turisticki aranzmani

Kratka sodrìna:

Voved...........................................................................................................................................031. Definirawe na turisti~kiot aranàman.....................................................................04 2. Elementi na turistikiot aran`man...........043. Vidovi na turisti~ki aran`mani...................................................................................053.1. Turisti~ki aran`mani spored sferata na turisti~kata aktivnost.................................................................................................................................063.2. Turisti~ki aran`mani spored postanokot.................................................073.3. Turisti~ki aran`mani spored dinami~nosta vo nivnoto sporeduvawe......................083.4. Turisti~ki aran`mani spored brojot na korisnicite....................................................093.5. Turisti~ki aran`mani spored dràvjanstvoto na korisnicite......................................103.6. Turisti~ki aran`mani spored vidot na prevoz............................................................113.7. Turisti~ki aran`mani spored sezonski kriteriumi.....................................................123.8. Turisti~ki aran`mani vo koi e se vklu~eno(inclusive tours) .....................................133.9. Stimulativni aran`mani(incentive)..........................................................................153.10. Izlet kako turisti~ki aran`man...............................................................................164. Formirawe na turisti~kiot aran`man.....................................................................................174.1. Podgotovka na aran`manot...................................................................................174.2. Sostavuvawe na aran`manot.................................................................................184.3. Kalkulacija na turisti~kite aran`mani....................................................................194.4. Utvrduvawe na uslovite na turisti~kiot aran`man................................................215. Plasman na turisti~kiot aran`man........................................................................................235.1. Opremuvawe na agenciskata mreà.....................................................................235.2. Promocija na turisti~kiot aran`man......................................................................235.3. Zapi{uvawe na korisnicite na uslugi(booking).......................................................266. Realizirawe na turisti~kiot aran`man...................................................................................277.Primer za turisti~ki aran`man29 Zaklu~ok...............................................................................................................................31

Voved

Eden od fenomenite na sovremeniot razvoj e turizmot. Turizmot zavisi od brojni faktori . Kako pojava e sodrìnski kompleksna i mo{ne heterogena i e pretpoznatliva po svojata polifunkcionalnost. Negovata fenomenalnost proizleguva od se pogolemata masovnost na u~esnicite vo nego, specifi~nostite koi gi poseduva i orgnizaciskata postavenost. Toj se ozna~uva kako stil na ìvot na najgolem del od naselenieto vo svetot. Ekonomskite ostvaruvawa ja apostrofiraat ovaa dejnost kako turisti~ka industrija. Ovie karakteristiki naveduvaat na negova fundiranost kako posebnost vo sovremeniot op{testveno-ekonomski i prostoren razvoj. Zatoa toj se javuva kako predmet na nau~en interes.Predmet na prou~uvawe na ovaa disciplina e turisti~ko-agenciskoto rabotewe. Spored toa, turisti~kite agencii se javuvaat kako zna~aen ~initel na pazarot na turisti~kite uslugi, taka {to uslugite vo patuvaweto se samo edna od zna~ajnite poliwa na interes na ovoj stopanski subjekt ~ija rabota opfa}a zna~itelno pogolem broj na aktivnosti. Patni~kite agencii pretstavuvaat stopanski subjekti koi se javuvaat na pazarot na uslugi vo patuvawata na patnicite. Turisti~kata agencija vo svojata delovna aktivnost se zanimava so plasman na turisti~ki uslugi na turisti~kiot pazar. Uslugite se raznovidni, kako po nivnite karakteristiki taka po toa na komu mu pripa|aat ili koj neposredno gi dava. Turisti~kite agencii svoeto renome go {titat so podobruvawe na kvalitetot na uslugite. Podobruvaweto na kvalitetot na uslugite od strana na turisti~kite agencii se javuva kako imperativ i e plod na se pozaostrenata i zgolemena konkurentnost koja se javuva na turisti~kiot pazar i ima pozitivni imlikacii vrz nego. Vklu~uvaweto na pogolem broj turisti koi gi koristat uslugite na turisti~kite agencii podrazbira posofisticirani barawa na {irokata turisti~ka klientela. Turisti~kite uslugi ~esto se grupiraat i sreduvaat, me|usebno se kombiniraat i kako takvi se plasiraat kako uslugi na turisti~kata agencija. Taka uredeni uslugite {to me|usebno se kombinirani, se javuvaat kako paket na uslugi ili turisti~ki aran`man. Organizator na turisti~kiot aran`man e pretprijatie ili poedinec koj planira, promovira, osmisluva i upravuva so izvedbata na turisti~kiot aran`man, obi~no soedinuvaj}i gi uslugite na nekolku dobavuva~i i prevoznici. (Morrison).

1. Definirawe na turisti~kiot aran`man

Pod turisti~ki aran`man se podrazbira zbir na uslugi koi pri patuvaweto i prestojot ovozmoùvaat zadovoluvawe na turisti~kite potrebi na turistite. Turisti~kiot aran`man pretstavuva kombinacija na turisti~ki uslugi koi se nudat kako zaedni~ka celina, odnosno kako proizvod koj turisti~kata agencija go nudi kako svoj. Toj e plod na angaìraweto na turisti~kata agencija. Uslugite sodrìnski, prostorno i vremnski gi sinhronizira. Turisti~kite uslugi sodràni vo turisti~kiot aran`man se izveduvaat pod edinstveni uslovi.Karakteristika na turisti~kiot aran`man e {to toj ima zaedni~ka pau{alna cela. Vo cenata se opfateni vrednostite na poedine~nite uslugi, no tie poedine~no ne figuriraat tuku se dava edinstvena cena na aran`manot. Cenata na aran`manot ne moè da bide povisoka od zbirot na cenite na poedine~nite uslugi. Prodavaweto pove}e elementi skoro sekoga{ e so poniska cena vo odnos na proda`bata na poedine~nite elementi. Ova proizleguva od toa {to vo zbirot doa|a do katalizacija i prelevawe na vrednosta na poedine~nite ceni vo aran`manot kako celina. Cenata na aran`manite isto taka se namaluva so prifa}we na pove}e uslugi od ist vid za potrebite na {irokata turisti~ka klientela. Sodrìnata na tusisti~kiot aran`man se menuva vo zavisnost od pro{iruvaweto na turisti~kite potrebi. So ogled na toa deka razvojot na turizmot podrazbira pro{iruvawe na barawata na korisnicite na uslugite vo paket aran`manot se mo{ne raznovidni. Raznovidnosta vo uslugite koi se me|usebno sredeni i komponirani go izrazuva kvalitetot na turisti~kiot aran`man. Pokvalitetnite aran`mani pouspe{no }e se prodavaat na turisti~kiot pazar.

2. Elementi na turisti~kiot aran`man

Turisti~kiot aran`man pretstavuva sodrìnska celina i kako takva opfa}a neophodni elemnti. Toa se slednive elementi: sodrìnski objasnuvawa; itinerer; uslovi na koristewe i cena.Sodrìnskite objasnuvawa, pretstavuvaat sistematizirani informacii vo vrska so bitnite karakteristiki na aran`manot. Tie se odnesuvaat na op{ta sodrìna kako celina, na oddelni sodrìnski elementi ili pak uslugi. Sodrìnskite objasnuvawa isto taka upatuvaat na mo`nostite koi stojat pred turistot za vreme na patuvaweto i prestojot. Tie se neophodni za turistot da moè da gi prifati pogodnostite koi gi nudi turisti~kata agencija vo ramkite na paket aran`manot. Itinererot sodrì vremenska i prostorna determiniranost na koristeweto na uslugite. Vo itinererot se opredeleni vremeto i mestoto na poa|awe i pristignuvawe i dinamikata na koristeweto na site uslugi sodràni vo aran`manot. Toa se odnesuva kako na smestuvaweto, taka na aktivnostite i posetite na turisti~koto mesto. Toj pomaga, no i upatuva vo prifa}aweto na aran`manot bidej}i turistot e vo sostojba odnapred da gi sporedi svoite potrebi so ona {to go o~ekuva za vreme na patuvaweto i prestojot vo turisti~koto mesto. Itinererot e eden od najva`nite elementi na sodrìnskata celina na aran`manot, bidej}i vo taksativna forma i prostorna i vremenska sinhronizacija ja opfa}a sevkupnata kombinacija na uslugi. Uslovite na koristewe na aran`manot prestavuvaat takov sodrìnski element so koj podetalno se odredeni afirmativnite i ograni~uva~kite komponenti vo izveduvaweto na aran`manot. Kako uslovi naj~esto se javuvaat: vremeto na po~etokot na izvr{uvaweto na aran`manot, administrativnite, carinskite, bankarskite, monetarnite uslovi, pravnite i zdrastvenite obvrski vo vrska so aran`manot i u{te mnogu drugi raboti. Turistot treba niv da gi prifati ili da gi otfrli. Cenata e osnoven podatok za aran`manot bidej}i ovozmoùva komparacija so drugite isti ili sli~ni aran`mani na konkurentnite turisti~ki agencii. Taa e mo{ne zna~aen element vo sostavuvaweto na aran`manot bidej}ki pretstavuva ramka na mo`nostite na turistot za prifa}awe na aran`manot ramno na raspolo`livite finansiski sredstva. Taa gi opfa}a kvantitativnite i kvalitativnite komponenti na turisti~kiot aran`man, zavisi od dolìnata na traeweto na turisti~kiot aran`man, od brojot na uslugi i od nivnata ekskluzivnost i vrednost. Cenata na aran`manot treba da bide izbalansirana za da moè da bide konkurentna na turisti~kiot pazar so toa {to }e privle~e pove}e turisti, a vo isto vreme da ostvari pozitivni ekonomski rezultati za turisti~kata agencija

3. Vidovi turist~ki ara`mani

Vo literaturata moè da se sretnat razli~ni vidovi na turisti~ki aran`mani. So ogled na pro{iruvaweto na elementite na turisti~kata ponuda i nivno vklu~uvawe vo turisti~kite aran`mani, kako i poradi se posofisticiranite barawa i mo`nosti na korisnicite na ovie uslugi, nivnata sistematizacija }e bide otvorena i na turisti~kiot pazar }e se najdat novi vidovi na turisti~ki aran`mani, so novi sodrìni i so specifi~na pozicija i realizacija. Me|u avtorite koi izvr{ile najseopfatna deferncijacija na turisti~kite aran`mani e D. Popov. Toj turisti~kite aran`mani gi izrazuva vrz osnova na slednive kriteriumi: spored dejnosti na turisti~kite agencii; spored karakterot na patuvaweto; spored na~inot na nivniot postanok; spored sodrìnata na aran`manot; spored brojot na u~esnicite; spored dràvjanstvoto na u~esnicite; spored vozrasta na ucesnicite; i spored vidovite prevoz.Osven vaka izdvoenite vidovi na turisti~ki aran`mani vrz osnova na navednite kriteriumi, B. Vukoni} ukaùva i na drugi turisti~ki aran`mani koi se prisutni na turisti~kiot pazar. Izborot na kriteriumite za opredelbata na vidovite turisti~ki aran`mani ne treba da se smeta za zaokruèn proces, a toa zna~i deka toj }e bide konstruktivno koregiran i nadopolnuvan.

3.1. Vidovi na turisti~ki aran`mani spored sferata na turisti~kata aktivnost

Turisti~kata aktivnost se sostoi od dve dominantni prostorni sferi: emitivnata sfera, odnosno prostorot kade {to se sozdava turisti~kata potreba i kade {to se pottiknuva turisti~koto dvièwe, taka {to ima inicijativni elementi i receptivnata sfera t.e prostorot kade {to se zadovoluvaat turisti~kite potrebi.Spored ovoj kriterium se diferenciraat dva vida turisti~ki aran`mani i toa: emitivni turisti~ki aran`mani i receptivni turisti~ki aran`mani.

Emitivnite turisti~ki aran`mani se kombinacija na uslugi koi im se nudat na turistite kon prostorot vo koj e locirana turisti~kata agencija. Naj~esto ovie aran`mani se formiraat vo edna zemja, a se realiziraat vo druga. Emitivnite tirusti~ki aran`mani se nameneti za turisti~kata klientela koja saka da otpatuva i da prestojuva nadvor od prostrot vo koj se sozdava turisti~kata potreba i vo koj deluvaat inicijativnite faktori.Receptivnite turisti~ki aran`mani se kombinacija na uslugi koi se nudat vo prostorot vo koj doa|aat turistite i vo koi gi razre{uvaat turisti~kite potrebi. Toa se aran`mani koi sodràt turisti~ki vrednosti od receptivniot prostor , a se nameneti za turistite koi nego }e go posetat. Interes na sekoja zemja, mesto ili region e da se ima pogolem broj i pokvalitetni receptivni aran`mani, bidej}i so niv se obezbeduva priliv na turisti, za razlika od emitivnite aran`mani koi se vo funkcija na ispra}awe na turisti~kata klientela.Realizacijata na receptivnite turisti~ki aran`mani ovozmoùva golem priliv na finansii, za razlika od emitivnite aran`mani so koi se vr{i odliv i negativen odraz vrz turisti~kiot bilans na edna zemja.

3.2. Turisti~ki aran`mani spored postanokot

Spored na~inot na nivniot postanok, turisti~kite aran`mani se diferenciraat vo dve grupi: raspi{ani turisti~ki aran`mani i nara~ani turisti~ki aran`maniRaspi{anite turisti~ki aran`mani se takvi aran`nmani koi turisti~kata agencija vo zavisnost od raspolo`livite mo`nosti gi podgotvuva i plasira na turisti~kiot pazar. Pri toa turisti~kata agencija ne se konsultira so potencijalnite korisnici na uslugite za sodrìnskite elementi na aran`manot i negovata podgotovka. Ovie aran`mani moàt da bidat nameneti za nepoznata i poznata turisti~ka klientela. Koga se raboti za turisti~ki aran`man za nepoznata klientela vo sodrìnata ne mora da se fakturiraat specifi~ni uslugi, no sepak treba da se vodi smetka na op{tite karakteristiki na uslugite. Raspi{anite turisti~ki aran`mani za poznata turisti~ka klientela sodràt specifi~ni uslugi vo zavisnost od procenkata koja turisti~kata agencija ja ima za afinitetite na ovie korisnici. Ovoj aran`man se narekuva i turisti~ki aran`man po programa na turisti~kata agencija. Pod ova se podrazbira deka turisti~kata agencija vo turisti~kiot aran`nam vnesuva elementi od svojata programa i ne se konsultira so turistite za nivnite èlbi i potrebi pri negovo sostavuvawe.Cenata na raspi{anite turisti~ki aran`mani po pravilo e poniska vo odnos na cenata na nara~anite aran`mani bidej}i vo niv nema specijalni uslugi, odnosno site uslugi se odnapred dogovoreni so deveritelite.Nara~anite turisti~ki aran`mani se podgotvuvaat po prethodno uvaùvawe na èlbite na turisti~kata klientela. Vo ovoj aran`man turisti~kata agencija vgraduva uslugi koi odnapred gi predlaga i pora~uva korisnikot. Se raboti za paket uslugi na barawe na nivniot korisnik. Podgotovkata na turisti~kiot aran`man po nara~ka moè da otpo~ne ako predhodno korisnikot na uslugi se soglasi so ona {to go baral ili so mo`na alternativa koja e sli~na i bliska na negovite èlbi. Nara~aniot turisti~ki aran`man po pravilo ima povisoka cena od raspi{aniot. Ova proizleguva od toa {to vo nego moàt da postojat specijalni uslugi, koi retko se sodrìnski elementi na raspi{anite aran`mani.

3.3. Vidovi turisti~ki aran`mani spored dinami~nosta na nivnoto sporeduvawe

Aran`manot moè da se sproveduva vo podolg i pokratok vremenski period na edno mesto, odnosno da se realizira vo odreden vremenski interval vo edno ili pove}e mesta. Spored dinami~nosta {to ja poseduva turisti~kiot aran`man vo vremenska i prostorna smisla diferencirani se slednive vidovi paket uslugi: prestojni ili stacionirani turisti~ki aran`mani i akciski turisti~ki aran`mani.Prestojnite turisti~ki aran`mani opfa}aat kombinacija na uslugi koi ovozmoùvaat zadovoluvawe na turisti~kite potrebi na nivnite korisnici vo opredeleno vreme i opredeleno mesto. Toa se uslugi koi gi sodrì turisti~kata ponuda vo turisti~koto mesto. Prestojot e vo edna smestuva~ka edinica, taka {to i posetata na opredeleni vrednosti nadvor od mestoto na turisti~kiot prestoj podrazbira deka korisnicite na uslugi, smestuva~kata edinica nema da ja promenat. Ako se zeme podolgotrajniot prestoj podrazbira i pogolema angaìranost na smestuva~kite kapaciteti turisti~kata agencija e vo mo`nost da pobara, a doveritelot da ja namali cenata na uslugite, {to treba da ima odraz vrz namaluvaweto na cenata na turisti~kiot aran`man. Ako prestojnite aran`mani dobro se isplaniraat prevozot koj e namenet za poa|awe na edna grupa moè da se iskoristi za vra}awe na drugata grupa. So toa se namaluvaat tro{ocite, {to isto taka dodatno ja namaluva cenata na aran`manot.Akcionite turisti~ki aran`mani prestavuvaat koordinacija na uslugi locirani na pove}e mesta. Vremetraeweto na koristeweto na uslugata vo edno mesto e relativno kratko. Dinami~nosta na ovie turisti~ki aran`mani e sodràna vo toa {to toj se izveduva vo dvièwe i ne se realizira samo vo edno mesto. Toa zna~i deka itinererot e dosta obemen, bidej}i sodrì dvièwe niz pove}e turisti~ki lokaliteti. Vremenskite termini se brojni, bidej}i gi pravat posetite vo mar{utata na dvièwe. Akcionisti~kite turisti~ki aran`mani se narekuvaat turi {to zboruva za toa deka vo niv dominiraat sodrìnite, turisti~kite vrednosti i uslugite vo samoto patuvawe. Poradi toa od bitno zna~ewe vo nivnata organizacija e opredelbata za prevozno sredstvo.Cenata na uslugite vo ovie aran`mani e relativno povisoka vo odnos na stacionarnite {to proizlegle od pokratkiot prestoj i pomalata angaìranost na smestuva~kite kapaciteti i nekoi drugi uslugi.

3.4. Turisti~ki aran`mni spored brojot na korisnicite

Brojot na korisnicite na turisti~kiot aran`man moè da bide razli~en. Spored ovaj kriterium turisti~kite aran`mani se podeleni na: individualni turisti~ki aran`mani i grupni turisti~ki aran`mani.

Individualnite turisti~ki aran`mani se kombinacija na uslugi koja i odgovara na turisti~kata klientela vo turisti~kite dvièwa i nastapuva kako poedinec. Toa zna~i deka turisti~kiot aran`man go koristi edno lice ili pove}e oddelni li~nosti. Za nekoi avtori, individualnite turisti~ki aran`mani se onie koi koristat pove}e od deset lica, no na vakov na~in se vnesuva zabuna, taka {to i edno potesno semejstvo ne se smeta za grupa. Pri formiraweto na ovie aran`mani mora da se vodi smetka za dinami~nosta na ovaa turisti~ka klientela i da se pojde od edna pretpostavka deka edna od najzabeleìtelnite karakteristiki na ovie turisti e nivnata osamenost i èlba za druèwe. Ovie aran`mani ~esto se prisposobubaat na li~nite barawa koi gi postavuva turisti~kata klientela i na takov na~in se sozdava specifi~na sodrìna na ovoj aran`man bidej}i individualnite barawa se mo{ne heterogeni poradi taa pri~ina tie se ralikuvaat od grupnite turisti~ki aran`mani. Koga aran`manot }e gi opfati ovie komponenti toj }e ima i podobar plasman. Grupnite turisti~ki aran`mani pretstavuvaat takva kombinacija na uslugi koi gi zadovoluvaat potrebite na opredeleni grupi. Grupite moàt da bidat razli~ni po brojot i po strukturata. Tie moàt da bidat semejni, u~eni~ki, sportski, kulturni, profesionalni, politi~ki, konferencijalni, aran`mani vrz osnova na polovna i starosna grupiranost i grupiranosta po druga osnova. Pri sozdavaweto na ovie aran`mani mora da se vodi smetka za afinitetite koi opredelen grupen subjekt na turisti~kata klientela gi poseduva. Poznavaweto na karakteristikite na grupite i nivnite afiniteti se osnova za uspe{nosta vo plasmanot na turisti~kiot aran`man. Vo ovie aran`mani moàt da se vklu~at i drugi grupi i drugi individualci, no treba da se ima vo predvid deka vakvite aran`mani se podgotvuvaat ili kako raspi{ani vrz osnova na pretpostavenite barawa na oddelni grupi ili kako barawa na grupata.

3.5. Turisti~ki aran`mani spored dràvjanstvoto na korisnicite

Spored dràvjanstvoto koe go poseduvaat neposrednite korisnici na uslugi turisti~kite aran`mani moàt da bidat: doma{ni turisti~ki aran`mani i stranski turisti~ki aran`maniDoma{nite turisti~ki aran`mani se takva kombinacija na uslugi koi gi koristat turistite od zemjata vo koja se formiraat. Spored toa doma{en turisti~ki aran`man e aran`manot, koj doma{nite turisti go koristat i vo stranstvo. Tie se nameneti za doma{nata turisti~ka klientela bez ogled na prostorot vo koj se odvivaat. Vo vakvite aran`mani koi se formiraat vo Republika Makedonija, korisnicite se turisti koi imaat makedonsko dràvjanstvo.Smislata na formiraweto na vakvi aran`mani e vo karakteristikite i specifi~nostite koi gi poseduvaat doma{nite turisti, ne samo vo pogled na afinitetite, tuku i administrativno-politi~kite uslovi, na~inite i formite na pla}awe, plate`nite mo`nosti i drugo.Stranskite turisti~ki aran`mani se onie koi se nameneti za stranskite turisti. I vo ovoj slu~aj aran`manot moè da opfa}a sodrìna od turisti~kata ponuda na zemjata vo koja se formira turisti~kiot aran`man od strana na domicilnata turisti~ka agencija, kako i drugi zemji. Osnovno e deka ovie aran`mani treba da gi koristat stranski dràvjani. Pri formiraweto na ovie aran`mani, sodrìnskite elementi treba da bidat prilagodeni na ovaa turisti~ka klientela.

3.6. Turisti~ki aran`mani spored vidot na prevoz

Turisti~kite aram`mani moàt da bidat so prevoz, kako negov sostaven del ili bez prevoz. Koga prevozot ne e opfaten vo turisti~kiot aram`man toga{ se raboti za aran`man so sopstven prevoz na korisnikot. Prevozot naj~esto prestavuva sodrìnski element na aran`manot, no duri i po prevozot moè da bide istaknat kako poseben aran`man. Spored vidot na prevozot turisti~kite aran`mani moàt da bidat: avtobuski turisti~ki aran`mani; avionski turisti~ki aran`mani; brodski turisti~ki aran`mani; èlezni~ki turisti~ki aran`mani i kombinirani turisti~ki aran`mani.

Avtobuskite turisti~ki aran`mani se formiraat vo dva slu~ai: koga e toa iznudeno bidej}i drug prevoz nema ili koga se saka da se opfati pogolem broj na turisti~kite vrednosti vo odreden prostor bidej}i toa ne e mo`no so liniskiot prevoz.Prvata primena na avtobusot vo turisti~kata aktivnost zapo~nala vo 1900 godina vo Wujork, kade {to avtobusot bil koristen za razgleduvawe na gradot (Sightseeing tour). Posle toa, vo 1928 godina sledelo i osnovaweto na avtobuskata kompanija Greyhound koja e specijalizirana za patuvawa po Ameri~kiot kontinent. Kompanijata ja osnoval Earl Wickman. Denes pogolem broj od turisti~kite kompanii koristat moderna flota na turisti~ki avtobusi koi se koristat za realizacija na turite, no i za realizacija na ostanatite oblici na turisti~ki aran`mani vo koi e vklu~eno patuvawe so avtobus.Avionskite turisti~ki aran`mani se takov paket na uslugi koi se nao|aat na pogolema oddale~enost od domicilnoto mesto na turistite. So ovie aran`mani se ovozmoùva racionalno koristewe na vremeto za turisti~ka aktivnost. Postoi takov vid na aran`mani koj ovozmoùva poseta na pove}e me|usbno oddale~eni turisti~ki mesta vo kontinentalni i interkontinentalni ramki. Toa e mo`no samo so upotreba na vakov prevoz. Brodskite turisti~ki aran`mani naj~esto se odnesuvaat na krstarewe. Intinererot opfa}a poseta na pove}e mesta i sodrìni svojstveni za ploveweto. Ovie spa|aat vo grupata ekskluzivni aran`mani. Najgolemiot del od turisti~ki aran`mani za krstarewe denes se odvivaat na podra~jeto na Mediteranot i Karibite, a dodeka najgolem del od re~nite krstarewa se odvivaat po tekot na rekite Dunav, Volga i Rajna.@elezni~kiot turist~ki aran`man e kombinacija na uslugi vo vrska so ovoj vid na prvoz, kako i uslugi vo koi toj prestavuva eden od sodrìnskite elementi. So ogled na toa {to ovoj prevoz se karakterizira so relativno niski ceni, jasno e deka }e se odrazat i na aran`manskata cena. Najpoznat organizator na èlezni~ki turi vo SAD e AMTRAK (National Railroad Passenger Corporation). AMTRAK vo sorabotka so ostanatite subjekti na turisti~kiot pazar (hoteli, avionski, avtobuski, brodski kompanii) organizira patuvawa niz SAD vo koi vozot e sekoga{ edno od prevoznite sredstva.AMTRAK svoite turisti~ki aran`mani gi prodava vo vnatre{nata mreà od okolu 50.000 maloproda`ni agencii vnatre vo SAD i ednakvo tolku agencii nadvor od SAD.Kombinirani turisti~ki aran`mani se onie vo koi se vklu~eni pove}e vidovi na prevoz. Toa zna~i deka toj opfa}a koristewe na najmalku dve prevozni sredstva vo oddelni etapi na patunaweto. So ovie turisti~ki aran`mani se otvara mo`nost da se vkomponiraaat i onie turisti~ki vrednosti koi ne se dostapni so koristeweto na samo oddelen vid prevoz i so toa ovie turisti~ki aran`mani moàt da bidat pobogati.

3.7. Turisti~ki aran`mani spored sezonski kriteriumi

Turisti~kite aran`mani moàt da bidat diferencirani vrz osnova na sezonskata koncentracija na turisti~kata klientela. Spored toa tie moàt da bidat aran`mani vo onoj del od godinata koga turisti~kata pobaruva~ka e posebno zabeleàna ili vo ostanatiot del vo godinata koga taa e namalena i vo turisti~koto mesto uslugite se koristat vo minimalni ramki.Spored ovoj kriterium turisti~kite aran`mani moàt da bidat: sezonski turisti~ki aran`mani i vonsezonski turisti~ki aran`mani.Sezonskite turisti~ki aran`mani se odnesuvaat na periodot koj e naglasen, odnosno koga ima zgolemen broj na barateli na turisti~ki uslugi. Ovie sezonski turisti~ki aran`mani vo sredinite so umerena i subtropska klima moàt da bidat: letni i zimski.Letnite turisti~ki aran`mani gi opfa}aat turisti~kite vrednosti svojstveni za ovoj period od godinata, a proizleguvaat od karakteristikite na primorski, ezerski, planinski ili drugi sodrìnski elementi. Vo taa smisla, ovie aran`mani sodràt mo`nost za kapali{ni aktivnosti, za son~awe, pre{etka i drugo.Zimskite turisti~ki aran`mani sodràt kombinacija na uslugi koi se vo vrska so vrednostite na ova godi{no vreme. Tie sodràt mo`nosti za zimsko-sportski aktivnosti i drugi aktivnosti na sneg, no isto taka opfa}aat aktivnosti koga nema sneg, na primer pro{etki na ~ist vozduh i sl. Vonsezonskite tiristi~ki aran`mani pretstavuvaat kombinacija na uslugi vo onoj period koga interesot za nivno koristewe e sveden na minimum.Kako karakteristi~no za ovie vidovi na aran`mani e toa {to, sezonskite turisti~ki aran`mani imaat zna~itelni povisoka cena od vonsezonskite. Toa proizleguva od odnosot na turisti~kata ponuda i turisti~kata pobaruva~ka na pazarot na turisti~ki uslugi.

3.8. Turisti~ki aran`mani vo koi e se vklu~eno (inclusive tours)

Turisti~kite aran`mani vo koi e vklu~eno se isto taka se poznati kako IT aran`mani {to prestavuva kratenka od inclusive tours. Ovie aran`mani podetalno gi obrabotuva B. Vukoni}. Ovoj aran`man vo pogolg vremenski interval ozna~uva klasi~en turisti~ki aran`man. Denes pod ovoj vid aran`man se podrazbira aran`man so avionski prevoz, iako ne e isklu~eno da bide i od drug vid, no ako se koristi drug vid prevoz toga{ aran`manot se ozna~uva. Na ovoj na~in se javuvaat IT èlezni~ki ili IT brodski aran`mani. Aran`manite vo koi e vklu~eno se, se individualni aran`mani vo koi pokraj uslugata od avionski prevoz se koristi barem u{te edna usluga. Cenata na ovie aran`mani e po namalena tarifa na avionskiot prevoz. Vo ovie aran`mani ne e dozvoleno alternativno pla}awe na uslugi koi bi mu se dodale ili pak moàt da postojat izdatoci po izbor na turistot. Vkupnite tro{oci pa|aat na organizatorort na patuvaweto. Turisti~kata agencija vo potpolnost mora da se pridrùva na site detali sodràni vo IT aran`manot. Ako turistot koristi nekoi drugi uslugi i normalno za niv gi snosi izdatocite, toa ne moè da ima vrska so aran`manot. Postanokot na ovoj aran`man treba da se stavi vo vrska so iskoristenosta na kapacitetite vo avionskiot prevoz. Avioprevoznicite vo liniskiot prevoz se obvrzani da poletuvaat po utvrdeniot let na letawe bez ogled na brojot na patnicite. Tie ~esto ne moàt da gi iskoristat svoite kapaciteti, no ekonomi~nosta vo raboteweto i konkurencijata uslovuva da ja primenuvaat ovaa povlastena i specifi~na tarifa. Za da ne dojde do naru{uvawe na redovniot prevoz ovaa tarifa se promenuva samo so povrzuvawe na prevozot so drugi turisti~ki uslugi. Avtorot Vukoni} ukaùva na pove}e vidovi IT tarifi vrz osnova na koi moàt da se formiraat IT aran`mani: individualni IT tarifi za patuvawe na poedinci; grupni IT tarifi za patuvawe na grupi; bulk IT tarifi za grupni patuvawe so ograni~en broj na relacii. Kaj ovie aran`mani turisti~kata agencija i prevoznikot sklu~uvaat dogovor za fiksen zakup na mesta vo avionot. Ovoj dogovor ne moè da se otkaè dva meseca pred po~etokot na patuvaweto; fly and drive IT tarifi (aran`mani ) za patuvawa so kombinirano koristewe na avionski prevoz i iznajmen avtomobil vo destinacijata; fly cruises IT tarifi (aran`mani) za patuvawe i kombinirano koristewe na avionski prevoz do pristani{tata od kade zapo~nuva krstarweweto so brod i specijalni IT tarifi za patuvawa pome|u Evropa i drugi kontinentalni celini i regioni.Za da moè da se organizira vakov aran`man potrebno e predhodno odobrenie od avioprevoznikot. Turisti~kata agencija kako organizator na patuvaweto e dol`na na prevoznikot odnapred da mu podnese program na aran`manot. Minimalniot rok na prijavata na aran`manot za odobruvawe e 15 dena. Ova odobrenie se izdava na poseben, uniformen obrazec koj se narekuva Approval. Za da ne se zloupotrebuva povlastenata IT tarifa so me|unarodni propisi predvideni se posebni uslovi koi moraat da gi po~ituvaat turisti~kite agencii. Me|u niv treba da se istaknat: minimalen prestoj: {to podrazbira minimalen broj denovi koi patnikot mora da gi pomine na patuvaweto za da moè da go koristi prevozot po povlastena cena; maksimalen prestoj: pod koj se podrazbira maksimalna dolìna na takvoto patuvawe; prekini na patuvaweto: so koi se ovozmoùva ograni~eno prekinuvawe na patuvaweto, {to prestavuva osnova za primena na tarifite pri formiraweto na IT aran`manite; minimalna proda`na cena: so koja se uslovuva minimalnata potro{uva~ka po den, a pod koja ne se priznava koristewe na dodatni uslugi koi se uslov za primena na IT tarifata i minimalen broj na patnici: prestavuva uslov koj se odnesuva samo na grupni IT aran`mani. Naj~esto goleminata na grupata se ograni~uva na 9 korisnici.IT aran`manite se karakteristi~ni i po posebnite ograni~uvawa. Potrebna e posebna dokumentacija koja vo fiksni rokovi }e mu se prezentira na prevoznikot. [to se odnesuva do provizijata, taa e povisoka vo odnos na onaa {to se odobruva za proda`ba na avionski karti.IT aran`manite se karakteristi~ni za redovniot liniski prevoz. Me|utoa, prisutna e pojavata (iako vo pomal obem poradi strogite ograni~uvawa) na koristewe na ~arter prevozot za vakvi aran`mani. Toga{ aran`manot se narekuva ITC (Inclusive Tourse Charter).

3.9. Stimulativni aran`mani (incentive)

Pottiknuva~kite aran`mani se sre}avaat pod poimot incentive. Ovie aran`mani se koristat za stimulirawe pri realizacija na nekoja zdelka. No i pokraj toa {to ovie aran`mani vo osnova se so deloven predznak ti se transformiraat vo turisti~ki dvièwa. Ovie aran`mani isto taka se koristat vo promovirawe odredeni sodrìni, kako na samite turisti~ki agencii, taka i na neposrednite davateli na uslugi.Spored toa stimulativnite aran`mani moàt da se javat vo slednive vidovi; koga turisti~kata agencija gi oraganizira aran`manite za odredeni stopanski subjekti koi so svoite delovni partneri niz turisti~ko patuvawe }e sklu~at opredeleni zdelki. Vakviot aran`man go pla}a eden od delovnite partneri vo ~iv interes e koristeweto na aran`manot poradi dobivka od zdelkata koja pokraj drugoto e pottiknata i so u~estvoto vo turisti~koto dvièwe i Koga turisti~kata agencija gi organizira aran`manite nameneti za odreden stopanski subjekt, a korisnici se vrabotenite vo niv. So vakvite aran`mani se saka da se stimulira produktivnosta vo rabotniot proces i se o~ekuva deka patuvaweto }e bide pottik za pogolemo angaìrawe na vrabotenite vo delovnite aktivnosti. Aran`manot go pla}a pravniot subjekt ~ii rabotnici gi koristat ovie kombinacii na uslugi, no mo`na e participacija od strana na rabotnicite.Turisti~kata agencija organizira aran`mani so promotivni karakteristiki za hotelski, soobra}ajni, trgovski i drugi neposredni davateli na uslugi koi vklu~uvaat klientela koja opfa}a novinari, promotori, menaxeri i drugi lica ~ija profesija moè da ovozmoì pogolemo koristewe na kapacitetite na davatelite na uslugi. Ovoj vid na aran`mani go pla}aat neposrednite davateli na uslugi. Turisti~kata agencija organizira stimulativni aran`mani vo svoja reìja i svoj interes. Toa se isto taka promotivni patuvawa koi imaat za cel da gi prestavat svoite mo`nosti i mo`nostite na svoite delovni partneri koi se neposredni davateli na uslugi. Kaj ovoj vid na arn`man turisti~kata agencija celosno gi snosi tro{ocite od patuvaweto.Turisti~kite agencii se nao|aat i vo uloga na pottiknuvawe na stimulativnite aran`mani nudej}i odreden broj na besplatni aran`mani za onie koi organizirano gi prifa}aat niv. Karakteristika na stimulativnite aran`mani e {to nivnite uslugi moàt da se izdvojat po svojot kvalitet. Toa zna~i deka se i so povisoka cena {to po avtomatizam ja zgolemuva provizijata kaj lukrativnite aran`mani. Bidej}i ovie aran`mani se organiziraat vo vonsezonata davatelite na uslugi se vo sostojba dodatno da ja zgolemat visinata na provizijata.

3.10. Izlet kako turisti~ki aran`man

Izletot kako turisti~ki aran`man pretstavuva turisti~ko dvièwe koe se vr{i vo kratok vremenski interval. Teoretski izletot se izveduva eden den iako nekoi avtori smetaat deka izletot moè da bide podolg od eden den, no toa e sprotivno na definicijata na ovoj poim bidej}i e neosnovana. Ako aran`manot trae dva ili tri dena toga{ ne stanuva zbor za izlet tuku za aran`man so drugi karakteristiki, bidej}i ne moè da se zboruva za izlet ako se vklu~uva no}evawe. Izletot kako turisti~ki aran`man e prisuten kaj najgolem broj turisti~ki agencii. Toj pridonesuva da se ostvari pozna~itelna profitabilnost.Izletot moè da se javi vo dve formi: kako poseben, specifi~en turisti~ki aran`man i kako del od drug aran`man.Izletot kako poseben turisti~ki aran`man od drugite aran`mani se razlikuva po vremetraeweto i sodrìnata na aktivnostite i naj~esto vrzanosta na edno mesto. Spored vremetraeweto ovoj aran`man e najkratok i se odviva vo tekot na eden den. Mestoto na realizacija na izletot e odnapred odredena. Sodrìnata na izletot opfa}a naj~esto rekreativni aktivnosti i direktno zavisi od vremenskite uslovi bedej}i naj~esto se odviva na otvoreno. Smestuva~kite kapaciteti vo ovie aran`mani imaat periferno zna~ewe. Izletot kako del od drug turisti~ki aran`man ima pred se animaciski karakteristiki. Toj ja zbogatuka sodrìnata na turisti~kiot prestoj. Kaj ovie izleti turistite se stacionirani vo turisti~kite objekti koi se sodrìnski element na turisti~kiot aran`man. Turistite dobivaat lan~ paketi koi go zamenuvaat predvideniot pansionski obrok, ili pak se organizira piknik podgotovka na hranata i pijalocite. Pri organizacijata na izletot se formira lista na u~esnici so najzna~ajnite afiniteti koi gi poseduvaat za turisti~kata agencija da moè da izbere soodveten animator.Za da moè da dojde do optimalno vklu~uvawe na turistite vo izletite tie se povtoruvaat za to~no opredeleni termini.

4. Formirawe na turisti~kiot aran`man

Turisti~kiot aran`man pretstavuva kombinacija na uslugi koi treba prostotno i vremenski da bidat sinhronizirani, poradi toa se javuva potreba od studiozen priod vo negovoto formirawe. Pravilno formiraniot turisti~ki aran`man polesno }e moè da se plasira na turisti~kiot pazar i ovozmoùva realizacija na uspe{ni, pozitivni i ekonomski rezultati. Procesot na formirawe na turisti~kiot aran`man opfa}a nekolku fazi i toa: podgotovka na aran`manot; sostavuvawe na aran`manot; kalkulacija na aran`manot i opredeluvawe na uslovite na aran`manot.

4.1. Podgotovka na aran`manot

Podgotovkata na turisti~kiot aran`man e vo tesna vrska so istraùvaweto na turisti~kiot pazar. Vrz osnova na pokazatelite i barawata na turisti~kata klientela, turisti~kata agencija vr{i segmentacija i sistematizacija. Vo ovaa faza na formirawe na turisti~kiot aran`man se sporeduvaat pobaruva~kata i ponudata. Turisti~kata agencija gi utvrduva potrebite na turistite so mo`nostite koi gi imaat neposrednite davateli na uslugi. Vrz osnova na toa turisti~kata agencija e vo sostojba da vospostavi preliminarni odnosi so davatelite na uslugi i da gi izdvoi onie uslugi koi moàt da se vklu~at vo oddelni turisti~ki aran`mani, a se del od izvr{enata inventarizacija na uslugite. Istraùvaweta na turisti~kiot pazar obezbeduvaat mo`nost za utvrduvawe na: vremetraeweto na aran`manot ; aspiraciite i mo`nostite na turistite vo pogled na obemot i kvalitetot na uslugite; obem i struktura na korisnicite na turisti~kiot aran`man ; vid na prevozno sredstvo i podgotovka na itinerer.Vremetraeweto na koristewe na turisti~kiot aran`man zavisi od slobodnoto vreme i slobodnite finansiski sredstva so koi raspolagaat turistite. Vremetraeweto isto taka prestavuva i faktor koj deluva na visnata na turisti~kiot aran`man.Aspiraciite i mo`nostite na turistite vo pogled na obemot i kvalitetot na uslugite upatuva na adekvatno angaìrawe na smestuva~ki kapaciteti i drugi turisti~ki sodrìni. Vo ovaa faza treba da se vospostavat odnosi so hotelierite i davatelite na uslugi kako del od turisti~kata ponuda.Obemot i strukturata na korisnicite na turisti~kite uslugi se utvrduva za da se odredi vidot na aran`manot niz soodvetno angaìrawe na kapaciteti koi }e se vklu~at vo fazata na negovoto sostavuvawe.Vidot na prevoznite sredstva koi bi gi koristele turistite upatuva na soobra}ajnite stopanski subjekti vo vrska so turisti~kiot aran`man. Vo ovaa faza turisti~kata agencija angaìra soodvetni sredstva za prevoz.Podgotovkata na itinererot podrazbira obezbedubawe na vremenska i prostorna distanca vo realizacijata na turisti~kiot aran`man. Vo ovaa faza na podgotovka se obezbeduvaat soznanija za optimalnoto vreme na poa|awe i vra}awe kako i vremetraeweto na etapite vo mar{utata na dvièwe i turisti~kite aktivnosti.

4.2. Sostavuvawe na aran`manot

Sostavuvaweto na aran`manot pretstavuva aktivnost koja podrazbira vospostavuvawe na uslugite, koi }e moè da gi koristi turisti~kata klientela. Toa zna~i deka se vr{i nivna sistematizacija i prostorna i vremenska sonhronizacija. Vo ovaa faza se vr{i usvojuvawe na bitnite elementi na turisti~kiot aran`man utvrdeni vo podgotvitelnata faza. Vrz osnova na utvrdenoto traewe na aran`manot vo podgotvitelnata faza, koga se opredeluvaat vremeto na po~etokot i vremeto na zavr{uvaweto na aran`manot, toa se inkorporira pri negovoto sostavuvawe. Od vremenskata ramka na aran`manot zavisat i drugite negovi elementi. Zatoa ovaa odredba ima prioritetno zna~ewe. Vo sostavuvaweto na aran`manot posebno mesto zazemaat obemot i kvalitetot na uslugite. Uslugite koi turisti~kata agencija im gi obezbeduva na turistite se podeleni na: osnovni uslugi i programski uslugi.Vo osnovni uslugi se vbrojuvaat uslugite na prevoz, smestuvawe i ishrana.Programski uslugi se uslugite vo vrska so drugite aktivnosti, kako {to se poseti na prirodni i antropogeni vrednosti, priredbi, manifestacii i sl. Vo ramkite na ovie aktivnosti se vgraduva prevoznoto sredstvo ili kombinacijata na pove}e soobra}ajni vidovi kako del od turisti~kiot aran`man. Kako biten element vo sostavuvaweto na aran`manot pretstavuva i brojot na u~esnicite vo turisti~kiot aran`man utvrden vo podgotvitelnata faza. Od brojot na u~esnicite zavisi angaìraweto na kapacitetite i nivnata rezervacija za turisti~kiot aran`man, kako i visinata na cenata. Vrz osnova na site navedeni elementi turisti~kata agencija vo ramkite na turisti~kiot aran`man moè da sostavi itinerer. Vo nego se preciziranite aktivnosti vo tekot na patuvaweto, so precizno opredeleni mesta i vreme na zadrùvawe.

4.3. Kalkulacija na turisti~kite aran`mani

Kalkulacijata na turisti~kiot aran`man pretstavuva utvrduvawe na parametri so pomo{ na koi se odreduva negovata cena. Visinata na cenata treba da bide optimalna, a po toa se podrazbira deka cenata treba da ovozmoì uspe{en plasman na turisti~kiot pazar, na turisti~kata rentabilnost vo raboteweto. Cenata na turisti~kiot aran`man treba da bide {to e mo`no poniska, so toa taa }e bide pokonkurentna na turisti~kiot pazar, odnosno }e moè da bide podostapna za po{irokata turisti~ka klientela. Dolniot prag na visinata na cenata na turisti~kiot aran`man ne smee da bide ponizok od nivoto koe ovozmoùva profitabilnost.Cenata na turisti~kiot aran`man se sostoi od tri elementi: visinata na cenite na turisti~kite uslugi koi turisti~kata agencija gi vklu~uva vo turist~kite aran`mani; Fiksni tro{oci ili tro{oci koi turusti~kata agencija gi ima vo vrska so formiraweto, plasmanot i izveduvaweto na turisti~kiot aran`man i dobivka na turisti~kata agencija, koja proizleguva od uspe{nata realizacija na aran`manot ili nadomestok za nejzinata rabota.Vo kalkulacijata na tro{ocite na turisti~kiot aran`man se opfateni site uslugi koi se negov sostaven del, kako {to se tro{ocite za prevoz, za ugostitelski i drugi turisti~ki uslugi. Kalkulacijata na tro{ocite za prvoz se pravi, bez drugo ako aran`manot opfa}a vakvi uslugi i pri toa se opfa}a osnovniot, no i dopolnitelniot prevoz. Za razni vidovi prevoz cenata na aran`manot e razli~na. Taka cenata po pravilo e povisoka vo avionskiot vo odnos na èlezni~kiot soobra}aj, dodeka visinata na cenata vo liniskiot prevoz e odnapred opredelena i nejzinata kalkulacija ne prestavuva problem. Koga se iznajmuva prevozno sredstvo kalkulacijata se pravi taka {to vkupnite tro{oci od iznajmuvaweto se delat so brojot na patnici, kako bi se dobilo cena na prevozot po korisnik na uslugata. Kalkulacijata na tro{ocite na ugostitelskite uslugi ima sli~ni karakteristiki. Cenata }e zavisi od nivniot kvalitet, odnosno kategorijata na smestuva~kite kapaciteti, sezonata i brojot na korisnicite. Olesnitelna okolnost e {to ovie ceni se davaat poedine~no i za nivnata visina se dogovara, taka {to utvrdenoto nivo lesno se kalkulira.Vo kalkulacijata na aran`manot visinite na tro{ocite na poedine~ni uslugi se stavaat vo neto izvoz. Proviziite koi na uslugite i gi odobruvaat na turisti~kata agencija, prevoznicite, ugostitelite i drugite doveriteli ne se del od kalkulacijata. Kalkulacijata na fiksnite tro{oci gi opfa}a site onie tro{oci na koi turisti~kata agencija e izloèna vo vrska so turisti~kiot aran`man.Turisti~kata agencija ima pove}e fiksni tro{oci, koi D. Popov gi opredeluva kako: tro{oci na postavuvawe na aran`manot; tro{oci na obezbeduvawe proda`ba na aran`manot ; tro{oci na pripremawe na aran`manot i tro{oci na izveduvawe na aran`manot.Postavuvaweto na turisti~kiot aran`man se bazira na istraùvaweto na turisti~kiot pazar. Pri toa se vr{i analiza na sostojbata na pazarot, istraùvawe na motivacijata, odnesuvaweto na korisnicite na aran`manot, analiza i predviduvawe na pobaruva~kata i mo`nostite za proda`ba. Vo tro{ocite na postavuvawe na aran`manot se vbrojuvaat; tro{oci na rezervacija i PTT tro{oci; mo`ni patni tro{oci i dnevnici dokolku bile potrebni poradi postavuvawe na aran`manot i mo`na reprezentacija koja bila vo funkcija na postavuvawe na aran`manot.Vo tro{ocite na obezbeduvawe na proda`ba na aran`manot spa|aat: tro{oci na propaganda vo funkcija na komercijalen uspeh na turisti~kiot aran`man; mo`na realizacija vo vrska so plasmanot na aran`manot i patni tro{oci i dnevnici vo ovaa funkcija.Vo tro{oci na neposredno podgotvuvawe na arn`manot za izveduvawe spa|aat: tro{oci vo vrska so komunicirawe so turistite i tro{oci napraveni pri vizirawe na patnite ispravi i drugite sli~ni izdatoci kako {to se zna~ki za patnicite, bro{uri i drug informativen materijal vo vrska so aran`manot koj go dobivaat korisnicite.Tro{oci za izveduvawe na aran`manot se: patni tro{oci i dnevnici za turisti~kite vodi~i; reprezentacija ; PTT tro{oci i tro{oci na vodi~ite vo tekot na aran`manot i sli~ni tro{oci.Kalkulacijata na dobivkata koja proizleguva od uspe{nata realizacija na aran`manot ili nadomestok za nejzinata rabota gi opfa}a pred se proviziite za uslugite. Taa e dviì od 5% do 20%, no isto taka moè da bide dogovorena.

4.4. Utvrduvawe na uslovite na turisti~kiot aran`man

Postoeweto na turisti~kiot aran`man e usloven od odredeni uslovi koi se donesuvaat za da ne bide o{tetena nitu turisti~kata agencija nitu turistot. Kako uslovi na turisti~kiot aran`man posebno se izdvoeni: prijava za patuvawe; na~in na pla}ewe na cenata na turisti~kiot aran`man; uslovi i na~in pod koj turisti~kiot aran`man moè da se otkaè; ograni~uvawe na odgovornosta na turisti~kata agencija; ograni~uvawe na odgovornosta na turistite; uslovi i na~in na izmena na cenata na turisti~kiot aran`man; osiguruvawe na patnikot i bagaòt vo tekot na patuvaweto i klauzula za izvestuvawe za uslovite na turisti~kiot aran`man.Vo vrska so prijavata na turisti~kiot aran`man, agencijata gi odreduva slednive uslovi: kade moè da se izvr{i prijavuvaweto. Kako mo`ni solucii se naveduvaat delovnicite na turisti~kata agencija, ovlastenite agenciii ovlastenite lica-agenti; na~in na prijavuvawe pri {to naj~esto odnapred se podgotvuvaat obrasci za ovaa namena i rok do koga se vr{i prijavuvaweto, {to podrazira utvrden datum do koga toa moè da se ostvari.Na~inot na pla}awe na turisti~kiopt aran`man go odreduva turisti~kata agencija. Pri toa se utvrduvaat: kolkava }e bide visinata na akontacijata. Taa naj~esto zavisi od visinata na cenata na turisti~kiot aran`man i brojot na rati i kraen rok na uplata na vkupniot iznos za cenata na turisti~kiot aran`man. Ova zavisi od stabilnosta od valutata i voobi~aeno e toa da bide izvr{eno pred po~etokot na patuvaweto. Pri toa moè da se vovede tarifa za pla}awe na rati ili odedna{ celata suma.Ograni~enata odgovornost na turisti~kata agencija se odnesuva na onie situacii za koi turisti~kata agencija nema vina. Takvi se: docneweto na prevoznite sredstva; gubeweto na bagaòt, nesre}ni slu~ai vo tekot na patuvaweto; izmena na programata poradi vonredni okolnosti (prirodni stihii, {trajkovi, vojni i drugo) ; docnewe na turistite pri poa|awe i sl.Ograni~enata odgovornost na turistite se odreduva isto taka na situacii koga poradi splet na opravdani okolnosti ne bile vo mo`nost da se vklu~at vo turisti~koto dvièwe.Turisti~kata agencija gi opredeluva uslovite i na~inot na promena na cenata turisti~kiot aran`man. Toa moè da se slu~i pri: monetarna nesigurnost i promeni vo me|uvalutnite odnosi.Turisti~kata agencija se nao|a vo sostojba da mora da ja promeni cenata na aran`manot, {to pretstavuva osnova za ekonomi~nosta na raboteweto.

5. Plasman na turisti~kiot aran`man

Od golema va`nost za plasmanot na turisti~kiot aran`man e kvalitetot na formiraniot aran`man, bidej}i konkurencijata na turisti~kiot pazar postojano se zasiluva. Spored toa vidot i kvalitetot na turisti~kiot aran`man go opredeluvaat negoviot plasmanski oblik.Uspe{nosta na plasmanot na turisti~kiot aran`man }e zavisi od slednite aktivnosti: opremuvawe na agenciskata mreà; promocija na turisti~kiot aran`man i registracija na korisnicite na uslugite (booking).

5.1. Opremuvawe na agenciskata mreà

Turisti~kite aran`mani se plasiraat preku proda`na mreà. Turisti~kata agencija moè da ima svoja proda`na mreà so koristewe na ekspoziturite koi se del od organizaciskata struktura, no isto taka turisti~kata agencija vo plasnmanot na turisti~kite aran`mani moè da ja koristi mreàta na drugi turisti~ki agencii. Bidej}i turisti~kata agencija prodava svoi aran`mani i aran`mani na drugi turisti~ki agencii potrebna e dobra informati~ka opremenost. So koristeweto na sovremenite informati~ki sredtva problemot na poznavaweto na detalite od aran`manot od strana na operativniot rabotnik vo turisti~kata agencija se uprosteni. Turisti~kite aran`mani se izgotvuvaat vo pe~atena forma, {to isto taka ja olesnuva proda`bata. Za proda`nata mreà da bide uspe{na potrebno e da se opremi so neophodni obrasci so ~ija pomo{ se vr{i proda`bata. So niv se obezbeduva prijavuvawe na turistite i sklu~uvawe na dogovorite. Se vr{i zapi{uvawe vo spisokot na korisnici na uslugi i se obezbeduvaat pravata i obvrskite na turisti~kata agencija i turistite vo pogled na turisti~kiot aran`man. Vo praktikata se poznati prira~nici za proda`ba ili manueli vo koi se sodràni site podatoci vo vrska so aran`manot.

5.2. Promocija na turisti~kiot aran`man

Uspe{nosta na plasmanot na turisti~kiot aran`man zavisi od nivoto na propagandata na turisti~kata agencija, pa duri i od op{tata turisti~ka propaganda na nacionalno nivo. No plasmanot }e zavisi pred se od promotivnite aktivnosti koi se prezemaat vo vrska so samiot turisti~ki aran`man. Zatoa e potrebno najprvo da se osmisli turisti~ka propaganda i da se izberat promotivnite i distributivnite kanali i sredstva. So nivna pomo{ }e moè da se zadrì interesot na turistite i da se obezbedi sklu~uvawe na dogovor odnosno da se prodade aran`manot. Toa }e bide verifikacija na uspe{niot priod vo aktivnostite okolu plasmanot.Turisti~kite aran`mani se sostavuvaat vo forma na letok, prospekt ili bro{ura. Sodrìnata opfa}a tekstualni, {ematski, numeri~ki, grafi~ko- ilustrativni i forografski elementi. Navedenite elementi treba da se usoglaseni i moraat da bidat informativni kako bi gi zadovolile op{tite i posebnite interesi na negovite korisnici. To~nosta na informaciite vo ovaa smisla e posebno zna~ajna. Nepreciznostite moàt da bidat kontra produktivni. Tie ne se odnesuvaat na numeri~kiot i tekstualniot del, no mnogu e bitno ilustativniot materijal, posebno fotografiite da odgovaraat na sodrìnata na turisti~kiot aran`man. Isto taka, itinererot treba da odgovara na kartografskiot prikaz, koj e neopphoden element na podgotveniot materijal za turisti~kiot aran`man. Ova e od va`no zna~ewe bidej}i nepravilnostite moàt da go odvratat turistot od koristewe na turisti~kiot aran`man i isto taka moàt da go dovedat vo pra{awe renometo na turisti~kata agencija. Na toj na~in se doveduva do pra{awe i korektnosta na drugite turisti~ki aran`mani koi taa gi plasira na turisti~kiot pazar. Vo zavisnost od toa dali turisti~kata propaganda opfa}a eden ili pove}e turisti~ki aran`mani turisti~kata agencija podgotvuva i soodveten materijal. Oddelnite aran`mani se pe~atat na izdvoen letok ili prospekt. Bidej}i luksuznite izdanija zna~itelno bi ja zgolemile cenata na aran`manot tie se pe~atat so poskromni sredstva. Razvienite turisti~ki agencii i posebno turoperatorite podgotvuvaat pove}e turisti~ki aran`mani. Niv gi grupiraat spored vidovite na turisti~ki aran`mani. No vakvite aran`mani te{ko moàt oddelno da se distributiraat, bidej}i zna~itelno se zgolemuvaat tro{ocite na promoviraweto. Isto taka problem e i toa {to na ovoj na~in ne e ovozmoèna komparativnosta vo izborot. Se pogolemiot broj barateli na uslugi uslovuva raznovidnost i brojnost na turisti~kite aran`mani. Plasmanot na pove}e turisti~ki aran`mani se vr{i preku publikuvani zbirki koi se poznati kako katalozi. So ogled na racionalnosta koja se postignuva so plasmanot na turisti~kite aran`mani, katalogot se smeta za dominanten instrument vo raboteweto na tursti~kite agencii. Va`nosta na katalogot e odredena so vremetraeweto na obvrskite koi se prezemeni kon turistite i davatelite na uslugi vo vrska so turisti~kiot aran`man. Ovoj vremenski interval ne treba da bide pomal od {est meseci, a naj~esto trae do edna godina. Toa e povrzano, pokraj drugoto i so tro{ocite koi se javuvaat vo promoviraweto na turisti~kite aran`mani, no i od promenite na uslovite vo pogled na elementite koi tie gi sodràt. Vo pogled na sodrìnata, katalozite na turisti~kite aran`mani moàt da bidat od op{t ili tematiziran karakter.Katalogot od op{t karakter sodrì razli~ni vidovi na aran`mani koi moàt da bidat sistematizirani ili nesistematizirani. Sistematiziranite katalozi se takvi katalozi koi kako osnova za sistematizacija gi zemaat vidovite na aran`mani. Taka na primer turisti~kite aran`mani vo zima se vo eden del, od leto vo drug, vonsezonski vo tret del od katalogot i tn.Nesistematiziranite katalozi ne sodràt vakva podredenost i jasno e deka sistematiziranite katalozi se ocenuvaat kako poprikladni bidej}i ovozmoùvaat polesno snao|awe vo izborot od strana na turistite.Tematiziranite katalozi se odnesuvaat samo na opredelen vid na turisti~ki aran`mani. Na primer, letni turisti~ki aran`mani ili zimski turisti~ki aran`mani. Ovie aran`mani isto taka se pogodni, bidej}i tie se so relativno pomal sodrìnski opfat, {to zna~i deka izbornite mo`nosti se reducirani {to deluva na zgolemuvawe na tro{ocite. Katalogot go izdava turisti~kata agencija so ili bez u~estvo na neposrednite davateli na uslugi. Isto taka, turisti~kite agencii u~estvuvaat vo formiraweto na katalozite na drugi turisti~ki agencii ili turoperatori. Se praktikuva turoperatorite ednostavno da gi prifatat ve}e sostavenite aran`mani i takvi da gi vnesat vo svoite katalozi, pri {to i drugiot u~esnik }e snosi del od tro{ocite za izdavawe na katalogot. Vo isto vreme se vodi smetka za kvalitetot na dadenite informacii, {to e od op{t interes, kako i ostanatite raboti okolu formiraweto na katalogot. Izborot na tekst i ilustrativen materijal gi prevzema turoperatorot i pri toa vodi evidencija za visinata na sredstvata za sekoj oddelen aran`man koj se nao|a vo katalogot.Distribucijata na katalogot treba da ovozmoì do nego da dojdat korisnicite na uslugi. Osven preku proda`nata mreà, toj moè da se distributira i na drugi na~ini. Eden od najsovremenite na~ini na distibucija e so pomo{ na internet so ~ija pomo{ moè da se plasiraat i podetalni informacii koi se nao|aat vo manuelite, a koi samiot katalog ne gi sodrì. Me|utoa kako nedostatok na ovoj vid na distribucija e toa {to na ovoj na~in ne moè da se obezbedi plasman za potencijalnite turisti koi ne se vklu~eni vo internet mreàta. Druga forma na distribucija prestavuvaa koristewe na agenti-sorabotnici. Tie katalozite gi dostavuvaat vo domovite i rabotnite mesta na turisti~kata klientela. Agentite moàt ili samo da gi dostavat ili pak dostavata da se izvr{i zaedno so sugestii i u~estvo vo dogovaraweto, {to im e vpro~em i osnovna aktivnost. Tie poseduvaat mailing-lista (lista za dopi{uvawe) koja gi opfa}a pred se onie turisti koi ve}e gi koristele uslugite na turisti~kata agencija ili na drug na~in sorabotuvale so nea. Se pretpostavuva deka toa e sigurna adresa na koja agentot moè da se obrati, no katalogot se dostavuva i vonramkite na ovaa popisna forma. Mailing-listata posebno se koristi pri ispra}awe na katalozite so koristewe na po{tenski uslugi, iako na ovoj na~in na distribucija se zgolemuvaat tro{ocite na plasmanot.Za novite katalozi na aran`mani turistite so koristewe na adresarite moàt da se informiraat i preku telefon. Propagandata na katalogot se ostvaruva i preku javnite medium kako {to se pe~atot, televizijata, radioto, filmot i dijaproekciite, panoate i drugi sredstva. Me|u niv posebno mesto zazemaat video rekorderite koi moàt da opfatat golem del od katalo{kite sodrìni, no postojat opredeleni ograni~uvawa kako {to se zgolemuvaweto na tro{ocite i dolìnata na lentata. Video kasetite ne e mo`no da se podelat besplatno za site zainteresirani zatoa vo potpolnost ne moè da go zameni katalogot no prestavuva uspe{no promotivno sredstvo.Promocija na turisti~kite aran`mani i katalozite se vr{i na preskonferencii. Mo{ne zna~ajni se javnite predavawa koi se organiziraat vo sredini kage {to moàt da se obezbedat zainteresirani slu{ateli. Na primer vo u~ili{tata, fakultetite, stopanskite i nestopanskite subjekti, vo ramkite na razni manifestacii i izvedbi.

5.3. Zapi{uvawe na korisnicite na uslugi (Booking)

Terminot booking se koristi vo agenciskoto rabotewe. Ovoj ternim e usvoen i kako takov se koristi ne samo vo turisti~kata teorija i praktika tuku i vo soobra}ajot, hotelierstvoto, organizacijata na manifestaciite, poseta na kulturnite i sportskite institucii, {to zna~i deka e {iroko primenliv. Pod booking se podrazbira postapka na registrirawe na korisnici na uslugi i rezervacija na opredeleni kapaciteti. Bukingot vo turisti~koto agencisko rabotewe podrazbira zapi{uvawe na site korisnici na aran`manot. Postapkata na zapi{uvawe zapo~nuva so prijavuvaweto na turistitei uplata na celiot aran`man ili akontacija za nego. Prijavuvaweto se vr{i so popolnuvawe na prijavniot list koj gi sodrì li~nite podatoci, a naveduva i opredelba za alternativni uslovi koi se del na turisti~kiot aran`man. So potpi{uvaweto na prijavata korisnikot gi prifatil uslovite sodràni vo aran`manot, a so toa se smeta deka e sklu~en dogovorot, za {to turisti~kata agencija izdava potvrda. Na takov na~in turistot se steknuva so pravo da gi koristi uslugite na aran`manot.Podatocite od prijavata se sreduvaat vo buking lista. Buking listata se vodi na posebno pogdotven obrazec koj obi~aeno sodrì tri grafi. Vo prvata grafa se naveduvaat podatoci za korisnikot na uslugite dadeni vo prijavata na aran`manot. Vo vtorata grafa se registriraat uplatite, a vo tretata grafa se zapi{uvaat opredelbite za alternativnite uslovi i èlbi na korisnicite na uslugite (dvokrevetna soba, soba so pogled na more i sl.). Zapi{uvaweto na korisnicite na uslugi vo buking listata se vr{i po razli~ni osnovi: spored turisti~kiot aran`man za koj korisnikot se prijavil, spored turisti~kata destinacija, prevoznoto sredstvo, traeweto na aran`manot, smenata na vremeto na poa|awe.D. Popov upatuva na dva osnovni sistemi vo vodeweto na bukingot. Toa se: sistem na alotmanski buking i sistem na centralen buking.Sistemot na alotmanski buking se javuva koga proda`nata ispostava raspolaga so svoi rezervirani mesta za patuvawa. Vo toj slu~aj agencijata vr{i nivna proda`ba bez proverka vo centralniot buking. Po negoviot istek za proda`ba go ispra}a spisokot na korisnici na aran`manot do centralniot buking. Toj posle ja vr{i natamo{nata komunikacija so turistot. Ako proda`noto mesto uspeva da gi prodade rezerviranite kapaciteti pred istekot na vremeto predvideno za bukirawe, toa moè da rezervira dopolnitelni kapaciteti koi ke gi odobri centralniot buking. Ako pak se oceni deka rezerviranite kapaciteti ne }e moàt da se prodadat, a postojat uslovi za toa na drugi proda`ni mesta, toga{ preku centralniot buking moàt tamu da se naso~at.Sistemot na centralen buking se koristi koga ispostavite ili turisti~kite agencii vo svojstvo na proda`no mesto nemaat odnapred rezervirani kapaciteti. Potvrda na korisnikot na aran`manot vo proda`noto mesto mu se izdava po predhodna konsultacija so centralniot buking vo vrska so raspolo`livite kapaciteti. Potoa moè da se izvr{i naplata za koristewe na uslugite od aran`manot i prijavata se ispra}a vo centralniot buking koj go vodi agencijata po svojstvo na sopsvenik na aran`manot ili turoperatorot. Otkako centralniot buking }e ja primi prijavata gi prezema natamo{nite komunikacii so korisnikot na uslugite na turisti~kiot aran`man. Buking listite denes se formiraat so koristewe na sovremena tehnologija, koja obezbeduva polesno vleguvawe so podatoci vo centralniot buking od strana na proda`nite mesta i obratno. Otkako }e se izvr{i zapi{uvaweto se pristapuva kon kontrola na buking listite i ako se kanstatiraat odredeni problemi i nedore~enosti tie se razre{uvaat i potoa buking listata se zaklu~uva so {to definitivno e zavr{en plasmanot na turisti~kiot aran`man.

6. Realizirawe na turisti~kiot aran`man

Od uspe{nata realizacija na turisti~kiot aran`man vo golema mera }e zavisi stepenot na zadovoluvawe na turisti~kata potreba na turistite. Turisti~kata agencija vo uspe{nata realizacija na aran`manot gleda ostvaruvawe na profitabilnost, no i sozdavawe na svoja reputacija pri {to vodi smetka za svojot ugled i steknuvawe na doverbata na turistite. Realizacijata na aran`manot opfa}a kompleks na aktivnosti koi na optimalen na~in treba da ovozmoàt turistot da gi dobie predvidenite uslugi sodràni vo turisti~kiot aran`man. Turisti~kata agencija odreduva stru~no osposobeno lice koe }e se griì za uspe{na realizacija na aran`manot. Vrz osnova na buking listata agencijata vr{i smestuvawe na turistite vo prevozno sredstvo, a vo avio prevozot se postavuva Flajt lista vo koja pokraj imiwata na patnicite se redi i brojot na biletot. Ova se pravi od pri~ina {to e mo{ne va`na da se obezbedi normalno odvivawe na prevozot, {to podrazbira li~na bezbednost na patnicite i bezbednost na materijalnite sredstva koi gi koristat vo patuvaweto. Isto taka turisti~kata agencija go {titi turistot so obezbeduvawe na diskrecija vo tekot na patuvaweto i prestojot, {to se stava vo funkcija da ne dojde do pojava na lo{ tretman na turistite. Pri toa turisti~kata agencija vodi grià turistot da bide smesten spored rooming listata koja se sostavuva vrz baza na buking listata. Rooming listata sluì za pravilen raspored na korisnicite na uslugite vo smestuva~kite kapaciteti i e osnova vo obezbedubaweto na soodvetno smestuvawe pri izborot na sokorisnikot ili so korisnicite na sobata. Ako turistite izrazile posebna èlba od ovoj karakter ili pak ne se opredelile vo izboror, toa go pravi turisti~kata agencija vo ramkite na raspolo`livite mo`nosti, vodej}i smetka za polot, vozrasta, {kolskata podgotovka, profesionalnata angaìranost, hobito i sl. Na toj na~in se ispolnuvaat èlbite na turistite. Turisti~kata agencija prezema aktivnosti vo vrska so prezentacija na vau~erot, prevoznata dokumentacija, nara~kata na dodatni uslugi, mo`ni transakcii i sl. Za davaweto turisti~ki uslugi koi se sodràni vo programata za patuvawe, turistite od ovlasteno lice dobivaat informacii. Ova lice pravi dneven raspored na aktivnostite za {to turistite se informiraat na soodveten na~in, za da ne propu{tat ne{to od sodrìnata na aran`manot. Uspe{noto davawe na turisti~ki uslugi e vo vrska so angaìrawe na turisti~ki vodi~i, animatori i drugi sli~ni lica koi treba da ovozmoàt turisti~kite uslugi da bidat kvalitetni i celosni.Za problemite i te{kotiite koi bi se javile vo realizacijata na aran`manot ovlastenoto lice treba da ja informira turisti~kata agencija i da prezema merki vo soglasnost so dogovorot me|u agencijata i davatelot na uslugi. Na bolnite patnici treba da im se obezbedi soodvetna zdrastvena za{tita, lekarski tretman i eventualno smestuvawe vo zdrastveni ustanovi. Vo slu~aj na smrt na turistot se informira turisti~kata agencija i diplomatsko konzularnite prestavni{tva i se prezemaat aktivnosti posmrtnite ostatoci da se prenesat na soodvetno mesto.Ako se slu~i nekoj od turistite da zadocni pri patuvaweto, toa ne treba da se odrazi na interesite na drugite turisti i ovlastenoto lice mora da se angaìra za da obezbedi negovo povtorno vklu~uvawe vo patuvaweto. Posle prestojot se organizira vra}awe na turistite vo mestoto na ìveewe.

7. Arka Travel Agency Macedonia - - 1 : 18.00 . . ...2 : , : - , , , , , . , - , , , , . ( - , ). .. 3 : , . . ( ,, ). : , , ,, , , - ... . . . .

4 : . . ... , , , , .... . 5 : .

Budapest,Hungary Vienna,Austria Bratislava,Slovakia

: 3*** : -

: 40

Budapest,Hungary Vienna,Austria Bratislava,Slovakia

Zaklu~ok

Op{testveno-ekonomskiot razvoj vo svetot se nao|a vo tesna vrska so turisti~kata aktivnost i vo toj kontekst vo turisti~ko agenciskoto rabotewe. Porastot na nacionalniot dohod i ìvotniot standard pretstavuva zgolemuvawe na brojot na turistite vo turisti~kata aktivnost, {to zna~i deka se zgolemuva i brojot na turisti koi baraat uslugi od turisti~kite agencii. Osven toa, podobruvaweto na ìvotniot standard vo ekonomsko razvienite zemji ovozmoùva da se izmeni karakterot na turisti~kite dvièwa. Toa e edna od pri~inite koja inicira podolgi patuvawa vo prostorna smisla i iznao|awe na novi destinacii koi poradi ovie pri~ini ne bile aktivirani na ramni{te na turisti~kata ponuda. Zgolemuvaweto na dolìnata vo patuvaweto podrazbira vklu~uvawe na pove}ebrojni ~initeli vo vrska so prevozot i prestojot. Toa se inplicira vo odnos kon koristewe na uslugite koi gi nudat turisti~kite agencii, bidej}i turisti~kite agencii ovozmoùvaat sinhronizirawe na aktivnosta na u~esnicite vo turisti~kata ponuda i turisti~kata pobaruva~ka na podolgite prostorni relacii. Toa e edna od pri~inite za zgolemeniot interes na turistite da se vklu~at vo turisti~kata aktivnost vo oranizacija na turisti~kite agencii. Ovoj odnos na turistite kon turizmot i turisti~kite agencii ovozmoùva zna~itelen porast na brojot na turisti~kite agencii vo svetot. Uslugite koi gi nudat turisti~kite agencii ~esto se grupiraat i sreduvaat, me|usebno se kombiniraat i kako takvi se plasiraat na turisti~kiot pazar za da ovozmoàt zadovoluvawe na turisti~kite potrebi na turistite. Turisti~kiot aran`man prestavuva sodrìnska celina na uslugite koi me|usebno sredeni i vkomponirani go izrazuvaat negoviot kvalitetot. Sodrìnata na turisti~kiot aran`man se menuva vo zavisnost od pro{iruvaweto na turisti~kite potrebi. So ogled na toa deka razvojot na turizmot podrazbira pro{iruvawe na barawata na korisnicite na uslugite, turisti~kiot aran`man }e sodrì pogolema i poraznovidna paleta na uslugi. Ne treba posebno da se potencira deka pokvalitetnite aran`mani pouspe{no }e se prodavaat na turisti~kiot pazar bidej}i toa se podrazbira. Od uspe{nata realizacija na turisti~kiot aran`man vo golema merka zavisi stepenot na zadovoluvawe na turisti~kata potreba na turistite {to treba da bide pri~ina za steknuvawe na nivnata doverba. Turisti~kata agencija vo uspe{nata realizacija na aran`manot gleda ostvaruvawe na profitabilnost, odnosno pozitivni ekonomski rezultati, no i sozdavawe na svoja reputacija i gradewe na svojot ugled.

1

turisticki aranzmani

Documents