parametre (kg/saat)
27
Adı
CO NOX
(NO2)
NO SO2 Toz VOC
EK 1/1 No’lu
Kızgın Yağ
Kazanı
Bacası
0.0000 1.32855 0.86644 0.0000 0.03145 -
EK 2/2 No’lu
Kızgın Yağ
Kazanı
Bacası
0.0000 1.74322 1.13688 0.0000 0.05530 -
EK3/Buhar
Kazanı
0.05329 0.06236 0.05329 0.0000 0.00090 -
EP4/1 No’lu
Çekirdek
Preshane
- - - - 0.00014 0.03610
EP5/2 No’lu
Kızgın Yağ
Kazanı
Bacası
- - - - 0.00016 0.03610
EP6/3 No’lu
Kızgın Yağ
Kazanı
Bacası
- - - - 0.00012 0.04702
EP7/1 No’lu
Sabunhane
Kazanı
Havalandırm
a
- - - - 0.00091 0.00080
EP8/2 No’lu
Sabunhane
Kazanı
- - - - 0.00066 0.03054
28
Havalandırm
a
EP9/3 No’lu
Sabunhane
Kazanı
Havalandırm
a
- - - - 0.00055 0.00695
EP10/4 No’lu
Sabunhane
Kazanı
Havalandırm
a
- - - - 0.00094 0.02827
EP11/5 No’lu
Sabunhane
Kazanı
Havalandırm
a
- - - - 0.00064 0.00605
EP12/6 No’lu
Sabunhane
Kazanı
Havalandırm
a
- - - - 0.00082 0.00237
Toplam
Değer
0.05329 3.13413 2.05661 0.00000 0.09259 0.19022
Sınır Değerler
SKHKKY
Ek-3.d
5/50 - 20 60 10 10
SKHKKY
Ek-2 Baca
500 40 - 60 10 30
SKHKKY
Ek-2 Baca
Dışı
50 4 - 6 1 3
29
Tesisin Hava Emisyon Konulu 20/03/2012 tarihli Çevre İzin Belgesi
bulunmaktadır.Yenilemebaşvuıru yapılması planlanmaktdır.
Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin Ek-1.h.3 maddesine göre;
ilgili emisyon kaynağının organik buhar kütlesel debisi I. Sınıf için 0,1 kg/saat’in II.
Sınıf için 3 kg/saat’in, III.sınıf için 6 kg/saat’in altında olduğundan organik buhar için
belirlenen sınır değere tabi değildir.
5. İŞLETME PROSES VE YAPILARININ GELİŞTİRİLMESİ
5.1. Önerilen İyileştirici Faaliyetler
Atıklarını ilk önce geri dönüşebilir, evsel ve tehlikeli olarak sınıflandırmalıdır.
Tehlikeli atıklarını ayrı bir yerde depolamaya çalışsa bile bunu standartları
sağlayacak şekilde yapmadığından Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından
cezai işlem uygulanması olasıdır. Palet gibi büyük hacim kaplayan atıklarını iş
güvenliğini de tehdit etmeyecek şekilde depolamalıdır. Elektronik atıklarını
sınıflandırmalıdır.
Sahip olduğunu fabrika alanını daha verimli kullanmak adına düzenli
depolama alanlarını atıklarının miktarlarına göre sınıflandırmalıdır.
İş güvenliği ve işçi sağlığı ilkelerini daha sağlıklı uygulamalıdır. Bunu
işçilerinin iş güvenliği eğitimlerine katılmalarını sağlayarak yapabilir. Bu
sayede sabun paketleme bölümünde çalışan personeller ve arıtma tesisinde
çalışan personeller daha uygun davranışlar sergileyecektir.
Arıtma tesisi revizyona alınmalı. Çalışmayan kimyasal arıtması düzenlenmeli
ve biyolojik arıtması günümüz teknolojisine göre ayarlanmalıdır.
Arıtma tesisine gelen su prosesin özelliği olan yağ konsantrasyonu yüksektir.
Bu nedenle çıkış suyundaki yağ konsantrasyonları deşarj standartlarını
30
tutturmak zor olacaktır. Bu yağ oranını biyolojik arıtma kısmında yağ yiyen
bakterileri kullanarak azaltabiliriz.
Endüstriyel Atık Yönetim Planı formatı Bakanlık tarafından yayımlanmış olup
tehlikeli ve tehlikesiz atıkları içerecek şekilde 3 yıllık Endüstriyel Atık
Yönetim Planı hazırlanması gerekmektedir.
Tesiste kullanılan MSDS’ler 26.12.2008 tarih ve sayılı 27092 resmi gazetede
yayımlanarak yürürlüğe giren TEHLİKELİ MADDELER VE
MÜSTAHZARLARA İLİŞKİN GÜVENLİK BİLGİ FORMLARININ
HAZIRLANMASI VE DAĞITILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK gereği
güncellenmeli ve SEVESO bildirimleri yapılmalıdır.
Tesisten kaynaklanan emisyonları azaltmak için filtre sistemleri, siklon
sistemleri, baca gazı yıkama sistemleri, distilasyon… gibi yöntemler
kullanılmalıdır.
Doğalgaz kazanının yıllık olarak periyodik bakımı yapılmalıdır.
Tesise ait bacanın temizliği düzenli aralıklarla yapılmalıdır. Ayrıca yanma
prosesinin gerçekleştiği bacaya ait brülörün periyodik olarak bakımı
yapılmalıdır.
Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde yapılan 13.04.2012
tarihli değişiklik ile emisyon ölçüm periyodu 3 yıldan 2 yıla indirilmiş olup
tesise ait emisyon ölçüm raporunun geçerlilik süresi dolmuştur.Tesise ait
emisyon kaynaklarında emisyon ölçümlerinin yenilenmesi gerekmektedir.
Tesiste çevre dostu kimyasalların kullanılması tercih edilmelidir.
5.2. Deşarj Standartlarını Sağlamaya Yönelik Proses Tasarımı
31
Arıtma tesisine gelen su 130m3/gün olarak verilmiştir. Bu su mevcut sistemle
kanalizasyona deşarj standartlarını zaman zaman zorlamaktadır. Bu nedenle arıtma
tesisinin revize edilmesi şarttır.
5.2.1. Prosesin Genel Özellikleri
Arıtma tesisi dengeleme havuzu girişi ile başlayıp ,sonrasında biyolojik arıtma
uygulanmaktadır. Arıtma tesisine günlük130m3atıksu gelecek şekilde dizayn edilmiştir.
Atıksular arıtıldıktan sonra Belediyenin Kanalizasyon sistemine verilmektedir.Oluşan
çamurlar Eskişehir ya da Bursa çimento fabrikasına fiyat tekliflerine göre değerlendirme
yapılarak verilmektedir.
5.2.2. Tasarım Parametreleri Ve Örnek Tesisler
Projede atıksu Arıtma tesisi giriş suyu değerleri:
KOI =3594 mg/lt
Yağ /Gress= 130 mg/lt
AKM= 327 mg/lt
BOI =842 mg/lt şeklindedir.
Örnek tesisimiz AKSA’dır. Türkiye'nin akrilik elyaf ihtiyacını karşılamak üzere 1968
'de kurulmuştur. İtalyan akrilik elyaf üreticisi Chatillon (bugünkü Montefibre) ile
yapılan lisans anlaşması ile 1969 yılında Yalova'da fabrika inşaatı ve montajına
başlanmış, 1970-71 yıllarında 70 kişilik bir mühendis ve teknisyen grubu Chatillon'un
Venedik yakınlarındaki Porto Marghera fabrikasında 2-6 ay arasında eğitim görmüştür.
AKSA' daki üretim alanlarının tümünün etrafı atıksu iletim hatları ile çevrilidir ve
üretim proseslerinden kaynaklanan endüstriyel atıksular, ünitelerdeki saha yıkama
atıksuları ve bürolar, yemekhane ve diğer sosyal kullanım alanlarından kaynaklanan
evsel atıksular AKSA Atıksu Arıtma Tesisine ulaşmaktadır. Üretim proseslerinden
kaynaklanan atıksuların arıtma tesisinde oluşturacağı kirlilik yükü kaynağında,
proseslerin otomasyon destekli işletilmesi ve çalışanların eğitim-bilinç düzeyi, etkin
32
izleme ve iletişim sayesinde sürekli kontrol altında bulundurulmaktadır.
Yağ içeren atıksular arıtma tesisimize girmeden önce yağ tutucularda ön arıtıma tabi
tutulmaktadır. AKSA Akrilik Kimya Sanayi A.Ş. Atıksu Arıtma Tesisi ilk olarak 1983
yılında kurulmuş olup, AKSA TÜBİTAK işbirliği ile projelendirilerek 1991 yılında
modernize edilmiştir.
2000 yılında yapılan son modernizasyon ile tam otomatik olarak çalışan, arıtma tesisi ile
tüm evsel ve endüstriyel atıksuların, mevzuat gereklilikleri doğrultusunda arıtılması
sağlanmaktadır. İleri arıtma teknolojisi ile işletilen tesiste diğer teknolojilere göre çok
daha verimli elektrik enerjisi kullanılarak enerji tasarruf edilmesi, diğer biyolojik arıtma
süreçlerinde yaşanan koku, köpük ve gürültü probleminin olmaması ile atıksular
çevreye zararsız hale getirilirken de çevrenin korunması sağlanmaktadır.
Tesis Su Kirliliği Kontrolü yönetmeliği 10.1 ve 10.7 numaralı tablolara tabiidir.
Kurulu tesisimiz, 6500 m3/gün'lük kurulu kapasitesi ile yaklaşık 60.000 kişilik bir
yerleşim biriminin atıksularını arıtabilecek kapasitede olup; denizlerde doğal yaşamı en
fazla etkileyen azot, bakteriler tarafından tüketilerek soluduğumuz havadaki azot gazına
dönüştürülmektedir.
Biyolojik arıtmanın yapıldığı (bakterilerin kullanıldığı) üniteler tamamen otomatik
olarak kontrol edilmekte, faaliyetlerimizden kaynaklanacak tüm atıksuları yaklaşık dört
gün süreyle depolayabilmektedir. Tesiste, başlıca üç adımda arıtım yapılmaktadır ;
Fiziksel İşlemler : eleme, dengeleme, karıştırma, çöktürme, yoğunlaştırma,
susuzlaştırma ve süzme
Kimyasal Süreçler : kimyasal oksidasyon (yükseltgenme), nötralizasyon, dezenfeksiyon,
pıhtılaştırma ve yumaklaştırma, çamur koşullandırma: atıksu içerisinde mevcut olan ve
istenmeyen bileşiklerin arıtma kimyasalları kullanılarak zararsız bileşiklere
dönüştürülmesi, ya da daha sonraki arıtma işlemlerinde arıtımını sağlayacak yapıya
getirilmesi
33
Biyolojik Süreçler : organik kirleticilerin doğada yok edilmeleri için gerekli biyo-
yumaklaştırma (biyolojik işlemlerle yumaklaştırma) ve mineralizasyon (parçalanma)
prosesleri gerçekleştirilmesidir.
5.2.3.Proses Tasarımı
Arıtma tesisinde biyolojik arıtma yapılmaktadır.
Biyolojik Büyüme Kinetiği;
Kesikli ve sürekli beslenen sistemlerde bakteri hücresi büyüme hızı;
dX/dt =rg = Μx
Logaritmik büyüme fazında mikroorganizma sayısında logaritmik bir artış gözlenir.
Büyüme hızı maksimudur.
dX/dt = μmX
Yavaşlayan büyüme fazında sınırlayıcı substrat devreye girmiştir ve mikroorganizma
aktivasyonu düşmüştür.
dX/dt = μX = μm.S . X
Ks + S
34
Durgun büyüme fazında ise mikroorganizmalar üredikleri oranda ölürler. Belli bir süre
sonra sınırlayıcı substrat eksilir ve mikroorganizmalar içsel solunuma
geçerler.Mikroorganizma konsantrasyonundaki değişim sıfır olur. Bu durumda net
büyüme hızı;
1 .dX = μ – kd
X dt
Ölüm fazında mikroorganizmaların üreme hızı ölüm hızlarından küçüktür ve bu
durumdaki net büyüme hızı;
dX/dt = -X.kd
Kesikli ve sürekli sistemlerde, substratın bir kısmı yeni hücrelere dönüştürülürken, bir
kısmı da inorganik ve organik son ürünlere oksitlenir.
Substrat kullanım hızı ile hücre büyüme hızı arasındaki ilişki aşağıdaki eşitlikle
verilebilir;
rg = -Y .rsu
Burada,
rg = bakteri büyüme hızı, (kütle/hacim.zaman)
Y= maksimum verim (biyokütle dönüşüm) katsayısı, (kütle/kütle)
rsu = substrat kullanım hızı, (kütle/hacim.zaman)
Substrat kullanım hızıda;
rsu= -µm . XS şeklinde ifade edilir.
Y(Ks+S)
Bağıntıda (μmax/Y) teriminin yerine k terimi konulabilir. Bu yeni terim, birim zamanda
maksimum substrat kullanımını ifade eder.
35
rsu = - kXS
Ks+S
Tasarlanan reaktörün istenilen verimde çalışıp çalışmadığını belirlemek için, spesifik
substrat kullanım hızı(U), çamur yaşı(Өc) , çamur yükü(F/M) oranlarının belirlenmesi
gerekir.
U = -rsu= V . (S0 – S) (F/M) = S0
X Q . Ө Ө.X
Ө = Өc = V.X
QW.Xr+QE.XE
Süreklilik denklemi, yazılıp düzenlenirse;
V.d S= Q.S0 – Q.S + V.rsu
dt
rsu= -k.S.X
Ks+S
0=Q(S0-S) – k.S.X.V
Ks+S
k’ = k S0 – S = KS .X . S Ө = S0 – S
KS Ө KS+S k’.S.X
36
Atılacak çamuru belirlemek ve çamur yoğunlaştırıcı tasarımını yapabilmek için günde
üreyen çamur miktarını bilmek önemlidir.
Px = Ygöz. Q (So – S) (103g/kg) -1
Px = atılan fazla aktif çamur, (kg/gün)
Ygöz = gözlenen verim, (g/g)
Aktif çamur sistemi için atıksudaki organik maddenin giderimi için gereken teorik
oksijen ihtiyacı:
kg O2/gün = (kullanılan BOİL nintop.kütlesi, kg/gün) – 1,42 (atılan çamur miktarı,
kg/gün)
kg O2/gün = Q ( S0 – S ) ( 10 3 g/kg ) -1 - 1.42 (Px)
f
f= BOİ5’den BOİL’ye dönüşüm faktörü
AKRlerdenitrifikasyonprosesininde gerçekleştiği düşünülürse, oksijen ihtiyacı:
kg O2/gün = Q ( S0 – S ) ( 10 3 g/kg ) -1 - 1.42 (Px) + 4.57 Q ( N0-N ) ( 103 g/kg )-1
f
No = Giriş atıksuyundaki TKN, mg/l
N = Çıkış suyundaki TKN, mg/l
4,57 = TKN’nin tam oksidasyonunda gereken oksijen ihtiyacı için dönüşüm faktörü.
5.3. İyileştirici Faaliyetlerin Maliyetlerin Ve Kazançların Hesaplanması
Yağ yiyen bakteri fiyatı :
37
MicrolifeDCT003
Trigliserid, yağlar, naftalen ve hidrokarbonları giderir. Gıda, peynir, yağ, sabun tekstil
ve petrokimya sanayilerinde kullanılır. 1kg = 30 Euro
Uygulama:
Haftada iki kez 100gr dozlanmalıdır. Ayda 800gr bakteri dozlanır = 24 Euro
Armatör Fiyatı :
Su tasarrufu yapan hava basınçlı armatör fiyatı 10tl. Tesiste bulunan 35 armatör
yenileriyle değiştirilir ise bunun maliyeti, 350tl.
6. SONUÇ
6.1. Tesis Değerlendirme Özeti
6.1.1. Tesisin SWOT Analizi
38
Şekil 6.1: SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Pazar alanına yakın olması, ulaşım maliyetini azalttığından müşteri tarafından
tercih edilmesine sebep olmuştur.
İşletmemiz, belediye sınırları içerisinde olması sebebiyle, evsel atıklarını taşıma,
transfer maliyeti olmadan bertaraf edebilmektedir.
Kendi bünyesinde ikinci bir markanın üretimini yaparak yeni bir pazar alanı
oluşturmuştur.
Yağ üretimi sırasında açığa atık olarak çıkan yağ asitlerini kendi bünyesinde
işleyerek, sabun üretiminde hammadde olarak kullanmaktadır. Bu da atılarını
kendi bünyesinde değerlendirmesi açısından tesisi, ‘sıfır atık’ prensibine bir
adım daha yaklaştırmaktadır.
39
Zayıf Yönler
Proses kapalı sistem içerisinde ilerlediğinden, oluşacak bir aksaklık ve arıza
durumunda sistemde aksamalar ve müdahale zorluğu oluşmaktadır.
Çevre yönetim belgeleri bulunmamaktadır. Tesis içerisinde bu durum risk
oluşmaktadır.
Arıtma tesisi planlanan seviyede verimli bir şekilde çalışmamaktadır.
Tesiste çalışan bir çevre mühendisi yok. Çevre görevlisi niteliğinde çalışan
personel gıda mühendisliği kökenli olduğundan çevre kalite konularına yeterli
özeni ve önemi göstermiyor.
Tehditler
Arıtma tesisi çıkış suyunda belirlenen yağ kriterleri sağlanamamaktadır.
Katı atık depolama sahaları düzenli ve bölümlendirilmiş değildir. Tehlikeli
atıklar karışık ve birlikte rastgele depolandığından kontamine olmuş tehlikeli
atık miktarı artmaktadır.
Baca gazı emisyon izinlerinin süresi dolduğu ve yenilenmediği için baca gazı
emisyon değerleri kontrol altında değildir ve bu durum bölge halkının tepkisini
çekmektedir.
Sabun üretiminde pişirme sırasında oluşan emisyon direkt havaya verilmektedir.
Zeytinyağı üretim prosesinde, hammadde açısından dışa bağımlı olduğu için
üretimin sürekliliği sağlanamayabilir.
Fırsatlar
Atıksu arıtma tesisinde yapılacak revizyon ile çıkış suyu kalitesi arttırılırken
arıtma çamuru miktarı azaltılabilir.
40
6.2. Öneriler
Çalışanlar atık yönetimi konusunda eğitilmelidir.
Bir çevre yönetim sistemi oluşturulmalıdır.
Arıtma tesisi için önerilerimiz:
Arıtma tesisi revize edilmelidir.
Arıtma çamuru azaltımı ve yeterli kimyasal kullanma konusunda iyileştirici
yöntemler araştırılmalı (örn.yağ yiyen bakteri kullanılmalı.)
Üretim prosesinden oluşan geri dönüşebilir atıklar,katı atıklar ve tehlikeli atıklar
için geçici olarak düzenli bir depo alanının oluşturulması öngörülmektedir.
Fabrikadaki lavabo ve tuvaletler için muslukların düşük akımlı aeratörlü
musluklar ile değiştirilmelidir. (Eskimiş, bozulmuş, yıpranmış musluklar
dakikada 8-10 litre su akıtırken düşük akımlı aeratörlü musluklar 4-6 litre su
tüketir. Muslukta düşük akımlı aerotörlu başlık kullanarak suyu %25-35 daha
verimli kullanılabilir)
Elektriğin verimli kullanılmasını sağlamak için akıllı sayaçlar kullanılmalıdır.
6.3. Ödev Yorumumuz
Tesisimizde çevre yönetim birimi olmaması sebebiyle kişisel araştırmalarımız
neticesinde endüstriyel atık yönetimi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmamız
sağlandı.Küçük/Orta ölçekli işletmelerde maliyet göz önüne alınarak mümkün
olduğunca tasarruflu olma konusu tartışıldı. Ayrıca bu tür işletmeler için nasıl bir çevre
yönetim sistemi yapılması gerektiği araştırıldı ve bu konunun tesise nasıl uygulanacağı
tesis ziyaret edilerek karar verildi. Gerekli görülen iyileştirmeler için yorum yapıldı.
Üretim ve verimliliğin nasıl artacağı konusunda bilgi sahibi olmamızı sağladı.
Kaynaklar
41