Biochemia Węglowodany (sacharydy, cukrowce)

Dr n. biol. Henryk Różański

Laboratorium Biologii Przemysłowej i Eksperymentalnej

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie

Węglowodany

• Produkty utleniania wielowartościowych alkoholi (polihydroksyaldehydy, polihydroksyketony).

Węglowodany

• Monosacharydy – cukry proste od 3 do 7 atomów węgla.

• Oligosacharydy – cukry złożone z 2-10 cząsteczek cukrów prostych, połączonych glikozydowo

• Polisacharydy – wielocukry, złożone z wielu cząsteczek cukrów prostych.

Węglowodany

Monosacharydy – cukry proste od 3 do 7 atomów węgla.

- Triozy C3

- Tetrozy C4

- Pentozy C5

Węglowodany

- Heksozy

- Heptozy

Monosacharydy są słodkie, dobrze rozpuszczalne w wodzie.

Mają właściwości redukujące (odczynnik Fehlinga – ceglasto-pomarańczowy osad).

Ulegają fermentacji bakteryjnej lub grzybowej.

Węglowodany

• Pentozy i metylopentozy – składniki gum i śluzów; arabinozydy – glikozydy, monomery arabanów (polisacharydy). Apioza – składnik apiiny (glikozyd apigeninowy) w Petroselinum.

- Ksyloza (w saponinach, disacharydach – prymweroza; ksylanach, gumach i pektynach, hemicelulozach).

- Ryboza – składnik kwasów nukleinowych (nukleozydy), koenzymów, witaminy B12.

Węglowodany

- Ramnoza – metylopentoza, 6-deoksyheksoza; składnik glikozydów flawonoidowych, ramnozydów, w stanie wolnym w Rhus toxicodendron.

- Fukoza – metylopentoza, w glonach i grzybach.

- Tewetoza – 6-metylopentoza (eter metylowy), w glikozydach nasercowych Thevetia.

Węglowodany

• Heksozy - Glukoza, dekstroza, cukier gronowy, produkt

fotosyntezy; w stanie wolnym, dwucukrów (sacharoza, maltoza, laktoza, celobioza), oligo- i polisacharydów (skrobia, glikogen, lichenina, celuloza), glikozydów. Otrzymywana w procesie hydrolizy skrobi za pomocą enzymów (alfa-amylazy i amyloglukozydazy).

Zastosowanie w medycynie (odżywcza, wzmacniająca, pobudzająca, przyspieszająca gojenie).

Węglowodany

- Galaktoza, w glikozydach (galaktozydy), śluzach, gumach, w polisacharydach (galaktany), hemicelulozach. Powstaje w wyniku hydrolizy laktozy. W agarze, śluzach lnu.

- Mannoza w polisacharydach (mannany), w ścianach glonów; w śluzach.

- Fruktoza, lewuloza, cukier owocowy; w postaci wolnej, w disacharydzie – sacharozie, w glikozydach, w polisacharydach (fruktany, np. inulina).

Węglowodany - Sorboza – w owocach jarzębiny, otrzymywana

z sorbitolu; do syntezy wit. C.

- Glukozamina – aminocukier, składnik chityny, ścian grzybów i bakterii.

- Cukier inwertowany – mieszanina D-glukozy i D-fruktozy; powstaje w hydrolizie sacharozy (kwasy, inwertaza); w miodzie pszczelim, sokach owocowych.

glukozamina

Dezoksycukry

• Cukry proste z co najmniej jedną grupą –OH zredukowaną:

- Oleandroza w glikozydach kardenolidowych Nerium oleander;

- Diginoza – w glikozydach nasercowych Digitalis, Strophanthus, Nerium;

- Digitaloza – w glikozydach kardenolidowych Digitalis;

digitaloza

Dezoksycukry

- Cymaroza w glikozydach nasercowych Strophanthus

- Digitoksoza, deoksyramnoza, w glikozydach nasercowych Digitalis

Alkohole cukrowe

• Powstają w wyniku redukcji grupy aldehydowej lub ketonowej w cukrach prostych. Nie ulegają fermentacji.

- Adonitol (rybitol) w Adonis vernalis; - Ksylitol – słodki, substytut cukru dla otyłych i

cukrzyków; - Mannitol w grzybach, bakteriach, glonach, w

ziołach z rodziny trędownikowatych i oliwkowatych (jesion). Laxans, stymulator perystaltyki przewodu pokarmowego, do obniżania ciśnienia śródgałkowego (dożylnie).

Alkohole cukrowe

• Sorbitol, w owocach jarzębiny, głogu, róży; do produkcji witaminy C, Tween’u; słodzik;

• Dulcytol, w ziołach z rodziny Scrophulariaceae;

• Inozytol, w formie wolnej lub związanej z kw. fosforowym (fityna); witamina lipotropowa, zapewniająca prawidłowy wzrost i rozwój młodych organizmów zwierzęcych i mikroorganizmów.

Inositol – vitamin B8

• cykloheksano-1,2,3,4,5,6-heksol, alkohol sześciowodorotlenowy, alkohol cukrowy, cyklitol; izomer glukozy.

Vitamina B8 - inozytol • Mezo-inozytol występuje w mięśniach i dlatego często jest określany nazwą mio-inozytol

(myoinositolum, myoinosit). • W ustroju może być przekształcany w glukozę. • Inozytol to czynnik wzrostu dla drożdży (i in. grzybów) oraz bakterii. • Rośliny zawierają inozytol wolny, w formie ufosforylowanej (aktywnej metabolicznie) i w

postaci estru kwasu fosforowego, którego sole noszą nazwę fityny. Szczególnie dużo fityny jest w makuchu konopnym.

• Fityna dawniej była używana jako lek wzmacniający, źródło fosforu (chelat) oraz wspomagająco w leczeniu krzywicy i osteoporozy oraz zaburzeń pamięci i zmian zwyrodnieniowych nerwów.

• Sporo inozytolu jest w ziarnach zbóż, ponadto w wątrobie i układzie nerwowym. • Dawniej zaliczany do witamin. • Zapotrzebowanie dzienne człowieka na inozytol wynosi ok. 1 g. • U zwierząt wywołano ekesperymentalnie niedobór inozytolu, który objawiał się:

wypadaniem pierza, łysieniem (u ssaków), zanikiem mięśni i nerwów, zwyrodnieniem nerek oraz wątroby, zaburzeniami psychicznymi, zaburzeniami trawiennymi, zahamowaniem wzrostu i rozwoju młodych zwierząt, zwyrodnieniem nerwów, stłuszczeniem serca, mięśni, wątroby i nerek, osłabieniem fizycznym i psychicznym, wypryskami, zaburzeniami płodności.

• Dla mikroorganizmów jest to czynnik wzrostu (BIOS 1). • Składnik fosfolipidów. • Zapobiega stłuszczeniu i marskości wątroby (czynnik lipotropowy). • Składnik fosfatydyloinozytolu.

Sugar alcohols

sorbitol

Kwasy uronowe i aldonowe

• Kwasy uronowe powstają w wyniku utlenienia końcowej grupy alkoholowej heksoz.

• Kwasy aldonowe powstają w wyniku utlenienia grupy aldehydowej heksoz.

- Kwas glukuronowy powstaje z glukozy, składnik śluzów, pektyn, saponin i gum.

- Kwas glukonowy powstaje z glukozy u bakterii i grzybów.

Kwasy uronowe i aldonowe

- Kwas galakturonowy powstaje z galaktozy; składnik gum, śluzów i pektyn.

- Kwas mannuronowy powstaje z mannozy; w polisacharydach glonów.

Oligosacharydy

• Disacharydy:

- Disacharydy homogenne (dwa jednakowe monosacharydy)

- Disacharydy heterogenne (dwa różne monosacharydy).

Oligosacharydy

• Maltoza, cukier słodowy– połączenie 2 cząsteczek D-glukozy; powstaje podczas hydrolizy skrobi lub glikogenu, pod wpływem amylazy; w wyciągu słodowym, w korzeniach i kłączach. Odżywka dla dzieci.

• Trehaloza – połączenie 2 cząsteczek alfa-D-glikopiranozy; w grzybach i u owadów.

• Celobioza – połączenie 2 cząsteczek beta-D-glukozy; składnik celulozy (jednostka disacharydowa).

celobioza

Oligosacharydy

• Sacharoza, cukier trzcinowy, buraczany – połączenie D-glukozy z beta-D-fruktofuranozą. Trzcina cukrowa 16%; burak cukrowy 16-22%. W wielu owocach. Melasa (frakcja cukrów niekrystalizująca).

• Laktoza, cukier mlekowy, połaczenie beta-D-galaktozy z D-glukozą; mleko kobiec 7%, mleko krowie 4,5-5,5%. Składnik glikozydów nagietka. Lactobacillus – fermentacja laktozy – kwas mlekowy. Prebiotyk, nośnik i wypełniacz leków. Łagodne Laxans.

Oligosacharydy

• Laktuloza – połączenie galaktozy z fruktozą; nieprzyswajalna dla człowieka; środek regulujący wypróżnienia (syropy 50%), przeciwkamiczy dla pęcherzyka żółciowego.

• Gencjobioza – beta-D-glukozylo(16)-D-glukoza; w glikozydach (ginsenozydy, amigdalina).

• Rutynoza – beta-L-ramnozylo(16)-D-glukoza, składnik rutozydu.

Gentiobiose

Rutinose

Oligosacharydy

• Gencjanoza – połączenie 2 cząsteczek glukozy i fruktozy (trisacharyd) w goryczkach.

• Likotrioza – połączenie 2 cząsteczek glukozy z galaktoza; składnik glikoalkaloidu sterydowego – tomatyny w pomidorach.

• Solatrioza – połączenie glukozy, galaktozy i ramnozy, składnik glikoalkaloidów solaniny i solasoniny.

Oligosacharydy

• Rafinoza – połączenie galaktozy, glukozy i fruktozy; w nasionach bawełny.

• Stachioza – połączenie 2 cząsteczek galaktozy z glukozą i fruktozą; w ziołach Labiatae (Lamiaceae).

• Werbaskoza – połączenie 3 cząsteczek galaktozy z glukozą i fruktozą; w dziewannie Verbascum.

• Ajugoza – połączenie 4 cząsteczek galaktozy z glukozą i fruktozą; w Salvia i Ajuga (dąbrówka).

O O O O O O O O O O O HO HO HO OH HO OH OH HO HO OH HO OH OH OH OH OH OH HO HO HO

Oligosacharydy

• Akarboza – oligosacharyd azotowy produkowany przez Actinomycetes; inhibitor alfa-glukozydazy. Stosowana w leczeniu cukrzycy i otyłości.

Polisacharydy

• Skrobia – polisacharyd z grupy glukanów; zbudowany z amylozy (20-35%) oraz amylopektyny. Amyloza ma strukturę liniową i jest polimerem zbudowanym z 250-300 cząsteczek glukozy połączonych alfa(14) glikozydowo. Rozpuszczalna w wodzie. Barwi się jodem na niebiesko.

Amylopektyna ma strukturę rozgałęzioną i zbudowana jest z cząsteczek glukozy połączonych alfa(14) i alfa(16) glikozydowo. Słabo chłonie jod i zabarwia się na fioletowo. W gorącej wodzie tworzy kleik. Skrobia jest hydrolizowana przez amylazy alfa, beta i gamma. Alfa-amylaza powoduje rozpad do dekstryn, a potem do maltozy i izomaltozy. Beta-amylazy trawią skrobię do maltozy. Gamma-amylazy (wątroba, bakterie) rozkładają skrobię do glukozy. Hydroliza kwasowa rozkłada skrobię do glukozy. Maltaza rozkłada maltozę do glukozy.

Środek osłonowy, ochronny, chłonący, łagodzący stany zapalne, odżywczy.

Skrobia

• Skrobia ziemniaczana – Amylum Solani z Solanum tuberosum L.

• Skrobia pszeniczna – Amulum tritici z Triticum vulgare Vill.

• Skrobia kukurydziana – Amylum Maydis z Zea mays L.

http://www.grain-free-dog-food.com

Dekstryna

Powstaje przez podgrzanie skrobi do temp. 160-220 stopni C lub częściową hydrolizę rozcieńczonymi kwasami w temp. 100-120 stopni C.

Rozpuszczalne w wodzie, tworzą kleiki.

Glikogen

Zbudowany z połączonych glikozydowo alfa(14) oraz alfa(16) cząsteczek alfa-D-glukopiranozy. Jest rozpuszczalny w wodzie. M. cz. 1-5 mln. Struktura rozgałęziona. Jodem barwi się na czerwono-brunatno.

Celuloza

Polisacharyd zbudowany liniowo z 3000-14000 cząsteczek beta-D-glukopiranozy, połączonych beta (14). Jednostką dwucukrową polimeru jest celobioza. Składnik ścian komórkowych.

http://sci.waikato.ac.nz/farm

Lichenina i izolichenina

Polisacharyd liniowy zbudowany z 60-200 cząsteczek beta-D-glukopirnozy, połączonych beta-13, beta 14. Występuje w porostach, np. Cetraria islandica. Rozpuszcza się w gorącej wodzie.

Izolichenina zbudowana jest z alfa-D-glukozy. Rozpuszcza się w zimnej wodzie.

Lichenin

Płucnica islandzka, Cetraria islandica (L.) Acharius źródło obrazka: http://kmubserv.tg.fh-giessen.de/

Chityna Poliheksozamina, składnik ścian komórkowych

grzybów i stawonogów. Zbudowana z N-acetylo-beta-glukozaminy połączonych beta-glikozydowo.

Jako środek ograniczający wchłanianie lipidów i cholesterolu, usprawniający pasaż treści pokarmowej.

http://academic.brooklyn.cuny.edu/biology/

Fruktany

Polimery D-fruktozy. Inulina Jest to polimer fruktozy, przy czym cząsteczki fruktozy są połączone

wiązaniami beta-(2—> 1). Materiał spichrzowy, gromadzony głównie w korzeniach i kłączach, bulwach, jego koncentracja dochodzi do 70% i zależy od pory roku. Masa cząsteczkowa ok. 5000. W dużych ilościach występuje w korzeniu mniszka – Taraxacum (25-50%), słonecznika bulwiastego – topinambur – Helianthus tuberosus L. (do 70%), w korzeniach cykorii – Cichorium intybus varium satvum (do 58%), w korzeniu jeżówki – Echinacea (do 10%), w kłączach goryczki – Gentiana, w kłączach lepiężnika i podbiału – Petasites et Tussilago, w korzeniu żywokostu – Symphytum, w korzeniu omanu – Inula (stąd nazwa inulina; ok. 44-70%). Zawartość inuliny w podziemnych organach wymienionych roślin wynosi około 30-70%. Jest również w karczochach (ang. Artichoke, Cynara scolymus L.), w szparagach (Asparagus officinalis L.), w korzeniu łopianu – (ang. Burdock, Arctium lappa L.), w kłączach cangzhu (Atractylodes), korzeń Saussurea lappa Clarke (ok. 18%).

Inulina

Człowiek nie ma zdolności trawienia inuliny. W jelicie grubym mikroflora przeprowadza

fermentację inuliny, w wyniku czego uwolnione zostają kwasy organiczne: octowy, propionowy, mlekowy i masłowy. Kwasy te zakwaszają treść jelita grubego, pobudzają perystaltykę, dzięki czemu aktywują regularną defekację (oddawanie kału). Kwasy te są również absorbowane w okrężnicy i transportowane do wątroby, gdzie podlegają metabolizmowi i stanowią źródło energii.

Inulina

Inulina obniża pH kału (zakwasza go), dzięki czemu zapobiega rozwojowi grzybów patogennych i bakterii chorobotwórczych.

Polepsza wchłanianie wapnia i magnezu z jelit do krwi. Obniża ryzyko rozwoju jelita grubego.

Stymuluje system MALT i GALT przewodu pokarmowego (część układu odpornościowego).

Poprawia perystaltykę jelita grubego, zapobiegając zatwardzeniu (zaparciom).

Obniża poziom cholesterolu i lipidów we krwi. Inulina pobudza rozwój saprofitycznej mikroflory jelita

(właściwości prebiotyczne). Zwiększa częstość oddawania stolca

Inulina

Inulina pobudza 5-10 razy rozwój Bifidobakterii, korzystnych dla organizmu. Hamuje rozwój niekorzystnych bakterii beztlenowych Clostridium, ponadto Fusobacterium.

Inulina

Podawanie inuliny korzystne jest przy cukrzycy, podwyższonym poziomie cholesterolu i lipidów, zaparciach, otyłości, nowotworach, przy intensywnym wysiłku fizycznym, po przebyciu chorób zakaźnych, po chemioterapii (w tym antybiotyko- i sulfonamidoterapii), kandydozie (Candida), kryptokokozie (Cryptococcus), przy infekcjach E. coli i salmonellozie, przy chorobach alergicznych, osłabionym układzie odpornościowym, przewlekłych chorobach skórnych, przy jelicie drażliwym, po operacji uchyłków jelita, przy wzdęciach i niewydolności wątroby.

Inulina zmniejsza wytwarzanie amin biogennych w jelitach i siarkowodoru, co odciąża wątrobę i korzystnie wpływa na stan zdrowotny skóry.

Inulinum

Mukopolisacharydy

Heparyna zbudowana z kwasu glukuronowego i glukozaminy. Występuje w tkankach zwierząt. Hamuje krzepnięcie krwi i zmniejsza stężenie lipidów we krwi.

Kwas hialuronowy – mukopolisacharyd zbudowany z kwasu d-glukuronowego i acetyloglukozaminy. Występuje w tkankach zwierząt. Element strukturalny .

Heparyna

• Heparyna – to mukopolisacharyd zbudowany z kwasu D-glukoronowego i z glukozaminy.

• Substancja przeciwzakrzepowa, aktywator lipazy lipoproteinowej, przeciwdziała więc miażdżycy.

• Ważna substancja dla medycyny sportu. • W sprzedaży jest kilka preparatów zawierających heparynę

do użytku zewnętrznego . • Preparaty te działają przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i

przeciwbólowo; przyśpieszają wchłanianie się krwiaków (sińców) i wysięków surowiczych pourazowych; poprawiają krążenie miejscowe krwi. Istotne są więc w leczeniu kontuzji.

Heparyna

http://www.copewithcytokines.de

Heparinum

• Pozajelitowo (dożylnie) heparyna jest stosowana w leczeniu wzmożonej krzepliwości krwi, zakrzepów i zatorów tętnic (zawały mięśnia sercowego, płuc) oraz w stanach zapalnych naczyń krwionośnych (w tym żylaków), a także w terapii odmrożeń i oparzeń.

• Heparyna została wyizolowana w 1916 roku z wątroby (hepar) przez Mc Leana.

Poliuronidy

Polimery kwasów uronowych. • Pektyny zbudowane są z kwasu glukuronowego i cukrów (galaktoza,

arabinoza, ksyloza). Pektyny wchodzą w skład ścian komórkowych. W roztworach kwasów i

cukrów tworzą żele (zastosowanie w przemyśle spożywczym i w gospodarstwie domowym). Zawarte w pokarmach i ziołach pektyny pobudzają perystaltykę jelit, działają ochronnie, hemostatycznie, przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowe; zapobiegają zaparciom.

Trawione są przez poligalakturonazę, czyli pektynazę, która jest glikozydazą katalizującą rozpad wiązania alfa-1—>4 glikozydowe. Pektynoesterazy katalizuje hydrolizę wiązań estrowych między grupami -COOH i -OH (wiązania metyloestrowe).

Poliuronidy

• Kwas alginowy – polimer kwasu mannuronowego. M.cz. do 200 000. W glonach (Fucus, Laminaria). Sole sodowe, potasowe, magnezowe i amonowe kwasu alginowego są rozpuszczalne w wodzie, tworząc lepkie roztwory. Hamują wchłanianie lipidów i cholesterolu, wchłanianie metali ciężkich, działają osłonowo. Zagęstnik, stabilizator leków, środek wiążący w lekach.

Alginic acid