tÜm yÖnlerİyle eĞİtİm yÖnetİmİ

Euro-Khaleeji Theses

MEHMET ZCAN

TM YNLERYLE

ETM YNETM

Gen Eitimcilere ve Akademisyenlere

Euro-Khaleeji Research and Publishing House

Oman 2015

Bu kitap;

Demir MUTLU

Yasemin ZCAN

Ezgi ZCAN

ve Onur ZCANa armaandr

Copyright 2015 Euro-Khaleeji Research and Publishing House, Oman

All rights reserved. Our publication may not be reproduced or used in any manner whatsoever without the express written permission of the publisher, except for the use of brief quotations in a book review, scholarly journal, or educational textbooks. However, in keeping with UNESCOs ideals and goals, Euro-Khaleeji Research and Publishing House is committed to creating learning societies with educational opportunities for all populations and, therefore, grants permission to the author of this thesis to allow the partial or total reproduction of his or her work.

First Edition: June, 2015

ISBN 978-1-329-17444-3

Euro-Khaleeji Research and Publishing House

Sultanate of Oman

www.euro-khaleeji.org

ZET

Bu kitapta eitim ynetimi alannda gnmze kadar yaplm olan kavramsal almalara ve

bileenlere yer verilmitir. Kavramsal almalarn yannda eitim ynetimi denetimi planlamas

ve ekonomisi kavramlar uluslararas boyutta derinlemesine incelenmitir. Bu aratrmann

sonunda dnyann tm blgelerinde eitim ynetimi kavramnn ve bileenlerinin temelde ayn

olmakla birlikte farkllk gsterebildii grlmtr. Bu balamda dnlebilir ki eitim

ynetimi bilim dal dnya zerinde farkl blgelerde farkl aratrma konularn ele

alabilmektedir. Bu kitabn temel amalarndan biri de bilim dalnn nde gelenlerinin bunun

farknda olmalar ve ortak bilimsel noktalarda alan gelitirebilmelerinde nc olmaktr. Ayrca

bu kitap eitim ynetimi alann tanmayan ve eitim bilimleri anabilim dallarnda uzmanlk

eitimi, yksek lisans ya da doktora eitimi almak isteyen ve anabilim dallarn aratran gen

akademisyenler ve eitimciler iin yol gsterici olma niteliindedir.

Sultanate of Oman [2] Euro-Khaleeji Research and Publishing House

NDEKLER

ZET ................................................................................................................................................................................... 1

NDEKLER ..................................................................................................................................................................... 2

1. BLM KAVRAMI ............................................................................................................................................................ 4

2. ETM KAVRAMI ......................................................................................................................................................... 6

2.1. ETMN TEMEL NTELKLER ........................................................................................................................... 7

Yavalk ..................................................................................................................................................................... 7

Karmaklk ................................................................................................................................................................ 7

Eitim Etkinliklerinin Bir Pazarnn Bulunmas......................................................................................................... 7

Eitimin Bir Hizmet Olmas ....................................................................................................................................... 8

Eitim Arznn Genel zellikleri ................................................................................................................................ 8

3. ETM YNETM ...................................................................................................................................................... 12

Dnyada Bir Bilim Dal Olarak Eitim Ynetimi ..................................................................................................... 18

Diyalektik Dnem .................................................................................................................................................... 24

2000 ve Sonras Dnem ......................................................................................................................................... 25

Avrupada Eitim Ynetimi ..................................................................................................................................... 26

Alann Kimlik ve Gelecei ....................................................................................................................................... 26

Trkiyede Eitim Ynetimi ..................................................................................................................................... 29

Merkezi Hkmet Tekilat Projesi ......................................................................................................................... 30

Ankara niversitesi Eitim Fakltesi ...................................................................................................................... 30

Hacettepe niversitesi Eitim Blm Eitim Ynetimi ve Teftii Program ....................................................... 31

4. ETM DENETM ....................................................................................................................................................... 34

Denetim Kavram ......................................................................................................................................................... 35

Denetimin Amac.......................................................................................................................................................... 36

Denetimin nemi..................................................................................................................................................... 37

Trk Eitim Sisteminde Denetimin Gemii ve Bugn ............................................................................................ 38

zcan, M. (2015) [3] Tm ynleriyle eitim ynetimi

Denetim lkeleri ............................................................................................................................................................ 42

Denetim sreleri .................................................................................................................................................... 45

Denetimin Boyutlar................................................................................................................................................. 45

Eitim Felsefesi Denetim likisi ............................................................................................................................. 49

Eitim Denetiminde Yaklamlar ................................................................................................................................. 50

Denetim Modelleri ................................................................................................................................................... 52

Deneti Rol ve Yeterlilikleri ......................................................................................................................................... 66

Deneti Yeterlikleri ....................................................................................................................................................... 68

rgtsel Etkililik in Etkili Ynetim ve Denetim ........................................................................................................ 73

5. ETMDE PLANLAMA .............................................................................................................................................. 80

Eitim Planlamasnn Balca Grev Alanlar ............................................................................................................ 81

Eitim Planlamasnn nemi....................................................................................................................................... 82

Eitim Planlamas Uygulamasnn Temel lkeleri ...................................................................................................... 84

Eitim Planlamas Yaklamlar .................................................................................................................................. 84

Planlamaya likin Baz Dnceler ........................................................................................................................... 88

6. ETM EKONOMS ................................................................................................................................................... 89

Eitim ve Ekonomi likisi ............................................................................................................................................ 89

Eitim Ynetimi ve Finansman likisi ........................................................................................................................ 92

Eitimde Finansman Yaklamlar .............................................................................................................................. 93

Eitim Hizmetlerinde Kamusal Finansmann zellikleri .......................................................................................... 107

Eitim Hizmetinin Deerlendirilmesinde Farkl Yaklamlar ................................................................................... 119

Eitim Harcamalar Kavram Ve Snflandrlmas............................................................................................... 125

Finansman Yntemleri .......................................................................................................................................... 130

Eitim Finansmanna Katkda Bulunan Kurulular .................................................................................................. 133

Uluslarst Bir Deer Olarak Eitim ......................................................................................................................... 134

KAYNAKLAR ................................................................................................................................................................. 136


1. BLM KAVRAMI

Bilim, bir alandaki sistemli bilgi birikimi, nesnel admlar izleyerek retilen bilgi, bilimsel

yntemle retilen bilgi ve bilimsel aratrma rn bilgi olarak tanmlanr.

Bu tanmlar bilimin de bir bilgi -daha dorusu bilgi kmesi - olduunu; ancak her bilginin bilim

olmadn gstermektedir (Crowe, 1991). nk aada da belirtildii zere, bilimsel bilgi,

bilimsel olmayan sradan bilginin sahip olmad belli zelliklere sahip bilgidir. Bu zellikler

arasnda nesnellik, tamlk, dorulama, basit aklama, ampirizm, olaslkl dnme saylabilir

(Balc, 2007). Bunlar ksaca aklanrsa nesnellik, bilimsel bilginin, herkese gre deimeyen

belli standart admlar ve prosedrleri izleyerek retilmesini ifade eder. Nesnellik, aratrmann

tekrarlanabilirliini, yeniden retilebilirliini, bylece de denetlenebilirliini gsterir. Tamlk

bilim dilinin genel anlatmdan uzak ve net olmas, kullanlan kavramlarn tam anlamlarna

brndrlmesidir. Dorulama, bilimin herkese, herkesin eletirisine ak olmasdr (Crowe,

1991). Basit aklama, bilimin olaylar aras ilikileri, karmak gerekleri aklamay en basit

ekilde yapmasdr. Ampirizm, hem bilimsel tutumu hem de deney ve gzleme dayanarak

bilgi retmeyi gsterir. Ampirik tutum bir taraftan bilimsel bilginin yol gstericiliine inanmay,

dier taraftan da retilen bilgi konusunda srekli kuku duyulmasn bylece de srekli

denetlemeyi ngrr. Olaslkl dnme ise bilimin dogma - mutlak - olmadn, belli

olaslk snrlar iinde doru olduunu ifade eder (Lederman, 1992).

Bilim kavram, hem rn hem de bu rnn retilmesi yolunu- sreci gsterir (Karasar, 2005) .

Bilimin rn yn, bir alandaki bilgi birikimini, sre yn ise bu birikimin retilmesi yolunu

gsterir. Eitim ynetimi alannda var olan bilgi birikimi, bilimin rn boyutunu, bu birikimin

retilmesinde bilimsel yntemin uygulanmas da onun sre ynn ifade eder. Pek tabii ki, bir

bilgi birikiminin bilim olabilmesi iin onun sistemli srelerle - bilimsel yntemler retilmi

olmas gerekir. Grlecei zere zellikle de bilimin rn yn ayn zamanda bilim alan ya da

disiplinini de tanmlar. Bilim, entelektel abann meru blmlemesi olarak da tanmlanmtr

(Bourdieu, 1995). Bu tanm bir taraftan farkl bilim alan ya da disiplinlerini, dier taraftan da

bilim insanlarnn ilgi ve merak farklln gsterir.


Bir etkinlik alannn bilimleme srecine girerek zerk ve bamsz bir bilim dal haline

gelmesiyle onun kurumsallamas arasnda bir ba kurmak mmkndr. Bir bilim alannn

kurumsallamas ltleri ise Gulbenkian Komisyonunun Sosyal Bilimleri An adl raporuna

gre yle sralanmtr (Keiner, 2002): Alann;

niversitelerde krs ya da blmlerinin olmas,

Bir aratrma alan olmas (aratrmann kurumsallamas),

Uzmanlk gerektiren bir bilgi birikimine sahip olmas, diplomaya gtren ders

programlarnn sunulduu blm ya da birimlerinin olmas (retimin kurumsallamas),

rn ve birikimini sunma olana salayan bilimsel dergilerinin olmas ve

Mensuplarnn rgtlenmesi.

te yandan Bourdieu, 1995; Depeape, 2002; Nisbet, 2002 ve Keiner, 2002e gre bir disiplin ya

da bilim alan olmann temel gerekleri ise unlardr:

Aratrma dncesinin profesyonellemesi olanan salayan kurumsal temellerin

(krsler, bilimsel almalar, aratrmalar, aratrmac gruplar ve enstitler gibi) olmas,

Bilginin nesnelerini oluturan kavram ve kuramsal modellerle veri toplama ve analiz

yntemlerinin srekli ve ayrntl biimde yenilenmesine dayal bilimsel bilgi retimi,

Dergiler ve kitaplar gibi yaynlarla akademik organlarn farkl dzeylerinde aratrma

derneklerinin kurulmas, kongre, konferans, seminer ve altay ve benzeri bilimsel

toplantlarla bir iletiim a kurulmas,

Aratrmaclarn eitim ve eitli birliklere ye olarak kabul edilmesi yoluyla

toplumsallatrlmalar ve aratrmaclarn zgemilerinde disiplinle olan balantlarn

ortaya koymalar.

Yukarda belirtildii zere bir etkinlik ya da ura alannn bir disiplin -bilim dal olmas

ltleri ile o disiplinin kurumsallamas ltleri neredeyse ayndr. Bu ltler ayrca bilimin

ontolojik (varlk bilim) temelleriyle de ilikili olduu aka anlalmaktadr.

Bilimin ontolojik temelleri konusu tartmaldr. Bilime ontolojik bak, znde bilimin ne

olduu, ne yapt, nasl yapt sorularna yant aranmasn gerektirmektedir. Bu dorultuda

genelde eitim bilimleri zelde de eitim ynetimi ne yapar, nasl yapar? sorusuna yant

vermek gerekmektedir. Konuya bu adan bakldnda farkl ontolojik bak alarndan sz

etmek mmkndr (Keiner, 2002).


2. ETM KAVRAMI

Gnlk hayatta sk sk kullandmz eitimin tatmin edici bir tanmn yapmak olduka zor

grlyor. nk onu deimez bir gerek olarak grmek olanakszdr. Tanmlama gl

ekilmekle beraber deiik eitim tanmlamalar yapmak mmkndr. Bir tanma gre eitim

fiziki, fikri ve ahlaki yeteneklerin gelitirilmesi ilemidir (Lederman, 1992).

Yine bir dier tanma gre eitim insann doutan sahip olduu fiziki ve fikri yetenekleri ve

sonradan kazand ahlak anlay zerinde yaplan amal etkilerin btndr. Yine Klbayn

verdii bir tanma gre eitim, tatbiki bilgilerin kiilerin kendi alanlarndaki etkinlik

derecelerini dorudan doruya arttran bir faaliyet koludur (Crowe, 1991). Tanm ne olursa

olsun, eitim ve retim insanln bugn ulat medeniyeti yaratan temel kuvvet olmutur. O

kadar ki, eitim gnmzde insanlarn sahip olduu kutsal haklar arasnda yer almtr.

Eitim ve retim balangta, kk bir sosyal snfn imtiyazlar arasndayken, sonradan btn

vatandalarn yararlanmak istedii bir hak olmutur. Birlemi Milletlerin yaynlad insan

haklar evrensel beyannamesinin 26. maddesine gre Her ahs eitim hakkna sahiptir. lk ve

temel eitim sz konusu olduunda eitim bedava olmaldr. lk eitim mecburidir. Mesleki ve

teknik eitim genellemelidir. Yksek renime giri, herkesin yeteneine gre, eit olarak

herkese ak olmaldr (Oakes ve Lipton, 2002).

Kamu kesiminin grev ve sorumluluklarnn deimesiyle dier bir ifade ile mdahaleci devlet

anlayndan sosyal devlet anlayna gei sreci ile beraber eitim hizmetlerinin yaps ve

bileimi de deimeye balamtr (Crowe, 1991). Anayasalarda gvence altna alnan temel hak

ve zgrlkler iinde eitiminde olmas kanlmazdr. Devlet eitim ile ilgili hizmetleri kendisi

sunarken bu hizmetlerden bire bir faydalananlardan har ad altnda bir pay almakta bu hizmetin

zel kesim tarafndan sunulmas halinde ise denetleyici ve dzenleyici rolyle piyasalara

mdahale etmektedir. Yani eitim arz ile eitim talebi piyasa koullar ierisinde dengeye

gelmeyip devletin mdahalesi ile ekillenmektedir (Oakes ve Lipton, 2002).


2.1. ETMN TEMEL NTELKLER

nsanlarn eitilmesi sorunu daha ok eitim bilimcileri ilgilendirir. Burada gnmz

toplumlarnda eitim sistemlerinin baz temel zelliklerine aada deinilmitir.

Yavalk

Eitim sreci gemite olduu gibi bugnde uzun bir sretir. Giderek daha da uzama eilimi

gstermektedir. Bir kua eitmek iin 1530 yl gerekmektedir (Loughran, 2007). rnein 8

yllk temel eitimi dzeninin (1975-1976) ylndan itibaren tm yurtta uygulamaya konulduu

varsaylrsa nce anlan yasa uyarnca ilkokul retmenlerini de ieren tm retmenlerin

yksek renim grmeleri gerekmektedir (Crowe, 1991). Sonra bu retmenler 8 yllk temel

eitim devresinde araya girecekler ve 19791980 ylnda bu dzey retimin birinci snfna

kaydolacak rencileri okutmaya balayacaklardr (Banks,2010).

Bu rencilerde en erken 18 yl sonra yksekrenimlerini bitirebileceklerdir. Yani 1972 ylnda

doan ocuklar, en erken 1990-2000 ylnda i yaamlarna balayabilecekler ve 2030 ylna

dein retici olmay srdrebileceklerdir (Zeichner, 2000). yleyse eitim planlamasnn, uzun

dnemli olarak dnlmesi zorunludur. Bu nokta bir lke eitim politikasnn belirlenmesinin

temelini oluturmaktr.

Karmaklk

Eitim, bireylerin tm yeteneklerini gelitirmeyi hedef alr, onlar toplumsal yaamdaki tm

grevlerine hazrlar. Bununla birlikte psikolojinin her bireyin znlne deindii bir

toplumda ekonomik ve toplumsal rgt giderek eitlenmektedir (Lederman, 1992).

Gemitekine oranla daha ok ortak noktalar iermekle birlikte eitim dizgesinin sunduu

uzmanlklarla gnden gne daha da karmak olmas doaldr (Zeichner, 2000).

Eitim Etkinliklerinin Bir Pazarnn Bulunmas

Eitimi ncelikle yksek retimi devletin parasz bir hizmet olarak sunmad Amerika

Birleik Devletleri, Kanada gibi lkelerde bile eitim maliyet fiyat temel alnarak satn alnan

bir hizmet deildir (Loughran, 2007). Eitim hizmeti ou kez ya devlete parasz ya da

maliyetiyle uzak yakn hibir ilikisi olmayan bir parasal katkyla karlk olarak sunulmaktadr

(Crowe, 1991). Bu nokta eitim planlamas, zellikle bu kesime deneklerin ayrlmasnda ve

teki hizmet ya da ekonomik kesimlerde kullanlmasnda byk nem tamaktadr.


Eitimin Bir Hizmet Olmas

Ekonomik hayattaki geliimin tam tersine, eitim hizmetinin grlmesinde henz bilgisayar

ikinci planda kalmaktadr. Baka bir anlatmla bugnk biimiyle eitim, iinde eitmenin

dolaysz eylemi bulunan bir etkinliktir (Crowe, 1991). retim personeline ilikin sorunlarn

nemi, eitim harcamalarnn ok hzl art oran bu niteliin balca sonulardr. yleyse

eitim, ekonomik ve toplumsal kalknmann ayrlmaz bir parasdr (Lederman, 1992).

Eitim Arznn Genel zellikleri

Eitim arz, ilk ve orta retim kurulularyla yksek ve niversite gibi eitim kurumlarnn

eitim hizmeti grmek iin arz ettikleri zamandr (Zeichner, 2000). renciler herhangi bir

eitim kurumuna devam ettii srece, binalar, ktphaneler, laboratuarlar v.b. sermaye unsurlar

ve retmenler, dier grevliler, renciler v.b. emek unsurlarnn ibirliinden eitim hizmeti

denilen bir mal elde edilir (Crowe, 1991). Bu zelliklerden birincisi, eitim hizmetleri arznn

zaman bakmndan eitim hizmetleri talebine nazaran ncelik gstermesidir. Bilindii gibi dier

mallarn arz talep durumuna veya piyasa-fiyat mekanizmasna gre ayarlanr. Oysa eitim

hizmetleri arznn, eitim talebi gz nnde bulundurulmakszn yani talepten nce yaplmas

gerekir (Loughran, 2007). Eer belli bir sre sonunda, rnein be yl, on yl gibi veya bir

tarihte, rnein 1980 ylnda gibi, eitli retim kademelerinde okullama orannn belli bir

seviyeye ulaaca tahmin ediliyorsa sz konusu tarihte talebi karlayabilmek iin bugnden

retmen ve ynetici kadrolarnn yetitirilmesine, okul binalarnn yapmna ve dier fiziki

vastalarn tahminine balanmas gerekir. Aksi halde, pek ok lkede ve Trkiyede grld

gibi eitim hizmetlerine kar olan talep artt zaman btn gerekli unsurlarda, zellikle

retmen aday renci saysndaki eksiklik kendisini btn iddeti ile gsterecektir (Lederman,

1992). nk bu imknlarn hazrlanmas, zellikle iyi retmen yetitirilmesi iin uzunca bir

zamana ihtiya vardr. Bu nedenle talep ortaya kt veya talepte bir art meydana geldii

zaman talebin emilebilmesi eitim hizmetlerinden daha nce arzn hazr olmasna baldr ve bu

da iyi bir eitim planlamasnn n artdr (Banks,2010).

Eitim hizmetleri arznn ikinci zellii arz biriminin bykldr. Baka bir deyile rnein

ilk renim hizmetleri arznda bir art meydana gelince veya ilkokullar herkese ak hale

getirilince ve e zamanl olarak okullama orannn yzde yze yaklatrmak iin eitim

mecburiyeti dahil her trl areye bavurulunca orta ve yksek renim kademelerinde de arz

arttrma zorunluluu ortaya kar (Neville, Sherman ve Cohen, 2005). Sadece bir eitim


kademesinde arzn artrlmas sadece bu kademede miktar ve kalite bakmndan arz veya

hizmeti artrma imkn verir. Fakat insan kaynann israfndan baka bir anlam

tamaz(Lederman, 1992). Eer her kademede talebi karlayacak kadar arzda bulunulmazsa, bir

eitim kademesinde meydana gelen byme daha az kaliteli retmen kullanlmasna, snflarn

kalabalklamasna, eitim aralarnn sayca yetersiz kalmasna ve daha az kabiliyetli

rencilerin okula alnmasna yol aaca iin, bir taraftan sz konusu eitim kademesinde

hizmetin kalitesini bozacak ve dier taraftan da dier eitim kademlerinde ciddi yetersizliklere

ve zararlara yol aacaktr (Loughran, 2007). rnein dier eitim kademlerinde eitim arz

geniletilmeksizin, sadece niversite ve yksekokul seviyesinde eitim hizmetleri arz artrlrsa

bir sre sonra niversitelere iyi yetimemi ve bu seviyede eitim grmeye hazr olmayan

renciler yer alr ve yksek renimin kalitesini drrler.

Eitim hizmetleri arznn nc bir zellii de arz unsurlarnn birbirini tamamlayc nitelikte

oluudur (Loughran, 2007). Eitim hizmetinin iyi ve aksamakszn yrtlebilmesi iin

retmen, ynetici, gerekli eitim arac, ktphane, kitap vs. unsurlarn belli oranlarda

kaynamas zorunludur (Neville, Sherman ve Cohen, 2005). Aksi halde okul binalar yapmadan

sadece retmen ve renci ve daha kts sadece renci saysn artrmak okullama orann

ykseltse bile, eitimin seviyesini tahmin edilemeyecek kadar drr (Banks, 2010).

Ayn zamanda ada eitim sadece kitaplar, binalar makine vs. deil ayn zamanda, aratrma

elamanlar teknisyenler ve sekreter, yneticiler gibi eitli nitelikte retim d kadrolara da

ihtiya gsterir (Lederman, 1992). Eer retim hizmetinin yrtecei fiziki imknlar yoksa

retmen saysnn hibir faydas yoktur ve yeni bir retmenin mevcut ve bir bakas tarafndan

kullanlan imknlarndan yararlanmas yoluna gidilirse durum daha da ktleir. rnein, tp

fakltesinde ikinci bir krs kurulmas ikinci bir klinik almasn gerektirir (Loughran, 2007).

Her iki krsnn de ayn kliniin imknlarndan yararlanmaya kalkmas mevcut durumun

gerilemesine yol aabilir. Yani gayretlerin verimini ve hizmetin kalitesini drr. u halde

eitim hizmetleri arznda arzn unsurlarndan bir tanesinde bir deime meydana gelince dier

unsurlarnda ayn oranda deitirilebilmelidir (Neville, Sherman ve Cohen, 2005). Aksi halde

talep karsnda arzn yetersiz kal dier mallarda olduu gibi maln fiyatnn artmasna deil

fakat grlen hizmetin kalitesinin dmesine yol aabilir (Banks, 2010).

Eitim bilimlerine, bu arada eitim ynetimine de, bir bilimi, bilim yapan temel zellik

asndan yaklamak gerekir. O zaman, bu bir yntem sorunu olarak grlr. Bylesi bir bak,


eitimin ayr bir bilim alan olduunu gsterse de onun zerk, bamsz bir bilim olmasna yant

oluturamaz (Loughran, 2007).

Eitime eitim kavramndan yola karak anlam yklendiinde de onun bilim olduunu

savunmak zor. nk bylesi bir bak en iyi nasl eitilir? sorusuna gtrr ki bunun

bilimselliinden sz edilemez. nk konu bireysel ve teknik bir dzeye indirgenmi olur.

Konuya eitim bilimci kimdir? sorusu asndan yaklamak da eitim bilimlerinin tam olarak

bamsz bir alan olduunu gstermeye yetmemektedir (Loughran, 2007). nk ncelikle

zerk ve bamsz bir eitim bilimciler topluluu gereklidir. Bu topluluun kendi norm ve

kurallarn tanma ve bunlar dier bilim alanlarna kabul ettirme sorumluluklar olacaktr

(Charlot, 1988). Bu norm ve kurallarn ayn zamanda eitim bilimci davranna dnmesi

gerekir. Bunlarn olduunu sylemek her halde pek mmkn deil (Zeichner, 2000). Eitim

bilimlerinin bamsz bir bilim oluu ayn zamanda onun snrlarnn belirlenmesi konusunu da

gndeme getirir. Bilimleri ayrtran insanlarn eylemlerindeki farkllama (ekonomik, sosyal,

politik vb.) olduuna ve insann belli kategorilerdeki etkinliklerinin her birinin bir bilim dalna

konu edildiine gre bilime bu adan baklmas olaan grlebilir. Bu bak da beraberinde pek

ok sorunu dourmaktadr (Charlot, 1988).

Alanla uraanlarn bak asyla bakmak, bilimlere bamszlk ve zgnlk kazandran en

uygun bak as gibi grnmektedir. yle ki, rnein insana ekonomistin bakyla, bir eitim

bilimcinin bak farkllk gsterir. Eitim bilimleri perspektifinden sorulmu sorularn bilimsel

yantlar, yani sistemli bilgi kmesi eitim bilimci perspektifini gsterir (Loughran, 2007).

Bilimlerin, bu arada eitim bilimlerinin, ontolojik temellerine ilikin bu yaklamlar eitim

bilimlerinin bir bilim alan-disiplini olduunu gstermekte ise de, onun zerk ve bamsz bir

disiplin olduunu kantlamada yetersiz kalmaktadr. Zira eitimi konu edinen disiplinler iin de

bu sylenenler dorudur (Charlot, 1988). Ancak eitimi konu edinen eitim bilimlerinden daha

nce ortaya km ve rtn kantlam disiplinler var: Psikoloji, sosyolo ji, antropoloji vb.

Bunlar da eitimin odanda olan insan konu edinmektedir (Neville, Sherman ve Cohen, 2005).

O halde ayr bir eitim bilimi gereksiz ve anlamsz deil mi? Pek tabii ki tpk bu bilimler gibi

eitim bilimleri de insan konu edinmektedir. Ancak insana eitim bilimsel bak, onun farkl bir

bilim olmasn gerektirir niteliktedir. nsana sosyolojik bir bak, insana psikolojik bir bak,

insana eitim bilimsel bir bak herhalde ayn olmayacaktr. Bilimin bir tanm da entelektel

urann iblm olduuna gre, eitime ontolojik, bu son bak da, onun bamsz bir disiplin

olduunu gstermektedir (Charlot, 1988). Eitim bilimlerinin ontolojik statsne ilikin


yaklamlar be kategoride toplamaktadr: (1) Eitim zerinde pozitif bilgi retilemez;

dolaysyla bilgi ina edilemez, (2) eitim bilimlerinin kurumsal bir varl vardr. Bu varlk

eitimi konu edinen farkl disiplinlerin kurumsal birlikteliinden oluur, (3) Eitim bilimlerinin

kurumsal varl vardr ve bu varlk eitim bilimlerinin kurumsalln oluturan bilim dallarnn

ortak bir kltre sahip olduklarn gsterir, (4) Eitimin konu edindii insan, tek bir bilim

dalyla kavrama olana yoktur. Bilimlerin ortaklyla ancak insan incelenebilir, (5) Eitim

bilimlerinin de dier disiplinler gibi disiplin olma potansiyeli vardr. Grld zere birinci

yaklam eitim bilimlerinin olmayaca grne odaklanmaktadr. kinci yaklam; eitim

bilimlerinin kuramsal varln kabul etmektedir. nc yaklam da ikincisi gibi eitim

bilimlerinin kurumsal varln kabul etmekte; ondan fark ise kurumsalln oluturan farkl

disiplinlerin ortak bir kltre sahip olduklarn ileri srmesindedir. Drdnc yaklam,

bilimlerin ortaklamasn savunmakta, eitim bilimlerini yok saymaktadr. Beinci yaklam ise

birinci dnda kalan yaklamn bir sentezi durumundadr (Banks, 2010).

Bu ltler ve tartma nda eitim ynetimine bakldnda alann niversitelerde blm ya

da birimleri bulunmakta, diplomaya gtren programlar uygulamaya konulmakta, bir aratrma

alan olarak aratrma yaplmakta, bilimsel dergileri bulunmakta, mensuplarnn bir lde de

olsa rgtlenmeleri sz konusu olmaktadr. O halde alann, bir bilim dal olduunda kuku

yok(Loughran, 2007). Bunun teslim edilmesi gerekir. Grnen o ki mensuplar arasnda alann

bir bilim alan, bir disiplin olduu kabul grmekte; ancak nasl bir bilim? ya da nasl bir bilim

dal? sorusuna verilen yantlarda farkllk gzlenmektedir. Belki de alann tarihsel geliimi

onun nasl alglandn gstermede en iyi kanttr. Aada eitim ynetimi alannn bir

ura/meslek alan m yoksa bir bilim dal m olduu tartmasna alann tarihi geliimi iinde

baklmaktadr (nal ve dig., 2005).


3. ETM YNETM

Eitim ynetimi alan son yllarda dnyada ve Trkiyede kuram ve uygulama asndan nem

kazanmtr. Dnyada ve Trkiye'de gelien sosyal, politik ve ekonomik sreler sonucunda

ortaya kan eitim ihtiyalar ve sorunlarnn zmnde eitim yneticilerine phesiz ki

nemli sorumluluklar dmektedir. Bu balamda, bata Amerika Birleik Devletleri, ngiltere,

Avustralya ve Kanada gibi lkeler olmak zere kresel anlamda alan tanmlamaya ve bilgi

birikimini belirlemeye ynelik eitli akademik almalar sz konusudur (Donmoyer, 1999;

Scheurich, 1995).

Eitim ynetimi, yirminci yzyln banda Amerika Birleik Devletlerinde niversitelerde

alan blmler aracl ile ilk kez akademik anlamda allmaya balanm ve zamanla tm

dnyada kuram ve uygulama asndan gelime kaydederek uzmanlama srecine girmitir

(Papa, 2009). Sergiovanni, Burlingame, Coombs ve Thurston (1987) eitim ynetimi alann

eitimsel amalara verimlilikle ulamak iin birlikte alma sreci olarak tanmlamaktadrlar.

phesiz eitim ynetimi, zellikle uygulamada eitim sistemlerinin ve okullama olgusunun

nemli bileenlerinden biridir. Papa (2009), eitim ynetimi alannn bugnk durumunu

deerlendirebilmek iin daha nce neler yapldnn anlalmas gereini savunmutur.

Uygulamada okul asndan byk nem tayan eitim ynetiminin, niversitelerde allan bir

disiplin olarak konumunu irdelemek kanlmazdr.

Alann genel olarak tarihsel gemiine bakldnda, ilk kuramsal almalar baladnda

geleneki, aklc ve pozitivist yaklamlar younlukla kullanlrken, 1970lerden sonra srasyla

pozitivizm tesi olarak adlandrlan yorumlayc, eletirel, bilisel, simgeci ve kltrel kuramlar

da ilgi ekmeye balamtr (Willower ve Forsyth, 1999). 1990lardan bugne alan etkilemeye

balayan kuramlar ise postmodern dnce ve uzantlardr (Mullen, 2006). Bu balamda,

1950lerde alana hakim olan pozitivizm temelli teori hareketi'ne tepki olarak 1970lerde

Greenfieldn savunuculuunda eitim aratrmalarnda nesnellikten ok znellii vurgulayan

yorumlamac yaklam kabul grmeye balamtr. Bilimsel aratrmalarda pozitivist ve

yorumlamac yaklamlar benimseyen akademisyenler arasndaki fikir atmas paradigma

savalar olarak adlandrlp, alanyaznda yerini bulmutur (Lutz, 2000; Willower ve Forsyth,

1999; Oplatka, 2007). Aratrmalarda, pozitivist yaklam erevesinde nicel aratrma deseni


younlukla kullanlrken, post-pozitivist yaklamlar ierisinde nitel aratrma desenine

bavurulmaktadr (Lunenburg ve Ornstein, 1996). te yandan, alandaki almalarda kuramsal

oulculuk yaklamnn kullanlmasn neren kuramclardan Griffiths (1995), farkl sorunlar

irdelerken farkl aratrma yntemlerine uygunluk salayan farkl paradigmalarn yerinde, doru

olarak ve gerektiinde birlikte kullanlmasn nermitir.

Eitim ynetiminde retilen bilgi ve kavramsal erevenin ynetim kuramnda ve kamu

ynetiminde kullanlan yaklamlardan etkilenerek gelitii bilinen bir gerektir (Hoy ve Miskel,

1987). Dier rgtlerin ynetim srelerinde olduu gibi eitim ynetiminde de srasyla klasik

ynetim yaklam, sistem yaklam, insan ilikileri yaklam ve davran bilimi yaklam

kullanlmtr (Lunenburg ve Ornstein, 1996). Kuramsal adan derinlemesine irdelendiinde,

Burrell ve Morgan (1979)n ynetsel dnce sistemini ve rgtsel analizin altyapsn

aklamak amacyla gelitirmi olduklar 4 temel sosyolojik paradigmann eitim ynetiminde

aratrma ve uygulamaya yn verdii grlmektedir. Bunlar; ilevselci paradigma, yorumlamac

paradigma, radikal insancl paradigma ve radikal yapsalc paradigma olarak adlandrlr. Burrell

ve Morgann (1979) oluturduklar bu paradigmalar toplumsal kuram analizi iin tanmladklar

iki boyutun sonucu olarak ortaya kmtr. Bu boyutlar bilimin doas ve toplumun doasdr.

Bilimin doas znel ve nesnel olarak ikiye ayrlrken, toplumun doas ile ilgili sayltlar ise

dzen ve kkl deiim olan iki zt kavram temel alr.

Bu paradigmalar irdelendiinde, ilevselci ve radikal yapsalc yaklamlarn daha ok klasik

ynetim kuramna ve epistemolojik adan pozitivist aratrma geleneine temel oluturduu

grlmektedir. Yorumlamac ve radikal insancl paradigmalar ise insan ilikileri ve davran

bilimleri kuramlar ile birlikte pozitivizm tesi aratrma geleneklerine k tutmaktadr.

Yukarda bahsedilen eitim ynetimi aratrmalarndaki paradigma sava olgusu, kuramclarn

benimsemi olduklar bu sosyolojik paradigmalarn aratrmalara yansmasnn bir sonucudur

(Donmoyer, 1999; Scheurich, 1995).

Eitim ynetimi alannda bilimsel almalarn evrimsel geliimine bakldnda, alanda bilimsel

nitelikli almalarn ve eitim ynetiminin mesleklemesinin ciddi anlamda balamas

1940larda Amerikada gereklemitir. O yllarda, daha ok i analizi ve klasik ynetim

sreleriyle ilgili almalar bulunmaktadr (Campbell, Bridges, Corbally, Nystrand ve

Ramseyer, 1971; Hoy ve Miskel, 1987). O dnemde niversitelerde alan lisansst

programlarn sayca artmas ve zellikle baz akademik temelli dernek ve topluluklarn


kurulmas alanda bilimsel bilgi retimine hz kazandrmtr. Eitim Ynetimi niversite

Konseyi (UCEA), Eitim Ynetimi Profesrleri Ulusal Konferans (NCPEA), Eitim

Ynetiminde Kooperatif Program (CPEA) ve Amerika Okul Yneticileri Dernei (ASAA)

alann akademik ve mesleki geliimine ilk ciddi katkda bulunan topluluklardr (Campbell ve

dig. 1971).

Bu dnemde aratrmalar daha ok ilevselci ve radikal yapsalc yaklamlarn uzants olan

mantksal pozitivizm erevesinde gereklemitir. Buna bal olarak alanda younlukla

kullanlan pozitivist aratrma geleneine gre olgular, evredeki sre ve etkenlerden

soyutlanarak nesnelletirilir, daha sonra da gzlenebilir ve llebilir niteliklere indirgenir. Bu

ekilde pozitivizm, toplumsal sreleri toplumun gzlenebilir ve llebilir ynleriyle

aklamay yeterli grmektedir. Pozitivistler doru lm ve nicelletirme ile sosyal gerein

tanmlanp anlalabilir hale getirilebileceini savunur (Frat, 2006). Pozitivist bak asna gre

sosyal olay ve olgular da gzlenebilir ve llebilir deikenler eklinde aklanabilir. nsan,

insan davranlar ve bu davranlar etkileyen sreler saysal verilere dntrlebilir (Charlot,

1988).

1960 ve 1970lerde sosyal bilimlerin etkisinin artmasyla pozitivist gelenek ve eitim

ynetiminde varolan teori hareketi sorgulanmaya balanm; yine Burrel ve Morgan (1979)n

dedii gibi, yorumsamac ve radikal insancl paradigmalarn nda pozitivizm tesi olarak

adlandrlan yaklamlar gelimitir. Bu noktada, alanyaznda pek ok kaynakta sz konusu olan

paradigmatik dnm gereklemitir (Bates, 1994; Willower ve Forsyth, 1999; imek, 1997).

Pozitivizm tesi paradigmann en nemli zellii ise, pozitivizmin aksine, evrende zellikle

sosyal bilimlerde tek bir doru olmamas, sosyal gerekliin karmak olduu gr zerinde

younlamasdr. Bilimin nesnel bilgi retme sreci olmadn, bilimsel srecin dnyann

greliliini temel alan bir sre olduunu vurgular. Sosyal olgular, sosyal davran belirleyen

genellenebilir yasalar tretmek yoluyla deil, bir durumun kendine zg boyutlarnn

ayrtrlmas ile anlalabilir (Lunenburg ve Ornstein, 1996). Ksaca, ilikiler nedensellikten ve

indirgemecilikten uzak, sosyal olgularda tek bir dorunun kesinliinin mmkn olmad

vurgusu sz konusudur. Eitim ynetimi alannda nesnellii eletirerek aratrmalarda

yorumlamac ve znel bir yaklamla gereklemesi gerekliliini ciddi anlamda ilk seslendiren

1974 ylnda Thomas B. Greenfield olmutur. Okullarn ve ynetsel srelerinin iinde bulunan

insanlardan bamsz dnlemeyeceini ne srerek pozitivizmin nesnellik vurgusunun bu

noktada snrllndan bahsetmitir (Willower ve Forsyth, 1999). Pozitivizm tesi paradigma


erevesinde yorumlamaclk, eletirel kuram, kltrel kuram, kaos kuram ve postmodernizm

gibi yaklamlar eitim ynetimi aratrmalarnda yer bulmaya balamtr. zetle, alanda

pozitivist ve pozitivist tesi kuramlar ile bunlara bal aratrma gelenekleri varln

srdrmektedir; fakat halen pozitivist gelenein yaygnlkla kullanld bilinmektedir (Willower

ve Forsyth, 1999).

Gnmzde alann en nemli sorunlarndan biri olan zerinde uzlalm bir bilgi temeli

oluturma abasn Murphy (1995), Geleneksel Dnem (1900- 1946), Davran Bilimi Dnemi

(1947-1985) ve Diyalektik Dnem (1986- bugn) olarak dneme ayrmaktadr. lk iki

dnemde daha ok bilimsel ynetim ve teori hareketinin yaplandrd bilgi temeli kurma

abas, Murphy (1995)in deyimiyle, mayalanma aamasnda iken, son dnemde varolan

birikimin zayf ve ihtiyalara ynelik olmad kansyla sert eletirilere maruz kalmtr. Eitim

ynetimi alanndaki bilgi temeli sorunu, rgtsel ktlarn ihmal edilmesi, eitim

meselelerinden uzaklalmas, bilginin etik kkenlerinin gz ard edilmesi, alann uygulamal

ksmnn ihmali gibi konulardan kaynaklanmaktadr.

Riehl, Short ve Reitzug (2000), bu durumu epistemolojik ve pragmatik olarak iki problemle

aklamaktadr. Epistemolojik sorun sosyal bilimlerde bilginin eskisi gibi olmad, bilen'e

bal olarak deiim gsterdii ve nesnel bilginin mmkn olmad gereinden

kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, resmi bir bilgi temeli salanmaya alldnda, bunun sadece

belirli gruplarn ilgi ve ihtiyalarna hizmet edebilecei ne srlmektedir. te yandan, alandaki

kuram ve uygulamann birbirine uzak kalmasyla ilgili olan pragmatik bir sorun da vardr (Riehl

ve dig., 2000). Donmoyer (1999) ve Littrell ve Foster (1995), akademisyenlerin kendi

uzmanlklarn merulatrmak adna hayal dnyasnda yaadklarn ve uygulamadaki sorunlar

gz ard ettiklerini belirterek, alanda standart bir bilgi temeli oluturmann bir mitten teye

gidemeyeceini savunmaktadrlar. Imber (1995) ise alandaki bilgiyi kuramsal, teknik ve

uygulama bilgisi olarak e ayrmaktadr. Kuramsal bilginin, sahadaki okul yneticisi asndan

hibir anlam olmadn, sadece akademisyenlerin iine yaradn, te yandan okul

yneticilerinin genellikle deneyimleri ve igdleriyle ilerini gerekletirdiklerini

savunmaktadr. Akademisyen kimlikler ve uygulamadaki kimliklerin retilen bilgi konusunda

fikir birlii salayamamas ve dorudan bilgi transferinin gerekleememesi zorluklar

yaratmaktadr (Gore ve Gitlin, 2004).


Resim byle iken, yine diyalektik dnem ierisinde, zellikle son yirmi yldr, yukarda da ismi

anlan ABDdeki nde gelen eitim ynetimi dernek ve kurulular alanda bilgi temelini

oluturmak amacyla dzenli almalar yapmaktadrlar. Sosyal, ekonomik ve politik deiimler

sonucu okullardaki deiim, eitim ynetimi alannda kuram, uygulama ve meslekleme

konularnda yeniden yaplanma ve gncel aratrma ihtiyacn tetiklemektedir (Culbertson, 1988;

Anderson ve Jones, 2000; Oplatka, 2007). Bu anlamda, alanda bilgi temeli kurma giriimlerine

bakldnda; UCEA, NCPEA ve AERA (Amerikan Eitim Aratrmalar Dernei) gibi

derneklerin sistematik biimde farkl yntemler kullanarak, kimi zaman da ortak almalarla

rgtlenerek alanda gvenilir, yneticilerin ve akademisyenlerin ihtiyacn karlayabilecek bir

birikim yaratma abalar dikkat ekicidir. Bu abalarn ortak k noktalar, alann zeminini

haritalandrmak, standartlar ve gerekli bilimsel bilginin kapsamn belirlemek ve aratrma

yntemlerini zenginletirmektir (AERA, 1999; Donmoyer, Imber ve Scheurich, 1995; Orr ve

Pounder, 2006).

te yandan, kendileri de bu almalarda yer alan aratrmaclardan olan Beach ve Berry (2005),

eitim ynetimi alann tanmlamaya alan bilgiyi belirleme aba ve almalarnn beyhude

bir akademik polemik konusu olduunu ve tanmlanm bir bilgi temeli oluturmann alann

yapsndan dolay zor ve belirsizlik dolu olduunu belirtmektedirler. Konuya farkl bir bakla

yaklaan Samier (2008), son yllarda almalarda kendi deyimiyle bayalamann

(kitschification) sz konusu olduunu ne srmtr. Bunun sebebini, baz kltrel, sosyal ve

politik gelimelerin bilimsel bilgi ve mesleki uygulama asndan eitli moda ve gelip geici

akmlara yol amas olarak aklamaktadr. rnek olarak, liderlikle ilgili bilimden ve kuramdan

uzak saysz yzeysel kaynan bulunduunu belirtmektedir. Bu durumun entellektel

sradanla sebep olduunu ve alandaki bilgi birikimini olumsuz etkilediini savunmaktadr.

Alann ABD dndaki lkelerdeki durumuna bakldnda; ngiltere, Kanada, Avustralya ve

Yeni Zelanda gibi lkelerin akademik anlamda yaptklar almalarla n plana ktklar ve

ABDde grlen derneklemeye benzer faaliyetlerde bulunduklar alan yazndan anlalmaktadr

(Barnett, 2006). Anglo-Saxon geleneiyle eitimin yerinden ynetildii lkelerde, Bonapartist

gelenekle eitimin merkezden ynetildii lkelere gre daha baarl uygulamalar kaydedildii

bilinmektedir (imek, 2003). Uzakdou lkelerine bakldnda, yine ABDye benzer bir

ynelim hakimdir (Esther, 2006). rnein, Malezyada kendi kltrleri balamnda bir bilgi

temeli kurma abas grlmektedir (Bajunid, 1996). Ek olarak, ilgin deerlendirilebilecek bir

bulgu, Gney Koredeki eitim ynetimi aratrmalaryla ilgilidir. Kim ve Cho (2005),


lkelerinde eitim aratrmalarnda nitel aratrma geleneinin son yllarda younlukla

kullanldn ve daha ok lkenin kendi sosyokltrel balamna ynelik konular seildiini

belirtirken, bu sreci aratrma konularn smrgecilikten kurtarmak olarak adlandrmlardr.

Eitim ynetiminin Trkiyedeki geliimine ve durumuna bakldnda, alanyaznda pek ok

kaynakta deinildii gibi, baz dnm noktalarnn alann geliimini etkiledii bilinmektedir.

Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte 1924te kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu, John

Deweyin Trkiye ziyareti ve yazd rapor, 1926da retmen yetitirmek amacyla Orta

Muallim Mektebinin (imdiki Gazi Eitim Fakltesi) almas, 1964te Ankara niversitesinde

Eitim Fakltesinin kurulmas ve sonra yurt genelinde alan ilgili faklte ve blmler, Mill

Eitim uralar, Yksekretim Kurulunun kurulmas ve ald kararlar, yllar iinde kanun ve

ynetmelik deiiklikleri alana olumlu veya olumsuz etkide bulunmutur (Bursalolu, 2000;

Sakaolu, 2003; Turan, 2000).

Eitim ynetiminin ayr bir alan olarak allmas TODAE (Trkiye Ortadou Amme daresi

Enstits)nn 1953te kurulmas ve 1963te MEHTAP (Merkez Hkmet Tekilt Aratrma

Projesi) ile nerilmi ve balamtr (iman ve Turan, 2004). Daha sonra niversitelerde

kurulan blmlerle eitim ynetimi alan akademik bir disiplin olma yoluna girmitir (rc ve

imek 2011). Bu erevede, 1960lardan itibaren kuramsal gelime asndan 4 kuak

akademisyen grubu ve onlarn bilimsel abalar ve almalar gze arpmaktadr (Celep, 2009).

Ayrca, son 10 yl ierisinde Eitim Yneticileri ve Eitim Deneticileri Dernei

(EYEDDER)nin kurulmas, 2001den itibaren dzenlenen Ulusal Eitim Ynetimi Kongreleri

ve Eitim Ynetimi Profesrler Kurulu (EYAK)nun toplantlar ve raporlar alanda akademik

bir rgtlenmenin olutuunun gstergesi olarak deerlendirilebilir.

Akademik ve bilimsel adan, alann lkemizdeki durumunu ve sorunlarn irdelemeye yardmc

olabilecek baz sorun ve olgular bulunmaktadr. lk olarak, eitimin ve ynetiminin bilimsel

doasn sorgulayan almalara deinildiinde, Boyan (1998), alann ierik olarak bilimsel

aratrmaya uygun olup olmadn sorgulam ve alma alan olarak tanmlamtr.

Thomson (2000), eitim ynetiminin dier alanlardan yararlandn ve znde bir bilimsel

disiplin olarak deerlendirilemeyeceini ne srmtr. Oplatka (2007) ise uygulama alan ve

sanat olarak deerlendirmitir. Donmoyer eitim ynetimi alann eitimle ilgili kamusal

politikalarn oluturulmasna katkda bulunan bir alma alan olarak tanmlam, Imber ise

eitim ynetimini uygulamal bir alan olarak kabul etmitir (Willower ve Forsyth, 1999). Bu


noktada anlalmaktadr ki, alann ierii ve bilimsel doas ile ilgili farkl grler

bulunmaktadr.

Literatrde yer bulan dier sorunlar ise, kuram ve uygulamann birbirinden kopuk olmas

(Boyer, 1990; Hoang, 2006), lisansst programlarnn ieriinde eksiklikler bulunmas (iman

ve Turan, 2003), aratrmalarda younlukla pozitivist paradigmann bilinmesi ve nicel

aratrmalarn alanda hakim olmasdr (Esther, 2006). Alanda uzman olan baz aratrmaclar,

kullanlan paradigmalar, alann stats ve saygnl, akademisyenler ve bilgi temeli gibi konular

bata olmak zere deiik olgularla ilintili olarak alann akademik balamda durumunu bir eit

kriz olarak tanmlayp deerlendirmektedirler (Achilles, 2005; Maxcy, 2001).

Dnyada Bir Bilim Dal Olarak Eitim Ynetimi

Alann bir bilim dal olarak Amerika Birleik Devletleri (ABD)nde biimlenip gelitii bir

olgudur. Ancak bir de ayn dnemlerde kta Avrupasnda yaanan gelimeler var. Dolaysyla

alann evrimini, ABDde ve Kta Avrupasnda olmak zere incelemekte yarar var.

ABDde Eitim Ynetimi

Amerika Birleik Devletleri 19. Yzyln sonlarnda aratrma niversiteleri kurulmaya baland

(etin, 2013). Bu aratrma niversiteleri ncelikle fen bilimlerinde daha sonra da sosyal

bilimlerde doktora programlar at. 20. Yzyla gelindiinde ise, bu niversitelerde mesleki

alanlarda da doktora program veriyordu. Mesleki amalarla oluturulan ilk doktora program tp

ve hukuk alanlarn ieriyordu. Ksa bir sre sonra, toplumda artan uzman kadro ihtiyacna

karlk olarak, eitim alannda da doktora programlar ald (Toma, 2002, s.11-12). Eitim

alannda ilk doktora derecesi (Felsefe doktoru) Colombia niversitesindeki Teachers collegeda

(Shulman, 2006) da verildi.

Amerika Birleik devletlerindeki akademik evreler eitim alanndaki doktora programlarnn

salkl bir ekilde yrtlebilmesi iin gelecee ynelik reformlara ihtiya duyulduunu

belirtmektedir. Carnegie vakfnn o zamanki bakan Lee S. Shulman, Ed.D programlarnn

aratrma doktoras olabilme ynnde bir eit Light- Ph.D grldn; te yandan Ph.D

programlarnn ise mesleki ynden bir eit light Ph.D olarak grldn syleyerek bu iki

program arasndaki ayrma ihtiyacn ortaya koymutur (etin, 2013).

Shulmann grlerine gre, bu doktora programlarna katlan renciler ne pratik ve mesleki

konularda ne de bilimsel aratrma konularnda titiz bir ekide hazrlanmamaktadr (Shulman,


2006, s.26). Bu nedenle Shulman, eitim alannda grev yapan ya da yapacak olan mdrlere,

mfettilere, mfredat uzmanlarna, politika yapclara ve eitimcilere ynelik eitim alannda

mesleki uygulamalara konu edilen yeni bir doktora programn nermitir (Shulman, 2006,

s.28). Carnegie vakf Ed.D programlarnn yeniden tasarlanmas zerine 50den fazla kurumla

birlikte ibirlii iinde ortak alma yrtmektedir.

Yksek lisans okullar konseyinin Mesleki Doktora alma Grubunun 2007 tarihli raporuna

gre, naslki Ph.D programlar bulunduklar alandaki bilimsel bilgi birikimini gelitirmeye

ynelik bir hazrlk srecini temsil ediyorsa; mesleki doktora programlar da bulunduklar

alandaki mesleki uygulamalarn iyiletirilmesine ve gelitirilmesine ynelik bir hazrlk srecini

temsil etmelidir. Mesleki doktora programlarna ynelik bu tip bir felsefi yaklam, eitim

alanndaki Ed.D programlar iin CFAT tarafndan yaratlan 3 yllk (2007-2010) CPED

almalarnn da oda olmutur. Bu dorultuda CPED almalarnn ana hedefi; lke apnda

24 kadar okul ve kolej ile birlikte proje ortaklna giderek ulusal dzeyde yksek eitim

kurumlarnda ynetici olmak zere yetitirilen akademik personelin akademik yneticilik

zerine aldklar eitim ve hazrlk srecinin iyiletirilmesi ve gelitirilmesi olmutur (Perry ve

Imig, 2008).

CPED ile bu projede ortak alabilmek u kriterlere baldr (Storey ve Taylor, 2011, s.851).

Kurum iinde hali hazrda devam etmekte olan reform almalar,

Kurumun eitim sektrne ynetici yetitirme konusunda yeniliki uygulamalrn

takipisi olacak bir vizyona sahip olmas,

Proje yakvimine ballk garantisi,

Doktora programlarnda yetitirilen profesyonel personel adaylarnn i hayatnda daha

etkin ve baarl olabilmesi iin var olan eitim programlarnda yeniliki dzenlemelerin,

mfredat revizyonlarnn yaplmas,

Proje dhilindeki pilot ya da deneysel uygulamalarn kurumun dier uygulamalar ile

ak bir ekilde kyaslanabilecei bir platformun yaratlmas,

Eitim bilimleri, istatistik, teknoloji, liderlik ve alternatif pedagojilerdeki son

gelimelerin ve yeni bilimsel bulgularn takip edilerek uygulamalara entegre edilmesi,


Kurumdaki ynetici kadrosunun projeye tam destei ve proje srecinde ihtiya

duyulabilecek olan dokmantasyon ve ibirlii iin gerekli kaynaklarn salanmas,

CPED projesinin kurumdaki temsilci niteliinde akademisyen, ynetici ve yksek lisans

rencilerinden oluan bir proje takmnn oluturulmas,

Akademik liderlik konusunda anlatlan gereklilikler akademik lider yetitiren programlarn nasl

olmas gerektii sorusunu akllara getirmektedir. Pek ok lkede akademik liderlik programlar

yksek lisans ve doktora program eklinde Sosyal bilimler Enstits ya da Eitim Bilimleri

Blm altnda yer almaktadr. Akademik liderlik konusunu anlayabilmek iin ncelikle

Shulmann ortaya att mza pedagoji (Signature Pedagogy) kavramna deinmek gerekir.

Shulman (2005)a gre kiilerin ileride edinecekleri mesleklerine uygun olarak eitim almalar

gerekir. Bu srecin nemli yn vardr; dnmek, performans gstermek ve btnlk iinde

hareket etmek. Ancak meslei retme aamasnda bu kavrama eit derecede nem veren

kuruma ok az rastlanr.

mza pedagoji, hangi alanda alcak olursa olsun profesyonelleri yetitirmek adna sadece

anlamaya ynelik deil, baarmaya ve bakalaryla ibirlii iinde olmaya ynelik bir eitim

program tasarlamaktadr. Profesyoneller ileriyle ilgili nasl hareket etmeleri gerektiini

anlamal ve en iyi hizmeti vermek zere harekete gemelidir (Shulman, s.53). Carnegie vakf

bnyesinde gerekletirilen aratrmalar sayesinde Shulman ve ekibi mesleklerin retildii

eitim programlar konusunda olduka derin aratrmalar yapm ve imza pedagojlere

ulamtr. Akademilerin ve enstitlerin profesyonellerden beklentileri olduu gibi

profesyonellerin kendilerinden de beklentileri vardr. Btn bunlar gz nne alarak Shulman

ve ekibi profesyonelleri eylam iinde, eylem srasnda gzlemlemenin yararn fark etmilerdir.

Meslek eitimi ister bir snfta, ister laboratuarda, isterse klinikte olsun, meslein ne ekilde

retildii, eitimcinin stili ilerde o meslei gerekletirecek profesyoneli etkileyecek ve onun

davrann ekillendirecektir. Bu anlay mesleki eitimin ve imza pedagojinin nemini akca

ortaya koymaktadr.

Shulman ve ekibi Cornegie vakfnda pek ok farkl ortamda retimin ve renmenin nasl

gerekletiini gzlemlemi, incelemi, analiz etmi ve raporlandrmtr. Sadece gzlemle

snrl kalmayarak faklte mensuplaryla, rencilerle birebir ve odak grup eklinde grme

yapmlardr (etin, 2013). rencilerin geliimine katk salayan retim materyalleri zerine


de aratrma yapmlar, rencilerin geliimini test etmilerdir ve almalarnn sonucunda u

kanya varmlardr: Eer hukuk iin, mhendislik iin ya da tp iin bir imza pedagoji varsa

btn mesleki eitim kurumlar iin bir imza pedagoji de olmaldr.

mza pedagoji, herhangi bir uzmanlk alannda, o alan hakkndaki bilgiyi, nasl bilinmesi

gerektiini tanmlar. Bilginin nasl analiz edilmesi gerektiine, nasl eletirileceine ya da kabul

ya da reddedileceine karar verir. O alandaki uzmanlk fonksiyonlarn tanmlar, hatta o

uzmanln retildii yerin, mesleki eitim veren enstitnn mimari dizaynna bile karar verir.

mza pedagojilerin boyutu vardr:

1- Yzeysel yap: Yzeysel yap, somut olarak retimin ve renimin nasl olduu, bunun

izah, soru sorma ve cevap alma biimi, iletiim kurma ile ilgilidir.

2- Derin yap: retilen teori ile ilgilenir. Meslein gerekleri hakknda analitik olarak mantk

kurma zerinde durur.

3- rtl yap: Yasal mantk yrtme ile ahlaki olann fark zerinde dnmek pedagoji iinde

rtktr. Buna gizli mfredat da denebilir (Shulman, 2005, s.55).

Olson ve Clark (2009) bu grlerden hareketle lider renci-retim yesi topluluklarn ortaya

atmlardr. Eitim alannda doktora programlarnn tasarlanmas hem retmenler, hem

yneticiler hem de dier liderler iin uygun olmaldr. Olson ve Clark iin eitim

fakltelerindeki zellikle Ed.D programlarndaki imza pedagoji lider renci- retim yesi

toluluklardr. Bilindii gibi eitim bilimleri alannda hem Ph.D hem de Ed.Ddoktora

programlar mevcuttur. Ed.D programlar Ph.Dye gre daha uygulamaya ynelik ve ksa sreli

programlardr. Olson ve clark (2009) bir Ed.D program olarak Arizona State niversitesi

retmen Eitimi ve Liderlik programnn amacnn akademik aratrmaclar yetitirmek deil,

eylem aratrmalar yoluyla kendi dnyalarnda, eitim kurumlarnda kk apl da olsa

deiiklikler, yenilikler baarabilen eitim liderleri yetitirmek olduunu belirtmektedir.

Murphynin de (1988) belirttii gibi okul yneticileri hazrlama programlar tarihi, eitim

ynetimi alannn geliimini izlemek iin de gereklidir. Alann epistemolojik temelleri, meslein

akademik ve pratik boyutlar arasndaki iliki, ayrca da alann kkl deerleri ynetici

hazrlama programlarnn geliiminde etkili faktrlerdir. Dier bir deyile, ynetici hazrlama

programlarnn incelenmesi alann epistemolojik temellerini, mesleki ve akademik boyutlar

arasndaki balanty ve alann kkl deerlerini grme olana verecektir. Murphy (1988)


eitim ynetiminde ynetici hazrlama- yetitirmeyi tarihsel olarak drt dnemde

betimlemektedir. Aada ksaca aklanan bu dnemler eitim ynetiminin tarihsel olarak nasl

alglandn da ok isabetli bir ekilde ortaya koymaktadr:

1- 1820- 1899; ideolojik dnem,

2- 1900- 1946; reete (prescriptive) dnemi,

3- 1947- 1985; bilimsel dnem/ davran bilimleri dnemi,

4- 1986 balar; diyalektik dnem

5- 2000 ve sonras dnem

deolojik dnem

1820- 1899; Berry ve Beachin (2007) de vurgulad gibi eitim ynetimi tarihine bakldnda,

alann olumaya balad 1800lerin balarnda eitimin ynetimi ve denetiminin, kamu

yneticilerinin ilerinin bir uzants niteliinde, mesleksel beceri gerektirmeyen bir ura

olduu anlalmaktadr. Bu dnem eitim ynetiminin, okula uygulanmasnn tannmad bir

dilimini oluturmaktadr. nk okul yneticileri mesleklerini snamayanmla yoluyla

reniyorlard. Formel bir hazrlk yok ya da ok nadir idi. retmenlik formel eitimi,

yneticilik iin de yeterli saylyordu. Bu dnemde 1875te William Payne -Michigan eitim

mdr idi ve- okul ynetimi ile ilgili ilk kitab yaymlad. Payne Michigan niversitesinde

retim eleman olduktan sonra 1879da ilkokul ynetimi dersini okuttu. Okul ynetiminin

temel ilgisi felsefi bilgiyi okullara uygulamakt. Formel ynetici yetitirme, ideal eitimin yaam

boyu aranmasndan ibaret olup okul liderlerinin rollerine ilikin benlik bilinci ve dncesi

gelitirmeye dnk deildi (Donmoyer, 1999; Scheurich, 1995). lk ynetim derslerinde byk

adam ve zellikler kuram retiliyordu. Ynetim de eitim gibi sadece retmekten ibaretti.

Ynetim doktrini uygulamal felsefeden ibaretti. Ynetici, ilgili her eyi kefetmeliydi; eitimle

ilgili her konuda otorite olmalyd. Ynetim doktrini ahlaki yarg ve sonsuz bilgelie vurgu

getiriyordu. Okul yneticisi de belki de bir din adam gibi olmalyd.

Reete dnemi

1900 - 1946; 1900lerde eitim ynetiminin sistemli alld hibir kurum yoktu. kinci

Dnya Sava bitimi sralarnda baz kurulular ynetici hazrlamakla megul oldular. Eitim

ynetimi profesrlerinin ilk kua, alann temellerini oluturmakla, ayrca da ikinci kuak

eitim ynetimi profesrlerinin yetitirilmesiyle megul oldular. Pek ok eyalet eitim ynetimi


konumlar/pozisyonlar iin eitim ynetimi temel kursu almay art kouyordu. Bunun iin de

sertifika veren lisansst programlar gerekiyordu. Bu gelimeler alann kabulnde etkili oldu

(Berry ve Beach, 2007). Sonunda okul ynetimi uygulamalar niversite programlar ile

sunulmaya baland. Bu dnemde retim, ideoloji, karakter ve felsefeden okul ynetiminin ilk

mayalanmasna doru bir geliim gzlendi. Bir takm eilimler bu dnemde

gzlendi(Donmoyer, 1999; Scheurich, 1995). Eitim ynetiminin kritik analizi yapld,

yetitirme programlarnn stats tartld. Sonunda okul ynetimi pratii ile ilgili epey literatr

olutu. Eitim liderlerine ilikin bak as ticaret rolnden sosyal uzman rolne deime

gsterdi. Bylece sosyal ve kltrel glerin etkisi tannd. Eitim liderleri retim arlkl

aratrmaya ok az eilen anlayta yetitiriliyordu. Bu dnemde de okul yneticilerinin

yetitirilmesi retmenlerden farkl deildi. Ne zaman ki Bilimsel Ynetim hareketi dodu; i,

okul ynetici hazrlama programlarnda etkili oldu. erik olgu toplama, tmevarmc dnme

ve ampirik genelleme biliminden oluuyordu (Berry ve Beach, 2007). Hizmet ncesi yetitirme

programlar ynetimin teknik ve mekanik ynlerine eiliyordu. Okul yneticileri rolleri iin

yetitirilemeye baland. Byk Depresyon ve kinci Dnya Sava dnemlerinde insan ilikileri

hareketi dodu. Bu dnemde iin kuram neredeyse ihmal edildi. Bilimsel almalar yaln

ampirizm ya da olguculuktan oluuyordu. Kiisel baar hikyeleri, test edilmemi ilkeler eitim

ynetimi bilgi temelini oluturuyordu (Donmoyer, 1999; Scheurich, 1995).

Bilimsel dnem

1947-1985; 1940larn sonlarnda 1950 ve 1960lar boyunca pratikten salanan reeteler, eitli

sosyal bilimlerden alnan kuramsal ve kavramsal materyalle glgelendi. Bilimsel dnem

balangta desteini nceki dnemin eletirisinden ald. Bu dnemde ise eitim ynetimi

bilimsel temeli - yaln ampirizm, kiisel baar hikayeleri ve test edilmemi ilkelerden

oluuyordu - iddetle eletirildi. Bu dnemde i insanlar yerine bilim insanlar merkeze alnd;

yani ilgi oda oldular (Berry ve Beach, 2007). Bu dnemin ikinci yarsnda isteklilik, etkinlik,

byme, yetitirme programlarnn yap ve ieriindeki dramatik deiikliklerdir. Dnem, alann

tam mesleklemesi olarak grld(Oplatka, 2007). Bu dnemde; (1) NCPEA kuruldu (1947). (2)

Reete dneminden bilimsel dneme gei olutu ve Eitim Ynetiminde birlii Projesi

(CPEA) gelitirildi (Kellogg Vakf tarafndan finanse edilen sekiz niversitenin ibirlii). CPEA

Eitim ynetimine ok disiplinli yaklam getirdi. (3) CASA (Okul Ynetimi Gelitirme

Komitesi)nn kuruluu, (4) UCEAnn kurulmas. CASA okul yneticisi performans

standartlarna eildi (Donmoyer, 1999; Scheurich, 1995).


Bu dnemdeki bu gelimeler eitim ve okul ynetimi hazrlama programlarn dorudan etkiledi.

UCEAnn etkisi ise olduka yaygnd; 1960 ve 1970lerde eitim ynetimi hazrlama

programlarn ekillendirdi. Bu dnemde eitim yneticilerini 500 kurumun hazrlad tespit

edildi. Ortalama bir retim yesi generalist idi ve meslein pratik ynne eilim duyuyordu.

1980lerde bu resim deiti. Bilimsel dnemin sonunda ortalama bir retim yesi disiplin

odakl uzman zelliinde idi; ok az hatta hi pratik deneyimi yoktu. Meslein profesyonel

ynlerine ilgi duyuyordu (Hoang, 2006). Bu dnemde hazrlk program ierii sosyal

bilimlerden alnd; ynetim biliminin gelimesiyle de kavramsal ve kuramsal bilgi temeli

oald. Ksaca adaylar, bilimsel olarak desteklenmi bilgi temeline ulatrmak (hipotetik-

tmden gelimci), yetitirme programlarnn ana hedefiydi. Pratik tecrbeden kuram

ynelimlilie dnm vard. Bu dnem eitim ynetimini, kuram ve aratrmann dorudan

mesleki uygulamaya baland uygulamal bilim anlayna gtrd. Sosyal bilim ieriine ar

gvenme sonucu bu ierik ynetici yetitirme programna tand. Davran bilimlerinden

aratrma yntem ve tekniklerinin dn alnmas ve kabul grmesi ve yetitirmeye ok

disiplinli yaklam bu dnemde asldr (Hoang, 2006).

Sonu olarak 1940 ve 1950lerde alan daha ok kurama dayal olma (theory driven) abasna

girimi bunun iin de rasyonel bilimsel yntemi kucaklamt. Bu anlay, niversitenin bir

uzants idi. Sonunda her okul yneticisinin, ynetim bilimine ve ynetim kuramna dayanmas

gerektiine inanlmt. 1950lerde, sosyal ve davran bilimleri tarafndan etkilenen, kurama

dayal aratrma anlay eitim programlarnda deiime neden olmutu. Bylece eitim

yneticisi hazrlama programlar uygulamal olmaktan daha fazla akademik ve bilimsel

(scholarly) olmaya dnk bir deiim geirmiti. 1960a dek alan daha akademik bir hazrlk

ngrd (Berry ve Beach, 2007).

Diyalektik Dnem

Bu dnem alann bilimsel dnemden bilimsel sonras dneme ya da diyalektik dneme deime

gsterdii dnemdir. Bu dnemde nceki yetitirme programlarna ok sert eletiriler yaplm

bu dorultuda u nerilerde bulunulmutur (Hoang, 2006) : (1) Ynetici hazrlama programlarn

desenlemede arln pratik sorunlara verilmesi, (2) daha profesyonel bir okul modeline

gidilmesi, (3) zanaat (craft) bilgisine nem verilmesi (pratie dayal renme tecrbeleri),

deerlere, sosyal balama, teknolojiye, aratrma ve yeni liderlik biimine eilim duyulmas.

NCEEA (Eitim Ynetimi Ulusal Mkemmellik Komisyonu) tartma konusu edilen

dokman yaynlad: (a) 1987 Amerikan Okul Liderleri Raporu, (b) Griffthsin AERAya hitab


(1986), (c) NCEEA tarafndan komisyonda grlen zgemi belgeleri (1988). Bu

dokman meslekteki yanl alan aa kartt(Hoang, 2006). NCEEAnn nerisiyle 1988de

Eitim Ynetimi Ulusal Politika Heyeti (NPBEA) oluturuldu. NPBEA eitim ynetimi

yetitirme programlarnn yaplanmasna yn verecek etkinlikleri desenledi. NPBEAnn raporu

UCEAda destek buldu. Dnemin ortalarnda alann bilgi birikimine iki ulusal aba etkide

bulundu: Ulusal Mfredat Projesi (NCP), NAESP (lkretim ve Ortaretim Okul Mdrleri

Ulusal Birlii)ce desteklenen Bizim Deien Okullarmz: Hazrlama ve Sertifikalama adl

raporu yaymlad. Rapor alann fonksiyonel bilgi temelini zmlemeyi ngryordu. Bu dnem

kitaplar kuram sonras dnya iin alternatif vizyonlar nermilerdi(Donmoyer, 1999; Scheurich,

1995).

Ynetici yetitirme programlarnn dnemsel incelenmesinde u sonulara ulamak mmkndr

(Berry ve Beach, 2007): (1) Eitim ynetiminin, okullar bir dizi pratik ve uygulamal ynetsel

beceri ile iletmek - ynetmek ihtiyac dnda gelime gstermesi, (2) 19. ve 20. yzyllarda

eitim rgtlerinin brokratiklemesinin bir gerei olarak onlar ynetecek olan eitim

liderlerinin uzmanlam profesyonel bilgiye gereksinim duymas ve (3) eitim ynetiminin

akademik, bilimsel ve kuramsal temellerinin eitim liderlerine, eitim rgtlerine liderlik etmek

zere ileri aralar, kavramsal ereve ve ada ve kuramsal bilgi salamas.

2000 ve Sonras Dnem

2005 yl ve sonrasnda doktora dzeyinde olan programlara alternatif eitim sistemleri

retilmeye baland (Olson ve Clark, 2009). Bu dnemle birlikte doktora rencileri,

akademisyenler ve yneticiler alternatif eitim programlar zerine younlamtr. nceki

dnemlerde doktora programlar genel olarak eitim sistemi ve programn amalar ilkesinde

oluturulmaktayd (Murphy ve Vriesenga, 2005; Osguthorpe ve Wong, 1993; Shulman et al.,

2006). Geneleneksel doktora programlar ile mfredattaki uyumazlk doktora rencilerini

yenilie yneltmitir. Yeni eitim sisteminde eitim bilimleri alannda yaplacak doktora

programlarnn ynetim ve liderlik zerine younlaan bir mfredata sahip olmas

beklenmektedir (Olson ve Clark, 2009). Bu balamda yeni bir mfredat ile doktora programnn

oluturulmasna karar verilmitir. Bu dorultuda ilk kez Shulman (2005) tarafndan adlandrlan

Signature Pedagogy imza pedagoji ile yola klmtr.Signature pedagogy eitim sisteminin

daha btncl olarak tasarlanmasdr. mza pedagoji ile aratrma yetenei kazanan doktora

rencileri ok ynl olarak kendilerini gelitirmekte alana aratrma ve bilgileri ile katkda

bulunmaktadr. Byle bir program ile renciler alanla ilgili gelimeleri yakndan takip


edebilmekte, akademik almalarnda disiplinleraras balanty kurabilmekte ve doktora

rencileri tez hazrlamada yararlanmaktadr (Golde, 2007).

Avrupada Eitim Ynetimi

Avrupada ise niversiteler bnyesinde eitim bilimleri alannda Leipzig (1906), Berlin (1907),

Munih (1910), Tubingen (1911), Hamburg (1912) niversitelerinde kurulan enstitler nemli bir

yer tutmaktadr. ekoslovakyada 1900de, Macaristanda 1912de, Belikada 1923te,

Romanyada 1925te Hollandada 1931de eitime ilikin almalar yapmak zere pedagoji

laboratuarlar kurulmutur. Bu oluumlar I. Dnya Savana dek eitimde deneysel

aratrmalarn yaplmas amacyla pek ok kurumun kurulduunu gstermitir. Bu dnemi,

eitim bilimlerinin kurumsallamasna olanak tanyan rgt ve kurulularn kurulmas dnemi

olarak nitelemek mmkndr. Bu kurumlardan bazlar eitim bilimlerinin kurumsallamasnda

barol oynamtr. rnein Londra niversitesi Eitim Enstits ve Cenevre niversitesi

Psikoloji ve Eitim Bilimleri Fakltesi byledir (Hofstetter ve Schneuwly, 2004).

Hofsteter ve Schneuwly (2001) 1950lerden balayarak 1980lere dek devam eden dnemi,

eitim bilimleri disiplininin kurumsallamas dnemi olarak grmektedir. Almanya, Avusturya,

Portekiz, talya ve Finlandiya gibi lkelerde niversite dzeyinde eitim bilimleri alt

disiplinlerinde bu arada eitim ynetiminde aratrmalar yapld grlmektedir. Ayrca bu

dnemde Hollanda; sve, Almanya gibi lkelerde sadece eitim bilimleri alanlarnda aratrma

projeleri yrten yerel ynetimlere bal aratrma enstitlerinin kurulduu tespit edilmitir.

Hofstetter ve Schneuwly, (2004) Avrupada ise, svirede 1912 ylnda Jean Jacques Rousseau

Enstits kurulmu, 1929da Cenevre niversitesi iinde Eitim Bilimleri Enstits adn alarak

almalarn srdrmtr. svete 1970li yllardan itibaren eitim ynetiminin de iinde

bulunduu eitim bilimleri alanlarnn nem kazand grlmektedir. 1975te Psikoloji ve

Eitim Bilimleri fakltelerinin kurulmasyla eitim bilimleri geliiminin hz kazand

saptanmtr (Hofstetter ve Schneuwly, 2004).

Alann Kimlik ve Gelecei

21. Yzyln balarnda sosyal, politik ve ekonomik boyutlarda yaanan gelimelerin yansmalar

olarak kreselleme olgusu, yeni kamu ynetimi anlay, Toplam Kalite Ynetimi (TKY)

performansa gre deerlendirme, hesap verme ykmll vb. uygulama ve anlaylar gerei

olarak hkmetler, retmen ve yneticilerden llebilir rnler, gelimi renci baars

beklentisine girdiler (Hoang, 2006). Bu durumda ynetici yetitirme programlarnn pratie


ynelimli olmas dolaysyla okul yneticisine snrl bilgi, beceri ve anlay kazandrmas,

eitim kurumlarn ynetmeye, onlara liderlik etmeye yetmemitir. 1980lerde balayan

Eyaletleraras Liderlik Lisans Konsorsiyumu (ISLLC), Eitim Ynetimi niversite Konseyi

(UCEA) ve Eitimsel Test Hizmeti Brosu (ETS) gibi byk lde profesyonel dernekler ve

byk irketler tarafndan lanse edilen standartlar hareketi okul yneticileri iin en yeni

reformlardan biridir (Maxcy, 2001). Bu hareketle okul yneticileri iin bir dizi standart

getirilmi ve eyalet programlarnn bunlar kabul etmesi salanmtr. Bu standartlar, mesleksel

okul ynetici taramas bulgular nda gelitirilmitir. Bu bulgular, yneticilerin aratrma ya

da bilimsel almasndan ok uygulamaya ilikin beyanlar ile ilgilidir. Bu standartlar niversite

yetitirme programlarn dzeltmek zere uygulamaya balanmtr. yle ki bu standartlar

retmeyen akademik K-12 ynetici blmleri eyaletler tarafndan sertifikal hazrlama

programlar listesinden karlmtr.

Standartlar hareketi meslein kendini reforma tabi tutmasna neden olmutur (Maxcy, 2001). Bu

gelimeler 20. yzyln son 10 ylnda kinci Dnya Sava sonras doan eitim yneticisini bir

tr bilim insan gren paradigmadan bir ayrlma/uzaklamaya neden olmutur (Hofstetter ve

Schneuwly, 2004), Bylece eitim ynetimi yeniden dnlmeye, yeni ereveler

oluturulmaya balanmtr (Foster, 1986). Giderek eitim ynetimi bir zanaat (craft) olarak

grlmeye balanmtr. Bu zanaat pratik ilkelere ve standartlara dayanmaktadr. Bu

deiiklikler okul yneticilerinin etkili okul liderlik davranlarn okul sorunlarna

uygulanmasn gerektirmitir. Bu gelimeler ksaca okul baarsnn llebilirliini ngren

hesap verme modeline yol amtr (Maxcy, 2001). Bu erevede lider hazrlama programlar,

eitim ynetimi vizyonu, nicelletirilebilir bilimsel olguyu aratrmaktan nitel almaya doru

bir deime gstermitir. Bylece deerler nem kazanm; okul yneticileri de moral liderler,

etik yneticiler ya da ilgili (caring) yneticiler olarak alglanmaya balamtr. Ynetici

hazrlama programlarnda eskiden grlmeyen liderlik etii, moral ynetimi gibi dersler yer

almaya balamtr. Deere dayal eitim ynetimi anlaynn eitim ynetimini bir bilim olarak

grmesi mmkn deildir. Grld zere son yllarda okul ve kltrel alanna ilikin

gzlenen radikal deiimler hesap verilebilirlik ve etkililik deerlerini gerektirmektedir (Maxcy,

2001). Bu gelimeler eitim ynetimi alannn bir bilim olmas konusunda bir inii

gstermektedir (Foster, 1986).

te yandan alann kuramsal geliimi de yle bir evrimleme yaamtr. Eitim ynetiminde

yerleik (ground) kuram hareketi 1970lerde tereddtlere neden olmutur. 1974te Thomas


Greenfield yerleik kurama sarsc bir saldrda bulunmu, felsefi ve yntemsel sayltlarnn

yanlln gstermitir. 1979a dek Daniel Grifiths (eitim ynetiminde bilim hareketinin

ncleri arasndadr), Greenfield ve dierlerinin eletirilerine bir lde teslim olmak zorunda

kalmtr. Greenfielde gre kuram bu dnemde ok anlaml deildir hatta gereksizdir.

1980lerin ortalarnda Bates (1983) ve Foster (1986) mantksal ampirizm ve bilginin brokratik

ynetimine kar tam lekli bir dnm olarak, eitim ynetimine bir kritik kuram yaklamn

T. Kuhndan ve Frankfurt Okulundan esinlenerek nermilerdir. 1990lara girildiinde bilimsel

ynteme ok az dayanarak kuram ile okul ynetimi olgusal raporlarnn kaynatrlmas

benimsenmitir. Sonuta eitim ynetimi alanndaki bilimsel aratrmalar baarsz kalm;

liderlik standartlar retorii ve okul gelitirme devralnmtr. nemlisi de eitim ynetimini

kltrn moral, etik ve deer boyutlarndan ayrma giriimi kntye uramtr (Maxcy,

2001). Eitim ynetimi alannn doas gerei, pratik bilgi, profesyonel meslek bilgisi ve

akademik bilgi olmak zere temel boyutu vardr.

Eitim ynetimi alannn kendi kuram bu boyutu kapsamak durumundadr. Dolaysyla da

eitim ve okul yneticisi hazrlama programlar da bu boyutta dzenlenmelidir. Yukarda da

sz edildii gibi UCEA bunlardan daha ok mesleksel ve akademik bilgi hazrln, NCPEA ise

daha ok pratik ve mesleksel bilgi arln tercih etmitir. Eitim ynetimi hazrlk program

pratik, profesyonel- mesleksel ve akademik bilgi temelinin arttrlmasna dayanmaldr. Pratik

bilgi; genel bilgi olup eitim ynetimine yaam boyu renme, baka bir meslek alannda

deneyim, genel eitim ya da saduyu yeteneini getirir (Maxcy, 2001). rnein; fikir birlii ve

takm kurma yetenei, personel ynetimi, toplu pazarlk becerileri byledir. Profesyonel bilgi

eitim liderlerinin kazand enformasyonun oaltlmasdr. rnein; eitim ve ynetim

mevzuat ve politikalar, okul kurulu prosedrleri, retmen deerlendirmesi prosedrleri,

disiplin sorunlaryla ba etme gibi. Ksaca bu boyut ynetsel bir iin yaplmasna odaklanr

(Bates, 1983). Akademik bilgi: Ynetici yetitirme programlarnn pratik bir bileeni olup

aratrma ve bilimsel (scholarly) almaya arlk verilmesini gerektirmektedir.

Bu dorultuda kanaatimce bugn iin Everes ve Lakomskinin nerdii (1991, 1996 ve 2000)

gibi eitim ynetimi iin pozitivist ve yapsalc bir bilim olmak yerine tutarlkta (cohorentism)

kklemi deitirilmi bir bilimsellik daha uygundur (Maxcy, 2001). Bu anlay, tutucu yerleik

kuram hareketi ve gnmz post modernizm arasnda mantksal bir denge ve zm yoludur.

Ksaca Everes ve Lakomskiinin Tutarlk Kuram, Maxcynin (2001) de vurgulad gibi eitim

ynetimini bilimletirmede bir gven oluturma arac olarak grlebilir; okul yneticilerine


rasyonel karar olma modeli olarak hizmet edebilir; eitim ynetimi bilgi tabannn

oluturulmasna katk getirebilir. Bu erevede eitim ynetimi pratik, mesleksel ve akademik

bilgi kmelerinin bir bilekesi olarak alglanacaktr (Foster, 1986). Bu bilgi kmesi

dolaysyla gnmzde alann kimliini tayin etmektedir. Alann kimlii dnem dnem

deiime uram ve urayacaktr. Zira alann kimliini byk lde dnemdeki bilimsel,

teknolojik, ekonomik ve siyasal gelimeler, alanda yaanan deime ve gelimeler

oluturmaktadr (Maxcy, 2001). Bunun en gzel kant, alann bilimleme tarihidir. Bugn iin

alann kimlii bu bilgi kmesi tarafndan oluturulmaktadr. Bu anlay esasen pozitivizm ile

post modernizmin dengelenmesidir. unu da belirtmeliyim ki, alan kimlik olarak gelecekte,

zerk, ayr ve bamsz bir disiplin olmay hedeflemelidir (Bates, 1983). Bunun iin de eitim

bilimci bak asyla eitim ynetimi sorunlarn irdeleyen, aratran gl bir eitim ynetimi

bilim insanlar topluluunun oluturulmas, buna bal olarak alann kendi kural, ilke, standart

ve etik kodlarn oluturup bakalarna da kabul ettirmesi gerekmektedir (Foster, 1986).

Trkiyede Eitim Ynetimi

Trkiyede Eitim Ynetiminin Bilimleme Sreci

Cumhuriyet dneminde bata Atatrk olmak zere Cumhuriyetin kurucular 3 Mart 1924te 430

sayl Tevhid-i Tedrisat Kanunu (retim Birlii Kanunu) ile milli bir eitim sistemi gelitirmek

zere retim birliini gerekletirmilerdir. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eitim retim

faaliyetleri ve farkl adlar altnda faaliyet gsteren okullar birletirilmitir. Yasa gerei retim

birliini gelitirmek zere Bakanlk merkez ve tara rgtleri yeni bir yapya kavuturulmaya

allmtr. Yeni kurulan eitim rgtlerine ynetici, mfetti ve retmen yetitirmek zere de

1928 ylnda Gazi Eitim Enstitsne bal Pedagoji Blm kurulmutur (Balc, 2006). zleyen

gelimeler aada zetlenmektedir.

Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits

Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits (TODAE)nn almasyla da 1953 ylnda

kamu ynetimi uzmanlk program balatlmtr. retmen ve eitim yneticilerine de ak olan

bu programn, kamu grevlilerine genel yneticilik bilgileri kazandrmas, toplumsal, ekonomik

ve eitsel sorunlara k tutmas, katlmclar arasnda ortak anlay kazandrmas alarndan

yararl olsa da eitim yneticilerinin eitilmesinde (programda eitim ve eitim ynetimi

konularna yer verilmemesi, ylda sadece 5-10 arasnda eitim yneticisine katlma ans

verilmesi vb.) ok da ilevsel olmad grlmektedir. Yine de TODAE programnn


Trkiyede ynetici uzmanlk diplomas vermeye dnk programlara nclk etmesi, ynetim

literatrne katk getirmesi asndan ynetim tarihimizde hakl bir yer edinmitir. Enstitnn

1979-1980 retim ylndan itibaren Eitim Ynetiminde Uzmanlk Program balatmas

eitim ynetiminin gelimesine ayrca katk getirmitir (Kaya, 1979).

Merkezi Hkmet Tekilat Projesi

Bakanlar Kurulunun 13 ubat 1962 tarih ve 6/209 sayl karar ile kurulan Merkezi Hkmet

Tekilat Projesi (MEHTAP) raporunda lkemizde eitim yneticilerinin yetitirilmesine dnk

grlere yer verilmitir (Kaya, 1979). Raporda; Milli Eitim Bakanl (MEB) ynetim

grevlerinin retmenler tarafndan doldurulduu, retmenlerin ise eitim ynetimi, sosyal

politika; bu politika iinde eitim politikas, lkenin genel ekonomik hedefleri konularnda, hi

deilse genel kltr kazandran bir eitimden gemeden ynetim grevlerine atandklar,

kendilerinde eitim politikalarnn saptanmas ve uygulanmasnda nemli rol oynamalarnn

beklendii, eitim politikalarna bir retmen gzyle bakma alkanlklarn srdrdkleri, bu

yzden de sorunlar geni adan gremedikleri saptamalarnda bulunulmutur. Rapor, MEBe

ynetim kadrolar iin yeterli sayda eitim yneticisi yetitirme grevi yklemitir. Raporda

nemlisi Bakanln ihtiya duyduu eitim yneticilerini yetitirmek zere niversitelerde

eitim faklteleri ya da fakltelerde eitim blmleri almas nerilmektedir. Nitekim Yedinci

Milli Eiti uras ve MEHTAP raporu nerileri dorultusunda 1965 ylnda Ankara niversitesi

Eitim Fakltesi, 1966 ylnda da Hacettepe niversitesi Eitim Blm almtr (Balc,

2007).

Ankara niversitesi Eitim Fakltesi

Bakanln ihtiya duyduu eitim yneticilerini yetitirmek zere MEHTAP raporu ve VII.

Milli Eitim uras nerileri dorultusunda Ankara niversitesi Senatosunun 31. 8. 1964 gnl

karar ile kurulan 2.08.1966 gn yasallaan Eitim Fakltesinin balca amalar yledir: (1)

Eitim sorunlarnn bilimsel olarak zlmesine ve Trk Milli Eitim Politikasnn gelimesine

katkda bulunmak, (2) retmenlik sertifikas vermek, (3) retmen okullarna meslek dersleri

retmeni yetitirmek, (4) retmen ve yneticilerin kendi uzmanlk alanlarndaki deimeleri

karlamak zere hizmet iinde yetitirilmelerine katkda bulunmak ve (5) eitim bilimlerindeki

eitli uzmanlk alanlarna eleman yetitirmek (Balc, 2007).

Faklte amalarn gerekletirmek zere retmenlik sertifikas, eitim ynetimi ve teftii

sertifikas ve lisans ve lisansst programlar amtr. Faklte bu programlara dersler sunan ve


alanlarndaki lisans ve lisansst programlar yrten blmlerden olumaktadr. Bunlardan biri

de Eitim darecilii ve Planlamas Blmdr. Blmn amac; ynetim srecini hayati

nemde bir kamu hizmeti kesimi olan eitim kurumlar erevesi iinde ele almak, eitli

dzeylerdeki eitim almalarnn planlanmas ve uygulanmasyla ilgili sorunlar inceleme

konusu yapmaktr (Balc, 2007). Blmde psikoloji, sosyoloji, ve sosyal psikoloji gibi davran

bilimlerinin gittike zenginleen katklarnn da etkisi altnda gelimeler kaydeden ynetim

biliminin verileri eitim kurumlarna ve sorunlarna uygulanmakta, Trkiyenin eitim rgt

incelenmekte, planlama, personel, eitim ekonomisi ve maliyesi, tefti ve istatistik gibi destek

hizmetler zerinde dikkatle durulmaktadr. Blmn lisansst dzeyde nemli bir faaliyeti de

her tr kamu kuruluu ile zel kurumlarn eitim birimlerinde grev alacak eitim uzmanlarnn

yetitirilmesidir.

Okul mdrleri ve dier eitim mdrleri iin lisans dzeyinin stnde yetitirme ve gelitirme

programlar dzenlenmesi de Blmn temel amalar arasndadr. Bylece Ankara niversitesi

Eitim Fakltesinin MEHTAP raporu ve Yedinci Milli Eitim urasnn eitim yneticilerinin

eitilmesine dnk nerileri dorultusunda programlar oluturduu grlmektedir. Kayan

(1979) vurgulad gibi Eitim Fakltesi Trkiyede zellikle de lisansst dzeyde eitim

ynetimi alannda programlar aan ve programlara eitli retmen yetitiren kurumlardan

mezun retmenleri kabul eden ilk kurulutur. MEHTAP raporu nda 1965te Ankara

niversitesi Eitim Fakltesinin almas, Trkiyede eitim bilimlerinin zelde de Eitim

Ynetiminin bilimlemesinin balangc olarak grlebilir. Fakltede zellikle de lisansst

programlarn almasyla eitimin bilimlemesi abalarnn ivme kazand sylenebilir.

Hacettepe niversitesi Eitim Blm Eitim Ynetimi ve Teftii Program

1966 ylnda kurulan ve 1967 ylnda retime balayan Hacettepe niversitesi Eitim bilimleri

blmnn amalar ksaca yledir: Orta dereceli okullarda retmenlik yapmak isteyen lisans

aday rencilerle niversite ya da yksek okul mezunu rencilerden retmenlik sertifikas

almak isteyenler iin program amak, eitim kurumlarmzn ihtiya duyduu uzmanlar

yetitirmek, bu amala eitim bilim uzmanl ve doktora derecelerini hedefleyen programlar

amak, eitim aratrmalar yapmak, snflama ve yerletirme ilerinde ihtiya duyulan lme

aralarn hazrlanmas, gelitirilmesi ve uygulanmas konularnda danmanlk yapmak, bata

MEB olmak zere eitli kurululara danmanlk hizmeti vermek, mensuplarna seminerler

vermek, aratrmalar yapmak. Bu amalar gerekletirmek zere Blm u programlar amtr

(Balc, 2007): (1) retmenlik sertifikas program, (2) Hazrlk program, (3) Eitim Ynetimi


uzmanlk ve doktora programlar (amalar aratrmac ve st dzey ynetici yetitirmektir). Bu

gelimelere karn Trkiyede eitim ynetiminin bilimlemesini, 1965 ylnda Ankara

niversitesi Eitim Fakltesinin (1981 den sonra Eitim Bilimleri Fakltesi adn ald)

retime balamasyla balatmak yanl deildir.

Eitim Fakltesinin kurulu yaplanmasnda Eitim darecilii ve Planlamas Blm adyla

eitim ynetimi alannn bir blm olarak yer ald grlmektedir. Bu blmn, Fakltenin

dier blmleriyle birlikte lisansst retim programlar amasyla (1969) eitim ynetimi

alannn da bir bilim dal olarak akademik anlamda alma konusu edildii anlalmaktadr

(Balc, 2007). Faklte o gnden bu gne eitim ynetimi alann, bir bilim dal olarak akademik

anlamda (scholarly) almaktadr. Bu kapsamda alann diplomaya gtren programlar

uygulanmakta (ne yazk ki lisans program YKn 1997 dzenlemesiyle kapatlmtr) bilimsel

birikimine katkda bulunmak zere aratrma yaplarak bilimsel bilgi retilmekte, bu birikim

yayna dntrlmekte, alann pratisyen ve akademisyen adaylar yetitirilmektedir (Erdem,

Ylmaz ve Tadan, 2005). Blm Trkiyede eitim ynetimi alanna liderlik etmekte, son

yllarda zellikle de 2547 sayl Yasann 35. Maddesi kapsamnda dier eitim fakltelerinden

gelen aratrma grevlilerinin yetitirilmesinde bir lisansst eitim kurumu (graduate school)

olarak hizmetini srdrmektedir.

Dnya leinde olduu gibi Trkiyede de eitim bilimlerinin bir disiplin olarak ortaya kmas

dier sosyal bilimleri izlemitir. Tarih, iktisat ve siyaset bilimleri 1945e dek niversitelerde ayr

birer disiplin olarak yer almtr (Gulbenkian Komisyonu 2003; Erdem, Ylmaz ve Tadan,

2005). Sosyal bilimlerin niversiteler yap iinde yer almas bamsz birer disiplin olarak

alglanmalar 1850-1945 tarihleri arasnda olmutur. Sosyal bilimler kendi ilerinde disiplinlere

ayrarak 19. yzyl boyunca kurumsallamalarn tamamlamtr. Eitim bilimlerinin

Trkiyede niversiteler yap iinde yer almasyla nce eitim sosyolojisi, eitim tarihi, eitim

psikolojisi gibi disiplinler olumu, daha sonra bu disiplinler eitim bilimleri ad altnda

anlmaya balanmtr. 1981 ylnda 2547 sayl Kanunla eitim enstitleri, eitim fakltelerine

dntrlmtr. Daha sonrasnda eitim faklteleri, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri

Fakltesini model alarak eitim bilimleri alanlarnda lisansst programlar amlardr (Balc,

2007). Ancak bunda l karlm, gerekli ltleri tamadan programlar alabilmitir.

Bu durum, eitim bilimleri alanlarndaki lisansst programlarn kalitesini drd gibi bu

fakltelerin kurulu misyonlar olan retmen yetitirmeyi ihmal etmelerine neden olabilmitir.


Bu gelimeler sonunda 1997 ylnda YK eitim fakltelerini yeniden yaplandrmtr. Bu

yaplanmayla eitim fakltelerinin eitim ynetimi blmleri, kapatlarak anabilim dal

dzeyine indirgenmitir. Bu arada misyonu, kurulu gerekesi eitim bilimleri alanlarna uzman

eleman yetitirmek olan Eitim Bilimleri Fakltesi de bir eitim fakltesi kabul edilerek onun

eitim ynetimi blm, dier eitimbilimleri blmleri gibi anabilim dal dzeyine

indirgenmitir (Balc, 2007). Bu yaplanma dier eitim bilimleri alanlar gibi eitim ynetimi

alannn da bilimleme srecine byk darbe vurmutur. Yeni yaplanmayla, eitim bilimleri

blmnn bir anabilim dal konumuna brndrlmekle eitim ynetimi alannn (Eitim

Ynetimi, Teftii, Planlamas ve Ekonomisi), dier eitim bilimleri alanlarnda (eitim

programlar ve retim, eitimin psikolojik temelleri gibi) olduu gibi ilgili kurullarda temsili

sorunu yaanmaktayd. Eitim Bilimleri Blm 16 kadar anabilim daln iermekteydi. Bu

denli byk bir blm, bir yandan ynetilemez bir yap gstermekte, te yandan da Fakltenin

ve Eitim Bilimleri Enstitsnn kurullarnda retmen yetitiren snrl elemanl blmler

dzeyinde temsil edilmekteydi. Sonunda bu denli byk bir birimin karar organlarnda yeterince

temsil edilmesi mmkn olamamakta ve sorunlar faklte ve enstit kurullarna

yanstlamamaktayd. YKn 11. Temmuz 2007 tarihli toplantsnda alnan bir kararla Eitim

Ynetimi, Teftii, Planlamas ve Ekonomisi Anabilim Dal, Eitim Ynetimi ve Politikas adyla

blme dntrlmtr. Bu gelimenin alann kurullarda temsil sorununu ortadan kaldrd

gibi bilimlemesine de katk getirecei dnlmektedir.

Son gelimelerle Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan beri eitim yneticisi yetitirmede

imek (2003) ve Balcnn (2007) belirttii deil drt temel eilimden sz edilebilir:

(1) 1970lere dek raklk modeli, (2) 1970lerde eitim bilimleri modeli ve (3) 1999da snav

modeli. raklk modelinde 789 sayl Maarif Tekilatna Dair Kanunun 12. maddesinin

ngrd meslekte asl olan retmenliktir anlaynn uyguland grlmektedir. raklk

modelini, eitim sistemimizin merkeziyeti anlaynn doal bir sonucu olarak grmek

mmkndr.

te yandan 1970lere dek Milli Eitim Bakanl rgtlerinde yneticilik yapanlarn ounun

belki de % 90larnn Pedagoji Blm mezunu olduklar, bu tarihten sonra da yetenek, tecrbe

ve baar ltleri yerini siyasal tercihlerin ald gzlenmitir. Eitim Bilimleri Modeli zellikle

de 1993 yln

tÜm yÖnlerİyle eĞİtİm yÖnetİmİ

Documents