Devizno trite BiH

Devizno trite BiH

SADRAJPREDGOVOR1.UVOD5 1. 1 Predmet istraivanja 1 .2 Cilj istraivanja.6 1. 3 Metode istraivanja....6 1. 4 Hipoteza.7 1. 5 Struktura rada.8

2. POJAM I DEFINICIJA FINANSIJSKIH TRITA8 2. 1 Podjela finansijskih trita10 2. 2 Determinante finansijskih trita..11 2. 3 Elementi finansijskih trita..12

3. MEUNARODNA RAZMJENA...13 3. 1 Ekonomske aktivnsoti, ekonomske transakcije, meunarodni finansijski tokovi.17 3. 2 Meunarodna likvidnost19

4. DEVIZNO TRITE..23 4. 1 Pojam i znaaj deviznog trita...23 4. 2 Karakteristike deviznog trita...24 4. 3 Uslovi funkcionisanja deviznog trita.......25 4. 4 Pojam i znaaj deviza..26 4. 5 Devizni kurs....28 4. 6 Funkcije deviznog trita32 4. 7 Organizovanje deviznog trita...33 4. 7. 1 Decentralizovani model deviznog trita....34 4. 7. 2 Centralizovani model deviznog trita34 4. 8 Instrumenti deviznog trita...35 4. 9 Transakcije na deviznom tritu37

5. TEHNIKE POSLOVANJA NA DEVIZNOM TRITU37 5. 1 Poslovanje banke za vlasitti raun..37 5. 2 Swap poslovi..39 5. 3 pekulativni poslovi...39 5. 4 Pokrivaje kursnih razlika...39

6. ANALIZA POSTOJEE SITUACIJE U BiH..40

7. VALUTNI ODBOR U BiH..42 7. 1 Osnovne karateristike valutnog odbora...43 7. 2 Reforma bankarskog sektora u BiH.47 7. 2. 1 Perspektive kretanja bankarskog sektora u BiH-prilike i prijetnje...50

7. 3 Trite kapitala..51

8. ZAKLJUAK..55

9. LITERATURA.56

10. POPIS TABELA....59

PREDGOVOR

Finansijski sistem jedne zemlje koji predstavlja podsistem privrednog sistema te zemlje na kojem djeluju finansijska trita sa finansijskim uesnicima i finansijskim instrumentima. Finansijski sistem treba da omogui nesmetano funkcionisanje privrednog sistem, kao rasta i razvoja nacionalne ekonomije, tj. mehanizam putem kojeg se vri transfer finansijskih sredstava izmeu razliitih djelatnosti i subjekata privreivanja, kako bi se obezbjedio nesmetani tok kretanja finansijskih sredstava izmeu javnog sektora, sektora stanovnitva, sektora privrede i inostranog sektoraFinancijsko se posredovanje najvie odvija preko banaka i financijskih trita. Novi globalni trendovi deregulacije i internacionalizacije su podstakli razvoj financijskih trita, institucija, a osobito trita kapitala. Nebankarske financijske institucije i financijska trita postaju sve vie znaajna i globalni financijski sistem se podijelio u tom smislu. Shodno tomu, globalni financijski sistem se trenutano ogleda u dva modela financijskog sistema: "anglosaksonski" i "kontinentalni". Anglosaksonski financijski sistem naglaava financijska trita i nebankarske financijske institucije na tetu banaka. U proteklih dvadeset godina desio se znaajan razvoj financijskih trita i instrumenata unutar ovog sistema, koji se smatra najrazvijenijim u svijetu. Kontinentalni model pridaje manje znaaja financijskim tritima i financijskim instrumentima, to za posljedicu ima veu ulogu za banke, koje su krucijalne financijske institucije sistema. U kontinentalnom sistemu, banke su univerzalnog tipa - financijski supermarketi koji nude cijeli dijapazon usluga, ukljuujui usluge financijskog trita (emitiranje i prodaju vrijednosnih papira, financiranje i financijsko upravljanje). Financijski sistem BiH generalno slijedi kontinentalni model, u kom banke imaju vodeu ulogu i u kom su financijska trita i instrumenti manje razvijeni. Financijsko trite BiH ima trite kapitala, ali nema razvijeno trite novca. Instrumenti financijskog trita su relativno nerazvijeni (bez ijednog inovativnog instrumenta).

Financijska trita su aktivna, podlona trenutnim promjenama i cijeli svijet ovisi o njima je oni predstavljaju ogledalo za kontrolu poslovanja preduzea od strane investitora (tedie), poticanje preduzea da postigne veu efikasnost.

U funkcionisanju finansijskog sistema jedne zemlje devizno trite ima veliki znaaj jer predstavlja povezanost nacionalne privrede sa meunarodnim okruenjem, a ta povezanost je izraz realnih ekonomskih tokova: meunarodne trgovine, meunarodnih usluga i kretanja stanovnitva, koji dovode do ekonomske aktivnosti vezane za inostranstvo, odnosno aktivnosti izraene u novcu koji je razliit od domaeg, kao i kretanja kapitala (investicije, pekulativni kapital, dobit, saldiranje) izmeu razliitih zemalja.

Danas sve prisutnija globalizacija najbolje je vidljiva kada je rije o savremenom deviznom tritu. U prilog tome ide, u prvom redu, nain na koje suvremeno devizno trite funkcionira. Funkcioniranje deviznog trita mogue je zahvaljujui visokoj razini tehnikog i tehnolokog razvoja te sofisticiranoj komunikacijskoj tehnologiji. Tehniki i tehnoloki razvoj omoguio je globalno povezivanje dravnih ekonomija do stupnja na kojem skoro da i nema privrednih subjekta koji se ne pojavljuje na pojedinom deviznom tritu i time postaje dio svekolikog deviznog trita.

Devizno trite ne postoji kao organizovano centralno mjesto trgovanja, ve ga ini svjetska mrea uesnika meusobno povezanih savremenim komunikacijskim sredstvima gdje se trgovanje odvija na specijalizovanim deviznim berzama i u sistemu meusobno povezanih banaka, to objedinjeno ini 24-satno svjetsko devizno trite. Najvaniji uesnici su velike komercijalne banke, brokeri i dileri, specijalizovani za trgovinu devizama, komercijalni kupci deviza multinacionalna kompanija, centralne banke. Najvei promet obavlja se preko specijalizovanih brokera devizama na meubankarskom tritu, koji povezuju banke uz nisku proviziju. Velike komercijalne banke su Market makersi, tog trita, spremni u svakom trenutku kupiti ili prodati devize po odreenoj cijeni.

1. UVOD

1.1 Predmet istraivanja

Svaka zemlja ima svoj novac koji koristi kao zakonsko sredstvo plaanja, i upravo on predstavlja ekonomije ne predstavljaju zatvorene ekonomske sisteme jer svaka zemlja je u veoj ili manjoj odraz njenog nacionalnog, ekonomsko - finansijskog suvereniteta. S obzirom da nacionalne mjeri, kako ekonomski, pa tako i politiki upuena na saradnju sa drugim zemljama. Razvoj meunarodne podjele rada, meunarodne trgovine, kao i liberalizacija kretanja novca i kapitala, sve vie upuuju nacionalne ekonomije, njihove monetarne sisteme i valute jedne na druge..

Nepostojanje svjetskog novca, tj. nepostojanje meunarodnog jednstvenog sredstva plaanja je uvjetovalo nastajanje deviznog trite koji predstavlja mehanizam putem kojeg se vri zamjena valute jedne zemlje za valutu druge zemlje i koji ujedno predstavlja jedan od najznaajnijih elemenata finansijskog i ukupnog ekonomskog sistema. Kao takvo, ono ima znaajnu ulogu kako sa stanovita jedne zemlje, tako i sa stanovita svjetske ekonomije. Devizno trite ima veliki znaaj za zemlje u razvoju, odnosno devizno trite ima veliki znaaj za svaku ekonomiju, jer ono obezbjeuje utvrivanjeodnosavrijednostijednenacionalnevaluteprema drugoj, a istovremeno obezbjeuje informativnufunkciju,publikovanjem kurseva, to omoguava ekonomskim subjektima da pravovremeno i tano utvrde uticaj svojih deviznih obaveza ipotraivanjanabilansposlovanja.

Devizno trite omoguuje zemljama u tranziciji njihovo ukljuivane u meunarodne ekonomske tokove. Provoenje mnogih reformi kod zemalja u tranziciji je uzrokovalo mnoge potekoe u funkcionisanju deviznog trita jer zemlje utranziciji su suoene sa nizom problema koje bi trebale prevazii kako bi se ukljuile u savremene ekonomske tokove. Sa ciljem boljeg razumijevanja trenutne situacije u ovim zemljama ukazaemo na neke od osnovnih problema prisutnih u njima, konkretno u naem sluaju je to Bosna i Hercegovina. Osnovi problemi sa kojim se susree su: deficit tekuegraunaplatnogbilansa(veiuvozodizvoza),velikispoljnidugi, visoka inflacija, visok nivo nezaposlenosti, nizak nivo stranih ulaganja u pokretanje proizvodnje i zapoljavanje, nelikvidnost privrednih subjekata, visoki gubici u poslovanju preduzea. Pored toga, proces privatizacije jo uvijek nije zavrentododatnousporavadaljirazvoj,sivaekonomijajeizuzetnoprisutnau cjelokupnoj privredi, ajedan odograniavajuih faktora jesvakako inepovoljnapolitikai socijalna situacija. Istovremeno, ono tousporava proces tranzicije je i nepostojanjeadekvatnezakonskeregulative,sporaineprilagoenaadministracija, nerazvijenost tehnologije,usporenosprovoenjereformiufiskalnomsektoruibankarskom sistemu i itav niz drugih faktora. Sve su to faktori koji ograniavaju razvojjednenacionalneekonomijeiusporavajunjennapredakkarazvijenimtrinim ekonomijama. Meutim, postojanje gorenavedenih problema, automatski ograniava irazvoj i fikasnofunkcionisanjedeviznogtritauzemljamautranziciji.Toukazujena injenicu da je razvoj deviznog trita uslovljen razvojem ostalih segmenata jedne nacionalne ekonomije, ali isto tako ni nacionalna ekonomija ne moe biti razvijena ako njeno devizno trite nije dostiglo odreen stepen razvoja. U zemljama u tranziciji devizno trite je na relativno niskom stepenu razvijenosti u odnosu na devizno trite ekonomski razvijenih zemalja. Razlog tome je prije svega injenica da je izvoz u ovim zemljama mnogo manji od uvoza to dovodi do oskudice deviza,aliinepostojanjeadekvatnihpropisakojiseodnosenaovajsegment finansijskog trita.Ukoliko BiH eli da ostvari napredak na putujedne stabilne ekonomije, proces tranzicije joj je nametnuo brojne reforme koje ona mora provesti u to kraem vremenskom periodu, a reforme se odnose na sve segmente politikog i ekonomskog ivota, a samim tim i na devizno trite koje je prilino nerazvijeno u BiH. Devizno trite u BiH i uopte u zemljama u tranziciji se ne moe razviti bez odreenih temeljnih promjena u sadanjem ekonomskom sistemu, ali i da se bez potpunijeg i svestranijeg razvoja deviznog trita ne moe pokrenuti ni ekonomski razvoj ovih zemalja. BosnaiHercegovina,koja jezabiljeilaznaajne rezultateuekonomskom razvoju ali, jo uvijek se naalost ne moe rei da ima razvijeno devizno trite. Ipak, odreeni makroekonomski pokazatelji upuuju na znaajne pomake u cjelokupnom razvoju BiH, a samim tim i u razvoju finansijskog sistema i deviznog trita koje emo dataljno objasniti kroz ovaj pristupnom radu.

U cilju to boljeg razumijevanja trenutne situacije na deviznom tritu u Bosni i Hercegovini, teocjenjivanjastepena njegovog razvoja,unastavku emo seukratko osvrnuti na stanje unaoj zemlji.

1.2 Cilj istraivanja

Cilj ovo pristupnog rada je upoznavanje sa pojmomdeviznogtrita,njegovim funkcionisanjem, tehnikom poslovanja, deviznim rizicima kojima su izloeni uesnici deviznog trita, i na kraju, sa deviznim sistemom i deviznom kontrolom. S obzirom da su devizna trita u zemljama u tranziciji prilino nerazvijena, u ovom radu u nastojati ukazati na osnovne probleme sa kojima se susreu ove zemlje,posebno BosnaiHercegovina, kao inapromjene koje jeneophodno izvriti upostojeem sistemu kako bi devizno trite ostvarilo odreeni stepen razvoja i kako bijedna ekonomija uopte, uz razvijeno devizno trite,mogla napredovati u skladu sa savremenim trinimprincipima

Kao to znamo, devizno trite je sastavni dio cjelokupnog finansijskog sistema jedne nacionalne ekonomije i njegov znaaj je izuzetno veliki za datu ekonomiju. Cilj mog istraivanja je ukazati na osnovne probleme deviznih trita kod zemalja u tranziciji, konkretno u naem sluaju BiH, kako otkloniti te postojee probleme, a sve u cilju pribliavanja deviznim tritima razvijenih zemalja. Jedan od problema sa kojim se susreu zemlje u tranziciji, pa tako i BiH je nedovoljna razvijenost deviznih trita. Da bi jedna zemlja u tranziciji mogla napredovati mora da ima dobro razvijeno devizno trite i finansijski sistem.

S druge strane, ono to usporava dalji razvoj trita kapitala je malibroj investitora, kao i slaba ponuda trinog materijala jer se na berzama u BiH jo uvijek trguje samo akcijama iz procesa privatizacije, koje se rangiraju kao najloiji trini materijal. Jedan od nedostataka je i nepostojanje trita za korporativne ili vladine obveznice, kao ni trite finansijskih derivata.

Postoji jo niz ograniena u BiH koji koe razvoj deviznoh trita u BiH. Jednaod pretpostavki za efikasnog funkcionisanja deviznog trita jesprovoenje mjera intervencije Centralne banke na deviznim tritima, s obzirom da se u BiH primjenjuje sistem Valutnog odbora, prema kojem CBBiH ima suena ovlatenja u voenju monetarne politike, ova pretpostavka naalost nije ispunjena u BiH, koja ima velikog uticaja na devizno trite. Druga prepreka je formiranje deviznog kursa na tritu, jer je u BiH, opet prema sistemuValutnog odbora, devizni kurs fiksiran zakonom u odnosu 1,955830 KM = 1 euro,odnosno 1 KM =0,51292 eura, to znai da se on ne moe mijenjati bez obzira naddjelovanje trita. Na kraju, ono to u velikoj mjeri utie na razvoj deviznog trita je i vei uvoz od izvoza koji dovodi do odliva deviza iz Bosne i Hercegovine.

1. 3 Hipoteza

Glavna hipoteza ovog rada je: Bosna i Hercegovina kao tranzicijska zemlja treba da izvri sve neophodne reforme u svim segmentima drutvenog i ekonomskog ivota koje joj je nametnuo proces tranzicije u to kraem vremenskom periodu a sve u cilju odravanja potpunijeg i svestranijeg razvoja deviznog trita, koji predstavlja ogledalo svih meunardnih ekonomskih odnosa jer ukazuje na svakodnevne poremeaje u finansijskom sektoru, politikom, ekonosmkom sektoru i bez kojeg se ne moe pokrenuti ni ekonomski razvoj ove zemalje.

Iz definisane osnovne hipoteze proistiu sljedee pomone hipoteze: Analizirati postojeu siutaciju u BiH Analizirati razvijenosti i ureenost i reforma bankarskog sektora u BiH , perspektive kretanja bankarskog sektora u BiH-prilike i prijetnje Analizirati razvijnost i ureenost trita kapitala u BiH razvijati trite kapitala, jer samo na taj nain zemlja moe a privlai strane investitore u nau zemlju, Analizirati stanje valutnog odbora u BiH (Currency board)

1. 4 Struktura rada U cilju to detaljnijih objanjenja kako navedenih, tako i ostalih elemenata koji su sastavni dio deviznog trita, rad je podijeljen u est dijelova.

U prvom dijelu emo se upoznati sa nekim osnovnim pojmovima kao to su: finansijski sistem, privredni sistem, finanijska trita.

U drugom dijelu emo se upoznati sasamimpojmomi definicijom finansijskih trita, podjela finansijskih trita, determinante finansijskuh trita, elementi finansijskih trita.

U okviru treeg dijela razraena je meunarodna razmjena, ekonomske aktivnosti, ekonomske transakcije i meunarodni finansijski tokovi, meunarodna likvidnost.etvrti dio ima za cilj da nas upozna sa pojmom i znaajom deviznog trita, sa karakteristikama deviznog trita, uslovima funkacionisanja deviznog trita, upoznavanje sa pojmom deviza i devizni kurs, zatim organizaciju deviznog trita, gdje razlikujemo centralizovani i decentralizovan i model, te uesnike i instrumente deviznog trita, intrumenti deviznog trita, subjekti na deviznom tritu (komercijalne banke, firme imultinacionalne kompanije, centralne banke), tehnike na deviznom tritu (poslovanje banaka za vlastite raune, swap poslovi, pokrivanje kursnih razlika, pekulativni poslovi).

U petom dijelu je obraena analiza postojee situacije u BiH.

U estom dijelu je obraen valutni odbor BiH.

U sedmi dio ima za cilj da nas upozna sa deviznim tritem u zemljama u tranziciji, odnosno sa postojeim stanjem u Bosni iHercegovini, banakarskim sektorom u BiH, refoma bankarskog sektora.

Kroz ovaj rad koritene su sljedee metode: Metoda deskripcije koju sam koristila prilikom definisanja pojmova i injenica vezan za ovaj pristupni rad Metoda analize i sinteze, koju sam koristila prilikom identifikacije deviznog trita, kao pojam i znaaj deviznog trita Metoda posmatranja je koritena prilikom prikupljana podataka, literature I drugo.

DEVIZNO TRITE Kroz ovaj seminarski rad detaljnijeemo vas upoznati sa samim znaajem finansijskih trita, kao i njihovom podjelom. Neto vieemo obrazloiti devizno trite.

Svojina i trite predstavljaju dvije osnovne institucije privrednog sistema. Svojina odreuje ko e biti uesnik na tritu i kako e se ponaati u trinoj razmjeni, dok trite predstavlja ureeni i ustaljeni postupak odvijanja razmjene. Ta ureenost trita znai da postoje odreena definisana pravila ponaanja kojih treba da se pridravaju uesnici u razmjeni. Na osnovu ovoga svaki uesnik u razmjeni moe da predvia reakcije drugih uesnika na aktivnosti koje on preduzima, kao i mogue sankcije u sluaju ako se jedan od uesnika u razmjeni ne pridrava ustaljenih pravila ponaanja. Na osnovu ovoga moe se rei da trite predstavlja ureeni i ustaljeni mehanizam robne razmjene. Moe se definisati kao ukupnost odnosa ponude i tranje koji se na odreenom prostoru i u odreeno vrijeme ispoljavaju povodom razmjene roba i usluga. Da bi se neki proizvod mogao prodavati, za njega treba da postoji trite. Ukoliko nema trita nema ni biznisa. Na tritu ne postoji poeljnija alternativa od stalnog prisustva na njemu! Trite nije statican i nepromjenljiv potencijal. ta vie, to je jedan dinamian organizam u kome se kontinuirano deavaju raznovrsne ekonomske i drutvene promjene. Na njemu se svakodnevno pojavljuju novi prodavci i kupci, dok neki stari nestaju. Pojavljuju se i novi ponudbeni artikli, a drugi se tiho gube, jer su potroai za njih izgubili interes. Zato je neophodno upoznavanje potreba, elja i interesovanja kupaca radi poznavanja i praenja trine potranje, jer nema vanijeg zadatka od stalnog pronalaenja novih kupaca i zadravanja postojeih.

Finansijsko triteje mjesto susreta ponude i tranje sa razliitim oblicima finansijske aktive. Moe se posmatrati u irem i uem smislu. U irem smislu, finansijska trita postoje svuda gdje se obavljaju finansijske transakcije. U uem smislu, mogu se definisati kao organizovana mjesta na kojima se susreu ponuda i tranja za razliitim oblicima finansijskih instrumenata (ili aktive).

Finansijska trita predstavljaju najznaajniji i najosetljiviji dio ukupnog ekonomskog i finansijskog sistema svake zemlje. Ona omoguavaju normalno i nesmetano funkcionisanje nacionalne ekonomije. Imaju veliki znaaj za razvoj proizvodnje, poveanje drutvenog proizvoda i ostvarivanje akumulacije. U daljem tekstu naveemo osnovne funkcije finansijskih trita u kojim se ogleda sam njihov znaaj: finansijska trita, kao organizovana mjesta na kojima dolazi do susreta ponude i tranje za razliitim oblicima finansijskih instrumenata, omoguavaju povezivanje investicionih subjekata, kojima nedostaju finanijska sredstva, i tednih subjekata, koji raspolau vikovima finansijskih sredstava, omoguavaju alokaciju slobodnih finansijskih sredstava, usmjeravanjem tokova finansijskih sredstava od onih subjekata koji raspolau vikovima sredstava ka onim subjektima kojima ta sredstva nedostaju, doprinose privrednom razvoju, jer dovode do poveanja mobilnosti finansijskih sredstava. Preko finansijskih trita omoguava se efikasno korienje finansijskih sredstava jedne nacionalne ekonomije, ime se obezbjeuje efikasnije poslovanje u privredi. Na finansijskim tritima se odreuju cijene finansijskih sredstava, odnosno obrazuju se cijene korienja finansijskih sredstava. Finansijska trita omoguavaju smanjenje trokova spajanja subjekta koji eli da proda, sa subjektom koji eli da kupi odreeni finansijski instrument. Takoe, dolazi i do smanjenja trokova u vezi sa pribavljanjem odreenih informacija koje se mogu dobiti na finansijskim tritima. Finansijska trita omoguavaju da se smanjuje rizik iz poslova koji se obavljaju na ovim tritima. Na deviznom tritu kupuju se i prodaju strana sredstva plaanja, usklauje se devizni kurs i upravlja deviznim nacionalnim rezervama. Osnov za postojanje ovog trita je meunarodni platni promet, odnosno da nosilac deviznih sredstava kupi raspoloiva sredstva i da ih proda drugim subjektima radi plaanja njihovih obaveza prema inostranstvu. Osnovna uloga deviznog trita je formiranje deviznog kursa. Kroz devizni kurs se domae cijene efektivno prevode u strane cijene i obrnuto. Mjenjanje deviznog kursa uslovljava i promjenu cijena. Formiranje deviznog kursa je pod uticajem centralne banke i ona kupovinom i prodajom deviza utie na visinu kursa.

Devizno trite BiHine sve kupovine i prodaje deviza, koje se obavljaju u Federaciji:1. izmeu banaka2. izmeu banaka i drugih osoba.

Banke mogu meusobno kupovati i prodavati devize neposredno i na deviznom tritu. Devize se mogu prodavati i kupovati promptno i na rok. Kupovina i prodaja deviza na rok moe se vriti po teajevima o kojima se dogovore ugovorne strane. Domaa valuta je Konvertibilna marka (KM).

Na deviznom tritu se obavljaju poslovi kupoprodaje domae valute za devize, kupoprodaja jedne vrste deviza za drugu, trgovanje kratkoronim hartijama od vrjednosti, poslovi zatite od deviznog rizika i kao mnogobrojni drugi poslovi. Na njemu se utvruje devizni kurs i upravlja se deviznim rezervama. Osnovna pravila funkcionisanja deviznog trita i trita roba i usluga skoro da su ista, samo to je predmet razmjene razliit. Meutim, razlike postoje, a one proizilaze kako zbog nastanka deviznog trita, tako i od naina njegovog funkcionisanja i motiva njegovih aktera.

Postojanje deviznog trita je direktno uslovljeno obavljanjem meunarodnih ekonomskih odnosa. Ekonomske transakcije sa inostranstvom se uglavnom realizuju na dva trita. Primjera radi, da bi se roba uvezla, prvo je potrebno da se ona na meunarodnom robnom tritu kupi, ali i da se potom, na deviznom tritu nacionalna valuta proda za inostanu valutu kojom e ta roba da se plati. Obrnuta je situacija kad se roba izvozi.

Devizna trita postoje od kada postoji meunarodna trgovina robama i uslugama i ako bi se ilo u historiju, moglo bi da se zakljui da su postojala od vremena kada su poslovala kao klirinke kue zamjenice. Danas, pored trgovaca koji omoguavaju izvrenje transakcija koje su posljedica izvoza robe i usluga, a koje imaju uticaja na tekui bilans, mnogi drugi subjekti se pojavljuju kao draoci (holderi) deviznih sredstava, kao to sunaroito, privatne firme, komercijalnebanke, institucionalni investitori i slino, koji se pojavljuju kao znaajni sudionici na deviznim tritima. Pored njih, na tritu su aktivni i razni pekulanti, koji ulaze u transakcije kupoprodaje oekujui zaradu od deviznih transakcija. Devizna trita su povezana sa novanim i tritima kapitala. U zemljama engleskog govornog podruja devizna trita nisu imala tradicionalno mjesto na kojem bi se trgovalo devizama, ve su se transakcije obavljale meu bankama u priznatim centrima, telefonom, faksom i drugim modernim sistemima komuniciranja. Na modernim deviznim tritima telefone su zamjenili kompjuteri i moderna sredstva komunikacije, sa ekranima na kojima senalaze cijene svih svjetskih valuta. U evropskim zemljama je tradicija da se devizni dileri sastaju na odreenom mjestu svakog dana, u odreeno vrijeme i taj metod se zove fixing. Kako se sve transakcije obavljaju javno, zadnja cijena koja je realizovana u toku dana je ona cijena koja se moe koristiti za zakljuivanje legalnih transakcija izmeubanaka i njihovih klijenata. Opredeljenje za devize je opredeljenje za bilo koju drugu imovinu koju imamo, a koliki e ti depozitibiti po volumenu zavisi od oekivanja koliko e taj depozit vrijediti u budunosti. Budui da je rije o specifinoj imovini budua vrijednost deviza e zavisiti od kamatnih stopa i oekivanih promjena kursa te valute u odnosu na druge valute.

Razlog tednje senalazi u elji da se obezbjedi pokrie budue potronje. Za kakvu imovinu emo se opredjeliti - akcije, obveznice, devize - zavisi od naih procjena koji emoprinos od takve imovineostvariti u budunosti. Pojam deviznog kursa takoe zahtjeva objanjenje i definisanje pojma devize ivalute. Pod valutom se podrazumjeva inostrani novac u vidu papirnih novanica (banknota) i kovane monete. Deviza je iri pojam koji, poredvalute, ukljuuje sva potraivanja koja glase na inostranstvo. Poredtoga,deviza,kaospecifinaroba,predstavlja mjerilo vrjednosti u zemlji koja je emitovala konkretnu valutu. Shodno tome, na cijenu devize e, pored odnosa ponude i tranje na deviznom tritu, imati uticaj i ekonomska politika zemlje poreko valute.

Jedna od osnovnih funkcija deviznog kursa jeste obezbjeenje veze izmeu domaih i inostranih cijena roba i usluga. Zahvaljujui deviznom kursu, cijene inostranih roba i usluga mogue je preraunavati i izraavati u nacionalnoj valuti, kao to je mogue cijene domaih roba i usluga izraavati u inostranoj valuti. Tako je mogue uporeivati cijene na domaem i inostranom tritu odnosno produktivnost rada u domaojprivredi sa produktivnou rada u privredama drugih zemalja. Da bi devizni kurs u potpunosti i uspjeno ostvario ovu funkciju potrebno je da bude realan iu stanju ravnotee da je devizno trite veoma vaan segment i inilac ukupne privrede zemlje.

Devizne transakcije podrazumjevaju prodaju i kupovinu jedne valute za drugu. One mogu da budupromptne - da se izvravaju u relativno kratkom roku po zakljuenju - i transakcije na termin, kada se transakcija izvrava u nekom danu u budunosti. U tom smislu se i formiraju tzv. promptni i terminski devizni kursevi. Devizne transakcije se odvijaju na deviznom tritu koje moe da bude organizovano i over the counter. Na deviznom tritu kljuni akteri su ovlaene banke, brokeri i centralna monetarnaustanova u funkciji intervenijenta. Posebno, znaajna forma deviznih transakcija susvap transakcije kojepostoje onda kada se promptna kupovina jedne devize kombinuje sa terminskom prodajom deviza.

2. POJAM I DEFINICIJA FINANSIJSKOG TRITAU literaturi se uglavnom naglaava da u najirem smislu rijei trite predstavlja mjesto gdje se sueljavaju ponuda i potranja za robom, uslugama i novanim sredstvima. U okviru finansijskog sistema jedne zemlje, koji je podsistem privrenog sistema te zemlje, djeluju finansijska trita sa finansijskim uesnicima i finansijskim instrumentima. Prema tome, svaki finansijski sistem sainjava vei broj finansijskih institucija (centralna banka, poslovne banke, tedionice, investicioni fondovi, penzioni fondovi, osiguravajua drutva, posrednike finansijske organizacije), od finansijskih trita i finansijskih instrumenata (vlasniki instrumenti, dugovni instrumenti, derivatni instrumenti).

Efikasan finansijski sistem ima za cilj da omogui nesmetano funkcionosanje privrednog sistema, kao i rasta i razvoja nacionalne ekonomije i cijelokupni drutveni prospearitet.[footnoteRef:1] Putem finansijskog sistema i njegovih elemenata obezbjeuju se slobodna novana sredstva, nuno investiranje i ulaganje u tokove reprodukcije. Prema tome, od velikog je znaaja finansijski sistem za funkcionisanje privrednog i ukupnog drutveno - ekonomskog sistema svake nacionalne ekonomije.[footnoteRef:2] [1: http://www.Devizno trite2.ppt] [2: Kumali Jusuf:''Poslovne finansije'', Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, oktobar 2007., str. 136.]

Valja istai da u literature ne postoji univerzalna definicija finansijskog trita. Ako se finansijsko trite posmatra sa ireg aspekta, tada ono postoji tamo gdje se obavljaju finansijske transakcije. Prema nekim autorima, finansijsko trite se definie kao: mjesto gdje se trguje razliitim oblicima finansijske aktive, mehanizam preko koga se finansijska aktiva kupuje, prodaje i sa istom trguje, organizovano mjesto i prostor na kome se trae, odnosno nude finansijska sredstva i na kome se u zavisnosti od ponude i potranje organizovano formira cijena, visoko konkurentno trite finansijskih instrumenata, koji predstavljaju niz spremnih prava.

Razvoj finansijskog trita determiniraju brojni faktori, a posebno se zbog njihove vanosti i uticaja izdvajaju: novac, monetarna politika, inflacija, koncentracija kapitala. Razvijenost financijskog trita, s obzirom na njegove osnovne funkcije, predstavlja njegovu mjerodavnu razvijenost nacionalne privrede i njene ukljuenosti u savremene svjetske ekonomske tokove.

Brojne su promjene kod finansijskih trita, a tempo promjena ne pokazuje znakove usporavanja, nego, naprotiv promjene i njihov tempo postaju dinaminiji. Promjene su uzrokovane brojnim faktorima, koje dijelimo na: ope i trine.

U ope faktore spadaju: intetelektualna konverzija politike elite prema snazi trita kao instrumentima ekonomske promjene: 70-te = dominacija socijalistikih i keynesijanskih opaanja o ekonomskoj ulozi drave, 80-te = naglasak na trite kao sredstvo postizanja socijalnih i ekonomskih ciljeva, 90-te = kulminacija po raspadu komunistikog bloka.

Novi obrasci meunarodnih plaanja uzrokovani rastom cijena nafte u 70-tim proizvele su mehanizame koji su mogli odgovoriti novosnastalim finansijskim tokovima:

Postepeni oporavak svjetske ekonomije (vei tovi tednje) Smanjenje stope inflacije ohrabruje: Povjerenje ljudi u finansijske vriednosne papire.

Pomak prema fluktuirajuim teajevima i nepostojanim kamatnim stopama dovodi do razvoja novih naina savladanja nesigurnosti u meunarodnoj trgovini i kretanju kapitala (nova trita i finansijski proizvodi za podeavanje za razliite vrste rizika).

Dostupnost jeftinijih kompjutera i sofisticiranih komunikacijskih sredstava ima snaan uticaj na finansijska trita (aktivnosti su podrane elektronskim hardverom, poslovanje vrijedonosnim papirima na velikom broju trita tokom 24 sata).

2. 1 PODJELA FINANSIJSKIH TRITAFinansijsko trite je zapravo jedinstveni sklop finansijskih trita. Klasifikaciju finansijskih trita je teko urediti. Meuzavisnot i povezanost finansijskih trita je uzrok tome, pa postoje brojne, odnosno nejedinstvene klasifikacije. Osnovne klasifikacije su one prema postupcima u vezi emisija vrijednosnih papira, te modalitetima finansiranja. [footnoteRef:3] [3: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011, str.104.]

Finansijska trita dijelimo na: Kreditna trita na kojima se trguje zadrunicama i kreditima, Trita vlasnikih udjela na kojima se trguje dionicama i od njih izvedenim oblicima.

Najea podjela finansijskih trita je na: Trite novca i kratkoronih vrijednosnih papira, Trite kapitala, Devizno trite.

U praksi postoji vise trita: trite dionica, obveznica, dravnih vijednosnih papira, kredita, opcija, futures trita, potraivanja po kreditnim rizicima, leasing, izvozna potraivanja.[footnoteRef:4] [4: ]

Oito je da se podjela finansijskih trita moe vriti prema vie kriterija. Mogle bi se, uz konstituciju odreene literature vezano za finansiranje i finansijski menadment, izvriti sljedee podjele finansijskih trita, trita koja nisu homogena nego zapravo predstavljaju skup trita koja se nadoponjuvaju, pa i konkuriraju jedno drugo.

Tabela 1. Podjela finansijskih trita

Redni brojAspektPodjela

1. Mjesto obavljanja transakcije Lokalna Nacionlana Internacionalna

2. Nacionalne ekonomije Nacionalno Internacionalno

3. Prirodne finansijske active kojom s etrguje Instrumenata duga (obveznica) Vlasnikih instrumenata (dionica)

4. Vremena plaanja i isporuke Osnovne vrijednosni papire Hibridne VP Derivatne VP

5. Vremena plaanja i isporuke Promptne Terminske

6. Roka dospijea finansijke active Novana (ukljuujui trite novca) Trite kapitala

7.

Emisije vrijednosnih papira Primarna Sekundarna

8. Organiziranja i organizacione strukture Meubankarska trita Berze OTC (over the counter)

Izvor: Mersud Ferizovi: Razumijevanje finansijskih trita, Ekonomski fakultet Univerziteta U Bihau, april 2011.

2. 2 DETERMINANTE FINANSIJSKOG TRITA

Za razvoj i funkcionisanje finansijskog trita postoji niz ograniavajuih faktora, bez obzira da li se radi o lokalnom, nacionalnom ili meunarodnom finansijskom tritu. Savremena teorijska i praktina iskustva ukazuju da se u dijelu razvoja i efikasnog funkcionisanja najvie prisutne slijedee determinante: vlasniki odnosi (isti tretman dati svim oblicima vlasnitva), trini uslovi privreivanja (djelovanje zakona ponude i potranje), autonomnost privrednih subjekata kreiranje i relacije poslovne odluke, autonomnost poslovnih banaka i razvijen bankarski sistem, razvijen finansijski sistem (finansijske institucije, tokovi, instrumenti), iroka lepeza vrijednosnih papira podobnih za trgovanje na finansijskim tritima, formiranje cijena vrijednosnih papira (saglasno ponudi i potranji vrijednosnih papira na finansijskom tritu), jedinstveno finansijsko trite (stadardizacija i jednoobraznost), stabilnost kupovne snage novca i deviznog kursa (stabilno odravanje cijena deviznog kursa), autonomnost centralne banke u voenju monetarno-kreditne politike, otvorenost domaeg trita novca i kapitala, kao i njihova povezanost sa meunarodnim tritem novca i kapitala, koncentracija i mobilizacija finansijskih sredstava, potovanje zakonske regulative (ureena pravna drava), visoki stepen razvoja privrede i drutva (visoki nacionalni dohodak, radi formiranja odgovarajueg nivoa tednje i ponude kapitala)

Svaka navedena determinanta ima poseban uticaj na razvoj i funkcionosanje finansijskog trita i njegovih dijelova. Stoga je neophodno uspostaviti navedene ograniavajue faktore i iste odravati u cilju razvoja finansijskog trita kao i cjeline i njegovih muusobno uslovljenih dijelova.

2. 3 ELEMENTI FINANSIJSKOG TRITATemeljni elementi finansijskog trita su: trite (mjesto gdje se susreu ponuda i potranja za finansijskim instrumentima), finansijski instrumenti (predmet trgovanja na finansijskom tritu), uesnici na finansijskom tritu (odnosi se na finansijske institucije i posrednika).

Razvijenost finansijskog trita nacionalne ekonomije mjeri se putem razvijenosti naprijed navedenih osnovnih elemenata. Ve smo ranije istakli da se finansijsko trite moe definisati kao mjesto gdje se proizvodi i usluge mogu kupovati i prodavati, bilo direktno, bilo putem posrednika. Na njemu se zakljuuju kupoprodajni poslovi koji se odnose na finansijsku aktivu i obnavljaju se poslovi vezani za finansijske transakcije.

U naelu se moe govoriti o perfektnom i inperfektnom (nesavrenom finansijskom tritu). Treba istai, da je savremeno finansijsko trite vie teorijska nego praktina tvorevina. Teoretski stavovi o perfektnom (savrenom) finansijskom tritu polaze od izuzetno velikog broja kupaca i prodavaca sa relativnim malim kapitalom. Cijene se na perfektnom finansijskom tritu formiraju u zavisnosti od kretanja ponude i potranje, tako da na njih nemaju nekog posebnog uticaja ni kupci ni prodavci trinog materijala. Zato se i kae, da je visina cijene finansijske aktive na finansijskom tritu rezultat ravnotenog odnosa izmeu ponude i potranje. Na ovom tritu ne postoje transakcioni trokovi.

Inperfektno (nesavreno) trite predstavlja realnost, ono nije teorijska tvorevina ve predstavlja realnu (praktinu) tvorevinu. Prema tome, na inperfektnom finansijskom tritu cijena finansijske aktive se formira uticajem kupaca i prodavaoca aktera finansijskog trita. Dakle, na tritu su prisutne provizije i naknade posrednika u prometu za trini materijal. Prosutni su trokovi kliringa (kod trgovine sa finansijskim derivatima), porezi i druge dadbine. Nesavreno (inperfektno) finansijsko trite ograniava aktere (uesnike) u trgovanju putem razliitih trgovako administrativnih ogranienja (ogranienja slobode trgovanja kupcima i prodavaocima).

U teoriji i praksi, pored podjele finansijskog trita na perfektno i inperfektno, esto je prisutna i podjela na finansijsko trite u uem i irem smislu rijei. Ue finansijsko trite se identifikuje sa berzom i berzanskim poslovanjem, jer ovakvo trite predstavlja tano odreeno mjesto za trgovinu, vrijeme trgovanja, organizaciju i nain funkcionisanja trgovine sa finansijskom aktivom. Finansijsko trite u irem smislu se identifikuje sa vanberzanskim poslovanjem. Prema tome, na ovom finansijskom tritu se susree ponuda i potranja sa razliitim oblicima finansijske aktive, pri emu se obavljaju finansijski poslovi i zakljuuju finansijske transakcije. Finansijsko trite u irem smislu najee je organizovano preko meubankarskog trita i informatikog sistema. najvee vanbankarsko finansijsko trite jeste OTC koje je locirano u SAD-e.[footnoteRef:5] [5: Kumali Jusuf:''Poslovne finansije'', Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, Biha, oktobar 2007., str.]

3. MEUNARODNA RAZMJENA

Meunarodni privredni odnosi sastvani su dio ukupnih drutveno - ekonomskih odnosa i predstavljaju jednu historijsku kategoriju. Razmjena i saradnja na meunarodnom nivou ima kljuni element i atribut: inostranost. Meunarodni privredni odnosi se ostvaruju se samo u sluaju kada je jedan od sudionika u privredno - pravnom ili drugom odnosu stranac.

Meunarodni privredni sistem ima tri meusobno povezana sistema, i to: politiki, ekonomski i pravni. Meunarodna razmjena uvjetovana je i i poticana meunarodnom podjelom rada, koja je sa svoje strane uslovila i mogunosti svake zemlje pojedinano. U rastuoj podjeli rada potican je i razvoj specijalizacije koja je uticala dalje na razvoj meunarodne trgovine i razmjene uope.

Sa poveanjem meunarodne podjele rada i specijalizacije, koja dalje potie meunarodnu trgovinu i razmjenu, raste i ekonomska meuzavisnot izmeu pojedinih zemalja. Podjela rada je uzrono - posljedino povezana sa usavravanjem proizvodnih snaga ovjeanstva, a podjela rada doprinosi razvoju specijalizacije, to omoguuje nie cijene proizvoda i veu konkurentnost, te time i zadovoljavanje potreba na viem nivou.

Meunarodna razmjena doputa dravama specijaliziranja u podrujima komparativne prednosti.[footnoteRef:6] Logina posljedica pravila komparativne prednosti je da u razmjeni uestvuju dvije zemlje i dvije robe, u kome jedna zemlja ima komparativnu prednost u proizvodnji jedne robe, druga zemlja ima komparativne prednosti u proizvodnji druge robe.[footnoteRef:7] [6: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011, str.251] [7: Bai M., Vilogorac E.:''Osnove ekonomije'', Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo 2008.,str.200.]

Shvaanje problematike meunarodne privredne razmjene razliito je, to je i dovela do formiranja vie razliitih teoretskih koncepata, a to su: merkantilistika, koncepcija liberalizma u vanjskog trgovini u klasinoj politikoj ekonomiji, protekcionistika teorija meunarodne razmjene, neoklasina teorija meunarodne razmjene, intervencionostika doktrina graanske neokejnesijasnke kole, globalna koncepcija meunarodne ekonomske razmjene.

Prema H. G. Johnsonu, argumenti uvoenja ogranienja slobode meunarodne razmjene dijele se u sljedee grupe i to argumente koji su temeljeni na: nemobilnosti proizvodnih faktora i otpornosti njihovih cijena na snienje, nesavrenosti trita proizvodnih faktora, te argumenti mlade (nejake) industrije.

Imobilnost faktora proizvodnje izaziva razlike u apsolutnim i relativnim trokovima proizvodnje robe/usluga izmeu nacionalnih ekonomija. Robe/usluge u kojima se rad koristi kao dominantan faktor proizvodnje, proizvode se u uz manje trokove u zemljama u kojima je rad obilan faktor, trokovi proizvodnje hrane su manji u zemljama koje imaju plodnije zemljite i povoljnije vremenske uslove.

Makroekonomski razlozi posebnog prouavanja meunarodne razmjene proistiu iz postojanja razliitih nacionalnih valuta koje omoguavaju zemljama da vode posebne makroekonomske politike, sa razliitim implikacijama (u jednoj zemlji je npr. inflacija, a u drugoj je nema ili ima deflacija, stope ekonomskog rasta su razliite, u jednoj zemlji postoji viak kapitala, a u drugoj zemlji viak rada) na ekonomiju zemlje.[footnoteRef:8] [8: Bai M., Vilogorac E.:''Osnove ekonomije'', Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo 2008.,str.199.]

U meunarodnoj razmjeni postoje: osnovna naela i to: naelo slobodne trgovine, naelo slobode prometa, naelo slobodnog transfera novca, te

druga naela proizila iz meunarodnog privrednopravnog ugovaranja, a to su naela: najpovlatenije nacije, reciprociteta, nacionalnog tretmana, minimalnih prava, preferencijalnog prava, nediskriminacije i otvorenih vrata.

Meunarodna razmjena jedne zemlje, otvorene zemlje, odnosno otvorene privrede je povezana s privredama inostranstva kroz tri grupe veza: meunarodna razmjena roba i usluga, meunarodna mobilnost faktora proizvodnih faktora i meunarodna razmjena nacionalnih valuta.[footnoteRef:9] [9: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011, str.253.]

Meunarodnom razmjenom se vri povezivanje cijena trokova pojedinih zemalja uesnika u prometu i povezivanje kamatnih stopa na razliita sredstva finansijske aktive. Meunarodnim kretanjem kapitala omoguuje se finansiranje neravnotee u tekuem bilansu plaanja.

Meunarodna razmjena svake zemlje u osnovi je odraz prvenstveno unutranjih zbivanja uprivredi,proizvodnjeipotronje,ponudeipotranjevikovaimanjkovatrinihdobarau privredi koja je otvorena prema svjetskom tritu. Objektivne, materijalne i trokovne trine okolnosti reguliraju se ekonomskom intervencijom i tako odreuju trini uvjeti za kretanje roba usluga i kapitala izmeu domaeg i svjetskog trita.

Osnovni razlozi uvoenja odnosa sa inostranstvom su uticaji spoljnih faktora na nacionalnu ekonomiju i specifinosti relacije na meunarodnim ekonomskim odnosima u odnosu na funkcionisanje nacionalne ekonomije.

Vrijednost jednost robe odreuje koliina utroenog rada obavljenog podprosjenim uslovima privreivanja, a prosjei uslovi su u privrednom smislu okruenjeunutar granica date zemlje. Pa tako kao odrednice okruenja se mogu navesti sljedei faktori: resursi kojima zemlja raspolae, klima, konfiguracija tla, geopolitiki poloaj, kultura, tradicija, religija, politiki sistem, stepen razvijenosti i ukljuenost umeunarodne asocijacije.[footnoteRef:10] [10: http://www.google.ba/#hl=hr&sclient=psyab&q=medjunarodna+razmjena&oq=medjunarodna+razmjena&gs_l=hp.3..0i30l3.1201.6351.0.6862.25.17.2.4.4.1.39]

Kad se razmjena obavlja u okvirima jednogokruenja, svi subjekti imaju jednake pretpostavke za djelovanje. Meutim, nastup na tritu drugog okruenja (druge drave) je isusret sa razliitim okruenjem i uslovima privreivanja. To drugo okruenje moebiti povoljnije i nepovoljnije.

Skoro nijedna zemlja nije autarhina (samodovoljna, da vlastitom proizvodnjom podmiruje sve potrebe), stoga je meunarodna razmjena sasvim normalna pojava. Meunarodna razmjena se temelji na razliitosti resursa, tj. na razliitosti uslova privreivanja u istim granama privrede. Doprinos meunarodnoj razmjeni su dali industrijska revolucija, drutvena podjela rada i razvoj saobraaja.

Jedna od bitnih prednosti koje prua meunarodna razmjena, odnosno zemlja sa otvorenom privredom je da stanovnitvo moe da koristi proizvode i usluge koji se ne mogu nai u zemlji, a takoe ukoliko je izvoz vei od uvoza, dolazi do punjenja dravnog budeta to je proporcionalmno boljem ivotu stanovnitva u globalu. Danas gotovo da nema zemalja sa zatvorenom privredom, to je potpuno razumljivo imajui u vidu znaaj meunarodne razmjene.[footnoteRef:11] [11: http://www.google.ba/#q=medjunarodna+razmjena&hl=hr&prmd=imvns&ei=v6oOULjQKOqn4gSkkYD4BA&start=10&sa=N&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.,cf.osb&fp=64cc8079c1cf2731]

Najglobalizovaniji vid meunarodnih ekonomskih odnosa oduvijek je bila meunarodna trgovina. Meunarodni tokovi roba snaeni su kroz dinamian rast proizvodnje indutrijskih i poljoprivrednih proizvoda, a jedne strane, ali i kroz liberalizaciju svjetske trgovine, s druge strane. Novoindudstrijaliziranije zemlje i Kina daju znaajan doprinos rastu meunarodne trgovine.[footnoteRef:12] [12: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011, str.256.]

Meunarodna trgovina i meunarodni ekonomski odnosi su naroito dobili na znaaju u savremenim trinim uslovima u procesu globalizacije ekonomskog i politikog sistema. Potrebe za meunarodnom trgovinom su uslovljene najrazliitijim faktorima kao to su razliit nivo prirodnih bogatstava u svijetu, meunarodna podjela rada na koju utie nivo specijalizacije i tehnologijekojijesteenuodreenimzemljama,ajednaodosnovnihpotrebaza meunarodnom trgovinom je to za finalni rezultat imaspecijalizaciju i razvoj zemlje u cjelini, ne samo njenih pojedinaca.[footnoteRef:13] [13: ]

Meunarodna kretanja roba prate kretanje novca i kapitala. Znaaj meunarodnog transfera i kapitala za zemlje u razvoju posebno se sagledava upravo u okviru problema u vezi sa finansiranjem razvoja. Kapital koji se plasira u deficitarne jedinice, zemlje koje imaju negativnu razliku izmeu vlastite tednje i investicija, moe bti javni ili privatni, odnosno plasiran preko drava ili privatnih subjekata, a moe biti plasiran u vie oblika meunarodnog transfera: Kredita, zajmova, Ekonomskih ulaganja, Ekonomske pomoi.

Privatni kapital se plasira u obliku kredita ulaganja, javni kapital se plasira u oblicima bilateralnih ili multilateralnih zajmova i ekonomskih pomoi.[footnoteRef:14] [14: ]

Da bi se jedna zemlja razvijala i napredovala, a pogotovo u savremenom poslovanju kada je postignut visok nivo tehnike i tehnologije, nauke i komunikacija, potrebno je da uspostavlja meunarodnu saradnju u svim segmentima privrede, a pogotovo kad je rije o trgovinskoj razmjeni.

Samim tim je poeljano da svaka zemlja ima meunarodnu ekonomiju i da vodi meunarodnu politiku. U svijetu dominiraju zemlje koje imaju otvorenu privredu, koja kao to je ve pomenuto, a ta otvorenost podrazumijeva razmjenu dobra i usluga sa inostranstvom odnosoprivreda koja ostvaruje uvoz i izvoz. Otvorena privreda, odnosno meunarodna trgovina prua niz prednostikoje se ispoljavaju krozveu mogunost potronje kojaje jednaka razliciuvoza i izvoza i predstavlja preduslov za razvoj privrede.

Zahvaljujuimeunarodnojtrgovinirobamaiuslugama,tokovimanovcaikapitala,razvojemiproirivanjem uloge meunarodnih, ekonomskih i drugih organizacija, razvojem informatikih i drugih telekomunikacionih tehnologija, ekspanzijom globalistikih i drugih procesa privrede sve zemalje su toliko povezane da preduzimanje svih mjera na samodovoljnosti i autarhinosti ostaju bez uspjeha.

Nijedna nacionalna privreda u svijetu, bez obzira na postojei sistem drutvenih odnosa i stepen dostignua privrednog razvitka i mnogih razloga, ne moe da se izoluje od kretanja u svjetskoj privredi. Spoljnotrgovinska razmjena je u polosti, ali i danas podsticana eljom ovjeka i svim drutvenim formacijama da pobolja svoj nain ivota i ivotni standard uopte. Meunarodna razmjena obuhvata pored razmjene internih dobara i obavljanje najrazliitijih proizvodnih i neproizvodnih usluga po nalogu i za rauninostanihdravljanja.

Najvei znaaj po obimu razmjene ima uvoz i izvoz, zatim dolaze usluge saobraaja i turizma. Umeunarodnomposlovnju jeod izuzetnogznaajazatira domaeproizvodnje, kako za nerazvijene tako i za razvijene zemlje. Postoji veliki rizik u poslovanju usljed ega postojipotreba poznavanja i najudaljenijih trita na svijetu, njihovih deviznih, carinskih, valutnih sistema. [footnoteRef:15] [15: ]

3. 1 Ekonomske aktivnosti, ekonomske transakcije i meunarodni finansijski tokovi

I meunarodna razmjena se mora, ako je postignut dogovor o razmjeni, zavriti transakcijom, prenosom novane protuvrijednosti. U sutini, kretanje roba i usluga prati kretanje novca, odnosno realne tokove prate novani tokovi. Razmatranje finansijskog aspekta meunarodne ekonomije znai razmatranje finansijskih transakcija u meunarodnoj ekonomiji.

Finansijske transakcije definiraju se kao finansijski tokovi, zapravo plaanje izmeu pojedinih institucionalnih sektora u privredi zemlje. Meunarodne finansijske transakcije su transakcije plaanja izmeu pojedinih nacionalnih privreda, a one su predmet izuavanja u oblasti meunarodnih finansija.

U domaim i meunarodnim transakcijama sredstava se mogu osigurati razliitim instrumentima u meunarodnim transakcijama pojedinih sektora privrede.

Tabela 2. Glavni instrumenti u meunarodnim transakcijama pojedinih sektora privrede

Redni broj

Sektor domae privredeInstrumenti finansijkskih transakcija

1.

Preduzee Robni krediti od inozemnog dobavljaa Bankarski krediti Trgovaki papiri Mjenice i obveznice Zajmovi od inozemnih filijala Dionice

2.

Banke Depoziti vanjskih rezidenata Akceptiranje izvozno-uvoznih mjenica Trgovaki papiri Mjenice i obveznice Zajmovi od filijala

3.

Drava Mjenice i dugorone obveznice Meudravni zajmovi (ukljuujui i pomoi) Krediti od meunarodnoh institucija (MMF, WB I, BS)

Izvor: Mersud Ferizovi: Razumijevanje finansijskih trita, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, april 2011.

Meunarodni finansijski tokovi su prije svega uslovljeni finansiranjem meunarodne razmjene.Ekonomske aktivnosti su nune za odravanje i razvoj drutva, a danas su drutva otvorena sa snanim ekonomskim vezama s drugim drutvima.

Ekonomske aktivnosti imaju za posljedicu odreene ekonomske tokove koji stvaraju, mjenjaju prenose ili pak unitavaju ekonomske vrijednosti. Stanja su: vrijednosti imovine i potraivanja i odreenoj taci vremena, na poetku ili pak na kraju godine za koju se vri obraun.

Ekonomske transakcije izraavaju se u obliku stanja ili tokova. Stanja su veliine ekonomske pojave u nekom vremenskom period. Tokovi izraavaju kretanje vrijednosti ekonomske pojave po jedinici vremena. Tokove pratimo: sedmino, mjeseno i godinje. Osnovne podjele tokova su na: kapitalne i tekue transakcije, realne i finansijske tokove.

Ekonomske transakcije dijelimo na. realne ( proizvodnja, potronja ili razmjena ekonomskih dobara), finansijske transakcije.

Postoji jasna i snana meuovisnost realnih i finansijskih tokova. Meunarodne finansijske transakcije viestruko nadmauju vrijednosti meunarodne trgovinske transakcije jer finansijske transakcije ne slue sami u finansiranju trgovakih tokova nego i za poveanje tednje i fondova.

3. 2 Meunarodna likvidnost

Meunarodna likvidnost (engl. international liquidity, njem. internationale Liquiditt) je sposobnost izvravanja obveza plaanja inozemstvu. Sastoji se od svih sredstava kojima raspolau slubeni monetarni organi jedne zemlje koja se upotrebljavaju u meunarodnim plaanjima pa su ta sredstva ujedno njezine meunarodne monetarne rezerve.

Pored funkcije meunarodnog platenog sredstva, te rezerve slue za intervencije centralne banke na deviznom tritu kako bi se devizni teaj odravao na odreenim (prije propisanim)granicama,te za otklanjanje prolaznih deficita u platnoj bilanci.

Postavlja se pitanje kako osigurati likvidnost na meunarodnom nivou? Razliite su zemlje s razliitim vlastitim novanim sistemima, svaka sa svojim odreenim mogunostima i slabostima u odravanju vlastite valute, svaka s vlastitim politikama u vezi s uravnoteenjima razlike u razvoju, razlika izmeu vlastite proizvodnje i potronje, razklika izmeu tednje i investicije, razliitim strukutrama i obimima rezerve.[footnoteRef:16] [16: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011, str.262.]

U zlatnom standardu kao osnovno sredstvo meunarodne likvidnosti sluilo je zlato, a pored njega i devize koje su glasile na zlatne valute (tzv. zlatne devize) meu kojima se isticala engleska funta. Usuvremenom meunarodnom monetarnom sistemu meunarodnu likvidnost ine razne komponente kao to su devize, valute, rezervna pozicija u MMF i plemeniti metali, na prvom mjestu zlato, bez obzira na to to je ono u sistemu MMF demonetizirano. Valuta koja preuzima na sebe ulogu meunarodnog (svjetskog) sredstva plaanja predstavlja sredstvo rezervi meunarodne likvidnosti, isto kao to je to nekad bilo zlato, i time figurira kao rezervna valuta.

Da bi se koliina svjetskih rezervi likvidnosti poveala, MMF kreira koncem 60-ih godinaspecijalnaprava vuenja koja danas u meunarodnim plaanjima znae isto to i zlato (popularno se zovu "papirna valuta").[footnoteRef:17] [17: http://limun.hr/main.aspx?id=33005&Page=]

Sistem slobodnog vaenja ili sistem papirnog vaenja postoji onda kada novana jedinica nije definirana u odreenoj koliini zlata ili ako je ona i definirana u odreenoj koliini zlata, a nije razmjenjivana za zlato, zapravo nema konvertibilnosti, pa za papirne novanice emisijske banke nemaju obavezu zamjenjivosti.

Poslije Drugog svjetskog rata stvoren je savremeni monetarni sistem kojeg ine skup meusobnih sporazuma i institucija kojima se regulira likvidnost, kovetibnilnost jedne valute u drugu i u sredstava rezervi s kojima se regulira postizanje ravnotee putem promjenje deviznog kursa.

Fond je osnovan da: upravlja pravilima ponaanja u vezi s politikom valutnih teajeva, konvertibilnosti valuta i plaanja vezanih uz transakcije na tekuoj bilanci, osigura sredstva zemljama lanicama tako da se mogu pridravati pravila ponaanja dok ispravljaju ili pokuavaju izbjei neravnoteu u platnoj bilanci i utemeljitelj institucija u kojoj se drave mogu savjetovati i suraivati na meunarodnim monetarnim pitanjima.

Polazite u postavljanju svrhe i zadataka Fonda jest ravnomjeran razvoj meunarodne trgovine i njezina doprinosa privrednom razvoju, doprinos stabilnosti valutnih teajeva sa stratekim ciljem ostvarenja svjetske konvertibilnosti i smanjenja neuravnoteenosti meunarodne platne bilance drava.

Tri su osnovna pitanja koja se postavljaju u analizi meunarodnog monetarnog sistema: povjerenje koje je uslov njegove likvindosti, kontrola obima meunarodne likvidnosti u interesu stabilizacije, veliina razdiobe koristi (ili trokova) koje u meunarodnom monetarnom sistemu rezultiraju.

Efikasnost MMS, ogleda se u njegovom doprinosu stabilizaciji privrednih aktivnosti i cijena. Zato MMS ima sposobnost da: izbjegne monetarne okove (uvjetovane gubitkom povjerenja u neka sredstva rezervi i njegovu zamjenu za drugo ili zbog neravnotee u platnom bilansu), djeluje anticikliki na privredna kretanja, osigurava optimalan rast ( u skladu s porastom svjetske trgovine i potrebama meunarodnih rezervi).

Meunarodni monetarni sitem se sastoji od: tri svjetske organizacije (direktno osnovane ili je njihov osnivanje potaknuto konferencijom u Bretton Woodsu) meunarodni menetarni fond-MMF svjetska banka WB, svjetska trgovinska organizacija-WTO nekoliko regionalnih organizacija: regionalne meonetarne organizacije razvijenih zemalja regionalne monetarne organizacije zemalja u razvoju.

Postoje razliita definisanja MMF-a. Neki tvrde da je to jaka politika institucija koja se slui manipulacijama, drugi je poistoveuju saSvjetskom bankomi tako dalje. MMF nije ni jedno ni drugo. MMF je meunarodna kooperativna institucijakoju ine 182 zemlje, dobrovoljno ulanjene, jer prednost vide u zajednikom dogovaranju u okviru ove institucije, a sve u cilju postizanja to stabilnijeg meunarodnog sistema poslovanja, odnosno MMF je institucija kojapozajmljuje novac svojim lanovima koji imaju probleme sa finansijskim obavezama, ali samo pod uslovom da preduzmu mjere za eliminisanje tih potekoa.MMF nema nikakav autoritet nad domaom ekonomskom politikom svojih lanova.

Do potrebe za organizacijom kao to je MMF dolo je poslije velike ekonomske krize 30-ih godina ovog vijeka. Veliki broj drava sa Velikom Britanijom na elu moralo je da naputa zlatno pravilo. Taj sistem je nailazio na potekoe u vrijeme nastajanja monopola i koncentracije kapitala, takoer je dolo je do opadanja ivotnog standarda. Neke drave su teile skoro potpunom eliminisanju upotrebe novca a druge su prodavale svoju valutu ispod realne cijene da bi smanjile poslovanje drugih zemalja. Odnos izmeu novca i vrijednosti roba je postao nejasan. Ovakva praksa je poznata pod nazivom kompetitivna devalvacija.Ciljevi MMF-a sadani su u lanu 1 Sporazuma o osnivanju Meunarodnog monetarnog fonda. Oni se sastoje u: Unapreenje meunarodne kooperacije, Podsticanju ekspanzije i uravnoteenog rasta meunarodne trgovine, pri tome on treba da doprinosi unapreivanju i odravanju visokog nivoa zaposlenosti, realnog dohotka i razvoju produktivnih resursa svih zemalja. Unapreenju stabilnosti deviznih kursova, odravanje deviznih aranmana izmeu zemalja i izbjegavanje konkurentskih devalvacija, Uspostavljanju multilateralnog sistema plaanja za tekue transakcije i eliminaciji deviznih restrikcija koje ometaju razvoj svjetske ekonomije, Pruanju mogunosti zemljama da koriguju platnobilansnu neravnoteu finansiranjem i I uoptrebom sedstava Fonda uz izbjegavanje mjera koje mogu biti destruktivne za nacionalni i internacionalni prosperitet. U skladu stim treba smanjiti trajanje i smanjiti stepen platnobilansnih neravnotea.U skladu sa ciljevima mehanizma Meunarodnog monetarnog fonda, koji treba da omogui njihovu realizaciju, ukljuivao je: Sistem fiksnih deviznih kurseva, Deviznu kontrolu (politika skretanja izdataka) kao metod dekurairanja destabilizirajueg kretanja kratkoronog pekulativnig kapitala, Pul likvidnosti koji je formiran doprinosom zemalja lanica, a koji treba da dopuni primarnu meunarodnu likvidnost baziranu na zlatu i dolaru, kao rezervnoj valuti, i da obezbjedi Zadatak MMF-a nije smo rjeavanje problema pojedinih zemalja ve i funkcionisanje meunarodnog monetarnog sistema kao cjeline. Njegovi lanovi zajedno rade na uspostavljanju stabilnog svjetskog rasta. MMF radi na pronalaenju naina da se preduhitre, kontroliu i deavaju finansijske krize.Pri ukljuenju u MMF svaka zemlja lanica deponuje odredenu sumu novca, zvanu quota subscription. Kvote imaju razliite uloge i slue za: Utvrdivanje broja glasova, Utvrdivanje maksimalnog iznosa sredstava na korienje, Bazu za dodjelu SDR.U svom nastanku, svi lanovi MMF-a morali su da se pridravaju istih metoda raunanja vrijednosti njihovog novca u odnosu na valute drugih zemalja. U tim vremenima SAD su definisale vrijednost dolara prema zlatu, tako da je jedna unca zlata vrijedila $35. Pri ukljuivanju u MMF sve zemlje su morale da izraze vrijednost svoga novca u odnosu na zlato ili u odnosu na dolar. Svi kursevi su bili fiksni i odstupanja su mogla biti najvie do 1%. Ukoliko je neka zemlja lanica eljela da promijeni kurs svoje valute, u cilju stabilnosti svoje ekonomije, morala je da se konsultuje i saraduje sa ostalim lanovima MMF-a prije same promjene. Ukoliko bi neka zemlja mijenjala kurs nezavisno od institucije MMF-a, onda bi ta zemlja izgubila pravo koritenja sredstava Fonda. Ovaj sistem je imao svoje prednosti u odnosu na staro pravilo zlatnog vaenja-odravanje kurseva stabilnim i predvidivim, ali tokom godina nailazio je i na velike slabosti. Sistem stalnih deviznih kurseva bio je u upotrebi oko 25 godina. Slom se nazirao poetkom 70-ih. Funkcionisanje postojeeg zlatno-deviznog standarda je dolo u krizu zbog nedostajueg kapitala - sve vee meunarodne nelikvidnosti. Takoer, nestabilnost rezervnih valuta, prvenstveno amerikog dolara, ugroavao je meunarodni monetarni sistem. Naputanjem, predhodno otpisanog sistema deviznih kurseva, poelo je sa primenjivanjem individualnih metoda za odredivanje kursa domae valute. Jedini zahtjev je bio da zemlje vie ne koriste zlato kao osnovu za odreivanje vrijednosti valute i da informiu lanove o nainu denominovanja vrijednosti svog novca u odnosu na strani. Uglavnom se primjenjivao slobodan kurs, odnosno, novac je vrijedio onoliko kolika je bila njegova vrijednost na tritu. Neke zemlje su formirale svoje prema kursevima vodeih ekonomskih sila.Meunarodni monetarni fond je institucija bez koje bi dananja ekonomija izgledala nezamislivo iz razloga to MMF postoji da predvidi i rijei sve probleme i potekoe na koje meunarodni monetarni sistem nailazi. Sukobljavanja u finansijskom pogledu izmeu zemalja nikada nisu nita dobro donijela. Zbog toga su se dogovori, saradnja, konsultacije i kompromisi unutar jedne organizacije pokazali kao dobro rjeenje u savladavanju svih finansijskih potekoa. Svaka zemlja uestvuje u odluivanju sa onoliko glasova koliko je sredstava deponovala u Fondu, tako da je odluivanje proporcionalno deponovanim sredstvima.Najvei depodent su Sjedinjene Drave. Medutim bitno je napomenuti da stavovi zemalja u razvoju ijih glasova ima procentualno manje nisu marginalizovani jer se mnoge znaajne odluke u Fondu donose kvalifikovanom veinom od 70% ili 85%, pa ako djeluju jedinstveno mogu da utiu na odluke. Moje je miljenje da razvijene svjetske zemlje a posebno SAD, a ko imaju u interesu donoenje neke odluke koja bi njima odgovarala, mogu lako da privole jo neke zemlje (ZUR) iji su im glasovi neophodni da bi izglasali takvu odluku. Iako je ovakvo miljenje pogreno,sigurno je da snaga zemalja zasnovana na ekonomskoj moi esto nadjaava snagu argumenata slabije razvijenih zemalja, odnosno brojnijih zemalja lanica.Ono to se ne moe osporiti MMF-u je njegova zasluga za uspostavljanje i odravanje monetarne stabilnosti u svijetu.

4. DEVIZNO TRITE

4. 1 Pojam i znaaj deviznog trita

Uz pretpostavku postojanja samo jedne valute, izostalo bi postojanje deviznog trita, deviznog kursa i razmjene valuta, ali u svijetu s brojnim nacionalnim valutama devizna trita igraju nezamjenjljivu ulogu u snadbjevanju esencijalne mainerije za meunarodna plaanja, transferu fondova i kupovne snage od jedne do druge valute, odreujui cijenu, devizni kurs.[footnoteRef:18] [18: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011, str.267.]

Meusobnapovezanostnacionalnihfinansijskihtritaostvarujese,u institucionalnom smislu, kroz funkcionisanje deviznog trita. Ova povezanost izraz je realnih ekonomskih tokova: meunarodne trgovine, meunarodnih usluga i kretanja stanovnitva, koji dovode do ekonomske aktivnosti vezane za inostranstvo, odnosno aktivnosti izraene u novcu razliitom od domaeg, kao i kretanja kapitala ( investicije, pekulativni kapital, dobit, saldiranje) izmeu razliitih zemalja.

Devizno trite je uvijek bilo mehanizam koji je, kao dio nacionalnog finansijskog trita, izraavaoponuduitranjuzainostranimnovanimjedinicama,neophodnimzaobavljanje poslovanjaekonomskihsubjekatasainostranstvomiobezbjeivaopretvaranje nacionalne valute u valutu stranih zemalja i upravo takva funkcija deviznog trita proizilazi iz samog principa funkcionisanja svjetskog novca u uslovima postojanja razliitih nacionalnih valuta.

O deviznom tritu govorimo u onom momentu kada doe do kontakta izmeu domai i sranih deviznih rezidenata u sferi ekonomski transakcija i kada ovi kontakti dovedu do odreenih devizno pravnih poslova. Iz ovih odnosa rezultira ponuda i tranja deviza, a njihov susret predstavlja devizno trite. Dovoljno da jedan domai devizni rezident zasnuje potraivanje u stranoj valuti, a drugi dugovanje, pa da doe do prvog susreta ponude i tranje deviza. Posredstvom ovog trita, vlasnici novanih sredstava transferiu strana sredstva plaanja u domaa, i obrnuto, pa se sa tim sredstvima pojavljuju na domaem, odnosno inostranom novanom tritu.[footnoteRef:19] [19: Blaben M., Grubui Z., Stojanovi M:'' Globalni finansijski menadment, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009]

Devizno trite predstavlja takav tip nacionalne ekonomije koja odrava ekonomske veze sa drugim nacionalnim ekonomijama tj. otvorenu ekonomiju. Ono nije fiziki ni prostrono ogranieno nego postoji svuda gdje se vri razmjena valuta.

Devizno trite ne postoji kao organizovano centralno mjesto trgovanja, ve ga ini svjetska mrea uesnika meusobno povezanih savremenim komunikacijskim sredstvima. Trgovanje se odvija na specijalizovanim deviznim berzama i u sastavu meusobno povezanih banaka, to objedinjeno ini 24-satno svjetsko devizno trite.

Devizno trite je neformalnog karaktera to znai da devizno trite ne bi trebalo posmatrati kao odreeno mjesto na kome se trguje razliitim valutama. Fantastian razvoj telekomunikacija u posljednjih pedest godina omoguio je direktno povezivanje (telefon, internet, satelitska komunikacija) i laku trgovinu velikog broja uesnika u razliitim finansijskim centrima. Tako danas imamo jedno globalno, svjetsko, devizno trite gdje se trgovina valutama odvija non-stop. Imajui u vidu da se na deviznom tritu trgovina odvija 24 asa dnevno, od ponedjeljka do petka, esto se u formi metafore konstatuje da na deviznom tritu sunce nikad na zalazi.

4. 2 Karakteristike deviznog trita

Devizno trite ima vie specifinosti koje ga razlikuju od drugih segmenata finansijskog trita i koje mu daju poseban znaaj, a neke od njih su:

Finansijskiinstrumentkojijepredmettrgovinedevizesusameposebi specifine, a rije je o novcu, koji predstavlja zakonsko sredstvo plaanja u nekoj drugoj zemlji.

Na poslovanjedeviznog trita utie veliki broj makroekonomskih faktora,kao to su:mjere ekonomske politike, posebno kreditno-monetarne politike; deviznapolitika; stanje platnog bilansa; nivo privredne aktivnost, itd.

Ovotrite je veoma osjetljivo napolitike uticaje iporemeaje.

Veliki uticaj ima spoljno-trgovinskepolitike. Na primjer, mjereogranienjauvoza, ilipodizanjaismanjivanjacarinamoguimatiogromanpovratanuticajnapoveanje ili smanjivanje ponude i tranje za devizama.

Usljedvelikeosjetljivostiposlovanaovomsegmentufinansijskogtrita, definiu se rigorozna pravila poslovanja koja su vrlo esto usklaena izmeu razliitih zemalja, kako bi se to vie olakalo poslovanje.

Devizno trite predstavljavezuizmeu finansijskih tritarazliitih zemalja.Njegovaorganizovanostiefikasnostsuestoogledalofunkcionisanja zakonitosti u jednoj zemlji

4. 3 Uslovi za funkcionisanje deviznog trita

Osnovna svrha organizovanja deviznih trita sastoji se u svaranju institucionalnih uslova za nesmetano funkcionisanje konvertabilnosti. Prema tome, prvi uslov koji mora biti ispunjen da bi se formiralo slobodno devizno trite je postojanje spoljne likvidnosti valute.

Postojanje spoljne konvertabilnosti pretpostavlja da su prethodno ispunjeni sljedei uslovi kao:

1. unutranja privredna stabilnost koja se odlikuje privreivanjem uz relativno nisku stopu inflacije i nezaposlenosti;1. postojanje spoljne ravnotee koja se ogleda u ravnotei platnog bilansa;1. postojanje pariteta domaih i inostranih cijena1. liberalizovan robni promet sa inostranstvom;1. liberalizovan platni promet sa inostranstvom;1. postojanje dobro oraganizovanog bankarskog aparata i odgovarajuih kadrova.

Strani partneri su zainteresovani za sticanje potraivanja u domaoj valuti ukoliko im je obezbjeena ne samo mogunost konverzije nego i sigurnost u domaoj valuti u smislu njene vrijednosti. To obavezuje centralnu domau monetarnuu instituciju na odravanje kursa svoje valute intervencijama na deviznom tritu. S tim u vezi akumuliranje monetarnih rezervi je neophodan elemenat za odtravanje deviznih kursova u granicama predvienih limita i funkcionisanje sistema u cjelini.

Devizno trite je mehanizam koji izraava ponudu i tranju za inostranim novanim jedinicama, neophodnim za obavljanje poslovanja ekonomskih subjekata sa inostranstvom i obezbjeuje pretvaranje nacionalne valute u valutu stranih zemalja.

Ova funkcija deviznog trita proistie iz samog principa funkcionisanja svjetskog novca u uslovima postojanja razliitih nacionalnih valuta. Devizno trite, pored povezivanja nacionalnih finansijskih trita, izraava i njihovu meusobnu uslovljenost. Tendencija globalizacije finansijskog trita daje funkcionisanju deviznog trita novu fundamentalnu ulogu, kroz koju se uzajamno prepliu nacionalni i globalni faktori ekonomskog razvoja. U vezi s tim procesom, savremeno devizno trite konstituie posebne i nove strukturne oblike. Pored toga, vri se integracija deviznih i drugih segmenata finansijskih trita, pod uticajem promjene novih tehnologija i komunikacija, kao i zbog deregulacije.

Normalno funkcionisanje deviznog trita u velikoj mjeri je uslovljeno odgovarajuom intervencijom centralne banke. Sutina ove intervencije sastoji se u nastojanju da se obezbjedi stabilnost deviznog kursa i usklade ponuda i tranja deviza. Da bi devizno trite moglo uspjeno da funkcionie potrebno je da postoji izvestan stepen dinamike uravnoteenosti ponude i potranje deviza, ime se istovremeno djeluje na stabilnost deviznih kurseva.

4. 4 Pojam i znaaj deviza

Valutaje rijetalijanskogporijekla koja oznaava novanu jedinicu neke zemlje, tj. sredstvo plaanja u toj zemlji.[footnoteRef:20] [20: http://hr.wikipedia.org/wiki/Valuta]

U naoj praksi rije valuta ima viestruko znaenje i zapravo podrazumijeva: Novani sistem neke zemlje u cjelini, Novana jednica neke zemlje, ali i Rok dospijea plaanja neke obaveze.

Valuta jedne zemlje, kako se esto tvrdi je simbol nacionalnog suvereniteta.[footnoteRef:21] Novac jedne nacionalne ekonomije javlja se u inostranstvu u dvije vrste: [21: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011., str. 275.]

efektivni inostrani novac ili valuta; kratkorona potraivanja u inostranom novcu ili devize.[footnoteRef:22] [22: Blaben M., Grubui Z., Stojanovi M:'' Globalni finansijski menadment, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009., str. 70]

Razlikujemo: Konvertibilne valute (vrste) - valute koje mogu slobodno da se mijenjaju za zlato ili za svaku drugu valutu i to u neogranienim koliinama,

Transferbilne valute koje mogu da se upotrebe za plaanje i u drugim zemljama, ne smo u zemljam, o ijoj je valuti rije, i koje su povezane posebnim dogovorom o valutnom podruju,

Nekonvertibilne (meke) valute koje se ne mogu zamjeniti za zlato ili za druge valute i slue iskljuivo u unutranjem prometu,

Klirinke ili obraunske valute pomou kojih se obavljaju meusobna plaanja i obraunavanje na bazi meunarodnog dogovora,a najee je to trea valuta,

Crnoberzanske valute iji se kurs formira na crnoj berzi ilegalno, suprotno sa devizno valutnim i kontrolnim propisima.

Deviza kao pojam se uglavnom odnosi na potraivanja u inostranoj valuti, i to kratkorona potraivanja. U devize spadaju potraivanja domaih rezidenata po tekuim raunima kod inostranih banaka, ekovi, mjenice koje glase na inostrane valute i vueni su inobanke, zatim primljeni akreditivi, kreditna pisma, itd.

Devize kao potraivanja u inostranoj valuti predstavlja specifinu robu koja se kupuje i prodaje na deviznom tritu. Za imaoca deviza (domai rezident) one nisu novac jer e imalac deviza dobiti novac kada proda devize na deviznom tritu ili kada ih prikae kod neke banke za naplatu.

Devize predstavljaju kupovnu mo u inostranstvu, to znai da inostrani devizni rezident kao korisnik potraivanja u inostranstvu dobija devize koje prestavljaju potraivanja u inostranoj valuti. U sadanjim uslovima, sa makro ekonomskog aspekta, devize su potraivanja koja posjeduju jedna nacionalna privreda u valutama drugih nacionalni privreda tj. drugih zemalja.

Potraivanja koja imaju tretman deviza bila bi potraivanja po tekuim raunima kod inostranih banaka, ekovi i mijenice koje glase na inostrane valute, primljeni akreditivni nalozi, kreditna pisma, telegrafski nalozi i druge hartije od vrijednosti koje glase na inostrane valute.Sa privredno politikog aspekta, devize mogu da se grupiu u dvije grupe: slobodne i vezane valute.

Slobodne devize (konvertibilne, vrste, zdrave) su potraivanja u inostranstvu u takvim vrstama inostranih sredstava plaanja kojima bi njihovi vlasnici mogli da raspolau slobodno za plaanja potraivanja u zemlji ili za plaanja u nekoj drugoj zemlji.

Konvertibilne devize kao kratkorona potraivanja koja glase na inostrane valute su one devize koje mogu da se slobodno mijenjaju, da se konvertuju za druge devize, za druga kratkorona potraivanja u inostranim valutama na bazi utvrenog pariteta.

vrste devize kratkorona potraivanja koja glase na inostrane valute ija je kupovna mo postojana,imaju stabilan valutni kurs, i u znaajnoj su mjeri konvertibilne za druge valute.

Vezane devize (meke, klirinke) glase na kratkorona potraivanja u inostranstvu, u inostranim sredstvima plaanja, potraivanja koja bi mogla da se koriste samo za dogovorene vrste plaanja.

Meke devize kratkorona potraivanja koja glase na inostrane valute ija kupovna mo nije stabilna, nisu konvertibilne u drugim valutama.

Klirinke devize potraivanja iz inostranstva koja rezultiraju iz potraivanja zemlje sa kojom se razmjena i plaanja vre putem kliringa.

I jo razlikujemo: Prompotne devize potraivanja u inostranim valutama koja su dospjela, potraivanja sa kojima moe odmah da se raspolae i to u zavisnosti od karaktera deviza, toga da li su valute na koje glase konvertibilne ili ne, od reima korienja valuta.

Terminske potraivanja u inostranim valutama koja ne mogu odmah da se koriste, nego po isteku unaprijed ugovorenog roka.

Svaka valuta ima dvojaku vrijednost: internu i eksternu.

Interna vrijednost se ogleda u kupovnoj snazi koju neka valuta koja se postie na domaem tritu.

Eksterna vrijednost se formira u intervalutarnim odnosima putem devizno valutnih kurseva, koji se uspostavljaju na deviznim tritima ili ih propisuje drava.

Valutni kurs je cijena novane jedinice jedne (obino inostrane) zemlje izraene u novanim jedinicama druge (obino domae) zemlje. Devizni kurs pokazuje koliko se valutnih jedinica jedne zemlje moe zamijeniti za odreeni broj valutnih jedinica druge zemlje, koje se dobijaju u vidu deviza.[footnoteRef:23] [23: Blaben M., Grubui Z., Stojanovi M:'' Globalni finansijski menadment, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009., str. 68]

4. 5 Devizni kurs

Intervalutarni kurs (teaj) ili ire, devizni kurs je cijena neke strane valute izraene u domaoj valuti (u domaem novcu). Termin ili pojam valuta odnosi se na efektivni novac, dok se pod pojmom devize oznaava kratkorona potraivanja domaih lica u stranoj valuti prema inostranim licima. Tako na kursnim listama imamo posebne kurseve za efektivnu, a posebno za devize. Ako npr. Domaa banka X dri 1 milion njemakih markca /DEM) na svom korespodentnom raunu kod neke njemake banke Y, tada kaemo da banka X ima devizno potraivanje prema banci Y u navedenom iznosu.[footnoteRef:24] [24: M.Alijagi ''Monetarna politika'', Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, 203. Biha, str.373]

U meunarodnoj razmjeni formiraju se i cijene robe i usluga, ali i cijene pojedinih valuta, jer se meunarodna transakcija zapravo sastoji od dvije kupnje:

Kupnje robe i usluge i Kupnje valute.

Danas u svijetu ima 200 valuta zemalja, ali i snane potrebe za sve veim transakcija. Svjedoci smo rasta internacionalne eksapnzije u globalnim finansijama i investicijama u proteklom periodu, odnosno potranje za valutama pojedinih zemalja, devizama stranim sredstvima plaanja, posebno za dolarom, svjetskom valutom.

Dvostruki je uticaj na vrijednost izvoza ili uvoza uticajem promjene koliine i cijena roba i usluga u devizama, te uticajme promjene deviznog kursa.[footnoteRef:25] [25: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011., str. 276.]

Devizni kurs je cijena valute jedne zemlje izraena u valutu druge zemlje. Odreuje ga ponuda i tranja valuta. Strana valuta se trai da bi se pomou nje pribavile strane robe i usluge ili da bi se izvrilo investiranje i kupovina hartije od vrijednosti, osnivanje preduzea i sl.

Devizni kurs omoguava uspostavljanje veze izmeu nivoa cijena u zemlji i inostranstvu. U vrijeme istog zlatnog standarda, devizni kurs je bio odreen na osnovu toga koliko je zlata sadrano u jedinici nacionalnog novca.

Naputanjem zlatnog standarda se javlja vie teorija koje pokuavaju da identifikuju faktore koji utiu na visinu deviznog kursa. Termin ili pojam valuta odnosi se na efektivni novac, dok se pod pojmom devize oznaava kratkorona potraivanja domaih lica u stranoj valuti prema inostranim licima. [footnoteRef:26] [26: Blaben M., Grubui Z., Stojanovi M:'' Globalni finansijski menadment, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2009., str. 72.]

Kada je u pitanju nain izraavanja deviznog teaja ili tzv. nain kotiranja (ili notiranja) deviza, imamo:

direktno kotiranja deviznog teaja i indirektno kotiranje deviznog teaja.

Direktno kotiranje deviznog teaja je kada cijenu neke strane valute izraavamo u domaoj valuti, kao npr.1 DEM = 1 KM1 USA $ = 2.22 KM

Indirektni nain izraavanja (kotiranja) deviznog teaja je obrnut od direktnog i to jekada cijenu domae valute izraavamo u nekoj (ili nekim) stranim valutama, npr.:

1 KM = 1 DEM = 0.5

Pri direktnom notiranju kupovni teaj je nii od prodajnog, a kod indirektnog notiranjakupovni teaj je vii[footnoteRef:27] [27: http://www.devizni kurs.com]

Devizni kurs se odreuje pod uticajem: objektivnih (ponuda i potranja za devizama) i subjektivnih faktora u koje ubrajamo: osnovni trend trita, vremenska neusklaenost izmeu plaanja za uvoz i naplata za izvoz, pregovaraku snagu subjekta u vanjskoj trgovini, trina oekivanja u vezi s terminskim kursevima, pekulativna kretanja kapitla zbog politike, drutvene iekonomske situacije, promjene uslovima na novanom i tritu kapitala, monetarne i fiskalne mjere vlada odnose se na kurseve (kontrole kurseva).[footnoteRef:28] [28: Mersud Ferizovi: '' Razumijevanje finansijska trita'', Ekonomski fakultet Univerzitet u Bihau, april 2011., str. 279.]

Osnovne vrste deviznih kursova su: fiksni devizni kursevi i fluktuirajui (slobodni ili fleksibilni devizni kursevi):Fiksni devizni kurs (fixed exchange rate), nekad (rjee) zvani i propisani devizni kurs, je tip reima razmjene valute gdje je vrijednost odreene valute usklaena tj. vezana s teajem neke druge valute (najee sa eurom ili amerikim dolarom), odnosno s korpom drugih valuta, ili nekim drugim sredstvom odreivanja vrijednosti, najee zlatom (to se naziva zlatni standard).

Kako se mijenja vrijednost referentne valute tako je prati i vrijednost vezane valute. Valuta koja koristi fiksni devizni kurs se naziva fiksna (fiksirana) valuta. Kao suprotnost ovom vidu razmjene imamo plivajui devizni kurs.[footnoteRef:29] [29: http://bs.wikipedia.org/wiki/Fiksni_devizni_kurs]

Fluktuirajui devizni kursevi koji se danas primjenjujusu kursevi koji se ne formiraju na bazi slubenog pariteta, ve prema svakodnevnom djelovanju ponude i potranje deviza na deviznom tritu. Ovi kusrevi stalno tee da ponudu i potranju deviza uravnotee i zato stalno osciliraju (fluktuiraju).

Svi devizni kursevi u sutini zavise od ponude i potranje deviza jer se kao i svaka druga roba (oni su specifina) ponaaju po osnovnom ekonomskom zakonu zakonu vrijednosti koji se manifestira kroz zakon ponude i potranje. Kod fiksnih deviznih kurseva, kurs e isto predstavljati odraz odnosa ponude i potranje, ali se nee formirati na bilo kojem nivou, ve na unaprijed utvrenom (od drave) nivou. Kod fluktuirajuih deviznih kurseva, kao to smo kazali, kurs e se formirati na onom nivou koji izjednaava ponudu i potranju deviza bez obzira na visinu kursa koji e tada nastati.[footnoteRef:30] [30: M.Alijagi ''Monetarna politika'', Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, 203. Biha, str.375.]

Postoje dva osnovna sistema (vrste) deviznih kurseva u praksi imamo razliite modalitete (varijante) deviznih kurseva, kao npr.

Rukovodno fleksibilni devizni kursevi kod kojih se devizni kurs stabilizira na odreenom nivou intervencijom drave, tj. monetarnih vlasti uz mogunost da se izvri promjena kursa u odreenim periodima, a u zavisnosti od ekonomskih kretanja u nacionalnoj i meunarodnoj trgovini,

Klizajui devizni kursevi je model kursova koji lii na mini devalvaciju (zakonsko smanjivanje vrijednosti ili cijene domae valute u odnosu na strane valute). Ovo je varijanta fiksnih deviznih kurseva pri emu se dozvoljavaju ee promjene kurseva ovisno o kretanju izabranih indikatora (cijena na veliko, trokova ivota, konkurenstke izvozne sposobnosti),

Viestruki devizni kursevi su item (model) kurseva gdje pored jednog oficijelnog (zvaninog) kursa kao osnovnog kursa, postoji dva ili vie deviznih kurseva sa specijalnim funkcijama.[footnoteRef:31] [31: M.Alijagi ''Monetarna politika'', Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihau, 203. Biha, str.376.]

Za fiksne devizne kurseve je karakteristina niska nepostojanost deviznog kursa (prosjena apsolutna promjena 0.20% mjeseno, a 2.31% kod fleksibilnih) i visoka nepostojanost rezervi (14.68%, a 4.59% kod fluktuirajuih)." Oni koji zastupaju hard peg kao njegove prednosti istiu uticaj na stabilniju ekonornsku sredinu, brzi ekonornski rast i smanjenje inflacije. Kao posljedica injenice da nema fluktuacija deviznog kursa, stie se utisak da je ekonomska situacija stabilna, to naravno ne mora biti tako. to se tie inflacije, kada drava eli da je snizi, pribjegava fiksiranju kursa i ak prihvata drugu valutu. Radnici, kao i menaderi koji odreuju najamnine oekuju da e inflacija biti niska u budunosti, odrava se nizak nivo inflacije za svaki nivo autputa. To je razlog za to drave fiksiraju devizni kurs za drugu valutu. Druge prednosti fiksnog deviznog kursa je da redukuje trokove transakcija i rizik deviznog kursa, koji potencijalno djeluje destimulisui na trgovinu i investicije. Fiksiranje deviznog kursa valuti "velikog" susjeda eliminie rizik I podstie meunarodnu razmjenu i investicije. Fiksni devizni kursevi spreavaju kompetitivnu apresijaciju i depresijaciju.

U sluaju fiksiranja valute za drugu valutu, recimo dolar, prednost fiksiranja se ogleda u tendenciji ka integraciji i jaanju trine razmjene sa zemljom za iju se valutu fiksirala, ili sa drugom zernljom koja se fiksirala za istu valutu. Dakle, fiksni devizni kursevi, kao i prihvatanje iste valute (EMU) pronau regionalnoj ekonomskoj integraciji zbog olakavanja procesa razmjene. Zemlje koje imaju manjak partnera za razmjenu, naroito one u razvoju, bi mogle da ih steknu fiksiranjern valute za drugu valutu.

Problem ovog reima se javlja kada u dravi doe do iznenadnog i permanentnog pada potranje za njenim izvozom. Tada, pri fiksnom kursu, ne postoji mogunost prilagodavanja rigidnih cijena uvoza i izvoza u kratkom roku i dolazi do pada domae zaposlenosti i autputa. Upravo ta nemogunost prilagoavanja okovima je veliki nedostatak fiksnih deviznih kurseva. Od 1946. do 1971. mnoge zemlje su fiksirale svoje valute za dolar u okviru Bretton Woodskog sporazurna,Vrlo malo zemalja je uspjelo da odri svoj kurs fiksiran za drugu valutu duze od 5 godina. Tritu kapitala u svijetu su danas postala prevelika za fiksiranje deviznog kursa.

Ekonomisti generalno smatraju da je plivajui kurs u mnogim okolnostima bolji od fiksnog kursa, zato to je u stanju da reaguje na promjenu situacije na deviznom tritu. Mada fiksni kurs, u odreenim situacijama, moe biti poeljniji zbog vee stabilnosti koju daje valuti.

Jedan od osnovnih prigovora koji se upuuje sistemu fluktuirajuih deviznih kursova je neizvjesnot i nesigurnost poslovnih transakcija zbog mogucih uestalih oscilacija deviznog kursa. U odnosu na fluktuirajue devizne kusreve fiksni devizni kursovi garantuju odreenu kursnu stabilnost a time i izvjesnost.

Prednost i fleksibinih deviznih kurseva se ogledaju u tome to fleksibilnost omoguuje nezavisnost rnonetarne politike i doputa prilagoavanje okovima. Monetarna politika je samostalna upravo zbog nemjeanja drave u vidu odreivanja margina kretanja kursa. Prilagoavanje eksternim okovima je omogueno tako to se na recesiju reaguje monetarnom ekspanzijorn i depresijacijom valute. Time se stimulie tranja za domairn proizvodirna i ekonomija se vraa na eljeni nivo autputa i zaposlenosti brze nego to bi se proces odigrao u sluaju fiksnog deviznog kursa. Fleksibilnost deviznog kursa je uvijek predstavljala oruje za jaanje inostrane konkurentnosti. Fleksibini devizni kursevi omoguuju ograniavanje kratkoronog priliva kapitala i podupiru stabilnost finansijskog sistema. Ubrzana integracija na finansijskim tristima natjerala je monetarne vlasti da izaberu izmeu stabilnosti deviznog kursa i rnonetarne nezavisnosti, to vodi ka polarizaciji reima. Upravo ta vjeita dilema izmeu dvije krajnosti u smislu izbora izmeu fiksnog i fleksibilnog deviznog kursa, uslovila je nastanak mnogih rasprava i radova na temu izbora deviznog kursa.

4. 6 Funkcije deviznog trita

Devizno trite ima veliki znaaj u funkcionisanju finansijskog sistema jedne zemlje. Ono predstavlja vezu nacionalne privrede sa meunarodnim okruenjem. Osnovna svrha postojanja ovog trita je u tome da omogui nesmetano obavljanje meunarodnog platnog prometa i odravanje meunarodne likvidnosti zemlje. Na njemu se, preko cijene domae valute - deviznog kursa, najbolje vidi efikasnost jedne nacionalne ekonomije.

Svojim djelovanjem devizno trite ostvaruje sljedee osnovne zadatke i funkcije:

omoguava vlasnicima deviza da ih pretvore u nacionalnu valutu, a drugim licima da nabave odgovarajua sredstva za plaanje u inostranstvu; usklauje zahtjeve za prodaju deviza sa zahtjevom za njihovu kupovinu; usklauje ponudu i tranju posredstvom deviznog prometa u zemlji i deviznog prometa sa inostranstvom, i omoguava obavljanje deviznog prometa sa inostranstvom.

Na ovaj nain, posredstvom deviznog kursa koji se formira na deviznom tritu, domaa privreda se povezuje sa inostranstvom.

Normalno funkcionisanje deviznog trita u velikoj mejri je uslovljeno odgovarajuom intervencijom centralne banke. Sutina ove intervencije sastoji se u nastojanju da se obezbjedi stabilnost deviznog kursa i usklade ponuda i tranja deviza.

Osnovna funkcija deviznog trita sastoji se u formiranju deviznog kursa, odnosno u utvrivanju odnosa vrijednosti jedne nacionalne valute prema valutama drugih zemalja. Drugim rijeima, devizni kurs predstavlja cijenu novane jedinice zemlje izraene u novanoj jedinici druge zemlje. On se formira meuodnosom ponude i tranje za devizama. Kroz devizni kurs domae cijene se efektivno prevode u strane, i obrnuto. Promjene u deviznom kursu imaju znaajne konsekvence za privredu. Kada se on mijenja, sve cijene se moraju promjeniti.

Utvrivanje deviznog kursa vri se u okviru intervencionih mjera, pri emu se intervent (centralna banka) obavezuje da e na deviznom tritu otkupiti neograniene koliine deviza ako se nude po donjem intervencionom kursu, odnosno, da e prodati neograniene koliine deviza ako se trae po gornjem intervencionom kursu.

Izraavanje deviznog kursa naziva se notacija i ona moe biti dvojaka: direktno i indirektno notiranje.

Kod direktnog notiranja jedinica domae valute iskazuje se u protivvrijednosti strane valute, dok se kod indirektnog notiranja jedinica strane valute iskazuje u protivvrijednosti domaeg novca.

Na deviznom tritu formiraju se kupovni i prodajni kurs. Razlika izmeu njih naziva se mara i izraava se u poenima. Kod direktnog notiranja kupovni kurs je manji od prodajnog, dok je kod indirektnog notiranja kupovni kurs vei od prodajnog.

U platnom bilansu zemlje mogu nastati suficiti ili deficiti, to zahtjeva promjenu pariteta nacionalne valute, a ovo neminovno dovodi do devalvacije i revalvacije, odnosno do stvaranja nestabilnog kursa nacionalne valute. Kada nastupe ovakvi monetarni problemi, zadatak deviznog trita je da otkloni dalje ispoljavanje negativnih pojava usklaivanjem odnosa ponude i tranje deviza. Uloga deviznog trita je u tome da prua zatitu nacionalnoj valuti od pekulacija sa deviznim kursom i od drugih vrsta finansijskog rizika.

Devizno trite smanjuje transakcione trokove uesnika, jer se na njemu otklanja skup proces traenja odgovarajueg instrumenta plaanja po valutnoj strukturi, obimu i dospjeu. Ovo trite obezbjeuje informativnu funkciju, publikovanjem kurseva subjekata koji posluju sa inostranstvom. 4. 7 Organizovanje deviznog trita

Nacionalna devizna trita povezana su, savremenim komunikacionim sredstvima, u globalno, svjetsko trite. Trgovinadevizama je 24-asovna aktivnost koja, uzimajuiu obzir vremenske razlike, koristi parametre aktivnosti nacionalnih deviznih trita ukontinuitetu, obezbjeujui koordinirano kretanje kurseva tako da se, u normalnimu slovima, gubi mogunost interlokatorne arbitrae.

Devizna trita se mogu organizovati na razliite naine. Ona su najee u sastavu trita novca, kada se govori o tzv. meubankarskom deviznom tritu. Ova trita se mogu formirati i kao samostalne institucije, kada se nazivaju devizne berze. U ovim sluajevima rije je o institucionalizovanim deviznim tritima, jer su definisana pravila poslovanja, uesnici, vrijeme, nain plaanja i druga vana pitanja. Pored ovih institucionalizovanih oblika, mogu postojati i neinstitucionalizovana devizna trita, takozvana "crna trita" ili "crne berze deviza", na kojima se neposredno obavljaju poslovi kupovine i prodaje deviza izmeu uesnika privrednog i drutvenog ivota. Takvi poslovi obavljaju se na trgovima, ulicama, prodavnicama, i sl.

Deviznom tritu pripadaju sve transakcije u vezi sa stranim sredstvima plaanja, bez obzira da li su obavljene na institucionalizovanom ili na neinstitucionalizovanom deviznom tritu. Ovo znai da je organizaciona forma deviznog trita mjeavina institucionalnog i neinstitucionalnog karaktera. Nacionalna devizna trita povezana su savremenim komunikacionim sredstvima u svjetsko trite. Trgovina devizama na ovim tritima obavlja se neprekidno - 24 asa dnevno.

Devizno trite je vieslojni mehanizam. Ono obuhvata transakcije komercijalnih subjekata i pojedinaca sa bankama i drugim uesnicima na tritu i neposredne transakcije uesnika, kao i transakcije na deviznoj berzi.

Postoje dva modela organizovanja deviznog trita: a) decentralizovan model i b) centralizovan model.

Decentralizovano devizno trite obuhvata: 1) neposrednu trgovinu preko banaka, kao osnovnih uesnika i 2) trgovinu preko brokerskog trita.

Kod neposredne trgovine preko banaka, banke igraju ulogu market - mejkera. Na poetku dnevne trgov