Univerzitet u Sarajevu Filozofski fakultet Odsjek za historiju

HISTORIJA JUGOISTONE EVROPE U OSMANSKOM PERIODU

Predavanja prof. dr. Enesa Pelidije

Akademska 2007/2008. god

PRETHODNICI OSMANSKE DINASTIJE U drugoj polovini XIII st. Osmanski bejluk blizu bizantske granice nije bio jak. Nastao je kao posljedica slabljenja seldukog carstva. Tek pod emirom Osmanom poinje razvoj drave; historiari su pomnije pisali o razvoju dinastije. Sve je ovo razlog da historija najranije osmanske drave izaziva panju. Sve poznate legende se slau da su Osmanlije porijeklom iz plemena OGUZA i da su pripadali posebnom ogranku KAI. Predak Osmanov, Sulejman-ah ivio je kod brda Merva u dananjem Turkestanu. Kao plemenski starjeina pod najezdom Mongola bio je prisiljen napustiti zemlju s ciljem zatite ivota i imetka. Kad su 1222.g. Mongoli opustoili Mervu, Sulejman je krenuo prema Anadoliji. Naselio se blizu grada Erzidana i nastavio ivjeti nomadskim ivotom.Tada umire Dingis-kan 1227.g. i Mongoli ne zauzimaju Anadoliju. Nekoliko godina kasnije ponovo kreu u osvajanje i pobjeuju aha Perzije. Politika neizvjesnost i malobrojnost panjaka natjerala je Osmanlije da napuste Erzidan. Emir Sulejman stoga kree prema Mezopotamiji. Kad je bio blizu Halepa odluio se prei Eufrat pri tome se utopio. Jedan dio plemena smatrao je da trebaju ostati a manji dio je odluio da se vrate u Erzidan. Meu njima je bio jedan od sinova Ertoglu. Oni su se naselili kod mjesta Erzegul. esto su se morali boriti protiv Mongola te su smatrani hrabrim ratnicima. Glas o njima doao je do seldukog vladara Kaikubada. On je u znak zahvalnosti dodijelio bogate panjake kod Eskiehira kraj Soguta koji je omoguavao dobre uslove ivota. Sad su bili u susjedstvu Bizantije. Kaikubat je elio postii: a) oslobaao se dijelom nepouzdanih plemena; b) trebali su biti tampon zona izmeu Nikejskog carstva. Podruje je postalo poznato pod imenom DARU-ISLAM (zemlja islama) i nalazila se naspram nevjernike zemlje. Ovaj poloaj tjerao ih je da stalno ratuju. Imali su ansu ili da nestanu ili da opstanu.Borba se zvala GAZA vjerska dunost protiv nemuslimana, a ratnici su se zvali GAZIJE. Kasnije su je nazvali DIHADOM, skup svih aktivnosti koje omoguavaju uvanje asti, porodice protiv poroka ali borbom. Dihad se najee vodio maem a nekada i perom. Nekada se rjeavao i novcem, snagom i duom. Podrazumijeva se sveukupna djelatnost zajednice i pojedinca u borbi protiv poroka. Gaza i dihad za Osmanlije su bile od velike vanosti. Ne samo borba protiv pravoslavaca nego i protiv muslimana dala je poseban znaaj ovom plemenu (Kai-klizav; stijena) Uporedo sa ratovanjem sa Bizantijom i Selducima, oni su ivjeli i miran ivot, nomadski i panjaci su se zvali JAJLAK a zimi bi se spustali u gradske sredine KSLAK. Svi historiari OC istiu da je emir Ertoglu upravljao plemenom oko pet decenija. Njegova smrt pada kad su se na tom tlu dogaale brojne promjene i vanjske i unutranje. Od bejluka do sultanata. Vrijeme vladavine emira Osmana (oko 1281.1326.) U vrijeme Ertogulove smrti u Maloj Aziji desila su se brojna previranja a posebno na tlu Ilhanidskog carstva iji su vladari na elu perzijskog prijestolja. Bizantija se takoer obnavlja (na evropskom tlu). O ovome govori historiar Pahimer koji govori da je vlast to namjerno inila. Svjesni da u Bizantiji vladaju unutranje nezgode, turkmenski emiri ratuju sa Bizantincima proiruju teritoriju. U zadnjim stoljeima vidljiva je invazija Turkmena. Oko 1281. na elo plemena Kai doao je Osman. Osman je u vazalnom odnosu prema Ilhanidima. Tada poinje razvoj osmanske drave 1281.-1326. Historiari kau da je Osman roen 1232. sa 23 godine ivota sa malim znanjem je uzeo vlast. Zbog neiskustva prve godine su protekle bez znaajnih dogaaja. Turkmeni su i dalje ivjeli nomadskim ivotom. Osman je esto zvan UTMAN (arap. Osman). Prve godine vladavine koristio je za stjecanje znanja o voenju plemena.Teritorija koju su naseljavali imala je vaan poloaj. Osman je sa svojim ratnicima upadao na granina bizantska mjesta,

2

dolazi do plijena, on stie vojno iskustvo a glas o njemu se pozitivno proirio. Poseban ugled poinju imati kod DERVIA i zahvaljujui njima Osman se eni kerkom vanog dervikog ejha Edebala. Poslije enidbe ejh je Osmanu pripasao ma kao simbol borbe sa neprijateljima. Osman postaje veliki vojskovoa. Sve to doprinijelo je da Osman postaje sve moniji emir u 13.st. On se pokazao i kao pragmatina osoba. Bio je praktian prema zapovjedniku grada Biledika gdje kupuje kuu te od Kjoe Mihajla ui ta je to biti veliki vojskovoa. Ovo je doprinijelo da Turkmeni iz drugih bejluka dou na tlo emira Osmana i ratuju na njegovoj strani. I pored velike brojnosti ratnika Osman nije mogao voditi velike borbe.Zato je u napadima na velike bizantske gradove Ihsan, Biledik, Karadahisar koristio taktiku spaljene zemlje (drao je gradove pod opsadom a okolna sela pokoravao). Ova taktika vremenom se naputala sa jaanjem emirata. Relativno veliki uspjesi uticali su na odluku Aladina III Kajkubada te mu je 1299. poslao izaslanstvo, znakove zastavu, dobo i tugove kao simbol Carstva. Stoga se ova godina uzima za godinu nastanka Carstva. Od 1299. g. zapoinje intenzivna Osmanova borba ne samo protiv Bizantije nego i sa ostalim bejlucima. Tokom 14. st. Osmanska drava je u stalnom rastu (Orhan, Murat, Bajazid). Izgrauje se administrativni sistem. Pored line sposobnosti osmanskog vladara veliku ulogu u formiranju odigrali su GAZISTVO, AHIZAM i DERVITVO. To je doba kada se unutranja i vanjska politka zasnivala na JAGMI i MUDARI (jagma-otimanje; mudara-taktiziranje). Smatra se da zadnje god. 13. st. pa do sultana Murata u pogledu voenja vanjske politike gazistvo je imalo posebnu ulogu i mo. Posebno veliku ulogu je imala bitka kod BUFEONA 1301. g. u kojoj je Osman potukao bizantijsku vosku, kojoj je prethodila opsada Nikeje (osmanlije-bizantinci) poslije su se gazije iz svih krajeva Anadolije skupile pod Osmanovu zastavu. U to vrijeme Osman je opsjeo i grad Nikeju. Branioci su traili pomo od Andronika Paleologa (1282-1328) koji alje u pomo 2000 svojih vojnika. Oekujui pomo Osman je pripremio taktiku i nanio im poraz. Pobjeda 1321. znaila je da Osman stjee veliki autoritet i zovu ga GAZI OSMAN. Pobjeda koja je izvojevana donijela je osim slave i brojne ratnike koji ratuju na njegovoj strani. Na talasima uspjeha u 14. st. osmanski bejluk se poveao. Osman i njegova drava stiu izgled ozbiljne drave. Ovisnost o Ilhanidima postojala je i dalje, jer su Osmanlije sve do sredine 14. st. kao i drugi anadolski emiri plaali poreze mongolskim vrhovnim vladarima. Nasuprot tome, ini se da se Osman potpuno oslobodio utjecaja rum-seldukih sultana. On posebno koristi priliku da ranije bizantske gradove koje su Bizantinci povratili sada trajno osvoji. On tu stvara svoja upravna mjesta koje je bilo do tada u Karadihisaru. Osman uvruje svoju administrativnu vlast 1317.- napravio je potez da je vlast prenio na svog sina Orhana a on je ostao vladar. elio je pripremiti svog sina nasljednika za voenje ove vane drave. Oko 1324. on je bio savladar a 2 godine pred smrt se povukao. Rezultat takve politike bio je da je u zadnjoj godini ivota 1326. bio vladar 18 000 km teritorije. Osman je traio da se njegovo ime spominje petkom na dumi, zbog ega ga i nazivaju sultanom. Osman to nije bio jer ne kuje novac (diskutabilno), te ga stoga i nazivamo emirom. Sa teritorijalnim osvajanjem oblast Soguta postala je zanemariva u odnosu na teritoriju i posjede koje su dobijali emirovi vojnici. Znatan dio posjeda dobijali su roaci, saplemenici kao oni koji su na osnovu linog zasluivanja dobili posjede. Kako je broj vojnika uvean Osman je vojsku povjerio vojskovoama (istaknutim) i oni se sad nazivaju BEGLERBEGOVIMA. Brzo teritorijalno irenje je uticalo i na promjenu administrativne uprave (obiajno pravo). Osman i sin mu Orhan posebno su panju posveivali pravu i zakonima- erijatsko pravo, kanuni a struna lica postaju KADIJE (sudije), ljudi zadueni za unutranji red i mir zovu se SUBAE. Sve ove institucije preuzimaju organizaciju seldukog carstva. Unosi se i novi kod urbanizacije sredine. Posebno su znaajni Smirna, Brusa. U trenutku smrti Osmana on se nalazio u tekiji ejha Alija (brati njegovog punca). Kako je princ Orhan stekao ugled on je bez ikakvih potresa zauzeo prijestolje. U narednom periodu (1326.-1362.) sultan Orhan e od bejluka stvoriti respektabilnu dravu. Orhan je 6. aprila 1326. uspio osvojiti Brusu

3

koja postaje zvanina prijestolnica sultana. On 1327. nareuje kovanje novca tek od sada nastaje titula sultana kod Osmanlija. Ovo zvanje vailo je samo za njegove podanike. SULTAN-ukras (od perja, konjske strune koji su nosili vladari) vladar, car koji ima punu kontrolu nad dravom, da mu se ime spominje na hutbi i da kuje novac. Vrijeme vladavine Orhana itava drava i organizacija dobijaju novi izgled. U nekim historijama navode se razliiti datumi vladanja ovog sultana. U trenutku smrti Osmana imao je 66 godina a Orhan u trenutku svoje smrti imao je 81 godinu. Vlast je u ovih 130 godina bila stabilna. Poslije zauzimanja Bruse Orhan se ne zaustavlja. On nastavlja politiku permanentne ekspanzije teritorije Osmanskog Bejluka. Znaajno je da je 1331. zauzeo Nikeju (Izmir) a potom Nikomediju (Izmit) 1337. g. Bejluk je jo bolje organizovan. Orhan zapoinje osvajanje drugih bejluka. Prvi koji je bio je bejluk Karasi i trajalo je 10 god. (1335.-1345.). Napad nije bio ni spontan a ni sluajan. Cilj je bio izlazak na Egejsko more, pribliavanje Bosforu i Dardanelima kao i bizantskoj prijestolnici. Arapski putopisac 1333. Ibn Batuta zapisao je da je Brusa jako lijep i ureen grad, oduevio se sa irokim ulicama i brojnim bazarima. Brusu je Orhan predao na upravu princu Sulejmanu koji se pripremao za voenje dravne organizacije. Sulejman je 1331. u Nikeji podigao biblioteku i damiju. Poinje period opismenjavanja, za profesora se dovodi David iz Cezareje. Njegovo mjesto preuzeo je Murat Delil a potom Karahoda. Da bi stekao jo veu naklonost podanika Orhan je izgradio imaret u Brusi a zatim za upravnika postavio ejha hadi Hasana (potenog i uglednog). Sultan je esto i sam dijelio obroke. Dolazio je i uvee da nakon molitve gasi svijee. To mu je donijelo jo veu slavu. Kad je 15. juna 1341. umro Andronik III tada dolazi do III graanskog rata (Paleologa I Kantakuzena) oko prijestolja. Andronika je naslijedio sin Jovan V (9 god.) (1341-1391). Maloljetnom vladaru je prijestolje osporio Jovan Kantakuzen. Stoga njegova majka proglaava Kantakuzena dravnim neprijateljem. On se pridruio trakom plemenu i 26. oktobra 1341. proglaavaju ga za cara. Pustivi ih da meusobno ratuju 1346. Orhan se pridruuje Kantakuzenu znajui da sa njim moe imati veu korist. Jovan Kantakuzen je 1346. g. osvojio Carigrad i krunisao se za jedinog bizantskog cara. Da bi jo vie pridobio Orhana, Kantakuzen mu daje za enu kerku Teodoru (politiki brak). Cilj je bio da kao legalni nasljednici imaju pravo na Bizantsko Carstvo. Meutim, iako je Kantakuzen drao vlast, Paleolozi su ponovo zapoeli bitku. To je pokuao iskoristiti srpski car Duan koji nastoji da na ruevinama Bizantije stvori svoje carstvo. Zato je na red doao i Solun. Duan je sa vojskom opkolio Solu, a Jovan Kantakuzen obraa se za pomo Orhanu koji mu je poslao 20000 elitnih ratnika. Tako je 1349. g. dolo da toga osmanska vojska prvi put pree u Evropu.Dolazak pred Solunske zidine imao je za posljedicu brzo povlaenje Duanove vojske. Osmanlije su se vratile u Anadoliju. Zahvaljujui injenici da je Kantakuzen imao podrku Orhana graanski rat je splahnuo. Kasnije ponovo dolazi do sukoba i situaciju koristi princ Sulejman koji je 1353. preao u Evropu i osvojio imerlik (galipoljski poluotok). Naredna osvajanja u 1354. omoguila su prevlast. Tada se desio i zemljotres te situaciju koristi princ Sulejman i cijelo Galipolje stavlja u posjed svog oca te pravi granicu. Neposredno Sulejman dovodi i vee snage kako bi stabilizovao svoju vlast. Ponovo osposobljava tvrave i daje im istu funkciju. Iste godine Sulejman vri akciju na Solun i osvaja ovaj grad. Solun e biti kratko pod vlau Osmanlija, tek 1430. bio je osvojen do 1812. (Balkanski ratovi). Mleci piu da e Bizantija voditi politiku neke od evropskih zemalja kako bi joj pruili pomo protiv Osmanlija. Stoga Bizant poinje zagovarati ideju jedinstva istone i zapadne crkve. U Evropi je tad voen Stogodinji rat. U ovo vrijeme u Carigradu dolazi do dravnog udara vlast preuzima Jovan V Paleolog. Sultan

4

Orhan vodio je i azijsku politiku. On uspjeva osvojiti Angoru (Ankara) i stie kontrolu nad dervikim redom Ahija koji imaju uticaj nad zanatlijama. Princ Sulejman vodio je evropsku politiku. Pored obnavljanja tvrava on je nastojao stvoriti krajite. Organizira dobru administraciju i dobru vojsku. On naseljava turkmenske nomade-juruke na evropsko tlo s namjerom da naglasi svoj stalni boravak na tom prostoru.Slino kao u Maloj Aziji Orhan i na tlu Evrope osniva male bejluke. Do punog izraaja dole su vojskovoe Jakub, Bedredin, Ilbeg, Evrenosbei, Timurta, Ali-paa Mihajloglu. Oni novu teritoriju nazivaju Rumelijom. Na evropskom tlu poinje i velika aktivnost dervikih redova. Oni su samoinicijativno vrili misiju irenja islama te tako i duhovno i svjetovno pripremali teren za osvajanje. Iako su u mini bejlucima upravitelji imali samostalne odluke svi su bili pod upravom princa Sulejmana. Veliki znaaj imao je i Ilbeg. Osmanska drava susrela se sa velikim problemom. Sultan Orhan dobio je vijest o smrti princa Sulejmana i umjesto u Brusi tijelo je ukopano blizu grada Buraira. Razlog je bio vrlo vaan politiki in. To je bio uzor gazijama da krenu njegovim stopama. Na mjestu gdje je princ poginuo podignuto je turbe koje postaje mjesto okupljanja gazija i dervia. To mjesto postaje odskona daska za novo osvajanje. Sultan Orhan je uvidio da nesrea ne dolazi sama po sebi. Drugi princ, Halil, bio je zarobljen od Fokejaca. Tu situaciju koristio je Jovan V Paleolog. On je Fokejcima dao 100 000 dukata otkupa za princa 1359. vraa ga sultanu Orhanu koji ne elei ostati duan, nastoji da vrati dug. Poto je sin Matej ratovao protiv Bugara, Orhan mu alje vojnu pomo. Bizantinci nisu bili oprezni i nakon pobjede nad Bugarima namjeravali su osvojiti Trakiju. Oni su naili na otpor Osmanlija. Nakon Halilovog povratka u Brusu, Osmanlije su smatrali da nanose tetu sebi. Stoga zapoinju ratove protiv Bizantije. Posebno je otar kurs pokazivao trei sultanov sin koji je zauzeo mjesto poginulog princa. Uz savjet svoga uitelja nastavio je otro gazijstvo. Osnovni cilj Murata bio je osvajanje Jedrena i sa Lalom ahinom je zapoeo akcije na rijeci Marici. Cilj je bio onesposobljavanje dolaska pomoi u Jedrene. Rezultat je bio onakav kako se oekivalo. Jedrene su odvojene od Bizantije i 1361.g. doao je sa veim vojnim snagama do Jedrena i uspio ga sredinom godine osvojiti. Ovime su Osmanlije ukazale na tenju osvajanja Trakije. Na osvojenom tlu uspostavljen je timarski sistem. Stalne akcije su pogaale seljako zemljoradniko stanovnitvo. itavi krajevi ostaju prazni jer seljatvo bjei u okolne tvrave. Osvojenu zemlju su dijelili za zasluge vojnicima. Istovremeno ono to je Sulejman zapoeo ponovno je nastavljeno (dovoenje Turkmena). U procesu irenja vlasti Osmanlija, dervii idu korak naprijed. Oni se ubacuju na tlo jo ne osvojene zemlje. U takvim okolnostima u 81. g. ivota umire sultan Orhan. U odnosu na 18 000 km koje je on naslijedio on svom nasljedniku ostavlja 75 000 km teritorije. Ovaj sultan vodio je panju o unutranjem ureenju. Mnoge drave, vojne, vjerske institucije modificira po uzoru na selduke. Za razliku od izbora Orhana izbor njegovog sina bio je beskompromisan. Orhan je u godinama svoje vladavine nastojao da stekne dravno zvanje sultana ali njegovi susjedi mu to nisu priznavali i zvali su ga i dalje emirom. VRIJEME VLADAVINE SULTANA MURATA I (1361-1389) Poslije smrti sultana Orhana na osmanski prijesto dolazi sin mu Murat sa 28 godina (1362-1389). Njegov ivot prekinut je nasilnom smru. Osnovna ideja u to vrijeme je pretvaranje OC u veliku silu. Stoga je ovaj sultan veliki dio vlasti proveo ratujui. On trai od svojih podanika da ga zovu HUDAVENDIGAR (sultan, car) ili AZEMI SULTAN (uzvieni car, sultan) on je ve formirana linost. U prvim godinama vladavine se susree sa potekoama. Zajednica Ahija iz Ankare smatrala je povoljnim trenutkom da zbace sultana sa vlasti. Imali su podrku Karamanskog bejluka koji je bio jai od OC. Vodee linosti su primjetile da je autoritet OC bio veliki i stoga poduzimaju mjere da se unite Osmanlije. Murat I je

5

stoga brzo reagirao. Znao je da ako ustukne izazvati e pobune u drugim dijelovima drave. Podanicima i drugima pokazao je zrelost svoje linosti. Nakon smirivanja Ankare posvetio se pitanju Trakije, oko Marice i Rodopskog gorja. Znao je da ako osvoji to podruje da e uvrstiti i vlast u Evropi. U periodu 13561366.g. na jugu Balkana voen je rat Bugarskog carstva, Ugarske, Vlake. Ratovi su iscrpili drave to je sultan koristio. Tada umire i srpski vladar car Duan, autoritet vlasti nije bio veliki i velmoe se slobodno nahode. Sve okolnosti imale su povoljne znake za sultana. Trea opasnost mogla je biti Bizant gdje se i dalje vodi rat dinastija Paleologa i Kantakuzena. Prije nego je poao u pohod, sultan je u Brusi imenovao za kadiju Bruse Halil-pau andarliju. Drugi in je dao da poslije osvajanja Jedrena 1365.g. ovaj grad postane prijestolnica a ne Brusa. Kad je osvoio Jedrene veliku ulogu odigrao je Lala ahin. Premjetanjem prijestolnice Murat I je nastojao pokazati da OC namjerava i dalje da se iri i to u Evropu. Bizantski car Jovan V Paleolog pristao je po prvi put da Osmanlijama plaa porez (vazalnost). Razlog je bio to se sultan obavezao da e Bizantskom carstvu obezbjediti dovoljne koliine namirnica za podanike. Koristei iskustvo ranijih azijskih imperija, sultan Murat nije previe opteretio svog vazala (simbolino). Jo u toku Muratove vladavine simbolina suma se poela uveavati. Sada su traeni i drugi oblici vazaliteta. Prvo je traio taoce-bizantske prineve. U novoj fazi odnosa sultan Murat trai da Bizant alje odreeni broj vojske. Pred kraj vladavine sultan je traio da mu car doe na noge. Traio je da bizantski car prizna da su svi bizantski prijatelji i osmanski prijatelji iobrnuto. Za razliku od emirata Karaman, tadanje evropske drave su se s prezirom odnosile prema OC. Stoga nisu ni reagirali na uspjehe Murata I . Jedini koji je primjetio stvar je papa Urban V. On je 25. decembra 1365. g. proglasio kriarski rat protiv sultana pozivajui sve evropske vladare na pokret. Razlog zbog kojeg je smatrao da ima prednost jeste pomorska sila. Pored pape Urbana V rat prihvataju vladari kao Amadeo VI Savojski koji je doao do Dardanela odakle je napao 1366. Galipolje koje se branilo s brojnih tvjava ali ve godinu kasnije Amadeo VI osvaja Galipolje. On teritoriju vraa Jovanu V Paleologu. Od 1366/67. teritorija evropskog dijela carstva je odvojena od carstva, Murat I ostaje hladnokrvan. Razdvojenost carstva trajala je od 1366-1376. g. Galipolje je dolo sultanu u vlast od Andronika VI (darovano).U meuvremenu je sa vojskovoama Evrenosbegom i Lala ahin-paom Murat I nastavio osvajanje u evropskom dijelu carstva. Osvojen je Kumuldin i druge tvave u dolini rijeke Vardar. Sultan je darovao posjede Evrenosima. Sam Evrenos-beg ostavlja sve to je zatekao i gradi imarete i karavan-saraye. Lala ahin je svoje brojne uspjehe imao na planini Balkan.Osvojio je Plovdiv, tu je sagradio uveni most. Bar u ovo vrijeme uvodi se nova vrsta poreza ispendik. Sultanovom odlukom 1371. imenovan je kadija u Brusi za velikog vezira. Kara Halila je postavio za upravitelja punih 70 godina. Sultan je 1371. g. od teritorije evropskog dijela carstva formirao Rumelijski ejalet (najvea administrativna upravna, teritorijalna i vojna jedinica na tlu OC). U doba kad se formira ejalet desila se i Marika bitka voena izmeu Ugljee i Vukaina Mrnjavevia i Osmanlija. Do bitke je dolo 26. septembra 1371. g. Osmanlije je predvodio sam sultan Murat i Lala ahin. Osmanska vojska izvojevala je pobjedu. Znaaj je u tome to dolazi do velike ekspanzije na evropskom kontinentu. Dolazi do poveanja broja podanika. Murat I je dio ovlasti prenosio na druge. Sudstvo je bilo samostalno (erijat). erijatsko pravo razvilo se u doba Orhana kada je vezir bio Ala Edin. Zvanje vezira nije predstavljalo znaajnu funkciju niti je imalo ovlatenja. Druga institucija je sultanski divan (vijee) koje je vodilo vanjske i unutranje civilne poslove. Stoga se formiraju sandaci (ar. zastava; vojna jedinica i teritorija na kojoj su se nalazile Osmanlije) na elu su bili sandakbezi. Udruivanjem sandaka nastajao je ejalet na elu kojeg je bio beglerbeg. Sudsku dunost u OC imao je kadija-sudija. Osmanska drava je poklanjala panju vojnoj organizaciji. Javljaju se vojni odredi jaje-pijade, konjanici su se zvali muselimi-ar. osloboen. Plaene trupe su bile disciplinovane i odgovorne vladaru. Teritorije Ugljee i Vukaina su podjeljene. Marko Kraljevi je bio sultanov najodaniji vazal. Nakon pobjede nad Mrnjaveviima sultan se odmorio u Brusi a zatim naredio ponovnu mobilizaciju radi osvajanja crnomorske

6

obale. Dobar dio teritorije bio je pod vlau Bizantije. Sultan je time htio jo vie vezati Bizant uz sebe. Lala ahin mu je opet bio desna ruka. Dok je jedan dio krenuo na Crno more drugi dio je krenuo na gradove ataburgas i Inik i osvojen je grad Apolonija. Do 1375. g. sultan miruje. Te godine Osmanlije kreu u osvajanje Nia. Nakon osvajanja Nia sultan odlazi u Jedrene da se odmori. Tada zapoinje 6-godinja vojna neaktivnost ali se provode diplomatske aktivnosti (1375-1381.). Razlog tome je uvrivanje administrativne uprave i vlasti. Sa Jakupom, emirom bejluka Germiyan dogovara enidbu svog sina Bayazita, ime je najvei dio te kneevine dopao Osmanlijama 1381. g. Sedam godina prije toga (1374.) osmanski dravni vrh mogao je ve stei jo jedan emirat: gospodar Hamita izjavio je da je spreman ustupiti ono podruje svoje drave koje je prije pripadalo emiratu Eref za 80 000 zlatnika. Sultan Murat I je tako dobio velike teritorije. Pored bejluka Eretne jo dva bejluka ula su u sastav OC. Osvajanje Germijana i Hamida te osvajanje Sofije 1382.g. i prodiranje do Nia uinili su da emirat Karaman uvidi snagu Osmanlija. Sultan se nije oslanjao samo na vojskovoe nego i na sinove Bajazida, Jakuba, Savija. Murat nije doivio smrt dvojice svojih sinova. Karamanima je kao narueno dolo to to se najmlai Muratov sin, Savi, sandakbeg Burse, oko 1385.g. pobunio protiv oca. Meutim nije mu pomogla ni njihova pomo jer sin nije bio dorastao ocu, Murat je unitio pobunjenike u Anadoliji kraj Konye, princ je zarobljen i smaknut. Sultan Murat je tom sukobu prvi put u osmanskoj ratnoj povijesti upotrijebio topove. Sultan Murat je 1386. izdao nareenje Hajrudin-pai da zauzme Solun od geostratekog znaaja vaan grad. Do prvog osmanlijsko-karamanskog rata dolo je 1381. g. koji e s prekidima trajati do 1466. g. U ovom ratu vojske su se nale u blizini Konye (gl. grad karamanskog bejluka). Zapovjednici su bili Murat I i Ala Edin njegov zet. Sultan je rasporedio vojsku tako to je centar ostavio sebi na upravu, Bayazid je dobio lijevo krilo a Jakubu je ostavio desno krilo. Rezervne trupe predao je Timurtapai. Ova taktika bila je prisutna sve do 17. st. Izvrivi raspored osmanske trupe nanijele su poraz Karamanima. Posebno se istakao Timurta-paa koji dobija najvei plijen i postaje vezir sa tri tuga (repa). Uslijedilo je opkoljavanje Konye i sultan se povukao na molbu kerke. Tako se rat zavrio pobjedom Osmanlija bez naroitih gubitaka. Sultan Murat I donio je odluku da Anadolija bude podijeljena na 5 sandaka. Bejluk Germiyan dan je na upravu Timurta-pai, oko Ankare sandaka upravu je imao Faris. Igdli-beg dobio je na upravu sandak Hamid, Timurta-paa Sivlihisar sandak, Indik-beg _____ TIMAR perz. uvanje, njegovanje; pravno je uoblien posjed koji drava daje podanicima od vojnika do zapovjednika i onih koji pomau uvrenju vlasti. Podanik ima pravo uivanja posjed ali mora na poziv vojnih organa ii u rat i da ratuje o svom troku. Istaknutije vojskovoe su dobijali vee posjede 1375. g. sultan je donio odluku da se oni nazivaju zeameti. Razlika je u visini nadoknade uivaocima. Prvi uivaoc se zove timarlija a drugi zaim. timarlija nije imao pravo da sudi radnicima; timar nije predstavljao trajno vlasnitvo; timarlija je odgovarao sultanu za sve poslove; Od 80-90%zemlje zvalo se ARAZI MIRIYA a privatno vlasnitvo se zvalo MULK. Trei oblik vlasnitva je VAKUF (darovano). Sve je ovo raeno s ciljem jaanja sistema vlasti. Ovakvo stanje je bilo sve 28. juna 1389. g. Na tlu cijele drave vladalo je sveano raspoloenje. Ve 1387. g. dolo je do sveanosti udajom triju bizantskih princeza za Murata, Bajazida i Jakuba. Produbljivala se veza izmeu Osmanlija i Bizantije. Vodei krugovi Carstva ne zapostavljaju vojnu komponentu. Ratuje se na tlu Srednjevjekovne Bugarske (kralj iman). Bugarsko carstvo je bilo u fazi raspadanja. Na drugoj strani sa teritorija pod sultanovom vlau vre se napadi na teritorije srpskih feudalaca. Oni su uvidili da ne mogu da se suprotstave sultanu

7

te se stoga udruuju.Odluili su da na Kosovu polju blizu Pritine zaustave Osmanlije. Za pripreme je saznao i sultan Murat pa se i sam pripremao. Teritorijalno irenje drave donijelo je i unutranje promjene. Do prvih godina vladavine Murata I erijat je pretstavljao osnovni zakon. Kasnije je okolnost dovela do tog da se pored erijata donose i drugi zakoni KANUNI. Ti zakoni su morali biti usklaeni sa erijatom. Pored erijata i kanuna na podruju JI Evrope uvodi se i obiajno pravo ORF (ne smije biti u suprotnosti sa erijatom). Ova prava omoguila su da druge institucije dobiju vea prava. To se naroito oitovalo u tituli vezira. U poetku su imali savjetodavnu ulogu a kasnije od Murata I imaju zakonodavnu ulogu.To je iskoristio Halil-paa andarlija kome sultan prvo dodjeljuje zvanje pae pa zatim vezira. Zbog velikih obaveza koje je sultan imao nije mogao obavljati sve poslove te je od 1381-1387. dio ovlatenja prenio na Halil-pau andarliju. Uveavanjem broja ljudi pod orujem sultan 1385. g. fermanom donosi odluku da se oforme KAZASKERI-sudije u Rumeliji i Anadoliji. Pored postojeih vojnih redova postojale su akindije koje su posebno organizirane jedinice. Poeli su se formirati i yenierski redovi (yeni+eri-nove ete). Oni su igrali prvorazrednu ulogu kao prva profesionalna stajaa vojska u Evropi. Od vremena sultana Orhana Osmanlije su formirali manje odrede. YENIERI su bili zarobljenici do 1402. g. i bitke kod Ankare. Obuavani su specijalnim kolama, pripremani profesionalno za vojni poziv i neposredno su bili uz sultana. Od 1402. g. kad sultan Mehmed objedinjuje carstvo yenieri dobijaju veliki znaaj. Do bitke na Kosovu 1389. bilo ih je do 2000 vojnika. Kasnije se broj uveava. Sada se u sastav yeniera pored zarobljenika uzimaju i nemusliman. Kupljeni su putem DEVIRME svakih 5-7 godina. Djeca su kupljena izmeu 8-14 godina pa i do 18 godina. Pored nemuslimana u yeniere se uzimaju i muslimani iz Bosne, Albanije i Kurdska djeca (manje). U yeniere nisu uzimana: fiziki i mentalno nesposobna djeca; jedino muko potomstvo; muka djeca pravoslavnih svetenika; Uzimanje djece povjereno je najveim organima vlasti a proces odabira zvao se ACEMI OGLAN. Djeca su odvoena u prijestolnice a nakon odmora slati su u anadolska sela kako bi stekla navike, aklimatizovala se i navikli na hranu, djeca prelaze na islam. Nakon godinu dana djeca su dovoena u blizinu sultanovog dvora a potom je kretala obuka. Usmjeravana su prema onome emu su bili skloni. Ueni su da budu odani vjeri i dravi (dinu ve devlet). Nakon kolovanja slijedio je raspored na dunosti. Svi skupa inili su yenierski korpus. Bilo im je zabranjeno da se ene. Za slubu su dobijali visoke plate a voa im se zvao yenierski aga a do sultana Selima I i age su bile iz yenierskog odaka. Poslije su to bili visoki funkcioneri. Yenierski odak u doba Sulejmana Kanunija broji 1012000, kasnije im broj opada, ene se i bune. Hrana im je direktno dolazila iz sultanovog dvora. Slobodno vrijeme provodili su u vjebama. Od 17.st. naputa se sistem devirme a yenieri se regrutuju posebnim putem te tako pokazuju nesposobnost i nemarnost. Upravo ova nemarnost i nedisciplina doveli su do gubitka bitke Bekog rata. Jo krajem 16. st. sa prvim znacima opadanja moi centralne vlasti doprinijelo je da korupcija vie zauzima maha. Kad je borba za preivljavanje postala sve snanija, neki iz uticajnih porodica poeli su se ulanjivati u yeniere-muslimani. Ta djeca bila su daleko od onog naina vaspitanja. Popustila je disciplina, odstupilo se od devirme, do 17. st. yenieri se nisu enili i ivjeli su u kasarnama. Sada se ene, poveanjem porodice plate su bile nedovoljne i dolazilo je do estih pobuna. Oko 1649/50. g. osmanska drava je definitivno prekinula sa devirmom. To nam daje odgovor da yenieri pokazuju znake slabosti. U 18. st. kriza e se jo vie produbiti i bit e uzrokom brojnih pobuna u OC. Sve veu panju posveuju privredi u esnafima nego vojnim obavezama. Tako su se neki ljudi upisivali u yeniere kako bi se rijeili obaveza a stekli neke ustupke. Postali su teak teret a teko ih je bilo zbog brojnosti ukinuti. Vie sultana pokuavalo je da smanji njihov broj a za rukom je polo tek sultanu Mahmudu II 1826. g. koristei se jednom pobunom. Jedan dio dao je da se pogubi ili progna a ostale su rasporedili po vojnim jedinicama (NIZAMI-DEDID). Bosna

8

je i ovdje imala poseban znaaj i ukinuti su tek 1827. g. Yenieri su pripadali bektaijskom dervikom redu koji je nastao u 13. st. Osniva je bio uveni ejh Bektai, uenik ejh baba Ishaka koji su se pobunili protiv monog Seldukog carstva. Pobunu je uspjela uguiti mona selduka vojska. Sad je ejh baba Ishak sa uenicima u drugoj polovini 13. st. poveo u unutranjot i obuavao ih u tekijama koje su se nalazile izmeu Ankare i Cezareje. Hadi Bekta je poznavao situaciju u kojoj se nalazio. Imao je veliki broj sljedbenika jer je dozvoljavao slobodno ponaanje. Sljedbenici su poznati kao HAJDARIJE ili ABDARI i po vjeri su bili mistici. Kao dobro organizovan red vremenom su uspjeli da privuku ne samo vojnike nego i ljude izmeu Erzeruma i Kizilmana i uticaj im raste prema planini Tauros. Imali su i veliki broj pristalica i na Balkanu. Kako se irila vlast preko Tesalije, Trakije, Kosova, Srbije i Bosne broj se poveavao kao i broj njihovih tekija. Starjeine zavija zvali su se elebi. Njih su nasljeivali sinovi a glavni ejhovi zvali su se dede (baba). Pored dervia i muvida postojali su ljudi koji su dolazili na zikir (aik). Dok je sultan Murat I rjeavao pitanje u Aziji, meu srednjovjekovnim vladarima JI Evrope dolo je do pribliavanja. Osnovni razlog bio je zajedniki neprijatelj. Iako je 1388. g. Lala ahin doao do Bilee gdje ga je Vlatko Vukovi pobijedio bio je to alarm da e ih opet Osmanlije napasti. Tokom 1389. g. oni vre opu mobilizaciju. Glavni organizatori otpora bili su krupni feudalci Vuk Brankovi i Lazar Hrabeljanovi koji su pripremali vojsku. Do borbe je dolo 28/15. juna 1389. g. na Kosovu polju. Uz sultana su tada bili hroniari. Iz toga saznajemo da na poetku bitke pobjednik se nije nazirao. Kako je vrijeme odmicalo pokretljivija osmanska vojska je preuzimala inicijativu a sredinji dio fronta je doao do izraaja.Vuk Brankovi je izveo dio neporaenih jedinica. Osmanlije i njihove vojskovoe su zarobljavale istaknute protivnike. Meu njima je bio i Lazar Hrabeljanovi. Tada se javlja i Milo (K)Obili koji eli izraziti pokornost sultanu, njega primaju u sultanov ator. Kada je prilazio sultanu izvadio je no i rasporio ga. Sultan Murat I je podlegao od zadobijene rane. U tom trenutku njegov najmlai sin Bayazid (Yilderim-munja) odmah je preuzeo komandu nad vojskom. Prva odluka je bila da se njegov brat Jakub pogubi. U trenutku smrti sultana Murata I iza njega je ostala drava koja se prostirala na povrini od 260 000 km. On je bio svjestan da iskoristi tadanju situaciju i da haotini svijet susjeda potini Osmanlijama. Kosovska bitka ima vanu ulogu u historiji Osmanskog Carstva. U turskoj historiografiji ova bitka predstavljena je kao jedna od vanijih. Vladavina Bajazida I (1389.-1402.) Dok je trajala borba na Kosovu i kad je uo za oevu smrt, sultanov sin, Bajazid I, bio se proglasio za vladara. Prvo je naredio pogubljenje brata Jakuba, to je nastavljeno raditi do kraja 17. st. Od tada su prinevi zatvarani u zlatne kafeze. Bajazid I je pokazao da nastoji nastaviti kontinuitet svojih prethodnika.On je prihvatio ugledne linosti i lanove porodica koje su uinile da se Osmanski bejluk proiri sa 1,5 km na 260 000 km. Najzaslunije vojskovoe su bile: hadi Ilbeg, Ede-beg, Evrenos-beg, Fadil-beg. Istaknute vojskovoe za emira Osmana i Orhana.Tadanje hronike posebno se bave hadi Ilbegom. Znaajan je za osvajanje Dimotke. Ulogu je imao i u Marikoj bici. Odan sultanu Muratu I izazvao je zavist osmanskog vojskovoe (Lala ahin-pae). Poto je Lala ahin imao uticaj na sultana on se posluio neistinama da se hadi Ilbeg uhapsi, oslijepi i ubije na kraju. Ede-beg i Fadil-beg imali su veliki ugled, a sa princom Sulejmanom doprinjeli su osvajanju 1343. g. Galipolja. Dobili su velike posjede u evropskom dijelu carstva. U djelu Mehakibnama navodi se da su ova dvojica bili u bliskim rodbinskim odnosima. I Ede-beg je zbog zavisti kolega zavrio kao Ilbeg, dok je Fadil-beg doekao starost. Evrenos-beg je bio vie poznat kao Mehmed Evrenos, grkog porijekla. Zasluan je za osvajanje Galipolja. Do smrti je bio na najviim dravnim poloajima .Zasluge su mu za osvajanje Trakije, Tesalije, Makedonije, te za uee u Marikoj bici. Dobio je velike posjede ali odanost mu je esto provjeravana.

9

Poslije smrti cara stavio se na stranu princa Mehmeda i imao je preko 100 god. u trenu smrti. Bio je gospodar Sereza i Jeridej Vardara. Pored njega tu je bio i Sinan-beg, gospodar Trikale. Meu uglednijim linostima bio je skopski krajinik Jirik-paa koji je upravljao skopskim krajitem. Zapovjednik Cisandera bio je Jusuf. Oni su skupa sa Evrenosbegom predstavljali glavni oslonac princu Mehmedu za objedinjavanje carstva i tako e stei velika bogatstva. Znatnog udjela su imale i pojedine porodice kao to je porodica Mihajloglu iji je jedan dio doao u Evropu a drugi ostao na tlu Soguta. Osniva ove porodice je Kjoe Mihailo. U toku ranijeg perioda oni su bili poglavari Bitinije. Saveznitvo sa Osmanom i Orhanom omoguilo mu je da zadri ranije posjede i da dobije Harmanoglu. Zapaenu ulogu imao je u pregovorima sa Bizantom. Iza Kjoe Mihaila ostala su tri sina: Aziz, gazi Mihal-paa i Balta. Balta je bio odan OC i u bici kod Angore je poginuo. Ali-beg je imao najuspjeniju karijeru i za njega se vee azijski dio porodice. Sjedite im je bilo u Amasiji i Brusi a uestvovao je u Kosovskoj bici kao voa akindija (dovuda). Zbog zasluga je jedno vrijeme bio beglerbeg Rumelije do 15 jula 1413. g. Ali-begov sin Juruc-paa bio je poznati vojskova za sultana Murata II, bio je i beglerbeg Rumelije. I on je komandovao akindijama vodei ih prema Nikopolju, Sofiji Ali-begov sin gazi Mihal-paa istakao se u ratu protiv Vlake kneevine, uestvovao je u boju sa sultanom Mehmedom II Fatihom. Ali-beg je ratovao i poslije osvajanja Bosne 1478. gdje prodire do Venecije a 1492. dokumenti biljee da ratuje kod dananje Ljubljane (Suzi Celebi u djelu je opisao Ali-bega). Porodica Timurta (gvozdeni kamen), osniva porodice bio je Timurtapaa. O njemu postoje tri verzije: Hammer, Ismail Haki Uzunarili; potomak alpovske (glavarske) porodice, saradnik emira Osmana. Otac mu se zvao Kara. Ali-beg jedan od najistaknutijih vojskovoa za Osmana i Orhana. Zahvaljujui ugledu i podrsci Timurta je imao znaaj i za sultana Murata I. Iako je povremeno uestvovao u ratovima u Evropi posebno se starao za Aziju. Izmeu 1362-1371. u Rumeliji za vrijeme velikih pomenutih vojskovoa, Timurta je imao ast u Aziji. Nakon Muratove smrti Bajezid je imenovao Timurta-pau za rumelijskog beglerbega. Ta odluka je imala svoj znaaj i teinu. Novi vladar je bio upoznat da meu vojskovoama vlada konkurencija i da je to posebna klica nestabilnosti. Kako se za Timurta-pau znalo da je odan dinu ve devlet tako se znalo da e mu ova funkcija najbolje odgovarati. Poslije 1389. Timurta-paa je pristupio ureenju timarskog sistema i bio je vojno aktivan (osvajanje Stipa, Prilepa, Bitola, Katarina.). Sa akindijama je duboko upadao i do Save i Dunava. Uestvovao je i u osmansko-karamanskom ratu protiv Ala Edina. Zbog svih zasluga dobio je zvanje vezira. U tom zvanju bit e zarobljen 1402. u bici kod Angore i zajedno sa anadolskim beglerbegom bit e puten. Umire u Brusi kod jednog od sultanovih sinova, princa Ise. Za drugog Timurta-pau se zna da je imao dva sina Omerbega i Oru-bega. AKINDIJE su poluregularne osmanske snage. U prvoj fazi nastanka i razvoja najvie akindija je bilo iz Trakije. Bilo je muslimana, nemuslimana, martolosa, vlaha. Ime su dobili od turske rijei akin upad a upadali su na teritorije koji nisu direktno graniile sa osmanskom dravom. Zato nisu imali nikakvu nadoknadu drave. Plata im je bila ratni plijen. Bili su iroko obueni, iz seoskog stanovnitva a ratovali su manjim grupama kako bi lake prodrli u pozadinu neprijatelja. Akindije su ratovale svih 12 mjeseci. Poetkom 16. st. u Bosni ih je bilo oko 1000 po kanunnami. Manji odredi po 10-15 ljudi izgledali su kao da nemaju discipline ni taktike. Ali naprotiv imali su dobru komandu i dovude su sluali a zapovjednitvo se zvalo tekfur. Najvee osmanske vojskovoe su bile njihove starjeine i pored zvanja dovude zvali su se jo ulular. Ratni plijen nisu dijelili ni s kim. Naroito su bili aktivni od Murata I do sultana Murata II. To je vrijeme poznato kao doba gazijstva. Naroito im je naklonjen bio sultan Bajazid I Munja. Nakon stabiliziranja vlasti Bajazid I je promiljeno vodio vanjsku i unutranju politiku. Pokuavao je biti neutralan u sporovima a u odlukama krajnje oprezan. Dok Jirik-paa iz Skopja nareuje

10

napade u Bosnu, drugom Firdus-pai nareuje napade na Kratovo (rudnici) 1389. U ime Lazarevog sina njegova majka Mara sklopila je ugovor sa sultanom kojim priznaje vlast sultana na teritoriji Lazara Hrabeljanovia, Stefanu ostaje vlast na tlu njegovog tragino preminulog oca. Da bude vazal Osmanlijama morao je Uestvovati u svim osmanskim ratovanjima; Dati sultanu za enu svoju sestru Oliveru; Davati iz rudnika srebra godinji danak (ekonomsko iscrpljivanje); Pored teritorije Lazara Hrabeljanovia sultan poklanja panju Bizantskoj imperiji koja je bila u tekoj situaciji. Poraz na Kosovu pokazao je Bizantiji da Osmanlijama u Evropi nema ko da se suprotstavi. Tu situaciju dobro je znao Bajezid I pa je 17. septembra 1399. doprinio da Jovan V Paleolog doe na prijesto. On uskoro umire a na prijesto dolazi Manojlo II Paleolog jedan od posljednjih imperatora 1391.1425. koji je odgodio propast imperije. Nemajui izbora Manojlo II koji je bio gospodar Konstantinopolja bio je prisiljen da potvrdi da je sultanov vazal. Tako je kupio vrijeme da se u Konstantinopolju osjea kao vladar. Ali bilo je tu jo uspona i padova. Tokom 1390. novi sultan proveo je u Jedrenu. U tom periodu podigao je damiju sa njegovim imenom. U to vrijeme sultan je morao panju posvetiti i Anadoliji jer su smjenu sultana neke porodice doekale kao priliku za pobunu te tako nastojale vratiti samostalnost. Znajui za tu opasnost sultan je protiv porodica poslao elitne jedinice. Ali iste 1390. on je sa ostalom vojskom napao grad Filadelfiju. Ona je zakonski bila u sastavu Bizantskog Carstva ali kako je Jovan V Paleolog bio vazal sultanu, sultan trai pomo i car osvaja sam svoj grad. Pored osman. i bizant. trupa uee su uzele i trupe Stefana Lazarevia. Od tada se Srbi organizuju za pohode Osmanlija. Nakon osvajanja ovog grada dato mu je novo ime, Allaeher. Grad se nalazio na vaznom geostratekom polaju te se odatle spremao pohod na bejluk Ajdin. Emiri bejluka Ajdin, Filadelfiju su smatrali svojim gradom. Zato je ovaj bejluk na vijest o padu Filadelfije poslao dio vojske protiv Osmanlija. Meutim, vojni zapovjednici bejluka Ajdin preivjeli su poraz. Prihvatili su mirovni ugovor sa sultanom i emir je pristao da se umjesto njegovog imena na hutbama spominje sultanovo ime, te da priznaje osmansku srebrenu aku za legalan novac. Na kraju je prihvatio da je Allaehir konano u sastavu osmanske drave. Iz Efesa koji je bio gl. grad Ajdina emir je sa lanovima dinastije presao u grad Tir. Ajdin je od 1391. uao kao vazalni bejluk u sastav OC. On se do tad smatrao najjaim bejlukom. Osvajanja nisu uspavala sultana te on prelazi u bejluke Mentee i Saruhan. Emiri ovih bejluka otili su prema istonoj Anadoliji. Slino je uradio Goturum (sakati) Bajazid, emir bejluka Kastamonija. Ova tri bejluka povjerio je na upravu sinu sultana Ertogolu. Sultan je odluio da preduzme mjere mobilizacije i zauzeo je bejluke Germijan i Tekke. Oni su bili tampon zona izmeu OC i Karamnskog bejluka. Sultan je planove izvrio brzo bez materijalnih i ljudskih rtava. Sada napada emira Ala Edina u vie navrata. On naputa prijestolnicu Konju i prelazi u grad Kilikiju. To koristi sultan Bajazid i odlazi sa trupama pred Konyu. Tad primjenjuje taktiku da opkoli grad i korektnim primirjem potede stanovnitvo. Taj postupak se proirio diljem Male Azije. Stoga mnogi gradovi stavljaju se pod vlast sultana: Akehir, Aksaraj, Nigde. Emir AlaEdin sada nudi sultanu zakljuenje mirovnog ugovora. Tu ponudu Bajazid I je i prihvatio. Sporazum je potpisan tako to svi gradovi osvojeni do tad ostaju u vlasti Osmanlija a ostali u okviru Karamanskog bejluka. Nova granica postavljena je na rijeci ehajsembe. Nakon uspjeha u Anadoliji sultan smatra da se treba vie posvetiti pitanjima u Evropi. Dok je ratovao u Anadoliji sve vojne trupe povukao je u Aziju. Tu situaciju koriste Ugarska kraljevina sa kraljem Sigismundom i Vlaka kneevina. One su skovale plan za osvajanje Dobrude i Vidinske kneevine. Mira je sa vojskom trebao osvojiti Dobrudu i Silestru a Ugarska je teila za Vidinom. Bajazid je 1391. poeo prebacivati vojne snage u Evropu i 1392. su krenuli u osvajanje Skopja koje je bilo od velikog znaaja. Neposredno poslije osvajanja Skopje postaje glavni centar skopskog krajita i odatle kreu sve operacije. Osmanlije kreu o osvajanje teritorije albanskih plemena. Dok su Ugarska i Vlaka vijeale Osmanlije napadaju

11

tlo Vidinske Bugarske koja je ve odavno unutar razorena i osvajaju je 1392. g. Bugarski kralj iman je bez puno taktiziranja prihvatio vazalne odnose prema sultanu. Dok Osmanlije zauzimaju teritoriju Bugarske, Mletaka Republika je ojaala i proirila vlast na teritoriju Peloponeza. To je oivjelo ideju pokretanja novog krstakog rata. Zagovarala se ideja o ujedinjenju istone i zapadne crkve. Ovu situaciju koristio je karamanski emir AlaEdin koji mobilie vojsku i kree na Brusu i Ankaru. AlaEdin i saradnici su znali da je Brusa vie nego obian grad za Osmanlije. Napad na Ankaru bio je potreban jer se grad nalazio u sreditu Anadolije i imala je znaaj za sve Turkmene. Karamanski emir je stoga napao ove gradove. Smatralo se da e Ala Edin brzo ostvariti svoj cilj. U Aziji nije bilo dosta vojnih snaga a jedinice su napadale na vie frontova. Zarobljavanje Timurta-pae bio je signal sultanu da akcije Ala Edina nisu bezazlene. Bajazid je napusti Jedrene i vojsku prebacio u Anadoliju.Zapoeo je novu mobilizaciju i sa vojskom krenuo protiv Ala Edina. Do bitke je dolo na ravnici Akavija koja je bila u sastavu bejluka Germijan. Ala Edin je pustio Timurta-pau iz zatvora i sultan je njemu povjerio komandu nad vojskom. Timurta-paa nanio je gubitke Karamanima. Osmanlije su zarobile Ala Edina i sinove mu Alija i Mehmeda. Neposredno po zarobljavanju Timurta-paa naredio je da se Ala Edin pogubi. Osmanska vojska nastavlja osvajanja na tlu karamanskog bejluka: Sivas, Tokat i Kajseri (gradovi). Ovi gradovi su imali izvjesnu autonomiju. Bajazid kree i protiv Goturum (epavog) Bajazida. Jo 1392. su od njega osvojili gradove Kastemonij, Sansu, Jandi i rudnike vazne za industriju. Sultan nastavlja aktivnost i u Evropi. Ve se ukazuje prilike koje e se susresti sa njegovim sinovima. Osmanski vladari bili su uzorni i odani vjeri i dravi zanemarujui i svoje osjeaje. To su potovali i najvei neprijatelji. Ova tradicija se poela zanemarivati sa Bajazidom to je bio uticaj njegove ene Olivere (uivanje alkohola). On je poeo zapostavljati svoje sultanske obaveze, a to se odraavalo i na Halil-pau andarliju i itav sistem. Poinju se unositi znaci razvrata. Nakon otkrivanja velikog vezira (dalje VV) da nije moralno ist Ali-paa andarli preduzeo je mjere za reorganizacijom. On je proveo borbu protiv korupcije a posebno poklanja panju sudstvu. Proveo je brojne reforme i sudije vie nee imati platu nego 2 % od presuda, uveo je sudske takse (2 ake). Posebno su vane i reforme monetarnog sistema. Povuena je stara aka i kovao se novac sa veom koliinom zlata i srebra. Na sve ove situacije i sultan je poeo vie panje posveivati svom ponaanju. Postignuti vojni i politiki uspjesi sultana Bajazida zabrinuli su kralja Sigismunda (1385.-1437.). Sigismund je pokuao da na svaki nain sprijei prodiranje Osmanlija. Nakon osvajanja Bugarske Osmanlije nastavljaju akcije u pravcu Vlake. Ona je poela da ratuje protiv sultana ali je doivjela poraz. Osmanlije su od sultana Orhana imali ljude na dvorovima koji su radili za njih.Ve 1394. g. Vlaka kneevina priznala je vazalnost prema sultanu. Znajui da je ovo uznemirilo Evropu dravnici vre pritisak na ostale vladare da im se pridrue. Bajazid je traio da mu vazali dou u Jedrene. Nije mu doao Manojlo II Paleolog. Sultan je nakon ovog susreta zapoeo blokadu Konstantinopolja. Naredio je akindijama da ratuju na Peloponezu. Sultan je napao neosvojivi dio Tesalije. Sva ta aktivnost na tlu Albanije, Grke, Makedonije dovela je do prodiranja Osmanlija 1395. do Slankamena na Dunavu. To je uznemirilo vlakog kneza Miru te on otkazuje vazalnost to je jo vie izazvalo Osmanlije. Najvei dio pored yeniera inile su jedinice sa Markom Kraljeviem na elu. Ovaj vazal je provodio sva sultanova nareenja i kad je 17. maja 1395. g. dolo do borbe Osmnalije su izgubile Marka Kraljevia na Rovinama, svog vjernog vazala. Zaotravanje odnosa sultana sa evropskim vazalima rezutiralo je savezom Mletake Republike, Ugarske Kraljevine i Bizantskog Carstva. Sultan nareuje da se izgradi Anadolihisar sa druge strane Konstantinopolja. Sultan je znao da je ovaj grad zatien i da se odupirao brojnim napadima. I ovog puta osmanska blokada eljela je da prisili stanovnitvo na vazalne odnose. Drugi razlog je bio dugotrajna opsada-punih 8 godina (1394-1402) radi slabljenja grada. Osmanska drava je tada bila suoena sa drugim nevoljama. Oni dolaze u susjedstvo Ugarskoj Kraljevini kod Dunava. Vlaka je bila u sastavu OC. Kralj Sigismund je smatrao da ne smije napustiti

12

vladare koji su mu dali vojsku od 60 000 ljudi. Ovi vojni odredi bili su sigurni da e moi nanijeti poraz Osmanlijama. Dok je Sigismund pripremao vojsku ni Osmanlije nisu ekale mirno. Osmanski zapovjednici su preduzeli novu mobilizaciju i pripreme za rat. irila se velika propaganda. Tako su se vojske pribliavale i susrele se poetkom septembra 1396.g. kod NIKOPOLJA. Prava bitka se odigrala 28. septembra 1396. U poetku se nije mogao nazirati pobjednik ali vremenom OV (osmanska vojska) je preuzela inicijativui evropljani su doivjeli poraz. Pobjeda je bila puno vie od puke vojne pobjede. Ugled osmanskih vladara je u cijelom islamskom svijetu porastao. Halifa Abasida Al Mutevekil II dao je sultanu titulu sultan rimskog carstva. Nakon pobjede kod Nikopolja Osmanlije su prodrle sve do Sremske Mitrovice a akindije do Slovenije, tj. Ptuja i tajerske. Posebna zasluga pripala je Ratkoviu (Laskovicu) preuzeo je pod Osmanlijama akcije protiv svojih sunarodnjaka. Drugi dio vojske ratovao je na Peloponezu pri emu su dobili veliki plijen. Veliki uspijeh je bilo osvajanje grada Argosa. Na onim prostorima dananje Makedonije Osmanije 1397. g. vre kolonizaciju. Dovode Turkmene i druga plemena Male Azije koja ne poznaju sistem (Tatari). Turkmenska plemena bila su nomadska (juruk) i dajui im teritorije imali su ih blizu za nove mobilizacje. U Aziji ponovo 1397. dolazi do novog osmansko-karamanskog rata. Osmanska vojska je ponovo zabiljeila pobjedu. Dolo je do novih teritorijalnih irenja. Praeni su od strane mamelukih sultana, najpoznatiji vladari, zauzimali su tlo Malatije i Eldistana. Nezadovoljavajui se sa postignutim uspjesima postigli su nove uspjehe zauzimanjem Erzidana to ih je dovelo do kontakta sa Timur Lenkom. Nakon smrti Dingis-hana Mongolsko carstvo je bilo podjeljeno na vie hanata. Tad na prijesto stupa Timur Lenk, potomak plemena Berlosa. Timurov otac nije bio vladar te mu nije mogao ostaviti titulu. O njemu saznajemo tek 1363. g. nakon pobjede nad Timurtoglukom kad je bio u slubi emira Husejna. U znak priznanja nad Timurtoglukom emir Husejn daje Timuru svoju sestru za enu. Ugled mu jaa enidbom sa Husejnovim kerkama. Timur je priznat za gospodara Herata i Balhe on za prijestolnicu izabira grad Samarkand. On je dao da se izgrade brojne palae, zatitni zid oko grada i doveo brojne uenjake. Sve uinjeno uticalo je da na skuptini svih hanata tzv. KURILTAI bude izabran za vou svih Mongola. Pod njegovu upravu dolo je 9 zemalja, Dinastija Ceten, Harizma, Horasan, Tataristan i Dest kipcaku, zemlje Muzaferovih sinova u Iraku u Hindustanu i na kraju od Kineskog zida do Sredozemnog mora, od Rusije do Mameluke drave. On je za kratko vrijeme stvorio monu dravu. Od mnogobrojnih bitaka koje je vodio u jednoj je ranjen u nogu i ostao je hrom (lenk). Bio je izuzetno obrazovana linost, govorio je turski, perzijski, bio je hafiz. Panju je posveivao i Bibliji i Tevratu. U mladosti je itao biografije poznatih vojskovoa. U historiji je poznat kao okrutan vladar. Kad Timurova vojska dolazi u kontakt sa Osmalijama 14/15. st. mongolsko carstvo je bilo na vrhuncu moi. Sultan Bajazid I je tad uspio stvoriti i uveati teritoriju svoje drave koja se prostirala na 690 000 km. To je znailo da se uveao broj podanika i privrednika koji su omoguili velike uspjehe. U cilju stabilisanja stanja u Carstvu, sultan je panju posvetio Mihajlu II Paleologu. Smatrajui da uzalud troi novac sultan sklapa sa njim ugovor kojim se prekida opsada Konstantinopolja ali da car pristaje na vazalan odnos. Bizantski sudija nije mogao suditi muslimanima te sultan uz dozvolu cara alje svog kadiju. Sultan je dozvolio i brojnim trgovcima (Genova, Dubrovnik) da slobodno obavljaju saradnju sa osmanskim trgovcima. Ponovo je povratio svoj raniji ugled poremeen raskalaenim ponaanjem. Dolo je do zategnutih odnosa sa Mongolima. Sultan je iranskim vladarima dozvolio utoite a naroito je time izazvao Timur Lenka. Smatrajui da sultan izrie neprijateljstvo prema njima Timur Lenk dolazi 28. augusta 1400. g. u grad Sivas koji je pretvara u prah i pepeo. Kad je grad napadnut sultanov sin Ertogul bio je zarobljen i pogubljen. Na putu osvajanja Mongoli nanose poraze Mamelucima i 5. januara 1401. ulaze u Damask a 2 mjeseca poslije i u Bagdad. Osmanska vojska bila je u mnogo inferiornijem poloaju. Omjer vojske bio je 70 000 ljudi Osmanlija i 160 000 ljudi Timur Lenka. Postojala je mogunost da se vladari ujedine ali da Bajazid prizna vazalnost. Do bitke je dolo 28. augusta 1402. g. kod Ankare (Angore). Uz

13

Bajazida su se nalazili brojni vazali gdje se posebno isticao Stefan Lazarevi. Kod Timur Lenka su bili emiri bejluka Mentee, Karamana. Jedini ko je do kraja ostao dosljedan je Stefan Lazarevi koji je nakon poraza osmanske vojske otiao u Konstantinopolj i dobio titulu despota. U ropstvo je pao sultan Bajazid I i sin mu Musa. Preostale jedinice su se povukle. Timur Lenk se korektno odnosio prema svom protivniku. Bajazid je negativno reagirao na sve ponude. Kada se otvoreno poeo izjanjavati Timur Lenk je naredio da sultana zatvore u kafez i tako ga pronose kroz Anadoliju. Ve 9. maja 1403. kod Akehira Bajezid je umro od modanog udara ili je popio otrov iz prstena. U trenutku smrti imao je 43 godine ivota. Pod njegovom vlau OC je preraslo u respektabilnu silu a osvajanja u Anadoliji omoguila su posjedovanje cijele Anadolije, Makedonije, Grke do Atine, Peloponeza, Bugarske. Vladari su prihvatili vazalni odnos prema sultanu. Do 1402. sultan Bajazid je uspio da stvori centralizovanu i monu dravu sve slube bile su dobro organizirane. Jedan dio turkmenski plemena je zbog toga bio nezadovoljan i htjeli su slobodno ivjeti. Kao i njegov otac Murat I 1362. koji je od osvojenih teritorija u Evropi formirao je Rumelijski ejalet tako je i Bajazid 1393. od azijskih sandaka formirao Anadolski ejalet. U toku cijele vladavine na celu carskog divana bio je VV Ali-paa andarlija. On je na dunost doao 1377. Ali-paa je uz sultana Bajazida izgledao kao suvladar. Postavljene vojskovoe bile su Evrenos-beg, Ali-paa Mihajloglu, Timurta-paa. Protiv sultana su svo vrijeme bile brojne anadolske porodice te je vremenom nezadovoljstvo raslo. To je dovelo da sultan u bici kod Angore doivi poraz od brojnih porodica koje su stale na stranu Timur Lenka. VRIJEME INTERREGNUMA (1402.-1413.) Nakon pobjede nad Osmanlijama Timur-han je mnogim begovima u znak zahvalnosti vratio njihove kneevine koje postaju samostalne drave. On je vjeto postupao i prema Bayazidovim sinovima. Preostali dio teritorije koji nije vraen podijelio je izmeu trojice brae Sulejmana, Ise i Mehmeda. Princ Sulejman je dobio Rumelijski ejalet, princ Isa dobio je teritoriju oko Bruse (i grad Brusu) a princ Mehmed je vladao preostacima iz srednje Anadolije (Amasija i Tokat). Timur je i zarobljenike pustio iz zatvora naroito vojskovoe (veliki izdaci, pobuna, velikodusnost). Ubrzo nakon pobjede kod Ankare Timur Lenk krenuo prema Izmiru (Smirna) kojom su upravljali Ivanovci sa Rodosa. Timurovi zapovjednici nanijeli su im poraz. Krenuli su prema samom Izmiru u kome su ivjeli i muslimani. Graani su poslali oko 10 000 djece koji su nosili Kuran kako bi zaustavili vojskovoe. Timur je naredio ubistvo djece. Uao je u Izmir, zapalio ga i potom pri povratku prema istoku Anadolije saznao je za smrt Bayazida. Nakon Izmira zauzeo je Krimski hanat da bi 1404. g. mobilizirao vojne snage i zapoeo svoj pohod na Kinu. Smrt ga je zatekla 19. februara 1405. kod grada Otraks imao je 70 godina ivota a oko 36 godina je proveo kao han. Nakon naputanja teritorije Male Azije 1403. podjela koja je nastala na hanovo insistiranje dovest e do veoma interesantnih dogaaja. Niko od sinova nije uzeo titulu sultana. Za princa Sulejmana se znalo da je obrazovan ali sklon alkoholu (r. 1375.). ivio je do 1410. Drugi sin Isa bio je kratko gospodar Bruse i imao je neslavan kraj. Musa takoer nije imao uspjeha dok je najvie postigao princ Mehmed. Roen je 1382. a ivio je do 1421. Kao sultan je bio 7 godina i 10 mjeseci. Radilo se o veoma promiljenom politiaru. Nakon privremene podjele OC koju je izvrio Timur-han, prinevi su znali da su teritorije koje su im povjerene bile samo privremenog karaktera. U najboljem poloaju nakon te podjele proao je princ Sulejman, koji je dobio cijeli evropski dio carstva, to je bila jedna zaokruena cjelina. Druga dvojica Bayazidovih sinova kao prvi susjedi doli su odmah u sukob.S ultani Orhan, Murat i Bayazid u toku svojih dugogodinjih vladavina stvorili su jaku centralizovanu dravu, imali su veliki broj krana, pa jevreja kao svojih podanika. Slinu politiku u novim okolnostima nastavili su Mehmed i Sulejman. Ali druga dvojica brae bili su zagovornici centralizacije

14

smatrajui da treba biti organizovana kao osmanski bejluk na osnovi gazijstva. Prema nemuslimanima su zauzimali okrutniji stav. Kako je 1403/4. teritorij Male Azije bio poteen Timurovih pohoda jer je on otiao u osvajanje Kine, to e svaki od brae iskoristiti da popravi svoj autoritet na podruju kojim je upravljao. Ali to e dovesti do bratoubilake borbe. Mehmed kree u osvajanje bejluka Saruhan, Mentee i Ajdin s ciljem da ih stavi pod svoju vlast ali u tome ga ometaju njegova braa, prije svih Isa. Razlog za to je u injenici da je Isa bio svjestan svoje slabosti te je htio zadrati status quo.bAli Mehmed alje svoju vojsku na Isine odrede i u bici kod njegove prijestolnice Bruse nanio mu je poraz. Nakon toga Isa je bio prisiljen da napusti Anadoliju i spas nae u evropskom dijelu carstva, kod bizantskog cara Manojla II Paleologa. Takav razvoj ove borbe Sulejman je posmatrao dosta pasivno ali saznavi za njen rezultat stao je na stranu Isaa i poslao mu je pomo od 10 000 ljudi. Napadai su ovoga puta na vie mjesta potukli Mehmedovu vojsku da bi kod Bruse ponovno doivjeli poraz. Isa ponovo odlazi u Konstantinopolj i trai pomo od Ismentijag-bega. Od tada nemamo nikakvih vijesti o Isau. Njegove teritorije ule su u sastav Mehmedove drave. Dok je u Maloj Aziji trajao bratoubilaki rat Sulejman je najvei dio svog vremena provodio raskalaeno. Jo 1403. predao je Manojlu II sklopljen ugovor po kojem je predao Bizantu Solun, elei da od Manojla na taj nain stvori svog saveznika. Istovremeno Sulejman sklapa ugovor sa Stefanom Lazareviem. Neku vrstu poluvazalnog odnosa Sulejman zadrava i sa Mirom (Vlaka drava). Sulejman posebno sklapa ugovore sa albanskim aristokratskim porodicama Musa i Kitapi. Takvo stanje koje je odgovaralo Sulejmanu nije odgovaralo Mehmedu koji je smatrao da ujedinjena osmanska drava ne moe biti bez evropskog dijela. Inae Mehmed je bio bolji politiar nego Sulejman koji je bio bolji vojskovoa. Smatrao je da prvo treba ujediniti osmansku dravu na podruju Male Azije a onda krenuti u osvajanje evropskog dijela. U tome je imao podrku Ali-pae andarlije. Saznavi za ove planove Mehmeda brat mu Sulejman odluio se na vojnu aktivnost protiv brata na podruju Male Azije. Aktivnost je bila usmjerena na osvajanje Bruse. U toj prvoj fazi ratovanja Sulejman je nanio par poraza Mehmedu i osvoji znaajnu teritoriju ukljuujui i Brusu. Tada se deava neto iznenaujue. Princ Musa postaje vrlo znaajna linost 1406. kada se pridruuje Mehmedu. Njegova vojna aktivnost poela je u evropskom dijelu napadajui Sulejmanovu vojsku sa malim vojnim odredima. Uz novanu pomo Mehmeda postie znaajne uspjehe, izmeu ostalog osvaja Jedrene. Uvidjevi opasnost nastale situacije Sulejman se brzo vraa u Evropu, napada Musaa, i vraa izgubljeni teritorij. Nakon tih dogaaja iz 1406. naredne 4 godine Sulejman ne naputa evropski dio osmanske drave. Raskalaen nain ivota Sulejmana utjecat e na to da izgubi savez i prijateljstvo sa mnogim vaznim linostima. Te slabosti najbolje e iskoristiti Mehmed i Musa. Smatrajui da Musa ima vie ratnog iskustva Mehmed ga alje 1410. u Evropu sa velikim brojem vojnika. Pouen iskustvom iz 1406. Musa se koristi svim Sulejmanovim slabostima pa se ak koristi i potkupljivanjem.Vodi munjevit rat, osvaja Jedrene. Sulejman je ubijen. Ova deavanja na jugu Evrope imala su uticaj na vjerska pitanja. Za razliku od Sulejmana koji je samo formalno bio musliman, Musa je bio vrlo fanatian. To su vrlo brzo osjetili tadanji osmanski vazali kao to su Stefan Lazarevi i Manojlo II Paleolog. Neposredno nakon uspostavljanja vlasti Musa je dotadanje danke znatno uveao.Od Manojla je traio i da mu vrati sav teritorij koji im je Sulejman bio dao.Nemajui drugog izbora vratit e mu Solun i dio teritorija Tesalije.To Manojlo nije uinio sluajno. U evropskom dijelu carstva Musa je za kazaskera postavio ejha Bedrudina. Sa promjenama unutranje politike mjenja se i odnos prema vladaru i odnosi drutvenih klasa uope. Poinju da se okupljaju turkmenski nomadi koji su bili pod uticajem heretika priznavali islam, ali nisu se pridravali prakse. Sve vie spahija naputa Musaa.To isto rade i drugi osmanski redovi kojima ne odgovara anarhija i u sve veem broju prelaze na stranu Mehmeda ali on ostaje bez akindija koji prelaze na stranu Musaa. Nakon nepune tri godine vladavine Musa je otjerao sve one koji su bili protivnici necentralizovane drave, a pridobio one koji su bili za to. Do bitke izmeu brae dolazi na polju Camurlin kod Samarkana (50 km od Sofije)

15

5. jula 1413. g. Tek tada dolaze do punog izraaja pripreme Mehmeda da razbije Bajazidove prijatelje, da na svoju stranu dobije nekadanje oeve vazale. Vojniki poraz Musaa kotat e ga ivota. Nakon toga Mehmed se proglaava pobjednikom i ujedinjuje OC te se proglaava sultanom istog 5. jula 1413. g. Od tada pa do smrti 4. maja 1421. pravi gospodar OC bio je Mehmed I. Od tada i pored poraza nikad se vie nee desiti podjela Osmanskog carstva. VRIJEME VLADAVINE MEHMEDA I (1413.-1421.) Do bitke kod Ankare 1402. OC se prostiralo na 160 000 km a deset godina kasnije kada tu imperiju obnavlja Mehmed I taj teritorij iznosi 340 000 km. Nakon objedinjavanja carstva Mehmed I je bio prepolovljen i ekonomski i vojno, pa je morao da se bori za osvajanje izgubljenih dijelova. Pobjedom nad braom nije rijeio brojna unutranja ali ni vanjska pitanja. Iza Musaa ostala je vrlo poznata i uticajna linost ejh Bedrudin-kazasker. On je roen u jednoj uglednoj porodici u gradu Simelu, koji se nalazio u sastavu nekadanjeg emirata Kutahije koji je vremenom postao sandak u OC. kolovao se kod djeda na teritoriji Egipta poznatog kao mjesto u kojem se ui o brojnim slobodama. Najvie vremena proveo je u Kairu. Posebno znanje crpio je od Durdanija. Zahvaljujui talentu ali i volji za uenjem ubrzo se o Bedrudinu proulo u Kairu a onda i ire. Shvativi da nema vie ta da ui pa i sam postaje uitelj; sinu tadanjeg egipatskog vladara Beruha. Iako je bio uitelj to ga nije sprijeilo u daljem obrazovanju. Obraa se dvojici ejhova Hasanu i Husejnu i od njih poinje uiti tesawuf (islamska mistika) te time steeno znanje nadopunjuje. Naputa mjesto uenja i dolazi u duhovnu prijestolnicu Male Azije-Konyu, odatle u Tir/Sirija.Razlog njegova odlaska je u injenici da su ti gradovi bili poznati po obrazovanim linostima. Iz Tira odlazi na ostrvo Hios. Tu su ivjeli kalueri (dobri poznavaoci Biblije) to je osnovni razlog njegovog odlaska tamo. Sa Hiosa 1410. g. poziva ga princ Musa da bude kadija. U toku tri godine Musaove vladavine ejh Bedrudin je radio na ope zadovoljstvo svih. Nakon Musaovog poraza a onda i ubistva ejh Bedrudin bio je posteen jer je Mehmed znao da bi njegovim ubistvom dobio jo vie protivnika, a sa obzirom da je Bedrudin bio veliki uenjak kao protivnik dobio bi i ulemu. Naredio mu je da ide u grad Iznik dajui mu dobru penziju.Uz sve poasti 1413-1416. ejh je relativno dobro ivio. To vrijeme koristi da rairi mreu svojih pristalica, pripremajui zavjeru. Do otvorene pobune dolazi 1416. g. Ta godina nije sluajno odreena za pobunu, jer tada dolazi do osmansko-mletakih sukoba. Kako u to vrijeme Osmanlije nisu imale dovoljno pomorske snage bili su vrlo lako poraeni od Mleana. Istovremeno dok je osmanska drava proivljavala svoje poraze Vlaka kneevina pokuava da se oslobodi vazalnih odnosa prema njoj pa e se i ona pobuniti. Pomo Miri pruio je i ejh Bedrudin. Sve su to bili preduvjeti za izazivanje narodnog nezadovoljstva vlau. Tu situaciju koristi ejh i svojim pristalicama nareuje javnu pobunu. Ali u tom trenutku iznosi javno u svojoj hutbi ono to su mnogi smatrali bogohuljenjem, odbacuje KISMET (sudbinu). Meutim, na elo ustanka nee stati sam ejh ve e to mjesto prepustiti Duzme Mustafi, koji formalno pravno ostaje voa pobune. Ta pobuna izbila je u maju 1416. U tom trenutku na strani Bedrudina bilo je mnogo prednosti. Pomo mu je pruio i Mira pa i Manojlo II i Mletaka Republika. Dobar dio anadolskog stanovnitva stao je na stranu pobunjenika. Borbe su se najvie vodile na teritoriji Bugarske. Ne sluajno, ejh Bedrudin je odredio da tu bude prvi ustanak, jer tu je imao najvie pristalica. Sultan je od obnove drave najvie panje posveivao formiranju centralne vlasti i jake kopnene vojske. Upravo kao to je i prije i ovdje dolazi do izraaja sultanova promiljena politika. Osmanska vojska nanosi vie poraza pobunjenicima. Meu vie poraza posebno je zabiljeena ona pored Bereza, gdje je uhapen i sam ejh Bedrudin. Nakon toga Bedrudin je i pogubljen. Nedugo nakon toga osmanska drava susree se sa novim problemima. Izdajui se za Bajazidovog sina, ovjek po imenu Mustafa javno je pokazao svoje pretenzije na prijestolje. Vrlo brzo je dobio veliki broj pristalica.On je zahvaljujui neopreznosti

16

vlasti zauzeo relativno veliki dio teritorije. Ozbiljna situacija nastala je kada je on poeo kovati novac sa svojim likom. Tek tada vrh osmanske drave uvia ozbiljnost situacije. Tada Mehmed I jaa svoju propagandu tvrdei da je to DURSEM- lani Mustafa. Ali u takvoj situaciji nije se znalo da li je to istina ili nije. I ovog puta dolazi do punog uspjeha centralne osmanske vojske i ponovo se uspostavlja Mehmedova vlast. Kako bi kod podanika stvorili pozitivniju sliku o Mehmedu se govorilo kao DURZEM=GUREKCI lijep, dobro graen, zgodan. Prednost ovog sultana bila je u injenici da su na njegovoj strani bile poznate vojskovoe: Ilijas-paa, Bajazid-paa, Ibrahim-paa. I pored vojnog poraza Mustafa se uspio spasiti. Sultan Mehmed trai od Manojla II da primi Mustafu i uva ga kako ne bi ponovo ugrozio Carstvo a za uzvrat Bizantskom Carstvu dao je mnogo povlastica. Istovremeno, bojei se opasnosti sa druge strane, Mehmed tih zadnjih mjeseci svoje vlasti alje pismo sinu Timur Lenka. Iz tih pisama vidi se da na neki indirektan nain priznaje njegovu vrhovnu vlast. Zahvaljujui ovakvom stavu tri godine nakon pobune Vlake drave sultanova drava uspjela je poraziti vojsku vlakog vladara na tvravi urevu. Istovremeno, sultan je vodio preko diplomata dosta miroljubivu vanjsku politiku. Ali radna opcija nije se mogla uvijek izbjei. Zato je Mehmed kao jedan od prioriteta postavio jaanje yenierskog reda. Ve 1419./20 yenierski odredi obnovljeni su kao u doba Bajazida na 5-7 hiljada. Ono to je posebno vano jeste da je yenierski odred postao odan vladaru. Druga podrka bila je od trupa koje su poticale iz nepoznatih porodica a koji su svojim linim sposobnostima doli do izraaja. I oni su bili zagovornici jaanja centralne vlasti. Iako je Mehmed izbjegavao ratovanje njegovi neophodni vojni pohodi bili su itekako od velikog znaaja. U trenutku kad se osjeao izlaz iz krize osmanske drave sultan Mehmed I je u 39 godini ivota, 4. maja 1421. umro. (Obnovio je imperiju i vladao 7 godina i 11 mjeseci uveao je teritoriju na 340 000 km). Na prijestolje dolazi njegov 17-godinji sin Murat II (1421.-1451.- vladao 28 god. 10 mjeseci i 29 dana). Preuzimanje prijestolja prolo je relativno brzo i bez veih potekoa. Mehmed je imao jo 4 sina koja su umrla prije njega te tako nije dolo do bratoubilake borbe oko prijestolja. Izgledalo je da e Murat ll uspjeno vladati dravom ali to je bilo prividno. Prije svih sveanosti koje su odrane povodom proglaenja novog sultana, pojavio su kuuk (mali) Mustafa koji se izdaje za Mehmedova brata pa trai svoje pravo na prijesto. I ovog puta osm. vojska morala je ratovati kako bi eliminisali i ovog Mustafu. Prednost novog sultana je u tome to je relativno dobru vojnu snagu naslijedio od oca. Te vojne snage u toku 30 god. vladavine Murata II pokazat e mu potpunu odanost. Nakon to je 28. februara 1423. uhapen i pogubljen Mustafa, ubrzo su se proule glasine kako je novi vladar nesposoban. Ovakve glasine irili su protivnici osmanske dinastije. Znajui za teinu propagande Murat II poeo je povlaiti vrlo osmiljene poteze. Prvo je pobjedio kuuk Mustafu a zatim naredio svojim vojnim snagama da ratuju protiv odmetnutih anadolskih porodica. Tadanji gospodar Sinope, Ismendij-beg na vijest da mu se pribliava sultanova vojska pokuao je da pobjegne i da spas nae kod sultanovih protivnika ali izdao ga je njegov sin koji postaje sultanov vazal. Murat ga je oenio jednom od svojih rodica. Naredni sultanov potez bio je obnavljanje osmansko-bizantskog ugovora po kome pored vazalnih odnosa Konstantinopolj se obavezuje da sutlanu godinje plaa cijenu od 30 000 dukata i da se car odrie svih svojih teritorija na Crnom moru. Poslije tih uspjeha sultan svoju panju posveuje Dunejdu, emiru bejluka Ajdina. Kako je sultan ranije znao za razloge Hamze-pae za ubistvo ovog emira to mu je i prepustio (Dunejdin mu je ubio brata u ranijim ratovima). Tom prilikom Hamza-beg u toku 1425. osvaja Ajdin a zarobljenog Dunejdina dati e ubiti. Smatrajui da je konano sreeno stanje u Anadoliji sultan je 1425. preao u evropski dio carstva. Neposredno po dolasku u Jedrene saziva sastanak svojih evropskih vazala. Doli su mu: novi vlaki vladar Dou, despot Stefan i mnogi drugi izuzev Manojla II koji je kao izgovor naveo starost te poslao svog izaslanika. Prilikom tih audijencija u Jedrenu sultan prima izaslanstvo ne samo svojih vazala npr. Mleani, Hios, Rodos Sve to bilo je u cilju osnaenja osmanske drave i vraanja sultanovog autoriteta.

17

Nemajui razloga da se dugo zadrava u Evropi, sultan se vraa u Anadoliju. Ovog puta sultan smatra da je doao red da Mentee vrati pod svoju vlast. Taj posao prepustio je svom Balban-pai koji je bio motiviran linim razlozima. Vojskovoi Osman-begu sultan daje zadatak da osvoji bejluk Tekke, i tu je bilo dosta uspjeha. Tek nakon toga sultan se odluio na rat protiv Karamana. Borbe su bile brojne i estoke. U jednoj bici kod grada Adalije od topovskog hica ubijen je emir Karamana, Mehmed-beg. Naslijedio ga je sin Ibrahim koji je uoivi snagu Murata zatraio mir i sklopljen je mirovni ugovor nakon ega je Ibrahim uzeo za enu Muratovu sestru a ovaj njegovu. Murat je kao miraz uz karamansku princezu dobio i bejluk Hamid koji je 1402. g. uao u sastav Karamanske drave. Tako je 1426. zavreno vraanje otrgnutih bejluka. U prvih pet godina vladavine sultan Mehmed II je pokazao svoje sposobnosti za voenje vanjske i unutranje politike. Sa ratnim protivnicima nije pravio kompromise ali gdje god je mogao vodio je miroljubivu politiku u korist Osmanskog Carstva. To se vidi na primjeru kad je emir bejluka Germijan pokazao interesovanje da ovaj bejluk zadri do kraja svog ivota a da ga potom ostavlja u naslijee sultanu Muratu II koji je i prihvatio odluku. U ovo vrijeme OC je bilo relativno stabilno, vojniki i privredno jako. U treoj deceniji 15. st. jedan od monih osmanskih susjeda Sigismund, suoio se sa novom pobunom koja se desila sa Husitima iji je voa Jan Hus izrazio neslaganje sa crkvom. Sigismund je stoga uestvovao u pokoravanju Husita, te je izbjegavao rat sa Osmanlijama. Srpska despotovina je proivljavala unutranju krizu jer Stefan Lazarevi nije mogao nai izlaz. Takoer, Mletakoj Republici je odgovarao mir sa osmanskom dravom. Lukavi Mleani su koristili Muratovu zaokupljenost te su ne napadajui osmansku dravu izvrili pritisak na Manojla II da im ustupi luku Solun. Nemajui izbora Manojlo II je 1423. predao Solun pa e ovaj grad do 1430. biti pod vlau Mleana. Zato su oni, da ne bi izazvali sultana prihvatili ovu miroljubivu politiku. Sultan Murat II s pravom se zabrinuo za sudbinu Bizantskog Carstva jer Manojlo II kao iskusan car nee li radi pakosti dati Mleanima Konstantinopolj i bizantsku krunu. Zato se Osmalije sa opreznou pripremaju za okraj sa Mleanima. Do rata je dolo poetkom 1430. god. 28. februara napadnuti su Mleani kod Soluna. Borbe su bile otre i snane. Na kopnu su Osmanlije pobijedile i 29. marta zauzele Solun (do Balkanskih ratova 1912. grad je bio u sastavu OC, stanovnitvo jevrejsko). Osmanlije su dalje osvojile Janjinu i pokrajine od Grke prema Makedoniji. Nakon ovih osvajanja Osmanlije su osvojile Epir to je omoguilo irenje na tlo Albanije. Vidjevi da ne mogu preokrenuti stanje na kopnu Mleani su ponudili mir po kojem bi trebalo ostati stanje kao do tada. Mirovni ugovor potpisan je 1432. Prvi put Osmanlije imaju direktan izlaz na Jadran preko Albanije. Iako je Sigismund izbjegavao sukob nije ga mimoiao. Do borbe je dolo 1427. g. Murat II je najvei dio vremena provodio na tlu Anadolije te je Sigismund stoga smatrao da proiri svoj utjecaj na okolne zemlje. Godine 1427. umire Stefan Lazarevi i na elo srpske despotovine dolazi ura Brankovi. To je bila pogodna prilika za Sigismunda koji je tako elio da povea svoj autoritet. Despotovina je trebala postati tampon zona izmeu Ugarske i OC. Dok su Ugari drali Beograd, Osmanlije su imale svoj garnizon nadomak Beograda (Golubac). Zato Osmanlije ele vratiti svoj ugled na ovom tlu. U ovom ratu nijedna drava nije zauzela teritoriju ali su Osmanlije dobro vratile ugled. Sigismund je stoga 1428. potpisao novi osm.-ugar. ugovor. Zaustavljen je rat u Despotovini a Osmanlije su se nale u tekoj situaciji prema Vlakoj. Tada je zbaen knez Dan koga je pobijedio (avo) knez Drakul iza koga je stajao car Sigismund. Knez Drakul je dobio ime po odlikovanju zmaja. On je bio vrlo netolerantna osoba koja je uivala u patnjama drugih. Svog prethodnika kneza Dana je nabio na kolac. Prema onima koje je smatrao za jae davao je potovanje. Neposredno po preuzimanju vlasti knez Drakul je prihvatio vazalne odnose prema OC. Pored plaanja danka prihvatio je da na poziv sultana alje vojsku u rat. On je to pokazao i na djelu kada je sultan upao u Erdelj Drakul je poslao najodanije jedinice koje su 25. maja 1432. oblast Branieva pretvorile u krv. Upravo ovih dana skopski krajinik Isak-beg Ishakovi upao je u Despotovinu i dijelio kazne pri tome pokazujui despotu ta ga eka. Drugi

18

vojskovoa Sinan-beg upao je u Kruevac, prijestolnicu Despotovine i rekao da e zauzeti i druga mjesta. On ostaje u Kruevcu i mijenja mu naziv u Alada Hisar (arena tvrava). ura Brankovi nemajui drugog izlaza po uzoru na svog ujaka daje sultanu ker Maru za enu ( Mara je sa sultanom imala skladan brak, ostala je u svojoj vjeri a nakon smrti sultana njen pastorak ju je sa bogatim darovima vratio u Despotovinu). Nemajui svog glavnog grada despot gradi novu prijestolnicu na Dunavu, Smederevo 1432.g. Osmanlije ovih godina ratuju i protiv Krimskih Tatara, to je sukob sa Krimskim hanatom. Ali i dalje u Maloj Aziji najvei neprijatelj bio je bejluk Karaman. Osmanlije osvajaju ovaj bejluk dio po dio. Godine 1431. istekao je ugovor iz 1428. izmeu Ugarske i Osmanlija. Smatrajui da je otklonio opasnost od Ugarske, Sigismund je smatrao da je doao trenutak da vri pritisak na osmansku dravu i Murata II, te trai da mu sultan da pravo na zatitniki odnos prema Bosni kojom vlada Tvrtko II. Pored toga trai uticaj nad Srpskom Despotovinom i sjeverom Bugarske. Godine 1431. Sigismund je pruio azil Fruini, pretendentu na bugarski prijesto. Sve ove drave su u velikoj krizi jer nisu mogle voditi samostalnu politiku. Mogle su se vezati ili za Sigismunda ili za Murata II. Spomenute drave i njihovi vladari imale su cilj da preive i da njihovi vladari ostanu na prijestolju. To su znali i Sigismund i Murat II koji su to nastojali iskoristiti u svoju korist. Sigismundu je polo za rukom da proiri svoj utjecaj. Sultan nije imao izbora i primjenio je rat. Prilika se pojavila 1437. nakon smrti Sigismunda. Sultan je naredio vojskovoi Aliju da sa veim vojnim snagama napadne i Despotovinu i Vlaku ali i Erdelj. Osmanlije predvoene Alijem prelaze rijeku Dunav i zauzimaju brojne tvrave i dolaze do Hermenstat tvrave. Ugarskom je vladao Albert Habsburki (1437.-1439.) a nakon njegove smrti naslijeuje ga sin Vladislav (1440..-1457). Veliki znaaj stekla je linost Vladislava III-poljski vazal. Sukob izmeu Vladislava Habsburkog i Vladislava III Jagelovia podijelio je Ugarsku na dva djiela. Ovaj sukob je dobro doao Osmanlijama. Iako su bili zaokrueni unutranjim borbama oko prijestolja ugarska vojska bila je i dalje najjaa sila. Ugarski vojnici 1438/39. su zauzeli vie gradova Srpske Despotovine. Vidjevi kako ove akcije naruavaju ravnoteu sultan Murat II je naredio da vojska zauzme preostali dio Despotovine. Vojska je 18. augusta 1439. zauzela Smederevo kao i Novo Brdo (poznat po rudnicima, naseljenosti, poljoprivredi, majka gradova). Iako je Despotovina ranije doivila prvi pad sada je ponovo pala zauzimanjem Novog Brda. Meu brojnim zarobljenicima bio je i Konstantin Mihajlovi koji e kasnije biti osman. yeniar. Vojno napredovanje Osmanlija na dijelu Srpske Despotovine dovelo je Tvrtka II u nezavidnu situaciju. Stoga je on od ranijeg danka poveao sumu na 50 000 dukata osmanskim vojskovoama ali je napao tvravu Beograd. Iako su ili na faktor iznenaenja, branioci Beograda su pruili otpor, a posebno Dubrovanin, prior Ivan koji je pruio napadaima dostojan otpor. U glavnom gradu Jedrenama deavali su se drugi dogaaji. Umjesto Isak-bega imenovan je Halil-paa andarli 1439. g. Na taj nain ozakonjena je politika OC da je osmanska porodica davala sultane a porodica andarlioglu davala je vezire. Sva ta zbivanja paljivo je pratio Janjo Hunjadi, porijeklom sa tla Vlake ali je u Erdelju (Transilvanija) imao velike posjede te se smatrao bogatim ovjekom. Pravi gospodar od 1440. gubernator Ugarske je bio Janjo Hunjadi (1446.-1452.). To je bio ne samo zbog njegovog bogatstva nego i zbog njegova junatva. Jedini uspjeh Evropa e imati ako pree u napad a ne bude se samo branila. God. 1441. pod Hunjadijevom komandom poraene su osmanske trupe koje su prodrle do Erdelja. Ohrabren uspjesima on 1442. prelazi Dunav i prodire sve do planine Balkan. Njegovi uspjesi stvorili su haotino stanje kod Osmanlija. On 22.7.1443. g. osvaja Ni a 3. novembra osvaja Sofiju. Skoro da nije bilo znaajnijeg osmanskog vojskovoe koji nije od Hunjadija doivio poraz. Takav je bio i Rumelijski beglerbeg Kasim-paa. Ovi uspjesi su na evropskim dvorovima stvorili propagandu o nepobjedivosti Hunjadija. Njegovi uspjesi ohrabrili su albanska plemena sa princom uraem Kastriotijem (Skender-begom) na elu. On je poticao iz jedne od najuglednijih albanskih porodica te je odveden na dvor sultana Mehmeda I , primio islam i zadrao ga do smrti. Koristei zbunjenost

19

Osmanlija, Skender-beg je navodno falsifikovao sultanov ferman kojim treba da ode u tvravu na Kroji i tamo je okupio nezadovoljne i ustao protiv osmanske drave i tako ostao sve do 1466. g. Koristei potekoe u evropskom dijelu carstva Ibrahim-beg Karamenioglu ponovno je ratovao protiv Osmanlija nastojei povratiti makar dio teritorija. On prelazi na tlo osmanske imperije i vodi operacije od Kutahije do Ankare i od Balvadina do Sevriehira. Sultan je bio prisiljen da odbranu svojih pograninih tvrava prepusti vojskovoama a on se prebacio u Maloj Aziju da ratuje protiv Karamanskog bejluka. Po dolasku u Anadoliju, Murat II uspijeva zaustaviti ofanzivu i prelazi u kontranapad. Sultan ponovo zauzima Konyu i vraa gradove ovog bejluka te sklapa mirovni ugovor jer slijedi politiku da se Karaman ne smije odmah zauzeti a i meusobno se ene. Dok je sultan ratovao u Karamanu, svog sina, princa Mehmeda, imenuje za Rumelijskog beglerbega. Najvaniju rije imao je Halil-paa andarlija .Svjestan da dalje voenje rata sa Karamanom moe da mu se vrati kao bumerang on odluuje da sklopi mirovni ugovor. Smatrajui da Janjo Hunjadi ima prednost on je pribjegao taktici da ponudi povoljan mir. Ugovor koji je ponudio Ugarska Kraljevina je prihvatila i potpisuje se 12. juna 1444. g. Odlukom ugovora obnovljena je Srpska Despotovina, u Smederevo se vraa ura Brankovi, Vlaka se nala pod Ugarskom Kraljevinom. Ugarska se obavezala da nee ratovati protiv OC i da nee prelaziti Dunav prema jugu. Tek iza toga u augustu 1444. sultan potpisuje mirovni ugovor i sa karamanskim begom Ibrahimom. Izgledalo je da e svi podanici moi u miru da rade i privreuju. Na dvoru se tad dogaa nesrea, najstariji sin Aladin umire. Bojei se sultan abdicira i na prijesto dolazi 12-godinji princ Mehmed. Nakon abdiciranja sultan je elio ivjeti daleko od dvora, da uiva u djelima knjievnosti i filozofije. Sve poslove u ime maloljetnog sultana preuzeo je Halil-paa andarli. Sam sultan je odluio da bude beglerbeg Mentee, Saruhana i Ajdina, a najvie na tlu Jonskog mora. Ali 10 nedjelja nakon potpisivanja sporazuma sa Ugarima stanje se mijenja. Nagovoren od kardinala ezara Baronea, Vladislav III prekida mirovni ugovor. Ugarska vojska 1. septembra 1444. g. se pojavljuje pod osmanskom tvravom Orsavan. Sultan Murat II se vraa u Jedrene i preuzima ponovo vlast. Bez oklijevanja nareuje da 40 000 njegovih elitnih jedinica bude prebaeno u Evropu. Sa ve postojeim trupama sultan se kretao prema Varni jer se i veina ugarske vojske tamo kretala. Sa kraljem Vladislavom III bio je i Janjo Hunjadi. Do bitke kod Varne je dolo 10. novembra 1444. g. modernije naoruana, sa sposobnijom vojskom, sultanovi vojnici bili su motiviraniji da pobjede.U toku same bitke ivot je izgubio i Vladislav III. Bijegom sa bojnog polja Janjo Hunjadi spasio je dio svoje vojske, a dokazalo se da je Osmanlije nemogue potisnuti iz Evrope. Zakljuuje se novi mirovni ugovor. Neposredno po zavretku Murat II ponovno abdicira a Mehmed II ponovno dolazi na prijesto. Murat II dolazi u Manisu gdje eli nadoknaditi ono to nije imao za vrijeme vladanja. Poslije kratkog vremena provedenog u Manisi stiu vijesti da su se u Jedrenama pobunili yenieri. Murat II se ponovo vraa na vlast. Dok je trajao ugarsko-osmanski rat od 1441-1444. novi bizantski car Jovan VIII iskoristio je ovo stanje da pobolja ugled Bizanta. Njegove jedinice su prele u ofanzivu na Peloponez i skoro ga zauzele. Car je znao da e tako dobro privredno ojaati i carstvo i vojsku. Murat II 1446.g. poveo je rat protiv Bizanta. On je mobilisao vojsku od oko 60 000 ljudi. Osmanlije nanose gubitke Bizantincima i vraaju Peloponez. Osvajanjem Korinta 3. decembra 1446. zavren je rat sa Bizantom. Ovaj put sultan nareuje vojsci da nastave rat protiv Skender-bega Kastriota. Sultan je znao da mir sa Skender-begom dovodi do njegovih ponovnih uzdizanja.Voen je gerilski rat. U tim ratovima protekla je cijela 1447. g. U Ugarskoj kraljevini dolo je do promjene vlasti; Janjo Hunjadi je proglaen za gubernatora sve do 1452. g. Nakon poraza kod Varne Hunjadi je izgubio dobar dio svog ugleda. Evropa je hvalila Skender-bega Kastriota. Janjo Hunjadi se sprema za novi rat sa Osmanlijama. Kada ugarski gubernator skuplja vojsku za vraanje svog ugleda postoje i drugi razlozi za ovaj rat. Poslije bitke kod Varne Despotovina vie nije bila produena ruka Ugarske Kraljevine. Despot vodi rauna o sebi i svojoj porodici i zna da svako vezivanje za Ugarsku moe loe da zavri. Ujedno

20

od svoje keri Mare dobija informacije da on nije obian vazal, stoga se on vrsto vee za osmansku dravu. Janjou Hunjadiju ne dolazi pomo ni od Bizanta koji je oslabljen. Sva Evropa aplaudira gubernatoru ali ne daje svoju vojsku za novi rat. Stoga Janjo u novom ratu nema vie od 24 000 vojnika.Vojnici, prolazei kroz Despotovinu pokazali su se krajnje neprijateljski. To su radili vojnici po nalogu Hunjadija. Meutim, Hunjadi je siguran u podrku pravoslavnog stanovnitva na jugu Balkana. injenicu je zasnivao na tome da e mu kao i Jovanu VIII Paleologu pritei u pomo. Na vijest o dolasku Hunjadija Murat II preduzima bre mobilizacione mjere (oko 150 000 ljudi). Ne elei pruiti Hunjadiju prednost Murat II se zaputio onamo kuda su se kretale ugarske ete. Susreli su se na Kosovu 17-19. oktobra 1448. Osmanlije su u potpunosti porazile Janjoa Hunjadija koji je pobjegao sa malim brojem vojnika. Osmanska hegemonija dola je do apsolutnog izraaja. Pobjedom na Kosovu sudbina Bizanta je u pitanju. Nakon pobjede sultan ne rasputa vojsku i alje je ponovo na Skender-bega Kastriota. Skender-beg i ovog puta vjeto izbjegava sukob sa Osmanlijama. Sultan nije jedino mogao da osvoji Kroju, centar otpora albanske vlasti. Sultan je 1449. dao do znanja da se Kroja mora osvojiti, polazi im za rukom ali ne uspijevaju uhvatiti Skender-bega. On polazi u Epir a kasnije se vraa i nastavlja ratovati. U Bizantu dolazi do smjene vladara. Bizantom vlada Konstantin Xl Paleolog (1448-1453.). Drei se tradicije 1450. Murat II eni svog sina Mehmeda sa princezom od Zulkadra. Krajem godine 1450. ponovo dolazi u palau u Manisi.Poslije kraeg vremena umro je 3. februara 1451. od modanog udara. U vrijeme sultana Murata II, gdje je tokom tree decenije svoje vladavine ojaan dignitet vlasti, ipak je bio prinuen da dio svojih kompetencija prebaci na neke linosti. Razlog je realno stanje jer je osman. imperija ponovo poela da se vraa na poziciju regionalne sile. Veliku ulogu odigrali su veliki veziri. U porodici andarli veliki broj postali su veziri. Pored Halil-pae koji je bio rodonaelnik porodice vezir je bio i njegov sin Ali-paa, unuk Ibrahim i praunuk Halil. Svi su vezirsku ast obnaali od 1367.- 1453. sa prekidima. Za sve lanove vezira iz ove porodice historija vee injenicu procesa jaanja centralne vlasti, donoenja zakona kanuna, zakonodavstva, obraanja panje finansijama ali i povezanost andarlija sa ne uvijek aristokratskim porodicama istone Anadolije. To e najvie doi do izraaja u doba vezira Halil-pae koji je otvoreno igrao posrednika vladajue dinastije koje su okretale lea kad god su mogle. Znaajna porodica Timurta; njen osniva Timurta imao je 5 sinova: Urubeg (rumelijski beglerbeg), Umur-beg, Osman-beg (namjesnik Germijana), Jahsibeg (zapovjednik tvrave Uvca) i unuk Ali-beg (namjesnik Karesije). Uporedo sa porodicom Timurta vrlo zapaeno mjesto u 14/15. st. imali su lanovi porodice Evrenos. Njen osniva Evrenos-beg, vojskovoa jo iz doba prvih sultana a imao je 6 sinova. Posebno znaajan bio je sin Isa. Zapaeno mjesto imali su lanovi porodice Mihajloglu Sultan Murat II stupa na prijesto sa 17 god. i vladao je u kontinuitetu 23 godine. Od augusta 1444. do januara 1445. uz njegovu saglasnost dunost je obavljao sin mu Mehmed. Ponovo se vraa i odlazi sa prijestolja. Kad se 3. maja vraa po trei put na prijesto dunost obavlja do 3. februara 1451. Jedan turski historiar smatra da je Murat II vladao 28 god. 10 mjeseci i 29 dana. U trenutku stupanja na prijesto za Murata II govorilo se da ukoliko ouva ono to je naslijedio bit e dobro (status quo). Ali on se u svim prilikama pokazao kao oprezna linost. To je pokazivao sa Karamanidima, Dandaridima, te sinom Timur-hana. On je prema susjedima pokazivao naklonost. Posebno je na poetku vladavine izbjegavao rat sa Ugarskom iji car Sigismund je smatran za najveeg evropskog vladara. Njegovo dranje i politika iz prvih godina vladavine vremenom e se pokazati kao ispravan put sultanovog dranja. Istovremeno u ovom periodu Murat II je posvetio veliku panju modernizaciji vojnih snaga. Uvidio je i nastojao da modernizuje snage sa pukama- MUKETE iz kojih se pucalo vatrenim ulom a posveuje panju i artiljeriji. Nabavljao je topove iz Evrope a kasnije su ih i oni proizvodili. Sa svojim protivnikom Janjoem Hunjadijem analizirao je vojnu taktiku ovog vojskovoe od kojeg je preuzeo manevrisanje opkoljavanjem sa zaprenim

21

kolima. Osmanlije su topove poeli koristiti 1422. g. u opsadi Konstantinopolja. Mukete koriste jo 1444.g. u bici kod Varne. Bio je poznat kod savremenika kao ovjek koji je volio mnogo da ui. Svjestan je bio da iako ima jaku kopnenu vojsku da mu je slaba taka pomorstvo. Zato je od Mleana nastojao da preuzme njihovo organizovanje u pomorstvu, da modernizuje brodove i da zapovjednici budu najbolje kolovani. To je rezultiralo pomorcima. Ve 1442.g. u Galipolju se nalazilo 6 velikih ratnih brodova dok se rijena flota sastojala od lahkih snaga usmjerenih prema Dunavu. Pored jaanja centralne vlasti i vojnih snaga tree interesovanje bila je privreda. Zanatska i privredna snaga je uveana. Izgraivale su se nove urbane sredine sa levantskim stilom. Pomaci su se vidjeli u Brusi i Jedrenama. Osmansko carstvo imalo je promet od 2 500 000 dukata. Privredna aktivnost posebno je podstaknuta u Rumeliji. Sljedea reforma bila je panja prema yenierima. Do tad je red popunjavan iz zarobljenika OC od tada se popunjavao red putem DEVIRME. Yenieri postaju jo disciplinovaniji i odaniji sultanu. Isto se primjenjuje kod spahija-konjanika. Sve ovo rezultiralo je ponovnim jaanjem timarskog sistema.Veliku panju sultan je posvetio i administraciji. Katastarski defteri najbolje nam kazuju o preglednosti stanja iz ovog perioda imperije. Sultan je zaokruio dravu u vrlo preglednu i funkcionalnu a kao cjelina davala je odreenu snagu. Sve je to doprinijelo da OC pokae snagu u doba Mehmeda II Fatiha. OSMANSKO CARSTVO U DOBA MEHMEDA II FATIHA (1451-1481) Rijetko se deavalo da poslije smrti jednog sultana ostane drava u dobrom stanju. Nakon smrti Murata II 3. februara 1451. na elo OC dolazi Mehmed II. Povina carstva bila je oko 500 000 km tj. u proteklom periodu (14131451) carstvo je uveano za 160 000 km. do bitke kod Angore kada je imala 690 000 km onda je jo uvijek bila u zaostatku. Svi ovi sultani nastojali su vratiti dravu na onu irinu iz poetka 15 st. Za novog vladara se znalo da ima cilj proiriti vlast na teritoriju juno od Dunava (Evropa) dok je na istoku elio proiriti vlast do rijeke Eufrata. Osnovni plan bio mu je zauzee Konstantinopolja i tu stvoriti carstvo kao u doba njenog vladara Justinijana. elio je da mu drava bude svjetska sila. Planovi su mu bili zasnovani na realnim pretpostavkama. Nije morao ratovati protiv brae, protiv anadolskih aristokrata jer im je mo svedena na razumnu mjeru a od oca je naslijedio razumnu i dobro organizovanu dravu. Kao i otac mu Murat II i Mehmed II je od samog poetka panju posvetio yenierskom odaku. Plaio se da su yenieri nepouzdani jer su bili pripadnici bektaijskog dervikog reda. Za osnivaa, Hadi Bektaa znalo se da je uenik ejh baba Ishaka iz Anadolije. Filozofija Bektaija bila je da su izuavali pored Kurana i Hadisa, hriansko biblijsko uenje te je u njih svakodnevnim nahoenjima bilo anadolskih sujevjerja. To znai da su bili nasljednici islamskih, hrianskih i nomadskih uenja. Zato je i Mehmed II bio vrlo oprezan prema yenierima. On je 18. februara 1451. stupio na prijesto. Meu prvim odlukama bilo je da se ubije njegov polubrat Ahmed (sin princeze od Sinopa), te da preuda njegovu maehu za Ishaka (vojskovoa), drugu maehu Maru sa bogatim darovima vratio je u Despotovinu. Kako ona nikad nije prela na islam zakaluerila se po povratku u domovinu (tolerantnost). Dok je na politikoj sceni izgledalo da djeluje uredno, istovremeno je naredio da ura Brankovi obnovi ranije vazalne odnose prema sultanu. I Mehmed II u prvim danima vladavine svojeruno je potpisao meudravne ugovore kako bi pokazao dravni kontinuitet. Tako je sa Konstantinom Xl Paleologom i njegovom braom Dimitrijusom i Tomom, despotima Peloponeza obnovio mirovni ugovor. Ali on je u ovaj ugovor unio nove