Biblíufélagið 200 ára

k ynn tu þér Dagskr á afmælisársins

Biblían hefur algjöra sérstöðu í heimi bókmennt­

anna. Engin bók hefur náð meiri útbreiðslu en hún

og haft víðtækari áhrif á trú, sögu og menningu

fjölmargra þjóða um allan heim. Skáld og rithöf­

undar, myndlistarmenn og tónlistarmenn, hafa

sótt til hennar hugmyndir og túlkað boðskap

hennar með list sinni og gera enn. Íslendingar og

íslensk menning er engin undantekning.

Hið íslenska biblíufélag var stofnað 10. júlí

1815. Hvatamaður að stofnun félagsins

var skoskur maður, Ebenezer Henderson.

Með tilkomu Hins íslenska biblíufélags var

farið að vinna að nýrri þýðingu Biblíunnar

úr frummálunum, hebresku og grísku. Hún

kom út árið 1841 og var prentuð í Viðey.

Engin bók hefur náð meiri útbreiðslu en Biblían

10. júlí 1815

Biblían er trúarbók um tveggja milljarða manna

Biblían á íslensku í liðlega 800 árElstu íslensku biblíutextar, sem þekktir eru, eru varðveittir í handriti frá 12. öld og segja má að síðan þá hafi að mestu ríkt óslitin hefð í íslensku biblíumáli.

Nýja testamenti OddsNýja testamentið í þýðingu Odds Gottskálkssonar kom út í apríl 1540. Þetta er elsta bók prentuð á ís-lensku sem hefur varðveist.

GuðbrandsbiblíaBiblían öll kom fyrst út í íslenskri þýðingu árið 1584. Hún er kennd við Guðbrand Þorláksson, biskup á Hólum, og er eitt mesta afrek í bókaútgáfu á Íslandi. Hún var 17. prentun Biblíunnar í öllum heiminum, talið eftir þjóðtungum. Árið 1728 kom út önnur þýðing Biblíunnar sem Steinn biskup Jónsson annaðist.

Endurskoðaðar þýðingarÞað var ekki fyrr en með fimmtu útgáfunni árið 1813 sem Biblían varð almennings­eign á Íslandi. Allar útgáfurnar voru byggðar á útgáfu Guðbrands og Steins þótt ýmsar breytingar væru gerðar.

Guðbrandsbiblía er fyrsta

heildar útgáfa Biblíunnar á

íslensku, prent uð á Hólum í

Hjalta dal 1584 og kennd við

Guðbrand Þorláksson biskup

þar. Prentuð voru 500 eintök

og tók það tvö ár. Upprunalegt

eintak af Guðbrandsbiblíu er til

sýnis í Þjóð minjasafni Íslands.

Ef raðað er eftir þjóðtungum, er Guðbrands-

biblía 17. heildar útgáfa Biblíunnar í heiminum.

Hún er talin ger semi íslenskrar bókagerðar,

vegna handverks og frágangs, og um leið ein-

hver mesti skerfur til íslenskrar menningar-

sögu fyrr og síðar. Guðbrandsbiblía hefur

tvisvar verið ljósprentuð sem næst í upp-

runalegri mynd.

Þýðing Odds Gottskálkssonar á Nýja testamentinu var prentuð í Hróarskeldu

árið 1540. Þetta mun vera fyrsta prentaða bók á íslensku. Þýðinguna byggði

Oddur á þýskri þýðingu Marteins Lúthers og Vúlgötunni, hinni opinberu

latnesku útgáfu. Þýðingin er stórmerkilegt frumkvöðulsverk þar sem Oddur

smíðaði t.d. mörg nýyrði sem enn eru í notkun. Áhrif þýðingarinnar á íslenskt

mál urðu því mikil. Þýðing Odds var tekin upp með örlitlum breytingum í

Guðbrandsbiblíu 1584 og töluvert af henni stendur enn í nútímaútgáfum.

Elsta bók prentuð á íslensku

17. prentun Biblíunnarí heiminum öllum

s t i k l u r

Hið íslenska biblíufélagMeð stofnun Hins íslenska biblíufélags 10. júlí 1815 urðu straumhvörf í út-gáfu Biblíunnar á íslensku. Hvatamaður að stofnun félagsins var skoskur maður, Ebenezer Henderson.

Með tilkomu Hins íslenska biblíufélags var farið að vinna að nýrri þýðingu Biblíunnar úr frummálunum, hebresku og grísku. Hún kom út árið 1841 og var prentuð í Viðey. Styttri tími leið þar til fjórða þýðing Biblíunnar kom út 1866, prentuð í Lundúnum. Árið 1908 gaf Biblíufélagið út nýja heildarþýðingu sem, vegna gagnrýni sem hún sætti, var endurbætt um 1912. Þetta er sú Biblía sem notuð var fram til ársins 2007, þó með þeirri breytingu að í útgáfunni frá 1981 birtist ný þýðing á guðsjöllunum og Postula-sögunni, auk þess sem smávægilegar breytingar voru gerðar á öðrum ritum.

„Því að orð Guðs er lifandi og kröftugt

og beittara hverju tvíeggjuðu sverði

og smýgur inn í innstu fylgsni sálar og anda,

liðamóta og mergjar,

það dæmir hugsanir og hugrenningar hjartans.“

Yngsta rit Biblíunnar var skrifað um 100 e.Kr.Elstu ljóðin eru talin 1200–1300 árum eldri.

Biblían öll í nýrri þýðingu 2007Biblían kom öll út í nýrri íslenskri þýðingu árið 2007. Unnið var við þýðinguna í rúman hálfan annan áratug. Þetta var fyrsta heildarþýðing Biblíunnar frá árinu 1912 en sú sjötta frá upp-hafi. Aftur á móti var þetta 11. íslenska biblíuútgáfan, en sumar útgáfurnar voru prentaðar mörgum sinnum.

Apókrýfu bækurnarÍ nýju þýðingunni voru hinar svokölluðu apókrýfu bækur Gamla testamentisins hafðar með, en þær höfðu ekki birst í íslenskum biblíuútgáfum frá því árið 1859. Apókrýfu bækurnar urðu flestar til á síðustu tveimur öldunum fyrir Krists burð og eru náskyldar yngri ritum Gamla testamentisins. Þýðing þeirra frá árinu 1994 var endurskoðuð fyrir útgáfuna 2007.

Biblía 21. aldarinnarBiblíuþýðingin 2007 miðast við breiðan lesendahóp og notkun í helgihaldi kirkju og safnaða. Þýtt var nákvæmlega úr frummálunum og tillit tekið bæði til stíls frumtexta og íslenskrar biblíu-málshefðar. Hið íslenska biblíufélag samdi við JPV­útgáfu um að annast útgáfuna og var vandað mjög til verksins. Nýja Biblían er Biblía 21. aldarinnar.

tveir hlutarBiblían skiptist í tvo hluta, Gamla testamentið (ásamt apókrýfu bókunum) og Nýja testamentið. Orðið testamenti merkir sáttmáli og því mætti kalla þessa tvo hluta Gamla sáttmála og Nýja sáttmála.

Biblían er eitt rit í þeirri merkingu að hún er oftast

bundin í eina bók milli tveggja spjalda. Hins vegar

eru í henni mörg sjálfstæð rit sem hafa orðið til

á löngum tíma af margvíslegu tilefni við ólíkar

aðstæður og eru um fjölbreytilegt efni. Á grísku

merkir orðið BIBLÍA sama og bækur. Á latínu varð

þetta síðan eintöluorð og þaðan höfum við orðið

BIBLÍA sem merkir bók.

Hvernig varð Biblían til?

Hebreabréfið 4.12

Í nokkrar aldir var Biblía Vestur-

landa fyrst og fremst latneska

Biblían. Guðsþjónustan fór

fram á latínu og lesið var úr

Biblíunni á latínu. Um 400 gekk

Híerónímus frá endurskoðun

gömlu latnesku þýðinganna

með hliðsjón af frumtextanum.

Þýðing hans er enn notuð í

rómversk-katólsku kirkjunni og þekkt undir

nafninu Vúlgata.

Siðbótarmaðurinn Marteinn Lúther þýddi Nýja testamentið úr frum-

málinu á þýsku árið 1522 og Gamla testamentið nokkru síðar. Um 1600

hafði Biblían verið þýdd á fjölmörg tungumál í Evrópu og víðar. Það má

teljast þrekvirki að íslensk Biblía skyldi koma út á prenti aðeins um 50

árum eftir að Lúther þýddi Biblíuna á þýsku. Áhrifa 16. aldar þýðinganna

gætti í síðari biblíuþýðingum íslenskum og þeirra sér enn merki í nýju

þýðingunni frá 2007.

Marteinn Lúther

Vúlgata

s t i k l u r

Gamla testamentið er safn helgirita Gyðinga. Það var einnig heilög ritning Jesú og hinna fyrstu kristnu manna og er hluti af heilagri ritningu kirkjunnar á okkar dögum. Nýja testamentið er safn rita sem kristin kirkja hefur bætt við helgiritasafn Gyðinga. Saman mynda bæði testamentin helgiritasafn kristinna manna.

Jesús MessíasFylgjendur Jesú leituðust við að sýna fram á að í ritum spámannanna væri að finna lýsingu á Messíasi sem ætti nákvæmlega við Jesú. Því meira sem leiðtogar Gyðinga reyndu að stöðva út-breiðslu þessarar nýju kenningar, þeim mun fleiri snerust til fylgis við hana.

Kristnir menn litu á sig sem erfingja fyrirheitanna sem gefin höfðu verið í gamla sáttmálanum og lesa má um í Gamla testamentinu.

JANúAr15. janúar | Áhrifasaga Saltarans í Seltjarnarneskirkju.

24.–25. janúar | Biblíumaraþon

FEBrúAr12 hátíðarvers, myndskreytt af leik-skólabörnum frá leikskóla KFUM og K

8. febrúar | Biblíudagurinn

Útvarpsguðsþjónusta í Dómkirkjunni

Guðsþjónustur í kirkjum á Biblíudegi

MArs13.–14. mars | Málstofur á hug-vísindaþingi Háskóla Íslands

Áhrifasaga Saltarans: Gunnlaugur A. Jóns-son prófessor, Haraldur Hreinsson doktors-nemi og Rúnar Þorsteinsson lektor.

Biblíuþýðingar: Dr. Einar Sigurbjörnsson, dr. Guðrún Kvaran og dr. Sigurður Pálsson.

19. mars | Málþing á vegum Skálholts um messulestraskrá (perikópur) þjóðkirkjunnar

AprílMálþing: Biblían á 21. öldinni

21. apríl | Málstofa: Ólafur Ólafsson Kínafari

30. apríl | Útgáfa á frímerki

Útstilling barnabiblía á Borgarbókasafni

MAíBiblíusýning og dagskrá í Amts-bókasafninu á Akureyri

JúNíSýning á Þjóðminjasafni

150 ára afmælisrit Biblíufélagsins frá árinu 1965 kemur út á stafrænu formi

Júlí10. júlí | Stofndagur Biblíufélagsins — Hátíðar guðsþjónusta í Dómkirkjunni

Gengið að Aðalstræti 10 þar sem Biblíufélagið var stofnað

18.–19. júlí | Skálholtshátíð, fjölbreytt dagskrá

viðburðir á afmælisárinu

D a g s k r á

www.biblian.is

Fylgstu nánar með dagskránni

www.facebook.com/Bibliufelag

ÁGúst16. ágúst | Hólahátíð, fjölbreytt dagskrá

Stafræn útgáfa á bókinni Orðið eftir dr. Sigurð Pálsson

29. ágúst | Afmælishátíð í Hallgrímskirkju kl. 14

sEptEMBErBiblíusýning á Landsbókasafni

15. september | Málstofa: Biblían í íslenskum bókmenntum

OktóBEr17. október | Tónleikar í Hvítasunnu­kirkjunni Fíladelfíu kl. 20

31. október | Lúther og Biblían. Mál-stofa í samstarfi við nefnd um fimm alda afmæli siðbótarinnar 2017

NóvEMBErViðeyjarbiblía gerð rafræn

16. nóvember | Dagur íslenskrar tungu. Málstofa: Viðeyjarbiblía (1841). Sú þýðing hefur löngum þótt sérstök um margt og ekki síst einkennast af málhreinsun

Dr. Guðrún Kvaran, dr. Gunnlaugur A. Jónsson prófessor og dr. Sigurður Pálsson

DEsEMBEr8. desember | Málstofa: Biblían og íslenskt mál

Námskeið um Biblíufræðslu fyrir börn

Myndlistarsýning í Neskirkju í tilefni af 100 ára kosningarétti kvenna

Auk þessara viðburða verður vikulegur þáttur á útvarps-

stöðinni Lindinni allt árið þar sem ýmsir velunnarar

félagsins vekja athygli á Biblíunni og áhrifum hennar.

Þá hafa nokkrir tónlistarmenn lagt félaginu lið og munu

semja lög við ritningartexta sem hljóma munu á árinu.

Vakin er athygli á því að í kirkjum og söfnuð-

um landsins er víða boðið upp á sérstaka

dagskrá í tilefni af 200 ára afmæli Biblíu-

félagsins.

Viðburðirnir verða auglýstir hver um sig þegar nær dregur

Kirkjur og söfnuðir

Hið íslenska biblíufélag ∙ Laugavegi 31 ∙ 101 Reykjavík ∙ hib@biblian.is ∙ www.biblian.is

Sími528 4004

Ert þú í Biblíufélaginu?

Biblíufélagið leitar að nýjum

félags mönn um og styrktar aðil-

um. Félags aðild er öllum opin og

nemur árgjaldið einung is 2000

krónum. Með því að gerast félagi

stuðlar þú að áfram hald andi út-

breiðslu Biblí unn ar hér á landi

og um heim allan. Sendu okkur

línu með nafni þínu og heimilis-

fangi og við sendum þér frekari

upplýsingar.

Biblíufélagið er elsta starfandi félag á Ís-

landi. Markmið þess er að vinna að aukinni

útbreiðslu og notkun Biblíunnar. Félagið er

aðili að Sameinuðu biblíufélögunum, sem

eru alþjóðasamtök biblíufélaga, 140 að

tölu, og tekur þátt í starfi þeirra á alþjóða-

vettvangi.

Elsta starfandi félag á Íslandi