O 68 6 47

OLUMLE YZLEMEK

Irvin Yalom

Irvin D. Yalom

Staring at the Sun - Overcoming the Terror of Death

Irvin D. Yalom, 2 0 0 8 (ONK Ajans araclyla)

Gnee Bakmak - lmle Yzlemek

Kabalc Yaynevi, stanbul 2008

Birinci Basm: Haziran 2 0 0 8

Kapak Dzeni: Gken Yanl

Teknik Hazrlk: Zeliha Gler

Yayma Hazrlayan: Elif ztarhan

KABALCI YAYINEV

Ankara Cad. No: 47 Caalolu 34110 stanbul

Tel: (0212) 526 85 86 Faks: (0212) 513 63 05

yayinevi@kabalci.com.tr www.kabalciyayinevi.com

internetten sat: www.kabalci.com.tr

KTPHANE BLG KARTI

Cataloging-in-Publication Data (CP)

Yalom, Irvin D.

Gnee Bakmak - lmle Yzlemek

ISBN 975-997-133-X

J&* M

. f Bask: Y.yiank Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti. (0212 567-8003)

, ; Litros Yol'Fatih San. Sitesi No:12/197-203 Topkap-Istanbul

f "^^v's,

1 6 8 6 47

IRVN D. YALOM

GNEE BAKMAK LMLE YZLEMEK

e v i r e n

Z e l i h a t y i d o a n Babayi i t

VSYV)

Le soleil ni la mort ne se peuvent regarder enface.

(Gnein ya da lmn yzne dorudan bakamazsnz.)

FRANCOTS DF I A ROCHEFOUCAULD, zdeyi 26

T . C . r K L T R BAKANLII

B A L I K E S R 1 Halk Kphaiir.- MW|6

8

Benden okuyucularma dalgalanan

akl hocalarm, John Whitehorn, Jerome Frank,

David Hamburg ve Rollo May'e adanmtr

NDEKLER

N S Z VE TEEKKR 7

1. Blm: lmcl Yara 9

2. Blm: lm Anksiyetesini Tanma 18

3. Blm: Uyanma Deneyimi 36

4. Blm: Fikirlerin Gc 74

5. Blm: Fikirler ve likiler Yoluyla

lm Korkusunun stesinden Gelmek 106

6. Blm: lm Farkndal: Bir Hatra 135

7. Blm: lm Anksiyetesiyle Uramak:

Terapistlere Tavsiyeler 177

SONSZ 239

GNEE BAKMAK N O K U Y U C U KILAVUZU 241

DZN 249

nsz ve Teekkr

Bu kitap lm hakkndaki dncelerin bir zeti deildir ve ola-maz, nk bin yldr her ciddi yazar, insann lml oluu ko-nusunda yazmtr.

Aslnda bu benim lmle yzlemem sonucunda ortaya kan ol-

duka kiisel bir kitap. lm korkusu btn insanlarda ortaktr: hi

ayrlmadmz karanlk glgemizdir. Bu sayfalar lm korkusunun

stesinden gelmek hakknda kendi deneyimlerimden, hastalarmla

yaptm almalardan ve almam bilgilendiren yazarlarn dnce-

lerinden rendiklerimi ieriyor.

Bu yolda bana yardm eden pek ok kiiye minnettarm. Ajansm

Sandy Dijkstra ve editrm Alan Rinzler bu kitab ekillendirip topar-

lamamda bana ok yardmc oldu. Pek ok arkadam ve meslektam

kitabn baz ksmlarn okuyup nerilerde bulundu: David Spiegel,

Herbert Kotz, Jean Rose, Ruthellen Josselson, Randy Weingarten, Neil

Brast, Rick Van Rheenen, Alice Van Harten, Roger Walsh, Robert Ber-

ger ve Maureen Lila. Philip Martial beni isim sayfasndaki La Rouche-

foucauld dsturuyla tantrd. Entelektel gemiimde sevgili dostla-

rm ve retmenlerim olan Van Harvey, Walter Skel, Dagfin Folles-

dal'a minnettarm. Phobe Hoss ve Michele Jones kitab baskya harika

bir ekilde hazrlad. Drt ocuum Eve, Reid, Victor ve Ben paha bi-

ilmez danmanlard. Karm Marilyn her zamanki gibi beni daha iyi

yazmaya zorlad.

7

GNEE BAKMAK

En ok da esas retmenlerime borluyum: isimleri gizli kalmas

gereken hastalanma (ama onlar kendilerini biliyor). En derin korkula-

rm anlatarak, hikyelerini kullanmama izin vererek, kimliklerini en

iyi ekilde gizlemem iin bana tavsiyelerde bulunarak, msveddenin

tamamn ya da bir ksmn okuyarak, tavsiyeler vererek, deneyimleri-

nin ve bilgeliklerinin dalgalar halinde okuyuculara yaylmas dnce-

sinden zevk alarak beni onurlandrdlar.

8

1. Blm

LMCL YARA

Yreim umutsuzluk iinde. lmden korkuyorum.

GILGAMI

Oz-farkmdalk byk bir armaan, hayat kadar deerli bir hazine-dir. Bizi insan yapan eydir. Ama bedeli de ok ardr - lm-llk yaras. Varoluumuz, byyp gelieceimiz ve kanlmaz bir

ekilde lp yok olacamz bilgisiyle glgelenir.

lmllk dncesi tarihin bandan beri peimizi brakmaz.

Drt bin yl nce Babil kahraman Glgam arkada Enkidu'nun l-

m zerine yukarda alntladm szleri sylemitir: "Sen artk ka-

ranlklar iindesin ve beni duyamaz oldun. Ben de ldmde Enkidu

gibi olmayacak mym? Yreim umutsuzluk iinde. lmden korku-

yorum."

Glgam hepimiz adna konuuyor. Onun lmden korktuu gibi

hepimiz korkarz - her erkek, kadn ve ocuk lmden korkar. Baz-

larmz iin lm korkusu genellemi bir huzursuzluk eklinde do-

layl olarak kendini gsterir ya da baka bir psikolojik bozukluk kl-

na girer; bazlarmz lmle ilgili ak ve bilinli bir anksiyete yaar-

ken, bazlarmz iin lm korkusu btn mutluluk ve sevinci engel-

leyen bir dehet haline gelir.

9

GNEE BAKMAK

Dnceli filozoflar alar boyunca lmllk yarasn sarmaya,

uyum ve huzur iinde yaamamz iin bize yardm etmeye almtr.

lm anksiyetesine kar mcadele veren pek ok insan tedavi eden

bir psikoterapist olarak kadim bilgeliin, zellikle de kadim Yunan fi-

lozoflarnn bilgeliinin bugn iin olduka geerli olduunu grdm.

Gerekten de terapistlik almalarmda, entelektel atalarm ola-

rak on dokuzuncu yzylda ve yirminci yzyln balarnda yaam

olan byk psikiyatrlar ve psikologlar -Pinel, Freud, Jung, Pavlov,

Rorschach ve Skinner- deil, klasik Yunan filozoflarn, zellikle Epi-

kouros'u kabul ediyorum. Atinal bu srad dnr hakknda daha

fazla ey rendike Epikouros'u proto-varoluu psikoterapist olarak

daha fazla kabul ediyorum. Bu kitap boyunca da onun fikirlerinden

yararlanacam.

Epikouros M 341'de, Platon'un lmnden ksa bir sre sonra

dnyaya geldi ve M 270'te ld. Bugn insanlar onun adn, duyusal

zevklere (zellikle iyi yiyecek ve ieceklere) nem veren insanlar ta-

nmlayan Epikouros veya Epikourosu szcnden tanyorlar. Ama ta-

rihsel gereklik iinde Epikouros duyusal zevki savunmuyordu; din-

ginlie (ataraksiya) ulamak onu ok daha fazla ilgilendiriyordu.

Epikouros "tbbi felsefe" uygulam ve bir doktorun bedeni tedavi

etmesi gibi bir filozofun da ruhu tedavi etmesi gerektiinde srar et-

miti. Bu gre gre felsefenin yalnzca tek bir doru amac vard: in-

sann mutsuzluunu dindirmek. Peki, bu mutsuzluun kkeni nedir?

Epikouros bunun her zaman ve her yerde yar olan lm korkumuz oldu-

una inanyordu. Kanlmaz lmn rktc hayalinin insann ha-

yattan zevk almasn engellediini ve hibir zevkin tam anlamyla ya-

anmasna izin vermediini sylyordu. Epikouros lm korkusunu

dindirmek iin birka tane etkili dnme deneyi gelitirmiti. Bunlar

1 0

LMCL YARA

benim ahsen lm anksiyetesiyle yzlememe yardmc olup hastala-

rma yardm etmem iin gerekli aralar salamtr. Bundan sonraki

tartma blmnde bu deerli fikirlere sk sk gnderme yapacam.

Kiisel deneyimlerim ve klinik almalarm bana lmle ilgili ank-

siyetenin hayat dngs iinde artp azaldn gstermitir. Kk

ocuklar etraflarn saran lmlln iaretlerini -l yapraklar, b-

ceklerin ve hayvanlarn lm, ortadan kaybolan bykanne ve baba-

lar, yas tutan ebeveynler, geni bir alanda uzanp giden mezar talar-

ellerinde olmadan fark ederler. ocuklar yalnzca gzler, merak eder

ve anne babalarnn sunduu rnei izleyerek sessiz kalrlar. Eer

anksiyetelerini aka ifade ederlerse anne babalar gzle grlr e-

kilde rahatsz olur ve tabii ki byk bir telala ocuklarn rahatlatma-

ya alrlar. Bazen yetikinler rahatlatc szckler bulmaya alr ve-

ya btn konuyu uzaktaki bir gelecee atar ya da ocuklarnn anksi-

yetesini lm reddeden dirilip hayata dnme, ebedi hayat, cennet ve

yeniden bir araya gelme gibi hikyelerle hafifletmeye alrlar.

lm korkusu normal olarak alt yatan n ergenlie kadar, yani

Freud'un rtk cinsellik dnemi olarak tanmlad yllar iinde orta-

dan kaybolur. Sonra ergenlikte lm korkusu byk bir gle yeni-

den ortaya kar: ergenler lmle ilgilenir, birka intihar dnr,

gnmzdeki ou ergen iddetli video oyunlarndaki ikinci hayatla-

rnda lmn efendileri ve lm saanlar haline gelerek lm anksi-

yetesine tepki verirler. Kimileri kara mizah, lmle dalga geen ark-

lar veya arkadalaryla korku filmleri-seyrederek bir kar duru sergi-

ler. Ben ergenlik yllarmn banda haftada iki kez babamn dkk-

nndan sonraki kede bulunan kk sinemaya gider, arkadalarmla

birlikte korku filmlerinde lklar atar veya II. Dnya Savan anlatan

bitmek bilmez filmleri az ak seyrederdim. Normandiya kartma-

1 1

GNEE BAKMAK

sndaki katliamda len kuzenim Harry gibi be yl nce deil de

1931'de domann yalnzca kaderin bir cilvesi olduunu rpererek

dndm hatrlyorum.

Baz ergenler cretkr riskler alarak lme meydan okurlar. Erkek

hastalarmdan biri -birden fazla fobisi vard ve her an btn hayatn

mahvedebilecek korkun bir ey olacana dair yaygn bir korku du-

yuyordu- on alt yandayken serbest paratle (skydiving) nasl

baladn ve paratle defalarca serbest atlay yaptn anlatmt.

imdi geriye dnp baknca bunun kendi lmlnn neden olduu

sregiden korkuyla baa kmann bir yolu olduuna inanyor.

Yllar getike ergenin lmle ilgili kayglar, gen yetikinliin ka-

riyer sahibi olmak ve aile kurmak gibi iki nemli yaam grevi tarafn-

dan bir kenara itilir. Ve otuz yl kadar sonra ocuklar evden ayrlp

profesyonel kariyerlerin biti noktalar grnmeye balarken orta ya

krizi balar ve lm anksiyetesi bir kez daha byk bir gle ortaya

kar. Hayatmzn doruk noktasna ulap nmzdeki yola bakarken

yolun artk yukar doru deil, aaya doru gittiini fark ederiz. Bu

andan itibaren lmle ilgili kayglar artk aklmzdan hi kmaz.

Her an lmn tamamen farknda olarak yaamak hi kolay deil-

dir. Bu, gnee dosdoru bakmaya benzer: fazla dayanamazsnz. Ha-

yatmz korkudan donmu bir ekilde geiremeyeceimiz iin lm

korkusunu yumuatacak yntemler retiriz. ocuklarmz araclyla

kendimizi gelecee yanstrz; zenginleir, nl olur, hayatta her za-

mankinden daha fazla yer kaplarz; saplantl, koruyucu riteller geli-

tiririz; ya da nihai kurtarcya kar konulmaz bir inan gelitiririz.

lme kar bakl olduuna inanan baz insanlar kahramanca

bir hayat yaar, bakalarnn ya da kendi gvenliklerini hie sayarlar.

Bazlarysa sevdikleri biriyle, bir davayla, bir cemaatle ya da bir ilahi

1 2

LMCL YARA

Varlkla birleme yoluyla lmn ac veren ayrln amaya alrlar.

lm anksiyetesi, sonlu oluumuzun verdii strab yle ya da byle

hafifletmeye alan btn dinlerin anasdr. Tanr, kltrler-tesi ya-

pda anlatld ekliyle, sonsuz bir yaam hayaliyle lmllk korku-

sunu yumuatmakla kalmaz, ebedi bir varolu ile anlaml bir hayat ya-

amaya ynelik bir yap ve kurallar btn gelitirerek korku dolu bir

tecriti de hafifletir.

Ama en salam, en saygdeer savunmalara ramen lm anksiye-

tesini asla tam olarak bastramazsnz: her zaman oradadr, zihnin baz

gizli yarklarnda dolar durur. Belki de Platon'un syledii gibi ben-

liimizin en derin noktalarna yalan syleyemeyiz.

Eer M 300 yllarnda (felsefenin altn a olduu sylenir) ka-

dim Atinada yaayan biri olsaydm ve lm panii yaasam ya da bir

kbus grseydim zihnimi korkunun alarndan kurtarmak iin kime

bavururdum? Byk olaslkla kadim Atina'nn bir kesimi olan ve

nemli felsefe okullarnn bulunduu meydana giderdim. Platonun

kurduu ve imdi yeeni Speusippos tarafndan idare edilen Akade-

mi'nin yanndan geerdim. Ayrca bir zamanlar Platonun rencisi

olan, ama felsefi adan onun halefi olamayacak kadar farkl olan Aris-

toteles'in okulu olan Lykeion'u da geerdim. Stoaclarn ve Kyniklerin

okullarn geer, renci arayndaki gezgin filozoflara aldrmazdm.

Sonunda Epikouros'un Bahelerine ular ve sanrm orada aradm

yardm bulurdum.

Bugn lm anksiyetesiyle ba edemeyen insanlar nereye bavuru-

yor? Bazlar ailelerinden ve arkadalarndan yardm alyor; dierleri

dini kurumlardan ya da terapiden: kimileriyse elinizdekine benzer ki-

taplara bavuruyor. lm yznden dehete den pek ok insanla

altm. Bu tr teraptik alma yaparak gelitirdiim gzlemlerin,

1 3

GNEE BAKMAK

n mu cin m ve mdahalelerin lm anksiyetelerinin stesinden ken-

l l.i'.nn gelemeyen kiilere yardm ve igr salayacana inanyo-

rum.

Hu ilk blmde lm korkusunun bata lmllkle dorudan

likili grnmeyen problemler yarattn vurgulamak istiyorum.

lm genellikle gizlenen bir etkiyle ok geni bir alana uzanabilir.

lm korkusu ou insan tamamen hareket edemez hale getirse bile,

bu korku genellikle gizlenir ve insann lmllyle bir ilgisi grn-

meyen semptomlarla ifade edilir.

Freud psikopatolojinin insann cinselliini bastrmasnn bir sonu-

cu olduuna inanyordu. Ben bu grn ok dar olduuna inanyo-

rum. Klinik almalarmda insann yalnzca cinselliini deil, btn

yaratlm benliini ve zellikle sonlu doasn da bastrabileceini -

rendim.

kinci blmde rtl lm anksiyetesini tanmann yollarn irde-

liyorum. ou insann lm anksiyetesiyle krklenen anksiyete,

depresyon ve buna benzer semptomlar vardr. Bu ve sonraki blm-

lerde, sylemek istediklerimi filmler ve edebiyat eserlerinin yan sra

almalarmdan aldm klinik vaka ykleri ve uygulamalarla rnek-

lendireceim.

nc blmde lmle yzlemenin hayatn btn anlamn yok

eden bir kederle sonulanmasnn gerekmediini gstereceim. Tam

tersine daha dolu bir hayat yaamak iin bir bilinlenme deneyimi ola-

bilir. Bu blmn esas tezi udur: lmn fiziksellii bizi yok etse de,

lm fikri bizi esirger.

Drdnc blmde lm korkusuyla ba etmek iin filozoflar, te-

rapistler, yazarlar ve sanatlar tarafndan ortaya konan etkileyici fikir-

ler anlatlyor ve tartlyor. Ama Beinci blmde ifade edildii gibi

1 4

LMCL YARA

fikirler tek balarna, lm kuatan dehete karlk gelmez. lme

bakarken en byk yardmcmz fikirlerin ve insani balarn sinerj isi-

dir, ben de bu sinerjiyi gndelik hayatmza uygulamak iin pek ok

pratik yol neriyorum.

Bu kitap yardm iin bana gelenlere ynelik gzlemlerime dayanan

bir bak as sunuyor. Ama gzlemci her zaman gzlenen eyi etkile-

dii iin altnc blmde gzlemciyi inceliyor ve lmle ilgili dene-

yimlerimi ve lmllk hakkndaki tutumlarm sunuyorum. Ben de

lm anksiyetesiyle bouuyorum. Ve btn kariyeri boyunca lm

anksiyetesiyle alan bir profesyonel ve lmn tehditkrca yaklat

biri olarak lm anksiyetesiyle ilgili deneyimlerim konusunda samimi

ve ak olmak istiyorum.

Yedinci blmde terapistlere rehberlik yapyorum. nk tera-

pistler byk oranda lm anksiyetesiyle dorudan almaktan ka-

nrlar. Belki de bunun nedeni kendi lm anksiyeteleriyle yzlemeye

isteksiz olulardr. Ama daha da nemlisi meslee ilikin okullar va-

roluu yaklam konusunda yok denebilecek kadar az eitim verir ve

gen terapistler bana genellikle lm anksiyetesini fazla sorgulamadk-

larn, nk aldklar cevaplarla ne yapacaklarn bilmediklerini sy-

lerler. lm anksiyetesiyle kafalar karanlara yardmc olmak iin te-

rapistlerin yeni fikirlere ve hastalaryla yeni tip ilikilere gereksinimle-

ri vardr. Bu blm terapistlere ynelik hazrlamama ramen mesleki

dilden kandm. Bu yzden metnin gz atan herkes iin yeterince an-

lalr olduunu umuyorum.

Neden bu naho, rktc konuyu setiimi sorabilirsiniz. Neden

gnee dorudan bakyorum? Neden yzyl nce psikiyatrlar uyaran

1 5

GNEE 11AKMAK

Acll m | >-. KI y. 1111 . 11111 saygdeer duayeni Adolph Meyer'in, "Kan-

n. \. y! I .1 m.iyin." eklindeki tavsiyesini dinlemedim?1 Neden l.\.i r lnk, e karanlk ve en deimez zelliiyle bouuyo-

ir' ( in ekini de son yllarda kontroll bakmn, ksa terapinin,

M 1111 >11 >t kontrolnn ve dnme kalplarn deitirme giriimleri-

ortaya k yalnzca bu at gzl takm bak asn iddetlen-

dirmitir.

Ancak lm kanr. Hem de her zaman; her zaman bizimle birlik-

tedir, baz i kaplar trmalar, bilin zarnn hemen altnda zorlukla

duyulacak ekilde hafife uuldar. Buras endielerimizin, streslerimi-

zin ve atmalarmzn kaynadr ve sznt yapan eitli semptomlar

gizli ve klk deitirmi bir ekilde ortaya kar.2

ok uzak olmayan bir gelecekte lecek birisi ve onlarca yl lm

anksiyetesiyle uraarak geirmi bir psikiyatr olarak lmle yzle-

menin rahatsz edici Pandora'nm kutusunu amamz deil, hayata da-

ha zengin, daha efkatli bir tarzda yeniden girmemizi salayacana

1 Adolph Meyer'in Jerome Frank tarafndan alntlanm yazs, personal communication, 1979.

2 lm anksiyetesi zerine ok geni ve aktif bir deneysel aratrma alam mevcut (byk blm "Korku Ynetim Kuram" destekleyicilerinden gel-mektedir). Bu alan lm anksiyetesinin her yerde bulunabileceini ve kii-lik zellikleri, inanlar, davran ve insann kltrel dnya grnn inatlndan ve geerli standartlarndan oluan olaanst derecede geni bir yelpazede bulunan zsayg zerindeki geni etkilerini gstermektedir. u kaynaklara bakabilirsiniz:

S. Solomon, J . Greenberg, ve T. Pyszczynski, "Pride and Prejudice: Fear of Death and Social Behaviour." Current Directions in Psychological Science, 2000, 9(6), 200 204; T. Pyszczynski, S. Solomon, J. Greenberg, In the Wake of 9/11: The Psychology of Terror. Washington, D.C.: American Psychologi-cal Association, 2002.

1 6

0 6 4 7 LMCL YARA

inanyorum.

Bu yzden bu kitab bir umut olarak sunuyorum. lme do-

rudan bakmanza ve bunu yaparken yalnzca duyduunuz deheti ha-

fifletmekle kalmayp hayatnz zenginletireceinize gl bir ekilde

inanyorum.

1 7

2. B l m

LM ANKSYETESN TANIMA

lm her eydir.

Ve hibir eydir.

Solucanlar kvrlarak ieri girer, kvrlarak dar kar.

Her insan lmden kendi tarznda korkar. Baz insanlar iin lm anksiyetesi hayatn arka planndaki mziktir ve her etkinlik o ann bir daha asla gelmeyeceini dndrr. Eski bir film bile iin-

deki btn aktrlerin artk toprak olduunu dnmeden edemeyen-

ler zerinde ok gl bir etki brakr.

Baz insanlar iin anksiyete daha grltc, daha zaptolunmazdr

ve sabahn nde patlayarak kiiyi lm hayaletinin karsnda nefes

alamaz halde brakr. Bu insanlar etraflarndaki herkes gibi kendileri-

nin de yaknda lecei dncesiyle kuatlrlar.

Yaklaan lmle ilgili belirli bir fantezi baz insanlarn peini b-

rakmaz: kafalarna dorultulmu bir silah, Nazi idam mangas, zerle-

rine doru gelen bir lokomotif, kprden veya gkdelenden dmek

gibi.

lm senaryolar daha gz kamatrc biimler de alabilir: tabutta

kilitli kalmak, burun delikleri toprakla dolu bir ekilde l, ama her

eyin farknda olarak karanlkta sonsuza dek uyank bir ekilde yat-

1 8

LM ANKSYETESN TANIMA

mak; baka biri, sevdii bir insan bir daha grmemek, duymamak ya

da ona dokunmamaktan korkar; btn arkadalar yukardayken top-

rak altnda olmann acsn hisseder. Ailesine, arkadalarna, kendi

dnyasna neler olacan hi bilmese de hayat tpk daha nce olduu

gibi devam edecektir.

Hepimiz her gece uykuya dalarken ya da anestezi altnda bilinci-

mizi kaybederken lm tadarz. Yunan szck daarcnda lm ve

uyku, yani Thanatos ve Hypnos ikiz kardetir. ekoslavak varoluu

yazar Milan Kundera da unutma edimiyle lm nceden tattmz

ileri srer1: "ou insan lm konusunda dehete dren ey gele-

cein kayb deil, gemiin kaybdr. Aslnda unutma davran haya-

tn iinde her zaman var olan bir lm biimidir."

ou insan iin lm anksiyetesi ak, kolayca tannabilir, ama st-

res yaratan bir durumdur. Bununla birlikte dier insanlar iin lm

korkusu gizli ve rtldr, baka semptomlarn ardna gizlenir ve yal-

nzca keif, hatta kaz ilemiyle tanmlanr.

AIK L M ANKSYETES

oumuz lmle ilgili anksiyeteyi ktlk, terk edilme veya yok

olma korkusuyla birletiririz. Bazlar ebediyetin bykl, sonsuza

dek l kalma fikri karsnda sendeler; bazlarysa var olmama duru-

munu kavramada zorluk ekip ldkten sonra nerede olacaklar soru-

sunu dnp dururlar; kimileri btn kiisel dnyalarnn yok olma-

snn verdii dehete odaklanr; kimileriyse lm anksiyetesi nbetleri

1 Philip Roth, Shop Talk: A Writer and His Colleagues and Their Work. Boston: Houghton Mifflin, 2001, s. 97.

1 9

GNEE BAKMAK

geiren otuz iki yandaki bir kadndan gelen elektronik postada ifade

edildii gibi lmn kanlmazl konusuyla bouur:

Sanrm en gl duygular lecek olann Yal-Bayan-Ben veya

lmcl-Hasta-ve-lmeye-Hazr-Ben deil de BEN olduum gere-

ini fark etmemden kaynaklanyor. Sanrm lm hep kaamak

olarak dndm, mutlaka olacak bir ey deil de, belki olabile-

cek bir ey olarak grdm. Gl bir panik nbetinden sonra haf-

talarca lm her zamankinden daha youn bir ekilde dndm

ve artk biliyorum ki lm belki olabilecek bir ey deil Korkun

bir hakikati fark ettiimi ve bundan asla geri dnemeyeceini hisset-

tim.

Bazlar korkularn daha ileri gtrp dayanlmaz bir sonuca va-

rrlar: ne dnyalarnn ne de ona dair anlarn hibir yerde var olma-

yacana inanrlar. Sokaklar, aile toplantlar, anne babalar, ocukla-

r, yazlklar, liseleri, en sevdikleri kamp yerleri - hepsi onlarn lm-

leriyle birlikte yok olacaktr. Hibir ey sabit, hibir ey kalc deildir.

Bylesine abuk kaybolan bir hayatn nasl bir anlam olabilir ki?

Mektup yle devam ediyor:

Birden anlamszln farkna vardm - yaptmz her eyin nasl

unutulmaya mahkm olduunun, gezegenin sonunda leceinin.

Anne babamn, kardelerimin, erkek arkadamn ve arkadalar-

mn lmn hayal ettim. Sk sk hayali ya da varsayma dayal bi-

rinin deil de, BENM kafatasmn ve kemiklerimin bir gn bedeni-

min iinde deil de dnda olacan dnyorum. Bu dnce in-

san allak bullak ediyor. Bedenimden ayr bir varlk olma fikri bana

pek uymuyor ve kendimi yok olmayan ruh fikriyle teselli edemiyo-

rum.

2 0

LM ANKSYETESN TANIMA

Bu. gen kadnn szlerinde birka ana tema var: lmn onun iin

kiisel hale gelmesi; lmn artk belki olabilecek bir ey veya yalnzca

bakalarnn bana gelen bir ey olmamas; lmn kanlmazlnn

btn hayat anlamsz hale getirmesi. Fiziksel bedeninden ayr olarak

var olan lmsz ruh fikrinin pek mmkn olmadn dnyor ve

lmden sonra hayat kavramyla bir rahatla ulaamyor. Ayn za-

manda lmden sonraki bilinsizlik fikrinin doum ncesi bilinsiz-

likle ayn olup olmad sorusunu da ortaya atyor (bu ayn zamanda

ipikouros'la ilgili tartmamzda tekrar ortaya gelecek olan nemli bir

noktadr).

lm panikleri geiren bir hasta ilk seansmzda bana u iiri ver-

di:

lm her yerde.

Varl canm skyor,

Beni yakalyor; ynetiyor.

Istrapla feryat ediyorum.

Hayatma devam ederken.

Yok olu her geen gn yaklayor.

Geride iz brakmaya alyorum

Bir anlam olacak;

An yayorum.

Yapabileceim en iyi ey.

Ama lm hemen altnda,

Bir ocuk battaniyesi gibi

Rahatlna sndm

O koruyucu sahte grntnn.

2 1

GNEE BAKMAK

Bu battaniye korumuyor

Gecenin sessizliinde

Dehet geri dndnde.

Daha fazla benlik olmayacak

Nefes almak iin,

Yanl dzeltmek iin,

Tatl znty hissetmek iin.

Ama dayanlmaz kayp

Farknda olmadan geliyor.

lm her eydir

Ve hibir ey.

Aslnda son iki dizesinde ifade ettii dnceler onun peini brak-

myordu: lm her eydir / Ve hibir ey. Hibir ey olma dncesinin

onu tketip, her ey haline geldiini sylyordu. Ama iirde iki nem-

li rahatlatc dnce var: geride iz brakarak hayatnn anlam kazan-

mas ve yapabilecei en iyi eyin an kucaklamak olmas.

LM KORKUSU

BAKA BR EYIN DUBLR DEILDIR

Psikoterapistler genelde hatal bir ekilde, ak lm korkusunun

gerekte lmn kendisiyle ilgili bir kayg olmayp baka bir problemi

maskelediini dnrler. Yirmi dokuz yandaki emlak uzman Jen-

nifer'n bana gelen de buydu. Hayat boyunca geceleri gelen panik

ataklar nceki terapistleri tarafndan gerek anlamyla ele alnmam-

t. Jennifer geceleri sk sk ter iinde, gzleri tamamen ak bir ekilde

20

LM ANKSYETESN TANIMA

uyanyor, kendi lmyle ilgili dnceler karsnda tir tir titriyordu.

Kendisinin yok olduunu, sonsuza dek karanlkta sendelediini, yaa-

yan dnya tarafndan tamamen unutulduunu dnyordu. Sonun-

da her ey mutlaka yok olacaksa hibir eyin gerekten anlaml olma-

dn kendine sylyordu.

Bu tr dnceler ocukluundan beri peini brakmyordu. Be

yandayken yaad ilk epizodu canl bir ekilde hatrlyordu. lm

korkusuyla anne babasnn yatak odasna komu, annesi ona hi

unutmad iki ey syleyerek rahatlatmt:

"nnde uzun bir hayat var ve bunlar imdi dnme-

nin bir anlam yok."

"iyice yalanp lme yaklatnda, ya huzur iinde ola-

caksn ya da hasta; her iki durumda da lm iyi kar-

layacaksn."

Jennifer hayat boyunca annesinin bu rahatlatc szlerine gvendi

ve ataklar iyiletirmek iin de ilve stratejiler gelitirdi. Kendi kendi-

ne lm dnp dnmemenin onun seenei olduunu hatrlat-

yordu. Veya iyi deneyimleriyle ilgili anlarn -ocukluk arkadalaryla

glmelerini, kocasyla Rockiesde yrrken ayna gibi gllere ve ince,

uzun bulutlara hayranlkla bakmasn, ocuklarnn gneten yanm

yzlerini pn- hatrlamaya alyordu.

Ama yine de lm korkusu bana bela olmaya devam etmi ve

mutluluunun ounu alp gtrmt. Birka terapiste danmt,

ama fazla yardmlarn grmemiti. eitli ilalar ataklarn younluu-

nu hafifletmi, ama skln azaltmamt. Terapistleri onun lm kor-

kusuna hi odaklanmamlard, nk bunun baka bir kaygnn yeri-

ne getiine inanyorlard. Ben nceki terapistlerin hatalarn tekrarla-

2 3

GNEE BAKMAK

mamaya karar verdim. Kafalarnn Jennifer'm be yanda grmeye

balad gl bir ekilde yinelenen ryalarla kartna inanyorum.

Btn ailem mutfakta. Masada bir kse solucan var. Babam beni onlar

avcuma alp skmam ve ilerinden kan st imem iin zorluyor.

Dant her terapiste gre stlerini karmak iin solucanlar sk-

mak anlalr bir ekilde penis ve meni anlamna gelmiti; sonu ola-

rak her biri babas tarafndan cinsel tacize urayp uramadn sor-

gulamt. Benim ilk dncem de bu ynde oldu. Ama Jennifer'm bu

tr sorularn terapiyi nasl yanl yne gtrdn sylemesiyle bu

dncemden vazgetim. Jennifer'm babas son derece rktc ve

szel anlamda tacizkr olsa da ne Jennifer ne de kz kardeleri herhan-

gi bir cinsel taciz olay hatrlamyordu.

nceki terapistlerinin hibiri lm korkusunun her an var oluu-

nun ciddiyetini ve anlamn incelememiti. Bu sk rastlanan hata ok

saygn bir gelenee dayanyor, kkleri psikoterapinin ilk yaynma,

Freud ve Breuer'in 1895'teki Histeri almalar'm kadar uzanyor.

Metnin dikkatle okunmas2 sonucunda lm korkusunun Freud'un

hastalarnn hayatlarna hkim olduunu gryoruz. Freud'un, nevro-

zun kkenlerinin eitli bilind, ilkel, igdsel gler arasndaki

atmaya dayandn aklad daha sonraki yazlar olmasa, lm

korkusunu incelememi olmas artc olabilirdi. Freud, bilindm-

da bir temsili olmad iin lmn nevrozun oluumunda bir rol oy-

nayamayacan yazmtr. Bunun iin iki neden ne sryordu3: bi-

2 Daha fazla ayrnt iin Studies in Hysteria'nn son basksna yazdm nsze bakn. J. Breuer ve S. Freud, Studies in Hysteria (eviri J . Strachey) New York: Basic Books, NY, 2000. (lk olarak 1895'te yaymlanm.)

3 S. Freud, (eviri James Strachey), Inhibitions, Symptoms, and Anxiety', Lon-

20

LM ANKSYETESN TANIMA

rincisi, lmle ilgili kiisel bir deneyimimiz yoktur ve ikincisi, var ol-

maymz dnmek bizim iin mmkn deildir.

Freud I. Dnya Sava sonrasnda yazd "lme Kar Tutumlar-

mz" gibi ksa ve sistematik olmayan makalelerinde lm hakknda ol-

duka etkileyici ve bilgece yazm olmasna ramen4 lm, gelenek-

sel psikanalitik kuram iinde Robert Jay Lifton'm ifadesiyle, "etkisiz

hale getirmesi"5 sonraki kuak terapistleri byk lde etkilemi,

odak noktasn lmden uzaklatrarak, lmn bilindmda temsil

ettiine inandklar eye, zellikle terk edilme ve kastrasyon korkusu-

na yneltmelerine neden olmutur. Gerekten de gemie yaplan psi-

kanalitik vurgunun, gelecek ve lmle yzlemekten geri ekilme ol-

duu iddia edilebilir.6

Jennifer'la almamn en bandan itibaren lm korkularn ak-

a incelemeye giritim. Hi direnle karlamadm: Jennifer almaya

hevesliydi ve Varoluu Psikoterapi adl kitabm okuduu ve hayatn

varolusal gerekleriyle yzlemek istedii iin beni grmeyi semiti.

Terapi seanslarmz onun lmle ilgili dnceleri, anlar ve fantezile-

ri zerine younlat. lm panikleri srasnda dncelerini ve rya-

larn dikkatle not almasn istedim.

Fazla beklemesi gerekmedi. Yalnzca birka hafta sonra Nazi dne-

don: The Hogarth Press, 1936. (lk olarak 1926'da yaymlanm.) 4 S. Freud, "Thoughts for the Time on War and Death: Our Attitudes

Toward Death," Collected Papers of Sigmund Freud, Cilt. 4; London: Hogarth Press, 1925, Ayrca bkz. 1. Yalom, Ebcistential Psychotherapy, New York: Ba-sic Books, 1980, s. 64-69.

5 Robert Jay Lifton, The Broken Connection, New York: Simon and Schuster, 1979.

6 D. Spiegel, "Man as Timekeper: Philosophical and Psychotherapeutic Issu-es." American Journal of Psychoanalysis, 1981, 41(5), 14.

2 5

GNEE BAKMAK

mine dair bir film seyrettikten sonra ciddi bir lm panii yaad.

Filmde tasvir edilen hayatn mutlak gelgelii onu derinden sarsmt.

Masum rehineler keyfi bir ekilde seilip ldrlyordu. Tehlike her

yerdeydi: hibir yer gvenli deildi. ocukluunda yaad evle ilgili

benzerlikler onu ok etkilemiti: babasnn ngrlemeyen fke epi-

zotlarnn yaratt tehlike, saklanacak bir yer olmad ve kurtuluu

yalnzca grnmezlikte -yani olabildiince az ey syleyip az ey iste-

me- arama hissi.

Ksa sre sonra ocukluunda yaad evi yeniden ziyaret etti ve

nerdiim gibi anne babasnn mezarnda meditasyon yapt. Bir hasta-

dan mezarda meditasyon yapmasn istemek7 radikal bir eymi gibi

grnebilir, ama Freud 1895'te hastalarna ayn talimatlar verdiini

anlatyor. Jennifer babasnn mezarnn banda dikilirken birden

onunla ilgili garip bir ey aklna gelmiti: "Mezarda ne kadar yor-

dun"

Bu garip dnce zerine konutuk. Sanki ocukluunda lmle

ilgili dnd akl d eler (rnein, lnn souu hissedebil-

mesi), imgeleminde yetikin aklclyla yan yana bulunuyor gibiydi.

Bu seanstan sonra eve giderken ocukluunda popler olan bir

ark aklna geldi ve sylemeye balad. Btn szlerini hatrlayabil-

mesine ok armt:

Bir cenaze arabas geerken hi dndn m,

Srada senin olabileceini?

Seni byk beyaz bir arafa sarp

Yerin bir buuk metre altna gmeceklerini.

Seni byk siyah bir kutuya koyarlar,

1 J. Breuer ve S. Freud, 1895/2000. >

20

LM ANKSYETESN TANIMA

zerini toprak ve tala doldururlar,

Bir hafta her ey yolunda gider,

Ve sonra tabut szdrmaya balar!

Solucanlar girer, solucanlar kar,

Solucanlar burnunda oyun oynar.

Gzlerini yerler, burnunu yerler,

Ayak parmaklarnn arasndaki pelteyi yerler.

Yuvarlak gzl bir solucan,

Karnna girer ve gzlerinden kar,

Karnn yapkan yeile dner,

rin krema gibi dar akar.

Bir dilim ekmee srersin,

te ldkten sonra yediin budur.

arky sylerken ablalarnn (Jennifer en kkleriydi) onun gzle

grlr, elle tutulur skntsna aldrmadan bu arky tekrar tekrar

syleyerek ona nasl takldklarna dair anlar aklna geldi.

Bu arky hatrlamak Jennifer iin solucanlarn stn imesiyle

ilgili yinelenen ryasnn seksle deil, ocukluunda yaad lm,

irllike ve emniyet eksiklii hissiyle ilgili olduunu anlamasn sala-

yan bir aydnlanma noktas oldu. ocukluktaki lm dncesini

dondurulmu bir gereklik gibi saklad igrs, terapide Jennifer'a

yeni bak alar salad.

RTL L M ANKSYETES

rtl lm anksiyetesini aa karmak iin bir hafiye gerekebi-

lir, ama terapide olsun olmasn genellikle herkes kendisi zerinde d-

2 7

GNEE BAKMAK

nerek bu rty aabilir. lm dnceleri, bilinli zihninizden ne

kadar gizlenmi olursa olsun ryalarnza szabilir. Her kbus, lm

anksiyetesinin tutulduu yerden kp kiiyi tehdit ettii bir ryadr.

Kbuslar uyuyan kiiyi uyandrp hayatn risk. altndayken betim-ler, kii hayatn kurtarmak iin bir katilden kayordur veya yksek bir yerden dyordur veya lmcl bir tehditten saklanyordur ya da gerekten lyordur.

lm ryalarda genellikle sembolik biimde grnr. rnein

gastrit problemleri ve mide kanseriyle ilgili hipokondriyal kayglan

olan orta yal bir adam ryasnda egzotik bir Karayip adasna giden

bir uakta ailesiyle birlikte olduunu grebilir. Sonraki sahnede ken-

disini mide arsyla iki bklm olmu yatarken grr. Dehet iinde

uyanp uakta olmamasnn ve egzotik geziyi karmasnn anlamn

kavrar; mide kanserinden lmtr ve hayat onsuz devam ediyordur.

Son olarak, belirli yaam olaylarnn neredeyse her zaman lm

anksiyetesini uyandrdn sylemeliyim: rnein ciddi bir hastalk,

bir yaknn kayb, kiinin temel gvenliine ynelik engellenemez b-

yk bir tehdit - tecavze uramak, boanmak, zerine ate edilmesi,

soyulmak. Bu tr olaylar hakknda dnmek genellikle ak lm

korkularnn ortaya kyla sonulanr.

NEDENI BELLI OLMAYAN ANKSYETE ASLINDA

LM ANKSIYETESIDIR

Yllar nce psikolog Rollo May nkteli bir ifadeyle, nedeni belli ol-

mayan anksiyetenin bir eye bal anksiyete olmaya altn syle-

mitir. Baka bir deyile, hilikle ilgili anksiyete kendim hzla somut

20

LM ANKSYETESN TANIMA

bir eye balar. Susan'm hikyesi, bir kii bir olay hakknda orantsz

derecede yksek anksiyete duyduunda bu kavramn nasl ie yarad-

na gzel bir rnektir.

Titiz, verimli, orta yal bir mali mavir olan Susan patronuyla ya-

ad bir atma yznden bana bavurdu. Birka ay grtk ve so-

nunda iinden ayrlp rekabeti, olduka baarl bir firma kurdu.

Birka ay sonra acil bir randevu istemek iin beni aradnda sesini

zor tandm. Normalde iyimser ve kendine hkim olan Susan'm sesi

titriyor ve panie kaplm gibi geliyordu. Onu ayn gn daha ge bir

saatte grdm ve grn karsnda endielendim: her zaman sakin

ve modaya uygun giyinirken imdi sa ba dalm ve huzursuzdu,

gzleri kzarm, alamaktan imiti ve boynunda hafif kirli bir ban-

daj vard.

Duraksayarak hikyesini anlatt. yi bir ii olan sorumluluk sahibi

yetikin olu George uyuturucu suundan hapisteydi. Polis onu basit

bir trafik kontrol iin durdurmu ve arabasnda kokain bulmutu.

Testlerde uyuturucu kulland ortaya kmt. Daha nce de alkoll

araba kullanma cezas yznden eyalet destekli bir iyileme progra-

mnda bulunduu ve bu uyuturucuyla ilgili nc suu olduu iin

bir ay hapse mahkm olmu ve on iki aylk uyuturucu rehabilitasyon

programna katlmas zorunlu klnmt.

Susan drt gndr alyordu. Uyuyamyor, yemek yiyemiyor ve

ie gidemiyordu (yirmi yldr bu ilk kez oluyordu). Geceleri olu ile il-

gili grd korkun hayaller ona ikence ediyordu. Bu hayallerde

olu le gibiydi, kahverengi bir kesekdmdaki ieden durmadan i-

ki iiyor, dileri ryor ve bir plkte lyordu.

"Hapishanede lecek," dedi bana ve olunu kurtarmak iin dene-

dii her yolu anlatt. Olunun sonsuz umut vaat eden ocukluk foto-

2 9

GNEE BAKMAK

raflarna bakmak onu ldryordu - kvrck sar salar, neeli gzle-

riyle melek gibiydi.

Susan normalde kendisini son derece becerikli olarak grrd, ie

yaramaz ve uar ebeveynlerine ramen baarya ulam, kendini yok-

tan yaratm bir kadnd. Ama bu durumda kendini tamamen aresiz

hissediyordu.

"Bunu bana neden yapt?" diye soruyordu. "Bu bir isyan, onun iin

yaptm planlara ynelik bilinli bir sabotaj. Baka ne olabilir ki? Ona

her eyi, baar iin gerekli her arac vermedim mi - en iyi eitim, te-

nis, piyano, binicilik dersleri? Bunlarn karln bu ekilde mi d-

yor? Hele verdii utan - arkadalarmn rendiini bir dnn!"

Susan arkadalarnn baarl ocuklarn dndke ii kskanlkla

kavruluyordu.

lk yaptm ona zaten bildii eyleri hatrlatmak oldu. Olunun

plkteki hayali gereki deildi, ortada bir felaket yokken durumu

yle gryordu. Her ey gz nnde bulundurulduunda olunun

ilerleme kaydettiini belirttim: iyi bir rehabilitasyon programndayd,

mkemmel bir terapistten zel bir terapi alyordu. Bamllktan kur-

tulmak hibir zaman kolay olmazd: birden fazla geri dn kanl-

mazd. Kukusuz Susan bunlar biliyordu - ksa bir sre nce olu-

nun iyileme programnda tam bir hafta geirmiti. stelik kocas da

onun, oullaryla ilgili endielerini paylamyordu.

Ayrca "George bunu bana niye yapt?" sorusunun da aklc olma-

dn biliyordu ve ben kendisini bu resimden karmas gerektiini

sylediimde onaylayarak ban sallad. Olunun uyuturucuya geri

dnnn onunla bir ilgisi yoktu.

Her anne olunun yeniden uyuturucu kullanmasna ve hapse gir-

mesine zlrd, ama Susan'm tepkisi biraz ar grnyordu. Ank-

20

LM ANKSYETESN TANIMA

siyetesinin byk bir ksmnn baka bir kaynaktan geldiinden p-

helenmeye balamtm.

zellikle Susan'm derin aresizlik hissi karsnda akna dn-

mtm. Kendisini her zaman son derece becerikli biri olarak grr-

d ve imdi bu hayal parampara olmutu - olu iin yapabilecei

hibir ey yoktu (kendisini olunun hayatndan ekip karmak dn-

da).

Ama George neden onun hayatnda bu kadar merkezi bir yer olu-

turuyordu? Evet, George onun oluydu. Ama bundan fazlas vard.

ok fazla merkezdeydi. Sanki btn hayat olunun baarsna dayan-

yordu. Ona pek ok ebeveyn iin ocuklarnn nasl bir lmszlk

projesini temsil ettiini anlattm. Bu dnce onun ilgisini ekti. Geor-

ge araclyla kendisini gelecee tamay umduunu kabul etti, ama

imdi bu fikri terk etmesi gerektiini anlamt:

"O, bunun altndan kalkabilecek kadar salam deil," dedi.

"Bunun altndan kalkabilecek kadar salam bir ocuk var mdr?"

diye sordum. "Ve dahas, George bu ii hibir zaman stlenmedi - bu

yzden onun bu davrannn, tekrar uyuturucuya dnmesinin senin-

le bir ilgisi yok!"

Seansn sonuna doru boynundaki bandaj sordum, boynunu ger-

dirme ameliyat geirdiini syledi. Ameliyat hakknda biraz daha so-

ru sorduumda sabrszlanp oluyla ilgili konuya geri dnmeye alt

- beni grmeye gelmesinin nedeni oydu.

Ama ben srar ettim.

"Ameliyat olma kararn biraz daha anlat."

"ey, yalanmann vcuduma yaptklarndan nefret ediyorum -

gslerim, yzm, zellikle de sarkan boynum. Ameliyat kendi ken-

dime verdiim doum gn hediyesiydi."

3 1

GNEE BAKMAK

"I lagi doum gn?"

Byk harfle doum gn. Altm numara. Geen hafta."

t ) altmnda olmak ve zamannn tkendiini fark etmek hakkn-

da konutu (ben yetmi olmak hakknda). Sonra durumu zetledim:

"Anksiyetenin ar olduundan eminim, nk zihninin bir taraf

bamllk tedavisinin her trnde geri dnler olduunu ok iyi bili-

yor. Bence anksiyeten baka bir yerden geliyor ve yer deitirerek Ge-

orge'a ykleniyor."

Susan'n hararetle onaylamasyla szlerime devam ettim, "Anksiye-

tenin byk bir ksmnn George deil, kendin hakknda olduunu

dnyorum. Altmnc doum gnnle, yalandna dair farkmda-

lmla ve lmle ilikili. Bence derin bir dzeyde baz nemli sorular

dnyor olmalsn: Hayatnn geri kalannda ne yapacaksn? zel-

likle de imdi George'un ona yklediin grevi gerekletiremeyecei-

ni fark ettikten sonra?"

Susan'n tavrlar sabrszlktan youn ilgiye doru dnt. "Ya-

lanma ve zamanmn bitmesi konusunda fazla dnmedim. Ve daha

nceki terapimizde de bu konu hi almad. Ama ne demek istedii-

nizi anlyorum."

Seansn sonuna geldiimizde bana bakt: "Fikirlerinizin bana nasl

yardm olacan bilmiyorum, ama unu syleyebilirim: u son on be

dakikada dikkatimi ektiniz. Son drt gndr George'un btn dn-

celerime hkim olmad en uzun sreydi bu."

Sonraki hafta erken bir saat iin randevulatk. nceki almalar-

mzdan sabah saatlerini yazmaya ayrdm bildii iin normal al-

ma dzenimin dna ktma dair bir yorumda bulundu. Gelecek

hafta olumun dnne katlmak iin yolculua kacamdan zaten

programmn dna ktm syledim.

20

LM ANKSYETESN TANIMA

e yarayabilecek her eyi dahil etmek istediimden Susan kar-

ken unu da syledim: "Bu olumun ikinci evlilii Susan. Boanmas

srasnda ok kt bir dnemden getiimi hatrlyorum - bir ebeveyn

olarak kendini aresiz hissetmek korkun bir ey. Bu yzden dene-

yimlerime dayanarak senin kendini ne kadar korkun hissediyor ola-

bileceini biliyorum. ocuklarmza yardm etme arzusu yapmzda

var."

Sonraki iki hafta George'a daha az zaman ayrp daha ok Susan'n

kendi hayatna odaklandk. George'la ilgili anksiyetesi arpc ekilde

azalmt. George'un terapisti Susan ve George'un birka hafta iin te-

mas kesmelerinin iyi olacan sylemiti (ve ben de onaylamtm).

Susan lm korkusu ve insanlarn bununla nasl ba ettii konusunda

daha fazla ey bilmek istiyordu. Ben de bu sayfalarda anlattm lm

anksiyetesiyle ilgili dncelerimin ounu onunla paylatm. Dr-

dnc hafta normale dndn hissettiini syledi ve birka hafta

sonras iin izleme seans koyduk.

Bu son seansmzda, ona terapiler srasnda en ok neden yarar

grdn sordum, ileri srdm fikirler ve benimle anlaml bir

ilikisi olmas arasnda ak bir ayrm yapt.

"En deerli ey bana olunuz hakknda sylediklerinizdi," dedi.

"Bana o ekilde ulamaya almanz beni ok etkiledi. zerine youn-

latmz dier eyler -hayat ve lmle ilgili korkularmn yerini de-

itirip George'a yklemem- kesinlikle dikkatimi ekti. Bu konuda

hakl olduunuza inanyordum ... ama fikirleriniz, rnein Epiko-

uros'tan aldklarnz ok ey ... ah ... entelekteldi ve onlarn bana ne

kadar yardmc olduunu bilemiyorum. Ama grmelerimizde etkili

bir eyler olduundan kukum yok."

3 3

GNEE BAKMAK

Fikirlerle balant arasndaki iki ululuk8 anahtar noktayd (bak-

nz beinci blm). Fikirler ne kadar yararl olsalar da dier insanlarla

yakn balantlarla hayati nem kazanyorlar.

Seansn sonlarna doru Susan hayatyla ilgili nemli deiiklikler

yapmak konusunda arpc aklamalarda bulunmaya balad. "Prob-

lemlerimden biri iimde ok fazla tecrit edilmi olmam. Uzun yllardr

ve yetikin hayatmn byk bir blm boyunca mali mavirlik

yaptm ve imdi bunun bana pek uymadn dnyorum. ednk

bir meslekte dadnk bir kiiyim. nsanlarla sohbet etmeyi, iliki

kurmay seviyorum. Ve bir muhasebeci olmak fazlasyla mnzevi bir

yaam biimi. Yaptm ii deitirmeliyim. Son birka hafta iinde

kocam ve ben geleceimiz konusunda ciddi konumalar yaptk. Yeni

bir kariyer iin hl zamanm var. Yalanp geriye bakmak ve baka

bir ey yapmay denemi bile olmadm fark etmek dncesi hi

houma gitmiyor."

O ve kocasnn gemite Napa Vadisinde kahvalt ve yatak verilen

kk bir motel alma hayali hakknda konutuklarn anlatt. Bu i ar-

tk ciddiye binmiti ve geen hafta sonu bir emlakiyle eitli motelle-

re bakmlard.

Alt ay sonra Susan'dan bir not aldm. Napa Vadisinin byleyici

bir fotorafnn arkasna onlar ziyaret etmemi istediklerini yazmt.

"lk gece bizden!"

Susan'm hikyesi birka noktay ortaya koyuyor. Birincisi, orant-

sz anksiyete miktar. Kukusuz, olunun hapse girmesi onu ok sk-

mt. Hangi anne byle bir ey iin zlmezdi ki? Ama o bir felaket

8 Fikirlerin ve insan ilikilerinin sinerjisi romanmn ana temasm oluturu-yor, Bugn Yaama Arzusu, Kabalc Yaynevi, 2006.

20 3 4

LM ANKSYETESN TANIMA

olmu gibi tepki veriyordu. Oysa olu uyuturucu konusunda yllar-

dr mcadele veriyordu ve baka geri dnleri de olmutu.

Boynundaki kirli bandaja, estetik ameliyatnn kantna odaklana-

rak yerinde bir tahminde bulunmutum. Ancak hata riski azd, nk

onun yanda olup yalanma konusunda endielenmeyen kimse ol-

mazd. Estetik ameliyat ve altmnc doum gnnn ortaya koydu-

u "niyet," yer deitirip oluna ynlendirdii rtl lm anksiyete-

sini aa karmt. Terapimizde anksiyete kaynann farkna varma-

sn salayp onunla yzlemesine yardm etmeye altm.

Susan birka igryle sarsld - bedeninin yalanmas, olunun

lmszlk projesini temsil ediyor olmas, oluna yardm etmek ya da

yalanmasn durdurmak iin snrl gcnn olmas. Son olarak da

bir pimanlk da oluturduunu fark etmesi en nemli hayat deii-

mini balatt.

Yalnzca lm anksiyetesini hafifletmekten ok daha fazlasn yapa-

bileceimizi gsteren rneklerimden ilki bu. lmn farkna varmak,

bir uyan deneyimi, byk hayat deiiklikleri iin gl bir katalizr

olabilir.

3. Blm

UYANMA DENEYM

Edebiyatta btn karakterler iinde en tannm, Charles Dic-kens'n Bir Noel $arfcs'ndaki agzl, yalnz, kt ruhlu, yal Ebenezer Scroogedur. Ama hikyenin sonunda Ebenezer Scrooge'a

bir ey olur - byk bir deiim geirir. Buz gibi duruu birden dei-

ir ve scak, cmert, alanlarna ve arkadalarna yardm etmeye is-

tekli biri haline gelir.

Ne olmutur? Scrooge'un dnmn salayan ey nedir? Vicda-

n deil. Noel ruhunun scakl deil. Dnmn nedeni varoluu

ok terapisi ya da bu kitapta szn edeceim gibi uyanma deneyimi-

dir!1 Gelecein Hayaleti (Gelecek Noelin Hayaleti) Scrooge'u ziyaret

eder ve ona gelecei nceden gstererek gl dozda ok terapisi ya-

par. Scrooge cesedinin ihmal ediliine tank olur, yabanclarn giysile-

ri, hatta araflar zerine kavgaya giritiini, insanlarn konumalar-

na kulak misafiri olup lmn hafife aldklarn duyar. Ardndan Ge-

1 Bu tr deneyimler Psikiyatri Literatrnde ounlukla "snr deneyimleri" olarak adlandrlr. Alman varoluu analitik terim Crenzsituationen'in evi-risidir. Anlam, insan snrlar veya limitleri demektir. Ama snr terimi bi-raz problemlidir. nk terapistler genellikle teroptik ilikilerin snrla-rndan bahsetmek iin kullanlrlar ve teroptik iliki dnda bu terimi kullanmaktan kanrlar. Bu yzden ben uyanma deneyimi ifadesini tercih ediyorum.

3 6

UYANMA DENEYM

lecein Hayaleti Scrooge'u mezarn grmesi iin kilise mezarlna g-

trr. Scrooge mezar tama bakar, adnn harflerine dokunur ve o an-

da kiilii dnr. Bir sonraki sahnede Scrooge yeni ve merhametli bir

insandr.

Uyanma deneyimine dair baka rnekler -hayat zenginletiren

lmle yzleme deneyimleri- edebiyat ve film dnyasnda bol bulu-

nur. Tolstoy'un destans roman Sava ve Bar'm kahraman Pierre

idam mangasnn karsnda lmle yz yze gelir. Kendisinden yal-

nzca birka sra ndeki adamn vurulmasndan sonra cezas iptal edi-

lir. Bu olaydan nce kayp bir ruh olan Pierre bir dnm yaar ve

romann geri kalannda anlaml ve cokulu bir hayat yaar. (Gerek

hayatta yirmi bir yandaki Dostoyevski'nin cezas da benzer ekilde

son anda iptal edilir ve hayat ayn ekilde deiir.)

Tolstoy'dan ok nceki -szcklerin yazya dklmesinin balan-

gcndan beri- ilk dnrler bize yaam ve lmn birbirine baml

olduunu hatrlatmtr. Stoaclar (rnein, Khrysippos, Zenon, Cice-

ro, Marcus Aurelius) bize iyi yaamay renmenin iyi lmeyi ren-

mek, ayn ekilde iyi lmeyi renmenin de iyi yaamay renmek ol-

duunu retmitir. Cicero, "Felsefe yapmak lme hazrlanmaktr,"

der. St. Augustine, "Bir adamn benlii yalnzca lmn karsnda do-

ar," diye yazmtr. Ortaada pek ok kei dncelerini, lml-

lk ve hayat dzenlemek iin lmn bize verdii dersler zerine

odaklamak iin odalarna kafatas koyard. Montaigne, insann dn-

celerini keskinletirmek iin alma odasnn mezarla bakmas ge-

rektiini ileri srmt. alar boyunca byk dnrler bu ve ben-

zer ekillerde lmn fiziksellii bizi yok etse de, lm fikrinin bizi koru-

duunu bize hatrlatmlardr.

lmn fiziksellii bizi yok etse de, lm fikri bizi korur. Bu dnce-

3 7

GNEE BAKMAK

yi yakndan inceleyelim. Bizi korur mu? Neden korur? Ve lm fikri bizi nasl korur?

"EYLERIN NASL O L D U U " ILE "EYLERIN VAROLMAS"

ARASNDAKI FARK

Yirminci yzyl Alman filozofu Heidegger tarafndan ifade edilen bir diyalektik bu ikilemi aklyor. Heidegger iki tarz varolu ileri sr-mtr: gndelik ve ontolojik varolu (onto, "var olmak," loji, "bilim"). Gndelik tarzda etrafnza odaklanr ve dnyadaki eylerin nasl oldu-uyla ilgilenirsiniz; ontolojik tarzda "varlk" mucizesinin kendisine odaklanr ve eylerin var olmasna, sizin var olmanza hayranlk duyar-snz.

eylerin nasl olduu ile yalnzca varolmalar arasnda nemli bir

fark vardr. Gndelik tarza gmldnzde fiziksel grn, mlki-

yet veya saygnlk gibi abucak unutulan dikkat elicilere odaklanrs-

nz. te yandan ontolojik tarzda yalnzca var oluun, lmlln ve

hayatn dier deimez zelliklerinin daha fazla farkna varmakla kal-

maz, anlaml deiiklikler yapma konusunda daha heyecanl ve hazr olur-

sunuz. Temel insanlk grevimiz olan sorumluluk, balanrlk, anlam

ve kendini-gerekletirmeden meydana gelen zgn bir hayat ina et-

me fikrine sarlmak iin acele edersiniz.

lmle yzlemenin hzlandrd arpc ve kalc deiikliklerle ilgili pek ok rapor bu gr destekler. On yl boyunca kanser y-znden lmle kar karya olan hastalarla youn bir ekilde alr-ken ounun insan hareketsiz brakan bir kedere gmlmek yerine olumlu ynde ve arpc bir ekilde deitiklerini grdm. Bu insan-lar, hayatn nemsiz ayrntlarn bir tarafa atarak hayatlarmdaki nce-

3 8

UYANMA DENEYM

likleri yeniden dzenliyorlard. Gerekten istemedikleri eyleri yapma-

ma gcne sahip kyor, sevdikleriyle daha derin ilikiler kurup ha-

yatn denetlenemez gereklerini -deien mevsimler, doann gzelli-

i, son Ylba veya Yeni Yl- daha itenlikle takdir ediyorlard.

ou, baka insanlara kar duyduklar korkularn azaldm2, risk

almaya daha istekli olduklarn ve reddedilme konusunda daha az en-

die duyduklar belirtiyorlard. Bir tanesi "kanserin psikonevrozlar te-

davi ettiine" dair ilgin bir yorumda bulundu; bir bakas dncele-

rini, "Nasl yaayacam renmek iin vcudum kanserle kalbura

dnene kadar beklemek zorunda kalmam ne ac!" eklinde ifade etti.

HAYATIN SONUNDA UYANMAK:

TOLSTOY'UN V AN LY'

Tolstoy'un van lyi'in lm adl eserinde orta yal, bencil, kibir-

li bir brokrat olan kahraman, lmcl bir hastal olduunu ve din-

mek bilmez bir acyla leceini renir. lm yaklarken Ivan llyi

btn hayat boyunca saygnlk, grn ve parayla megul olarak

kendisini lm kavramna kar koruduunu fark eder. Ona iyileece-

ine dair temeli olmayan umutlar vermeye alarak bu yalan srd-

ren herkese byk fke duyar.

Sonra en derin noktasyla yapt artc bir konumann ardn-

dan kendine gelerek ok kt yaad iin bu kadar kt bir ekilde ld-

gereini grr. Btn hayat yanltr. Kendisini lme kar koru-

yarak kendisini hayata kar da korumutur. Hayatn, tren vagonla-

rnda olduu gibi, o ileri gittiini sanarken aslnda geriye gitme dene-

2 I. Yalom, Varoluu Psikoterapi, Kabalc Yaynevi

3 9

GNEE BAKMAK

yimine benzetir. Ksacas varolmann farkna varr.

lm hzla yaklarken van tlyi hl zaman olduunu grr.

Yalnzca kendisinin deil, yaayan her eyin lmesi gerektiinin fark-

na varr. Kendisi iin yeni bir his olan merhameti fark eder. Bakalar

iin efkat duymaya balar: elini pen kk oluna, doal, sevgi dolu

bir tutumla onunla ilgilenen o hizmetkr ocua ve hatta ilk kez gen

karsna. Neden olduu ac iin onlara zlr ve sonunda ac iinde

deil, youn merhametin hazzyla lr.

Tolstoy'un eseri yalnzca utulmaz bir edebiyat aheseri deil; ayn zamanda etkileyici eitici bir derstir ve ou kez lmekte olanlar ra-hatlatma eitimi alanlarn okumas istenmektedir.

Eer "varolmann farknda olmak" kiisel deiim iin nemli bir

nedense, gndelik tarzdan kp deiimi salayacak olan tarza nasl gee-

biliriz? Bunu yalnzca dileyerek, aba harcayarak veya dilerinizi ska-

rak yapamazsnz. Bir insan uyandrp sradan tarzdan ekip kara-

rak ontolojik tarza girmesini salamak iin genellikle yaamsal veya

geri dn olmayan deneyimler gerekir. Ben buna "uyanma deneyi-

mi" diyorum.

Peki, lmcl kanserle, idam mangasyla karlamayan veya Gele-

cein Hayaletinin ziyaret etmedii bizler iin uyanma deneyimi sra-

dan hayatn neresinde bulunur? Benim deneyimime gre, uyanma de-

neyiminin en byk kolaylatrcs nemli hayat olaylar olabilir:

Sevdiiniz birinin kaybyla duyduunuz znt

Hayati tehlikesi olar hastalk

zel bir ilikinin bitmesi

Byk bir doum gn (elli, altm, yetmi ya) gibi hayatn nemli dnm noktalar

41

UYANMA DENEYM

Yangn, tecavz, hrszlk gibi bir felaket travmas

ocuklarn evden ayrlmas (bo yuva)

I kaybetmek veya kariyer deitirmek

Emeklilik

Huzurevine tanmak

Son olarak daha derin benliinizden mesaj getiren etkileyici rya-

lar.

Klinik deneyimlerimden aldm aadaki hikyelerin her biri

farkl bir uyan deneyimini gsterir. Hastalarmla kullandm taktik-

lerin hepsi herkese uygulanabilir: her birini deitirebilir ve yalnzca

kendinizi sorgularken deil, sevdiklerinize yardm etmek iin de kul-

lanabilirsiniz.

UYANMA DENEYM OLARAK YAS

Yas ve kayp, kiiyi uyandrmaya yardm eder ve kendi var oluu-

nun farkna varmasn salar - tpk hem yasla hem de huzurevine git-

mek zorunda kalmayla ba etmeye alan yeni dul Alice; arkadann

lmnn kendi lm korkusunun stn at Julia gibi; kardei-

nin lmnn verdii acy yllar boyunca gml tutan James iin ol-

duu gibi.

Sonsuza Dek Fanilik: Alice

Uzun bir sre boyunca Alice'in terapistiydim. Ne kadar m uzun?

ada ksa terapi modelini bilen btn gen okurlar, imdi sandalye-

nize skca oturun. Alice'i otuz yldan uzun bir sre boyunca grdm!

39

GNEE BAKMAK

Art arda otuz yl boyunca deil (ama baz insanlarn bu kadar

uzun sre srekli destei ihtiyac olduunu kayda geirmek isterim).

Kocas Albert'la birlikte bir mzik enstrman dkkn olan Alice beni

ilk kez elli yandayken, olu, baz arkadalar ve mterileriyle artan

atmalar yznden arad, iki yl bireysel terapide grtk ve sonra

yl da grup terapisine devam ettik. Byk oranda iyilemesine ra-

men sonraki yirmi be yl boyunca birka kez nemli yaam bunalm-

laryla terapiye geri dnd. Onunla son konumam seksen drt yan-

da lmnden ksa bir sre nce yatann baucunda oldu. Alice ba-

na ok ey retti, zellikle hayatnn ikinci dnemindeki stresli aa-

malarda.

Sonraki epizot, yetmi be yandayken balayp drt yl sren te-

rapinin son aamasnda gerekleti. Kocas alzheimer hastalna yaka-

lannca Alice yardm iin beni arad. Destee ihtiyac vard: hayat ar-

kadann zihninin yava yava, fakat amanszca daldna tank ol-

maktan daha korkun ok az sknt vardr.

Kocas nlenemeyen btn aamalardan geerken Alice byk ac-

lar ekti: anahtar ve czdan kaybetme gibi ksa sreli bellek kaybnn

olduu ilk aama; sonra arabasn nereye park ettiini unutup btn

ehri dolaarak kaybettii arabay aramaya balad dnem; mahalle-

de kaybolup polisin yardmyla eve dnd aama; ardndan kiisel

temizlik alkanlklar bozuldu; son olarak da empati kaybnn elik et-

tii korkun bencillik dnemi geldi. Alice iin en korkun olan elli

be yllk kocasnn artk onu tanmamasyd.

Albert ldkten sonra dikkatimizi yasa ve zellikle Alice'in znt

ve rahatlama arasnda hissettii gerilime evirdik - ergenlik andan

beri tand ve sevdii Albert'i kaybetmenin znts ve tamamen bir

yabancya dnen kocasna srekli bakm vermenin ar yknden

4 2

UYANMA DENEYM

kurtulmann rahatl.

Cenazeden birka gn sonra, arkadalar ve ailesi kendi hayatlar-

na geri dnnce Alice bo evle kar karya geldi ve yeni bir korku

hissetmeye balad: gece eve bir yabancnn girmesi fikri. Darda de-

ien bir ey yoktu: orta snf mahallesi her zamanki kadar emniyetliy-

di. Biri polis olan, dostane mahalle arkadalar vard. Belki Alice koca-

snn yokluunda kendini korunmasz hissediyordu: kocas birka yl-

dr fiziksel olarak aciz durumda olsa da srf varl bile gven hissi ve-

riyordu. Sonunda bir rya Alice'in hissettii dehetin kaynan anla-

masn salad.

Bir havuzun kenarnda oturuyorum, ayaklarm suyun iinde. Bir-

den korkmaya balyorum, nk suyun iinden bana doru gelen

byk yapraklar var. Bacaklarma srtndklerini hissediyorum -

... onlar dnmek imdi bile rpermeme neden oluyor. Siyah,

byk ve oval biimliler. Yapraklar uzaklatrmak iin ayamla

dalga yapmaya alyorum, ama ayaklarm kum torbalaryla aa-

ya ekiliyor. Belki de kire torbalaryd.

"Burada panie kaplp bararak uyandm. Ryaya geri dnme-

mek iin saatlerce uykuya direndim."

Ryasyla ilgili armlarndan biri ryann anlamn aklyordu.

"Kire torbalar? Bunun senin iin ne anlam var?" diye sordum.

"Gmlme," diye cevap verdi. "Irak'taki toplu mezarlara kire at-

myorlar myd? Hani veba srasnda da Londra'da kullanmlard?"

Demek eve giren davetsiz misafir lmd. Kendi lm. Kocasnn

lm onu lme kar savunmasz brakmt.

"Eer o ldyse, ben de lebilirim. Demek ki leceim."

Kocasnn lmnden birka ay sonra Alice ciddi yksek tansiyo-

39

GNEE BAKMAK

nu ve gzlerindeki bozukluk yznden grme kayb yaad iin krk

yllk evinden ayrlp tbbi bakm da salayan bir huzurevine tanma-

ya karar verdi.

Artk Alice'in zihni yalnzca eyalarn elinden karmayla megul-

d. Aklnda baka hibir eye yer yoktu. Mobilyalar, hatralar ve anti-

ka enstrman koleksiyonuyla dolu drt odal bir evden kk bir da-

ireye tanmas pek ok eyasndan kurtulmak zorunda olmas anlam-

na geliyordu. Tek olu o srada Danimarka'da alyor ve kk bir

dairede yayordu, bu yzden o da Alice'in eyalarn alamazd. Yap-

mak zorunda olduu seimler arasnda en zoru Albert'le birlikte b-

tn hayatlar boyunca topladklar mzik aletlerini ne yapacayd.

Klen hayatnn yalnzl iinde sk sk bykbabasnn Paolo Tes-

tore 1751 yapm elloyu aldn ya da kocasnn o ok sevdii 1775

ngiliz yapm harpsikordu aln duyabiliyordu. Bir de anne babas-

nn dn hediyesi olarak verdii ngiliz yapm akordeon ve flt var-

d.

Evindeki her eya artk yalnzca kendisinin sahip olduu hatralar-

la doluydu. Bana btn eyalarn gemilerini hi bilmeyen ve onlara

kendisi gibi deer vermeyecek olan insanlara datlacan syledi. Ve

son olarak kendi lm harpsikorda, elloya, fltlere ve daha pek ok

eye gml olan zengin hatralar tamamen silecekti. Gemii onunla

birlikte yok olacakt.

Alice'in tanma gn uursuz bir ekilde yaklayordu. Saklaya-

mayaca eyalar ve mobilyalar teker teker yok oluyordu - satlyor,

arkadalara ya da yabanclara veriliyordu. Evi boalrken panie kapl-

masna neden olacak iddetteki yerinden olma hissi artyordu.

Evinde geirdii son gece zellikle sarscyd. Evin yeni sahipleri

geni apl bir restorasyon almas planladklar iin evin tamamen

45

UYANMA DENEYM

bo kalmasn istemilerdi. Kitaplklarn bile kaldrlmas gerekmiti.

Alice raflarn duvarlardan skln seyrederken ard kuu yumur-

tas mavisine boyal duvardaki kalan izgileri grnce irkildi.

Ard kuu yumurtas mavisi! Alice bu rengi ok iyi hatrlyordu.

Krk yl nce bu eve ilk tandnda duvarlar o maviye boyalyd. Ve

bunca yldr ilk defa evi onlara satan kadnn ifadesini, kendisi gibi

evini terk etmekten nefret eden, acl, ii strap dolu dulun kederli

yzn hatrlyordu. Ve imdi Alice'in kendisi de acl ve evinden ay-

rlmaktan nefret eden bir duldu.

Hayatn bir geit treni olduunu sylyordu kendi kendine. El-

bette! Faniliin her zaman farkndayd. Pali dilinde fanilik anlamna

gelen anicca szcnn aralksz olarak sylendii bir haftalk medi-

tasyon atlyesine katlmam myd? Ama her eyde olduu gibi bura-

da da, bir eyi bilmek ile kendi deneyimimizle renmek arasnda b-

yk bir fark var.

imdi kendisinin de fani olduunu, daha nceki sahipleri gibi ken-

disinin de o evden geip gittiini gerek anlamyla fark ediyordu. Ay-

rca ev de geiciydi. Gnn birinde ayn arsada yaplacak baka bir

eve yer amak iin yok olacakt. Eyalarndan vazgemek ve tanmak,

bol mobilyal ve hal kapl hayatn scak ve rahat yanlsamasyla kendi-

ni rten Alice iin bir uyanma deneyimiydi. Artk eya bolluunun

onu varoluun oraklndan koruduunu renmiti.

Bir sonraki seansmzda ona Tolstoy'un Anna Karenina'smdan,3

Anna'nm kocas Alexey Alexandrovitch'in kars Anna'nm onu gerek-

ten terk edeceini fark ettii pasaj okudum. "imdi bir kprden sa-

kin bir ekilde geerken birdenbire kprnn ykk ve aada da bir

3 L. Tolstoy, Anna Karenina, (lk olarak 1877'de yaymlanm.) 39

GNEE BAKMAK

uurum olduunu fark eden bir adammkine benzer bir his duyuyor-

du. Uurum hayatn kendisiydi, kpryse Alexey Alexandrovitch'in

yaad yapay hayat."

Alice de hayatn sssz iskelesini ve aadaki hilii grmt.

Tolstoy'dan yaptm alnt Alice'e yardmc oldu, bunun nedeni ks-

men deneyiminin adnn konmas ve bylece ainalk ve kontrol his-

siyle dolmasyd; ksmen de bunun ilikimiz iin anlamyd - yani en

sevdiim Tolstoy satrlarn bulmak iin zaman ve aba harcayp ona

okumu olmamd.

Alice'in hikyesi bu kitaptaki baka anlatmlarda yeniden ortaya -

kacak birka fikri ortaya koyuyor. Kocasnn lm, kendi lm ank-

siyetesinin ortaya kyla sonuland. nce dsallatrld ve eve izin-

siz girecek birinden duyulan korkuya dnt; sonra bir kbus haline

geldi; ardndan yaad yas srasnda "eer o lyorsa, ben de lebili-

rim," farkndalma varmasyla daha ak bir hale geldi. Btn bu de-

neyimlerin yan sra deer verdii onca eyin, an ykl eyalarn kay-

b onu ontolojik tarza ynlendirdi; bunun sonucunda da anlaml kii-

sel deiimler yaad.

Alice'in anne babas leli uzun zaman olmutu ve hayat arkada-

nn kayb varoluunun krlganlyla yzlemesine neden olmutu.

Artk onunla mezar arasnda kalan hibir ey yoktu. Bu deneyim hi-

bir ekilde srad deildir. Bu sayfalarda birka kez vurgulayacam

gibi yasn yaygn grlen ama genellikle takdir edilmeyen ksm, geri-

de kalann kendi lmyle kiisel olarak yzlemesidir.

Beklenmedik bir son. Alice'in evden ayrlp huzurevine tanma za-

man geldiinde kendimi her eye hazrladm: Alice'in daha derin, bel-

ki de dn olmayan bir kedere gmlmesinden endieleniyordum.

Ama tandktan iki gn sonra ofisime daha hafif, neredeyse neeli bir

47

UYANMA DENEYM

yryle girip oturarak beni akna evirdi.

"Mutluyum!" dedi.

Onu grdm bunca yl iinde seansa hi byle balamamt. Bu

neenin nedeni neydi? (rencilerime dananlarn kendilerini mutlu

hissetmesini salayan etkenleri anlamann, kendilerini kt hissetme-

lerine neden olanlar anlamak kadar nemli olduunu retirim.)

Mutluluunun kayna derin gemiinde yatyordu. Evlatlk olarak

bym, odalarn baka ocuklarla paylam, gen yata evlenmi,

kocasnn evine tanm ve btn hayat boyunca kendi odasnn z-

lemini ekmiti. Ergenlik anda Virginia Woolfun Kendine Ait Bir

Oda adl kitabndan derinden etkilenmiti. imdi onu mutlu eden ey,

huzurevinde de olsa seksen yanda nihayet kendine ait bir odasnn

olmasyd.

Yalnzca bu deil, ayrca hayatnn ilk dnemlerinin baz ksmlar-

n tekrarlamak iin bir frsat bulduunu da hissediyordu -bekr, yal-

nz, kendi bana olmak- ve bu kez bu ii doru bir ekilde yapacakt:

sonunda kendine zgr ve zerk olma iznini verecekti. Yalnzca ona

yakndan bal olan, gemiini ve onun byk bilind kompleksini

bilen birisi bu sonucu anlayabilirdi.

Bu iyilik halinde rol oynayan baka bir etmen daha vard: zgr-

leme hissi. Mobilyalarn brakmak onun iin byk bir kayp olduu

gibi byk bir rahatlama da salamt. Eyalarnn ou deerli, ama

ayn zamanda hatralarla yklyd. Onlar brakmak kozadan kmak

gibiydi; imdi gemiin hayaletlerinden ve kalntlarndan kurtulunca

yeni bir odas ve yeni bir derisi olmutu, yeni bir balang yapabilir-

di. Seksen yanda yeni bir hayat.

39

GNEE BAKMAK

Gizli lm Anksiyetesi: Julia

imdi Massachusetts'de yaayan krk dokuz yandaki ngiliz tera-

pist Julia, iki haftalk Kaliforniya ziyareti srasnda nceki terapisinde

diren gsteren bir problemine yardmc olmam iin benimle gr-

mek istedi.

Yakn bir arkadann iki yl nceki lmnn ardndan Julia arka-

dann lmnn stesinden gelmeyi baaramad gibi hayatn cid-

di ekilde engelleyen baz semptomlar gelitirmiti. Tam bir hipo-

kondriyak olmutu: en ufak bir ar veya kaslma onu telalandryor

ve doktorunu aramasna neden oluyordu. Dahas buz pateni, kayak,

dalma veya en ufak bir risk tayan eski faaliyetlerinden ounu yap-

maya korkuyordu. Araba kullanrken bile rahatsz olmaya balam,

Kaliforniya'ya gelmek iin uaa binmeden nce Valium almas gerek-

miti. yle grnyordu ki arkadann lm st hafif ekilde r-

tlm, nemli derecede lm anksiyetesini balatmt.

lmle ilgili fikirlerinin gemiini ak ve gereki bir ekilde al-

maya baladmda rendim ki, oumuz gibi onun da lmle ilk

karlamas ocukken l kular ve bcekleri grmesi ve bykanne

ve bykbabasnn cenazelerine katlmasyla olmutu. Kendi lm-

nn kanlmazln ilk olarak ne zaman fark ettiini hatrlamyordu,

ama ergenlik anda bir iki kez kendi lmn dndn hatrl-

yordu: "Altmda bir kapan almas ve sonsuza dek karanla d-

mek gibiydi. Sanrm oraya bir daha gitmemeye ok dikkat ediyo-

rum."

"Julia," dedim. "Sana basit bir soru soraym. lm neden bu kadar

korkutucu? lm hakknda seni korkutan ey tam olarak ne?"

Hemen yant verdi, "Yapmadm her ey."

"Nasl yani?"

4 8

UYANMA DENEYM

"Sana bir ressam olarak gemiimi anlatmam lazm. En bata res-

sam olmak istiyordum. Herkes, btn retmenlerim ok yetenekli

olduumu sylerdi. Ama kkken ve ergenlik amda kazandm

btn vglere ramen psikolojiye karar verince resmi bir kenara b-

raktm."

Sonra sylediklerini dzeltti. "Hayr, bu tam olarak doru deil.

Tamamen bir kenara brakmadm. Sk sk desen ya da yalboya tablo

yapmaya balyorum, ama hi bitirmiyorum. Bir eye balyorum, son-

ra ekmeceye kaldryorum. Dolabm bitmemi ilerle dolu."

"Neden? Eer resim yapmay bu kadar seviyor ve projelere bal-yorsan onlar bitirmene engel olan nedir?"

"Para. ok megulm ve terapi btn zamanm alyor."

"Ne kadar para kazanyorsun? Ne kadar paraya ihtiyacn var?"

"ey, pek ok insan ok kazandm syler - haftada en az krk saat, bazen daha fazla hasta gryorum. Ama zel okula giden ocuk-larmn masraf ok yksek."

"Ya kocan? Onun de terapist olduunu sylemitin. O da senin ka-dar kazanyor mu?"

"O da ayn sayda, bazen daha fazla hasta gryor ve daha fazla ka-zanyor - zamannn ounda nropsikolojik testler yapyor, bu daha da krl."

"Demek ki kocanla birlikte ihtiyacnz olduundan daha fazla para kazanyorsunuz. Ama bana parann sanatn srdrmene engel oldu-unu sylyorsun?"

"ey, konu para, ama garip bir ekilde. Kocam ve ben her zaman kimin daha ok kazand konusunda bir rekabet iindeyiz. Bu aka kabul edilen, belirgin bir yarma deil, ama her zamanbyle bir reka-bet olduunu biliyorum."

39

GNEE BAKMAK

"Peki, sana bir soru soraym. Diyelim ki ofisine bir danan geldi

ve ok yetenekli olduunu, yaratcln ifade etmek iin kvrandn,

ama daha fazla para kazanmak -ihtiyac olmayan paray kazanmak-

iin kocasyla rekabet ettiinden resim yapamadn sylyor. Ona ne

derdin?"

Julia'nn baz heceleri yutan ngiliz aksanyla hemen verdii yant

hl kulaklarmdadr. "Ona sama sapan bir hayat yayorsun, derdim."

O halde Julia'nn terapide yapaca ey daha az sama bir hayat ya-

amann yollarn bulmaktan ibaretti. Evliliindeki rekabeti ve masa-

sndaki ve dolaplarmdaki bitmemi desenlerin anlamn inceledik. r-

nein, doumdan lme kadar uzanan dz izginin etkisini azaltacak

ekilde davranmann alternatif bir kader fikri olup olmayacan d-

ndk. Ya da almalarn bitirmemesinin ve bylece yeteneinin s-

nrlarn test etmemesinin bir karl olabilir miydi? Belki de eer

yalnzca isterse harika eyler yapabilecei inancn srdrmek istiyor-

du. Belki de istese byk bir ressam olabilecei fantezisinde ekici bir

ey vard. Belki de hibir resim almas onun kendisinden bekledii

dzeye ulaamyordu.

Julia zellikle bu son dnceye tepki verdi. Kendisinden hibir

zaman tatmin olmuyordu ve kendisini, sekiz yandayken okuldaki

karatahtada ezberledii bir dsturla zorluyordu.

yi, daha iyi, en iyi

Hi brakma rahat

* /yi. daha iyi

T Vs

GNEE BAKMAK

Bir Aabeyin lmnn Uzun Glgesi: James

Krkalt yanda avukat yardmcl yapan James birka nedenden

dolay terapiye gelmiti: iinden nefret ediyordu, huzursuzdu ve bir

kknn olmadn hissediyordu, ar alkol alyordu, karsyla olan

skntl ilikisinden baka yakn bir ilikisi yoktu. lk seanslarmzda

ok sayda kiisel, mesleki, evlilik, ar alkol kullanm gibi problem-

lerin arasnda fanilik veya lmllk gibi varolusal problemlere dair

bir iz gremedim.

Ama ksa srede daha derinlerdeki meseleler yzeye kt. Birinci-

si, ne zaman bakalarndan tecrit edilmiliini incelemeye kalksak

kendimizi hep ayn noktada buluyorduk: aabeyi Eduardo'nun l-

m. James on alt yandayken, on sekiz yandaki aabeyi Eduardo

bir araba kazasnda lmt. ki yl sonra James niversitede okumak

iin Meksika'dan ayrlp Amerika'ya gelmiti. O zamandan beri ailesini

yalnzca ylda bir kez gryordu: her kasm aynda el dia de los muer-

tos, ller gn treni iin aabeyinin ansna Oaxaca'dan evine uu-

yordu.

Hemen her seansta baka bir ey daha ortaya kmaya balamt:

kkenler ve bitiler konusu. James eskatologyay, dnyann sonunu

taknt haline getirmiti ve Vahiyler Kitabn neredeyse ezberlemiti.

Kkenler, zellikle de onun grne gre insanolunun d dnyada

kklerinin olduunu dndren kadim Smer yaztlar da onu b-

ylyordu.

Bu balklarla ba etmek benim iin ok zordu. nk aabeyiyle

ilgili yasa ulalamyordu: aabeyinin lmne verdii duygusal tepki-

nin etrafn saran byk bir unutkanlk sz konusuydu. Eduardo'nun

Dnyann sonunu ve teki dnyay anlatan bilim dal - n . 53

UYANMA DENEYM

cenazesi? James yalnzca tek bir ey hatrlyordu: tek alamayann

kendisi olduu. Gazetedeki bir aile hakknda okuyormu gibi tepki

verdiini sylyordu. ller iin dzenlenen yllk kutlamalarda bile

bedeninin orada olduunu, ama ruhunun ya da zihninin orada olma-

dn hissediyordu.

lm anksiyetesi? lm tehditkr bulmayan James iin sorun

deildi. Aslnda lm olumlu bir olay olarak gryor ve ailesine ye-

niden kavumak iin lm hevesle bekliyordu.

Ar pheciliimi gstermemek veya savunmaya gememesi iin

elimden geleni yaparak bu normal tesi inanlar ok sayda ynden

inceledim. Stratejim ierikten (d dnyadan gelen eylerin veya UFO

kalntlarnn grlmesinin olumlu ve olumsuz yanlar) kanp bunun

yerine iki eye odaklanmakt: ilgisinin psikolojik anlam ve epistemo-

lojisi - yani bildiklerini nereden bildii (hangi kaynaklar kulland

ve yeterli kantlar nelerin oluturduu?)

ok iyi bir niversitede mkemmel bir eitim almasna ramen in-

sanolunun kayna olduuna inand bu nesneler zerinde neden

bilimsel bir aratrma yapmadn sordum. Ezoterik, doast inan-

lara tutunmasnn kendisi iin olumlu karl neydi? Bana gre bun-

lar onun iin zehirliydi: tecrit edilmiliini arttryorlard, nk ken-

disini garip grmemeleri iin bu fikirlerini arkadalaryla paylamyor-

du.

Btn abalarm pek bir etki yapmad ve terapi ksa srede dura-

anlat. Seanslarmz srasnda huzursuz ve terapiye kar sabrszd.

Genellikle her seansa pheci veya kstah bir soruyla balyordu. "Bu

terapi daha ne kadar srecek doktor?" veya "Tedavi oldum mu artk?"

ya da "Bu da kasann srekli nlamasna neden olan o bitmek bilme-

yen vakalardan biri mi olacak?"

39

GNEE BAKMAK

Derken bir seansa her eyi deitiren etkileyici bir rya getirdi. Se-

anstan birka gece nce grm olmasna ramen olaanst bir ak-

lkla zihnine kaznmt:

Bir cenaze trenindeyim. Masada biri yatyor. Rahip lnn bozul-

mamas iin yaplan ilalama ilemi hakknda vaaz veriyor. nsan-

lar cesedin yanna sralanyor. Ben de sradaym ve cesedin pek ok

kez ilalandn ve kozmetik ilemden getiini biliyorum. Kendimi

katlatrp verip kuyrukla birlikte ilerliyorum. nce ayaklarn g-

ryorum, sonra bacaklarn ve gzlerimle yukar doru kyorum.

Sa eli bandajl. Sonra cesedin bana bakyorum ve aabeyim Edu-

ardo olduunu gryorum. Boazmdan bir hkrk kopuyor ve a-

lamaya balyorum. ki ey hissediyorum: birincisi znt ve sonra

yznn tahrip olmamas ve bronz grnmesi yznden rahatla-

ma. "Eduardo iyi grnyor," diyorum kendi kendime. Sonra ba-

na geldiimde eilip, "yi grnyorsun Eduardo," diyorum. Sonra

kz kardeimin yanma oturup ona dnyor ve "Eduardo iyi grn-

yor!" diyorum. Ryamn sonunda Eduardo'nun odasnda yalnz ba-

ma oturmu Eduardo'nun Rosewell UFO grntleriyle ilgili kita-

bn okumaya balyorum.

Ryasyla ilgili kendiliinden bir arm yapamasa da grntler

zerinde "serbest arm" yapmas iin srar ettim. "Zihininin gzn-

de srarla kalan grntye bak," dedim. "Ve sesli dnmeye al.

Aklna gelen dnceleri tarif et. Sana gre aptalca veya ilgisiz grnse

bile hibir eyi atlamamaya ya da sansrlememeye al."

"Hortumlarn girip kt bir gvde gryorum. Sar sv havuzu-

nun iinde yatan bir ceset - herhalde ilalama svsdr. Baka bir ey

gremiyorum."

72 5 4

UYANMA DENEYM

"Gerekte cenaze treninde Eduardo'nun cesedini grdn m?"

"Hatrlamyorum. Kaza yznden Eduardo ok zarar grd iin

tabut kapalyd galiba."

"James, bu ryay dnrken yzn buruturduunu, yzn-

den pek ok ifadenin gelip getiini gryorum."

"Bu garip bir deneyim. Bir yandan daha ileri gitmek istemiyorum

ve dikkatim srekli dalyor. te yandan ryaya doru ekiliyorum.

ok gl bir rya."

Ryann ok nemli olduunu dndm iin srar ettim.

'"Eduardo iyi grnyor,' demenle ilgili ne dnyorsun? Bunu

kez tekrarladn."

"Ee, iyi grnyordu. Bronz, salkl."

"Ama James, o lmt. len birisinin salkl grnmesinin ne

anlam var ki?"

"Bilmiyorum. Sizce?"

"Bence," dedim, "iyi grnmesi onun hl hayatta olmasn ne ka-

dar istediinin bir yansmas."

"Beynim hakl olduunuzu sylyor. Ama szckler yalnzca sz-

cktr. yle hissetmiyorum."

"On alt yanda aabeyini birdenbire kaybetmek. Hem de bir ka-

zada paralanarak. Bence bu senin btn hayatn etkiledi. Belki artk

on alt yandaki o ocua biraz anlay gstermenin zaman gelmi-

tir."

James yavaa ban sallad.

"zgn grnyorsun James. Ne dnyorsun?"

"Anneme Eduardo'nun kazasnn haber verildii telefonu hatrlyo-

rum. Onu bir an dinledim, nemli bir ey olduunu anladm ve teki

GNEE BAKMAK

odaya gittim. Galiba duymak istemiyordum."

"Acna yaptn ey bu ite, dinlememek ve duymamak. Ve ink-

rn, iki imen, huzursuzluun - hibiri artk bir ie yaramyor. Ac

orada duruyor; zerine bir kap kapadnda baka bir yerden dar

kmaya alyor - bu kez ryana hcum etmi."

James ban sallarken ekledim. "Peki ya ryann sonuna ne diyor-sun, UFO'lar ve Rosewell'e?"

James yksek sesle nefes alp tavana bakt. "Biliyordum. Bunu so-racanz biliyordum!"

"Bu senin ryan James. Ryan sen yarattn ve Rosewell ve UFO'lar sen yerletirdin. Bunlarn lmle ne balants var? Aklna ne geliyor?"

"Bunu size itiraf etmek zor, ama bu kitab aabeyimin antasnda

buldum ve cenazeden sonra okudum. Tam olarak aklayamyorum,

ama yle bir ey: tam olarak nereden geldiimizi anlayabilirsem -ve

belki UFO'lar ve d dnyayla ilgili bir eydir- o zaman ok daha iyi

yaardm. Neden bu dnyaya getirildiimizi anlardm."

Bana yle geliyordu ki bu inan sistemine bal kalarak aabeyini

hayatta tutmaya alyordu, ama bu dncenin onun iin yararl ola-

can dnmediimden sustum.

Bu rya ve karlkl analizlerimiz terapide bir deiimin balangc

oldu. Hayatn ve terapiyi ok daha ciddiye almaya balad ve terap-

tik ibirliimiz fazlasyla glendi. Kasann nlamas konusunda ba-

ka ineleme ya da terapinin daha ne kadar sreceine veya iyileip iyi-

leme diine dair bir soru sorduunu duymadm. James lmn gen-

liinde derin bir iz braktn, aabeyi iin duyduu zntnn haya-

tndaki seimlerin pek ounu etkilediini ve son olarak da youn ac-

snn hayat boyunca kendisini ve kendi lmlln incelemesini

72

UYANMA DENEYM

engellediini biliyordu.

Normal tesi olaylara kar ilgisini hi yitirmese de kendisinde ge-

ni kapsaml deiiklikler yapt: bir tedavi programna katlmadan i-

kiyi hemen brakt, karsyla ilikisini byk oranda iyiletirdi, iinden

ayrld, gzleri grmeyenlerin kulland kpekleri eitme iine -dn-

yaya yararl bir ey vererek anlam kazandran bir meslee- girdi.

UYANMA DENEYM OLARAK NEMLI KARARLAR

nemli kararlarn her zaman derin kkleri vardr. Her seim bir

vazgeitir ve her vazgei snrllklarn ve geiciliin farkna varma-

mz salar.

Balanmak ve Karar Vermek: Pat

Pat, krk be yanda bir borsa simsaryd. Drt yl nce boanm-

t, yeni bir iliki kurmada yaad zorluk yznden terapiye gelmiti.

Be yl nce boanmaya karar verdiinde onu birka ay grmtm.

Benimle yeniden balant kurmasnn nedeni ekici bir adamla tan-

m olmasyd. Pat'in ilgisini eken Sam onun iddetli anksiyete frt-

nalar yaamasna neden oluyordu.

Pat bana eliki iinde olduunu sylyordu: Sam'i seviyordu, ama

onu grmeye devam etme konusunda ikence ekiyordu. Beni arama-

sna neden olan barda taran son damla yle bir olayd: yakn arka-

dalarnn ve i arkadalarnn katlaca bir partiye davet edilmiti.

Sam'i de armal m yoksa armamal myd? Bu ikilem, gznde

gittike daha ok byyordu. imdi hi durmakszn bu konuyu d-

nyordu.

5 7

GNEE BAKMAK

Neden byle bir karmaa yayordu? lk seansmzda, bu rahatszl-nn anlamn dnmesi iin ona yardm etmeye altm baarsz giriimlerden sonra dolayl bir yol deneyip rehberli bir fantezi kurma-sn nerdim.

"Pat, unu dene, sanrm iine yarayacaktr. Gzlerini kapa ve Sam

ve senin partiye gittiinizi hayal et. Onunla el ele ieri giriyorsunuz.

Arkadalarnn ou sizi gryor, el sallayp sana doru geliyor." Dur-

dum. "Bunu hayalinde canlandrabiliyor musun?"

Ban evet anlamnda sallad.

"imdi o sahneye bakmaya devam et ve duygularnn olumasna izin ver. Kendini izle ve bana hissettiin her eyi syle. Rahat olmaya al. Aklna gelen her eyi syle."

"ff, parti. Hi houma gitmiyor." Yzn buruturdu. "Sam'in elini braktm. Onunla grnmek istemiyorum."

"Devam et. Neden istemiyorsun?"

"Bilmiyorum. Benden yalnzca iki ya byk. Ve yakkl bir

adam. Halkla ilikiler alannda alyor ve kendini sosyal ortamlarda

nasl davranacan ok iyi biliyor. Ama ben, veya biz, bir ift olarak

etiketleneceiz. Yal bir ift. Bir karar vermem gerekecek. Snrlanaca-

m. Baka her erkee 'hayr' demi olacam. 'Balanmak' ve 'karar

vermek'" -gzlerini at- biliyor musunuz, bu ifte anlam daha nce

hi dnmemitim. Bilirsiniz, lisede bir erkein kardelik rozetini

taktnzda ona balanm olursunuz, ama ayn zamanda karar da

vermi olursunuz."

"ikilemini tasvir etmek iin ne kadar uygun bir yol, Pat. Baka hangi duygulan hissediyorsun?"

Pat gzlerini tekrar kapatp fantezisine geri dnd. "Evliliimle il-

gili eyler var. Evliliimi mahvettiim iin sululuk duyuyorum: n-

72

UYANMA DENEYM

ceki terapimizden evliliimizi benim mahvetmediimi biliyorum -siz

ve ben bu sululuk konusunda ok almtk- ama bu fikir tekrar

zihnime yor. Baarsz evliliim hayattaki ilk gerek baarszl-

nd - ondan nce her ey ykseklere doru ilerliyordu. Elbette evli-

liim artk bitti. Hem de yllar nce. Ama baka bir adam semek bo-

anmay gerek hale getiriyor. Hibir zaman geri dnemeyeceimi

gsteriyor. Hayatmn gemite kalan bir evresi. Geri dn yok...

kaybolmu bir zaman. Evet, evet, bunu biliyordum, ama imdi bir-

denbire anladm zamanki gibi bilmiyormuum."

Pat'in hikyesi zgrlk ve lmllk arasndaki ilikiyi gsteri-

yor. Zor kararlarn kkleri genellikle varolusal kayglar ve kiisel so-

rumluluk temeline uzanr. imdi Pat'in kararnn neden bu kadar ac

verdiini inceleyelim.

Birincisi karar bir vazgeiin habercisiydi ieriyordu. Her "evet"

bir "hayr" anlam tar. Bir kez Sam'e "balandktan" sonra dier ola-

slklar -dier daha gen, belki daha stn adamlar- dlanm olu-

yordu. fade ettii gibi yalnzca Sam'e balanm olmayacak bir karar

da vermi olacakt. Dier btn olaslklar yok etmi olacakt. Olas-

lklar byle daraltmann karanlk bir yan vard: ne kadar olasln

yolunu kapatrsanz hayatnz o kadar kk, ksa ve nemsiz gr-

nr.

Heidegger bir keresinde lm "baka olaslklarn olanakszl"

olarak tanmlamt. Bu yzden Pat'in anksiyetesi -grnte bir ada-

m partiye getirmek gibi yzeysel bir karar hakknda olsa da- gcn

dipsiz lm anksiyetesi kuyusundan alyordu. Bir uyanma deneyimi

olarak hizmet ediyordu: kararnn daha derin anlamlarna odaklanma-

mz almamzn etkisini birden artrd.

Sorumluluk analizimiz genlie geri dnn olanaksz olduunu

5 9

GNEE BAKMAK

daha gereki bir ekilde kabullenmesine neden oldu. Ayrca boan-

maya kadar hayatnn ykseklere doru ilerliyormu gibi grnd-

nden, ama artk boanmann geri dnsz olduunu kabullendi-

inden de sz etti. Sonunda brakt, vazgemeyi kabul etti, yzn ge-

lecee dnd ve ksa sre iinde Sam'e bir vaatte bulundu.

Hep gelitiimiz, ilerlediimiz, yukar doru ktmz yanlgs

sk karlalan bir eydir. Bat medeniyetinin Aydnlanma andan

beri var olan ilerleme fikri ve Amerikan tarz yukarya doru hareket

zorunluluu bu yanlgy pekitirmektedir. Kukusuz, ilerleme yalnz-

ca bir yapdr: tarihi kavramsallatrmamn baka yollar da vardr. Ka-

dim Yunanlar ilerleme fikrine katlmamlardr: tam tersine geen yz-

yllarla birlikte geri dnp daha da parlayan altn aa bakmlardr.

Yukarlara doru ilerlemenin yalnzca bir mit olduunu birdenbire

fark etmek Pat iin olduu gibi sarsc olabilir ve inanlarn ve fikirle-

rin nemli oranda deimesini salar.

UYANMA DENEYM OLARAK

HAYATIN DNM NOKTALARI

insann uyannn -hem daha olaan hem de daha incelikli bir e-kilde- dier nedenleri arasnda lise ve niversite arkadalarnn top-lanmas, doum gnleri ve yldnmleri, emlak planlamas, vasiyetna-me yazmak ve ellinci ve altmnc gibi nemli doum gnleri bulu-nur.

Lise ve niversite Arkadalarnn Toplanmas

zellikle yirmi be yl sonra lise ve niversite arkadalarnd top-

72

UYANMA DENEYM

lanmas ok etkileyici bir deneyimdir. Hayat dngsn, onlarca yl

nceki snf arkadalarnzn bydn hatta yalandn grmek-

ten daha fazla elle tutulur hale getiren baka bir ey yoktur. Ve kuku-

suz baz snf arkadalarnn lmesi daha da ayltc ve gl bir 'uyan'

arsdr. Baz toplantlarda gelenlere yakalarna ilitirmeleri iin gen

yzlerini gsteren fotoraflar verilir. nsanlar salonda dolap foto-

raflar ve yzleri karlatrr, karlarndaki krk maskelerde gen,

masum gzleri bulmaya alrlar. Peki, bu dnceye kim direnebilir:

"ok yalanmlar, hepsi ok yalanm. Bu grubun iinde ben ne ya-

pyorum? Ama onlar beni nasl gryor acaba?"

Okul toplantlar benim iin otuz, krk, hatta elli yl nce okumaya

baladm hikyelerin tamamlanmas gibidir. Snf arkadalarnn

paylalm bir gemii vardr, birbiriyle derin bir yaknlk hissi payla-

rlar. Arkadalarnz sizin gen ve taze olduunuz dnemleri, gizleyici

olan yetikin kiiliine brnmediiniz gnleri hatrlarlar. Belki de bu

yzden okul toplantlarndan sonra yeni evliliklerde artc bir art

olur. Eski snf arkadalarnn gvenilir olduu dnlr, eski aklar

alevlenir, hepsi snrsz umut perdesinin nnde balayan dramann

oyunculardr. Hastalarm hep okul toplantlarna katlmalar iin te-

vik eder ve onlardan tepkilerini bir gnle yazmalarn isterim hep.

Miras Dzenlemeleri

Miras dzenlemeleri lmnz, varislerinizi tartp hayatnz bo-

yunca biriktirdiiniz para ve eyalarn kullanmn dndnzde

kanlmaz bir ekilde varolusal farkmdal artrr. Hayatnz bu e-

kilde zetleme sreci pek ok soruyu akla getirir: Kimi seviyorum? Ki-

mi sevmiyorum? Beni kim zleyecek? Kime kar cmert olmalym?

6 1

GNEE BAKMAK

I Uytnz byle gzden geirdiiniz bir dnemde hayatnzn sonuyla yzlemek, defin iin gerekli dzenlemeleri yapmak, bitirilmemi ile-ri zmek iin pratik nlemler almak zorundasmzdr.

lmcl hastal olan bir dananm ilerini yoluna sokmaya ba-ladnda ailesine rahatszlk verecek btn e-mail'lerini silmek iin gnler harcad. Eski sevgililerinin mesajlarm silerken hastalk hissi her yerini kaplad. Btn fotoraflarn ve anlarn, eski efkat dene-yimlerinin ortadan kaldrlmas, kanlmaz bir ekilde varolu anksi-yetesi uyandrd.

Doum Gnleri ve Yldnmleri

nemli doum gnleri ve yl dnmleri de potansiyel uyanma de-neyimleri olabilir. Doum gnlerini genellikle hediyeler, pastalar, kartlar ve neeli partilerle kutlasak da bu kutlamann asl amac nedir? Belki de zamann kar konulmaz biimde aknn zc bir ekilde hatrlatan eyleri datma giriimidir. Terapistlerin, hastalarnn zel-likle nemli doum gnlerini ve yldnmlerini not etmeye ve bunla-rn uyandrdklar duygular sorgulamaya dikkat etmeleri yerinde olur.

ELLI YA: WILL lmle ilgili konularn hassasiyetini kavram her

terapist, bunlarn her yerde oluundan ok etkilenecektir. Ne zaman

bu kitabn yeni bir blmn yazmaya balasam, ayn gn gelen bir

hasta benim bilinli bir ekilde istememe gerek kalmadan klinik ne-

mi olan bir rnek getirmitir. Benim uyanma deneyimlerini yazdm

bu blm srasnda yaptm bir terapi seansn inceleyelim:

Son derece entelektel bir adam olan krk dokuz yandaki avukat

Will, iine kar tutkusunu yitirdii ve dikkate deer dzeydeki ente-

72

UYANMA DENEYM

lektel yeteneklerini en iyi ekilde kullanamadna (ok iyi bir ni-

versiteden iyi bir dereceyle mezun olmutu) zld iin terapiye

geliyordu. Drdnc seansmzdaydk.

Seansa i arkadalarndan birinin kendisini fazla yardm ii yapp

ok az fatural i yapmas konusunda eletirmesinden yaknarak bala-

d. On be dakika boyunca i ortamn tarif ettikten sonra, her zaman

organizasyonlarda uyumsuz biri olduunu uzun uzun anlatt. Bunlar

onun gemiine ait nemli bilgilerdi ve hepsini dikkatle dinlerken se-

ansn bu blmnde ounlukla sessiz kaldm - yalnz karlksz ola-

rak yapt iler iin gsterdii efkat konusunda yorumda bulundum.

Ksa bir sessizlikten sonra, "Bu arada bugn benim 50. ya g-

nm."

"yle mi? Kendini nasl hissediyorsun?"

"Karm bu konuda fazla heyecanl. Bu akam arkadalarmzla bir

doum gn yemei yiyeceiz. Ama bu benim fikrim deil. Benim ho-

uma gitmiyor. Benim iin bu kadar telaa girmesi houma gitmiyor."

"Nasl yani? Senin iin telaa girmesinin nesi houna gitmiyor?"

"Tebrikler karsnda kendimi rahatsz hissediyorum. I sesim As-

lnda beni bilmiyorlar' veya 'bir bilseler' diyerek bunlar sanki geri e-

viriyorum."

"Eer seni gerekten bilseler, ne grrlerdi?" diye sordum.

"Ben bile bilmiyorum. Ve yalnzca tebrik almak deil, vermek de

zor geliyor. Bunu anlamyorum ve nasl ifade edeceimi bilemiyorum,

yalnzca bunun altnda karanlk bir yzey olduunu syleyebiliyorum.

Oraya ulaamyorum."

"Oradan fkran her eyin farknda msn, Will."

"Evet. Bir ey var. lm. Ne zaman lmle ilgili bir kitap okusam,

zellikle bir ocuun lmyle ilgili, boulur gibi oluyorum."

6 3

GNEE BAKMAK

"Benim yanmdayken o karanlk dzeyden kan bir ey oldu mu?"

"Sanmyorum. Neden? Aklnzda bir ey mi var?"

"Birinci veya ikinci seansmzda gl bir ekilde duygulanp gz-

lerinin yaardn hatrlyorum. O zaman nadiren gzya dktn