academictalk -...

The National Defence College of Thailand Journal 55

ACADEMICTALK

การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม:ทรพยากรดนและการใชทดนThe Natural Resources and environmental Management:Soil Resource and Land Use

นายรตนะ สวามชยผอ�านวยการส�านกแผนงานและโครงการพเศษ

ส�านกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ

Mr. Ratana Sawamechai

DirectorofBureauofPlanningandSpecailProjects

E-mail:[email protected]

และคณะนกศกษาหลกสตรปองกนราชอาณาจกร รนท 57กลมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมTheNaturalResourcesandEnvironmentalManagementGroup

intheNationalDefenceCourse,Class57,NationalDefenceCollege

รฏฐาภรกษ วารสารราย 4 เดอน ปท 58 ฉบบท 1 มกราคม - เมษายน 2559

56

บทคดยอ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนสวนส�าคญของการพฒนาเศรษฐกจ

สงคมและความเปนอยของประชาชนในประเทศแตณปจจบนประเทศไทย

ตองเผชญกบภยธรรมชาตโดยเฉพาะภยแลงทถอวาเปนปญหาระดบประเทศ ท

สวนใหญมสาเหตมาจากการตดไมท�าลายปา การบกรกทดนท�ากน และสภาวะ

อากาศของโลกทเปลยนแปลง กอใหเกดปญหาการขาดแคลนน�าอปโภคบรโภค

ผลผลตทลดลงการอพยพแรงงานเขามาสเมองใหญรฐตองสญเสยงบประมาณ

จ�านวนสง

บทความฉบบนไดประมวลสรปสถานการณดานทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมทส�าคญของประเทศและเพอเปนประโยชนในเชงนโยบายจงเสนอ

แนะแนวทางการแกไขปญหาทรพยากรดนและการใชทดนควรผลกดนกฎหมาย

ก�าหนดเขตการใชทดนและทรพยากรทเกยวของโดยใชฐานขอมลดนและทดน

ททนสมยเปนมาตรฐานเดยวกนรวมทงการปรบปรงกฎหมายและระเบยบเกยวกบ

ทดนและการบรณาการหนวยงานทเกยวของกบการบงคบใชกฎหมายนอกจากน

รฐบาลควรเรงด�าเนนการออกเอกสารสทธหรอใหสทธทท�ากนในบรเวณทมศกยภาพ

และสามารถท�าประโยชนไดภายใตการควบคมการใชประโยชนทดนอยางถกตอง

เหมาะสม ตลอดจนควรเรงรดการน�าขอมลสารสนเทศภมศาสตรมาก�าหนดเขต

การปลกพชเศรษฐกจการวางแผนการผลตการบรหารจดการผลผลตดวย

ค�าส�าคญ:ทรพยากรธรรมชาต,สงแวดลอม,ทรพยากรดน,การใชทดน


ABSTRACT

Naturalresourcesandtheenvironmentareessential foundationsof

Thailand’seconomicandsocialdevelopmentthatalsohaveramificationsfor

the wellbeing of its people. Thailand has faced many natural disasters,

especially droughts, which are considered a national threat caused by

deforestation,landinvasionandthechangingglobalclimate.Suchactivities

causewatersupplyshortages,reducedproductivity,andmigrationtocities,at

anexcessivecosttothegovernment.

Thisarticlecollectsandsummarizes the importantsituations in

Thainaturalresourcesandtheenvironment.Todevelopthepolicymaking,

the articledescribes the solutions to soil resource and landuse. The

governmentshouldpushforwardtheregulationsoflanduseandrelevant

resources based on the same standard of the soil database and the

updatedlanddatabase.Theregulationsandrulesregardingthelandshould

also be modified, while the integration of related agencies and law

enforcement shouldbe implemented.Moreover, thegovernment should

urge the issue of Land Title Deed or provide the rights of the land

ownersonthepotentialareas,whichcouldbeutilizedundertheproper

landusecontrol. Inaddition, theGeographic InformationSystem(GIS)

datashouldberapidly implementedinordertosetuptheagricultural

economiczones,productionplanningandproductivitymanagement.

Keywords:NaturalResources,Environment,SoilResource,LandUse


58

ความส�าคญของทรพยากรดนและทดน ทรพยากรทดนมความส�าคญตอมนษยและ

สงแวดลอมในระบบนเวศวทยาเปนอยางยง ซง

ความหมายของดนและทดนพอสรปไดดงน

ดน(Soil)ตามความหมายทางปฐพวทยาหมายถง

เทหวตถทางธรรมชาตทเกดขนบนผวโลกชวยค�าจนการ

ทรงตวของพช ดนประกอบดวย แรธาต และ

อนทรยวตถตาง ๆ มลกษณะชนแตกตางกนตามวตถ

ต นก�าเนดของดน แตมความสมพนธ ต อกนโดย

กระบวนการก�าเนดดน การกระท�าของสภาพอากาศ

ระยะเวลาฯลฯ

ทดน(Land)มความหมายตางไปจากดน(Soil)

เพราะวาค�าวาทดน หมายถง สงทเกดขนเองตาม

ธรรมชาต มทอยเฉพาะแนนอน เคลอนยายไมได ม

ปรมาณจ�ากดไมสามารถเพมขนหรอลดลงไดตามความ

ตองการของมนษย เปนพนททสามารถเขาถอครอง

กรรมสทธทางกฎหมายทดนทมอยตามธรรมชาต อน

อาจใชประโยชนสนองความตองการของมนษยในทาง

ตาง ๆ โดยค�านงถงผลตอบแทนจากการใชประโยชน

ทดนนนเปนประการส�าคญ

มค�ากลาววา“ทรพยากรทดนเปนสมบตอนล�าคา

ทโลกมอบไวใหแกสตวโลกเพอด�ารงชพ ซงมอาจหา

สงหนงสงใดมาทดแทนได” ค�ากลาวนเปนความจรง

เนองจากดนและทดนมประโยชนแกมนษยหลาย

ประการดงจะยกมากลาวดงน

1)เปนแหลงสะสมของน�าแรธาตและพลงงาน

ในดนจะมน�าแทรกอยระหวางอนภาคของดนประมาณ

25% โดยประมาณ ใตผวดนลงไปกจะมแหลงเกบกก

สะสมน�าอย ทเรยกวาน�าบาดาล (Groundwater)

สามารถทจะน�ามาใชประโยชนไดเชนเดยวกบน�าผวดน

โดยทวไปมแรธาตตางๆทใหประโยชนในการด�ารง

ชวตและมคณคาทางเศรษฐกจเชนเหลกดบกสงกะส

ทองแดงอะลมเนยมเงนทองค�าน�ามนดบฯลฯลวน

แลวแตฝงอยภายใตผวดนทงสน

2) เปนทรพยากรและทรพยากรฐาน (Base

Resource)ทใหปจจยทจ�าเปนในการด�ารงชวตของสง

มชวตทกชนดทงทางตรงและทางออมไมวาจะเปนพช

สตวและจลนทรยตางๆ ลวนตองอาศยอยบนดนหรอ

อาศยผลผลตตาง ๆ จากดนในการด�ารงชวตดวยกน

ทงสน ในขณะทมนษยนอกจากจะอาศยอยบนดน

เชนเดยวกบพชและสตวแลวยงอาศยพชและสตวเปน

อาหารเมอเกดการเจบปวยกตองการยารกษาโรคทได

มาจากดนหนแรพชและสตวในท�านองเดยวกบ

การไดมาซงวสดกอสรางตางๆเครองนงหมผลผลต

ทางการเกษตรหรออตสาหกรรม เพอการพฒนา

เศรษฐกจและสงอ�านวยความสะดวกเพอคณภาพชวต

ทดทงหลาย นกนเวศวทยาจงถอวาดนเปนทรวมของ

องคประกอบในระบบนเวศบกทงมวล

3)เปนภมทศน(Landscape)ทมความสวยงาม

ใหความสขทางจตใจ และเปนอาหารทางสายตาของ

มนษย ไมวาจะเปนทวทศนของภเขา หบเขา แมน�า

ชายฝงทะเลเกาะแกงตางๆตลอดจนปาไมทงหญา

สวนดอกไมตางๆเปนตน

4)เปนแหลงดดซบและกรองสารพษตางๆ เชน

สารพษก�าจดศตรพช โลหะหนก สารกมมนตรงส

เปนตน คนทวไปมกจะมองวาทดนเปนทรพยสมบต

อนมคามหาศาล จงตองการทจะเขาครอบครองสะสม

ไวเพอการใชประโยชนหรอจ�าหนายในโอกาสอนเหมาะสม

ในขณะทเกษตรกรมมมมองทแตกตางออกไปวา ทดน

เปนปจจยส�าคญในการด�ารงชวตของตนเองและ

ครอบครว ทงยงเปนมรดกตกทอดอนมคณคายงตอ

ลกหลานสวนนกวชาการเหนวาทดนเปนทรพยากรของ

ประเทศ เปนปจจยส�าคญในการพฒนาเศรษฐกจและ

คณภาพชวตของประชากรในประเทศประชากรทกกลม

ในประเทศตองไดรบการจดสรรในการใชประโยชน

อยางยตธรรมและในขณะเดยวกนกตองชวยกนบ�ารง

รกษาใหเปนสมบตอนล�าคาของประเทศชาตตอไปตราบ

นานเทานาน โดยททดนเปนสงแวดลอมทสามารถจะ

อ�านวยประโยชนแกมนษยไดนานปการดงกลาว ทดน

จงจดเปนทรพยากรทมคณคาอยางมหาศาลแกมนษย


ถาพจารณาจากการแบงประเภทของทรพยากรทเปนท

ยอมรบของนกวชาการทรพยากรทดนจดอยในประเภท

ทรพยากรทสญสนแตสามารถทจะหมนเวยนหรอฟนฟ

คณสมบตไดกลาวคออตราการเกดดนตามธรรมชาต

เกดขนชากวาอตราการชะลางพงทลายของดน อตรา

การสญเสยความสมบรณของดนสงกวาอตราการฟนคน

สภาพตามธรรมชาตแตถามนษยรจกการใชทดนอยาง

ฉลาด เมอทดนเกดการเสอมโทรมลงกรจกฟนฟความ

อดมสมบรณของดนรจกน�าเอาระบบการปลกพชทจะ

ชวยคงความอดมสมบรณของดนมาใช มการจดการ

และวางแผนการใชประโยชนทด เมอทรพยากรทดน

มอยอยางจ�ากด แตความตองการใชประโยชนเพมขน

กรจกการน�าเอาทดนทไมเคยใชประโยชนมากอน เชน

ทดนชายทะเล ปาชายเลนทเสอมโทรม ทรกรางวาง

เปลาทลมน�าขงฯลฯมาใชประโยชนใหแกมนษยอยาง

ตอเนองไมมทสนสด

ประเทศไทยมเนอททงหมด 320,696,888 ไร

จากสถตของส�านกงานเศรษฐกจการเกษตรกระทรวง

เกษตรและสหกรณ เมอ พ.ศ. 2555 ปรากฏวา

ประเทศไทยมเนอท ถอครองทางการเกษตรอย ท

149,240,058 ไร คดเปนรอยละ 46.54 ของเนอท

ทงประเทศ เปนเนอทปาไม 107,241,030ไร คดเปน

รอยละ33.44ของเนอททงประเทศเนอททเหลอเปน

เนอทไมไดจ�าแนกมจ�านวน 64,215,800 ไร คดเปน

รอยละ20.02ของเนอททงประเทศ

การใชทดนเพอประโยชนทางการเกษตรของไทย

สวนใหญใชเพอท�านารองลงมาคอปลกไมผลและไม

ยนตน ท�าไร โดยจ�าแนกออกเปนทนาประมาณ

69,967,975ไรหรอคดเปนรอยละ46.88ของเนอท

ถอครองทางการเกษตร ไมผลและไมยนตนประมาณ

34,914,614ไรหรอคดเปนรอยละ23.40ของเนอท

ถอครองทางการเกษตร พชไรประมาณ 31,154,880

ไร หรอคดเปนรอยละ 20.87 ของเนอทถอครองทาง

การเกษตร สวนผก ไมดอกและไมประดบประมาณ

1,397,163ไรหรอคดเปนรอยละ0.93ของเนอทถอ

ครองทางการเกษตรทเหลอประมาณ11,805,426ไร

หรอคดเปนรอยละ 7.91 ของเนอทถอครองทางการ

เกษตรใชประโยชนทางดานเปนทอยอาศยททงหญา

เลยงสตวทรกรางและทอนๆ

การผลตทางการเกษตรทเปลยนแปลงจากแบบ

ยงชพมาสแบบการคา ท�าใหรปแบบการใชทดนทาง

การเกษตรเปลยนไปจากรปแบบเกษตรแบบยงชพทเคย

ท�าการเพาะปลกในบางฤดและปลกพชหลากหลายชนด

เพยงเพอการบรโภคภายในครวเรอนมา เปนรปแบบ

เกษตรแบบการคาทมการใชทดนอยางเขมขน มการ

ท�าการเกษตรแบบไรขนาดใหญ และเนนการปลกพช

เฉพาะอยาง ทงน การเปลยนแปลงดงกลาวไดกอให

เกดปญหาทางดานสงแวดลอมตามมาหลายประการ

โดยเฉพาะปญหาตอเนองทเกดจากการใชทดนทไม

เหมาะสมกบศกยภาพพนทเชนปญหาการชะลางพง

ทลายของหนาดนปญหาดนเคมปญหาน�าทวมและ

ปญหาผลผลตต�ากวาทควรจะไดรบเปนตน

ดนเปนปจจยหลกในการพฒนาประเทศ โดย

เฉพาะทางดานการเกษตรสภาวการณทเปนอยในอดต

จนถงปจจบนชใหเหนวาปญหาทรพยากรดนและการ

ใชทดนซงไดแกปญหาการจดการทดนปญหาการถอ

ครองทดนทางการเกษตรปญหาความเสอมโทรมและ

ดนมปญหาพเศษนนมความจ�าเปนทจะตองด�าเนนการ

ปรบปรงแกไขปญหาดงกลาวอยางเรงดวน โดยใช

มาตรการและวธการตางๆผสมผสานกน เพอฟนฟ

ทรพยากรดนใหสมบรณรวมทงใหเกดการใชทดนทถก

ประเภท

สถานการณของปญหาและแนวโนมของปญหา1. ปญหาการจดการทดน

1)การใชทดนทไมเหมาะสมกบสมรรถนะทดน

หรอการใชทดนผดประเภท

ความเหมาะสมของทดนของประเทศไทย

พบวามการใชทดนทไมถกตองตามสมรรถนะทดนโดย

สวนใหญเปนการท�านาขาวบนดนทไมเหมาะสม การ


60

ปลกพชไมผลและบนดนทไมเหมาะสมและการปลกพช

ไรบนทลาดเขาสงกวา 35% นอกจากนทดนบางแหง

เหมาะทจะใชทางการเกษตรแตกลบน�าไปใชประโยชน

ในดานอน ๆ เชน สรางโรงงานอตสาหกรรม บาน

จดสรรเปนตน

2)การใชทดนโดยปราศจากการบ�ารงรกษา

พนทเกษตรกรรมไดถกใชมาเปนเวลานาน

แลวท�าใหธาตอาหารพชซงแตเดมมนอยอยแลวถกพช

ดดใชไปในการเจรญเตบโตเสยเปนสวนใหญบางสวน

ถกชะลางพงทลาย หรอถกน�าพดพาไปจากดน พนท

การเกษตรทใชเครองมอหนกท�าการเกษตรจะท�าให

โครงสรางของดนเสยไปโดยดนจะจบตวกนแนนกลาย

เปนชนดาน

3)การใชทดนไมเกดประโยชนสงสดตอหนวย

พนท

การเกษตรสวนใหญของประเทศไทยยงคง

อาศยน�าฝนเปนหลก ทดนสวนใหญจะถกใชในฤดฝน

เทานน สวนฤดแลงจะถกทงวางเปลาประโยชน อาจ

เนองมาจากการขาดแคลนน�าและราคาผลผลตตกต�า

4)การบกรกพนทปาสงวนแหงชาต

เนองจากพนททางการเกษตรทเหมาะสมในพนท

ราบมจ�ากด ตรงกนขามกบอตราการเพมขนของ

ประชากรทนบวนจะมมากขนความตองการกรรมสทธ

ในทดนท�ากนและการผลตการเกษตรเพอการคา และ

การพฒนาเทคโนโลยทางการเกษตร สาเหตตาง ๆ

เหลานลวนเปนสาเหตใหมการบกรกพนทปาและขยาย

พนทการเกษตรโดยไมมการควบคมหรอมการปองกน

เพยงบางสวนสงผลตอความเสอมโทรมของทรพยากร

ดนและทดนอยางรวดเรว ทเหนไดชดคอการสญเสย

หนาดนทมความอดมสมบรณการปนเปอนของสารพษ

ในดนและแหลงน�าและการเกดภยแลงเปนตน

5)การบงคบใชกฎหมาย

แมวาในปจจบนจะมกฎหมายทบงคบใชใน

การควบคมและปองกนการอนรกษทรพยากรดนอยบาง

แลวกตาม แตปญหาทยงคงพบเหนและไมสามารถ

แกไขใหหมดไปได ไดแก การบกรกท�าลายพนทปาไม

เชน ปาสงวนแหงชาต และพนทตนน�าล�าธาร ซงสง

ผลกระทบตอทรพยากรดนนอกจากนนยงมปญหาการ

ถอครองทดนทไดมาโดยไมถกตองตามกฎหมายรวมทง

การฝาฝ นหรอหลกเลยงกฎหมายเกยวกบการใช

ประโยชนทดนเพอผลประโยชนสวนตวมากกวาสวน

รวมเปนตน

2. ปญหาการถอครองทดนทางการเกษตร

การเพมขนของประชากรนบวาเปนตวแปรท

ส�าคญตวแปรหนงทท�าใหเกดปญหาการใชทดนและ

ทรพยากรธรรมชาต จากการศกษาพบวาจ�านวนครว

เรอนเกษตรมแนวโนมเพมขนทกป ซงเปนไปตาม

สดสวนของการเพมประชากร ในขณะททดนมอย

อยางจ�ากดจงท�าใหขนาดเนอทถอครองตอครวเรอนม

แนวโนมลดลงเลกนอย

นอกจากปญหาการถอครองทดนเฉลยตอครว

เรอนคอนขางนอยแลว ยงพบวาประชากรไมไดท�ากน

ในทดนของตนเอง ซงเกษตรกรบางรายทไมมสทธใน

ทดนทท�าการเกษตรอยเนองจากพนททใชท�าการเกษตร

ไดมาโดยผดกฎหมายเชนการบกรกปาสงวนแหงชาต

การใชทสาธารณประโยชน เปนตน จงท�าใหไมเกด

ความสนใจทจะดแลรกษาหรออนรกษฟนฟทดนนนๆ

ใหคงสภาพทดตลอดไป

3. ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรดนและทดน

1)ลกษณะของความเสอมโทรม

(1)การชะลางพงทลายของดน เปน

สาเหตหนงทท�าใหเกดความเสอมโทรมของดน โดย

เฉพาะการพดพาเอาหนาดนทมความอดมสมบรณและ

ธาตอาหารพชในดนสงออกไปจากพนทซงสงผลตอการ

สญเสยธาตอาหารในดน

ปญหาการชะลางพงทลายของดนโดยธรรมชาต

กระบวนการชะลางพงทลายของดนจะเกดขนอยแลว

น�าเปนตวการส�าคญทสดทท�าใหเกดการกดเซาะชะลาง


พงทลายของดนในประเทศไทย น�ามอทธพลตอการ

ชะลางนบตงแตอยในสภาพของเมดฝนทตกมากระทบ

ผวดนน�าทมอยในดนท�าใหดนออนตวอมตวงายตอ

การถกชะลางและท�าใหน�าซมลงดนตอไปอกไมไดจง

เกดการไหลบาของน�าลงสทต�า มการกดเซาะชะลาง

และท�าใหดนพงทลายจากรองเลกเปนรองใหญ จนถง

กลายเปนแมน�าล�าธารการชะลางพงทลายทเกดขนเอง

ตามธรรมชาตจะมลกษณะคอยเปนคอยไป ตอเมอม

มนษยเขาไปเกยวของ มนษยจะเปนตวเรงท�าใหอตรา

การชะลางพงทลายสงกวาทเกดขนเองโดยธรรมชาต

หลายเทาตวกจกรรมตางๆ ของมนษยทเปนตวเรงให

เกดความเสอมโทรมของดนมหลายประการไดแกการ

ตดไมท�าลายปาการท�าไรเลอยลอยการใชทดนไมตรง

ตามสมรรถนะของดน การท�าการเกษตรผดวธ การ

ตดถนนการกอสรางตางๆเปนตน

(2)ความเสอมโทรมทางกายภาพ การ

ท�าการเกษตรแผนใหมน�ามาซงการใช เครองมอ

เครองจกรทมน�าหนกมากเขาไปในพนทเกษตรกรรมม

การไถพรวนบอยครงขน ท�าใหโครงสรางของดนถก

ท�าลายดนอดตวแนนขนสงผลใหเกดชนดานเชอมแขง

ในชนดนไถพรวนยากตอการใหน�าซมผานลงไปในดน

เมอเวลาฝนตกดนจะดดซบน�าไดลดลงเกดน�าเออทผว

หนาดนเปนผลใหเกดน�าไหลบาทผวหนาดนมากขนจง

เปนสาเหตใหเกดการชะลางพงทลายของดนมากขน

(3)ความเสอมโทรมทางเคม การใช

ประโยชนทดนในบรเวณทมความเปราะบางทางดาน

สงแวดลอมโดยเฉพาะบรเวณทมกระบวนการทางเคม

สงเชนบรเวณชายฝงทะเลบรเวณทมการสะสมของ

เกลอในดนสง จะท�าใหเกดการเปลยนแปลงทางเคม

เนองจากกระบวนการเคลอนยายของสาร เชน การ

เคลอนทของเกลอในชนดนดวยน�าพบมากในพนทดน

เคมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การเพมขนของพนท

ดนกรดก�ามะถนในพนทราบภาคกลาง เนองจากการ

ระบายน�าออกจากพนท การเพมขนของดนเคม และ

ดนเปนกรดก�ามะถน เนองจากกจกรรมการเพาะเลยง

สตวน�าชายฝงทะเลทงหมดนเกดขนจากกระบวนการ

ตางๆทเกดขนทางเคม

2) สาเหตทท�าใหเกดปญหาความเสอมโทรม

ทรพยากรดนและทดนของประเทศเกดความเสอมโทรม

อยางรวดเรวเนองมาจากมนษยน�าดนและทดนมาใช

ประโยชนโดยขาดความรและการจดการทดดงน

(1)การขาดความรเรองดนและการจดการ

ทดนทด

เกษตรกรมความรในเรองดนและทดน

นอยมากโดยเฉพาะเรองการไถพรวนระบบการปลก

พชการจดการพนทการใชปยเคมและสารเคมตางๆ

การท�าการเกษตรในพนทสงและพนทดอนยงนยมการ

เพาะปลกขนลงตามแนวความลาดชนของพนท ซงม

ความสะดวกในการดแลรกษาพนท จงเปนเหตใหม

อตราการชะลางพงทลายหนาดนและธาตอาหารในดน

บางสวนถกชะลางพดพาออกไปจากพนทเปนปรมาณสง

ผลผลตตางๆ ลดลงอยางรวดเรวเนองจากธาตอาหาร

พชในดนลดลง เปนเหตใหตองมการใสป ยเคมใน

ปรมาณทมากขนหรอบกรกเขาไปในพนทปาไมเพอให

มพนทผลตมากขน หรอมพนททมความอดมสมบรณ

ดกวาเดม

(2)องคกรดแลทรพยากรดนและทดน

เปนททราบวามหนวยงานหลกทดแลเรอง

การใชทรพยากรดนและทดนหลายหนวยงาน ไดแก

กรมพฒนาทดน กรมปาไม ส�านกงานปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรมกรมประชาสงเคราะหกรมโยธาธการและ

ผงเมองและหนวยงานตางๆอกหลายหนวยงานใน

หลายกระทรวงซงปจจบนหนวยงานหลกไดด�าเนนการ

ส�ารวจขอบเขตจ�าแนกชนดประเมนศกยภาพของทดน

ก�าหนดเขตการใชประโยชนหรอแมแตวางแผนการใช

ทดนไวบางแลวปญหาทเกดขนกบการดแลการจดการ

ทรพยากรดนและทดนยงไมบรรลผลอยางแทจรง

เนองจากอปสรรคตางๆดงน

- บคลากรและงบประมาณมจ�ากด จงเปน

ขอจ�ากดในการสงเสรมความรเพอการพฒนาบคลากร


62

ในดานการจดการและการปรบปรงบ�ารงดน การเผย

แพรและฝกอบรมแกเกษตรกร

- ขอมลฐานเรองดนและทดนของหนวย

งานตาง ๆ ทเกยวของไมสอดคลองกน ทงในดาน

ขอบเขตมาตราสวนและวธการทไดมาซงขอมลและ

ขอมลไมทนสมย

- กฎระเบยบและกฎหมายไมสอดคลองกน

ทงทางดานวธการด�าเนนการ และระเบยบวธปฏบต

บางหนวยงานไมมกฎหมายทจะสามารถบงคบใชไดจง

ท�าใหไมมมาตรการในการควบคมออกกฎระเบยบการ

ใชดนและทดนไดตามหลกวธการจดการทดได

3)การใชปยเคม

ปยเปนปจจยการผลตทมบทบาทส�าคญตอ

การพฒนาผลผลตทางการเกษตรการเพมประสทธภาพ

ของการผลตโดยการใชปยเคมเปนวธเรงดวนและใหผล

เรวปยเคมยงเปนปจจยการผลตทจ�าเปนและมแนวโนม

มความตองการเปนปรมาณมากขนทกปการใชปยเคม

ของเกษตรกรอยางไมถกตองทงในดานปรมาณ ชนด

ของปยและเวลาทเหมาะสมในการใสปยไดสงผลตอ

การสนเปลองในการซอปยจากตางประเทศเพมปรมาณ

การปนเปอนของธาตอาหารพชและสารเคมในแหลงน�า

ท�าใหดนเสอมโทรมลงปรมาณปยทไมเปนประโยชนจะ

สญเสยไปโดยการถกชะลางลงไปในแหลงน�าธรรมชาต

ท�าใหเกดมลภาวะทางน�าตามมา

4)การปนเปอนของสารพษในดน

ดนเปนแหลงรองรบสงปฏกลทไดจากวสด

เหลอใชทางการเกษตร ทางอตสาหกรรม และจาก

ชมชนนอกจากนดนยงไดรบผลกระทบทางตรงและทาง

ออมจากการใชสารเคมทางการเกษตรรวมทงสารก�าจด

ศตรพช ไดแก สารก�าจดแมลง สารก�าจดไร สาร

รมควนพษสารก�าจดหนสารก�าจดโรคพชสารก�าจด

วชพชสารควบคมการเจรญเตบโตของพชสารก�าจด

หอยทาก และอน ๆ สารเคมก�าจดศตรพชเหลานซง

สวนใหญมสารประกอบของธาตโลหะหนกตางๆเชน

ทองแดงตะกวสงกะสแคดเมยมสารหนและปรอท

เปนตน ผลของโลหะหนกเหลานถามการสะสมเปน

ประมาณมากในดนและอาจถกพดพาสแหลงน�าอาจ

มผลโดยตรงตอมนษย และเขาสระบบหวงโซอาหาร

เมอมการสะสมมากท�าใหเกดเปนพษตอตบ ไต และ

สารกอมะเรง

ผลกระทบจากความเสอมโทรมของทรพยากรดน

และการใชทดนความเสอมโทรมของทรพยากรดนและ

การใชทดนสงผลทงทางตรงและทางออมตอสงแวดลอม

และระบบนเวศอยางหลกเลยงไมไดกรมพฒนาทดน

(2542) ไดรายงานและแบงผลกระทบไวเปน 3 ดาน

ไดแก

1. ผลกระทบทางดานกายภาพ

เกดจากการใชทดนและการจดการทดนท

ไมเหมาะสมโดยเฉพาะการท�าใหเกดการชะลางพงทลาย

ของหนาดนซงเปนสวนทมความอดมสมบรณสง หนา

ดนเหลานจะถกชะลางทบถมเปนตะกอนแหลงน�า ซง

กอใหเกดการตนเขนตามแหลงน�า ภาครฐตองเสยคา

ใชจายในการขดลอกตะกอน และเกษตรกรตองใชปย

เคมในการบ�ารงดนเพมขนสงผลใหมการปนเปอนของ

สารเคมทงในดนและน�ามมากขน

2. ผลกระทบทางดานเศรษฐกจ

ความเสอมโทรมของดนสงผลกระทบโดยตรง

ตอผลผลตทางการเกษตร และกระทบตอเกษตรกรซง

เปนประชากรสวนใหญของประเทศจะไดรบผลผลตต�า

เปนสาเหตหนงทท�าใหเกษตรกรมรายไดต�าและยากจน

3. ผลกระทบทางดานสงคม

เกษตรกรมรายไดทางการเกษตรลดลง

เนองจากทางเลอกในการผลตและรายไดลดลง มการ

บกรกพนทปาไมมากขนเพอขยายพนทท�ากน และ

ตองการพนททมความอดมสมบรณสง บางกลมตอง

อพยพเขาเมองเพอหางานท�าทงสองประเดนดงกลาว

เปนเหตท�าใหเกดปญหาและผลกระทบทางดานสงคม

ตางๆตามมา


สถานภาพทดนของประเทศไทย การพฒนาเศรษฐกจในระบบทนนยมทผานมา

ของไทยเปนแรงผลกดนทางเศรษฐกจการเมองทน�า

ไปสการพฒนาประเทศเพอความทนสมยโดยการสราง

แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบแรก และท�าใหรฐ

ตองพฒนาโครงสรางพนฐานเพอสงเสรมเศรษฐกจ

การสงออกสงผลกระทบอยางใหญหลวงตอสงคมไทย

ทน�าไปสปญหาการสญเสยทดนของเกษตรกรจากการ

จดการทดนโดยเนนระบบกรรมสทธแบบปจเจกท�าให

เกดปญหาการกระจกตวของทดนทงสวนของรฐและ

นายทน กลายเปนวกฤตปญหาความยากจนอยาง

รนแรงและทงนในชวง2ทศวรรษทผานมาปญหา

ความขดแยงในการใชประโยชนจากทดนระหวาง

ประชาชนกบรฐ และการกระจายการถอครองทดน

ทไมเปนธรรมมแนวโนมวาจะทวความรนแรงยงขน

ปจจบนทดนของประเทศไทยทมเอกสารสทธตาม

กฎหมายครอบครองโดยประชาชนทวไปม130ลานไร

ทดนสวนใหญอยในมอของคนสวนนอยกลาวคอในป

พ.ศ. 2549 ทดนรอยละ 10 ของคนทงประเทศเปน

ของผถอครองทดนมากกวา100 ไร สวนทเหลอรอย

ละ90เปนผถอครองทดนนอยกวาหรอเทากบ1ไร

เทานนและปพ.ศ.2551ผถอครองทดน50รายแรก

จาก1.46ลานรายถอครองทดนรอยละ10ของทดน

ในกรงเทพมหานคร ในขณะทในป พ.ศ. 2549 ครว

เรอนในภาคเกษตรมากกวารอยละ 40 ไมมทดนเลย

หรอถอครองทดนนอยกวา10ไร (ดวงมณ เลาวกล

และเออมพร พชยสนธ: 2551) ขณะเดยวกนมทดน

รกรางวางเปลาถง48ลานไร(กฤษฎาบญชย:2554)

การถอครองทดนโดยไมไดใชประโยชนเปนประเดนทม

การน�าเสนอวาเปนปญหาส�าคญในสงคมไทยโดยทดน

ทมการถอครองในประเทศไทยถกปลอยทงไวใหรกราง

วางเปลา ซงเกดจากการซอขายทดนและการลงทนใน

อสงหารมทรพยซงไมไดใชประโยชนหรอใชประโยชน

ไมเตมทหากใชมลคาเพมภาคเกษตรเปนขอมลในการ

ประเมน ซงถอวาเปนการประเมนขนต�า ในรายงาน

วจยของวารนทรวงศหาญเชาวและคณะศกษาการ

ถอครองและใชประโยชนทดนและมาตรการทาง

เศรษฐศาสตร และกฎหมายเพอใหการใชประโยชน

ทดนเกดประโยชนสงสดพบวาในปพ.ศ.2541ประเทศ

ไทยมพนททใชท�าการเกษตร132.5ลานไรมลคาเพม

ของการเกษตรปพ.ศ.2541มประมาณ619,350ลาน

บาทจากขอมลสามารถค�านวณไดวาการประมาณการ

ขนสงเกยวกบการใชประโยชนทดนอยทระดบรอยละ

70.5 และหากสามารถท�าใหทดนใชประโยชนเพมขน

เป นร อยละ 85 มลค าเพมทางเกษตรจะสงถง

746,734.03 ลานบาท หรอท�าใหเกดมลคาเพมไดอก

127,384.03ลานบาทตอป(รศ.ดร.วารนทรวงศหาญ

เชาวและคณะ:2557)

เมอมาพจารณาการถอครองทดนในประเทศไทย

ตามขอมลการออกเอกสารสทธทดนทวประเทศปพ.ศ.

2555พบวามการออกเอกสารสทธจ�านวน33,082,303

แปลง แบงเปนโฉนดทดนจ�านวน 28,475,046

แปลงน.ส.3กจ�านวน3,391,523,น.ส.3จ�านวน

1,076,223 แปลง ใบจองจ�านวน 139,511 แปลง

(ดวงมณเลาวกล.2557)

การครอบครองทดนโดยชอบดวยกฎหมายนนม

4แนวทางคอ (1)ซอจากเอกชนโดยทวไปโดยรฐ

ออกเอกสารสทธคอน.ส.3หรอโฉนดทดนใหเนองจาก

มหลกฐานแสดงการครอบครอง (2) รฐอนญาตให

เขาใชประโยชนโดยการเชา เชน ทราชพสด ท

สาธารณประโยชน (3) การเปนสมาชกของโครงการ

จดทดนของรฐ ภายใตประมวลกฎหมายทดน พระ

ราชบญญตจดทดนเพอการครองชพพ.ศ.2511และ

พระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ.

2518 (4)รฐอนญาตใหเขาใชประโยชนในชวงเวลาท

ก�าหนดตามพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.

2507เชนโครงการออกหนงสออนญาตใหมสทธท�ากน

ชวคราว(สกท.)

จากรายงานการใชประโยชนทดนของประเทศไทย

ป พ.ศ. 2551-2552 รอยละ 53.51 เปนพนท


64

เกษตรกรรมและรองลงมา(รอยละ35.29)เปนพนท

ปาไมโดยมพนทชมชนรอยละ4.71และมพนททงราง

รอยละ2.86(ส�านกส�ารวจดนและวางแผนการใชทดน

กรมพฒนาทดน.2556)แตเมอพจารณาการถอครอง

ทดนของครวเรอนทดนระหวาง 10-19 ไร มากทสด

(1,013,918ครวเรอนคดเปนรอยละ24.91)และม

ครวเรอนทท�าการเกษตรทมทดนมากกวา40ไรจ�านวน

402,145ครวเรอนคดเปนรอยละ9.88ในขณะทม

ครวเรอนทท�าการเกษตรทไมมทดนเลย789,599ครว

เรอนคดเปนรอยละ18.42

อยางไรกตาม ยงมประชาชนอกกลมหนงทขาด

โอกาสการเขาถงทรพยากรทดนเนองจากราคาทดนท

สงขน ซงจากการประเมนราคาทนทรพยทดนทว

ประเทศของกรมธนารกษปพ.ศ.2551พบวาราคา

ทดนในภมภาคเพมขนเฉลยรอยละ6.5ตอปสวนราคา

ทดนในกรงเทพมหานครเพมขนเฉลยรอยละ1.5ตอป

โดยสาเหตทราคาทดนเพมขนอยางตอเนองนนเกดจาก

ปญหาการกระจกตวของการถอครองทดน การกกตน

ทดนไวโดยไมไดใชประโยชนเพอเกงก�าไร ท�าใหราคา

ทดนเปนไปตามอตราลอยตวเกดปญหาราคาทดนแพง

(ลนตาอตมะโภคน:2553)ท�าใหเกษตรกรไมสามารถ

ซอทดนมาครอบครองได แตเพอความอยรอดในการ

ด�ารงชวตจงไดหกรางถางพงเขาท�ากนในทดนของรฐ

เอกชนหรอปาสงวนแหงชาตเพอใชเปนทท�ากนปญหา

คนไรทท�ากนบกรกพนทปาหรอพนทรกรางของรฐ

เอกชน หรอปาสงวนแหงชาต โดยขอมลเมอป พ.ศ.

2543 มผอยอาศยในปาสงวนแหงชาตซงเนอท 6.4

ลานไรจ�านวน450,000รายอาศยอยในอทยานแหง

ชาตและเขตรกษาพนธสตวปา ซงมเนอท 2,243,943

ไร จ�านวน 185,916 ราย และอาศยอยในพนท

ราชพสดซงเนอท2,120,196ไรจ�านวน161,932ราย

(อทธพลศรเสาวลกษณ:2553)

โอกาสในการเขาถงทรพยากรของประชาชน

ผยากไรสะทอนปญหาการถอครองทดนในประเทศไทย

ทวา

1)การไรกรรมสทธเปนปญหาของผทท�ากนใน

ทดนของรฐทงพนทปาไมปาสงวนแหงชาตอทยาน

แหงชาตเขตรกษาพนธสตวปาทราชพสดและทดน

ในโครงการจดทดนของรฐเปนตนโดยในปพ.ศ.2535

กระทรวงมหาดไทยไดส�ารวจพบวา มประชาชนเขา

ท�ากนและอยอาศยในเขตปาไมทงเขตปาสงวนแหงชาต

และปาไมถาวรจ�านวน5.3ลานคนในพนท37.6ไร

2)การไรทดนท�ากนขอมลจากการขนทะเบยน

คนจนในปพ.ศ.2547พบวาผทมาลงทะเบยนคนจน

ไมมทดนท�ากนรวม1,303,360 รายและมผทมทดน

ท�ากนแตไมเพยงพอจ�านวน1,651,922รายรวมเปน

จ�านวนทงสน2,955,282ราย(ส�านกงานนโยบายและ

แผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม:2551)

3)การเชาทดน แมจะมพระราชบญญตการ

ปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมพ.ศ.2518เพอแกไขปญหา

เกษตรกรทก�าลงประสบความเดอดรอนเนองจากตอง

สญเสยสทธในทดนและกลายเปนผเชาทดน ตองเสย

คาเชาทดนในอตราสงเกนสมควรแตในปพ.ศ.2544

พบรายงานของกรมพฒนาทดนวาคนไทยประมาณ

811,871ครอบครวยงไมมทดนเปนของตนเองสวน

เกษตรกรทมทดนท�ากนไมเพยงพอตองเชาทดนท�ากน

มจ�านวน1-1.5ลานครอบครว(ดวงมณเลาวกลและ

เออมพร พชยสนธ: 2551) และขอมลจากการขน

ทะเบยนคนจนในปพ.ศ.2547พบวาผทมาลงทะเบยน

เปนผเชาทดน678,077รายยมผอน314,090ราย

และเปนผรบจางท�าการเกษตรจ�านวน311,193ราย

ซงข อเสยของพระราชบญญตการเช า ทดนเพอ

เกษตรกรรมพ.ศ.2524คอขอเสยจากกฎหมายฉบบน

กคอบทบญญตมาตรา 26 ไดก�าหนดเวลาการเชาไว

นานเกนไปและหากยกเลกการเชาจะตองแจงลวงหนา

1ปรวมทงบทบญญตมาตรา53และ54ก�าหนดไว

วาเมอเจาของทดนจะขายทดนทมผเชาอยจะตองให

สทธแกผเชากอนเมอผเชาไมซอถงจะขายใหแกผอนได

สวนใหญมปญหาราคาทดนทผเชาตองการซอในราคาท


ถกกวาทองตลาดเจาของทดนสวนหนงจงไมยอมใหเชา

และทงไวโดยไมไดท�าประโยชน (ส�านกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม:2551)

4)การถอครองทดนรายใหญพบวา ทดนผน

ใหญทมเอกสารสทธประเภทโฉนดทมขนาดเกน50ไร

ตอแปลงมรอยละ1.02หรอคนจ�านวน162,004.00

รายและทมขนาดเกน500ไรขนไปมรอยละ0.02

หรอ 2,398.00 ราย และขนาดของทดนผนใหญ

โดยเฉลยคอ249.8ไรตอแปลง

5)จากการรวบรวมการถอครองทดนของคณะ

รฐมนตร จากบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน

ของเจาหนาทของรฐทแสดงตอป.ป.ช.ในปพ.ศ.2551

มมลคาของทดนรวมกนมากกวา10,000ลานบาทและ

มทดนรวมกนประมาณ 9,000 ไร (กฤษฎา บญชย:

2554)

6)มการท�าก�าไรเกนปกตจากการขายทดนใน

โครงการจดทดนของรฐ เชน การขายทดนในเขต

นคมสรางตนเองล�าตะคอง

สถานการณ ป ญหาการจดการท ดนของประเทศไทย รากฐานของป ญหาทดนคอการเข าไม ถง

ทรพยากรทดน โดยหลกคอ “ความไมเปนธรรมทาง

โครงสราง” ทงประเดนกฎหมายทดนและปาไม รวม

ทงการประกาศเขตพนทปาและพนทสาธารณประโยชน

ของรฐ ไมไดตงอยบนพนฐานของสทธชมชน และวถ

การท�ามาหากนของทองถน ซงเปนขอจ�ากดในการ

เขาถงทดนของประชาชนผยากไรและอกดานหนงเปน

ผลพวงมาจากการด�าเนนการตามแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตทด�าเนนการตอเนองมาเปนเวลา

หลายทศวรรษตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมได

ก�าหนดนโยบายทเกยวกบการจดการทดนเชนนโยบาย

เรงรดออกโฉนดทดนและเอกสารสทธทดนการสงเสรม

การทองเทยว การพฒนาโครงสรางพนฐาน การเพม

พนทปาอนรกษใหไดรอยละ25ของเนอทประเทศการ

อนรกษพนทสาธารณประโยชน การสงเสรมการท�า

สวนปาในทดนของรฐ เพอท�าสวนปาในเชงพาณชย

การหวงหามทราชพสดไวใหกบหนวยงานของรฐใช

ประโยชน เปนตน จงท�าใหเกดปญหาทส�าคญคอการ

กระจายการถอครองทดนทไมเปนธรรม และความ

ขดแย งในการใช ทดนของรฐและปาไม ระหว าง

ประชาชนกบรฐ และน�าไปสการกระจกตวของการถอ

ครองทดน

ทดนทงหมดของประเทศไทยซงมเนอทประมาณ

320 ลานไรแบงเพอน�ามาใชท�าเพอการเกษตร120

ลานไร และทเหลอก�าหนดไวเพอการอนรกษ แตการ

กระจายการถอครองทดนในประเทศไทยมากกวารอย

ละ40ของครวเรอนภาคเกษตรไมมทดนเลยหรอถอ

ครองทดนนอยกวา 10 ไร และจ�านวนครวเรอนท

ไมไดถอครองทดนเลยนบวนยงเพมมากขนเรอยๆ โดย

เฉพาะทดนเพอการเกษตรเปนปจจยส�าคญตอความ

มนคงทางอาหาร เนองจากเนอทการเกษตรสวนใหญ

ไมไดน�าไปใชประโยชนเพอการผลตทแทจรง แต

เปนการซอทดนของนายทนเพอการเกงก�าไรนอกจาก

นทดนสวนใหญไดถกน�าไปใชเพอค�าประกนการกยมเงน

เพอไปประกอบธรกรรมดานอสงหารมทรพยโดยเฉพาะ

ในชวงฟองสบแตกระหวางปพ.ศ.2540-2543มลคา

หนทไมกอใหเกดผลผลต (NPL) มขนาดสงมากท

ประมาณ2.92พนลานบาท(ดวงมณเลาวกลและ

เออมพรพชยสนธ:2556)

ซงการถอครองทดนของไทยในอนาคตการปลอย

ใหทดนเปน“สนคา”ทสามารถซอขายกนไดอยางเสร

ใหเกดการซอขายทดนเพอการลงทนและพฒนา ทน�า

ไปสความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในภาพรวมของ

ประเทศ ทดนจะถกครอบครองโดยชาวตางประเทศ

โดยเฉพาะนายทนไทยเองทเปนสาเหตส�าคญ รวมทง

การท�าการเกษตรอตสาหกรรม โดยเฉพาะทดนซงม

มลคาทางเศรษฐกจสง เชน พทยา ภเกต ชะอ�า

(อนสรณ ธรรมใจ: 2556)จากการปลอยใหทดนเปน


66

สนคาท�าให (1) ราคาทดนในพนทเกษตรกรรมสงขน

จนเกษตรกรไมสามารถซอมาท�าการเกษตรได และ

ท�าใหเกษตรกรทมทดนตองการขายเพราะไดราคาด(2)

เกดการแขงขนทางการคาสรางการกระจกตวของก�าไร

เกนปกตในกลมผประกอบการการเกงก�าไรในโครงการ

กอสรางพนฐานการบงคบใชกฎหมาย2มาตรฐานกบ

ทดนบางแปลงทไมควรออกเอกสารสทธเชนเกาะหรอ

ภเขา(3)ความไมเปนธรรมของกฎหมายการเชาทดน

เชนกฎหมายครอบครองปรปกษทน�าไปสการไมใหผอน

ไดใชประโยชนทดน หรอการปลอยทดนใหวางเปลา

เกดการสญเสยทางเศรษฐกจทวประเทศ

การแกไขปญหาและการด�าเนนการของภาครฐ 1 ดานดน

หนวยงานของรฐทเกยวของกบทรพยากรดน

และทดน ไดด�าเนนการแกไขปญหาทงระยะสนและ

ระยะยาวในดานการจดการดนและการใชทดนการถอ

ครองทดนทางการเกษตร การแกไขปญหาความ

เสอมโทรมของทรพยากรดนและดนทมปญหาพเศษ

โดยมรายละเอยดการด�าเนนงานของแตละหนวยงาน

ดงน

1. ดานการจดการดนและการใชทดน

กรมพฒนาทดนไดด�าเนนงานในสวนท

เกยวของจ�านวน6เรองไดแกจดทดนท�ากนและการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาต โดยรวมกบหนวยงาน

ตางๆ ในกระทรวงเกษตรและสหกรณก�าหนดแผน

ปฏบตการพฒนาในพนทเขตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

การก�าหนดพนทเพาะปลกเพอการผลตการเกษตรและ

การเพมประสทธภาพในเขตชลประทาน การจดการ

ดานการผลต การจดการหลงการเกบเกยวและการ

ตลาดโครงการเกษตรยงชพสนบสนนเรองสารตวเรง

การท�าปยหมกแกเกษตรกรโครงการสระเกบน�าขนาด

เลกเพอการเกษตรผสมผสาน และศนยถายทอด

เทคโนโลยการเกษตรประจ�าต�าบลนอกจากนยงมการ

พฒนาระบบฐานขอมลดวยระบบสารสนเทศภมศาสตร

เพอพฒนาระบบฐานขอมลดนทงขอมลพนทและขอมล

คณลกษณะของดน ใหมขอมลทถกตอง ทนสมย

สามารถสบคนปรบปรงและวเคราะหขอมลไดอยาง

รวดเรว

กรมปาไมไดด�าเนนการแกไขปญหาการบกรก

ปาสงวนแหงชาตแผวถางปาและเผาปาเพอครอบครอง

ทดนตามนโยบายดานการจดระบบบรหารการจดทดน

ในเขตพนทปาไม โดยไดประสานงานรวมกบองคการ

บรหารสวนทองถนในการสอดสองดแลการบกรก

แผวถางปาและใหปาไมเขตปาไมจงหวดเขารวมประชม

กบคณะอนกรรมการทจดการเรองทดนระดบจงหวด

ทกครง เพอประสานนโยบายและแนวทางปฏบตให

สอดคลองกบภารกจของกรมปาไมส�าหรบการปองกน

การบกรกปาสงวนแหงชาตเพอปลกสวนยางพารา ให

ประสานกบกองทนสงเคราะหการท�าสวนยาง เพอ

ปองกนไมใหราษฎรบกรกปาสงวนแหงชาตไดรบการ

สงเคราะหจากกองทนสงเคราะหการท�าสวนยาง

นอกจากนยงจดตงส�านกงานเพอจดการทดนในเขตพนท

ปาไมรบผดชอบภารกจเกยวกบการบรหารจดการทดน

ในเขตพนทปาไม และตดตามประเมนการด�าเนนงาน

อยางเปนระบบโดยรวมหนวยงานทมภารกจเกยวของ

มาไวภายใตโครงการทจะจดตงใหม

2. ดานการถอครองทดนทางการเกษตร

หนวยงานภาครฐไดด�าเนนการเกยวกบ

การถอครองทดนทางการเกษตร โดยกรมท ดนม

โครงการออกเอกสารสทธในทดนสวนส�านกงานปฏรป

ทดนเพอการเกษตรไดประกาศเขตปฏรปเพอมอบ

เอกสารส.ป.ก.4-01ใหกบเกษตรกรเพอใชท�าประโยชน

ในการเกษตรดงน

กรมทดนไดด�าเนนการเพอตอบสนอง

ความตองการทดนของประชาชนเพอทอยอาศยและ

ท�ากนและไดสทธครอบครองทดนตามกฎหมายซงม

แผนงานทเกยวของ2ดานไดแกแผนงานดานการ

ออกเอกสารสทธในทดน เชน น.ส. 3ก โฉนดทดน

เปนตน และแผนงานดานการก�ากบดแลและจดการ


ทดนของรฐ โดยมการรงวดเพอออกหนงสอส�าคญ

ส�าหรบทหลวง งานจดทดนชวยเหลอชาวนาชาวไร

ส�านกงานปฏรปทดนเพอการเกษตรไดด�าเนนงานจด

ทดนในทดนของรฐ โดยไดมอบเอกสารส.ป.ก. 4-01

แกเกษตรกร โดยพนททมการมอบใหเกษตรกรเขาท�า

ประโยชนสวนใหญไดแกทดนของรฐจ�านวนมากทสด

คอพนทปาไมเสอมสภาพสวนทดนของเอกชนถกน�ามา

ประกาศเขตปฏรปนอยมาก

3.ดานความเสอมโทรมของทรพยากรดน

และการใชทดน

กรมพฒนาทดนเปนหนวยงานทเกยวของ

กบปจจยฐานของการผลตทางการเกษตรจงมงานทตอง

เขาไปด�าเนนการรวมกบหนวยงานตางๆเพอด�าเนน

การตามแนวพระราชด�ารตางๆ เชนโครงการรณรงค

การใชหญาแฝก โครงการพฒนาพนทลมน�าปากพนง

โครงการจดการลมน�าปาสก และโครงการศนยศกษา

การพฒนาอนเนองมาจากพระราชด�ารเปนตน

การจดการการใชทดนแตละดาน มวธในการ

จดการดงน

1. ความอดมสมบรณตามธรรมชาต

ป ญหาความอดมสมบรณ ของดนตาม

ธรรมชาตต�าของประเทศไทยตองใชระบบการเกษตร

กรรมทเหมาะสมกบสมรรถนะทดน ทงยงหาวธการท

จะชวยในการปรบปรงและบ�ารงดนรจกการอนรกษดน

และน�าใหมคณสมบตและคณภาพเหมาะแกการน�ามา

ใชประโยชนในแตละดานแตละพนทไป

- การใชทดนอยางเหมาะสมกบสมรรถนะ

ของทดนเปนการใชทดนอยางฉลาดนอกจากจะชวย

ลดความเสอมโทรมของดนแลวยงชวยสรางความอดม

สมบรณใหแกดน และไมเกดปญหาทตองเสยเวลา

เสยเงนทองมากมายในการปรบปรงและแกไขในอนาคต

ท�าใหไดรบผลผลตเพมขนสามารถใชประโยชนจากดน

ไดนานและคงความอดมสมบรณอยตลอดไป

- การปรบปรงดนหมายถงการท�าใหทดน

ทไมเหมาะสมส�าหรบการเกษตรสามารถน�าไปใช

ประโยชนทางการเกษตรไดเชนการปรบปรงโครงสราง

ของดนทรายดนตนและดนปนกรวดโดยใสอนทรยวตถ

เชนเศษพชแกลบรวมทงปยอนทรยปยหมกเปนตน

อนทรยวตถนอกจากจะท�าใหดนรวนซยแลวยงเพมธาต

อาหารใหแกพชดวย การใชปยเคมรวมกบปยอนทรย

เพอปรบปรงโครงสรางของดนไปพรอมๆกบการเพม

ความอดมสมบรณใหแกดน การใชปนขาวเพอปรบคา

pH ของดนใหอยในระดบทพอเหมาะแกการเจรญ

เตบโตของพชเปนตนการน�าความรความช�านาญดาน

ดนและพชมาใชรวมกน จะท�าใหการปรบปรงดนม

ประสทธภาพมากขน

- การบ�ารงดน หมายถง การท�าใหดนม

ความอดมสมบรณเพมขน โดยการเพมธาตอาหารใน

ดนดวยการใสปย การใชปยเคมใหธาตอาหารแกพช

มากกวาแตปยเคมบางชนดเมอใสไปนานๆจะท�าให

ดนเปนกรดเชนปยแอมโมเนยท�าใหดนแนนแขงม

สภาพไมเหมาะแกการเจรญเตบโตของพช

การจดการระบบการปลกพชกเปนวธทชวย

บ�ารงความอดมสมบรณของดนไดวธหนง เปนวธชวย

ชดเชยธาตอาหารในดนทพชน�าไปใชท�าใหดนคงความ

อดมสมบรณไดตลอดไประบบการปลกพชทดควรมพช

ตระกลถวรวมอยดวย เพราะจะท�าใหดนไดรบธาต

ไนโตรเจนซงเปนธาตอาหารหลกเพมขน การปลกพช

ตระกลถวตองค�านงถงลกษณะและคณภาพของดนดวย

การปรบปรงและบ�ารงดนปกตจะตองกระท�าไปพรอมๆ

กน กลาวคอ ภายหลงการปรบปรงดนจนสามารถน�า

มาใชท�าการเกษตรไดแลวกจะตองท�าการบ�ารงดนเพอ

ชวยใหดนมสภาพเหมาะสมแกการเจรญเตบโตของพช

และมความสามารถในการผลตมากขน

- การอนรกษดนและน�า หมายถง การ

ปองกนมใหดนและน�าเกดการชะลางพงทลายสญเสย

ไปเพอรกษาความสมบรณของดนไวใหใชประโยชนได

ในระยะเวลายาวนานตลอดไป การอนรกษดนและน�า

สามารถท�าไดหลายวธ ซงแตละวธยอมเหมาะสม


68

ส�าหรบพนทแตละแหงและใหคณประโยชนตางกน ท

เหมาะสมส�าหรบเกษตรกรในเขตชนบทของประเทศไทย

ไดแกการอนรกษดนและน�าดวยระบบการปลกพชเชน

การปลกพชตามแนวระดบขวางลาดเขาการปลกขาวไร

ในพนทลาดเท20-50%แลวใสปยวทยาศาสตรท�าให

ขาวโตเรวลดการสญเสยดนไดถง 74% การปลกพช

สลบเปนแถบ ซงเหมาะส�าหรบพนททมความลาดเท

มากเพอลดปรมาณและความเรวของน�าทไหลบาลงมา

และเกบกกน�าไวใหพชซงปลกในระหวางคดดนมน�าใช

ตลอดฤดกาลเพาะปลกนอกจากนการไถพรวนดนใหถก

ตองจะชวยลดการสญเสยดนได เชน การไถพรวนท

ระดบความลกตางกนเปนตนการใชวสดคลมดนเชน

เศษพชตางๆ จะชวยรกษาความชนในดนและชวยเพม

อนทรยวตถในดนไดอกดวย

2. การใชประโยชนทดน

- การใชประโยชนทดนไมเตมท ตองให

เกษตรกรปรบเปลยนเสยใหมใหเปนการใชประโยชน

ทดนแบบประณตหรอแบบเขมขนซงเปนการเพาะปลก

แบบเพมผลผลตดวยการเพาะปลกมากและตางๆ ชนด

มการใชปจจยการผลตในระดบสง โดยเฉพาะการ

คดเลอกพนธพชการปรบปรงระบบการปลกพชใหเปน

แบบรวมหลายชนดแบบหมนเวยน

- การใชทดนผดประเภทหรอไมเหมาะสม

ตอสมรรถะท ดน การบงคบใหเจ าของทดนหรอ

เกษตรกรใชประโยชนทดนใหเหมาะสมกบสมรรถนะ

ทดนท�าไดยากแมแตการใชกฎหมายบงคบกยงมปญหา

วธทเหมาะทจะด�าเนนการในขณะน ไดแก การสราง

ความตระหนกถงประโยชนทจะไดรบจากการใช

ประโยชนทดนใหตรงกบสมรรถนะทดนและผลเสยจาก

การใชประโยชนทไมตรงกบสมรรถนะทดนทงในระดบ

เจาของทดนหรอเกษตรกร

การวางแผนการใชประโยชนทดน

เป นการก�าหนดทางเลอกในการจดการใช

ประโยชนทดนซงถอวาเปนทรพยากรทมอยอยางจ�ากด

ในการพฒนาตนเองใหไดประโยชนสงสด ไปจนถง

คนในรนตอๆ ไปการใชประโยชนทดนใหไดประโยชน

สงสดมหลกเกณฑดงน

• ค�านงถงคณสมบตทางกายภาพ ทางเคม

และทางชวภาพของทดนนนๆ

• มการจดการแกปญหาตาง ๆ ทเกดขนกบ

ทดนใหลลวงหรอมอยนอยในระดบทเปนทยอมรบได

• ค�านงถงการใชประโยชนทดนเพอประโยชน

หลายๆดานพรอมกนไป

• น�าหลกการทางนเวศวทยามาใชประโยชนใน

การวางแผนการใชทดน

• ค�านงถงลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจของ

ผเปนเจาของทดน

• มงการพฒนาประเทศและยกระดบคณภาพ

ชวตทดของประชากรโดยสวนรวม

หลกการทส�าคญในการใชดนคอ

1. ใชทดนอยางประหยดเทาทจ�าเปน ในอนท

จะสนองความตองการของประชาชนตามความเหมาะสม

อาท เมอไดบกรกทดนส�าหรบน�ามาใชประกอบอาชพ

ทางการเกษตรในทใดแลว กสมควรจะตองใชทดนนน

ตลอดไปไมละทงหรอทงวางไวและบกรกทดนแหงใหม

เรอยๆ

2. ใชทดนใหเกดประโยชนตอหนวยพนทสงทสด

เทาทจะเปนไปไดทงนเพอใหผถอครองพนทไดรบผล

ตอบแทนจากการใชทดนนนในระดบสง เพยงพอทจะ

เลยงชวตตนเองและครอบครวใหมความสขตามสมควร

แกอตภาพ ดวยการเพมจ�านวนปจจยการผลตอน ๆ

ตามความเหมาะสมโดยใชทดนจ�านวนเทาเดม

3. รกษาความอดมสมบรณของทดนทน�ามาใช

ในระยะเวลาอนยาวนาน โดยเฉพาะอยางยงทดน

ส�าหรบน�ามาใชประกอบอาชพทางการเกษตร มกจะ

ท�าใหความอดมสมบรณของทดนลดลงหลงจากใชปลก

พชดงนนจ�าเปนอยางยงทตองด�าเนนการรกษาความ

อดมสมบรณของดนใหสามารถใชประโยชนไดตลอดไป


ในระยะเวลาอนยาวนาน ซงอาจกระท�าไดดวยการ

ใสปยหรอการปลกพชบ�ารงดนเปนตน

ระบบสารสนเทศกบการจดการการใชทดน

ขอมลทจะชวยใหการตดสนใจเกยวกบแผนงาน

และโครงการมความถกตองและเปนไปไดในทางปฏบต

คอ ขอมลทสามารถแสดงถงสถานการณปญหาทเกด

ขนและปจจยทเกยวของ หรอเปนสาเหตของปญหา

ดงนน ขอมลทจะใชสนบสนนการวางแผนจงตองเปน

ขอมลทมความทนสมย ถกตอง มรายละเอยดทครบ

ถวนสมบรณดวยเหตนการวางแผนการจดการใชทดน

แตละครงหรอแตละโครงการจงจ�าเปนตองใชขอมล

จ�านวนมาก ซงเมอมขอมลจ�านวนมาก ๆ การคนหา

ขอมลตองใชเวลามาก บางครงจงไมสามารถตดสนใจ

เกยวกบแผนงานไดทนเวลาหรอทนเหตการณดงนน

การจดการกบขอมลจ�านวนมากทมอยใหสามารถเรยก

ใชไดงายและรวดเรวจงเปนสงส�าคญอยางยงทจะชวย

ใหการตดสนใจเกยวกบแผนงานโครงการเปนไปอยาง

มประสทธภาพและทนเหตการณซงเทคโนโลยทใชใน

การจดการขอมลใหอยในระบบทเรยกใชไดงายรวดเรว

สอดคลองกบความตองการใชงานของผใชคอเทคโนโลย

สารสนเทศ โดยเทคโนโลยดงกลาวจะชวยจดการกบ

ขอมลทรวบรวมไดใหอยในระบบทเรยกวา “ระบบ

สารสนเทศ”

การด�าเนนงานโครงการใดๆ กตามมกจะตองเกยว

กบทดนหรอพนทดงนนนกวางแผนจดการทสามารถ

เขาใจหรอมองเหนสถานการณของปญหาทเกดขนใน

พนทไดอยางชดเจนถกตองในเวลาอนรวดเรวกจะ

สามารถตดสนใจเกยวกบวธการแกปญหา หรอการ

ปองกนปญหารวมทงก�าหนดแผนงานโครงการไดถก

ตองเหมาะสมมากยงขน แตโดยทวไปการท�าความ

เขาใจเกยวกบสถานการณตาง ๆทเกดขนในพนทมก

จะเปนเรองทมความยงยากและซบซอนพอสมควร

เนองจากจะตองท�าความเขาใจเกยวกบพนทนนๆทง

ในดานภมศาสตรประชากรสงแวดลอมฯลฯซงก

หมายถงวานกวางแผนจดการจะตองทราบขอมลทงดาน

กายภาพของพนทและขอมลทแสดงลกษณะตางๆ ใน

พนท การวางแผนเกยวกบพนทจงมขอมลทตองใช

จ�านวนมากและตองใชเทคนคในดานการจดท�าแผนท

เขามาชวยในการจดการขอมล ดงนน การวเคราะห

ขอมลเพอหาขอสรปเกยวกบสถานการณของปญหาท

เกดขนในพนทจงใชเวลาคอนขางมาก ท�าใหการ

วางแผนงานและโครงการเพอแกปญหาทเกดขนใน

พนทมกลาชาไมทนเหตการณนกวางแผนจดการทตอง

ปฏบตงานในพนทจงจ�าเปนตองมเครองมอทจะชวย

ในการจดการขอมลเชงพนททสามารถประมวลผล

วเคราะห และแสดงผลบนแผนทไดอยางรวดเรว ซง

เทคโนโลยทใชในการจดการขอมลเชงพนททใชกนใน

ปจจบนคอเทคโนโลยสารสนเทศภมศาสตรหรอทเรยก

โดยทวไปวา “GIS” โดยระบบขอมลทพฒนาขนเรยก

วา “ระบบสารสนเทศภมศาสตร” ระบบสารสนเทศ

ภมศาสตรจงเปนทงฐานขอมลและเครองมอในการ

จดเกบประมวลผลวเคราะหและแสดงผลของขอมล

ซงผใชจะตองเรยนรวธการใชระบบสารสนเทศภมศาสตร

ทตนเองเลอกใช และตองท�าความเขาใจเกยวกบ

ขนตอนและวธการวเคราะหข อมลของโปรแกรม

สารสนเทศภมศาสตรทเลอกใช จงจะสามารถใช

ประโยชนจากระบบสารสนเทศภมศาสตรในการจดการ

การใชทดนได

การใชระบบสารสนเทศภมศาสตรในกระทรวงเกษตร

และสหกรณ

ปญหาทเกดขนกบการจดการการใชทดนคอการ

ขาดขอมลทเปนระบบเนองจากขอมลอยกระจดกระจาย

ตามหนวยงานตางๆขอมลทใชในการวางแผนไดแก

แผนทชดดนหรอลกษณะสมบตของดนธรณสณฐาน

ความลาดชนของพนท แหลงน�า การกระจายตวของ

ฝนการใชทดนในปจจบนเปนตนเพอใหการบรหาร

และการจดการทรพยากรเปนไปอยางถกตองเหมาะสม

กบสภาพความเปนจรงทเกดขน ในสวนของกระทรวง


70

เกษตรและสหกรณไดด�าเนนงานดานการใชระบบ

สารสนเทศภมศาสตร โดยเฉพาะเรองการพจารณา

ก�าหนดขอบเขตพนทถอครองทางการเกษตรออกจาก

พนทเขตปาสงวนแหงชาตใหชดเจนรวมทงก�าหนดการ

ใชทรพยากรใหเกดประโยชนสงสด โดยจดตงคณะ

ท�างานดานทรพยากรระดบจงหวดตามค�าสงคณะ

อนกรรมการจดท�าแผนทพฒนาการเกษตรและสหกรณ

ระดบจงหวดประกอบดวยผแทนจากหนวยงานตางๆ

ในกระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดแก กรมสงเสรม

การเกษตรกรมชลประทานกรมวชาการเกษตรกรม

ปาไมและกรมพฒนาทดนโดยมศนยส�ารวจทรพยากร

การเกษตรดวยดาวเทยมส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร

เปนหนวยงานกลางท�าหนาทหลกในการประสานงาน

โครงการกบหนวยงานในสงกดกระทรวงเกษตรและ

สหกรณ

2 ดานทดน นโยบายของรฐกบการจดการทดน

1)พฒนาการทางนโยบายและผลกระทบ

พฒนาการนโยบายของรฐตอการจดการทดน

สมพนธกบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและการเมอง

ของประเทศและของโลกในปพ.ศ.2398ประเทศไทย

เรมเขาสระบบทนนยมและมการออกประกาศก�าหนด

ใหขายใหเชาทดนแกคนตางดาวในปพ.ศ.2399เพอ

ปองกนไมใหชาวตางชาตถอครองทดนไดอยางเสรและ

เรมมการน�าระบบกรรมสทธทดนแบบใหมเขามา โดย

ออกเปนประกาศโฉนดทดนร.ศ.120รบรองกรรมสทธ

ปจเจกเปนครงแรก ท�าใหชนชนสงครอบครองเปน

นายทนจบจองทดนเฉพาะทรฐมการกอสรางโครงสราง

พนฐานจงเปนจดเรมตนของการสงสมทดนของเจาขน

มลนายและเกดภาวการณไรทดนท�ากนของชาวนา

ชาวไร

กระทงการเปดประเทศของไทยในชวง

รตนโกสนทรรชสมยท4เรอยมาจนถงรชกาลท5รฐ

ไดผกพนการเกษตรไวกบตลาดตางประเทศ ท�าใหเมอ

เกดวกฤตการณในตลาดโลกท�าใหชาวนาประสบกบ

ภาวะหนสนและทดนหลดมอ รฐไดมการด�าเนนการ

แกไขปญหาโดยการปฏรปทดนเพอแกไขปญหาชาวนา

ไรทดนท�ากนโดยออกประมวลกฎหมายทดนในปพ.ศ.

2497 ในสาระส�าคญไดมมาตรการจ�ากดการถอครอง

ทดนไวชดเจน โดยหามคนตางดาวถอกรรมสทธทดน

หามถอครองทดนเกน50ไรแตเนองจากชนผน�าตาง

กยดกมทดนไวจ�านวนมาก ท�าใหมาตรการเหลานไมม

ผลบงคบใชในทางปฏบต

2)จดเปลยนการถอครองทดน

จดเปลยนทท�าใหทดนท�ากนของเกษตรกร

หลดจากมอของเกษตรกรอยางรวดเรวคอการทรฐออก

กฎหมายส�าคญ 2 ฉบบ ทเออใหตางประเทศเขามา

ลงทนและครอบครองทดนท�ากนเพอประกอบอตสาหกรรม

คอพระราชบญญตสงเสรมการลงทนพ.ศ.2520และ

พระราชบญญตการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย

พ.ศ.2522ซงเงนทนตางชาตเขามาลงทนเกยวกบทดน

มากถงรอยละ 50 ของการลงทนทงหมด โดยเฉพาะ

ในป พ.ศ. 2534-2535 สมยรฐบาล พล.อ.ชาตชาย

ชณหะวณ รวมถงวกฤตเศรษฐกจป พ.ศ. 2540 ทม

การออกกฎหมายเกยวกบการถอครองทดนคอพระราช

บญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายทดน(ฉบบท8)

พ.ศ.2542พระราชบญญตอาคารชด(ฉบบท3)พ.ศ.

2542และพระราชบญญตการเชาอสงหารมทรพยเพอ

พาณชยกรรมและอตสาหกรรมพ.ศ.2542เพอใหคน

ตางดาวสามารถถอครองทดนเพอประกอบธรกจไดจง

ท�าใหทดนไมใชแคปจจยการผลตแบบเดมแตเปนสนคา

โดยตนเองน�าไปสปญหาการกระจกตวของการถอครอง

ทดน(กฤษฎาบญชย:2554)

ดวยความตองการทดนทงในและนอกเขตปาเพอ

เปาหมายทางเศรษฐกจของรฐและกลมทนทเชอมโยง

กบนโยบายการจดการปาของรฐทผกขาดการครอบ

ครองพนทปาและเมอมการประกาศใชพระราชบญญต

ปาไมพ.ศ.2484อ�านาจการบรหารจดการทรพยากร

ปาอยภายใตอ�านาจของรฐสวนกลางรวมถงววฒนาการ


ดานกฎหมายและนโยบายหลายประเภททรฐสรางความ

มนคงตอปาครอบคลมทวประเทศ จากเดมคนทเขาไป

อยในเขตปากอนการประกาศใชกฎหมาย ซงเรยกวา

เปน“ผบกเบก”เมอมการประกาศใชกฎหมายเกยวกบ

ปาไมจงประกาศปาอนรกษโดยไมไดส�ารวจการด�ารงอย

ของคนในพนท ท�าใหเกดการทบซอนทอยอาศยและ

ทท�ากนชาวบานกลายเปน“ผบกรก”และเกดปญหา

ความขดแยงเรองทดนระหวางรฐและประชาชนอยาง

รนแรงจากการมบทบญญตเรอง “สทธชมชน” กบ

กฎหมายดานปาไม ทงในพระราชบญญตปาไม พ.ศ.

2484 พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504

พระราชบญญตปาสงวนพ.ศ.2507(บณฑรเศรษฐ

ศโรฒน:2553)

3)การทบซอนของกฎหมายหลายฉบบ

เมอทมการบงคบใชกฎหมายกท�าใหเหน

ปญหาทส�าคญคอการทบซอนของกฎหมายหลายฉบบ

จากการทรฐไดมความพยายามแกไขปญหาทดนจงได

มการออกกฎหมายเพอบงคบใชหลายฉบบอาท

1.นโยบายระบบสทธทดนและการแกปญหา

การกระจกตวทดนประกอบดวย

- ประกาศออกโฉนด ร.ศ. 120 (พ.ศ.

2444)

-พ.ร.บ.ปาไมพ.ศ.2484

-พ.ร.บ.อทยานแหงชาตพ.ศ.2504

-พ.ร.บ.ปาสงวนแหงชาตพ.ศ.2507

-พ.ร.บ.สงวนและคมครองสตวปาพ.ศ.

2535

-พ.ร.บ.สวนปาพ.ศ.2535

-ประมวลกฎหมายทดน

-นโยบายการแปลงสนทรพยเปนทน

-รฐธรรมนญ2550มาตรา58

-ระเบยบส�านกนายกรฐมนตร โฉนด

ทดนชมชนพ.ศ.2553

2. นโยบายจดสรรทดนใหแกเกษตรกรและ

แกปญหาคาเชานาประกอบดวย

-นคมสหกรณเชาซอทดนพ.ศ.2478

-พ.ร.บ.สหกรณนคมพ.ศ.2483

-พ.ร.บ.การจดการทดนเพอการครองชพพ.ศ.

2485แกไขพ.ศ.2511

-พ.ร.บ.ปฏรปทดนเพอการเกษตรกรรมพ.ศ.

2518 แกไข พ.ศ. 2532 ซงการปฏบตตามกฎหมาย

ขางตนขดแยงกนเอง และไมสามารถปฏบตไดจรง

ท�าใหการปฏรปทดนในสงคมไมเกดผลในทางปฏบต

(ศยามลไกรยรวงศและคณะ:2548)

-พ.ร.บ.ควบคมคาเชานาพ.ศ.2517

-กองทนทดนพ.ศ.2535

3.นโยบายสงเสรมการลงทนและตางชาตครอบ

ครองทดน

-พ.ร.บ.สงเสรมการลงทนพ.ศ.2520

-พ.ร.บ.นคมอตสาหกรรมพ.ศ.2532

-พ.ร.บ.แกไขเพมเตมประมวลกฎหมายทดน

พ.ศ.2542

-นโยบายสงเสรมพชพาณชย

4)ปญหาดานนโยบายทเกยวของ

ปญหาดานกฎหมายทเกยวของกบทดนไดแก

(คณะท�างานศกษามาตรการการกระจายการถอครอง

ทดน:2552)

1. ระบบกฎหมายเปดโอกาสใหมการถอ

ครองทดนของเอกชนโดยเสรมการเกบภาษโรงเรอนและ

ทดนและภาษบ�ารงทองทในอตราทต�าสงผลใหระบบ

ภาษทมอยไมเปนภาระแกผทถอครองทดนจ�านวนมาก

ท�าใหมการกวานซอทดนเพอเกงก�าไรและการซอทดน

ทไมมเอกสารสทธในราคาต�ากอนน�าไปออกเอกสารสทธ

โดยกระบวนการทมชอบดวยกฎหมายรวมทงการขอรบ

สทธในทดนซงรฐจดสรรใหเกษตรกรโดยทไมมสทธ

2. ไมมกระบวนการตรวจสอบการใชประโยชน

ในทดนอยางจรงจง ท�าใหมทดนถกทงรางเปนจ�านวน

มาก และมการโอนสทธในทดนทไดรบการจดสรรจาก

การปฏรปทดนโดยมชอบดวยกฎหมาย

3.กฎหมายผงเมองมการแกไขเปลยนแปลง


72

ไดงายและการจ�ากดกจกรรมในแตละพนทไมสามารถ

บงคบไดจรง สงผลใหเกดความสญเปลา เชน การ

เปลยนพนทเกษตรกรรมเปนหมบานจดสรรท�าใหการ

ลงทนในระบบชลประทานเกดการสญเปลา

4.การเลอกปฏบตและการทจรตคอรรปชน

ของเจาหนาทรฐ ท�าใหมการออกเอกสารสทธทผด

กฎหมายรวมทงความลาชาของกลไกการแกไขปญหา

ในการพสจนสทธในทดน

แมวารฐจะมนโยบายทดนในปพ.ศ. 2530

ทก�าหนดใหมกฎหมายคมครองพนทเกษตรกรรม การ

จดเกบภาษอตรากาวหนาการจดตงธนาคารทดนเพอ

แกไขปญหาความขดแยงในทดนแตนโยบายกไมไดถก

น�ามาแกไขอยางจรงจงเชนการตงกองทนทดนปพ.ศ.

2535เปนตนและจากแรงผลกดนทางดานเศรษฐกจ

และกลมทนสงผลใหมาตรการเพอการปฏรปทดนไรผล

และสงผลเสยเชนการเรงออกโฉนดกลบกลายเปน

แรงจงใจท�าใหชาวบานขายทดนกนมากขนเพราะทดน

ราคาสงและท�าใหทดนหลดมอจากเกษตรกรเรวยงขน

อกดวย(ปยะพรอรณพงษ:2555)

การแสวงหาทางออกในการแกไขปญหาความขด

แยงเรองทดน-ปาบนพนฐานแนวคดเรอง“สทธรวม”

(Collective Rights) ในการบรหารจดการทรพยากร

ธรรมชาต โดยขอเสนอแนะสทธของชมชนในลกษณะ

“สทธเชงซอน”ในการใชประโยชนทดนมรายละเอยด

ดงน

1. รางพระราชบญญตปาชมชน

มการผลกดนยกรางกฎหมายปาชมชนมา

ตงแตปพ.ศ.2535แตไมผานการพจารณาของรฐสภา

ครงหลงสดไดน�าเสนอผานการพจารณาของสภา

นตบญญตแหงชาตเมอปพ.ศ.2550แตสมาชกสภา

นตบญญตจ�านวนหนงไดรวมกนลงชอยนเรองใหศาล

รฐธรรมนญวนจฉยว าเนอหาในกฎหมายขดต อ

บทบญญตเรองสทธชมชนในรฐธรรมนญหรอไม

เนองจากคณะกรรมาธการพจารณารางกฎหมายจ�านวน

หนงน�าโดยขาราชการฝายกรมปาไมและกรมอทยาน

แหงชาตไดเสนอใหตดสทธชมชนในการจดปาชมชนซง

อยในเขตปาอนรกษออกไปและสภานตบญญตแหงชาต

เสยงสวนใหญเหนชอบ ซงศาลรฐธรรมนญไดมค�า

วนจฉยออกมาในปพ.ศ.2553วารางกฎหมายปาชมชน

ผ านการพจารณาของสภาน ต บญญตโดยมชอบ

เนองจากจ�านวนสมาชกของสภานตบญญตไมครบองค

ประชมตามก�าหนดรางกฎหมายปาชมชนจงตกไปโดย

มไดมการพจารณาวนจฉยวาเนอหากฎหมายขดกบ

บทบญญตตามรฐธรรมนญหรอไม หากมการผาน

กฎหมายปาชมชนออกมาใชบงคบนอกจากจะเปนการ

อนวตรเรองสทธชมชนในการรวมบรหารจดการ

ทรพยากรธรรมชาตตามบทบญญตของรฐธรรมนญแลว

ยงจะเปนการชวยปองกนและลดความขดแยงจาก

ปญหาเรองทดน-ปาไดอยางมากเนองจากกฎหมายปา

ชมชนจะเปนกตการวมของสงคมในการดแลจดการ

ทรพยากรปา ซงเปนรากฐานส�าคญทชมชนทองถน

พงพาทงในทางตรงและทางออมรวมทงรฐจะไดองคกร

ชมชนจ�านวนมากทมความเขมแขงมารวมดแลรกษาปา

อกทางหนง

2. รางพระราชบญญตสทธชมชน

การผลกดนกฎหมายสทธชมชนกบการ

บรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมมา

ตงแตหลกการประกาศใชรฐธรรมนญพ.ศ.2540ใน

ปพ.ศ.2546มการจดตงคณะกรรมการยกรางกฎหมาย

สทธชมชนโดยค�าสงกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม แตการด�าเนนงานยตไปเมอมการปรบ

เปลยนตวบคคลผเปนรฐมนตร ตอมามการศกษาและ

ยกรางกฎหมายสทธชมชนภายใตคณะกรรมการปฏรป

กฎหมาย (สมยรฐบาลทกษณ) ไดจดท�ารางกฎหมาย

“พ.ร.บ.การมสวนรวมของชมชนในกระบวนการใช

อ�านาจของรฐทมผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตใน

ทองถนพ.ศ. ....”ส�าหรบในภาคประชาสงคมมการ

จดท�ากฎหมายสทธชมชนโดยมคณะกรรมการประสาน

งานองคกรพฒนาเอกชน (กป.อพช.) เปนองคกร

ประสานไดยกรางกฎหมายภายใตชอ“พระราชบญญต


สงเสรมสทธการมสวนรวมของชมชนพ.ศ. ....”ภาย

หลงการประกาศใชรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2550

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมไดมอบหมายใหคณะ

สงแวดลอมและทรพยากรศาสตรมหาวทยาลยมหดล

ด�าเนนโครงการจดท�ากฎหมายรบรองสทธในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโดยการมสวนรวม

ของประชาชนมการยกรางกฎหมายสทธชมชนภายใต

ชอ“พระราชบญญตวาดวยการสงเสรมการใชสทธของ

ชมชนพ.ศ.....”ในปจจบนยงมความเคลอนไหวผลกดน

กฎหมายสทธชมชนตามรฐธรรมนญอย ทางสถาบน

พระปกเกลาไดรบการมอบหมายจากรฐสภาใหท�าการ

ศกษาและยกรางกฎหมายสทธชมชนมการจดตง“คณะ

กรรมการยกรางกฎหมายประกอบรฐธรรมนญ ตาม

กฎหมายวาดวยสทธชมชน 6 มาตรา 66-67) เรม

ด�าเนนงานมาตงแตตนปพ.ศ.2553ในขณะเดยวกน

ทาง กป.อพช. ไดพยายามผลกดนรางกฎหมาย

สทธชมชนอกครงจดท�าเปน“โครงการพฒนากฎหมาย

สทธชมชนตามมาตรา66และ67แหงรฐธรรมนญ

พ.ศ. 2550” ไดการสนบสนนจากส�านกงานกองทน

สรางเสรมสขภาพ(สสส.)รางกฎหมายสทธชมชนทยกราง

โดยองคกรตาง ๆ มแนวคดและหลกการรวมกนวา

กฎหมายสทธชมชนมลกษณะเปนกฎหมายกลาง เปน

ขอบญญตขนต�าทอนวตรหลกการสทธชมชนกบการ

จดการทรพยากรธรรมชาตไปสการปฏบตหากกฎหมาย

ดานทรพยากรธรรมชาตฉบบใดขดหรอแยงกบกฎหมาย

สทธชมชน ใหยดถอขอบญญตในกฎหมายสทธชมชน

แนวทางนจะชวยแกไขปญหาความขดแยงระหวาง

ชมชนทองถนองคกรพฒนาเอกชนกบหนวยงานภาค

รฐ และลดปญหาการตองปรบแกไขพระราชบญญต

ดานทรพยากรธรรมชาตตาง ๆ ของประเทศไทยซงม

กวา 50 ฉบบเพอใหสอดคลองและไมขดแยงกบ

รฐธรรมนญ

3. โฉนดชมชน

“โฉนดชมชน”เปนรปธรรมอนหนงของแนวคด

เรอง“สทธรวม”ในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต

ซงสะทอนอยในค�านยามของค�าวาโฉนดชมชนตาม

ทปรากฏอยในรางกฎหมายฉบบทเครอขายองคกร

ภาคประชาชนในนาม “เครอขายปฏรปทดนแหง

ประเทศไทย”ซงเปนผผลกดนแนวคดเรองโฉนดชมชน

ไดจดท�ารางไวตามรางกฎหมายดงกลาว“โฉนดชมชน”

หมายความวาสทธรวมกนของชมชนในการบรหาร

จดการการครอบครองทดนเพอการอยอาศยและการ

ใชประโยชนจากทรพยากรทดนเพอสรางความมนคงใน

การถอครองและใชประโยชนในทดนของชมชน และ

เปนการรกษาพนทเกษตรในการผลตพชอาหารเพอ

สรางความมนคงดานอาหารโดยการเลอกรปแบบการ

ผลตทสอดคลองกบภมป ญญาทองถนและระบบ

ภมนเวศรวมทงการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมใหสมดล เรองโฉนดชมชนนบวามความ

กาวหนามากกวาเรองอน ๆ มการทดลองด�าเนนงาน

และศกษาวจยมาเปนระยะหนงแลวในหลายพนทเปน

นโยบายเรองหนงทรฐบาลชดปจจบนไดก�าหนดไวใน

นโยบายทแถลงตอรฐสภา ทางเครอขายปฏรปทดนได

ผลกดนใหรฐบาลประกาศ “ระเบยบส�านกนายก

รฐมนตรวาดวยการจดใหมโฉนดชมชน 2553” มผล

บงคบใชเมอวนท 11 มถนายน 2553 ขณะนมการ

ทดลองน�ารองอยในหลายพนทการด�าเนนงานในเรองน

จะเปนบทพสจนใหสงคมไดเขาใจและยอมรบเรอง

สทธรวมในการจดการทรพยากรของชมชนและสทธ

ชมชนมากขน(บณฑรเศรษฐศโรตม:2553)

ตอมาในปพ.ศ.2553สมชชาปฏรประดบชาต

มขอเสนอดานการปฏรปทดนในมตสมชชาปฏรปครงท

1พ.ศ.2553มตท1และมตท3คอการปฏรปการ

จดสรรทรพยากรทดนอยางเปนธรรมและยงยนการคน

ความเปนธรรมใหแกประชาชนกรณทดนและทรพยากร

และมตสมชชาปฏรปครงท2พ.ศ.2554มตท5การ

ปฏรปโครงสรางและกฎหมายดานทดน: การบรหาร

จดการทดนในการขบเคลอนดงกลาวไดยกรางกฎหมาย

เพอคนจน4ฉบบและรณรงครวบรวมรายชอเพอผลกดน

กฎหมายในงานสมชชาปฏรปครงท2พ.ศ.2554


74

ขอสรปและเสนอแนะ การด�าเนนงานเพอการใชทรพยากรดนและทดน

ใหเกดประโยชนสงสดและใชไดอยางยงยนนน ควรม

การวางแผนการใชและการจดการทรพยากรดนและ

ทดนอยางเหมาะสมและเปนระบบโดยมขอเสนอแนะ

ดงน

1. ทรพยากรดนเปนแหลงสะสมของน�าแรธาต

และพลงงาน เปนทรพยากรทใหปจจยทจ�าเปนในการ

ด�ารงชวตของสงมชวตทกชนดทงทางตรงและทางออม

การฟนฟดนเสอมโทรมตองใชเวลาการใชทรพยากรดน

และทดนของประเทศควรผลกดนกฎหมายก�าหนดเขต

การใชทดนและทรพยากรทเกยวของน�ามาบงคบใช

โดยใชฐานขอมลดนและทดนทเปนมาตรฐานเดยวกน

เปนขอมลสาธารณะ ทนสมย ทพรอมส�าหรบน�าไป

ขยายผลการใชประโยชนทดนและเปนขอมลประกอบ

การตดสนใจและสรางความตระหนกใหผใชทรพยากร

ทดนและประชาชนมความรในการใช การจดการ

ปรบปรงบ�ารงดนและทดน

2. ประเทศไทยมการประกาศใชกฎหมายทดน

และกฎหมายทเกยวกบทดนมาเปนเวลานาน ควรม

การปรบปรงกฎหมายและระเบยบเกยวกบทดน การ

บรณาการหนวยงานทเกยวของกบการบงคบใชกฎหมาย

สรางกลไกทางกฎหมายใหมการเรยกคนทดนของรฐทก

ประเภททหนวยงานหรอประชาชนไมใชประโยชนหรอ

ใชไมตรงตามวตถประสงคทขอ รวมทงมาตรการจงใจ

เพอควบคมการใชประโยชนและปกปองอนรกษทดน

เชน ภาษทดน การเขาถงธนาคารทดน หรอกองทน

ทดน

3. ประเทศไทยมเนอททงหมด320,696,888ไร

มเนอทถอครองทางการเกษตรรอยละ46.54เปนเนอท

ปาไมรอยละ33.44ของเนอททงประเทศการใชทดน

เพอประโยชนทางการเกษตรสวนใหญใชเพอท�านา

รอยละ 46.88 รองลงมาคอปลกไมผลและไมยนตน

ท�าไรพบปญหาการถอครองทดนโดยไมไดใชประโยชน

ซงเปนทดนของนายทนหรอทดนตดจ�านองในขณะท

มคนไทยประมาณ 811,871 ครอบครว ยงไมมทดน

เปนของตนเองเกษตรกรมทดนท�ากนไมเพยงพอตองเชา

ทดนท�ากนมจ�านวน1-1.5ลานครอบครวจากขอมล

ปพ.ศ.2541พบวาหากสามารถใชทดนเพอการเกษตร

เพมขนจากรอยละ70.5เปนรอยละ85มลคาเพมทาง

เกษตรจะสงถง 746,734.03 ลานบาท จากปญหา

ดงกลาวภาครฐควรเรงด�าเนนการออกเอกสารสทธหรอ

ใหสทธทท�ากนในบรเวณทมศกยภาพและสามารถท�า

ประโยชนไดโดยการควบคมใหมการใชประโยชนทดน

อยางถกตองและเหมาะสมตามสมรรถนะของดนและ

เรงศกษาวจยในประเดนตางๆ เชนการก�าหนดเขต

การใช ประโยชนท ดนเพอการสงวนและอนรกษ

ทรพยากรดนในบรเวณทมความเปราะบางตอผลกระทบ

ทางดานสงแวดลอมและระบบนเวศ การก�าหนดเขต

เพอการจดเกบภาษทดนอยางเปนธรรมตามประเภทการ

ใชประโยชนและศกยภาพของทดน

4. ประเทศไทยประสบปญหาราคาสนคาเกษตร

ตกต�า เนองจากการปลกพชไมสอดคลองกบความ

ตองการของตลาดและผบรโภค ภาครฐควรเรงรด

การน�าขอมลสารสนเทศภมศาสตรทมการวเคราะห

พนทเหมาะสมและมศกยภาพในการเพาะปลกพชมา

ก�าหนดเขตปลกพชเศรษฐกจ วางแผนการผลต การ

บรหารจดการผลผลตและมแผนรองรบความเสยงของ

เกษตรกร


เอกสารอางองกฤษฎาบญชย.(2554).รายงานประมวลองคความร

และขอเสนอการปฏรปฐานทรพยากรเพอความ

ยงยนและเป นธรรม . กรงเทพมหานคร:

ส�านกงานปฏรป.

คณะท�างานศกษามาตรการการกระจายการถอครอง

ทดน.(2552).“ขอเสนอแนวทางและมาตรการ

การกระจายการถอครองทดนในสงคมไทย”

เอกสารประกอบการประชมของคณะกรรมการ

อ�านวยการเพอแกไขปญหาเครอขายปฏรปทดน

แหงประเทศไทยครงท 2/2552ณ หอง501

ตกบญชาการท�าเนยบรฐบาล,วนท3กรกฎาคม

2552.กรงเทพมหานคร.

ดวงมณ เลาวกล. (2556). การกระจกตวของความ

มงคงในสงคมไทย.ในรายงานวจยฉบบสมบรณ

โครงการ “ส สงคมไทยเสมอหนาการศกษา

โครงสรางความมงคงและโครงสรางอ�านาจเพอ

การปฏรป.กรงเทพมหานคร.

ดวงมณ เลาวกล และเออมพร พชยสนธ. (2551).

นโยบายและมาตรการการคลงเพอความเปน

ธรรมในการกระจายรายได.ศนยบรการวชาการ

เศรษฐศาสตรคณะเศรษฐศาสตรมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.กรงเทพมหานคร.

บณฑรเศรษฐศโรฒน.(2553).“ความขดแยงปญหา

ทดน-ปา: แงมมปญหาดานโครงสรางกฎหมาย

และนโยบายรฐ” ประกอบการประชม วนท

29-30พฤศจกายน2553ณหองบางกอกคอน

เวนชนเซนเตอร บ โรงแรมเซนทาราแกรนด

เซนทรลเวลด.กรงเทพมหานคร.

ปยะพร อรณพงษ. (2555). คมอการปฏรปทดน.

กรงเทพมหานคร:ส�านกพมพเดอนตลา.รศ.ดร.

วารนทรวงศหาญเชาวและคณะ:2557

ลนตา อตมะโภคน. (2553). ภาษทดนและสงปลก

สราง: กาวตอไปของการจดเกบภาษทรพยสน

ของประเทศไทยอยางมประสทธผล. วารสาร

จลนตเดอนกนยายน-ตลาคม2553.

ศยามลไกรยรวงศและคณะ.(2549).ขอพพาทและ

ความขดแยง ปญหาทดนในประเทศไทย.

กรงเทพมหานคร: ส�านกงานกองทนสนบสนน

การวจย.

ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม.(2551).รายงานการศกษาโครงการ

จดท�ายทธศาสตรการบรหารจดการทดน: การ

วางแผนการถอครองทดน การสงวนและ

พฒนาทดน และการสงวนหรอหวงหามทดน

รฐ.กรงเทพมหานคร.

ส�านกส�ารวจดนและวางแผนการใชทดน กรมพฒนา

ทดน. (2556). ขอมลการใชประโยชนทดน

ประเทศไทย.ออนไลน

สรย บญญานพงศและคณะ.แนวทางการใชระบบ

สารสนเทศภมศาสตร เพอการวางแผน .

สถาบนวจยสงคมมหาวทยาลยเชยงใหม,2541

สเพชรจรขจรกล.เอกสารประกอบการเรยนการสอน

วชา ทย.272 ระบบสารสนเทศภมศาสตร,ภาค

วชาเทคโนโลยชนบท คณะวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยมหาวทยาลยธรรมศาสตร

อไรวรรณ ตนกมยง, เสมอ ลมชวงศ และแคทรน

กโลกล(2537).การวางแผนการใชทดนอยาง

มสวนรวม: เครองมอส�าหรบการพฒนาการ

จดการทรพยากรธรรมชาต.เชยงใหม:โครงการ

พฒนาทสงดอยสามหมน หนวยอนรกษตนน�า

และกรมปาไม.

อนสรณธรรมใจ.(2555).“ทดอารไอจวกรฐไมสนใจ

แกปญหาคดทดนคนจน”(ออนไลน).

อทธพลศรเสาวลกษณ.(2553).“รางพระราชบญญต

ภาษทดนและสงปลกสราง พ.ศ. ...” จดโดย

ส�านกงานเศรษฐกจการคลงวนท30กนยายน

2553 ณ หองคอนเวนชนเซนเตอร โรงแรม

รามาการเดนสกรงเทพมหานคร.

academictalk -...

Documents