บทท ๑ แนวความคดและทฤษฎเบองตนเกยวกบการเมองการปกครอง

การจดระเบยบบรหารราชการแผนดนของไทย

ระบบการบรหารราชการแผนดน

        ประเทศทกประเทศจะตองจดการเรองระเบยบการปกครองการบรหารงานระหวางรฐกบประชาชน เพอใหเกดความสงบสขและความสะดวกใหแกประชาชนรฐจงออกกฎหมายการปกครองออกมาใชบงคบประชาชน        ความหมายของกฎหมายการปกครองในทน หมายถง กฎหมายทวางระเบยบการบรหารภายในประเทศ โดยวธการแบงอำานาจการบรหารงานตงแตสงสดลงมาจนถงระดบตำาสดเปนการกำาหนดอำานาจและหนาทของราชการผใชอำานาจฝายบรหาร        โดยหลกทวไปทางวชาการกฎหมายการปกครองไดจดระเบยบการปกครองประเทศหรอทเรยกวา จดระเบยบราชการบรหารแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1.การปกครองแบบรวมอำานาจปกครอง (Centralization) 2.การปกครองแบบกระจายอำานาจปกครอง (Decentralization)   การปกครองแบบรวมอำานาจปกครอง (Centralization)

                หมายถง การจดระเบยบการปกครองโดยรวมอำานาจการปกครองทงหมดไวทสวนกลางพนกงานเจาหนาทในสวนกลางและตางจงหวดไดรบการแตงตงถอดถอนและบงคบบญชาจากสวนกลางเพอดำาเนนการใหเปนไปตามนโยบายทสวนกลางกำาหนดขน เชน การปกครองทแบงสวนราชการออกเปน กระทรวง ทบวง กรม เปนตนหลกการรวมอำานาจ1)มการรวมอำานาจในการบงคบหนวยการปกครองตางๆไวทสวนกลาง2)มการรวมอำานาจในการวนจฉยสงการไวทสวนกลางหรอการสงวนอำานาจวนจฉยสงการขนสดทายในการอนมต ระงบหรอแกไข เพกถอนการกระทำาตางๆไวทหนวยงานบรหารราชการสวนกลาง3)การปกครองเปนไปตามลำาดบชน ระเบยบการบรหารราชการแผนดนรวมทงการบรหารงานบคคลยงขนอยกบสวนกลางทงในดานการบงคบบญชา การสรรหา การบรรจ การแตงตงขอดของการรวมอำานาจการปกครอง

1.การรวมอำานาจทำาใหอำานาจของรฐบาลกลางมความมนคงเนองจากรวมอำานาจดานการบงคบบญชา ทหารและตำารวจ และรวมอำานาจดานการบรหารอนๆ เชน งบประมาณ การบรหารงานบคคล การออกระเบยบ คำาสง กฎหมายและการกำาหนดนโยบายสาธารณะ2.การรวมอำานาจทำาใหการบรการประชาชนเปนไปอยางเสมอภาค เนองจากการบรหารราชการสวนกลางยอมดำาเนนการโดยคำานงถงผลประโยชนสวนรวมไมไดคำานงถงประชาชนกลมใดกลมหนงหรอทองถนใดทองถนหนง3.การรวมอำานาจทำาใหเกดความประหยดมากกวาการกระจายอำานาจการปกครอง เนองจากสามารถแลกเปลยนบคลากร ทรพยากร เครองมอเครองใชระหวางหนวยงานตางๆ

4.การรวมอำานาจทำาใหเกดเอกภาพในการปกครองเนองจากอำานาจในการบงคบบญชาหรอการสงการอยทศนยกลาง ดำาเนนการโดยใชแบบแผนเดยวกน ทำาใหเกดเอกภาพในการปกครองและการบรหาร5.เจาหนาทของราชการบรหารสวนกลางมความรความสามารถดกวาเจาหนาททองถนมสมรรถนะในการปฏบตงานสงกวาทองถนสามารถจดบรการสาธารณะไดดอยางมมาตรฐานและเปนระเบยบแบบแผนเดยวกนขอเสยของการรวมอำานาจ1.การรวมอำานาจทำาใหการบรหารไมสามารถดำาเนนการใหเกดผลดในทกพนทในเวลาเดยวกน เนองจากมพนททกวางใหญ มภารกจฝนการบรการสาธารณะทหลากหลาย และมแนวโนมขยายภารกจเพมขน จงทำาใหไมสามารถดำาเนนการไดอยางทวถงและไมสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนไดเหมอนการกระจายอำานาจ2.จากการทมลำาดบชนการบงคบบญชาหลายขนตอน จงตองสรางระเบยบแบบแผนขนมาจำานวนมากเพอใชควบคม สงการ และบงคบบญชา ซงการสงการอาจใชเวลานาน (Red Tape) และไมสามารถแกปญหาไดทนตอสถานการณ

3.หลกการรวมอำานาจไมสอดคลองกบการปกครองในระบอบประชาธปไตย เนองจากไมใหองคกรปกครองสวนทองถนหรอประชาชนในทองถนไดมสวนในการปกครองตนเอง4.การรวมอำานาจทำาใหไมสามารถสนองความตองการของประชาชนในทองถนตางๆไดอยางแทจรง เนองจากความตองการของประชาชนในพนทตางๆมความแตกตางกน5.การรวมอำานาจอาจทำาใหการกระจายความเจรญหรอการพฒนาทองถนไมเหมาะสมเนองจากไมเขาใจปญหาทแทจรงและอาจไมเปนธรรมแกพนทบางแหงและอาจกอใหเกดความรสกทไมดตอประชาชน

การปกครองแบบกระจายอำานาจปกครอง (Decentralization)

                หมายถง การจดระเบยบการปกครองโดยวธการยกฐานะทองถนหนงขนเปนนตบคคลแลวใหทองถนนนดำาเนนการปกครองตนเองอยางอสระโดยการบรหารสวนกลางจะไมเขามาบงคบบญชาใดๆ นอกจากคอยดแลใหทองถนนนดำาเนนการใหเปนไปตามวตถประสงคภายในขอบเขต ของกฎหมายจดตงทองถนเทานน เชน การปกครองของเทศบาลในจงหวดตาง ๆ เทศบาลกรงเทพมหานครหรอองคการบรหารสวนจงหวด เปนตน                กฎหมายการปกครองทเกยวกบการบรหารราชการแผนดนของประเทศไทยไดใชรปแบบการปกครอง ทงประเภททกลาวมาแลวคอใชทงแบบรวมอำานาจและกระจายอำานาจเพอใหมความเหมาะสมกบการปฏบตงานของราชการใหมสมรรถภาพการกำาหนดขอบเขตอำานาจหนาทของสวนราชการตางๆใหชดเจน เพอมใหมการปฏบตงานทซำาซอนระหวางสวนราชการตางๆและเพอใหการบรหารในระดบตางๆมเอกภาพสามารถดำาเนนการใหเปนไปตามนโยบายทรฐบาลกำาหนดไดด ดงนนรฐบาลจงออกกฎหมายการปกครองขนมา คอ พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 และฉบบท 5 พ.ศ.2545 และพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 พอสรปดงนขอดของการกระจายอำานาจ

1.แบงเบาภาระของสวนกลางหรอผบงคบบญชา2.ลดขนตอนในการปฏบตงาน ตดสนใจไดรวดเรว คลองตว ประหยดเวลาเกดผลดแกธรกจ ยงในกรณทตองแขงกบเวลา3.หนวยงานสาขาหรอผบงคบบญชาระดบรองไดมโอกาสฝกฝนใหรบผดขอบในการตดสนใจทำาใหมความคดรเรมสรางสรรค มขวญกำาลงใจดขอเสยของการกระจายอำานาจ1.การกระจายอำานาจมากเกนไปการควบคมดแลไมทวถงผรบผดชอบหนวยงานสาขาหรอผบงคบบญชาระดบรอง มความรและประสบการณไมเพยงพอเหนแกประโยชน สวนตน ฯลฯ สงเหลานอาจทำาใหเกดความเสยหาย2.ถาขาดการวางแผนทดและไมมการมอบหมายอำานาจอยางชดแจงจะทำาใหเกดความขดแยงเกดความลาชาในการดำาเนนงาน3.เกดความสนเปลองในการใชทรพยากรบรหาร (คน วสด อปกรณ ฯลฯ)

ระเบยบบรหารราชการแผนดน 

คอ กตกาทยอมรบเปนบรรทดฐานเพอใหการบรหารราชการมงไปสเปาหมายทตองการกฎหมายวาดวยระเบยบบรหารราชการแผนดนมทมาจากแหลงตางๆ อนไดแก ขนบธรรม-เนยมการปกครอง รฐธรรมนญและความจำาเปนในการบรหารงานเพอแกไขสถานการณการจดระเบยบบรหารราชการแผนดน แบงเปน 3 สวน คอ

1.ระเบยบบรหารราชการสวนกลาง2.ระเบยบบรหารราชการสวนภมภาค3.ระเบยบบรหารราชการสวนทองถน

การบรหารราชการสวนกลาง

การบรหารราชการสวนกลาง หมายถง หนวยราชการจดดำาเนนการและบรหารโดยราชการของสวนกลางทมอำานาจในการบรหารเพอสนองความตองการของประชาชน จะมลกษณะการปกครองแบบรวมอำานาจหรอมความหมายวา เปนการรวมอำานาจในการสงการ การกำาหนดนโยบายการวางแผน การควบคมตรวจสอบ และการบรหารราชการสำาคญๆไวทนายกรฐมนตร คณะรฐมนตรและกระทรวง ทบวง กรมตางๆ ตามหลกการรวมอำานาจ การจดระเบยบบรหารราชการสวนกลาง จดแบงออกไดดงน

1.สำานกนายกรฐมนตร2.กระทรวง หรอทบวงทมฐานะเทยบเทากระทรวง3.ทบวง สงกดสำานกนายกรฐมนตรหรอกระทรวง4.กรมหรอสวนราชการทเรยกชออยางอนมฐานะเปนกรม ซงสงกดหรอไม

สงกดสำานกนายกรฐมนตร กระทรวง หรอทบวง        การจดตง ยบ ยกเลก หนวยงาน ตามขอ 1- 4 ดงกลาวน จะออกกฎหมายเปน พระราชบญญตและมฐานะเปนนตบคคล        ตามพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 ไดจดแบง กระทรวงและสวนราชการทมฐานะเปนกระทรวงรวม 20 หนวย งาน ไดแก สำานกนายกรฐมนตร กระทรวงกลาโหม กระทรวงการคลง กระทรวงการตางประเทศ กระทรวงทองเทยวและกฬา กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงคมนาคม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร กระทรวงพลงงาน กระทรวงพาณชย กระทรวงมหาดไทย กระทรวงยตธรรม กระทรวงวฒนธรรม กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลย กระทรวงศกษาธการ กระทรวงสาธรณสข และกระทรวงอตสาหกรรม

         สำานกนายกรฐมนตร มฐานะเปนกระทรวงอยภายใตการปกครองบงคบบญชาของนายกรฐมนตร ทำาหนาทเปนเครองของนายกรฐมนตรในเรองทเปนหวใจของการบรหารราชการหรอเกยวกบราชการทวไปของนายกรฐมนตรและคณะรฐมนตร กจการเกยวกบการทำางบประมาณแผนดนและราชการอนตามทไดมกฎหมายกำาหนดใหเปนอำานาจและหนาทของสำานกนายกรฐมนตรหรอสวนราชการซงสงกดสำานกนายกรฐมนตรหรอสวนราชการอนๆ ซงมไดอยภายในอำานาจหนาทของกระทรวงใดกระทรวงหนงโดยเฉพาะ        สำานกนายกรฐมนตรมนายกรฐมนตรเปนผบงคบบญชาขาราชการและกำาหนดนโยบายของ สำานกนายกรฐมนตรใหสอดคลองกนนโยบายทคณะรฐมนตรกำาหนดหรออนมตและรบผดชอบในการปฏบตราชการของสำานกนายกรฐมนตรและจะใหมรองนายกรฐมนตรหรอรฐมนตรประจำาสำานกนายกรฐมนตรหรอทงรอง นายกรฐมนตรและรฐมนตรประจำาสำานกนายกรฐมนตรเปนผชวยสงและปฏบตกได         กระทรวง หมายถง สวนราชการทแบงออกเปนกลมขนาดใหญทสดรบผดชอบงานทกำาหนดในพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม ซงทำาหนาทจดทำานโยบายและแผน กำากบ เรงรด และตดตามนโยบาย และแผนการปฏบตราชการกระทรวง จะจดระเบยบบรหารราชการโดยอนมตคณะรฐมนตรเพอใหมสำานกนโยบายและแผน เปนสวนราชการภายในขนตรงตอรฐมนตรวาการกระทรวง        กระทรวงหนงๆมรฐมนตรวาการกระทรวงเปนผบงคบบญชาขาราชการและกำาหนดนโยบาย ของกระทรวงใหสอดคลองกบนโยบายทคณะรฐมนตรกำาหนดหรออนมตและรบผดชอบในการปฏบตราชการของกระทรวงและจะใหมรฐมนตรชวยวาการกระทรวงเปนผชวยสงและปฏบตราชการกไดใหมปลดกระทรวงมหนาทรบผดชอบควบคมราชการประจะในกระทรวงเปนผบงคบบญชาขาราชการประจำาในกระทรวงจากรบมนตร โดยมรองปลดกระทรวงหรอผ

ชวยปลดกระทรวงเปนผชวยสงการและปฏบตราชการแทนการจดระเบยบราชการของกระทรวง ดงน(1) สำานกงานเลขานการรฐมนตร(2) สำานกงานปลดกระทรวง(3) กรม หรอสวนราชการทเรยกชออยางอน เวนแตบางทบวงเหนวาไมมความจำาเปนจะไมแยกสวนราชการตงขนเปนกรมกได        ทบวง เปนหนวยงานทเลกกวากระทรวง แตใหญกวา กรม ตามพ.ร.บ.ระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 มาตรา 25 วาราชการสวนใดซงโดยสภาพและปรมาณของงานไมเหมาะสมทจะจดตงเปนกระทรวงหรอทบวง ซงเทยบเทากระทรวงจะจดตงเปนทบวงสงกดสำานกนายกรฐมนตรหรอกระทรวง เพอใหมรฐมนตรวาการทบวงเปนผบงคบบญชาขาราชการและมรฐมนตรชวยวาการทบวงและมปลดทบวง ซงรบผดชอบในการปฏบตราชการของทบวงกไดและมอำานาจหนาทกำาหนดไวในกฎหมายวาดวยการปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม การจดระเบยบราชการในทบวง มดงน(1) สำานกเลขานการรฐมนตร(2) สำานกงานปลดทบวง(3) กรมหรอสวนราชการทเรยกชออยางอนใหสวนราชการตาม (2) (3) มฐานะเปน กรม         กรม หมายถง เปนสวนราชการทอยในความรบผดชอบของกระทรวงหรออาจเปนสวนราชการอสระ ไมสงกดกระทรวงหรอทบวงอยใตการบงคบบญชาของนายกรฐมนตรหรอรฐมนตรวาการทรวงคนใดคนหนงใหแบงสวนราชการดงน(1) สำานกงานเลขานการกรม(2) กองหรอสวนราชการทมฐานะเทยบกอง เวนแตบางกรมเหนวาไมมความจำาเปนจะไมแยกสวนราชการตงขนเปนกองกได        กรมใดมความจำาเปนจะแบงสวนราชการโดยใหมสวนราชการอนนอกจาก (1) หรอ (2) ก ไดโดยตราเปนพระราชกฤษฎกา กรมมอำานาจ

หนาทเกยวกบราชการสวนใดสวนหนงของกระทรวงหรอทบวงหรอทบวงตามทกำาหนดในพระราชกฤษฎกาแบงสวนราชการของกรมหรอตามกฎหมายวาดวยอำานาจหนาทของกรมนน        กรมมอธบดเปนผบงคบบญชาขาราชการและรบผดชอบในการปฏบตราชการของกรม ใหเปนไปตามนโยบายแนวทางและแผนการปฏบตราชการของกระทรวง และในกรณทมกฎหมายอนกำาหนดอำานาจหนาทของอธบดไวเปนการเฉพาะ การอำานาจและการปฏบตหนาทตามกฎหมายดงกลาวใหคำานงถงนโยบายทคณะ รฐมนตรกำาหนดหรออนมตและแนวทางและแผนการปฏบตราชการของกระทรวง        ปจจบนมสวนราชการไมสงกดสำานกนายกรฐมนตรและกระทรวงหรอทบวง ม 9 สวน ราชการมฐานะเปนกรม คอ สำานกพระราชวง สำานกราชเลขาธการ สำานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต สำานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดำาร สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ราชบณฑตยสถานสำานกงานตำารวจแหงชาต อยภายใตการบงคบบญชาของนายกรฐมนตร สำานกงานปองกนและปราบปรามการฟอกเงนและสำานกงานอยการสงสดอยภายใตการ บงคบบญชาของรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรม        การปฏบตราชการแทน อำานาจในการสงการ การอนญาต การอนมตการปฏบตราชการ หรอการดำาเนนการใดทผดำาดงตำาแหนงใดพงปฏบตตามกฎหมาย ถากฎหมายมไดกำาหนดเรองการมอบอำานาจไว ผดำารงตำาแหนงนนอาจมอบอำานาจใหผดำารงตำาแหนงอน ปฏบตราชการแทนไดดงตวอยาง1. นายกรฐมนตรมอบอำานาจใหรองนายกรฐมนตร รฐมนตรประจำาสำานกนายกรฐมนตร2. รฐมนตร วาการกระทรวงอาจมอบอำานาจใหรฐมนตรชวยวาการกระทรวง ปลดกระทรวง อธบด ผวาราชการจงหวดผรบมอบจะมอบตอไปไมไดเวนแตผวาราชการจงหวดจะ มอบตอในจงหวด อำาเภอกได

        การรกษาราชการแทน ผทไดรบอำานาจจะมอำานาจเตมตามกฎหมายทกประการ ตวอยาง1.นายกรฐมนตรปฏบตราชการไมไดใหรองนายกรฐมนตรหรอรฐมนตรวาการกระทรวงรกษาราชการแทน2. ไมมปลดกระทรวงหรอม แตมาปฏบตราชการไมได ใหรองปลดฯ ขาราชการไมตำากวาอธบดรกษาราชการแทน3. ไมมอธบดหรอมแตมาปฏบตราชการไมได ใหรองอธบด ผอำานวยการกองรกษาราชการแทน เปนตน

การบรหารราชการสวนภมภาค

การบรหารราชการสวนภมภาค หมายถง หนวยราชการของกระทรวง ทบวง กรมตาง ๆ ซงไดแบงแยกออกไปดำาเนนการจดทำาตามเขตการปกครอง โดยมเจาหนาทของทางราชการสวนกลาง ซงไดรบแตงตงออกไปประจำาตามเขตการปกครองตางๆ ในสวนภมภาคเพอบรหารราชการภายใตการบงคบบญชาของราชการสวนกลางโดยมการตดตอกนอยางใกลชดเพราะถอเปนเพยงการแบงอำานาจการปกครองออกมาจาก การบรหารสวนกลางการบรหารราชการสวนภมภาคเปนการบรหารราชการตามหลกการแบงอำานาจโดยสวนกลาง แบงอำานาจในการบรหารราชการใหแกภมภาคอนไดแกจงหวด มอำานาจในการดำาเนนกจการในทองทแทนการบรหารราชการสวนกลาง ลกษณะการแบงอำานาจใหแกการบรหารราชการสวนภมภาค หมายถง การมอบอำานาจในการตดสนใจ วนจฉย สงการใหแกเจาหนาททไปประจำาปฏบตงานในภมภาค เจาหนาทในวาในภมภาคใหอำานาจบงคบบญชาของสวนกลางโดยเฉพาะในเรองการแตงตงถอดถอนและงบประมาณซงเปนผลใหสวนภมภาคอยในการควบคมตรวจสอบจากสวนกลางและสวนกลางอาจเรยกอำานาจกลบคนเมอใดกไดดงนนในทางวชาการเหนวาการปกครองราชการบรหารสวนกลางและสวนภมภาคจงเปนการปกครองแบบรวมอำานาจปกครอง

การจดระเบยบบรหารราชการสวนภมภาคจดแบงออกไดดงน

1.จงหวด เปนหนวยราชการทปกครองสวนภมภาคทใหญทสดมฐานะเปนนตบคคลประกอบขนดวยอำาเภอหลายอำาเภอหลาย อำาเภอ การตง ยบและเปลยนแปลงเขตจงหวดใหตราเปนกฎหมายพระราชบญญตในจงหวดหนง ๆ มผวาราชการจงหวดเปนผรบนโยบายและคำาสงจากนายกรฐมนตรในฐานะหวหนารฐบาล คณะรฐมนตร กระทรวง และกรม มาปฏบตการใหเหมาะสมกบทองทและประชาชนและเปนผบงคบบญชาสงสดในบรรดาขาราชการฝานบรหารสวนภมภาคในเขตจงหวดทรบผดชอบอาจจะมรองผวาราชการจงหวดหรอผชวยผวาราชการจงหวดซงสงกดกระทรวงมหาดไทย ผวาราชการจงหวด มคณะปรกษาในการบรหารราชการแผนดนในจงหวดนนเรยกวา คณะกรมการจงหวดประกอบดวยผวาราชการจงหวดเปนประธาน รองผวาราชการจงหวดหนงคนตามทผวาราชการจงหวดมอบหมาย ปลดจงหวด อยการจงหวดซงเปนหวหนาททำาการอยการจงหวด รองผบงคบการตำารวจซงทำาหนาทหวหนาตำารวจภธรจงหวดหรอผกำากบการ ตำารวจภธรจงหวด แลวแตกรณและหวหนาสวนราชการประจำาจงหวดจากกระทรวงและทบวงตาง ๆ เวนแตกระทรวงมหาดไทยซงประจำาอยในจงหวด กระทรวง และทบวงละหนงคนเปนกรมการจงหวด และหวหนาสำานกงานจงหวดเปนกรมการจงหวดและเลขานการใหแบงสวนราชการของจงหวด ดงน (1) สำานกงานจงหวด มหนาทเกยวกบราชการทวไปและการวางแผนพฒนาจงหวดของจงหวดนนม หวหนาสำานกงานจงหวดเปนผบงคบบญชาขาราชการและรบผดชอบในการ ปฏบตราชการของสำานกงานจงหวด(2) สวนตาง ๆ ซงกระทรวง ทบวง กรม ไดตงขน มหนาทเกยวกบราชการของกระทรวง ทบวง กรมนนๆ มหวหนาสวนราชการประจำาจงหวดนนๆเปนผปกครองบงคบบญชารบผดชอบ 2.อำาเภอ เปนหนวยราชการบรหารสวนภมภาครองจากจงหวดแตไมมฐานะเปนนตบคคลเหมอนจงหวด การจดตง ยบเลกและเปลยนแปลงเขตอำาเภอกระทำาไดโดยตราเปนพระราชกฤษฎกามนายอำาเภอเปนหวหนาปกครองบงคบบญชาขาราชการในอำาเภอและรบผดชอบการบรหารราชการของ

อำาเภอนายอำาเภอสงกดกระทรวงมหาดไทย และใหมปลดอำาเภอและหวหนาสวนราชการประจำาอำาเภอซงกระทรวงตางๆสงมาประจำาใหปฏบตหนาทเปนผชวยเหลอการแบงสวนราชการของอำาเภอ มดงน (1) สำานกงานอำาเภอมหนาทเกยวกบราชการทวไปของอำาเภอนน ๆ มนายอำาเภอเปนผปกครองบงคบบญชาขาราชการและรบผดชอบ (2) สวนตาง ๆ ซงกระทรวง ทบวง กรม ไดตงขนในอำาเภอนน มหนาทเกยวกบราชการของกระทรวง ทบวงกรมนน ๆ มหวหนาสวนราชการประจำาอำาเภอนน ๆ เปนผปกครองบงคบบญชารบผดชอบ

การบรหารราชการสวนทองถน

        การบรหารราชการสวนทองถน หมายถง การปกครองทรฐบาลมอบอำานาจใหประชาชนในทองถนใด ทองถนหนงจดการปกครองและดำาเนนการบางอยางโดยดำาเนนการกนเองเพอบรการสถานะความตองการของประชาชน การบรหารของทองถนมการจดเปนองคกรมเจาหนาทซงประชาชนเลอกตงขนมาทงหมดหรอบางสวน ทงนมความเปนอสระในการบรหารงานแตรฐบาลตองควบคมดวยวธการตางๆ ตามความเหมาะสม จะปราศจากควบคมของรฐหา

สาระสำาคญของหลกการปกครองทองถน

(1) รปแบบขององคกรปกครองสวนทองถนมหลายรปแบบ จะแตกตางกนไปตามความเจรญ จำานวนประชากร และขนาดพนท

(2) ตองมอำานาจ (Autonomy) ในการปฏบตหนาทตามความเหมาะสม(3) หนวยการปกครองทองถน ตองมสทธตามกฎหมายทจะดำาเนนการ

ปกครองตนเอง โดยสทธ แบงออกเปน 2 ประการ คอ (3.1) สทธทจะตรากฎหมายหรอระเบยบขอบงคบตางๆ ขององคกร

ปกครองสวนทองถน

(3.2) สทธในการกำาหนดงบประมาณเพอบรหารกจการตามอำานาจหนาททมอย

(4) มองคกรทจำาเปนในการบรหารและปกครองตนเอง(5) ประชาชนในทองถนมสวนรวมในการปกครองทองถน

ความเปนมาของการปกครองสวนทองถนไทย

ววฒนาการของความเปนมาในการปกครองสวนทองถนไทย มลำาดบในแตละชวงสมยการปกครอง คอ1.สมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจายหวในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว นบเปนรชสมยทมการรเรมการปฏรปการเมอง การบรหารประเทศ ใหไปสระบบทมความเจรญ สอดคลองกบการรเรมใหสทธทางการเมองการปกครองแกประชาชนเปนอยางมาก แมแตกจการปกครองทองถนในปจจบนน กนบไดวาเกดขนโดยองคพระมหากษตรย ทรงรเรมโดยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดมพระราชดำารวา การทมกำานน ผใหญบานทำาการปกครองตำาบลและหมบานของไทยนน ทางราชการไดแตงตงบคคลทำาการปกครองมาชานานแลว หากใหประชาชนไดมโอกาสเลอกสรรหรอใหสทธในการเฟนหาตวผปกครองของเขาเอง ในการน พระองคทานจงไดมพระราชดำารใหหลวงเทศาวกรกจ ไปทดลองระบบการเลอกตงกำานนผใหญบานขนทบางปะอน จงหวดอยธยา จงนบวาระบบการกระจายอำานาจการปกครองไปใหประชาชน ไดรเรมขนเปนกาวแรกนบแตบดนน

ตอมาในปพทธศกราช 2440 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดทรงมพระราชดำารใหมการทดลองจดตงหนวยการปกครองทองถนขน เพอใหประชาชนไดรจกการปกครองตนเอง โดยเฉพาะอยางยงการใดควรจดทำาเพอรกษาความสะอาดแหงชมชนของตน การใดควรจดทำาเพอเปนการบรณะหรอจดสรางขนเพอความสะดวกแหงชมชน เชน ถนนหนทาง การตดตามประทปโคมไฟกด ควรเปนหนาทของชมชนนน และโดยพระราช

ประสงคดงกลาวน กไดมการทดลองจดตงระบบสขาภบาลขนเปนครงแรก ไดแก สขาภบาลกรงเทพ ตอมาในปพทธศกราช 2448 ไดมการขยายกจการตอไป โดยประชาชนชาวทาฉลอม จงหวดสมทรสงคราม ไดจดสรางถนนขนโดยนำาพกนำาแรง ความรวมใจของพลเมองเอง และในการนไดทลเชญพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไปทำาพธเปด เมอทำาพธเปดแลว พระองคทานไดทรงมอบถนนนใหชาวเมองชวยกนดแลรกษา และหากมการทจะตองจบจายใชสอยเงนทองอยางไร กขอใหเปนหนาทรวมใจกนบรจาคเขาหลกการทวา ผลประโยชนของชมชน ชมชนชวยกนคำาจนทำานบำารงรกษา สำาหรบเจาหนาททำาการปกครองสขาภบาลในขณะนน ไดแก บคคลซงทางราชการแตงตงใหดำารงตำาแหนงรกษาการไปพลางกอน ซงไดแก ผวาราชการเมอง นายอำาเภอ กรรมการอำาเภอ และกำานนผใหญบาน เปนผบรหารงานรบผดชอบ เรยกวา กรรมการสขาภบาล จากนนกจการสขาภบาลไดรบความนยมและเปนผลสำาเรจ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงไดทรงขยายกจการสขาภบาลไปยงหวเมองตาง ๆ และในการนกไดตราพระราชบญญตสขาภบาลเมอง และสขาภบาลทองถนขน กจการสขาภบาลนยวาทำาทาจะแพรหลาย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจสวรรคตเสยกอน กจการสขาภบาลจงเปนอนระงบไป2. สมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดเถลงถวลยราชสมบตสบตอเนอง มพระราชประสงคจะฝกฝนประชาธปไตยใหกบประชาชน และไดทรงรเรมการจดตง ดสตธาน ขน โครงการจดตงดสตธานน เปนพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทตองการใหประชาชนชาวไทยไดรจกการปกครองตนเองตามคดลองของการปกครองระบอบประชาธปไตยโดยแท ดงนน ในขนแรกการดำาเนนงานไดสมมตเมองทดลองขนภายในพระราชวงดสต จดเปนเขตเมองทดลองขนเรยกวา ดสตธาน ในเขตการปกครองน สภาเมองเลอกคณะบคคลขนเปนรฐบาล หรอคณะรฐมนตร และใหมพรรคการเมอง (political party) ขน มพรรคสนบสนนรฐบาล มพรรค

ฝายคาน ซงพรรคการเมองขณะนนปรากฏวาไดแก พรรคโบวแดง และพรรคโบวนำาเงน ไมเพยงแตเทานนยงมหนงสอพมพเกดขนเพอเปนปากเปนเสยงของประชาชน คอยตำาหนรฐบาลหรอทำาการวพากษวจารณรฐบาลได หนงสอดงกลาวมชอวา เดอะเรคคอตเดอรหากจะพจารณาดกลไกในการปกครองของดสตธานแลว จะเหนวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดสรางกลไกหรอสถาบนทางการเมอง (political Institution) ตาง ๆ ตามรปแบบการปกครองประชาธปไตย (democracy) ทกประการ เพอใหประชาชนไดรจก ไดฝกหด ใหเกดมความเคยชนหรอประสบการณทางการเมอง นบเปนความรเรม เปนการพระราชประสงคทดของพระองคทมตอพสกนกรชาวไทยอยางไรกด เมอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดเสดจสวรรคต โครงการดสตธานทมททาวาจะขยายไปยงเมองตาง ๆ กเปนอนหยดระงบไปอก3. สมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวตอมา ในสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 ดวยพระราชประสงคและรฐประศาสนโยบายของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ททรงรเรมและดำาเนนนโยบายตามรชกาลท 5 และรชกาลท 6 นน จะเหนไดวา พระปกเกลาเจาอยหวกไดทรงมพระราชดำารทจะใหประชาชนชาวไทยไดปกครองตนเองกนอยางจรงจงขน ตามรปแบบการปกครองตนเองในนานาประเทศ ทงนพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวไดทรงปรกษากบเจาฟากรมหลวงลพบรราเมศร วาอยากจะใหมคณะกรรมการขนชดหนงเพอพจารณาการจดตงเทศบาล (municipality) ขนในประเทศไทย และในทสดไดมการแตงตงคณะกรรมการประกอบดวย 1. นายอาร ด เครก เปนประธานกรรมการ 2. อำามาตยเอก พระกฤษณาพรพนธ เปนกรรมการ 3. พระยาจนดารกษ เปนกรรมการ 4. นายบญเชย ปตรชาต เปนกรรมการ

คณะกรรมการชดนไดเดนทางไปศกษาระบบสขาภบาลในประเทศ ในทองถนตาง ๆ และตอมาประธานคณะกรรมการคอนายอาร ด เครก ไดเดนทาง

ไปยโรปเพอดงานเกยวกบกจการเทศบาล และในทสดไดมบนทกขอความเหนเสนอรฐบาลวา การตงเทศบาล (municipality) ควรตงคณะกรรมการขนเพอพจารณารางพระราชบญญตเทศบางขนในทสด เสนาบดมหาดไทยไดทลเกลาถวายรางพระราชบญญตเทศบาลตอพระบาท สมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และพระองคทานไดพระราชทานรางพระราชบญญตใหสภาเสนาบดประชมพจารณาในรายละเอยดเมอ 19 มกราคม 2473 และสภาเสนาบดเหนชอบดวย ซงขณะทยกรางเพอทลเกลาถวายทรงลงพระปรมาภไธย กเปนทนาเสยดายวาไดมการเปลยนแปลงการปกครองเมอ พ.ศ. 2475 เกดขน โครงการจดตงเทศบาลตามพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวกจำาตองระงบไป4. การจดตงหนวยการปกครองทองถนหลงจากการเปลยนแปลงการปกครอง เมอ พ.ศ. 2475ในป พ.ศ. 2476 ไดมการประกาศใชพระราชบญญตเทศบาลขนเปนครงแรกในประเทศไทย ซงเปนทตระหนกดวา โครงการจดตงเทศบาลนนไดเรมมาตงแตสมยพระยาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว แตมเหตการณจำาเปนตองระงบไปในเมอมเหตการณเปลยนแปลงการปกครองเกดขน และตอจากนนในป พ.ศ. 2476 จงไดมประกาศใชพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2476 ดงกลาว ทำาใหมเทศบาลเกดขนนบแตนนเปนตนมาตอมาในป พ.ศ. 2476 ไดมการจดตงสภาจงหวดขน เพอทำาหนาทในการใหคำาแนะนำา ปรกษาแกขาหลวงประจำาจงหวดหรอการบรหารกจการของจงหวดขน นบเปนกาวหนงทรฐบาลไดพจารณาเหนวาประกอบการมภาระหนาทอนสำาคญรวมกบรฐบาล ในการปกครองสวนภมภาคในป พ.ศ. 2495 ไดมการรอฟ นระบบสขาภบาล ซงไดระงบไปเปนเวลานานขนอกครงหนง ทงน รฐบาลไดจดใหมการตงสขาภบาลขนในทองทตาง ๆ ซงยงไมมฐานะเปนชมชนเทศบาล แตเปนเขตทองททมรายได เปนชมชนในทตงอำาเภอตาง ๆ จงไดใหมฐานะเปนเขตการปกครองสขาภบาลขนในป พ.ศ. 2498 หลงจากท ฯพณฯ จอมพล ป.พบลสงคราม นายกรฐมนตร

ของรฐบาลในขณะนน ไดพจารณาเหนวาประชาชนควรไดมสทธและเสยงในการปกครองตนเองอยางเตมท ตามคดลองของการปกครองระบอบประชาธปไตย จงไดดำารใหมการจดตงองคการบรหารสวนจงหวดขน โดยรฐบาลดวยความเหนชอบของสภาผแทนราษฎรไดประกาศใชพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการสวนจงหวด 2498 เปนผลใหมองคการบรหารสวนจงหวดเกดขนนบแตนนเปนตนมา ตอมาในป พ.ศ. 2499 ในระยะเวลาไลเหลยกนกไดมการประกาศใชพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการสวนตำาบล พ.ศ. 2499 ขน เปนผลใหมการจดตงองคการบรหารสวนตำาบลขน เพอใหการปกครองระดบตำาบลทมความเจรญ มรายได ไดมการปกครองตนเองเกดขนในรปขององคการบรหารสวนตำาบล และในป พ.ศ. 2515 หนวยการปกครองระดบองคการบรหารสวนตำาบล กจำาเปนตองถกยบเลกไป โดยประกาศคณะปฏวต ฉบบท 326 ลงวนท 13 ธนวาคม 2515 ในป พ.ศ. 2518 ไดมประกาศใชพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานครขนอก เปนผลใหกรงเทพมหานครเปนรปการปกครองพเศษ ตามระบบการปกครองทองถนอกรปหนง หลงจากทไดมการเปลยนแปลงปรบปรงการรวมเทศบาลกรงเทพและธนบรเขาดวยกน และมฐานะเปนเทศบาลกรงเทพธนบรแลวนน ในทสดปจจบนกรงเทพมหานครกคอหนวยการปกครองทองถนรปพเศษรปหนงและในป พ.ศ. 2521 กไดมหนวยการปกครองทองถนในรปพเศษเกดขนอก ตามพระราชบญญตการปกครองเมองพทยา พ.ศ. 2521 เปนผลใหพทยาเปนเขตการปกครองทองถนและเปนรปการปกครองทองถนรปหนง กลาววา หากวเคราะหจากผลของการจดตงหนวยการปกครองทองถนของไทยทไดมววฒนาการมาโดยลำาดบนน เปนผลเนองมาจากนโยบายของรฐบาลเปนสำาคญ และแนวความคดรเรมตาง ๆ ในการจดตง ปรบปรง แกไข กเปนผลมาจากทางราชการ ดงนน ระบบการปกครองทองถนของไทยจงมผลผกพนกบทางราชการหรอรฐบาลทจะเขาประคบประคองอยตลอดเวลา องคประกอบการปกครองสวนทองถน นบตงแตการปกครองสวนทองถนของประเทศไทยไดเรมววฒนาการมาตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว พระองคทรงมพระราชดำารใหจดตงสขาภบาลกรงเทพมหานคร ในป พ.ศ. 2440 จนกระทงปจจบน รฐบาลไดมอบอำานาจใหทองถนปกครองตนเอง (Develution) ซงเปนกรรมวธของการกระจายอำานาจทางการปกครอง (Decentoralization) ดงนนระบบการปกครองสวนทองถนจะตองมองคประกอบทสำาคญ โดยสมยนายชวน หลกภย เปนนายกรฐมนตร ไดมคำาสงสำานกนายกรฐมนตรแตงตงคณะกรรมการปรบปรงการบรหารการปกครองทองถน ตามคำาสงท 262/2535 เมอวนท 11 ธนวาคม 2535 เพอศกษาระบบการบรหารการปกครองทองถนของไทยทดำาเนนการอยในทกรปแบบหาแนวทางและขอเสนอในการปรบปรงโครงสรางอำานาจหนาทการคลงและงบประมาณ ตลอดจนความสมพนธระหวางรฐบาล หนวยงานราชการสวนกลาง และสวนภมภาค กบหนวยการปกครองสวนทองถนโดยกลาวถงองคประกอบการปกครองสวนทองถนไว ดงน1) เปนองคกรทมฐานะเปนนตบคคล และทบวงการเมอง2) มสภาและผบรหารระดบทองถนมทมาจากการเลอกตงตามหลกการทบญญตในกฎหมายรฐธรรมนญ3) มอสระในการปกครองตนเอง4) มเขตการปกครองทชดเจนและเหมาะสม5) มงบประมาณรายไดทเปนของตนเองอยางเพยงพอ6) มบคลากรปฏบตงานของตนเอง7) มอำานาจทองททเหมาะสมตอการใหบรการ8) มอำานาจออกขอบงคบเปนกฎหมายของทองถนภายใตขอบเขตของกฎหมายแมบท9) มความสมพนธกบสวนกลางในฐานะเปนหนวยงานระดบรองของรฐองคประกอบของการปกครองสวนทองถน1.องคกรปกครองเหลานนตองมรอาณาเขตทแนนอนชดเจน (Area)2.องคกรปกครองเหลานนตองมอำานาจอสระ (Autonomy)3.องคกรปกครองเหลานน ตองมสทธตามทกฎหมายรบรอง

4.องคกรปกครองเหลานน ตองเปดโอกาสใหประชาชนในทองถนเขามามสวนรวมในการปกครองทงโดยตรงและโดยออม5.องคกรปกครองเหลานน ตองมองคกรทแนนอนชดเจนในการบรหารจดการงานของทองถน

รปแบบองคกรปกครองทองถนไทย ในปจจบนการปกครองทองถนไทยประกอบไปดวยองคกรปกครองสวนทองถนรวม 5 รปแบบ ดงน(1) องคการบรหารสวนจงหวด (Provincial Administration Organization)(2) เทศบาล (Municipality)(3) องคการบรหารสวนตำาบล (Sub district Administration Organization)(4) กรงเทพมหานคร (Bangkok Metropolitan Administration)(5) เมองพทยา (Pataya City)

โครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถน

ปจจบนองคกรปกครองสวนทองถน ไดกำาหนดโครงสรางออกเปนรปแบบสภากบฝายบรหาร ไดแก(1) มการแบงแยกฝายสภาและฝายบรหารออกจากกน(2) ฝายบรหาร ทำาหนาทในการบรหารกจการภายในขององคกรปกครองสวนทองถน(3) ฝายสภา ทำาหนาทในการตรวจสอบการทำางานของฝายบรหารและทำาหนาทในการออกกฎหมายในระดบทองถน(4) สภาขององคกรปกครองสวนทองถน มาจากการเลอกตงของประชาชนโดยตรง(5) หวหนาฝายบรหารมาจากการเลอกตงโดยตรง

กฎหมายทสำาคญขององคกรปกครองสวนทองถน

(1) องคการบรหารสวนจงหวดใช พ.ร.บ.องคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ.2540 (แกไขฉบบท 3 พ.ศ. 2546)

(2) เทศบาลใช พ.ร.บ.เทศบาล พ.ศ.2496 (แกไข ฉบบท 12 พ.ศ. 2546)(3) องคการบรหารสวนตำาบลใช พ.ร.บ.สภาตำาบล และองคการบรหารสวน

ตำาบล พ.ศ.2537 (แกไข ฉบบท 5 พ.ศ.2546)(4) กรงเทพมหานคร ใช พ.ร.บ.ระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร

พ.ศ.2528(5) เมองพทยา ใช พ.ร.บ.ระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ.2542

ปญหาของการปกครองทองถนไทย(1) ประชาชนขาดจตสำานกในการปกครองตนเอง(2) ประชาชนใหความสนใจในการเลอกตงนอย(3) ปญหาดานการคลง(4) ระบบบรหารงานบคคลไมทดเทยมกบขาราชการสวนกลาง และสวนภมภาค(5) การมสวนรวมของประชาชนในทองถนมนอย

จำานวนขององคกรปกครองสวนทองถน1. องคการบรหารสวนจงหวด จำานวน 75 แหง2. เทศบาล จำานวน 1,276 แหง3. องคการบรหารสวนตำาบล จำานวน 6,500 แหง4. การปกครองทองถนรปแบบพเศษ จำานวน 7,853 แหง