คมอการใช

ยาสามญประจ าบานแผนโบราณ

ศนยบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

คณะการแพทยแผนไทยอภยภเบศร มหาวทยาลยบรพา

ค าน า

คณะการแพทยแผนไทยอภยภเบศรไดจดโครงการ “ตยาสมนไพร”

เพอใชดแลตนเองจากการเจบปวยทเกดขนไดในชวตประจ าวน และสนบสนน

การใชยาสมนไพร ตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสข “เจบปวยคราใด ใช

ยาไทยกอนไปหาหมอ”

ดวยการนจงจดท าคมอการใชยาสามญประจ าบานแผนโบราณ และ

จดการแลกเปลยนเรยนรจากผเชยวชาญดานการใชยาสมนไพร ซงไดผลสรป

ออกมาเปนแนวทางปฏบตทด (best practice) จงเหนควรจดใสคมอไวในตยา

สามญประจ าบานแผนโบราณ เพอใหใชยาสมนไพรไดอยางถกตอง เหมาะสม

กบอาการ ซงมรายละเอยด ขอบงใช ขอหาม ขอควรระวง และอนตรกรยาท

อาจเกดเมอใชรวมกบยาแผนปจจบนบางชนด หวงเปนอยางยงวาคมอนจะเกด

ประโยชนตอผทมอาการเจบปวย และผทสนใจเกยวกบการใชยาสมนไพร

ผจดท า

พทป.นชชดา มารยาท

ศนยบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

คณะการแพทยแผนไทยอภยภเบศร มหาวทยาลยบรพา

สารบญ

สารบญ

ยาใชภายใน

หนา

แกอาการปวดทอง ทองอด ทองเฟอ ๑

แกทองเสย ๒

ยาระบาย ๓

ยาแกไข ๔

ยาแกไอ ๖

ยาแกวงเวยน หนามด ๘

ยาแกคลนไส อาเจยน ๙

ยาแกปวดกลามเนอ ๑๐

ยากลมอาการนารเวชศาสตร ๑๑

ยาแกแพ ลดน ามก ๑๓

ยาใชภายนอก

ยาใสลางแผล ฆาเชอ ๑๖

ยาแกปวดกลามเนอ ๑๗

ยาแกโรคผวหนง ๑๘

ยาใชภายใน

แกอาการปวดทอง ทองอด ทองเฟอ

ยาแคปซลขมนชน ขอบงใช: ขบลม บรรเทาอาการแนนทอง จกเสยด

ขนาดและวธใช: รบประทานครงละ ๒ แคปซล วนละ ๔ ครง หลงอาหารและ

กอนนอน

ขอหามใช: หามใชกบผททอน าดอดตนหรอผทแพขมนชน อาการไมพงประสงค: ผวหนงอกเสบจากการแพ

ผปวยทมอาการดงน ควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยโรคนวในถงน าด/ หญงตงครรภ/ เดกอายต ากวา 12 ป

- ผปวยทรบประทานยาตานการแขงตวของเลอด เชน

ยาแอสไพรน (aspirin) และยาวาฟารน (warfarin)

- ผ ปวยท ใชยารกษาโรคมะเรงบางชนด เชน doxorubicin,

chlormethine, cyclophosphamide และ camptothecin

๑

แกอาการทองเสย ยาแคปซลฟาทะลายโจร

ขอบงใช: ทองเสยทไมตดเชอ (ไมมมกหรอเลอดปน)

ขนาดและวธใช: รบประทานครงละ ๔ แคปซล วนละ ๔ ครง หลงอาหารและ

กอนนอน

ขอหามใช: ผทแพฟาทะลายโจร

หญงตงครรภและหญงใหนมบตร

ผปวยทมอาการดงน ควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยทรบประทานยาตานการแขงตวของเลอด เชน ยาแอสไพรน

(aspirin) และยาวาฟารน (warfarin)

- หากใชฟาทะลายโจรตดตอกน ๓ วน ถาอาการไมดขนหรออาการ

รนแรงขน ควรไปพบแพทย

อาการไมพงประสงค: อาจท าใหเกดอาการผดปกตของทางเดนอาหาร เชน

ปวดทอง คลนไส เบออาหาร วงเวยนศรษะ ใจสนและอาจเกดลมพษ

๒

๓

ยาระบาย ยาแคปซลธรณสณฑะฆาต ขอบงใช: ทองผก และ/หรอทองผกเรอรง

ขนาดและวธใช: รบประทานครงละ ๑-๒ แคปซล วนละ ๑ ครง

กอนอาหารเชาหรอกอนนอน

ขอหามใช : หามใชในหญงตงครรภ ผทมไข และเดกอายต ากวา 12 ป

ผปวยทมอาการดงนควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยทรบประทานยาตานการแขงตวของเลอด เชน

ยาแอสไพรน (aspirin) และยาวาฟารน (warfarin)

- ผปวยทมความผดปกตของตบไต

- ผปวยทรบประทานยา phenytoin, propranolol, theophyl-

line และ rifampicin

ยาแกไข

๑. ยาเขยวหอม

ขอบงใช: แกอาการไข ตวรอน รอนใน กระหายน า แกพษหด พษสกใส

ขนาดและวธใช: เดกอาย ๖ - ๑๒ ป รบประทานครงละ ๑ แคปซล ผใหญรบประทานครงละ ๔ แคปซล ทก ๔-๖ ชวโมง หรอเมอมอาการ

ขอควรระวง:

- ควรระวงในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

- ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจบดบงอาการไขเลอดออก

- หากใชยาเปนเวลานานเกน ๓ วน แลวอาการไมดขน

ควรปรกษาแพทย

๔

๕

๒. ยาจนทนลลา

ขอบงใช: แกอาการไขตวรอน ไขเปลยนฤด ไขทบระด

ขนาดและวธใช: เดกอาย ๖ - ๑๒ ป รบประทานครงละ ๑ - ๒ แคปซล

ผใหญรบประทานครงละ ๒ - ๔ แคปซล ทก ๓ - ๔ ชวโมง หรอเมอมอาการ

ขอควรระวง:

- ไมแนะน าใหใชในผทสงสยวาเปนไขเลอดออก เนองจากอาจ

บดบงอาการของไขเลอดออก

- หากใชยาเปนเวลานานเกน ๓ วน แลวอาการไมดขน

ควรปรกษาแพทย

ยาแกไอ ๑. ยาประสะมะแวง ขอบงใช: แกอาการไอมเสมหะ

ขนาดและวธใช: ผใหญรบประทานครงละ ๒ - ๓ แคปซล เมอมอาการ

เดกอาย ๖ - ๑๒ ป รบประทานครงละ ๑ แคปซล เมอมอาการ

ขอควรระวง: ไมควรใชตดตอกนนานเกน ๑๕ วน หากอาการไมดขน

ควรปรกษาแพทย

๖

๒. ยาอ ามฤควาท ขอบงใช: แกอาการไอ ขบเสมหะ ชวยใหชมคอ

ขนาดและวธใช: เดกอาย ๖ - ๑๒ ป รบประทานครงละ ๑ แคปซล

ผใหญรบประทานครงละ ๒ แคปซล เมอมอาการ

๗

แกอาการวงเวยน หนามด

ยาหอมนวโกฐ ขอบงใช: แกอาการคลนเหยน อาเจยน

ขนาดและวธใช: รบประทานครงละ ๑/๒ - ๑ ชอนชา

ขอหามใช: หามใชในหญงตงครรภ และผทมไข

ผปวยทมอาการดงน ควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยทรบประทานยาตานการแขงตวของเลอด เชน ยาแอสไพรน

(aspirin) และยาวาฟารน (warfarin)

- ระวงการใชยาในผปวยทแพละอองเกสรดอกไม

๘

แกอาการคลนไส อาเจยน

ยาขง ขอบงใช: แกอาการทองอด ขบลม แนนจกเสยด คลนไส อาเจยน

ขนาดและวธใช:

- แกทองอด ขบลม รบประทานครงละ ๒ แคปซล วนละ ๓ ครง

หลงอาหาร

- แกคลนไส อาเจยน รบประทานครงละ ๑ แคปซล วนละ ๓ ครง

หลงอาหาร

ผปวยทมอาการดงน ควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยทรบประทานยาตานการแขงตวของเลอด เชน ยาแอสไพรน

(aspirin) และยาวาฟารน (warfarin)

- ผปวยโรคนว

อาการไมพงประสงค: แสบรอนบรเวณทางเดนอาหาร ระคายเคองบรเวณปาก

และคอ

๙

แกอาการปวดเมอย

ยาเถาวลยเปรยง

ขอบงใช: แกอาการปวดกลามเนอ ลดการอกเสบของกลามเนอ

ขนาดและวธใช: รบประทานครงละ ๑ - ๒ แคปซล วนละ ๓ ครง หลงอาหาร

ทนท

ขอหามใช: หามใชในหญงตงครรภ

ขอควรระวง: ควรระวงการใชกบผปวยโรคแผลในกระเพาะอาหารและล าไส

เนองจากอาจท าใหเกดการระคายเคองระบบทางเดนอาหาร

อาการไมพงประสงค: ปวดทอง ทองผก ปสสาวะบอย คอแหง ใจสน

๑๐

กลมอาการนารเวชศาสตร

ยาประสะไพล ขอบงใช: แกอาการจกเสยด ปวดประจ าเดอน ประจ าเดอนมาไมปกต

ขบน าคาวปลา

ขนาดและวธใช:

- ประจ าเดอนมาไมสม าเสมอหรอมานอยกวาปกต รบประทานครงละ ๑ แคปซล วนละ ๓ ครง กอนอาหาร เปนเวลา ๓ - ๕ วน เมอประจ าเดอนมา ใหหยดรบประทาน - ปวดประจ าเดอน ใหรบประทานยากอนมประจ าเดอน ๒ - ๓ วนไปจนถงวนแรกและวนทสองทมประจ าเดอน รบประทานครงละ ๑ แคปซล วนละ ๓ ครง กอนอาหาร - ขบน าคาวปลาในหญงหลงคลอดบตร รบประทานครงละ ๑ แคปซล วนละ ๓ ครง กอนอาหาร รบประทานจนกวา น าคาวปลาจะหมด แตไมเกน ๑๕ วน

๑๑

ขอหามใช: - หามใชในหญงตกเลอดหลงคลอด หญงตงครรภ

- หญงทมประจ าเดอนมามากกวาปกตเพราะจะท าใหมการ

ขบประจ าเดอนออกมามากขน

- ผทมไข

ผปวยทมอาการดงน ควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยทมความผดปกตของตบ ไต

- ประจ าเดอนมาไมสม าเสมอ ไมควรใชตดตอกนนานเกน ๑ เดอน

๑๒

๑๓

ยาแกแพ ลดน ามก ๑. ยาปราบชมพทวป ขอบงใช: แกอาการหวด แพอากาศ

ขนาดและวธใช: รบประทานครงละ ๒ - ๔ แคปซล วนละ ๔ ครง กอนอาหาร

และกอนนอน

ขอหามใช:

- หามใชเมอพบภาวะแทรกซอนจากการแพอากาศ เชน ไซนสอกเสบ

การตดเชอแบคทเรยทมอาการเจบบรเวณไซนส ไขสง น ามกและเสมหะเขยว

- หามใชในหญงตงครรภ/ ผทมไข/ เดกอายต ากวา 12 ป

ผปวยทมอาการดงน ควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยโรคความดนเลอดสง โรคหวใจ โรคแผลในกระเพาะอาหาร

และล าไส โรคกรดไหลยอน

- ผปวยทมความผดปกตของตบ ไต หรอทางเดนปสสาวะ

- ผปวยทใชยา phenytoin, propranolol, theophylline และ

rifampicin

อาการไมพงประสงค: แสบรอนยอดอก

๑๔

๒.ยาแคปซลฟาทะลายโจร

ขอบงใช: แกอาการหวด เจบคอ

ขนาดและวธใช: รบประทานครงละ ๓-๔ แคปซล วนละ ๔ ครง หลงอาหาร

และกอนนอน

ขอหามใช: หามใชในผทมอาการแพฟาทะลายโจร

หามใชในหญงตงครรภและหญงใหนมบตร

ผปวยทมอาการดงน ควรปรกษาแพทยแผนไทย แพทย เภสชกร กอนใชยา

- ผปวยทรบประทานยาตานการแขงตวของเลอด เชน

ยาแอสไพรน (aspirin) และยาวาฟารน (warfarin)

- หากใชฟาทะลายโจรตดตอกน ๓ วน ถาอาการไมดขนหรอ

อาการรนแรงขน ควรไปพบแพทย

อาการไมพงประสงค: อาจท าใหเกดอาการผดปกตของทางเดนอาหาร เชน

ปวดทอง คลนไส เบออาหารวงเวยนศรษะ ใจสนและอาจเกดลมพษ

ยาใชภายนอก

ยาใสลางแผล ฆาเชอ

การซดนเปลองมงคด ขอบงใช: รกษาแผลสดและแผลเรอรง

ขนาดและวธใช: ใสบรเวณทเปนแผล

ขอหามใช: หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน

๑๖

ยาแกปวดกลามเนอ

ยาครมไพล ขอบงใช: แกอาการปวดเมอยตามรางกาย

ขนาดและวธใช: ทาและนวดเบาๆ บรเวณทมอาการวนละ ๒ - ๓ ครง

ขอหามใช: หามทาบรเวณขอบตาและเนอเยอออน และผวหนงทมบาดแผลหรอ

มแผลเปด

๑๗

ยาส าหรบโรคผวหนง

ยาขผงพญายอ

ขอบงใช: แกอาการแมลง สตวกดตอย

ขนาดและวธใช: ทาบรเวณทมอาการ

๑๘

อางอง: ประกาศคณะกรรมการพฒนาระบบยาแหงชาต เรอง บญชยาหลกแหงชาต (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๖๐