iSMAiLOVI, Ahmed

goslavya cumhuriyetleri) Diyanet ileri Bakanl'na getirildi. Rejimin ar bas-klarna ramen on yl kadar bu grevi

srdren ismailovi, bu srada Saraybos-na ilahiyat Fakltesi'nin almas yolun-da faaliyetle~de bulundu ve alndan itibaren ( 977) bu fakltede kelam ve is-lam felsefesi okuttu. Bakanlk grevin-den 198S'te ayrlmak zorunda kaldktan sonra Saraybosna ilahiyat Fakltesi'nde" ki eitim ve retim faaliyetlerine devam etti. Fakltenin Zbornik Radova adl yllk ve Islamska Misao adl aylk dergile-rinin nerini salad, bir sre ikinci dergi-nin bayazarln stlendi. Ayrca Yugos-lavya Diyanet leri Bakanl'nn Glas-nik dergisinin, slami tebli arlkl Pre-porod gazetesinin ve Bosna -Hersek Din Grevlileri Cemiyeti'nin yllk yayn organ olan Takvim'in yaymianmasna da kat-kda bulundu. Bonaka ve Arapa'dan baka ingilizce de bilen Ahmed ismailo-vi 11 Austos 1 i:BB'de aniden vefat etti. Mezar Saraybosna'nn Bare adl merkez kabristanndadr.

Eserleri. A) Telifleri. 1. Muhammed 'Abduh ve eeruhu fi'n-nehQ.ati'l-ede-biyye el-J:adie. 1970'te Ezher niver-sitesi Arap Dili ve Edebiyat Blm'nde hazrlad yksek lisans tezi olup henz yaymlanmamtr. z. Felsefe t '1-istir.]f. ve eerh. fi'l-edebi'l- 'Ara bi el-mu

kenden dn, kavmine kar bu ktle nadim ol" (k, 32/7- 14). ayrca kavmiy-le birlikte lde a kalmalar ve herkesin adrnn kapsnda alamas zerine Ya-hova'ya, "Niin kuluna ktlkle davran-dn? Niin senin gznde lutuf bulmadm ki bu kavmin btn ykn bana ykl-yorsun?" (Saylar, I 1/10-15) dedii belir-tilir. Davud'un evli bir kadnla beraber ol-duu. kocasn bir planla ldrtp onun-la evlendii (ll. Samuel, l/2-27).Sley-man'n hanmiarna uyarak baka ilahla-rn ardnca gittii (I. Krallar, lll- 3) ifa-de edilir. Peygamber Habakkuk'un, "Ey Rab! Ne vakte kadar imdada aracam da sen iitmeyeceksin? Sana zorbalk di-ye feryat ediyorum ve sen kurtarmyorsun" (Habakkuk, 1/2-4) eklindeki ikayeti ise dikkat ekicidir. Ortodoks Yahudili-i'nin hi kimsenin gnah ilernekten ta-mamen kurtolamayaca (I. Krallar. 8/46), ancak samirniyetle tvbe edildii takdir-de Tanr'nn btn gnahlar affedecei eklindeki inanc gz nnde bulunduru-lacak olursa Musa' nn eriatn tebli eden ve sahte peygamberlerin kt va-sflarndan korunan peygamberlerin da-ha ok mesajlarnn doruluuna vurgu yapld grlr (EJd., XN, 587- 593)

Hristiyan inancna gre Adem'in iledii asli gnah nesilden nesile intikal et-mi , insanln bu gnahn armha ge-rilmek suretiyle Isa ortadan kaldrm. bununla birlikte her doan ocuk vaftiz olmad takdirde sulu kabul edilmitir (Romallar'a Mektup, 5/12-2 I; b k. ASLi G-NAH). Yeni Ahid'de. gerek peygamber-lerin ahsiyetleriyle ilgili zellikleri sralayan ksmlar bulunmamakla birlikte on-larn Tanr adna sylediklerinin doru ol-duu. bizzat Isa tarafndan ilahi mesaj teblile grevlendirilirken Tanr'nn Ru-hu'nun kendilerine yardmc olacann vaad edildii, Baba'nn Ruhu 'nun onlar adna syleyecei (Matta, 10/19-20; Mar-kos. 3/1 ; Luka , 12111-12) belirtilmitir.

Kur'an- Kerim'de on ayette geen ismet kavram "korumak. kurtarmak; Al-lah'a sarlmak, tutunmak. iffetli olmak" manalarnda kullanlmakla birlikte bu ayetlerde peygamberlerin ismetine te-mas edilmemitir (M. F Abdlbaki, ei-Mu'cem, am" md.). Alimler, Kur'an'da dier insanlar gibi beer olduklar (el-is-ra 17/94-95; el-Enbiya 2 1/8). bakalarna tebli ettikleri hususlardan kendilerinin de sorumlu tutulaca ( el-A'raf 7 /6-7) ifa-de edilen peygamberlerin masumiyetine baka ayetlerle istidlal etmilerdir. Me-sela Ebu Mansur el-Matrldl. muhtelif

ayetlerde mriklerin ResGl-i Ekrem'den tebligatn deitirmesi ve dini konular-da kendilerine taviz vermesi yolundaki taleplerinin reddediliinden bahsedilmesi (Yunus O/ I 5; el-isra 7/73-74). Allah'a ve Resul'ne de itaatin emredilmesi (el-En-fal8/20, 46), Allah'a ve Resul'ne eziyet edenlerin dnyada ve ahirette lanete ma-ruz kalacaklarnn bildirilmesi ( el-Ahzab 33/57) gibi hususlarn onun isnetini ka-ntladn belirtir (Te'vflat'l-1:\ur'an, vr. 427). F'ahreddin er-Razi de Hz. brahim, shak ve Ya'kb'un ahiret yurdunu dnen ihlasl ve sekin kimseler klndn bildiren ayetin (Sad 38/45-47) Allah'n mutlak anlamda peygamberlerin hayrl oluuna hkmettiini. bunun da btn iyi nitelikleri kapsad iin onlarn isme-tine delil tekil ettiini sylemi. peygam-berlerin ilerinde hayrl ve sekin klndkIarna iaret edildiini belirtmitir ( Mefa-tff:u '1-gayb, XXVI, 2 7). Razi ayrca , "Ga-ranl~ ayeti" diye bilinen Hac suresindeki ayetin ( 2 2/5 2) peygamberierin bilerek ha-ta ilernekten korunmu olsalar da yanlmaktan ve eytann vesvesesinden ko-runmadklarna, ancak eytani vesveseye kapldklar takdirde bunun kendilerinden giderilcliine delalet ettiini belirtmitir (a.g.e., XXIll, 54-55). Kur'an'da, peygam-berlerin tebli ettikleri konularda yalan sylemekten veya vahyi gizlemekten ko-runduklar da vurguianmaktadr (el-Hak-ka 69/44-47). Bunun yannda birok ayet-te "iftira"nn (Allah' n sylemedii bireyi sylediini ileri srmek) peygamberler-den nefyedilmesi onlarn tebligat asla tahrif edemeyeceklerini kantlamaktadr. Peygamberlerin. kavimlerine hitap eder-ken kendilerinin gvenilen (emin) kimse-ler olduklarn sylemeleri de ismet sfatn destekler mahiyettedir (M. F Abdl-baki. ei-Mu'cem, "emin" md.). Hadislerde de ismet kelimesi "korumak. kurtarmak; tutunmak" manalarnda kullanlm (Wen-sinck, ei-Mu'cem, "'am" md.). Hz. Pey-gamber "masum" kelimesini "Allah tara-fndan korunan kimse" diye tanmlamtr (Buha.ri, "~ader", 8, "Al:kam", 42) .

Ehl-i snnet'e ve Mu'tezile'ye gre is-met sadece peygamberlere ait bir sfattr; la gruplar ise imamlarn da masum olduuna inanmaktadr. Masumiyetin nitelii konusunda mezhepler farkl g-rler benimsemitir. Matrldller'e gre ismet, peygamberin iradesini devre d brakmadan onu kt fiillerden caydrc, hayrl fiiliere sevkedici bir sfattr. Nite-kim Matrldl ismetin mihneti izale etme-yeceini belirtmitir (Te'vWit 'l-1:\uran,

SMET

vr. 525; Nureddin es-Sabun!, ei-Bidaye, s. 53-54). Peygamberin gnahtan korunmu olmas onu taate zorlamad gibi gnah iiemekten de aciz brakmaz. Mu'tezile ile ia alimlerinin ismet telakkisi de ayn pa-raleldedir ( Kadi Abdlcebbar, erf:u '1-UO.li'l-i)amse, s. 780; ibn'l-Mutahhar el-Hil-11, Envar '1-melekO.t, s. 95). E' ari kelam-clar ismeti "Allah'n peygamberde taati yaratp masiyeti yaratmamas" diye ta-nmlam, masum kimsede onu ktlk-le re ynelmekten koruyan bir zelliin bulunduunu sylemitir (Abdlkahir el-Badad!, s. 169). E'ariyye'nin bu gr peygamberi bir bakma melek statsne karp onun gnah ileme iradesini or-tadan kaldrmaktadr.

Ehl-i snnet'in ounluu ile Eb'l-Hzeyl el-Allat ve Ebu Ali el-Cbbal pey-gamberlerin nbwet vaktinden, Mu'te-zile'nin ounluu bulua ermelerinden, ia ise peygamberlerle birlikte imamlarn da doumlarndan itibaren masum ol-duklar grndedir. Kur'an'da, peygam-berlerin nbwet grevi verilmeden n-ce korunmu olduklarn dorudan ifade eden ibarelere rastlanmamakla birlikte nbwet ncesi hallerini tasvir eden baz beyanlar mevcuttur. Nitekim kavminin Hz. Salih'e, nbwet iddiasndan nce kendisinden iyilik beklenen biri olduunu sylemesi (Hud 11162). Resfl-i Ekrem'in, inanmamakta srar eden kavmine bir mr boyu aralarnda gvenilir bir kii olarak bulunduunu hatrlatmas (Yu-nus 10/ 16) peygamberlerin nbwetten nce de yaadklar toplum iinde saygn, gvenilir, iffetli kiiler olarak kabul gr-dklerine iaret etmektedir. Ancak he-nz vahiy almamalar sebebiyle onlarn herhangi bir ekilde uyarlmalar da ba-his konusu olmadndan nbwet d-nemlerinde olduu gibi korunmuluklarndan sz etmek gtr.

slam alimleri. peygamberlerin nbv-vetten nce ve sonra kfr ve irkten ko-runduklar grndedir. Kur'an- Kerim, peygamberlerin Allah'a iman ve O'na irk komama hususunda tam bir hassasiyet iinde olduklarn beyan etmektedir (el-Bakara 2/21; en-Nisa 4/36; el-Enbiya 21/ 25; ez-Zmer 39/65). Siyer kitaplarnda Resfl-i Ekrem'in nbwetten nceki d-neminde puta tapmad , putlar zerine yemin etmedii , putlar adna takdim edilen yiyeceklerden yemediine dair pek okrivayetvardr(ibn Hi am, . 181-183). Esasen peygamberlerde, mesajlarnn zn tekil eden Allah'n varl ve birli-i ilkesine ters den inanlarn mevcut

135

iSMET

olmas onlarn kabul grmesini engeller. te yandan her trl gnah kfr sayan baz Harici gruplarna gre Allah'n kfre dm olan kimselerden peygamber gndermesi mmkndr (Fahreddin er-Razi, 'met'L-enbiya', s. 39).

Peygamberlerin tebli ettikleri konu-larda da yalan sylemekten korunmu ol-duklar hususunda ulema fikir birlii iin-dedir. Onlarn dier hususlarda yanlarak gerek d bir ey syleyebileceklerini be-lirtenler bulunmakla birlikte ounluun gr bu ynde deildir. Peygamberle-rin tebli ettikleri hususlarda yalan sy-lemeleri Allah'n kendilerini grevlendir-mekle kastettii hikmete ters der. Bu husus, "Eer o baz szler dzenleyip bize isnat etseydi hemen sa elinden yakalar ve can damarn keserdik. hibiriniz ona yardm edemezdiniz" (el-Hakka 69/44-47) mealindeki ayette de ifade edilmitir (Zemaherl. IV. 137).

Peygamberlerin fiil ve uygulamalarndaki korunmulukianna gelince. ismeti nbwetle balatan Ehl-i snnet'in o-unluuna gre onlarn nbwetten n-ce gnah ilemeleri mmkndr. Byk gnah olmas da aklen imkan dahilinde bulunan bu hususu nefyeden nakli bir de-lil yoktur. Peygamberler nbwetten n-ce gnah iledikleri takdirde ilahi irade ile tavrlarn deitirip doru yola yne-lir ve toplum iinde gvenilir kiiler olma niteliini korurlar (Nureddin es-Sabuni, el-Ki{aye fi'L-hidaye, . 539-540) . Alim-lerin ounluu. peygamberlerin n-bvvetten sonra kasten byk gnah ilernekten korunduklar grnde

dir; bazlar ise onlarn yanlarak dahi olsa nbvvetten sonra byk gnah ilemelerini caiz grmemitir (Abdl-kahirel-Badadl, s. 167-168; Beyazlzade, s. 319). Ehl-i snnet kelamclar. nbv-vetten nce ve sonra peygamberlerin kasten veya sehven yz kzartc gnah-lardan korunmu olduklar hususunda gr birlii iindedir. On larn kat kalpli-likten, nefret uyandran her trl davra-ntan, hafifmereplilikten, kk drc filler ilernekten uzak durmalar ge-rekmektedir. Bu tr gnahlar kk sa-ylsa bile peygamberlerin toplum iinde-ki saygnlklarn zayflatarak etkinlikleri-ni azaltr. ounlua gre peygamberler y