ulusal afet arŞİv sİstemİne ayrintili bİr bakiŞaltıncı ulusal deprem mühendisliği...

Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 16-20 Ekim 2007, İstanbul Sixth National Conference on Earthquake Engineering, 16-20 October 2007, Istanbul, Turkey

173

ULUSAL AFET ARŞİV SİSTEMİNE AYRINTILI BİR BAKIŞ

STUDY ON NATIONAL DISASTER ARCHIVE SYSTEM

Gülşah HAMZAÇEBİ1, Murat NURLU2, Demir AKIN3 ve Nurcan KOÇ4

ÖZET

Ülkemiz sahip olduğu jeolojik, topoğrafik ve meteorolojik koşulların olumsuzluğu nedeniyle sık sık büyük doğal afetler yaşamaktadır. Doğal afetlerin yaşandığı bölgelerde nüfus yoğunluğu ve ekonomik aktivitenin büyüklüğüne bağlı olarak kayıplar daha da büyümektedir. Doğal afetlere dirençli bir toplum yaratabilmek için afet yönetiminin her aşamasında başarılı olmak gerekir. Günümüzde önemi gittikçe artan afete hazırlık ve zarar azaltma aşamalarında araştırmacıların, karar vericilerin elinin altında olması gereken bilgiler arasında, yaşanmış afet olayları konusundaki bilgi birikiminin önemi çok fazladır. Küreselleşen dünyada arşivler geçmişten geleceğe ışık tutan çok önemli bilgi birikimleridir. Her düzeyde karar vericiler, araştırmacılar, yöneticiler politikalarını ve stratejilerini bu bilgi birikimi üzerine kurgulamak zorundadırlar. Kamu arşivlerinin internet ortamında araştırmacıların kullanımına açılması sürecine Afet İşleri Genel Müdürlüğü’ de (AİGM) Ulusal Afet Arşiv Sistemi’ni oluşturarak katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Finansman olanakları Dünya Bankası kaynaklı MEER Projesi kapsamında sağlanan, Ulusal Afet Arşiv Sistemi; ülkemizi en fazla etkileyen deprem, heyelan, kaya düşmesi, çığ, su baskını ve orman yangınları öncelikli olarak başlatılmıştır. Bu kapsamda Afet İşleri Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan veriler taranarak bilgisayar ortamına aktarılmış ve sorgulanacak hale getirilmiştir. Bundan sonraki aşamada diğer kurumlarla ilişkiye geçilerek onların arşivinde bulunan doğal ve insan yapısı (teknolojik) afet bilgileri sisteme girilecek ve sonuçta gerek yurt içinden gerekse yurt dışından tüm araştırmacıların ulaşabilecekleri bir sistem oluşturacaktır. Bu bildiride Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemi’nin amacı, kapsamı, hedefleri, afet arşiv uygulamaları, arşiv kriterleri, küresel afet tanımlama numarası (glide number) ve yurtdışındaki afet arşiv sistemleri konusundaki bilgiler aktarılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Doğal afetler, Afet arşivi, Glide numarası, Veri yönetimi, Afet Yönetimi

ABSTRACT

Turkey, due to its geological, topographical and meteorological conditions, is often faced with major natural disasters. In those regions which experience natural disasters, losses are increasing more and more because of population density and extent of economical activities. In order to create a more resistant society against natural disasters, it is necessary to be successful in every phase of the disaster management. Nowadays, phase of disaster preparations, mitigation and especially planning process are becoming really important. In the global world, archive is a very important knowledge which sheds light on the future from the past. Decision-makers, researchers and executives should build their policies and strategies on this knowledge. In recent years, public archives have been opened to researchers . General Directorate of Disaster Affairs is targeting to contribute this process by developing National Disaster Archive System. Financing facilities is planned within the context of MEER project of World Bank and has been initiated giving priority to earthquakes, landslides, floods, avalanches, rock falls which affect Turkey most. In this scope, data in papers, which are in the

1 Jeofizik Mühendisi, Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi, Ankara, gü[email protected] 2 Dr. Jeoloji Y. Mühendisi, Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi, Ankara, [email protected] 3 Jeofizik Y. Mühendisi, Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi, Ankara, [email protected] 4 Jeofizik Mühendisi, Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi, Ankara, [email protected]

174 Ulusal Afet Arşiv Sistemine Ayrıntılı Bir Bakış

archive of the GDDA, have been scanned and transferred to computer. Next , we will be contacted with other institutions and natural and technological disaster data, which are in the archives of these institutions, will be entered into the system. In conclusion, an archive system, which could be reached by researchers from at home and abroad, will be developed. Keywords: Natural disasters, Disaster archive, Glide number, Data management, Disaster Management

GİRİŞ

Bilindiği gibi ülkemiz özellikle son yüzyılda gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan büyük zararlara neden olan doğal afet olayları ile karşı karşıya kalmıştır. Geriye dönüp bakıldığında henüz yapılması gereken çalışmaların bir çoğunun gerçekleşemediği koordineli bir bütünlüğün sağlanamadığı ve en önemlisi afet zararlarının azaltılması çalışmalarının diğer ülkelere göre oldukça geri planda kaldığı gözlenmektedir. Bunda en büyük eksikliği toplumun, kurumların ve uygulayıcıların afet bilinci kavramını tam olarak algılayamadığı ve bilgi birikimi eksikliğidir.

Afet bilinci eğitimle gerçekleşecek bir süreçtir ancak bilgi birikimi; teknolojinin en yüksek düzeylerde olduğu çağımızda ve her türlü doğal afet olaylarıyla karşı karşıya kalan ülkemizin bir Laboratuvar niteliğinde olduğu düşünüldüğünde ulaşılması gereken en kolay amaçlardan bir tanesi olmalıdır. Bilgi birikimini ileriki nesillere taşıyan en önemli süreçte elde edilen deneyim ve sonuçların kaybolmadan rahat ve hızlı ulaşılabilir, güvenilir ortamlarda saklanabilir olmasını sağlamaktır. Bu süreçte çağımız teknolojisinde bilgi işlem teknikleri yöntemleriyle gerçekleştirilir. Özellikle ilişkisel veri tabanı ve mekana dayalı bilgilerin bir araya getirilmesiyle coğrafi bilgi sistemi tekniklerini kullanarak saklanabilir, sorgulanabilir ve analiz yapılabilir bilgiler elde etmek mümkündür.

Bu çalışma ile faaliyete geçecek olan Ulusal Afet Arşiv Sistemi; Ülkemizin doğal afetler konusundaki deneyimlerini, sonuçlarını, ulaşılabilen belgeleri, görüntüleri ve analiz yapmaya yönelik istatiksel bilgileri web ortamında araştırmacılara açan doğal afet zararlarının azaltılması çalışmalarına katkı sağlayan bilişim teknolojisine dayanan e-devlet konseptine uyan bir sistem olarak planlanmıştır. Sistem birçok bilgiyi tozlanmış raflardan alarak kullanıcının bilgisayar başında istediği zaman ulaşabileceği birer kaynağa dönüştürecektir. İleriki bölümlerde afet arşivi ile ilgili ülkemiz dışında örnekler, ulusal afet arşiv sisteminin yapısı ve temel hedefleri hakkında bilgi verilecektir.

BİLGİ SİSTEMLERİ VE ARŞİV Arşiv belgesi, tarihi, biçimi, üzerinde kayıtlı olduğu taşıyıcı şekli ne olursa olsun kamu veya özel her türdeki kurumların, gerçek veya tüzel kişilerin etkinlikleri sonunda oluşmuş ve veya elde edilmiş belge ve verilerdir. Bu belge ve verilerin arşivcilik tekniğine uygun olarak düzenlenmesi, tanımlanması, gereksinim duyanların kullanımına en hızlı, en etkin ve en verimli şekilde sunulabilmesi gerekir.Kullanıcıların arşiv belgelerine hızlı ve kolay ulaşabilmeleri için bunların sınıflandırılmış olması en temel gerekliliktir. Günümüz teknolojilerinin de kullanılarak bunların elektronik ortamlara taşınması erişimi hızlandıracaktır. Türkiye’de hukuki olarak arşiv ilk kez 6696 sayılı Kanunla ele alınmış ve Devlet dairelerinde gereksiz evrakın ayıklanması ve arşivlik evrakın tasnifi üzerinde durulmuş, düzenlenen bir tüzükle de her kuruluşun konuyla ilgili yönetmelikler düzenlemesi zorunlu hale getirilmiş ise de bir süre sonra Hükümet tarafından alınan bir kararla ayıklama işlemleri durdurulmuştur. Daha sonra, bu konudaki çalışmaları yönlendirmek amacıyla, 3473 sayılı yasa ile yayımlanmıştır. Bu kanun, Cumhurbaşkanlığı, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Milli İstihbarat Teşkilatı dışındaki tüm kamu kurum ve kuruluşlarının elinde bulunan ve arşivlerinde arşivlik malzeme niteliği taşımayan, saklanmasına gerek görülmeyen, yok edilmesi uygun bulunan evrak ve her türlü malzemenin ayıklama ve imha işlemlerine ilişkin usul ve esasları ile yöntemlerini düzenlemiştir. Bu kanunun ve yönetmeliklerinin dışında arşivle ilgili hiçbir kanuni

G. Hamzaçebi, M. Nurlu, D. Akın ve N. Koç 175

düzenlemeye rastlanmamıştır. Her kurum kendi ihtiyaçları doğrultusunda arşivini oluşturmuştur. Ancak belli süreler sonunda imha edilecek ve edilemeyecek malzemeler konusunda yukarıda yazılanların dışında ki kurumlar 3473 Sayılı Kanun hükümlerine göre işlem yapmaktadırlar (Güler vd., 2004).

AFET ARŞİVİNE DÜNYADAN ÖRNEKLER Afet arşivlerinin dünyadaki uygulamalarına bakıldığında birbirinden çok farklı yapılanmalar görülmektedir. Afetin her ülkede ayrı tanımlanması ve afet ile ilgili görevlerin farklı kurumlarda olması nedeniyle arşivleri de birbirine benzememektedir. Gelişmiş ülkeler, dünyadaki veya yakın çevresindeki afetlerle, kendi ülkelerini ekonomik ve sosyal yönden etkileyeceğini düşünerek yakından ilgilenmekte ve bu afetleri arşivlemektedirler (Güler vd., 2004). Internet üzerinden yapılan araştırma sonucunda, Afet Bilgi Sistemi siteleri içerisinde afet veri tabanı olan bir çok siteye rastlamamıza rağmen içlerinden dördü üzerinde durduk. Bunlardan ikisini, uluslar arası afet veri tabanına sahip olmalarına karşın taşıdıkları önemden ve özelliklerinden dolayı incelenmiş olup diğer ikisi Avustralya ve Kanada’yı ise ulusal doğal afet veritabanı bakımından en kapsamlıları olduğu için seçilmiştir. CRED (The Centre for Research of the Epidemiology of Disasters) Cred Belçika’da 1973 de uluslararası statüde kurulmuştur. Başta Birleşmiş Milletler olmak üzere birçok uluslararası kuruluş tarafından kullanılmaktadır. Merkezin Brüksel de olması sayesinde değişik Avrupa Komisyonları programları ve organizasyonlarıyla birlikte çalışma olanağına sahiptir. Geniş çalışma alanının içinde veritabanı yönetimi de bulunmaktadır. Merkezin web sayfasında EM-DAT (Afet Acil Durum Veri Tabanı -Emergency Disaster Database), EM-BİB-Dokümantasyon Merkezi, Bibliyografik veri tabanı ve CE-DAT Silahlı Çatışmaların İnsani etkileri veri tabanı bölümleri yer almaktadır.

Emergency Disaster Database (EM-DAT): The Centre for Research of the Epidemiology of Disasters (OFDA/CRED), afetlere hazırlılık ve müdahale konusunda politika belirliyicilerden, planlayıcılardan ve uygulayıcılardan gelen talep üzerine daha iyi bir afet yönetimi için hem ülkeler bazında hem de afet türlerine göre kapsamlı ve doğru bir veri tabanı hazırlamıştır. (Şekil 1a) CRED dünyada en çok ülkeyi kapsayan en büyük doğal afet veri tabanına sahip tek kuruluştur. CRED’in veri tabanlarında kullandığı bir GLIDE numarası bulunmaktadır. Bu Küresel Tanımlama Numarası anlamına gelen Global Identifier Number, EM-DAT kriterlerine uygun bütün afetlere verilir ve her hafta CRED tarafından yayınlanır. (Şekil 1b) Meydana gelen afet türünün İngilizcesinin ilk iki harfi alınır, buna afetin olduğu yıl ve afetin sıra numarası ve afetin olduğu ülkenin ISO kodunun ilk üç harfi eklenir. (Şekil 2) GLIDE numarası almak için htpp://www.glidenumber.net’e başvurmalıdır. Deneme aşamasında olan bu yöntemi CRED, ReliefWeb ve Asian Disaster Reduction Center (ADRC) kullanmaktadır. Uluslar arası Kızılay ve Kızılhaç Federasyonu 1993 den beri yıllık uluslararası afet raporunu CRED ile işbirliği içerisinde hazırlamaktadır, CRED yıllık istatistiksel veri tabloları ve analizleri hazırlamaktadır. Ülke, afet türü ve tarihe göre arama yapılabilen veritabanı, istatistiksel veri tabanı (belli bir yerde hangi afetler ne sıklıkta oluyor, belli bir yörede hangi ülkeler daha çok ne tip afetlerden etkileniyor gibi), genel afet listesi veritabanı .EM-DAT veritabanına dayalı bazı haritalarda mevcuttur. Bu haritalar 1974-2003 arası afetlerin coğrafi özetini ve afetlerin etkileri göstermektedir.


Şekil 1a. Uluslararası Afet Veri Tabanı (CRED) web sayfası görünümü

Şekil 1b. Afet Acil Durum Veri Tabanı (EM-DAT)web sayfası görünümü

Şekil 2. 2 Temmuz 2004 Ağrı-Doğubayazıt Depremine ait Küresel Tanımlama Numarası


Asya Afet Zararlarının Azaltılması Merkezi ADRC (Asian Disaster Reduction Center)

1998 de Japonya’nın Kobe kentinde, Asya bölgesinde bilgi paylaşımı yöntemiyle afet zararlarını azaltmak amacıyla kurulmuştur. Bugün 22 üye ülkesi bulunmaktadır. Merkez, Japonya Ulusal Arazi Kurumu (NLA) tarafından denetlenen Kentsel Afet Araştırma Enstitüsüne bağlıdır. ADRC 1999 yılında, CRED ile afetler konusunda veri ve bilgi toplama konusunda “ 20. Yüzyılda Asya’da olan afetlerin kapsamlı bir veri tabanını oluşturmak” amacıyla bir protokol imzalamıştır. (Şekil 3) Merkezin web sayfasında bu amaçla bulunan afetlerle ilgili veritabanı formunun başında ülkenin adı, afetin türü ve afetin oluş tarihi verilmekte, hemen altında Glide numarası yer almaktadır. Tabloda ülke/bölge, tarih/süre (tarih, yıl/ay/gün olarak verilmekte), afetin türü, afetle ilgili özel önemli bilgiler, can ve mal kaybı ile ilgili bilgiler, özel konular ve bu afetle ilgili bağlantılar (raporlar, makaleler), coğrafi veri bilgileri, acil müdahale bilgileri, ADRC üyelerinden gelen bilgiler, resimler kısımları yer almaktadır. Her bilginin başında bilgi kaynağı verilmektedir.

Şekil 3. Asya Afet Zararlarının Azaltılması Merkezi web sayfası görünümü

Avusturalya Acil Durum Yönetimi (EMA- Emergency Management Australia)

Avustralya Adalet Bakanlığı’na bağlı EMA’nın (Şekil 4) web sitesinde bulunan Afetler Veri tabanı Avustralya’da olan afetlerin mevcut eski kayıtlardan günümüze kadar olan doğal afetleri kapsamaktadır. htpp://www.ema.gov.au adresindeki sitede Avustralya’da meydana gelen afetlerle ilgili veri tabanı sayfasında bu sayfanın nasıl kullanılacağına dair bilgi verilmiştir. Veri tabanı afet türlerine göre yapılmış. Ana sayfada türlerine göre belirlenmiş bütün afetler veriliyor, ve hepsinin yanına başlangıç tarihi, bölge, yöre, toplam ölü sayısı, yaralı sayısı, etkilenen nüfus sayısı ve evsiz kalan kişi sayısı verilmiş. Eğer bir afet olayı birden çok afeti kapsıyorsa bunlar karmaşık afetler


başlığı altında veriliyor. Bu ana başlıkların içinden belli bir tür afeti seçtiğimizde ise bugüne kadar o türde olan bütün afetler sıralanıyor. Bu sıralamadakilerden belli bir tanesini seçtiğimizde ise hasarı, maliyeti de gösteren daha ayrıntılı bir tablo karşımıza geliyor. Ayrıca burada bilgi kaynağı da belirtilmektedir. Burada afetlerin şiddeti ve etkisi bölgesel metotlarla hesaplanmakta olup, yeni araştırmalar sonucunda değiştirilebilir. Eğer afet birden fazla bölgeyi etkiliyorsa Avustralya genelinde diye geçmekte fakat yöreler olarak verilmektedir. Veri tabanına girme kriterleri ise, en az 3 ölü veya 20 yaralı/hasta ve/veya mala, altyapıya, tarıma veya çevreye ciddi hasar veya ticaret, sanayi gibi hizmetlerin sekteye uğraması veya tahmini maliyetin 10.000.000 Avustralya dolarını geçecek şekilde toplumun etkilenmesi veya yer değiştirmenin gerçekleştirilmesi olarak belirtilmiştir EMA GLIDE numarası kullanmaktadır.

Şekil 4. Avusturalya Acil Durum Yönetimi web sayfası görünümü

Kanada Afet Veri Tabanı (CDD - Canadian Disaster Database)

1990 da kurulan ve şimdi internet tabanlı olan bu veri tabanı Kritik Altyapı Korunması ve Acil Durum Hazırlılık Dairesi (OCIPEP) tarafından hazırlanmıştır. Kanadalıları doğrudan etkileyen doğal ve teknolojik afetlerle savaşın dışında çatışmaları içeren bilgileri vermektedir. Araştırmacılar veri tabanında ya afet türüne göre, ya etkilenen bölgeye göre ya da on yıllık aralıklı oluş tarihlerine göre arama yapabilmektedirler. (Şekil 5) Bu veri tabanın amacı Kanadalılara karşı karşıya oldukları riskleri daha iyi anlayabilmeleri için Kanada’daki geçmiş afetlerle ilgili bilgileri vermek ve araştırmacılara yardımcı olmaktır.Veritabanı yeni afetler oldukça ve eski afetler hakkında bilgilere ulaşıldıkça yenilenmektedir. Maliyet ve kayıplarla ilgili verilerin hesaplanması konusundaki veri girişlerinde bir Standart bulunmadığından bu konuda da sürekli yenilemeler yapılmak durumunda kalınmaktadır. Herkese açık olan bu veritabanı verilerini Federal hükümet kaynaklarından, Yerel otoritelerden Eyalet ve Taşra Hükümeti kaynakları, sivil toplum kuruluşları ve Federal Acil Durum Yönetimi Kuruluşlarından almaktadır.

Hiçbir veritabanında hasar tespit, hak sahipliği, geçici iskân verileri bulunmamaktadır. Detaylı hasar tespitler ve hak sahipliği Deprem veya Afet Sigortası kapsamında olduğundan Lyodd’s gibi Sigorta şirketlerinin sitelerinde bulunmakla beraber bunlar kabaca bilgi vermektedir.


Ayrıntılı bilgiler halka açık değildir. Yine de genel bir fikir vermekte olup, ulusal ve uluslar arası veritabanları bunları kullanmaktadır. Doğal afetler hakkında ayrıntılı bilimsel veritabanları daha çok araştırma enstitülerinde veya National Oceanic & Atmospheric Administration (NOAA) gibi hükümet kuruluşlarında mevcuttur. Bütün veri tabanlarının ana amacı afet zararlarının azaltılmasında planlama, karar verme, toplumu bilinçlendirme ve araştırmacılara ışık tutmaktır. (Gürel vd., 2004)

Şekil 5. Kanada Afet Veri Tabanı (CDD) web sayfası görünümü


TÜRKİYE ULUSAL AFET ARŞİV SİSTEMİ

Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemi, ülkemizin doğal afetler karşısında yaşadığı deneyimleri, yaptığı çalışmaları ve afetin sonuçlarını kullanıcıya bilgi işlem olanaklarını kullanarak aktarmak amacıyla hazırlanmış bir sistemdir. Sistemin temelinde sorgulanabilir veri tabanı baz alınmıştır. Bu veri tabanı Enterprise Database programını kullanmakta olup mekansal veri tabanı özelliklerini de barındırmaktadır. Aynı zamanda kullanıcı harita üzerinden de bu veri tabanını sorgulayabilir. Bu amaçla Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) tekniklerinde ulusal yazılım olan NETCAD programı tercih edilmiştir. Sistem İleriki yıllarda doğabilecek ihtiyaçlar doğrultusunda farklı veri tabanı ve CBS programlarıda devreye alınabilecek şekilde tasarlanmıştır. TUAAS sisteminin oluşturulması ve işletilmesi için gerekli olan yazılımın ana bileşenlerini, işletim sistemi, veri tabanı yönetim sistemi, arşiv uygulama yazılımı, coğrafi bilgi sistemi yazılımı ve doküman yönetim yazılımı ile kurumsal işlerin yürütülmesinde kullanılan yazılımlar oluşturmaktadır. Donanım olarak, Sunucu ve Kullanıcı bilgisayarları, bunlar arasındaki bağlantıyı sağlayan ağ sistemi ve bunlara bağlı cihazlar yer alır Sistemin temel mimarisi Şekil-6’da gösterilmiştir.

VERİ TABANI KATMANI UYGULAMA KATMANI

Network

Uygulama Sunucusu

Veri Tabanı Sunucusu,Coğrafi Bilgi Sistemi Sunucusu,Doküman Yönetimi Sunucusu,

WEB Sunucusu

Intranet (AİGM, Afet Konusunda Sorumlu Birimler)

Afet Bölgesi Veri Girişleri

İnternet

Son Kullanıcı

VERİ TABANI KATMANI UYGULAMA KATMANI

Network

Uygulama Sunucusu

Veri Tabanı Sunucusu,Coğrafi Bilgi Sistemi Sunucusu,Doküman Yönetimi Sunucusu,

WEB Sunucusu

Intranet (AİGM, Afet Konusunda Sorumlu Birimler)

Afet Bölgesi Veri Girişleri

İnternet

Son Kullanıcı

Şekil 6: Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sisteminin genel mimarisi

Şekil 6’da yukarıda görüleceği üzere; Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemi (TUAAS) geçmiş afetlere ait bilgilerin kullanıcılara sunulması yanında olabilecek afet olaylarında AİGM çalışanlarının afet bölgesinde topladığı bilgileri öncelikle intranet ortamında ilgili kişi ve kurumlarla paylaşarak sonuç bilgileride sisteme üye kullanıcılara aktarmayı hedeflemiştir.

Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemine girecek olan afet türleri ilk aşamada Tablo 1’de verildiği gibi planlanmıştır. Ancak zamanla bu veri türleri geliştirilebilecek mimaride olup mevcut sistem buna uyumlu hale getirilmiştir. Burada önemli olan AİGM’nün sorumluluğunda olan afet


türleri (deprem, heyelan, kaya düşmesi, çığ, su baskını) dışında kalanlar için ilgili kurumlarımızın sisteme entegre olabilmelerini sağlamaktır.

Tablo 1: Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sisteminde yer alan veriler

Benzer şekilde TUAS da yer alacak olan afetler içinde kriterler belirlenmiştir (Tablo-2). Bu kriterlerin belirlenmesinde önceki bölümlerde yer alan ülkemiz dışındaki afet arşiv sistemlerinin temel kriterleri gözden geçirilmiş ve ülkemize en uygun olduğu varsayılan kriterler seçilmiştir. Bu kriterlerin herhangi birinin var olması o afet olayının arşiv sisteminde yer almasına sebep olacaktır. Bu kriterlerde sistemin temel özelliğinden zamanla ihtiyaçlar halinde değiştirilebilir olacaktır.

Tablo 2: Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemlerinin temel kriterleri (Güler vd., 2005)

CRED

EMA

CDD

TUAAS Türkiye Ulusal Afet

Arşiv Sistemi

AFET TÜRLERİ

Doğal afetler

Teknolojik afetler

Karmaşık afetler

Doğal afetler

Teknolojik afetler

Biyolojik afetler Kimyasal afetler

Jeolojik afetler Meteorolojik afet Hidrolojik afetler Teknolojik afetler

Biyolojik afetler

Doğal afetler

Teknolojik afetler

Karmaşık afetler

ÖLÜ SAYISI 10 3 10 10 YARALI SAYISI 20 ETKİLENEN KİŞİ

SAYISI 100 100 100

GENEL HAYATA ETKİLİLİK

Genel hayata etkili olması Genel hayata etkili

olması Genel hayata etkili

olması YARDIM

ÇAĞRISINDA BULUNMA

Yardım çağrısında bulunulması Yardım çağrısında

bulunulması

ACİL DURUM İLANI

Acil durum ilan edilmesi

DİĞER Tarihi değeri olması Orman Yangınları için

20 hektardan büyük alanların yanması

TAHMİNİ MALİYET

10.000.000 Avustralya Dolarından büyük

olması

TUAAS temel web sayfası kullanıcının rahatlıkla çalışabileceği bir portal olarak hizmete sunulmuştur. Türkçe, İngilizce ve Fransızca üç dilde erişilebilen TUAAS web sayfasında (Şekil 7) genel bilgiler, arama motoru ve yayınlar temel konular olup afet olayıyla ilgili kullanıcı afet türüne, afet yerine, afet tarihine ve harita üzerinden istediği veriye sorgulama yönetmiyle ulaşacaktır. Mevcut olması durumunda o afet olayıyla ilgili fotoğraf, film vb. belgeleride kullanabilecektir.

KURUM AFET TÜRLERİ VE ZARARLARI

Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem, yangın, su baskını, heyelan, kaya düşmesi, çığ ve benzeri afetlerden yapıların hasar görmesi.

Karayolları Genel Müdürlüğü Çığ, heyelan. DSİ Genel Müdürlüğü Taşkınlar.

Orman Genel Müdürlüğü (Orman yangınları, hastalıklar, zararlılar, kesim vs.)

Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Yangın, deprem, heyelan, fırtına, taşkın, sel, don, dolu, kuraklık, haşere

ve hastalık gibi nedenlerle tarımsal ürünlerin, canlı-cansız üretim araçlarının ve tesislerinin zarar görmesi.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kuraklık, don vb. zararlılar ve afet nedeniyle inşa edilen tarım tesis ve afet konutu.

Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Dolu, Don, Kuraklık, Yağış, Sel, Fırtına, Yıldırım, Yüksek Sıcaklık vb. Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Kazaları


Afet olayıyla ilgili detaylı bilgiyi gösteren pencereye (Şekil 8) aynı zamanda ulaşabilecek kullanıcı sistemde TUAAS’a üye olduğu taktirde üç ayda bir hazırlanması planlanan afet arşiv bültenine de elektronik ortamda sahip olacaktır.

Şekil 7: Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sisteminin genel web sayfası görünüşü.


Şekil 8: Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sisteminde afet olayıyla ilgili detay bilgiyi gösteren pencere.

SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sisteminin kuruluş nedeni çalışan kişi ve kurumların afet zararlarının azaltılması çalışmalarında güvenebilecekleri, hızla ulaşabilecekleri verilere sahip olması ve gelecek kuşaklara bilgi aktarımını sağlayabilmektir. Ancak bu sistemin oluşturulmasında ve kullanıcıya sunulmassında aşağıdaki sonuç ve önerilerinde dikkate alınmasında fayda görülmektedir:

• Bu çalışma ile bugüne dek korunmuş belgelerin vakit kaybetmeden araştırmacıların hizmetine açılmasının aciliyetine ve önemine işaret edilmiştir. Ayrıca bu çalışmanın Türkiye’ye kazandırılmasıyla afet bilgi sistemine ışık tutması amaçlanmıştır.

• Ulusal Afet Arşivi Sistemi, afetler konusunda atılacak yapıcı adımlardan birisidir. Bir şehrin şimdiki durumunu gösteren büyük ölçekli haritalar ile arşivlerden elde edilecek araştırmalarla şehrin tarihten günümüze kadar olan durumunu ve değişimlerini gösteren haritalar, sözel veriler, fotoğraflar ile günümüze kadar meydana gelen değişiklikler belirlenebilecek , bu değişikliklere neden olan politik, sosyal, kültürel, ekonomik ve


doğal etmenlerin neler olduğu ve ne şekilde etkilendiği tarihimizdeki diğer önemli ayrıntılarla birlikte gün ışığına çıkarılabilecektir.

• Arşiv sistemine veri elde etmede sıkıntılarla karşılaşılmıştır. Değişik birimlerden alınan verilerin farklı formatlar da olması ve bilgilerin dağınık bir şekilde olması büyük sıkıntı yaratmıştır.

• Arşiv sisteminin bilgisayar ortamına aktarılması hem uygulayıcı hemde kullanıcı olarak çok önemli bir konudur. Ancak çok maliyetlidir. Bu yüzden kurumlarımızın da kağıt ortamında ürettiği bilgileri ileriki nesillere kaybolmadan, hızlı ve güvenilir bir şekilde aktarmaları için gerekli tedbirleri almaları yani sayısal ortama geçmeleri ve mümkünse bu çalışmalara biran önce başlamaları gerekmektedir.

• Doğal afetler konusunda bir laboratuvar olan ülkemizin günümüze kadar yapılan çalışmaları derlemeyi amaçlayan ve sayısal ortamda bunları kullanıcılara sunmayı planlamış olan AİGM Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemi için öncelikle AİGM bünyesinde yapılan çalışmaları derlemiştir. Ülkemizin doğal afet potansiyeline bakıldığında bu sistemde kayıtlı olan verilerin yetersiz olduğu düşünülebilir. Ancak sisteme öncelikle veri sağlayacak kurumlarımızın da gerekli tedbirleri alması gerekmektedir. Benzer şekilde ülkemizin diğer ülkelere örnek olması amacıyla doğal afet çalışmalarında yer alan uzmanlarımızın da bu sisteme katkı sağlaması önemlidir.

• Ülkemizde yaşanan büyük doğal afetlerde gözlenen kaos olayları afet yönetimi konusunda yetersiz kaldığımızı göstermektedir. Geçmiş dönemlerde yaşanan doğal afet olaylarından çıkarılacak olan bilgiler afet yönetiminde ve kriz yönetiminde yer alacak karar vericilere büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Kurulacak sistemle bu problemlerinde önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Bu konularda ülkemizin en önemli sorunu veri eksikliği ve yorumlanmasıdır. Halen ülkemizin yapı stoğu ortaya konmamış bundan dolayıda gerçekçi hasar tahmin sistemleri devreye girememiştir. Bu nedenle doğal afetler dışında kalan konularda ilgili kurumlarımızın da doğal afet çalışmalarına girdi teşkil edecek verileri (yapı stoğu, nüfus, mühendislik jeolojisi haritaları vb.) özellikle sayısal ortamda hazırlamaları ve kullanıcıya sunmaları gerekmektedir.

Teşekkür Yazarlar bu çalışmanın gerçekleşmesinde Dünya Bankasının ilgili bileşenlerinde yer alan danışmanlardan Lale Güler, Ali Yiğit, Ahmet Aslan, Lütfü Güven ve Mehmet Şaşmaz’a, AİGM bünyesinde desteklerini esirgemeyen Genel Müdür Mustafa Taymaz, Genel Müdür Yardımcılarından Atamer Seymen, Metin Serin ve Şahin Eroğlu ile Daire Başkanı Bekir Tüzel’e, ve AİGM çalışanlarına katkılarından dolayı teşekkür eder.

KAYNAKLAR

Gürel, L., Güven L., Aslan A (2004) “Ulusal Afet Arşiv Bilgi Sistemi Gereksinim Analizi ve Ön Tasarım” 1.

Aşama Değerlendirme Raporu, Afet İşleri Genel Müdürlüğü MEER projesi Danışmanlık Hizmeti Raporu, Ankara

Gürel, L., Güven L., Aslan A (2005) “Ulusal Afet Arşiv Bilgi Sistemi Gereksinim Analizi ve Ön Tasarım” 2. Aşama Değerlendirme Raporu, Afet İşleri Genel Müdürlüğü MEER projesi Danışmanlık Hizmeti Raporu, Ankara

Canadian Disaster Database http://www.publicsafety.gc.ca/res/em/cdd/search-en.asp EMA,Emergency Management Australia http://www.ema.gov.au/ Asian Disaster Reduction Center http://www.adrc.or.jp/top.php Em-Dat Emergency Disasters Database http://www.em-dat.net Cred; Centre for Research pon the Epidemiolog of Disasters http://www.cred.be/cred1/index.htm

ulusal afet arŞİv sİstemİne ayrintili bİr bakiŞaltıncı ulusal deprem mühendisliği...

Documents