lusal ç›karlar ve devlet ifllerin-de son derece titiz olan, hiçbir mazeret kabul etmeyen

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, kendisa¤l›¤›na maalesef gerekti¤i kadarözen göstermiyordu. Doktorlar›, din-lenmesi konusunda s›kça önerilerdebulunuyordu. Ancak Ulu Önder Gazi’nin bu önerilere uydu¤u pek söylene-mezdi.

1938 y›l›na yaklafl›ld›¤› günlerde,Gazi Mustafa Kemal’de yorgunlukbelirtileri biraz daha ortaya ç›kmayabafllad›. Saçlar› azalm›fl, yüz çizgileriderinleflmiflti. Burun kanamalar› vekafl›nt›lardan flikâyetleri vard›. ‹lkteflhisi, Yalova Termal Kapl›calar›Müdürü Dr. Nihat Reflat Belger, 22Ocak 1938 günü yapt›¤› muayenenin

sonucunda koydu. Sa¤l›k sorunlar›n›nnedeni karaci¤er büyümesi ve sertlefl-mesiydi. Kesin tan› için özel doktoruProf. Dr. Neflet Ömer ‹rdelp ça¤r›ld›.Onun da teflhisi ayn›yd›. Hastal›k si-

Atatürk’ün Dünyas›Cengiz Önal

55Atatürk’ünHastal›¤›n›n Seyrive Aram›zdanEbediyen Ayr›l›fl›

evletimizin banisi ve milletimizin fedakâr, sad›k hizmet edeni; insanl›kidealinin mümtaz simas›; eflsiz kahraman Gazi Mustafa Kemal Atatürk;vatan sana minnettard›r. Bütün ömrünü hizmetine verdi¤in Türk

Ulusu ile beraber, huzurunda tazim ile e¤iliyoruz.

II. Cumhurbaflkan› ‹smet ‹nönü

D

U

40

rozdu. Ciddi bir perhiz ve istirahatgerekliydi.

tatürk bir kaç gün dinlendi. 1fiubat 1938 tarihinde, GemlikSuni ‹pek Fabrikas›n›, 2 fiu-

bat’ta da Merinos Fabrikas›n› açmakiçin Bursa’ya geldi ve fabrika aç›l›flla-r›n› yapt›. Düzenlenen baloya kat›ld›.

Nefleli görünüyordu. Dans etti, Sar›Zeybek oynad›. Elbette ki, çok yorul-du. Ç›k›flta gece bir süre so¤ukta yürü-dü. Ertesi gün Dolmabahçe saray›nadöndü¤ünde bitkindi. Atefli k›smenyükselmiflti. On günlük bir tedavidensonra zatürree atlat›labilmiflti. AmaO’nun akl› sürekli olarak devlet iflle-rindeydi. Ankara’da Balkan Antant›toplant›s› vard›. 25 fiubat 1938’deAnkara’ya yan›nda ‹smet ‹nönü oldu-¤u halde döndü. Ankara’da Balkandevlet adamlar› ile uzun görüflmeleryapt› ve misafirlerin flereflerine ziya-fetler verdi.

Art›k çabuk yoruluyordu. Bu yo-rulmalar›n yaratt›¤› etki de kendinigösteriyordu. Hastal›¤›n seyri gittikçeve tehlikeli bir hal almaya bafllay›nca,

Fransa’dan tan›nm›fl uzman Prof. Dr.Fiessinger davet edildi ve profesörün28 Mart 1938 tarihindeki muayenesisonucundaki teflhisi de ayn›yd›. Prof.Dr. Fiessinger birkaç kez daha geldi.Ancak yap›lan bütün tedavi yöntemle-ri, bilinen sona do¤ru gidifli durdurma-ya yetmedi.

Hükümet ilk defa 30 Mart 1938’deCumhurbaflkan›’n›nhastal›¤› ile ilgili res-mi bir bildiri yay›m-lad›. Bildiride, Ata-türk’ün sa¤l›¤›ndaendifle edilecek birdurumun olmad›¤› vedinlenmenin yeterligörüldü¤ü belirtildi.Ancak Atatürk Cum-hurbaflkanl›¤› görevi-ni aksatmadan yürüt-mek ve bilhassa kifli-

sel bir meselesi gibi alg›lad›¤› Hataysorununu sonuçland›rmak karar›nday-d›. Fransa’n›n Hatay iflini savsaklama-s›ndan rahats›zd›. Türkiye’nin bu ko-nudaki kesin kararl›l›¤›n› göstermekiçin 20 May›s 1938’de Mersin’dedüzenlenen askerî birliklerin resmige-çit törenini izledi ve 24 May›s’ta Ada-na’da askerî birlikleri denetledi,

Ankara’ya döndü¤ünde ise bitkin-di. Ankara’da sadece bir gün kald›.26 May›s 1938’de ‹stanbul’a hareketetti.

u art›k Ankara’ya dönüflü olma-yan bir yolculuktu. Deniz hava-s›n›n kendisine iyi gelece¤i

ümit ediliyordu. Bu ifl için güzel biryat olan Savarona al›nd›.

BD A⁄USTOS 2014

A

B

‹nönü ile songörüflmelerinden biri

41

Atatürk Savarona yat›n› çok sevmiflti.Hatta burada Bakanlar Kuruluna sa-atlerce baflkanl›k etti¤i oluyordu.

Dolmabahçe Saray›’nda da çal›fl-malar›n› sürdürme gayretiyle Baflba-kan, Bakanlar, elçiler ve komutanlar›kabul ediyor ve ülke meselelerinisürekli izliyordu. Bunlar Gazi içinçok yorucu ifllerdi.

3 Eylül 1938’de Hatay Devleti’ninkuruluflunu “Cumhuriyet Hükümeti-nin bir baflar›s› olarak” coflkuyla kutla-d›. Bu Ulu Önder’i oldukça mutluetmiflti. Ama hastal›¤› da durmaks›z›nilerliyordu. Bunun bilinciyle 5 Eylül1938’de vasiyetini yazd›.

astal›k sinsice ilerliyordu. 16Ekim 1938 akflam› ilk a¤›rkoma geldi. Koma duru-

mu 19 Ekime kadar devam etti.Cumhurbaflkanl›¤› Genel

Sekreterli¤i 23 Ekim gününe ka-dar sabah ve akflam günde ikidefa sa¤l›k durumunu belirtenbildiriler yay›nlad›. Koma 20Ekim 1938’de k›smen atlat›ld›.Cumhurbaflkan›n›n arzusu, müm-kün oldu¤u kadar çabuk Ankara’ya gitmek, eseri olan Cumhuri-yetin 15. y›ldönümü törenlerinekat›lmakt›. Fakat bu mümkünde¤ildi. 29 Ekim 1938’de ba¤r›n-dan ç›kt›¤› orduya bir mesajlaseslendi:

“Zaferleri ve mazisi insanl›k ta-rihi ile bafllayan, her zaman zaferleberaber medeniyet nurlar›n› tafl›yankahraman Türk Ordusu! Türk vata-n›n›n ve Türklük camias›n›n flan veflerefini dâhilî ve harici her türlü

tehlikelere karfl› korumaktan ibaretvazifeni her an yapmaya haz›r oldu-¤una benim ve büyük ulusumuzuntam iman ve itimad›m›z vard›r!”sözleri ile ordunun bayram›n› kutlad›.

1 Kas›m 1938’de TBMM toplant›-s›n›n aç›fl konuflmas›n› onun yerineBaflbakan Celâl Bayar okudu. Yak›n-lar› ile son görüflmesi 6 Kas›m 1938günü oldu. 7 Kas›m’da, kesin emirleriüzerine, karn›na 3. defa ponksiyonyap›larak su al›nd›.

Atatürk’ün Aram›zdan Ebediyen

Ayr›l›fl›

8 Kas›m 1938’de Atatürk tekrara¤›r bir komaya girdi. Saat 19.00 s›-ralar›nda bafllayan koma gittikçe a¤›r-laflt›. Cumhurbaflkanl›¤› Genel Sekre-

terli¤i tekrar resmî bildiri yay›nlamayabafllad›. 9 Kas›m 1938’de saat 24.00’de yay›nlanan bildiride “Umumî duru-munun tehlikeli bir hal ald›¤›...” vur-guland›.

Sonunda, 10 Kas›m 1938 Perflem-be günü, Türk Ulusu’nun Devrimci

BD A⁄USTOS 2014

H

Vefat etti¤i an...

42

Büyük Önderi, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurucusu, Türk Devrimleri’ninyarat›c›s›, ça¤›n›n emsalsiz LideriGazi Mustafa Kemal Atatürk, kendisi-ni tedavi etmeye çabalayan hekimleringözyafllar› aras›nda, saat 09.05’te ha-yata veda etti.

ükümet ac› haberi; “TürkUlusu, Ulu Önderi’ni ve in-sanl›k büyük evlâd›n› kaybet-

ti. Ulusumuza içimiz yanarak bu tarifes›¤mayan kayb›m›zdan dolay› derintaziyelerimizi sunar›z. Ölmez olanonun büyük eseri Cumhuriyet Türki-yesi’dir. Bugün ayr›l›¤›na a¤lad›¤›m›zBüyük Önderimiz Gazi Mustafa Ke-mal Atatürk, her zaman Türk Ulusu’na

güvendi. Ebedi Türk Ulusu, onun eser-lerini sonsuza kadar yaflatacakt›r.Türk gençli¤i onun k›ymetli emanetiolan Türkiye Cumhuriyeti’ni daimakoruyacak ve onun izinde yürüyecek-tir. Mustafa Kemal Atatürk, Türküntarihinde ve gönlünde daima yaflaya-cakt›r.” sözleriyle yaz›l› bir bildiriyleduyurdu.

Atatürk’ün Cenazesi ve Ankara’ya

Nakil

Haber yurt içinde çok büyük üzün-tü yaratt›. Dünya’da genifl yank›larayol açt›. Türkiye’nin Devrimci BüyükÖnderi ve Ulusal Kahraman›n›n tabu-tu, 16 Kas›m 1938’de DolmabahçeSaray›’nda haz›rlanan katafalka konul-du ve halk›n ziyaretine aç›ld›. Sonsuzac›lar içinde k›vranan halk, kurtar›c›s›

BD A⁄USTOS 2014

H

Atatürk’ün cenazesinden görüntüler

olan Ata’s›na sayg›s›n›, bir insan selifleklinde h›çk›r›klar ve gözyafllar›yladile getirdi.

19 Kas›m’da k›l›nan cenaze nama-z›ndan sonra Atatürk’üntabutu 12 ge-neral taraf›ndan top arabas›na al›narakönce Zafer torpidosuna, sonra Yavuzz›rhl›s›na aktar›ld›. Büyük önderinnaafl›n› 101 pare top at›fl› ile selâmla-yan Yavuz, flerefli emaneti ‹zmit’teözel trene aktard›. Yol boyunca halk›ngözyafllar›yla u¤urlad›¤› tren, 20 Ka-s›m günü Ankara gar›nda yeni Cum-hurbaflkan› ‹smet ‹nönü ve hükümeterkân› taraf›ndan törenle karfl›land›.

nkara, ebedi önderini, yine 101pare top at›fl›yla selâmlad›.Atatürk’ün tabutu Türkiye

Büyük Millet Meclisi’nde haz›rlanankatafalka konuldu. Silâh arkadafllar›-n›n tazim nöbeti tuttuklar› katafalk›nönünden baflta Cumhurbaflkan› olmaküzere, Ankaral›lar sayg›yla geçtiler.Atatürk’ün nafl› 21 Kas›m’da görkemlibir törenle, Etnografya Müzesi’ndehaz›rlanan, geçici kabre yerlefltirildi.Atatürk, dünyan›n en güçlü devletle-rinin müdahalelerine karfl› ulusal ba-¤›ms›zl›k bayra¤›n› dalga-land›rm›fl, emperyalistlerekarfl› savaflm›fl, esir millet-lerin ümidi haline gelmifl-ti. fiimdi ise, tabutununarkas›nda, dünyan›n dörtbir taraf›ndan gelen tem-silciler yer alm›fllard›.Bunlar aras›nda faflistler,demokratlar, Naziler vekomünistler yan yanasayg› yürüyüflüne kat›ld›.

Hatta Kurtulufl Savafl›’ndaki düflmanülkelerin temsilcileri bile nemli gözler-le, konvoydaki yerlerini alm›fl yürü-yorlard›.

ürk Ulusu ise her kesimi ileulusal kahraman›n›n tabutunu,h›çk›r›k ve gözyafllar›yla Et-

nografya Müzesi’ndeki geçici kabrineu¤urluyordu.

11 Kas›m’da oy birli¤i ile Cum-hurbaflkan› seçilen ‹smet ‹nönü, 21Kas›m 1938 tarihli bir bildiriyle, “Dev-letimizin banisi ve milletimizin feda-kâr, sad›k hizmet edeni; insanl›k idea-linin mümtaz simas›; eflsiz kahramanGazi Mustafa Kemal Atatürk; vatansana minnettard›r. Bütün ömrünü hiz-metine verdi¤in Türk Ulusu ile bera-ber, huzurunda tazim ile e¤iliyoruz.”sözleriyle dile getirdi.

Ulu önderin nafl›, daha sonra, 10Kas›m 1953’te Etnografya Müzesi’n-den al›narak, bundan sonra sonsuzlu¤ade¤in yüreklerde yaflat›laca¤› An›tka-bir’e, görkemli bir törenle nakledildi.•

cengizonal@butundunya.com.tr(Gelecek Ay: Atatürk’ün Ölümü’nün

Dünyadaki Yank›lar›)

BD A⁄USTOS 2014

43

A

T

Atatürk’ün An›tkabir’deki mozolesi