sermaye pİyasasi mevzuati ve İlgİlİ mevzuat, tİcaret ... · sermaye pİyasasi mevzuati ve...

SERMAYE PİYASASI MEVZUATI VE İLGİLİ MEVZUAT, TİCARET HUKUKU VE BORÇLAR HUKUKU

______________________________________________________________________

TSPAKB

1

SERMAYE PİYASASI MEVZUATI ve İLGİLİ MEVZUAT,

TİCARET HUKUKU ve BORÇLAR HUKUKU

Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı Eğitimi

TEMMUZ 2012


______________________________________________________________________

TSPAKB

2

Bu notlar, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) tarafından SPK Lisanslama Sınavlarına referans kaynak oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu notlarda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle İMKB’nin Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzundan ve TSPAKB Eğitmenlerinden temin edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden doğabilecek zararlardan TSPAKB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu notlarda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir, ancak ticari amaçla çoğaltılamaz ve satılamaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

3

GİRİŞ Bu kılavuzda yer alan bilgiler, Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey lisanslama sınavının konularından Sermaye Piyasası Mevzuatı ve İlgili Mevzuat, Ticaret Hukuku ve Borçlar Hukuku’nu içermektedir.

Kılavuz, Sermaye Piyasası Kanunu Yönetmelikler, Tebliğler ve İlke Kararları, Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışı, İhraçcılar ve Halka Açık Anonim Ortaklıklar, Sermaye Piyasası Faaliyetleri ve Sermaye Piyasası Kurumları, Sermaye Piyasası Kurulu, Denetim ve Cezai Sorumluluk, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Statüsü, TSPAKB Üyelerinin Sermaye Piyasası Faaliyetlerini Yürütürken Uyacakları Meslek Kuralları, TSPAKB’nin Disiplin Yönetmeliği, Takasbank İşlemlerine İlişkin Mevzuat, Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar, Suç Gelirleri ve Aklanmasının Önlenmesi, Rekabet Hukuku’nun Sermaye Piyasası ile İlgili Bölümleri, Bankalar Kanunu’nun Sermaye Piyasası ile İlgili Bölümleri, Özel Emeklilik Fonları, Borçlar Hukukunun Genel Esasları, Borçlar Hukukunun Özel Borç İlişkileri, Komisyon, Vekalet ve Vedia Akitleri, Ticaret Hukukunun Genel Esasları, Anonim Şirketler Mevzuatı, Kıymetli Evrak Mevzuatı olmak üzere toplam yirmi bölümden oluşmaktadır. Sınavlarda Semaye Piyasası Mevzuatı ve İlgili Mevzuat, Ticaret Hukuku ve Borçlar Hukuku ile ilgili çıkacak soru sayısı 25’tir. Katılımcılara başarılar dileriz. TSPAKB


______________________________________________________________________

TSPAKB

4

SERMAYE PİYASASI MEVZUATI, İLGİLİ MEVZUAT VE ETİK KURALLAR ............ 12

1) SERMAYE PİYASASI KANUNU,YÖNETMELİKLER, TEBLİĞLER VE İLKE KARARLARI ............................................................................................... 12

2) SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KURUL KAYDINA ALINMASI, İHRACI, HALKA ARZI VE SATIŞI ............................................................................. 14

2.1) Payların Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışına İlişkin Esaslar ............................................................................................................ 16

2.1.1) Kurula Kaydı Zorunlu İşlemler .............................................................. 16 2.1.2) Payların Borsada Satışa Konu Olabilmesi İçin Yapılacak İşlemler................ 18 2.1.3) Payları Borsada İşlem Görmeyen Halka Açık Ortaklıkların Paylarının Borsada İşlem Görebilmesi .......................................................................................... 19 2.1.4) Raf Kayıt Sistemi ............................................................................... 20 2.1.5) İç Kaynakların ve Temettüün Sermaye Eklenmesi ................................... 21 2.1.6) Nitelikli Yatırımcılara Satış ................................................................... 21 2.1.7) Halka Açık Ortaklıklar ile Payları GİP’te İşlem Görecek Ortaklıkların Paylarının Tahsisli Satışı ................................................................................................ 21 2.1.8) Ön Talep Toplama, Kurul Kaydına Alınma ve Satış ................................... 22 2.1.9) İzahname, Raf Kayıt İzahnamesi Ön Talep Toplama Duyurusu, Pay Bilgi Notu ve Sirkülerler ................................................................................................. 27 2.1.10) Sirkülerler, Pay Bilgi Notu ve Duyuru Metninin İlan Edileceği Yerler ........... 28 2.1.11) Halka Açıklanan Konularda Değişiklikler ................................................. 28 2.1.12) Tanıtım ve Reklam Amaçlı İlanlar ......................................................... 28 2.1.13) Satış Fiyatı ........................................................................................ 29 2.1.14) Hisse Senetlerinin Teslim Zamanı ......................................................... 29 2.1.15) Kurula Bildirim ................................................................................... 29 2.1.16) Aracılık Sözleşmesi ve Aracı Kuruluşların Yükümlülükleri .......................... 29 2.1.17) Halka Arzlarda Özellikli Durumlar ......................................................... 30 2.1.18) İzahnamede Yer Alacak Finansal Tablolar .............................................. 30 2.1.19) Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri .................... 31

2.2) Hisse Senetlerinde Şekil Şartları ............................................................ 32

2.3) Hisse Senedi Türevleri............................................................................ 32 2.3.1) Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) ................................................. 32 2.3.2) Katılma İntifa Senetleri (KİS) ............................................................... 35 2.3.3) Oydan Yoksun Paylar (OYP) ................................................................. 37 2.3.4) Ortaklık Varantları .............................................................................. 39 2.3.5) Aracı Kuruluş Varantları ...................................................................... 41

2.4) Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar … ........................................................................................................... 43

2.4.1) Borçlanma Araçlarına İlişkin Genel Esaslar ............................................. 44 2.4.2) Tahvillere İlişkin Esaslar ...................................................................... 50 2.4.3) Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahvil’lere (HDT) İlişkin Esaslar ............... 52 2.4.4) Değiştirilebilir Tahvil’lere (DET) İlişkin Esaslar ........................................ 54 2.4.5) Bonolar ............................................................................................ 57 2.4.6) Diğer Borçlanma Araçları ..................................................................... 57

2.5) Varlık Finansman Fonları ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK) ... 58 2.5.1) Varlık Finansman Fonu ........................................................................ 58


______________________________________________________________________

TSPAKB

5

2.5.2) Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler ........................................................... 60

2.6) Gayrimenkul Sertifikaları ....................................................................... 61 2.6.1) Gayrimenkul Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar ......... 62

2.7) Yabancı Sermaye Piyasası Araçları ve Depo Sertifikaları ........................ 62 2.7.1) Kurul Kaydına Alınma ve Halka Arz Yoluyla Satış İşlemleri ........................ 64 2.7.2) Kamuyu Aydınlatma ........................................................................... 64 2.7.3) Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Ödemeler ve Hakların Kullanımı 65 2.7.4) Depo Sertifikalarına İlişkin Esaslar ........................................................ 65

2.8) İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler ........................................................ 65 2.8.1) Genel Olarak ..................................................................................... 65 2.8.2) Teminat Varlıklar ............................................................................... 66 2.8.3) Teminat Varlıkların Korunması ............................................................. 66 2.8.4) Teminat Sorumlusu ............................................................................ 67 2.8.5) Teminat Uyum İlkeleri ........................................................................ 68 2.8.6) Kurul Kaydına Alınma ......................................................................... 68 2.8.7) İhraçcı Niteliğinin Kaybedilmesi ve Yönetimin Kamu Kurumlarına Devri ...... 68

2.9) Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler ......................................................... 69

2.10) Kira Sertifikaları ..................................................................................... 71

2.11) Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri ................ 72 2.11.1) Genel Esaslar .................................................................................... 72 2.11.2) Halka Arza Aracılığa İlişkin Esaslar ........................................................ 73 2.11.3) Kamuyu Aydınlatmaya İlişkin Esaslar .................................................... 73 2.11.4) Dağıtıma İlişkin Genel Esaslar .............................................................. 74 2.11.5) Talep Toplama Süresi ......................................................................... 74 2.11.6) Mükerrer Talepler ............................................................................... 74 2.11.7) Bedellerin Yatırılması .......................................................................... 74 2.11.8) Dağıtım Listesinin Kesinleşmesi, Bedel İadesi ve Teslim ........................... 74 2.11.9) Niteliği Belirlenmiş Ortaklıklar .............................................................. 75 2.11.10) Talep Toplama Yöntemi ....................................................................... 75 2.11.11) Sabit Fiyatla Veya Fiyat Aralığı Yoluyla Talep Toplama Yönteminde Dağıtım İlkeleri .. ..................................................................................................... 76 2.11.12) Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Talep Toplama Yönteminde Dağıtım İlkeleri ........ 76 2.11.13) Talep Toplanmaksızın Satış Yöntemi ...................................................... 77 2.11.14) Halka Arzlarda Uygulanacak Teşvikler ................................................... 77 2.11.15) Halka Arzda İçsel Bilgiye Ulaşabilecek Konumdaki Kişiler.......................... 77 2.11.16) Aracı Kuruluşların Yükümlülükleri ......................................................... 77

3) İHRAÇÇILAR VE HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLAR ............................... 79

3.1) İhraççılar ............................................................................................... 79

3.2) Halka Açık Anonim Ortaklıklar ............................................................... 80

3.3) Halka Açık Anonim Ortaklıklara Sağlanan Haklar ................................... 81 3.3.1) Kayıtlı Sermaye Sistemi ...................................................................... 81 3.3.2) Tahvil ve Diğer Borçlanma Senetleri İhracı ............................................. 84 3.3.3) Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar .............................................................. 87


______________________________________________________________________

TSPAKB

6

3.3.4) Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar .......................................... 89

3.4) Anonim Ortaklıkların Yükümlülükleri ..................................................... 92 3.4.1) Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar ................................................. 92 3.4.2) Anonim Ortaklıkların Kar ve Bedelsiz Pay Dağıtma Yükümlülükleri ............. 95 3.4.3) İhraççıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar ..................................................................................................... 104 3.4.4) Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar ..................................................... 107

3.5) Anonim Ortaklık ve Sermaye Piyasası Kurumlarının Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri .............................................................................................. 113

3.5.1) İlan ve Reklamlara İlişkin Esaslar ....................................................... 114 3.5.2) Muhasebe, Mali Tablo ve Rapor Standartları, İlan, Bağımsız Denetleme .... 115 3.5.3) Kanuna Tabi Ortaklık ve Kuruluşlarda Bağımsız Dış Denetleme ............... 121 3.5.4) Kamunun Aydınlatılmasında Özel Durumlar .......................................... 122 3.5.5) Bilgi, Belge ve Açıklamaların Elektronik Ortamda İmzalanarak Kamuyu Aydınlatma Platformuna Gönderilmesine İlişkin Esaslar ...................................... 131 3.5.6) Borsa Şiketlerinin Esas Alacakları Kurumsal Yönetim İlkeleri ................... 132

4) SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ VE SERMAYE PİYASASI KURUMLARI 136

4.1) Sermaye Piyasası Faaliyetleri ............................................................... 136 4.1.1) Halka Arza Aracılık Faaliyeti ............................................................... 136 4.1.2) Alım Satıma Aracılık Faaliyeti ............................................................. 138 4.1.3) Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyeti ..................................... 141 4.1.4) Menkul Kıymetlerin Geri Alım Veya Satım Taahhüdü İle Alım Satımı Faaliyeti .. ..................................................................................................... 142 4.1.5) Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti ............................................................ 145 4.1.6) Portföy Yöneticiliği Faaliyeti ............................................................... 148 4.1.7) Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri ............................................................ 153

4.2) Sermaye Piyasası Kurumları ................................................................. 164 4.2.1) Aracı Kuruluşlar ............................................................................... 164 4.2.2) Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları ...................................................... 209 4.2.3) Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO) ......................................... 215 4.2.4) Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) ................................................... 218 4.2.5) Alt Yapı Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı ................................................. 222 4.2.6) Yatırım Fonları ................................................................................. 222 4.2.7) Borsa Yatırım Fonları ........................................................................ 233 4.2.8) Konut Finansmanı ............................................................................ 235

4.3) Diğer Sermaye Piyasası Kurumları ....................................................... 238 4.3.1) Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşları ......................... 238 4.3.2) Gayrimenkul Değerleme Hizmeti Verecek Şirketler ................................ 239 4.3.3) İpotek Finansmanı Kuruluşları ............................................................ 240 4.3.4) Vadeli İşlemler Aracılık Şirketleri ........................................................ 242

4.4) Borsalar, Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar ve Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları........................................................................................................ 246

4.4.1) Borsalar .......................................................................................... 246 4.4.2) Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar ............................................................ 246 4.4.3) Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları .............................................. 247 4.4.4) Borsalarla İlgili Ortak Hükümler ......................................................... 255


______________________________________________________________________

TSPAKB

7

4.4.5) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) ................................................ 255

5) SERMAYE PİYASASI KURULU, DENETİM VE CEZAİ SORUMLULUK ............ 284

5.1) Sermaye Piyasası Kurulu’nun Oluşumu, Üyeler ve Atanmaları ............. 284

5.2) Sermaye Piyasası Kurulunun Görev ve Yetkileri ................................... 285

5.3) Sermaye Piyasasında Denetim ve Tedbirler.......................................... 286

5.4) Sermaye Piyasası Kanunundaki Tedbirler ............................................ 287

5.5) Sermaye Piyasası Kanununda Cezai Sorumluluk .................................. 289 5.5.1) İdarî Para Cezaları ............................................................................ 292 5.5.2) Cezaların Artırılması ......................................................................... 293 5.5.3) Usül Hükümleri ................................................................................ 293

6) İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI (İMKB) ................................... 294

6.1) 91 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK/91) ................................ 294

6.2) Menkul Kıymet Borsalarının Kuruluş ve Organlarına İlişkin Yönetmelik 294

6.3) Menkul Kıymetler Borsalarında Üyeliğe ve Kotasyona İlişkin Yönetmelik .. ............................................................................................................ 294

6.4) İMKB .................................................................................................... 294 6.4.1) Borsa’nın Tanımı .............................................................................. 295 6.4.2) Borsa Üyeleri ................................................................................... 295 6.4.3) İMKB’nin Görev ve Yetkileri ............................................................... 295

6.5) Borsanın Yönetimi, Organları, Teknik ve İdari Organizasyonu ............. 296 6.5.1) Genel Kurul ..................................................................................... 296 6.5.2) Yönetim Kurulu ................................................................................ 297 6.5.3) Denetleme Kurulu ............................................................................ 298 6.5.4) Komiteler ........................................................................................ 299 6.5.5) Başkanlık Teşkilatı ............................................................................ 299

6.6) Borsanın Denetimi ................................................................................ 300

6.7) Borsanın Düzenleme, Gözetim ve Denetim Yetkisi ............................... 300

6.8) Borsa Faaliyetlerinin Geçici Olarak Durdurulması ................................ 300

6.9) Uyuşmazlıklar ...................................................................................... 301 6.9.1) Uyuşmazlık Konuları ......................................................................... 301 6.9.2) Uyuşmazlıkların Çözümü ................................................................... 301 6.9.3) Uyuşmazlık Komitesi ve Görevleri ....................................................... 302 6.9.4) Disiplin Cezalarının Çeşitleri ............................................................... 304 6.9.5) Disiplin Cezalarını Gerektiren Fiil ve Hareketler ..................................... 304 6.9.6) Ceza Uygulamasına Dair Genel Hükümler ............................................ 306 6.9.7) Disiplin Komitesi .............................................................................. 306 6.9.8) Borsada Mali İşler ............................................................................ 308

7) TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ STATÜSÜ .. 310

7.1) Birliğin Amaçları .................................................................................. 310


______________________________________________________________________

TSPAKB

8

7.2) Birliğin Görev ve Yetkileri .................................................................... 310

7.3) Birliğin Yapamayacağı İşler ................................................................. 311

7.4) Üyelik ................................................................................................... 311

7.5) Birlik Nezdinde Aracı Kuruluşların Temsili ............................................ 311

7.6) Birliğin Organları ve Statüsü ................................................................ 311 7.6.1) Genel Kurul ..................................................................................... 312 7.6.2) Yönetim Kurulu ................................................................................ 312 7.6.3) Denetleme Kurulu ............................................................................ 313 7.6.4) Birlik Başkanı .................................................................................. 313 7.6.5) Genel Sekreter ................................................................................ 313 7.6.6) Disiplin Komitesi .............................................................................. 313

7.7) Birliğin Gelirleri .................................................................................... 314

7.8) Mali Hükümler ...................................................................................... 314

8) TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ ÜYELERİNİN SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİ YÜRÜTÜRKEN UYACAKLARI MESLEK KURALLARI .............................................................................................. 314

9) TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ DİSİPLİN YÖNETMELİĞİ.......................................................................................... 315

9.1) Disiplin Cezaları ................................................................................... 316 9.1.1) Uyarı .............................................................................................. 316 9.1.2) Kınama ........................................................................................... 316 9.1.3) Para Cezası ..................................................................................... 317 9.1.4) Birlik Üyeliğinden Geçici Çıkarma Cezası .............................................. 317 9.1.5) Birlik Üyeliğinden Sürekli Çıkarma ...................................................... 318

9.2) Disiplin Komitesi .................................................................................. 318

9.3) Yönetim Kurulu Kararı ve Tebligat ....................................................... 318

9.4) Kararlara İtiraz .................................................................................... 318

9.5) Kararların Kesinleşmesi ....................................................................... 319

9.6) Disiplin Cezalarının Sicile Kaydı ve Tekerrüre Esas Alınması ................ 319

10) TAKASBANK İŞLEMLERİNE İLİŞKİN MEVZUAT ......................................... 319

10.1) Sermaye Piyasası Kanunu .................................................................... 320

10.2) İMKB Yönetmeliği ................................................................................ 320

10.3) İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği .......................................... 321

10.4) Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ... ............................................................................................................ 322

10.5) İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği .................................. 322 10.5.1) Takas Merkezi ................................................................................. 322


______________________________________________________________________

TSPAKB

9

10.5.2) Saklama Merkezi .............................................................................. 322 10.5.3) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ................................................. 322

11) TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR .......... 323

11.1) 32 Sayılı Kararın Menkul Kıymetlere İlişkin Yaptığı Düzenleme ........... 324

11.2) Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı ve Bunun Hakkındaki Tebliğ ............. 324

11.3) Merkez Bankası Genelgeleri ................................................................. 325

12) SUÇ GELİRLERİ VE AKLANMASININ ÖNLENMESİ ..................................... 326

12.1) Suç Geliri ve Aklanması Kavramları ...................................................... 326

12.2) Aklanma Şekilleri ve Bunları Önleme Yöntemleri ................................. 327

12.3) Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Düzenlemeler ........ 327 12.3.1) Türk Ceza Kanunu ............................................................................ 327 12.3.2) Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ...................... 328 12.3.3) Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik ....................................................................... 328 12.3.4) Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı .............................................. 341

13) REKABET HUKUKUNUN SERMAYE PİYASASI İLE İLGİLİ HÜKÜMLERİ ....... 342

14) BANKALAR KANUNUNUN SERMAYE PİYASASI İLE İLGİLİ BÖLÜMLERİ .... 345

15) ÖZEL EMEKLİLİK FONLARI ...................................................................... 347

15.1) Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ........................ 348

15.2) Devlet Bakanlığı Yönetmelikleri ........................................................... 353 15.2.1) Bireysel Emeklilik Danışma Kurulunun Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik .................................................................................................. 353 15.2.2) Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik ....... 353 15.2.3) Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik .................................... 353 15.2.4) Bireysel Emeklilik Aracıları Hakkında Yönetmelik ................................... 354 15.2.5) Sermaye Piyasası Kurulunun Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik ............................................. 354

16) BORÇLAR HUKUKUNUN GENEL ESASLARI ................................................ 361

16.1) Borç İlişkisi .......................................................................................... 362

16.2) Borçların Kaynakları ............................................................................. 362 16.2.1) Hukuksal İşlemlerden Doğan Borçlar ................................................... 363 16.2.2) Haksız Fiil ve Benzerlerinden Doğan Borçlar: ........................................ 363 16.2.3) Diğer Borç Kaynakları ....................................................................... 363

16.3) Borcun Yaptırımı Olarak Sorumluluk .................................................... 363

16.4) Sözleşmelerden Doğan Borçlar ............................................................. 364 16.4.1) Sözleşmeler ve Türleri ...................................................................... 364 16.4.2) Sözleşmelerin Oluşması .................................................................... 365 16.4.3) Sözleşme Şekli ................................................................................ 366 16.4.4) Sözleşme Konusu ............................................................................. 367 16.4.5) Sözleşmelerin Yorumu ...................................................................... 367


______________________________________________________________________

TSPAKB

10

16.5) Sözleşmelerin İradeyi Fesada Uğratan Sebepler Dolayısıyla İptali ....... 367

16.6) Temsil .................................................................................................. 368

16.7) Alacağın Temliki (Alacağın Devri), Borcun Nakli (Borcun Üstlenilmesi), Borca Katılma, Sözleşmenin Devri, Sözleşmeya Katılma ................................ 368

16.7.1) Alacağın Temliki (Alacağın Devri) ....................................................... 368 16.7.2) Borcun Nakli (Borcun Üstlenilmesi) ..................................................... 368

16.8) Borç İlişkilerinde Özel Durumlar .......................................................... 369 16.8.1) Müteselsil Borç İlişkileri ..................................................................... 369 16.8.2) Şarta Bağlı Borç İlişkileri (Koşula Bağlı Borç İlişkileri) ............................ 370

16.9) Borç İlişkilerinin Hükmü ve Sona Ermesi .............................................. 370 16.9.1) Borçların İfası .................................................................................. 370 16.9.2) Borç İlişkilerinin Sona Ermesi ............................................................. 372

17) BORÇLAR HUKUKUNUN ÖZEL BORÇ İLİŞKİLERİ, KOMİSYON, VEKALET VE VEDİA (SAKLAMA) SÖZLEŞMELERİ .......................................................... 375

17.1) Komisyon Sözleşmesi ........................................................................... 376 17.1.1) Komisyoncunun Borçları .................................................................... 377 17.1.2) Komisyoncunun Hakları ..................................................................... 378 17.1.3) Komisyon Sözleşmesinin Sona Ermesi ................................................. 378 17.1.4) Zamanaşımı .................................................................................... 378

17.2) Vekalet Sözleşmesi .............................................................................. 378 17.2.1) Tarafların Borçları ............................................................................ 379 17.2.2) Sona Ermesi .................................................................................... 379

17.3) Vedia Sözleşmesi (Saklama Sözleşmesi) .............................................. 380 17.3.1) Tanımı ve Unsurları .......................................................................... 380 17.3.2) Tarafların Borçları ve Sona Ermesi ...................................................... 380 17.3.3) Türleri ............................................................................................ 381

18) TİCARET HUKUKUNUN GENEL ESASLARI ................................................. 382

18.1) Haksız Rekabet .................................................................................... 382 18.1.1) Haksız Rekabet Davaları .................................................................... 384

18.2) Ticaret Sicili ......................................................................................... 385

18.3) Ticari Defterler ..................................................................................... 386 18.3.1) Sorumluluk ..................................................................................... 386 18.3.2) Saklama Müddeti ............................................................................. 387

18.4) Cari Hesap ............................................................................................ 387

19) ANONİM ŞİRKETLER MEVZUATI ............................................................... 387

19.1) Kuruluş ................................................................................................ 388

19.2) Anonim Şirketlerin Organları ................................................................ 388 19.2.1) Yönetim Kurulu ................................................................................ 388 19.2.2) Genel Kurul ..................................................................................... 390

19.3) Denetçiler ............................................................................................ 392


______________________________________________________________________

TSPAKB

11

19.3.1) Denetçilerin Görevleri ....................................................................... 392

19.4) Hisse, Hisse Senedi ve Tahviller ........................................................... 393 19.4.1) Hisse .............................................................................................. 393 19.4.2) Hisse Senetleri ................................................................................ 393 19.4.3) Tahviller ......................................................................................... 394

19.5) Anonim Şirketlerin Dağılma (İnfisah) ve Tasfiyeleri ............................ 394

20) KIYMETLİ EVRAK MEVZUATI ................................................................... 395

20.1) Kıymetli Evrakın Türleri ........................................................................ 396 20.1.1) Kıymetli Evrakta Yer Alan Hakkın Çeşitlerine Göre Tasnifi ....................... 396 20.1.2) Kıymetli Evrakın Devri Yönünden Tasnifi .............................................. 396

20.2) Kıymetli Evrakın Kaybedilmesi (Zayi Edilmesi) Nedeniyle İptali ........... 397

20.3) Ticari Senetlerde Yeterlilik, İmza ve Temsil ......................................... 398

20.4) Poliçe ................................................................................................... 398 20.4.1) Poliçede Şekil ve Unsurlar ................................................................. 399 20.4.2) Poliçeyi İmza Edenlerin Sorumluluğu Ve Muteber Olmayan İmzaların Bulunması ................................................................................................... 399 20.4.3) Yetkisi Olmaksızın İmza .................................................................... 399 20.4.4) Düzenleyenin Sorumluluğu ................................................................ 400 20.4.5) Poliçe Tutarının Çeşitli Şekillerde Gösterilmesi ...................................... 400 20.4.6) Ciro ............................................................................................... 400 20.4.7) Kabul ............................................................................................. 401 20.4.8) Protesto .......................................................................................... 401

20.5) Emre Yazılı Senet (Bono) ..................................................................... 403 20.5.1) Bononun Unsurları ........................................................................... 403 20.5.2) Bonoya Uygulanacak Hükümler .......................................................... 404 20.5.3) Bonoyu Düzenleyen Kişinin Sorumluluğu ............................................. 404

20.6) Çek ....................................................................................................... 404 20.6.1) Çeke Yazılması Mümkün Ve Geçerli İlaveler .......................................... 404 20.6.2) Vadeli veya İleri Vadeli Çek ............................................................... 405 20.6.3) Çekin Boş veya Kısmen Doldurularak Tedavüle Çıkarılması ..................... 405 20.6.4) Çeklerin İbraz Süreleri ...................................................................... 406 20.6.5) Bankanın Çeki Ödeme Yükümlülüğünün Bulunmadığı Durumlar ............... 406 20.6.6) Karşılıksız Çek ................................................................................. 406

20.7) Menkul Kıymetlerde Devir, Temlik, Zayi Olma ve Zaman Aşımı ............ 407 20.7.1) Hisse Senetlerinde Devir ................................................................... 407 20.7.2) Tahvillerde Devir .............................................................................. 408 20.7.3) Menkul Kıymetlerin Zayii, Ödeme Yasağı ve İptali ................................. 409 20.7.4) Menkul Kıymetlerde Zaman Aşımı ....................................................... 411


______________________________________________________________________

TSPAKB

12

SERMAYE PİYASASI MEVZUATI, İLGİLİ MEVZUAT VE ETİK KURALLAR

1) SERMAYE PİYASASI KANUNU,YÖNETMELİKLER, TEBLİĞLER VE İLKE KARARLARI

Sermaye piyasası, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun (SPKn veya Kanun) yürürlüğe girdiği 1981 yılına kadar Türk Ticaret Kanunu, Medeni Kanun ve Borçlar Kanununun genel hükümleri ve Merkez Bankası tebliğleri ile düzenlenmekteydi. Sermaye Piyasası ve menkul kıymetler konusunun esas yasal kaynağı olan SPKn'nun amacı, tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak, halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamaktır. SPKn çerçeve kanun olarak yapıldığından, düzenlediği konularda temel ilkeleri belirlemiş ve daha detaylı düzenlemelerin yönetmelik veya tebliğ olarak yapılması konusunda başta Bakanlar Kurulu ve Sermaye Piyasası Kurulu olmak üzere çeşitli kamu kuruluşlarına yetki vermiştir. Sermaye Piyasası Mevzuatı temel olarak Sermaye Piyasası Kanunu (SPKn veya Kanun) ve bu kanunun verdiği yetkiye dayanarak çıkarılan yönetmelik, tebliğlerden oluşmaktadır. Aşağıda açıklanan Kanun, Kararname, Yönetmelik, Tebliğ ve İlke Kararlarının tam metinlerine http://www.spk.gov.tr, http://www.imkb.gov.tr ve http://www.vob.org.tr internet adreslerinden ulaşılması tavsiye olunur. Sermaye Piyasası Kurulu Kanunla kendine verilen düzenleme yapma yetkisini tebliğler yayımlayarak da kullanabilmektedir. Kurulca Seri:VIII, No:1 sayılı tebliğ ile yayımlanmış ve yayımlanacak tebliğlerin aşağıdaki konu başlıklarına göre gruplara ayrılacağı belirlenmiştir: Seri I : Hisse senetleri Seri II : Tahviller Seri III : Sair menkul kıymetler Seri IV : Menkul kıymetleri halka arz olunan anonim ortaklıklara ilişkin hususlar Seri V : Aracı kurumlar Seri VI : Yatırım ortaklıkları Seri VII : Yatırım fonları Seri VIII : Çeşitli konular Seri IX : Menkul kıymetler borsaları Seri X : Bağımsız dış denetleme Seri XI : Muhasebe standartları Seri XII : Açıklama tebliğleri Bütün bunların dışında Kanunun 22’nci maddesinin son fıkrasına göre Kurulca alınan özel nitelikteki kararlardan kamuoyunu ilgilendirenler Kurulun haftalık bülteni ile duyurulur. Kurul İlke Kararları olarak bilinen bu düzenlemelerden önemli olanlarına aşağıda ilgili bölümlerde yer verilmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

13

Kurul tarafından lisanslama sınavlarında modül geçme sistemine imkan tanındığı için bu kılavuzun hazırlanmasında Kurul tarafından ilan edilen alt konu başlıklarına sadık kalınmaya çalışılmıştır. Ancak bu durumun tekrarlara neden olmaması ve mevzuatın kolaylıkla anlaşılabilmesi için, aşağıda yer alan bölümlerin oluşturulmasında SPKn’nın temel bölümleri olan, 1) Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışı 2) İhraçcılara ve Halka Açık Anonim Ortaklıklar 3) Sermaye Piyasası Kurulu 4) Sermaye Piyasası Faaliyetleri ve Sermaye Piyasası Kurumları 5) Denetim ve Cezai Sorumluluk madde başlıkları esas alınmış ve yukarıdaki yönetmelik ve tebliğlere bu düzene uygun şekilde yer verilmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

14

2) SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KURUL KAYDINA ALINMASI, İHRACI, HALKA ARZI VE SATIŞI

Kurul bu konudaki düzenlemelerini yukarıdaki listede yer alan Seri:I, II, III, IV ve VIII başlığı altındaki tebliğler ile yapmıştır. Bu bölüm sermaye piyasası araçlarının kayda alınması, ihracı, halka arz ve satışı ile ilgili olduğundan, aşağıda bu konudaki tanımlara ve temel ilkelere yer verilmiştir. Sermaye piyasası araçlarının, ihracını, halka arz ve satışının şartlarını düzenlemek, ihraç veya halka arzolunacak sermaye piyasası araçlarını Kurul kaydına almak ve kamu yararının gerektirdiği hallerde sermaye piyasası araçlarının halka arz ve satışını geçici durdurmak Kurulun görev ve yetkileri arasındadır. Halka Açık Anonim Ortaklık, hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklar olarak tanımlanmaktadır. Ortak sayısı 250’yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetlerinin halka arz olunduğu sayılmaktadır. Halka açık anonim ortaklık olmanın en önemli sonucu SPKn’na tabi olmak ve bu nedenle Kurul kaydına girmektir. Kurul kaydına girilmesiyle birlikte halka açık anonim ortaklıklar, Sermaye Piyasası Mevzuatına ve Kurul kararlarına uymakla yükümlüdürler. Kurul kaydına alınma, sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arzından önce Kurulun tebliğlerinde yer alan belge ve bilgilerle Kurula başvurulmasıdır. Kurula başvuruda bulunulması söz konusu sermaye piyasası aracının Kurul kaydına alınması anlamında değildir. Bu nedenle Kurulca yapılacak incelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu sermaye piyasası aracının Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Genel ve katma bütçeli idareler ve TC Merkez Bankası tarafından ihraç olunacak sermaye piyasası araçlarının Kurula kaydettirilmesi zorunlu değildir. Ancak bu ihraçlar hakkında Kurula bilgi verilir. Raf Kayıt Sistemi, Raf kayıt sistemi, Borsa’da işlem görebilmek amacıyla paylarını ilk defa halka arz edecek ortaklıklar, payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ile kayıtlı sermaye sisteminde yer alıp payları borsada işlem görmeyen ortaklıklara, toplam tutarı önceden belirlenen ve 1 yıl içerisinde ihraç edilmesi planlanan payların tamamının bir defada kayda alınması için Kurula başvurma imkanı tanımaktadır. Bu sistemde, 1 yıl içerisinde satışı yapılacak payların Kurul tarafından kayda alınmasının ardından, ortaklıklar tarafından ortaklığa ilişkin bilgilerin yer aldığı Raf Kayıt izahnamesi yayınlanır ve Kurul kayıt tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde satıştan en az 3 iş günü önce pay bilgi notunu yayımlamak suretiyle farklı zamanlarda pay ihracı yapılabilmektedir. Bu sistem ortaklıklara halka arzın aşamalarını daha geniş bir zaman dilimi içerisinde en iyi şekilde planlayabilme imkanı tanımaktadır. İhraç, sermaye piyasası araçlarının ihraçcılar tarafından çıkarılıp, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satışını ifade eder. İhraçcılar; anonim ortaklıklar,


______________________________________________________________________

TSPAKB

15

özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerdir. Kurul, SPKn’na tabi ihraçcıların kaydını tutar. Ihraçcılar, sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrendikleri tarihten itibaren 30 gün içinde Kurula bildirmek zorundadırlar. Ortaklık denetçileri, bu durumu öğrendikleri tarihte, ihraçcının yönetim kuruluna ve Kurula bildirmekle yükümlüdürler. Halka arz, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasını; halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesini; hisse senetlerinin borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmesini; SPKn’na göre halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımı dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışını ifade eder. Ayrıca Sermaye Piyasası Kanunu’nun 11’inci maddesinde pay sahibi sayısı 250’yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetlerinin halka arz olunmuş sayılacağı ifade edilerek halka arz kavramı genişletilmiştir. Halka açılma veya payların halka arz edilmesi, bir anonim ortaklığın kaynak ihtiyacını karşılamada başvurduğu bir “doğrudan finansman” yöntemidir. Önceden hisse senetlerini halka arz etmiş ortaklıkların, tekrar hisse senedi arz etmelerine yeni hisse senedi arzı veya ikincil halka arz denilmektedir. Eğer payların halka arzı, halka kapalı bir anonim ortaklık tarafından ilk defa yapılırsa, bu halka açılma olarak ifade edilmektedir. Kurulca yapılan incelemelerde, SPKn’na tabi ortaklıkların menkul kıymetlerinin ikinci el piyasasının oluştuğu anlaşıldığı takdirde; Kurul, bu ortaklıkların doğrudan ya da dolaylı ortak sayısını veya bilanço büyüklüğünü dikkate alarak, menkul kıymetlerine borsada işlem görme şartı getirebilir. Sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıkların hisse senetleri halka arz yoluyla satılamaz. Sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışında, sermaye piyasası araçlarını ihraç ve halka arz eden ihraçcılar ile halka arza aracılık eden aracı kuruluşların yönetim kurulu başkan ve üyeleri, kanuni denetçileri, murahhas müdürleri, genel müdür ve genel müdür yardımcıları ve görevleri sebebiyle bilgi sahibi olabilecek diğer personel ile bunların eşleri ile birinci derecede kan ve sıhri hısımları söz konusu sermaye piyasası araçlarını doğrudan veya dolaylı olarak satın alamazlar. Sermaye piyasası mevzuatında halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının kayda alınması için öngörülen sistem temel olarak aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır. Şirketin yetkili organınca (genel kurul veya yönetim kurulu) karar alınması, Halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının Kurul kaydına alınması, İzahnamenin Ticaret Siciline tescili ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilanı, Sirkülerin yayımlanması, Kısıtlanmamışsa, yeni pay alma hakkının kullandırılması, (Hisse senetleri için) Sermaye piyasası araçlarının satışı, Sermaye piyasası araçlarının satın alan kişilere teslim edilmesi, Satış sonrası işlemleri.


______________________________________________________________________

TSPAKB

16

Kayda alma süreci genel olarak yukarıda açıklandığı şekilde olmakla beraber, Kurul tebliğlerinde düzenlenen sermaye piyasası araçlarından en çok ihraç veya halka arz edilenler hisse senetleri ve tahviller olduğu için bu menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler daha ayrıntılıdır. Ayrıca diğer menkul kıymetler hisse senedi veya tahvil türevi olduğu için, bunlarla ilgili düzenlemelerde hisse senedi veya tahvillerle ilgili düzenlemelere atıflar yapılmış olup, aşağıda menkul kıymet türlerine göre Kurul tebliğlerine yer verilmiştir.

2.1) Payların Kurul Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arzı ve Satışına İlişkin Esaslar Sermaye Piyasası Kurulu, Seri:I, No:40 sayılı “Payların Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği”nde payların Kurul kaydına alınması ve satışına ilişkin esasları düzenlemiştir. 2.1.1) Kurula Kaydı Zorunlu İşlemler

Anonim ortaklıkların aşağıda belirtilen işlemler nedeniyle ihraç veya halka arz edilecek paylarının kayda alınması için Kurula başvurmaları zorunludur. a) Mevcut payların halka arzı, b) Halka açık olmayan ortaklıkların paylarının sermaye artırımı yoluyla halka arzı, c) Halka açık ortaklıkların sermaye artırımları yoluyla halka arzı, d) Pay sahibi sayısının 250'yi aşması nedeniyle hisse senetleri halka arz olunmuş sayılan anonim ortaklıkların Kurul kaydına alınması. 2.1.1.1) Mevcut Payların Halka Arzı Pay sahiplerinin ortaklıkta sahip oldukları payları halka arz edebilmeleri için; a) Ortaklık sermayesinin tamamının ödenmiş olması, b) Paylarında rehin veya teminata verilmek suretiyle devir ve tedavülünün kısıtlayıcı ve

pay sahiplerinin haklarını kullanmasına engel teşkil edici kayıtların olmaması, zorunludur. Ortaklık yönetim kurulunun, esas sözleşmesinin Kurul düzenlemelerine ve SPKn’nun amaç ve ilkelerine uygun hale getirilmesi için gerekli değişiklikleri içeren madde tadil tasarılarını hazırlayarak gerekli belgelerle birlikte Kurula başvurması ve esas sözleşme değişikliğine ilişkin Kurul onayının alınmasından sonra gerekli değişikliklerin yapılacak ilk genel kurul toplantısında karara bağlanması gerekir. Hissedarların paylarını satacak olan aracı kuruluş gerekli belgelerle birlikte payların Kurul kaydına alınması için başvuru yapar. Ortaklık yönetim kurulu, hissedar ve ilgili aracı kuruluşa, esas sözleşme değişikliği ve Kurul kaydına alınma sırasında gerekli belgeleri sağlamak ve satış sırasında mevzuatta öngörülen mükellefiyetleri yerine getirmek zorundadır. Özelleştirme kapsamındaki ortaklıklar adına Kurula başvuru Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından doğrudan yapılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

17

2.1.1.2) Halka Açık Olmayan Ortaklıkların Paylarının Sermaye Artırımları Yoluyla Halka Arz Halka açık olmayan ortaklıklar, yapacakları sermaye artırımlarında, ortakların yeni pay alma haklarını kısmen veya tamamen kısıtlayarak paylarını halka arz edebilirler. Bu ortaklıkların sermayelerinin tamamının ödenmiş olması zorunludur. Kurula başvuru öncesinde aşağıdaki işlemler yapılır. a) Yönetim kurulu esas sözleşmenin Kurul düzenlemelerine ve Kanunun amaç ve

ilkelerine uygun hale getirilmesi için gerekli değişiklikleri ve sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısını hazırlayarak gerekli belgelerle birlikte Kurula baçvurur ve esas sözleşme değişikliği için Kurul onayını alır.

b) TTK hükümleri dahilinde genel kurulca sermayenin artırılmasına ve yeni pay alma haklarının sınırlandırılmasına ilişkin kararlar alınır.

Bu işlemlerden sonra sermaye artırımı yoluyla halka arz için gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile payların kayda alınması için ortaklık veya aracı kuruluş tarafından Kurula başvurulur. Payları GİP’te işlem görecek ortaklıklar tarafından da Tebliğ’de belirtilen belgelerin eklendiği bir dilekçe ile payların kayda alınması için Kurula başvurulur. 2.1.1.3) Halka Açık Ortaklıkların Sermaye Artırımları Yoluyla Halka Arzı

Temel olarak anonim ortaklıklar iki tür sermaye sistemine tabi olabilirler. Esas sermaye sistemi Kayıtlı sermaye sistemi Kayıtlı sermaye sisteminde, yönetim kurulu artırılacak sermaye miktarını ve satış esaslarını belirleyen bir karar alır. Esas sermaye sisteminde; yönetim kurulunca, esas sözleşmenin sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısı hazırlanır ve madde değişikliği için Kurulun onayını takiben TTK hükümleri dahilinde genel kurulca sermaye artırımı kararı alınır. Bu genel kurulda, yeni pay alma haklarının kısmen ya da tamamen kısıtlanmasının toplantı gündemine alınmış olması halinde yönetim kurulu tarafından yeni pay alma haklarının kısıtlanma nedenlerinin ve satış için ortaklara teklif edilen fiyatın gerekçelerinin açıklandığı bir raporun ortakların bilgisine sunulması zorunludur. Yeni pay alma haklarının tamamen veya kısmen kısıtlanmak istenmesi durumunda; bu hususun,

- kayıtlı sermaye sisteminde esas sözleşme ile yetkili kılınmış yönetim kurulunun alacağı sermaye artırımı kararında,

- esas sermaye sisteminde ise genel kurulun alacağı sermaye artırımı kararında,

açıkça belirtilmesi gerekir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

18

Kayıtlı sermaye sisteminde, yönetim kurulunun yeni pay alma haklarını kısıtlama kararı, Kurulun kayıtlı sermaye sistemine ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde, alındığı tarihten itibaren 5 iş günü içinde Ticaret Siciline tescil ve TTSG'nde ilan edilir. Bu işlemlerden sonra gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile payların kayda alınması için Kurula başvurulur. Payları GİP Listesi’nde bulunan şirketlerin bu kapsamda ihraç edecekleri payların kayda alınması için gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile Kurula başvurulur. 2.1.1.4) Ortak Sayısı Nedeniyle Kurul Kaydına Alınma Kanunun 11’inci maddesinin birinci fıkrası çerçevesinde pay sahibi sayısı 250'yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olurlar. Ortaklıklar, ortak kayıt defteri, genel kurul katılanlar cetveli, kar payı dağıtımına dair muhasebe kayıt ve belgeleri, kuruluş ve sermaye artırımında başvuran ortaklara ilişkin kayıt ve belgelerle ve ortaklığın ortaklarla ilişkilerine ait diğer işlemler sırasında herhangi bir şekilde ortak sayılarının 250'den fazla olduğunu belirleyebilirler. Ortaklık denetçileri, ortaklığın ortak sayısının 250'den fazla olduğunu tespit ettiklerinde durumu Kurula iletilmek üzere ortaklık yönetim kuruluna yazı ile bildirmek zorundadırlar. Yönetim kurulu söz konusu hususları 30 gün içinde Kurula bildirmekle yükümlüdür. TTK gereğince anonim ortaklıkların genel kurul toplantılarına katılan komiserler, Kanuna tabi olduğu halde Kurula kayıtlı olduğunu belgeleyemeyen ortaklıkları, katılanlar listesinden ya da diğer şekillerde öğrendiklerinde, durumu, ispatlayıcı belgeleriyle T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı kanalıyla Kurula bildirmekle yükümlüdürler. Banka ve aracı kurumlar iş ve işlemleri dolayısıyla ortak sayısının 250'yi aştığını öğrendiklerinde, Kurula kayıtlı olduğunu belgeleyemeyen bu tür ortaklıkları ispatlayıcı belgeleri de ekleyerek 30 gün içinde yazıyla Kurula bildirmekle yükümlüdürler. Payları halka arzolunmuş sayılan ortaklıkların Kurula bir beyannameyi Kurul kaydına alınmak üzere vermeleri, esas sözleşmelerini Kanun hükümlerine uygun hale getirmek amacıyla madde tadil tasarılarını hazırlayarak Kurula başvuruda bulunmaları ve esas sözleşme değişikliğine ilişkin Kurul onayının alınmasından sonra gerekli değişiklikleri yapılacak ilk genel kurul toplantısında karara bağlamaları gereklidir. 2.1.2) Payların Borsada Satışa Konu Olabilmesi İçin Yapılacak İşlemler Payları Gelişen İşletmeler Piyasası’nda (GİP’te) işlem görenler hariç, payları Borsada işlem gören ortaklıkların, Kurul kaydında olan ancak Borsada işlem görmeyen payları MKK’nın belirlediği esaslar çerçevesinde ortak tarafından MKK üyesi aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılacak talep üzerine Kurul kayıt ücretinin Kurul’ca belirlenecek hesaba yatırılmasından sonra Borsa’da satılabilir. Kurul kayıt ücreti, payların nominal değeri ile aracı kuruluş tarafından işlemin onaylandığı tarihte Borsa ikinci seans kapanış fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

19

İMKB Serbet İşlem Platformunda payları işlem görecek şirketlerden, payların nominal değeri ile aracı kuruluş tarafından işlemin onaylandığı tarihte Borsa ikinci seans kapanış fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan Kurul kayıt ücreti alınmaz. MKK, satışı öngörülen pay miktarlarını, müracaatı yapan kişilerin isim veya unvanını günlük olarak toplu halde KAP ile kamuya duyurur. Ayrıca, her ayı takip eden 5 iş günü içinde Kurula yazılı olarak bildirir. Kurul tarafından aksi bildirilmedikçe paylar, satışın duyurulmasından itibaren 3 iş gününden sonra satılabilir. Bu süre Özelleştirme İdaresi Başkanlığının yürüttüğü veya Borsa’nın ilgili pazarında gerçekleştirilen tahsisli pay satışları için uygulanmaz. Resmi müzayedelere ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, payları Borsada işlem gören ortaklıkların, Borsada işlem görmeyen mevcut paylarının her türlü yoldan halka çağrıda bulunulması yoluyla halka arz edilmek istenmesi halinde gerekli belgelerle Kurula başvurulması zorunludur. 2.1.3) Payları Borsada İşlem Görmeyen Halka Açık Ortaklıkların Paylarının Borsada İşlem Görebilmesi Payları Borsada işlem görmeyen halka açık ortaklıkların paylarının Borsada işlem görebilmesi için; Kurul’un Seri:IV, No:39 sayılı “İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliği”nde belirlenen Kurul kaydından çıkarılmaya ilişkin muafiyet şartlarını son durum itibarıyla veya son yıllık mali tablolarına göre taşımaması gerekmektedir. Yönetim kurulu, ortaklık paylarının Borsa’da işlem görmesine yönelik esas sözleşme değişiklikleri için Kurul’un onayını alır. Ortaklık paylarının tamamının Kurul kaydında olmaması halinde söz konusu paylar Kurul kaydına alınır. Bu ortaklıkların paylarının Borsa’da işlem görmesine ilişkin düzenlemeler çerçevesinde Borsa’ya başvuruda bulunması gerekmektedir. Payları Kurul kaydında bulunmakla birlikte Borsa’da işlem görmeyen ve Kurul’ca belirlenen halka açık anonim ortaklıkların paylarının Borsada işlem görebilmesi için işleyiş usul ve esasları İMKB tarafından belirlenen Serbest İşlem Platformu (SİP) oluşturulmuştur. SİP’te işlem görmesine Kurul tarafından re’sen karar verilen halka açık anonim ortaklıkların; a) Paylarının tamamının Kurul kaydında bulunması, b) Esas sözleşmelerinde, işlem görecek paylarının devir veya tedavülünü kısıtlayıcı ve pay sahibinin haklarını kullanmasına engel teşkil edici hüküm bulunmaması, c) MKK’da ihraççı üye kaydı yaptırması ve payların ihraççı hesaplarında kayden oluşturulması, ç) Nitelikli elektronik sertifikalara sahip olması, zorunludur. Söz konusu işlemlerin tamamlanabilmesini teminen payları SİP’te işlem görmesine karar verilen halka açık anonim ortaklıkların Kurula, İMKB’ye ve MKK’ya başvurması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

20

Halka açık olmayan ortaklıkların mevcut payları ile yapacakları sermaye artırımlarında, ortakların yeni pay alma haklarını kısmen veya tamamen kısıtlayarak ihraç edecekleri paylar SİP’te işlem göremez. 2.1.4) Raf Kayıt Sistemi Borsa’da işlem görebilmek amacıyla paylarını ilk defa halka arz edecek ortaklıklar, payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ile kayıtlı sermaye sisteminde yer alıp payları borsada işlem görmeyen ortaklıklar toplam tutarı önceden belirlenmek üzere 1 yıl içerisinde yapacakları pay ihraçlarında Raf Kayıt Sisteminden yararlanabilirler. Bu sistemde, payların Kurul kaydına alınma başvurusunda ortaklığa ait bilgilerin yer aldığı, standartları Kurulca belirlenen raf kayıt izahnamesi düzenlenir. Kurulca onaylı izahname Kurul kayıt tarihinden itibaren 15 gün içerisinde ticaret siciline tescil edilerek TTSG’de, ortaklığın internet sitesinde ve KAP’ta ortaklık tarafından ilan edilir. Ortaklığın internet sitesinde yapılan ilan raf kayıt süresi boyunca devam eder. Yatırımcıların talebi halinde ortaklık raf kayıt izahnamesinin basılı halini bedelsiz olarak yatırımcılara vermek zorundadır. KAP’ta ilan yükümlülüğü payları Borsa’da işlem görmeyen ortaklıklar için uygulanmaz. Kurul kayıt tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde gerçekleştirilecek her satış öncesinde standartları Kurulca belirlenen ve satılacak paylara ilişkin bilgileri içeren pay bilgi notu Kurul’un onayına sunulur. Kurulca onaylı pay bilgi notunun halka arzın gerçekleşeceği günden en az 3 iş günü önce ilan edilmesi zorunludur. Raf kayıt izahnamesi ve pay bilgi notuyla halka açıklanan konularda satışa başlamadan veya satış süresi içinde ortaya çıkan önemli değişikliklerin ve yeni hususların, ortaklık tarafından bunların öğrenildiği tarihte ve satış süresi içinde ise satış durdurularak derhal Kurula bildirilmesi zorunludur. Raf kayıt izahnamesi ve pay bilgi notunda yapılan değişiklikler Kurul onayını takiben ortaklığın internet sitesinde ve KAP’ta ortaklık tarafından ilan edilir. Raf kayıt izahnamesinde satıştan önce meydana gelen değişiklikler satıştan önce toplu halde ticaret siciline tescil edilir. Talepte bulunan yatırımcıların, bu değişikliklerin ilan tarihinden sonraki 2 işgünü içerisinde taleplerinden vazgeçme hakları bulunmaktadır. Raf kayıt süresi içerisinde yeni dönem finansal tabloların kamuya açıklanması raf kayıt izahnamesinde değişiklik gerektirmez. Bu durumda pay bilgi notu kamuya açıklanan son finansal tabloları da içerir. Raf kayıt sisteminde; a) Ortaklıkların sermaye artırımlarında yeni pay hakları kullandırılıyorsa, izahnamenin

tescilinden itibaren 15 gün içinde, “yeni pay alma sirküleri” ilan edilmesi, b) Tasarruf sahipleri sirkülerinin; yeni pay alma hakkı kullanım süresinin bitiminden

veya yeni pay alma hakkı kullandırılımıyorsa izahnamenin tescilinden itibaren 60 gün içinde yayınlanması

zorunlulukları aranmaz. Raf kayıt sisteminden yararlanan ortaklıkların yayımlayacakları pay bilgi notu sirküler yerine geçer. Yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan paylara ilişkin bilgiler ortaklığın internet sitesinde ve KAP’ta ortaklık tarafından ilan edilir. Raf kayıt sisteminden yararlanacak ortaklıkların internet sitesinin bulunması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

21

Raf kayıt sisteminden yararlanan ortaklıkların raf kayıt süresi içerisinde diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri durumunda raf kayıt izahnamesi Kurul’un ilgili düzenlemelerindeki izahname yerine geçer. 2.1.5) İç Kaynakların ve Temettüün Sermaye Eklenmesi Halka açık anonim ortaklıkların tamamı iç kaynaklardan karşılanmak üzere yapacakları sermaye artırımlarında; a) Esas sermaye sistemindeki ortaklıkların, sermaye maddesine ilişkin tadil tasarısını Kurula onaylatmaları ve ihraç edilecek payların kayda alınması amacıyla Kurul’a müracaat etmeleri gereklidir. b) Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıkların ise, iç kaynakların sermaye hesabına aktarılmasından sonra ihraç edilecek paylarının kayda alınarak artırıma ilişkin tescile mesnet belge verilmesi amacıyla Kurula müracaat etmeleri gereklidir. Temettüün pay olarak dağıtılabilmesi için, Kurulun temettü dağıtımına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde temettüün pay biçiminde dağıtılmasına ilişkin genel kurul kararının alınmasından sonra payların Kurul kaydına alınması talebiyle hesap dönemini izleyen 5’inci ayın son iş gününe kadar gerekli belgelerin belgelerin eklendiği bir dilekçe ile Kurula müracaat edilir. GİP’te işlem gören şirketlerde talep edilen belgelerle Kurula başvurur. 2.1.6) Nitelikli Yatırımcılara Satış Mevcut payların satışında veya sermaye artırımları yoluyla yapılan pay satışlarında payların tamamı nitelikli yatırımcılara satılabilir. Sadece nitelikli yatırımcılara yapılacak satışlarda izahname ve sirküler düzenlenmez. Ancak ortaklık tarafından ilan ve reklam yapılmak istenmesi durumunda satışın halka arz niteliğinde olmadığı ve sadece nitelikli yatırımcıları kapsadığı hususu bu ilan ve reklamlarda açıkça yer alır. Nitelikli yatırımcılara yapılan satışlarda satış yapılacak kişi sayısı yönünden bir kısıtlama uygulanmaz. Ancak, halka açık olmayan ortaklıkların paylarının nitelikli yatırımcılara satışı sonucunda pay sahibi sayısının 250’yi aşması durumunda, ortak sayısı nedeniyle Kurul kaydına alınma hükümleri uygulanır. Kurula kayıt başvurusu gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile yapılır. 2.1.7) Halka Açık Ortaklıklar ile Payları GİP’te İşlem Görecek Ortaklıkların Paylarının Tahsisli Satışı Payların tahsisli satışında izahname ve sirküler düzenlenmez. Payları tahsisli olarak satın alacak gerçek ve tüzel kişilerin sayısının 100’ü geçmemesi şarttır. Yeni pay alma hakları kısıtlanarak tahsisli satış yapılabilmesi için, tahsisli satış esaslarının, esas sermaye sisteminde genel kurulca, kayıtlı sermaye sisteminde esas


______________________________________________________________________

TSPAKB

22

sözleşme ile yetkili kılınmış ise yönetim kurulunca karara bağlanması gerekir. Kurula kayıt başvurusu gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile yapılır. Sermaye artırım suretiyle yapılan tahsisli satışta, satışa Kurul kayıt tarihinden itibaren 30 gün içinde başlanması ve satışa başlandıktan sonra 1 hafta içinde tamamlanması zorunludur. Payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ile payları GİP’te işlem görecek ortaklıkların, sermaye artırımı suretiyle tahsisli olarak gerçekleştirecekleri pay satışının Borsa’nın ilgili pazarlarında gerçekleştirilmesi zorunludur. 2.1.8) Ön Talep Toplama, Kurul Kaydına Alınma ve Satış 2.1.8.1) Ön Talep Toplama Payların Kurul kaydına alınmasından önce, belirli bir fiyat aralığından, yatırımcıların olası talepleri, talepte bulunanlar için herhangi bir yükümlülük ve bağlayıcılık oluşturmaksızın, aracı kuruluşlar tarafından toplanabilir. Ön talep toplayabilmek için Kurul kaydına alınma başvurusunun yapılmış olması gerekir. Ön talep toplama, duyuru ilanı ile veya ilansız olarak yapılabilir. Ön talebin toplanacağı yerlerde, ortaklığın esas sözleşmesi, son üç yıllık finansal tabloları, bunlara ilişkin bağımsız denetim raporları ve faaliyet raporlarının yeterli sayıda bulundurulması ve talep edenlere bedelsiz olarak verilmesi zorunludur. Ön talep toplamadan elde edilen sonuçlar kamuya açıklanmaz ve reklam amacıyla kullanılamaz. Ön talep toplama süresi 15 günden fazla olamaz. Ön talep toplama başlamadan en az 1 iş günü önce ön talep toplama başlangıç ve bitiş tarihleri aracı kuruluş tarafından Kurul’a bildirilir. 2.1.8.2) Ön Talep Toplama Duyurusu ve İlanı Ön talep toplama, Kurul’ca ön talep toplamaya onay verilmesinden sonra başlar. Duyuru ilanı ile ön talep toplama yönteminin kullanılması halinde; ihraççı ya da hissedar tarafından halka arza ilişkin ilanların yapılacağı yerlerde ilan edilecek olan ön talep toplama duyurusunun başında büyük harflerle dikkat çekecek şekilde; “Bu paylar Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kayda alınmamış olup, kayıttan önce payların satışı mümkün değildir. Payların satışı izahnamenin yayınlanmasından sonra gerçekleşecek olup yatırım kararının söz konusu izahnamenin incelenmesinden sonra verilmesi gerekmektedir. Ön talep toplama, sadece satılabilecek pay miktarı ve fiyatının tespiti amacıyla uygulanan anket niteliğinde bir işlem olup, kesin talebin ve satışın aynı tutarda gerçekleşeceği anlamına gelmemektedir. Ayrıca, fiyat ve miktar kesin satış sırasında değiştirilebilir.” ifadesine yer verilmesi gereklidir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

23

Duyuru ilanı ile ön talep toplama yönteminin kullanılması halinde; ön talepte bulunanlara satışta öncelik ve/veya teşvik sağlanabilir. Buna ilişkin esaslara ön talep toplama duyurusunda ve izahnamede yer verilir. Ön talep toplama duyurusunun ilanından sonra payların halka arzından vazgeçilmesi halinde, bu husus ön talep toplama duyurusu ile aynı şekilde ilan edilir. Ön talep toplama duyurusu ile ilan edildiği yerler ilanı izleyen 2 iş günü içerisinde aracı kuruluş tarafından Kurul’a bildirilir. 2.1.8.3) Kurul Kaydına Alınma ve Kayda Alma Ücreti Anonim ortaklıklarca halka arz olunacak hisse senetlerinin/payların Kurul kaydına alınması zorunludur. Kurul, başvuruları raf kayıt izahnamesi, izahname ve sirkülerlerin ortaklık ve halka arz olunacak paylara ilişkin mevzuatta öngörülen bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak, kamunun aydınlatılması çerçevesinde inceler ve uygun görülen payları Kurul kaydına alır. Ancak, incelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu payların Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kayda alınan, satışı yapılacak hisse senetlerinin ihraç değeri üzerinden, SPKn’nun 28’inci maddesine göre belirlenen ücret, Kurulca belirlenecek hesaba yatırılır. Kurul karar tarihinden itibaren en geç 30 gün içinde söz konusu ücretin ilgili hesaba yatırılması ve kayda alma belgesinin alınması zorunludur. Aksi takdirde başvuru Kurulca işlemden kaldırılır. Raf kayıt sisteminde, satışı yapılacak payların ihraç değeri üzerinden hesaplanan kayda alma ücreti her satış aşamasında ilgili hesaba yatırılır. Kayda alınan payların tamamının veya bir kısmının satışının yapılamamış olması halinde, paylara ilişkin olarak Kurulca alınmış bulunan ücretin iadesi talep edilemez. Kurul kaydına alınma, ihraç edilen payların ve ilgili ortaklıkların, Kurul veya kamuca tekeffülü anlamına gelmez ve reklam amacıyla kullanılamaz. 2.1.8.4) İzahnamenin Tescili ve İlanı Kurul kaydına alınma başvurusu sırasında Kurula sunulan taslak izahname Kurul’un internet sitesinde ilan edilir. Taslak izahname ayrıca, Kurul’a başvuru yapıldığı günü izleyen 2 iş günü içinde, varsa ortaklığın internet sitesinde ve payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar için KAP’ta ilan edilir. Taslak izahname ilan edilirken Kurula yapılan kayda alma başvurusunun incelenmekte olduğu, izahnamenin Kurul tarafından henüz onaylanmadığı ve Kurul onayını takiben kesinleşen izahnamenin ayrıca ilan edileceği hususlarına izahnamenin giriş sayfasında yer verilmesi zorunludur. Raf kayıt sistemine ilişkin esaslar saklı kalmak üzere, payların Kurul kaydına alınmasından sonra, Kurul’ca onaylanmış izahname, kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ortaklığın kayıtlı olduğu Ticaret Sicili’ne tescil ve TTSG’de ilan ettirilir. Payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ve payları Borsa’da ilk defa işlem görecek ortaklıklar için ayrıca ortaklığın internet sitesinde ve KAP’ta ortaklık tarafından ilan edilir. Payları


______________________________________________________________________

TSPAKB

24

Borsa’da işlem görmeyen ortaklıklar ise bu ilanı varsa kendi internet sitelerinde de yaparlar. İzahname standartları Kurul tarafından belirlenir. İzahnamenin ortaklık merkezinde ve başvuru yerlerinde bulundurulması gerekmekte olup, talep edilmesi durumunda basılı halinin bedelsiz olarak yatırımcılara verilmesi zorunludur. 2.1.8.5) Yeni Pay Alma Haklarının Kullandırılması Ortaklıkların sermaye artırımlarında yeni pay alma hakları kullandırılıyorsa, izahnamenin tescilinden itibaren 15 gün içinde, “yeni pay alma sirküleri” ilan edilir. Payları kayden izlenen ortaklıkların yeni pay alma hakkı kullanımı, kaydi sistem esasları çerçevesinde gerçekleştirilir. Payları Borsa’da işlem görmeyen ortaklıkların yeni pay alma hakkı kullanım yerleri ise, ortakların çoğunluğunun bu haklarını kullanabileceği şekilde tespit edilir. Kurul, yeni pay alma haklarının aracı kuruluş vasıtasıyla kullandırılmasını, kullanım yerlerinin değiştirilmesini veya sayısının artırılmasını isteyebilir. Yeni pay alma hakları, payları borsada işlem görmeyen ortaklıklar için 15 günden az 120 günden fazla olmamak üzere yeni pay alma kuponları karşılığında ve payları borsada işlem gören ortaklıklar için ise 15 günden az 60 günden fazla olmamak üzere sirküler ve pay bilgi notunda belirlenen süre ve esaslar dahilinde kullanılır. Ortaklar bu süre içinde pay bedellerinin tamamını bir bankada açılan özel hesaba yatırarak, sermaye artırımına katılabilir veya yeni pay alma haklarını satabilirler. Kurul’dan uygun görüş almak suretiyle, yeni pay alma süresi uzatılabilir. 2.1.8.6) Tasarruf Sahiplerine Satış Tasarruf sahipleri sirküleri; yeni pay alma hakkı kullanım süresinin bitiminden veya yeni pay alma hakkı kullandırılmıyorsa izahnamenin tescilinden itibaren, 60 gün içinde yayımlanarak paylar satışa sunulur. Mevcut payların halka arzı, halka açık olmayan ortaklıkların paylarının sermaye artırımı yoluyla halka arzı ve halka açık ortaklıkların sermaye artırımları yoluyla halka arzınde gerçekleştirilen tasarruf sahiplerine satış işlemleri, Kurulun halka arz ve satış konusundaki düzenlemeleri çerçevesinde yerine getirilir. Yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan payların halka arz süresi 2 iş gününden az, 30 günden fazla olamaz. Kurul’dan uygun görüş almak suretiyle, halka arz süresi uzatılabilir. Sermaye artırımlarında yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan payların nominal değerleri toplamı, 100 bin Türk Lirasının veya oran olarak satışa sunulan paylarının nominal değerinin % 1’inin altında kalırsa, ortaklıklar Kuruldan onay almak suretiyle tasarruf sahipleri için sirküleri yayınlamayabilirler. Bu durumda, payları Borsa’da işlem gören ortaklıkların Borsa’da halka arzına ilişkin bilgiler Kurulca belirlenecek formata uygun olarak ortaklığın internet sitesinde ve KAP’ta ortaklık tarafından ilan edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

25

Diğer ortaklıklar ise yönetim kurulu kararıyla kalan payların tahsis edilmesi suretiyle, satışı tamamlayabilirler. 2.1.8.7) Ek Satış Mevcut payların halka arzı ve halka açık olmayan ortaklıkların paylarının sermaye artırımı yoluyla halka arzı işlemlerinde, toplanan kesin talebin satışa sunulan pay miktarından fazla olması halinde izahnamede gerekli açıklamaların yapılması koşuluyla, bu talebi karşılamak amacıyla ek satış gerçekleştirilebilir. Paylarını GİP’te işlem görmek üzere halka arz edecek ortaklıklar ek satış hakkını kullanamazlar. Ek satışa konu paylar, ortaklar tarafından satılabileceği gibi, halka arza aracılık eden aracı kurumlardan biri tarafından ortaklardan ödünç alınarak ödünç alımlı satış yoluyla da satılabilir. Ek satışa konu payların halka arz edilecek paylar ile aynı hakları taşıması zorunludur. Ek satışa konu payların halka arza aracılık edecek aracı kurumlardan biri tarafından ödünç alımlı satış yoluyla satılacak olması halinde, aracı kurumla ortaklar arasında imzalanacak ödünç sözleşmesi çerçevesinde, paylar, satışı gerçekleştiren aracı kurum tarafından mevcut ortaklardan ödünç alınarak tasarruf sahiplerine teslim edilir. Ödünç alımlı satış işlemini gerçekleştiren aracı kurumun ödünç işleminden kaynaklanan yükümlülüğünü, ödünç sözleşmesinde yer alan esaslar çerçevesinde, payların Borsada işlem görmeye başladığı tarihten itibaren 30 gün içerisinde kapatması zorunludur. Ödünç sözleşmesinin ödünç alınan payların aracı kurum tarafından paylarını ödünç veren ortaklardan halka arz fiyatından satın alınmasını kapsayan bir alım hakkını içermesi zorunludur. Bu sözleşmede alım hakkını kullanma süresi en çok 30 gün olarak belirlenir. Bu sürenin başlangıcı payların Borsada işlem görmeye başladığı tarihtir. Sözleşmeyi imzalayan aracı kurum, ödünç aldığı payları, ilgili paylar Borsada işlem görmeye başladıktan sonra alım hakkı kullanım süresi içinde Borsadan satın alarak ortaklara teslim edebileceği gibi, bu süre içinde söz konusu sözleşme çerçevesinde alım hakkını kullanmak suretiyle ortaklara ilgili payların bedellerini ödemek yoluyla da yükümlülüğünü kapatabilir. Aracı kurumun ödünç sözleşmesinden kaynaklanan yükümlülüğünü kapatmak için Borsada gerçekleştirebileceği alımlarda fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerde uygulanan emir ve fiyat kurallarına uyması zorunludur. Ek satışa konu toplam paylar, ek satış öncesi halka arz edilen pay miktarının %15’ini aşamaz. Ek satış hakkının kullanılıp kullanılmadığı, kullanıldıysa sonuçları hakkında bilgi aracı kurum tarafından özel durum açıklamasıyla kamuya açıklanır. Ödünç sözleşmesinden kaynaklanan yükümlülüğün kapatıldığı gün, bu Tebliğ’in 8 no’lu ekinde yer alan bilgiler ile ödünç sözleşmesinin şartlarında veya uygulamasındaki her türlü değişiklik işlemi gerçekleştiren aracı kurum tarafından özel durum açıklamasıyla kamuya duyurulur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

26

Ek satış hükümleri kapsamında gerçekleştirilecek ödünç alımlı satış işlemlerinde Kurul’un Seri:V, No:65 sayılı “Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkındaki Tebliğ”i hükümleri uygulanmaz. Ödünç alımlı satış işlemini gerçekleştirebilecek aracı kurumlara ilişkin şartlar Kurul tarafından belirlenir. Ek satış hükümleri kapsamında düzenlenen ödünç alımlı satış işlemine ilişkin kayıtlar, işlemi gerçekleştiren aracı kurum tarafından tutulur ve işlemlerin sona ermesinden itibaren en az beş yıl süreyle ihraççı veya paylarını halka arz eden ortağın incelemesine açık tutulur. Ek satış hükümleri kapsamında düzenlenen ödünç alımlı satış işlemlerinin sermaye piyasası mevzuatında belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülmesinden işlemi gerçekleştiren aracı kurum sorumludur. 2.1.8.8) Fiyat İstikrarını Sağlayıcı İşlemler Mevcut payların halka arzı ve halka açık olmayan ortaklıkların paylarının sermaye artırımı yoluyla halka arzı işlemlerinde, paylar Borsada işlem görmeye başladıktan sonra, halka arza ilişkin izahnamede gerekli açıklamaların yapılmış olması koşuluyla, halka arza aracılık eden ve izahnamede belirtilen aracı kurum tarafından fiyat istikrarını sağlamak amacıyla alımda bulunulabilir. Halka arz sonrası fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler, ilgili payların Borsada işlem görmeye başladığı tarihten itibaren en çok 30 gün süreyle gerçekleştirilebilir. Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerde halka arz fiyatının üzerinde emir verilemez. Belirlenen işlem süresi içerisinde, işlem fiyatı halka arz fiyatının altına düştüğünde, halka arza aracılık eden ve izahnamede belirtilen aracı kurum tarafından alımda bulunulabilir. Söz konusu işlemlerde uygulanacak emir ve fiyat kuralları Borsa düzenlemeleriyle belirlenir. Ek satış hükümleri çerçevesinde ödünç alımlı satışın gerçekleştirilmesi halinde fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler ile ödünç alımlı satışın aynı aracı kurum tarafından gerçekleştirilmesi zorunludur. Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlere ilişkin sürenin sona ermesini takip eden iş günü, düzenlemede yer alan bilgiler, işlemi gerçekleştiren aracı kurum tarafından özel durum açıklamasıyla kamuya bildirilir. Ancak, aracı kurum fiyat istikrarı sağlayıcı işlemleri izahnamede öngörülen işlem süresi tamamlanmadan sona erdirmeyi kararlaştırırsa, bu durumu, düzenlemede yer alan bilgiler ve gerekçesiyle birlikte aynı iş günü özel durum açıklamasıyla kamuya duyurur. Aracı kurum, fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler çerçevesinde satın aldığı payların satışında piyasanın olağan işleyişinin etkilenmemesi için azami özen ve dikkati gösterir ve fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler çerçevesinde satın aldığı payları izahnamede ilan edilen istikrar sağlayıcı işlemlere ilişkin süre boyunca halka arz fiyatının altında bir bedelle satamaz. Halka arz sonrasında fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlere ilişkin kayıtların tümü işlemleri gerçekleştiren aracı kurum tarafından tutulur ve işlemlerin sona ermesinden itibaren en


______________________________________________________________________

TSPAKB

27

az beş yıl süreyle ihraççı veya paylarını halka arz eden ortağın incelemesine açık bırakılır. Halka arz sonrasında fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerin düzenlemede belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülmesinden işlemi gerçekleştiren aracı kurum sorumludur. Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemleri gerçekleştirebilecek aracı kurumlara ilişkin şartlar Kurul tarafından belirlenir. Piyasa yapıcılığına ilişkin ilgili diğer düzenlemelerde yer alan hükümler saklıdır. 2.1.8.9) Sermaye Artırımlarında Satış Sonrası İşlemler

Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıkların, a) Satın alma taahhütnamesi bulunmaması halinde satış süresinin sona ermesini

takiben satılamayan payları 6 iş günü içinde iptal ettirmeleri, b) Satın alma taahhütnamesi bulunması halinde, süresi içinde satılmayan paylar

için satış süresinin bitiminden itibaren 3 iş günü içinde satın alma taahhüdünde bulunanlara müracaat ederek satışı tamamlamaları,

c) Gerçekleştirilen satış tutarına ilişkin belgeler ve yönetim kurulu kararı ile tescile mesnet belge almak üzere Kurul’a başvurmaları,

d) Kurul’dan aldıkları belgeyi, 10 gün içinde Ticaret Siciline tescil ve tescilden sonra TTSG’de ilan ettirmeleri,

gerekir. Esas sermaye sistemindeki ortaklıkların; süresi içinde satılamayan paylar için satış süresinin bitiminden itibaren 3 iş günü içinde satın alma taahhüdünde bulunanlara müracaat etmeleri, satışın tamamlanmasını takiben, TTK hükümleri çerçevesinde sermaye artırıma ilişkin esas sözleşme değişikliğini ilgili Ticaret Sicili’ne tescil ve TTSG’de ilan ettirmeleri gerekir. 2.1.9) İzahname, Raf Kayıt İzahnamesi Ön Talep Toplama Duyurusu, Pay Bilgi Notu ve Sirkülerler

İzahname, raf kayıt izahnamesi, ön talep toplama duyurusu, pay bilgi notu ve sirkülerlerin;

a) Kurul tarafından belirlenen standartlara uygun olması, b) Şirket, aracı kuruluş ve varsa konsorsiyum adına konsorsiyum lideri ile GİP’te

işlem görmek üzere Kurul’a yapılan başvurularda piyasa danışmanı tarafından imzalanması,

c) Bu belgelerde denetlenen dönemlere ilişkin finansal tabloların bağımsız denetim kuruluşlarınca onaylanması,

zorunludur. Bu belgelerde yer alan bilgilerin gerçeği dürüst bir şekilde yansıtmasından ihraççılar ve paylarını satışa sunan hissedarlar sorumludur. Ancak, aracı kuruluşlar ve piyasa danışmanı da bağımsız denetim kuruluşlarının sorumluluğundaki bilgiler hariç, kendilerinden beklenen özeni göstermemeleri durumunda bu belgelerdeki bilgilerin gerçeği dürüst biçimde yansıtmamasından hukuken sorumludurlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

28

2.1.10) Sirkülerler, Pay Bilgi Notu ve Duyuru Metninin İlan Edileceği Yerler Payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ile paylarını ilk defa halka arz edecek ortaklıklara ilişkin sirkülerler ve pay bilgi notu, KAP’ta ve ortaklığın internet sitesinde ortaklık tarafından yayımlanır. Sirkülerlerin ve pay bilgi notunun ilanı ortaklığın internet sitesinin ve KAP’ın yanı sıra, ortaklık tarafından belirlenecek gazetelerde de yapılabilir. Kurul gerekli gördüğü durumlarda gazetede veya yurt dışında da ilan yapılmasını veya gazetelerin değiştirilmesini isteyebilir. Payları borsada işlem görmeyen ortaklıklara ilişkin sirkülerler ise mahallinde yayınlanan veya dağıtılan en az bir gazetede ve varsa ortaklığın internet sitesinde ilan ettirilir. Ortaklıklar mahalli gazetede ilan yükümlülüklerini ülke çapında dağıtılan gazetelerde ilan etmekle de yerine getirebilirler. Payları borsada işlem görmeyen ortaklıklardan raf kayıt sisteminden yararlananlara ilişkin pay bilgi notu ortaklığın internet sitesinde yayınlanır. Pay bilgi notunun ilanı ortaklık internet sitesinin yanı sıra, ortaklık tarafından belirlenecek gazetelerde de yapılabilir. Kurul gerekli gördüğü durumlarda birden fazla gazetede veya yurt dışında da ilan yapılmasını veya gazetelerin değiştirilmesini isteyebilir. Kurul’un Seri:IV, No:39 “İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliği” uyarınca izahname düzenleme muafiyeti tanınan halka arzlarda hazırlanan duyuru metni payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar için KAP’ta ve ortaklığın internet sitesinde, payları Borsa’da işlem görmeyen ortaklıklar için ise mahallinde yayınlanan veya dağıtılan en az bir gazetede ve varsa ortaklığın internet sitesinde ilan ettirilir. 2.1.11) Halka Açıklanan Konularda Değişiklikler Raf kayıt sistemine ilişkin esaslar saklı kalmak üzere, izahname ve sirkülerle, halka açıklanan konularda satışa başlamadan veya satış süresi içinde ortaya çıkan önemli değişikliklerin ve yeni hususların, ortaklık veya hissedar adına aracı kuruluş tarafından bunların öğrenildiği tarihte ve satış süresi içinde ise satış durdurularak derhal Kurul’a bildirilmesi zorunludur. Kurul’dan onay alındıktan sonra izahnamedeki değişikliklerin Ticaret Siciline tescil ettirilmesi ve daha önce ilan edildiği şekilde kamuya duyurulması zorunludur. Ayrıca sirkülerlerdeki değişikliklerin de daha önce ilan edildiği şekilde kamuya duyurulması gerekmektedir. İzahname ve sirküler değişiklikleri ortaklık veya hissedar adına aracı kuruluş tarafından kamuya duyurulur. Yukarıda belirtilen değişikliklerin (izahname ve sirküler değişiklikleri) ilan tarihinden sonraki 2 işgünü içerisinde, önceden talepte bulunan yatırımcıların taleplerinden vazgeçme hakları bulunmaktadır. 2.1.12) Tanıtım ve Reklam Amaçlı İlanlar Payların halka arzı dolayısıyla yapılacak tanıtım ve reklam amaçlı ilanlarda yer alan bilgiler, yanlış, yanıltıcı, temelsiz, abartılı veya eksik olmamalı ve ortaklığın mevcut


______________________________________________________________________

TSPAKB

29

koşullarına ilişkin olarak tasarruf sahiplerinin yanlış fikirler edinmelerine neden olmamalıdır. Kurul kaydına alınma başvurusundan sonra, ancak, izahnamenin yayımlanmasından önce yapılan tanıtım ve reklam amaçlı ilanlarda,izahnamenin henüz yayımlanmadığı, halka arz edilecek payların Kurul kaydına alınmadığı ve yatırım kararlarının izahnamenin yayımlanmasından sonra izahname incelenerek verilmesi gerektiği hususlarında bir uyarıya yer verilmesi zorunludur. İzahnamenin yayımlanmasından sonra yapılan tanıtım ve reklam amaçlı ilanlarda ise izahnamenin yayımlandığı yerlerin belirtilmesi zorunludur. Her durumda tanıtım ve reklam amaçlı ilanlarda yer alan bilgilerin izahnamede yer alan bilgilerle tutarlı olması şarttır. 2.1.13) Satış Fiyatı Satış fiyatının Borsa veya nominal değerinden farklı olması durumunda, söz konusu satış fiyatı ve bu fiyatın hesaplanmasında kullanılan yöntemlere ilişkin olarak hazırlanan değerleme raporu en geç satış başlamadan 2 iş günü önce sirkülerler ile aynı şekilde ilan edilir. Söz konusu değerleme raporu ilk halka arzlarda aracı kuruluş tarafından hazırlanır. 2.1.14) Hisse Senetlerinin Teslim Zamanı Hisse senetleri, kaydi sistem esasları saklı kalmak şartıyla, mevcut hisse senetlerinin halka arzı ve kayıtlı sermayeli ortaklıkların nakit sermaye artırımlarında satış anında, iç kaynaklardan sermaye artırımında ise kayda alma belgesinin verilmesinden itibaren 15 gün içinde teslim edilir. Esas sermayeli ortaklıklarda ise sermaye artırımının Ticaret Siciline tescilinden itibaren, hamiline yazılı hisse senetleri 30 gün, nama yazılı hisse senetleri ise 90 gün içinde teslim edilir. 2.1.15) Kurula Bildirim Payları Kurul kaydına alınan ortaklıklar, Payların Kurul Kaydına Alınması Tebliği’ndeki işlemler nedeniyle;

a) Raf kayıt izahnamesi, izahname ve sermaye artırımının tesciline ilişkin ilanların yer aldığı TTSG’lerin tarih ve sayısına ilişkin bilgiyi ilanları izleyen,

b) Sirkülerler, duyuru metni ile tanıtım ve reklam amaçlı ilanların yayımlandığı gazete ve diğer basılı yayınların ilgili sayfalarının birer nüshasını, her ilanı izleyen,

c) Satış sonuçları hakkındaki bilgileri satış süresinin sona ermesinden itibaren, 6 iş günü içinde, Kurul’a gönderirler.

Mevcut payların halka arzındaki bildirim yükümlülükleri aracı kuruluşlara aittir. 2.1.16) Aracılık Sözleşmesi ve Aracı Kuruluşların Yükümlülükleri Bu Tebliğin 5 ve 6’ncı maddelerinde belirtilen işlemlerde, halka arzedilecek paylarını satacak olanlar ile aracı kuruluşlar arasında Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerine uygun olarak bir aracılık sözleşmesi imzalanır ve seçilen halka arza aracılık yöntemine bu sözleşmede yer verilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

30

GİP’te işlem görmek üzere Kurul’a yapılan başvurularda aracılık sözleşmesi aranmaz. GİP’te işlem görenler hariç payları Borsa’da işlem gören ortaklıklarca, yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan payların Borsa’da satışı için aracılık sözleşmesi düzenlenmesi gereklidir. Aracı kuruluşlar portföylerindeki payların veya kendi paylarının pay sahiplerince halka arzında aracılık yükleniminde bulunamazlar. Ancak payların halka arzedilmesi için bir konsorsiyum oluşturulması halinde, konsorsiyuma “en iyi gayret aracılığı” esasına göre katılabilirler. Payların halka arzına aracılık eden kuruluşlar; ön talep toplamayı, bu düzenlemede ve varsa ön talep toplama duyurusunda belirlenen esaslara, satışları ise izahnamede belirtilen satış koşullarına ve ilgili mevzuattaki diğer kurallara uygun olarak gerçekleştirmek ve satış sonuçlarının Kurul’a bildirmek zorundadırlar. 2.1.17) Halka Arzlarda Özellikli Durumlar Özelleştirme kapsamındaki halka arzlar da dahil olmak üzere, payların halka arz yoluyla satışında, halka arzın niteliği ve tutarı da dikkate alınarak, satışa ve ilana ilişkin süreler ile reklam, duyuru ve pay bedellerinin ödenme yöntemlerine ilişkin hususlarda düzenlemelerde belirtilenlerden farklı esaslar, Kurul’ca uygun görülmesi halinde uygulanabilir. 2.1.18) İzahnamede Yer Alacak Finansal Tablolar Payların halka arzında düzenlenecek raf kayıt izahnamesi ve izahnamede Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanan finansal tablolar ile bağımsız denetim raporlarına yer verilir. Bu kapsamda raf kayıt izahnamesi ve izahnamede yer alacak finansal tablolar ve bağımsız denetim raporları aşağıda yer almaktadır.

a) Payları Borsa’da işlem gören ortaklıkların paylarının halka arzı: geçmiş 3 yıla ait yıllık finansal tablolara ait bağımsız denetim raporları, son 6 aylık ara dönem finansal tablolara ait sınırlı bağımsız denetim raporları ile izahnamede yer alan bağımsız denetimden geçmiş son finansal tablo tarihinden sonra kamuya açıklanmış ancak bağımsız denetimden geçmemiş ara dönem finansal tablolar.

b) Payları Borsada işlem gören ortaklıklar hariç olmak üzere, yeni pay alma hakları kısıtlanarak sermaye artırımı suretiyle ya da mevcut payların ortaklarca halka arzında aşağıdaki tabloda yer verilen veya halka arz tarihine daha yakın tarihli finansal tablolar ile bağımsız denetim raporları:

Halka Arzın

Gerçekleşeceği Dönem İzahnamede Yer Alacak

Finansal Tablolar Özel Bağımsız Denetimden Geçecek Finansal Tablolar

1 01 Mart – 31 Mayıs Son 3 yıllık finansal tablolar Son 3 yıllık finansal tablolar 2 01 Haziran – 31 Temmuz Son 3 yıllık ve 3 aylık ara

dönem finansal tablolar Son 3 yıllık finansal tablolar

3 01 Ağustos – 31 Ekim Son 3 yıllık ve 6 aylık finansal tablolar

Son 3 yıllık ve 6 aylık finansal tablolar

4 01 Kasım – 30 Kasım Son 3 yıllık ve 6 aylık ve/veya 9 aylık finansal tablolar

Son 3 yıllık ve 6 aylık veya 9 aylık finansal tablolar

5 01 Aralık – 28 Şubat Son 3 yıllık ve 9 aylık finansal tablolar



______________________________________________________________________

TSPAKB

31

c) Yukarıda belirtilen (b) bendi hükümleri saklı kalmak üzere, payları Borsa'da işlem görmeyen halka açık ortaklıklardan bağımsız denetim muafiyeti bulunmayanların paylarının halka arzında aşağıdaki tabloda yer verilen veya halka arz tarihine daha yakın tarihli finansal tablolar ile bağımsız denetim raporları:

Halka Arzın

Gerçekleşeceği Dönem İzahnamede Yer Alacak

Finansal Tablolar Bağımsız Denetimden

Geçecek Finansal Tablolar 1 01 Mart – 31 Mayıs Son 3 yıllık finansal tablolar Son 3 yıllık finansal tablolar 2 01 Haziran – 31 Temmuz Son 3 yıllık ve 3 aylık ara

dönem finansal tablolar Son 3 yıllık finansal tablolar


Son 3 yıllık ve 6 aylık finansal tablolar(sınırlı)


Son 3 yıllık ve 6 aylık veya 9 aylık finansal tablolar(sınırlı)


Son 3 yıllık ve 9 aylık finansal tablolar(sınırlı)

ç) Gelişen İşletmeler Piyasası’nda (GİP) ilk defa işlem görmek üzere payların

halka arzında geçmiş son yıla ait finansal tablolara ait bağımsız denetim raporu ile hesap döneminin bitimini izleyen 9 aydan sonraki bir dönemde halka arz edilmesi durumunda 6 aylık ara dönem finansal tabloları hakkındaki özel bağımsız denetim raporu,

d) Payları GİP’te işlem gören ortaklıkların paylarının halka arzında ise son 3 yıla ait finansal tablolara ait bağımsız denetim raporu ile hesap döneminin bitimini izleyen 9 aydan sonraki bir dönemde halka arz edilmesi durumunda bağımsız denetimden geçmemiş 6 aylık ara dönem finansal tabloları.

Payları GİP’te işlem gören ortaklıkların paylarının halka arzını takip eden iki

finansal tablo dönemi geçmedikçe yukarıda (d) bendinde belirtilen hükmü aranmaz. Bu ortaklıklar mevcut finansal tablo ve bağımsız denetim raporlarına izahnamede yer verirler.

Yukarıda belirtilen (b) ve (c) bendine ilişkin olarak; i) Özel hesap dönemine sahip ortaklıklar tarafından kendi hesap dönemlerine

göre uyarlanacaktır. ii) 4’üncü dönemde gerçekleştirilecek halka arzlarda kullanılacak izahnamede

bağımsız denetimden geçmiş 6 aylık finansal tablolar ile bağımsız denetimden geçmemiş 9 aylık finansal tablolara yer verilir. Ortaklığın isteğine bağlı olarak 9 aylık finansal tabloların bağımsız denetimden geçirilmiş olması durumunda ise bu finansal tablolar ile bağımsız denetim raporu izahnamede yer alır.

ii) 1’inci ve 2’nci dönemlerde gerçekleştirilecek halka arzlarda kullanılacak izahnamede ortaklığın isteğine bağlı olarak 3 aylık finansal tabloların bağımsız denetimden geçirilmiş olması durumunda bu finansal tablolar ile bağımsız denetim raporuna da izahnamede yer alır. 2.1.19) Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri Sermaye piyasası araçlarının Sermaye Piyasası Kurulu'na kaydı yapılarak halka arz yoluyla satışında uygulanacak yöntemlere ilişkin esaslar Kurulun Seri:VIII, No:66 sayılı “Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar Tebliği”nde düzenlenmektedir. Bu tebliğe ilişkin ayrıntılı açıklamalar bu bölümün sonunda yer almaktadır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

32

2.2) Hisse Senetlerinde Şekil Şartları Türk Ticaret Kanununun 413’üncü madde hükmüne göre nama ve hamiline yazılı hisse senetlerinde bulunması gerekli hususlar şunlardır:

- Şirketin Ünvanı - Esas Sermaye Miktarı - Şirketin Tescil Tarihi - Senedin Türü (Nama, Hamiline, Adi kurucu vs.) - Senedin İtibari değeri

Ancak kanunun önerdiği bu şekil şartlarından başka seçimlik olarak, aşağıdaki bilgiler de hisse senetlerine eklenebilir:

- Senedin ihraç tarihi - Esas sözleşmenin bazı önemli ve ilgili maddeleri - Senedin ihtiva ettiği pay adedi - Önceki sermaye artırımına ait bilgiler - Kuponlara ilişkin bilgiler - Kuruluşu veya sermaye artırımını onaylayan mahkeme kararının tarih ve

numarası - Senetlerin tertip, grup ve serisi.

Nitekim bir çok şirketin hisse senetlerinde yukarıda sayılan hususların hemen hepsinin ya da çoğunun yer aldığı görülmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu, 23.06.1989 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan, Seri:I, No:5 Tebliği ile halka açık şirketlere geniş kapsamlı bir hisse senedi standardı getirmiş ve kullanılacak kağıdın niteliği, baskıda kullanılacak renk ve desenler, boyutlar, kupon boyutları, sayıları ve dizilimi, kuponların numaralandırılması ve kullanım esasları, hisse senetlerinin içeriği gibi konularda standart düzenleme yapmış bulunmaktadır. 15.08.1990 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Seri:I, No:7 sayılı 'Hisse Senetlerinin Şekil Şartlarına İlişkin Tebliğ'e Ek Tebliğ ile de bu konuda bazı yeni düzenlemeler getirilmiştir.

2.3) Hisse Senedi Türevleri 2.3.1) Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) Kâr ve zarar ortaklığı belgelerinin çıkarılmasındaki temel amaç, menkul kıymetler piyasasında değişime konu olan araçları çoğaltmak ve çeşitlendirmektir. Bunun yanı sıra kâr ve zarar ortaklığı belgelerinin kendine özgü bir menkul kıymet olarak, faiz dışı kazanca uygun bir yönü vardır. Bu belgeler, kâr ve zarara katılma ve ortaklık hakkı vermekle beraber, hisse senedi sayılamazlar. Çünkü;

- kar ve zarar ortaklığı belgeleri, sahiplerine şirket yönetiminde oy hakkı vermez. - hisse senedinin tersine bu belgeler vadeli olup vade bitiminde anapara ve kar

payı belge sahiplerine geri ödenir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

33

Bu tür belgelerin kâra iştirakli tahvillerle de bir ilgisi yoktur. Çünkü zarar durumunda senet sahibinin zarara da katılması söz konusudur. Kurulun Seri:III, No:27 Tebliğine göre, İhraçcılar, kar ve zarara ortak olmak üzere, tüm faaliyetlerin gerektirdiği finansman ihtiyaçlarını karşılamak için; yurt içinde satılmak üzere Türk Lirası üzerinden veya yabancı paraya endeksli, yurt dışında satılmak üzere ise, Türk Lirası veya yabancı para üzerinden ya da yabancı paraya endeksli "Kar ve Zarar Ortaklığı Belgesi" adı altında menkul kıymet ihraç edebilir. Menkul kıymet alım satımı ile iştigal eden ortaklıklar KZOB ihraç edemezler. İhraçcılar, 27.01.1993 tarihli ve 21478 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 93/3983 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında belirtilen limitler dahilinde (Aşağıda 2.4.1 Bölümünde açıklanmaktadır.) KZOB ihraç edebilirler. KZOB ihraç kararının; ihraçcı genel kurulunca veya yetkili kılınmış yönetim kurulu tarafından alınmış olması gerekir. KZOB ihracında aşağıdaki şartlara uyulması zorunludur: a) Kurul kaydına alınmadan KZOB ihraç edilemez. b) İhraçcı, bir tertip içindeki KZOB'ları bir defada ihraç edebileceği gibi, seriler halinde de satışa sunabilir; ancak bir tertibe ilişkin KZOB'ların tümünü satışının ihraçcının uyguladığı yıllık hesap dönemi içinde bitirilmesi zorunludur. Her seri için, o seriye ait ihraç tarihinin Kurula en az iki iş günü önceden bildirilmesi şarttır. c) KZOB'ların satış süresi her seri için en çok otuz gündür. d) İhraç edilecek KZOB'ların üzerine, kara ve zarara katılacağı ve bu belgelere kar garantisi verilemeyeceği açıkça yazılır. e) KZOB'lar hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç edilebilir. f) KZOB'larda kar ve zarar payı ile vade, ihraçcının uyguladığı yıllık hesap döneminin son gününe gelecek şekilde belirlenir. KZOB'larda en kısa vade bir ay, en uzun vade yedi yıldır. Vadeler, ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif dönemlerde aylık ve katları olarak düzenlenir. Vade sonlarında KZOB bedelleri defaten ödenir. Serilerin itfa tarihleri, ait oldukları tertibin itfa tarihidir. Tertip içindeki serilerin farklı olan vadelerinin başlangıç tarihleri her birine ait satış sürelerinin bitimini izleyen gündür. İhraç edilmiş KOB'ların tümünün, ortaklığın uyguladığı yıllık hesap dönemi itibariyle kâr veya zarara katılma oranı, KOB'ların ortaklıkta kalış süreleriyle çarpılan nominal değerleri toplamının, aynı şekilde hesaplanan KOB, özkaynaklar ve eğer varsa katılma intifa senetleri değerleri toplamına olan oranına göre belirlenir. Kâr veya zarar miktarlarının tespitinde esas alınacak hesap vaziyeti, ortaklığın uyguladığı yıllık hesap dönemi sonu itibariyle düzenlenir. İhraç edildikleri hesap döneminde vadeleri sona eren veya vadeleri, ortaklığın hesap dönemini aşan KOB'lara ait kâr payı ödemeleri veya zararların nihai mahsubu, ortaklığın uyguladığı yıllık hesap döneminin son günü itibariyle düzenlenecek hesap vaziyetine göre yapılır. İhraçcı, izahnamede belirlenecek esaslara göre, bağımsız denetim şirketince denetlenen ve genel kurulca onaylanan yıllık mali tablolar esas alınarak, Tebliğde belirlenen aynı tertip ve bir yıldan uzun vadeli KZOB'lar için kar veya zarara katılma oranı ile ortaklık kar veya zarar miktarının çarpılmasıyla bulunan tutarın en fazla %75’i oranında avans ödemesinde bulunabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

34

Vadesi ortaklığın bir hesap dönemini aşmayan KOB'larda zarar payı KOB'un nominal değerinden düşülerek, ödeme; kalan miktar üzerinden yapılır. Vadesi ortaklığın bir hesap dönemini aşan KOB'larda zarar payı, bir önceki yıl zararı olarak müteakip yıla devredilir ve müteakip yıl kâr edilmesi halinde o yılın kâr payından mahsup edilir; varsa bu işlemden sonra kalacak kâr payı müteakip yıla devredilir; bu uygulamaya KOB'un vadesi sonuna kadar devam olunur; vade sonuna kadar düşülemeyen zarar payları, vade sonunda belgenin nominal değerinden mahsup edilir. KOB'un nominal değeri, o KOB'un payına düşen zararları karşılamaya yetişmiyorsa, nominal değeri aşan zarar payları, KOB sahibinden tahsil edilemez. İhraçcılar, vade sonunda KZOB sahiplerine ödenmesi gereken tutar karşılığında artırılan sermayelerini temsil eden hisse senetlerini alma hakkı verebilirler. KZOB'ların hisse senetleri ile değiştirilmesine ilişkin esaslar ihraç öncesinde belirlenerek izahname ve sirkülerde kamuya ilan edilir. Hisse senedi ile değiştirilebilme hakkı sadece halka arz suretiyle satışı yapılan KZOB'lara tanınabilir ve KZOB'ların hisse senetleri ile değişimi ancak vade sonunda yapılabilir. KZOB sahiplerinin KZOB'larını hisse senetleri ile değiştirmeleri halinde bu hisse senetlerine uygulanacak fiyat, İhraçcının hisse senetlerinin Borsada işlem görmesi durumunda, Borsa fiyatı değiştirme fiyatının belirlenmesinde referans olarak alınabilir. Borsada işlem görmeyen ortaklıkların KZOB ihraçlarında, değiştirme fiyatının belirlenmesine ilişkin esaslar, Tebliğde belirtildiği şekilde kamuya duyurulur. Ayrıca talep toplama işlemlerinin gerçekleştirildiği merkezlerde talep eden KZOB sahiplerine verilmek üzere hazır bulundurulur. Talep toplama işleminin tamamlanmasından sonra, hisse senedi ile değiştirme talebinde bulunan KZOB sahiplerine tahsisli olarak sermaye artırımı yapılır. Sermaye artırımına ilişkin hukuki işlemler ihraçcının tabi olduğu düzenlemeler çerçevesinde yapılır. 2.3.1.1) Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerinin Kurul Kaydına Alınması İhraçcılar, KZOB ihracına ilişkin genel kurul kararı veya yetkili kılınmış yönetim kurulu kararı alındıktan sonra ihraç edecekleri KZOB'ların kayda alınması için Kurula Tebliğde yer alan belgelerle başvururlar. Kayıt başvurusunun, genel kurul kararının alındığı tarihten itibaren bir yıl, yönetim kurulu kararının alındığı tarihten itibaren bir ay içinde yapılması zorunludur. Kurul kaydına alınma, ihraç edilen KZOB'a ve ilgili ihraçcılara resmi teminat verilmesi şeklinde yorumlanamaz ve reklam amacıyla kullanılamaz. Halka arz edilmek üzere ihraç edilecek KZOB'ların metninde ve bunlara ilişkin izahname ve sirkülerin ilk sayfalarının başında bu husus ile KZOB'un, "kara ve zarara katılma hakkı ve mükellefiyeti getirdiği, zarar halinde ana paranın eksileceği" hususuna açık olarak yer verilir. KOB'lar Kurula kaydettirildikten sonra, Kurulca uygun görülen izahname Ticaret Siciline tescil ve TTSG'de ilan ettirilir. KZOB'lar halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilir. Halka arz edilerek satılmak üzere ihraç edilecek KZOB'ların hamiline, halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilecek olanların ise nama yazılı olarak ihraç edilmeleri şarttır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

35

KOB'ların ihraç sırasındaki satışı ancak, belgeyi çıkaran ortaklıkça doğrudan doğruya veya ortaklıkça yetkili kılınan aracı kuruluşlar tarafından yapılabilir. KOB satın almak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, bedelin tamamını nakden ve peşin olarak, ortaklığa veya ortaklıkça yetkili kılınan aracı kuruluşlara yatırarak belgelerini alırlar. Halka arzedilen KOB'lara ilişkin olarak, satış süresinin bitiş tarihinden itibaren 6 iş günü içinde satışı yapan ortaklık veya aracı kuruluşlar, a) İzahnamenin yayımlandığı TTSG'ni, sirkülerin ilan edildiği gazetelerin birer nüshasını, b) Satış sonuçlarını gösteren bilgileri, c) Satış süresi sonunda, satılamayan ve aracı kuruluşlar tarafından bir yüklenim sözleşmesi sonucu satın alınmayan KOB kalmışsa, bunların noter önünde iptal edildiğini gösterir belgeyi Kurula göndermekle yükümlüdür. Halka arzedilmeksizin satılmak üzere Kurul kaydına alınan KOB'lar, Tebliğin izahname ve sirküler yayımlama dışındaki tüm hükümlerine tabidir. 2.3.2) Katılma İntifa Senetleri (KİS) Anonim ortaklıklar, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve Seri:III, No:10 “Katılma İntifa Senedi İhracına İlişkin Esaslar Tebliği”nde belirlenen olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını sağlayan katılma intifa senedi çıkarabilirler. Katılma intifa senetleri nama yazılı olabileceği gibi, hamiline de çıkarılabilmektedir. Esas sözleşmede hüküm bulunmak koşuluyla, genel kurul kararı ile süresiz olarak çıkarılabilir. Ortalıkların çıkarabilecekleri KİS tutarı, ödenmiş sermayeleri ve yedek akçeleri toplamından çok, bu toplamın altıda birinden az olamaz. Bu oranlar içinde kalmak koşuluyla asgari ve azami oranların esas sözleşmede gösterilmesi zorunludur. KİS sahiplerine kâr dağıtımı aşağıdaki esaslara uyulmak koşulu ile esas sözleşmede düzenlenir: Önce, ödenmiş ortaklık sermayesi ile ödenmiş KİS sermayesinin toplamı içinde KİS sermayesinin toplam sermayeye olan oranı bulunur. Vergi ve birinci kanuni yedek akçe düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kâr içinde, yukarıdaki orana göre KİS sahiplerine düşen kâr payı saptanır. KİS ortaklarına, bu şekilde ayrılan kârdan Kanunun 15’inci maddesine göre Kurulca saptanmış olan oran ve miktarda birinci temettü tutarında KİS kâr payı ödenir. KİS ortağı olanlara birinci temettü ek olarak sağlanabilecek diğer menfaatler esas sözleşmede düzenlenir. Bilançonun genel kurulca onaylanması, ortaklığı otomatik olarak, KİS'ler açısından kârın dağıtım yükümlülüğü altına sokar. KİS kâr payının en geç, hesap dönemini izleyen 9 ay içinde ödenmesi gerekir. KİS'in tasfiye bakiyesine katılabileceği esas sözleşmede gösterilir. Bu katılmanın esasları ve koşulları izahnamede belirlenir. 2.3.2.1) KİS’lerin Kurul Kaydına Alınması Ortaklıklar, ihraç edecekleri KİS’lerin kayda alınması için;

a) Başvuru sırasında yürürlükte bulunan ve KİS çıkarma yetkisini de içeren esas sözleşme metni,


______________________________________________________________________

TSPAKB

36

b) KİS çıkarma gerekçesi, c) Çıkarılmış ve çıkarılacak KİS miktarları ve Tebliğ’de belirtilen diğer belgelerle birlikte Kurula başvurmak zorundadırlar. Kurul yapılan başvuruları, izahname ve sirkülerin, ortaklık ve KİS’lerle ilgili, belgeye dayalı, tüm bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak inceler ve kayda alır. Halkı KİS satın almaya davet, izahnamede gösterilen satış süresinin başlayacağı tarihten en az 6 iş günü önce yayımlanacak sirkülerle yapılır. KİS'in satış süresi, Kurulca belirlenecek tarihten itibaren en çok 3 aydır. Satış süresi içinde satılmayan KİS-eğer bir taahhüt anlaşması veya yüklenim sözleşmesi yoksa-sürenin bitiminden itibaren en çok 6 iş günü içinde noter huzurunda tespit edilerek iptal olunur. Çıkarılan KİS, tamamen satılmadıkça ve satılmayanlar iptal edilmedikçe yeni KİS çıkarılamaz. İzahname ve sirkülerle; halka açıklanan konularda satışa başlamadan veya satış süresi içinde ortaya çıkan, bildirilmemesi halinde yatırımcının zararına neden olabilecek değişikliklerin ve yeni hususların, ortaklık tarafından bunların öğrenildiği tarihte her durumda satışa başlamadan önce veya satış süresi içinde satış durdurularak veya satışın aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılıyor olması halinde, satışı yapan aracı kuruluşların satışı durdurmaları sağlanarak, yazılı şekilde en seri haberleşme vasıtasıyla Kurula bildirilmesi zorunludur. Kuruldan onay alındıktan sonra izahnamedeki değişikliklerin Ticaret Siciline tescil ettirilmesi ve TTSG’de ilanı, sirkülerdeki değişikliklerin ise, bu sirkülerlerin ilan edildiği gazetelerde yayımlanması zorunludur. Katılma intifa senetlerinin halka arzı dolayısıyla, yapılacak ilan ve reklam metinleri, yayım tarihinden en az 2 iş günü önce Kurula sunulur. İlan, reklam ve her türlü açıklamalarda izahname ve sirkülerde yer alan bilgiler dışında herhangi bir bilgiye yer verilemez. Kurul, gerekli gördüğünde metinlerde değişiklik yapılmasını isteyebilir ve bu değişiklikler yapılmadan metinler yayınlanamaz. Katılma intifa senetlerinin Kurul kaydına alınmasından sonra yapılacak ilan ve reklam metinlerinde, izahname ve sirkülerlerin temin edileceği yerler belirtilir. Sirküler yayımlanmadan önce, Kurul’dan onay alınmak kaydıyla, sadece şirketin faaliyet konusu, sektörü, sektördeki yeri ve ürünleri hakkında ilan ve reklam yapılabilir ve bu bilgilerle sınırlı olmak üzere, basın yayın organlarına açıklamada bulunulabilir. Sirkülerin ilan edildiği tarihte, gazeteler yoluyla yayım yapılmak istendiği takdirde, ilan ve reklamların sirkülerle aynı gazetelerde yayımlanması zorunludur. Sirkülerin ilanından sonra sirkülerin yayımlandığı gazetelerin yayım tarihlerini açıkça belirtmek şartıyla, istenilen yazılı ve görsel yayın araçlarıyla ilan ve reklama devam edilebilir. Katılma intifa senetlerinin halka arzının ve hak sahiplerine yapılacak tüm ödemelerin aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılması zorunludur. Satış süresinin bitiminden itibaren aracı kuruluş;

a) Halka arz halinde izahnamenin yayımlandığı TTSG ve sirkülerin ilan edildiği en az iki gazetenin birer nüshasını,

b) Satılan KİS miktarını ve kupür grupları itibariyle dökümünü gösteren belge ile


______________________________________________________________________

TSPAKB

37

varsa satış süresi sonunda satılmayan ve noter huzurunda iptal edilen KİS tutarını belirten iptal tutanağını, Kurula göndermekle yükümlüdür. 2.3.3) Oydan Yoksun Paylar (OYP) Kurulun Seri:I, No:36 sayılı “Oydan Yoksun Paylara İlişkin Esaslar Tebliğ” (Tebliğ) ile oydan yoksun payların ihracı, halka arzı ile pay sahiplerine tanınan haklar ve bu hakların kullanım şartlarına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Tebliğ ile, ortaklıkların sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, oy hakkı hariç, sahibine kâr payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma hakkında imtiyaz dışındaki diğer hususlarda imtiyaz ve diğer ortaklık haklarını sağlayan, istendiğinde belirli bir vade veya vadelerde, sabit veya değişken oranda ortaklığın oy hakkına sahip paylarını satın alma ve ortaklık payları ile değiştirme hakkı veren paylar, OYP olarak tanımlanmıştır. Ortaklıklar, sermaye artırımı suretiyle OYP ihraç edebilirler. OYP, hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç edilebilir. Ancak nama yazılı OYP için TTK’nın 418’inci maddesi hükmü uygulanmaz ve yönetim kurulu bu payları pay defterine kayıttan imtina edemez. OYP’nin itibari değeri, oy hakkı bulunan payların itibari değerine veya farklı itibari değerler varsa bunlardan herhangi birine eşit olmalıdır. Ortaklıkların OYP ihraç edebilmeleri için; a) Esas sözleşmelerinde OYP ihracına ilişkin hüküm bulunması, b) OYP ihracı için ortaklık yetkili organı tarafından karar alınması, c) Esas sözleşmede OYP’ye kâr payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma dışındaki diğer hususlarda imtiyaz tanınması ve kâr payında imtiyaz oranının gösterilmesi, zorunludur. Belirli bir vade veya vadelerde ve sabit veya değişken oranda ortaklık paylarını satın alma hakkı veren OYP’yi ihraç edebilmek için yukarıda yer alan hususların yanında, esas sözleşme ile yetkili organa satın alma hakkı içeren OYP ihracı yetkisi verilmesi, ortaklığın kayıtlı sermaye sisteminde olması ve yeni pay alma haklarının kısıtlanmaması gerekir. Ortaklıkların çıkarabilecekleri OYP’nin itibari değer toplam tutarı, OYP’nin temsil ettiği sermaye tutarı dışındaki ödenmiş veya çıkarılmış sermayeyi geçmemek üzere esas sözleşmelerinde gösterilir. Limitin belirlenmesinde, daha önce ihraç edilmiş OYP miktarı hesaba katılır. OYP, belirli bir vade veya vadelerde ihraçcının payları ile değiştirme ve sabit veya değişken bir oran üzerinden ihraçcının oy hakkına sahip paylarını satın alma hakkı içerebilir. Belirlenen vade beş yıldan uzun olamaz. OYP sahibi tarafından satın alma hakkının kullanılması durumunda veya belirlenen son vade veya vadelerin sonunda değiştirme hakkı kapsamında kendiliğinden oy hakkı içeren paya dönüşür. Dönüşüm işleminde OYP ile ortaklık paylarının itibari değer farklılıkları dikkate alınır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

38

OYP sahipleri diğer ortaklarla birlikte, Kanun, ilgili Kurul düzenlemeleri ve esas sözleşmede belirtilen miktarda kâr payı alırlar. Ayrıca OYP sahipleri için, esas sözleşmede gösterilecek oranda kâr payında imtiyaz tanınması zorunludur. OYP sahiplerine, imtiyazlı kâr payları nakden dağıtılır. OYP sahiplerine tanınan imtiyazlı kâr payı dağıtılmadıkça, başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi veya kurumlara kârdan pay dağıtılmasına karar verilemez. Ortaklık, esas sözleşmesinde hüküm bulunmak koşuluyla, OYP sahiplerine bedelsiz pay alma hakkındaki imtiyazlar dışındaki diğer hususlarda imtiyazlar tanıyabilir. Tasfiye bakiyesinde imtiyaz tanınması halinde ortaklığın borçları ödendikten sonra kalan mevcudu, TTK’nın 401’inci madde hükmü saklı kalmak üzere, öncelikle tasfiye bakiyesinde imtiyazlı OYP sahiplerine, ortaklığa koydukları sermayenin ödenmesi için tahsis edilir. Ortaklıkların yapacakları sermaye artırımında, OYP sahiplerinin diğer ortaklarla birlikte, sermaye payları ile orantılı olarak yeni pay alma hakları vardır. İç kaynaklı sermaye artırımlarında OYP sahipleri, artırım tarihindeki sermaye payları oranında bedelsiz OYP alma hakkına sahiptirler. OYP sahiplerinin, oy hakkına sahip diğer ortaklar gibi bilgi alma hakları vardır. OYP sahipleri esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla, ortaklık genel kuruluna oy hakkı bulunmaksızın katılabilirler ve oylamalardan önce görüşlerini açıklayabilirler. OYP sahipleri özel bir kurul oluştururlar. OYP sahiplerinin haklarında değişiklik yaratan genel kurul kararları, toplantı tarihinden itibaren en geç bir ay içinde bu özel kurulca onanmadıkça hüküm ifade etmez. OYP sahipleri doğrudan veya dolaylı olarak uğradıkları zararların tazmini için yönetim kurulu üyeleri ve denetçileri aleyhine sorumluluk davası açabilirler. OYP sahipleri, azınlık hakkına sahiptirler. OYP, Kurul’un kaydileştirmeye ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayden izlenir 2.3.3.1) OYP’nin Kurul Kaydına Alınması Ortaklıklar, OYP ihracı ve halka arzı için Kurul’un hisse senetlerinin kayda alınmasına ilişkin düzenlemelerinde aranan belgelere ek olarak aşağıdaki belgelerle kayda alınmak üzere yetkili organ kararından sonra Kurul’a başvurmak zorundadırlar. a) Başvuru sırasında yürürlükte bulunan ve OYP ihraç yetkisini de içeren esas sözleşme metni, b) OYP ihraç gerekçesi, c) Çıkarılmış ve çıkarılacak OYP miktarları, ç) Kurul’ca gerekli görülen diğer bilgi ve belgeler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

39

2.3.4) Ortaklık Varantları “Ortaklık Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliğ” 21 Ocak 2009 tarih ve 27117 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre ortaklık varantı; sahibine,

1- Payları İMKB’de işlem gören herhangi bir ortaklığın paylarını veya, 2- Payları İMKB’de işlem gören kayıtlı sermaye sistemine tabi ihraçcı hisselerini,

önceden belirlenen bir fiyattan vade sonunda alma hakkı veren ve payları İMKB’de işlem gören halka açık anonim ortaklıklarca ilgili sermaye piyasası aracının halka arzı sırasında ihraç edilen sermaye piyasası aracı olarak tanımlanmaktadır. 2.3.4.1) İhraca İlişkin Esaslar Ortaklık varantları, payları İMKB’de işlem gören ortaklıklar tarafından hisse ve borçlanma araçları gibi sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışı sırasında, payları İMKB’de işlem gören başka bir ortaklığın hisseleri veyahut ihraçcının kendi hisseleri üzerine yazılı olarak, söz konusu sermaye piyasası araçlarını satın alan tasarruf sahiplerine bedelli ya da bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilebilirler. Ortaklık varantlarının bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilmeleri durumunda, bunların ilgili sermaye piyasası aracını satın alan tüm tasarruf sahiplerine satın aldıkları sermaye piyasası aracı ile orantılı olarak verilmesi zorunludur. Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının yanında bedelli olarak ihraç edilmeleri halinde; ilgili sermaye piyasası aracının tasarruf sahibi tarafından satın alınması, söz konusu ortaklık varantının da satın alınmasını gerektirmez. Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının yanında bedelli olarak ihraç edilmeleri halinde, ilgili sermaye piyasası aracının satış süresi içerisinde satılamayan ortaklık varantları iptal edilir. Ortaklık varantlarının ihraçcının kendi hisseleri üzerine yazılı olarak ihraç edilmesi durumunda, ihraçcının kayıtlı sermaye sistemine tabi olması zorunludur. Paylarını ilk defa halka arzedecek ihraçcılar, sadece kendi hisseleri üzerine yazılı olmak kaydıyla ortaklık varantı ihraç edebilirler. Bu ihraçcıların ortaklık varantının vadesinin sonuna kadar kayıtlı sermaye sistemine geçmeleri zorunludur. İlgili sermaye piyasası aracının hisse olması durumunda, bu hisselerin sermaye artırımı suretiyle ihraç edilmesi zorunludur. 2.3.4.2) Ortaklık Varantlarına İlişkin Esaslar Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının halka arzına aracılık eden aracı kuruluşlar vasıtasıyla tasarruf sahiplerine kayden teslim edilmeleri, bunların borsada işlem görmeleri ve borsa tarafından kabule ilişkin kurallara uyması zorunludur. İhraç edilecek ortaklık varantlarının vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. İlgili sermaye piyasası aracının satışa sunulduğu ilk gün vade başlangıç tarihi olarak kabul edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

40

Ortaklık varantlarının itibari değeri 1 Kuruştan aşağı olamaz. Kurul ortaklık varantlarına ilişkin genel ihraç limiti belirleyebilir. Ortaklık varantı ihraçları kaydi olarak yapılır. İhraçcıların MKK üyesi olmaları zorunludur 2.3.4.3) Ortaklık Varantlarının Kurul Kaydına Alınması İhraçcılar ihraç edecekleri ortaklık varantlarını, ilgili sermaye piyasası aracı ile birlikte Kurul’a kaydettirirler. Ortaklık varantı ihracı için ihraçcıların esas sözleşmelerinde buna yetki veren hüküm bulunması ve bu konuda genel kurulca karar alınmış olması zorunludur. Ortaklık varantı ihraç yetkisi, esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. Kurul, ilgili sermaye piyasası aracının halka arzı nedeniyle yapılacak kayda alma başvurusu ile ortaklık varantı ihraç başvurularını, izahname ve sirküleri ihraçcıya ve ortaklık varantlarına ilişkin mevzuatın öngördüğü ve Kurul’un gerekli gördüğü bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak kamunun aydınlatılması esasları çerçevesinde inceler ve ortaklık varantlarını kayda alır. İncelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu ortaklık varantlarının Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kurul kaydına alınma, ihraç edilen ortaklık varantlarının ve ilgili ihraçcıların Kurul veya kamunun tekeffülü anlamına gelmez ve reklam amacıyla kullanılamaz. Halka arzla ilgili izahname, sirküler ve yapılan tüm diğer ilan ve açıklamalarda Kurul kaydına alınmanın Kurul veya kamuca tekeffüllü olarak yorumlanmasına yol açacak açık veya dolaylı bir ifade kullanılamaz. Kurul, kamu yararının gerektirdiği hallerde uyarınca ortaklık varantlarının satışına müdahale ederek satış işlemlerini geçici olarak durdurabilir. 2.3.4.4) Kullanım Hakkına İlişkin Esaslar Kullanım hakkı, ortaklık varantının vadesi sonunda, ortaklık varantı sahibinin, önceden belirlenmiş kullanım fiyatı ve kullanım oranı esas alınarak, ortaklık varantı yazılan hisseleri satın alma hakkını ifade eder. Kullanım hakkı, ortaklık varantının vadesinin bitimini takip eden ilk iş günü doğar. Kullanım süresi 30 günü geçemez. Kullanım fiyatı, ortaklık varantı sahibinin, üzerine ortaklık varantı yazılı hisseleri satın alma hakkını kullanması durumunda, bir hisse için ödemesi gereken fiyattır. Kullanım oranı, ortaklık varantı sahibinin, üzerine ortaklık varantı yazılı hisseleri satın alma hakkını kullanması durumunda, her bir ortaklık varantı karşılığında, tasarruf sahibine verilecek pay sayısını gösterir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

41

2.3.4.5) Alım Satıma İlişkin Esaslar Ortaklık varantlarının alım satımı, borsanın uygun göreceği ilgili pazarda yapılır. İhraç edilecek ortaklık varantlarının borsaya kotasyonu için Kurul ile eşzamanlı olarak borsaya başvuruda bulunulur. Ortaklık varantlarının alım satımına aracılık faaliyeti, Kurul’dan alım satıma aracılık yetki belgesi almış aracı kurumlar tarafından Kurul’un aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde yürütülür. Aracı kurumların müşterileriyle ortaklık varantlarına ilişkin herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme yapmadan önce ortaklık varantlarının işleyiş esaslarını ve getirdiği hak ve yükümlülükleri ve söz konusu işlemlerin risklerini açıklayan ve içeriği Kurulca belirlenen “ortaklık varantlarına ilişkin risk bildirim formunu” kullanmaları ve bu formu müşterilerine vermeleri zorunludur. 2.3.5) Aracı Kuruluş Varantları Sermaye Piyasası Kurulu, 21 Temmuz 2009 tarih ve 27295 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:III, No:37 “Aracı Kuruluş Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği” ile konuyu düzenlemiştir. Söz konusu Tebliğe göre aracı kuruluş varantı, elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracıdır. Varantın dayanak varlığını, İMKB 30 endeksinde yer alan hisse senedi ve/veya İMKB 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepet oluşturur. Dayanak göstergesi ise İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) tarafından oluşturulmuş hisse senedi endeksleridir. Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul) tarafından uygun görülmesi halinde, yukarıda belirtilen dayanak varlık ve göstergeler dışında kalan konvertibl döviz, kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler gibi diğer varlık ve göstergeler de varanta dayanak teşkil edebilir. 2.3.5.1) İhraççılara İlişkin Esaslar Varantlar, Türkiye’de kurulan ve Kurulca yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları veya Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarından notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir düzeydeki notların içerisinde en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen uzun vadeli talebe bağlı derecelendirme notu almış yurt dışında veyahut Türkiye’de yerleşik aracı kuruluşlar tarafından ihraç edilebilir. Notlandırma ölçeğine göre en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen notu bulunmayan Türkiye’de yerleşik aracı kuruluşlar anılan şartı sağlayan aracı kuruluşlar tarafından ihraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerin garanti edilmesi koşuluyla ihraçta bulunabilirler. İhraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerinin yerine getirilmesi hususunda ihraçcı ve garantör kuruluş müteselsilen sorumludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

42

2.3.5.2) Varantlara İlişkin Esaslar Varantların aracı kuruluşlar vasıtasıyla satışı, bunların Borsa’da işlem görmeleri ve Borsa tarafından işlem görmeye kabul ile ilgili kuralları karşılamaları zorunludur. İhraç edilecek varantların vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. Dayanak varlığı İMKB-30 endeksinde yer alan hisse senedi veya İMKB-30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepetin olduğu ve uzlaşı biçiminin kaydi teslimat olarak belirlendiği varant ihraçlarında, ihraç edilecek varantlar karşılığında işleme konu olacak hisse senetleri, ilgili anonim ortaklığın halka açıklık oranının %20’sinden fazla olamaz. Uzlaşı biçiminin nakit olarak belirlendiği varant ihraçlarında söz konusu limit uygulanmaz. Dayanak varlık ya da göstergesi, İMKB-30 endeksinde yer alan hisse senedi veya İMKB-30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepet dışındaki varlık ya da göstergeler olan varantlarda, nakdi uzlaşı esaslarının uygulanması zorunludur. İhraçcılar varant ihracında, kendi sermayelerini temsil eden hisseleri dayanak varlık olarak kullanamazlar. Varant ihracı nedeniyle ihraçcının maruz kaldığı risklere ilişkin risk yönetim politikasının, izahnamede yer alması zorunludur. Kurul varantlara ilişkin genel ihraç limiti belirleyebilir. Varant ihraçları kaydi olarak yapılır. İhraçcıların MKK üyesi olmaları zorunludur. 2.3.5.3) Varantların Kurul Kaydına Alınması İhraçcılar ihraç edecekleri varantları Kurul’a kaydettirirler. Kayıt başvurusunun, yetkili organ kararının alındığı tarihten itibaren 3 ay içerisinde yapılması zorunludur. Kurul, varant ihraç başvurularını, izahname ve sirküleri ihraçcıya ve varantlara ilişkin mevzuatın öngördüğü ve Kurul’un gerekli gördüğü bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak kamunun aydınlatılması çerçevesinde inceler ve varantları kayda alır. İncelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu varantların Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kurul, kamu yararının gerektirdiği hallerde, varantların satışına müdahale ederek satış işlemlerini geçici olarak durdurabilir.

2.3.5.4) Varantların Alım Satımına İlişkin Esaslar Varantların alım satımı, Kurul’un onayı üzerine İMKB mevzuatı çerçevesinde belirlenecek işlem esasları kapsamında İMKB’nin uygun göreceği ilgili pazarda piyasa yapıcılık esasına dayalı olarak yapılır. Piyasa yapıcılığı kapsamında piyasa yapıcısı aracı kurum likidite sağlamak üzere, ilgili piyasa düzenlemeleri çerçevesinde sürekli alım-satım kotasyonu vermek zorundadır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

43

Varantların alım satımına aracılık, alım satım aracılığı yetki belgesine sahip aracı kurumlarca yapılır. İhraçcı, piyasa yapıcısı aracı kurumu belirlenmesinde azami dikkat ve özeni gösterir. Piyasa yapıcısı aracı kurum, varantların alım satımı kapsamında yaptığı işlemler ve bu işlemlerle ilgili olarak müşteriyle kurulan ilişkilerden sorumludur. İhraçcı, piyasa yapıcısı aracı kurumun piyasa yapıcılık kapsamında yürüttüğü işlemlerde basiretli davranmasını teminen gerekli izleme ve kontrol faaliyetlerinde bulunur. İhraçcılar, özel durum açıklamalarının yapılmasından, finansal tablo ve raporların bağımsız denetimi ile ilanından ve Kurul’a gönderilmesi gereken ya da Kurulca talep edilen bilgi ve belgelerin Kurul’a ya da Borsa’ya iletilmesinden sorumludurlar. İhraçcının yurt dışında yerleşik olması durumunda ise bu sorumluluk müteselsilen ihraçcı ile piyasa yapıcısına aittir. İhraçcının yurt dışında yerleşik olması durumunda, Kurul tarafından ihraçcıya yapılacak bildirimler piyasa yapıcısı aracılığıyla da gerçekleştirilebilir. İhraçcı ve piyasa yapıcısı olarak belirlediği aracı kurumun mevzuat ve sözleşme gereği birbirlerine rücu hakkı saklıdır. İhraçcı ve piyasa yapıcısı aracı kurum, kendi aralarında veya müşterilerle yapılacak sözleşmelerde, birinci fıkrada düzenlenen sorumluluğu kaldıran ya da hafifleten kayıtlar koyamaz.

2.4) Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Sermaye Piyasası Kurulu, 21 Ocak 2009 tarih ve 27117 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:II, No:22 sayılı “Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”inde borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınması ve ihracında uyulması gereken esaslar ile borçlanma araçlarının niteliklerini düzenlemiştir. Söz konusu düzenlemede “Borçlanma Araçları” ihraçcıların borçlu sıfatıyla düzenleyip Kurul kaydına alınmak suretiyle ihraç ederek sattıkları emre, nama veya hamiline yazılı menkul kıymet niteliğindeki Tahviller, Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahviller (HDT), Değiştirilebilir Tahviller (DET), Finansman Bonoları, Altın, Gümüş ve Platin Bonoları, Banka Bonoları ve bu Tebliğ’de sayılmamakla birlikte niteliği itibari ile borçlanma aracı olduğu Kurulca kabul edilecek sermaye piyasası araçları olarak tanımlanmaktadır. 21 Ocak 2009 tarihinde yayımlanan Seri:II, No:22 sayılı “Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile aşağıda sayılan düzenlemeler yürürlükten kaldırılmıştır: a) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete'de yayımlanan Seri:II,

No:13 sayılı “Tahvillerin Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”, b) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:II,

No:15 sayılı “Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahvillere İlişkin Esaslar Tebliği”, c) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:II,

No:16 sayılı “Kara İştirakli Tahvil İhraç Esasları Tebliği”,


______________________________________________________________________

TSPAKB

44

ç) 14/7/1992 tarihli ve 21284 sayılı mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:III, No:12 sayılı “Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonoların Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”,

d) 31/7/1992 tarihli ve 21301 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Seri:III, No:13 sayılı “Finansman Bonolarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”,

e) 26/12/2001 tarihli ve 24622 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:III, No:26 sayılı “Altın, Gümüş ve Platin Bonolarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği”,

f) 20/9/1991 tarihli ve 20997 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Seri:II, No:11 sayılı “Tahvillerin Şekil Şartlarına İlişkin Tebliğ”,

g) 27/12/1985 tarihli ve 18971 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan “Menkul Kıymet Alım Satımı Hakkında Sirküler (No:4)”.

2.4.1) Borçlanma Araçlarına İlişkin Genel Esaslar 2.4.1.1) Kurul Kaydına Alınmanın Kapsamı İhraçcıların ihraç edecekleri borçlanma araçlarını Kurul’a kaydettirmeleri zorunludur. Borçlanma aracı ihracı için genel kurulca karar alınmış olunması zorunludur. Genel kurul kararının toplantı ve karar nisapları bakımından, TTK’nın 372’nci ve 378’inci maddeleri hükümlerine uygun olarak alınmış olması gereklidir. Kanun'un 13’üncü maddesine göre, borçlanma araçlarını ihraç yetkisi, esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. İhraç edilecek borçlanma araçlarına ilişkin olarak alınacak yetkili organ kararında bu araçların tutarının, türünün, vadesinin ve faizinin belirlenmesine ilişkin genel esaslara yer verilmesi zorunludur. Kurul kaydına alınma başvurusunun, yetkili organ kararının alındığı tarihten itibaren 1 yıl içinde yapılması gerekmektedir. Kurul kaydına alınan borçlanma araçları, bir yıllık dönem içinde farklı vade yapısı ve faiz oranı üzerinden satılabilir. Kayda alınan borçlanma araçlarının satışından vazgeçilmesi halinde bu durum derhal Kurul'a bildirilir. Satışından vazgeçilen veya satılamayan borçlanma araçları Kurul’dan uygun görüş alınmak suretiyle Kurul kaydına alınma tarihinden itibaren bir yıl içinde tekrar satışa sunulabilir. 2.4.1.2) Kayda Alınma İçin Kurul'a Başvuru İhraçcılar, esas sözleşmeleri veya varsa kendi özel mevzuatları uyarınca borçlanma aracı ihracına yetkili organ kararının alınmasından sonra borçlanma araçlarının kayda alınması için, Tebliğ’de belirtilen belgelerle birlikte Kurul'a başvururlar. Halka arz edilecek borçlanma araçlarının Kurulca kayda alınmasından sonra, ihraçcılar satıştan en az 10 gün önce; satış ile ilgili sirkülerin de içinde bulunduğu Tebliğde belirtilen belgelerle birlikte Kurul’a başvururlar. Kurul, gerekli incelemeleri yaptıktan sonra sirküleri onaylar. Sirküler onaylanmadan satış işlemlerine başlanamaz. Tahsisli satılacak borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasından sonra, ihraçcılar satış işlemlerini her satıştan önce Kurul’dan uygun görüş alınmak suretiyle gerçekleştirirler ve satış sonuçlarına ilişkin olarak Kurul’a bilgi verirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

45

İhraçcıların borçlanma aracı ihraçları için, ihraçcılarla ilgili özel mevzuat uyarınca başka bir makam veya organın karar ve onayı gerekiyorsa ihraç başvurusunda bu karar veya onayın bulunması şarttır. Özel mevzuatları uyarınca başka bir kamu kuruluşunun gözetim ve denetimine tabi olan ihraçcıların, Kurul’a yapacakları kayda alma başvurusu öncesinde, ihraca engel teşkil edecek herhangi bir husus olup olmadığına dair ilgili kamu kuruluşunca hazırlanarak doğrudan Kurul’a gönderilecek görüş yazısı için ilgili kamu kuruluşuna başvuruda bulunmaları gereklidir. İhraççıların, halka arz edilecek borçlanma araçlarının borsada işlem görüp görmeyeceğine ilişkin olarak borsaya başvururlar. Halka arz yolu ile satılacak borçlanma araçları için, payları Borsa’da işlem gören ihraççıların geçmiş 2 yıla ait yıllık finansal tablolarına ait bağımsız denetim raporlarına; ihracın ilk altı aylık dönemden sonra yapılması durumunda ayrıca 6 aylık ara dönem finansal tablolarına ait inceleme (sınırlı bağımsız denetim) raporuna veya bağımsız denetimden geçmiş son finansal tablo tarihinden sonra kamuya açıklanmış ancak incelemeden (sınırlı bağımsız denetimden) geçmemiş ara dönem finansal tablolarına izahnamede yer verilir. Payları Borsa’da işlem görmeyen ihraççılar ise ihracın hesap döneminin bitimini izleyen ilk 3 aydan sonraki bir dönemde gerçekleştirilmesi durumunda; aşağıdaki tabloda yer alan esaslar çerçevesinde hazırlanan finansal tablolar veya halka arz tarihine daha yakın tarihli finansal tablolar ile bağımsız denetim raporlarına izahnamede yer verir:

Halka Arzın

Gerçekleşeceği Dönem

İzahnamede Yer Alacak

Finansal Tablolar

Özel Bağımsız Denetimden Geçecek

Finansal Tablolar 1 01 Mart – 31 Mayıs Son 2 yıllık finansal

tablolar Son 2 yıllık finansal tablolar

2 01 Haziran – 31 Temmuz Son 2 yıllık ve 3 aylık ara dönem finansal tablolar

Son 2 yıllık finansal tablolar




Son 2 yıllık ve 6 aylık veya 9 aylık finansal tablolar



a) Özel hesap dönemine sahip ihraçcılar tarafından söz konusu finansal tablolar kendi hesap dönemlerine göre uyarlanacaktır. b) 4’üncü dönemde gerçekleştirilecek halka arzlarda kullanılacak izahnamede bağımsız denetimden geçmiş 6 aylık finansal tablolar ile bağımsız denetimden geçmemiş 9 aylık finansal tablolara yer verilir. İhraçcının isteğine bağlı olarak 9 aylık finansal tabloların bağımsız denetimden geçirilmiş olması durumunda ise bu finansal tablolar ile bağımsız denetim raporu izahnamede yer alır. c) 1’inci ve 2’nci dönemlerde gerçekleştirilecek halka arzlarda kullanılacak izahnamede ortaklığın isteğine bağlı olarak 3 aylık finansal tabloların bağımsız denetimden geçirilmiş


______________________________________________________________________

TSPAKB

46

olması durumunda bu finansal tablolar ile bağımsız denetim raporuna da izahnamede yer alır. Tahsisli olarak veya nitelikli yatırımcılara satılacak borçlanma araçları için, ihraç limitinin hesaplanmasında esas alınacak finansal tabloların özel amaçlı bağımsız denetimden geçirilmesi yeterlidir. Ancak halka açık olmayan ortaklıkların ödenmiş sermaye tutarını geçmeyecek ve tahsisli yapılacak ihraç başvurularında özel amaçlı bağımsız denetim şartı aranmaz. 2.4.1.3) Kurul Kaydına Alınma Kurul, ihraç edilecek borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasına ilişkin başvuruları, mevzuatta öngörülen esaslar çerçevesinde inceler ve sonuçlandırır. İncelemeler sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varılırsa, gerekçe gösterilerek, başvuru konusu borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kayda alınan borçlanma araçlarının satışına ilişkin olarak bir kayıt belgesi düzenlenir. Kayıt belgesi alınmaksızın ihraç ve satış işlemlerine başlanamaz. İhraççılar Kurul karar tarihinden itibaren 1 yıl içinde satışı tamamlamak kaydıyla, Kurulca kayda alınmasına karar verilen borçlanma araçlarının kayda alma belgesini satıştan önce teslim alırlar. Kurul, ihraçcıdan, borçlanma araçlarına ilişkin ödeme yükümlülüklerinin yurt içinde yerleşik bir banka veya üçüncü bir tüzel kişi tarafından garanti altına alınmasını talep edebilir. 2.4.1.4) Borçlanma Araçlarının Türü Borçlanma araçları halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin tahsisli olarak satılabilir. Borçlanma araçlarının emre, nama veya hamiline olarak hangi türde ihraç edileceğine izahname ve sirkülerde yer verilir. Borçlanma araçlarının tahsisli olarak veya nitelikli yatırımcılara satışında izahname ve sirküler düzenlenmez. Tahsisli satışlarda veya nitelikli yatırımcılara yapılacak satışlarda esasları Kurulca belirlenecek olan beyanların satıştan önce yatırımcılara imzalatılması zorunludur. Borçlanma araçlarını tahsisli olarak satın alacak gerçek ve tüzel kişilerin sayısının gerek bu araçların Kurul kaydına alınması aşamasında gerekse kayıt aşamasından sonra yapılacak işlemlerle 100’ü geçmemesi şarttır. Tahsisli olarak satılan borçlanma araçlarının yeniden satışa sunulmaları halinde izahname ve sirküler düzenlenmesi zorunludur. Borçlanma araçlarının, nitelikli yatırımcılara tahsisli olarak veya yalnızca bu yatırımcılara çağrıda bulunmak suretiyle satılması mümkün olup, bu satışlarda sayı yönünden bir kısıtlama uygulanmaz. Ancak nitelikli yatırımcılara satılan borçlanma araçlarının, Kanun’un 3’üncü maddesinde yer alan halka arz tanımı kapsamına girecek şekilde yeniden satışa sunulmaları halinde izahname ve sirküler düzenlenmesi zorunludur. 2.4.1.5) Derecelendirme


______________________________________________________________________

TSPAKB

47

İhraç edilecek borçlanma araçlarına ilişkin olarak kredi derecelendirmesi yapılması zorunlu değildir. Kredi derecelendirmesi yapılması durumunda, derecelendirme notuna izahname ve sirkülerde yer verilmesi zorunludur. İhraç edilecek borçlanma aracının kredi derecelendirmesini yapan derecelendirme kuruluşunun, derecelendirme notuna esas teşkil eden bilgileri vade boyunca yılda en az bir seferden az olmamak üzere ve ihtiyaç halinde düzenli olarak gözden geçirmesi, gözden geçirmenin sonucuna bağlı olarak derecelendirme çalışmasını yeniden değerlendirmek suretiyle verilen notu zamanında güncellemesi zorunludur. Derecelendirme notlarındaki değişikliklerin, ihraçcılarca Kurul’un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde kamuya açıklanması zorunludur. 2.4.1.6) Borçlanma Araçlarının Hak Sahipleri Bazında İzlenmesi Yurtiçinde ihraç edilen borçlanma araçlarının Kanun’un 10/A maddesi çerçevesinde MKK nezdinde kayden hak sahipleri bazında izlenmesi zorunludur. 2.4.1.7) İhraç Limiti Borçlanma araçlarına ilişkin ihraç limiti ve katsayı, 03.09.2009 tarih ve 27338 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 03.08.2009 tarihli ve 2009/15344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda yer alan esaslar ve Kanun çerçevesinde tespit olunur. İhraç limitinin hesaplanmasında, aynı ortaklık veya ihraççı tarafından daha önce ihraç edilmiş ve halen tedavülde bulunan borçlanma araçlarının nominal tutarı indirim kalemi olarak dikkate alınır. Mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüslerinin borçlanma aracı ihraç limitleri 03.08.2009 tarihli ve 2009/15344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda yer alan esaslar ve Kanun çerçevesinde belirlenir. Bu durumda, özel kanunlarda belirlenen limitler uygulanmaz. İhraç limitinin hesaplanmasında, özel bağımsız denetime tabi tutulmuş ve Kurul’un sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar için belirlediği finansal tablo ve raporlamaya ilişkin düzenlemelerine göre hazırlanmış finansal tablolar esas alınır. İhraç limitinin hesaplanmasına esas teşkil eden finansal tabloların Kurul’un bağımsız denetim standartları düzenlemeleri çerçevesinde bağımsız denetimden geçirilmiş olması halinde özel bağımsız denetim raporu istenmez. Ancak; ihraçcıların, bağımsız denetimden geçmiş son finansal tablo döneminden sonra, limite esas teşkil eden bilanço kalemlerinde olumsuz yönde meydana gelen değişiklik sonucunda ihraç edilecek borçlanma araçlarının toplam tutarının ihraç limitinin üstünde kalması halinde ihraç limitleri, Kurul’un bağımsız denetim standartları düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanan özel amaçlı bağımsız denetim raporu düzenlenmek suretiyle tespit edilir. Hazine garantisi ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitlerine uyulmaz. 2.4.1.8) Aracı Kuruluş Kullanma Zorunluluğu


______________________________________________________________________

TSPAKB

48

Halka arz edilen borçlanma araçlarının satışının, bunlara ilişkin anapara, faiz ödemesi ve benzeri yükümlülüklerin aracı kuruluşlar vasıtasıyla yerine getirilmesi zorunludur. Borçlanma araçlarının halka arz yoluyla satışında, bu araçlara ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilme esaslarına düzenlenecek izahname ve sirkülerde yer verilir. Borçlanma araçlarının halka arz yoluyla satışında, bu araçlara ilişkin yükümlülükler, tasarruf sahiplerinin kolaylıkla yararlanabileceği şekilde yerine getirilir. 2.4.1.9) İzahname ve Sirküler Düzenleme Esasları

İzahname ve sirkülerin ihraçcı, ihraçcının mali durumu, riskleri, borçlanma araçlarının itfasına ilişkin temel varsayımları, faaliyet kapsam ve sonuçları ile ihraca ilişkin olarak mevzuatın öngördüğü ve Kurulca gerekli görülen bilgiler ile yatırımcıların yatırım kararlarına etki edebilecek diğer hususları açıklıkla ortaya koyacak ayrıntıda düzenlenmesi, Kurul tarafından belirlenen asgari standartlara uygun olması, kayda alınma başvurusu sırasında Kurulca istenebilecek ek bilgileri içermesi ve izahname ve sirkülerde yer alan bilgi ve açıklamaların belgeye dayandırılması zorunludur. İhraç edilecek borçlanma araçlarına garanti verilmesi durumunda, garantöre ilişkin temel bilgilere de izahname ve sirkülerde yer verilir. Kurul’un ilgili Tebliğ hükümleri çerçevesinde bağımsız denetime tabi ihraçcıların izahname ve sirkülerindeki denetlenen dönemlere ilişkin mali durum ve faaliyet sonuçlarına ilişkin bilgilerin, ilgili bağımsız denetim kuruluşlarınca verilen raporlara uygun olarak hazırlanması gerekir. İzahname ve sirkülerin aracı kuruluşlar veya konsorsiyum oluşturulmuş olması durumunda konsorsiyum lideri veya liderleri tarafından da imzalanması gerekir. Bu belgelerde yer alan bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından ihraçcılar sorumludur. Ancak, kendilerinden beklenen özeni göstermeyen aracı kuruluşlara da zararın ihraçcılara tazmin ettirilemeyen kısmı için müracaat edilir. İhraçcılar ve satışa aracılık eden kuruluşlar, satış yerlerinde Kurulca onaylanmış izahnameden yeterli sayıda bulundurarak talep edenlere vermek zorundadırlar. İzahname ve sirkülerle halka açıklanan konularda satışa başlamadan veya satış süresi içinde meydana gelen ve bildirilmemesi halinde yatırımcıların zararına neden olabilecek değişikliklerin ve yeni hususların, ihraçcılar tarafından öğrenildiği tarihte her durumda satışa başlamadan önce veya satış süresi içinde satış durdurularak, ihraçcı veya aracı kuruluş tarafından yazılı şekilde en seri haberleşme vasıtasıyla Kurul’a bildirilmesi zorunludur. Kurul’dan onay alındıktan sonra izahnamedeki değişikliklerin Ticaret Sicili’ne tescil ettirilmesi ve TTSG’de ilanı; KAP ve ihraççının internet sitesinde ilanı; sirkülerdeki değişikliklerin ise, bu sirkülerlerin ilan edildiği gazetelerde veya ihraçcının internet sitesinde ve KAP’ta ilan edilmesi zorunludur. Halka arz yoluyla satılacak borçlanma araçlarının Kurul kaydına alınmasından sonra, Kurulca onaylanmış izahname, kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ortaklığın kayıtlı olduğu Ticaret Sicili’ne tescil ve TTSG’de ilan ettirilir. Ticaret Sicili’ne tescil ve TTSG’de ilan ettirilen izahname, ihraçcının internet sitesinde ve KAP’ta ilan edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

49

Tasarruf sahipleri sirkülerinin, satışın başlangıç tarihinden en az 1, en çok 5 gün önceden başlamak üzere ihraçcının internet sitesinde ve KAP’ta satış süresince ilan edilmesi zorunludur. Borçlanma araçları, Kurulca onaylanan sirkülerin ilanını takiben, izahnamede yer alan esaslar çerçevesinde satışa sunulur. 2.4.1.10) Satış Süresi ve Vade Başlangıç Tarihinin Belirlenmesi Halka arz edilecek borçlanma araçlarının satış süresi 2 işgününden az ve 5 işgününden fazla olamaz. Ancak halka arz edilecek banka bonoları, bu bonoların vadesi boyunca satışa sunulabilir. Kurul, makul gerekçelerin varlığı halinde borçlanma araçlarının satış süresini uzatabilir. Borçlanma araçlarının yatırımcı hesaplarına aktarıldığı gün vade başlangıç tarihi olarak kabul edilir. İhraçcılar tarafından, borçlanma araçlarına yatırım yapmak üzere nakit talepte bulunan yatırımcıların, talepte bulundukları gün ile vade başlangıç günü arasında geçen sürede zarar görmelerinin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması ve söz konusu hususların izahnamede açıklanması zorunludur. 2.4.1.11) İkinci El Piyasa İşlemleri Borsalarda işlem gören borçlanma araçlarının borsada ve borsa dışında alım satımı borsa mevzuatı çerçevesinde mümkündür. İlgili borsalarda işlem gören borçlanma araçlarına ilişkin olarak aracı kuruluşların borsa dışında verdikleri alım satım fiyat tekliflerinin, TSPAKB tarafından belirlenecek bir veri yayın kuruluşu vasıtasıyla kamuya açıklanması zorunludur. Aracı kuruluşların borsalarda işlem görmeyen borçlanma araçları için verdikleri alım satım fiyat tekliflerini kendi internet sitelerinde güncel bir şekilde yayımlamaları zorunludur. Borsalarda işlem görmeyen borçlanma araçlarına ilişkin olarak aracı kuruluşların verdikleri alım satım fiyat teklifleri, TSPAKB tarafından belirlenecek bir veri yayın kuruluşu vasıtasıyla da kamuya açıklanır. 2.4.1.12) Kayda Alma Ücreti İhraçcılar, kayda alınan ve satışı yapılacak borçlanma araçlarının ihraç değeri üzerinden Kanun’da belirtilen oran nispetinde belirlenecek ücreti kayda alma belgesinin teslim alınmasından önce Kurul adına açılan hesaba yatırmakla yükümlüdürler. Kayda alınan borçlanma araçlarının tamamının veya bir kısmının satışının yapılamamış olması halinde, borçlanma araçlarına ilişkin olarak Kurulca alınmış bulunan ücretin iadesi talep edilemez.


______________________________________________________________________

TSPAKB

50

2.4.2) Tahvillere İlişkin Esaslar

2.4.2.1) Tahvillerin Vadesi Tahvillerin vadesi 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir. 2.4.2.2) Tahvillerin İtfası Tahvillerin anaparası, vade bitiminde bir defada veya vade içinde taksitler halinde ödenebilir. Halka arz edilecek tahvillerin taksitli itfa edilmesi durumunda itfaya ilişkin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir. Halka arz edilecek tahvillerde itfa planının sirkülerde ve ihraçcının internet sitesinde yer alması zorunludur. İtfa planına bağlı olarak yıllık eşit taksitlerle itfa edilecek tahvillerin itfası tahvillerin erken itfasında yapılan açıklamalara göre gerçekleştirilir. 2.4.2.3) Tahvillerin Erken İtfası İhraçcının veya tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak kısmen veya tamamen erken itfa edilebilir nitelikte tahvil ihraç edilebilir. Halka arz edilecek tahvillerin erken itfaya konu olması durumunda erken itfaya ilişkin esaslara ve kısmi itfa durumunda tahvillerin ne şekilde belirleneceğine izahname ve sirkülerde yer verilir. Erken itfaya konu tahvillerin bedellerinin tasarruf sahiplerine, erken itfanın başladığı tarihten itibaren en geç 5 işgününde ödenmesi zorunludur. Erken itfaya ilişkin olarak ihraçcı tarafından yapılacak duyurular ayrıca MKK’ya da bildirilir ve bedeli ödenen tahviller erken itfa ile birlikte MKK nezdinde iptal olunur. 2.4.2.3.1) İhraçcının Talebine Bağlı Erken İtfa Tahvillerin ihraçcının talebine bağlı olarak erken itfaya konu olması durumunda, itfa tarihinden en az 15 gün önce ihraçcı tarafından özel durum açıklaması yapılması ve erken itfaya ilişkin duyurunun ihraçcının internet sitesinde yer alması zorunludur. Duyurularda erken itfanın ne zaman başlayacağı ve kaç gün süreceği, itfanın yapılacağı yerler ve ödeme esasları ile itfaya ilişkin diğer hususlar belirtilir. 2.4.2.3.2) Tasarruf Sahibinin Talebine Bağlı Erken İtfa Tasarruf sahiplerinin talebine bağlı olarak erken itfa edilebilir nitelikte ihraç edilen tahviller, ihraçcının itfa planında yer alan faiz ödeme tarihlerinden bir veya bir kaçında tahvilin bedelinin izahname ve sirkülerde açıklanan esaslara göre tespit edilecek fiyat üzerinden ödenmesi taahhüdünü taşır. Erken itfa hakkını kullanmak isteyen tasarruf sahipleri, tahvillerin ihracına ilişkin izahname ve sirkülerde belirtilen tarihlerden en erken bir ay önce ihraçcıya bildirimde bulunurlar. Bu bildirimin aracı kuruluş vasıtasıyla yapılması zorunludur. İhraçcı söz konusu bildirimin kolaylıkla yapılabilmesi için gerekli önlemleri alır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

51

2.4.2.4) Faiz Tahvillere ödenecek faiz oranı ile ödeme koşullarına ilişkin esaslar, izahname ve sirkülerde açıkça belirtilmek koşuluyla ihraçcılarca belirlenir. 2.4.2.5) Değişken Faizli Tahvil İhraçcılar değişken faizli tahvil ihraç edebilir. Halka arz edilecek değişken faizli tahvillerde faiz belirleme usul ve esasları izahname ve sirkülerde açıkça belirtilir. Uygulamaya esas alınacak faiz oranının belirlenmesi için gerekli unsurların Kurul’a müracaat edilmeden önce tespiti ve bunların izahname ile sirkülerde yer alması zorunlu olup, söz konusu hususlarda, kanuni zorunluluklar saklı kalmak kaydıyla vade sonuna kadar değişiklik yapılamaz. Aracı kuruluşlar değişken faizli tahvillere ödenecek faiz tutarlarının usulüne uygun olarak hesaplanmasının kontrolü ile yükümlüdürler. Ödenecek faiz oranının belirlenmesinde esas alınacak ölçütün ortadan kalkması halinde yapılacak işlemler Kurul tarafından belirlenir. 2.4.2.6) Tahvillere Kardan Pay Verilmesi İhraçcılar esas sözleşmelerinde veya varsa özel mevzuatlarında hüküm bulunmak şartıyla tahvillere kardan pay verebilirler. Halka arz edilecek tahvillere kardan pay verilmesine ilişkin esaslara izahname ve sirkülerde yer verilir. Tahvillere verilecek kar payının hesaplanmasında, Kurul’un sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar için belirlediği finansal tablo ve raporlamaya ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanmış ve ihraçcı genel kurulunca kabul edilmiş yıllık finansal tablolar esas alınır. İhraçcılar, tahvillere verilecek kar payının belirlenmesinde aşağıdaki esaslardan birini seçebilir: a) Faiz ve buna ek olarak, tahvile kardan pay verilmesi, b) Kar payının faizden daha az olması halinde, faiz ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kar payı tahakkuk etmişse kar payının ödenmesi, c) Bir faiz öngörülmeksizin tahvile kardan pay verilmesi. Halka açık ortaklıklar açısından tahvillere ödenecek kar payı, Kurulca belirlenen ilke ve esaslara göre ayrılacak birinci temettü miktarını azaltamaz. Tahvillere ödenecek kar payı, yıllık finansal tabloların ihraçcı olağan genel kurulunca onaylanmasını müteakip ve hesap dönemini takip eden 5’inci ay sonuna kadar, izahname ve sirkülerde belirtilmiş olan esaslar çerçevesinde belirlenerek açıklanır. Tahvillere ilişkin kar payı, kıstelyevm esası uygulanmak sureti ile hesap dönemi sonu itibarıyla mevcut tahvillerin tümüne, bunların ihraç ve vade tarihleri dikkate alınarak dağıtılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

52

2.4.3) Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahvil’lere (HDT) İlişkin Esaslar

Düzenlemede HDT’ler; ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraçcı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle çıkaracağı paylara veya izahname ve sirkülerde belirtilen esaslar çerçevesinde temin edilen ihraçcı paylarına dönüştürme hakkı veren menkul kıymetler olarak tanımlanmaktadır. 2.4.3.1) HDT’lerin Vadesi ve Dönüştürmenin Başlangıcı HDT’nin vadesi 1 yıldan az olamaz. HDT’lerin hisse senetlerine dönüştürülmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir. 2.4.3.2) İhraçcının Niteliği HDT’lerin halka arz yolu ile satılacak olması durumunda ihraçcının paylarının borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmesi zorunludur. 2.4.3.3) Dönüştürme Fiyatı ve Oranı Dönüştürme fiyatı, HDT sahiplerinin tahvillerini hisse senetlerine dönüştürmeleri halinde bu hisse senetlerine uygulanacak fiyattır. Dönüştürme oranı, hisse senedine dönüştürme sırasında HDT’nin nominal değeri karşılığında verilecek pay sayısını gösterir. Payları borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören ortaklıklarca ihraç edilecek HDT’lerin tahsisli olarak satılması durumunda uygulanacak dönüştürme fiyatının belirlenmesinde, hisseleri borsada işlem gören ortaklıkların tahsisli sermaye artırımlarına ilişkin fiyat tespit esasları uygulanır. İhraç edilmiş HDT’lere ilişkin dönüştürme işlemleri, ortaklığın ve mevcut ortakların hak ve menfaat kaybına neden olacak şekilde gerçekleştirilemez. İhraç edilen HDT’lerin vadesi içerisinde sermaye artırımı, temettü ödemesi ve benzeri nedenlerle hisse fiyatını etkileyen işlemler olması durumunda dönüştürme oranının belirlenmesinde düzeltilmiş fiyatlar esas alınır ve dönüştürme oranının düzeltilme esasları HDT ihracına ilişkin izahname ve sirkülerde belirtilir. 2.4.3.4) İtfa Planına Bağlı Dönüştürme HDT’ler itfa planına bağlı olarak hisse senetlerine dönüştürülebilir. HDT’lerin halka arz edilmesi durumunda dönüştürme esasları ve itfa planı izahname ve sirkülerde yer alır. HDT’lerin hisselere taksitler halinde dönüştürülmesi durumunda, son taksidin HDT vadesinin bitim tarihine rastlayacak şekilde belirlenmesi zorunludur. Ortaklıklar, itfa planına bağlı dönüştürmede aşağıdaki esaslardan birini seçebilir: a) Ortaklık, dönüştürülecek HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken pay sayısını temsil eden tutarda sermaye artırımı yaparak hisse senetlerini, dönüştürülmek üzere, HDT sahiplerine arz eder. İtfa edilecek HDT’lerin sahipleri, dönüştürme süresi içinde bu haklarını HDT’lerini hisse senetlerine dönüştürmek veya anaparalarını işlemiş faiziyle birlikte geri almak üzere kullanırlar. Dönüştürme süresi içerisinde ortaklığa dönüştürme


______________________________________________________________________

TSPAKB

53

talebiyle başvuruda bulunmayan tasarruf sahiplerinin iradeleri HDT bedellerinin nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir ve bu bedeller HDT’lerin dönüştürme süresinin sonunda ortaklık tarafından ilgili tasarruf sahiplerinin hesaplarına aktarılır. Dönüştürme süresinin sonunda, hisse senetleriyle değiştirilmeyen HDT’ler nedeniyle ortaklığın elinde kalan hisse senetleri, Kurul’un hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasına ilişkin düzenlemelerine uygun olarak halka arz edilir. b) Ortaklık, HDT’lerin hisse senetlerine dönüştürülmesi hakkının kullanılabilmesi için, dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce özel durum açıklaması yapar. Yapılacak özel durum açıklamasında; dönüştürmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ile dönüştürmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. Ortaklık talepte bulunan HDT sahiplerine yönelik olarak, HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken pay sayısını temsil eden tutarda sermaye artırımı yaparak hisse senetlerini, dönüştürülmek üzere, bu kişilere arz eder. Dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresi içerisinde talepte bulunulmayan HDT sahiplerinin tüm hakları devam eder. Dönüştürülecek HDT’lere ilişkin olarak yapılacak talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunlu olup; dönüştürme işlemlerinin itfa planına uygun olarak tam ve zamanında yerine getirilmesinden ortaklık sorumludur. 2.4.3.5) Ortaklığın Talebine Bağlı Dönüştürme ve Dönüştürme Çağrısı HDT’lerin tamamı veya bir kısmı ortaklığın talebine bağlı olarak hisse senetlerine dönüştürülebilir. HDT’lerin halka arz edilmesi durumunda dönüştürmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde belirtilir. HDT’lerin kısmen dönüştürülmesi durumunda, dönüştürülecek HDT’lerin ne şekilde belirleneceğine ilişkin hususlara izahnamede yer verilir. HDT’lerin hisse senetlerine dönüştürülmesi hakkının kullanılabilmesi için, dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce ortaklık tarafından özel durum açıklaması yapılır. Yapılacak özel durum açıklamasında; dönüştürmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ve ortaklığın dönüştürme çağrısını kabul etmeyen tasarruf sahiplerine yapılacak ödeme ile dönüştürmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Dönüştürmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. Talep toplama süresi içerisinde talepte bulunmayan tasarruf sahiplerinin iradeleri HDT bedellerinin nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir ve bu bedeller HDT’lerin dönüştürme tarihinde ortaklık tarafından ilgili tasarruf sahiplerinin hesaplarına aktarılır. Dönüştürme hakkı kullanılmak üzere talepte bulunulan toplam HDT’ler karşılığında verilecek hisse adedinin, ortaklığın toplam pay sayısına oranının %20’nin altında kalması durumunda sermaye artırımı yapılmayabilir; ancak, bu durumda dönüştürme işleminin ne şekilde yapılacağına ve dönüştürülecek HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerinin hangi surette temin edileceğine ilişkin bilgilere izahname ve sirkülerde yer verilir. Dönüştürme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ortaklık sorumludur. Dönüştürülecek HDT’lere ilişkin talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

54

2.4.3.6) Tasarruf Sahibinin Talebine Bağlı Olarak Dönüştürme ve Dönüştürme Hakkının Kullanım Esasları HDT’lerin tamamı veya bir kısmı tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak hisse senetlerine dönüştürülebilir. HDT’lerin halka arz edilmesi durumunda dönüştürmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde belirtilir. Dönüştürme hakkını kullanmak isteyen HDT sahipleri, HDT’lerin ihracına ilişkin izahnamede belirtilen tarihlerden en erken bir ay önce dönüştürme hakkının kullanımı için ortaklığa bildirimde bulunurlar. Bu bildirimin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. Dönüştürme hakkı kullanılmak üzere talepte bulunulan toplam HDT’ler karşılığında verilecek hisse adedinin, ortaklığın toplam pay sayısına oranının %20’nin altında kalması durumunda sermaye artırımı yapılmayabilir; ancak, bu durumda dönüştürme işleminin ne şekilde yapılacağına ve dönüştürülecek HDT tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerinin hangi surette temin edileceğine ilişkin bilgilere izahname ve sirkülerde yer verilir. Dönüştürme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ortaklık sorumludur. 2.4.3.7) Hisse Senetlerinin Tahsisinde Öncelik Hakkı HDT ile dönüştürülmek üzere artırılacak sermayeyi temsil eden hisse senetleri, TTK nın 394’üncü maddesiyle ortaklara tanınan yeni pay alma hakkı da dahil olmak üzere, her türlü önceliklerden öne alınarak HDT sahiplerine tahsis olunur. 2.4.3.8) İşlemiş Faizler ve Giderler HDT’lerin dönüştürme gününe kadar işlemiş faizleri HDT sahiplerine nakden ödenir. Dönüştürme giderlerinin tamamı ortaklığa aittir. 2.4.3.9) Dönüştürme Hakkının Kalkması Ortaklık tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen dönüştürme hakkını kullanmayan HDT sahiplerinin dönüştürme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki HDT sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar. 2.4.4) Değiştirilebilir Tahvil’lere (DET) İlişkin Esaslar Düzenlemede DET (Değiştirilebilir Tahvil); ihraçcı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören diğer ortaklıklara ait paylarla değiştirme hakkı veren menkul kıymetler olarak tanımlanmaktadır. 2.4.4.1) DET’lerin Vadesi ve Değiştirmenin Başlangıcı DET’in vadesi 1 yıldan az olamaz. DET’lerin hisse senetleriyle değiştirilmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 1 yıl sonra yapılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

55

2.4.4.2) Değiştirme Fiyatı ve Oranı Değiştirme fiyatı, DET sahiplerinin tahvillerini hisse senetleri ile değiştirmeleri halinde bu hisse senetlerine uygulanacak fiyattır. Değiştirme oranı, hisse senedi ile değiştirme sırasında DET’in nominal değeri karşılığında verilecek pay sayısını gösterir. Payları borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören ortaklıklarca ihraç edilecek DET’lerin tahsisli olarak satılması durumunda uygulanacak değiştirme fiyatının belirlenmesinde, hisseleri borsada işlem gören ortaklıkların tahsisli sermaye artırımlarına ilişkin fiyat tespit esasları uygulanır. İhraç edilmiş DET’lere ilişkin dönüştürme işlemleri, ortaklığın ve mevcut ortakların hak ve menfaat kaybına neden olacak şekilde gerçekleştirilemez. İhraç edilen DET’lerin vadesi içerisinde sermaye artırımı, temettü ödemesi ve benzeri nedenlerle hisse fiyatını etkileyen işlemler olması durumunda değiştirme oranının belirlenmesinde düzeltilmiş fiyatlar esas alınır ve değiştirme oranının düzeltilme esasları DET ihracına ilişkin izahname ve sirkülerde belirtilir. Değiştirme oranı DET’in vadesi içerisinde yapılacak bütün sermaye artırımlarında hesaplanarak, yeni değiştirme oranı ihraçcı tarafından özel durum açıklaması ile kamuya duyurulur. 2.4.4.3) İtfa Planına Bağlı Değiştirme DET’lerin halka arz edilmesi durumunda değiştirme esasları ve itfa planı izahname ve sirkülerde yer alır. DET’lerin hisseler ile taksitler halinde değiştirilmesi durumunda, son taksidin DET vadesinin bitim tarihine rastlayacak şekilde belirlenmesi zorunludur. İhraçcı, DET’lerin hisse senetleri ile değiştirilmesi hakkının kullanılabilmesi için, değiştirmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce özel durum açıklaması yapar. Yapılacak özel durum açıklamasında; değiştirmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ile değiştirmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Değiştirmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. DET sahipleri değiştirme süresi içinde bu haklarını, DET’lerini hisse senetleriyle değiştirmek veya anaparalarını işlemiş faiziyle birlikte geri almak üzere kullanırlar. İhraçcı değiştirme talebinde bulunan DET sahiplerine yönelik olarak, değiştirilecek DET tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerini değiştirmek üzere DET sahiplerine arz eder. Değiştirilecek DET’lere ilişkin olarak yapılacak talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. Değiştirmeye ilişkin talep toplama süresi içerisinde talepte bulunulmayan DET sahiplerinin tüm hakları devam eder. İhraçcının, değiştirilecek DET tutarı karşılığında verilmesi gereken miktardaki hisse senetlerini hangi surette temin edeceğine ilişkin bilgilerin izahname ve sirkülerde açıklanması zorunlu olup; değiştirme işlemlerinin itfa planına uygun olarak tam ve zamanında yerine getirilmesinden ihraçcı sorumludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

56

2.4.4.4) İhraçcının Talebine Bağlı Değiştirme ve Değiştirme Çağrısı DET’lerin tamamı veya bir kısmı ihraçcının talebine bağlı olarak hisse senetleri ile değiştirilebilir. DET’lerin halka arz edilmesi durumunda, değiştirmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde yer alır. DET’lerin kısmen değiştirilmesi durumunda, değiştirilecek DET’lerin ne şekilde belirleneceğine ilişkin hususlara izahnamede yer verilir. DET’lerin hisse senetleri ile değiştirilmesi hakkının kullanılabilmesi için, değiştirmeye ilişkin talep toplama süresinin başlangıç tarihinden en az 15 gün önce ihraçcı tarafından özel durum açıklaması yapılır. Yapılacak özel durum açıklamasında; değiştirmeye ilişkin talep toplama tarihleri, başvuru yerleri ve ihraçcının değiştirme çağrısını kabul etmeyen tasarruf sahiplerine yapılacak ödeme ile değiştirmeye ilişkin diğer hususlar belirtilir. Değiştirmeye ilişkin talep toplama süresi 10 işgününü geçemez. Talep toplama süresi içerisinde talepte bulunmayan tasarruf sahiplerinin iradeleri DET bedellerinin nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir ve bu bedeller DET’lerin değiştirme tarihinde ihraçcı tarafından ilgili tasarruf sahiplerinin hesaplarına aktarılır. Değiştirme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ihraçcı sorumludur. Değiştirilecek DET’lere ilişkin olarak yapılacak talep toplama ve bildirim işlemlerinin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. 2.4.4.5) Tasarruf Sahibinin Talebine Bağlı Olarak Değiştirme ve Değiştirme Hakkının Kullanım Esasları DET’lerin tamamı veya bir kısmı tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak hisse senetleriyle değiştirilebilir. DET’lerin halka arz edilmesi durumunda, değiştirmeye ilişkin esaslar izahname ve sirkülerde yer alır. DET’lerin kısmen değiştirilmesi durumunda, değiştirilecek DET’lerin ne şekilde belirleneceğine ilişkin hususlara izahnamede yer verilir. Değiştirme hakkını kullanmak isteyen DET sahipleri, DET’lerin ihracına ilişkin izahnamede belirtilen tarihlerden en erken bir ay önce değiştirme hakkının kullanımı için ihraçcıya bildirimde bulunurlar. Bu bildirimin aracı kuruluş vasıtası ile yapılması zorunludur. İhraçcı, söz konusu bildirimin kolaylıkla yapılabilmesi için gerekli önlemleri alır. Değiştirme işlemlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesinden ihraçcı sorumludur. 2.4.4.6) İşlemiş Faizler ve Giderler DET’lerin değiştirme gününe kadar işlemiş faizleri DET sahiplerine nakden ödenir. Değiştirme giderlerinin tamamı ihraçcıya aittir. 2.4.4.7) Değiştirme Hakkının Kalkması İhraçcı tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen değiştirme hakkını kullanmayan DET sahiplerinin değiştirme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki DET sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar. HDT’ler ve DET’lerle ilgili olarak bu bölümde yer almayan hususlarda, yukarıda yer alan tahvillere ilişkin açıklamalar esas alınır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

57

2.4.5) Bonolar 2.4.5.1) Finansman Bonosu Finansman bonoları, ihraçcıların bu Tebliğ hükümlerine göre borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ederek iskonto esasına göre sattıkları menkul kıymettir. Finansman bonolarının vadesi 1 yıldan fazla olamaz. Finansman bonoları, ihraçcı tarafından belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat üzerinden satılır. 2.4.5.2) Altın, Gümüş ve Platin Bonoları Altın, gümüş ve platin bonoları, İAB üyesi bankalar ile kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ederek iskontolu veya iskontosuz olarak sattıkları menkul kıymettir. Altın, gümüş ve platin bonolarının vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olamaz. Altın, gümüş ve platin bonolarının satış bedeli, esasları izahname ve sirkülerde belirtilmek kaydıyla, Türk Lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilir. Altın, gümüş ve platin bonolarına ilişkin ödemeler, esasları izahname ve sirkülerde belirtilmek kaydıyla, kıymetli madenin borsasında oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak, Türk Lirası veya ödeme tarihinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından ilan edilen gösterge niteliğinde döviz satış kuru kullanılmak suretiyle, döviz cinsinden ya da ihraç sırasında fiziki teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden aracı kuruluş vasıtasıyla yapılır. 2.4.5.3) Banka Bonoları Banka bonoları, bankaların bu Tebliğ hükümlerine göre borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ederek iskonto esasına göre sattıkları menkul kıymettir. Halka arz edilecek olan banka bonolarının vadesi 60 günden az 1 yıldan fazla olamaz. Tahsisli satılacak banka bonolarının vadesi 15 günden az 1 yıldan fazla olamaz. Banka bonoları, ihraççı banka tarafından belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat üzerinden satılır. İhraç edilmiş banka bonoları ikinci el piyasada, bu banka bonolarını ihraç etmiş banka tarafından da alınıp satılabilir. Tahvillere ilişkin olarak yukarıda yer verilen itfa, erken itfa ve faiz belirleme yöntemine ilişkin esaslar bonolarda da kıyasen uygulanır. 2.4.6) Diğer Borçlanma Araçları Kurul’un Seri:II, No:22 sayılı “Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”inde sayılmamakla birlikte, niteliği itibari ile borçlanma


______________________________________________________________________

TSPAKB

58

aracı olduğu Kurulca kabul edilecek sermaye piyasası araçlarının kayda alınmasına ilişkin başvurular, yukarıda açıklanan bu Tebliğ hükümlerinin kıyasen uygulanması suretiyle sonuçlandırılır.

2.5) Varlık Finansman Fonları ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK) Sermaye Piyasası Kanununun varlığa dayalı menkul kıymetleri düzenleyen 13/A maddesinin değiştirilmesi ve 5582 sayılı Kanun ile varlık finansman fonuna düzenleyen 38/C maddesinin eklenmesi sonucu varlığa dayalı menkul kıymetler farklı bir yapı ile mevzuatımıza kazandırılmıştır. Yeni düzenlemelerle varlığa dayalı menkul kıymetler bilanço dışı bir enstrüman olarak tasarlanmış ve sadece varlık finansman fonu tarafından ihraç edilmesine olanak sağlanmıştır. Varlık Finansman Fonları ve varlığa dayalı menkul kıymetlerin Kurul kaydına alınması, ihracı ve kamunun aydınlatılmasına ilişkin esaslar 27.08.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:III, No:35 Tebliği ile düzenlenmiştir. 2.5.1) Varlık Finansman Fonu Varlık finansman fonu, ihraç edilen VDMK karşılığında toplanan paralarla, VDMK sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Fonun Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kurulması zorunludur. Fonun tüzel kişiliği yoktur. Fon malvarlığı kurucunun, hizmet sağlayıcının ve kaynak kuruluşun malvarlığından ayrıdır. Aynı kurucu tarafından kurulan fonlar kuruluş sırasına göre ardışık sayı ile numaralandırılır. Fona ve fondan yapılacak her türlü ödeme ve harcama için bir banka nezdinde Kurucunun diğer hesaplarından ayrı olarak Fon adına bir hesap açılır. Fon süreli veya süresiz olarak kurulur. Fon doğrudan aktarım veya dolaylı aktarım usullerinden biri ile yönetilir. Doğrudan aktarım, fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen, ödeme planına bağlı olan veya olmayan nakit akımlarının Tebliğ kapsamında gerekli kesintiler yapıldıktan sonra Fon bünyesinde bekletilmeksizin doğrudan VDMK sahiplerine aktarılmasıdır. Dolaylı aktarım usulünde ise fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen, ödeme planına bağlı olan veya olmayan nakit akımlarının Tebliğ kapsamında gerekli kesintiler yapıldıktan sonra VDMK sahiplerine aktarılmadan önce Fon iç tüzüğü ve izahnamede belirtilen esaslar çerçevesinde Fon bünyesinde bekletilmesi mümkündür. VDMK ödemeler tamamlandıktan sonra itfa edilir. Fon, Tebliğde belirtilen amaçlar dışında kurulamaz ve kullanılamaz. Tebliğ kapsamında kurulmayan fonlar için "Varlık finansmanı fonu", Tebliğ kapsamında ihraç edilmeyen menkul kıymetler için "varlığa dayalı menkul kıymet", "VDMK" veya bunlara eşdeğer ifadeler kullanılamaz. Fon Kurucularının Nitelikleri Varlık finansman fonu oluşturmaya yetkili kurucular, bankalar, finansal kiralama ve finansman şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları ve Tebliğde yer alan nitelikleri taşıyan aracı kurumlardır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

59

Fon kurmak isteyen kurucuların; a) Kendi özel mevzuatları ve/veya sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde sahip olmaları gereken kriterleri sağlamaları ve faaliyetlerinin tamamen veya belirli faaliyet alanları itibarıyla sürekli veya son bir yıl içinde 1 ay veya daha fazla süreyle geçici olarak sınırlandırılması veya durdurulması kararı verilmemiş olması, b) Yetkililerinin, müflis olmamaları ve zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, inancı kötüye kullanma, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, dolanlı iflas, istimal ve istihlak kaçakçılığı hariç kaçakçılık gibi yüzkızartıcı suçlar ile ihaleye fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, vergi kaçakçılığı ve terörün finansmanı suçlarından dolayı veya kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatına aykırılıktan dolayı haklarında verilmiş mahkumiyet kararlarının bulunmamış olması, gerekir. Kurucu olacak aracı kurumların, Kurulun aracı kurumlara ilişkin düzenlemeleri ile birlikte ayrıca;

- Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, - Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımına aracılık, - Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev - Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı, - Yatırım danışmanlığı, - Portföy İşletmeciliği veya yöneticiliği,

faaliyetlerinde bulunmak üzere Kuruldan izin almış olmaları, - Asgari özsermayelerinin, sahip olunan tüm yetki belgelerine karşılık gelen asgari

özsermaye tutarının en az 10 katı olması, - Sermaye yeterliliği tabanı tutarlarının olması gerekenden en az %30 fazla

olması, gerekmektedir Hizmet Sağlayıcı Fonun günlük idaresinden hizmet sağlayıcı sorumludur. Hizmet sağlayıcı, kurucu veya kurucunun sahip olması gereken niteliklere haiz diğer bir kuruluştur. Hizmet sağlayıcının görev ve sorumlulukları Fon Kurulu ile aralarında akdedilen yazılı bir hizmet sözleşmesiyle belirlenir ve asgari olarak aşağıdaki hususları kapsar. a) Fon portföyünde yer alan varlıklara ilişkin alacakların zamanında tahsil edilmesi ve Fon hesabına aktarılması, b) Fon portföyünde yer alan varlıklara ilişkin sigorta, vergi ve benzeri idari işlemlerin yerine getirilmesi, c) Borçluların ödeme kabiliyetlerinin gözetimi ve denetimi ile ödemelerin geç yapılması veya hiç yapılmaması halinde borçluya gerekli ihtarların yapılması, ç) Alacaklardan kaynaklanan tüm nakit akımlarına ilişkin bilgilerin, ödeme zamanlarını ve bakiye bilgisini de gösterecek şekilde aylık olarak Fon Kuruluna raporlanması, d) Kurulca belirlenen diğer görevler. Hizmet sağlayıcıya piyasa rayicinin üstünde ücret ödenemez. Hizmet sağlayıcının sözleşmeyle belirlenen yükümlülüklerini yerine getirmemesi veya kendi özel mevzuatları


______________________________________________________________________

TSPAKB

60

gereği faaliyet izninin iptali halinde, sözleşme fon kurulu tarafından sona erdirilerek önceden belirlenmiş başka bir hizmet sağlayıcı atanır ve aynı gün Kurula bilgi verilir. Fon Portföyüne Alınabilecek Varlıklar Fon portföyüne, içtüzüğünde hüküm bulunmak şartıyla aşağıdaki varlıklar dahil edilebilir; a) Bankaların ve finansman şirketlerinin, ipotekli konut kredileri haricindeki tüketici kredilerinden, ipotekli kredilerden, motorlu kara taşıtları kredilerinden, proje finansmanı kredilerinden ve kurumsal kredilerinden kaynaklanan alacaklar, b) İlgili mevzuat uyarınca finansal kiralama yapmaya yetkili kuruluşların yaptıkları finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar, c) T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığının gayrimenkul satışından kaynaklanan alacakları, ç) Fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen nakdin değerlendirilmesi amacına yönelik olarak yapılan nakit benzeri kısa vadeli yatırımlar, d) Kurulca uygun görülecek diğer varlıklar. Nakit benzeri kısa vadeli yatırımlar; üç aydan kısa vadeli ters repo ve mevduat ile likit fonlar, Borsa Para Piyasası İşlemleri ve Kurulca uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçlarını ifade eder. Fon malvarlığı, Kanun, bu Tebliğ, fon içtüzüğü ve ilgili diğer mevzuattan doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesi amacı dışında kullanılamaz. Fon malvarlığı, ihraç edilen VDMK'lar itfa edilinceye kadar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve iflas masasına dahil edilemez. 2.5.2) Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler VDMK, varlık finansman fonu portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senetleridir. VDMK, Fon içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile Fon Kurulunun talebi ile ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymetler borsalarında işlem görebilir. VDMK ihraçları, Fon kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir. a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar, d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler. VDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir. VDMK’lar halka arz edilmek üzere ihraç edilebileceği gibi, halka arz edilmeksizin nitelikli yatırımcılara satılabilir. Halka arz edilmesi durumunda, Kurul tarafından onaylanmış izahname ve sirkülerin yayımlanması zorunludur. İzahname ve sirkülerin içeriği Kurul tarafından belirlenir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

61

2.6) Gayrimenkul Sertifikaları Gayrimenkul Sertifikaları Kurulun Seri:III, No:19 sayılı Gayrimenkul Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Gayrimenkul sertifikası, ihraçcıların bedellerini inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, nominal değeri eşit, hamiline yazılı menkul kıymettir. Bu sertifika sahipleri gerekli sayıda sertifikaya sahip olarak vade sonunda inşa edilecek gayrimenkulü devralabilirler ya da ilan edilen faizi elde edebilirler. Gayrimenkul sertifikalarının metinlerinde aşağıda belirtilen unsurların bulunması zorunludur. a) Gayrimenkul sertifikası ibaresi, b) İhraçcının unvanı, c) Sertifikanın nominal değeri, d) Sertifikaya konu gayrimenkulün pafta, ada, parsel numarası, metrekaresi ve diğer nitelikleri, e) Sertifika sahiplerinin asli edimin yerine getirilmesini talep edecekleri tarihler ve bu edimin yerine getirilme süresi, f) Tali edim ve yerine getirilme süresi, g) Cezai şartlar ve yerine getirilme süresi, h) Sertifika sahibinin ödemekle yükümlü olacağı vergi, resim, harçlar ile şerefiye gibi giderler hakkında bilgi, ı) İhraçcının edimlerinin yerine getirilmesinin banka tarafından garanti edildiği. Asli Edim : Gayrimenkul sertifikasında belirtilen sürede mülkiyetin gayrimenkul sertifikası sahibine geçirilmesi yükümlülüğüdür. Asli edimi kullanmak isteyen sertifika sahipleri, sertifikada belirtilen tarihlerde almak istedikleri bağımsız bölümün gerektirdiği sayıda sertifika ibraz etmek; ihraçcı ise, belirtilen sürede gayrimenkulün mülkiyetinin tesisini ve teslimini yapmak zorundadır. Birden fazla kişi yeterli sayıda sertifikayı ibraz ederek müşterek mülkiyet esasları çerçevesinde asli edimin yapılmasını talep edebilir. Tali Edim: Asli edimin yerine getirilmesini belirlenen süreler içerisinde talep etmeyen sertifika sahiplerine, anapara ve izahnamede belirtilen oranlarda faiz ödenmesini veya gayrimenkulün sertifika sahiplerince talep edilmeyen bölümünün banka tarafından açık artırma ile satılarak sertifika sahiplerine dağıtılmasıdır. İhraçcı tali edimi belirlenen süre içerisinde yerine getirmekle yükümlüdür. Cezai Şart : Sertifikaya konu olan projenin gerçekleştirilememesi veya tamamlanmasının gecikmesi halinde yerine getirilmesi taahhüt edilen yükümlülüklerdir. İhraçcının edimlerinin ve belirlenen cezai şartların bir banka tarafından garanti edilmesi zorunludur. Bankanın ihraçcı lehine vereceği garantiler için şekli ve projeye göre miktarı Kurulca belirlenecek, Kurula hitaben düzenlenmiş Banka Teminat Mektubu'nun Kurula verilmesi gereklidir. Gayrimenkul sertifikası ihraç etmek isteyen ortaklıkların; a) Gayrimenkul sertifikası ihracına konu olacak projeye eşdeğer büyüklükteki en az bir projeyi, sözleşmesi ve teknik şartnamelerine uygun olarak Kurula başvuru tarihinden önceki 5 yıl içerisinde tamamlamış olması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

62

b) Üstlendiği gayrimenkul projesini gerçekleştirebilecek mesleki ve teknik donanıma sahip olduğunu belgelendirmesi, şarttır. Sertifika ihracı karşılığında elde edilen para banka tarafından açılan özel bir hesapta toplanır ve bu para vekilin özen borcu çerçevesinde bankaca gelir elde edilecek şekilde ihraçcı adına değerlendirilir. Banka tarafından ihraçcıya anapara ve gelirin aktarılması sözleşmede yeralan esaslara göre gerçekleştirilir. 2.6.1) Gayrimenkul Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Gayrimenkul sertifikalarının Kurul kaydına alınması zorunludur. Halka arz yoluyla satılacak sertifikaların Kurul kaydına alınmasından sonra ihraçcı, Kurulca onaylanmış izahnameyi kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde Ticaret Siciline tescil ile TTSG'nde ilan ettirir. İzahnamenin tescil tarihinden en geç bir hafta içinde ise, halkın sertifikaları satın almaya davet edilmesi amacıyla, Türkiye çapında yayım yapan gazete veya gazetelerde sirküler ilan ettirilir. Sirküler yayımlanmadan ilan ve reklama başlanmaz. Gazeteler yoluyla yayım yapılmak istendiği takdirde, yapılacak ilk ilan ve reklamların sirkülerle aynı gazetelerde ve aynı tarihlerde yayımlanması zorunludur. Bu uygulamada, ilan ve reklamlar sirkülerden daha büyük ebatta yayımlanamaz. Bunlara ilişkin gazetelerin birer nüshası ilk yayımı izleyen 6 işgünü içerisinde Kurula gönderilir. Sertifikaların satış süresinin bitiş tarihinden itibaren 6 işgünü içinde Banka; a) İzahnamenin yayımlandığı TTSG ve sirkülerin ilan edildiği gazetelerin birer nüshasını, b) Satış sonuçlarını gösteren bilgileri, c) Satış süresi sonunda satılamayan sertifikaların iptal edilmesi halinde bunların noter önünde iptal edildiğini gösterir belgeyi, Kurula göndermekle yükümlüdür. Sertifikaların, satış süresinin bitiminden itibaren en geç onbeş gün içinde kota alınmasını teminen gerekli belgenin verilmesi istemiyle Kurula başvurulur. Bu belgenin alınmasını izleyen en geç 15 gün içinde sertifikaların kote edilmesi isteği ile menkul kıymetler borsasına müracaat edilir.

2.7) Yabancı Sermaye Piyasası Araçları ve Depo Sertifikaları Yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının Kurul kaydına alınması, halka arz ve satışına ilişkin esaslar Seri:III, No:44 sayılı Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarının ve Depo Sertifikalarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Yabancı sermaye piyasası araçları, yabancı ortaklıklar tarafından ihraç edilen ve niteliği Kurulca belirlenen menkul kıymet ile diğer sermaye piyasası araçlarıdır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

63

Depo sertifikaları ise saklama kuruluşlarında saklanan yabancı sermaye piyasası araçlarını temsilen depocu kuruluş tarafından ihraç edilen ve sahibine bu araçların verdiği hakları aynen sağlayan, bunlarla özdeş, nominal değeri Türk Lirası veya T.C. Merkez Bankası’nca günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı paralar cinsinden ifade edilen sermaye piyasası araçlarıdır. Depocu kuruluş, saklama kuruluşu nezdinde kendi adına ve depo sertifikası sahipleri hesabına saklanan yabancı sermaye piyasası araçlarını temsilen depo sertifikası çıkaran bankadır. Aşağıda belirtilen işlemlere konu olan yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının Kurula kaydettirilmesi zorunludur. a) Yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının halka arzı, yabancı

sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının tahsisli olarak ve/veya nitelikli yatırımcılara satışı,

b) Payları İMKB’de işlem gören yabancı ortaklıkların bedelli ve bedelsiz pay ihracı, Türkiye’de halka arz edilecek yabancı sermaye piyasası araçlarının; a) İhraç edildikleri ülkenin en az bir borsasında kote edilmiş olması, b) Kote edilmemiş olması halinde ise kotasyon başvurusunun yatırımcının korunması veya benzer bir gerekçeyle reddedilmemiş olması, gerekir. Yabancı sermaye piyasası araçlarının ihraç edildikleri ülkede; bunların Türkiye’de satışına, sağladığı mali haklar ile ilgili işlem ve ödemelerin Türkiye’de yapılmasına ve yönetimsel hakların kullanılmasına ilişkin bir kısıtlama bulunmamalıdır. Yabancı sermaye piyasası araçlarını ihraç eden ortaklığın derecelendirme kuruluşlarından notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir düzeydeki uzun vadeli talebe bağlı derecelendirme notu alması ve bu notun güncel olması gerekir. Yabancı sermaye piyasası araçlarının halka arzı halinde yabancı ortaklık ile; söz konusu sermaye piyasası araçlarının depo sertifikası aracılığıyla halka arzı halinde ise depocu kuruluş ile temsilci arasında yazılı bir sözleşme imzalanması şarttır. Halka arza aracılık ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin her ikisine birlikte sahip olan Türkiye’de yerleşik aracı kurumlar ve mevduat kabul etmeyen bankalar temsilcilik yapabilir. Yabancı sermaye piyasası araçlarının, malikleri tarafından Türkiye’de ilk defa halka arz edilmesi halinde, sözleşme malikler ile temsilci arasında düzenlenir. Ancak yabancı ortaklığın yükümlülüklerine de bu sözleşmede yer verilir ve yabancı ortaklığın da sözleşmeyi imzalaması esastır. Sözleşmenin süresi en az yabancı sermaye piyasası aracının vadesi kadar olmalıdır. Yabancı sermaye piyasası araçlarının depo sertifikası aracılığıyla halka arzında depocu kuruluşun (banka) temsilcinin niteliklerini taşıması halinde aynı zamanda temsilci olması mümkündür. Bu durumda temsilcilik sözleşmesi depocu kuruluş ile yabancı ortaklık arasında yapılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

64

2.7.1) Kurul Kaydına Alınma ve Halka Arz Yoluyla Satış İşlemleri Yabancı ortaklıklar, depocu kuruluş veya temsilci, yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının kayda alınması için Kurul’a başvururlar. Kurul kaydına alınma, izahname ve sirküler düzenleme esasları ile halka arz ve satış işlemleri, aksi Kurul düzenlemeleriyle belirtilmedikçe, ilgili sermaye piyasası aracının mahiyetine uygun düşen ilgili tebliğ hükümleri çerçevesinde yürütülür. Yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikalarının ihracının T.C. Merkez Bankası’nca günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı paralar üzerinden yapılması durumunda, satış işlemleri Türk Lirası üzerinden yapılır. Bu durumda uygulanacak kur, kur değişiminin etkileri, giderler, bu giderlerin kim tarafından karşılanacağı ve benzeri hususlara izahnamede açıkça belirtilir. Başvurulara eklenen tüm belgeler ile izahname ve sirkülerle halka açıklanan bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından yabancı ortaklıklar ve yabancı sermaye piyasası araçlarını satışa sunan malikler müteselsilen sorumludur. Kurul kaydında bulunan ve yetkili saklama kuruluşları nezdinde Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK) adına açılacak hesapta saklanan yabancı sermaye piyasası araçlarının MKK nezdinde kayden hak sahipleri bazında izlenmesi zorunludur. Yabancı ortaklıklar tarafından Kurula yapılacak kayda alınma başvurusu ile aynı zamanda Borsa’ya kotasyon başvurusu yapılması zorunludur. 2.7.2) Kamuyu Aydınlatma Yabancı ortaklıklar, benzer durumdaki Türkiye’de yerleşik ortaklıkların tabi olduğu kamuyu aydınlatmaya ilişkin tüm yükümlülükleri yerine getirmek zorundadırlar. Yabancı ortaklıklar tarafından düzenlenecek finansal raporlar (Finansal tablolar, yönetim kurulu faaliyet raporları ve sorumluluk beyanlarından oluşan raporlar) ile bunların hazırlanmasında Kurul düzenlemelerinde payları borsada işlem gören ortaklıklar için kabul edilen muhasebe standartlarına veya Kurulca uygun görülmesi halinde uluslararası genel kabul görmüş muhasebe standartlarına uyulur. Yabancı ortaklıklar finansal tablolarının bağımsız denetim yükümlülüğü bakımından payları borsada işlem gören ortaklıklar ile aynı esaslara tabidir. Finansal tabloların bağımsız denetimi Kurul’un bağımsız denetimle yetkili kuruluşlar listesinde bulunan bağımsız denetim kuruluşları veya bu kuruluşların üyesi olduğu uluslararası bağımsız denetim kuruluşları tarafından uluslararası genel kabul görmüş bağımsız denetim standartlarına uygun olarak yapılır. Yabancı sermaye piyasası araçlarının değerini ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek veya haklarını kullanmalarına yönelik önemli olay ve gelişmelerde kamuya açıklanacak özel durumlar ile bunların açıklanma esaslarında Kurul’un ilgili düzenlemelerine uyulur. Yapılacak açıklamada, yurt dışında duyurulan açıklamanın yer aldığı internet sitesi hakkında bilgiye yer verilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

65

2.7.3) Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Ödemeler ve Hakların Kullanımı Yabancı sermaye piyasası araçlarının ve depo sertifikalarının, anapara, faiz, kar payı ve kupon ödemeleri, sermaye piyasası aracının para birimi veya TL cinsinden yapılabilir. Ödeme tarihleri, kullanılacak kur, giderler, bu giderlerin kim tarafından karşılanacağı ve benzeri ödemelere ilişkin esaslar izahnamede belirtilir. Yabancı sermaye piyasası aracına bağlı mali ve yönetimsel haklar ile bunların kullanımı yabancı ortaklığın kurulduğu yer mevzuatına tabidir. Bu haklara dair ülke düzenlemeleri ile bu hakların ne şekilde kullanılacağına ilişkin bilgiye izahnamede yer verilir. Yabancı sermaye piyasası araçları ile ilgili Türkiye’deki ödemelerin yapılması temsilcinin yükümlülüğündedir. 2.7.4) Depo Sertifikalarına İlişkin Esaslar

Depo sertifikalarının temsil ettiği yabancı sermaye piyasası araçları, Kurul’a yapılacak kayda alınma başvurusu öncesinde saklama kuruluşunda depocu kuruluş adına depo edilir. Kurulca kayda alınmayı müteakip depo sertifikaları depocu kuruluş tarafından MKK nezdinde kayden ihraç edilir. Depocu kuruluşların MKK üyesi olmaları zorunludur. Depo sertifikalarının temsil ettiği yabancı sermaye piyasası araçları, yetkili saklama kuruluşu nezdinde MKK’nın hesabı bulunması halinde MKK’nın bu hesabında saklanır. Depo sertifikalarının temsil ettiği yabancı hisse senetlerini ihraç eden yabancı ortaklık tarafından nakit ve/veya bedelsiz sermaye arttırımı yapılması halinde ihraç edilecek yabancı hisse senetlerinin de depo sertifikası olarak çıkarılması zorunludur. Depo sertifikaları istendiğinde, depo sertifikası sahiplerince temsil ettikleri yabancı sermaye piyasası araçları ile değiştirilir. Depocu kuruluş tarafından belirlenen, değiştirmenin şekline ve süresine ilişkin esaslara izahnamede yer verilir.

2.8) İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler 2.8.1) Genel Olarak İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler (İTMK) Sermaye Piyasası Kanununun 13/A maddesine dayanılarak Seri:III, No:33 “İpotek Teminatlı Menkul Kıymetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. İTMK, ihraççıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve oluşturulan teminat havuzundaki varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleridir. İTMK ihraççının talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir. İTMK sabit veya değişken faizli, iskontolu veya primli, nama veya hamiline yazılı olarak ihraç edilebilir. İpotek teminatlı menkul kıymetler bankalar ve ipotek finansmanı kuruluşları tarafından ihraç edilebilir. Tebliğ, banka ve ipotek finansmanı kuruluşlarının İTMK ihraççısı olabilmeleri için gerekli nitelikleri belirlemiştir. Bu çerçevede, bu kuruluşların İTMK ihraçcısı olabilmesi için,

- gerekli mekan, donanım ve organizasyon yapısının oluşturulması - İTMK ihracı ve teminat varlıkların yönetiminden kaynaklanan risklere karşı risk

yönetim sisteminin kurulmuş olması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

66

Bu şartları yerine getiren banka ve ipotek finansman kuruluşları durumlarını tevsik eden bilgi ve belgelerle birlikte Sermaye Piyasası Kuruluna (Kurul) başvurur. Başvuru sahibinin banka olması halinde Kurul, ilgili bankanının İhraçcı olmasını engelleyeci bir hususun bulunup bulunmadığı konusunda Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun (BDDK) görüşünü alır. 2.8.2) Teminat Varlıklar İhraççılar, ipotek teminatlı menkul kıymetlerin teminatı olan varlıkları, diğer varlıklarından ayrı olarak, oluşturacakları teminat havuzu içerisinde izlemekle yükümlüdür. İhraçcılar, teminat varlıkların ihraçcının diğer malvarlığından ayrıştırılması amacıyla yazılı ve/veya elektronik ortamda kayıt sistemi olarak tanımlanan “teminat defteri” tutmak zorundadır. Teminat defterinin tutulmasına ilişkin usul ve esaslar BDDK’nın uygun görüşü alınmak suretiyle Kurulca belirlenir. Kurul, BDDK’nın uygun görüşü alınmak suretiyle, teminat havuzuna dahil edilen varlıklara ilişkin kayıtların ihraçcının yanı sıra ayrı bir kayıt kuruluşu nezdinde de tutulmasını zorunlu tutabilir. Teminat varlıklar ile ilgili tüm işlem ve ihtilaflarda, teminat defterine yapılmış olan kayıtlar esas alınır. Teminat havuzu; yapı kullanma izni alınmış konut ve diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacaklar, ikame varlıklar ve bunların riskten korunması amacıyla yapılan sözleşmelerden oluşur. Bunlar dışında kalan varlık ve alacaklar teminat havuzuna dahil edilemez. Yapı kullanma izni alınmış konutlar üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ilgili konutun değerinin yüzde yetmişbeşini, yapı kullanma izni alınmış diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ise ilgili gayrimenkulun değerinin yüzde ellisini aşan kısmı, teminat değerinin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Teminat havuzuna dahil edilecek yapı kullanma izni alınmış konut ve diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların vadesi gelmiş tüm ödemelerinin yapılmış olması şarttır. İkame varlıklar nakit, devlet iç borçlanma senetleri, hazine kefaletiyle ihraç edilen menkul kıymetler, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatına üye ülkelerin merkezi yönetimleri ile merkez bankalarınca ya da bunların kefaletiyle ihraç edilen menkul kıymetler ile Kurulca uygun görülen benzer nitelikteki varlıklardan oluşur. Teminat havuzundaki tüm varlıklar içerisinde yapı kullanma izni alınmış diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ve ikame varlıkların payı ayrı ayrı yüzde onbeşi aşamaz. İhraççılar, teminat havuzundaki varlıkların faiz, kur, kredi ve benzeri risklerden korunması amacıyla sözleşmeler yapabilir. Teminat havuzunda yer alan varlıkların riskten korunması amacıyla yapılmış sözleşmeler de teminat havuzuna dahildir. 2.8.3) Teminat Varlıkların Korunması İpotek teminatlı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, teminat havuzlarında yer alan varlıklar, teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez,


______________________________________________________________________

TSPAKB

67

kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez. İhraççının İTMK’lardan kaynaklanan ödeme yükümlülüğünü yerine getirememesi ve teminat havuzlarına dahil edilen varlıkların menkul kıymet sahiplerinin alacaklarını karşılamaya yetmemesi halinde, alacağı teminat havuzundaki varlıklarla karşılanmayan ipotek teminatlı menkul kıymet sahipleri ihraççının diğer malvarlığına başvurabilir. 2.8.4) Teminat Sorumlusu İhraççcının Kurulun onayını almak suretiyle bir teminat sorumlusu belirlemesi zorunludur. İhraçcı, Kurulca sermaye piyasasında bağımsız denetimle yetkili kuruluşlar listesinde yer alan bir bağımsız denetleme kuruluşunu yönetim kurulu kararı ile teminat sorumlusu olarak atar. Kurul, iİTMK sahiplerinin haklarının korunması amacıyla teminat sorumlusunun değiştirilmesini istemeye veya teminat sorumlusunu re'sen değiştirmeye yetkilidir. Teminat sorumlusu olarak atanan bağımsız denetim kuruluşu, Kurulun bağımsız denetimle ilgili düzenlemelerinde yer verilen bağımsız denetçi niteliklerini haiz iki kişiyi temsilci olarak atayacaktır. Teminat sorumlusu ve temsilciler, Kurulun bağımsız denetim standartlarına ilişkin düzenlemelerinde yer alan ilkelere uyar ve kendilerine ait görevlerin yerine getirilmesi sorumluluğunu başkasına devredemez. Teminat sorumlusu, ihraççının Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun hareket edip etmediğini izlemekle yükümlüdür. Teminat sorumlusu,

- Teminat defterindeki kayıtların, ihraççı tarafından Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun olarak ve gerçeği yansıtacak şekilde tutulmasını ve muhafaza edilmesini sağlar,

- Teminat defterine ihraççı tarafından yapılan eklemelere ilişkin olarak yapılan kayıtları, kredi dokümanlarını, saklama hesaplarının dökümlerini ve türev araçlara ilişkin sözleşme metinlerini ve gerek gördüğü diğer bilgi ve belgeleri inceleyerek teyit eder ve Tebliğ hükümlerine uygun olmayan varlıkların teminat varlıklar arasından çıkarılması ve ilgili kayıtların defterden silinmesini ihraççıdan talep eder,

- İhraççının varlıkların teminat varlıklar arasından çıkarılması ve ilgili kayıtların teminat defterinden silinmesine ilişkin taleplerini, Kanun ve Tebliği hükümleri çerçevesinde inceler ve onaylar.

- En az 15 günde bir olmak üzere, Tebliğde yer alan teminat uyum ilkelerine uygunluğu inceler ve bu incelemenin sonuçlarına ilişkin olarak hazırlayacağı raporu ihraççıya sunar,

- İncelemeleri sırasında tespit etiği Kanun ve Tebliğ hükümlerine aykırı veya İTMK sahiplerinin haklarını tehlikeye sokabilecek durumları derhal Kurula bildirir,

- İncelemeleri sırasında ihraççı tarafından kendisine verilen bilgilerin hatalı olduğunu tespit etmesi halinde gerekli tedbirleri alır ve Kurula bilgi verir,

- Teminat uyum ilkeleri düzenlemeleri çerçevesinde yapılan incelemeler hakkında üçer aylık dönemler itibarıyla Kurula bilgi verir,

- Kurul tarafından talep edilebilecek diğer görevleri yerine getirir. Teminat sorumlusunun onayı olmadan herhangi bir varlık teminat varlıklar arasından çıkarılamaz ve teminat defterinden herhangi bir kayıt silinemez.


______________________________________________________________________

TSPAKB

68

2.8.5) Teminat Uyum İlkeleri İpotek teminatlı menkul kıymetlerin itfasına kadar olan süre boyunca; a) Teminat havuzundaki varlıkların nominal değerinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin nominal değerine eşit ya da fazla olması, b) Teminat havuzundaki varlıkların getirisinin en az ipotek teminatlı menkul kıymetlerin getirisine eşit ya da fazla olması, c) Teminat havuzundaki varlıklardan elde edilen gelirin tutar ve ödeme dönemleri bakımından ipotek teminatlı menkul kıymet sahiplerine yapılan ödemeleri karşılaması, d) Teminat havuzunda yer alan varlıkların net bugünkü değerinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin net bugünkü değerinden yüzde ikisi oranında fazla olması, zorunludur. Tebliğ ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar belirlenmiş ve teminat uyum ilkeleri düzenlenmiştir. Teminat uyum ilkelerine ilişkin hesaplamalarda,

- İpotekli kredilerin taşıması gereken nitelikleri kaybeden veya donuk alacak niteliğindeki ipotekli krediler,

- İpotekli konut kredilerinin, kredinin teminatı olan konutun değerinin %75’ini aşan kısmı,

- İpotekli ticari kredilerin, kredinin teminatı olan taşınmazın değerinin %50’sini aşan kısmı,

hesaplamalarda dikkate alınmaz. 2.8.6) Kurul Kaydına Alınma İhraç edilecek İTMK’ların Kurul kaydına alınması talebiyle Kurula başvuru yapılması zorunludur. Başvurularda, Tebliğde belirlenen bilgi ve belgeler eksiksiz olarak Kurula tevdi edilir. Söz konusu bilgi ve belgelerde eksikliklerin bulunması halinde, yapılan başvurular Kurulca işleme alınmayacaktır. İTMK’lar halka arz edilerek ya da halka arz edilmeksizin ihraç edilebilir. İTMK’ların halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur. İzahname ve sirkülerin ihraçcı, aracı kuruluş ve teminat sorumlusu tarafından imzalanması gerekir. Aracı kuruluşlar ve teminat sorumlusu (Bağımsız denetleme kuruluşlarının sorumluluğunda olan bilgiler hariç) izahname ve sirkülerdeki bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından Sermaye Piyasası Kanunun çerçevesinde sorumludur. 2.8.7) İhraçcı Niteliğinin Kaybedilmesi ve Yönetimin Kamu Kurumlarına Devri Kurul, aşağıdaki hallerde ihraççının ihraççı olma niteliğini kaybettiğine dair karar alabilecektir.

- İhraççının faaliyet izninin iptali, - İhraççının, İTMK ihracına uygun mekana, donanıma ve organizasyon yapısına ve

risk yönetim sisteminin kurulmasına ilişkin Kurulca istenen nitelikleri kaybettiğinin anlaşılması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

69

- BDDK’nın, ilgili bankanın ihraççı olmasını engelleyecek bir husus bulunduğuna dair Kurula bildirimde bulunması,

- Kanun ve Tebliğ’de yer alan hükümlere aykırılıkların 15 işgünü içerisinde giderilmemesi,

- Vadesinin üzerinden 15 işgünü geçmiş olmasına rağmen İTMK’larla ilgili ödemelerin yapılmaması,

- İhraççının ihraççı olma niteliğini haiz olduğuna dair Kurul Kararını takip eden 3 sene içerisinde ihraç yapmaması,

- İTMK’ların tamamen itfa olmasını takip eden üç sene içerisinde ihraç yapmaması. İhraçcı niteliğinin kaybedilmesi halinde Kurul eşzamanlı olarak, İTMK sahiplerinin menfaatinin korunması amacıyla, toplam yükümlülükleri üstlenmeksizin, teminat varlıkları yönetmek ve teminat varlıklardan elde edilen gelir yeterli olduğu ölçüde toplam yükümlülüklerden kaynaklanan ödemeleri yapmak üzere, ihraççı niteliğini haiz bir başka banka ya da ipotek finansman kuruluşunu, teminat sorumlusunu veya başka bir bağımsız denetim kuruluşunu idareci olarak atar. İdarecinin atanması ile birlikte teminat sorumlusunun görevi sona erer. İhraççının ihraççı niteliğini kaybetmesi halinde teminat varlıklardan elde edilen gelir, öncelikle toplam yükümlülüklerden kaynaklanan ödemelerde ve idarecinin ücretinin ödenmesinde kullanılır. İTMK’lar tamamen itfa edilinceye kadar teminat varlıklar; kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve ihraççının iflas masasına dahil edilemez. İhraççının yönetiminin kamu kurumlarına devredilmesi halinde ihraçcı, faaliyet izni kaldırılmadığı sürece, teminat varlıkları yönetmeye ve toplam yükümlülüklerden kaynaklanan ödemeleri yapmaya devam eder. İhraçcının faaliyet izninin kaldırılması halinde, ihraççı niteliğini kaybetmesine ilişkin hükümler uygulanır.

2.9) Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler Varlık teminatlı menkul kıymetler (VTMK), Kurulun Seri:III, No:38 sayılı “Varlık Teminatlı Menkul Kıymetlere İlişkin Esaslar Tebliği” ile düzenlenmiştir. Varlık teminatlı menkul kıymetler (VTMK), ihraççıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan borçlanma senetleridir. VTMK, aşağıda belirtilen varlıkların teminatı altında Kurulca kayda alınarak ihraç edilebilecektir.

- Tüketici kredileri, - Ticari krediler, - Finansal ve operasyonel kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar, - İhracat işlemlerinden doğan alacaklar, - Bankalar dışındaki, mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinde bulunan anonim

ortaklıklar ile mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Kamu İktisadi Teşebbüslerinin müşterilerine yaptıkları vadeli satışlardan doğan, senede bağlanmış alacaklar,

- Bankalar tarafından esnaf ve sanatkarlarla küçük işletmelere açılan ihtisas kredilerinden doğacak alacaklar,

- Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan alacaklar,

- Toplu Konut İdaresi Başkanlığının gayrimenkul satışından kaynaklanan alacakları,


______________________________________________________________________

TSPAKB

70

- Toplam teminat havuzunun %10’unu aşmamak kaydıyla, teminat varlıklardan elde edilenler de dahil olmak üzere nakit, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından ihraç edilen likidite senetleri ve bu Banka nezdinde yasal yükümlülükler dışında bulundurulan serbest mevduat ile devlet iç ve dış borçlanma senetleri.

VTMK ihraç etmek isteyen ihraççıların, belirtilen alacak türlerini bir başkasından devralmasına da imkan verilmiştir. İhraççılar, ihraç ettikleri VTMK’ya teminat teşkil eden varlıkları kendi malvarlıklarından ayrı özel hesaplarda izlemek, bunlar için ayrı muhasebe hesapları açmak veya ayırt edici sistem altyapısı oluşturmak suretiyle teminat defteri tutmakla yükümlüdürler. VTMK itfa edilinceye kadar teminat varlıklar teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez. Tebliğ kapsamında, bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları VTMK ihraç edebileceklerdir. İhraç edilen VTMK için, gerekli görülmesi halinde Kurul tarafından banka garantisi istenebilecektir. Bu halde, ihraççılar tarafından banka garantisinin sağlanması zorunlu olacaktır. Kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları dışındaki ihraççılar tarafından, Kurulun sermaye piyasasında bağımsız denetimle yetkili kuruluşlar listesinde yer alan bir bağımsız denetim kuruluşunun teminat sorumlusu olarak atanması zorunlu tutulmuştur. Kurul, gerekli gördüğü takdirde, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları için de bir teminat sorumlusu belirlenmesini zorunlu tutabilecektir. Teminat sorumlusu, ihraççının düzenleme hükümlerine uygun hareket edip etmediğini izlemekle, teminat defteri (Teminat defteri; teminat varlıkların, ihraççının diğer malvarlığından ayrıştırılması amacıyla yazılı veya elektronik olarak takip edildiği kayıt sistemidir.) ve teminat havuzunu (Teminat havuzu; varlık teminatlı menkul kıymetlere teminat gösterilebilecek varlıkları temsil eden kambiyo senetleri, sözleşmeler ve diğer belgelerdir.) kontrol etmekle yükümlüdür. Kurul, VTMK sahiplerinin haklarının korunması amacıyla teminat sorumlusunun değiştirilmesini istemeye veya resen değiştirmeye yetkilidir. İhraççı, VTMK’dan kaynaklanan ödeme yükümlülüğünü kısmen veya tamamen yerine getirememesi durumunda, teminat sorumlusunun onayı çerçevesinde, teminat varlıklardan elde edilen fonları ivedilikle VTMK sahiplerine aktaracaktır. Teminat havuzlarına dahil edilen varlıkların VTMK sahiplerinin alacaklarını karşılamaya yetmemesi halinde, alacağı teminat havuzundaki varlıklarla karşılanmayan VTMK sahipleri, ihraççının diğer malvarlığına başvurabilecektir. Varlık teminatlı menkul kıymetler, halka arz yolu ile satılabileceği gibi, halka arz edilmeksizin nitelikli yatırımcılara da satılabilir. Her iki durumda da, ihraççıların, varlık teminatlı menkul kıymetlerin kayda alınması için Kurula başvurması gerekmektedir. Halka arz yolu ile yapılacak satışlarda izahname ve sirküler düzenlenecektir. Halka arz edilmeksizin yapılan ihraçlarda izahname ve sirküler düzenlenmez.


______________________________________________________________________

TSPAKB

71

Halka arz edilecek VTMK’nın satışının, anapara ve dönemsel faiz veya getiri ödemelerinin aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılması zorunludur. VTMK, Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. nezdinde hak sahipleri bazında izlenecek ve ihraççının talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilecektir.

2.10) Kira Sertifikaları Kira sertifikalarının Kurul kaydına alınması, ihracı ve satışı ile varlık kiralama şirketlerinin kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin esaslar Seri:III, No:43 sayılı “Kira Sertifikalarına ve Varlık Kiralama Şirketlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Tebliğ ile, varlık kiralama şirketi; aracı kurumlar, bankalar ve kaynak kuruluşları (“Kaynak kuruluş”, sahip olduğu veya kiraladığı varlıkları, kiralamak üzere varlık kiralama şirketine devreden anonim şirketlerdir.) tarafından münhasıran kira sertifikası ihraç etmek üzere kurulmuş olan anonim şirket olarak tanımlanmıştır. Kira sertifikası; varlık kiralama şirketinin satın almak veya kiralamak suretiyle devraldığı varlıkların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlediği ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymet, kira sukuku olarak belirtilmektedir. Varlık ise, varlık kiralama şirketinin satın alacağı veya kiralayacağı her türlü menkul veya gayrimenkul mal ve maddi olmayan varlık olarak belirlenmektedir. Kira sertifikası, kaynak kuruluşun, bir varlık kiralama şirketi aracılığı ve devret-kirala-devral yöntemiyle, mülkiyetlerindeki veya kiralamak suretiyle devralacakları varlıkları kullanarak finansman sağlamalarına imkan veren bir enstrüman olarak düzenlenmiştir. Varlık kiralama şirketleri, kaynak kuruluşlardan devraldığı varlıkları tekrar kaynak kuruluşa kiralamak suretiyle kira geliri elde etmek, söz konusu kira gelirlerine dayalı olarak kira sertifikası ihraç etmek ve kira süresi sonunda ilgili varlığı kaynak kuruluşa devretmek amacıyla aracı kurumlar, bankalar ve kaynak kuruluşları tarafından kurulabilecektir. Varlık kiralama şirketlerinin faaliyet konuları;

- Kira sertifikası ihraç etmek, - Kendi nam ve kira sertifikası sahipleri hesabına her türlü varlığı devralmak,

kiralamak, varlıklardan elde edilen gelirleri payları oranında kira sertifikası sahiplerine ödemek,

- Kira sözleşmesinin sonunda, başlangıçta anlaşılan koşullarda kiraya konu varlığı kaynak kuruluşa devretmek,

olarak belirlenmiştir. Varlık kiralama şirketleri, yukarıda belirtilen faaliyetler dışında herhangi bir ticari faaliyetle uğraşamayacağı gibi aşağıdaki faaliyetlerde de bulunamayacaklardır.

- Her ne ad altında olursa olsun kredi kullanamayacak, borçlanamayacak, sahip olduğu varlıkları yukarıda ifade edilen faaliyetlerin olağan ifası dışında kullanamayacaklardır.

- Sahip olduğu varlıklar üzerinde üçüncü kişiler lehine hiç bir ayni hak tesis edemeyeceklerdir.

- Varlığı, kira sözleşmesinden kaynaklanan tüm yükümlülüklerini yerine getiren kaynak kuruluş dışında başka bir kişiye devredemeyeceklerdir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

72

Varlık kiralama şirketleri, varlıklarını devralacağı kaynak kuruluş ile, söz konusu varlıkların devralınması, kaynak kuruluşa kiralanması ve kira süresi sonunda kaynak kuruluşa devredilmesini içeren bir sözleşme imzalamak zorundadırlar. Varlık kiralama şirketleri, aynı anda tek bir kaynak kuruluşa ait varlıkları devralabilecek ve aynı anda tek bir tertip kira sertifikası ihraç edebilecektir. Tedavüldeki kira sertifikaları itfa edilmeden yeni bir kira sertifikası ihracı yapılamayacaktır. Düzenleme uyarınca, kira sertifikası sahiplerine verilen taahhütlerin yerine getirilmemesi durumunda, kira sertifikasına konu varlığın devredilerek elde edilecek kaynağın, kira sertifikası sahiplerine payları oranında dağıtılacağına ilişkin esas sözleşmede hüküm yer alması zorunlu tutulmuştur. Kira sertifikaları halka arz yoluyla satılabileceği gibi, tahsisli olarak veya nitelikli yatırımcılara satılmak üzere de ihraç edilebilecektir. Kira sertifikalarının halka arz yolu ile satışında izahname ve sirkülerin düzenlenmesi gerekirken, tahsisli olarak veya nitelikli yatırımcılara satılmak üzere yapılan ihraçlarda kira sertifikalarına ilişkin olarak izahname ve sirküler düzenlenmeyecektir. Kira sertifikalarının halka arz yoluyla satışının ve varlıklardan elde edilen gelirlerin ödemelerinin, aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur. Halka arz yoluyla satışta halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşların kullanılması zorunlu tutulmuştur. Kurulca gerekli görülmesi halinde, halka arz edilecek kira sertifikalarının Türkiye’de kurulan ve Kurul tarafından yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarından en az biri tarafından derecelendirilmesi ve derecelendirme notuna izahname ve sirküler ile diğer bilgilendirme dokümanlarında yer verilmesi gerekmektedir. Varlık kiralama şirketlerinin talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilecek olan kira sertifikalarının, Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. nezdinde hak sahipleri bazında izlenmesi zorunlu tutulmuştur.

2.11) Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri

Sermaye piyasası araçlarının Sermaye Piyasası Kurulu'na kaydı yapılarak halka arz yoluyla satışında uygulanacak yöntemlere ilişkin esaslar Seri:VIII, No:66 sayılı “Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. 2.11.1) Genel Esaslar Sermaye piyasası araçlarının halka arzında fiyat, satış ve dağıtım esasları ihraçcı ve/veya hissedar ile konsorsiyum lideri tarafından, niteliği belirlenmiş ortaklıkların paylarının halka arzı dışında, serbestçe belirlenir. Söz konusu hususlara izahnamede ayrıntılı olarak yer verilmesi zorunludur. Halka arz edilecek sermaye piyasası araçları, izahnamede nitelikleri tanımlanan herhangi bir yatırımcı grubuna satılmak üzere, her bir yatırımcı grubu için yapılacak tahsisat


______________________________________________________________________

TSPAKB

73

oranlarına izahnamede ayrıntılı olarak yer verilmesi suretiyle, tahsis edilebilir. Satış sırasında talep edilebilecek sermaye piyasası aracı miktarlarına ihraçcının yönetim kurulunca veya hissedar tarafından izahnamede belirtilmesi suretiyle asgari veya azami sınırlar konulabilir. Ancak getirilebilecek sınırlamalar ihraçcı, hissedar, aracı kuruluş ile sermaye, yönetim, denetim ve benzeri şekillerde ilişkisi bulunan kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanılamaz. Belirli bir yatırımcı grubuna tahsisat yapılmış olması halinde, söz konusu gruptan başvuru yapacaklar aranan nitelikleri taşıdıklarına dair izahnamede öngörülen bir belgeyi talep formuna eklerler. Halka arz edilecek sermaye piyasası aracının ek satış hakkı hariç olmak üzere en az % 10’u yurtiçi bireysel yatırımcılara ve % 10’u ise yurtiçi kurumsal yatırımcılara tahsis edilmek zorundadır. Söz konusu sınırlamalar borsada satış yöntemiyle halka arzlarda uygulanmayacaktır. Talep toplama yönteminde talep süresi sonunda belirli bir yatırımcı grubuna tahsis edilen tutarı karşılayacak miktarda talep gelmemiş ise o gruba ait tahsisatın karşılanamayan kısmı diğer gruplara aktarılabilir. Talep toplama süresinin sonunda her bir yatırımcı grubuna tahsis edilen tutarı karşılayacak kadar talep gelmiş olsa dahi, izahnamede esasları açıklanmış olmak koşuluyla tahsisat oranları gruplar arasında yurtiçi bireysel ve yurtiçi kurumsal yatırımcıların asgari tahsisat oranlarını azaltmamak üzere kaydırılabilecektir. Ancak herhangi bir yatırımcı grubu için izahnamede açıklanan tutarın %20 sinden daha fazla azaltma yapılamayacaktır. 2.11.2) Halka Arza Aracılığa İlişkin Esaslar Sermaye piyasası araçlarının halka arzı, halka arza aracılık yetki belgesi olan bir aracı kuruluş veya aracı kuruluşlardan oluşan konsorsiyum aracılığıyla gerçekleştirilir. Aracılık sözleşmesinde, aracı kuruluşlardan en az biri konsorsiyum lideri olarak belirlenir. Bu şekilde birden fazla konsorsiyum üyesinin eş lider olarak belirlenmesi mümkündür. Bu durumda her bir eş liderin görev ve sorumlulukları ile bunlardan Kurul nezdinde başvuru işlemlerini yürütecek olan aracı kuruluş aracılık sözleşmesinde açıkça belirtilir. Halka arza aracılığın, tek bir aracı kuruluş tarafından gerçekleştirilmesi halinde söz konusu aracı kuruluş konsorsiyum lideri için belirtilen görev ve sorumlulukları haizdir. 2.11.3) Kamuyu Aydınlatmaya İlişkin Esaslar

İhraçcı ve/veya hissedar halka arz süreci boyunca ihraca ilişkin yayımlanan tüm bilgilerin, tanıtım ve diğer toplantılarda yapılan açıklamaların gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından, izahnameyle kamuya açıklanmış veya kamuya açıklanacak hususları içermesinden ve tüm yatırımcıların eşit olarak ulaşabileceği şekilde kamuya duyurulmasından sorumludurlar. Ayrıca kendinden beklenen özeni göstermeyen aracı kuruluşlar da söz konusu hususlardan hukuken sorumludurlar. İhraçcı ve/veya hissedar ile aracı kuruluşlar sermaye piyasası aracının değerine ilişkin olarak yatırımcıların yanlış yönlendirilmesine neden olabilecek herhangi bir işlem yapılmaması ve yapay piyasa yaratılmaması için gereken önlemlerin alınmasından sorumludurlar. Halka arz süreci boyunca görevleri nedeniyle içsel bilgiye ulaşabilecek durumda olan kişiler öğrendikleri içsel bilgilerin gizliliğinin sağlanmasından sorumludurlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

74

Sadece nitelikli yatırımcılara yapılacak satışlarda ortaklık tarafından ilan ve reklam yapılmak istenmesi durumunda satışın halka arz niteliğinde olmadığı ve sadece nitelikli yatırımcıları kapsadığı hususu bu ilan ve reklamlarda açıkça yer almalıdır. 2.11.4) Dağıtıma İlişkin Genel Esaslar Dağıtım sırasında nitelikli yatırımcı kapsamına girmeyen diğer yatırımcı gruplarına kendi dahil oldukları grup içerisinde eşit ve adil davranılması, taleplerin hangi aracı kuruluştan geldiğine bakılmaksızın aynı şekilde değerlendirilmesi esastır. Çalışanlara yapılacak tahsisatın dağıtım sırasında ayrı bir kategori olarak belirlenmesi ve bireysel yatırımcılarla aynı dağıtım yöntemine tabi tutulmaları gerekmektedir. Dağıtımın izahnamede yer alan esaslara uygun olarak yapılmasından ihraçcı ve/veya hissedar ile konsorsiyum lideri sorumludur. Dağıtıma ilişkin kayıtların düzenli bir şekilde ve dağıtım işlemine ilişkin ihtiyaç duyulabilecek detayları içerecek şekilde tutulmasından konsorsiyuma katılan tüm aracı kuruluşlar sorumludur. 2.11.5) Talep Toplama Süresi Talep toplama süresi, en erken sirküler ilanını izleyen ikinci işgünü başlayabilir. Talep toplama süresi en az 2 işgünü, en fazla 30 gün olarak belirlenebilir. 2.11.6) Mükerrer Talepler

Talep toplama sonucunda sermaye piyasası araçlarının dağıtımı sırasında bir defadan fazla talepte bulunan yatırımcıların en yüksek miktarlı talep tutarları hesaplamada dikkate alınır ve diğer talepleri iptal edilir. Ancak, oransal dağıtım sisteminin uygulanması durumunda bir defadan fazla talepte bulunan yatırımcılar olup olmadığına ilişkin tespitin yapılması zorunlu değildir.

2.11.7) Bedellerin Yatırılması Satışa sunulan sermaye piyasası araçlarından almak isteyen yatırımcılar almak istedikleri miktara ilişkin bedelleri sirkülerde yer alan süre içinde, belirtilen banka hesabına aktarılmak üzere yatırırlar ve halka arzı yürüten aracı kuruluşca düzenlenen talep formunu doldurup imzalarlar. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında tüm hukuki sorumluluğun aracı kuruluş ile ihraçcı ve/veya hissedarda olması kaydıyla likit fonlar, devlet iç borçlanma senetleri, döviz ve benzeri likiditesi yüksek varlıkların blokajı yoluyla talepte bulunulabilir. Bedellerin yatırılması

2.11.8) Dağıtım Listesinin Kesinleşmesi, Bedel İadesi ve Teslim Talep toplama süresinin bitimini izleyen 2 işgünü içerisinde konsorsiyum lideri, bedelini ödeyerek sermaye piyasası aracı almak isteyen yatırımcıların adı/soyadını, T.C. Kimlik numaralarını, ticaret unvanlarını, vergi numaralarını, talep ettikleri sermaye piyasası aracı miktarını, teklif edilen fiyatı, miktar alt sınırlarını, talebin sisteme girildiği tarih ve saat ile sermaye piyasası araçlarının yatırımcılar arasındaki dağıtımını gösterir bir liste düzenleyerek ihraçcıya, mevcut payların halka arzında ise hissedarlara verir. İhraçcı ve/veya hissedar dağıtım listesinin teslimini izleyen 2 işgünü içinde listeyi onaylayarak aracı kuruluşa teslim eder. Karşılanamayan taleplere ilişkin bedel iadeleri aracı kuruluşlar tarafından dağıtım listesinin teslim alınmasını izleyen iki işgünü içerisinde


______________________________________________________________________

TSPAKB

75

yerine getirilir. Onaylanan dağıtım listesini alan aracı kuruluş ise karşılanan taleplere ilişkin sermaye piyasası araçlarının teslimini yerine getirir. Talep toplama yöntemi ile gerçekleştirilen halka arzlarda talep sahiplerinin edinmeye hak kazandıkları sermaye piyasası araçlarının kendileri adına açılmış hesaplara aktarılması zorunludur. 2.11.9) Niteliği Belirlenmiş Ortaklıklar Payları Borsa'da işlem gören ortaklıkların yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların satışı ile GİP’te ilk defa işlem görmek üzere başvuruda bulunan şirketlerin pay satışlarında "Borsa’da satış" yönteminin kullanılması zorunludur. Payları Borsa'da işlem gören ortaklıkların, Borsa’da hiç işlem görmemiş belirli bir gruba dahil paylarının olması durumunda, bu gruptaki paylara ilişkin yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların satışında “Borsa’da satış” yönteminin uygulanması zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, “Borsa’da satış” yönteminin uygulanmaması durumunda, yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların en az, borsada işlem gören ortaklık paylarının, Borsa’da halka arz süresinin sonundaki üç işlem gününde Borsa birincil piyasasında gerçekleşen günlük ağırlıklı ortalama fiyatlarının aritmetik ortalaması üzerinden satılması zorunludur. Payları Borsa’da işlem görmeyen halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımı yoluyla paylarının satışında, Kurulca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış son yıla ait bilançolarına göre, paylarının defter değeri nominal değerinin en az iki katı olan ortaklıkların; aynı bilanço üzerinden net dönem kârı elde etmiş olmaları ve bilanço aktif toplamının 11.875.000 TL'yi aşmış olmaları halinde, "Talep Toplama" yönteminin uygulanması zorunludur. Ancak, yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan tutarın, nakit karşılığı artırılacak sermayeye oranının % 5 ve altında kalması durumunda, yapılacak başvuru üzerine Kurulca uygun görülmesi halinde bu yöntem uygulanmayabilir. Kurul gerekli görmesi halinde talep toplama yönteminin kullanılmasını zorunlu tutabilir veya bu zorunluluğu kaldırabilir. Düzenlemede yer alan ve aşağıda belirtilen, talep toplama yöntemine, sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminde dağıtım ilkelerine, fiyat teklifi alma yoluyla talep toplama yönteminde dağıtım ilkelerine ve talep toplanmaksızın satış yöntemine ilişkin hükümlerin sadece yukarıda niteliği belirlenmiş ortaklıklarca uygulanması zorunludur. 2.11.10) Talep Toplama Yöntemi Talep toplama yönteminde, yatırımcıların satışa sunulan paylarına ilişkin talepleri toplanır ve bu taleplerin izahnamede yer alan usule göre değerlendirilmesi ile satışa sunulan paylar arasında dağıtıma tabi tutulur. Talep toplama yöntemiyle satış; "sabit fiyat", "fiyat teklifi alma" ve “fiyat aralığı” yoluyla aşağıda belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülür. Sabit fiyatla talep toplama yönteminde, satışa sunulan aracın pay olması durumunda ihraçcı ve/veya hissedar tarafından sabit bir fiyat belirlenir. Fiyat teklifi alma yoluyla talep toplama yönteminde, sabit fiyatla talep toplama yönteminden farklı olarak ihraçcı ve/veya hissedar tarafından pay satışlarında asgari bir satış fiyatı belirlenir ve bunun üzerindeki fiyat teklifleri toplanır. Paylar fiyat aralığı ile Kurul kaydına alınmışsa ve


______________________________________________________________________

TSPAKB

76

sirküler fiyat aralığı ile ilan edilmişse fiyat aralığı yoluyla talep toplanabilir. Fiyat aralığı uygulanması durumunda tavan fiyat, taban fiyatın %20’sini aşmayacak şekilde belirlenir. Yatırımcılar istedikleri taktirde, almak istedikleri miktara ilişkin bir alt sınır belirleyebilirler. Aracı kuruluşlar talep formunu kabul etmeden önce yatırımcıların kimlik bilgilerini tespit etmekle yükümlüdürler.

2.11.11) Sabit Fiyatla Veya Fiyat Aralığı Yoluyla Talep Toplama

Yönteminde Dağıtım İlkeleri

Sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminin uygulandığı halka arzlarda, talep formlarını toplayan aracı kuruluş, talep toplama süresinin sona ermesinden sonra halka arzı yapılacak olan payların yatırımcılar arasında dağıtımını aşağıdaki esaslara göre yapacaktır. Başvuru taleplerinin satışa sunulan pay tutarından az olması halinde bütün talepler karşılanır. Taleplerin satışa sunulan pay tutarından fazla olması durumunda dağıtım şu şekilde gerçekleştirilir: Varsa belirli bir yatırımcı grubu için ayrılan kısım hariç olmak üzere, satışa sunulan toplam tutar, talep eden yatırımcı sayısına bölünür ve bu suretle bulunan tutar ve altındaki alım talepleri karşılanır. Kalan tutar, talebi tamamen karşılanamayan yatırımcı sayısına bölünerek aynı şekilde dağıtılır. Bu şekildeki dağıtım işlemine satışa sunulan paylarının tamamı dağıtılıncaya kadar devam olunur. Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda bir alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınır altında kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsürat ortaya çıkması durumunda, küsürat tama iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında yönetim kurulunun veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır. Sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminin uygulandığı halka arzlarda istenmesi halinde, herhangi bir yatırımcı grubuna tahsis edilmiş bulunan toplam pay miktarının bu gruba gelen toplam talep miktarına bölünmesi ile arzın talebi karşılama oranı bulunduğu oransal dağıtım sistemi kullanılabilir. Söz konusu oran yatırımcıların talep ettikleri tutar ile çarpılarak, her bir yatırımcının talebi arzın talebi karşılama oranında pay tahsis edilmesi suretiyle karşılanır. 2.11.12) Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Talep Toplama Yönteminde

Dağıtım İlkeleri Talep formlarını toplayan aracı kuruluş, talep toplama süresinin sonunda payların yatırımcılar arasında dağıtımını aşağıdaki esaslara göre yapar. Toplanan teklifler, en yüksek fiyat teklifinden en düşük fiyat teklifine doğru olmak üzere, her fiyat düzeyinde talep edilen miktarlar ile birikimli miktarları gösteren bir tabloya dönüştürülür. Birikimli olarak en çok payın satılabildiği fiyat, satış fiyatı olarak belirlenir. Payların dağıtımında bu fiyatı karşılayan teklifler dikkate alınır. Belirlenen fiyat düzeyinde talep edilen toplam pay miktarının satışa sunulandan fazla olması durumunda, en yüksek fiyatlı talepten başlamak suretiyle dağıtım işlemi yapılır. Teşekkül eden fiyat seviyesinde birden fazla yatırımcının karşılanamayan talebi olması durumunda,


______________________________________________________________________

TSPAKB

77

yatırımcılar arasında dağıtım talep miktarı ile orantılı olarak yapılır. Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınırın altına kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsürat ortaya çıkması durumunda küsürat tama iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında ihraçcı veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır. 2.11.13) Talep Toplanmaksızın Satış Yöntemi Talep toplanmaksızın satış yöntemi, payları borsada işlem görmeyen halka açık ortaklıklardan, nitelikleri belirlenmiş ortaklıklar dışında kalanların paylarının kendileri ya da aracı kuruluşlar vasıtasıyla belirli bir fiyat tespit edilerek, yatırımcılardan talep toplanmaksızın halka arz yoluyla satışıdır. Bu yöntemin uygulanması halinde; tasarruf sahipleri, sirkülerde belirtilen süre içinde pay bedellerini bir bankada açılan özel hesaba yatırarak sermaye artırımına katılırlar. Talep toplama yönteminin kullanılması durumunda, yeterli talepte bulunulmaması halinde, talep dışı kalan paylar için de yukarıdaki düzenleme uygulanır. 2.11.14) Halka Arzlarda Uygulanacak Teşvikler Halka arzda belirli yatırımcı gruplarına nakdi ve/veya gayrinakdi teşviklerin sağlanmasına, teşvik esaslarının tüm ayrıntılarının ve uygulama esaslarının tam ve doğru olarak ve abartılmış ve yanıltıcı bilgileri içermeyecek şekilde izahnamede yer alması ve söz konusu teşviklerin ihraçcı, hissedar, aracı kuruluş ile sermaye, yönetim denetim ve benzeri şekillerde ilişkisi bulunan kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması koşuluyla Kurulca izin verilebilir. Ancak söz konusu teşviklerin halka arzın önüne geçerek sağlıklı fiyat oluşumunu etkileyecek ve yatırımcıların yatırım kararlarını sağlıklı olarak ve serbestçe vermelerini engelleyecek nitelikte olmaması zorunludur.

2.11.15) Halka Arzda İçsel Bilgiye Ulaşabilecek Konumdaki

Kişiler Payların halka arz yoluyla satışında; paylarını ihraç ve halka arzeden ihraçcılar ile halka arza aracılık eden aracı kuruluşların, payların değerini etkileyebilecek nitelikteki bilgiye ulaşabilecek konumdaki yöneticileri, ihraçcıların %5 ve üzerinde paya sahip ortakları ve halka arz nedeniyle hizmet aldığı diğer kişi/kurumların listesi, izahnamede açıklanmak suretiyle kamuya duyurulur.

2.11.16) Aracı Kuruluşların Yükümlülükleri Sermaye piyasası araçlarının satışı dolayısı ile düzenlenen izahname ve sirkülerlerin konsorsiyum adına konsorsiyum lideri tarafından da imzalanması gerekir. Aracı kuruluşlar, sermaye piyasası araçlarının satışlarını izahname ve sirkülerde belirtilen satış koşullarına ve ilgili mevzuattaki diğer kurallara uygun olarak gerçekleştirmekle yükümlüdürler. Halka arz süreci devam ederken gelen talep seviyesine ilişkin açıklama yapılamaz. Konsorsiyum lideri halka arz fiyatı ve üzerindeki fiyatlardan halka arza gelen talep


______________________________________________________________________

TSPAKB

78

seviyesini yanıltıcı olmamak şartıyla ancak halka arz süresinin bitimini takiben Kurul’un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde açıklar. Söz konusu açıklama halka arzda talepte bulunan grupların seçilmiş bir kısmına ilişkin olamaz. Yapılacak olan açıklamanın doğruluğundan konsorsiyum lideri sorumludur. Konsorsiyum lideri ihracın nihai tutarını, çalışanlar, kurumsal, bireysel ve diğer yatırımcı grupları arasındaki dağılımı da içerecek şekilde dağıtım sonuçları ile ek satış hakkı ve tahsisatın kaydırılması ile ilgili sonuçları, dağıtım listesinin kesinleştiği günü takip eden işgünü Kurul’un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde açıklar. Diğer yandan, konsorsiyum lideri yatırımcı grupları bazında dağıtımı yapılan sermaye piyasası aracı tutarı, oranı ve yatırımcı sayısı hakkındaki bilgiler ile halka arzedilen payların nominal değerinin %5’inden fazlasını satın alan kişi ve kurumları, dağıtım listesinin kesinleştiği günü takip eden işgünü Kurul’un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde kamuya açıklamak zorundadır. Ayrıca yukarıda belirtilen halka arzda içsel bilgiye ulaşabilecek konumdaki kişilerin yaptıkları pay alımları da orana bağlı olmaksızın açıklanmalıdır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

79

3) İHRAÇÇILAR VE HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLAR

Sermaye piyasası araçlarını çıkaran şirketler Kanunda ihraçcı ve halka açık anonim ortaklık olarak tanımlanmıştır. Kanun bu iki kategoride yer alan şirketler için;

- Genel kurul kararı gerektirmeden sermaye artırımı yapılmasını sağlayan kayıtlı sermaye sistemi, - Türk Ticaret Kanunu’ndaki limitlerin üzerinde tahvil ihraç limiti, - Genel Kurullarında birikimli oy kullanımı, - Şirketin tabiyetinin değiştirilmesi dışındaki kararların alınacağı genel kurul toplantı nisaplarında düşüklük, - Hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerin nama yazılı pay sahiplerine taahhütlü mektup gönderme zorunluluğundan muafiyet, - Türk Ticaret Kanunu’nda sermayenin % 10’una sahip olanların kullanabildiği azınlık haklarının halka açık anonim ortaklıklarda sermayenin % 5’ine tanınması, - Temettü avansı dağıtma imkanı,

gibi haklar tanımakla beraber, bunlara

- Kurulca belirlenen oranda kar payı dağıtma, - Mali tablolarını bağımsız denetime tabi tutma, - Mali tablolarını Kurulca belirlenen muhasebe standartlarına göre hazırlama ve ilan etme, - Kurulca belirlenen özel durumların gerçekleşmesi halinde kamuya bilgi verme, - Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşme değişiklikleri için Kuruldan izin alma,

gibi yükümlülükler de getirmiştir. Kurul bu konulardaki düzenlemelerini yukarıdaki listede yer alan Seri:IV ve VIII (No:3, 5, 11 ve 27) başlığı altındaki tebliğler ile yapmıştır. Aşağıda bu düzenlemeler açıklanmış olup, doğrudan başka bölümle ilgili olanlara ilgili oldukları bölüme atıf yapılarak orada detaylı olarak yer verilmiştir.

3.1) İhraççılar Kanun ihraçcıları “Anonim ortaklıklar, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerdir.” olarak tanımlamaktadır. Anonim ortaklıklar hisse senetlerini halka arz etmeleri veya halka arz edilmiş sayılmaları veya ortak sayılarının 250’yi aşması durumunda halka açık anonim ortaklık kapsamına dahil olacaklardır. Tahvil ve diğer borçlanma senedi ihraç eden anonim ortaklıklar ile yukarıda sayılan kuruluş, idare ve işletmeler ise “ihraçcı” kapsamında Kanuna tabi olacaklardır. Kurul, Kanuna tabi ihraçcıların kaydını tutar. İhraçcılar, sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık anonim ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrendikleri tarihten itibaren otuz gün içinde Kurula bildirmek


______________________________________________________________________

TSPAKB

80

zorundadırlar. Ortaklık denetçileri, bu durumu öğrendikleri tarihte, ihraçcının yönetim kuruluna ve Kurula bildirmekle yükümlüdürler.

3.2) Halka Açık Anonim Ortaklıklar Kanunun uygulanmasında, Halka Açık Anonim Ortaklıklar; “Hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklardır.” şeklinde tanımlanmaktadır. Kanun gereğince, pay sahibi sayısı 250’yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olurlar. Halka açık anonim ortaklık;

- Hisse senetleri halka arz edilmiş olan, - Ya da ortak sayısı 250’yi aşan,

anonim ortaklıklardır. Diğer bir deyişle hisse senetlerini halka arz eden bir anonim ortaklık ortak sayısı 250’nin altında olsa bile, ya da menkul kıymetlerini halka arz etmediği halde bir anonim ortaklığın ortak sayısı 250’yi aşıyorsa bunlar Kanuna göre halka açık anonim ortaklıktır. Az sayıda ortakla kurulan bir anonim şirketin ortak sayısı, şirketin paylarının zamanla veraset yoluyla birden fazla kişiye geçmesi ya da bazı ortakların hisselerini parça parça üçüncü şahıslara satmaları sonucunda, artabilir. Bu hüküm ile, hisse senetlerini kendi iradesiyle halka arz eden şirketler ile beraber, şirketin kendi iradesi dışında da halka açık hale gelebileceği ve bu şirketlerin de Kanuna tabi olarak Kurulun denetimine girecekleri belirtilmektedir. Şirketlerin halka açılması ya da halka açık şirketlerin ve halka sunulan hisse senetlerinin çoğalması şu kaynaklardan olur:

- Tedrici kuruluş yöntemiyle doğrudan doğruya halka açık şirketlerin kurulması, - Kapalı şirketlerin mevcut hisse senetlerinin veya sermaye artırımı nedeniyle ihraç edilecek hisse senetlerinin halka arz edilmesi, - Halka açık bir şirketin halka kapalı bir şirketi devralmak suretiyle birleşmesi, - Halka açık bir şirketin bölünmesi, - Halka açık şirketlerin sermaye artırımları.

Sermaye artırımlarında prensip olarak artırılan sermayeden yeni pay alma hakkı eski ortaklara aittir ve eski ortaklar bu haklarını sermayedeki hisseleri oranında kullanabilirler ki buna "rüçhan hakkı – yeni pay alma hakkı" denir. Rüçhan hakkı kullanıldıktan sonra satın alınmayan yeni payların tasarruf sahiplerine satılması sonucu şirketin ortak sayısı artar. Kurulca yapılan incelemelerde, Kanuna tabi ortaklıkların menkul kıymetlerinin ikinci el piyasasının oluştuğu anlaşıldığı takdirde; Kurul, bu ortaklıkların doğrudan ya da dolaylı ortak sayısını veya bilanço büyüklüğünü dikkate alarak, menkul kıymetlerine borsada işlem görme şartı getirebilir. Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşmelerinin değiştirilmesi için Sanayi ve Ticaret Bakanlığına başvurulmadan önce Kurulun uygun görüşünün alınması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

81

3.3) Halka Açık Anonim Ortaklıklara Sağlanan Haklar Anonim şirketlerin sermaye piyasasından yararlanmalarını teşvik, bu piyasada yapacakları işlemlerin kolaylaştırılması ve menkul kıymet arzını artırmak amacıyla Kanunun anonim ortaklıklara sağladığı haklardan Kurul düzenlemelerine konu olan kayıtlı sermaye ve tahvil ihraç limitine ilişkin açıklamalar aşağıda yer almaktadır. 3.3.1) Kayıtlı Sermaye Sistemi Temel olarak anonim ortaklıklar iki tür sermaye sistemine tabi olabilirler: - Esas sermaye sistemi - Kayıtlı sermaye sistemi Her iki sistem sermaye artırım süreci bakımından farklılıklar içerir. Türk Ticaret Kanununa göre anonim şirketlerin sermaye artırımı uzun süren formaliteleri gerektirmektedir. Esas sermaye sisteminde, her sermaye artırımında genel kurulun toplanması gerekmektedir. Nisap sorunları yüzünden, genel kurul toplantıları genelde iki kere yapılmakta ve bu nedenden bir-iki ay vakit kaybedilmektedir. Sermaye piyasası mevzuatı uzun formaliteleri asgariye indirmek ve süreci kısaltmak için kayıtlı sermaye sistemini getirmiştir. Hisse senetlerini halka arz etmek üzere kurulan anonim ortaklıklar ile kurulmuş olup da sermaye artırmak suretiyle hisse senetlerini halka arz edecek olan anonim ortaklıklar, Kuruldan izin almak şartı ile kayıtlı sermaye sistemini kabul edebilirler. Bu halde ortaklığın esas sermayesi çıkarılmış sermaye olur ve sözleşmede tespit edilen kayıtlı sermaye miktarına kadar yeni hisse senetleri çıkarmak suretiyle yönetim kurulu tarafından Türk Ticaret Kanununun (TTK) esas sermayenin artırılmasına ilişkin hükümlerine bağlı kalınmaksızın sermaye artırılabilir. Çıkarılan hisse senetleri tamamen satılarak bedelleri ödenmedikçe yeni hisse senetleri çıkarılamaz. Kayıtlı sermayeli ortaklıkların başlangıç sermayesinin Kurulca belirlenecek miktardan az olmaması ve unvanlarının kullanıldığı belgelerde çıkarılmış sermaye miktarının gösterilmesi zorunludur. Esas sözleşmede yer alması kaydıyla kayıtlı sermaye sistemini kabul etmek isteyen ortaklıklar Yönetim Kuruluna aşağıdaki konularda yetki verebilirler. - İmtiyazlı veya itibari değerinin üzerinde hisse senedi çıkarılması, - Pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması - İmtiyazlı hisse senedi sahiplerinin haklarını kısıtlayıcı nitelikte karar alınması. Yönetim kurulunun yeni pay alma hakkını kısıtlama yetkisi, pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde kullanılamaz. Yönetim kurulunun esas sözleşme ile yetkili kılınmış ise; pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması konusuna ilişkin kararının ilanı zorunludur. Bu karar alındığı tarihten itibaren beş iş günü içinde Ticaret Siciline tescil ve TTSG'nde ilan edilir. Karar tescili müteakip en geç beş iş günü içinde Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde,


______________________________________________________________________

TSPAKB

82

ortaklığın hisse senetlerinin halka arz ve satışına ilişkin ilanlarının çıktığı günlük yayın yapan en az iki gazetenin Türkiye baskılarında ayrıca ilan edilir. İlan tarihini izleyen en geç üç iş günü içinde ilanların yapıldığı gazetelerin Kurula gönderilmesi zorunludur. Esas sözleşme ile pay sahiplerinin yeni pay alma haklarının sınırlandırılması konusunda karar alma yetkisi verilen yönetim kurulunun bu yetkiyi pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde kullanması halinde yönetim kurulu üyeleri, denetçiler veya hakları ihlal edilen pay sahipleri, yönetim kurulu kararının günlük gazetelerde ilanından itibaren 30 gün içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesinde iptal davası açabilirler. Kanunun 12'nci maddesi çerçevesinde esas sözleşme ile yönetim kuruluna bırakılan konularda alınan yönetim kurulu kararları aleyhine, Kanunun 46'ncı maddesinin b bendi uyarınca Kurulca iptal davası açılabilir. Yönetim Kurulu, Kanunun 12'nci maddesi kapsamında aldığı kararları Kurula, kararın alındığı tarihi izleyen üç iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür. İptal davasının denetçiler, yönetim kurulu üyeleri veya hakları ihlal edilen ortaklar tarafından açılması halinde, yönetim kurulu davanın açıldığını öğrendiği tarihten itibaren 7 iş günü içinde durumu Kurula bildirmekle yükümlüdür. Mahkemece, aleyhine iptal davası açılan yönetim kurulu kararının icrasının geri bırakılmasına karar verildiği takdirde, taraflarca kararın, öğrenildiği tarihten itibaren en geç 3 iş günü içinde Kurula bildirilmesi zorunludur. Mahkemece icranın geri bırakılması kararı verilmediği sürece, sermaye artırımı dolayısıyla hisse senetlerinin Kurul kaydına alınması işlemlerine devam olunur. Kayıtlı sermaye sistemine tabi anonim şirketlerin sermaye artırım prosedürü ile esas sermaye sistemine tabi anonim şirketlerin sermaye prosedürü arasındaki farklar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Kayıtlı Sermaye Sistemi Esas Sermaye Sistemi Sermaye Artırımı Kararının Alınması

Yönetim kurulu kararı ile. Kayıtlı sermaye tavanına kadar sermaye artırımları yönetim kurulu yetkisinde artırılabilir.

Genel kurul kararı ile. Yönetim kurulunca esas sözleşmenin sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısı hazırlanır ve madde değişikliği için Kurulun onayını takiben Türk Ticaret Kanunu hükümleri dahilinde genel kurulca sermaye artırım kararı alınır.

Satın Alma Taahhüdü

Zorunluluk yoktur. Satılamayan paylar satış süresi sonunda 6 işgünü içinde iptal edilir.

Satın alma taahhütnamesi imzalanır. Satış süresi sonunda satılmayan payların taahhüt edenler tarafından satın alınma zorunluluğu vardır.

Hisse Senedinin Teslimi

Hisse senedinin teslimi satış anında yapılır.

Hamiline yazılı hisse senetlerinde sermaye artırımının tescilini izleyen 30 gün içinde, nama yazılı hisse senetlerinde ise 90 gün içinde hisse senetleri teslim edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

83

3.3.1.1) Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Ortaklıkların, kayıtlı sermaye sistemine geçiş ve sistem içinde uymaları gereken esaslar ile kayıtlı sermaye sisteminden çıkma ve çıkarılma durumları 23.01.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:IV, No:38 sayılı Kayıtlı Sermaye Sistemine İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. İlgili Tebliğ ile Kanunda yer alan tanımları çerçevesinde Kayıtlı Sermaye, Başlangıç Sermayesi ve Çıkarılmış Sermaye kavramları aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. Kayıtlı Sermaye; Ortaklıkların, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, yönetim kurulu kararı ile TTK'nın sermayenin artırılmasına dair hükümlerine tabi olmaksızın çıkarabilecekleri hisse senedi azami miktarını gösteren, Ticaret Sicili'ne tescil edilmiş sermayeleridir. Başlangıç Sermayesi; Kayıtlı sermayeli ortaklıkların sahip olmaları zorunlu asgari çıkarılmış sermayeleridir. Kayıtlı sermaye sistemine geçecek ortaklıkların başlangıç sermayesi 100.000 TL olarak belirlenmiştir. Çıkarılmış Sermaye; Kayıtlı sermayeli ortaklıkların satışı yapılmış hisse senetlerini temsil eden sermayeleridir. İlgili Tebliğ uyarınca aşağıda belirtilen hususlar Kurulun iznine tabidir. - Ortaklıkların kayıtlı sermaye sistemine kabulü, - Kayıtlı sermaye tavanı tespiti, - Ortaklıkların belirlenen kayıtlı sermaye tavanına ulaşılmadan önce yeni tavan tespiti, - Kayıtlı sermaye tavanına ulaşıldıktan sonra yeniden daha yüksek bir kayıtlı sermaye

tavanı tespiti, - Kayıtlı sermaye sisteminden çıkılması, Kurulca izin verilen kayıtlı sermaye tavanı, iznin verildiği yıl da dahil olmak üzere en fazla 5 yıllık süre için geçerlidir. Belirlenen sürenin sonunda izin verilen kayıtlı sermaye tavanına ulaşılamamış olsa dahi, yönetim kurulunun sermaye artırımı kararı alabilmesi için daha önce izin verilen tavan ya da yeni bir tavan tutarı için Kuruldan izin almak suretiyle genel kuruldan yeni bir süre için yetki alınması zorunludur. - Nakit artırım dışındaki tüm iç kaynakların sermayeye ilavesi suretiyle bir defaya

mahsus olmak üzere kayıtlı sermaye tavanı aşılabilir. Ancak nakit artırım suretiyle kayıtlı sermaye tavanı aşılamaz.

Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmek isteyen ortaklıkların, Kuruldan izin aldıktan sonra esas sözleşmelerine bu konuda hüküm koymaları ve bu amaçla sözleşmelerinin ilgili bölümlerinde bu sistemden yararlanmayı sağlayacak değişikleri yapmaları gerekir. Kayıtlı sermaye sistemine geçişte aşağıdaki aşamalar mevcuttur. a) Kurula Başvuru: Ortaklıklar kayıtlı sermaye sisteminden yararlanma ve tavan

belirlenmesi için Tebliğ’de sayılan belgelerle Kurula başvuruda bulunur. b) Kurulca İnceleme ve İzin: Kurul gerekli incelemeleri yaptıktan sonra sonuç olumlu

ise izin verir. Her ortaklığın kayıtlı sermaye tavanı, ortaklığın önerisi ve kayıtlı


______________________________________________________________________

TSPAKB

84

sermaye sisteminin gayesi göz önünde tutularak Kurulca belirlenir. Kurul, kayıtlı sermaye sistemine geçişi ve tavan yükseltmeyi şarta bağlayabilir.

c) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İzni: Kurul izninden sonra Kurulca onaylı esas sözleşme tadil tasarısı ile birlikte esas sözleşme değişikliği için Sanayi ve Ticaret Bakanlığından izin alınır.

d) Genel Kurul Kararları: Esas sözleşme değişikliğini görüşmek üzere pay sahipleri genel kurulu ile varsa, imtiyazlı pay sahipleri genel kurulu toplantıya çağrılarak esas sözleşme değişikliği karara bağlanır.

e) Ticaret Siciline Tescil ve İlan: Genel kurulca karar alındıktan sonra esas sözleşme değişiklikleri Ticaret Siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan edilir. Gazetenin bir nüshası, ilanı müteakip Kurula gönderilir.

3.3.1.2) Kayıtlı Sermaye Sisteminden Çıkma ve Çıkarılma Anonim ortaklıklar, Kuruldan izin almak suretiyle kayıtlı sermaye sisteminden çıkabilecekleri gibi bu sisteme alınmada aranan nitelikleri yitirmeleri halinde, Kurul tarafından da sistemden çıkartılırlar. Ortaklıklar; - Kayıtlı sermaye sistemine geçişte aranan nitelikleri kaybettiklerinde, - Ortaklık yapısı nedeniyle bu sisteme ihtiyaç duymaksızın kolayca sermaye artırımlarını

yapabilecekleri durumlarda, - Kayıtlı sermaye sistemini amacı dışında, ortaklar ve diğer tasarruf sahiplerinin

istismarına yol açacak şekilde kullanıldığının belirlenmesi halinde, Kurul tarafından sistemden çıkarılabilirler. Sistemden çıkan veya çıkarılan ortaklıklar çıkış tarihinden itibaren en az 2 yıl geçmeden yeniden sisteme kabul edilmezler. Ancak ortaklık yönetiminin değişmesi veya kayıtlı sermaye sisteminden çıkma veya çıkartılma sebeplerinin ortadan kalktığının tespiti durumunda 2 yıllık sürenin dolması beklenmeden ortaklığın yeniden kayıtlı sermaye sistemine geçişine Kurulca izin verilebilir. 3.3.2) Tahvil ve Diğer Borçlanma Senetleri İhracı 3.3.2.1) Tahvil İhraç Yetkisi TTK hükümlerine göre, anonim şirketler, genel kurul kararı ile tahvil çıkarabilmektedir. SPKn.nun 13’üncü maddesine göre tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç yetkisinin, esas sözleşme ile yönetim kuruluna devredilebilir. Bu durumda TTK’nın tahvil ihracında genel kurul kararı alınmasına ilişkin 423’üncü maddesi uygulanmaz. 3.3.2.2) Tahvil İhraç Limiti TTK’nın 422’nci maddesine göre, anonim şirketlerin çıkaracakları tahviller, esas sermayenin ödenen ve tasdik olunmuş son bilançoya göre mevcudiyeti anlaşılan miktarını aşamaz. Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı Kanunun 13’üncü maddesi ile belirlenmiştir. Buna göre, halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, Kurula


______________________________________________________________________

TSPAKB

85

gönderilen bağımsız denetimden geçmiş son mali tabloda yer alan çıkarılmış veya ödenmiş sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından varsa zararların indirilmesinden sonra kalan miktarı geçemez. Her iki maddenin karşılaştırılmasından anlaşılacağı üzere Kanun, TTK’na göre tahvil ihraç limitini yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamı kadar artırmıştır. Yine Kanunun 13’üncü maddesine göre, “Mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüslerinin tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç limitleri Bakanlar Kurulu’nca belirlenir. Bu durumda, özel kanunlarda belirlenen limitler uygulanmaz. Tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri ihraç limitleri ile TTK’nın 422’nci maddesinde tespit edilmiş olan anonim ortaklıkların çıkarabilecekleri tahvil miktarına dair sınırlar gerektiğinde Bakanlar Kurulu'nca genel olarak veya sektörler itibariyle arttırılabilir.” Bakanlar Kurulu bu yetkiyi son olarak 27.01.1993 tarih, 93/3983 sayılı Tahvil ve Sermaye Piyasası Aracı Niteliğindeki Borçlanma Senetleri İhraç Limitlerine Dair Kararı yayımlayarak kullanmıştır. Hazine garantisini ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitlerine uyulmaz. Çıkarılan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri tamamen satılmadıkça veya satılmayanlar iptal edilmedikçe, aynı türden yeni tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri çıkarılamaz.

3.3.2.3) Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanı Halka açık anonim ortaklıkların ihraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, genel kurulca Kurula gönderilen bağımsız denetimden geçmiş son mali tabloda yer alan çıkarılmış veya ödenmiş sermaye ile genel kurulca onaylanan son mali tabloda görülen yedek akçeler ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından varsa zararların indirilmesinden sonra kalan miktarı geçemez. Bu ortaklıklar hesap dönemi içinde arttırdıkları ödenmiş/çıkarılmış sermayenin gösterildiği bir ara bilanço düzenleyerek Kurula başvurdukları ve ihraç limitinin hesabında arttırılan bu sermayenin de dikkate alınmasını istedikleri takdirde, söz konusu ara bilançonun bağımsız denetimden geçmiş olması zorunludur. Ancak arttırılan sermaye içinde genel kurulca onaylanan son bilançoda yer alan yedeklerden veya Yeniden Değerleme Değer Artış Fonundan aktarılmış olan bir tutar bulunması halinde, bu tutar ihraç limitinin hesabında dikkate alınmaz. Bu doğrultuda Tahvil İhraç Tavanı aşağıdaki şekilde formüle edilebilir: Tahvil İhraç Tavanı= (Çıkarılmış/Ödenmiş Sermaye + Yedek Akçe + YDDAF) - Zararlar


______________________________________________________________________

TSPAKB

86

3.3.2.4) Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanında Katsayı Yukarıdaki açıklamalara göre hesaplanan tutar, tahvil ihraç tavanı ile ilgili düzenleme çerçevesinde arttırılabilmektedir (27.01.1993 tarih, 93/3983 sayılı Tahvil ve Sermaye Piyasası Aracı Niteliğindeki Borçlanma Senetleri İhraç Limitlerine Dair Karar). Buna göre halka açık anonim ortaklıklar; Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış ve bir bağımsız denetleme kuruluşunca denetlenmiş mali tablolarına göre son yılda net dönem karı elde etmiş olmaları ve ortaklıkça öngörülen borçlanma tutarının SPK’nca onaylanmış olması durumunda SPK’nın 13’üncü maddesi uyarınca hesaplanan tahvil ve diğer borçlanma senetleri toplam tutarının 6 katına kadar; Son yıla ait mali tablolarında net dönem karı olmaması durumunda ise bu yıla ait mali tablolarının bağımsız denetim kuruluşlarınca denetlenmiş olması kaydıyla SPK md. 13’e göre hesaplanan tutarın 3 katına kadar ihraç yapabilir. Son yıla ait mali tabloları bağımsız denetleme kuruluşlarınca denetlenmemiş halka açık anonim ortaklıklar ise katsayı uygulamasından yararlanamaz. Halka açık anonim ortaklıkların yurt dışında ihraç ettikleri tahvil ve diğer sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma senetlerinin tutarı yukarıdaki limitlerin hesabında dikkate alınmaz. Çıkarılan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetleri tamamen satılmadıkça veya satılmayanlar iptal edilmedikçe aynı türden yeni tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi çıkarılamaz. 3.3.2.5) Halka Açık Olmayan Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanı İhraç edebilecekleri tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin toplam tutarı, Genel Kurul tarafından onaylanmış son bilançoda yer alan ödenmiş sermaye ve yeniden değerleme değer artış fonu toplamından zararların düşülmesinden sonra kalan tutarı geçemez. Tahvil İhraç Tavanı= (Çıkarılmış/Ödenmiş Sermaye + Yen. Değ. Değer A. Fonu) - Zararlar

3.3.2.6) Halka Açık Olmayan Anonim Ortaklıklarda Tahvil İhraç Tavanında Katsayı Uygulanacak katsayılar ve koşulları Halka Açık Anonim Ortaklıklar ile aynıdır. 3.3.2.7) Limit Hesabında Dikkate Alınmayanlar Artırılan sermaye içinde genel kurulca onaylanan son bilançoda yer alan yedeklerden veya yeniden değerleme değer artış fonundan aktarılmış olan bir tutar bulunması halinde, bu tutar ihraç limitinin hesabında dikkate alınmaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

87

Varlığa dayalı menkul kıymet olarak çıkarılacak tahvil vb. borçlanma araçları limit hesabında dikkate alınmaz. Tahvil ihraçlarıyla ilgili olarak Bakanlar Kurulu'nun limit belirlemesi halinde, anonim ortaklıkların başvurabilecekleri azami tahvil ihraç limiti, yukarıdaki esaslara göre hesaplanan genel toplamdan tedavülde bulunan tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senetlerinin tutarı indirilmek suretiyle hesaplanır. Hazine garantili tahviller, özelleştirme kapsamına alınanlar dahil KİT tahvilleri, mahalli idareler ve bunlarla ilgili özel mevzuat uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerin tahvil ve sermaye piyasası aracı niteliğindeki diğer borçlanma senedi ihraç limitleri Bakanlar Kurulu'nca belirlenir. Bu durumda özel kanunlarla belirlenen limitler uygulanmaz. 3.3.3) Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Azınlık ortaklıklarının, ortaklığın yönetim ve denetim kurullarına temsilci seçtirebilmelerine olanak veren birikimli oy kullanımına ilişkin usul ve esaslar Kurulun Seri:IV, No:29 sayılı “Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Birikimli oy kullanımı ile, Sermaye Piyasası Kanununa tabi anonim ortaklıkların genel kurullarında yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçimlerine ilişkin kararlarda her bir üyelik için kullanılacak oy hakkının, kısmen veya tamamen bir veya birkaç üyenin seçiminde birikimli olarak kullanılabilmesi yöntemine olanak sağlanmaktadır. Birikimli oy kullanma; genel kurula katılan kişinin, yönetim kurulu ve denetim kurulu üyeliği seçiminde kullanacağı oy sayısı, sahip olduğu veya vekil sıfatıyla kullanmaya yetkili olduğu oy sayısı ile seçim yapılacak yönetim kurulu ve denetim kurulu üye sayısı çarpılmak suretiyle bulunan ve bu suretle ulaşılan birikimli oy sayısının tamamı bir aday için veya birden fazla adaya bölünerek kullanılabilen oy kullanma yöntemidir. Birikimli oy yönteminin uygulanabilmesi için ortaklık ana sözleşmesinde açık hüküm bulunması zorunludur. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen ve geçmiş iki yıl içerisinde pay sahibi sayısı sürekli olarak 500’ün üzerinde olduğu herhangi bir şekilde anlaşılan ortaklıkların birikimli oy yöntemini uygulamaları ve ana sözleşmelerinde birikimli oy yöntemine vermeleri zorunludur. Ortaklıklar, bu durumun doğmasını izleyen ilk olağan genel kurullarında ana sözleşmelerini birikimli oy kullanma hükümlerini içerecek şekilde değiştirmekle yükümlüdürler. Diğer ortaklıklar bakımından birikimli oy yönteminin uygulanması ihtiyaridir. 3.3.3.1) Ortaklıkların Yükümlülükleri Ortaklık genel kurullarında birikimli oy kullanılabilmesi için, ortaklık ana sözleşmesinde, a) Oy hakkı veren tüm payların sahiplerinin yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde oylarını bir veya birden fazla aday için birikimli olarak kullanabilmelerinin mümkün olduğu yönünde açık bir hükme yer verilmesi, b) Ortaklık yönetim ve denetim kurulu üye sayısının, sabit bir rakam olarak belirlenmesi, c) Yönetim ve denetim kurulu üyeliklerinde görev süresi bitiminden önce azil dışındaki nedenlerle boşalma olması durumu hariç olmak üzere, üyelerin tamamının aynı genel kurulda seçiminin yapılması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

88

d) Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde oy hakkında imtiyaz tanıyan hükümlerin bulunmaması, e) Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminde aday gösterme imtiyazı bulunması halinde, kesirli sayılar bir üst tam sayıya tamamlanmak kaydıyla, toplam üye sayısının üçte birinin, aday gösterme imtiyazına sahip grubun önerisine bağlı olmaksızın en az birer üyeliğe, aday gösterme imtiyazına sahip grubun önerisine bağlı olmaksızın genel kurulda gösterilecek adaylar arasından seçim yapılmasına olanak veren hüküm bulunması, gerekmektedir. Birikimli oy kullanma yöntemini kullanması zorunlu ortaklıklar, Kurulun Seri:IV, No:31 sayılı “Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Anonim Ortaklıkların Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” ile yapılan düzenleme gereği, değişiklik yapan Tebliğ’in yürürlük tarihi olan 21 Aralık 2003 tarihinden sonraki ilk genel kurullarında ana sözleşmelerini Tebliğ’de belirtilen esaslar çerçevesinde değiştirmek ve sonraki genel kurullarında birikimli oy yöntemini uygulamak zorundadırlar. 3.3.3.2) Birikimli Oyun Kullanılmasına İlişkin Esaslar Yönetim ve denetim kurulu üye seçiminin yapılacağı genel kurullarda, birikimli oy yöntemi ile genel hükümlere göre oy kullanımı birlikte uygulanır. Birikimli oy, yazılı oy pusulaları ile kullanılır. Bu pusulularda birikimli oyun dağılımı gösterilir ve oy kullanan kişinin sahip olduğu oy sayısı, adı soyadı ile imzası yer alır. Birikimli oy hesabında, ana sözleşmede belirtilen ve seçimi yapılacak yönetim ve denetim kurulu üye sayısı dikkate alınmaktadır. Oyunu birikimli olarak kullanan kişi, oylarını, oy dağılımını belirtmeksizin birden fazla adaya dağıtırsa, bu oyların adaylara eşit olarak dağıtıldığı kabul edilir. 3.3.3.3) Vekâleten Oy Kullanımında Birikimli Oy Oy hakkını vekil aracılığı ile kullanmak isteyenler, Kurulun Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca, vekile verecekleri formda birikimli oy kullanılması yönünde bir talimat vermesi durumunda, vekil bu paylara ilişkin oy hakkını birikimli olarak kullanmak zorundadır. Söz konusu talimatın verilmemesi durumunda, bu paylar, birikimli oy hesabında dikkate alınmaz, paylara ilişkin oy hakkı genel hükümlere çerçevesinde kullanılır. 3.3.3.4) Birikimli Oy Yöntemini Kullanacak Kişinin Yükümlülükleri Birikimli oy kullanacak kişi, genel kurul tarihinden en az iki iş günü önce, birikimli oy kullanma isteğini ortaklığa yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bir kişinin bildirim yapması genel kurulda birikimli oy yönteminin uygulanması için yeterli olup, genel kurulda oylarını birikimli kullanmak isteyen diğer kişilerin bildirim yapmış olmaları şartı aranmaz. Çağrı yoluyla vekalet toplanması ve vekalet toplanan paylara ilişkin oyların birikimli kullanılmasının amaçlanması durumunda, çağrı yapacak kişilerin, Kurulun Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca düzenleyecekleri “Bilgi Formu”nda,


______________________________________________________________________

TSPAKB

89

amacına, birikimli oy yöntemine ilişkin ayrıntılı açıklamalara ve sonuçlarına yer vermesi gerekmektedir. 3.3.4) Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Halka açık anonim ortaklıkların; genel kurullarında vekaleten oy kullanılmasında, sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak vekalet toplanmasında uyulması zorunlu ilke ve esaslar Seri:IV, No:8 sayılı Halka Açık Anonim Ortaklıklar Genel Kurullarında Vekaleten Oy Kullanılmasına ve Çağrı Yoluyla Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Ortaklıkların olağan ve olağanüstü genel kurullarında vekaleten oy kullanma esasları ile genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet toplama girişiminde bulunulmasında ve oy sözleşmesi yapılması için çağrı yoluna başvurulması halinde uyulması gereken ilke ve esaslar bu Tebliğ kapsamındadır. Kanuni temsil hallerinde, kanuni temsilci aracılığıyla oy kullanma genel hükümlere tabidir. 3.3.4.1) Vekaleten Oy Kullanılmasına İlişkin Esaslar Ortaklık genel kurullarında oy kullanma hakkına sahip olanlar, bu haklarını vekil tayin ettikleri pay sahipleri aracılığıyla veya ortaklık ana sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça pay sahibi olmayanlar aracılığıyla da kullanabilirler. Ortaklık esas sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça, vekilin, birden fazla ortağı temsilen oy kullanması mümkündür. Ortaklıklarda, vekaletname ile temsil, en az Kurul tarafından belirlenen bilgileri içeren vekaletname formlarının kullanılmasıyla mümkündür. Vekilin, temsil yetkisinin sınırları vekaletname formunda belirlenir. Vekaletname, ilgili olduğu olağan veya olağanüstü ve hukuken bunların devamı sayılan genel kurul toplantısı için geçerlidir. Fakat, tazminat hakkı saklı kalmak kaydıyla, toplantı gününe kadar her zaman için vekaletten azil ve istifa mümkündür. Ancak keyfiyetin, ortaklığa ve karşı tarafa derhal bildirilmesi zorunludur. Vekili azleden oy hakkı sahibi ve istifa eden vekil, bu yükümlülüğe aykırı davranıştan doğabilecek zararlardan sorumludurlar. Vekil, kendisine yazılı olarak vekaletname formlarında talimat verilen konularda, talimata uygun hareket etmekle yükümlüdür. Oy hakkı vekilin özen borcu çerçevesinde kullanılır. Vekilin sorumluluğunu bertaraf eden her türlü kayıt batıldır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

90

3.3.4.2) Pay Sahiplerine Çağrıda Bulunarak Vekalet Toplanmasına İlişkin Esaslar Ortaklıkların sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak, genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenebilir. Çağrıda bulunarak vekalet toplanması ancak esas sözleşmelerinde engel hüküm bulunmayan ortaklıklarda mümkündür. Pay sahiplerine çağrıda bulunarak genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenmesinde, oy hakkı sahiplerine, vekalet vermelerini temin için herhangi bir menfaat önerilemez ve sağlanamaz. Oy sözleşmesi yapılması için çağrı yoluna başvurulması halinde; çağrıda bulunarak vekalet toplanmasına ilişkin esaslara kıyasen uyulur. Ortaklıklar, çağrı yoluyla vekalet toplama amacıyla Kurula başvurulduğunu belgeleyen kişi ya da kuruluşların müracaatı halinde, pay defterine kayıtlı nama yazılı hisse senedi sahiplerinin adı, soyad ve adreslerini vermek zorundadırlar. Çağrı yoluyla vekalet toplanması halinde Kurul tarafından belirlenen bilgileri içeren vekaletname formunun kullanılması ve bu forma “çağrıda bulunarak vekalet toplayanlar tarafından açıklanması zorunlu bilgi formu”nun eklenmesi zorunludur. Bilgi formu vekalet toplamaya başlama tarihinden önce vekaletname formu örneği ile birlikte Kurula sunulur. Form, yeterli, dürüst ve açık bilgi verecek şekilde düzenlenmelidir. Kurul başvuru bazında ek bilgilerin vekaletname veya bilgi formunda yer almasını isteyebilir. Vekalet toplanması amacıyla yapılacak her türlü ilan, reklam ve duyurularla ilgili metinler hakkında önceden Kurulun uygun görüşünün alınması şarttır. 3.3.4.3) Çağrı Yoluyla Ortaklık Paylarının Toplanmasına İlişkin Esaslar Halka açık anonim ortaklıkların pay sahiplerine yapılacak zorunlu ve isteğe bağlı çağrıya ilişkin ilke ve esaslar Seri:IV, No:44 sayılı “Çağrı Yoluyla Ortaklık Paylarının Toplanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Çağrıda, ortaklığın aynı gruba dahil tüm payları eşit muameleye tabi tutulacaktır. Çağrıda ödenecek bedel Türk Lirası cinsinden nakit, menkul kıymet veya kısmen nakit kısmen menkul kıymet olarak belirlenebilecektir. Ancak pay sahibinin talebi halinde çağrı bedelinin nakden ödenmesi zorunludur. Çağrı bedelinin tamamen veya kısmen menkul kıymet cinsinden belirlenmesi durumunda menkul kıymetin borsada işlem görmesi gerekmektedir. Çağrıya karşılık veren pay sahipleri, satmaya karar verdikleri payları, çağrıda bulunanlar adına alım işlemlerini gerçekleştiren aracı kuruluşa, bilgi formu ile ilan edilen çerçevede ve genel hükümler doğrultusunda teslim ederek, satışı gerçekleştireceklerdir. 3.3.4.3.1) Çağrıda Bulunma Yükümlülüğüne İlişkin Esaslar Herhangi bir kişi veya birlikte hareket ettiği kişiler tarafından, bir ortaklığın yönetim kontrolünün belli bir grup payların iktisabı ile elde edilmesi halinde, ortaklığın diğer grup


______________________________________________________________________

TSPAKB

91

veya gruplarına dahil tüm pay sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde çağrıda bulunulması zorunludur. Ortaklığın sermayesinin veya oy haklarının %50 ve daha fazlasına tek başına veya birlikte hareket ettikleri kişilerle beraber, doğrudan veya dolaylı olarak sahip olunması yönetim kontrolünün elde edilmesi olarak kabul edilmektedir. Bunun dışında, Tebliğ ile, söz konusu orana bağlı olmaksızın, yönetim kurulu üye sayısının salt çoğunluğunu seçme veya genel kurulda söz konusu sayıdaki üyelikler için aday gösterme hakkını veren imtiyazlı payların elde edilmesi de yönetim kontrolünün elde edilmesi olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede, anonim ortaklık sermayesinin ve oy haklarının %50'si iktisap edilmese dahi, yönetim hakimiyetini sağlayan imtiyazlı payların elde edilmesi, çağrı yükümlülüğünü doğuracaktır. Pay devri ile yönetim kontrolünün daha önce ortaklıkta yönetim kontrolüne sahip olanlar ile eşit olarak paylaşılması halinde, çağrıda bulunma yükümlülüğü doğmayacaktır. Aşağıdaki hallerin varlığı halinde de çağrıda bulunma yükümlülüğünün doğmadığı kabul edilecektir.

- Yönetim kontrolünün, tüm pay sahiplerine ellerinde bulundurdukları payların tamamı için yapılan isteğe bağlı bir çağrıyı takiben elde edilmesi durumunda,

- İmtiyazlı paylarla yönetim kontrolüne sahip olan ortak veya birlikte hareket ettiği kişiler tarafından gerçekleştirilen pay alımları ile ortaklık sermayesinin veya oy haklarının %50 veya daha fazlasına sahip olunması halinde,

- Yönetim kontrolüne sahip olan ortağın, ortaklıktaki sermaye payının %50 oranının altına düşmesinden sonra yönetim kontrolü üçüncü kişilere geçmeden yapacağı pay alımları ile ortaklık sermayesinin veya oy haklarının %50 veya daha fazlasına tekrar sahip olması halinde,

- Yönetim kontrolünü sağlayan ortaklık paylarının ve oy haklarının, aynı gerçek veya tüzel kişi tarafından kontrol edilen grup içerisinde yapılan devir işlemleri sebebiyle elde edilmesi durumunda.

Ayrıca, düzenleme ile zorunlu çağrıdan muafiyet halleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.

- Ortaklık paylarının veya oy haklarının iktisabının, finansal güçlük içinde bulunan ortaklığın mali yapısının güçlendirilmesi bakımından zorunlu olan bir sermaye yapısı değişikliği gereğince gerçekleştirilmesi.

- Ortaklık sermayesinde sahip olunan paylardan veya oy haklarından çağrı yapma zorunluluğunu gerektiren kısmın Kurulca uygun görülecek sürede elden çıkarılacağının taahhüt edilmesi veya elden çıkarılması.

- Ana ortaklıktaki yönetim kontrolü değişikliğinin, ana ortağın paylarına sahip olduğu halka açık anonim ortaklıktaki yönetim kontrolünün elde edilmesi amacını taşımaması.

- Özelleştirme kapsamındaki ortaklıklarda kamu paylarının satışı. Yönetim kontrolünü sağlayan payların ve oy haklarının iktisabını izleyen altı iş günü içerisinde gereken bilgi ve belgelerle birlikte çağrı yapmak üzere Kurul’a başvurulması zorunludur. Çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanması zorunludur. Fiili çağrı süresi on iş gününden az yirmi iş gününden fazla olamaz. Çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanmasını zorunlu


______________________________________________________________________

TSPAKB

92

tutan düzenlemede, zorunlu çağrı yükümlülüğünün doğduğu günden itibaren kırkbeş iş günü içerisinde ortaklığın diğer ortaklarına ait payları satın almak üzere fiili çağrı işlemine başlanmaması halinde, kırkbeş iş gününü aşan her gün için çağrı fiyatına faiz işletileceği hükme bağlanmıştır. 3.3.4.3.2) İsteğe Bağlı Çağrıya İlişkin Esaslar Ortaklık paylarının tamamı ya da bir kısmı için, ortaklar veya üçüncü şahıslar tarafından isteğe bağlı çağrı yapılabilecektir. İsteğe bağlı çağrıya ilişkin olarak, çağrı yoluyla pay toplama girişiminde bulunanlar, çağrının fiili başlangıcına kadar ortaklığın paylarını satın almaktan vazgeçebileceklerdir.

3.4) Anonim Ortaklıkların Yükümlülükleri SPKn.na anonim ortaklıkların dışında tabi olan sermaye piyasası kurumlarının da mevcut olması nedeniyle, yükümlülükler sadece anonim ortaklıkların tabi olduğu yükümlülükler ve anonim ortaklıklar ile sermaye piyasası kurumlarının tabi olduğu yükümlülükler başlıkları altında açıklanacaktır. 3.4.1) Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar 3.4.1.1) Anonim Ortaklıkların Sermaye Piyasası Kurulu Kaydına Alınmaları Kurul, Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi ihraçcıların kaydını tutar. Sermaye piyasası araçlarının herhangi bir şekilde halka satıldığını veya halka açık anonim ortaklık statüsünün kazanıldığını öğrenen ortaklıklar Kurul kaydına alınmak üzere Sermaye Piyasası Kuruluna başvururlar. 3.4.1.2) Kanuna Tabi Olan Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar Sermaye Piyasası Kanununa tabi olan anonim ortaklıkların uyacakları esaslar, 19.03.2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Seri:IV, No:41 sayılı Tebliğ ile düzenlenmiştir. Tebliğ ile getirilen yükümlülükler aşağıda özetlenmiştir. Değerleme Yaptırma Yükümlülüğü Payları borsada işlem gören ortaklıklar ile ilişkili tarafları arasındaki varlık, hizmet veya yükümlülük transferleri işlemlerinde her bir işlemin tutarının, ortaklığın Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanan son yıllık finansal tablolarında yer alan aktif toplamının veya brüt satışlar toplamının %10'una veya daha fazlasına ulaşacağının öngörülmesi durumunda, işlem öncesinde, Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara işlemin değerlemesinin yaptırılması zorunludur. Bu çerçevede, lişkili taraf işlemlerinin değerlemesini yapan kuruluş, işlemin şartlarının adil ve makul olup olmadığına ilişkin görüşüne raporunda yer vererek raporunu ortaklık yönetim kuruluna sunar. Ortaklık yönetim kurulu, söz konusu raporu dikkate alarak ilişkili taraf ile yapılacak işlemlerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceğine karar verir. İlişkili taraf işlemlerinin gerçekleştirilmesi durumunda, işlemlerin taraflarının birbirleriyle olan doğrudan veya dolaylı ilişkileri ile işlemlerin niteliğine ilişkin bilgiler; değerlemede kullanılan varsayımları ve değerleme sonuçlarını içeren değerleme raporu özeti; işlemler değerleme raporunda ulaşılan sonuçlara uygun bir şekilde gerçekleştirilmemişse bu


______________________________________________________________________

TSPAKB

93

durumun gerekçesine ilişkin açıklama, yapılacak ilk genel kurul toplantısından 15 gün önce ortakların incelemesine açılarak söz konusu işlemler hakkında genel kurul toplantısında ortaklara bilgi verilir. İlişkili taraf tanımı Tebliğde yapılmıştır. Buna göre ilişkili taraf, Kurulun muhasebe standartları düzenlemelerinde tanımlanan ilişkili tarafı ifade etmektedir. Kurulun Seri:VI, No:25 Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğin 502’nci maddesine göre, bir taraf, aşağıdaki durumlardan herhangi birinin varlığı halinde bir işletme ile ilişkili olarak kabul edilir: a) Tarafın doğrudan veya bir ya da daha fazla aracı vasıtasıyla dolaylı olarak; 1- Bir işletmeyi kontrol etmesi veya işletme tarafından kontrol edilmesi veya kendisini kontrol eden işletmenin aynı zamanda başka bir işletmeyi kontrol etmesi (Bu durum; ana ortaklıklar, bağlı ortaklıklar ve grubun diğer şirketlerini içerir.), 2- İşletme üzerinde önemli derecede etki sağlayacak bir hakkının bulunması, 3- İşletme üzerinde müşterek kontrolünün bulunması; b) Tarafın işletmenin iştiraki olması; c) Tarafın müşterek yönetime tabi bir teşebbüs olduğu durumlarda, müteşebbislerden birinin işletme olması; d) Tarafın; işletme faaliyetlerinin planlanması, yürütülmesi ve denetlenmesi ile doğrudan veya dolaylı olarak yetkili ve sorumlu olan, işletmenin veya işletmenin ana ortaklığının yönetim kurulu üyesi, genel müdür gibi yönetici personelden olması; e) Tarafın, bu maddenin (a) veya (d) bentlerinde belirtilen kişilerin yakın aile üyelerinden biri olması; f) Tarafın, bu maddenin (d) veya (e) bentlerinde belirtilen kişilerin doğrudan veya dolaylı olarak kontrol veya müşterek kontrol hakkının olduğu veya üzerinde önemli derecede etkide bulunduğu ya da yarıdan fazla oy hakkına sahip olduğu bir işletme olması; g) Tarafın, işletmenin veya bu işletmenin ilişkili tarafı olan herhangi bir işletmenin çalışanlarının emeklilik haklarıyla ilgili bir fon veya işletme olması. Yaygın ve Süreklilik Arz Eden İşlemlerin Değerlemesi Payları borsada işlem gören ortaklıklar ile ilişkili tarafları arasındaki yaygın ve süreklilik arz eden varlık, hizmet ve yükümlülük transferleri işlemlerinde işlemlere ilişkin şartlar yönetim kurulu tarafından belirlenir. Payları borsada işlem gören ortaklıkların, ilişkili taraflarla olan yaygın ve süreklilik arz eden varlık, hizmet ve yükümlülük transferleri işlemlerinin tutarının Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanacak yıllık finansal tablolarında yer alan aktif toplamının veya brüt satışlar toplamının % 10'una veya daha fazlasına ulaşacağını öngörmeleri halinde bu şartların adil ve makul olup olmadığına ilişkin olarak Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara işlemler öncesinde değerleme yaptırmaları zorunludur. Ortaklık yönetim kurulu, söz konusu raporu dikkate alarak ilişkili taraf ile yapılacak işlemlerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceğine karar verir. İlişkili taraflarla yürütülen işlemler öncesinde değerlemeye tabi tutulan yaygın ve süreklilik arz eden işlemlerle ilgili olarak, her hesap dönemi sonunda, değerleme kuruluşu tarafından, işlemler öncesinde yapılan değerleme çalışmalarında ulaşılan sonuçlar ile bu sonuçlar çerçevesinde yönetim kurulu tarafından belirlenen şartlara uyulup uyulmadığı hususunda bir rapor hazırlanır ve bu raporun özeti yıllık olağan genel kurul toplantısından 15 gün önce ortakların incelemesine açılarak söz konusu işlemler hakkında genel kurul toplantısında ortaklara bilgi verilir. İlişkili taraflarla olan yaygın ve süreklilik arz eden işlemlerin izleyen hesap döneminde de sürdürülmesine karar verilmesi halinde ortaklık yönetim kurulu tarafından işlemlere


______________________________________________________________________

TSPAKB

94

ilişkin şartlar gözden geçirilir ve gerektiği takdirde yeniden belirlenir. Söz konusu işlemlerin izleyen hesap dönemi sonunda Kurul düzenlemeleri uyarınca kamuya açıklanacak yıllık finansal tablolarda yer alan aktif toplamın veya brüt satışlar toplamının %10'una veya daha fazlasına ulaşacağının öngörülmesi durumunda izleyen hesap döneminde uygulanacak şartların adil ve makul olup olmadığına ilişkin olarak Kurulca esasları belirlenen kuruluşlara değerleme yaptırılır. Pay Sahipleri İle İlişkiler Birimi Payları GİP’te işlem görenler hariç olmak üzere borsada işlem gören ortaklıklarda pay sahipliği haklarının kullanılması konusunda faaliyet gösteren, yönetim kuruluna raporlama yapan ve yönetim kurulu ile pay sahipleri arasındaki iletişimi sağlayan pay sahipleri ile ilişkiler biriminin oluşturulması zorunludur. Pay sahipleri ile ilişkiler biriminin yöneticisinin adı, soyadı ve iletişim bilgileri ile bu bilgilerde meydana gelen değişiklikler Kurul'un özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde, borsa bülteninde ilan edilmek üzere borsaya bildirilir. Pay sahipleri ile ilişkiler biriminin başlıca görevleri aşağıda yer almaktadır. a) Pay sahiplerine ilişkin kayıtların sağlıklı, güvenli ve güncel olarak tutulmasını sağlamak, b) Şirket ile ilgili kamuya açıklanmamış, gizli ve ticari sır niteliğindeki bilgiler hariç olmak üzere, pay sahiplerinin şirket ile ilgili yazılı bilgi taleplerini yanıtlamak, c) Genel kurul toplantısının yürürlükteki mevzuata, esas sözleşmeye ve diğer şirket içi düzenlemelere uygun olarak yapılmasını sağlamak, ç) Genel kurul toplantısında, pay sahiplerinin yararlanabileceği dokümanları hazırlamak, d) Oylama sonuçlarının kaydının tutulmasını ve sonuçlarla ilgili raporların pay sahiplerine yollanmasını sağlamak, e) Mevzuat ve şirketin bilgilendirme politikası dahil, kamuyu aydınlatma ile ilgili her türlü hususu gözetmek ve izlemek. Ortaklıkların sermaye piyasası mevzuatına uyum kapasitesinin güçlendirilmesi Payları GİP’te işlem görenler hariç olmak üzere borsada işlem gören ortaklıklarda, ortaklığın sermaye piyasası mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ve kurumsal yönetim uygulamalarında koordinasyonu sağlayan bir personelin görevlendirilmesi zorunludur. Görevlendirilen personelin "Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı"na ve "Kurumsal Yönetim Derecelendirme Uzmanlığı Lisansı"na sahip olması, ortaklıkta tam zamanlı üst düzey yönetici olarak çalışması ve en üst düzey icracı yöneticiye çalışmaları hakkında raporlama yapması zorunludur. Ortaklık yönetim kurulu tarafından kurumsal yönetim komitesinde de görevlendirilebilecek olan söz konusu personelin adı, soyadı ve iletişim bilgileri ile bu bilgilerde meydana gelen değişiklikler Kurul’a bildirilir. Payları İMKB Serbest İşlem Platformu’nda işlem gören halka açık anonim ortaklıkların; a) Pay sahipleri ile ilişkiler birimi oluşturulması, b) Ortaklığın sermaye piyasası mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ve kurumsal yönetim uygulamalarında koordinasyonu sağlayan bir personelin görevlendirilmesi, yükümlülükleri bulunmamaktadır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

95

Ortaklıkların sermaye piyasası mevzuatına uyum kapasitesinin güçlendirilmesi için görevlendirilecek personele ilişkin muafiyetler Payları borsada işlem gören ortaklıklardan aşağıda yer alan koşullardan birini sağlayanların, yukarıda belirtilen faaliyetleri yerine getirmek üzere görevlendireceği personelin "Kurumsal Yönetim Derecelendirme Uzmanlığı Lisansı"na sahip olması zorunlu değildir. a) Her yılın altıncı ve onikinci ayları sonu itibariyle yeniden hesaplanmak üzere, ilgili borsa tarafından açıklanan piyasa değeri 200.000.000 TL’nin altında olan payları borsada işlem gören ortaklıklar, b) Payları borsada işlem gören birden çok ortaklığın aynı tüzel kişi tarafından tamamen veya müştereken kontrol ediliyor olması durumunda; ilgili tüzel kişi bünyesinde Tebliğin 8’inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen niteliklere sahip bir personel istihdam edilmesi koşuluyla, aynı tüzel kişi tarafından tamamen veya müştereken kontrol edilen payları borsada işlem gören ortaklıklar. 3.4.1.3) Yeniden Değerleme Yapan Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar Kurulun Seri:VIII, No:3 sayılı Yeniden Değerleme Yapan Anonim Ortaklıkların “Sermaye Piyasası Kanunu” Açısından Uyacakları Esaslar Tebliğine göre hisse senetlerini halka arzetmiş olan veya ortak sayısı 250'den fazla olduğu için arzetmiş sayılan ortaklıklardan yeniden değerleme yapanların değer artışını sermayelerine ekleyerek ortaklarına bedelsiz hisse senedi vermeleri Kurul iznine tabi değildir, yeniden değerleme değer artış fonu tahvil ihraç limitinin hesaplanmasında dikkate alınır ve bu fonun sermaye eklenmesi nedeniyle kayıtlı sermaye tavanın aşılması mümkündür. 1992 yılında yapılan Kanun değişikliği ile izin sistemi yerine kayda alma sistemine geçilmiş ve yeniden değerleme değer artış fonunu sermayelerine ekleyen ortaklıkların bedelsiz hisse senedi çıkarmaları da Kurul kaydına tabi kılınmıştır. 3.4.2) Anonim Ortaklıkların Kar ve Bedelsiz Pay Dağıtma Yükümlülükleri Anonim şirketlerde kâr dağıtımı konusunda TTK bazı esaslar koymuş, Sermaye Piyasası Kanunu ise halka açık şirketlerde kâr dağıtımında da bazı yeni hükümler getirmiştir. Bu nedenle, kar dağıtımı konusunda, TTK, halka açık şirketler açısından SPKn ve vergi kanunları birlikte dikkate alınmalıdır. Halka açık anonim ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Bu oran, Kurul tarafından belirlenecek ve tebliğlerle ilan edilecek miktardan aşağı olamaz. Kurul aşağıda ayrıntıları verilecek olan Seri:IV, No:27 tebliğ ile bu konuda düzenleme yapmış olup; ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın %20’sinden az olamaz. Kurul, ihraçcıların türleri ve dağıtılabilir kar tutarları itibariyle temettü dağıtım zorunluluğunu kaldırabilir veya erteleyebilir. Yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere kardan pay dağıtılabilmesi için esas sözleşmede hüküm bulunması şarttır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

96

Yasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ve esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen birinci temettü ayrılmadıkça başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile, memur, müstahdem ve işçilere kardan pay dağıtılmasına karar verilemez ve birinci temettü ödenmedikçe bu kişilere kardan pay dağıtılamaz. Temettü, hesap dönemi sonu itibariyle mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın eşit olarak dağıtılır. Halka açık anonim ortaklıklar, sermaye piyasası mevzuatına uygun olarak düzenlenmiş ve bağımsız denetimden geçmiş üçer aylık ara dönemler itibariyle hazırladıkları mali tablolarında yer alan karlarından; - Kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayırmak zorunda oldukları yedek akçeler ile

vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmın yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan yedek akçe tutarını geçmemesi,

- Ana sözleşmelerinde hüküm bulunması ve genel kurul kararıyla ilgili yılla sınırlı olmak üzere yönetim kuruluna yetki verilmesi,

- Anılan genel kurul toplantısında, dağıtılacak temettü avansının, ilgili hesap dönemi sonunda yeterli kar oluşmaması veya zarar oluşması durumlarında, bir önceki yıla ait bilançoda yer alan olağanüstü yedek akçelerden ya da olağanüstü yedek akçe tutarının zararı karşılamaya yeterli olmaması durumunda temettü avansı karşılığında alınan teminatın paraya çevrilip gelir kaydedilerek bu tutardan mahsup edileceği hususunun da karara bağlanması,

koşullarıyla temettü avansı dağıtabilirler. Bir hesap döneminde verilecek toplam temettü avansı tutarı bir önceki yıla ait dönem karının kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmının yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan olağanüstü yedek akçe tutarını aşamaz. Olağanüstü yedek akçe tutarına ilişkin sınır, ortaklığın geçmiş iki yıllık mali tablolarında vergi öncesi dönem karı elde etmiş olması ve dağıtılacak temettü avansı tutarının tamamının, yıl sonunda zarar oluştuğu veya oluşan karın dağıtılan temettü avansını karşılamaya yetmediği takdirde, geçmiş yıl olağan yedek akçe tutarından karşılanamayan kısmın karşılanmasında kullanılmak üzere ortaklık lehine Kurulca belirlenecek esaslar dahilinde teminat altına alınması şartıyla uygulanmayabilir. Önceki dönemde ödenen temettü avansları mahsup edilmeden ilave temettü avansı verilmesine ve temettü dağıtılmasına karar verilemez. Yönetim kurulu üyeleri ve temsilcisi oldukları tüzel kişiler, şirket denetçileri, bağımsız denetimi yapanlar ve bağlı oldukları gerçek ve tüzel kişiler; ara dönemler bilanço ve gelir tablolarının gerçeği aksettirmemesinden veya mevzuat ile muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak düzenlenmemiş olmasından doğan zararlar için şirkete, pay sahiplerine, şirket alacaklılarına ve ayrıca doğrudan doğruya olmak üzere temettü avansının kararlaştırıldığı veya ödendiği bilanço yılı içinde pay senedi iktisap etmiş bulunan kişiler ile üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumludurlar. Hukuki sorumluluk doğuran hallerin varlığı halinde, pay sahipleri, yönetim kurulu üyeleri, denetçiler ve Kurul tarafından kararın ilanından itibaren otuz gün içinde iptal davası açılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

97

Kurul, yasalardan kaynaklanan yükümlülüklerin doğruluk incelemesi dahil bilanço ve gelir tablolarını denetleme ve düzeltmeye yetkilidir. Vergi Usul Kanununun vergi incelemesine ilişkin hükümleri saklı olup, uygulamaya ilişkin esaslar Kurul tarafından belirlenir. Halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımlarında, bedelsiz paylar artırım tarihindeki mevcut paylara dağıtılır. Halka açık anonim ortaklıklar; yönetim, denetim veya sermaye bakımından dolaylı veya dolaysız olarak ilişkili bulunduğu diğer bir teşebbüs veya şahısla emsallerine göre bariz şekilde farklı fiyat, ücret ve bedel uygulamak gibi örtülü işlemlerde bulunarak karını ve/veya mal varlığını azaltamaz. 3.4.2.1) TTK’na Tabi Anonim Şirketlerde Kar Dağıtımı TTK’ya tabi şirketlerde kar payı dağıtımı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Dönem Ticari Karı (-) Kurumlar Vergisi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Net Dönem Karı (Vergiden Sonraki Kar) (-) Geçmiş Yıl Zararları (-) I.Tertip Kanuni Yedek Akçe (TTK 466/I) Safi karın yirmide biri (Ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar) (-) İşletmede Bırakılması Zorunlu Fonlar Dağıtılabilir Net Dönem Karı (-) Ortaklara Birinci Temettü (TTK 466/III) (Pay sahiplerine ödenmiş sermayenin % 5'i oranında ödenir.) (-) Ana sözleşme hükümlerince kuruculara, intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyelerine, personele dağıtılan kar payı (-) Ortaklar İkinci Temettü (-) II. Tertip Kanuni Yedek Akçe Birinci temettü ayrıldıktan sonra pay sahipleri ile kara iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılan kısmın onda biri (TTK Md.466/III) (-) İhtiyari Yedek Akçeler (Statü Yedekleri, Diğer Yedekler, Olağanüstü Yedekler)

TTK’nın 469’uncu maddesinde kanuni ve ihtiyari yedek akçelerle kanun ve esas mukavele hükmünce ayrılması gerekli diğer paralar safi kardan ayrılmadıkça kar payı dağıtılamayacağı ifade edilmiştir. Buna göre kar dağıtımından önce bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Dönem Ticari Kârı: Şirketlerin gelir tablosunda yer alan vergi ve yasal yükümlülüklerden önceki kardır. Dönem Net Kârı: Dönem ticari karından hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşülerek dönem net karına ulaşılır. Ancak verginin üzerinden hesaplandığı matrah -mali kar- dönem ticari karından farklıdır. Bir başka deyişle vergi, mali kar üzerinden hesaplanmakta, kar dağıtımında ise mali kar değil ticari kar dikkate alınmaktadır. Ticari kar ile mali kar arasında vergi muafiyet ve istisnaları ile vergi açısından kabul edilmeyen giderler nedeniyle fark oluşmaktadır. Dönem ticari karına/karından vergi


______________________________________________________________________

TSPAKB

98

kanunları çerçevesinde gerekli eklemeler ve indirimler yapıldıktan sonra bulunan matrah üzerinden hesaplanan vergi ile diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra dönem net karına ulaşılır. Geçmiş Yıl Zararları: Dönem ticari karından vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra bulunan dönem net karından varsa geçmiş yıllar zararı indirilir. I. Tertip Kanuni Yedek Akçe: TTK'nın 466/I fıkrasında her yıl safi karın yirmide birinin ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar umumi yedek akçe olarak ayırmalarının zorunlu olduğunu düzenlemiştir. TTK kanuni yedek akçe için “ödenmiş sermayenin beşte birine kadar” gibi bir sınır çizmiş olmakla birlikte aynı maddede bu sınıra birtakım istisnalar getirmiştir. TTK 466/II’ye göre kanuni sınıra ulaştıktan sonra dahi bu akçeye aşağıdaki paralar eklenir. - Hisse senedi ihraç primleri - Hisse senedi iptal karları - İkinci tertip yedek akçe İşletmede Bırakılması Gereken Fonlar: Mevzuat gereği dönem karından işletmede bırakılması gereken ihtiyat ve karşılıklardır. İşletmenin mali yapısını güçlendirmek amacıyla oluşturulan fonlardır (finansman fonu, yenileme fonu vb.). Ortaklara Birinci Kâr Payı : TTK’na göre pay sahiplerine %5 oranında kar payı ödenir. Ana sözleşmede tanınan ayrıcalıklar saklı kalmak kaydıyla her pay sahibi kara sermaye payı oranında katılır. Ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa kar payının hesaplanmasında esas sermayeye mahsuben ortağın şirkete yaptığı ödemeler esas alınır. (TTK m 455-456) Yukarıda da belirtildiği üzere kanuni ve ihtiyari yedek akçelerle kanun ve esas mukavele hükmünce ayrılması gerekenler ayrılmadıkça kar payı dağıtılamaz. Diğer Kişilere Dağıtılacak Kâr Payı: Ortaklara birinci temettü dağıtıldıktan sonra esas sözleşmedeki hükümlere göre diğer kişilere de (yönetim kurulu üyeleri, personel vb.) kar payı ödemesi yapılır. Ortaklara İkinci Kâr Payı: Ortaklara dağıtılmasına karar verilen ikinci tertip kar payıdır. İkinci Tertip Kanuni Yedek Akçe: Birinci temettü ayrıldıktan sonra pay sahipleri ile kara iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılan kısmın onda biridir (TTK Md.466/III). Bunların dışında ihtiyari yedek akçe ayrılabilir. 3.4.2.2) Halka Açık Şirketlerde Kar Dağıtımı Sermaye Piyasası Kanununa tabi olan halka açık anonim ortaklıkların, temettü, temettü avansı ve oydan yoksun hisse senedi (OYHS) sahiplerine kâr payı dağıtımında ve temettüün korunmasında uyacakları esaslar Kurulun Seri:IV, No:27 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Olan Halka Açık Anonim Ortaklıkların Temettü ve Temettü Avansı Dağıtımında Uyacakları Esaslar Hakkında Tebliğ (Tebliğ) ile düzenlenmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

99

3.4.2.2.1) Hisse Senetleri Borsada İşlem Görmeyen Ortaklıklarda Birinci Temettü Oranı ve Temettü Dağıtımı Ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın %20’sinden az olamaz. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen anonim ortaklıkların birinci temettüü nakden dağıtmaları esastır. Ancak, bu ortaklıklardan Seri:IV, No:39 sayılı İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliğ’de yer alan bağımsız denetim muafiyeti kapsamına girmeyenler, birinci temettüü nakden ve/veya hisse senedi biçiminde dağıtabilirler. Birinci temettüü kısmen veya tamamen hisse senedi biçiminde dağıtmak isteyen ortaklıkların, ortaklarından Tebliğ’de belirtilen koşullar ve süreler içinde talep toplamaları zorunludur. Talep toplama süresi en az 15 gün olmalıdır. Talepte bulunmayan ve/veya bulunamayan ortakların iradeleri temettüün nakden ödenmesi şeklinde değerlendirilir. Hisse senetlerine ilişkin temettü, kıstelyevm esası uygulanmaksızın hesap dönemi sonu itibarıyla mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın dağıtılır. Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri sermaye artırımının tescil edildiği hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri, yeni pay alma hakkına ilişkin sirkülerin yayımlandığı hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Bu ortaklıkların nakdi sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin satış süresi içinde hesap dönemi sona ererse, hesap döneminin son gününü takip eden tarihten başlamak üzere, hisse senetleri geçmiş hesap dönemlerine ilişkin kâr payı kuponları iptal edilerek satılır. 3.4.2.2.2) Hisse Senetleri Borsada İşlem Gören Ortaklıklarda Birinci Temettü Oranı Ve Temettü Dağıtımı Ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın %20’sinden az olamaz. Yatırım ortaklıklarının dağıtılabilir kar tutarının hesaplanmasında, gerçekleşmemiş sermaye kazançları (değer artışları) dikkate alınmaz. Hisse senetleri borsada işlem gören anonim ortaklıklar, genel kurullarının alacağı karara bağlı olarak temettüü; a) Tamamen nakden dağıtma, b) Tamamen hisse senedi olarak dağıtma, c) Belli oranda nakit belli oranda hisse senedi olarak dağıtarak kalanını ortaklık

bünyesinde bırakma, d) Nakit ya da hisse senedi olarak dağıtmadan ortaklık bünyesinde bırakma konusunda serbesttir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

100

Kurul, bu ortaklıklara genel kurul gündemleri ilan edilinceye kadar, bir önceki dönemin kârından ayrılacak birinci temettüü nakden dağıtma zorunluluğu getirebilir. Ancak, bir önceki döneme ilişkin birinci temettü dağıtımını gerçekleştirmeden sermaye artırımı yapan ve artırımı temsil eden hisse senetleri Borsada eski ve yeni olarak iki ayrı sırada işlem gören ortaklıklardan, dönem sonunda elde ettikleri kardan temettü dağıtmak isteyenler birinci temettüü nakden dağıtmak zorundadırlar. Şirket genel kurullarının birinci temettüün dağıtılmamasına karar vermeleri durumunda, bu tutar hesaplanıp ayrıldıktan sonra olağanüstü yedek akçelere eklenir. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, temettü ödemeleri ortakların çoğunluğunun kolaylıkla ulaşabileceği, biri ortaklık merkezi olmak üzere en az üç merkezde ve Takasbank’ta yapılır. Hisse senetlerine ilişkin temettü kıstelyevm esası uygulanmaksızın hesap dönemi sonu itibarıyla mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın dağıtılır. Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri sermaye artırımının tescil edildiği hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri, yeni pay alma hakkına ilişkin sirkülerin yayımlandığı hesap dönemi itibarıyla temettüe hak kazanır. Bu ortaklıkların nakdi sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin satış süresi içinde hesap dönemi sona ererse, hesap döneminin son gününü takip eden tarihten başlamak üzere, hisse senetleri geçmiş hesap dönemlerine ilişkin kâr payı kuponları iptal edilerek satılır. 3.4.2.2.3) Temettü Dağıtım Zamanı Temettü dağıtımı, ortaklıklarca hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar tamamlanmak zorundadır. Temettü ödemesinin tamamlanması için; a) Temettüün tamamı nakden dağıtılacaksa, temettüünü tahsil etmek için ilgili kuponlarıyla temettü dağıtım adreslerine başvuran ortaklara nakden veya hesaben ödemenin yapılması, b) Hisse senedi olarak dağıtılacaksa, temettüün sermayeye ilavesi nedeniyle ihraç edilecek hisse senetlerinin Kurulca kayda alınması ve kayıt sonrası işlemlerin tamamlanarak temettü karşılığı dağıtılacak hisse senetlerinin; -Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarda hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar, -Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarda ise sermaye artırımının tescilinin hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar, tamamlanarak teslime hazır hale getirilmesi, c) (a) ve (b) bentlerindeki seçeneklerin birlikte kullanılması durumunda ise, anılan bentlerde belirtilen işlemlerin ayrı ayrı ancak hesap dönemini izleyen 5’inci ayın sonuna kadar yerine getirilmesi şarttır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

101

Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların Kurula, temettüün sermayeye ilave edilmesi nedeni ile ihraç edilecek hisse senetlerinin kayda alınması talebiyle yapacakları başvuruların, hesap dönemini izleyen 4’üncü ayın sonuna kadar yapılması zorunludur. Temettü dağıtımına başlanılmasından sonra temettüünü almak için temettü dağıtım adreslerine başvuran ortaklara, zaman aşımı süresi içinde başvurmaları durumunda, temettü ödemesi yapılması şarttır. Yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, katılma, kurucu ve adi intifa senedi sahiplerine, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara kar payı dağıtılabilmesi ve çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara bağışta bulunulabilmesi için ortaklık esas sözleşmesinde hüküm bulunması gerekir. Halka açık anonim ortaklıkların çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara bağışta bulunmaları veya kârdan pay ayırmaları durumunda, Seri:XI, No:1 sayılı Tebliğde yer alan önemlilik kavramı dikkate alınarak; a) Bu ödemelerin, Kanunun 15’inci maddesinin son fıkrası kapsamına girebilecek sonucu doğurmaması, b) Yıl içinde yapılanlar dahil bağışların, genel kurulda ortakların bilgisine sunulması, c) Seri:VIII, No:20 sayılı Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği çerçevesinde gerekli özel durum açıklamalarının yapılması ve Borsa Günlük Bülteninde ilan edilmesi zorunludur. 3.4.2.2.4) Temettü Dağıtımında İmtiyaz Temettü dağıtımında imtiyaz, dağıtılabilir kârın, birinci temettü dağıtıldıktan sonraki kısmı için tanınabilir. OYHS sahipleri diğer ortaklarla birlikte payları oranında birinci temettüü aldıktan sonra kalan kardan, pay başına düşen birinci temettüün bu senetlerin imtiyazına ilişkin olarak esas sözleşmede belirtilen oranında kar payı alırlar. Yasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ayrılmadıkça, esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen birinci temettü ve OYHS sahipleri için belirlenen kar payı nakden ve/veya hisse senedi biçiminde dağıtılmadıkça; başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve temettü dağıtımında imtiyazlı pay sahiplerine, katılma, kurucu ve adi intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara kâr payı dağıtılmasına karar verilemez. Ayrıca kardan ikinci temettü dağıtılması halinde OYHS’lerinin diğer paylar gibi sermaye payları oranında eşit yararlanma hakları vardır. 3.4.2.2.5) Birinci Temettü Tutarının Eksik Dağıtılmasında Sorumluluk Ortaklıkların birinci temettü tutarını eksik olarak dağıtmaları durumunda, Kurul bu ortaklıklara eksik dağıtılan temettü tutarının, dağıtım zamanının esas alınarak, Merkez Bankasının kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı üzerinden hesaplanacak faiz tutarı ile birlikte nakden veya olağanüstü yedek akçelerin sermayeye ilave edilmesi suretiyle hisse senedi şeklinde dağıtılması zorunluluğunu getirebilir. Eksik temettü dağıtımından zarar görenlerin, yasal koşullar oluştuğu takdirde, eksik temettü dağıtımından dolayı yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğu için yasal yollara başvurma hakları saklıdır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

102

3.4.2.3) Temettü Avansı Dağıtım Esasları

3.4.2.3.1) Temettü Avansı Dağıtım Kararı Ortaklıklar, sermaye piyasası mevzuatına uygun olarak düzenlenmiş ve bağımsız sınırlı denetlemeden geçmiş 3, 6 ve 9 aylık dönemler itibarıyla hazırladıkları ara mali tablolarında yer alan karları üzerinden nakit temettü avansı dağıtabilirler. Kurul, temettü avansı dağıtacak ortaklıkların ara mali tablolarının bağımsız özel denetlemeye tabi tutulmasını isteyebilir. Temettü avansı dağıtmak isteyen ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunması ve genel kurul kararıyla ilgili yılla sınırlı olmak üzere yönetim kuruluna yetki vermeleri zorunludur. Anılan genel kurul toplantısında, dağıtılacak temettü avansının, ilgili hesap dönemi sonunda yeterli kar oluşmaması veya zarar oluşması durumlarında, bir önceki yıla ait bilançoda yer alan olağanüstü yedek akçelerden ya da olağanüstü yedek akçe tutarının zararı karşılamaya yeterli olmaması durumunda temettü avansı karşılığında alınan teminatın paraya çevrilip gelir kaydedilerek bu tutardan mahsup edileceği hususunun da karara bağlanması gerekmektedir. Yönetim kuruluna genel kurul tarafından temettü avansı dağıtımı için yetki verildiği takdirde, yönetim kurulu tarafından, ilgili hesap döneminde her 3 aylık dönemi izleyen 6 hafta içerisinde temettü avansı dağıtma veya dağıtmama konusunda bir karar alınması zorunludur. Söz konusu yönetim kurulu kararı Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği kapsamında kamuya açıklanır. 3.4.2.3.2) Dağıtılacak Temettü Avansı Tutarının Hesaplanması Dağıtılacak temettü avansı, ara dönem karından kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararlarının tamamı düşüldükten sonra kalan kısmın yarısını geçemez. Yatırım ortaklıklarının ara dönem karının hesaplanmasında gerçekleşmemiş sermaye kazançları (değer artışları) dikkate alınmaz. Bir hesap döneminde verilecek toplam temettü avansı tutarı bir önceki yıla ait dönem karının kanunlara ve esas sözleşmeye göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali karşılıklar ve varsa geçmiş yıllar zararları düşüldükten sonra kalan kısmının yarısını ve genel kurulca onaylanan yıl sonu bilançosunda yer alan olağanüstü yedek akçe tutarını aşamaz. Olağanüstü yedek akçe tutarına ilişkin sınır, ortaklığın geçmiş iki yıllık mali tablolarında vergi öncesi dönem karı elde etmiş olması ve dağıtılacak temettü avansı tutarının tamamının, yıl sonunda zarar oluştuğu veya oluşan karın dağıtılan temettü avansını karşılamaya yetmediği takdirde, geçmiş yıl olağan yedek akçe tutarından karşılanamayan kısmın karşılanmasında kullanılmak üzere ortaklık lehine Kurulca belirlenecek esaslar dahilinde teminat altına alınması şartıyla uygulanmayabilir.Yatırım ortaklıklarında ayrıca bir önceki yıla ait dönem kârının hesaplanmasında gerçekleşmemiş sermaye kazançları (değer artışları) dikkate alınmaz. Aynı hesap dönemi içinde birden fazla temettü avansı ödemesi yapıldığı takdirde, sonraki ara dönemlerde ödenecek temettü avansları hesaplanırken önceki ara dönemlerde ödenen temettü avansları indirilir. Önceki hesap döneminde ödenen temettü avansları mahsup edilmeden, sonraki hesap dönemlerinde ilave temettü avansı verilemez ve temettü dağıtılamaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

103

İmtiyazlı pay sahiplerine, OYHS sahiplerine ve ortaklar dışında kardan pay alan kişi ve/veya kurumlara temettü avansı dağıtılamaz. Hisse senetleri halka arz yoluyla satılan bankaların, temettü avansı dağıtmak istemeleri halinde, birinci temettüü Kurul düzenlemelerine uygun şekilde ayırmaları ve bankacılık mevzuatı çerçevesinde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumundan izin almaları zorunludur. 3.4.2.3.3) İlan ve Bildirim Esasları Temettü avansı dağıtacak olan ortaklıkların ilgili ara dönemi izleyen 6 hafta içerisinde ayrıntılı ara mali tablolarını, temettü avansı dağıtım tablosunu ve bağımsız sınırlı veya özel denetleme raporunu Kurula göndermeleri ve iki gazetede ilan ettirmeleri zorunludur. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıklar, söz konusu belgeleri Borsaya da göndermek zorundadırlar. 3.4.2.3.4) Temettü Avansı Dağıtım Zamanı Temettü avansının dağıtımına, ara mali tabloları ile temettü avansı dağıtım tablosunun bağımsız sınırlı veya özel denetleme raporu ile birlikte Kurula gönderildiği tarihten asgari 4 hafta azami 6 hafta sonra başlanması zorunludur. Ancak, Kurul bilanço ve gelir tablolarını denetleme ve düzeltme yetkisi çerçevesinde veya temettü avansı dağıtacak ortaklıkların hesap dönemi içinde sermaye artırımı yapmaları durumunda, sermaye artırımı işlemleri tamamlanıncaya kadar temettü avansı dağıtım tarihini erteleyebilir. 3.4.2.3.5) Temettü Avansı Ödemeleri Temettü avansı, dağıtım tarihi itibarıyla mevcut payların tümüne bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın dağıtılır. Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri sermaye artırımının tescil edildiği hesap dönemi, kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıklarca ihraç edilen hisse senetleri ise yeni pay alma hakkına ilişkin sirkülerin yayımlandığı hesap dönemi itibarıyla temettü avansına hak kazanırlar. Bir hesap dönemi içerisinde temettü avansı dağıtan ve ardından sermaye artırımı gerçekleştiren ortaklık, daha sonra tekrar bir temettü avansı dağıtmak istediğinde, aşağıda belirtilen esaslar uygulanır. a) Sermaye artırımı sonrasında yapılacak yeni bir temettü avansı ödemesinde, sermaye artırımı nedeniyle ihraç edilen ve yapılacak temettü avansı ödemesine hak kazanan yeni tertip hisse senedi sahiplerine öncelik verilir. b) Söz konusu öncelik, eski ve yeni tertip hisse senedi sahiplerinin dönem içinde aldıkları toplam temettü avans tutarları eşitleninceye kadar devam eder. c) Eski ve yeni tertip hisse senedi sahiplerinin hesap dönemi içerisinde aldıkları toplam temettü avansı tutarı eşitlendikten sonra, kalan temettü avansı tutarı veya bir sonraki ara hesap döneminde ödenecek temettü avansı tutarı mevcut pay sahiplerine eşit olarak dağıtılır. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların temettü avansı ödemeleri, ortakların çoğunluğunun kolaylıkla ulaşabileceği, biri ortaklık merkezi olmak üzere en az üç merkezde ve Takasbank’ta yapılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

104

3.4.2.3.6) Temettü Avansı Dağıtımında Sorumluluk Yönetim kurulu üyeleri ve temsilcisi oldukları tüzel kişiler, şirket denetçileri, bağımsız denetimi yapanlar ve bağlı oldukları gerçek ve tüzel kişiler, ara dönem bilanço ve gelir tablolarının gerçeği yansıtmamasından veya mevzuat ile muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak düzenlenmemiş olmasından doğan zararlar için şirkete, pay sahiplerine, şirket alacaklılarına ve ayrıca doğrudan doğruya olmak üzere temettü avansının kararlaştırıldığı veya ödendiği bilanço yılı içinde pay senedi iktisap etmiş bulunan kişiler ile üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumludurlar. Hukuki sorumluluk doğuran hallerin varlığı halinde, pay sahipleri, yönetim kurulu üyeleri, denetçiler ve Kurul tarafından iptal davası açılabilir. 3.4.2.3.7) Tahsil Edilmeyen Kar Payı Ve Temettü Avansı Bedellerinin Zaman Aşımına Uğraması Ortaklar ve kara katılan diğer kimseler tarafından tahsil edilmeyen kar payı bedelleri ile ortaklar tarafından tahsil edilmeyen temettü avansı bedelleri dağıtım tarihinden itibaren beş yılda zaman aşımına uğrar. 3.4.3) İhraççıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Kanun kapsamına giren ihraçcılardan; anonim ortaklık niteliğini haiz olmayanlar, sermaye piyasası araçlarını halka arz etmeyenler, aktif toplamı, brüt satış hasılatı, ihraç veya halka arz tutarı Kurulun belirleyeceği miktardan az olanlar veya diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç veya halka arz edenler Kurulca bu Kanuna tabi olmalarından kaynaklanan yükümlülüklerinden kısmen veya tamamen muaf tutulabilirler. Bu muafiyet şartları, ihraçcıların Kurul kaydından çıkma veya çıkarılma esasları ile halka arz işlemlerinden kısmen muafiyet şartları tebliğlerle belirlenir. (SPKn Md. 11/4) İhraçcıların Kanun’a tabi olmalarından kaynaklanan yükümlülüklerden muaf tutulabilme şartları ile ihraçcıların Kurul kaydından çıkarılma esasları Kurulun Seri:IV, No:39 sayılı “İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliği (Tebliğ)” ile düzenlenmiştir. Bu Tebliğ ile düzenlenen muafiyet ve Kurul kaydından çıkarılmaya ilişkin hükümler; Tebliğde belirtilen istisnalar dışında, payları borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklar ve hisse senetleri borsada işlem görmeyen kayıtlı sermaye sistemine tabi halka açık anonim ortaklıklar hakkında uygulanmaz. Kurulun belirleyeceği şartları taşıyan halka açık anonim ortaklıklara tanınan muafiyetler aşağıda belirtilmiş olup, bağımsız denetim muafiyeti ile kar dağıtım muafiyetinden yararlanılabilmesi için ortaklıklarca Kurula başvurulması ve taleplerinin uygun görülmesi gerekmektedir. - Bağımsız denetim muafiyeti. - Kâr dağıtımı muafiyeti. - İzahname düzenleme muafiyeti. Bağımsız denetim muafiyeti Halka açık anonim ortaklıklardan,


______________________________________________________________________

TSPAKB

105

a) Kurulca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış, genel kurul onayından geçmiş son yıllık mali tablolarına göre aktif toplamı 2012 yılı için 8.150.000 TL’yi aşmayanlar veya, b) Başvuru tarihinden itibaren, Kurulca belirtilen standartlara uygun olarak hazırlanmış, genel kurul onayından geçmiş son iki yıllık mali tablolarına göre brüt satış hasılatı 2012 yılı için 475.000 TL’nin altında kalanlar veya, c) Sermayelerinin %95’i veya fazlası en fazla elli ortağa ait olanlar, talep üzerine, Kurul tarafından başvurunun yapıldığı tarihteki hesap dönemi mali tabloları için bağımsız denetim yükümlülüğünden muaf tutulabilirler. Halka açık anonim ortaklıkların bağımsız denetim muafiyetinden yararlanmaları halinde, izleyen hesap dönemlerinde muafiyet koşullarının devam etmesi durumunda bağımsız denetim muafiyeti söz konusu hesap dönemleri için de geçerlidir. Ortaklıkların, rüçhan hakları kısıtlanarak sermaye artırımı suretiyle veya mevcut ortaklarca paylarının halka arz olunması, pay dışındaki sermaye piyasası araçlarının ihracı ve ortaklıkların devir, birleşmesi veya bölünmesi hallerinde, bağımsız denetim yaptırma yükümlülüğünden muafiyet hükmü uygulanmaz. Pay dışında sermaye piyasası aracı ihraç edecek halka açık olmayan ortaklıklar, kendilerine veya ihraç edecekleri sermaye piyasası araçlarına ilişkin derecelendirme notu bulunması ve derecelendirme kuruluşunun, derecelendirme notuna esas teşkil eden bilgileri vade boyunca yılda en az bir seferden az olmamak üzere ve ihtiyaç halinde düzenli olarak gözden geçirmesi, gözden geçirmenin sonucuna bağlı olarak derecelendirme çalışmasını yeniden değerlendirmek suretiyle verilen notu zamanında güncellemesi ve halka arz edilen sermaye piyasası araçlarının bulunması halinde kamuya açıklaması koşullarıyla, ihraç için başvuru sırasında Kurula verilecek, izahnamede ilan edilecek ve sermaye piyasası aracı itfa edilinceye kadar kamuya açıklanması zorunlu tutulan ara dönem finansal tablolarının özel veya sınırlı bağımsız denetimden geçirilmesi yükümlülüklerinden talep üzerine Kurulca muaf tutulabilirler. Kâr dağıtım muafiyeti Halka açık anonim ortaklıklar, Kurul düzenlemelerine göre hesaplanan dağıtılabilir birinci temettü tutarının, genel kurula sunulacak son yıllık mali tablolarına göre esas sermaye/çıkarılmış sermayenin %5'inden daha düşük olması veya söz konusu mali tablolara göre net dağıtılabilir dönem kârının 2012 yılı için 68.000 TL’nin altında olması hallerinde, ilgili hesap dönemleri için birinci temettü dağıtmayabilir. Ancak, bu düzenleme çerçevesinde göre dağıtılmayan temettü, daha sonraki dönemlerde yapılacak muafiyet hesaplamalarında temettü kalemi olarak dikkate alınır. Payları GİP’te işlem gören ortaklıklar, Kurul kaydına alındıkları tarihi izleyen üç hesap dönemi boyunca birinci temettüü dağıtmayabilir." İzahname düzenleme muafiyeti İhraççılar; a) Kamuyu aydınlatma amacıyla, gerekli bilgileri içeren ve örneği Kurulca belirlenen bir duyuru metninin ilan edilmesi şartıyla, sermaye piyasası araçlarının, Kurulun birleşme ve bölünme işlemlerine ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde bir birleşme, devir, bölünme,


______________________________________________________________________

TSPAKB

106

aktifin bir kısmının devri ya da ayni sermaye konulması nedeniyle ihraç edilmesi durumunda, b) Kamuyu aydınlatma amacıyla, gerekli bilgileri içeren ve örneği Kurulca belirlenen bir duyuru metninin ilan edilmesi şartıyla, temettüün hisse senedi olarak dağıtımı da dahil olmak üzere bedelsiz hisse senetleri ihraç edilmesi durumunda, c) Bir ortaklığın sermayesini değiştirmeyecek şekilde Kurulun hisse senetlerinin şekil şartlarına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde yapılan kupür birleştirilmesine, bölünmesine, tertip birleştirmesine konu hisse senetleri olması durumunda, ç) Sermaye piyasası araçlarının tahsisli satışında, d) Sermaye piyasası araçlarının sadece nitelikli yatırımcılara yönelik yapılan satışında, e) İzahnamenin ve gerekli diğer dokümanların önceden yayımlanmış olması şartıyla ilgili Tebliğ hükümleri çerçevesinde hisse senedi ile değiştirilebilir tahvillerin hisse senedi ile değiştirilmesi amacıyla gerçekleştirilen hisse senedi ihraçlarında, izahname düzenleme yükümlülüğünden muaftırlar. Ancak yukarıdaki (ç) ve (d) bentleri uyarınca izahname düzenleme yükümlülüğünden muaf olarak tahsisli ve nitelikli yatırımcılara satılan pay dışındaki sermaye piyasası araçlarının, Kanun’un 3’üncü maddesinde yer alan halka arz tanımı kapsamına girecek şekilde yeniden satışa sunulmaları halinde izahname ve sirküler düzenlenmesi zorunludur. İhraççıların, ihraç ettikleri sermaye piyasası aracının toplam satış bedelinin 3.000.000,- TL’nin altında olması durumunda, kamuyu aydınlatma amacıyla, gerekli bilgileri içeren ve örneği Kurulca belirlenen duyuru metinlerinin ilan edilmesi şartıyla, söz konusu ihraççılar Kurulca izahname düzenleme yükümlülüğünden muaf tutulabilirler. İzahname düzenleme muafiyetine ilişkin toplam satış bedeli limiti, 12 aylık süre içerisindeki ihraçlar dikkate alınarak hesaplanır. Nitelikli yatırımcılara yapılan satışlardaki muafiyet; Payları Kurul kaydında bulunmayan ve sadece borçlanma aracı ihracı nedeniyle yukarıdaki (d) bendi kapsamında izahname düzenleme yükümlülüğünden muaf ihraççılar, Kurulun yıllık ve ara dönem finansal raporlama ile bu raporların Kurula ve borsaya bildirim yükümlülükleri ve bu finansal raporlara yönelik bağımsız denetim yükümlülüklerinden muaftırlar. Halka açık anonim ortaklıkların Kurul kaydından çıkarılması Halka açık anonim ortaklıklardan, a) Başvuru tarihinden itibaren geçmiş iki yıl içerisinde; ortak sayısının 200’ün altında olduğunu veya esas sermaye/çıkarılmış sermayesinin %95’i veya daha fazlasının en fazla yirmi ortağa ait olduğunu; pay sahipleri defteri, genel kurul katılanlar cetveli, kâr dağıtımına ilişkin muhasebe kayıt ve belgeler, kuruluş ve sermaye artırımına ait kayıt ve belgeler ile benzeri belge ve işlemlere dayanarak, mahkeme kararı ile tespit ettirenler veya, b) Başvuru tarihinden itibaren, Kurulca belirtilen standartlara uygun olarak hazırlanmış, genel kurul onayından geçmiş, son iki yıllık mali tablolarına göre aktif toplamının 4.100.000 TL’nin altında kaldığını özel amaçlı bağımsız denetim raporu ile tespit ettirenler veya,


______________________________________________________________________

TSPAKB

107

c) Başvuru tarihinden itibaren, Kurulca belirtilen standartlara uygun olarak hazırlanmış, genel kurul onayından geçmiş son iki yıllık mali tablolarına göre brüt satış hasılatının, esas faaliyetinden herhangi bir gelir elde etmemesi durumunda diğer faaliyetlerden elde edilen gelir ve karlarının 340.000 TL’nin altında kaldığını özel amaçlı bağımsız denetim raporu ile tespit ettirenler, talep üzerine ve Kurul’un uygun görmesi halinde Kurul kaydından çıkarılabilirler. Kurul, gerekli gördüğü takdirde, yukarıdaki bentlerde yer alan şartları taşıyan halka açık anonim ortaklıklar ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan münfesih olup olmadığına ilişkin görüş almak kaydıyla son durum itibariyle sermayesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın belirlediği asgari sermaye tutarının altında kalan halka açık anonim ortaklıkları, mahkeme kararı veya özel amaçlı bağımsız denetim raporu tespiti şartını aramaksızın resen Kurul kaydından çıkarabilir. Kurul kaydından çıkarılan ortaklıklar, ortak sayısının 250'yi aşması, aktif toplamının 4.100.000 TL'yi aşması, sermayesinin %95'i veya daha fazlasının yirmiden fazla ortağa ait hale gelmesi ve brüt satış hasılatının 340.000 TL'yi aşması hallerinin tamamının gerçekleşmesi durumunda, bu durumun öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde kayda alınmak üzere Kurula bildirimde bulunmak zorundadırlar. Halka açık anonim ortaklıkların son bilanço aktif toplamının en az %15’inin tahsisi suretiyle veya tüzel kişilikleri sona erdirilerek kurulan yeni ortaklık veya ortaklıklar Kurul kaydına alındıkları tarihten itibaren 3 yıl süre ile bu maddede belirtilen muafiyet koşullarından yararlanmak suretiyle Kurul kaydından çıkamazlar. Hisse senedi dışındaki menkul kıymetlerini ihraç etmeleri nedeniyle, Kurul kaydına alınan ihraçcılar, itfayı veya itfa yerine geçecek zorunlu işlemlerin gerçekleştirilmesini müteakip Kurula başvurmaları halinde kayıttan çıkarılırlar. Bu Tebliğ hükümlerine göre, Kurul kaydından çıkarılan halka açık anonim ortaklıklar, Kurul tarafından kamuya duyurulur. 3.4.4) Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar

Ortaklık devralma veya yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işlemlerinde taraflardan en az birinin halka açık anonim ortaklık olması durumunda, birleşme işlemlerinde uyulacak esaslar Kurulun Seri:I, No:31 Birleşme İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlemiştir. Bu tebliğe göre; Birleşme, ortaklık devralma yoluyla veya yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşmeyi; Ortaklık Devralma Yoluyla Birleşme, en az bir ortaklığın, aktif ve pasifini bir bütün olarak başka bir ortaklığa devrederek, tasfiyesiz infisah etmesi, devralan ortaklığın hisselerinden devrolan ortaklığın ortaklarına verilmesi ve devralan ortaklığın tüzel kişiliğini devam ettirmesini; Yeni Ortaklık Kurulması Yoluyla Birleşme, iki veya daha çok ortaklığın tasfiyesiz infisah yoluyla, tüzel kişiliklerini sona erdirerek aktif ve pasiflerini bir bütün olarak birleştirmek suretiyle kurulacak yeni bir ortaklığa devretmeleri ve yeni kurulan ortaklığın hisselerinin sona eren ortaklıkların ortaklarına hisseleri oranında verilmesini; Birleşme Oranı, birleşmede kullanılacak yöntem esas alınarak hesaplanan oranı,


______________________________________________________________________

TSPAKB

108

Değiştirme Oranı, birleşmeye taraf ortaklıkların ortaklarının, birleşme oranı dikkate alınarak, birleşme sonucunda, mevcut bir paya karşılık alacakları pay oranını, Tam Bölünme, bölünen ortaklığın malvarlığının tümünün mevcut veya yeni kurulacak en az iki ortaklığa geçmesini, tam bölünme neticesinde bölünen ortaklığın ortadan kalkmasını ve bölünen ortaklığın ortaklarının devralan ortaklıkların ortağı olmasını, Kısmi Bölünme, bir ortaklığın malvarlığının bir veya birden fazla bölümünün mevcut veya yeni kurulacak başka ortaklık/ortaklıklara devredilmesi olup "ortaklara pay devri modeliyle kısmi bölünme" ve "iştirak modeliyle kısmi bölünme"yi, Ortaklara Pay Devri Modeliyle Kısmi Bölünme, bir ortaklığın malvarlığının bir veya birden fazla bölümünün mevcut veya yeni kurulacak başka bir ortaklığa/ortaklıklara devredildiği, bölünen ortaklığın ortadan kalkmadığı, bölünen ortaklık ortaklarına, devralan ortaklık paylarının verildiği kısmi bölünmeyi, İştirak Modeliyle Kısmi Bölünme, bölünen ortaklığın, bölünmeye konu malvarlığının başka bir ortaklığa ayni sermaye olarak konulduğu, sadece ayni sermaye devrinin söz konusu olduğu, devrin karşılığında bölünen ortaklığın devralan ortaklık sermayesinde pay sahibi olduğu kısmi bölünmeyi, ifade eder. 3.4.4.1) Yetkili Organların Ön Kararı Birleşme işlemlerine başlanılması için birleşmeye taraf ortaklıklarda yönetim kurulunun karar alması yeterli olmakla beraber, taraflar istediği takdirde genel kurul, birleşme işlemine, birleşme sözleşmesinin hazırlanmasına ve esaslara ilişkin olarak karar alabilir veya söz konusu hususların tespiti ile ilgili olarak yönetim kuruluna yetki verebilir. 3.4.4.2) Esas Alınacak Finansal Tablolar ve Bağımsız Denetim Birleşmeye taraf ortaklıkların birleşme işlemine esas alınacak finansal tabloların Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanması ve Kurulun bağımsız denetim standartları çerçevesinde özel bağımsız denetimden geçirilmesi zorunludur. Birleşmeye esas finansal tabloların bağımsız denetiminin yapılmış olması halinde, özel bağımsız denetim koşulu aranmaz. Birleşme işlemine taraf olan ortaklıklardan konsolide finansal tablo düzenlemekle yükümlü olanların konsolide, diğerlerinin solo finansal tablolarının birleşme işlemlerinde esas alınması zorunludur. Birleşmeye esas alınacak finansal tabloların tarihi ile birleşme sözleşmesinin nihai olarak onaylanacağı genel kurul toplantı tarihi arasındaki sürenin, 9 ayı geçmemek üzere 6 ayı aşması halinde, birleşmeye taraf ortaklıklarca, İMKB’de işlem gören ortaklıkların duyuru metninin yayımlandığı tarih itibariyle kamuya açıklamak zorunda oldukları en yakın tarihli finansal tabloların hazırlanması ve duyuru metni ekinde kamuya açıklanması zorunludur. Birleşme sözleşmesi ile duyuru metnine Kurulca onay verildiği tarihe kadar, birleşme oranının hesaplanmasında esas alınan özkaynakları ve finansal tabloları önemli ölçüde etkileyen veya birleşme oranının değişmesi sonucuna yol açan gelişmeler olduğu takdirde; a) Birleşmeye esas finansal tabloları denetleyen bağımsız denetim şirketi, söz konusu gelişmelerin anılan finansal tablolar üzerindeki etkilerini gösteren bir rapor hazırlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

109

b) Tebliğ kapsamında uzman kuruluş tarafından hazırlanan rapor, gelişmeler çerçevesinde yenilenir. Birleşmeye taraf ortaklıkların kâr dağıtımına ilişkin genel kurul kararlarının birleşmeye esas alınacak finansal tablo tarihinden sonra alınması halinde kâr dağıtımının etkilerinin birleşme oranının hesaplanmasında dikkate alınması zorunludur. TTK’nın 324'üncü maddesi hükmü çerçevesinde aktiflerin satış fiyatı esas alınarak düzenlenen bilançoya göre sermayesinin 2/3’ü karşılıksız kalan ortaklık, devralan ortaklık sıfatıyla birleşme işlemine katılamaz. 3.4.4.3) Bilirkişi İncelemesi Birleşmeye taraf ortaklıkların özkaynaklarının tespiti amacıyla mahkemece atanan bilirkişi tarafından inceleme yapılır ve söz konusu inceleme bilirkişi tarafından rapora bağlanır. Birleşmeye esas alınacak mali tablolara ilişkin özel bağımsız denetim raporunda olumlu görüş bildirilmesine rağmen Kurulca yapılacak inceleme sonucunda gerekli görülmesi veya raporda şartlı görüş bildirilmesi durumlarında, söz konusu durumlara neden olan hususlar çerçevesinde düzeltilmiş ve bağımsız denetçi tarafından onaylanmış mali tablolar bilirkişi incelemesine sunulur; bilirkişi raporu, bu mali tablolar esas alınarak hazırlanır. Birleşme işlemine esas alınacak mali tablolara ilişkin bağımsız denetim raporunda olumsuz görüş bildirilmesi veya görüş bildirilmemesi durumlarında söz konusu mali tablolar birleşme işlemine esas alınamaz. 3.4.4.4) Birleşme Oranının Hesaplanmasında Uygulanabilecek Yöntemler Birleşme oranı, birleşmeye taraf ortaklıklarca benimsenen yöntem esas alınarak hesaplanır. Birleşme işleminde, özkaynak yönteminin uygulanması halinde sadece bu yönteme göre, özkaynak yöntemi dışında bir yöntemin uygulanması halinde ise hem özkaynak yöntemi hem de seçilen diğer yönteme göre hesaplanacak birleşme oranlarına, değiştirme oranlarına ve birleşme sonrası sermaye tutarına hazırlanacak bilirkişi raporunda yer verilmesi zorunludur. Ayrıca borsa fiyatları esas alınarak birleşme oranının tespit edilebilmesi için; birleşmeye taraf ortaklıkların onay için Kurula başvuru yaptıkları tarih itibariyle,

a) Halka arz edilen hisse senetlerinin nominal değerleri toplamının, ortaklığın

nominal sermayesine oranının en az %25 olması ve hisse senetlerinin Borsa’da işlem görmesi,

b) Borsa fiyatının tespitinde son bir yıllık düzeltilmiş ağırlıklı ortalama fiyatların aritmetik ortalamasının esas alınması, zorunludur. Kurulca gerekli görülmesi halinde bu hususlarda değişiklik yapılabileceği gibi ek koşullar da aranabilir. Birleşme oranının belirlenmesinde, varlıkların rayiç değer üzerinden değerlemeye tabi tutulması suretiyle hesaplanan özkaynakların esas alınması halinde, değerlemeye konu gayrimenkuller Kurulca listeye alınan gayrimenkul değerleme şirketleri tarafından


______________________________________________________________________

TSPAKB

110

değerlenir. Gayrimenkullere ilişkin olarak gayrimenkul değerleme şirketi tarafından yapılan değerlemenin sonuçları bilirkişi raporuna esas alınır. 3.4.4.5) Uzman Kuruluş İncelemesi Birleşmeye taraf ortaklıkların özkaynaklarının tespiti amacıyla mahkemece atanan bilirkişi incelemesine ek olarak nitelikleri Kurulca belirlenen, - Bağımsız denetim kuruluşları, - Bu kuruluşların üyelik anlaşmasına sahip olduğu yabancı şirketlerle yapılan lisans,

know-how ve benzeri sözleşmeler çerçevesinde faaliyette bulunan danışmanlık şirketleri,

- Halka arza aracılık ve yatırım danışmanlığı yetki belgesinin her ikisine birlikte sahip olan aracı kurumlar,

- Mevduat kabul etmeyen bankalar, - tarafından da inceleme yapılır ve söz konusu inceleme rapora bağlanır. Birleşme işleminde, özkaynak yöntemi ve bu yöntemle birlikte uygulanabilecek en az iki yöntem ve bu yöntemlere göre hesaplanacak birleşme oranlarına, bu yöntemler arasından birleşme işlemi için kullanılacak yöntemin seçilme gerekçesine, değiştirme oranlarına ve birleşme sonrası sermaye tutarına hazırlanacak söz konusu raporda yer verilmesi zorunludur. 3.4.4.6) Birleşme Sözleşmesi, Yönetim Kurulu Raporu, Birleşmede Özellikli Durumlar ve Kurula Başvuru Birleşme sözleşmesi, birleşmeye taraf ortaklıkların yönetim kurulları tarafından Tebliğde verilen asgari unsurları içerecek şekilde hazırlanır. Birleşmeye taraf ortaklıkların yönetim kurulları tarafından birleşme oranı başta olmak üzere birleşme sözleşmesini açıklayan, birleşmenin hukuki ve iktisadi gerekçelerini ortaya koyan ve değerlemeyi etkileyen hususlara yer veren ayrıntılı bir rapor hazırlanır. Bir veya birden fazla ortaklığın, paylarının % 95’i veya daha fazlasına sahip başka bir ortaklık tarafından devralınması suretiyle birleşmede, devralan ortaklığın hisselerinden devrolan ortaklıkların ortaklarına verilmesini gerektirmeyen durumlarda, a) özel bağımsız denetim raporu, b) uzman kuruluş raporu, c) yönetim kurulu raporu aranmaz. Birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantılarından önce Tebliğde yer alan belgelerle birleşmeye esas alınacak finansal tabloların tarihini izleyen 4’üncü ayın sonuna kadar Kurula başvurularak onay alınması zorunludur. 3.4.4.7) Pay Sahiplerinin Bilgilendirilmesi Birleşmeye taraf ortaklıklarca hazırlanan ve Kurul tarafından onaylanan duyuru metni ve eki birleşme sözleşmesi; birleşmeye taraf ortaklıklardan en az birinin paylarının Borsada işlem görmesi halinde, Kamuyu Aydınlatma Platformunda ve ilgili ortaklıkların internet sitelerinde; hisse senetleri Borsada işlem görmeyen ortaklıklarda Kurul ve varsa ilgili


______________________________________________________________________

TSPAKB

111

ortaklıkların internet sitelerinde, birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantı tarihinden en az 30 gün önceden başlamak üzere birleşme işlemi tamamlanıncaya kadar ilan edilir. Ayrıca birleşmeye ilişkin özet bilgileri içeren, esasları Kurul tarafından belirlenen ve hisse senetleri Borsada işlem görmeyen ortaklıklarca hazırlanacak olan sirküler, mahallinde yayınlanan veya dağıtılan en az bir gazetede birleşme sözleşmesinin onaylanacağı genel kurul toplantısından en az 30 gün önce ilan edilerek kamuya duyurulur. Birleşmeye taraf ortaklık merkezlerinin aynı ticaret sicil bölgesinde bulunması durumunda sirküler ilanı yükümlülüğü, tek bir ortaklık tarafından da yerine getirilebilir. Ortaklıklar, mahalli gazetede ilan yükümlülüklerini ülke çapında dağıtılan gazetelerde ilan etmekle de yerine getirebilirler. 3.4.4.8) Sözleşmesinin Onaylanması ve Sermaye Artırım Kararı Kurulun onayından sonra birleşme sözleşmesi, birleşme işlemine taraf ortaklıkların genel kurullarında onaylanır. Ortaklık devralma yoluyla birleşme işleminde devralan ortaklığın genel kurulunda devralma ve sermaye artırım kararı alınırken, devrolan ortaklığın genel kurulunda devrolma ve bu suretle infisah kararı alınır. Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işleminde ise birleşmeye taraf ortaklıkların genel kurullarında birleşme ve bu suretle infisah kararı alınır. Genel kurulların birleşmeye ilişkin olarak verdikleri kararlar, varsa imtiyazlı pay sahiplerinin, intifa senedi sahipleri ile tahvil ve benzeri borçlanma senetleri sahiplerinin yapacakları özel bir toplantıda verecekleri kararla onaylanmadıkça uygulanamaz. 3.4.4.9) Kurul Kaydına Alınma Kurula sunulan belgeler Kanunun amaç ve ilkeleri çerçevesinde incelenerek; a) Ortaklık devralma yoluyla birleşme işleminde ihraç edilecek hisse senetleri ile devralan ortaklığın Kurul kaydında bulunmayan hisse senetleri, b) Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işleminde ise birleşme neticesinde kurulacak olan yeni ortaklığın, birleşme nedeniyle tüzel kişilikleri sona eren ortaklıkların Kurul kaydında bulunmayan sermayesine isabet eden hisse senetleri Kurul kaydına alınır. Birleşmeye taraf ortaklıkların, birleşme sözleşmesinin onayı için yaptıkları genel kurul toplantılarını takip eden 15 gün içerisinde kayda alma belgesi verilmesi amacıyla Kurula başvurulur. 3.4.4.10) Hisse Senetlerinin Teslim Esasları Hisse senetlerinin dağıtılacağı yerler dağıtımın başlayacağı tarihten en az 2 iş günü önce, hisse senetlerinin dağıtımına ilişkin duyuru ile ilan edilir. Esas sermaye sistemindeki ortaklıkların hisse senetlerinin;

a) Ortaklık devralma yoluyla birleşme işleminde, sermaye artırımının Ticaret

Siciline tescilinden,


______________________________________________________________________

TSPAKB

112

b) Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme işleminde, yeni kurulacak ortaklığın tescilinden itibaren, hamiline yazılı olmaları halinde 30 gün, nama yazılı olmaları halinde 90 gün içerisinde teslim edilmesi zorunludur. Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıkların hisse senetlerinin değişim işlemine tescile mesnet belgenin tescil tarihinden itibaren 15 gün içerisinde başlanması zorunludur. 3.4.4.11) Devralma Yoluyla Birleşme Sonrasında Ulaşılacak Sermaye Tutarı Özkaynak veya rayiç değer yöntemlerinin kullanılması durumunda, ortaklık devralma yoluyla birleşme işlemi sonrasında ulaşılacak sermaye artırımının tutarı aşağıdaki şekilde hesaplanır. Devralan ortaklığın özkaynağı : A Devrolan ortaklığın (birden fazla ise ortaklıkların) özkaynağı : B Devralan ortaklığın ödenmiş/çıkarılmış sermayesi : C

Birleşme Oranı = A / (A+B) = D Ulaşılacak Sermaye = C / D

Birleşme işlemine taraf ortaklıkların, birleşme işlemine taraf bir diğer ortaklığın iştiraki olması ve benzeri durumlar, seçilen yönteme ilişkin hesaplamada dikkate alınır. Birleşme sonrası artırılacak sermaye tutarı, devrolan ortaklığın (birden fazla ise ortaklıkların) devralan ortaklık dışındaki mevcut ortaklarına payları oranında dağıtılır. 3.4.4.12) Yeni Ortaklık Kurulması Yoluyla Birleşme Sonrasında Ulaşılacak Sermaye Tutarı Yeni ortaklık kurulması yoluyla birleşme sonrasında yeni kurulacak ortaklığın sermayesi, birleşme işlemine taraf ortaklıkların çıkarılmış/ödenmiş sermayelerinin toplamından oluşur. Birleşme işlemine taraf ortaklıkların, birleşme işlemine taraf bir diğer ortaklığın iştiraki olması ve benzeri durumlar, her bir ortaklık için birleşme oranının hesaplanmasında dikkate alınır ve yeni kurulacak ortaklığın sermayesi bu suretle belirlenir. 3.4.4.13) Bölünme Bölünme işlemine taraf ortaklıklardan en az birisinin halka açık ortaklık olması durumunda, bölünmeye konu varlık toplamının ortaklığın son bilanço aktif toplamına oranına bakılmaksızın, bölünmeye ilişkin yönetim kurulu kararından sonra, ancak ortaklık genel kurulunda bölünmeye ilişkin karar alınmasından önce, bölünme için Kurul’dan onay alınması zorunludur. Halka açık ortaklıkların, tam bölünme ile ortaklara pay devri modeliyle kısmi bölünme işlemlerinde, mal varlığı unsurlarını devralan ortaklık ya da ortaklıkların hisse senetlerinin, Kurul’a kaydettirilmesi zorunludur. İştirak modeliyle kısmi bölünmelerde ise


______________________________________________________________________

TSPAKB

113

devralan ortaklığın hisse senetleri Kurul kaydına alınmaz. Ancak bu durumda, bölünen ortaklığın finansal tablolarını, ihraç ettiği sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıkların tabi olduğu finansal raporlama standartlarına uygun olarak hazırlaması ve kamuya açıklanması zorunlu hale gelir. Halka açık ortaklıkların bölünme işlemleri, bir üretim tesisi veya işletmenin parça parça elden çıkarılarak, ortaklığın üretim ve hizmetin ifası faaliyetinden alıkonulması sonucunu doğurmayacak şekilde yapılır. Bölünen ortaklığın ortaklarının bilgilendirilmesini ve bölünme kararının görüşüleceği genel kuruldan önce ortakların sağlıklı bir şekilde iradelerinin oluşturulmasını teminen bölünme işlemlerinde bir duyuru metninin ilan edilmesi zorunludur. Söz konusu duyuru metni, birleşmeye ilişkin duyuru metninin içeriğine benzer içerikte hazırlanarak bölünmenin görüşüleceği genel kurul toplantısından en az 30 gün önce tasarruf sahiplerine duyurulur. Söz konusu duyuru metninin ilanında birleşmeye ilişkin duyuru metninin ilanı ile ilgili esaslar uygulanır. Halka açık anonim ortaklıkların bölünme işleminde devralan taraf olmaları durumunda; a) Bölünecek ortaklığın bölünmeye konu malvarlıklarının ekonomik bir bütünlük arz etmesi zorunludur. b) Kurulca belirlenen niteliklere sahip kuruluşlar tarafından, en az iki değerleme yöntemi kullanılarak bölünmeye konu malvarlığı unsurlarının değer tespitine ilişkin olarak rapor hazırlanması ve söz konusu raporun başvuru sürecinde Kurula iletilmesi zorunludur. Halka açık anonim ortaklıkların bölünme işleminde devreden taraf olmaları durumunda, devredilen malvarlığının ve ortaklarına verilecek devralan ortaklık hisselerinin değer tespiti yukarıda (b) bendinde belirtilen şekilde yapılır. Şu kadar ki, iştirak modeliyle kısmi bölünme işlemlerinde, devralan tarafın yeni kurulan ortaklık olması ve sermayesinin % 99,9’una bölünen halka açık ortaklığın sahip olması durumunda, değerleme raporu ve aşağıda belirtilen özel bağımsız denetim raporu hazırlama zorunluluğu bulunmaz. Ancak, Değerleme Raporu’nun ve özel bağımsız denetim raporunun hazırlatılmış olması durumunda, başvuru sürecinde, Kurul’a iletilmesi zorunludur. Bölünmeye taraf ortaklıkların bölünmeye esas alınacak ve Kurul düzenlemelerine göre hazırlanmış finansal tablolarının özel bağımsız denetimden geçirilmesi, raporun "olumsuz görüş" içermemesi, raporda "olumlu görüş" bildirilmesine rağmen Kurulca yapılacak inceleme sonucunda gerekli görülmesi veya raporda "şartlı görüş" bildirilmesi durumunda, söz konusu durumlara neden olan hususlar çerçevesinde raporun düzeltilmesi gerekmektedir. Bölünme işlemlerine ilişkin olarak yapılacak başvurularda, bu maddede yer almayan hususlarda birleşme işlemlerine ilişkin hükümler kıyasen uygulanır.

3.5) Anonim Ortaklık ve Sermaye Piyasası Kurumlarının Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri Kanuna tabi anonim ortaklıklar ile sermaye piyasası kurumlarının tabi olduğu kamuyu aydınlatma yükümlülükleri aşağıda ilan ve reklam esasları, mali tablo ve raporlara ilişkin esaslar, bağımsız denetim esasları ve kamuyu aydınlatmada özel durumlar başlıkları altında açıklanmıştır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

114

3.5.1) İlan ve Reklamlara İlişkin Esaslar 3.5.1.1) İlan ve Reklamlarında Uyacakları Esaslar Menkul kıymetlerin güven ve istikrar içinde işlem görmesi ve tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla aşağıda belirtilen kuruluşların, sermaye piyasası ve borsa mevzuatı çerçevesindeki işlem ve faaliyetleri ile ilgili ilan ve reklamlarına dair esaslar, Kurulun Seri:VIII, No:11 sayılı “Menkul Kıymetleri Halka Arzedilmiş Anonim Şirketlerle Menkul Kıymet Alım Satımı İle Uğraşan Kuruluşların İlan ve Reklamlarında Uyacakları Esaslar Hakkında Tebliğ” (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Sermaye piyasası mevzuatının, özel bir düzenlemeye tabi tuttuğu ilanlar dışında kalan, her türlü belgede, basın ve yayın organlarında halka dağıtılan broşür ve el ilanlarında, menkul kıymetlerin arz ve satışı veya şirket ve kuruluşların tanıtımıyla ilgili olarak halka yapılan veya yaptırılan her türlü yazılı, sözlü veya görüntülü açıklama, reklam, ilan ve yayınlar, bu tebliğ kapsamında “ilan ve reklam”dır. Aşağıda belirtilen gerçek ve tüzel kişilerin ilan ve reklamları bu tebliğ hükümlerine tabidir: a) Menkul kıymetleri ve kıymetli evrakı, Kurulun izniyle halka arzeden veya ihraç

edenler, b) Aracı kurumlar, bankalar ve diğer yardımcı kuruluşlar, c) (b) bendi dışında kalan menkul kıymetler borsası üyeleri. İlan ve reklam metinlerinin aşağıdaki nitelikleri taşıması gerekir: a) İşin gerektirdiği ciddilikte olması, b) Aşırı giderlere yol açmaması, c) Abartılmış, hissi, gerçeğe uymayan, halkı aldatıcı ve yanıltıcı, bilgi ve tecrübe

noksanlıklarını istismar edici söz, görüntü ve bilgi unsurlarını ihtiva etmemesi, halkı doğru aydınlatma amacına yönelik olması,

d) Halka sunulan menkul kıymetlerin ve hizmetlerin gerçek niteliğini; fiyat, getiri ve ücretlerini ve menkul kıymetlerin satış şartlarına ilişkin bilgileri hiçbir yanlış anlamaya yer vermeyecek biçimde açıkça belirtmesi,

e) İlan ve reklamı veren ilgilinin yapabileceği iş ve hizmetler konusunda halka duyurmak istediği faaliyetin gerçekleştirilebilir nitelikte olması,

f) Menkul kıymetlerin halka arzı yoluyla yapılacak satışlara ait ilan ve reklamların, izahname ve sirküler dışındaki bilgileri taşımaması ve halkı yanlış yönlendirmemesi,

g) Yazılı ilan metinlerinde, ilan ve reklamı veren kuruluşun nominal ve ödenmiş sermayesi ile iş merkezi adresinin ve telefon numaralarının gösterilmesi.

İlan ve reklam metninin bu ilkelere aykırı olması halinde, ilan ve reklamı veren veya verdirenlerin cezai sorumluluğu olduğu gibi, gerektiği hallerde Kurulun bu ilan ve reklamları durdurması veya yasaklaması mümkündür. 3.5.1.2) Resmi İlanlarının Yayımına İlişkin Esaslar Kanuna tabi ortaklıklar ve yardımcı kuruluşların Kanun ve Kurul tebliğleri gereği yapmak zorunda oldukları ilanların yayımına ilişkin esaslar Kurulun Seri:VIII, No:5 sayılı “Anonim Ortaklıklar ve Yardımcı Kuruluşların Resmi İlanlarının Yayımına İlişkin Esaslar Tebliği” (Tebliğ) ile düzenlenmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

115

Kanuna tabi ortaklıkların veya aracı kurumların; - Yayımlamak zorunda oldukları bilanço, gelir tablosu (kâr ve zarar cetveli), yıllık

yönetim ve denetleme kurulu raporlarına ilişkin ilanlar, - Halka arz nedeniyle yayımlamak zorunda oldukları sirkülerler, Kanun uyarınca yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerden olduğundan resmi ilan sayılmaktadır. Ayrıca, Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklıkları ve Menkul Kıymetler Yatırım Fonları tarafından Kurulca yapılması gerekli görülen ilanlar da bu Tebliğ hükümlerine tabidir. Kanun kapsamına giren ortaklıklar veya sermaye piyasası kurumları tarafından yukarıda belirtilen Tebliğ kapsamına giren ilanların yayımı amacıyla Kurul tebliğlerinde öngörülen süreler içinde Basın İlan Kurumu'na başvurulması halinde ilan yükümlülüğü süresinde yerine getirilmiş sayılır. 3.5.2) Muhasebe, Mali Tablo ve Rapor Standartları, İlan, Bağımsız Denetleme SPKn’nun 16’ncı maddesine göre ihraçcılar ve sermaye piyasası kurumları; - Konsolide olanlar dahil kamuya açıklanacak veya gerektiğinde Kurulca istenecek mali

tablo, rapor ve bilgileri tespit olunacak şekil ve esaslara, genel kabul görmüş muhasebe kavram, ilke ve standartlarına uymak suretiyle düzenlemekle,

- Düzenleyecekleri mali tablolardan Kurulca belirlenenleri, daha önce kurulmuş ve Kanun uyarınca kurulan bağımsız denetleme kuruluşlarına, bilgilerin doğruluk ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtma ilkesine uygunluğu bakımından inceleterek bir rapor almakla, yükümlüdürler.

Kurul, halka arzda, kayıtlı sermaye sistemine geçişte, bu Kanun kapsamındaki anonim ortaklık ve sermaye piyasası kurumlarının tasfiyesi, devri, birleşmesi ve nevi değiştirmelerinde bağımsız denetim raporu isteyebilir. Bağımsız denetleme kuruluşları, denetledikleri mali tablo ve raporlara ilişkin olarak hazırladıkları raporlardaki yanlış ve yanıltıcı bilgi ve kanaatler nedeniyle doğabilecek zararlardan hukuken sorumludurlar. - Kurulca düzenlenmesi öngörülen mali tablo ve raporlar, - Bağımsız denetlemeye tabi olunması durumunda bağımsız denetim raporu, Kurulca belirlenen usul ve esaslar dahilinde Kurula gönderilir ve kamuya duyurulur. Kurulca mali tablo ve muhasebe standartlarına ilişkin tebliğler XI, bağımsız denetim ve rapor standartları X Seri numaralı tebliğler ile yapılmıştır. 3.5.2.1) Sermaye Piyasasında Mali Tablo ve Raporlara İlişkin İlke ve Kurallar Kanuna tabi ortaklıklar ve aracı kurumlarca düzenlenecek mali tablo ve raporlar ile bunların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke ve kurallar Kurulun Seri:XI, No:1 sayılı “Sermaye Piyasasında Mali Tablo ve Raporlara İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ” (Tebliğ) ile belirlenmiştir. Aşağıda bu tebliğle ilgili kısa açıklamalara yer


______________________________________________________________________

TSPAKB

116

verilmiş olup, konunun ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. Ayrıca, 01/01/2005 tarihinden sonra sona eren ilk ara mali tablolardan geçerli olmak üzere, yayımı tarihinde yürürlüğe giren Kurulun Seri:XI, No:25 sayılı “Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ” ile, Sermaye Piyasası Kanununun 16 ve 22/e maddeleri uyarınca ihraç ettiği sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar, aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve konsolidasyon kapsamına alınan diğer işletmeler tarafından düzenlenecek mali tablo ve raporlar ile bunların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin muhasebe ilke ve kurallarını belirlemiştir. Mali tablo ve raporların Seri:XI, No:25 Tebliği’ne göre zorunlu olarak düzenleneceği ilk hesap döneminin başına kadar geçen süre zarfında, Kurulun muhasebe standartları ile ilgili diğer düzenlemelerine uyulur. Ancak, dileyen işletmeler Seri:XI, No:25 Tebliğ hükümlerini uygulamaya başlayabilirler. 3.5.2.1.1) Muhasebenin Temel Kavramları İşletmenin sürekliliği, dönemsellik, tutarlılık, ihtiyatlılık, tam açıklama, önemlilik, sosyal sorumluluk, tarafsızlık, özün önceliği, kişilik, para ölçüsü ve maliyet kavramları muhasebenin temel kavramlarıdır. Muhasebe politikalarının seçilmesinde ve bu politikaların uygulanmasında yukarıda sayılan temel kavramların esas alınması zorunludur. Temel kavramlardan, işletmenin sürekliliği, dönemsellik ve tutarlılık kavramları aynı zamanda muhasebenin temel varsayımlarını oluşturur. Mali tablo ve raporlarda aksi belirtilmedikçe, temel varsayımların bu tablolarda esas alındığı kabul edilir. Söz konusu varsayımlardan herhangi birinin işletmeler açısından geçerliliğinin ortadan kalkması durumunda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır. 3.5.2.1.2) Muhasebe İlkeleri (Esasları) Muhasebe ilkeleri, muhasebe temel kavramlarının muhasebe işlemleri ile mali tablolarda kullanılmasını sağlamak amacıyla, işletmeler tarafından uygulanabilecek esasları ifade eder. Bu ilkeler, işletmenin yapısına ve faaliyetlerinin türüne göre çeşitlilik gösterebilir. Belli bir işlem için birden fazla alternatif ilke bulunabilir. İşletmelerin sözkonusu ilkelerden birisini seçmesi şarttır. Muhasebe ilkeleri, genel olarak muhasebe standartları aracılığıyla uygulamaya geçirilir. Muhasebe standartları, muhasebe işlemlerinde ve mali tabloların hazırlanmasında işletmeler tarafından esas alınması zorunlu olan muhasebe ilkeleri ile uygulama alanındaki farklılıkları en aza indiren düzenlemelerdir. Kurulca yayımlanan standartlarda benimsenen muhasebe ilkelerinden işletmelerce uygulananlar sözkonusu işletmelerin muhasebe politikalarını oluşturur. Muhasebe standartlarıyla düzenlenmeyen konularda işletmeler muhasebe politikalarını, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre belirlemekle yükümlüdürler. Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri, Kurulun düzenlemelerinde yer alan muhasebe standartları ile Kurulca düzenlenmeyen konularda, muhasebe kavramlarına uygun olarak, işletmenin içinde bulunduğu sektörde sözkonusu işletme büyüklüğü için yaygın


______________________________________________________________________

TSPAKB

117

olarak kullanılan veya bilim çevrelerinde genel kabul gören veyahut bunlar dışında olup uluslararası standartlarda benimsenen esasları ifade eder. 3.5.2.1.3) Muhasebe Politikalarının Açıklanması İşletmeler tarafından benimsenen muhasebe politikalarından önemli olanların mali tablolarda, dipnotlar ve ekler aracılığıyla açık ve anlaşılır bir biçimde belirtilmesi şarttır. 3.5.2.1.4) Mali Tablolara İlişkin Uygulama Standartları Mali tabloların hazırlanmasında Kurulca yayımlanan standartlar ile TTK ve ilgili diğer mevzuat hükümleri tutarlı ve birbirini tamamlayıcı olarak esas alınır. 3.5.2.1.5) Mali Tablolara İlişkin Temel İlkeler Mali tabloların hazırlanması sırasında esas alınacak temel ilkeler aşağıdadır:

a) Mali tabloların; işletmelerin varlıkları, kaynakları, mali durumu ve kâr veya zararı hakkında, gerçeği ve doğruyu yansıtacak bir şekilde hazırlanması zorunludur.

b) Mali tabloların açık ve anlaşılır olması için, bu tablolarda bulunması gereken bilgilerin tümünün yer alması şarttır.

c) Mali tablolarda, bu tablolardan yararlananların kararlarını etkileyebilecek boyutta olan hesap kalemleri ayrı olarak gösterilir.

d) Tablolarda yer alan hesap kalemlerini açık ve anlaşılır bir duruma getirmek için gerekli görülen bilgiler, mali tabloların dipnotlarında veya eklerinde verilir.

e) Mali tablolar iki hesap dönemini karşılaştıracak şekilde düzenlenir. Mali tablolarda yer alan bilgilerin bir önceki dönem tablolarıyla tutarlı olarak verilmesi gerekir.

f) Mali tablolara ek olarak düzenlenecek "Satışların Maliyeti Tablosu", "Kâr Dağıtım Tablosu", "Fon Akım Tablosu" ve "Nakit Akım Tablosu"nun, Tebliğ'deki esaslara uygun olarak hazırlanması şarttır.

g) Mali tablolarda yer alan hesap kalemlerine ilişkin herhangi bir açıklamanın bulunması durumunda, hesabın yanına dipnot numarası yazılarak açıklamaya yollama yapılır. 3.5.2.2) Düzenlenecek Bilanço, Gelir Tablosu ve Ek Mali Tablolar Bilanço, işletmenin belli bir tarihteki iktisadi ve mali durumunu yansıtan, varlık ve kaynak yapısını gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösteren tablodur. Gelir tablosu, işletmenin belli bir hesap döneminde elde ettiği tüm hasılat ve gelirler ile yaptığı tüm maliyet ve giderleri tasnifli bir şekilde gösteren ve dönem faaliyet sonuçlarını kar veya zarar olarak özetleyen tablodur. Ek mali tablolar, Tebliğde belirtilen özelliklere sahip ortaklıklar ve aracı kurumların, ayrıntılı bilanço ve gelir tablolarına ek olarak düzenleyecekleri ve Kanuna tabi ortaklıkların ve aracı kurumların diğer bildirimlerinde kullanacakları, "Fon Akım Tablosu", "Nakit Akım Tablosu", "Satışların Maliyeti Tablosu" ile "Kâr Dağıtım Tablosu"ndan oluşmaktadır. Fon akım tablosu (Kaynak-Kullanım Tablosu); gelir tablosu, bilanço ve dipnotlarda yer alan bilgilere dayanılarak çıkarılan ve işletmenin belli bir hesap döneminde sağladığı fonları (kaynakları) ve bunların kullanımlarını gösteren tablodur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

118

Nakit akım tablosu; bir işletmede belli bir dönemde oluşan nakit akışını (nakit giriş ve çıkışlarını) açıklayan tablodur. Satışların maliyeti tablosu; işletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile emtia gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini gösteren tablodur. Kâr dağıtım tablosu; işletmenin dönem karının dağıtım şeklini gösteren tablodur. 3.5.2.3) Mali Tablo ve Ara Mali Tablo Düzenleme Yükümlülüğü Kurulun çeşitli tebliğlerinde yer alan mali tablo, ara mali tablo düzenleme, ilan ve bağımsız denetim yükümlülükleri Seri:XII, No:1 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Ortaklık Ve Kuruluşların Mali Tablo Ve Rapor Düzenleme, Kamuya Duyurma Ve Bağımsız Denetleme Yükümlülüklerinin Belirlenmesine İlişkin Genel Açıklama Tebliği ile toplulaştırılmıştır. Bu tebliğde yer alan hususlar aşağıda özetlenmiştir. a) Sermaye Piyasası Kanunu'na tabi anonim ortaklıklar (Kayıtlı veya Esas Sermaye

Sistemine tabi olmalarına, ödenmiş veya çıkarılmış sermayelerine veya Borsa'da işlem görüp görmediklerine bakılmaksızın tüm anonim ortaklıklar), aracı kurumlar, bankalar, yatırım ortaklıkları, yatırım fonları yıllık bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür.

b) Aracı kurumlar, aracılık faaliyetiyle sınırlı olarak bankalar, yatırım ortaklıkları, yatırım fonları ve hisse senetleri menkul kıymet borsalarında işlem gören anonim ortaklıklar ilk altı aylık ara dönemleri için ara bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür.

c) Yatırım ortaklıkları ve hisse senetleri menkul kıymet borsalarında işlem gören anonim ortaklıklar, üçer aylık ara dönemleri için de ara bilanço ve gelir tabloları düzenlemekle yükümlüdür.

d) Menkul kıymetlerini halka arz eden ortaklıklardan, bilanço aktif toplamı 100.000 TL’yi, brüt satış hasılatı 200.000 TL’yi ve çalışan personel sayısı 50 kişiyi aşması kriterlerinden en az ikisine birlikte sahip ortaklıklar ile aracı kurumlar yıllık bilanço ve gelir tablolarının yanısıra ek mali tablolar (fon akım, nakit akım, satışların maliyeti ve kar dağıtım tabloları) da düzenlemek zorundadır.

e) Hisse senetlerinin halka arzı nedeniyle Kanun kapsamında olanlar dışında tahvil, finansman bonosu ve benzeri borçlanma senetlerini halka arz etmeleri nedeniyle Kanuna tabi anonim ortaklıklar yıllık bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür.

f) Daha önce Kanun kapsamı dışında olup, sermaye artırımı veya mevcut payların ortaklarca halka satışı yoluyla hisse senetleri ilk kez halka arz olunacak ortaklıklar ile borçlanma senedi ihraç etmek isteyen ortaklıklar hesap döneminin ilk üç ayı içindeki ihraçlar için yıllık mali tablolar; daha sonraki halka arzlar ve ihraçlar için ara bilanço ve gelir tablosu düzenlemekle yükümlüdür.

g) Hisse senetleri Borsada işlem görmeyen ancak hisse senetleri halka arz olunan veya arz olunmuş sayılan ortaklıklar, hesap dönemlerinin ilk üç ayından sonraki bir süre içinde menkul kıymetlerini halka arz etmek üzere Kurula başvurdukları takdirde, ara bilanço ve gelir tablosu düzenlemek ve bu tablolar için bağımsız sınırlı denetleme yaptırmakla yükümlüdürler. Mevcut payların ortaklar kanalıyla halka arzı halinde de aynı hüküm uygulanır.

3.5.2.4) Mali Tablo ve Ara Mali Tabloların Kurula Bildirimi Hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıklar ve aracı kurumlar, hesap dönemlerinin bitimini izleyen 10 hafta içinde, Tebliğe uygun olarak hazırladıkları ayrıntılı bilançoları,


______________________________________________________________________

TSPAKB

119

gelir tabloları, ek mali tabloları ile ayrıntılı bağımsız denetim raporlarını Kurula ve borsa bülteninde yayımlanmak üzere ilgili borsaya göndermekle yükümlüdürler. Hisse senetleri borsada işlem görmeyen ortaklıklar ayrıntılı bilanço ve gelir tablolarını yıllık olağan genel kurul toplantı tarihlerini izleyen 1 ay içinde Kurula gönderirler. Özel mevzuatlarına göre belirlenmiş şekil ve esaslar çerçevesinde mali tablo ve rapor düzenlemesi ve yayımlaması gereken ortaklıklar (Örneğin bankalar, sigorta şirketleri, özel finans kurumları, faktoring şirketleri v.b. gibi), tabi oldukları mevzuata göre bu işlemleri yaparlarsa, Tebliğde öngörülen düzenleme ve ilân yükümlülüklerini yerine getirmiş sayılırlar. Düzenleme ve ilan yükümlülüğünü bu şekilde yerine getiren işletmelerin, mali tablo ve raporlarının düzenlenmesi ve yayımlanmasında söz konusu özel mevzuata uymamaları, Tebliğ hükümlerine aykırılık olarak kabul edilir. Mali tablo ve raporların düzenlenmesi ve yayımlanması ile ilgili olarak sözkonusu özel mevzuatta hüküm bulunmaması halinde Tebliğ hükümleri uygulanır. Ara mali tabloların Kurula bildiriminde; - Hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıklar,

o Bağımsız denetimden geçen ayrıntılı ara mali tablolar ve bağımsız denetim raporu özetlerini ilgili ara dönemi izleyen 6 hafta içinde (Bankalar 8 hafta),

o Bağımsız denetimden geçmemiş ayrıntılı ara mali tablolar ve bağımsız denetim raporu özetlerini ilgili ara dönemi izleyen 4 hafta içinde (Bankalar 6 hafta),

içinde Kurula ve bültende yayınlanmak üzere borsaya göndeririler.

- Aracı kurumlar ve yatırım fonları ayrıntılı ara mali tablolarını ilgili ara dönemi izleyen 6 hafta içinde Kurula göndeririler.

- Birleşme, devir veya tasfiye durumunda düzenlenecek ara mali tablolar ve bağımsız denetim raporu özetleri ilgili genel kurul toplantısını izleyen 30 gün içinde Kurula göndeririler.

3.5.2.5) Mali Tabloların İlanı ve İlanların Kurula Bildirimi

Bütün ortaklıklar ve aracı kurumlar Tebliğe uygun olarak hazırladıkları özet mali tablolarını her yıl olağan genel kurul toplantılarını izleyen 30 gün içinde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlatmak zorundadır. Bu ilan zorunluluğuna ek olarak;

a) Menkul kıymetleri bir borsada işlem gören işletmeler, ülke çapında dağıtımı

yapılan herhangi bir gazetede ve merkezlerinin bulunduğu yerde çıkan en yüksek tirajlı iki mahalli gazeteden birinde,

b) Menkul kıymetleri bir borsada işlem görmeyen ortaklıklar, biri merkezlerinin bulunduğu yerde yayımlanan en yüksek tirajlı iki mahalli gazeteden birinde olmak üzere iki mahalli gazetede,

c) Menkul kıymetleri bir borsada işlem görmeyen aracı kurumlar, üye oldukları borsanın bültenlerinde, söz konusu mali tablolarını yıllık olağan genel kurul toplantılarını izleyen 30 gün içinde ilan ederler. Mahalli gazetede ilan yükümlülükleri ülke çapında yayın yapan gazetelerde ilan etmekle de yerine getirilebilir. Mali tabloların kamuya duyurulmasında bağımsız denetlemeden geçmemiş olan mali tabloların başlıklarında "bağımsız denetlemeden geçmemiş" ibaresine yer verilmesi şarttır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

120

Mali tablolarla birlikte yayımlanan özet denetçi raporu veya bağımsız denetleme raporu özetlerinin yer aldığı gazetelerin birer örneği, ilânı izleyen 6 iş günü içinde, Kurula gönderilir. 3.5.2.6) Aracı Kurum Hesap Planı Aracı kurumların düzenlemek ve yayımlamak zorunda oldukları mali tabloların sağlıklı karşılaştırma ve tahliller yapılmasına elverişli, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun şekilde düzenlemelerini sağlayarak, mali durumlarının güvenilir bir şekilde izlenebilmesine imkan hazırlamak amacıyla aracı kurum hesap planı ve kullanım esasları Kurulun Seri:XI, No:7 sayılı “Aracı Kurum Hesap Planı ve Planın Kullanım Esasları Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. “Sermaye Piyasasında Mali Tablo ve Raporlara İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ” ile belirlenen mali tabloların hazırlanmasında dayanak teşkil eden hesapların işleyişinde yukarıda belirtilen düzenlemede yer alan hesap planına uyulması gerekir. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.2.7) Yatırım Fonu Hesap Planı Menkul kıymetler yatırım fonlarınca düzenlenecek mali tablolar ile raporların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke ve kurallar ise Kurulun Seri:XI, No:6 sayılı “Menkul Kıymetler Yatırım Fonları Mali Tabloları ve Raporlarına İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. 3.5.2.8) Mali Tabloların Enflasyona Göre Düzeltilmesi Yüksek enflasyon dönemlerinde mali tabloların hazırlanmasına ilişkin usul ve esaslar Kurulun Seri:XI, No:20 sayılı “Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ” ile belirlenmiştir. Ortaklıklar, aracı kurumlar ve yatırım ortaklıkları ile bunların bağlı ortaklıkları ve iştirakleri yüksek enflasyon dönemlerinde mali tablolarını bu usul ve esaslara uygun olarak hazırlarlar. Ancak, söz konusu düzenleme, 01.01.2003 tarihinden sonra sona eren yıllık ve bundan sonra gelecek ilk ara mali tablolardan geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ancak, dileyen işletmeler söz konusu Tebliğ hükümlerini uygulamaya başlayabilirler. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.2.9) Konsolide Mali Tablolara ve İştiraklerin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Ana ortaklık tarafından düzenlenecek konsolide mali tabloların hazırlanması ve ilgililere sunulması ile iştiraklerde, bağlı veya müşterek yönetime tabi ortaklıklardaki pay sahipliğinin muhasebeleştirilmesine ilişkin usul ve esasları Kurulun Seri:XI, No:21 sayılı


______________________________________________________________________

TSPAKB

121

“Sermaye Piyasasında Konsolide Mali Tablolara ve İştiraklerin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ” ile belirlenmiştir. Ana ortaklıklar konsolide mali tabloların hazırlanmasında; ana ortaklık olsun veya olmasın hisse senetleri borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören şirketler ise, iştiraklerin muhasebeleştirilmesinde söz konusu düzenleme ile getirilen usul ve esaslara uyarlar. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.3) Kanuna Tabi Ortaklık ve Kuruluşlarda Bağımsız Dış Denetleme Kamunun aydınlatılmasını sağlayarak sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışması, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunması maksadıyla, bağımsız denetlemeye tabi olacak ortaklıklar ve yardımcı kuruluşlar tarafından düzenlenen mali tablo ve raporların, Kurulca Kanun çerçevesinde tespit edilecek esas ve standartlar dahilinde bağımsız denetleme kuruluşlarınca denetlenmesine dair esasları “Sermaye Piyasasındaki Bağımsız Dış Denetleme Hakkında Yönetmelik” ile belirlenmiştir. Ancak, Kurulca uygulamada Seri:X, No:22 sayılı “Sermaye Piyasasındaki Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliğ” esas alınmaktadır. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 3.5.3.1) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu Uluslararası standartlarla uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlarını oluşturmak ve yayımlamak, bağımsız denetimde uygulama birliğini, gerekli güveni ve kaliteyi sağlamak, denetim standartlarını belirlemek, bağımsız denetçi ve bağımsız denetim kuruluşlarını yetkilendirmek ve bunların faaliyetlerini denetlemek ve bağımsız denetim alanında kamu gözetimi yapmak yetkisini haiz kamu tüzel kişiliğini haiz ve idari özerkliğe sahip, Başbakanlıkla ilişkili Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu kurulmuştur. Kurul; Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı tarafından önerilecek dörder aday arasından ikişer kişi, Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun bağlı olduğu Bakanlıklar ile Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından önerilecek ikişer aday arasından birer kişi olmak üzere, Bakanlar Kurulu tarafından atanan dokuz üyeden oluşur. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süresi beş yıldır. Süresi biten Başkan ve üyeler bir defalığına tekrar atanabilirler. Kurulun başlıca görev ve yetkileri şunlardır: a) Tabi oldukları kanunlar gereği defter tutmakla yükümlü olanlara ait finansal tabloların; ihtiyaca uygunluğunu, şeffaflığını, güvenilirliğini, anlaşılabilirliğini, karşılaştırılabilirliğini ve tutarlılığını sağlamak amacıyla, uluslararası standartlarla uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlarını oluşturmak ve yayımlamak.


______________________________________________________________________

TSPAKB

122

b) Türkiye Muhasebe Standartlarının uygulamasına yönelik ikincil düzenlemeleri yapmak ve gerekli kararları almak, bu konuda kendi alanları itibarıyla düzenleme yetkisi bulunan kurum ve kuruluşların yapacakları düzenlemeler hakkında onay vermek. c) Finansal tabloların; işletmelerin finansal durumunu, performansını ve nakit akışlarını Türkiye Muhasebe Standartları doğrultusunda gerçeğe uygun olarak sunumunu, kullanıcıların ihtiyaçlarına uygunluğunu, güvenilirliğini, şeffaflığını, karşılaştırılabilirliğini ve anlaşılabilirliğini sağlamak amacıyla, kamu yararını da gözetmek suretiyle, bilgi sistemleri denetimi dahil, uluslararası standartlarla uyumlu ulusal denetim standartlarını oluşturmak ve yayımlamak. ç) Bağımsız denetçiler ve bağımsız denetim kuruluşlarının kuruluş şartlarını ve çalışma esaslarını belirlemek, bu şartları taşıyan kuruluşları ve bağımsız denetim yapacak meslek mensuplarını yetkilendirerek listeler halinde ilan etmek ve bunları oluşturacağı resmi sicile kaydederek Kurumun internet sitesinde kamuoyunun erişimine sürekli olarak açık tutmak. d) Bağımsız denetçiler ve bağımsız denetim kuruluşlarının faaliyetleri ile denetim çalışmalarının, Kurumca yayımlanan standart ve düzenlemelere uyumunu gözetlemek ve denetlemek. e) İnceleme ve denetimler sonucunda aykırılıkları saptanan bağımsız denetçiler ve bağımsız denetim kuruluşlarının faaliyet izinlerini askıya almak veya iptal etmek. f) Bağımsız denetim yapacak meslek mensuplarına yönelik sınav, yetkilendirme ve tescil yapmak, disiplin ve soruşturma işlemlerini yürütmek, sürekli eğitim standartları ile mesleki etik kurallarını belirlemek, bunlara yönelik olarak kalite güvence sistemini oluşturmak ve bu alanlardaki eksikliklerin düzeltilmesi için gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamak. g) Yabancı ülkelerin Kurulun görev alanıyla ilgili konularda yetkili birimleriyle işbirliği yapmak, mütekabiliyet esasına göre Türkiye’de bağımsız denetim yapmasına yetki verilen yabancı ülke denetim kuruluşları ve denetçilerini listeler halinde ilan etmek ve bunları oluşturacağı resmi sicile kaydederek Kurumun internet sitesinde kamuoyunun erişimine sürekli olarak açık tutmak. ğ) Denetimin bağımsızlığının ve tarafsızlığının sağlanmasına, denetime olan güven ile denetimin kalitesinin artırılmasına yönelik düzenlemeler yapmak ve gerekli tedbirleri almak. h) Düzenlemek ve denetlemekle görevli olduğu alanla ilgili ikincil düzenlemeleri yapmak ve bu konularda gerekli kararları almak. 3.5.4) Kamunun Aydınlatılmasında Özel Durumlar Kurul, küçük pay sahiplerinin korunması ve kamunun aydınlatılmasını sağlamak amacıyla,

- Halka açık anonim ortaklıkların sermaye ve yönetiminde kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak, hisse senedi toplama girişiminde bulunulmasında veya genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekalet istenmesinde,

- Ortaklığın pay dağılımının önemli ölçüde değişmesi sonucunu veren, hisse senedi el değiştirmelerinde,

- Sermaye artırımlarında, - Birleşme ve devirlerde, - Menkul kıymetlerin değerini etkileyebilecek önemli olay ve gelişmelerde

düzenlemeler yapar. (SPKn Md. 16/A-1)


______________________________________________________________________

TSPAKB

123

Hisse senetleri borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören anonim ortaklıkların

- yönetim kurulu üyeleri, - genel müdür ve yardımcıları - sermayenin %10 veya daha fazlasına sahip ortakları

malik oldukları anonim ortaklıklara ait hisse senetleriyle ilgili olarak, Kurulun kamuyu aydınlatma açısından gerekli gördüğü bilgileri, belirlenecek şekil ve esaslar dahilinde Kurula ve ilgili borsalara ve teşkilatlanmış diğer piyasalara bildirmekle yükümlüdürler. (SPKn Md. 16/A-2) 3.5.4.1) Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Bir borsada işlem gören sermaye piyasası araçlarının değerini ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek veya haklarını kullanmalarına yönelik önemli olay ve gelişmelerde kamuya açıklanacak özel durumlar ile bunların açıklanma esasları Kurulun Seri:VIII, No:54 sayılı “Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği” (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Kurul, kamunun zamanında, yeterli ve doğru olarak aydınlatılmasını sağlamak amacıyla, özel durum açıklamalarının yapılmasına ilişkin esasları ayrıca hazırladığı bir rehber ile düzenlemiştir. Tebliğde özel durumlar; “içsel bilgiler”i ve “sürekli bilgiler”i doğuran olaylar olarak tanımlanmaktadır. İçsel bilgi; sermaye piyasası aracının değerini ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek henüz kamuya açıklanmamış bilgilerdir. Sürekli bilgi ise; içsel bilgi tanımı dışında kalan ve bu Tebliğ uyarınca açıklanması gerekli tüm bilgileri kapsamaktadır. 3.5.4.2) Sürekli Bilgiler Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetim kontrolüne ilişkin değişikliklerle ilgili bildirim yükümlülüğü; a) Bir gerçek veya tüzel kişinin veya bu gerçek veya tüzel kişi ile birlikte hareket eden diğer gerçek veya tüzel kişilerin doğrudan veya dolaylı olarak ortaklık sermayesinin veya toplam oy hakkının %5, %10, %15, %20, %25, 1/3, %50, 2/3 ve %75’ine veya daha fazlasına sahip olması veya ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi halinde bu kişiler tarafından, b) Bir kurucuya ait yatırım fonlarının doğrudan veya dolaylı olarak ortaklık sermayesinin veya toplam oy hakkının %5, %10, %15, %20, %25, 1/3, %50, 2/3 ve %75’ine veya daha fazlasına sahip olması veya ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi halinde kurucu tarafından, yerine getirilir. Paya dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin bildirim yükümlülüğü; Borsada işlem gören bir payı iktisap etme hakkı veren sermaye piyasası araçlarına, doğrudan ya da dolaylı olarak sahip olmak suretiyle, söz konusu sermaye piyasası araçlarının iktisap etme hakkı verdiği paylara bağlı oy haklarının yularıda belirtilen oranlara ulaşması, bu oranları aşması veya bu oranların altına düşmesi halinde, işlem yapanlar tarafından açıklama yapılması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

124

Bildirim yükümlülüğünün kapsamı: Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetim kontrolüne ilişkin değişikliklerle ilgili bildirim yükümlülüğü kapsamında yapılacak bildirim yükümlülüğü aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde yerine getirilmelidir: a) Bildirimi yapmakla yükümlü olan gerçek kişinin kimlik bilgileri veya tüzel kişinin unvanı, b) Ortaklığın unvanı, c) Bildirim yükümlülüğüne konu alım-satım işleminin yapıldığı tarih, işleme konu payların nominal tutarları ve işlem tutarları, ç) Alım-satım işlemi öncesinde ve sonrasında ortaklıkta sahip olunan pay ve oy haklarının sermayeye oranı, Paya dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin bildirim yükümlülüğü kapsamında yapılacak bildirim yükümlülüğü, bildirimi yapmakla yükümlü olan gerçek kişinin kimlik bilgileri veya tüzel kişinin unvanı bilgisine ek olarak aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde yerine getirilir: a) Sermaye piyasası aracının dayalı olduğu payı ihraç eden ortaklığın unvanı, b) Yukarıda belirtilen oranlara ulaşılmasına, aşılmasına veya söz konusu oranların altına düşülmesine neden olabilecek paylara dayalı sermaye piyasası aracının iktisap edildiği veya elden çıkarıldığı tarih, c) Sermaye piyasası aracının dayalı olduğu paylara bağlı oy haklarının alım-satım işlemi sonrasında sermayeye oranı, ç) Varsa, sermaye piyasası aracına dolaylı olarak sahip olunması sonucunu doğuran iştirak ilişkilerine dair bilgi, d) Sermaye piyasası aracına konu hakların kullanımı için belirli bir sürenin öngörülmesi halinde, sermaye piyasası aracının dayalı olduğu payların elde edileceği ya da elde edilebileceği tarih veya süreye ilişkin bilgi, e) Sermaye piyasası aracının vadesi veya bu aracın dayalı olduğu sözleşmenin sona erme tarihi. Birden fazla ortaklığa ait payların bir sermaye piyasası aracına konu olması durumunda, her bir ortaklık bazında ayrı açıklama yapılması gerekmektedir. Bildirim yükümlülüğünün birden fazla gerçek veya tüzel kişinin sorumluluğunda olması halinde, bu yükümlülük ortak bir bildirim ile yerine getirilebilir. Ancak bu ortak bildirim, tarafların bildirimin eksik, hatalı veya yetersiz yapılmasına ilişkin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. Ortaklığın kendi paylarını iktisap etmesi Payları bir borsada işlem gören bir ortaklık TTK’nın 329’uncu maddesi kapsamında sermayesinin doğrudan veya dolaylı olarak %1’ini aşan tutarda oy hakkı veya kar payı içeren kendi paylarını iktisap eder ya da elden çıkarırsa, bu bilginin işleme konu payların nominal tutarı, işlem tutarı, toplam sermayeye oranı ve varsa bu paylara bağlı imtiyazları da içerecek şekilde kamuya açıklanması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

125

İlave bilgilerin açıklanması Payları bir borsada işlem gören ortaklıklar farklı gruplardaki paylarına bağlı haklardaki değişiklikleri kamuya açıklamak zorundadır. Payları dışında diğer sermaye piyasası araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar, özellikle vade veya faiz oranlarındaki değişiklikler nedeniyle söz konusu sermaye piyasası araçlarının ihraç koşullarının değişmesi sonucunu doğuran ve bu sermaye piyasası araçlarını elinde bulunduranların haklarının etkilenmesine neden olabilecek her türlü değişikliği kamuya açıklamak zorundadır. Ortaklık haklarının kullanımına ilişkin bilginin açıklanması Payları bir borsada işlem gören ortaklıklar; a) Genel kurul toplantı tarihi, saati, yeri, gündemi, gündem maddeleri ile gündem dışı konuların genel kurulda görüşülerek karara bağlanması, genel kurulun toplanamaması, toplam pay sayısı ve toplam oy haklarına ilişkin bilgi ile genel kurula katılma hakkının ne şekilde kullanılabileceğine ilişkin, b) Kar dağıtımına ilişkin duyuru, yeni pay ihracı, sermaye artırımlarında tahsis, yeni pay alma hakkının kullanımı, artırılan payların iptali, değiştirme hakkının bulunduğu durumlarda değiştirme işlemi hakkında özel durum açıklaması yapmak zorundadır. Borçlanma araçlarına ilişkin bilginin açıklanması Borçlanma araçları izahname düzenlenerek halka arz edilen ve bir borsada işlem gören ortaklıklar, a) Borçlanma aracının faiz ödemeleri, dönüştürme, değiştirme, takas, yeni borçlanma aracı ihracına katılma veya iptal haklarının kullanımı ve bedellerinin itfasına, derecelendirme notu ve söz konusu notlardaki değişikliklere, b) Borçlanma aracı tahvil ise, bu maddenin (a) bendinde yer alan hususların yanında tahvil sahipleri kurulu toplantı tarihi, yeri ve gündemi, tahvil sahiplerinin toplantıya iştirak hakkının ne şekilde kullanılabileceğine, ilişkin olarak özel durum açıklaması yapmak durumundadır. Borçlanma araçları bir borsada işlem gören ortaklıklar yeni borçlanma aracı ihraçlarını ve özellikle bu ihraçlar için söz konusu olan garanti ve teminatları kamuya açıklamak zorundadır. Bu hüküm, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler tarafından yapılan borçlanma aracı ihraçlarına uygulanmaz. 3.5.4.3) İçsel Bilgiler İçsel bilgilerin açıklanması Ortaklıklar tarafından içsel bilgiler ve bu bilgilere ilişkin daha önce açıklanan hususlardaki değişiklikler ortaya çıktığında veya öğrenildiğinde özel durum açıklaması yapılması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

126

Ortaklıkların bilgisi dışında, içsel bilgilerin, ortaklıkların toplam oy haklarında veya sermayesinde önemli miktarda paya sahip hissedarları tarafından öğrenilmesi durumunda, söz konusu gerçek veya tüzel kişiler tarafından da özel durum açıklaması yapılması zorunludur. İçsel bilgilerin bir ortaklık veya onun namına ya da hesabına hareket eden bir kişi tarafından, işi veya görevinin olağan ifası sırasında, üçüncü kişilere açıklanması halinde, bu bilgiler ortaklık tarafından kamuya açıklanır. Bilgileri alan kişinin, yasal bir düzenleme, şirket ana sözleşmesi veya özel bir sözleşme gereğince, söz konusu bilgileri gizli tutma yükümlülüğü varsa, bu maddenin üçüncü fıkrası hükümleri uygulanmaz. İçsel bilgilerin kamuya açıklanmasının ertelenmesi Bir ortaklık, sorumluluğu kendisine ait olmak üzere, meşru çıkarlarının zarar görmemesi için içsel bilgilerin kamuya açıklanmasını, bunun kamunun yanıltılmasına yol açmaması ve ortaklığın bu bilgilerin gizli tutulmasını sağlayabilecek olması kaydıyla, erteleyebilir. İçsel bilgilerin kamuya açıklanmasının ertelenme sebepleri ortadan kalkar kalkmaz, ortaklıklar sözü edilen içsel bilgileri bu Tebliğde yazılı olan esaslara uygun şekilde, kamuya açıklamak zorundadırlar. Yapılacak açıklamada erteleme kararı ve bunun temelindeki sebepler belirtilir. Kurul, gerekli gördüğü takdirde, erteleme sebeplerinin yerinde olup olmadığını incelemeye yetkilidir. Ortaklıklar açıklanması ertelenen içsel bilgilerin gizliliğini sağlamak ve bu bilgilere erişimi kontrol etmekle yükümlüdür. Bu kapsamda ortaklık; a) Görevlerinin ifası nedeniyle içsel bilgiye gerek duyanlar haricindeki kişilerin bu bilgilere erişimini önleyecek etkin düzenlemeleri yapmak, b) Bu bilgilere erişimi olan kişilerin bunlarla ilgili olarak kanun ve ilgili mevzuatta yer alan yükümlülükleri kabul etmesini ve bu bilgilerin kötüye kullanımı veya uygunsuz dağıtımı ile ilgili yaptırımlardan haberdar olmasını sağlayacak gerekli önlemleri almak, c) İçsel bilgilerin gizliliğinin sağlanamaması halinde, gizliliği korunamayan içsel bilgilerin bu Tebliğin dördüncü bölümünde yer alan hükümler çerçevesinde kamuya açıklanmasını sağlayacak önlemleri almak, zorundadır. Ortaklıklar, içsel bilginin kamuya açıklanmasını ertelemeye karar verdiklerinde, ertelenen bilgiyi, ertelemenin ortaklığın yasal haklarının korunmasına etkisini, yatırımcıların yanıltılması riskini oluşturmadığını ve erteleme süresince bu bilginin gizliliğinin korunması için ne gibi tedbirleri alındığını yönetim kurulu kararına veya yönetim kurulu tarafından yetki verilmiş ise yetki verilen kişinin yazılı onayına bağlarlar. İçsel bilgilere erişimi olanların listesi Ortaklıklar ya da ortaklık nam veya hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler, iş akdi ile veya başka şekilde kendilerine bağlı çalışan ve içsel bilgilere düzenli erişimi olan kişilerin bir listesini hazırlamak ve bu listeyi değişiklik olduğunda güncellemekle


______________________________________________________________________

TSPAKB

127

yükümlüdür. İçsel bilgilere erişimi olanların listesi ve listede yapılan güncellemeler talep üzerine Kurula ve ilgili borsaya gönderilir. Olağandışı fiyat ve miktar hareketleri Ortaklıklar sermaye piyasası araçlarının fiyatları veya işlem hacimlerinde olağan piyasa koşullarıyla açıklanamayan dalgalanmalar olduğunda ilgili borsanın talebi üzerine derhal kamuya açıklama yapmak zorundadır. Bu açıklamada, kamuya henüz açıklanmamış özel durumların olup olmadığı belirtilir ve varsa açıklanmamış tüm özel durumlara yer verilir. Haber veya söylentilerin doğrulanması Ortaklıklar hakkında, yatırımcıların yatırım kararlarını ve sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek öneme sahip, basın-yayın organları veya kamuoyunda çıkan, ortaklığı temsile yetkili kişiler kaynaklı olmayan ve daha önce özel durum açıklaması, izahname, sirküler, Kurulca onaylanan duyuru metinleri, finansal raporlar ve diğer kamuyu aydınlatma dokümanları vasıtasıyla kamuya duyurulmuş bilgilerden farklı içerikteki haber veya söylentilerin varlığı halinde, bunların doğru veya yeterli olup olmadığı konusunda, bu Tebliğde belirtilen esaslar çerçevesinde ortaklıklarca bir açıklama yapılması zorunludur. Söz konusu açıklama yükümlülüğü Kurul veya ilgili borsa tarafından herhangi bir uyarı, bildirim veya talep beklenmeksizin ortaklıklarca yerine getirilir. Söz konusu haber veya söylentilerin içsel bilgi çerçevesinde ertelenen bilgilere ilişkin olması durumunda, ertelemeye devam etme kararı ortaklığın sorumluluğundadır. İdari sorumluluğu bulunan kişilerin sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerinin açıklanması Sermayeyi temsil eden paylar ve bu paylara dayalı diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin, ortaklık içinde idari sorumluluğu bulunan kişiler ve bunlarla yakından ilişkili kişiler tarafından gerçekleştirilen tüm işlemler, işlemi yapan tarafından ilgili borsaya bildirilir. Sermayeyi temsil eden paylar ve bu paylara dayalı diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin idari sorumluluğu bulunan kişiler ve bunlarla yakından ilişkili kişiler hesabına yapılan işlemlerin toplam miktarı son on iki ay içinde 11.000 TL tutara ulaşmadıkça bildirimde bulunulmaz. 3.5.4.4) Açıklamaların Dili, Bildirim Şekli, Kapsam ve Özellikleri Özel durum açıklamalarının dili Özel durum açıklamalarının dili Türkçedir. Özel durum açıklamalarının bildirim şekli Özel durumlar veya özel duruma konu bilgilerdeki değişiklikler ortaya çıktığı veya öğrenildiği anda en seri haberleşme vasıtasıyla Tebliğ çerçevesinde Kurul tarafından hazırlanan özel durum açıklamalarına ilişkin Rehberde yer alan formlar kullanılarak ilgili borsaya ulaştırılması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

128

Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetim kontrolüne ilişkin değişiklikler, paya dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin bildirimler ve ortaklığın kendi paylarını iktisap etmesine ilişkin bildirimlerle ilgili özel durum açıklamalarının Rehberde yer alan formlar kullanılarak, en geç durumun ortaya çıktığı günü izleyen üçüncü iş günü saat 9:00’a kadar ilgili borsaya ulaştırılması gerekmektedir. Özel durum açıklamalarının kapsam ve özellikleri Yapılacak açıklamalar, açıklamadan yararlanacak kişi ve kuruluşların karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde, zamanında, doğru, tam, dolaysız, anlaşılabilir ve yeterli olmalıdır. Özel durum açıklamalarının doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi için gerekliyse bu durumun ilgili olduğu karşı taraf belirtilir, değişikliklerin veya etkilerinin miktar veya tutar olarak ifade edilebilmesi halinde, yapılacak açıklamalarda miktar ve tutara yer verilir. Henüz kesinleşmemiş bir olay veya koşullar nedeniyle hala belirsiz olan özel durumlar bu belirsizlik belirtilmek suretiyle kamuya açıklanır. Bu açıklamada belirsizliklerin çözüme kavuşacağı tahmini tarih ve çözüme kavuşması için gereken koşullara da yer verilir. Özel durum açıklamaları yanlış, yanıltıcı, temelsiz, abartılı veya eksik olmamalı ve ortaklığın mevcut koşullarına ilişkin olarak tasarruf sahiplerinin yanlış fikirler edinmelerine neden olmayacak şekilde yapılmalıdır. Bu kapsamda ortaklıklar, özel durum açıklamalarını yanıltıcı olabilecek şekilde, faaliyetlerinin pazarlanması ve reklam yapılması amacıyla kullanamazlar. Özel durum açıklamalarını yapmakla sorumlu kişilerin adları, yetki ve unvanları ilgili borsaya ve Kurula bildirilir. Bu kişilerde değişiklik olduğunda bildirim yenilenir. Özel durum açıklamalarını yapmakla sorumlu kişilerin ortaklığı temsil ve ilzama yetkili kişiler arasından seçilmesi zorunludur. Ortaklıklar özel durum açıklamalarını, en geç kamuya açıklama yapıldıktan sonraki iş günü içinde internet sitelerinde ilan etmek ve söz konusu açıklamaları beş yıl süreyle internet sitelerinde bulundurmak zorundadırlar. Ortaklığa ait birden fazla internet sitesinin bulunması durumunda açıklama için kamuoyunca en çok bilinen site kullanılır. Payları yurtdışı borsalarda işlem gören ortaklıkların ilgili borsalara bu Tebliğ kapsamına girmeyen özel durum açıklamalarında bulunması halinde aynı açıklamanın bu Tebliğ hükümlerine uygun olarak kamuya açıklanması zorunludur. 3.5.4.5) İhraç Ettiği Sermaye Piyasası Araçları Bir Borsada İşlem Görmeyen Ortaklıkların Özel Durumlarının Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tahsisli olarak ihraç edilen veya nitelikli yatırımcılara satılan borçlanma araçları hariç olmak üzere, ihraç ettiği sermaye piyasası araçları bir borsada işlem görmeyen ortaklıklarla ilgili önemli olay ve gelişmelerde kamuya açıklanacak özel durumlar ve bunların açıklanma esasları Kurulun Seri:VIII, No:57 sayılı “İhraç Ettiği Sermaye Piyasası Araçları Bir Borsada İşlem Görmeyen Ortaklıkların Özel Durumlarının Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği” ile düzenlenmiştir. Aşağıda ana başlıklar itibariyle belirtilen özel durumların gerçekleşmesi halinde, bu Tebliğ’de belirtilen esaslar çerçevesinde kamuya açıklama yapılması zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

129

- Bir gerçek veya tüzel kişinin veya bu gerçek veya tüzel kişi ile birlikte hareket eden

diğer gerçek veya tüzel kişilerin, doğrudan veya dolaylı olarak ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermayenin %5, %25, 1/3, % 50 ve 2/3 üne veya daha fazlasına sahip olması veya ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi ya da bir sözleşme nedeniyle veya sair yollarla ortaklığın yönetim kontrolünün doğrudan veya dolaylı el değiştirmiş olması,

- Ortaklığın fiili faaliyet konusunun değişmesi veya yeni konularda faaliyete başlanması hususlarında karar alınması, ortaklık faaliyetlerinin veya üretiminin kısmen veya tamamen durdurulması, imkansız hale gelmesi veya bu sonuçları doğurabilecek gelişmelerin ortaya çıkması,

- Ortaklık aleyhine fesih davası açılması, varsa, esas sözleşmede tayin edilen bir fesih sebebinin tahakkuku veya ortaklık genel kurullarında ortaklığın feshine karar verilmesi, son bilançodaki aktif toplamının % 10 veya daha fazlasına tekabül eden bir tutar için ortaklık aleyhine herhangi bir yolla icra takibine başlanması, ortaklık aleyhine iflas davası açılması veya ortaklığın tasfiyesi sonucunu doğurabilecek sona erme nedenlerinden birinin gerçekleşmesi,

- Ortaklık tarafından veya ortaklık aleyhine açılan davaların veya tahkim başvurularının, ortaklığın mali yapısını veya faaliyet sonuçlarını önemli ölçüde etkileyecek tutara ulaşması,

- Ortaklık varlıklarının doğal afetler, yangın, su basması gibi olaylar sonucu önemli ölçüde zarara uğraması,

- Ortaklığın yönetim kurulunca başka bir ortaklığın devralınması ya da başka bir ortaklığa devrolması veya yeni bir ortaklık kurulması suretiyle birleşme hususunda karar alınması,

- Ortaklığın üretim, pazarlama, satış gibi ana faaliyet dallarından en az birisinin kısmen veya tamamen başka kişi veya kurumlara devri, kullandırılması, hak tesisi konularında karar alınması, önemli mal varlığı devirleri ve edinimleri ile bölünme işlemlerinde; mal varlığı devrine veya bölünme işlemine karar verilmesi, söz konusu işlemlerin tamamlanması,

- Ortaklığın üretim, pazarlama, satış gibi ana faaliyet dallarından en az birisinin kısmen veya tamamen başka kişi veya kurumlara devri, kullandırılması, hak tesisi konularında karar alınması, önemli mal varlığı devirleri ve edinimleri ile bölünme işlemlerinde; mal varlığı devrine veya bölünme işlemine karar verilmesi, söz konusu işlemlerin tamamlanması,

- Kayıtlı sermaye sistemine tabi ortaklıklarda yönetim kurulunca sermaye artırımı veya sermaye artırımının miktarında, kaynaklarında veya yönteminde değişiklik kararı alınması, kararlaştırılan sermaye artırımının tamamen veya kısmen gerçekleştirilememesi,

- Yönetim kurulunca temettü avansı dağıtılmasına ilişkin karar alınması, temettü veya temettü avansı ödeme yer ve tarihlerinin belirlenmesi,

- Ortaklığın yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile denetçilerinin ve ortaklıkta önemli karar ve yetki sorumluluğu taşıyan diğer kişilerin atanması, ayrılması veya herhangi bir nedenle değişmesi veya bu kişiler hakkında sahtekarlık, emniyeti suiistimal, hırsızlık, kaçakçılık, dolandırıcılık, hileli veya taksirli iflas gibi suçlardan dava açılması ve bu davalara ilişkin mahkeme kararlarının kesinleşmesi,

- Ortaklığın yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile denetçilerinin genel kurulca ibra edilmemesi veya genel kurul kararı ile aleyhlerine sorumluluk davası açılması, genel kurul kararları aleyhine dava açılması veya yönetim kurulu kararları aleyhine Kanunun 12’nci maddesi uyarınca dava açılması ve bu davalara ilişkin mahkeme kararlarının kesinleşmesi, TTK’nın 336’ncı maddesi uyarınca dava açılması ve açılan davaların karara bağlanması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

130

- Ortaklık yönetim kurulunca, kar dağıtımı, sermaye artırımı, esas sözleşme değişikliği gibi genel kurulca karara bağlanması gereken tüm konularda genel kurula sunulacak önerilere ilişkin karar alınması, genel kurul toplantılarının tarihinin, yerinin ve gündeminin belirlenmesi, gündem maddeleri ile gündem dışı konuların genel kurulda görüşülerek karara bağlanması, genel kurulun toplanamaması,

- Ortaklar veya üçüncü şahıslar tarafından, ortaklığın hisse senetlerine ya da ortaklık tarafından diğer ortaklıkların hisse senetlerine yönelik olarak; çağrıda bulunarak hisse senedi veya vekalet toplanmasına karar verilmesi, Kurul tebliğleri uyarınca çağrıda bulunma zorunluluğunun ortaya çıkması, bu zorunluluktan muaf tutulma veya çağrıda bulunma başvurusunda bulunulması, başvurunun sonuçlanması,

- Ortakların yeni pay alma hakkı kullanımı ile yeni pay alma hakkı kullanımından sonra kalan payların satışının veya bedelsiz pay alma haklarının kullanımının, hisse senedi dağıtımının yer ve tarihlerinin belirlenmesi,

- Ortaklık merkezinin veya faaliyetlerinin yürütüldüğü ana birimlerinin adres, telefon veya faks numaraları gibi iletişim bilgilerinin değişmesi,

- Yukarıda sayılmamakla birlikte, ortaklığın faaliyetlerini ve mali durumunu önemli ölçüde etkileyecek bir gelişme olması ya da daha önce faaliyet raporu, mali tablo, mali tablo dipnotları, izahname, raf kayıt belgesi veya başka yollarla kamuya açıklanan bir durumda önemli bir değişikliğin ortaya çıkması.

Açıklamanın kapsam ve niteliği Bu Tebliğ uyarınca yapılacak açıklamalar, açıklamadan yararlanacak kişi ve kuruluşların karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde, zamanında, doğru, tam, dolaysız, anlaşılabilir ve yeterli olmalı; özel durumun doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi için zorunluysa bu durumun ilgili olduğu karşı taraf belirtilmeli, değişikliklerin veya etkilerinin miktar veya tutar olarak ifade edilebilmesi halinde, yapılacak açıklamalarda miktar ve tutara yer verilmelidir. Önceden yapılmış olan özel durum açıklamalarında meydana gelen gelişmeler ve değişiklikler sürekli olarak güncellenerek kamuya duyurulur. Bu Tebliğde geçen önemli kavramı, sermaye piyasası araçlarının değerini ve yatırım kararlarını etkileyebilecek ve mevcut koşullar altında önemli olarak addedilebilecek olan veya bir varlık ya da ilgili mali tablo kaleminde %10 ve üzerindeki bir oranda değişiklik yaratabilecek olan bilgiyi ifade eder. Özel durumlara ilişkin açıklamalar yanlış, yanıltıcı, temelsiz abartılı veya eksik olamayacağı gibi, ortaklıkların mevcut durumları hakkında yanlış kanaat uyandıracak nitelikte de olamaz. Bu Tebliğ uyarınca açıklanması zorunlu aşamaya gelmiş olmakla beraber, miktar, tutar veya işlem olarak bazı belirsizlikler içeren özel durumlar, söz konusu belirsizlikler ve bu belirsizliklerin ortadan kalkacağı muhtemel tarih, varsa koşullarıyla birlikte kamuya açıklanır. Karar alınması aşamasında yapılacak özel durum açıklamalarında, kararın uygulamaya geçirilmesi için öngörülen süre ve uygulamayı önleyebilecek unsurlar da açıklamaya eklenir. Özel durum açıklamalarından sorumlu, ortaklığı temsile yetkili kişiler belirlenerek Kurula bildirilir. Söz konusu kişilerin değişmesi halinde de bildirim yapılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

131

Yapılacak açıklamanın şekli Özel durumlar veya özel durumlardaki değişiklikler, ortaya çıktığı veya öğrenildiğinden itibaren beş işgünü içinde Kurula bildirilir. Açıklamaların kamuya duyurulması Ortaklıklarla ilgili olarak bu Tebliğ uyarınca Kurula gönderilen bilgiler Kurul Haftalık Bülteni ile kamuya duyurulur. Kurul gerekli gördüğü durumlarda bu Tebliğ uyarınca gönderilen bilgilerin, elektronik ortam da dahil, basın yayın organlarında ilan edilmesini ilgili ortaklıktan veya açıklama yapmakla yükümlü diğer kişilerden isteyebilir. 3.5.5) Bilgi, Belge ve Açıklamaların Elektronik Ortamda İmzalanarak Kamuyu Aydınlatma Platformuna Gönderilmesine İlişkin Esaslar Bilgi, belge ve açıklamaların elektronik ortamda imzalanarak Kamuyu Aydınlatma Platformuna gönderilmesine ilişkin esaslar, 30.05.2009 tarih ve 27243 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Seri:VIII, No:61 sayılı Tebliğ ile düzenlenmiştir. Söz konusu Tebliğ ile; a) Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören ortaklıklar, aracı kurumlar ve yatırım

fonları ile borsa yatırım fonlarının kurucuları tarafından Tebliğ kapsamındaki her türlü bilgi, belge ve açıklamanın elektronik ortamda imzalanması ve Kamuyu Aydınlatma Platformu’na,

b) Bağımsız denetim kuruluşlarınca düzenlenen bağımsız denetim raporlarının elektronik ortamda hazırlanarak imzalanmasına ve ortaklıklar, aracı kurumlar ve fonlara elektronik ortamda

gönderilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Tebliğ düzenlemesi ile birlikte SPK ve İMKB mevzuatı çerçevesinde kamuya duyurulması gereken tüm bildirimlerin (özel durum açıklamaları, finansal raporlar ile diğer bildirimlerin) Kamuyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) (www.kap.gov.tr) gönderilmesi uygulaması başlatılmıştır. Kurulun diğer düzenlemelerinde yer alan bildirimlerin gönderim yerine ilişkin hükümlerde yer alan atıflar bu düzenlemenin yürürlüğe girdiği 30.05.2009 tarihinden itibaren KAP için yapılmış sayılmaktadır. Elektronik İmzalı Olarak KAP’a Bildirim Yapacak Kurumlar;

Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören şirketler, Aracı kurumlar, Yatırım fonları ile borsa yatırım fonlarının kurucuları, Diğer ilgili kurumlar

- SPK, - İMKB - Takasbank, - MKK, - TSPAKB, - Kurulca belirlenecek diğer kurumlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

132

Elektronik imza kullanılmak suretiyle KAP’a gönderilecek bildirimler; a) Sermaye piyasası mevzuatı uyarınca gönderilmesi gereken finansal raporlar ve

bağımsız denetim raporları, b) SPK’nın özel durumların kamuya açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri uyarınca

gönderilmesi gereken özel durum açıklamaları, c) SPK düzenlemeleri uyarınca hazırlanan izahname, sirküler ve diğer duyuru metinleri, d) SPK’nın yatırım ortaklıklarına ve fonlara ilişkin düzenlemeleri uyarınca yapılması

gereken bildirimler, e) Ortaklıkların genel kurul toplantı tutanakları ve hazirun cetvelleri, f) Ortaklıkların esas sözleşmeleri ve fonların iç tüzükleri, g) SPK ve/veya İMKB tarafından belirlenen ve elektronik veri olarak düzenlenmesi

istenen diğer bildirimlerdir. Yukarıda belirtilen bildirimler, ortaklıklar, aracı kurumlar ve fon kurucuları tarafından SPK ve/veya İMKB tarafından belirlenen biçim, içerik ve süreye uygun şekilde elektronik imza ile imzalanarak elektronik ortamda KAP’a gönderilir. Ayrıca, finansal tablo ve raporlara ilişkin olarak bağımsız denetim kuruluşları tarafından düzenlenerek ortaklıklara, aracı kurumlara ve fon kurucularına elektronik ortamda gönderilen bağımsız denetim raporlarında da güvenli elektronik imza oluşturma aracı ile oluşturulan elektronik imza kullanılır. SPK, İMKB, Takasbank, MKK, TSPAKB ve SPK’ca belirlenecek diğer kurumlar tarafından yapılacak duyurular da elektronik imzalı olarak KAP’a iletilir. Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören ortaklıklar, aracı kurumlar, yatırım fonları ile borsa yatırım fonlarınını kurucuları ve bağımsız denetim kuruluşları elektronik sertifika hizmet sağlayıcısından elektronik sertifikalar edinmek zorundadır. Elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı, elektronik sertifika, zaman damgası ve elektronik imzalarla ilgili hizmetleri sağlayan gerçek veya tüzel kişidir. Kurul, elektronik sertifika hizmet sağlayıcısında aranan koşulları belirler. Elektronik sertifika hizmet sağlayıcılarının adı ve sertifikasının ayırt edici bilgileri Kurulca kamuya duyurulur. 3.5.6) Borsa Şiketlerinin Esas Alacakları Kurumsal Yönetim İlkeleri 11.10.2011 tarih ve 28081 sayılı Mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanan 654 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Sermaye Piyasası Kurulu'nun görev ve yetkileri arasına "sermaye piyasasında kurumsal yönetim ilkelerini tespit ve ilan etmek, yatırım ortamının iyileştirilmesine katkıda bulunmak üzere, borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklardan halka açıklık oranları, yatırımcı sayısı ve niteliği, dâhil oldukları endeks ve belirli bir zaman dilimindeki işlem yoğunluğunu dikkate alarak belirlemiş olduğu gruplarda yer alanların kurumsal yönetim ilkelerine kısmen veya tamamen uymalarını zorunlu tutmak" eklenmiştir. Anılan Kanun Hükmünde Kararname'nin SPK’ya verdiği yetki doğrultusunda, SPK tarafından 2003 yılında yayımlanan Kurumsal Yönetim İlkeleri, Tebliğ niteliğinde bir düzenlemeye dönüştürülmüş ve İlkelerde uluslararası gelişmeler de dikkate alınarak bazı değişiklikler yapılmıştır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

133

Bu çerçevede hazırlanan Seri: IV No: 54 sayılı Kurumsal Yönetim İlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Tebliğ 11.10.2011 tarihli (2. Mükerrer) Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tebliğ ile kurumsal yönetim konusunda SPK’nın 2003 yılından bu yana benimsediği “Uygula-Uygulamıyorsan Açıkla” yönündeki yaklaşımının bir adım ötesine geçilerek bankalar haricindeki İMKB-30 Endeksinde yer alan halka açık anonim ortaklıklar tarafından özellikle küçük yatırımcıların etkin bilgilendirilmelerini ve şirket yönetimlerinde etkin ve adil temsilini sağlamak amacıyla seçilmiş bazı İlkelerin zorunlu olarak uygulanması öngörülmüştür. Daha sonra 30.12.2011 tarihli Resmi Gazete’de, Seri:IV No:56 sayılı “Kurumsal Yönetim İlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Tebliğ” yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Tebliğ 11.10.2011 tarihinde yayımlanmış tebliği yürürlükten kaldırmıştır. Yürürlükte olan son Tebliğ; Kurumsal yönetim ilkelerini uygulayan şirketlerin daha düşük sermaye maliyeti ile kaynaklarını verimli şekilde kullandıkları, içsel ve dışsal finansal etkilere karşı proaktif pozisyon aldıkları dikkate alarak, daha önce bankalar haricindeki İMKB-30 Endeksinde yer alan halka açık anonim ortaklıklar için belirlenen kapsamı, Gelişen İşletmeler Piyasası ve Gözaltı Pazarında işlem görenler hariç olmak üzere payları İMKB’de işlem gören halka açık anonim ortaklıkları içine alacak şekilde genişletmiştir. Söz konusu tebliğin önemli düzenlemeleri aşağıda özetlenmektedir. Tebliğ ile payları İMKB’de işlem gören halka açık anonim ortaklıklar (Borsa

Şirketleri) sistemik önemlerine göre piyasa değerleri ve fiili dolaşımdaki payların piyasa değerleri dikkate alınarak üç gruba ayrılmış ve farklı gruptaki şirketler için farklı seviyede zorunluluklar öngörülmüştür. Piyasa değerinin ortalaması 3 milyar TL’nin ve fiili dolaşımdaki payların piyasa değerinin ortalaması 750 milyon TL’nin üzerinde olan ortaklıklar, “Birinci Grup” şeklinde tanımlanmıştır. Birinci Grup dışında kalan şirketlerden, piyasa değerinin ortalaması 1 milyar TL’nin ve fiili dolaşımdaki payların piyasa değerinin ortalaması 250 milyon TL’nin üzerinde olan ortaklıklar “İkinci Grup” şeklinde tanımlanmıştır. Gelişen İşletmeler Piyasasında ve Gözaltı Pazarında işlem gören ortaklıklar ile birinci ve ikinci gruba dahil olan ortaklıklar hariç olmak üzere, Borsa Şirketlerinin tamamı “Üçüncü Grup” şeklinde tanımlanmıştır. Birinci gruptaki nitelikleri taşıyan şirketler, sermaye piyasalarımızın gerek piyasa büyüklüğü gerekse yatırımcı tabanı açısından önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu gruptaki şirketlerde yaşanabilecek herhangi bir olumsuzluğun sadece ilgili şirketi değil, tüm piyasayı önemli ölçüde etkilemesi muhtemeldir. Bu gerekçeyle, sistemik risklerin azaltılabilmesi amacıyla birinci gruptaki şirketler için yatırımcının korunmasını sağlamaya yönelik mekanizmalar genişletilmiş ve yükümlülükler ağırlaştırılmıştır. Diğer taraftan, sistemik etkileri daha düşük olan ikinci ve üçüncü gruptaki şirketlerde de temel kurumsal yönetim prensiplerinin yerleşmesi için gerekli düzenlemeler yapılmış ve asgari bazı zorunluluklara uyum öngörülmüştür. Payları İMKB Serbest İşlem Platformu’nda işlem gören halka açık anonim ortaklıklar Kurumsal Yönetim İlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Tebliğ hükümlerinden muaftırlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

134

Tebliğ ile yönetim kurulu yapılanmasına ilişkin önemli düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Borsa Şirketlerinin yönetim kurulu üye sayısının asgari beş olması ve yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğunun icrada görevli olmayan üyelerden oluşması zorunlu hale gelmiştir.

Bağımsız yönetim kurulu üyeliğine ilişkin düzenleme yapılmış ve olası çıkar çatışmalarından uzak, objektif bir görüşle Şirket’in karar mekanizmalarına katkıda bulunması ve şirketin uzun vadeli hedeflerini gözetmesi beklenen bağımsız yönetim kurulu üyelerinin, Gelişen İşletmeler Piyasasında ve Gözaltı Pazarında işlem görenler hariç olmak üzere tüm Borsa şirketlerinde görev alması zorunlu hale getirilmiştir. Yönetim kurulu içerisindeki bağımsız üye sayısı toplam üye sayısının üçte birinden az olamaz. Bağımsız üye sayısının hesaplanmasında küsuratlar izleyen tam sayıl olarak dikkate alınır. Her durumda bağımsız üye sayısı ikiden az olamaz. Ayrıca üçüncü gruptaki şirketler açısından bağımsız yönetim kurulu üye sayısının her durumda 2 olması yeterli görülmüştür.

Bağımsız üyelerin görev süresi üç yıl olarak belirlenmiş ve bağımsız üyeliğe ilişkin

kriterler düzenlenmiştir. Bu kriterler şunlardır;

a) Şirket, şirketin ilişkili taraflarından biri veya şirket sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak %5 veya daha fazla paya sahip hissedarların yönetim veya sermaye bakımından ilişkili olduğu tüzel kişiler ile kendisi, eşi ve ikinci dereceye kadar kan ve sıhri hısımları arasında, son beş yıl içinde, doğrudan veya dolaylı önemli görev ve sorumluluklar üstlenecek yönetici pozisyonunda istihdam, sermaye veya önemli nitelikte ticari ilişkinin kurulmamış olması, b) Son beş yıl içerisinde, başta şirketin denetimini, derecelendirilmesini ve danışmanlığını yapan şirketler olmak üzere, yapılan anlaşmalar çerçevesinde şirketin faaliyet ve organizasyonunun tamamını veya belli bir bölümünü yürüten şirketlerde çalışmamış ve yönetim kurulu üyesi olarak görev almamış olması, c) Son beş yıl içerisinde, şirkete önemli ölçüde hizmet ve ürün sağlayan firmaların herhangi birisinde ortak, çalışan veya yönetim kurulu üyesi olmaması, d) Yönetim kurulu görevi dolayısıyla hissedar ise sermayede sahip olduğu payın oranının %1’den fazla olmaması ve bu payların imtiyazlı olmaması, e) Bağımsız yönetim kurulu üyesi olması sebebiyle üstleneceği görevleri gereği gibi yerine getirecek mesleki eğitim, bilgi ve tecrübeye sahip olması, f) Bağlı oldukları mevzuata uygun olması şartıyla üniversite öğretim üyeleri hariç, kamu kurum ve kuruluşlarında üye olarak seçildikten sonra tam zamanlı çalışmıyor olması, g) Gelir Vergisi Kanunu’na göre Türkiye’de yerleşmiş sayılması, h) Şirket faaliyetlerine olumlu katkılarda bulunabilecek, şirket ortakları arasındaki çıkar çatışmalarında tarafsızlığını koruyabilecek, menfaat sahiplerinin haklarını dikkate alarak özgürce karar verebilecek güçlü etik standartlara, mesleki itibara ve tecrübeye sahip olması. i) Şirket faaliyetlerinin işleyişini takip edebilecek ve üstlendiği görevlerin gereklerini tam olarak yerine getirebilecek ölçüde şirket işlerine zaman ayırabiliyor olması.

Bağımsız üyelerin seçim süreci tasarlanmıştır. Buna göre bağımsız üyelerin

bağımsızlık kriterlerini taşıyıp taşımadığının Aday Gösterme Komitesi tarafından incelenmesi ve düzenlenecek raporun yönetim kuruluna sunulması ve bağımsız yönetim kurulu aday listesinin genel kurul toplantı ilanı ile birlikte kamuya açıklanması gerekmektedir. Sadece Birinci Gruptaki şirketler tarafından, bağımsız yönetim kurulu aday listesinin, genel kurul toplantısından en az 60 gün önce SPK’ya


______________________________________________________________________

TSPAKB

135

gönderilmesi gerekmektedir. SPK’nın olumsuz görüş bildirmiş olduğu kişi genel kurula bağımsız üye adayı olarak sunulamayacaktır. Tasarruf sahiplerinin bağımsız üye seçimine aktif şekilde katılmalarının sağlanması amacıyla, seçim esnasında olumsuz oy kullanmış sermayenin yüzde birini temsil eden pay sahiplerine, seçilen bağımsız üyenin bağımsızlık kriterlerini sağlayıp sağlamadığına ilişkin SPK’ya itiraz hakkı tanınmıştır. Bağımsız üyelerin bağımsızlıklarını kaybetmeleri durumda yapılması gerekenler de benzer şekilde düzenlenmiştir.

Borsa şirketlerinin tamamında bulunması zorunlu hale getirilen bağımsız yönetim

kurulu üyelerine, bazı görev ve sorumluluklar getirilmiş, ilişkili taraf işlemleri ile önemli varlık alım veya devirlerinde bağımsız yönetim kurlu üyeleri için onay ve gözetim mekanizmaları oluşturulmuştur. Örneğin; İlkelerde belirtilen önemli nitelikteki işlemlerin icra edilmesi genel kurul onayına bağlanmakla birlikte, bağımsız üyelerin çoğunluğunun onayı olmayan önemli nitelikteki işlemlerin genel kurul onayına sunulmasına imkan tanınmamıştır. Ayrıca bu tür işlemlere taraf olanların ilişkili taraf olması durumunda, Tebliğ uyarınca yapılacak genel kurul toplantılarında ilişkili taraflar oy kullanamayacaktır.

Şirketlerin her türlü ilişkili taraf işlemlerinde ve üçüncü kişiler lehine teminat, rehin

ve ipotek verilmesine ilişkin yönetim kurulu kararlarında bağımsız üyelerin çoğunluğunun onayı aranacaktır.

Şirketlerin yönetim kurulu bünyesinde kurması gereken komiteler belirlenmiştir.

Ayrıca, bu komitelerin görevleri ve sahip olması gereken üyelere ilişkin esaslar belirlenmiştir. Bu komiteler; Denetimden Sorumlu Komite, Kurumsal Yönetim Komitesi, Aday Gösterme Komitesi, Riskin Erken Saptanması Komitesi ve Ücret Komitesidir. Ancak yönetim kurulu yapılanması gereği ayrı bir Aday Gösterme Komitesi, Riskin Erken Saptanması Komitesi ve Ücret Komitesi oluşturulamaması durumunda, Kurumsal Yönetim Komitesinin bu komitelerin görevlerini yerine getirebileceği belirtilmiştir. İcra başkanı ve/veya genel müdür komitelerde görev alamaz.

Tebliğ, payları İMKB’de işlem gören bankalar için yayımı tarihinden 1 yıl sonra (yani

30.12.2012 tarihinde), diğer Borsa Şirketleri için ise yayımı tarihinde (30.12.2011 tarihinde) yürürlüğe girmiş olup ve Tebliğe uyum amacıyla gerçekleştirilmesi gereken esas sözleşme değişikliklerinin ve yönetim kurulu yapılanmalarının, 30/6/2012 tarihinden geç olmamak üzere yapılacak ilk genel kurul toplantısına kadar tamamlanması zorunlu kılınmıştır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

136

4) SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ VE SERMAYE PİYASASI KURUMLARI

4.1) Sermaye Piyasası Faaliyetleri

Sermaye Piyasası Kanunu kapsamına giren sermaye piyasası faaliyetleri;

a) Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık,

b) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı,

c) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık,

d) Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı,

e) Yatırım danışmanlığı,

f) Portföy işletmeciliği veya yöneticiliği,

g) Döviz, mal, kıymetli maden veya Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlere yönelik hizmetlerin yerine getirilmesi,

h) Diğer sermaye piyasası kurumlarının faaliyetleridir.

Aracılık, sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına alım satımıdır.

4.1.1) Halka Arza Aracılık Faaliyeti Halka arza aracılık faaliyeti Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışına aracılık yapılmasını ifade eder. Halka arza aracılık,

a) En iyi gayret aracılığı, b) Aracılık yüklenimi,

şeklinde yapılabilir.

“En iyi gayret aracılığı” Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının, izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise satışı yapana iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder. “Aracılık yüklenimi” ise Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının,

a) Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Bakiyeyi Yüklenim),

b) Bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasının (Tümünü Yüklenim),

c) Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının bir kısmının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Kısmen Bakiyeyi Yüklenim) veya bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek


______________________________________________________________________

TSPAKB

137

suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasının (Kısmen Tümünü Yüklenim),

satışını yapana karşı taahhüt edilmesidir. Sermaye piyasası araçlarının halka arzedilmesi ile ilgili olarak ihraçcı ve/veya hissedar ile birlikte ihraç fiyatı, miktarı ile halka arz sürecinin belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılması, izahname ve kayıt başvurusu için sunulacak diğer bilgi ve belgelerin hazırlanarak Kurula başvuruda bulunulması, bu belgelerde yer alacak bilgilerin doğruluğunun sağlanmasını teminen her türlü danışmanlık hizmetinden yararlanılması, konsorsiyum oluşturulması, gişe hizmetleri vermek üzere bir satış grubu oluşturulması, talep toplanması halka arzedilecek sermaye piyasası araçlarının satışına ve tanıtımına yönelik olarak yurt içi ve yurt dışı organizasyonlar düzenlenmesi ve satışın organize edilmesi gibi kurumsal finansman faaliyetlerinin yürütülmesi ve benzeri faaliyetler ile aracılık sözleşmesinde belirlenen diğer yükümlülüklerin yerine getirilmesi halka arza aracılık faaliyeti kapsamında sayılır.

4.1.1.1) Halka Arza Aracılık Faaliyetine İlişkin Özel Şartlar Sermaye piyasası araçlarının halka arzına aracılık faaliyetinde bulunacak aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankaların,

a) Kurulun Seri:V, No:34 sayılı Tebliği’nin 7’nci maddesi uyarınca bu faaliyet için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmiş olmaları,

b) Bünyelerinde, halka arza aracılık işlemlerini yürütebilecek, 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca gerekli lisans belgesine sahip ve münhasıran bu görev için istihdam edilmiş yeterli sayıda yönetici, kurumsal finansman uzmanı ve diğer ihtisas personelinden oluşan bir kadro ile halka arza aracılık ve araştırma faaliyetlerini sürdürecek düzeyde yeterli mekan, teknik donanım ve organizasyonu sağlamış bulunmaları, gerekir.

Mevduat kabul etmeyen bankaların halka arza aracılık faaliyetinde bulunmak üzere izin alma başvurularında, yalnızca (b) bendinde sayılan şartların varlığı aranır. Mevduat kabul etmeyen bankalar her bir halka arza aracılık işlemiyle sınırlı olarak bankalarla gişe hizmeti verilmesi konusunda sözleşme imzalayabilirler. 4.1.1.2) Halka Arza Aracılık Faaliyetinin Esasları

Halka arza aracılık yetki belgesine sahip kuruluşlar,

a) Halka arza aracılık işlemlerini, izahnamede, sirkülerde (duyuruda), ilan ve reklamlarda, aracılık sözleşmesinde belirlenen esaslar çerçevesinde yürütürler.

b) Yapay piyasa yaratılması sonucunu verecek yahut aracılık komisyonu dışında, kendilerine veya üçüncü şahıslara menfaat sağlanmasına imkan tanıyacak tasarruflarda bulunamazlar.

c) Sermaye piyasası araçlarının halka arzı ile ilgili olarak, ilgili mevzuat ile belirlenen yükümlülüklere aykırı işlem ve faaliyetlerde bulunamazlar.

d) Sermaye piyasası aracının halka arzı ile ilgili olarak, ihraçcı ve/veya hissedar hakkında detaylı ve dikkatli inceleme yapma konusunda en iyi gayreti gösterirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

138

e) Halka arz fiyatının sermaye piyasası aracının gerçek değerini en doğru şekilde göstermesi yönünde azami özeni gösterirler.

f) Halka arz sürecinde kamuya açıklanmamış bilgilerin kurum dışına ve kurum içinde farklı birimlere geçmesini engellerler.

g)Aracı kurumların halka arza aracılık faaliyetleri esnasında yüklenebilecekleri taahhütlerin tutarı, Kurulun sermaye yeterliliği düzenlemeleri uyarınca belirlenecek sınırı aşamaz. 4.1.1.3) Halka Arza Aracılık Sözleşmesi

Sermaye piyasası araçlarının halka arzının, sermaye piyasası aracını ihraç eden ile aracı kurum ya da mevduat kabul etmeyen banka arasında akdedilecek yazılı bir “aracılık sözleşmesi”ne bağlanması şarttır. Aracılık sözleşmesi ile konsorsiyum sözleşmesinin bir arada yapılmak istenmesi halinde, her iki sözleşmede yer alacak hükümler, tek sözleşmede birleştirilebilir ve sözleşme, sermaye piyasası aracını ihraç eden ile konsorsiyum yöneticisi ve konsorsiyuma katılan diğer aracı kurum ve mevduat kabul etmeyen bankalar tarafından birlikte imzalanır. Konsorsiyum oluşturulması halinde, konsorsiyuma katılan aracı kurumlar ve/veya mevduat kabul etmeyen bankalar arasında yazılı bir konsorsiyum sözleşmesi düzenlenir. Konsorsiyumu yönetimi üstlenen kuruluş temsil eder. 4.1.2) Alım Satıma Aracılık Faaliyeti Alım satıma aracılık, ilgili mevzuata uygun olarak daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade eder. Aracı kurumlar, ilgili çerçeve sözleşmeyi imzaladıktan sonra müşterilerinden sermaye piyasası araçlarının alım satımına ilişkin emirleri kabul edebilirler. Borsada işlem yapmayı gerektiren emirler, ilgili mevzuatta belirlenen esaslar çerçevesinde alınır ve yerine getirilir. Aracı kurumlar borsa dışında yapılacak işlemlerde, müşteri emirlerini, çerçeve sözleşmesinde belirlenen esaslara göre kabul ederler ve özen borcu çerçevesinde yerine getirirler. Borsa dışında faaliyet gösteren aracı kurumlar, mevzuatta aksine bir hüküm olmadıkça, üzerinde işlem yaptıkları sermaye piyasası araçlarının alış ve satış fiyatlarını, işyerinde ilan etmek zorundadırlar.

4.1.2.1) Alım Satıma Aracılık Faaliyetine İlişkin Özel Şartlar Sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık faaliyetinde bulunacak aracı kurumların,

a) Kurulun Seri:V, No:34 sayılı Tebliği’nin 7’nci maddesi uyarınca bu faaliyet için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmiş olmaları,

b) Sermaye piyasası araçları ile ilgili iş ve işlemlerin yürütülmesini sağlayabilecek, bu faaliyetlere elverişli mekan, teknik donanım ile yeterli sayıda yönetici ve ihtisas personeli ile diğer personeli sağlamış bulunmaları gerekir.

Bankaların borsa dışı alım satım aracılığı faaliyetinde bulunmak üzere izin alma başvurularında, yalnızca (b) bendinde sayılan şartların varlığı aranır. Şu kadar ki, bankaların da borsa dışı alım satım aracılığı faaliyetinin yürütülmesi sırasında, alım satım aracılığı faaliyetine ilişkin olarak Tebliğ’de düzenlenen esaslara uymaları zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

139

4.1.2.2) Borsa Dışı Piyasalardaki Alım Satım İşlemleri Aracı kurumlar borsa dışında hisse senedi alım satım işlemleri kapsamında Kurul’dan izin almak kaydıyla,

a) Borsada işlem görmeyen hisse senetleri için Kanunun 40’ıncı maddesi uyarınca oluşturulacak piyasalarda,

b) İlgili mevzuat çerçevesinde Kurulca belirlenen esaslar dahilinde borsada işlem gören hisse senetleri üzerinde,

işlem yapabilirler.

Borsa dışında hisse senedi alım satım aracılığı faaliyetinde bulunmak isteyen aracı kurumlar, bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen şartların varlığını tevsik eden ve Kurulca istenebilecek diğer belgelerle birlikte izin almak üzere Kurula başvururlar. Kurul yapacağı incelemeler sonucunda başvurunun uygun görülmesi halinde izin verir. Bankalar da, Kurulca borsa dışında alım satım aracılığı yapma konusunda yetkili kılındıkları takdirde yukarıdaki esaslara tabi olurlar.

4.1.2.3) Elektronik Ortamda Alım Satım Emirlerinin İletimi Aracı kurumlar, alım satıma aracılık faaliyeti kapsamında müşterilerle sözleşme imzalanması ve hesap açılması kaydıyla, müşterilerinden borsaya iletilmek üzere elektronik ortamda emir kabul edebilirler. Aracı kurumlar söz konusu faaliyete başlamadan önce Kurula bildirimde bulunmak zorundadırlar. Borsaya iletilmek üzere elektronik ortamda emir kabul edecek olan aracı kurumlar,

a) Elektronik ortamda aldıkları emirler için yazılı veya sözlü olarak kabul ettikleri diğer emirlerin borsaya iletilmesinde uyulması gereken öncelik kurallarına riayet ederek, elektronik ortamda emir ileten müşterileri ile diğer yollarla emir ileten müşterileri arasında eşitsizliklerin ortaya çıkmasına engel olmakla,

b) Elektronik ortamda aldıkları emirler için Seri:V, No:6 sayılı Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’de yer alan yükümlülükleri sağlamakla,

c) Güvenlik, kapasite ve yedekleme açısından yeterli bilgisayar ağını kurmak ve alternatif iletişim yöntemleri sağlamakla,

d) Elektronik ortamda kabul edilen emirlerin izlenmesi, borsaya iletilmesi, bu emirlere ilişkin kayıtların tutulması ve müşterilerle iletişimin sağlanması için yeterli sayıda personel istihdam etmekle,

yükümlüdürler. Bu tür işlem yapacak kurumların ilgili internet sayfasında,

a) Emir iletimi, işlemlerin gerçekleştirilmesi ve tasfiyesinin nasıl yapılacağına, b) Elektronik ortamda kabul edilen emirlerin durumunun müşteri tarafından

elektronik ortamda takibi ve müşteriye elektronik ortamda yapılacak bildirim esaslarına,

c) Sermaye piyasası araçları, borsa ve piyasa bilgilerine, d) Kullanılan bilgisayar ağı ve şifreleme sisteminin olası risklerine ve güvenliğine, e) Olası risklere karşı hazırlanan “beklenmedik durum planları”nın içeriğine,


______________________________________________________________________

TSPAKB

140

f) Bilgisayar ağında meydana gelebilecek sorunlar karşısında kullanılabilecek alternatif iletişim yöntemlerine,

g) Bu işlemlerde “sayfada verilen bilgilerin genel nitelikte olduğuna ve müşterilerin alım satım kararlarını destekleyebilecek yeterli bilginin sayfada olmayabileceğine” ilişkin bir açıklamaya,

yer vermeleri zorunludur. Elektronik ortamda alınan emirler genel hükümler açısından sözlü emir niteliğindedir. 4.1.2.4) Müşteri Hesaplarındaki Nakit Alacak Bakiyelerinin Kullanım Esasları

Aracı kurumlar, çerçeve sözleşmesinde müşterinin verdiği yetkiye bağlı olarak, gün içinde herhangi bir müşteri emrine konu olmayan ve gün sonu itibarıyla alacak bakiye veren müşteri hesaplarındaki nakitleri, yetkili oldukları faaliyetler, işletme politikaları ile müşterinin tercihleri doğrultusunda, muhasebe sistemlerinde hesap bazında izlemek kaydıyla, toplu olarak veya müşteri bazında değerlendirebilirler. Söz konusu nakitlerin toplu olarak değerlendirilmesi halinde elde edilen gelirlerin müşteri hesaplarına oransal olarak dağıtılması esastır. Bu durumda müşteri nakitlerinin miktar olarak belli aralıklar bazında gruplandırılarak elde edilen getirilerin bu gruplar arasında farklı oranda yansıtılması da mümkündür. Aracı kurumların, çerçeve sözleşmesinde açıkça belirtmek kaydıyla müşteri hesaplarında kalan nakit alacak bakiyelerinin kullanımında alt limit belirlemeleri mümkündür. Belirlenen bu alt limite ilişkin değişikliklerin de müşterilere yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. Belirlenen alt limitin altında kalan nakitlerin kullanımına ilişkin esaslara sözleşmede ayrıca yer verilir. Müşteri nakitlerinin bu çerçevede değerlendirilmesi söz konusu nakitleri Yatırımcıları Koruma Fonu güvencesinden çıkarmaz. Bankalar nezdinde tutulmakta olan müşteri nakitlerinin aracı kurum müşterileri için açılacak olan münferit bir hesapta, aracı kurumun kendi nakit varlığından ayrı olarak izlenmesi esastır. Müşteriler adına açılacak olan hesap açıkça ilgili aracı kurum müşterilerine ait olduğu belirtilecek şekilde tanımlanır ve amacı dışında kullanılamaz. Müşteri nakit varlıklarının saklandığı hesaplar kredi teminatı olarak gösterilemez. Alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamına sahip olan aracı kurumlar bu kapsamda, çerçeve sözleşmesine hüküm koymak kaydıyla; müşterilerine, hesaplarında kalan nakit alacak bakiyelerinin çeşitli kurum ve kişilere olan periyodik ödeme işlemlerinin yerine getirilmesinde kullanılmasına ilişkin hizmet verebilirler. 4.1.2.5) Yönetimsel Ve Mali Hakların Kullanımına İlişkin Esaslar Aracı kurumlar, çerçeve sözleşmesinde, müşterilerinin verdiği yetkiye bağlı olarak müşteriler nam ve hesabına sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz, temettü ve benzeri gelirlerinin tahsili, ödenmesi ile yeni pay ve bedelsiz pay alma haklarının ve hisse senetlerinden doğan oy haklarının kullanılması hizmetlerini verebilirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

141

4.1.2.6) Yurt Dışı Piyasalarda Yapılacak Alım Satım Aracılığına İlişkin Esaslar Aracı kuruluşların, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı saklı kalmak kaydıyla, yurt dışı piyasalarda menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak yapacakları aracılık faaliyetlerinde aşağıdaki esaslara uymaları zorunludur:

a) Yurt dışı piyasalarda menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak aracılık faaliyetleri, yurt dışında herhangi bir borsaya veya teşkilatlanmış piyasaya üye olmak suretiyle veya ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla yürütülür. Aracı kuruluşların yurt dışında herhangi bir borsaya üye olmak istemesi halinde Tebliğin 30’uncu maddesinin son fıkrasında yer alan esaslar uygulanır. İşlemlerin, ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla yürütülmesi durumunda, söz konusu aracı kuruluşlarla yazılı sözleşme yapılması şarttır.

b) Müşterilerle, yurt dışı işlemlerle ilgili olarak alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesinin yapılması ve bu sözleşmeye; sermaye piyasası aracının ve bedelinin transferi, saklama ve takas işlemleri, işlemlerin teyidi, karşılıklı hak ve yükümlülükler gibi özel hususların yanı sıra, yurt dışı piyasalarda yapılan işlemlerdeki korumanın kapsamı ile yurt dışı piyasalardaki düzenlemeler nedeniyle yatırımcılara tanınan bütün haklar ve yükümlülükler hakkında özet ve güncel bilgilerin konulması zorunludur.

c) Aracı kuruluşların, yurt dışı piyasalarda yapacakları işlemleri müşteri bazında izlemeleri, bu çerçevede gerekli ve yeterli belge, kayıt, iletişim, muhasebe ve iç kontrol sistemini oluşturmaları zorunludur.

d) Aracı kuruluşların, yurt dışı piyasalarda yapacakları işlemlerde, Kurulun belge ve kayıt düzenine ilişkin düzenlemelerine uymaları zorunludur.

e) Aracı kuruluşlar, yurt dışı piyasalarda ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla alım satım aracılığı faaliyetine başlamadan önce Kurula bildirimde bulunmak zorundadırlar. Kurula yapılacak bildirimde, yukarıda belirtilen esasların sağlandığını tevsik edici bilgi ve belgeler ile işlem yapılacak ülkelerdeki borsalar veya piyasalar ile menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının belirtilmesi gerekmektedir.

f) Yurt dışı borsalara üye olmak suretiyle yurt dışı piyasalarda alım satım aracılığı faaliyetinde bulunan aracı kuruluşların, ilgili otoriteye yapılan raporlamalarda yer alan mali veya hukuki durumu etkileyebilecek hususlar ve ilgili otorite tarafından uygulanan yaptırımları durumun ortaya çıktığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde Kurula bildirmesi zorunludur.

4.1.3) Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyeti Türev araçlarının alım satımına aracılık faaliyeti, ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların aracı sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade etmektedir. Aracı kuruluşların türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilmeleri için, Alım satım aracılığı yetki belgesine sahip olmaları,

Münhasıran türev araç işlemlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu olmak üzere 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve SPK’ca belirlenen eğitim


______________________________________________________________________

TSPAKB

142

programlarını başarı ile tamamlamış, bu konuda çalışacak ihtisas personelinin bağlı olacağı bir birim yöneticisinin istihdam edilmiş olması,

4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, SPK’nın düzenlemeleri uyarınca gerekli lisans belgesine sahip ve SPK’ca belirlenen eğitim programlarını başarı ile tamamlamış münhasıran ve ayrı ayrı görevlendirilmek üzere yeter sayıda müşteri temsilcisi, muhasebe ve operasyon sorumlularının bulunması,

Bu faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekan, teknik donanım ve organizasyonun sağlanmış, hizmet birimlerinin ve iç kontrol sisteminin kurulmuş, personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlenmiş, muhasebe kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak organizasyon ve teknik donanımın sağlanmış, türev araçlara ilişkin risk ölçüm mekanizmasının oluşturulmuş, günlük olarak türev araçlarla ilgili piyasa fiyatlarını dikkate alarak müşteri bazında oluşan riskleri kontrol edebilecek, gerekli teminatları hesaplayabilecek, ortaya çıkan risklere karşı müşterilerin uyarılmasını sağlayacak bilgisayar sisteminin oluşturulması

gereklidir. Aracı kuruluşlara, türev araçların dayandığı katogoriler itibarıyla ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi Kurulca verilebilir. Kuruldan türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi almış aracı kuruluşlar Kurulca uygun görülmesi kaydıyla “Yurt Dışı Piyasalarda Yapılacak Alım Satım Aracılığına İlişkin Esaslar” çerçevesinde ve dayandığı varlık veya gösterge dikkate alındığında yurt içi piyasalarda işlem görmeyen türev araçlarla sınırlı olmak üzere, yurt dışı piyasalarda işlem gören türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilirler. Türev araçlarının alım satımının yapılmasına aracılık faaliyetini yürüten kuruluşlar müşterileri için herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme imzalatmadan önce sözkonusu işlemlerin risklerini belirten bir açıklama yapmak zorundadırlar. Aracı kuruluşlar bu açıklamaları yapmak üzere içeriği SPK’ca belirlenecek “türev araçlar risk bildirim formu”nu kullanmak ve bu formun bir örneğini müşterilerine vermek zorundadırlar. Aracı kuruluşların türev araçların alım satımına aracılık faaliyetlerinde düzenleyecekleri belgeler ve kayıt düzeni Seri:V, No:51 Sayılı Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’de yer almaktadır. 4.1.4) Menkul Kıymetlerin Geri Alım Veya Satım Taahhüdü İle Alım Satımı Faaliyeti Repo, bir menkul kıymetin işlem başlangıç valöründe satılıp, bitiş valöründe geri alınmasını ifade eder. Repo yapan taraf, parayı kullanan taraftır. Menkul kıymetlerin geri alma taahhüdü ile satımı sözkonusudur. Ters Repo, bir menkul kıymetin işlem başlangıç valöründe alınıp, bitiş valöründe geri satılması işlemidir. Ters repo yapan, parayı kullandıran taraftır. Menkul kıymetlerin geri satma taahhüdü ile alımı sözkonusudur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

143

Menkul kıymetlerin geri alma veya satma taahhüdü ile alım satımı SPK’nın Seri:V, No:7 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Kurulca yetki belgesi verilen aracı kuruluşların, işlem konusu menkul kıymetler üzerinde, yazılı bir çerçeve anlaşması uyarınca, kendi aralarında veya gerçek veya tüzel kişiler ile, belirli bir vadede, belirli bir fiyattan, repo ve ters repo işlemleri yapmaları bu tebliğde açıklanan ve aşağıda belirtilen esaslar çerçevesinde gerçekleştirilir. TC Merkez Bankası ile açık piyasa işlemleri çerçevesinde yapılan işlemler kapsam dışındadır. 4.1.4.1) Repo ve Ters Repo İşlemlerini Yapmaya Yetkili Kuruluşlar Repo ve ters repo işlemlerini Kuruldan bu konuda faaliyet göstermek üzere yetki belgesi almış olan aracı kurumlar ve bankalar yapabilirler. Yetkili kuruluşlar Borsa’da müşteri nam ve hesabına, kendi namına müşteri hesabına veya kendi nam ve hesaplarına, Borsa dışında ise sadece kendi nam ve hesaplarına işlem yapabilirler. Yetkili kuruluşlar repo işlemlerinde kendi mülkiyetlerinde olmayan menkul kıymetleri kullanamazlar. Yetkili kuruluşların yapabilecekleri repo işlemlerinin limitine ilişkin düzenlemeler TC Merkez Bankası’nca yapılır. 4.1.4.2) İşlem Konusu Menkul Kıymetler Repo ve ters repo işlemlerine konu olabilecek menkul kıymetler şunlardır: a) Devlet tahvilleri, b) Hazine bonoları, c) Banka bonoları, d) Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilen dış borçlanma araçları ve gelire endeksli

senetler, e) Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca ihraç edilen

borçlanma senetleriyle, mahalli idareler ve bunlarla ilgili idare, işletme ve kuruluşların Kanun uyarınca ihraç ettikleri borçlanma senetleri,

f) Varlığa dayalı menkul kıymetler dahil olmak üzere, menkul kıymetler borsaları veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya Borsada tescil edilmiş olan borçlanma senetleri,

g) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ihraç edilen likidite senetleri, h) İMKB tarafından belirlenen ve İMKB pazarlarında repo ve ters repo işlemlerine konu

olacak hisse senetleri, i) Kira sertifikaları. Menkul kıymetleri temsilen TC Merkez Bankası A.Ş. tarafından verilen makbuzlar ile Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nca ihraç edilen borçlanma senetleri karşılığı verilen makbuzlar dışında, saklama makbuzları üzerinde SPK’nın Seri:V, No:7 sayılı tebliği hükümleri çerçevesinde işlem yapılamaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

144

4.1.4.3) Repo ve Ters Repo İşlemlerinin Esasları Repo ve ters repo işlemlerinin aşağıdaki esaslara göre yapılması gerekmektedir. a) Taraflar arasında, işlemlerin genel esaslarını düzenleyen yazılı bir çerçeve anlaşması

yapılması,

b) Repo işlemlerinde, taraflar arasında kararlaştırılan şartlarla işlemin yapılarak menkul kıymet bedelinin çerçeve anlaşmasında belirlenen şekilde ödenmesi,

c) Ters repo işlemlerinde, taraflar arasında kararlaştırılan şartlarla işlemin yapılarak menkul kıymetin çerçeve anlaşmasında belirlenen usuller dahilinde tevdi edilmesi ve bu menkul kıymetlerin yetkili kuruluş tarafından TCMB’ce yapılacak düzenlemeler çerçevesinde “Depo” edilmesi,

d) İşlemin vadesinde taahhütlerin yerine getirilerek kararlaştırılan bedelin ilgili tarafa iletilmesi ile menkul kıymetin karşı tarafa iade edilmesi,

e) Yetkili kuruluşların müşterileri ile yaptıkları ters repo işlemlerinde, işlemin vadesinde sözkonusu menkul kıymetlerin yetkili kuruluş tarafından “Depo” dan teslim alınarak karşı tarafa iade edilmesi,

f) Ters repo işleminin yetkili kuruluşlar arasında yapılması durumunda ise, işlemin vadesinde menkul kıymetlerin yetkili kuruluşun talimatına istinaden “Depo” lar arasında hesaben karşı tarafa iade edilmesi.

g) İMKB Tahvil ve Bono Piyasası bünyesinde yer alan Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı ile Hisse Tercihli Repo Pazarında yapılacak repo ters repo işlemlerine konu menkul kıymetler için bu Tebliğde yer alan depo koşulu aranmaz.

Vade ve Faiz Oranı Repo ve ters repo işlemlerinde vade, ilgili menkul kıymetin itfa tarihini aşmamak kaydıyla, serbestçe belirlenebilir. Vade sonu işgünü olarak tespit edilir. Uygulanacak faiz oranı taraflarca belirlenir. Repo ve Ters Repo İşlemleri Esasları Yetkili kuruluşlar, borsa dışında yapılan repo ve ters repo işlemlerinde müteselsil seri numarası taşıyan bir dekontu, işlem esnasında karşı tarafa teslim eder. Borsa’da gerçekleştirilecek işlemleri tevsik edici belgeler Borsa Yönetim Kurulu’nun belirleyeceği esas ve şartlarda düzenlenir. Borsa’da gerçekleştirilecek işlemlerde dekont düzenleme zorunluluğu olmadığı gibi, yetkili kuruluşlar aralarında çerçeve anlaşması yapmak yerine Borsa’ya içeriği Borsa’ca belirlenecek bir taahhütnameyi vererek işlemlerini gerçekleştirebilirler. İşlem Hükümleri: Repo işleminde menkul kıymetin mülkiyeti alıcıya (parasını kullandırana yani ters repo yapan tarafa) geçer ve getirileri de, çerçeve anlaşmasında aksine hüküm bulunmadıkça bu kuruluşa veya kişiye ait olur. Vade tarihinde (işlemin bitiş tarihinde) ise, menkul kıymetin mülkiyeti, kararlaştırılan bedelin ödenmesi ile tekrar yetkili kuruluşa (repo süresinde parayı kullanan tarafa yani repo yapan tarafa) geçer.


______________________________________________________________________

TSPAKB

145

Ters repo işlemi ile menkul kıymet alımında ise menkul kıymetin mülkiyeti yetkili kuruluşa geçer ve getirileri de aksine hüküm bulunmadıkça yetkili kuruluşa ait olur. Vade tarihinde, menkul kıymetin mülkiyeti kararlaştırılan bedelin ödenmesi ile tekrar karşı tarafa geçer. İMKB Tahvil ve Bono Piyasası bünyesindeki pazarlara ilişkin bu maddede yer alan işlem hükümleri İMKB tarafından belirlenir. Teslim Esasları Repo ve ters repo işlemlerine konu olan menkul kıymetlerin yetkili kuruluşlarca TC Merkez Bankası tarafından yapılan düzenlemelere uygun olarak “Depo” edilmiş olması zorunludur. TCMB, takas ve saklamaya ilişkin işlemleri, nezdinde hesabı bulunan takas ve saklama hizmeti vermeye yetkili kuruluşlar aracılığıyla gerçekleştirecek şekilde düzenlemeler yapabilir. Repo konusu olan menkul kıymetlerin alıcıya fiziki teslimi yapılmaz. İşlemler hesaben gerçekleştirilir. Ters repo ile alınan menkul kıymetlerin işlem tarihi ile vade arasındaki süre içinde kalmak ve vadesi geri satma vadesini geçmemek koşuluyla repo işlemi ile yeniden satılması mümkündür. Ancak, Hazine Müsteşarlığı tarafından piyasa yapıcı olarak yetkilendirilen yetkili kuruluşlar ters repo ile aldıkları Devlet İç Borçlanma Senetlerini (DİBS) İMKB Tahvil ve Bono Piyasası işlemlerine konu edebilirler. Ters repo ile alınarak kesin satışa konu edilecek DİBS’ler için depo koşulu aranmaz. Kayıt Esasları Yetkili kuruluşlar repo ve ters repo işlemlerini, işleme konu olan menkul kıymetler ile işlem tarafları itibariyle menkul kıymet ve müşteri bazında, işlemden doğan taahhüt ve sorumluluklarını da bilançoda aktif ve pasif hesaplarının altında ayrı birer kalem olarak göstermek suretiyle izlerler. Ayrıca, bu taahhüt ve sorumluluklarını dipnotlarda vadeleri itibariyle ayrıntılı bir şekilde açıklarlar. Yetkili kuruluşlar müşterilerinin kimlik bilgilerinin doğruluğundan sorumludurlar. Denetim ve Bilgi Verme Yükümlülüğü Yapılan repo ve ters repo işlemleri ile, bunları yapmaya yetkili kuruluşlar, Kurul’ca denetlenir. İzlemeye İlişkin Esaslar Repo ters repo işlemleri, İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. tarafından hak sahibi hesaplarında izlenmeksizin üye bazındaki hesaplarda izlenir. 4.1.5) Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti Yatırım danışmanlığı faaliyeti, SPK’nın Seri:V, No:55 sayılı tebliğinde açıklanmış ve çeşitli hükümlere bağlanmıştır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

146

Yatırım Danışmanlığı, karşılığında herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunulması faaliyetidir. Yatırım danışmanlığı faaliyeti, Kurul'dan yetki belgesi almış kurumlarca yürütülür. Yatırım danışmanlığı yetki belgesine sahip kuruluşlar aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilmektedir.

a) Kişilerin veya şirketlerin uzun ve kısa vadeli finansal hedefleri, risk tercihleri, nakit gereksinimleri, vergi mevzuatı karşısındaki durumları dikkate alınarak yatırım planlarının oluşturulması.

b) Şirketlerin, aktif-pasif yönetimi çerçevesinde bilançolarının analiz edilmesi, gelir kaynaklarının ayrıştırılması, finansman seçeneklerinin tespit edilmesi, risklerin tanımlanması ve azaltılması veya gelirlerin artırılması yoluyla mali profillerinin geliştirilmesi gibi konularda yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması.

c) Şirketlerin, yurt içi ve yurt dışı piyasalardan finansman ihtiyaçlarının karşılanması, alternatif finansman stratejilerinin belirlenmesi, mali risklerden korunmaları konularında yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması ile finansman ihtiyacı olan ve finansman sağlayacak tarafların bir araya getirilmesi konusunda çalışmalar yapılması.

d) Şirketlerin, birleşme, bölünme, ele geçirme ve iş ortaklıklarının kurulması ve benzeri sermaye veya ortaklık yapılarındaki değişikliklerle ilgili yeniden yapılandırılma faaliyetleri ve tasfiye sürecinde yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması.

Aşağıda sayılan yönlendirici nitelikteki işlem ve faaliyetler; sunulan yorum ve tavsiyelerin tarafsız ve dürüst olması, belli bir kişinin, grubun veya portföyün ihtiyaçlarına yönelik olmaması ve karşılığında doğrudan ya da dolaylı maddi menfaat temin edilmeksizin verilmiş olması kaydıyla yatırım danışmanlığı kapsamı dışındadır. Herhangi bir faaliyetin, mesleğin veya işin yürütülmesi sırasında, bu faaliyet, meslek veya işin içerdiği hizmetlerle ilgili olarak, süreklilik arz etmeyen ve istisnai birkaç olaya yönelik olarak yazılı veya sözlü yorum ve tavsiyelerde bulunulması. Aracı kurumların alım satım aracılığı faaliyetlerinin icrası sırasında müşterilerine sermaye piyasası araçları, bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar, piyasa eğilimleri hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunması. 4.1.5.1) Yatırım Danışmanlığına İlişkin Esaslar Yatırım danışmanlığı faaliyetini yürütecek yetkili kurumlar:

a) Müşterilerine gerçek dışı, yanlış, yanıltıcı veya abartılmış bilgilere dayalı tavsiyelerde bulunamazlar,

b) Yatırım tavsiyelerini, güvenilir belge, destekleyici rapor ve analizlere dayandırmak zorundadırlar,


______________________________________________________________________

TSPAKB

147

c) Müşterilerinin mali durumunu, yatırım amaçlarını, likidite, getiri ve risk tercihlerini dikkate alarak en uygun yatırım kararını almalarını sağlayacak yönde tavsiyede bulunurlar,

d) Verilen yatırım tavsiyeleri ile ilgili olarak müşterilere önceden saptanmış belli bir getirinin sağlanacağına dair herhangi bir garanti veremezler,

e) Doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterisinin menfaatini gözetmekle, müşteriler arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi halinde ise müşterilerine adil davranmakla yükümlüdürler,

f) Yazılı, görsel veya işitsel biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar.

4.1.5.2) Yatırım Danışmanlığı Sözleşmesi Yatırım danışmanlığı için yetkili kurumlar ile müşterileri arasında yatırım danışmanlığı çerçeve sözleşmesinin imzalanması şarttır. Bu sözleşmenin imzalanmasından önce yetkili kuruluşlar, aşağıdaki bilgileri içeren tanıtıcı bir formu müşteriye sunmak zorundadır.

a) Yukarıda da yer verilen yatırım danışmanlığına ilişkin ilkeler.

b) Yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak bilgi ve tavsiyelerin oluşturulmasında kullanılan bilgi kaynakları, yatırım stratejileri ve analiz yöntemleri.

c) Bilgi ve tavsiyelerin müşteriye sunuluş biçimiyle (yazılı, sözlü, günlük, haftalık, aylık ve benzeri) ilgili esaslar.

d) Olası çıkar çatışmaları.

Müşteriyle imzalanan çerçeve sözleşmesinde belirtilen yatırım danışmanının, yetkili kurumdan ayrılması veya değiştirilmesi halinde yetkili kurum bu durumu müşterisine derhal bildirmek zorundadır. Müşteri, yeni görevlendirilen yatırım danışmanını uygun görmediği takdirde, sözleşmeyi tek taraflı olarak feshedebilir. Yetkili kurumlarda görevlendirilecek yatırım danışmanlarının 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun olmaları, SPK’nın lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca gerekli lisans belgesine sahip olmaları zorunludur. Yetkili kurumlar, yatırım danışmanı olarak görevlendirecekleri personelinde mesleki yeterliliği aramak ve sağlamak zorundadır. Yatırım danışmanları, çalışmalarında ve karar almada gerekli mesleki özen ve titizliği göstermek zorundadır. Özen ve titizlik, dikkatli ve basiretli bir yatırım danışmanının aynı koşullar altında ayrıntılara vereceği önemi, göstereceği dikkat ve gayreti ifade eder. Yetkili kurumlar ve yatırım danışmanları, yatırım danışmanlığı faaliyetlerinde bağımsız olmak zorundadırlar. Bağımsızlık, mesleki faaliyetin dürüst ve tarafsız yürütülmesini sağlayacak bir anlayış ve davranışlar bütünüdür. Yatırım danışmanları, çalışmaları sırasında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarından uzak kalmak, dürüstlük ve tarafsızlıklarını etkileyebilecek hiç bir müdahaleye imkan vermemek zorundadırlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

148

Yetkili kurumlar ile yatırım danışmanları, yetkili kuruma dışarıdan hizmet verenler, işleri dolayısıyla yatırım danışmanlığı faaliyeti hakkında öğrendikleri sırları açıklayamazlar; bu sırları kendileri veya üçüncü kişilerin menfaatine kullanamazlar. Kamuoyunu aydınlatma amacıyla mevzuat gereği yapılan ilan ve duyurular, adli veya mevzuatla yetkili ve görevli kurum veya şahıslardan alınan resmi belgelere dayalı olmak kaydıyla, idari her türlü inceleme ve soruşturma halleri ile suç oluşturan durumlara ilişkin bilgilerin ilgililere usulüne uygun olarak verilmesi sır kapsamında değildir. 4.1.5.3) Yönlendirici Nitelikteki Yorum ve Tavsiyelerde Uyulması Gereken Esaslar Basın yayına yetkili kuruluşlar tarafından sunulan yorum ve tavsiyeler dahil olmak üzere medya ve elektronik ortamda yer alan yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında sayılmayan hallerde belirtilen koşulları taşımaları kaydıyla yatırım danışmanlığı kapsamı dışındadır. Sermaye piyasasında medya ve elektronik ortam da dahil olmak üzere, sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunacak kişi ve kuruluşların aşağıdaki esaslara uymaları zorunludur. a) Yorum ve tavsiyelerin özenle hazırlanması ve objektif olması. b) Halkı yanıltan ve aldatan, bilgi ve tecrübe eksikliklerini istismar eden tarzda ifadelere

kesinlikle yer verilmemesi. c) "En sağlam", "en iyi", "en güvenilir" gibi subjektif ve abartılı ifadelere kesinlikle yer

verilmemesi. d) Sunulan yorum ve tavsiyelerin güvenilir kaynak, belge, rapor ve analizlerle mutlaka

desteklenmesi. e) Herhangi bir sermaye piyasası aracının halka arzına ilişkin olarak yapılan yorum ve

analizlerde, yatırımcıların doğru ve eksiksiz bilgilendirilmesini teminen, yayımlanmışsa izahname ve sirkülerde yer alan bilgilerin kullanılması, aksi takdirde söz konusu halka arza ilişkin ayrıntılı bilgilerin yer aldığı izahname ve sirkülerin yayımlanacağının belirtilmesi.

f) Belli bir getirinin sağlanacağına dair herhangi bir vaad ve/veya taahhütte kesinlikle bulunulmaması.

g) Kurulun faaliyet alanına giren sonuçlanmış ya da sonuçlanmamış konular hakkında yalan, yanlış, yanıltıcı ve mesnetsiz bilgi, haber ve yorum sunulmaması.

h) Sunulan yorum ve tavsiyelerin 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun ilke ve esaslarına uygun olması.

4.1.6) Portföy Yöneticiliği Faaliyeti Portföy yöneticiliği faaliyeti ile bu faaliyeti yapacak kurumların ilişkin esaslar SPK’nın Seri:V, No:59 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Portföy yöneticiliği, sermaye piyasası araçlarından oluşan portföylerin müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Portföy yöneticiliği faaliyeti portföy yönetimi şirketinin yanı sıra Kuruldan yetki belgesi alması koşuluyla aracı kurum, mevduat kabul etmeyen bankalar ve girişim sermayesi yatırımlarına yönelik portföy yöneticiliği ile sınırlı olmak üzere girişim sermayesi yatırım ortaklıkları tarafından yürütülür.


______________________________________________________________________

TSPAKB

149

Portföy yönetim şirketi ise münhasıran portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurul’dan yetki belgesi almış şirketlerdir. Portföy yönetim şirketleri, portföy yöneticiliği faaliyeti kapsamında yatırım fonları ve yatırım ortaklıklarının portföylerini de yönetebilirler. Portföy yönetim şirketleri, yatırım fonu katılma paylarının alım satımına da aracılık edebilir. Yatırım fonu katılma paylarının alım satımına aracılık faaliyeti ile yetkilendirilen şirketler, bu faaliyetle sınırlı olarak aracı kurum olarak kabul edilir ve yetkilendirilme tarihinden itibaren 3 ay içinde Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğine üye olmak için başvurmak zorundadırlar. Alım satıma aracılık faaliyetinin yürütülmesi sırasında, bu faaliyetin içeriğiyle ilgili olarak süreklilik arzetmeksizin verilen hizmetler portföy yöneticiliği faaliyeti kapsamında değildir. Portföy yöneticiliğine yetkili kurumlar, Kurulun Seri:VI, No:15 sayılı “Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği”nde tanımlanan nitelikli yatırımcılarla sınırlı olmak üzere söz konusu Tebliğ’de tanımlanan girişim sermayesi yatırımlarına yönelik olarak portföy yöneticilliği hizmeti verebilirler. Ayrıca, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları hariç olmak üzere yetkili kurumlar tarafından girişim sermayesi yatırımlarına yönelik yatırım danışmanlığı hizmeti de verilebilir. 4.1.6.1) Portföy Yönetim Şirketlerinin Kuruluş Şartları Portföy yönetim şirketlerinin kuruluş şartlarının başında;

a) anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, b) hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, c) hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, d) Ortaklarının tamamının portföy yönetim şirketi ortağı olmanın gerektirdiği mali

güç ile itibara; şirket sermayesinde %10 ve daha fazla paya sahip ortakların ayrıca mali piyasalar alanında yeterli tecrübeye sahip olmaları,

e) ödenmiş sermayesinin 397.000 TL’den az olmaması, f) kurucuların portföy yönetim şirketi kurucusu ve ortağı olmanın gerektirdiği mali

güç, itibar ve yeterli tecrübeye sahip olmaları, g) Kurucuları ile sermayedeki doğrudan veya dolaylı pay sahipliği yüzde on veya

daha fazla olan gerçek veya tüzel kişilerin muaccel vergi ve prim borcu bulunmaması,

h) Sermayenin yüzde on ve daha fazlasını taahhüt eden kurucuların, gerekli kaynağı kendi ticari, sınai ve sair yasal faaliyetleri sonucunda her türlü muvazaadan ari olarak sağlamaları

gelmektedir. Portföy yönetim şirketleri, asgari ödenmiş sermaye tutarının %15’ini Takasbank nezdinde bloke ederler. Söz konusu teminat tutarı her yıl Maliye Bakanlığı tarafından ilan edilen yeniden değerleme oranı dikkate alınarak Kurulca yeniden belirlenen tutar üzerinden hesaplanır. Şirketlerin bu Tebliğ kapsamında yatıracakları teminatlar Kurul adına Takasbank’a tevdi edilir. Teminatın şirket adına üçüncü bir kişi tarafından tevdi edilmesi durumunda, üçüncü kişi teminata ilişkin haklarını şirkete devrettiğine ilişkin bir temlikname verir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

150

Teminat ile ilgili hususlarda Kurul nezdindeki işlemleri şirket yürütür. Teminatın serbest bırakılmasına yönelik işlemlerde de muhatap şirkettir. Şirketler kendilerine Kurul veya Takasbank tarafından bildirim yapılmasını takip eden beş iş günü içerisinde teminatları Takasbank’a tevdi etmekle yükümlüdürler. Bu süre teminat tamamlanması gereken haller için de geçerlidir. Asgari ödenmiş sermaye tutarının her yıl Maliye Bakanlığı tarafından ilan edilen yeniden değerleme oranı dikkate alınarak Kurulca yeniden belirlenmesi sonucunda ortaya çıkabilecek olan teminat açığının ilgili yılın altıncı ay sonuna kadar tamamlanması gerekir. Ayrıca gerçek kişi ortakların,

Kendileri veya sınırsız sorumlu oldukları kuruluşlar hakkında iflas kararı verilmemiş ve konkordato ilan edilmemiş olması,

Sermaye piyasası mevzuatı, 4389 sayılı Bankalar Kanunu, 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun ile ödünç para verme işleri hakkında mevzuata aykırılıktan ve/veya taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis yahut zimmet, nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları; resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya Devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymemiş olması,

Kurucuların müflis olmaması veya yüzkızartıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin bulunmaması,

Faaliyet yetki belgelerinden biri veya birden fazlası Kurulca iptal edilmiş yahut borsa üyeliğinden sürekli olarak çıkarılmış kuruluşlarda, bu müeyyideyi gerektiren olayda sorumluluğu bulunan kişilerden olmaması,

Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunan Bankerlerin İşlemleri Hakkında 35 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve eklerine göre kendileri veya ortağı olduğu kuruluşlar hakkında tasfiye kararı verilmemiş olması,

SPKanununun 46’ncı maddesinin (i) bendi uyarınca işlem yasaklı olmaması, gerekmektedir. Kurulca yapılacak değerlendirme sonucunda faaliyet izni verilmesi uygun görülen portföy yönetim şirketine, portföy yöneticiliği faaliyetini icra edebileceğini gösteren yetki belgesi verilir. Yetki belgesinin tescil ve ilan ettirilmesi zorunludur. Portföy yönetim şirketleri Kuruldan izin almak kaydıyla şube açabilirler. Ancak, acente ve irtibat bürosu açamazlar. 4.1.6.2) Portföy Yöneticiliğine İlişkin İlkeler Portföy Yönetim Şirketleri,

a) Yapılan bir alım satım işleminden dolayı herhangi bir ihraçcıdan veya aracı kurumdan lehlerine komisyon, iskonto ve benzeri menfaat sağlıyorlarsa, miktarı belirtmek zorunda olmaksızın durumu müşterilerine açıklamak zorundadırlar.

b) Yatırımcının yazılı bir direktifi olmadan portföye, rayiç değerinin üstünde sermaye piyasası aracı satın alamazlar ve portföyden bu değerin altında sermaye piyasası aracı satamazlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

151

c) Rayiç bedel borsada işlem gören sermaye piyasası araçları için borsa fiyatı, borsada işlem görmeyen sermaye piyasası araçları için işlem gününde portföy lehine alımda en düşük satımda en yüksek fiyattır.

d) Portföyde yer alan varlıklar üzerinde, kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamazlar. Yatırımcının yazılı bir talimatı olmadan portföyde yer alan varlıkları, portföy yönetimi amacı dışında bir başka şahsa devir veya teslim edemezler.

e) Herhangi bir şekilde kendilerine çıkar sağlamak üzere yatırımcı portföylerinde bulunan sermaye piyasası araçlarının alım satımını yapamazlar. Yatırımcı hesabına verecekleri emirlerde gerekli özen ve basireti göstermek zorundadırlar.

f) Basiretli bir tacir gibi davranmak ve yönettikleri müşteri portföyleriyle çıkar çatışmasına meydan vermemek koşuluyla, kendilerine ait nakdi portföy yönetimine konu olan araç ve işlemlerle değerlendirebilirler.

g) Birden fazla portföy yönettiklerinde objektif iyi niyet kurallarına aykırı olarak portföylerden biri veya birden fazlası lehine, diğerleri aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamazlar,

h) Portföyle ilgili yatırım kararlarını, güvenilir gerekçe veya belgelere dayandırmak, yatırımcıların mali durumunu dikkate almak ve sözleşme hükümlerine uygun davranmakla yükümlüdürler.

i) Yatırımcılarına, portföyün önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair herhangi bir sözlü veya yazılı garanti veremez ve ilan ve reklamlarında bu anlama gelebilecek ifadeleri kullanamazlar. Garantili yatırım fonlarında garantiye veya koruma amaçlı yatırım fonlarında hedeflenen korumaya ve getiriye ilişkin olarak içtüzük ve izahnamede belirlenenlerin ötesinde bir açıklamada bulunulamaz.

j) Yatırımcı menfaatleriyle kendi menfaatleri arasında çatışma olan durumlarda yatırımcı lehine davranmak zorundadırlar.

k) Yatırımcıların risk-getiri tercihlerini belirlemek, bu belirlemelere yönelik yazılı belge düzenlemek, sözkonusu belgeleri sözleşmeyle birlikte saklamak ve bireysel portföyleri bunlara uygun oluşturmak zorundadırlar.

l) Yönetilen portföylere ilişkin olarak portföy yöneticiliği dışında kalan faaliyetleri çağrıştıracak isim ve ifadeler kullanılamaz, belirli bir yönetim dönemi belirleyerek önceden toplanan paralarla ortak bir portföy oluşturulamaz ve yönetilemez veya tasarruf sahipleri oluşturulmuş bir portföye iştirak ettirilemez ve bu yönde ifadeler içeren ilan ve reklam yapılamaz.

m) Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin, mutad yatırımcı-portföy yönetim şirketi ilişkisi dışında kurumun imkanlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar.

n) Müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlamak amacıyla, müşterilerin gereksiz alım-satım yapmalarına ortam hazırlayamazlar ve bu fiilin üçüncü şahıslar tarafından gerçekleştirilmesine herhangi bir şekilde yardımcı olamazlar.

o) Yazılı, basılı veya sözlü biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

152

4.1.6.3) Portföy Yönetim Şirketlerinin Yapamayacakları İş ve İşlemler Portföy yönetim şirketleri,

a) Yatırım fonu katılma paylarının alım satımına aracılık edilmesi dışında aracılık faaliyetlerinde bulunulamaz.

b) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin veya bunlardan bağımsız olarak kendi mali taahhütlerini içeren evrak çıkaramaz, ödünç para verme işlemleri yapamaz ve kredi alamazlar. Teslim karşılığı ödeme ilkesi kapsamında gerçekleştirilen işlemler için temin edilen krediler bu kapsamda değerlendirilmez.

c) Düzenlemeler çerçevesinde yapabilecekleri faaliyetlere ilişkin iş ve işlemler dışında; hiç bir ticari, sınai ve zirai faaliyette bulunamazlar, gerekli olanın üstünde taşınmaz mal edinemezler.

d) Bankalar Kanununda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar, mevduat toplama sonucunu verebilecek işlemler yapamazlar.

4.1.6.4) Yatırımcıya Ait Varlıkların Muhafazası Portföy yönetim şirketleri, yatırımcılara ait varlıkları uhdelerinde ve diğer kurumlardaki kendi hesaplarında muhafaza edemezler ve kendi aktifleriyle ilişkilendiremezler. Portföy yönetim şirketlerinin, portföy saklama kuruluşu ile sözleşme imzalaması halinde, yatırımcılara ait varlıkların saklanması ve izlenmesine ilişkin sorumluluk portföy saklama kuruluşlarına aittir. Yatırımcılara ait varlıkların saklanacağı portföy saklama kuruluşu; a) Yatırımcılara ait varlıkların ayrı ayrı, yatırımcıya aidiyeti açıkça belli olacak ve kayıp

ve hasara uğramayacak şekilde saklanmasını sağlamak, b) Belge ve kayıt düzenlerinde yatırımcı bazında varlıkları, hakları ve bunların

hareketlerini düzenli olarak takip etmek, c) Hesabın açılmasını müteakip yatırımcılara hesapların açıldığı yerleri ve değişiklikleri

bildirmek zorundadır. 4.1.6.5) Portföy Saklama Kuruluşları Portföy saklama kuruluşları; portföy yönetim şirketi müşterilerine ait finansal varlıkların saklanması, kayıtlarının tutulması, varlık ve nakit hareketlerinin idaresi ve kontrolü faaliyetlerini yürüten bankalardır. Portföy yönetim şirketleri portföy saklama kuruluşlarından hizmet alınması konusunda bu kuruluşlarla sözleşme imzalamak zorundadırlar. Söz konusu şart sadece kurumsal yatırımcıların (emeklilik yatırım fonu, yatırım fonu ve ortaklıkları) portföylerin yönetimin yapacak ve bunun dışında herhangi bir kişi veya kuruma portföy yöneticiliği sunmayacak portföy yönetim şirketleri için aranmaz. Portföy saklama kuruluşları Takasbank’ın saklama hizmeti sunduğu varlıkları Takasbank nezdinde izlemek zorundadır. Portföy saklama kuruluşu olarak faaliyet gösterecek bankaların;

a) Takasbank nezdinde saklama üyesi olması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

153

b) Faaliyetin gerektirdiği yeterli mali güce sahip olması, c) Etkin bir iç kontrol sistemine sahip olması, d) Yapılanması içinde diğer faaliyetlerle çıkar çatışmalarını asgari düzeye

indirebilecek ve gerekli bağımsızlığın sağlanabileceği bir organizasyon yapısının oluşturulmuş olması,

e) Gerekli teknik donanım, yazılım ve insan kaynaklarına sahip olması, f) Saklama yapacağı finansal varlıkların ve kıymetli madenlerin listesinin belirlenmiş

olması, şartlarını taşımaları zorunludur. Portföy saklama kuruluşu; müşterilerin yatırım yaptığı şirketle ilgili karar alması gereken ve finansal varlıklar üzerindeki haklarını etkileyebilecek durumları ile müşteri hesaplarında gerçekleştirilen, önemlilik arzeden varlık ve nakit hareketlerini müşterilere en kısa zamanda bildirmekle yükümlüdür. Portföy saklama kuruluşu, en az altı ayda bir saklama hesabında değişiklikler ile hesabın son durumunu belirten bir hesap ekstresini ve bu maddede belirtilen hususları içeren özet bilgileri müşterilere iletir. Portföy saklama kuruluşu ile portföy yönetim şirketi arasında tarafların yetki ve sorumluluklarını içeren ve asgari unsurları Kurulca belirlenen bir sözleşme imzalanması zorunludur. Portföy saklama kuruluşu, sözleşmede belirtilen borç ve yükümlülükleri uyarınca yaptığı tüm işlemlerden ve müşteri ve/veya portföy yönetim şirketine verebilecekleri zararlardan, sözleşme, sermaye piyasası mevzuatı ve genel hükümler çerçevesinde sorumludur. İmzalanacak sözleşmeye aksi bir hüküm koyulamaz. Portföy saklama kuruluşları kullanılarak yapılan işlemlerde teslim karşılığı ödeme ilkesi uygulanır. Teslim karşılığı ödeme; nakit ve varlık hareketlerinin eş anlı yapılmasıdır. İşleme taraf olan kuruluşun, varlıkların kendisine ulaşması ile eş anlı olarak nakit çıkışını; ya da nakdin teslim alınması ile eş anlı olarak varlık çıkışını yapması şarttır. 4.1.6.6) Bireysel Ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme Ve Sıralama Faaliyetleri Kurulun Seri:V, No:60 sayılı Bireysel Ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme Ve Sıralama Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği ile, bireysel ve kurumsal yatırımcılara ait portföylerin, kamuya ilan edilerek veya yatırımcıya birebir sunulmak üzere ilan edilmeksizin performanslarının sunum esaslarıyla performansa dayalı ücretlendirme ve performansa dayalı sıralama faaliyetlerine ilişkin esaslar belirlenmiştir. 4.1.7) Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri 25.02.2011 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 6111 sayılı Kanun ile Sermaye Piyasası Kanunu’nda bir değişiklik yapılmış ve döviz, mal, kıymetli maden ve Kurulca belirlenecek diğer varlıkların ticari amaçla kaldıraçlı alım satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlerin gerçekleştirilmesine yönelik hizmetler sermaye piyasası faaliyeti olarak tanımlanmıştır. Konuya ilişkin düzenlemenin yürürlüğe giriş tarihi de 31.08.2011 olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, kamuoyunda "forex" olarak bilinen, dövize, mala ve kıymetli madenlere dayalı olarak gerçekleştirilen kaldıraçlı alım satım işlemleri 31.08.2011 tarihinden


______________________________________________________________________

TSPAKB

154

itibaren Sermaye Piyasası Kurulu'nun görev ve yetki alanına giren bir sermaye piyasası faaliyetidir. Söz konusu sermaye piyasası faaliyetini düzenleyen "Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri ve Bu işlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ" 27.08.2011 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak 31.08.2011 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yapılan düzenlemeye göre kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak;

a) Müşterilerden gelen emirlerin doğrudan kabul edilmesi ve/veya gerçekleştirilmesi (piyasa yapıcısı - market maker),

b) Müşterilerden gelen emirlerin temsilci sıfatıyla kabul edilmesi ve bu emirlerin gerçekleştirilmek üzere başka kuruluşlara yönlendirilmesi (işlem aracısı – white label),

c) Başka bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak sunduğu hizmetlerin yatırımcılara tanıtımı, sözleşme akdedilmesine aracı olunması veya sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirilmesi (tanıtım aracısı – introducing broker),

faaliyetleri söz konusu tebliğ hükümlerine tabidir. Aşağıda belirtilen iş ve işlemler, Sermaye Piyasası Kurulu’nun kaldıraçlı alım satım işlemleri düzenlemesi kapsamında değildir:

a) Kaldıraçlı alım satım işlemlerine konu edilebilecek varlıkların fiziki alım satımı ve borsalarda ve borsalar dışında gerçekleştirilen her türlü vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile türev araç işlemleri,

b) Bankalararası piyasada yapılan işlemler ile bankalar tarafından aracı kurumlara likidite sağlanması amacıyla yapılan işlemler.

4.1.7.1) Faaliyet Esasları Kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin faaliyet şartları Kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin 3 farklı faaliyet türü bulunmaktadır;

a) Müşterilerden gelen emirlerin doğrudan kabul edilmesi ve/veya gerçekleştirilmesi (piyasa yapıcısı - market maker),

b) Müşterilerden gelen emirlerin temsilci sıfatıyla kabul edilmesi ve bu emirlerin gerçekleştirilmek üzere başka kuruluşlara yönlendirilmesi (işlem aracısı – white label),

c) Başka bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak sunduğu hizmetlerin yatırımcılara tanıtımı, sözleşme akdedilmesine aracı olunması veya sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirilmesi (tanıtım aracısı – introducing broker).

Bu faaliyetleri gerçekleştirebilecek kurumlar aşağıdaki tabloda özetlenmektedir.

Faaliyet Türü Yetkili Kurum 1 Piyasa Yapılcılığı Aracı Kurumlar

2 İşlem Aracılığı Aracı Kurumlar

3 Tanıtım Aracılığı Aracı Kurumlar ve Vadeli İşlemler Aracılık Şirketi


______________________________________________________________________

TSPAKB

155

KALDIRAÇLI ALIM SATIM İŞLEMLERİNDE PİYASA YAPICILIĞI FAALİYETİ Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde piyasa yapıcılığı faaliyeti, Kuruldan yetki belgesi almak kaydıyla münhasıran aracı kurumlar tarafından gerçekleştirebilir. Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde piyasa yapıcılığı faaliyetinde bulunacak aracı kurumların; a) Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde piyasa yapıcılığı faaliyeti için Kuruldan yetki belgesi

alınması, b) Alım satım aracılığı ve türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesine sahip

olmaları, c) Kurulun Seri:V, No:34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye

Yeterliliğine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” uyarınca bu faaliyetler için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmiş olmaları (diğer faaliyet türlerine ilişkin asgari özsermaye yükümlülüklerine ek olarak kaldıraçlı alım satım işlemlerinde, piyasa yapıcılığı faaliyetini yürütmek isteyen aracı kurumlar, alım satım aracılığı faaliyeti için sahip olunması gereken özsermaye tutarının 10 katı kadar özsermaye bulundurmak zorundadır.),

d) Bünyelerinde kaldıraçlı alım satım işlemlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu olmak üzere 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca türev araçlar lisans belgesine sahip kaldıraçlı alım satım işlemleri ihtisas personelinin bağlı olduğu ve finans piyasalarında en az 3 yıllık deneyime sahip bir birim yöneticisinin istihdam edilmiş olması,

e) Bünyelerinde 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca türev araçlar müşteri temsilcisi lisans belgesine sahip yeterli sayıda müşteri temsilcisi ile türev araçlar muhasebe ve operasyon lisans belgesine sahip, en az lise mezunu muhasebe ve operasyon sorumlusunun istihdam ediliyor olması,

f) Kaldıraçlı alım satım işlemlerinin yürütülmesi için yeterli mekân ve teknik donanımın sağlanmış, hizmet birimlerinin ve iç kontrol sisteminin kurulmuş, faaliyetin yürütülmesi için personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlenmiş, muhasebe kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak organizasyonun sağlanmış, kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin risk ölçüm mekanizmasının oluşturulmuş, anlık olarak fiyatlardaki değişimleri dikkate alarak müşteri bazında oluşan riskleri kontrol edebilecek, gerekli teminatları hesaplayabilecek, ortaya çıkan risklere karşı müşterilerin uyarılmasını sağlayacak bilgi işlem altyapısının oluşturulmuş olması,

gereklidir. KALDIRAÇLI ALIM SATIM İŞLEMLERİNE YÖNELİK İŞLEM ARACILIĞI FAALİYETİ Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik işlem aracılığı faaliyeti, Kuruldan yetki belgesi almak kaydıyla aracı kurumlar tarafından gerçekleştirilebilir. Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde işlem yapıcılığı faaliyetinde bulunacak aracı kurumların; a) Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik işlem aracılığı faaliyetine başlanabilmesi için

Kuruldan yetki belgesi alınması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

156

b) Kurulun Seri:V, No:34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” uyarınca bu faaliyet için öngörülen asgari özsermaye yükümlülüğünü yerine getirmiş olmaları (diğer faaliyet türlerine ilişkin asgari özsermaye yükümlülüklerine ek olarak kaldıraçlı alım satım işlemlerinde, işlem aracılığı faaliyetini yürütmek isteyen aracı kurumlar, alım satım aracılığı faaliyeti için sahip olunması gereken özsermaye tutarının 3 katı kadar özsermaye bulundurmak zorundadır.),

c) Bünyelerinde kaldıraçlı alım satım işlemlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu olmak üzere 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun ve Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca türev araçlar lisans belgesine sahip kaldıraçlı alım satım işlemleri ihtisas personelinin bağlı olduğu ve finans piyasalarında en az 3 yıllık deneyime sahip bir birim yöneticisinin istihdam edilmiş olması,

d) Bünyelerinde 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca türev araçlar müşteri temsilcisi lisans belgesine sahip en az bir adet müşteri temsilcisi ile türev araçlar muhasebe ve operasyon lisans belgesine sahip, en az lise mezunu muhasebe ve operasyon sorumlusunun istihdam ediliyor olması,

e) Faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekân, teknik donanım ve organizasyonun sağlanmış, hizmet biriminin oluşturulmuş ve personelin görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlendiği iç kontrol sisteminin kurulmuş ve anlık olarak fiyatlardaki değişimleri dikkate alarak müşteri bazında oluşan riskleri kontrol edebilecek, gerekli teminatları hesaplayabilecek, ortaya çıkan risklere karşı müşterilerin uyarılmasını sağlayacak bilgi işlem altyapısının oluşturulmuş olması,

zorunludur. Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik işlem aracılığı faaliyetleri, Kurulca kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik piyasa yapıcılığı faaliyetinde bulunmak üzere yetkilendirilmiş yurt içinde yerleşik bir kuruluşun ve/veya ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış yurtdışında yerleşik bir kuruluşun temsilcisi veya aracısı olarak yerine getirebilirler. Aracı kurumların yurtdışında yerleşik bir kuruluşun temsilcisi veya aracısı olarak yürütecekleri faaliyetler, Kurulca belirlenen piyasalarda, Kurul ve ilgili piyasalar tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde gerçekleştirilir. Bu konuda Kurul, 18.08.2011 tarih ve 27 sayılı toplantısında aldığı bir İlke Kararı’yla, Kurul tarafından yeni bir karar alınana kadar, yetkili kuruluşların yurt dışında yerleşik bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik olarak sunduğu hizmetlere ilişkin işlem aracılığı faaliyetinde bulunulamayacağını kararlaştırmıştır. Bu durumda şuan sadece yurt içinde yerleşik bir kuruluşun aracısı olarak, işlem aracılığı faaliyeti yapılabilmektedir. KALDIRAÇLI ALIM SATIM İŞLEMLERİNE YÖNELİK TANITIM ARACILIĞI FAALİYETİ Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik tanıtım aracılığı faaliyeti, Kuruldan yetki belgesi almak kaydıyla aracı kurumlar ve vadeli işlemler aracılık şirketleri tarafından gerçekleştirilebilir. Yetkili kuruluşlar, kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik tanıtım aracılığı faaliyeti kapsamında, Kurulca yetkilendirilmiş yurt içinde yerleşik bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak sunduğu hizmetlerin yatırımcılara tanıtımı, sözleşme akdedilmesine aracı olunması veya sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirilmesi faaliyetlerini yerine getirebilirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

157

Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik tanıtım aracılığı faaliyetinde bulunacak aracı kurumların ve vadeli işlemler aracılık şirketlerinin; a) Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik tanıtım aracılığı faaliyetine başlanabilmesi

için Kuruldan yetki belgesi alınması, b) Bünyelerinde 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun, Kurulun lisanslamaya

ilişkin düzenlemeleri uyarınca türev araçlar müşteri temsilcisi lisans belgesine sahip en az bir adet müşteri temsilcisi ile türev araçlar muhasebe ve operasyon lisans belgesine sahip, en az lise mezunu muhasebe ve operasyon sorumlusunun istihdam ediliyor olması,

c) Faaliyetin yürütülmesi için yeterli mekân, teknik donanım ve organizasyonun sağlanmış, hizmet biriminin oluşturulmuş ve personelin görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlendiği iç kontrol sisteminin kurulmuş olması,

zorunludur. Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik tanıtım aracılığı faaliyetinde; - Söz konusu faaliyete ilişkin olarak lehine faaliyet gösterilecek kuruluş ile temsilci

olacak yetkili kuruluş arasında sözleşme imzalanması şarttır. - Yetkili kuruluşlar tarafından tanıtım aracılığı kapsamındaki faaliyetlere ilişkin olarak;

müşterilere sözleşme ve formların imzalatılması ve müşterilerin sözleşme ve formlarda yer alan hükümlere ilişkin olarak doğru bir şekilde bilgilendirilmesi hususlarında temsilci veya aracı olan kuruluş ile lehine faaliyet gösterilen yetkili kuruluş müteselsilen sorumludur.

- Hesapların açılışına ilişkin olarak temsilcisi veya aracısı olunan kuruluşa gönderilen tüm belgelerin yetkili kuruluş nezdinde birer örneğinin hıfzedilmesi ve Kurul ya da hesap sahibi müşterilerce talep edilmesi durumunda, açılan hesaplara ve bu hesaplardan gerçekleşen işlemlere ilişkin belgelerin yetkili kuruluş tarafından ibraz edilmesi zorunludur.

4.1.7.2) Kaldıraç Oranı ve Teminatlar Kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin Tebliğ kapsamındaki işlemlerde müşterilere uygulanacak kaldıraç oranı 100:1’i geçemez. Kurul gerekli gördüğü hallerde bu oranı değiştirme ve varlık bazında kaldıraç oranı belirleme yetkisini sahiptir. Kaldıraçlı alım satım işlemlerine başlamadan önce, uygulanacak kaldıraç oranı yukarıda belirtilen oranı geçmemek kaydıyla aracı kurumlarla müşteriler arasında serbestçe belirlenir. Söz konusu oranın daha sonra değiştirilebilmesi için tarafların yazılı onayı gereklidir. Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde yalnızca %100’üne kadar nakit olarak Türk Lirası ve konvertibl döviz teminat olarak kabul edilir. Teminat oranının hesaplanması, teminat takibi ve teminat tamamlama yükümlülüğü ile pozisyonların otomatik kapanmasına ilişkin esaslar ve teminat olarak yatırılan nakdin başka bir para birimine çevrilmesinde esas alınacak kurlar çerçeve sözleşmede belirlenir. Teminatlar rehnedilemez, kullanım amaçları dışında tasarruf edilemez, üçüncü kişilere devredilemez.


______________________________________________________________________

TSPAKB

158

Teminatların saklanmasına ilişkin esaslar Kurulca belirlenir. Bu konuda Kurul, 23.09.2011 tarih ve 31 sayılı toplantısında aldığı bir İlke Kararı’yla; aracı kurumların kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak müşterilerinden aldıkları teminatların İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank A.Ş.) nezdinde saklanmasına karar vermiştir. 4.1.7.3) Müşteri tanıma kuralı Yetkili kuruluşlar, 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca hesap açmadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit ederler. Müşterek hesaplarda kimlik tespiti her bir hak sahibi için ayrı ayrı yapılır. Müşteri hesabına, müşteri dışında sadece müşteri tarafından noter marifetiyle düzenlemiş vekaletname ile yetkilendirilmiş kişiler tarafından işlem yapılabilir. Vekilin kimlik bilgilerinin yukarıdaki birinci fıkra çerçevesinde tespiti zorunludur. Söz konusu bilgiler ve bu bilgilerde meydana gelen değişiklikler, aracı kuruluşlar tarafından öğrenilmesini müteakip 1 işgünü içinde Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilir. Aracı kurumların, yabancı banka ve aracı kurumların alım ve/veya satım emirlerini kabul etmeden önce, bu kurumlardan, hesabına işlem yapılan müşterinin kimlik bilgilerinin verileceğine ilişkin bir taahhütname almaları zorunludur. Yetkili kuruluşlar ayrıca müşterilerinin risk ve getiri tercihleri, yatırım amaçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu formlarda yer alan bilgileri güncelleştirmek ve formları saklamak zorundadırlar. Müşterilere bu bilgilerin risk tercihlerinin ölçülmesi amacıyla istendiğinin bildirilmesi, müşterinin bilgi vermekten kaçınması halinde sorumluluğun kendisine ait olacağı konusunda uyarılması ve bilgi vermek istemediğine ilişkin yazılı beyanının alınarak müşterinin çerçeve sözleşmeleriyle birlikte saklanması gereklidir. 4.1.7.4) Çerçeve sözleşmelere ilişkin esaslar Aracı kurumlar, piyasa yapıcılığı faaliyeti kapsamında kaldıraçlı alım satım işlemlerine başlamadan önce, müşterileriyle yazılı bir sözleşme yapmak zorundadır. Bu sözleşmede yer verilmesi gereken asgari unsurlar Kurulca belirlenir. Bu sözleşme, aracı kurumla müşterisi arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, başlangıçta bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan bir çerçeve anlaşmasıdır. Çerçeve sözleşmeler müteselsil sıra numaralı ve en az iki nüsha olarak düzenlenir ve bir örneği müşterilere verilir. Sözleşmeye taraf olan müşterinin ya da müşterilerin, devir, birleşme, veraset, müşterek hesaplara yeni hak sahiplerinin dahil olması ya da mevcutlardan bazılarının ayrılması gibi nedenlerle değişmesi halinde sözleşmenin yenilenmesi zorunludur. Çerçeve sözleşmelerde sermaye piyasası mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını ciddi şekilde zedeleyici ve aracı kurumlar lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan hükümlere ve emirlerin ispatının müşteriye yüklenmesine ilişkin hükümlere yer verilemez. Sözleşmelerde hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

159

Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik işlem aracılığı kapsamında faaliyetlerde bulunacak aracı kurumların ise müşterileriyle verilecek hizmetlerin niteliğine göre karşılıklı olarak tarafların hak ve yükümlülüklerini içeren bir sözleşme akdetmeleri zorunludur. Bu kapsamda, yurt içinde yerleşik bir kuruluşun ve/veya ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış yurtdışında yerleşik bir kuruluşun temsilcisi veya aracısı olarak faaliyette bulunacak kuruluşların müşterileri ile akdedecekleri çerçeve sözleşmelerde yer alacak asgari unsurlar Kurulca belirlenir. 4.1.7.5) Faaliyetlerin sürdürülmesine ilişkin diğer esaslar Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde piyasa yapıcılığı ve işlem aracılığı kapsamında faaliyetlerde bulunacak aracı kurumların; a) Kurul’un Seri:V, No:68 sayılı Aracı Kurumlarda Uygulanacak İç Denetim Sistemine

İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ hükümlerine uygun olarak, kaldıraçlı alım satım işlemleri faaliyetine ilişkin tüm politika ve prosedürlerini yazılı hale dönüştürmeleri,

b) Kullanacakları bilgi işlem altyapısının; (i) Gerçekleşmeyen, iptal edilen ve değiştirilen emirler de dahil olmak üzere,

gerçekleştirilen tüm işlemlere ilişkin tarih, zaman, miktar, fiyat ve diğer tüm unsurların ve hesap hareketlerinin anlık olarak kaydedilmesine,

(ii) Müşterilerin teminatlarını, alacak ve borçlarını, açık pozisyonlarını ve kar zarar durumlarını anlık olarak takip etmelerine ve gerekli risk kontrollerini yapmalarına,

(iii) Tüm emirleri alınış zamanına göre sıralanmasına, imkan verecek nitelikte olması,

c) Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde kullanılacak bilgi işlem altyapısının kapasite ve güvenliği konusunda periyodik kontrolleri yapmaları, herhangi bir sistematik hatada verilerin güvenliğinin ve işlemlerin devamının sağlanması için işlemlerin yapıldığı kurulu alandan farklı bir yerde verilerin depolandığı sunucuların yer aldığı bir sistemin kurulması ve verilerin burada yedeklenmesi, platforma gelebilecek tehditleri minimum düzeye indirecek tedbirlerin alınması,

d) Elektronik işlem platformunun müşteri rızası olmaksızın üçüncü kişilerce kullanımını engellemeye yönelik gerekli güvenlik tedbirlerinin alınması,

e) Elektronik işlem platformu ile müşteri arasındaki veri iletişiminin yetkisiz kişilerce dinlenmesi veya kesilmesi ile verilerin değiştirilmesinin engellenmesi için gerekli bilgi güvenliği tedbirlerinin alınması,

f) Müşteri alacaklarının, müşteri talebi üzerine, aracı kurum tarafından en geç 2 iş günü içinde tam ve nakden ödenmesi,

şarttır. 4.1.7.6) Emir iptali Gerçekleşmiş müşteri emirleri aracı kurumlarca iptal edilemez veya değiştirilemez. Ancak; a) İtiraz üzerine müşteri lehine bir iyileştirme yapılması amacıyla, b) İşlem platformunda meydana gelen teknik bir sorun nedeniyle ortaya çıkan müşteri

mağduriyetinin giderilmesi amacıyla, c) Müşteri emrinin alınması sonrasında, aracı kurumun söz konusu emre ilişkin olarak

başka bir kuruluş nezdinde korunma amaçlı olarak almış olduğu pozisyonun karşı tarafça iptal edilmesi veya fiyatının değiştirilmesi durumunda,

emir iptali veya fiyat değişikliği yapılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

160

Aracı kurum, işlem platformunda meydana gelen teknik bir sorun nedeniyle ortaya çıkan müşteri mağduriyetinin giderilmesi amacıyla bir işlem tesis etmek isterse (yukarıda belirtilen (b) bendi kapsamında), teknik sorundan olumsuz olarak etkilenmiş olan tüm müşteriler için söz konusu uygulama gerçekleştirilir. Müşteri emrinin alınması sonrasında, aracı kurumun söz konusu emre ilişkin olarak başka bir kuruluş nezdinde korunma amaçlı olarak almış olduğu pozisyonun karşı tarafça iptal edilmesi veya fiyatının değiştirilmesi kapsamında (yukarıda belirtilen (c) bendi kapsamında) bir emir iptali veya fiyat değişikliği gerçekleştirilmesi halinde ise, ilgili müşterilere gerekçesi ile birlikte en seri iletişim aracıyla bildirim yapılır. Bekleyen emirlerin hangi koşullar altında iptal edilebileceğine veya fiyatlarının değiştirilebileceğine ve müşteri hesaplarının hangi koşullarda işleme kapatılabileceğine ilişkin hususlar çerçeve sözleşmede belirlenir. 4.1.7.7) Kaldıraçlı alım satım işlemleri birim yöneticisinin görevleri Doğrudan genel müdüre ya da genel müdür yardımcısına bağlı olarak çalışacak olan kaldıraçlı alım satım işlemleri birim yöneticisi; a) Günlük olarak tüm kaldıraçlı alım satım işlemlerinden kaynaklanan riskleri takip

etmekle ve söz konusu risklere, risklerin olası sonuçlarına ve alınması gereken önlemlere ilişkin olarak her gün genel müdüre ya da genel müdür yardımcısına, aylık olarak da yönetim kuruluna yazılı rapor sunmakla,

b) Aracı kurumların mali durumunu zayıflatacak veya olağandışı sonuçlar doğuracak herhangi bir durumun varlığının tespit edilmesi halinde hazırlayacağı raporu en kısa zamanda yönetim kuruluna sunmakla,

c) Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde kullanılacak bilgi işlem altyapısının kapasite ve güvenliği konusunda periyodik kontrollerinin yapılması, herhangi bir sistematik hatada verilerin güvenliğinin ve işlemlerin devamının sağlanması için işlemlerin yapıldığı kurulu alandan farklı bir yerde verilerin depolandığı sunucuların yer aldığı bir sistemin kurulması ve verilerin burada yedeklenmesi, platforma gelebilecek tehditleri minimum düzeye indirecek tedbirlerin alınması hususların yerine getirildiğini teyit etmekle,

d) Aracı kurumlarca kamuyu aydınlatmaya yönelik olarak, üçer aylık dönemlerin son günü itibariyle, internet sitesi üzerinden duyurulacak karda ve zararda olan hesapların oransal dağılımına ilişkin bilgilerin doğruluğunu teyit etmekle,

e) Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik olarak her türlü iletişim araçları ile yapılan yayın, ilan, duyuru ve reklamların mevzuat hükümlerine uyumunu kontrol etmekle,

yükümlüdür. 4.1.7.8) Faaliyetler sırasında uyulması gereken ilkeler Yetkili kuruluşlarca, kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak; a) Müşterilere adil ve dürüst davranılması, b) Müşterileri ile aralarında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmaları konusunda yeterli

bilgilendirme ve şeffaflığın sağlanması, c) İşlemlerin gerçekleştirileceği fiyatların genel piyasa koşulları ile uyumlu olarak

nesnel bir biçimde belirlenmesi, d) Aracı kurum tarafından başka bir kuruluşa iletilmek üzere alınan müşteri emirlerinin,

aracı kurumun kendi hesabına veya ilişkili kişilerin hesabına verilen aynı fiyatlı emirlerden öncelikli olarak yerine getirilmesi,


______________________________________________________________________

TSPAKB

161

e) Yatırılan teminat tutarlarının üzerinde bir kayba uğratacak şekilde müşterilere işlem yaptırılmaması,

f) Ortak, yönetici, ihtisas personeli ile müfettiş ve Türk Ticaret Kanunu uyarınca atanan denetçilerinin işleri dolayısıyla yetkili kuruluş ve müşterileri hakkında öğrendikleri bilgilere ilişkin olarak sır saklama yükümlülüğüne riayet etmeleri

esastır. 4.1.7.9) Kaldıraçlı Alım Satım İşlemlerinin Belge ve Kayıt Düzeni Emirlerin alınması ve kaydedilmesi: Aracı kurumlar tarafından, kaldıraçlı alım satım işlemlerinde piyasa yapıcılığı ve işlem aracılığı kapsamında faaliyet gösterilmesi durumunda, müşteri emirlerine ilişkin olarak aşağıda yer alan tüm bilgilerin kaydedilmesi ve Kurulca veya müşterilerce talep edildiğinde ibraz edilmesi zorunludur. İptal edilen, gerçekleştirilmeyen ve değiştirilenler de dahil olmak üzere elektronik ortamda alınan tüm emirlere ilişkin olarak tutulacak kayıtların;

a) İşleme konu varlık, b) Emir tipi, c) Emrin alım ya da satım emri olduğu, d) Emrin fiyat ve miktarı, e) Emrin alındığı tarih ve zaman, f) Emrin gerçekleştirildiği tarih, zaman, fiyat ve miktar, g) Her bir emrin alındığı müşterinin hesap numarası, h) Emrin gerçekleştirildiği anda elektronik işlem platformunda oluşan fiyat,

bilgilerini içermesi zorunludur. Müşterilerden yazılı olarak veya telefon ve benzeri iletişim araçları ile emir alınması durumunda, emirlerin alındıkları anda emre ilişkin olarak bu maddenin ikinci fıkrasında yer alan bilgilerin yer aldığı bir emir formunun düzenlenmesi zorunludur. Yazılı olarak alınan emirlere ilişkin olarak düzenlenen emir formlarında müşteri imzasının bulunması zorunludur. Emir formlarında emrin alındığı tarih ile mümkün olan en küçük birimde zamanı gösteren bir ibarenin konulması şarttır. Aracı kurumlarca telefon ile alınan müşteri emirlerine ilişkin ses kayıtlarının, faks yoluyla alınan emirlere ilişkin talimatın ve gün içinde faks ile iletilen tüm emirlerin aracı kuruma ulaştığı tarih ve zaman bilgilerini içeren toplu dökümün, internet üzerinden alınan emirlerde tarih, zaman ve müşteri bazında olmak üzere emri ileten müşterilere ilişkin IP (Internet Protokol) numaraları kayıtlarının, her ne türlü olursa olsun elektronik ortamda diğer şekillerde alınan emirlerde emri veren kaynağı gösterecek şekilde gerekli elektronik log kayıtlarının, emri alan aracı kurumlarca tutulması ve elektronik ortamda tutulan verilerin gerektiğinde yazılı hale dönüştürülebilecek şekilde olması kaydıyla, kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin tüm belge ve kayıtların 5 yıl süreyle saklanması zorunludur. Saklanması gereken belge ve kayıtlardan ihtilaflı olanların yukarıda belirtilen süre ile kayıtlı olmaksızın ihtilaf sonuçlanıncaya kadar muhafazası zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

162

Müşteri hesaplarına ilişkin olarak tutulacak kayıtlar: Aracı kurumlar tarafından müşteri hesaplarına ilişkin olarak tutulacak kayıtların anlık olarak müşteri bazında;

a) Hesaplarda gerçekleşen tüm kaldıraçlı alım satım işlemlerine, b) Tüm varlık giriş, çıkış ve transferlerine, c) Kapanan pozisyonlarda oluşan kesin kar ve zarar tutarlarına, d) Açık pozisyonlara ilişkin olarak potansiyel kar ve zarar tutarlarına, e) Hesaplara tahakkuk ettirilen her türlü komisyon, ücret ve vergi tutarlarına, f) Hesapların teminat durumlarına,

ilişkin bilgileri içermesi zorunludur. Aracı kurumlar, müşterilerinin elektronik işlem platformu üzerinden yukarıda yer alan bilgilere erişimine imkân sağlamakla yükümlüdür. Müşterilere yapılacak bildirimler Aracı kurumlar tarafından, kaldıraçlı alım satım işlemlerinde piyasa yapıcılığı ve işlem aracılığı kapsamında faaliyet gösteren aracı kurumlar kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak müşterilerine günlük ve aylık bildirimlerde bulunmak zorundadır. Müşterilere yapılacak aylık bildirimlerde, ilgili dönem içerisinde;

a) Alınan tüm pozisyonlara ilişkin olarak, tarih, zaman, fiyat ve miktar, b) Kapatılan pozisyonlara ilişkin kesin kar ve zarar tutarlarına, c) Açık pozisyonlara ilişkin potansiyel kar ve zarar tutarlarına, d) Aracı kurum nezdinde tutulan nakit, menkul kıymet ve diğer varlıklara ilişkin tüm

hareketlere, e) Hesaba tahakkuk ettirilen her türlü komisyon, ücret ve vergilere, f) Teminat durumlarına,

ilişkin bilgilere anlaşılır ve açık bir biçimde yer verilmesi zorunludur. Aracı kurumlar tarafından, her işlemin yapıldığı günü izleyen iş günü içerisinde, bir önceki gün içinde alınan tüm pozisyonlara ilişkin bilgileri içerecek şekilde müşterilere bildirimde bulunulur. Bildirimin yapılma şekli aracı kurum ile müşteri arasında serbestçe belirlenebilir. Aylık bildirimlerin yazılı olarak yapılması ve bildirime ilişkin belgelerin ilgili dönemi izleyen 7 gün içerisinde müşterilerin adreslerine taahhütlü olarak gönderilmesi esastır. Ancak, anılan belgeler müşterinin yazılı talebi üzerine, müşteri tarafından beyan edilecek elektronik posta adresine aynı süre içinde elektronik ortamda gönderilebilir ya da müşterilerin bu bilgilere elektronik ortamda erişimine imkân sağlanabilir. Bildirimlerin yapıldığına ilişkin ispat yükü aracı kuruma aittir. Aracı kurumlarca, yazılı talebi bulunan müşterilere günlük ve/veya aylık bildirim yapılmayabilir. Ayrıca, ilgili dönemde hesabında herhangi bir hareket bulunmayan müşterilere bildirimde bulunulmayabilir. 4.1.7.10) Kamunun Aydınlatılmasına İlişkin Esaslar Kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin risk bildirimi: Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik faaliyetleri yürüten yetkili kuruluşlar müşterileri için herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme imzalamadan önce söz konusu


______________________________________________________________________

TSPAKB

163

işlemlerin risklerini belirten her türlü açıklamaları yapmak ve müşterilerine bu amaçla asgari içeriği Kurulca belirlenmiş Tebliğin ekinde yer alan Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri Risk Bildirim Formunun bir örneğini vermek ve bu formun okunup anlaşıldığına dair yazılı bir beyan almak zorundadırlar. İnternet sitesi: Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde bulunacak yetkili kuruluş internet sitelerinde bu işlemlere yönelik ayrı bir bölüm oluşturmak zorundadırlar. Yetkili kuruluşlar ilgili internet sayfasında, asgari olarak;

a) Hangi tür hizmetleri sunmaya yetkili olduklarına, b) Varsa temsilcisi oldukları kuruluşu tanıtıcı bilgilere, c) Yapılan işlemlerin asgari unsur ve risklerine, d) Kullandıkları işlem platformunun özelliklerini, varsa riskleri ve güvenlik tedbirleri

ile platformda meydana gelebilecek risklere karşı kullanılabilecek alternatif iletişim yöntemlerine,

e) Emir iletiminin ve işlemlerin gerçekleşmesinin nasıl olacağına, f) Kabul edilen emirlerin durumunun müşteri tarafından elektronik ortamda takibi

ve müşteriye elektronik ortamda yapılacak bildirim esaslarına, g) Alınan kişisel verilerin saklama ve kullanım koşullarına, h) Bu işlemlerde "sayfada verilen bilgilerin genel nitelikte olduğuna ve müşterilerin

alım satım kararlarını destekleyebilecek yeterli bilginin sayfada olmayabileceğine" ilişkin bir açıklamaya,

yer vermeleri zorunludur. Aracı kurumlar, üçer aylık dönemlerin son günü itibariyle, karda ve zararda olan hesapların oransal dağılımını internet sitesi üzerinden duyurmakla yükümlüdür. Reklam, ilan ve duyurular: Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik olarak her türlü iletişim araçları ile yapılan yayın, ilan, duyuru ve reklamlarda objektif olunması esastır. Yetkili kuruluşlar, gerçek dışı, yanlış, yanıltıcı veya abartılmış bilgilere dayalı yayın, ilan duyuru ve reklamlar hazırlayamaz ve kamuoyu ile paylaşamaz. Yetkili kuruluşlar yayın, ilan, duyuru ve reklamlarında kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak mutlak getiri ve/veya zarara karşı garanti taahhüdünde bulunamaz. Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde bulunmak isteyen yatırımcılara yönelik bireysel tanıtım ve bilgilendirmelerde bu maddede yer alan esaslar geçerlidir. Yetkili Kuruluşların Kaldıraçlı Alım Satım İşlemlerine İlişkin Bildirim Yükümlülükleri: Kaldıraçlı alım satım işlemlerinde piyasa yapıcılığı ve işlem aracılığı kapsamında faaliyet gösterecek aracı kurumlar, bu faaliyetlere ilişkin Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde periyodik olarak bildirim yapmakla yükümlüdür. Bu konuda Kurul, 23.09.2011 tarih ve 31 sayılı toplantısında aldığı bir İlke Kararı’yla; Kaldıraçlı alım satım işlemlerine yönelik piyasa yapıcılığı ve işlem aracılığı faaliyetinde bulunacak aracı kurumlarca, bu faaliyetlere ilişkin olarak Takasbank A.Ş.ye, yukarıda “Emirlerin alınması ve kaydedilmesi” ve “Müşteri hesaplarına ilişkin olarak tutulacak kayıtlar” başlıklı bölümlerde yer verilen bilgileri içeren elektronik kayıtların günlük olarak iletilmesine karar verilmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

164

4.2) Sermaye Piyasası Kurumları Sermaye Piyasası Kanuna göre faaliyette bulunabilecek "Sermaye Piyasası Kurumları" aşağıda gösterilmiştir : a) Aracı Kurumlar, b) Yatırım Ortaklıkları, c) Yatırım Fonları, d) Sermaye piyasasında faaliyet göstermesine izin verilen diğer kurumlar. Diğer sermaye piyasası kurumları; kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen, sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması, derecelendirilmesi, ihraçcıların ve sermaye piyasası kurumlarının denetlenmesi ile uğraşan kuruluşlar, yatırım danışmanlığı, portföy yönetimi gibi sermaye piyasası faaliyetlerini yerine getiren şirketler, varlık yönetim şirketleri, ortaklık ve kuruluşlara ait alacakları temellük ederek münhasıran varlığa dayalı menkul kıymetleri ihraç etmek amacıyla kurulan genel finans ortaklıkları, ipoteğe dayalı menkul kıymetler kuruluşu, risk sermayesi yatırım fonları, risk sermayesi yatırım ortaklıkları, vadeli işlemler aracılık şirketleri ve portföy saklama şirketleridir.

Sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunacak kurumların, Kuruldan izin almaları zorunludur. Faaliyet ve aracılık türleri itibariyle başvuru ve izin esasları Kurulca düzenlenir. Sermaye piyasası kurumlarına bir veya birden fazla faaliyet ve aracılık türü için Kurulca izin verilebilir. Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık ve Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı faaliyetleri münhasıran aracı kuruluşlarca yürütülür. İzin verilen kuruluşlara, icra edecekleri sermaye piyasası faaliyetlerini gösteren Yetki Belgesi verilir. Yapılabilecek sermaye piyasası faaliyetleri ve aracılık türleri itibariyle yüklenilebilecek sorumluluğun azami sınırına ilişkin esaslar Kurulca düzenlenir.

Yetki Belgesi olmayanlar veya belgeleri iptal olunanlar, sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunamayacakları gibi ticaret ünvanlarında veya ilan ve reklamlarında bu faaliyetlerde bulundukları intibaını yaratacak hiçbir kelime veya ibare kullanamazlar. Sermaye piyasası kurumlarında, sermaye piyasası faaliyetlerini yürütmekle görevlendirilecek personelde aranacak asgari şartlar Kurulca belirlenir. 4.2.1) Aracı Kuruluşlar Sermaye Piyasası Kanunu (SPKanunu) aracı kuruluşları, aracı kurum ve bankalar olarak tanımlamıştır. Bankalar kuruluş, denetim, gözetim, muhasebe, mali tablo ve rapor standartları konularında Bankalar Kanunu'na tabidir (SPKanunu md.50). Aracı kuruluşların kuruluş, faaliyet ve yetkilendirilmelerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulu’nun (Kurul) Seri:V, No:46 sayılı “Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Tebliği” ile düzenlenmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

165

Bu Tebliğ’in amacı, Sermaye Piyasası Kanunu’nda sayılan aracılık faaliyetleri ile bu faaliyetleri Kanun çerçevesinde yürütecek kuruluşların, kuruluş, faaliyet ve yetkilendirilmelerine ilişkin esasları düzenlemektir. Adı geçen tebliğde yer alan düzenlemelere ana başlıklar altında aşağıda yer verilmiştir. 4.2.1.1) Aracılık Faaliyetlerinin Tanımı ve Türleri Sermaye piyasasında aracılık, sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına ticari amaçla alım satımıdır. Sermaye piyasasında aracılık faaliyetleri, halka arza aracılık, alım satıma aracılık ve türev araçların alım satımının yapılmasına aracılıktan oluşur. Halka arza aracılık ve alım satıma aracılık faaliyetleri Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca Kurul’dan yetki belgesi almış aracı kuruluşlarca yapılabilir. Kurul, her bir aracılık faaliyetinin ayrı kuruluşlar tarafından yapılmasına ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir. 4.2.1.2) Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Aracı kuruluşların yapabilecekleri faaliyetler aracı kurum ve bankalar arasında farklılık göstermektedir. Aracı kurumlar, her bir ayrı faaliyet için Kurul'dan yetki belgesi almak kaydıyla; a) Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına, b) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım-

satımına, c) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına, aracılık edebilirler. Aracı kurumlar ayrıca; d) Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı (repo-ters

repo), e) Yatırım danışmanlığı, f) Portföy yöneticiliği, faaliyetlerini yapabilirler (Seri:V, No:46 md.4). Aracı kurumlar, yukarıda sayılan faaliyetlerin yanı sıra, Kurulun uygun görüşü alınmak suretiyle diğer finansal ürün ve hizmetleri de sunabilirler. Söz konusu finansal hizmet ve ürünün sunumunun kendi özel mevzuatında özel bir izne veya yetkiye bağlanmış olması durumunda, hizmet veya ürünün sunumuna başlanmadan önce aracı kurumlar tarafından gerekli izinlerin alınması zorunludur. Kurul her aşamada, bu tür hizmet ve ürünlerin sunumunu, tüm aracı kurumlar veya münferit aracı kurum bazında geçici veya sürekli olarak durdurmaya yetkilidir. Bankalar, a) Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının,


______________________________________________________________________

TSPAKB

166

1) Borsa dışında, 2) Hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada,

alım satımına aracılık, b) Repo-ters repo, c) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeli dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibarıyla ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık, faaliyetlerini yapabilirler. Mevduat kabul etmeyen bankalar ise yukarıda sayılan faaliyetlerin yanısıra sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini de yapabilirler. Bankaların da bu faaliyetleri yürütebilmeleri için her bir ayrı faaliyet için Kuruldan yetki belgesi almaları gerekir (Seri:V, No:46 md.5). Aracı kuruluşların bu faaliyetleri, “Sermaye Piyasası Faaliyetleri” bölümünde detaylı şekilde anlatılmıştır. Aracı kuruluşlar, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç alma ve verme işlemleriyle de uğraşabilirler (Seri:V, No:18 md.4). 4.2.1.3) Aracı Kurumların Kuruluş Şartları Aracı kurumların kuruluşuna Sermaye Piyasası Kurulunca izin verilebilmesi için, a) Anonim ortaklık şeklinde kurulmuş olmaları,

b) Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması,

c) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması,

d) Esas sözleşmelerinin SPKanunu hükümlerine uygun olması,

e) Kurucuların müflis olmadığının veya yüz kızartıcı bir suçtan dolayı hükümlülüklerinin bulunmadığının tespit edilmiş olması,

f) Ödenmiş sermayelerinin “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esas Tebliği” uyarınca alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamı için aranan asgari özsermaye tutarından az olmamak kaydıyla Kurulca belirlenecek tutardan az olmaması ve Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde blokajın yapılmış ve/veya teminatların yatırılmış olması,

g) Kurucuların aracı kurum kurucusu ve ortağı olmanın gerektirdiği mali güç ve itibara sahip olmaları,

gerekir (SPKanunu md.33, Seri:V, No:46 md.6). Aracı kurumların ticaret unvanlarında sermaye piyasası faaliyetlerini yansıtması amacıyla “menkul değerler” veya “menkul kıymetler” ibarelerinden birinin yer alması şarttır. Alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamına sahip olan aracı kurumlar, ticaret unvanlarında “yatırım menkul değerler”, “yatırım menkul kıymetler” veya yalnızca “yatırım” ibarelerini kullanabilirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

167

4.2.1.4) Aracı Kuruluşların Faaliyet İzni ve İzin Esasları Bankalar ile kuruluş işlemlerini tamamlamış aracı kurumların faaliyete geçmek üzere Kurul’dan gerekli izni alabilmeleri için aşağıdaki genel şartları ve faaliyet konularına ilişkin özel şartları yerine getirmeleri ve faaliyetlerini yürütebilecek nitelik ve yeterlilikte olduklarının Kurulca kabulü gerekir. Faaliyet izni başvuruları, ayrı ayrı incelenerek Kurulca uygun görülen kuruluşa, icra edeceği her faaliyeti gösteren Yetki Belgesi verilir. Kuruldan yetki belgesi alan aracı kuruluşlardan borsada işlem yapacak olanlar, ilgili Borsadan Borsa Üyelik Belgesi almak zorundadırlar. Aracı kuruluşların faaliyete geçmelerinde aşağıdaki genel şartlar aranır:

a) Kuruluş şartlarını kaybetmemiş olmaları, b) Kuruluş sermayelerinin asgari kısmının nakden ve tamamen ödenmiş olması, c) Aracı kurumların faaliyet konularına göre Seri:V, No:34 sayılı “Aracı Kurumların

Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliklerine İlişkin Esaslar Tebliği” ile öngörülen yükümlülükleri yerine getirmiş olmaları,

d) Ortak, yönetici, ihtisas personeli ile müfettiş ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca atanan denetçilerinin,

Sermaye piyasası mevzuatı, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesinde düzenlenen suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçundan ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 8’inci maddesinin 1’inci fıkrasında düzenlenen terörün finansmanı suçundan, ödünç para verme işleri hakkında mevzuata aykırılıktan ve/veya Türk Ceza Kanununun 53’üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması, kaçakçılık, vergi kaçakçılığı veya haksız mal edinme suçlarından mahkum olmaması, SPKanununun 33’üncü maddesinin (f) bendinde kurucular için aranan şartı taşıması, Faaliyet yetki belgelerinden biri veya birden fazlası Kurulca iptal edilmiş yahut borsa

üyeliğinden sürekli olarak çıkarılmış kuruluşlarda, bu müeyyideyi gerektiren olayda sorumluluğu bulunan kişilerden olmaması,

Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunan Bankerlerin İşlemleri Hakkında 35 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve eklerine göre kendileri veya ortağı olduğu kuruluşlar hakkında tasfiye kararı verilmemiş olması,

SPKanununun 46’ncı maddesinin (i) bendi uyarınca işlem yasaklı olmaması (Bu şart ortaklar için kuruluş ve pay devirlerinde aranır),

gerekir. Aracı kuruluşların sermayesinin %10’una veya daha fazlasına sahip tüzel kişi ortaklarının sermayesinde %10 veya daha fazlasına sahip olan ortaklarının da bu bentde belirtilen nitelikleri haiz olmaları gereklidir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

168

e) Tercih edilen faaliyet konularına uygun hizmet birimlerinin kurulmuş, bu birimler için yeterli personel kadrosunun oluşturulmuş, faaliyet konularına uygun sağlıklı bir yönetim, Kurul’ca yapılan düzenlemelere uygun muhasebe kayıt, bilgi ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak yeterli bir organizasyonun kurulmuş, teknik donanımın sağlanmış, Kurul düzenlemelerine uygun bir iç kontrol ve denetim sisteminin kurulmuş, personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarının belirlenmiş ve kurum uhdesinde bulunacak nakit ve kıymetli evrak ile diğer bütün varlıkların asgari yangın ve hırsızlık rizikolarına karşı sigorta ettirilerek bu konuda gerekli diğer güvenlik önlemlerinin alınmış olması gerekir. Taşınma imkansızlıkları ya da genişleyememe gibi sorunların ortaya çıkması halinde, aracı kurumlar müşterilerine doğrudan hizmet verilen birimler dışındaki birimlerini, işletme bütünlüğünü bozmayacak şekilde merkez binası ile aynı mahalde olmak ve bir taneden fazla olmamak kaydıyla ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne bilgi vermek suretiyle ek hizmet binasına taşıyabilirler. f) Aracı kurum yöneticiler; yönetim kurulu üyeleri, genel müdür, genel müdür yardımcıları ve aracı kurum bünyesinde bulunan birimlerin yönetiminden sorumlu olan kişileri, ihtisas personeli ise aracı kurum bünyesinde bulunan birimlerin yönetiminden sorumlu kişilere bağlı olarak çalışan müşteri temsilcisi, borsa üye temsilcisi, kurumsal finansman uzmanı, portföy yöneticisi, yatırım danışmanı ile yaptıkları iş itibarıyla benzer sorumluluğu taşıyan diğer kişileri ifade eder.

Yürütecekleri faaliyetlere göre mevzuatta farklı eğitim ve mesleki tecrübe şartları öngörülmediği takdirde yönetim kurulu üyeleri hariç olmak üzere aracı kurum yöneticilerinin 4 yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan, ihtisas personelinin ise en az liseden mezun olmaları gerekir.

Genel müdürün münhasıran bu görev için istihdam edilmiş olması, genel müdür ve genel müdür yardımcılarının mali piyasalar veya işletmecilik alanlarında en az 7 yıllık mesleki tecrübeye veya Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisans Belgesine sahip olması gerekir.

Genel müdürlük görevine 6 aydan fazla vekalet edilemez. Genel müdürler, aracı kurumun yönetim, denetim veya sermaye ilişkisinde bulunduğu kuruluşlar, bu kuruluşların doğrudan ya da dolaylı olarak yönetim, sermaye veya denetim kontrolüne sahip olduğu kuruluşlar ile borsalar ve teşkilatlanmış piyasalar, takas ve saklama kuruluşları ve Kurulca uygun görülecek diğer finansal kuruluşlarda, icrai nitelikte olmamak ve aracı kurumdaki görevin ifasında zaafiyete düşülmemesi kaydıyla, yönetim ve denetim kurulu üyeliği gibi görevler alabilirler. Kurulun lisanslamaya ilişkin düzenlemeleri uyarınca aracı kuruluşlarda çalışan yönetici ve ihtisas personelinin mesleki yeterliliklerini gösterir lisans belgesine sahip olmaları zorunludur. g) Mevzuatta öngörülen teminat ve blokajların tesis edilmiş olması zorunludur. h) Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne (Birlik) üye olmak üzere başvurmuş olmaları ve Yatırımcıları Koruma Fonu’na (Fon) katılmış olmaları zorunludur. Bankaların aracılık faaliyetlerinde bulunabilmeleri için yukarıdaki (a), (b), (c) ve (g) bentlerinde sayılan koşullar aranmaz, (d) ve (f) bendi hükümleri ise tercih edilen faaliyet konularına göre kurulmuş hizmet birimlerinde çalışan yönetici ve ihtisas personeli için aranır (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md. 9).


______________________________________________________________________

TSPAKB

169

4.2.1.5) Faaliyet İzni Aracı kurumların kuruluş için izin almalarını takiben Kurulca verilecek süre içinde, faaliyet izni almak üzere Kurula başvurmamaları halinde bu başvuruya ilişkin izin alma hakları düşer. Bu kuruluşlar, verilen sürenin geçmesi veya faaliyet izni verilmesinin uygun görülmediğinin kendilerine bildirilmesi tarihinden itibaren en geç üç ay içinde esas sözleşmelerindeki ticaret unvanına, amaç ve faaliyet konularına ilişkin hükümleri, sermaye piyasası faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmek ve söz konusu değişikliklerin yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesini ilanı izleyen 10 gün içinde Kurula göndermek zorundadırlar. Faaliyet izni bulunmayanlar, faaliyetleri geçici olarak durdurulanlar ile faaliyet yetki belgeleri iptal edilmiş olanlar yetkisiz olarak faaliyetlerde bulunamayacakları gibi ticaret unvanlarında, ilan ve reklamlarında söz konusu faaliyetlerde bulundukları izlenimini yaratacak hiç bir kelime, deyim ve işaret kullanamazlar. Faaliyetleri durdurulan aracı kuruluşlar, bu müeyyideyi gerektiren aykırılıkların giderildiğinin Kurulca tespiti halinde, Kurulca uygun görüldüğü takdirde yeniden faaliyetlerine başlayabilirler. Bu madde hükümleri faaliyete geçtikten sonraki diğer faaliyet izni başvurularında da uygulanır. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.10) Faaliyetler süresince uyulması gereken ilkeler Aracı kuruluşlar sermaye piyasası faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında aşağıdaki ilke ve esaslara uymak zorundadırlar. Bu kuruluşların;

a) Faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında işin gerektirdiği mesleki dikkat ve özeni göstermeleri, bu doğrultuda gerekli önlemleri almaları,

b) İşlemlerini gerçekleştirirken müşterilerinin çıkarını ve piyasanın bütünlüğünü gözeterek dürüst davranmaları, bu amaç doğrultusunda müşterileriyle olan ilişkilerinde çıkar çatışmalarını önlemeye çalışmaları ve buna uygun bir organizasyon oluşturmaları, doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterilerinin menfaatini gözetmeleri, müşterileri arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi halinde müşterilerine adil davranmaları,

c) Faaliyetlerini sürdürmeleri için sahip oldukları kaynakları etkin bir biçimde kullanmaları,

d) Müşterileriyle olan ilişkilerinde müşteri ismine saklama uygulaması ve yatırımcıyı korumaya ilişkin diğer düzenlemeler ile müşteriyi ilgilendiren tüm konularda yeterli bilgilendirme ve şeffaflığı sağlamaları,

gerekir. 4.2.1.6) Yükümlülükler Aracı kuruluşlara getirilen başlıca yükümlülükler şunlardır. Blokaj Yükümlülüğü: Kurul aracı kurumlar hakkında genel ve özel olarak ve/veya işlem bazında teminat istemeye ve bu teminatların kullanım esaslarını belirlenmeye


______________________________________________________________________

TSPAKB

170

yetkilidir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.14) Bu yetki çerçevesinde, Kurul’un Seri:V, No:101 sayılı “Aracı Kurumlar Tarafından Yatırılan Teminatların Kullanım Esasları Tebliği” ile Kurul adına verilen teminatların yatırılmasına ve serbest bırakılmasına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Kurul faaliyet göstermekte olan aracı kurumlardan bu Tebliğde belirlenen esaslar dahilinde belirlenen teminatları yatırmalarını isteyebilir. Ayrıca aracı kurumların sermaye artırımı kararı alması durumunda, sermaye artırımı için belirlenen tutar sermaye artırımı işlemleri sonuçlanana kadar Takasbank nezdinde bloke edilebilir. Aracı kurumların yatıracakları teminatlar nakit, kamu borçlanma senedi, Türkiye’de kurulu bir bankadan alınmış teminat mektubu veya aracı kurumların kendi kurucusu olmadıkları yatırım fonu katılma belgeleri şeklinde olabilir. Aracı kurumlar, Seri:V, No:34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği”ne göre her yıl sonunda hesaplanan özsermayelerinin %1’ine eşit değerde teminat yatırır, bu teminatla birlikte ayrıca Seri:V, No:34 sayılı Tebliğ’de yer alan sermaye yeterliliği tabanının özsermayelerine bölünmesi sonucunda bulunan oranın %15’den az olması durumunda söz konusu oranı %20’ye tamamlayacak şekilde teminat bloke ederler. Sermaye artırımı işlemlerine mahsuben Takasbank’a bloke edilecek tutar, sermaye artırım tutarından az olamaz. Teminatlar rehnedilemez, haczedilemez, üçüncü kişilere devredilemez ve amacı dışında kullanılamaz. Aracı kurumların bu Tebliğ kapsamında yatıracakları teminatlar aracı kurumlarca Kurul adına Takasbank’a tevdi edilir. Borsa Üyeliği: Kurul’dan yetki belgesi alan aracı kuruluşlardan borsada işlem yapacak olanlar, ilgili borsa veya borsalara Borsa Üyelik Belgesi almak üzere başvurmak zorundadırlar. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.15) Müşteriyi Tanıma Kuralı: Aracı kuruluşlar, 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca hesap açmadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit ederler. Müşterek hesaplarda kimlik tespiti her bir hak sahibi için ayrı ayrı yapılır. Aracı kurumların, yabancı banka ve aracı kurumların alım ve/veya satım emirlerini kabul etmeden önce, bu kurumlardan, hesabına işlem yapılan müşterinin kimlik bilgilerinin verileceğine ilişkin bir taahhütname almaları zorunludur Aracı kuruluşlar ayrıca müşterilerinin risk ve getiri tercihleri, yatırım araçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu formlarda yer alan bilgileri güncelleştirmek ve formları saklamak zorundadırlar. Müşterilere bu bilgilerin risk tercihlerinin ölçülmesi amacıyla istendiğinin bildirilmesi, müşterinin bilgi vermekten kaçınması halinde sorumluluğun kendisine ait olacağı konusunda uyarılması ve bilgi vermek istemediğine ilişkin yazılı beyanının alınarak müşterinin çerçeve sözleşmeleriyle birlikte saklanması gereklidir. Müşteri hesabına, müşteri dışında sadece müşteri tarafından noter marifetiyle düzenlenmiş vekaletname ile yetkilendirilmiş kişiler tarafından işlem yapılabilir. Vekilin kimlik bilgilerinin birinci fıkra çerçevesinde tespiti zorunludur. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.12)


______________________________________________________________________

TSPAKB

171

Çerçeve Sözleşme İmzalama Yükümlülüğü: Aracı kurumlar müşterileriyle alım satıma aracılık, portföy yöneticiliği, yatırım danışmanlığı, repo-ters repo, türev araçların alım satımına aracılık, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç işlemi yapmaya başlamadan önce, yazılı bir sözleşme yapmak zorundadırlar. Bu sözleşme, aracı kuruluşla müşterisi arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, başlangıçta bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan bir çerçeve anlaşmasıdır. Çerçeve sözleşmelerde sermaye piyasası mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını ciddi şekilde zedeleyici ve aracı kuruluşlar lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan hükümlere ve emirlerin ispatının müşteriye yüklenmesine ilişkin hükümlere yer verilmez. Aracı kuruluşlar sermaye piyasası işlemlerinin risklerini açıklayan ve içeriği Kurulca belirlenecek “sermaye piyasası işlemleri risk bildirim formu”nu müşterilerine imzalatmadan müşterileri ile sözleşme imzalayamazlar ve işlem yapamazlar. Sözleşmeye taraf olan müşterinin ya da müşterilerin, devir, birleşme, veraset, müşterek hesaplara yeni hak sahiplerinin dahil olması ya da mevcutlardan bazılarının ayrılması gibi nedenlerle değişmesi halinde sözleşmenin yenilenmesi zorunludur. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.13) Alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesi yapılan her müşteriye ayrı bir hesap numarası verilir. Bir müşteriye verilmiş olan hesap numarası, alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesinin sona erme tarihi üzerinden 10 (on) yıl geçmedikçe bir başka müşteriye verilemez. Sözleşme yapılan her müşteri için, söz konusu müşteriden emir kabul etmeden önce yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde bir müşteri saklama alt hesabı açılır ya da açtırılması sağlanır. Müşteri hesap numaraları, yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdindeki müşteri saklama alt hesabı için de aynen kullanılır. Gerçek kişi müşterilerin isimlerinde, tüzel kişi müşterilerin unvanlarında meydana gelen değişiklikler, öğrenilmesini müteakip derhal yetkili takas ve saklama kuruluşuna ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilir. İlgili mevzuat hükümleri çerçevesinde her bir yatırımcı için yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşunda daha önce alınmış sicil numarası ile müşteri hesap numarasının eşleşmesi sağlanır, daha önce bir sicil numarası almamış yatırımcılar için ise sicil numarası alınır ve hesap numarası ile eşleşmesi sağlanır. Aracı kuruluşlar, Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayden izlenen sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak, Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda sicil almamış veya sicil ile eşleşmemiş hesaplardan emir kabul edemez. Kurul, sermaye piyasası araçları türleri itibariyle buna istisna getirebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.13/A) Bunların dışında aracı kuruluşların her türlü yetki ve izin belgesi, şube, irtibat bürosu veya acente izni ile işletme adı kullanım iznini ticaret siciline tescil ettirilme, Tebliğ’le belirlenen konularda Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne ve Kurula


______________________________________________________________________

TSPAKB

172

bildirim yükümlülüğü ile ilan ve reklamları saklama yükümlülüğü bulunmaktadır (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md.17, 18, 19) 4.2.1.7) Aracı Kurumların Pay Sahipliğindeki Değişiklikler Aracı kurumların ortaklık yapısındaki değişiklikler aşağıdaki esaslara tabidir.

a) Bir kişinin aracı kurum sermayesinin %10’u veya daha fazlasını temsil eden payları edinmek suretiyle aracı kurum ortağı olması veya bir ortağa ait payların aracı kurum sermayesinin %10, %20, %33 veya %50’sini aşması sonucunu veren pay edinimleri ile bir ortağa ait payların yukarıdaki oranların altına düşmesi sonucunu veren pay devirleri Kurulun iznine tabidir. Yönetimsel veya denetimsel imtiyaz veren veya intifa hakkı taşıyan hisse senetlerinin devri herhangi bir orana bakılmaksızın Kurul iznine tabidir.

Aracı kurumda pay sahibi bulunan tüzel kişilerin kendilerine ait pay devirleri, bu pay devirlerinin aracı kurumdaki pay sahipliğini doğrudan veya dolaylı olarak %10, %20, %33 veya %50 oranlarında değiştirmesi halinde, ayrıca tüzel kişinin aracı kurumla ilgili olarak yönetimsel veya denetimsel imtiyaza sahip bulunduğu hallerde tüzel kişinin tüm ortaklık yapısı değişiklikleri aracı kurumların faaliyet şartları bakımından Kurulun onayına tabidir. Aracı kurumların %10’undan fazlasına sahip tüzel kişilerin yönetimsel veya denetimsel imtiyaza sahip paylarının devri de aracı kurumların faaliyet şartları bakımından Kurulun onayına tabidir.

Bir kişinin, doğrudan veya dolaylı olarak, aracı kurum sermayesinin yukarıdaki oranlara ulaşmayan veya bu oranlar arasında kalan pay devirlerinde ise devri izleyen 15 gün içinde Kurula bildirimde bulunulur.

Ortak sayısının beşten aşağı düşmesine yol açan işlemler ile izin alınmadan yapılan devirler pay defterine kaydolunmaz ve devralanlar temettü dışındaki ortaklık haklarından yararlanamazlar.

b) Bu maddenin uygulanmasında;

1) Bir gerçek kişi ile eş ve velayeti altındaki çocuklarına, bunların sınırsız

sorumlulukla katıldıkları veya yönetim kurulu başkanı, üyesi, genel müdür, genel müdür yardımcısı oldukları ortaklıklara,

2) Kamu tüzel kişileri hariç olmak üzere bir tüzel kişinin veya yukarıda sayılanların, sermayelerinin doğrudan veya dolaylı olarak %25 veya daha fazlasına iştirak ettikleri ortaklıklara,

3) Kurul tarafından aralarında istihdam ilişkisi, akdi ilişki ya da sair nedenlerle birlikte hareket ettiği belirlenenlere,

ait paylar bir kişiye ait addolunur. Bu kişiler arasında yapılacak pay devirlerinde de (a) bendi hükmü uygulanır.

c) Hisse senetleri Kurul kaydına alınan aracı kurumların borsada işlem gören payları için de bir kişinin aracı kurum sermayesinin %10’u veya daha fazlasını temsil eden payları edinmesi veya bir ortağa ait payların aracı kurum sermayesinin %10, %20, %33 veya %50’sini aşması sonucunu veren pay edinimleri Kurulun


______________________________________________________________________

TSPAKB

173

iznine tabidir. Bu durumda ortaklık yapısı değişikliği başvuruları payları bu bentte belirtilen oranlara ulaşan gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılır.

Hisse senetleri Kurul kaydına alınan aracı kurumların bir ortağına ait payların bu bentte öngörülen oranların altına düşmesi sonucunu veren pay devirlerinde ise Kurula 15 gün içinde bildirimde bulunulur. Şu kadar ki ortağa ait payların aracı kurum sermayesinin %10’unun altına düşmesi sonucunu verecek pay satışı durumunda, satış yapılmadan önce Kurul’dan izin alınması zorunludur. Bu durumda da izin başvurusu veya bildirim ilgili gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılır. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md. 16)

4.2.1.8) Aracı Kurumların İştirak Tanımı ve Sınırları Bir şirkette %10 veya daha fazla paya sahip olunması, şirketlerin yönetim ve denetim kurullarına katılınması, genel kurullarda asaleten oy kullanılması veya iktisap edilen hisse senetlerinin bir yıldan uzun sürede elden çıkarılmaması iştirak amacıyla ortaklık kabul edilir. Aracı kurumların banka, katılım bankası, aracı kurum, kıymetli maden aracı kurumu, sigorta şirketi, bireysel emeklilik şirketi, portföy yönetim ve yatırım danışmanlığı şirketleri, yatırım ortaklıkları, finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri ile Kurulca uygun görülecek diğer finansal kuruluşlar dışındaki ortaklıklara yapabilecekleri iştirakleri toplamı özsermayelerinin %25’ini aşamaz. Bu sınır halka arza aracılık ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin ikisine birden sahip aracı kurumlar için %50 dir. Sermaye artırımları dolayısıyla bedelsiz edinilen ortaklık payları ile ortaklık paylarının herhangi bir fon çıkışı gerektirmeyen değer artışları yukarıda ifade edilen iştirak sınırının hesaplanmasında dikkate alınmaz. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 59 ve 60) 4.2.1.9) Aracı Kuruluşların Yapamayacakları İşlemler Aracı kurumlar,

a) Mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere, aracılık amacıyla alıp sattıkları sermaye piyasası araçlarına ilişkin veya bunlardan bağımsız olarak borçlanmayı temsil eden sermaye piyasası araçları dışında, kendi mali taahhütlerini içeren evrak çıkaramazlar. Kendi hisse senetlerini temsil eden depo edilen menkul kıymet sertifikaları ihraç edemezler. Ticari amaçlı gayrimenkul alım satımında bulunamazlar. Kredili menkul kıymet işlemlerine ilişkin mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere, ödünç para verme işlemleri yapamazlar.

b) Kuruldan icrası için izin alınan faaliyetler ve bunlara ilişkin iş ve işlemler dışında hiçbir sınai ve zirai faaliyette bulunamazlar. Sermaye piyasası faaliyetlerini yürütebilmek için gerekli olanın üstünde taşınmaz mal edinemezler.

c) Bankalar Kanunu’nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar, mevduat toplama sonucunu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar.

d) Mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere sermaye piyasası araçlarının, belli bir getiri sağlayacağı yönünde herhangi bir yazılı veya sözlü taahhütte bulunamazlar.

e) Abartılmış, gerçeğe uymayan, müşterilerini veya kamuoyunu yanıltıcı bilgileri içeren herhangi bir ilan ve reklam ile diğer yazılı ve sözlü açıklamalarda bulunamazlar.

f) Aracı kurumlar sadece, müşterileri tarafından verilen satış emrinin yerine getirilmesi için teslim edilen menkul kıymetlerle, müşterinin alım emri gereği


______________________________________________________________________

TSPAKB

174

satın alınan menkul kıymetleri, borsa mevzuatında belirlenen satış emrinin geçerlilik süresi ve gerçekleşen alım emrinin tasfiyesi için öngörülen azami süre içinde emanetinde tutabilir. Bu halin dışında, aracı kurum, gerek kendisine gerekse müşterilerine ait menkul kıymetleri yetkili Takas ve Saklama Kuruluşu dışında hiçbir yerde tutamaz.

g) Müşteriye ait sermaye piyasası araçları ve nakit üzerinde hak ve yetkileri olmaksızın kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir tasarrufta bulunamazlar.

h) Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin, mutad müşteri aracı kurum ilişkisi dışında imkanlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar.

i) 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 329’uncu maddesinde müsaade edilen haller hariç olmak üzere, ihraç ettikleri hisse senetlerini, kendi nam ve hesaplarına alıp satamazlar.

j) Fiktif hesap açamazlar, işlemlerini kayıt dışı bırakamazlar ve gerçek mahiyetine uygun düşmeyen kayıtlar tesis edemezler.

k) Aracı kurum yöneticileri ve merkez dışı örgütleri dahil tüm çalışanları müşterilerden hisse senedi alım satım emri verme, ordino ve diğer belgeleri imzalama, nakit ve menkul kıymet yatırma ve çekme, virman işlemi yapma gibi geniş yetkiler içeren vekaletname alarak müşteri adına işlem yapamazlar. Portföy yöneticiliği faaliyeti bu kapsamın dışındadır.

l) Yatırımcıların hak ve yararlarını zedeleyici, iyi niyet kurallarına aykırı hareket edemez ve işlemlerde bulunamazlar, müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlayamazlar ve herhangi bir şekilde gelirlerini artırmak amacıyla müşterilerin gereksiz alım-satım yapmalarına ortam hazırlayamazlar.

m) Ortak, yönetici, ihtisas personeli ile müfettiş ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca atanan denetçileri işleri dolayısıyla aracı kurum ve müşterileri hakkında öğrendikleri sırları açıklayamazlar ve bu sırları kendilerinin veya üçüncü kişilerin menfaatine kullanamazlar. Kamuyu aydınlatma amacıyla mevzuat gereği yapılan ilan ve duyurular, adli veya mevzuatla yetkili kılınmış olmak kaydıyla idari her türlü inceleme ve soruşturma halleriyle suç oluşturan durumlara ilişkin bilgilerin ilgililere verilmesi sır kapsamında değildir. Aracılık faaliyetinde bulunan bankalar, bu maddenin birinci fıkrasının (d), (e), (f), (g), (h), (i), (j), (k), (l) ve (m) bentlerinde yer alan hükümlere tabidir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ md. 58)

n) Aracı kuruluşlar, bunların yönetici ve çalışanları ile diğer gerçek ve tüzel kişiler, yapay olarak, sermaye piyasası araçlarının, arz ve talebini etkilemek, aktif bir piyasanın varlığı izlenimini uyandırmak, fiyatlarını aynı seviyede tutmak, artırmak veya azaltmak amacıyla alım ve satımı fiillerine katkıda bulunmak, yardımcı olmak veya zemin hazırlamak sonucunu doğurabilecek iş ve işlemlerde bulunamazlar (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Ek md.1)

4.2.1.10) Aracı Kuruluşların Merkez Dışı Örgütleri Aracı kurumları merkez dışı örgütleri şube, irtibat büroları ve banka ya da bankalarla veya özel finans kurumları ile tesis edilen acenteliklerinden oluşur. Kurul merkez dışı örgüt açma başvurularını aracı kurumların faaliyetlerini ilgili Kurul düzenlemelerine uygun şekilde yürütebilecek nitelik ve yeterlilikte olup olmadıkları ve


______________________________________________________________________

TSPAKB

175

mevzuata uyum konusunda gerekli özeni gösterip göstermedikleri açısından değerlendirir. Aracı kurumların herhangi bir merkez dışı örgütü faaliyete geçtikten sonra, Kurulca yapılacak incelemeler sonucunda merkez dışı örgütün mevzuata aykırı iş ve işlemlerinin tespiti halinde, şube, irtibat bürosunun faaliyetleri veya acente bankanın ya da özel finans kurumunun bu kapsamdaki faaliyetleri tamamıyla veya acentelik faaliyetinin sürdürüldüğü belli şubeleri itibarıyla durdurabilir ve/veya aracı kurumun yeni şube, irtibat bürosu veya acente açmasına kısıtlama getirilebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 20) Kurulun 23.06.2006 tarihli İlke Kararı ile, aracı kurumların yerleşik merkez dışı örgütleri dışında, mevsimlik hareketlere göre yoğun olan bölgelerde en fazla altı ay faaliyet gösterecek şekilde, tanıtım ve yatırımcılara bilgiye ulaşma imkanı verme amaçlı broşür, veri ekranı, reklam panosu vb. araçlar ve aracı kurumun merkez birimine ulaşma imkanı veren sabit hatlı telefon bulundurabilecekleri “mevsimlik hizmet noktaları” oluşturabilmelerine imkan tanınmasına karar verilmiştir. Aracı kurumlar tarafından bu nitelikte oluşturulacak hizmet noktalarının adreslerinin, mevsimlik hizmet noktası oluşturulmasına ilişkin yönetim kurulu kararının ve mevsimlik hizmet noktasının faaliyette bulunacağı tarih aralığının Kurula bildirilmesini müteakip herhangi bir izin işlemine gerek kalmaksızın faaliyet gösterebilirler. Aracı kurumlar tarafından oluşturulacak mevsimlik hizmet noktalarında hiçbir şekilde para ödeme ve tahsil işlemleri ile menkul kıymet kabul ve teslimi işlemleri ile doğrudan emir kabulü işlemlerinde bulunulamaz. Aynı şekilde söz konusu hizmet noktalarında, Kurulun izni olmaksızın yukarıdaki faaliyetlerin niteliğini aşan hiçbir faaliyet veya hizmette bulunulamaz. 4.2.1.10.1) Aracı Kurum Şubeleri Aracı kurumların şube açmaları için;

a) Hizmetin gerektirdiği yeterli mekan ve teknik donanımın sağlanmış, iş yerinin amaca uygun olarak tefriş edilmiş olması,

b) Faaliyet konularına ve şubenin ihtiyacına uygun sağlıklı bir yönetimin, merkez ile irtibatlı ve Kurulun düzenlemelerine uygun muhasebe sistemi ile kayıt ve belge düzeninin, süratli bir iş akışı ve iletişimin kurulmuş, şube uhdesinde bulunacak nakit ve kıymetli evrak ile diğer varlıkların asgari yangın ve hırsızlık rizikolarına karşı sigorta ettirilmiş ve bu konuda diğer güvenlik önlemlerinin alınmış bulunması,

c) Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’in 9’uncu maddesinin (d) bendinde belirtilen nitelikleri haiz, en az 2 yıllık ön lisans eğitimi veren kurumlardan mezun bir şube müdürü ile şubenin ihtiyacına uygun yeterli ihtisas personeli ve diğer personelin sağlanmış olması,

şarttır. Bu şartların yerine getirilmemesinden ve şubenin yapacağı iş ve işlemlerden kaynaklanan her türlü hukuki ve cezai sorumluluk aracı kuruma aittir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

176

Aracı kurumların şubelerini nakletmesi halinde de şube açmaları için bu maddede yer alan şartlar aranır ve eski şubeye ilişkin tescil terkin edilerek yeni şube ve Tebliğ’deki esaslar çerçevesinde tescil ve ilan ettirilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 21) 4.2.1.10.2) Aracı Kurum Acenteleri Aracı kurumlar ile bankalar ve özel finans kurumları arasında yazılı acentelik sözleşmesi imzalanabilir. Aracı kurumlar acentelik sözleşmesinde belirlenecek mahaller içinde, acenteleri aracılığıyla alacakları emirler doğrultusunda aracılık faaliyetleri çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının alım satımında bulunabilirler. Bir aracı kurum ile acentelik sözleşmesi imzalayan bankalar ve özel finans kurumları, acente sıfatıyla aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilirler:

a) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin alım ve satım emirlerinin aracı kuruma iletilmesine ve gerçekleşen emirlerin tasfiyesine aracılık etmek,

b) Acentesi olunan aracı kurumun halka arza aracılık faaliyetleri kapsamında, taleplerin toplanması, bu taleplerin aracı kurum merkezine iletilmesi ve paranın tahsili ya da geri ödenmesi gibi işlemleri kapsamak üzere gişe hizmeti vermek,

c) Acentesi olunan aracı kurum portföy yöneticiliği yetki belgesine sahip ise acente sıfatıyla bu faaliyetin tanıtımını yapmak ve bu faaliyetle ilgili sadece tahsil ve tediye işlemlerini yürütmek,

d) Acentesi olunan aracı kurum yatırım danışmanlığı yetki belgesine sahip ise bu faaliyet kapsamında aracı kurumdan gelen doküman ve bilgileri müşterilere açıklamak ve yatırım danışmanlığı faaliyetinin tanıtımını yapmak,

e) Kurulun kaldıraçlı alım satım işlemleri hakkındaki Tebliği uyarınca piyasa yapıcılığı faaliyetini yürüten aracı kurumun sunduğu hizmetlerin acentesi olarak yatırımcılara tanıtımı ve sözleşme akdedilmesine aracı olunması.

Aracı kurumlar acentelik faaliyetlerinin devamı süresince acentelik faaliyetinde bulunulan banka şubelerini Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne bildirirler. Acentenin faaliyetleri esnasında uyacağı kurallar:

a) Tebliğ uyarınca acente sıfatıyla yürütebileceği faaliyetler ile banka ve özel finans kurumu sıfatıyla yetkili olduğu sermaye piyasası faaliyetlerini gösterir metni işyerinde müşterilerin kolayca görebileceği bir yere asması,

b) Acente sıfatıyla yürüttüğü faaliyetlerin icrası sırasında, müşterileri ile her bir faaliyet için ilgili tebliğlerde öngörülen asgari unsurları içeren ve müvekkil aracı kurumun ticaret unvanı ile kendisinin müvekkil aracı kurumun acentesi olduğunu belirten bir ibareyi taşıyan çerçeve sözleşmesini acente sıfatıyla imzalaması ve sözleşmenin bir örneğini müşteriye vermesi (banka sıfatıyla yetkili olunan faaliyetlere ilişkin olarak da hizmet sunulması halinde bu bentte öngörülen esaslara uygun olmak şartıyla tek bir sözleşme imzalanması mümkündür),

c) Müşterilerine ait hesap ve işlemleri, hem acente hem de müvekkil aracı kurum nezdinde müşteri bazında izlemesi esas olmakla birlikte, müşterilere ait hesap ve işlemlerin aracı kurumda müşteri bazında izlenememesi halinde, 1) Acente bankanın ve özel finans kurumunun aracılık yapılan şubelerinde bu

hesap ve işlemlerin müşteri bazında izlenebilmesine imkan verecek altyapının oluşturulması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

177

2) Acente bankanın ve özel finans kurumunun aracılık yapılan çeşitli şubelerinde izlenen işlemlere ait konsolide bilgilerin, bankanın acentelik faaliyetlerinden sorumlu biriminde bulunması,

3) Acente bankanın ve özel finans kurumunun aracılık yapılan şubelerinde izlenen işlemlere ilişkin bilgilere müvekkil aracı kurumdan da ulaşılabilecek bir altyapının oluşturulması,

4) Bu hesap ve işlemlere ait belgelerin Kurul ya da müşterilerce istendiğinde aracı kurum tarafından ibraz edilmesi,

d) Aracılık faaliyetlerine ilişkin muhasebe ve belge-kayıt düzeni ile ilgili olarak Kurulca yapılacak düzenlemelere uyması,

zorunludur. Acente, Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’de tanınan yetkiler dışında, aracı kurumların faaliyet konuları kapsamına giren diğer konularda işlem yapamaz ve hizmet veremez. Ancak acente bankanın ve özel finans kurumunun, banka ve özel finans kurumu sıfatıyla sahip olduğu yetki belgelerine bağlı faaliyetleri bu hükmün dışındadır. Acente müşterilerinin alım ve satım emirlerinin tasfiyesinde müşteriye yapılacak ihbar yükümlülüğü acente tarafından da yerine getirilebilir. Kurulun Seri:V, No:6 sayılı Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’i uyarınca müşterilere hesap ekstresi, müşteri menkul kıymet hareket listesi ve müşteri menkul kıymet hareket dökümü gönderme yükümlülüğü, ilgili hesap ve işlemlerin müşteri bazında nerede izlendiğine bağlı olarak acente veya aracı kurum tarafından yerine getirilebilir. Acente olarak faaliyet gösteren banka ve özel finans kurumu ile müvekkil aracı kurumun müşterilerine farklı sermaye piyasası faaliyetlerine ilişkin hizmet sunması halinde yapılan işlemlerin tümünü içermek kaydıyla müşteriye acente veya müvekkil aracı kurum tarafından tek bir hesap ekstresi verilebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 27) Acente aracılığıyla yapılan işlemler ve bu işlemlerle ilgili olarak müşteriyle kurulan ilişkilerden doğan hukuki sorumluluk, müteselsilen müvekkil aracı kurum ile acente bankaya ve özel finans kurumuna aittir. Aracı kurum ve acente bankanın ve özel finans kurumunun mevzuat ve sözleşme gereği birbirlerine rücu haklı saklıdır. Aracı kurum ve acente banka ve özel finans kurumunun, kendi aralarında veya müşterilerle yapılacak sözleşmelerde, birinci fıkrada düzenlenen sorumluluğu kaldıran ya da hafifleten kayıtlar koyamaz. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 28) 4.2.1.10.3) Aracı Kurumların İrtibat Büroları İrtibat büroları, aracı kurumu ve aracı kurumun yetkili olduğu sermaye piyasası faaliyetlerinin tanıtımını yapmak amacıyla aracı kurumu temsil etmekle görevli hizmet birimleridir. İrtibat büroları sadece müşteri emirlerini aracı kuruma iletebilirler. Aracı kurumların irtibat bürosu açmaları için;

a) Hizmetin gerektirdiği mekan ve teknik donanımın sağlanmış, işyerinin amaca uygun olarak tefriş edilmiş olması,

b) Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’in 9’uncu maddesinin (d) bendinde belirtilen nitelikleri haiz en az lise mezunu bir büro sorumlusu ile büronun ihtiyacına uygun yeterli sayıda ihtisas personeli ve personelin sağlanmış olması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

178

şarttır. Bu şartların yerine getirilmemesinden ve irtibat bürosunun yapacağı iş ve işlemlerden kaynaklanan her türlü hukuki ve cezai sorumluluk aracı kuruma aittir. Aracı kurumların irtibat bürolarını nakletmesi halinde de irtibat bürosu açmaları için bu maddede yer alan şartlar aranır ve eski irtibat bürosuna ilişkin tescil terkin edilerek yeni irtibat bürosu Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ’deki esaslar çerçevesinde tescil ve ilan ettirilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 22) 4.2.1.10.4) Aracı Kurumların Yurt Dışındaki Merkez Dışı Örgütleri Aracı kurumlar Kuruldan izin almak şartı ile yurt dışında şube veya irtibat bürosu açmak, ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış olan aracı kuruluşlar ile veya acentelik sözleşmesi yapmış bulundukları bankaların yurtdışındaki şubeleri ile acentelik tesis etmek suretiyle örgütlenebilirler. Aracı kurumun yurt dışında herhangi bir borsaya üye olması için ise Kuruldan izin alması gerekir. Bu durumda işlemler ilgili ülke mevzuatına uygun şekilde yapılır.

4.2.1.11) Yurt Dışında Yerleşik Aracı Kuruluşların Türkiye’de Faaliyet Esasları Yurt dışında yerleşik ve ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış olan aracı kuruluşlar,

a) Kuruldan ve yurt içinde işlem yapacağı borsadan izin almak kaydıyla Kurulun uygun göreceği pazar ve piyasalarda uzaktan erişim yoluyla yalnızca yurt dışında yerleşik müşterilerine hizmet vermek üzere,

b) Kurulun onayıyla yapılmış olan anlaşmalar çerçevesinde oluşturulan piyasalarda, işlem yapabilirler. Bu başvurular, ilgili ülkenin yetkili otoritesi ile Kurul arasında yeterli bilgi akışı ve ülke mevzuatları arasında uyum olup olmadığı hususları ve mütekabiliyet esasları çerçevesinde değerlendirilir. Yurt dışında yerleşik kuruluşların, internet de dahil, her türlü elektronik bilgi iletişim aracı, ortamı ve benzeri araçlar üzerinden, Türkiye’de yerleşik yatırımcılara yönelik olarak bu Tebliğ’in 4’üncü maddesinde sayılan faaliyetlerde bulunmaları halinde Kuruldan izin alınması zorunludur. Faaliyetlerin Türkiye’de yerleşik yatırımcılara yönelik olduğunun tespitine ilişkin kıstaslar Kurulca belirlenir. 4.2.1.12) Aracı Kurumlarda Uygulanacak İç Denetim Sistemine İlişkin Esaslar Bu konuda Seri:V, No:68 sayılı Aracı Kurumlarda Uygulanacak İç Denetim Sistemine İlişkin Tebliğ ile ayrıntılı düzenleme yapılmış olup, ayrıntılara MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

179

4.2.1.13) Aracı Kurumların Denetimi

Sermaye Piyasası Kanunu ve diğer kanunların sermaye piyasası ile ilgili hükümlerinin uygulanmasının ve her türlü sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin denetimi Kurul uzman ve uzman yardımcıları tarafından yapılır.

4.2.1.14) Mevzuat ve Esas Sözleşme Hükümlerine Aykırı Faaliyetleri Tespit Edilen veya Mali Durumu Zayıflayan Aracı Kurumlar Mevzuat ve esas sözleşme hükümlerine aykırı faaliyetleri tespit edilen veya mali durumu zayıflayan aracı kurumlar için SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (g), (h) ve/veya (k) bentleri hükümleri uygulanır. Aracı kurumların taahhütlerinin %10’undan veya alacaklılarının sayı itibari ile %10’undan fazlasının münferiden veya toplu olarak ibralaşma yoluyla ya da benzeri bir biçimde azaltarak kısmi ifa için ibraname alınması halinde faaliyetleri sürekli olarak durdurulur ve yetki belgeleri iptal edilir. Yukarıdaki oranının altında ibralaşma yapılmış veya benzeri biçimde taahhütlerin azaltılmış olması halinde dahi, aracı kurumun durumu dikkate alınarak Kurulca SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (g), (h) ve/veya (k) bentleri hükümleri uygulanabilir (Seri:V, No:46 md.63) 4.2.1.15) Yeni Aracı Kurum Kurulmak Suretiyle Mevcut Yetki Belgelerinin İptali Faaliyet Yetki Belgelerinin İptali veya Faaliyetlerinin Geçici Olarak Durdurulması 4.2.1.15.1) Yeni Aracı Kurum Kurulmak Suretiyle Mevcut Yetki Belgelerinin İptali Tebliğe eklenen maddelerle aracı kurum ortaklarının yeni bir aracı kurum kurmak suretiyle birleşmelerine imkan sağlanmıştır. Buna göre; Halka açık olmayan en az 2 aracı kurumun tüm yetki ve izin belgelerinin iptaline yönetim kurullarınca karar alınması kaydıyla, yeni aracı kurum kurulmasına izin verilebilir. Yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların yerine kurulacak yeni aracı kurumun sermaye dağılımı, Kurulca verilecek izin saklı kalmak kaydıyla, serbestçe belirlenebilir. Kurula yapılacak yeni aracı kurum kurma başvurusu, yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların yönetim kurulunca alınacak kararı takiben yapılır. Halka açık olmayan bir aracı kurumun, yeni aracı kurum kurulması amacıyla tüm yetki belgelerinin iptali için talepte bulunması suretiyle sermaye piyasası faaliyetlerinden çekilmesi durumunda, aracı kurum kuruluşu için aranan şartları sağlaması kaydıyla, yeni aracı kurum kurulmasına izin verilebilir. Yeni kurulacak aracı kurumun kurucu ortaklarının yeni aracı kurum kurma ve faaliyet iznine ilişkin başvurusu ilgili Tebliğ hükümleri çerçevesinde değerlendirilerek Kurulca sonuçlandırılır. Yeni aracı kurum kurmak üzere yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların %10 veya daha fazla paya sahip olan ortakları, Kanunun 46’ncı maddesinin (k) bendinde yer alan sorumlulukları saklı kalmak kaydıyla, ortağı oldukları aracı kurumun sermaye piyasası faaliyetlerinden kaynaklanan borçlarından dolayı aracı kurumdaki payları oranında sorumlu olduklarına ilişkin bir taahhütnameyi yetki belgesi iptalinden önce Kurula tevdi ederler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

180

Yetki belgeleri iptal edilecek aracı kurumun ortaklık yapısında %10’un altında paya sahip ortakların olması halinde ise pay oranları toplamı mevcut sermayenin asgaride % 90’ını teşkil edecek şekilde diğer ortaklara ait paylardan doğan sorumluluk nedeniyle yukarıda bahsi edilen taahhüdün verilmesi zorunludur. Yeni aracı kurum kurmak üzere yetki ve izin belgelerinin iptaline karar verilen aracı kurumlar için Türk Ticaret Kanununun anonim ortaklıkların esas sözleşme değişikliği veya tasfiyesine ilişkin hükümleri uygulanır. Aracı kurumun faaliyet konusunu değiştirmesi veya feshedilmesi hususu, müşterilerin haberdar edilmesi ve alacaklıların beyana davet edilmesi amacıyla TTSG’nin yanı sıra ülke çapında günlük olarak yayımlanan en az iki gazetede ilan olunur. Faaliyet konusu değiştirme ve tasfiye sürecinde ulaşılamayan müşterilerin hesaplarında yer alan nakit ve/veya diğer kıymetler yetkili takas ve saklama kuruluşu ve/veya Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde müşteriler adına açılacak hesaplarda bloke edilir. Ayrıca aracı kurumların müşterilerine karşı sermaye piyasası faaliyetinden kaynaklanan ve yargıya intikal etmiş yahut icra takibine konu olmuş ihtilaflı borçları için de dava tutarları ve/veya icra takibine konu nakit ve/veya diğer kıymetin ihtilaf konusu tutarın bloke gününe kadar işlemiş faizi de dahil olmak üzere aynı şekilde bloke edilmesi zorunludur. Anonim ortaklıkların faaliyet konusunu değiştirmesine ve tasfiyesine ilişkin diğer mevzuat hükümleri saklıdır. Yetki ve izin belgeleri iptal edilecek aracı kurumların yerine kurulacak aracı kurumun kurucu ortaklarının yeni aracı kurum kurma ve faaliyet iznine ilişkin başvurusu Tebliğ hükümleri çerçevesinde Kurulca sonuçlandırılır. Yeni aracı kurum kurulması sebebiyle yetki ve izin belgeleri Kurulca iptal edilecek aracı kurumların sahip oldukları yetki ve izin belgeleri, kurulacak yeni aracı kurumun tüm hukuki işlemleri tamamlayarak faaliyete geçtiği gün itibarıyla iptal edilir. Faaliyetleri kendi isteği ile geçici olarak durdurulan aracı kurumların bu yöndeki Kurul kararını takip eden 12 ay içerisinde yeniden faaliyete geçmek yahut yeni bir aracı kurum kurulması amacıyla tüm yetki belgelerinin iptali için Kurula başvurmamaları durumunda tüm yetki belgeleri iptal olunur. Şu kadar ki faaliyetleri kendi isteği ile durdurulan aracı kurumların yeniden faaliyete geçmeleri ve ardından faaliyetlerini yeniden kendi isteği ile durdurmaları durumunda 12 aylık sürenin hesaplanmasında önceki kapalılık süresi de dikkate alınarak faaliyetlerinin kendi isteği ile geçici olarak durdurulduğu toplam süre esas alınır. Yeni bir aracı kurumun kurulması amacıyla tüm yetki belgelerinin iptali için talepte bulunan aracı kurumlar açısından, yeni kurulacak aracı kurumun kuruluşuna Kurul tarafından izin verilmemesi durumunda ilgili Kurul kararı tarihi itibariyle 12 aylık sürenin dolmasına 3 aydan daha az bir süre kalmışsa yetki belgelerinin iptalini talep eden aracı kuruma son olarak kalan süreye ek üç aylık bir süre daha verilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

181

4.2.1.15.2) Aracı Kuruluşların Faaliyet Yetki Belgelerinin İptali veya Faaliyetlerinin Geçici Olarak Durdurulması Kurul, aşağıdaki hallerde, olayın mahiyet ve önemini gözönüne alarak, aracı kuruluşların faaliyetlerini temsil eden yetki belgelerini tamamen veya belirli faaliyet alanları itibarıyla iptal edebilir ya da faaliyetlerini geçici olarak durdurabilir.

a) SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi uyarınca Kurulca gerekli görülen önlemlerin alınmamış olması, mevzuat ve esas sözleşme hükümlerine aykırılıkların tespit edilmesi,

b) SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendi uyarınca mali durumunun taahhütlerini karşılayamayacak kadar zayıflamış olduğunun tespit edilmesi,

c) Kuruluş, faaliyete geçme, faaliyet izni alınmasına ilişkin olarak öngörülen şartlar ile aracı kurumun ortak ve yöneticilerinin, personelinin acentelarının, şubelerinin ve irtibat bürolarının SPKanunu’nda ve Kurul düzenlemelerinde sayılan şart ve niteliklerden herhangi birini yerine getirmemesi ya da yitirmesi,

d) Faaliyet izni alındıktan sonra teminatların yükseltilmesi veya tamamlanması gerektiği durumlarda, ilave veya eksik teminatın, bu durumun ortaya çıktığı tarihten itibaren en geç 3 ay içinde yatırılmamış olması,

e) Sermaye yeterliliği ile ilgili Kurul düzenlemelerine aykırı durumların ortaya çıkması halinde, gerekli şartların Kurulca verilecek süreler içinde yerine getirilmemesi.

İki yıl içinde faaliyetlerinin tamamı iki kez geçici olarak durdurulan aracı kuruma bu tedbir üçüncü defa uygulanmaz, faaliyetleri ile ilgili yetki belgeleri iptal edilir. Yine bu süre içinde, aynı faaliyeti iki kez geçici olarak durdurulan aracı kuruma üçüncü kez aynı müeyyide uygulanmaz, sadece ilgili faaliyet iznini içeren yetki belgesi iptal edilir. Kurulca yapılacak değerlendirmede, aracı kurumların yetki belgesine bağlı faaliyetlerinden birinde 12 ay süresince herhangi bir iş ve işlem yapılmadığının tespit edilmesi durumunda veya aracı kurum tarafından bu faaliyetlerinden birinin 6 ay veya daha fazla süreyle yürütülmeyeceğinin bildirilmesi halinde de ilgili yetki belgesi iptal edilir. Ancak bu süreler, aracı kurum tarafından haklı bir sebebin ileri sürülmesi halinde Kurulca uzatılabilir. Faaliyete geçtikten sonra Kurul tarafından veya kendi talepleri doğrultusunda yetki belgeleri iptal edilerek faaliyetlerine son verilen aracı kurumlar da keyfiyetin kendilerine bildirildiği tarihten itibaren en geç 3 ay içinde esas sözleşmelerindeki ticaret unvanına, amaç ve faaliyet konularına ilişkin hükümleri, sermaye piyasası faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmek ve söz konusu değişikliklerin yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’ni ilanı izleyen 10 gün içinde Kurula göndermek zorundadırlar. Bankaların sermaye piyasası faaliyetleri de, bu maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen hallerin varlığının ya da faaliyete geçişlerinde aranan genel ve özel şart ve niteliklerin yitirildiğinin tespiti halinde, Kurulca durdurulabileceği gibi faaliyet yetki belgeleri de iptal edilebilir. (Seri:V, No:46 Sayılı Tebliğ Madde 64) 4.2.1.16) Tedricî Tasfiye

Sermaye Piyasası Kanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendi uyarınca yetkileri kaldırılan aracı kurumların tedricî tasfiyelerine Kurulca karar verilebilir. Bu


______________________________________________________________________

TSPAKB

182

kurumların tasfiye işlemleri Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yürütülür. (SPKn md. 46/B)

Tedricî tasfiyenin amacı, aracı kurumların mal varlığını işin niteliğine göre aynen veya nakde çevirmek suretiyle elde edilen bedeli tahsis ederek, Sermaye Piyasası Kanunu çerçevesinde yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri nedeniyle müşterilerine karşı olan nakit ödeme ve sermaye piyasası araçları teslim yükümlülüklerini tasfiye etmektir. Tedricî tasfiye karar ve işlemlerinde Türk Ticaret Kanunu, İcra ve İflas Kanunu ve diğer mevzuatın tasfiye ile ilgili hükümleri uygulanmaz. Aracı kurumların tedricî tasfiyelerinin uygulama usul ve esasları, Kurulca hazırlanan bir yönetmelikte gösterilir.

Aracı kurumlar dışında kalan sermaye piyasası kurumlarının tedricen tasfiyeleri Kurulca yapılır ve Yatırımcıları Koruma Fonu ile ilgili olan hükümler dışında, haklarında SPKanunu 46/B madde hükümleri uygulanır.

Sermaye Piyasası Kurulu’nca Sermaye Piyasası Kanununun 46/B maddesine dayanılarak, aracı kurumlarının tedrici tasfiyelerinin usul ve esaslarını belirleyen Aracı Kurumların Tedrici Tasfiye Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 21.06.2001 tarihli ve 24439 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Haklarında tedrici tasfiye kararı verilen aracı kurumların tedrici tasfiye işlemleri Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yürütülür. 4.2.1.16.1) Tedrici Tasfiye Kararı ve İlanı Aracı kurumlar hakkında verilen tedrici tasfiye kararları, bu kararların alındığı gün Kurul tarafından aracı kuruma, Merkezi Kayıt Kuruluşu'na (MKK), İMKB'ye, Takasbank’a, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne, Türkiye Bankalar Birliği’ne ve tasfiye işlemlerini yürütmek üzere Fon’a bildirilir. Tedrici tasfiye kararı Fon tarafından, aracı kurumun alacaklılarının haklarını gösterir belgelerle Fon’a başvurmaları için ilan edilir. 4.2.1.16.2) Malvarlığının Korunması Kurulca yetkileri sürekli olarak kaldırılan aracı kurumların malvarlıkları, yetkinin kaldırılmasına ilişkin Kurul kararının alındığı tarihten itibaren tedrici tasfiye işlemlerinin tamamlandığı ilan edilinceye; tedrici tasfiyeyi takiben iflas talebinde bulunulması halinde, iflas talebinin mahkemece esastan karara bağlanmasına kadar, tedrici tasfiye çerçevesinde Fon ve Kurul tarafından yapılacak işlemler hariç, üçüncü kişilere devredilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, haczedilemez, başlamış tüm icra takipleri de kendiliğinden durur. Hakkında tedrici tasfiye kararı verilen aracı kurumların bütün ödemeleri durur ve aracı kuruma yapılan tüm ödemeler sadece Fon’a yapılır. Fon’a yapılan ödemeler dışındaki ödemeler borcu sona erdirmez. Karar tarihi itibariyle tüm malvarlığı üzerinde sadece Fon tarafından tasarruf edilebilir. Aracı kurumun Takasbank nezdindeki müşteri hesaplarında bu müşteriler tarafından tesis edilmiş blokajlar Fonun talebi üzerine Takasbank tarafından kaldırılır.

4.2.1.16.3) Tedrici Tasfiye Kararının İlgili Kuruluşlara Bildirilmesi Tedrici tasfiye kararı, Fon tarafından aracı kurumun malvarlığına dahil menkul ve gayrimenkul malların öğrenilmesini takiben derhal, bu malların kayıtlı bulunduğu tapu


______________________________________________________________________

TSPAKB

183

dairelerine, trafik şube müdürlüklerine, aracı kurumun hesabının bulunduğu bankalar ve diğer mali kuruluşlara, aracı kurum hakkında icra takibi varsa ilgili icra dairelerine ve ilgili diğer kuruluşlara yazılı olarak bildirilir. 4.2.1.16.4) Portföylerin Yönetiminin Devri Aracı kurumun yönettiği, yatırım fonu ve yatırım ortaklığı portföyleri dahil, portföylerin yönetiminin, portföy yönetim yetkisini haiz bir başka kuruluşa devrine Kurulca karar verilebilir. 4.2.1.16.5) Yasal Organların Durumu Tedrici tasfiye kararı verildikten sonra, aracı kurumun genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu gibi yasal organlarının görev ve yetkileri, tasfiye sonuçlanıncaya kadar Fon tarafından temsilen yerine getirilir. Fon tarafından aracı kurumun yönetim ve denetim kurullarına üye ataması yapılmaz ve tedrici tasfiye süresince genel kurul toplanmaz. Tedrici tasfiyenin sonuçlandığının ilan edildiği tarihte başkaca bir merasime gerek kalmadan, aracı kurumun tedrici tasfiye kararı tarihinden önceki yasal organları görev ve yetkilerini yeniden üstlenirler. 4.2.1.16.6) Bilgi Verme Yükümlülüğü Tedrici tasfiye kararının alındığı tarihte görevde bulunan yönetim kurulu, tedrici tasfiye kararının ilanı tarihinden itibaren 7 gün içinde, aracı kurumun mevcut aktif ve pasifini, taahhütlerini, taraf olduğu sözleşmeleri ve hukuki uyuşmazlıklarını ve mevcut her türlü bilgiyi içerecek şekilde kayıtlarında yer alsın almasın son durumunu gösterir bir raporu eksiksiz olarak düzenleyip Fon’a vermekle yükümlüdür. 4.2.1.16.7) Malvarlığının Tespiti Fon, aracı kurumun aktif ve pasifini kayıtlar üzerinde, merkez, şube, acente ve irtibat büroları nezdinde yapacağı inceleme sonucunda tespit eder. Aracı kurumun, tasfiye kapsamında yer alan yükümlülüklerinden nakit borçları, tedrici tasfiye kararının verildiği tarihteki anapara ve işlemiş faizleri toplamı üzerinden; sermaye piyasası aracı teslim borçları ise, aynen teslimin yapılamayacağı hallerde, varsa teslimde temerrüde düşülen tarihteki, aksi halde tedrici tasfiye kararının verildiği gündeki piyasa değeri itibariyle bulunacak nakit değerleri üzerinden hesaplanır. Aracı kurumun tedrici tasfiye kararının verilmesinden sonra vadesi gelen sözleşmelerinden doğan hak ve borçları da, vadeleri itibariyle belirlenir. Aracı kurumun, vadeli borçlarına vadeden, diğer borçlarına ise tedrici tasfiye karar tarihinden itibaren kanuni temerrüt faizi yürütülür. Mevzuat uyarınca aracı kurum tarafından verilmiş teminatlar da aktifin hesabında dikkate alınır. Tedrici tasfiye kararını takiben mevzuat uyarınca verilmiş teminatlar Fonun talebi üzerine ilgili kuruluş tarafından 10 iş günü içinde nakde çevrilerek Fona ödenir. Ancak tedrici tasfiye kararı öncesinden gelen ve Borsa mevzuatı kapsamında incelemesi devam eden uyuşmazlıklar için, İMKB tarafından, Kanunun 46/B maddesi uyarınca belirlenmiş tutarı kadar teminat bloke edilerek kalan kısım Fona ödenir. Aracı Kurumun İMKB’de gerçekleştirdiği işlemler nedeniyle oluşan, diğer İMKB üyelerinin ve müşterilerinin teminat kapsamındaki alacakları da İMKB tarafından nezdindeki teminatlardan karşılanarak Takasbank’a ödenir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

184

4.2.1.16.8) Kısmi Alacaklılar Cetveli ve Kısmi Dağıtım Alacaklılar cetvelinin hazırlanmasından önce, incelemenin sürdürülmesinde yarar görülmediği durumlarda Fon tarafından alacaklı oldukları tespit edilen sermaye piyasası araçları kendi adlarına mevcut saklama hesaplarında saklanmakta olan ve Fona yaptıkları başvuruda Fon tarafından belirlenen alacak miktarı ile tamamen veya kısmen uyumlu talepte bulunan alacaklılara ilişkin olarak kısmi bir alacaklılar listesi hazırlanabilir. Bu liste ilan edilir. Sözkonusu sermaye piyasası araçları, ilanı izleyen 30 gün süresince alacaklılara dağıtılır. Aracı kuruma borçlu olanlara bu şekilde ödeme yapılmaz. Bu cetvele yapılacak itirazlar, hazırlanacak alacaklılar cetveline itirazlar ile birlikte değerlendirilir. 4.2.1.16.9) Hak Sahiplerinin ve Alacak Tutarlarının Tespiti Fon, aracı kurumun tasfiye kapsamında yer alan gerçek hak sahiplerini, alacak ve borç tutarlarını; Kurul, MKK, Takasbank, aracı kurum ve ilgili diğer resmi ve özel kurumların kayıtları ile alacaklıların başvurularında sunulan belgeler ve güvenilir bulunan diğer bilgi ve belgelere dayanarak tespit eder. İcra ve İflas Kanununun 278, 279 ve 280’inci maddelerinde yazılı hallerin varlığı halinde, Fon tarafından iptal davası açılabilir. Aynı kişiye ait tasfiye kapsamındaki alacak ve borçlar Kısmi Alacaklılar Cetveli’ne ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla mahsup edilir. Ödenecek avans tutarlarının hesabında mahsuptan sonraki net alacak tutarı esas alınır 4.2.1.16.10) Alacaklılar Cetveli Yapılacak nakit ödemelere ve sermaye piyasası aracı teslimlerine esas olmak üzere, tedrici tasfiye kararından itibaren en geç 6 ay içinde Fon tarafından alacaklılar ile alacak miktarını gösteren bir alacaklılar cetveli hazırlanır. Bu cetvelde aracı kuruma sermaye piyasası işlemleri nedeniyle borçlu olanlar ile borç miktarları da yer alır. Alacaklılar cetveli hazırlama süresi gerektiğinde Fonun önerisi ve Kurulun onayı ile uzatılabilir. Alacaklılar cetvelinin veya içerdiği bilgilerin temin edilebileceği yerlere, itiraz süresine ve usullerine, saklama hesaplarındaki sermaye piyasası araçlarının dağıtımı ile fon kapsamındaki nakit ödemelerin esaslarına ve başlangıç tarihlerine, borçlu müşterilerin bu borçlarını ödeme esaslarına ilişkin bilgiler Fon tarafından ilan edilir. Alacaklılar cetvelinde yer almayan alacaklar, tedrici tasfiyenin kapanmasına kadar dikkate alınır. 4.2.1.16.11) Saklama Hesaplarındaki Sermaye Piyasası Araçlarının Dağıtımı Kısmi Alacaklılar Cetveli’ne ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, alacaklılar cetvelinin ilanı tarihini takip eden 30’uncu günden itibaren müşteri hesabına saklanan sermaye piyasası araçlarının dağıtımına başlanır. Bu amaçla müşteri hesabına saklanan sermaye piyasası araçları, münferit hesaplar itibariyle karşılaştırılır ve münhasıran bu hesap sahiplerine olan yükümlülüklerin karşılanması amacıyla hak sahiplerine verilir ya da talepleri doğrultusunda virman edilir. Bu dağıtım sırasında aracı kurumun faaliyette olduğu dönemde operasyonel maddi hata ve eksiklikler nedeniyle müşteri saklama hesaplarında oluşan hata ve eksiklikler düzeltilir. Kaynağına bakılmaksızın, aracı kurumun havuz hesabı ve gerçek hak sahibi adına olmayan saklama hesaplarında bulunan sermaye piyasası araçları aracı kurum hesabına satılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

185

Yukarıda belirtilen şekilde aynen teslimi yapılacak hisse senetlerinin, tedrici tasfiye kararından sonra dağıtım tarihine kadar gerçekleşen bedelsiz sermaye artırımı işlemlerinden kaynaklanan hisse senedi ve temettü işlemlerinden kaynaklanan nakitler de aynen teslim edilir. Alacaklılar cetveline itirazları kabul edilmeyen müşterilerin, itiraza konu olup kendi saklama hesaplarındaki sermaye piyasası araçları, alacaklılar cetvelinin ilanını takip eden dördüncü ayın sonuna kadar aynı hesapta bloke tutulur. Bu süre içinde yargı yoluna başvurulursa, yargı kararının kesinleşmesine kadar blokaj devam eder, aksi takdirde sözkonusu sermaye piyasası araçları aracı kurum hesabına satılır. Dağıtıma başlama süresi gerektiğinde Fonun önerisi ve Kurulun onayı ile uzatılabilir. Aracı kuruma borçlu olanlara dağıtım yapılmaz. Yapılan ilanda belirtilen sürede borcunu ödemeyen müşterilere ait sermaye piyasası araçlarının borca yetecek kadar kısmı, başkaca bir işleme gerek kalmaksızın Fon tarafından belirlenecek öncelik sırasına göre satılır. Satılacak sermaye piyasası araçlarını belirten bir talimatın süresi içinde borçlu tarafından Fona iletilmesi halinde, satış bu talimat doğrultusunda yapılır. Bakiye sermaye piyasası araçları ilgiliye verilir veya talepleri doğrultusunda virman edilir. Fon tarafından, hesaplarında sermaye piyasası aracı bulunan ve alacaklılar cetvelinde yer alan, fakat dağıtımın başlamasını müteakip 30 gün içerisinde başvurmamış alacaklıların Fona başvurmalarını sağlamak amacıyla, söz konusu alacaklılara iadeli taahhütlü mektupla bildirimde bulunulur. 4.2.1.16.12) Fon Kapsamındaki Alacakların Ödenmesi Hesabında alacağını karşılamaya yetecek kadar ya da hiç hisse senedi bulunmayan saklama hesabı sahiplerinin nakit ve hisse senedi alacakları toplamının 2012 yılı için 70.237 TL’ye kadar olan kısmı tasfiye sonucu beklenmeksizin Fon tarafından avans olarak ödenir. Ancak aynı kurumdan alacaklı görünen ve birlikte hareket ettiklerine Fon yönetimince kanaat getirilenlere, toplamı yukarıdaki tutarı aşmamak kaydıyla alacakları oranında ödeme yapılır. Aynı kişinin aynı aracı kurumda birden fazla hesabı bulunması halinde verilecek avans 2012 yılı için 70.237 TL’yi geçemez. Müşterek hesaplar da tek hesap kabul edilir ve bu şekilde ödeme yapılır. Yapılacak ödemelerin tutarı, her yıl ilân edilen yeniden değerleme kat sayısı oranında artırılır. Tedrici tasfiyeye tabi tutulan aracı kurumdan alacaklı görünen ortakları, Yönetim kurulu ve denetleme kurulu üyeleri, imzaya yetkili personeli ile bunların eşlerine ve üçüncü derece dahil kan ve sıhri hısımlarına, Fon’dan avans ödemesi yapılmaz. Aracı Kuruma tedrici tasfiye kapsamı dışında herhangi bir nedenle borcu bulunan müşterilerin bu borçları tahakkuk eden avans alacaklarından mahsup edilir ve avansın borca tekabül eden kısmı alacaklısına ödenmeksizin aracı kurum malvarlığına dahil edilir. 4.2.1.16.13) Satış Esasları Aracı kurumun malvarlığına dahil sermaye piyasası araçlarından, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görenler ilgili borsa ya da teşkilatlanmış piyasada, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmeyenler ise rayiç bedel üzerinden satılır. Sermaye piyasası aracı dışında kalan menkul ve gayrimenkuller, işin niteliği göz


______________________________________________________________________

TSPAKB

186

önüne alınarak yapılacak değerlendirmeye göre kapalı zarf, açık artırma veya pazarlık yöntemleri ile Fon tarafından satılır. Fon, satışında fayda görülmeyen her türlü kıymetin satışından sarfınazar edebilir. Kurul, Fon, MKK, İMKB ve Takasbank'ın personeli ile bunların eşleri, üçüncü derece dahil kan ve sıhri hısımları ve bunlarla doğrudan veya dolaylı ilişkide bulunan kişiler, ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda yapılan satışlar hariç, diğer satışlardan alım yapamazlar. 4.2.1.16.14) Alacakların Tahsili Vadesi gelmiş alacakların tahsili ve varsa ipoteklerin paraya çevrilmesi için yasal işlemler Fon tarafından yapılır. Vadesi gelmemiş alacaklar için kural olarak vade beklenir. Ancak karşılıklı anlaşma yoluyla vadeden önce tahsil mümkündür. Tahsil işlemlerinin tasfiyenin gecikmesine neden olacağı anlaşıldığı takdirde, tahsilat sonucu beklenmeksizin mevcutların dağıtım işlemleri yapılır. 4.2.1.16.15) Tasfiye Bakiyesinin Dağıtım Esasları Fon, avans ödemelerini yaptıktan sonra aracı kurumun tedrici tasfiyesine devam eder. Tasfiye bakiyesi, tasfiyenin amacı kapsamında yer alan hak sahiplerinden alacağının tamamı karşılanamayanların alacağının ödenmesinde kullanılır. Ancak, tasfiye bakiyesi bu alacakların tamamının karşılanmasına yetmezse; ödemeler, tasfiye bakiyesinin söz konusu alacaklar toplamına bölünmesi suretiyle bulunacak oran dikkate alınarak garameten yapılır. Yapılacak ödemelerde ihtilaf konusu alacaklara ilişkin olarak sadece kesinleşmiş yargı kararları dikkate alınır. Şu kadar ki, alacak cetveline itiraz etmiş olup, itirazı Fon tarafından uygun görülmeyenler için alacaklılar cetvelinin ilanını takip eden dördüncü ayın sonuna kadar, garameten yapılacak ödemelerden itiraz konusu alacağa isabet eden miktar bloke edilir. Bu süre içinde sözkonusu alacağa ilişkin yargı yoluna başvurulduğuna dair Fona bilgi ulaşmaması halinde bloke edilen tutar aracı kurum malvarlığına dahil edilir. Fona yargı yoluna başvurulduğuna ilişkin bilgi ulaştığı durumda blokaj yargı kararının kesinleşmesine kadar tutulur. İMKB nezdinde devam eden uyuşmazlıklara ilişkin olarak bloke edilen teminatların yetersiz kalması halinde, garameten yapılacak ödemelerden alacağın teminatları aşan tutarına isabet eden miktar ihtilafın çözümüne kadar bloke edilir. Bu alacaklar tamamen karşılandıktan sonra artan kısımdan, öncelikle kamu alacakları ve kalandan Fonun yaptığı avans ve tasfiye giderleri nedeniyle doğan alacağı ödenir. Fon alacağına ödemenin yapıldığı günden itibaren, 04.12.1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanunun değişik 2’nci maddesinin ikinci fıkrasında öngörülen oranda kanuni temerrüt faizi yürütülür. Bakiye, diğer alacaklılara tahsis edilir. Aynı kişiye ait alacak ve borçlar bulunması halinde borcunu ödemeyenlere alacakları ödenmez. 4.2.1.16.16) Ödeme Cetveli Aracı kurumun malvarlığının nakde çevrilmesi ve alacaklılar cetvelinin kesinleşmesi üzerine Fon tarafından, ödenecek alacak miktarını gösteren bir ödeme cetveli hazırlanır ve temin edilebileceği yerler ilan edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

187

4.2.1.16.17) İflas Talebi Aracı kurumun aktifleri, tasfiyenin amacı kapsamındaki hak sahiplerinin alacaklarını, Fon’dan yapılan ödemeleri ve tasfiye giderlerini karşılamaya yetmezse; Fon, Kurulun uygun görüşüyle aracı kurumun iflasını isteyebilir. 4.2.1.16.18) Tedrici Tasfiyenin Kapanması Tedrici tasfiyeye ilişkin yapılacak bir işlem kalmadığı tespit edilince, Fon’un bildirimi üzerine Kurul tarafından tedrici tasfiyenin kapanmasına karar verilir ve tedrici tasfiyenin kapanışı Fon tarafından ilan edilir. Kurul tarafından SPKanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (k) bendi uyarınca aracı kurumun %10’dan fazla paya sahip ortaklarının, görevden ayrılmış olan veya halen görevde bulunan yönetim kurulu başkan ve üyelerinin ve imzaya yetkili yöneticilerinin şahsi iflaslarının istenmesi durumunda tedrici tasfiye, iflas davası sonuçlanana kadar kapanmaz. 4.2.1.16.19) İflası İstenmeyen Aracı Kurumlar İflası istenmeyen aracı kurumlar, tedrici tasfiyenin kapanmasına ilişkin ilanın yapıldığı tarihten itibaren üç ay içinde esas sözleşmelerinin bütün hükümlerini sermaye piyasası faaliyetlerini kapsamayacak şekilde değiştirmek zorundadırlar. Bu değişiklikleri yapmayanlar münfesih addolunurlar. 4.2.1.16.20) İflası İstenen Aracı Kurumlar Tedrici tasfiyeye tabi tutulmayan ve haklarında iflas kararı verilen aracı kurumların, sıra cetvelinde yer alan hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ve hisse senedi alacaklılarına, Fondan, Fon yönetiminin onayı ile bu cetvelde görünen alacak tutarları gözetilerek ödeme yapılır. İlgili mevzuat uyarınca faaliyetleri durdurulan bankaların, hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ve hisse senedi alacaklısı gerçek hak sahipleri ve alacak tutarları ise, bankanın yönetiminin ilgili mevzuat uyarınca devredildiği kuruluş tarafından tespit edilir ve Fon yönetiminin onayı ile Fondan yapılacak ödemelerde esas alınır. Bu kapsamda yapılacak ödemelerdeki avans limitinin hesabında Fonun ödeme yapmaya hazır olduğu tarih esas alınır. Sıra cetvelinin Fona iletilmesini müteakip Fon tarafından avans ödeme cetveli hazırlanarak bu cetvel ilan edilir. İlanı takip eden otuzuncu günden itibaren avans ödemelerine başlanır. İflas idaresince Fondan ödeme yapılmasından evvel yapılmış ödemeler öncelikle alacaklıların Fon kapsamı dışında kalan alacaklarına karşılık yapılmış kabul edilir. Bu kapsamda yapılacak ödemelerde tedrici tasfiyeye tabi tutulan aracı kurumların alacaklılarına Aracı Kurumların Tedrici Tasfiye Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca ödeme yapılması esasları uygulanır. 4.2.1.16.21) Yatırımcıları Koruma Fonu

SPKn.nin 46/A maddesi ile;

- hakkında tedrici tasfiye ve iflas kararı verilen aracı kurumların


______________________________________________________________________

TSPAKB

188

- Bankalar Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla Bakanlar Kurulu Kararıyla faaliyetleri durdurulan Sermaye Piyasası Kanununun 50’nci maddesi (a) bendi hükmü kapsamındaki bankaların,

yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini karşılamak, tedrici tasfiye işlemlerini yürütmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla tüzel kişiliği haiz Yatırımcıları Koruma Fonu kurulmuştur. Kurul tarafından 21.06.2001 tarihinde yayımlanan Yatırımcıları Koruma Fonu Yönetmeliği ile Fonun kuruluş ve çalışma esasları hakkında ayrıntılı düzenlemeler yapılmıştır.

4.2.1.16.22) Koruma Kapsamı Aracı kuruluşların, Fon tarafından Yatırımcıları Koruma Fonu Yönetmeliği çerçevesinde karşılanacak yükümlülükleri, sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle hisse senedi işlemlerinden doğan ve gerçek ve tüzel kişi yatırımcı tarafından satılmak, saklanmak, yönetilmek, virman edilmek, ödünç işlemlerine konu edilmek üzere veya diğer nedenlerle aracı kuruluşlara tevdi edilen veya müşteri emrine istinaden alınan hisse senetleri ile yatırımcı tarafından hisse senedi satın alınmak üzere veya satın alınan hisse senetleri karşılığında tevdi edilen nakit ya da gerçek ve tüzel kişi yatırımcıya ait hisse senedinin satılmasından sağlanan nakitten oluşur. Hisse senetlerinin sağladığı temettü, bedelsiz pay alma ve bedeli ödenen yeni pay alma gibi mali haklardan kaynaklanan hisse senedi ve nakit ile hisse senedini temsilen ihraçcı ortaklıklar tarafından verilen belgeler de Yatırımcıları Koruma Fonu Yönetmeliği çerçevesinde koruma kapsamındadır. Nakitler, nemalandırma ve diğer amaçlarla hisse senedi işlemleri dışında herhangi bir işleme konu edilmeleri halinde koruma kapsamından çıkar. Koruma kapsamındaki hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim tutarlarının belirlenmesinde Aracı Kurumların Tedrici Tasfiye Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 11 ve 25’inci maddeleri hükümleri uygulanır. 4.2.1.16.23) Fona Katılım ve Fonun İdaresi Bütün aracı kuruluşların Fona katılmaları zorunludur. Fonun merkezi İstanbul'dur. Fon, sermaye piyasası araçlarının kaydını tutmakla görevli Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) tarafından idare ve temsil olunur. Fonun karar organı MKK'nın karar organıdır. Fona ilişkin iş ve işlemler MKK bünyesinde oluşturulan ayrı bir birim tarafından yürütülür. 4.2.1.16.24) Fon Gelirleri ve Yıllık Ödentiler Fonun gelirleri; a) Aracı kuruluşların yatıracağı yıllık ödentiler,


______________________________________________________________________

TSPAKB

189

b) Kurul, menkul kıymetlerin işlem gördüğü borsalar ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) tarafından verilen idarî para cezalarının tahsil edilen kısmının yüzde ellisi, c) Tutarı Kurul tarafından belirlenen geçici ödentiler, d) Fon varlığının getirisi, e) Diğer gelirlerden, oluşmaktadır. Diğer taraftan, 01.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5326 sayılı Kabahatler Kanunu ve 12.05.2007 tarihli 442 Seri No.lu Tahsilat Genel Tebliği uyarınca, 01.06.2005 tarihinden sonra idari yaptırım kararı alınan kabahatler ile ilgili olarak, daha önce yürürlüğe girmiş olan tüm Kanunlarda yer alan idari para cezaları hakkında Kabahatler Kanununun genel hükümleri uygulanacaktır. Bu çerçevede, SPKn 47/A maddesi uyarınca SPK ve İMKB tarafından 01.06.2005 tarihinden sonra verilen idari para cezaları Kabahatler Kanunu hükümlerine tabi kılınmış, böylece SPKn. 46/A maddesi ile Fon gelirleri arasında yer alan idari para cezaları, 01.06.2005 tarihi itibarı ile Fon’un geliri olmaktan çıkarılarak Hazine’nin gelirleri arasına alınmıştır. Ancak, 08.02.2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5728 sayılı “Temel Ceza Kanunlarına Uyum Amacıyla Çeşitli Kanunlarda ve Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”la yapılan değişiklik ile SPK ve İMKB tarafından verilen idari para cezalarının tahsil edilen kısmının yüzde ellisi Fon’un gelirleri arasına tekrar dahil edilmiştir. 5728 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrasında; SPK ve İMKB tarafından verilen ve Genel Bütçeye gelir kaydedilen idari para cezalarının, bu cezalara ilişkin yaptırım kararlarının 442 Seri No’lu Tebliğ hükümleri çerçevesinde kesinleşmesini takiben, 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre tahsil edilen kısmının yarısı Fon’a, gelir olarak kaydedilmek üzere iade edilecektir. Ayrıca, TSPAKB tarafından verilen idari para cezaları, 5728 sayılı Kanun öncesinde tamamen Fon’un gelir kalemleri arasında yer almakta iken, 5728 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik nedeniyle, bu cezaların ancak tahsil edilen kısmının yarısı Fon tarafından gelir olarak kaydedilebilecektir. Fon tarafından tahsil edilen kısmının geriye kalan diğer yarısının ise, Genel Bütçeye gelir kaydedilmek üzere Maliye Bakanlığınca belirlenecek tahsilat dairelerine iade edilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği tarafından verilen idari para cezalarının tamamı Fon’un gelirleri arasında bulunmaktadır. Aracı kuruluşların Fon hesabına yatıracakları yıllık ödentiler aracı kurum ve bankalar itibariyle ayrı ayrı aşağıdaki esaslara göre hesaplanır. Aracı kurumların, Kurulun Seri:V, No:34 Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği uyarınca aylık olarak hesaplanan Sermaye Yeterliliği Tabanının; Gerekli Asgari Özsermaye, Risk Karşılığı ve Son Üç Aylık Faaliyet Giderlerinden en büyük olanına bölünmesi suretiyle bulunacak oranın yıllık ortalaması; a) 1 kattan az olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin milyonda 100'ü ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 10'u,


______________________________________________________________________

TSPAKB

190

b) 1 ila 2 kat (2 kat hariç) arasında olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin milyonda 90'ı ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 7,5'i, c) 2 ila 3 kat (3 kat hariç) arasında olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin milyonda 85'i ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 5'i, d) 3 kat ve daha fazla olanlar yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyelerinin milyonda 80'i ve yıllık hisse senedi işlem hacimlerinin milyonda 2,5'i, tutarında yıllık ödenti yatırmak zorundadırlar. Bu oranlar, Fonun mevcudu, mevcut veya öngörülebilen riskler dikkate alınarak gerek görüldüğünde Kurul tarafından değiştirilebilir. Ayrıca, yıllık ödenti tutarıyla ve Fon varlığıyla ilgili asgari ve azami miktarlar belirlenebilir. Bu şekilde belirlenen yıllık ödenti tutarı her halukarda Sermaye Piyasası Kanununun 46/A maddesinde belirlenen azami tutarı geçemez. Bankalar, yukarıdaki esaslar çerçevesinde, 4491 sayılı Kanun ile değişik 4389 sayılı Bankalar Kanununun 15’inci maddesinin altıncı fıkrasının (a) bendi uyarınca belirlenen tasarruf mevduatı sigorta primi tarifesi esas alınarak Kurul tarafından yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyeleri ve yıllık hisse senedi işlem hacimleri için belirlenen oranlar üzerinden yıllık ödenti yatırmak zorundadırlar. Ancak belirlenecek bu oranlar, aracı kurumlar için belirlenen minimum yıllık ödenti oranlarından daha az olamaz. Mevduat kabul etmeyen bankaların, yıllık ortalama günlük hisse senedi saklama bakiyeleri ve yıllık hisse senedi işlem hacimleri üzerinden alınacak yıllık ödentiye ilişkin oranlar, diğer bankalar için belirlenen asgari ve azami oranlar arasında olmak kaydıyla Kurulca belirlenir. Fon varlığının ihtiyacı karşılamaya yetmediği hallerde aracı kuruluşlardan yukarıdaki esaslar çerçevesinde Kurul tarafından belirlenecek bir oranda geçici ödenti alınabilir. Geçici ödentiler, ihtiyacın ortadan kalkmasını izleyen ilk yıl, aracı kuruluşların yapacakları yıllık ödentilerden mahsup edilir. Aracı kuruluşlardan alınan geçici ödentiler ihtiyacı karşılamaya yetmediği takdirde, İMKB tarafından Fona avans verilir. Avansın miktarı, vadesi, faizi, geri ödemesi ve diğer şartları MKK'nın önerisi üzerine İMKB'nin görüşü alınarak Kurulca tespit edilir. 4.2.1.16.25) Fon Varlığının Kullanılış Şekil ve Esasları Fon varlığı; kamu bankalarında devlet tahvili, hazine bonosu ve mevduat olarak veya ters repo yapılmak suretiyle değerlendirilir. Fon varlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez. Fon her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. 4.2.1.16.26) Fonun Denetimi Kurul, Fonun hesap ve işlemlerini inceleme ve denetlemeye, bu hususta Fondan her türlü bilgi ve belgeyi istemeye yetkilidir. Kurul inceleme ve denetim sonuçlarına göre, gerekli gördüğü hususların yerine getirilmesini Fondan isteyebilir ve gerektiğinde Fonun yönetiminin Kurula devredilmesini Kurulun ilgili olduğu Bakandan talep edebilir. Fon, Sayıştay tarafından denetlenir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

191

4.2.1.16.27) Yatırımcıyı Bilgilendirme ve Reklam Yasağı Aracı kuruluşlar, hisse senedi işlemleri ile ilgili yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri sırasında Fon ve Fonun koruma kapsamı hakkında yatırımcılara yeterli bilgi vermek zorundadırlar. Aracı kuruluşlar, Fonun yatırımcılara sağladığı korumayı reklam amacıyla kullanamazlar. 4.2.1.16.28) Özel Fon 15.12.1999 tarih ve 4487 sayılı Kanunun Geçici 2’nci maddesi ile bu Kanunun yürürlüğe girmesinden önce, Kurulca tüm yetki belgeleri iptal edilen aracı kurumların, sermaye piyasası faaliyetlerinden doğan alacak sahiplerinin Fonun imkanları da dikkate alınarak alacaklarının bu maddedeki esaslar çerçevesinde kısmen ödenmesini teminen özel bir Fon kurulmuştur. Bu Kanunun yürürlüğe girmesini izleyen iki ay içerisinde, bu Fona İMKB tarafından 10.000.000 TL tahsis edilmiştir. Bu Fon, Borsa Başkanlığı’nca, kamu bankalarında mevduat hesabına ya da kamu borçlanma senetlerine yatırılarak nemalandırılır. Fon, bu madde gereğince yapılacak ödemeler dışında bir amaçla kullanılamaz. Fonun, yapılacak ödemeleri karşılamaya yetmemesi halinde, 5.000.000 TL’yi geçmemek üzere, Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek ek kaynak, İMKB tarafından karşılanır. Bu maddenin uygulanması ile ilgili esas ve usulleri belirlemek amacıyla Bakanlar Kurulunca 06.07.2001 tarihinde “4487 Sayılı Kanun Uyarınca Kurulan Özel Fonun İşleyişine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” yayımlanmıştır. 4.2.1.16.29) Fondan Yararlanacaklar 18.12.1999 tarihinden önce, Kurulca tüm yetki belgeleri iptal edilen aracı kurumların alacak sahiplerinin, sermaye piyasası faaliyetlerinden doğan alacakları fon kapsamındadır. Ancak, Fondan ödeme yapılabilmesi için, 18/12/1999 tarihinden önce veya sonra aracı kurumlar hakkında iflas davası açılması ve iflas tasfiyesinde alacakların borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış olması gerekir. 4.2.1.16.30) Fondan Ödeme Yapılacak Alacaklılar Listesi İflas idarelerince, yukarıdaki kapsamda yer alıp iflas tasfiyesinde alacağı borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış alacaklılar dikkate alınarak, her bir alacaklının adı, soyadı veya ticaret unvanı, ikametgahı veya merkez adresi, iflas tasfiyesi sırasında kendisine yapılan ödemeler, söz konusu ödemelerin tarihleri ile borç ödemeden aciz belgesine bağlanan alacak tutarları yer alacak şekilde birer liste hazırlanarak Takasbank'a gönderilir. 4.2.1.16.31) Alacak Tutarının Hesaplanması Takasbank tarafından, iflas idarelerince hazırlanan listelerde yer alan borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış alacak tutarları hesaplanır ve her bir alacaklıya yapılacak ödeme tutarı belirlenir. Alacaklılara Fondan yapılacak ödemelerde bu tutar esas alınır ve Fondan başkaca ödeme yapılmaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

192

Takasbank tarafından yapılacak hesaplamalarda iflas tasfiyesinde düzenlenen borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış alacak tutarı, aracı kurumların yetki belgelerinin iptal edildiği tarihte geçerli TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden Amerikan Dolarına çevrilir. Bu aracı kurumların iflasının açılmasından sonra iflas tasfiyesi sırasında yapılan ödemeler, ödemenin yapıldığı tarihte geçerli TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden Amerikan Dolarına çevrilerek, dolar bazında hesaplanan alacaktan mahsup edilir. Bu suretle bulunan bakiye, borç ödemeden aciz belgesine bağlandığı tarihte geçerli TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden TL’sına çevrilir ve fondan alacaklılara yapılacak ödeme tutarı tespit edilir. Yönetmelik hükümlerine göre yapılacak ödemelerde, Amerikan Doları bazında asıl alacaktan mahsup edilen ara ödemeler tutarı, alacağın borç ödemeden aciz belgesine bağlandığı tarih itibariyle TC Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden TL’sına çevrilir ve azami ödeme tutarından indirilerek, hak sahiplerine yapılacak ödemenin azami tutarı belirlenir. 4.2.1.16.32) Azami Ödeme Tutarı 31.12.2000 tarihine kadar bir alacak sahibine yapılacak ödeme tutarı, 2.000 TL’sını aşamaz. Bu tutar, 01.01.2001 tarihinden sonra her yıl ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında artırılmış olup; 2012 yılı için 18.729 TL olarak uygulanmasına karar verilmiştir. 4.2.1.16.33) Fondan İflas Dairelerine Ödeme Yapılması Fondan ödeme yapılacak alacaklılar listelerinde yer alan toplam tutarlar, listelerin iflas dairelerince Kurula iletilmesini müteakip, Kurulun uygun görüşü üzerine, İMKB Başkanlığınca ilgili iflas daireleri adına açılacak özel hesaplara yatırılır. İflas daireleri bu hesaplara yatırılan tutarları, ödemeleri aksatmayacak şekilde günlük olarak nemalandırmak zorundadır. Kurul, ödemelerin bu Yönetmelik hükümlerine uygun yapılmasını teminen, kesinleşmiş sıra cetveline, iflas dosyasındaki belgelere, iflas idaresi ve iflas dairesinden talep edebileceği belgelere dayanarak karşılıklı inceleme yapma ve bu madde ile diğer ilgili mevzuat hükümlerine aykırı ödeme taleplerini reddetme hakkını haizdir. 4.2.1.16.34) Alacaklılara Yapılacak Ödemeler Hak sahiplerine yapılacak ödemeler Fondan ödeme yapılacak alacaklılar listesi çerçevesinde iflas dairelerince gerçekleştirilir. Ödemeler en geç, alacaklının başvurusunu takip eden ilk iş günü yapılır. İlgili aracı kurumun iflasının kapanmasından sonra fondan ödeme yapılmaz. Bu Yönetmelik kapsamındaki ödemelerin tamamının yapıldığı, ilgili iflas dairelerinin yazılı beyanlarıyla tespit edildikten sonra, ancak her halükarda 5 yıl içerisinde, alacaklılar tarafından talep edilmeyen ve iflas dairelerinin hesaplarında kalan tutarlar İMKB'ye iade edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

193

4.2.1.16.35) Fondan Ödeme Yapılamayacaklar Müflis aracı kurumdan alacaklı görünen ortakları, yönetim kurulu ve denetleme kurulu üyeleri, personeli ile bunların eşlerine ve üçüncü derece dahil kan ve sıhrî hısımlarına ve sermaye piyasası kurumlarına bu Yönetmelik kapsamında ödeme yapılmaz. Ödeme anında alacaklıdan, bu madde kapsamında değerlendirilebilecek bir ilişkinin mevcut olmadığına dair yazılı beyan alınır. 4.2.1.16.36) Fon Varlığının Yetersiz Kalması Fonun, yapılacak ödemeleri karşılamaya yetmemesi halinde, 5.000.000 TL’sını geçmemek üzere, Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek ek kaynak, İMKB tarafından karşılanır. 4.2.1.16.37) Alacağının Tamamını Alamayan Alacaklılar Alacaklıların, bu Yönetmelik uyarınca yapılan ödemeleri aşan alacaklarını genel hükümler gereğince talep hakları saklıdır. 4.2.1.16.38) İMKB’nin Halefiyeti İMKB, yaptığı ödemeler için, borç ödemeden aciz belgesi sahiplerinin haklarına halef olur. 4.2.1.16.39) Aracı Kurumların Sermaye Yeterliliği İle İlgili Düzenlemeler Sermaye Piyasası Kurulu, Seri:V, No:34 “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği” ile, aracı kurumlar için bir sermaye yeterliliği kavramı ortaya koymuştur. Genel anlamda bu tebliğ hükümleri, aracı kurumları bilançolarının aktifinde likiditesi yüksek olan varlıkları bulundurmaya veya likiditenin düşmesine paralel olarak sermayelerini yükseltmeye yönelten bir nitelik arzetmektedir. Sermaye yeterliliği hesaplamalarında geçerli olan özsermaye, aracı kurumların değerleme günü itibarıyla hazırlamış oldukları bilançolarında yer alan ve kurumun net aktif toplamının ortaklık tarafından karşılanan kısmını ifade eden tutarların yer aldığı grubu oluşturur. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 4.2.1.16.40) Aracılık Faaliyetinde Belge Ve Kayıt Düzeni Aracılık faaliyetinde belge ve kayıt düzeni Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri:V, No:6 sayılı “Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. Bu Tebliğ’in amacı aracı kuruluşların aracılık faaliyetlerinde düzenleyecekleri belgeler ile muhasebe işlemlerinde uyacakları esasları belirlemektedir. Aracı kuruluşlar, aracılık faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıt ve işlemlerine dayanak teşkil etmek üzere, bu Tebliğ’de açıklanan form ve belgeleri eksiksiz olarak düzenlemek, saklamak ve menkul kıymet işlemleri ile ilgili muhasebe kayıtlarını bir gün içinde yasal defterlerine işlemek zorundadırlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

194

Aracı kuruluşların sermaye piyasası faaliyetleri dolayısıyla aldıkları mektup, yazı, telgraf, cetvel, senet gibi vesikalar ile yazdıkları mektup, yazı ve telgrafların kopyalarını ve sözleşmeleri, kimlik tespiti amacıyla alınan ya da düzenlenen belgeleri, vekaletnameleri, müşteri tanıma kuralı çerçevesinde düzenlenen belgeleri, taahhüt, kefalet ve diğer teminat senetleri ve mahkeme ilanları gibi belgeleri düzenli ve tasnif edilmiş bir biçimde saklamaları zorunludur Bankalar dışındaki aracı kuruluşlar, şubelerinde yürüttükleri aracılık faaliyeti ile ilgili muhasebe kayıtlarını merkezlerinde veya şubelerinde tutarlar ve muhasebe hesaplarının işleyişinde, Seri:XI, No:7 sayılı Kurul tebliğinde düzenlenen Aracı Kurum Hesap Planı’nı esas alırlar. Bu düzenlemenin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. Aracı kuruluşların türev araçların alım satımına aracılık faaliyetlerinde düzenleyecekleri belgeler ve kayıt düzeni ise Seri:V, No:51 Sayılı Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ’de yer almaktadır. 4.2.1.16.41) Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Aracı kuruluşların, sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlem esasları, Sermaye Piyasası Kurulu’nca ilk olarak 1994 yılında düzenlenmiş, 14.07.2003 tarihinde yayımlanan Seri:V, No:65 tebliği ile yeni esaslar belirlenmiştir. 4.2.1.16.42) İşlem Yapabilecek Kuruluşlar Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık yetki belgesine sahip aracı kurumlar, Kurul’dan ayrıca bir izin almaksızın aracılık edebilirler. Bankaların sermaye piyasası aracı alımı için doğrudan müşterilere kullandırmak üzere Tebliğde özkaynak olarak sayılan kıymetler karşılığında açmış oldukları krediler de ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Tebliğdeki aracı kurumlara ilişkin genel ve özel nitelikteki limitlere ilgili hükümler dışında Tebliğde yer alan esaslara tabidir. Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemleri, aracı kurumlar, bankalar ve Takasbank tarafından Tebliğde yer alan esaslar çerçevesinde Kuruldan ayrıca izin almaksızın gerçekleştirilebilir. Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemleri için Takasbank bünyesinde oluşturulacak piyasaya kabul koşulları, işlem yapma kural ve biçimleri ile uygulanacak diğer hükümler Takasbank yönetim kurulunun önerisi üzerine Kurul onayı almak kaydıyla yönetmelikle belirlenir. DİBS (Devlet İç borçlanma Senedi) piyasa yapıcısı olarak yetkilendirilmeyen bankalar ve aracı kurumlar, DİBS’leri yalnızca ödünç verebilirler ancak ödünç alma işleminde bulunamazlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

195

4.2.1.16.43) Genel Şartlar Aracı kurumlar, sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerinin yürütülmesi ve kontrol mekanizmalarının sağlanması amacıyla gerekli teknik donanımı sağlamak ve yeterli teknik ve mesleki bilgiye sahip, özkaynak oranlarının mevzuat ve müşterilerle imzalanan ilgili çerçeve sözleşmelere uygunluğu, müşterilerin risklerinin günlük olarak takip edilmesi ve raporlanması ile görevli bir personeli ve genel müdüre raporlama yapmak amacıyla yönetim kurulu kararı ile bir genel müdür yardımcısını, genel müdür yardımcısının bulunmaması halinde bir birim yöneticisini sorumlu olarak atamak zorundadırlar. Aracı kurumlar yönetim kurulu kararı ile sorumlu bir yönetim kurulu üyesi başkanlığında genel müdür veya genel müdür yardımcısı ile ilgili birim yöneticilerinden meydana gelen bir kredi komitesi oluştururlar. Kredi komitesinin görev ve yetkileri aracı kurumların iç kontrol prosedürlerinde belirlenir.

4.2.1.16.44) İşlem Konusu Menkul Kıymetler Borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarından, sermaye piyasası araçlarının kredili alım ve açığa satış işlemlerine konu olacaklar ilgili borsanın yetkili organları tarafından piyasa kapitalizasyonu, likidite, dolaşımda bulunan pay sayısı, işlem sıklığı ve bu gibi hususlar dikkate alınmak suretiyle bir veya birden fazla gruba ayrılarak listelere alınır, Kurula bildirilir ve Kurulun onayını müteakip ilan edilir. Kurul gerekli gördüğü hallerde, bazı sermaye piyasası araçlarının listelerden çıkarılmasını ilgili borsanın yetkili organından isteyebilir. Listelerde değişiklik yapıldığında, listeden çıkarılan sermaye piyasası araçları ilgili borsa tarafından tasfiye işlemlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla, üç ayı geçmemek üzere, bir sonraki değişiklik dönemine kadar geçici liste kapsamına alınır. Listeden çıkarılan sermaye piyasası aracı için açılmış bulunan kredi, müşterinin talebi ve aracı kurumun kabul etmesi şartıyla listede yeralan başka bir sermaye piyasası aracıyla değiştirilmek suretiyle devam edebilir. DİBS piyasa yapıcıları tarafından ödünç alma ve verme işlemine konu edilebilecek menkul kıymetler Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenen ölçüt kağıtlardır. 11 Haziran 2001 tarih ve 150 sayılı Genelge ile konu hakkında getirilen düzenleme sonucunda; Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri:V, No:18 sayılı Tebliği’nin 5’inci maddesi çerçevesinde, “Kredili Menkul Kıymet İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi” İMKB pazarlarında işlem görme şartlarını sağlayan tüm şirketlerin hisse senetlerinden oluşturulmaktadır. “Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listeleri” ise üçer aylık dönemler itibariyle güncelleştirilen İMKB Ulusal-100 Endeksi’ne dahil olan hisse senetlerinden oluşturulmaktadır. Bu düzenlemeye ilişkin olarak; Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK), 03.05.2001 tarih ve 21 sayılı toplantısında alınan ve 2001/18 sayılı SPK Haftalık Bülteni’nde yayımlanan kararına istinaden Borsa Yönetim Kurulu’nun 12.06.2001 tarih ve 804 sayılı kararı doğrultusunda, Seri:V, No:18 sayılı “Kredili Menkul Kıymet Açığa Satış ve Menkul Kıymetlerin Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkında Tebliğ”in 5’inci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca, işlem sıraları sürekli kapatılmış olan hisse senetleri hemen, işlem sıraları


______________________________________________________________________

TSPAKB

196

geçici durdurulmuş olan hisse senetleri ise kapalılık halinin 5 işgününden fazla sürmesi ve Borsa Yönetim Kurulu tarafından kapalılık halinin devamına karar verilmesi durumunda “Kredili Menkul Kıymet İşlemleri ile Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listesi”nden çıkarılacaktır. 4.2.1.16.45) Genel İşlem Sınırları ve Teşvik Hükümleri Aracı kurumların belirli bir anda kullandırdıkları kredilerin toplam tutarı ile müşterileri ve/veya kendi hesaplarına açığa sattıkları hisse senetlerinin değerinin toplamı her faaliyet için ayrı hesaplanmak üzere içinde bulunulan aydan önceki üç ay için ay sonları itibariyle hesaplanan özsermayelerin ortalamasının iki katını geçemez. Ancak, ortalamaya dahil olan son aya ait özsermaye rakamının ortalamadan düşük olması durumunda, limit hesaplamalarında son üç aylık özsermaye rakamlarının ortalaması yerine son aya ait özsermaye rakamı dikkate alınır. Kurul tarafından belirlenen işlem sınırları TC Merkez Bankası’nın da görüşü alınmak suretiyle değiştirilebilir. Kurulun Seri:V, No:34 sayılı Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği’nin 11’inci maddesi ile aracı kurumların birleşme ve devralmaları ile tebliğde öngörülenden daha yüksek tutarda özsermayeye sahip olmalarını teşvik etmek amacıyla yukarıda yer alan sınırları artıran bazı düzenlemeler yapılmıştır. Ancak bu teşvik maddeleri Seri:V, No:18 sayılı tebliğdeki sınırlarla ilgili olduğundan, Seri:V, No:65 sayılı tebliğle getirilen yeni sınırlara ilişkin olarak değişiklik yapılması beklenmektedir. Buna göre;

a) Birden fazla aracı kurumun ilgili mevzuat çerçevesinde birleşme yoluyla oluşturdukları yeni aracı kurumlar,

b) Bir veya birden fazla aracı kurumu devralan aracı kurumlar, c) Alım satım aracılığı faaliyeti için Kurulca belirlenen asgari özsermaye tutarının

10 katı özsermayeye sahip olan aracı kurumlar için,

- Kendi kaynaklarından kullandırılan kredi tutarı, özsermayenin tamamı, - Kredili menkul kıymet, açığa satış ve ödünç menkul kıymet işlemlerinin

toplam tutarı, özsermayenin 4 katı, - Bir müşteriye açılabilecek kredi tutarı ise özsermayenin %30’u,

şeklinde uygulanır. (a) ve (b) bendindeki aracı kurumların devir ve birleşmeyi takiben yukarıda belirtilen şartlardan yararlanmaya devam etmeleri için hukuken devir ve birleşmenin tamamlandığı tarihi izleyen bir yıl sonunda, alım satım aracılığı faaliyeti için Kurulca belirlenen asgari özsermaye tutarının 5 katı, iki yıl sonunda 10 katı özsermayeye sahip olmaları zorunludur.

d) Alım satım aracılığı faaliyeti için Kurulca belirlenen asgari özsermaye tutarının 5 katı özsermayeye sahip olan aracı kurumlar için,

- Kendi kaynaklarından kullandırılan kredi tutarı özsermayenin %75’i, - Kredili menkul kıymet, açığa satış ve ödünç menkul kıymet işlemlerinin

toplam tutarına ilişkin oran 3 kat,


______________________________________________________________________

TSPAKB

197

- Bir müşteriye açılabilecek kredi tutarı ise özsermayenin %20’si, olarak uygulanır. 4.2.1.16.46) Özel İşlem Sınırı Aracı kurumların bir müşteriye açacakları kredi tutarı, son üç aylık ortalama özsermaye tutarının %10 (yüzde on)’unu aşamaz. Sürdürme teminatının kredili işlem süresince %50 oranında ve üzerinde uygulanması kaydı ile aracı kurumların bir müşteriye açabilecekleri kredi tutarı iki katına kadar artırılabilir. Ancak bu durumda, yukarıda açıklanan Kurulun aracı kurumların sermayelerine ve sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelerinde yer alan sermayenin güçlendirilmesine ilişkin özel hükümlerden yararlanan aracı kurumlar için uygulanmaz. Bu oranın hesaplanmasında;

Bir gerçek kişi ile eş ve velayeti altındaki çocuklarına, bunların sınırsız sorumlulukla katıldıkları veya yönetim kurulu başkanı, üyesi, genel müdürü ya da genel müdür yardımcısı oldukları ortaklıklara,

Bu kişilerin veya bir tüzel kişinin sermayelerinin doğrudan veya dolaylı olarak %25 veya daha fazlasına iştirak ettikleri ortaklıklara, İstihdam ilişkisi, akdi ilişki ya da sair nedenlerle menkul kıymet alım satım işlemlerinde birlikte hareket edenlere,

verilecek kredi toplamı, bir müşteriye açılmış kredi sayılır. 4.2.1.16.47) Takas Süresi İçerisinde Yapılan İşlemlerin Teminatlandırılması Seri:V, No:65 sayılı tebliğle getirilen yeni düzenlemelerden birisi de kredili olsun olmasın bütün alımlar için asgari bir varlığının hesabında bulunması zorunluluğudur. Buna göre bir müşterinin takası henüz gerçekleşmemiş hisse senedi alımı işlemleri sonucunda, belirli bir anda oluşabilecek açık takas pozisyonunun asgari %20’si oranında net varlığının bulunması zorunludur. Aracı kurum daha yüksek bir teminat oranı belirleyebilir. Açık takas pozisyonu hesaplanırken öncelikle aynı hisse senedi için yapılan alım ve satım tutarları netleştirilerek müşterinin aracı kuruma karşı hisse senedi alım işlemlerinden doğan nakit yükümlülüğü hesaplanır. Müşterinin net varlığı özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetlerden oluşur. Net varlığın hesaplanmasında müşterinin takas yükümlülüğünü yerine getirmediği kıymetler ile herhangi bir işlemin teminatı olan kıymetler dikkate alınmaz. Teminat oranının herhangi bir nedenden dolayı sağlanamaması halinde, teminat oranını daha da düşürecek emirler kabul edilmez ve gün sonunda müşterinin teminat oranını sağlayamaması halinde, ertesi gün ilk seansın başlangıcında müşterinin belirtilen teminat oranını sağlayacak tutardaki kıymeti aracı kurum tarafından belirlenen teminat oranı sağlanıncaya kadar sözleşmedeki hükümler çerçevesinde resen satılır. Aracı kurumlar tarafından emri veren müşterinin nakit yükümlülüğünü yerine getirecek mali güce sahip olduğu hususunda gerekli araştırmaların yapılmış, müşteriyi tanıma kuralı çerçevesinde müşterinin borcunu karşılar tutarda, likiditesini dikkate alarak, mal varlığı ve ödeme gücü olduğuna dair tevsik edici belgelerle kredi komitesinin olumlu görüşünün alınmış ve yönetim kurulu kararı ile limit tanınmış olması durumlarında takas süresini aşmamak üzere herhangi bir teminat almaksızın alım emri kabul edilebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

198

4.2.1.16.48) Kredi Hesabı Aracı kurumlar sermaye piyasası araçlarının kredili alımı ve açığa satış işlemlerinde bulunacak gerçek ve tüzel kişiler adına “Kredi Hesabı” açmak zorundadırlar. Müşterinin, hem sermaye piyasası araçlarının kredili alımı hem de açığa satış işlemlerinin aynı anda olması halinde, her iki işlem türü için de ayrı hesap açılır. Kredi hesabının müşterinin aracı kurumda bulunan diğer hesaplarından ayrı olarak işlemesi ve izlenmesi esastır. Müşterinin Tebliğ kapsamındaki işlemlerinden doğan ve yatırılması gereken özkaynak ve benzeri mali yükümlülükleri aracı kurum nezdinde bulunan diğer hesaplarındaki, nakit ve menkul kıymetler teminat veya karşılık gösterilerek kapatılamaz. Şu kadar ki, özkaynak açığının tamamlanmasını teminen, müşteri hesapları arasındaki borç ve alacağın mahsubuna yönelik yazılı bir müşteri talimatının bulunması halinde hesaplar arasında virman yapılabilir. 4.2.1.16.49) Çerçeve Sözleşmeler Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satışı ve ödünç alma ve verme işlemlerinde bulunulabilmesi için aracı kurum ile müşteri arasında işlemin niteliğine göre “sermaye piyasası araçlarının kredili alım işlemi çerçeve sözleşmesi”, “açığa satış işlemi çerçeve sözleşmesi” ve “sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemleri çerçeve sözleşmesi” imzalanması zorunludur. Bu sözleşmelerde yer verilmesi gereken asgari hususlar Kurulca belirlenir. Bu sözleşmeler aracı kurumlarla müşterisi arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, başlangıçta bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan çerçeve anlaşmalarıdır. Çerçeve sözleşmelerde sermaye piyasası mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını ciddi şekilde zedeleyici ve aracı kurumlar lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan hükümlere ve emirlerin ispatının müşteriye yüklenmesine ilişkin hükümlere yer verilemez. Sözleşmelerde hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır. 4.2.1.16.50) Özkaynak Olarak Kabul Edilebilecek Kıymetler Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerinde özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetler,

- nakit olarak TL ve konvertibl döviz, - sermaye piyasası aracı olarak işlemlere konu olabilecek sermaye piyasası

araçları listelerinde yer alan sermaye piyasası araçları, - A ve B tipi yatırım fonu katılma belgeleri, - Borsada işlem görmesi kaydıyla devlet tahvili, hazine bonosu, - İstanbul Altın Borsasında işlem görmekte olan ve Hazine Müsteşarlığının

belirlediği standartlardaki altın ve diğer kıymetli madenler, - Kurulca uygun görülecek diğer sermaye piyasası araçlarıdır.

Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı ve açığa satış işlemlerinde özkaynak oranının hesaplanmasında;

a) Nakit, devlet tahvili, hazine bonosu, B tipi yatırım fonu katılma belgesi İstanbul Altın Borsasında işlem görmekte olan ve Hazine Müsteşarlığının belirlediği standartlardaki altın ve diğer kıymetli madenler, ve/veya Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçlarının kabul edilmesi halinde bu kıymetlerin %100’ü,

b) İMKB 100 endeksine dahil hisse senetleri ve/veya A tipi yatırım fonu katılma belgesi kabul edilmesi halinde tevdi edilen kıymetlerin %90’ı,


______________________________________________________________________

TSPAKB

199

c) İMKB 100 endeksi dışında kalan hisse senetlerinin %75’i özkaynak olarak kabul edilir.Kredili olarak alım yapılan bir şirket tarafından ihraç edilen hisse senedi tutarı, her bir müşteri için, Tebliğ kapsamında değerlemesi yapılacak olan kredili alım yapılan tutarının %60’ını geçemez. Özkaynak olarak verilen hisse senetleri bu kapsamda değerlendirilmez. Kredili olarak alınan hisse senetlerinin cari değerindeki değişmeler sonucunda bir hisse senedinde %60 oranı aşıldığı takdirde, aracı kurumlar bu durumun tespit edildiği gün itibarıyla, oranın bu fıkrada yer alan orana getirilmesi için müşteriye en seri iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) ulaşarak bildirimde bulunur ve teyit alırlar. Bildirimin müşteriye yapıldığı tarihten itibaren iki iş gününü geçmeyecek şekilde sermaye piyasası araçlarının kredili alım işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenen süre içerisinde tamamlanmaması halinde, aracı kurumun ayrıca bir ihbarname göndermesine gerek kalmaksızın kredi hesabını Tebliğe uygun hale getirecek işlemleri yaparlar. Sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, müşteri özkaynak olarak verilen kıymetleri başka kıymetlerle değiştirebilir. Müşteriler tarafından peşin olarak satın alınan sermaye piyasası araçları, müşterinin yazılı onayı olmaksızın kredili sermaye piyasası aracı ve açığa satış işlemlerinde özkaynak olarak kullanılamaz. Kredi ile satın alınan sermaye piyasası araçları ise her ne suretle olursa olsun açığa satış işlemlerinde özkaynak olarak kullanılamaz. Aracı kurumlar, müşterilerinin mali yapısına ve kredi ile satın alınan veya açığa satılan sermaye piyasası araçlarının risk düzeyine göre daha yüksek bir özkaynak oranı uygulayabilirler. 4.2.1.16.51) Sermaye Piyasası Araçlarının Değerlemesi Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine konu olan ve özkaynak olarak verilen sermaye piyasası araçlarının değerlemesi, aracı kurumlar tarafından aşağıdaki esaslar dikkate alınarak yapılır.

a) Sermaye piyasası aracının alımının yapıldığı günde sermaye piyasası aracının alış fiyatı ve komisyonların,

b) Takip eden günlerde sermaye piyasası aracının bir önceki seans ağırlıklı ortalama fiyatının,

c) Sermaye piyasası aracına ait bir önceki seansta işlemin olmaması ve/veya ağırlıklı ortalama fiyatının elde edilememesi durumunda, en son seansa ait en iyi alış ve en iyi satış fiyatlı emirlerin aritmetik ortalamasının, değerlemede kullanılması esastır. Yatırım fonu katılma belgeleri gün sonunda fon kurucusu tarafından açıklanan alış fiyatları üzerinden değerlenir. İşlem sınırları sürekli kapatılmış olan hisse senetleri ile işlem sınırları geçici durdurulmuş olan hisse senetlerinin kapalılık halinin beş iş gününden fazla sürmesi ve Borsa Yönetim Kurulu tarafından kapalılık halinin devamına karar verilmesi durumunda, söz konusu hisse senetleri teminat olma nitelikleri kaybederler. Söz konusu hisse senetleri bu Tebliğ kapsamındaki işlemlerde özkaynak olarak kabul edilmez, daha önceden özkaynak olarak alınmış olanlar ise, özkaynak oranı hesaplamalarında dikkate alınmaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

200

4.2.1.16.52) Sermaye Piyasası Araçlarının Korunması Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine konu olan kıymetler ile söz konusu işlemler nedeniyle özkaynak olarak yatırımcı tarafından aracı kuruma tevdi edilen nakit ve menkul kıymetler rehnedilemez, kullanım amaçları dışında tasarruf edilemez, üçüncü kişilere devredilemez. 4.2.1.16.53) Halka Arzda İşlem Yasağı Kurul kaydına alınan sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışına aracılık faaliyetini aracılık yüklenimi şeklinde gerçekleştiren aracı kurumlar halka arz süresince bu menkul kıymetlerle ilgili kredili işlem yapamazlar. Bu yasağın kapsamına girmeyen konsorsiyum üyesi aracı kuruluşlar halka arza konu sermaye piyasası araçlarında halka arz süresince yapmış oldukları kredili sermaye piyasası alım işlemlerine ilişkin verileri satış sonuçları ile birlikte altı işgünü içinde Kurul’a bildirirler. Aracı kurumlar, Kurul kaydına alınan sermaye piyasası araçlarının halka açılma amacıyla Borsada satış sureti ile yapılan halka arzlarında, söz konusu sermaye piyasası araçlarıyla ilgili açığa satış işlemi yapamazlar. 4.2.1.16.54) Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım İşlemi Kredili sermaye piyasası aracı alımı işlemi, kredi kullanılması suretiyle müşteri tarafından sermaye piyasası aracı alınmasıdır. Müşteri tarafından, alım emrinin kredili sermaye piyasası aracı işlemi olduğunun emrin verilmesi esnasında bildirilmesi zorunludur. Kredili olmayan bir alım emri nedeni ile müşterinin ödemekle yükümlü olduğu tutarın tamamının veya bir kısmının takas günü itibarıyla tevdi edilmemesi veya söz konusu tutarın takas tarihi itibarıyla müşterinin aracı kurum nezdindeki hesabında bulunmaması durumunda, herhangi bir ilave bildirime ihtiyaç duyulmaksızın işlemin Tebliğdeki limitler açısından kredili işlem olduğu kabul edilir. Bu durumda takas tarihini izleyen üç iş günü içerisinde aracı kurum tarafından;

a) Aralarında kredili işlem sözleşmesi bulunan müşterilerin yazılı onayı alınarak; kredili sözleşmesi bulunmayan müşterilerle ise sözleşme akdetmek suretiyle, işlemin Tebliğ’in bütün hükümleri açısından sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi sayılması veya, b) Daha önce imzalanan alım satım aracılığı çerçeve sözleşmesinde bu yönde hüküm bulunması ve alım emrinin yerine getirildiğinin müşteriye açıkça bildirilmiş olması şartı ile nakit yükümlülüğünü yerine getirmeyen müşteri namına alınan işleme konu sermaye piyasası araçlarının yükümlülük tutarına tekabül eden kısmı satılarak borç tutarının tahsil edilmesi veya, c) İMKB Yönetmeliğinin 39’uncu maddesinin ya da genel hükümlerin uygulanması suretiyle söz konusu temerrüdün tasfiye edilmesi ya da tasfiyesi için gerekli işlemlere başlanması zorunludur. İşlemlere konu sermaye piyasası araçları listelerinde yer almayan sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemlerde de takas yükümlülüğünün müşteri tarafından süresi içinde yerine getirilmemesi halinde yukarıdaki (b) ve (c) bentleri uygulanır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

201

4.2.1.16.55) Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım İşlemlerinde Özkaynak ve Özkaynağın Korunması Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde özkaynak, işleme konu kıymetlerin Tebliğdeki esaslara göre belirlenen cari değerleri ile bu kıymetlere ödenen kâr payı, faiz ve benzeri gelirler toplamından verilen kredi tutarının ve günlük olarak tahakkuk etmiş faizlerinin düşülmesi suretiyle hesaplanır. Müşteri sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işleminde, başlangıçta asgari %50 oranında özkaynak yatırmak zorundadır. Başlangıçta yatırılacak özkaynak, açılan kredi ile satın alınan menkul kıymetlerin cari piyasa değeri kadar nakit veya menkul kıymetin peşin olarak yatırılmasını ifade eder. Kredili sermaye piyasası aracı işlemlerinin devamı süresince özkaynak oranının asgari %35 olması zorunludur. Özkaynak oranının hesaplanmasında; [(İşleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri – kredi tutarı) / işleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri] formülü kullanılır. Müşteri, zararını durdurmak amacıyla, bu alt sınırlara ulaşmadan, daha yüksek bir özkaynak oranında sermaye piyasası araçlarının satışını sağlayan resen satış emrinin uygulanması konusunda çerçeve sözleşmesine hüküm konulmasını isteyebilir. Müşterinin özkaynağı nakit olarak yatırması durumunda yatırılacak tutar;

anıÖzkaynakOrimetinDegernMenkulKiySatinAlina formülü ile bulunabilir.

Müşterinin özkaynağı menkul kıymet olarak yatırması durumunda yatırılacak tutar;

imetinDegernMenkulKiySatinAlinaanıÖzkaynakOr

anıÖzkaynakOr

1 formülü ile bulunabilir.

Müşterinin sahip olduğu menkul kıymetler karşılığında kredili olarak alabileceği menkul kıymet tutarının hesaplanmasında ise;

tarimetlerinTuuMenkulKiySahipOldugMusterininanıÖzkaynakOr

anıÖzkaynakOr

1

formülü kullanılabilir. 4.2.1.16.56) Özkaynak Tamamlama Bildirimi Aracı kurumlar müşterilerinin kredi hesabındaki özkaynak tutarını, Tebliğin ekinde yer alan formata uygun olarak her iş günü itibarıyla hesaplamak ve raporlamak zorundadırlar. Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi karşılığı yatırılan özkaynak tutarı, işleme konu kıymetlerin cari değerindeki değişmeler sonucunda gerekli özkaynak tutarının altına düştüğü takdirde, aracı kurumlar eksikliğin tespit edildiği gün itibarıyla, özkaynak oranını başlangıç özkaynak oranına tamamlayacak şekilde nakit ve/veya sermaye piyasası aracı yatırmak üzere müşteriye en seri haberleşme aracı ile (faks, telefon,


______________________________________________________________________

TSPAKB

202

elektronik ortam ve benzeri) ulaşarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunur ve teyit alırlar. Özkaynağın, tamamlama bildiriminin müşteriye yapıldığı tarihten itibaren iki iş gününü geçmeyecek şekilde sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenen süre içerisinde tamamlanmaması halinde, aracı kurum ayrıca bir ihbarname göndermesine gerek kalmaksızın, kredili olarak alınan ve/veya özkaynak olarak verilen sermaye piyasası araçlarını satarak krediyi kapatma yetkisine sahiptir. Kendisine özkaynak tamamlama bildirimi gönderilmiş müşterinin hiçbir alım emri, bildirim gününden özkaynak tamamlanıncaya kadar geçecek süre boyunca yerine getirilmez. Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alımı İşlemlerinde Özkaynak Hesaplanmasına İlişkin Örnek

I

II

III

IV

V

Kredili İşleme Konu

Kıymetlerin Cari Piyasa Değeri (TL)

(I) = (II) + (III)

Özkaynak Olarak

Yatırılan Nakit veya Sermaye Piyasası Aracının

Cari Piyasa Değeri (TL)

(II)

Kullanılan Kredi

Karşılığında Satın Alınan

Sermaye Piyasası

Araçlarının Cari Piyasa

Değeri (TL) (III)

Kredi Tutarı (TL)

(IV)

Özkaynak Oranı (TL)

V= (I–IV/I)

1. gün (Hesabın açıldığı gün)

10.000 5.000 5.000 5.000 % 50

2.gün 8.000 3.000 5.000 5.000 %37 3. gün (Bildirim Günü)

7.000 2.000 5.000 5.000 % 28

Bildirim Sonrası 10.000 5.000 5.000 5.000 % 50 Yukarıdaki örnekte özkaynak olarak getirilen varlığın fiyatının azalması durumunda özkaynak oranı (%28) asgari özkaynak oranından (%35) daha düşük seviyeye inmiştir. Bu durumda müşteri özkaynak oranını Tebliğde öngörülen tutara (%50) artırmak üzere nakit veya menkul kıymeti ek özkaynak olarak getirmekle yükümlüdür. 4.2.1.16.57) Hesaptan Nakit Çekilmesi ve Yeniden Yatırım Müşteri, hesabındaki özkaynak tutarının, asgari özkaynak oranını sağlayan tutarın üzerine çıkması halinde, özkaynak fazlasını nakit olarak çekebileceği gibi, aracı kurum tarafından kabul edilmesi halinde yeni sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde özkaynak olarak kullanabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

203

4.2.1.16.58) Sermaye Piyasası Araçlarının Sağladığı Hakların Kullanımı Müşterinin kredili olarak satın aldığı ve/veya özkaynak olarak yatırdığı sermaye piyasası araçlarından doğan, faiz ve temettü gelirleri müşteriye aittir. Bu gelirler, sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesinde aksine hüküm bulunmaması halinde müşteri adına aracı kurum tarafından tahsil edilir. Hisse senetlerinden doğan oy hakkı müşteriye aittir. Kredi karşılığı alınan ya da özkaynak olarak yatırılan hisse senetlerinin bedelsiz hisse senedi alma ve yeni pay alma hakları müşteri hesabına aracı kurum tarafından kullanılır. 4.2.1.16.59) Aracı Kurumların Müşterilerine Kullandırmak Amacı İle Kredi Alınması Aracı kurumlar Tebliğde belirlenen esaslar çerçevesinde yürütülecek sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde sermaye piyasası aracı teminatı karşılığında müşterilerine kullandırmak üzere bankalar, Takasbank ve Kurulun uygun gördüğü diğer kurum ve kuruluşlar ile organize ödünç piyasalarından kredi alabilirler. Aracı kurumlar bu krediler karşılığında, müşteri bazında kredinin özkaynağı olarak kredi kuruluşu tarafından talep edilen miktardan daha fazla sermaye piyasası aracını teminat olarak veremez. Teminat olarak verilen sermaye piyasası araçları, sadece o müşteriye kullandırılmak üzere alınan krediye teminat teşkil eder. Aracı kurumların kredi kullandığı kurum ve kuruluşlar ile piyasalar, kredi karşılığında kendisine verilen sermaye piyasası araçlarını kredinin teminatı olarak alır ve bu sermaye piyasası araçlarını başka bir kişi veya kuruma satamaz, teminat gösteremez ve ödünç veremez. 4.2.1.16.60) Kredinin Muacceliyeti Kredi borcu aşağıdaki hallerde muaccel hale gelir

a) Aracı kurum tarafından yapılan özkaynak tamamlama bildirimine rağmen müşterinin süresi içerisinde özkaynağı tamamlamaması,

b) Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesi ile belirlenen kredi süresinin sona ermesi,

c) Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi yapılan sermaye piyasası araçlarının, ilgili listeden çıkarılması. Muaccel hale gelen kredi karşılığında, sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, özkaynak olarak yatırılan kıymetler nakde dönüştürülmek suretiyle tasfiye edilebileceği gibi, aracı kurumun hesabına da geçirilebilir. Kredi borcunun muaccel hale gelmesi durumunda bu tebliğde hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası araçlarının alımı işlemi çerçeve sözleşmesi ve genel hukuk hükümleri uygulanır. 4.2.1.16.61) Sermaye Piyasası Araçlarının Saklanması Kredili olarak alınan veya özkaynak olarak yatırılan sermaye piyasası araçları aracı kurum adına ve müşteriler itibarıyla Takasbank’ta saklanır. Aracı kurumlar tarafından kredi kullanılması halinde teminata verilen sermaye piyasası araçları ise ilgili kredi veren


______________________________________________________________________

TSPAKB

204

kuruluş adına Takasbank’ta saklanır. Bankalar tarafından doğrudan müşterilere açılan krediler karşılığında özkaynak olarak alınan sermaye piyasası araçları müşteriler bazında banka kayıtlarında izlenir. Kredinin özkaynağını teşkil eden hisse senetlerinin rehni taraflar arasında kararlaştırılmış ise, rehin, genel hükümler çerçevesinde ve aracı kurum vasıtasıyla Takasbank nezdinde gerçekleştirilir. 4.2.1.16.62) Açığa Satış İşlemleri Açığa satış işlemi; sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışa ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile yerine getirilmesi de açığa satış sayılır. Müşteri tarafından verilen satım emrinin açığa satış olduğunun emrin verilmesi esnasında aracı kuruma yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. Müşterilerden Seri:V, No:6 sayılı "Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ" kapsamında sözlü emir niteliğinde açığa satış emri kabul edilmesi durumunda, müşteri tarafından verilen satım emrinin açığa satış olduğunun emrin verilmesi esnasında aracı kuruma bildirilmesi gerekmektedir. Aracı kurumlar, sözlü emir niteliğinde açığa satış emri kabulü halinde, emirlerin açığa satış olduğunun, emir iletiminde kullanılan iletişim aracının niteliğine uygun bir şekilde bildirilmesi ve bu bildirimlerin saklanması hususunda gerekli önlemleri alır. Sermaye piyasası aracının satış emrinin verilmesi anından önce, satın alınmış veya sermaye piyasası aracının devri konusunda her iki tarafı da bağlayıcı sözleşme yapılmış olunmasına rağmen henüz teslimatın yapılmamış olması durumlarında satışı yapan kişinin söz konusu sermaye piyasası aracına sahip olduğu varsayılır. Satıma konu olan sermaye piyasası araçlarının satım emrinin verildiği an itibarı ile müşterinin aracı kurum nezdindeki hesabında bulunmaması veya söz konusu yükümlülüğün ilgili sermaye piyasası aracının ödünç alınması sureti ile yerine getirilmesi durumunda herhangi bir ilave bildirime ihtiyaç duyulmaksızın müşteri tarafından verilen satım emrinin Tebliğ hükümleri ve açığa satış işlemlerine ilişkin borsa işlem kuralları açısından açığa satış olduğu kabul edilir. Ancak müşterinin satışı yapılan sermaye piyasası aracını tevdi edebilecek durumda olduğunu ve satışa konu sermaye piyasası aracının takas tarihine kadar aracı kuruma iletileceğini yazılı veya herhangi bir iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) beyan etmesi durumunda işlem açığa satış işlemi sayılmaz. Müşteri söz konusu beyanın doğruluğundan sorumludur. Müşteri söz konusu beyanın doğruluğundan sorumludur. Aracı kurum müşteri tarafından yapılan söz konusu beyanın doğruluğunun araştırılmasından, gerekirse doğruluğunun teyit edilmesinden ve gerekli belgelerin temin edilerek saklanmasından sorumludur. Satışı yapılan sermaye piyasası aracının tamamının veya bir kısmının takas süresi içinde tevdi edilmemesi veya söz konusu sermaye piyasası araçlarının takas tarihi itibariyle müşterinin aracı kurum nezdindeki hesaplarında bulunmaması durumunda müşteriye temerrüt hükümleri uygulanarak en geç takas tarihini izleyen 2 iş günü içerisinde; a) Daha önce imzalanan alım satım aracılığı çerçeve sözleşmesinde bu yönde hüküm bulunması ve satım emrinin yerine getirildiğinin müşteriye açıkça bildirilmiş olması şartı ile sermaye piyasası aracı yükümlülüğünü yerine getirmeyen müşteri namına satılan


______________________________________________________________________

TSPAKB

205

sermaye piyasası araçlarından elde edilen tutarın yükümlülüğe tekabül eden kısmı için piyasadan ilgili sermaye piyasası aracının satın alınması, veya b) İMKB Yönetmeliğinin 38’inci maddesinin ya da genel hükümlerin uygulanması, suretiyle söz konusu temerrüdün tasfiye edilmesi ya da tasfiyesi için gerekli işlemlere başlanması zorunludur. Ayrıca temerrüde düşen müşteri için Tebliğ çerçevesinde İMKB'ye gerekli bildirim yapılır. Hazine Müsteşarlığı tarafından DİBS’lere ilişkin olarak çift taraflı kotasyon vermek üzere yetkilendirilen DİBS piyasa yapıcılarının gerçekleştirmiş oldukları işlemler Tebliğ hükümleri çerçevesinde açığa satış olarak kabul edilmez. İMKB tarafından çift taraflı kotasyon vermek üzere yetkilendirilen piyasa yapıcılarının, portföylerinde karşılığı bulunmayan miktardaki kotasyon satışını, kotasyon alışından önce gerçekleştirdiği işlemler bu Tebliğ hükümleri çerçevesinde açığa satış olarak kabul edilmez. 4.2.1.16.63) Açığa Satış İşlemlerinde Özkaynak Ve Özkaynağın Korunması Açığa satış işlemlerinde özkaynak; işleme konu kıymetlerin cari değerleri ile açığa satıştan elde edilen hasılatın toplanması suretiyle hesaplanır. Müşteri açığa satış işleminde başlangıçta asgari %70 oranında özkaynak yatırmak zorundadır. Başlangıçtaki özkaynak, açığa satılacak menkul kıymetlerin cari piyasa değeri kadar nakit veya menkul kıymetin peşin olarak yatırılmasını ifade eder. Açığa satış işlemlerinin devamı süresince özkaynak oranının %35 olması zorunludur. Özkaynak oranının hesaplanmasında; [(İşleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri – açığa satışa konu sermaye piyasası aracının piyasa değeri) / işleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri] formülü kullanılır. Müşteri, zararını durdurmak amacıyla, aracı kurumla imzalanan açığa satış çerçeve sözleşmesinde yer alan ya da bu madde hükümleri çerçevesinde alt sınırları belirlenen özkaynak oranına ulaşmadan, daha yüksek bir özkaynak oranında sermaye piyasası araçlarının alışını sağlayan resen alış emrinin uygulanması konusunda açığa satış çerçeve sözleşmesine hüküm konmasını ve buna ilişkin esasların belirlenmesini isteyebilir. 4.2.1.16.64) Özkaynak Tamamlama Bildirimi Aracı kurumlar müşterilerinin açığa satış hesaplarındaki özkaynak tutarını, her iş günü itibariyle hesaplamak ve raporlamak zorundadır. Açığa satış işlemi karşılığı yatırılan özkaynak tutarı asgari özkaynak tutarını sağlayan oranın altına düştüğü takdirde, aracı kurumlar eksikliğin tespit edildiği gün itibarıyla, özkaynak oranını başlangıç özkaynak oranına tamamlayacak şekilde nakit ve/veya sermaye piyasası aracı yatırmak üzere müşteriye en seri haberleşme aracı ile yazılı olarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunurlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

206

Özkaynağın, tamamlama bildiriminin müşteriye yapıldığı andan itibaren iki iş gününü geçmemek üzere açığa satış işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenen süre içerisinde tamamlanmaması halinde, aracı kurum ayrıca bir ihbarname göndermesine gerek kalmaksızın, açığa satıştan elde edilen nakdi kullanarak veya özkaynak olarak verilen sermaye piyasası araçlarını satarak açığa satış işlemini sözleşmede belirlenen esaslar çerçevesinde kapatma yetkisine sahiptir. 4.2.1.16.65) Hesaptan Nakit Çekilmesi ve Yeniden Yatırım Müşteri, hesabındaki özkaynak tutarının, asgari özkaynak tutarını sağlayacak oranın üzerine çıkması halinde, özkaynak fazlasını nakit olarak çekebileceği gibi, aracı kurum tarafından kabul edilmesi halinde yeni açığa satış işlemlerinde özkaynak olarak kullanabilir. 4.2.1.16.66) Açığa Satış Emrinin Bildirilmesi Müşteri tarafından açığa satış emri olduğu yazılı olarak bildirilen emirlerin alınması veya aracı kurum tarafından bir işlemin açığa satış olduğunun tespit edilmesi yahut aracı kurumun kendi hesabına açığa satış işlemi gerçekleştirecek olması durumunda, aracı kurum emri Borsaya iletirken emrin açığa satış emri olduğunu açıkça belirtir. Müşterilerce bu bildirimler yapılmasına rağmen aracı kurum tarafından Borsa’ya açığa satış olduğu bildirilmeyen emirlerden dolayı cezai sorumluluk aracı kuruma aittir. Müşteri ve aracı kurum, yapmakla yükümlü oldukları her bir açığa satış bildiriminden dolayı ayrı ayrı olarak Tebliğ hükümlerine aykırılıktan sorumludurlar. 4.2.1.16.67) İşlemlerde Fiyat Sınırı Aracı kurumun müşteri adına veya kendi hesabına açığa satış işlemi gerçekleştirmesi durumunda açığa satış işlemi, açığa satışa konu olacak sermaye piyasası aracının en son gerçekleşen işlem fiyatından daha yüksek bir fiyat üzerinden yapılır. Ancak, en son gerçekleşen fiyatın bir önceki fiyattan daha yüksek olması halinde açığa satış işlemi en son gerçekleşen fiyat düzeyinden yapılabilir. Seans açılışında, en son gerçekleşen fiyat bir önceki seansın kapanış fiyatıdır. 4.2.1.16.68) Açığa Satış İşlemi Yapma Yasağı Sermaye piyasası aracı ihraç eden şirketin yönetim kurulu üyeleri ile üst düzey personeli ve %10 veya daha fazla paya sahip ortakları ile bu kişilerle birlikte hareket ettiği tespit edilen kişiler ve bu kişilerin eş ve velayeti altında bulunanların söz konusu ihraççının sermaye piyasası aracında açığa satış işlemi yapmaları yasaktır. 4.2.1.16.69) Sermaye Piyasası Araçlarının Ödünç Alma ve Verme İşlemi Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemi, ilgili çerçeve sözleşmede belirlenen esaslar dahilinde, ödünç veren tarafından ödünç alan tarafa, belirli bir dönem için sermaye piyasası araçlarının verilmesi ve aynı cins sermaye piyasası aracının mislen geri alınmasıdır. Aracı kurumlar, kendi nam ve hesaplarına tuttukları sermaye piyasası araçları ile yetki verilmiş olması şartıyla, müşterilerin veya portföy bulunduran diğer kişi ve kurumların hesaplarında bulunan sermaye piyasası araçlarını her ödünç verme işleminden önce


______________________________________________________________________

TSPAKB

207

müşterinin yazılı veya herhangi bir iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) talimatını alarak başka kişi ve kuruluşlara ödünç verebilirler. 4.2.1.16.70) Ödünç Alınan Sermaye Piyasası Araçlarından Doğan Hakların Kullanımı Ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının ödünç verene tesliminden önce, ihraçcı ortaklık tarafından temettü veya faiz ödenmesi durumunda, söz konusu ödemeler ödünç alan tarafından ödünç veren tarafa sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi hükümleri dahilinde ödenmek zorundadır. Ödünç alınan hisse senetlerinin ödünç verene tesliminden önce, ihraçcı ortaklığın sermaye artırımı sonucu yeni pay ve bedelsiz pay alma hakkı kullanımı söz konusu olduğunda, tarafların yükümlülükleri sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi hükümleri dahilinde serbestçe belirlenir. 4.2.1.16.71) Ödünç Alınan Sermaye Piyasası Araçları Karşılığında Özkaynak Verilmesi Sermaye piyasası araçlarını ödünç alan, ödünç veren tarafa ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının cari değerinin %100’ünden az olmamak kaydıyla, aralarında serbestçe belirlenecek tutarda özkaynak verir. Verilecek özkaynağın özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetlerden oluşması gereklidir. Özkaynak tutarı ile ödünç verilen sermaye piyasası araçlarının cari değeri arasındaki fark ödünç veren adına ilgili aracı kurum tarafından günlük olarak ödünç verilen menkul kıymetler izleme formu düzenlenerek takip edilir. Özkaynak tutarı, sermaye piyasası araçlarının cari değerinin %100’ünün altına düştüğü takdirde, ödünç alan tarafa aynı gün içinde en seri haberleşme aracı ile yazılı olarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunulur. Ancak ödünç alan tarafın aracı kurum, ödünç veren tarafın ise aracı kurumun kendi müşterisi olması durumunda bildirime gerek olmaksızın aracı kurumun özkaynak tutarını başlangıç seviyesine tamamlaması gerekir. Özkaynağın, bildirimin alındığı gün tamamlanması esastır. Özkaynağın bildirimin alındığı gün itibariyle tamamlanmaması durumunda, aracı kurum tarafından ayrıca bir ihbarname gönderilmesine gerek kalmaksızın özkaynak tutarı ve/veya müşterinin açığa satış nedeniyle hesabında bulunan özkaynak kullanılarak yükümlülükler yerine getirilir ve varsa negatif fark müşteriden tazmin edilir. Müşteri hesabındaki özkaynak tutarının %100’ün üzerine çıkması halinde, özkaynak fazlasının kullanım esasları ödünç alanla ödünç veren arasında imzalanacak sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenir. 4.2.1.16.72) Ödünç Alma ve Verme İşleminin Muacceliyeti Ödünç alma ve verme işleminden doğan borç aşağıdaki hallerde muaccel hale gelir.

a) Aracı kurum tarafından yapılan özkaynak tamamlama bildirimine rağmen müşterinin özkaynağı tamamlamaması,

b) Sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi ile belirlenen ödünç alma ve verme işlemi süresinin sona ermesi,

c) Açığa satışı yapılan sermaye piyasası araçlarının ilgili listeden çıkarılması.


______________________________________________________________________

TSPAKB

208

Muaccel hale gelen borç karşılığında, sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, özkaynak olarak yatırılan kıymetler nakde dönüştürülmek sureti ile tasfiye edilebileceği gibi, aracı kurumun hesabına geçirilebilir. 4.2.1.16.73) Müşterilerin Özkaynak Tamamlama Ve/Veya Takas Yükümlülüğünü Yerine Getirmemesine İlişkin Bildirim Üç ay içerisinde iki defadan daha fazla nakit ve sermaye piyasası aracı takas yükümlülüğünü ve/veya özkaynak tamamlama yükümlülüğünü yerine getirmeyen müşteriler ilgili aracı kurum tarafından 2 iş günü içerisinde Borsaya bildirilir ve söz konusu müşterilerin kimlik bilgileri Borsa tarafından ilan edilir. Ancak temerrüt tarihi itibariyle 18.000 TL ve altında kalan tutarlar veya müşterinin net varlığının %5’ini geçmeyen tutarlar Borsaya bildirilmeyebilir. Bu tutar, Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında her yıl artırılır. İşlem gününde emre konu nakit veya menkul kıymet tutarlarının hesaplarında bulunmaması veya emrin verildiği anda peşinen tevdi edilmemesi durumunda bu müşterilerin alım veya satım emirleri hiç bir aracı kurum tarafından Borsada ilan edildiği tarihten itibaren altı ay süre ile kabul edilmez.

4.2.1.16.74) Aracı Kuruluşların Kamuyu Aydınlatma Esasları Yatırımcıların sermaye piyasasında aracılık hizmetleri sunan aracı kurum ve bankaların hukuki ve mali durumları hakkında bilgilendirilmesi amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Seri:V, No:77 sayılı “Aracı Kuruluşların Kamuyu Aydınlatma Esaslarına İlişkin Tebliğ” düzenlenmiştir. 4.2.1.16.75) Kamuyu Aydınlatma Formunun Düzenlenmesi Tebliğ ile;

Aracı Kurumlar tarafından düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu, Bankalar tarafından düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu,

düzenlenmesi öngörülmüştür. Aracı Kurumlar Tarafından Düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu’nda;

1- Tanıtıcı Bilgiler; Merkez ve merkez dışı örgüt adresleri, ortaklık ve yönetim yapısı ile imza yetkililerine ilişkin tanıtıcı bilgiler,

2- Hukuki Duruma İlişkin Bilgiler; - Aracı kuruma ve aracı kurumun ortakları, yöneticileri ve çalışanları hakkında SPK, İMKB ve TSPAKB tarafından son iki yıl zarfında uygulanan idari para cezaları, - İMKB, TSPAKB tarafından uygulanan disiplin cezaları, - Cari özsermayenin %5’ini aşan özel hukuk davalarına ilişkin bilgiler, - SPK tarafından aracı kuruma ve bunların ortakları, yöneticileri ve çalışanları

aleyhine son iki zarfında açılan ceza davaları, 3- Mali Duruma İlişkin Bilgiler;

- Mali tablolara ilişkin bağımsız denetçi görüşü, - Bilanço ve Gelir Tablosunda yer alan ana hesap grupları ile kar ve zarar

rakamlarına,


______________________________________________________________________

TSPAKB

209

4- Sermaye Yeterliliği Verilerine İlişkin Bilgiler; - Sermaye Yeterliliği Tablolarına ilişkin bağımsız denetçi görüşü, - Sermaye yeterliliği tabloları temel yükümlülükleri karşısındaki durum, - Temel sermaye yeterliliği verilerinin Tebliğ ile öngörülen yükümlülükler

karşısındaki durumunun değerlendirilmesi, ile ilgili veriler yer almaktadır. Bankalar Tarafından Düzenlenecek Kamuyu Aydınlatma Formu’nda;

1- Tanıtıcı Bilgiler; Merkez ve şube adresleri, ortaklık ve yönetim yapısı ile imza yetkililerine ilişkin tanıtıcı bilgiler,

2- Hukuki Duruma İlişkin Bilgiler; - Bankaya ve bankanın ortakları, yöneticileri ve çalışanları hakkında SPK, İMKB

ve TSPAKB tarafından son iki yıl zarfında uygulanan idari para cezaları, - İMKB, TSPAKB tarafından uygulanan disiplin cezaları, - SPK tarafından bankaya ve bunların ortak, yönetici ve çalışanları aleyhine son

iki zarfında açılan ceza davaları, ile ilgili veriler yer almaktadır. Kamuyu Aydınlatma Formunun tam, doğru, yeterli ve güncel bilgileri içermesinden aracı kurum ve banka yönetim kurulu sorumludur. Kamuyu Aydınlatma Formları; Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık olmak üzere üçer aylık dönemler itibarı ile düzenlenir ve 3 aylık dönemin son gününü takip eden 5 iş günü içinde Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne (TSPAKB) ıslak imzayı haiz olmak üzere basılı olarak ve elektronik imzaya haiz olmak üzere elektronik ortamda teslim edilir. 4.2.1.16.76) Kamuyu Aydınlatma Formunun Yayınlanması TSPAKB’ye iletilen Formlar, teslimi izleyen iş gününden itibaren 5 iş günü içerisinde www.tspakb.org.tr adresindeki internet sitesinde sürekli olarak yayınlanır. İMKB de www.imkb.gov.tr adresindeki internet sitesinin aracı kuruluşlar ile ilgili bilgilerin yer aldığı bölümünde site kullanıcılarının TSPAKB’de Formların yer aldığı internet adreslerine ulaşmasını temin eder. Aynı şekilde, aracı kuruluşlar internet sitelerinde kendi formlarının TSPAKB internet sitesindeki adresine bağlantı adresi olarak yer verirler. Aracı kurumlar Formun güncel halini merkez ve merkez dışı örgütlerinde, bankalar ise merkezlerinde ve sermaye piyasası faaliyetlerinin fiilen yürütüldüğü şubelerinde, talep edildiğinde yatırımcıların incelemesine sunulmak üzere basılı olarak bulundururlar. 4.2.2) Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları Menkul kıymet yatırım ortaklıklarının (MKYO) kuruluşlarına, paylarının kayda alınmasına ve ortaklık ile ortaklık portföyünün yönetimine ve kamuyu aydınlatma yükümlülüklerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VI, No:30 sayılı “Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği” ile düzenlenmiştir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

210

MKYO’lar, aşağıda belirtilen varlıklar ve araçlardan oluşan portföyü işletmek amacıyla anonim ortaklık olarak ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. MKYO’ların portföyü; a) Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulan ortaklıklara ait paylar, özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri, b) Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen, yabancı özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri ve pay senetleri, c) Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilmiş ve borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları, ç) Kira sertifikaları, repo, ters repo, future, opsiyon ve forward sözleşmeleri, d) Nakit değerlendirmek üzere yapılan Takasbank nezdindeki para piyasası işlemleri ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında gerçekleştirilen işlemlerin nakit teminatları, e) Kurulca uygun görülen diğer varlık ve araçlardan oluşur. Esas sözleşmelerinde asgari sınırları belirtilmek kaydıyla, portföy değerinin aylık ağırlıklı ortalama bazda en az % 25'ini, devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınmış Kamu İktisadi Teşebbüsleri dahil Türkiye'de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış yatırım ortaklıkları A tipi, diğerleri B tipi olarak adlandırılır. 4.2.2.1) Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Başlıca İşlevleri Portföy işletmek amacıyla,

a) Ortaklık portföyünü oluşturmak, yönetmek ve gerektiğinde portföyde değişiklikler yapmak,

b) Portföy çeşitlendirmesiyle yatırım riskini, faaliyet alanlarına ve ortaklıkların durumlarına göre en aza indirecek bir biçimde dağıtmak,

c) Sermaye piyasası araçlarına, mali piyasa ve kurumlara, ortaklıklara ilişkin gelişmeleri sürekli izlemek ve portföy yönetimiyle ilgili olarak gerekli önlemleri almak,

d) Portföyün değerini korumaya ve artırmaya yönelik araştırmalar yapmak. 4.2.2.2) Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Kuruluş Şartları MKYO’lar ani usulde kurulabilir. Kuruluşlarının uygun görülmesi için:

a) Kayıtlı sermayeli olarak anonim ortaklık şeklinde kurulması ve portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunulmak üzere Sermaye Piyasası Kuruluna başvurulması,

b) Başlangıç sermayelerinin 20 milyon TL’den az olmaması ve hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması,

c) Ticaret unvanlarında "Yatırım Ortaklığı" veya “Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklığı” ibaresinin bulunması,

d) Kurucularından en az birinin lider sermayedar olması, (Ortaklıkta tek başına veya biraraya gelmek suretiyle sermayenin asgari %25’i oranında pay sahibi olan ortak ya da ortaklardır.)

e) Kurucularının ilgili Tebliğ’de öngörülen şarları taşıması, f) Esas sözleşmelerinin Türk Ticaret Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu ve ilgili

Tebliğ hükümlerine uygun olması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

211

zorunludur. 4.2.2.3) Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Yapamayacakları İşler MKYO’lar;

a) Ödünç para verme işleriyle uğraşamazlar. b) Bankacılık Kanunu'nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar ve mevduat

toplama sonucu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar. c) Ticari, sınai ve zirai faaliyetlerde bulunamazlar. d) Aracılık faaliyetinde bulunamazlar. e) Açığa satış ve kredili menkul kıymet işlemi yapamazlar. f) Portföylerindeki varlıkları rehin veremez ve teminat gösteremezler. Ancak, kısa

süreli nakit ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, kamuya açıkladıkları önceki yıla ait son haftalık raporlarında yer alan net aktif değerinin % 20’sine kadar kredi kullanabilirler. Bu çerçevede kullandıkları krediler için portföylerinin %10’unu teminat olarak gösterebilirler.

g) Günlük operasyonlar ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında gerçekleştirilen işlemlerin teminatı kapsamında gereken miktardan fazla nakit tutamazlar.

h) Faaliyetlerinin gerektirdiği miktar ve değerden fazla taşınır ve taşınmaz mal edinemezler.

i) Portföylerine hiçbir şekilde rayiç değerinin üzerinde varlık satın alamaz ve portföyden bu değerin altında varlık satamaz. Rayiç değer borsada işlem gören varlıklar için borsa fiyatı, borsada işlem görmeyen varlıklar için ise işlem gününde ortaklık lehine alımda en düşük satışta en yüksek fiyattır.

4.2.2.4) Payların Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar Kuruluş işlemleri tamamlanan ortaklıklar, çıkarılmış sermayelerinin % 49’unu temsil eden payların halka arz edilmesi ve tüm payların kayda alınması talebiyle Sermaye Piyasası Kuruluna başvurmak zorundadır. Kurul, ortaklığın portföy işletmeciliği faaliyet izni başvurusu ile paylarının kayda alınması başvurusunu birlikte değerlendirir. Portföy işletmeciliği faaliyet izni verilmesinde Kurul esas olarak, ortaklığın faaliyetlerini yürütmeye elverişli bir mekana, donanıma, personele, organizasyona, yöneticilere sahip olup olmadığını inceler ve inceleme sonucunda ortaklığın portföy işletmeciliği faaliyetini yürütebileceği sonucuna varırsa bu konuda yetki belgesi verir. Kurul, kayda alma başvurularını izahname ve sirkülerin ortaklığa ve halka arz olunacak paylara ilişkin mevzuatta öngörülen bilgileri içerip içermediğini dikkate alarak kamunun aydınlatılması esasları çerçevesinde inceler. Kurul, incelemeleri sonucunda açıklamaların yeterli olmadığı ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmayarak halkın istismarına yol açacağı sonucuna varırsa, gerekçe göstererek başvuru konusu payların Kurul kaydına alınmasından imtina edebilir. İncelemeler sonucunda uygun görülen paylar Kurul kaydına alınır. Kurul kaydına alınma, ihraç edilen payların ve ilgili ortaklıkların, Kurul veya kamuca tekeffülü anlamına gelmez ve reklam amacıyla kullanılamaz. MKYO’lar, satış süresinin bitimini takip eden 15 gün içinde çıkardıkları payların İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (Borsa) kotuna alınması için gerekli belgenin verilmesi talebiyle Kurula başvururlar. Bu belgenin alınmasını takip eden 15 gün içinde de payların kote edilmesi isteğiyle Borsaya müracaat edilmesi zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

212

4.2.2.5) Payların Türü ve Devri Ortaklık payları nama veya hamiline yazılı olarak ihraç edilebilir. Lider sermayedarın asgari sermaye oranını temsil eden payları, asgari halka açıklık oranını (% 49) temsil eden payların halka arz suretiyle satış süresinin bitimini takip eden iki yıl boyunca bir başkasına devredilemez. Ortaklıklar imtiyaz veren herhangi bir menkul kıymet ihraç edemezler. İlgili Tebliğin yayım tarihinden önce (05.08.2011) imtiyaz veren menkul kıymet ihraç etmiş olan ortaklıklar hiçbir şekilde ilave imtiyaz yaratamazlar. İmtiyazlı payların devri de Kurul iznine tabidir. Halka arzdan önce ortaklık paylarının devri herhangi bir orana bakılmaksızın Kurul iznine tabidir. Bu madde kapsamındaki pay devirlerinde, ortaklıkta pay edinecek yeni ortaklar için de kurucularda aranan şartlar aranır. 4.2.2.6) Ortaklık Portföyüne İlişkin Sınırlamalar MKYO’ların portföy yönetiminde aşağıdaki sınırlamalara uyulması zorunludur.

a) Portföy değerinin %10’undan fazlası bir şirketin menkul kıymetlerine yatırılamaz. b) Hiçbir şirkette sermayenin ya da tüm oy haklarının %9’undan fazlasına sahip

olamazlar. c) Ortaklık portföyüne borsada işlem gören varlıkların alınması esastır. Ancak,

borsada işlem görmeyen borçlanma araçlarına ortaklık portföy değerinin en fazla %10’u oranında yatırım yapılabilir. Borsada işlem görmeyen özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapan ortaklıkların yatırım aşamasında, portföyünde bulunan özel sektör borçlanma araçlarının gerektiğinde nakde dönüştürülebilmesini teminen ihraçcı veya bir aracı kuruluşla konuya ilişkin bir sözleşme imzalaması gerekmektedir.

d) MKYO’lar; 1- Portföy yönetimi veya yatırım danışmanlığı hizmeti aldığı kuruluşların ve bu

kuruluşlarla doğrudan veya dolaylı olarak ortaklık ilişkisi bulunan aracı kuruluşların,

2- Yönetim kurulunun seçiminde imtiyaz sahibi olan aracı kuruluşların,

3- Yönetim kurulunun seçiminde imtiyaz sahibinin aracı kuruluş olmaması durumunda; imtiyaz sahibinin, sermayesinin %10’undan fazlasına sahip bulunduğu aracı kuruluşların,

4- Yönetim kurulu seçiminde imtiyaz bulunmayan ortaklıklarda, ortaklığın

sermayesinin %10’undan fazlasına sahip ortakların ayrı ayrı ya da birlikte sermayesinin %10’undan fazlasına sahip oldukları aracı kuruluşların,

halka arzına aracılık ettiği sermaye piyasası araçlarına ihraç miktarının azami %10’u ve ortaklık portföyünün azami %5’i oranında yatırım yapılabilir.

e) T.C. Merkez Bankası A.Ş. tarafından düzenlenen ihalelerden ve T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan halka arzlardan ihale veya ihraç fiyatlarıyla


______________________________________________________________________

TSPAKB

213

ortaklık portföyüne menkul kıymet alınabilir. Bu menkul kıymetler (a) bendinde yer alan sınırlama kapsamında değerlendirilmez.

f) Ortaklıkta imtiyazlı paylara sahip olan ortakların ve ortaklığın sermayesinin %10’undan fazlasına sahip ortakların, yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile genel müdür ve genel müdür yardımcılarının ayrı ayrı ya da birlikte doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin %20’sinden fazlasına sahip oldukları ortaklıkların sermaye piyasası araçlarının toplamı, ortaklık portföyünün %20’sini aşamaz.

g) Portföy değerlerinin en fazla %30’u bir topluluğun para ve sermaye piyasası araçlarına yatırılabilir. Topluluk, hukuksal yönden birbirinden bağımsız olmakla birlikte sermaye, yönetim ve denetim açısından birbirleriyle ilişkili, faaliyet konuları yönünden aynı sektöre bağlı olsun veya olmasın, organizasyon ve finansman konularının bir ana ortaklık çatısı altında tek merkezden koordine edildiği ana ve bağlı ortaklıklar bütününü ifade eder.

h) Portföy değerinin en fazla %20'si Takasbank Para Piyasasında değerlendirilebilir. i) Portföy değerinin en fazla %20’si Kurul kaydında bulunan menkul kıymet yatırım

fonu, yabancı yatırım fonu, borsa yatırım fonu, serbest yatırım fonu, koruma amaçlı yatırım fonu ve garantili yatırım fonu katılma paylarına yatırılmak suretiyle değerlendirilir. Ancak tek bir yatırım fonuna yapılan yatırım tutarı, ortaklık portföyünün %4'ünü geçemez. Katılma payları ortaklık portföyüne dahil edilen yatırım fonlarına giriş, çıkış veya erken çıkış komisyonu ödenemez.

j) Ortaklıklar, diğer menkul kıymet yatırım ortaklıklarının paylarına yatırım yapamazlar.

k) Ortaklıklar, mevzuat uyarınca yapılacak bir çerçeve sözleşme ile herhangi bir anda portföylerindeki varlıkların piyasa değerlerinin en fazla %50’si tutarındaki menkul kıymetlerini ödünç verebilirler. Ödünç verme işlemi en fazla 90 işgünü süreyle yapılır. Ortaklık portföyünden ödünç verme işlemi, ödünç verilen menkul kıymetlerin en az %100’ü karşılığında nakit veya devlet iç borçlanma senetlerinden oluşabilecek teminatın ortaklık adına saklayıcıda bloke edilmesi şartıyla yapılabilir. Teminat tutarının ödünç verilen menkul kıymetlerin piyasa değerinin %80’inin altına düşmesi halinde ortaklık yönetimi teminatın tamamlanmasını ister. Ortaklığın taraf olduğu ödünç verme sözleşmelerine, ortaklık lehine tek taraflı olarak sözleşmenin fesh edilebileceğine ilişkin bir hükmün konulması mecburidir. Ortaklıklar İstanbul Altın Borsası Kıymetli Madenler Ödünç Piyasasında portföylerindeki kıymetli madenlerin piyasa değerlerinin en fazla %25'i tutarındaki kıymetli madenleri ödünç verebilirler. Kıymetli maden ödünç işlemleri söz konusu piyasadaki işlem esasları ile teminat sistemi çerçevesinde yapılır.

l) Ortaklıkların portföylerine yabancı kıymet alabilmesi için, bunların türlerini, özelliklerini ve hangi borsa veya borsa dışı organize piyasalardan alacaklarını esas sözleşmelerinde belirtmiş olmaları şarttır.

m) Ortaklıklar portföylerine, banka bonoları ve varlığa dayalı menkul kıymetler dahil olmak üzere menkul kıymet borsaları veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya borsada tescil edilmiş olan borçlanma senetlerinin konu edildiği borsada veya borsa dışında taraf olunan ters repo sözleşmelerini dahil edebilirler. Borsa dışında taraf olunan ters repo sözleşmelerinin karşı tarafının Kurulca belirlenen nitelikleri taşıması zorunludur. Borsa dışında taraf olunan ters repo sözleşmeleri çerçevesinde karşı taraftan alınan ters repoya konu varlıkların Takasbank’da ortaklık adına açılmış olan bir hesapta saklanması gerekmektedir.

Borsa dışında taraf olunan ters repo işlemlerine ortaklık portföyünün en fazla %10’una kadar yatırım yapılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

214

Ortaklıklar, banka bonoları ve varlığa dayalı menkul kıymetler dahil olmak üzere menkul kıymet borsaları veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya borsada tescil edilmiş olan borçlanma senetlerinin konu edildiği borsada veya borsa dışında repo sözleşmelerine portföylerinde yer alan repo işlemine konu olabilecek menkul kıymetlerin rayiç bedelinin %10’una kadar taraf olabilirler.

n) Borsa dışı repo-ters repo işlemlerinin vade ve faiz oranı Kurulun Seri: V, No: 7 sayılı Menkul Kıymetlerin Geri Alma veya Satma Taahhüdü ile Alım Satımı Hakkında Tebliğinin 6 ncı maddesi çerçevesinde taraflarca belirlenir. Faiz oranının belirlenmesi, borsada işlem gören benzer vade yapısına sahip sözleşmelerin faiz oranları dikkate alınmak üzere, ortaklık yönetim kurulunun sorumluluğundadır. Bu itibarla borsa dışında repo-ters repo sözleşmelerine taraf olunması durumunda en geç sözleşme tarihini takip eden işgünü içinde ortaklığın resmi internet sitesinde ve KAP’ta (Kamuyu Aydınlatma Platformu) sözleşmeye konu edilen kıymet ve sözleşmenin vadesi, faiz oranı, karşı tarafı hakkında kamuya bilgi verilmesi gerekmektedir. Söz konusu sözleşmelere ilişkin bilgi ve belgeler ayrıca ortaklık merkezinde sözleşme tarihini müteakip 5 yıl süreyle muhafaza edilir.

o) Borsada işlem gören dış borçlanma araçlarının, borsa dışında yapılacak işlemler ile ortaklık portföyüne dahil edilmesi veya ortaklık portföyünden çıkartılması mümkündür.

p) Ortaklık portföylerine riskten korunma ve/veya yatırım amacıyla döviz, kıymetli madenler, faiz, finansal göstergeler ve sermaye piyasası araçları üzerinden düzenlenmiş opsiyon sözleşmeleri, forward, future ve vadeli işlemlere dayalı opsiyon işlemleri dahil edilebilir. Vadeli işlem sözleşmeleri nedeniyle maruz kalınan açık pozisyon tutarı ortaklık net aktif değerini aşamaz. Portföye alınan vadeli işlem sözleşmelerinin ortaklığının yatırım stratejisine ve karşılaştırma ölçütüne uygun olması zorunludur. Borsa dışında gerçekleştirilecek vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin esaslar Kurulca belirlenir.

q) Ortaklık portföyüne varantlar dahil edilebilir. Varantlara yapılan yatırımların toplamı ortaklık portföy değerinin %15’ini geçemez. Ayrıca, aynı varlığa dayalı olarak çıkarılan varantların toplamı ortaklık portföy değerinin %10’unu, tek bir ihraççı tarafından çıkarılan varantların toplamı ise ortaklık portföy değerinin %5’ini geçemez. Ortaklığın açık pozisyonunun hesaplanmasında, varantlar ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında taraf olunan aynı varlığa dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde alınan ters pozisyonlar netleştirilir.

r) Ortaklık portföyünün en fazla %20’si ulusal veya uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırılabilir.

s) Portföydeki varlıkların değerinin fiyat hareketleri, temettü dağıtımı ve rüçhan haklarının kullanılması nedeniyle, ortaklık esas sözleşmesinde ve ilgili Tebliğde belirtilen asgari sınırların altına inmesi veya azami sınırların üzerine çıkması halinde oranın en geç 30 gün içinde esas sözleşmede ve ilgili Tebliğde belirtilen sınırlara getirilmesi zorunludur. Belirtilen süre içinde elden çıkartmanın imkansız olması veya büyük zarar doğuracağının belirlenmesi halinde süre ortaklığın başvurusu üzerine Kurul tarafından uzatılabilir.

4.2.2.7) Ortaklık Portföyünün Saklanması Ortaklıkların portföylerindeki varlıklar, saklayıcı nezdinde yapılacak bir sözleşme çerçevesinde saklanır. Türkiye'de Takasbank'ın saklama hizmeti verdiği para ve sermaye piyasası araçları ortaklık adına Takasbank nezdinde saklanır. Bunun dışında kalan para ve sermaye


______________________________________________________________________

TSPAKB

215

piyasası araçlarının saklanması konusunda ortaklıklar, Kurul tarafından uygun görülmek ve Takasbank'a dışarıda saklanan varlıklar ve bunların değerleri konusunda gerekli bilgileri aktarmak veya erişimine olanak tanımak koşulu ile bir başka saklayıcıdan saklama hizmeti alabilir. Ortaklık portföyündeki kıymetli madenlerin İstanbul Altın Borsasında saklanması zorunludur. Kıymetli madenlerin saklanmasına ilişkin sözleşmenin esasları İstanbul Altın Borsası tarafından belirlenir. Ortaklık portföyündeki yabancı menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarının saklanmasına ilişkin usul ve esaslar esas sözleşmede belirlenir. 4.2.2.8) Ortaklık Paylarının Geri Alımı Ortaklıklar Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde, geri alım işlemleri süresince ortaklık portföyüne ilişkin sınırlamalara uymak kaydıyla kendi paylarını geri alabilirler.

Geri alım işlemleri ile geri alınan paylar, iptal edilmedikçe, halka arz edilmiş pay niteliğinde olmaya devam eder. 4.2.2.9) Yatırım Ortaklıklarında Kâr Dağıtımı Ortaklıkların net dağıtılabilir karlarının en az %20’sinin birinci temettü olarak nakden dağıtılması zorunludur. Ortaklıkların temettü dağıtımlarında halka açık anonim ortaklıklar için Kurulca belirlenen esaslara uyulur. Net dağıtılabilir kar, hesap dönemi karından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan tutardır. Ortaklıkların finansal tablolarındaki net dönem ve geçmiş yıl zararlarının uygun özsermaye kalemleriyle mahsup edilmesi zorunludur. Ancak mevzuat gereği veya vergisel yükümlülük doğurması nedeniyle mahsup edilemeyen geçmiş yıl zararları net dağıtılabilir karın tespitinde indirime konu edilebilir. 4.2.3) Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO) Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına (GSYO) ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VI, No:15 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Bu tebliğle ilgili olarak aşağıda yer alan dört kavram önem taşımaktadır. Girişim şirketi; Türkiye'de kurulmuş veya kurulacak olan, gelişme potansiyeli taşıyan ve kaynak ihtiyacı olan ortaklıklardır. Girişim sermayesi yatırım ortaklığı: Kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak girişim sermayesi yatırımlarına yönelten ve Kanunda risk sermayesi yatırım ortaklığı olarak ifade edilen ortaklıklardır. Lider sermayedar: Ortaklık hisse senetlerinin halka arz edilmesi sonrasındaki pay edinimleri hariç olmak üzere, ortaklıkta tek başına veya biraraya gelmek suretiyle sermayenin asgari %25’i oranında pay sahibi olan ve Tebliğde yazılı şartları taşıyan ortak ya da ortaklardır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

216

Nitelikli yatırımcı: Yatırım fonları, emeklilik fonları, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, aracı kurumlar, bankalar, sigorta şirketleri, özel finans kurumları, portföy yönetim şirketleri, emekli ve yardım sandıkları, vakıflar, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesi uyarınca kurulmuş olan sandıklar, kamuya yararlı dernekler ile nitelikleri itibariyle bu kurumlara benzer olduğu Kurulca belirlenecek diğer yatırımcılar ve halka arz tarihi itibariyle en az 1.000.000 TL tutarında Türk ve/veya yabancı para ve sermaye piyasası aracına sahip olan gerçek ve tüzel kişilerdir. 4.2.3.1) GSYO’ların Kuruluş Şartları Ortaklıklar ani usulde kurulabilirler. Ayrıca faaliyet konuları farklı olan şirketler esas sözleşmelerini Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun olarak değiştirerek girişim sermayesi yatırım ortaklığına dönüşebilirler. Ortaklıkların kuruluşunun ya da faaliyet konusu farklı olan şirketlerin girişim sermayesi yatırım ortaklığına dönüşümlerinin Kurulca uygun görülebilmesi için; a) Ani usulde kurulacak ise, 1) Kayıtlı sermayeli anonim şirket şeklinde kurulması, 2) Başlangıç sermayesinin 5.000.000 TL’sından az olmaması, 3) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, 4) Ticaret unvanında "Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı" ibaresinin bulunması, 5) Esas sözleşmesinin TTK, Kanun ve Tebliğ hükümlerine göre düzenlenmesi, 6) Ortaklıkta %10'dan fazla paya sahip tüzel kişi ortakların yönetim kurulu üyelerinin Tebliğde kurucuların nitelikleri açısından sayılan şartları taşıması (Kamu kurumları ve kamu kurumu niteliğindeki tüzel kişiler için bu şart aranmaz.), 7) SPKn’da belirtilen portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, 8) Kurucu ortaklardan en az birisinin lider sermayedar olması, b) Dönüşecek ise, 1) Kayıtlı sermaye sistemi içinde yer alması veya bu amaçla Kurula başvurmuş olması, 2) Başlangıç veya ödenmiş sermayesinin 5.000.000 TL’sından az olmaması, 3) Ticaret unvanını "Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı" ibaresini içerecek şekilde değiştirmek üzere Kurula başvuruda bulunması, 4) Esas sözleşmesinin TTK, Kanun ve Tebliğ hükümlerine göre düzenlenmesi için Kurula başvurmuş olması, 5) Ortaklıkta %10'dan fazla paya sahip tüzel kişi ortakların yönetim kurulu üyelerinin 5’inci maddede sayılan şartları taşıması (Kamu kurumları ve kamu kurumu niteliğindeki tüzel kişiler için bu şart aranmaz.), 6) SPKn’da belirtilen portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, 7) Mevcut ortaklardan en az birisinin lider sermayedar olması, şarttır. Ortaklıkların kuruluş veya dönüşümden sonraki tüm esas sözleşme değişiklikleri de Kurulun iznine tabidir. 4.2.3.2) Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınmasına İlişkin Esaslar


______________________________________________________________________

TSPAKB

217

Ani usulde kurulan veya esas sözleşme tadili yoluyla girişim sermayesi yatırım ortaklığına dönüşen ortaklıkların portföy işletmeciliği faaliyet yetki belgesinin ticaret siciline tescilini takip eden üç yıl içinde, yatırım portföyünü oluşturarak, halka arz edilecek hisse senetlerinin kayda alınması talebiyle Kurula başvurmaları zorunludur. Çıkarılmış sermayeleri 20 milyon TL’den az olan ortaklıkların çıkarılmış sermayelerinin asgari % 20’sini temsil eden paylarının, çıkarılmış sermayeleri 20 milyon TL ve daha fazla olan ortaklıkların ise çıkarılmış sermayelerinin asgari % 10’unu temsil eden paylarının halka arz edilmesi ve tüm payların kayda alınması talebiyle Kurula başvurmaları zorunludur. Portföy işletmeciliği faaliyet yetki belgesinin ticaret siciline tescilini takip eden 3 yıl içinde esasları Kurulca belirlenecek halka arz başvuru formunu ve formda belirtilen belgeleri tamamlayarak paylarının kayda alınması ve halka arz edilmesi başvurusunda bulunmayan veya gerekli şartları sağlamadığı için başvurusu Kurulca uygun görülmeyen ortaklıkların girişim sermayesi yatırım ortaklığı olarak faaliyette bulunma hakları ortadan kalkar. Ortaklıklar, sürenin bitiminden veya Kurulun olumsuz görüşünün kendilerine bildirildiği tarihten itibaren en geç 3 ay içinde esas sözleşme hükümlerini girişim sermayesi yatırım ortaklığı faaliyetini kapsamayacak şekilde değiştirmek ve kayıtlı sermaye sisteminden çıkmak üzere Kurula başvurmakla yükümlüdürler. Ortaklıklar bu değişiklikleri yapmadığı takdirde, TTK hükümleri gereğince münfesih addolunur. 4.2.3.3) Faaliyetin Kapsamı a) Tebliğde belirtilen esaslar çerçevesinde girişim şirketlerine yatırım yapabilir, b) Girişim şirketlerinin yönetimine katılabilir, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilir, c) Portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilir, d) Bir yıldan kısa vadeli olanlar için en son bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarında yer alan özsermayelerinin yarısını, bir yıl ve daha uzun vadeli olanlar için özsermayelerinin iki katını aşmamak kaydıyla borçlanabilir, e) Yurtiçinde kurulan girişim sermayesi yatırım fonlarına yatırım yapabilir, f) Sadece Tebliğde tanımlanan girişim şirketlerine yatırım yapmak üzere yurtdışında kolektif yatırım amacıyla kurulan kuruluşlara doğrudan ve dolaylı olarak yapılan yatırımlardan kaynaklanan riskin yatırıma yönlendirilen anapara miktarı ile sınırlı olması kaydıyla yatırım yapabilir, g) Türkiye’deki girişim sermayesi faaliyetlerine yönelik olarak danışmanlık hizmeti vermek üzere yurtiçinde ve yurtdışında kurulu danışmanlık şirketlerine ortak olabilir, h) Yurtiçinde kurulu portföy yönetim şirketleri ile yurtdışında kurulmakla birlikte faaliyet kapsamı sadece yurtiçinde kurulu girişim şirketleri olan portföy yönetim şirketlerine ortak olabilir. ı) Girişim sermayesi portföy yönetim hizmeti ile sınırlı olmak üzere ilgili Kurul düzenlemeleri çerçevesinde yetki belgesi almak ve esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak şartlarıyla portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunabilir, i) İMKB Gelişen İşletmeler Piyasasında piyasa danışmanlığı hizmeti verebilir, j) Esas sözleşmelerinde belirlenen faaliyet alanları münhasıran bu Tebliğde tanımlanan girişim şirketlerine yatırım yapma amacı ile sınırlandırılmış olan yurtiçinde kurulu özel amaçlı şirketlere ortak olabilir. Ortaklıklar tarafından, faaliyet kapsamında belirtilen faaliyetlerin gerçekleştirilmesi amacı dahil olmak üzere, hiç bir surette üçüncü kişiler lehine, teminat verilemez, kefil olunamaz ve portföylerindeki varlıklar üzerinde rehin ve ipotek tesis edilemez.


______________________________________________________________________

TSPAKB

218

4.2.3.4) GSYO’ların Yatırım Sınırlamaları a) Ortaklıklar, ortaklık sermayesinin ya da tüm oy haklarının %10’undan fazlasına sahip olan ortakların, yönetim kurulu üyelerinin ve genel müdürün ayrı ayrı ya da birlikte sermayelerinin ya da tüm oy haklarının %10’undan fazlasına sahip oldukları şirketlere yatırım yapamazlar. b) Ortaklıkların girişim sermayesi yatırımları dışında kalan yatırımlarının toplamı portföy değerinin %50’sini aşamaz, herhangi bir girişim şirketine yatırım yapılmasını takip eden onuncu yılın sonundan itibaren, söz konusu şirkete yapılan yatırımların tamamı bu bent kapsamında değerlendirilir. c) Ortaklıklar, yukarıda faaliyet kapsamında belirtilen (c) bendi kapsamında yapılan yatırımlarda tek bir şirketin ihraç etmiş olduğu menkul kıymetlere portföy değerinin %10’undan fazlasını yatıramazlar. ç) Ortaklıklar tarafından, yukarıda faaliyet kapsamında belirtilen (f) bendi kapsamında yapılan yatırımlar yatırımın yapıldığı dönemdeki portföy değerinin %30’unu aşamaz, yatırım giderleri bu sınırlama kapsamında değerlendirilmez. d) Ortaklıklar tarafından, yukarıda faaliyet kapsamında belirtilen (g) ve (h) bentleri kapsamındaki şirketlere yapılan iştirak toplamı iştirakin gerçekleştirildiği dönemdeki portföy değerinin %10’unu aşamaz, yatırım giderleri bu sınırlama kapsamında değerlendirilmez. e) Ortaklıklar, döviz, faiz ve piyasa riskleri gibi risklere karşı korunması amacıyla, esas sözleşmede ve izahnamede hüküm bulunmak ve Kurulca uygun görülmek koşuluyla, yatırım amacına uygun portföy yönetim teknikleri ile para ve sermaye piyasası araçlarını kullanabilirler, bu amaçla Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde opsiyon sözleşmeleri, forward, finansal vadeli işlemler ve vadeli işlemlere dayalı opsiyon işlemlerine taraf olabilirler. f) Halka açık şirket olmakla birlikte Tebliğde belirtilen şartları taşımaları sebebiyle girişim şirketi olarak kabul edilecek şirketlerin sadece borsada işlem görmeyen paylarına yapılan yatırımlar girişim sermayesi yatırımı olarak kabul edilmekte olup GSYO’lar tarafından bu kapsamında yapılan yatırımların toplamı, portföy değerinin %25’ini aşamaz. g) Ortaklıkların bir hesap dönemi içinde;

1- 100 kişiden az çalışan istihdam eden en az bir yeni girişim şirketine sermaye artırımı yöntemi ile azami 7,5 milyon TL yatırım yaparak, bu girişim şirketinden %25’den fazla pay alması, 2- Bu bendin birinci alt bendi kapsamında yapılacak yatırımlar ile halihazırda ortaklık portföyünde bulunup yatırım tarihi itibariyle birinci alt bentte yer alan şartları sağlayan girişim şirketlerine ilgili hesap dönemi içinde yapılan ek yatırımların toplamının, ilgili yıl sonunda hesaplanan ortaklık portföy değerinin %5’ini geçmesi

halinde yukarıda (b) bendinde yer alan yatırım sınırı %65 olarak uygulanır. 4.2.4) Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GYO) Gayrimenkul yatırım ortaklıklarına ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VI, No:11 sayılı tebliği ile düzenlenmiştir. Bu tebliğde yer alan başlıca kavramlar şunlardır: Gayrimenkul yatırım ortaklığı; İlgili Tebliğde belirlenmiş usul ve esaslar çerçevesinde, gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarına, gayrimenkul projelerine, gayrimenkule dayalı haklara ve sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilen, belirli projeleri gerçekleştirmek üzere adi ortaklık kurabilen ve Tebliğde izin verilen diğer faaliyetlerde bulunabilen sermaye piyasası kurumlarıdır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

219

Bu tanımın yanısıra Tebliğde, işletmeci şirket; ortaklık mülkiyetinde bulunan gayrimenkulleri ticari amaçla işleten şirketi, danışman şirket; ortaklık portföyünün geliştirilmesi ve alternatif yatırım imkanlarının araştırılmasına yönelik hizmetleri sunan şirketi, gayrimenkul değerleme şirketi; ortaklık portföyünde bulunan gayrimenkullerin rayiç değerlerini ve kira rayiçlerini tespit etmek konusunda hizmet veren kuruluşları ifade ederken, portföy; ortaklığın aktifinde bulundurulan gayrimenkuller, gayrimenkule dayalı projeler, gayrimenkule dayalı haklar, sermaye piyasası araçları, borsa para piyasası ve ters repo işlemleri, Türk Lirası veya yabancı para cinsinden mevduat/katılma hesapları ile iştiraklerden ve Kurulca uygun görülen diğer varlıklardan oluşan malvarlığı olarak tanımlanmaktadır. Tebliğde ayrıca, kuruluş/dönüşüm ve kayda alınma başvurusu aşamasında, ortaklıkta tek başına veya biraraya gelmek suretiyle sermayenin asgari %20’si oranında pay sahibi olan ortak ya da ortaklar lider sermayedar olarak tanımlanmıştır. Ortaklık paylarının halka arzı sonrasındaki pay edinimleri bu kapsamda değerlendirilmeyecektir. Ortaklığın ticaret unvanında doğrudan ismi veya unvanı kullanılan veya doğrudan olmasa da ortaklığın ticaret unvanında kendisi ile bağlantılı olduğu izlenimini uyandıran bir ibareye yer verilen gerçek veya tüzel kişilerin lider sermayedar olması zorunludur. 4.2.4.1) GYO’ların Kuruluş Şartları Ortaklıklar belirli bir projeyi gerçekleştirmek amacıyla süreli, belirli alanlarda yatırım yapmak amacıyla ya da amaçlarında bir sınırlama olmaksızın süreli veya süresiz olarak kurulabilirler. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, ani usulde kurulabildikleri gibi mevcut ortaklıklar esas sözleşmelerini Kanun ve Tebliğ hükümlerine uygun olarak değiştirmek suretiyle gayrimenkul yatırım ortaklığına dönüşebilirler. Dönüşüm ya da kuruluşun Kurulca uygun görülebilmesi için aşağıdaki şartların sağlanması gerekir. A) Ani usulde kurulacak ise; - Kayıtlı sermayeli olarak anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, - Çıkarılmış sermayelerinin asgari %25’i oranındaki paylarını Tebliğde belirtilen süre ve esaslar dahilinde halka arz etmek üzere kurulmuş olması ve kurucuların, ortaklığın çıkarılmış sermayesinin asgari %25’i oranındaki paylarının, bu Tebliğde belirtilen süre ve esaslar dahilinde halka arz edileceğini Kurula karşı taahhüt etmiş olması, - Başlangıç sermayelerinin 23.750.000 TL’den az olmaması, - Başlangıç sermayesinin;

50 milyon TL’den az olması halinde, başlangıç sermayesini temsil eden paylarının en az %10’unun, 50 milyon TL ve daha fazla olması halinde, başlangıç sermayesinin 5.000.000 TL’lik kısmını temsil eden paylarının,

nakit karşılığı çıkarılmış olması, - Ticaret unvanlarında “Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı” ibaresinin bulunması, - Portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, - Kurucularından en az birisinin lider sermayedar olması, - Kurucu gerçek kişiler ile kamu kurumları ve kamu kurumu niteliğindeki tüzel kişiler dışındaki kurucu tüzel kişilerin yönetim kurulu üyelerinin kurucular için aranan şartları taşımaları, - Esas sözleşmesinin Kanun ve tebliğ hükümlerine göre düzenlenmesi, - Kurulun uygun görüşünün alınması, B) Dönüşecek ise,


______________________________________________________________________

TSPAKB

220

kayıtlı sermaye sistemine geçmek için Kurula başvurmuş olması, Çıkarılmış sermayesinin asgari %25’i oranındaki paylarını, Tebliğde belirtilen süre ve esaslar dahilinde halka arz edeceğini Kurula karşı taahhüt etmiş olması, - Mevcut ödenmiş sermayesi ile özsermayesinin her birinin 23.750.000 TL’den az olmaması, - Mevcut ödenmiş sermayesinin;

50 milyon TL’den az olması halinde, mevcut ödenmiş sermayesini temsil eden paylarının en az %10’unun, 50 milyon TL ve daha fazla olması halinde, mevcut ödenmiş sermayesinin 5.000.000 TL’lik kısmını temsil eden paylarının nakit karşılığı çıkarılmış olması veya son hesap dönemine ait bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarında dönen varlıklar grubu altında yer alan nakit ve nakit benzerleri ile finansal yatırımlar kalemlerinin toplamının bu altbentte belirtilen oran ya da tutar kadar olması,

- Ticaret unvanını “Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı” ibaresini içerecek şekilde değiştirmek üzere Kurula başvurmuş olması, - Ortakların Tebliğde öngörülen şartları taşımaları, Mevcut ortaklardan en az birisinin lider sermayedar olması, - Portföy işletmeciliği faaliyetinde bulunmak üzere Kurula başvurması, - Esas sözleşmesini, Kanun ve tebliğ hükümlerine uygun şekilde değiştirmek üzere başvurmuş olması, - Kurulun uygun görüşünün alınması, Yukarıda belirtilen tutarlar, her yıl Kurulca yeniden belirlenebilir. Ortaklıklarca, Tebliğde belirtilen süre içerisinde yapılacak halka arz sonucu asgari % 25’lik halka açıklık oranına ulaşıldıktan sonra da, çıkarılmış sermayenin asgari % 25’i oranındaki paylarının halka arz edilmiş pay niteliğinde olması zorunludur. 4.2.4.2) GYO’ların Faaliyet Kapsamı ve Yatırım Faaliyetleri Gayrimenkul yatırım ortaklıkları genel olarak aşağıda belirtilen kapsamda faaliyet gösterirler. a) Ortaklık portföyünü oluşturmak, gerektiğinde portföyde değişiklikler yapmak, ortaklık

portföyünü çeşitlendirerek yatırım riskini en aza indirecek şekilde dağıtmak, gayrimenkuller, gayrimenkule dayalı işlemler ve para ve sermaye piyasası araçları hakkındaki gelişmeleri sürekli olarak izleyerek ortaklık portföyünün yönetimine ilişkin gerekli tedbirleri almak, portföyün geliştirilmesine yönelik araştırmalar yapmak veya yaptırtmak,

b) Ortaklık portföyünü oluşturan veya portföye alınması planlanan varlıklar hakkında ilgili tebliğ uyarınca gerekli hukuki şartların sağlanıp sağlanmadığını araştırmak, bu hususta gerekli raporların hazırlanmasını temin etmek,

c) Portföydeki varlıkların değerinin tespitine ilişkin raporların hazırlanmasını temin etmek,

d) Portföy dışarıdan danışmanlık hizmeti alınması suretiyle yönetiliyorsa ilgili kuruluşların faaliyetlerinin mevzuat ve sözleşme hükümlerine uygunluğunu izlemek üzere gerekli organizasyonu oluşturmak,

e) Kendilerine yüklenilen diğer görevleri ve yürütülmesine izin verilen diğer faaliyetleri gerçekleştirmek.


______________________________________________________________________

TSPAKB

221

Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, gayrimenkullere, bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarına, gayrimenkule dayalı projelere yatırım yapabilecekleri ve kazanç sağlama amacına yönelik olarak alım-satım ya da kiralama işlemleri gerçekleştirebilecekleri gibi, gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçları dışında diğer sermaye piyasası araçlarını alıp satabilir, borsa para piyasası ve ters repo işlemi yapabilir, Türk Lirası veya yabancı para cinsinden mevduat/katılma hesapları açtırabilir, portföylerindeki menkul kıymetlerin piyasa değerinin en fazla %25’i tutarındaki menkul kıymetleri ödünç verebilir ve risklere karşı korunmak amacıyla swap ve forward işlemlerde bulunabilir, opsiyon yazabilir ya da mala dayalı olanlar hariç vadeli işlem sözleşmeleri alabilirler. 4.2.4.3) GYO’ların Yapamayacakları İşler Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, a) Bankalar Kanunu’nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar ve mevduat

toplama sonucunu verecek iş ve işlemler yapamazlar. b) Tebliğde izin verilen işlemler dışında ticari, sınai veya zirai faaliyetlerde

bulunamazlar. c) Tebliğde belirtilen yatırım alanları ile sınırlı olmak üzere kendi adına portföy

işletmeciliği faaliyeti dışında sermaye piyasası faaliyetinde bulunamazlar. d) Hiç bir şekilde gayrimenkullerin inşaat işlerini kendileri üstlenemez, bu amaçla

personel ve ekipman edinemezler. Ancak yürütülen projelerin kontrol işleri dahili olarak yürütülecekse bu amaçla istihdam edilen personel kapsam dışıdır.

e) Hiçbir surette otel, hastane, alışveriş merkezi, iş merkezi, ticari parklar, ticari depolar, konut siteleri, süper marketler ve bunlara benzer nitelikteki gayrimenkulleri ticari maksatla işletemez ve bu amaçla personel istihdam edemezler. Ancak, Tebliğ’in 32’nci maddenin birinci fıkrası kapsamındaki faaliyetler (gayrimenkul yatırım ortaklığının portföyünde kira geliri elde etmek amacıyla bulunan gayrimenkullere ilişkin güvenlik, temizlik, genel idare ve buna benzer hizmetler) ve bu faaliyetler nedeniyle istihdam edilen personel bu bent kapsamında değerlendirilmez.

f) Kendi personeli vasıtasıyla portföye konu olan veya olacak projeler hariç olmak üzere başka kişi ve kuruluşlara proje geliştirme, proje kontrol, mali fizibilite, yasal izinlerin takibi ve buna benzer hizmetler veremezler.

g) Kredi veremezler, Kurulun finansal raporlamaya ilişkin düzenlemelerinde tanımlanan ilişkili taraflarıyla herhangi bir mal veya hizmet alım satımı işlemine dayanmayan borç alacak ilişkisine giremezler.

4.2.4.4) GYO’larda Yatırımlara İlişkin Yasaklar ve Portföy Sınırlamaları Gayrimenkul yatırım ortaklıkları; a) Hiç bir şekilde paylarını satın aldıkları ortaklıkların sermayesine ve yönetimlerine

hakim olma amacı güdemez ve hiç bir ortaklıkta sermaye veya oy haklarının %5’inden fazlasına sahip olamazlar,

b) Altın ve kıymetli madenlere yatırım yapamazlar, c) Yatırım fonları payları hariç, Borsa’da veya Borsa dışı teşkilatlanmış piyasalarda işlem

görmeyen sermaye piyasası araçlarına yatırım yapamazlar. Sermaye piyasası araçlarının alım satımlarının Borsa kanalıyla yapılması zorunludur.

d) Mala dayalı vadeli işlem sözleşmelerine veya mala yatırım yapamazlar. Sermaye piyasası araçlarını açığa satamazlar, kredili menkul kıymet işlemi yapamazlar ve sermaye piyasası araçlarını ödünç alamazlar, Türev araçları kullanarak korunma amacını aşan işlemler yapamazlar,


______________________________________________________________________

TSPAKB

222

e) Kanunen ödemekle yükümlü olduğu vergi, harç ve benzeri diğer giderler hariç olmak üzere varlıkların portföye alımı ve portföyden satımı sırasında varlık değerinin %3’ünü aşan komisyon ücreti ve benzeri gider yapamazlar,

f) Herhangi bir şekilde devredilebilmesi konusunda bir sınırlamaya tabi olan varlıklara ve haklara yatırım yapamazlar.

g) Sürekli olarak kısa vadeli gayrimenkul alım satımı yapamazlar. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları; gayrimenkullere, gayrimenkullere dayalı haklara ve gayrimenkule dayalı projelere aktif toplamının en az % 50’si oranında yatırım yapmak zorundadırlar. 4.2.5) Alt Yapı Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Kurul’un Seri:VI, No:24 sayılı “Altyapı Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarına İlişkin Esaslar Tebliği” (Tebliğ) ile altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kurucularına ve kuruluş usullerine, portföy işletmeciliği faaliyet izinlerine, organizasyon yapılarına, ihraç edecekleri sermaye piyasası araçlarının Kurul kaydına alınmasına, yatırım faaliyetlerine, kamuyu aydınlatma ve yatırımcıların bilgilendirilmesi yükümlülüklerine ilişkin esas ve usuller düzenlenmiştir. Altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıkları, belirli alanlarda yatırım yapmak amacıyla gayrimenkul yatırım ortaklığı şeklinde kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıkları; a) Altyapı yatırım ve hizmetlerine, b) Altyapı yatırım ve hizmetlerine ilişkin projelere, c) (a) ve (b) bendinde yer alan unsurlara dayalı hak ve sermaye piyasası araçlarına, ç) Ortak olmak veya borçlanma senedi satın almak suretiyle altyapı şirketine, d) Ortak olmak veya borçlanma senedi satın almak suretiyle diğer altyapı gayrimenkul yatırım ortaklıklarına, e) Ortak olmak suretiyle işletmeci şirketlere, f) Bunlar dışında kalan para ve sermaye piyasası araçlarına, g) Kurulca uygun görülecek diğer varlıklara, yatırım yapabilecektir. Münhasıran belirli bir projeyi gerçekleştirmek üzere kurulan ortaklıklar, başka bir projeyi portföylerine dahil edemezler. Tebliğ kapsamındaki altyapı yatırım ve hizmetleri ise, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları, mahalli idareler ve kamu iktisadi teşebbüsü tarafından yürütülen tarım, sulama, madencilik, imalat, enerji, ulaştırma, haberleşme, bilgi teknolojileri, turizm, konut, kültür, kentsel ve kırsal altyapı, belediye hizmetleri, kentsel dönüşüm, çevre, araştırma-geliştirme hizmetleri ile eğitim, sağlık, adalet, güvenlik ve genel idare altyapısı yatırım ve hizmetleri olarak belirlenmiştir. 4.2.6) Yatırım Fonları

Yatırım fonlarına ilişkin esaslar Seri:VII, No:10 sayılı Sermaye Piyasası Kurulu Tebliği ile düzenlenmiştir. Yatırım Fonları; Kanun hükümleri uyarınca halktan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet


______________________________________________________________________

TSPAKB

223

esaslarına göre, aşağıda belirtilen varlıklardan oluşan portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. a) Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulan ortaklıklara ait hisse

senetleri, özel ve kamu borçlanma senetleri, b) Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde

alım satımı yapılabilen, yabancı özel ve kamu borçlanma senetleri ve hisse senetleri, c) Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu

madenlere dayalı olarak ihraç edilmiş ve borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları,

d) Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçları, repo, ters repo, future, opsiyon ve forward sözleşmeleri,

e) Nakit değerlendirmek üzere yapılan İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki borsa para piyasası işlemleri ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda gerçekleştirilen işlemlerin nakit teminatları.

4.2.6.1) Fon Türleri Yatırım fonları, içtüzüklerinde belirtilmek koşuluyla aşağıdaki türlerde kurulabilir. i) Fon portföyünün en az %51’ini devamlı olarak, Kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırmış fonlar “Tahvil ve Bono Fonu”, Kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırmış, portföyünün aylık ağırlıklı ortalama vadesi en az 25 en fazla 90 gün olan ve portföyüne pay senedi dahil edilemeyen fonlar “Kısa Vadeli Tahvil ve Bono Fonu”, Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış fonlar “Hisse Senedi Fonu”, Belirli bir sektörü oluşturan ortaklıkların menkul kıymetlerine yatırmış fonlar “Sektör Fonu”, Kurulun Seri:XI, No:1 sayılı Tebliği’nin 3 nolu ekinde tanımlanan iştiraklerce çıkarılmış menkul kıymetlere yatırmış fonlar “İştirak Fonu” Belli bir topluluğun menkul kıymetlerine yatıran fonlar “Grup Fonu”, Yabancı özel ve kamu sektörü menkul kıymetlerine yatırmış fonlar “Yabancı Menkul Kıymetler Fonu”, Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırmış fonlar “Kıymetli Madenler Fonu”, Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ile altına dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırmış fonlar “Altın Fonu”, ii) Portföyün tamamı;


______________________________________________________________________

TSPAKB

224

Hisse senetleri, borçlanma senetleri, altın ve diğer kıymetli madenler ile bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarından en az ikisinden oluşan ve her birinin değeri fon portföy değerinin %20’sinden az olmayan fonlar “Karma Fon” Devamlı olarak, portföyünde vadesine en fazla 180 gün kalmış likiditesi yüksek sermaye piyasası araçları yer alan ve portföyünün ağırlıklı ortalama vadesi (Portföyün ağırlıklı ortalama vadesi sermaye piyasası araçlarının ayrı ayrı ortalama vadeleri dikkate alınarak bulunur.) en fazla 45 gün olan fonlar “Likit Fon”, Portföy sınırlamaları itibariyle yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonlar “Değişken Fon” iii) Portföyün en az %80’i devamlı olarak; Seri:VII, No:10 sayılı Tebliğ’in 3 numaralı ekinde yer alan formüle uygun olarak yapılan hesaplama çerçevesinde, baz alınan ve Kurul tarafından uygun görülen bir endeksin değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısı en az %90 olacak şekilde, endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden ya da örnekleme yoluyla seçilen bir kısmından oluşan fonlar “Endeks Fon” Diğer yatırım fonlarının ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonlar “Fon Sepeti” olarak adlandırılır. Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılma üzere kurulmuş olan fonlar ise “Serbest Yatırım Fonları” (Hedge Funds) olarak adlandırılır. Fon içtüzüklerinde belirtilmek suretiyle, portföy değerinin aylık ağırlıklı ortalama bazda en az %25’ini, devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınan KİT’ler dahil Türkiye’de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış fonlar A tipi, diğerleri B tipi olarak adlandırılır ve bu tipler fon türleri ile birlikte belirtilir. iv) Alt fonları asgari olarak altı ay vadeli kurulmak kaydıyla; Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak taahhüt edildiği ve şemsiye fon şeklinde kurulan fonlar “Garantili Fon”, Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesinin, uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlandığı ve şemsiye fon şeklinde kurulan fonlar “Koruma Amaçlı Fon” olarak adlandırılır. Koruma amaçlı ve garantili yatırım fonların unvanlarında koruma amaçlı veya garantili fon ibarelerinin bulunması yeterli olup, garantinin veya korumanın başlangıç yatırımına oranına ya da garantili yatırım fonlarında garantör tarafından sağlanan garanti


______________________________________________________________________

TSPAKB

225

kapsamındaki getiri oranına alt fonların unvanlarında izahname ve sirkülerlerinde yer verilmesi gerekmektedir. Şemsiye Fon; payları tek bir içtüzük kapsamında ihraç edilen tüm alt fonları kapsayan fonu, Alt Fon; bir şemsiye fon içtüzüğüne bağlı olarak her katılma payı ihracı için ayrı bir izahname ve sirküler düzenlenmesi gereken fonları ifade eder. Şemsiye fonların kuruluş ve kayda alma başvuruları birlikte değerlendirilir ve sonuçlandırılır. Bir şemsiye fon kapsamındaki her bir alt fonunun tüm varlık ve yükümlülükleri birbirinden ayrıdır. Garantör, garantili yatırım fonları tarafından içtüzüklerinde belirlenen esaslar çerçevesinde yatırımcılara geri ödeneceği taahhüt edilen yatırım tutarının Fon tarafından karşılanamayan kısmının yatırımcılara geri ödenmesini Fon’a garanti eden ve ilgili Tebliğde belirlenen nitelikleri haiz; 5411 sayılı Bankacılık Kanununda tanımlanan bankalar ve sigorta şirketleri ile tabi oldukları mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla yurtdışında yerleşik bankaları ve sigorta şirketlerini ifade eder. Garantöre, Türkiye'de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen derecelendirme kuruluşları tarafından yatırım yapılabilir seviyeye denk gelen derecelendirme notu verilmiş olması zorunludur. Fonun vadesi içerisinde garantörün derecelendirme notunda bir değişiklik olması halinde, yeni derecelendirme notu izahname değişikliği yoluyla kamuya duyurulur. Garantili yatırım fonu kurucusu ile garantör arasında lehdarı katılma payı sahipleri olmak üzere, garanti sözleşmesinin muacceliyetinde fonun talebi, fonun talepte bulunmaması halinde katılma payı sahiplerinden en az birinin talebi üzerine, ilk talepte fona ödeme garantisi içeren bir garanti sözleşmesi imzalanması zorunludur. Kurucunun kendi fonuna garantör olması halinde garantiye ilişkin esaslar fon içtüzüğünde belirlenir ve yatırımcılara geri ödeneceği taahhüt edilen yatırım tutarının fon tarafından karşılanamayan kısmı, garantinin muacceliyetinde herhangi bir ödeme talebine gerek bulunmaksızın içtüzükte belirlenen esaslar çerçevesinde kurucu tarafından fona ödenir. Kurucu tarafından içtüzükte belirlenen esaslar çerçevesinde fona ödeme yapılmaması halinde, katılma payı sahiplerinden en az birinin talebi üzerine, yatırımcılara geri ödeneceği taahhüt edilen yatırım tutarının fon tarafından karşılanamayan kısmının, edimin geç ifa edilmesi nedeniyle gecikme faizi ile birlikte fona ödenmesi zorunludur. Garanti sözleşmesinde ve fon içtüzüğünde garantiye ilişkin olarak bulunması gereken asgari unsurlar Kurulca belirlenir. Garanti sözleşmesinde ve kurucunun verdiği garantiyle ilgili olarak fon içtüzüğünde yer alan asgari unsurların garantili yatırım fonunun vadesi boyunca korunması zorunludur. Garanti sözleşmesi ve sözleşmede yapılacak değişiklikler için Kurulun uygun görüşünün alınması zorunludur. Garanti, fona aittir ve fonun ayrılmaz bir parçasıdır. Garanti edilen tutarın ödenmesi hiçbir koşula bağlanamaz ve garantiden cayılamaz. Koruma amaçlı yatırım fonları tarafından, yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün ya da tamamının korunmasına yönelik olarak oluşturulacak yatırım stratejisinin, kamu borçlanma senetlerine, ters repoya, banka borçlanma araçlarına ve ihraççısı yatırım yapılabilir seviyede derecelendirme notuna sahip olan diğer özel sektör


______________________________________________________________________

TSPAKB

226

borçlanma araçlarına veya korumayı sağlayabilecek nitelikteki Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçlarına yatırım yapılmasını içermesi zorunludur. Özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapan garantili ve koruma amaçlı yatırım fonları unvanlarında özel sektör borçlanma araçlarına yapılan yatırımı belirtir bir ifadeye yer verirler. Katılma payı sahiplerinin garantiden ya da korumadan yararlanabilme koşulları ve katılma paylarının vadeden önce fona iadesi halinde uygulanacak esaslar alt fonların izahname ve sirkülerinde belirlenir. Garantili yatırım fonlarına ve koruma amaçlı yatırım fonlarına ilişkin olarak yatırımcılar tarafından, vergi hariç olmak üzere, doğrudan katlanılan maliyetler garanti edilen ya da korunan yatırım tutarını azaltamaz. Garanti ya da koruma, garantiden ve korumadan faydalanma hakkına sahip tüm katılma payı sahipleri açısından aynı nitelikte olmalıdır. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının portföy yönetim stratejisinde ve türünde fonun vadesi içerisinde değişiklik yapılamaz. Garantili yatırım fonlarının alt fonlarının portföy yönetim stratejileri Tebliğde belirtilen sınırlamalar dikkate alınarak serbestçe belirlenebilir. Portföy yönetim stratejilerine alt fonların izahnamelerinde yer verilir. v) Hisse Senedi Yoğun Fonlar: Hisse senedi yoğun fonlar, portföylerinin aylık ağırlıklı ortalama bazda en az %75’i menkul kıymet yatırım ortaklıkları hisse senetleri hariç olmak üzere İMKB’de işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonları ve borsa yatırım fonlarıdır. Fonların bu sınıfa girip girmediği hususu ilgili ayın sonu itibariyle değerlendirilir. İlgili ay sonu itibariyle, bir fonun hisse senedi yoğun fon olarak sınıflandırılabilmesi için gerekli olan şartları sağlamaması halinde, fonun, yatırımcıların ve/veya yatırım fonu payı alım satımına aracılık eden kuruluşların tabi olacağı tüm yükümlülüklerin yerine getirilmesinden kurucu sorumludur. Hisse senedi yoğun fonların içtüzük ve izahnamelerinde yukarıdaki iki fıkrada belirtilen hususlara ve unvanlarında hisse senedi yoğun fon olduklarına ilişkin bir ibareye yer verilmesi gerekmektedir. Hisse senedi yoğun fonların portföylerinde yer alan, hisse senetlerine ve hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan vadeli işlem sözleşmelerinin nakit teminatları, hisse senetlerine ve hisse senedi endekslerine dayalı opsiyon sözleşmeleri ile borsada işlem gören hisse senedi ve hisse senedi endeksine dayalı aracı kuruluş varantları birinci fıkrada yer alan %75 oranının hesaplanmasında hisse senedi olarak değerlendirilir. 4.2.6.2) Fon Kurabilecekler Kurulca aranacak nitelikleri taşıyan bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri ve kanunlarında engel bulunmayan emekli ve yardım sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesi uyarınca kurulmuş olan sandıklar Kuruldan izin almak koşuluyla fon kurabilirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

227

Fon kurmak isteyen;

a) Aracı kurumların Kanun'un 30'uncu maddesinin (b) bendinde tanımlanan (daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı) sermaye piyasası faaliyetinde bulunmak üzere Kurul'dan izin almış olmaları, b) Aracı kurumların özsermayelerinin, Seri:V, No:34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerinde ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği”nin 7’nci maddesi kapsamında hesaplanan tutardan az olmaması, c) Banka ve sigorta şirketlerinin kendi mevzuatlarına göre sahip olmaları gereken asgari ödenmiş sermayeye sahip olmaları, d) Kurucuların kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde faaliyetlerinin tamamen veya belirli faaliyet alanları itibariyle sürekli veya son bir yıl içinde 1 ay veya daha fazla süreyle geçici olarak durdurulması kararı verilmemiş olması, e) Kurucuların yetkililerinin, müflis olmamaları ve zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, emniyeti suistimal, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, istihsal kaçakçılığı hariç kaçakçılık gibi yüzkızartıcı suçlardan dolayı veya kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatına aykırılıktan dolayı mahkumiyet kararlarının bulunmamış olması, f) Kurucuların yetkililerinin 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesinde düzenlenen suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçundan ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 8’inci maddesinin birinci fıkrasında düzenlenen terörün finansmanı suçundan mahkum olmamış olmaları,

gerekir. 4.2.6.3) Asgari Fon Tutarı Fonların kuruluşta asgari fon tutarı 2012 yılı için 4.807.000 TL’ndan az olamaz. Bu tutar her yıl ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranı dikkate alınarak belirlenir. 4.2.6.4) Fon İçtüzüğünün Hukuki Niteliği Fon içtüzüğü, katılma belgesi sahipleri ile kurucu, saklayıcı ve yönetici arasında fon portföyünün inançlı mülkiyet esaslarına göre saklanmasını, vekalet akdi hükümlerine göre yönetimini ve garantili fonlarda kurucunun kurduğu fona garantör olması halinde garantiye ilişkin esasları konu alan genel işlem şartlarını içeren iltihaki bir sözleşmedir 4.2.6.5) Katılma Belgeleri Katılma belgesi, belge sahibinin kurucuya karşı sahip olduğu hakları taşıyan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren kıymetli evrak niteliğinde bir senet olup kaydi değer olarak tutulur. İçtüzüğünde kurucu dışındaki aracı kuruluşlarca serbestçe alım satımı öngörülen A tipi yatırım fonlarının katılma belgeleri menkul kıymet sayılır. 4.2.6.6) Katılma Belgelerinin Fiyatları ve Pay Değeri Katılma belgesi, temsil ettiği değerin tam olarak nakden ödenmesi şartıyla satılabilir. Katılma belgelerinin itibari değeri yoktur. Fon pay değeri fon toplam değerinin tedavüldeki katılma belgelerinin kapsadığı pay sayısına bölünmesiyle elde edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

228

A tipi fonlar ile likit fonlar ve kısa vadeli tahvil ve bono fonları dışındaki B tipi fonlarda, katılma payı alım-satımlarında içtüzük hükümleri uyarınca verilen alım-satım emirleri, emrin verilmesini takip eden ilk hesaplamada bulunacak pay fiyatı üzerinden yerine getirilir. İçtüzüklerinde hüküm bulunmak kaydıyla aynı gün içinde iki fiyat açıklanabilir. Diğer fon türlerinden farklı olarak, serbest yatırım fonlarının pay fiyatları en az ayda bir kere hesaplanmak ve fon yatırımcılarına bildirilmek zorundadır. Bu fonların içtüzüklerinde katılma paylarının fona iadesi için pay fiyatlarının ilan süresinden daha farklı ve uzun süreler belirlenebilir. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının pay fiyatları en az ayda iki kere hesaplanmak ve ilan edilmek zorundadır. 4.2.6.6.1) Katılma Belgelerinin Alım-Satımı Katılma belgesi sahipleri belgelerini fon içtüzüklerinde belirlenen esaslara göre fona iade etmek suretiyle paraya çevirebilirler. Ayrıca içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile fon kurucusunun talebi ve Borsa'nın uygun görmesi üzerine menkul kıymet niteliği verilen fonların katılma belgeleri Borsa'da işlem görebilir. Özel fon katılma belgeleri borsada işlem göremezler, bu katılma belgelerinden fona geri dönenler ancak başlangıçta içtüzükte belirlenen kişi ve kuruluşlara satılabilir. 4.2.6.6.2) Katılma Belgesi Alım Satımına Aracılık Borsa’da işlem görmeyen katılma paylarının, aracılık amacıyla borsa dışında alım satımı fon içtüzüklerinde hüküm bulunması kaydıyla mümkündür. Bu durumda kurucu dışında fon katılma paylarının alım satımına aracılık edecek aracı kuruluşların Kurulca uygun görülecek yöntemlerle kamuya duyurulması zorunludur. Özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapan garantili ve koruma amaçlı yatırım fonları ile serbest yatırım fonlarının katılma paylarının satışına aracılık edecek kurumların bu konuda yeterli bilgi ve deneyime sahip satış personeli istihdam etmeleri ve söz konusu fon katılma payı satışlarının bu satış personeli tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Serbest yatırım fonlarının katılma paylarının alım satımı konusunda yetkili kuruluşlar, satış yapılan yatırımcıların bu Tebliğde belirlenen nitelikli yatırımcı vasıflarını haiz olduklarına dair bilgi ve belgeleri temin etmek ve düzenli olarak tutmakla yükümlüdürler. Özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapan garantili ve koruma amaçlı yatırım fonlarının katılma payı satışının gerçekleştirilmesinde, yatırımcılardan fon izahnamesi ve sirkülerinin okunup anlaşıldığı ve risklerin algılandığı bilgisini de içeren yazılı pay alım talimatları alınır. Borsa’da işlem görmeyen anonim şirketlerin hisse senetlerine ve borsada işlem görmeyen borçlanma araçlarına yatırım yapan fonların kurucuları, fon katılma belgelerinin geri dönüşlerinde gerekli likiditenin sağlanmasından sorumludur. Bu kapsamda geri dönen katılma belgeleri kurucu tarafından kendi portföyüne alınabilir. Kurucu ayrıca söz konusu fonların portföylerinin büyütülmesi ve çeşitlendirilmesi amacıyla da fon katılma belgelerini kendi portföyüne alabilir. Kurucu tarafından katılma belgelerinin fon adına alım satımı esastır. Kurucu ve/veya yönetici tarafından gerekli görülmesi halinde fon katılma belgeleri fonun toplam pay sayısının %20’sini aşmayacak şekilde kendi portföylerine dâhil edilebilir. Kurucu ve yönetici tarafından kendi portföylerine alınabilecek katılma belgelerine ilişkin sınırlamalar borsada işlem görmeyen anonim şirketlerin hisse senetlerine ve borsada işlem görmeyen borçlanma araçlarına yatırım yapan fonlar ile serbest yatırım fonları için uygulanmaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

229

Aracılık amacıyla katılma belgelerinin borsa dışında alım satımı için, kurucu ile alım satımı gerçekleştirecek kuruluşlar arasında alım-satıma aracılık sözleşmesi yapılması zorunludur. Alım-satıma aracılık sözleşmesinde asgari şu hususların bulunması gerekir; a) Sözleşmenin tarafları ile katılma belgeleri sözleşmeye konu olan fonun adı, b) Sözleşmenin süresi, c) Katılma belgelerinin alım-satımına aracılık edecek kuruluşlara ödenecek ücret ve ödeme biçimi, ç) Katılma paylarının alım-satım esasları, d) Günlük alım-satım sonuçlarının fona bildirilme esasları, e) Kurul tarafından gerekli görülecek diğer hususlar. 4.2.6.7) Yatırım Fonlarının Yönetimi Yatırım fonunun mal varlığı, kurucunun Kanun’dan, ilgili tebliğden ve fon içtüzüğünden doğan yükümlülüklerini yerine getirmesi ve sorumluluğunu karşılaması dışında hiçbir amaçla kullanılamaz. Fon malvarlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez. 4.2.6.8) Fonların Yapabilecekleri Diğer İşlemler Fonlar aşağıdaki işlemleri yapabilirler. a) Fon portföyüne riskten korunma ve/veya yatırım amacıyla döviz, kıymetli madenler, faiz, finansal göstergeler ve sermaye piyasası araçları üzerinden düzenlenmiş opsiyon sözleşmeleri, forward, finansal vadeli işlemler ve vadeli işlemlere dayalı opsiyon işlemleri dâhil edilebilir. Vadeli işlem sözleşmeleri nedeniyle maruz kalınan açık pozisyon tutarı fon toplam değerini aşamaz. Portföye alınan vadeli işlem sözleşmelerinin fonun yatırım stratejisine ve karşılaştırma ölçütüne uygun olması zorunludur. Karşılaştırma ölçütü belirlemeksizin opsiyon sözleşmeleri ve mala dayalı vadeli işlem sözleşmeleri garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının portföyüne hem koruma hem de yatırım amaçlı olarak alınabilir. Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonları tarafından, vade ve diğer sözleşme koşulları açısından borsada işlem gören eşdeğerlerinin bulunmaması halinde, borsa dışından, ters repo sözleşmelerine taraf olunabilir; bu bendin birinci paragrafında belirtilen gösterge ve varlıklar ile mala ve ekonomik göstergelere dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri satın alınabilir ve Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçlarına yatırım yapılabilir. Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonları tarafından borsa dışında yabancı kurumlarla yapılan ters repo sözleşmelerine ancak Kurul düzenlemeleri uyarınca ters repo sözleşmelerine konu olabilecek menkul kıymetlere eşdeğer yabancı menkul kıymetler konu olabilir. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının borsa dışında taraf oldukları sözleşmeler aşağıda yer verilen esaslara tabidir: 1) Sözleşmelerin, alt fonların yatırım amacına uygun olması zorunludur. 2) Sözleşmelerin karşı tarafları ancak Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen derecelendirme kuruluşları tarafından yatırım yapılabilir seviyeye denk gelen derecelendirme notu verilmiş mali kuruluşlar olabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

230

3) Sözleşmelerin herhangi bir ilişkiden etkilenmeyecek şekilde objektif koşullarda yapılması ve adil bir fiyat içermesi zorunludur. Sözleşmelerin bu ilkelere uygunluğunun temini için uygulanacak güvenilir yöntemler ve sözleşmelerle ilgili genel ilkeler alt fon izahnamelerinde belirlenir ve kamuya açıklanır. 4) Sözleşmelerin alt fonun fiyat açıklama dönemlerinde makul değeri üzerinden nakde dönüştürülebilir olması zorunludur. Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonlarının alt fonlarının portföylerine borsa dışından alınan sözleşmelerin bu bendin üçüncü paragrafının (2) ve (4) nolu alt bentlerinde sayılan niteliklere uygunluğunu tevsik edici tüm bilgi ve belgeler, sözleşmelerin portföye dâhil edilmelerini takip eden 10 işgünü içinde Kurula gönderilir. Gerekli nitelikleri taşımadığı Kurulca tespit edilen sözleşmeler fon portföyünden çıkarılarak Kurul düzenlemelerine uygun olan sözleşmeler portföye dâhil edilir. Sözleşmelerin portföyden çıkarılması nedeniyle doğan masraf ve zararlar fon malvarlığına yansıtılamaz. Opsiyon sözleşmesine ilişkin imzaların opsiyonun alt fon portföyüne alınmasını müteakip en geç bir ay içerisinde tamamlanması ve opsiyon sözleşmesinin imza tarihinden itibaren 5 yıl süreyle kurucu veya yönetici nezdinde saklanması zorunludur. Garantili yatırım fonlarının ve koruma amaçlı yatırım fonlarının portföylerine alınan opsiyon sözleşmeleri ve Kurulca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçları nedeniyle maruz kalınan toplam risk tutarı fon toplam değerini aşamaz. b) Fonlar, katılma payları geri dönüşlerinde oluşan nakit ihtiyacını karşılamak amacıyla portföylerinde yer alan repo işlemine konu olabilecek menkul kıymetlerin rayiç bedelinin %10’una kadar İMKB repo ve ters repo piyasasında repo yapabilirler c) Fon varlığının %10’unu geçmemek üzere fon hesabına kredi almasına Kurul’ca izin verilebilir. Bu takdirde kredinin alınması ve geri dönmesi aşamalarında Kurul’a bilgi verilir. d) Fon portföyüne aracı kuruluş ve ortaklık varantları dahil edilebilir. Aracı kuruluş ve ortaklık varantlarına yapılan yatırımların toplamı fon portföyünün %15’ini geçemez. Ayrıca, aynı varlığa dayalı olarak çıkarılan aracı kuruluş ve ortaklık varantlarının toplamı fon portföyünün %10’unu, tek bir ihraççı tarafından çıkarılan aracı kuruluş varantlarının/ortaklık varantlarının toplamı ise fon portföyünün %5’ini geçemez. Fonun açık pozisyonunun hesaplanmasında, varantlar ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda taraf olunan aynı varlığa dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde alınan ters pozisyonlar netleştirilir. e) Fon portföyüne, Kurulun Seri:V, No:7 sayılı Menkul Kıymetlerin Geri Alma veya Satma Taahhüdü ile Alım Satımı Hakkında Tebliğinde belirtilen banka bonoları ve varlığa dayalı menkul kıymetler dahil olmak üzere menkul kıymetler borsaları veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya borsada tescil edilmiş olan borçlanma senetlerinin konu edildiği borsada veya borsa dışında taraf olunan ters repo sözleşmelerinin dahil edilmesi mümkündür. Borsa dışında taraf olunan ters repo sözleşmelerinin karşı tarafının Kurulca belirlenen nitelikleri taşıması zorunludur. Borsa dışında taraf olunan ters repo sözleşmeleri çerçevesinde karşı taraftan alınan ters repoya konu varlıkların İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’de fon adına açılmış olan bir hesapta saklanması gerekmektedir. Borsa dışında taraf olunan ters repo işlemlerine fon portföyünün en fazla %10’una kadar yatırım yapılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

231

Fon, yukarıda (b) bendinde yer alan esaslar çerçevesinde, Kurulun Seri:V, No:7 sayılı Menkul Kıymetlerin Geri Alma veya Satma Taahhüdü ile Alım Satımı Hakkında Tebliğinde belirtilen banka bonoları ve varlığa dayalı menkul kıymetler dahil olmak üzere menkul kıymetler borsaları veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya borsada tescil edilmiş olan borçlanma senetlerinin konu edildiği borsada veya borsa dışında repo sözleşmelerine taraf olabilir. Borsa dışı repo-ters repo işlemlerinin vade ve faiz oranı Kurulun Seri:V, No:7 sayılı Menkul Kıymetlerin Geri Alma veya Satma Taahhüdü ile Alım Satımı Hakkında Tebliğinin 6’ncı maddesi çerçevesinde belirlenir. Şu kadar ki; faiz oranının belirlenmesi, borsada işlem gören benzer vade yapısına sahip sözleşmelerin faiz oranları dikkate alınmak üzere, fon kurulunun sorumluluğundadır. Bu itibarla borsa dışında repo-ters repo sözleşmelerine taraf olunması durumunda en geç sözleşme tarihini takip eden işgünü içinde fonun sürekli bilgilendirme formunda ve KAP’ta sözleşmeye konu edilen kıymet ve sözleşmenin vadesi, faiz oranı, karşı tarafı ve karşı tarafın derecelendirme notu hakkında kamuya bilgi verilmesi gerekmektedir. Söz konusu sözleşmelere ilişkin bilgi ve belgeler ayrıca kurucu veya yönetici merkezinde sözleşme tarihini müteakip 5 yıl süreyle muhafaza edilir. Borsa dışı repo-ters repo sözleşmelerinin değerlemesine ilişkin esaslar piyasa fiyatını en doğru yansıtacak şekilde fon kurulu tarafından belirlenerek yazılı karara bağlanır. Yabancı menkul kıymet fonları tarafından, repo-ters repo sözleşmelerine konu olabilecek menkul kıymetler ve söz konusu kıymetlerin saklamasına ilişkin hükümler hariç olmak üzere yukarıda belirtilen esaslar çerçevesinde yurt dışı piyasalarda borsa dışı repo-ters repo sözleşmelerine taraf olunabilir. Repo-ters repo sözleşmelerinin karşı tarafının Kurul tarafından kabul edilen derecelendirme kuruluşları tarafından verilmiş “ihraççı notu” (issuer rating) nun asgari olarak yatırım yapılabilir seviyede olması gerekir. Fon kurulu, repo-ters repo sözleşmelerinde uygulanacak faiz oranının adil bir şekilde belirlenmesinden sorumludur. g) Borsada işlem gören dış borçlanma araçlarının, borsa dışında yapılacak işlemler ile fon portföyüne dahil edilmesi veya fon portföyünden çıkartılması mümkündür. Borsada veya borsa dışında yapılan işlemler ile fon portföyüne dahil edilen dış borçlanma araçlarının değerlemesine ilişkin esaslar piyasa fiyatını en doğru yansıtacak şekilde fon kurulu tarafından belirlenerek yazılı karara bağlanır.” Serbest yatırım fonları yukarıda açıklanan işlemleri, belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın fon içtüzüklerinde yer alacak yatırım stratejileri ve limitleri dahilinde gerçekleştirebilirler. 4.2.6.9) Fonlara Uygulanan Ücret ve Komisyonların Kamuya

Açıklanması ve Fon Yönetim Ücretinin Üst Sınırının Belirlenmesi

Yatırım fonlarına uygulanan yönetim ücreti ile giriş ve çıkış komisyonlarının kurucunun resmi internet sitesinde yatırımcıların kolaylıkla ulaşabileceği şekilde ilan edilmesi gerekmektedir. Yapılan açıklamada, günlük ve yıllık yönetim ücreti oranları ile giriş ve çıkış komisyonlarının hangi şartlar dahilinde yatırımcılardan tahsil edileceği bilgilerine ayrıntılı olarak yer verilmelidir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

232

Kurul yatırım fonlarına uygulanan yönetim ücretleri için üst sınır belirleyebilir. Bu kapsamda Kurul tarafından yapılan belirlemeye göre; a) Likit fonlara; - 01.11.2011 – 31.12.2011 tarihleri arasında günlük en fazla milyonda yetmişbeş, - 01.01.2012 – 31.12.2012 tarihleri arasında günlük en fazla yüzbinde üç, b) Kısa vadeli tahvil ve bono fonları, endeks fonlar ile koruma amaçlı ve garantili fonlara; - 01.11.2011 – 31.12.2011 tarihleri arasında günlük en fazla yüzbinde on, - 01.01.2012 – 31.12.2012 tarihleri arasında günlük en fazla yüzbinde altı, c) Diğer fonlara; - 01.11.2011 – 31.12.2011 tarihleri arasında günlük en fazla yüzbinde on, - 01.01.2012 – 31.12.2012 tarihleri arasında günlük en fazla yüzbinde on, oranlarında yönetim ücreti uygulanabilir. İçtüzüklerinde/izahnamelerinde bu orandan daha yüksek oranda yönetim ücreti belirlenmiş olan fonlar için, bu dönemlerde herhangi bir içtüzük/izahname değişikliğine gidilmeden yukarıda belirtilen oranlarda yönetim ücreti uygulanması gerekmektedir. Serbest fonlar, yukarıda belirlenen sınırlamaya tabi değillerdir. 4.2.6.10) Fonun Sona Ermesi Kurucunun iflası veya tasfiyesi halinde Kurul, fonu uygun göreceği başka bir kuruluşa tasfiye amacıyla devreder. Saklayıcı kurumun iflası halinde, kurucu fon varlığını Kurulca uygun görülecek başka bir kuruluşa devreder.

İflas veya tasfiye durumları dışında fonun başka bir kurucuya devri ancak Kurulun uygun görüşünün alınması kaydıyla mümkündür.

Kurucu değişikliği içtüzük değişikliği gerektirdiği için, bu konuda Tebliğin gerektirdiği yükümlülükler 30 gün içinde yerine getirilir ve bu içtüzük değişikliği en yüksek tiraja sahip beş gazetenin üçünde iki gün süreyle ilan edilir.

Kurucu değişikliğinin öncesinden kaynaklanan mevzuata aykırılıklardan her iki kurucu da müteselsilen sorumludur.

Bu durumdan başka aşağıdaki nedenler de fonun sona ermesine yol açar.

a) Fon içtüzüğünde bir süre öngörülmüş ise bu sürenin sona ermesi, b) Fon süresiz ise kurucunun Kurulun uygun görüşünü aldıktan sonra 6 ay öncesinden

feshi ihbar etmesi, c) Kurucunun fon kurma koşullarını kaybetmesi, d) Kurucunun mali durumunun zayıflaması, fonun kendi maliyetlerini karşılayamaz

durumda olması ve benzer nedenlerle fonun devamının yatırımcıların yararına olmayacağının Kurulca tespit edilmiş olması.

Ayrıca endeks fonlarda, ay sonları itibarıyla son üç aylık dönemde endeks fonun birim pay değeri ile baz alınan endeksin değeri arasındaki korelasyon katsayısının, fon içtüzüğünde belirtilen korelasyon katsayısının altına düşmesi halinde Kurul, sözkonusu fonun tasfiyesini veya türünün değiştirilmesini isteyebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

233

Fon mal varlığı, fon içtüzüğündeki ilkelere göre tasfiye edilir ve tasfiye bakiyesi katılma belgesi sahiplerine payları oranında dağıtılır. Fesih anından itibaren hiçbir katılma belgesi ihraç edilemez ve geri alınamaz. 4.2.6.11) Yatırım Fonlarına İlişkin Mali Tablolar ve Raporlama Menkul Kıymetler Yatırım Fonlarınca düzenlenecek, mali tablolar ile raporların hazırlanması ve ilgililere sunulmasına ilişkin ilke ve kurallara Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:XI, No:6 Sayılı Menkul Kıymetler Yatırım Fonları Mali Tabloları ve Raporlarına İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ”de yer verilmektedir. Bu düzenlemelerin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir. 4.2.7) Borsa Yatırım Fonları Sermaye piyasasında ürün çeşitliliğinin artırılması ve hisse senetleri ile yatırım fonlarının avantajlarının bir araya getirilmesi ve yatırımcılara işlem kolaylığı ve esneklik sağlanması amacıyla hazırlanan Seri:VII, No:23 “Borsa Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği” 13 Nisan 2004 tarih ve 25432 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tebliğin amacı, borsa yatırım fonlarının kuruluşlarına, faaliyet ilke ve kurallarına, katılma belgeleri ile bunların halka arzına ve kamunun aydınlatılmasına ilişkin esasları düzenlemektir. Borsa Yatırım Fonu, katılma belgeleri borsa pazarlarında işlem gören, fonun oluşturma sürecine doğrudan katılan yetkilendirilmiş katılımcıların (SPK tarafından uygun görülen aracı kurum ve bankalar) fon portföyünün kompozisyonunu yansıtacak biçimde, portföyde bulunan menkul kıymet ve nakdi bir araya getirerek karşılığında fon katılma belgesi alabildiği ya da en az asgari işlem birimine karşılık gelen fon katılma belgelerini saklamacı kuruluşa iade edip karşılığında fonun içindeki menkul kıymetlerin payına düşen kısmını alabildiği, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre portföy işletmek amacıyla kurulan malvarlığıdır. Borsa yatırım fonları, endeks fon şeklinde kurulabilir. Fon, Kurul tarafından uygun görülen bir endeksi baz alarak endeks kapsamındaki menkul kıymetlere, bu menkul kıymetlerin endeksteki ağırlıklarını dikkate alarak yatırım yapabilir. Endeks Fon olarak kurulabilen borsa yatırım fonları, portföyünün en az %80’i devamlı olarak baz alınan ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından uygun görülen bir endeks kapsamındaki menkul kıymetlerden oluşan ve Tebliğin ekinde yer alan formüle uygun olarak yapılan hesaplama çerçevesinde, baz alınan endeksin değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısı en az %90 olacak şekilde, baz alınan endeksi takip etmek üzere kurulur. Fon, baz alınan endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden kopyalama yoluyla veya seçilen bir kısmından örnekleme yoluyla oluşturulabilir. Yatırımcının talebi halinde, fon katılma belgeleri yetkili bir saklama kuruluşuna teslim edilmek suretiyle fonun içindeki menkul kıymetler ile değiştirilebilir. Bu süreç, fon katılma belgelerinin saklamacı kuruluşa teslim edilerek karşılığında söz konusu katılma belgelerine tekabül eden menkul kıymet ve nakdin teslim alınması yoluyla gerçekleştirilmektedir. Benzer bir biçimde, bir işlem biriminin içindeki menkul


______________________________________________________________________

TSPAKB

234

kıymetlerin yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından saklamacı kuruluşa teslim edilmesi suretiyle yeni katılma belgelerinin oluşturulması ve bu katılma belgelerinin borsada satılması mümkündür. 4.2.7.1) Katılma Belgelerinin Halka Arzı Kurucu tarafından en az Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliğinin 20’nci maddesinde belirtilen asgari fon tutarı kadar fona avans konulması ve/veya söz konusu tutar kadar borsa dışında süreli bir halka arz gerçekleştirilmesi yoluyla oluşturulur. Halkın arzın süresi 2 iş gününden az 30 iş gününden fazla olamaz. Bu süre Kurul’dan uygun görüş almak suretiyle uzatılabilir. Kurucunun fona avans tahsis etmesi durumunda, bu avansla fon portföyü en geç üç gün içinde içtüzük hükümlerine göre kurucu tarafından oluşturulur. Borsa fonu katılma belgelerinin kayda alınması için kurula yapılan başvurular sonucunda Kurul tarafından kayda alınan katılma belgeleri, kurucunun Borsaya başvurması halinde, İMKB mevzuatı çerçevesinde, Borsanın uygun göreceği ilgili pazarda işlem görür. Borsa Fonlarının ilk halka arzında, halka arz edilecek katılma belgelerinin halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının taahhüt edilmesine ilişkin olarak, Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerine uygun olarak aracılık yüklenimi sözleşmesinin imzalanması zorunludur. 4.2.7.2) Borsa Yatırım Fonlarının İşleyiş Esasları ve Katılma Belgeleri Borsa fonlarının birincil piyasa işlemleri yetkilendirilmiş katılımcılarla saklamacı kuruluş arasında yeni fon katılma belgelerinin oluşturulması ve fon katılma belgelerinin, geri alınması süreçlerinin ayni olarak gerçekleştirildiği işlemlerden oluşur. Fon katılma belgelerinin oluşturulma sürecinin ardından, yetkilendirilmiş kurumlar aracılığıyla elde edilen yeni oluşturulan fon katılma belgelerinin, borsada alım satıma tabi tutulması fonun ikincil piyasa işlemlerini oluşturur. Tedavülde bulunan katılma belgesi sayısının artırılmak istenmesi halinde, belirlenen fon tutarını aşmamak kaydıyla, fon portföyünün kompozisyonunu yansıtacak şekilde, fon portföyünde yer alan menkul kıymet ve nakdi nakdi bir araya getiren yetkilendirilmiş katılımcı, bunları saklamacı kuruluşa teslim ederek asgari işlem miktarı ve katları kadar yeni fon katılma belgesi oluşturur. Fon katılma belgelerinin tümünü veya bir kısmını elinden çıkarmak isteyen yetkilendirilmiş katılımcı, en az bir asgari işlem limiti oluşturur ve söz konusu katılma belgelerini saklamacı kuruluşa teslim eder. Fon katılma belgelerinin geri alımını gerçekleştirmek ve yeni fon katılma belgeleri oluşturmak üzere yetkilendirilmiş katılımcı veya katılımcılar ile kurucu arasında sözleşme imzalanır ve söz konusu yetkilendirilmiş katılımcılar izahnamede belirtilir. Yetkilendirilmiş katılımcılar, fon katılma belgelerinin oluşturulması ve geri alınması işlemlerini asgari işlem birimini oluşturan bloklar halinde gerçekleştirir. Asgari işlem


______________________________________________________________________

TSPAKB

235

biriminin miktarı Sermaye Piyasası Kurulunun ve saklamacı kuruluşun uygun görüşü alınarak kurucu tarafından belirlenir ve fon iç tüzüğünde yer alır. Her bir fon katılma belgesinin net aktif değeri ve işlem fiyatı olmak üzere iki ayrı değeri bulunur. Net aktif değer; katılma belgesi sahiplerinin adına fona dahil edilen menkul kıymet portföyünün ve/veya fonun yatırım yaptığı diğer varlıkların toplam değerine alacakların eklenip borçların düşülmesi suretiyle bulunan tutarı ifade eder. Net aktif değerin mevcut katılma belgesi sayısına bölünmesi sonucunda pay başına net aktif değer bulunur. İşlem fiyatı ise, borsada işlem gününde gerçekleşen son fiyattır. Borsa fonu katılma belgesi, belge sahibinin kurucuya karşı sahip olduğu hakları taşıyan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren menkul kıymet niteliğinde bir senet olup, kaydi değer halinde tutulur. 4.2.7.3) Kamuyu Aydınlatma Baz alınan endeksin ve fon portföyünün kamuya açıklanma periyotları ve zamanlamaları konusunda ayrıntılı bilgilerin izahnamede yer alması zorunludur. 4.2.8) Konut Finansmanı Konut finansmanı, konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kredi kullandırılması, konutların finansal kiralama yoluyla tüketicilere kiralanması, sahip oldukları konutların teminatı altında tüketicilere kredi kullandırılmasıdır. Bu kapsamdaki kredilerin yeniden finansmanı amacıyla kullandırılan krediler de konut finansmanı kapsamındadır. Konut finansmanı kuruluşları konut finansmanı amacıyla doğrudan tüketiciye kredi kullandıran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından konut finansmanı faaliyetinde bulunması uygun görülen finansal kiralama şirketleri ve finansman şirketleridir. Hazine Müsteşarlığı konut finansmanına ilişkin sigorta sözleşmeleri ile ilgili usul ve esasları Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği'nin, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ise konut finansmanı kapsamındaki kredilerin yeniden finansmanına ilişkin usul ve esasları Türkiye Bankalar Birliğinin görüşlerini alarak belirlemeye yetkilidir. Kurul, ihraç edilecek ipotekli sermaye piyasası araçlarının dayanağı veya teminatı olan kredi ve finansal kiralama alacakları için, kredi açılması veya finansal kiralama sözleşmesi yapılması, bu alacakların konut finansman fonu portföyüne alınması ya da ipotek teminatlı menkul kıymetlere dayanak oluşturan teminat havuzuna dahil edilmesi veya fon portföyüne alınan ya da teminat havuzuna dahil edilen alacakların yeniden değerlenmesi aşamalarında, konut değerlemesinin gayrimenkul değerleme faaliyeti konusunda yetki verilmiş kişi veya kurumlar tarafından yapılmış olmasını zorunlu tutmaya yetkilidir. 4.2.8.1) Konut Finansmanı Fonu Konut finansmanı fonu, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler (İDMK) karşılığında toplanan paralarla, ipoteğe dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur, ancak malvarlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

236

Fon malvarlığı, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Kurul, fon portföyündeki varlıklara ilişkin kayıtların ayrı bir kayıt kuruluşu nezdinde de tutulmasını zorunlu tutabilir. 4.2.8.2) Fon Kurucularının Nitelikleri, Kuruluş ve Portföydeki Varlıklara İlişkin Esaslar, İflas ve Tasfiye Fon kurmak isteyen kurucuların;

a) Kendi özel mevzuatları ve/veya sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde sahip olmaları gereken kriterleri sağlamaları ve faaliyetlerinin, tamamen veya belirli faaliyet alanları itibarıyla sürekli veya son 1 yıl içinde 1 ay veya daha fazla süreyle geçici olarak sınırlandırılması veya durdurulması kararı verilmemiş olması, b) Yetkililerinin, müflis olmamaları ve zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, inancı kötüye kullanma, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, dolanlı iflas, istihsal kaçakçılığı hariç kaçakçılık gibi yüzkızartıcı suçlardan dolayı veya kendi özel mevzuatları ve sermaye piyasası mevzuatına aykırılıktan dolayı mahkumiyet kararlarının bulunmamış olması,

gerekir. Kurucu olacak aracı kurumların, Kurulun aracı kurumlara ilişkin düzenlemeleri ile birlikte ayrıca;

a) Sermaye Piyasası Kanununda belirtilen sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunmak üzere (30’uncu maddesinin (a), (b), (c), (d), (e) ve (f) bentlerinde tanımlanan sermaye piyasaları faaliyetlerin) Kuruldan izin almış olmaları, b) Asgari özsermayelerinin, sahip olunan tüm yetki belgelerine karşılık gelen asgari özsermaye tutarının en az 10 katı olması, c) Sermaye yeterliliği tabanı tutarlarının olması gerekenin en az %30 fazla olması,

gerekmektedir. Kurucu; Kurulca belirlenen standarda uygun olarak hazırlanan başvuru formu, fon içtüzüğü ve başvuru formunda belirtilen bilgi ve belgelerle birlikte Fonun kuruluşuna izin verilmesi ve İDMK’lerin kayda alınması talebiyle Kurula başvurur. Kurul, BDDK’nin denetim ve gözetimine tabi kuruluşların Fon kurmak üzere Kurula başvurmaları halinde başvuran kuruluşun fon kurucusu olmasını engelleyecek bir hususun bulunup bulunmadığına ilişkin olarak BDDK’nin görüşünü alır. Fonun kuruluş ve İDMK’lerin kayda alınma başvuruları birlikte değerlendirilerek sonuçlandırılır. Kurul, başvuruların elektronik ortamda yapılmasını isteyebilir. Başvurunun uygun görülebilmesi için ayrıca; a) Fon kurulunun oluşturulmuş, fon denetçisinin ve bağımsız denetim kuruluşunun atanmış, iç kontrol sisteminin kurulmuş, saklama, muhasebe, belge ve kayıt sisteminin geliştirilmiş olması, b) İpotekli konut kredileri ile İDMK’nin yönetimi için yeterli mekan, teknik donanım ve örgütlenmenin sağlanmış, bunlara ilişkin insan kaynaklarının belirlenmiş olması, c) Fonun kuruluşu ve yönetimine ilişkin olarak sermaye piyasası mevzuatında belirlenen şartlara uyumun sağlanmış olması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

237

gereklidir. Fon kurucuları, her fon için üç kişilik bir fon kurulu atar. En az bir fon kurulu üyesinin bağımsız üye olması zorunludur. Fon kurulu, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde fonu temsil eder ve yönetir. Fon portföyüne alınan varlıkların kayıtlarının doğruluğundan ve bu varlıkların korunması ve saklanmasından fon kurulu sorumludur. Fon kuruluna ilişkin şartlar ile fon varlıklarının yönetimine ilişkin usul ve esaslar Kurulca belirlenir. Fon içtüzüğü, ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahipleri, kurucu ve fon kurulu arasında, fon portföyünün inançlı mülkiyet esaslarına göre saklanmasını ve vekalet akdi hükümlerine göre yönetimini konu alan iltihaki bir sözleşmedir. Fon portföyü farklı sınıflara ayrılarak bu sınıflar üzerine farklı haklar içeren ipoteğe dayalı menkul kıymetler ihraç edilebilir. Farklı ipoteğe dayalı menkul kıymet ihraçları ile ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahiplerine verdiği haklara ilişkin esasların fon içtüzüğünde belirlenmesi şarttır. Kurul, portföydeki varlıkların değerleme esaslarına, fonun faaliyet ve yönetim ilkelerine, birleşmesine, sona ermesine ve tasfiyesine, fon içtüzüğü, fon yönetim sözleşmesi ve saklama sözleşmesinin kapsamına, değiştirilmesine, tescil ve ilanına ilişkin usül ve esasları belirlemeye yetkilidir. Kurucu veya fonun geri ödeme güçlüğüne düşmesi halinde Kurul, fonun yönetim ve temsilinin Yatırımcıları Koruma Fonu veya atanacak diğer bir fon kurulu tarafından yürütülmesine veya fonun başka bir kurucuya devredilmesine karar verebilir. Bu durumda, kurucunun garanti vermiş olması halinde, ihraç edilen sermaye piyasası araçlarının geri ödemelerinin fon malvarlığından karşılanamayan kısmının tam ve zamanında yapılmasına ilişkin yükümlülüğü devam eder. Kurul, atanacak fon kuruluna veya Yatırımcıları Koruma Fonuna bu fıkra kapsamındaki hizmetleri karşılığında fon malvarlığından ödeme yapılması hususunda karar vermeye ve yapılacak ödemenin hesaplanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. Fon kurucusunun iflası veya tasfiyesi veya fon kurulu üyelerinin iflası halinde Kurul, gerekli tedbirleri almaya yetkilidir. 4.2.8.3) İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler İpoteğe dayalı menkul kıymet, fon portföyündeki varlıklar teminat gösterilerek ihraç edilen borçlanma senedidir. İDMK, fon içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile fon kurulunun talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir. İDMK ihraçları, fon kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir. a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar, d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

238

İDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir. 4.2.8.4) Varlık Finansmanı Fonu Varlık finansmanı fonu, ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Varlık finansmanı fonu portföylerine alınabilecek varlıklar Kurulca belirlenir. Sermaye Piyasası Kanununun konut finansman fonunu düzenleyen 38/B maddesinin birinci fıkrası (konut finansman fonunun tanımına ilişkin fıkra) dışındaki hükümleri, varlık finansmanı fonları için de uygulanır.

4.3) Diğer Sermaye Piyasası Kurumları Diğer sermaye piyasası kurumları; kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen, sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması, derecelendirilmesi, ihraçcıların ve sermaye piyasası kurumlarının denetlenmesi ile uğraşan kuruluşlar, yatırım danışmanlığı, portföy yönetimi gibi sermaye piyasası faaliyetlerini yerine getiren şirketler, varlık yönetim şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları, konut finansmanı fonları, varlık finansmanı fonları, risk sermayesi yatırım fonları, risk sermayesi yatırım ortaklıkları, vadeli işlemler aracılık şirketleri, sermaye piyasasında faaliyette bulunacak gayrimenkul değerleme kurumları ve portföy saklama şirketleridir. 4.3.1) Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşları Derecelendirme faaliyetine ve bu faaliyette bulunmak üzere Kurulca yetkilendirilecek derecelendirme kuruluşlarına ilişkin esaslar Seri:VIII, No:51 sayılı “Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Derecelendirme faaliyeti; kredi derecelendirmesi ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi faaliyetlerini kapsar. Kredi derecelendirmesi: a) İşletmelerin risk durumları ve ödeyebilirliklerinin, veya b) Borçluluğu temsil eden sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz ve benzeri yükümlülüklerinin vadelerinde karşılanabilirliğinin derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi: İşletmelerin Kurulca yayımlanan "Kurumsal Yönetim İlkeleri"ne uyumun derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesinde bir bütün olarak tüm ilkelere uyum ile pay sahipleri, kamuyu aydınlatma ve şeffaflık, menfaat sahipleri, yönetim kurulu, ana bölümleri itibarıyla ayrı ayrı olmak üzere 1 ile 10 arasında derece notu


______________________________________________________________________

TSPAKB

239

verilir. Bu değerler arasında kalan (iki haneye kadar) küsuratlı notlar) tama iblağ edilmeksizin kamuya açıklanır. Derecelendirme yaptırılması ihtiyaridir. Ancak, Kurul tarafından gerekli görülen durumlarda derecelendirme yaptırılması zorunlu tutulabilir. Derecelendirme kuruluşları, işletmelerin talepleri olmaksızın derecelendirme yapabilirler. Derecelendirme kuruluşları, talebe bağlı olmayan derecelendirme çalışması ve sonuçları hakkında kamuya açıklama yapmadan önce ilgili işletmelere bilgi vermek zorundadırlar. Derecelendirme çalışmasında işletmeler hakkında esas alınan bilgilere ilişkin olarak ilgili işletme tarafından yapılan değerlendirmeler, derecelendirme kuruluşlarınca titizlikle dikkate alınır. Derecelendirme faaliyeti, Türkiye'de kurulan ve derecelendirme faaliyetinde bulunmak üzere Kurulca yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye'de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşları tarafından yapılır. 4.3.2) Gayrimenkul Değerleme Hizmeti Verecek Şirketler Sermaye piyasası mevzuatına tabi ortaklıkların, sermaye piyasası mevzuatı uyarınca değerleme yaptırmaları zorunlu tutulan işlemlerine ilişkin değerleme hizmeti vermek üzere Kurulca listeye alınacak gayrimenkul değerleme şirketlerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:VIII, No:35 sayılı “Sermaye Piyasası Mevzuatı Çerçevesinde Gayrimenkul Değerleme Hizmeti Verecek Şirketlere ve Bu Şirketlerin Kurulca Listeye Alınmalarına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”de düzenlenmiştir. 4.3.2.1) Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Gayrimenkul değerleme uzmanlığı lisansına sahip olanlar, tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olan Türkiye Değerleme Uzmanları Birliğine üye olmak için başvurmak zorundadırlar. Lisans sahibi, lisans almaya hak kazandığının kendisine tebliğinden itibaren üç ay içinde gerekli başvuruyu yapmakla yükümlüdür. Anılan yükümlülüğe uymayan kimselerin lisansı Kurulca iptal edilir. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği, gayrimenkul piyasasının ve gayrimenkul değerleme faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere araştırmalar yapmak, eğitim ve sertifika vermek, Birlik üyelerinin dayanışma ve mesleğin gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmalarına yönelik meslek kurallarını ve değerleme standartlarını oluşturmak, haksız rekabeti önlemek amacıyla gerekli tedbirleri almak, kendisine mevzuatla verilen veya Kurulca belirlenen konularda düzenlemeler yapmak, yürütmek, denetlemek, Birlik Statüsünde öngörülen disiplin cezalarını vermek, ilgili konularda üyeleri temsilen ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmak, mesleki gelişmeleri, idari ve yasal düzenlemeleri izleyerek bu konuda üyeleri aydınlatmakla görevli ve yetkilidir. Birlik, bölgesel ve ülke genelinde gayrimenkul değerleri konusunda istatistikler oluşturur ve yayınlar. Konut finansmanı kapsamında yapılan değerlemelere ilişkin bilgilerin, Birlik tarafından belirlenecek usul ve esaslara göre Birliğe iletilmesi zorunludur. Birlik, alacağı kararlarda ve yapacağı düzenlemelerde, bu Kanuna, Kurul yönetmelik, tebliğ ve kararlarına ve ilgili diğer mevzuata uymakla yükümlüdür.


______________________________________________________________________

TSPAKB

240

Üyeler, Birlik Statüsüne ve Birlikçe alınacak kararlara uymak zorundadırlar. Birliğin zorunlu organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetleme kuruludur. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliğinin organlarının seçimi, Birlik üyeleri tarafından bu Kanunda öngörülen esaslar çerçevesinde gizli oyla ve yargı gözetimi altında gerçekleştirilir. Seçim yapılacak genel kurul toplantısından en az on beş gün önce, seçimlere katılacak Birlik üyelerini ve temsilcilerini belirleyen liste, toplantının gündemini, yerini, gününü, saatini ve çoğunluk olmadığı takdirde yapılacak ikinci toplantıya ilişkin hususları belirten bir yazı ile birlikte üç nüsha olarak Yüksek Seçim Kurulunca belirlenecek Seçim Kurulu Başkanı hakime tevdi edilir. Hakim gerekli incelemeyi yaparak listeyi ve diğer hususları onaylar, bir sandık kurulu başkanı ve iki sandık kurulu üyesi ile bunlar için birer yedek üye atar. Oy verme işlemi, gizli oy açık tasnif esasına göre yapılır. Seçim süresinin sonunda seçim sonuçları tutanakla tespit edilip, sandık kurulu başkanı ve üyeleri tarafından imzalanır. Tutanağın düzenlenmesinden itibaren iki iş günü içerisinde seçimlere yapılacak her türlü itiraz hakim tarafından aynı gün incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. Birliğin organları, gelirleri, giderleri ve çalışma esasları, üyeliğe kabul, üyelikten geçici ve sürekli çıkarma esasları, Kurulun önerisi ve ilgili Bakanlığın uygun görüşü üzerine Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Statüsünde düzenlenir. Birlik, Statünün yürürlüğe girmesiyle tüzel kişilik kazanır. Kurul, Birliğin talebi üzerine ya da res'en gerekli görülen hallerde, Birliğin görüşünü alarak, Statüde değişiklik yapılmasını ilgili Bakanlığa teklif edebilir. Statü, bu teklifin ilgili Bakanlıkça uygun görülmesi ve Bakanlar Kurulu kararı ile değiştirilebilir. Birlik ödentileri, Statüde belirlenen süre içinde ödenmediği takdirde, Birlik tarafından icra yoluyla tahsil olunur. Birlik ödentilerinin ödenmesine dair kararlar 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 68 inci maddesinde yazılı resmi belge niteliğindedir. Üyeler, Birlik Statüsüne ve Birlikçe alınacak kararlara uymak zorundadırlar.Bunlara uymayan üyelere, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Yönetim Kurulunca 1.000 TL’den 5.000 TL’ye kadar idari para cezası verilir. Bu rakam her yıl yeniden değerleme oranında artırılmaktadır. Buna göre Birlik 2012 yılında 1.360 TL’sından 6.796 TL’sına kadar idari para cezası verebilecektir. Birlik, verdiği cezaları ilgiliye tebliğ eder ve tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonu’na bildirir. Birliğin her türlü işlem ve hesapları Kurul tarafından denetlenir. Üyeliğe kabul başvurusunun reddi, üyelikten geçici ve sürekli çıkarmaya ilişkin olarak Birliğin yetkili organınca alınan karara karşı, kararın ilgiliye tebliğini izleyen on iş günü içerisinde Kurul nezdinde itiraz edilebilir. İtiraza ilişkin olarak Kurulca verilecek kararlar kesindir. 4.3.3) İpotek Finansmanı Kuruluşları İpotek finansmanı kuruluşları, münhasıran konut finansmanından kaynaklanan alacakların devralınması, devredilmesi, devralınan alacaklardan oluşan varlıkların yönetimi ve alacakların teminat olarak alınması suretiyle kaynak temini amacıyla kurulan, sermaye piyasası kurumu niteliğini haiz anonim ortaklıklardır. İpotek finansmanı kuruluşları faaliyetlerinin gerektirdiği risk yönetimi amaçlı işlemleri yürütebilirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

241

İpotek finansmanı kuruluşlarının nakden ve her türlü muvazaadan ari olarak ödenmiş sermayeleri 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nda kalkınma ve yatırım bankaları için öngörülen tutardan az olamaz. Kurucularının ve sermayelerinin veya oy haklarının doğrudan veya dolaylı olarak yüzde on veya daha fazlasını teşkil eden paylar ile bu oranın altında olsa dahi yönetim kurullarına üye belirleme imtiyazı veren payların sahiplerinin 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nda banka kurucu ortakları için aranan şartları taşımaları zorunludur. Konut finansmanından kaynaklanan alacakların ve diğer varlıkların teminat gösterilmesi suretiyle ipotek finansmanı kuruluşlarından kaynak temin edilmesi halinde, teminat gösterilen varlıklar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Kurul, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun uygun görüşünü almak suretiyle, teminat gösterilen varlıklara ilişkin kayıtların ayrı bir kayıt kuruluşu nezdinde de tutulmasını zorunlu tutabilir. İpotek finansmanı kuruluşlarının kuruluşuna, faaliyet ilke ve esaslarına, faaliyetler itibarıyla izin esaslarına, tabi olacakları yükümlülüklere ilişkin hususlar, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun uygun görüşünü almak suretiyle, Kurul tarafından belirlenir. İpotek finansmanı kuruluşlarının kuruluş ve faaliyet izni almak üzere Kurula başvurması şarttır. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun gözetim ve denetimine tabi olan bir kuruluşun iştirak etmesi öngörülen ipotek finansmanı kuruluşları için kuruluş izni alınmak üzere Kurula başvurulması halinde, kuruluş izni verilebilmesi için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun uygun görüşünün alınması zorunludur. 4.3.3.1) İpotek Finansmanı Kuruluşlarının Tedrici Tasfiyesi Sermaye Piyasası Kanununun 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendi uyarınca yetkileri kaldırılan ipotek finansmanı kuruluşlarının tedrici tasfiyelerine Kurulca karar verilebilir. Bu kurumların tasfiye işlemleri Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yürütülür. Tedrici tasfiyenin amacı, ipotek finansmanı kuruluşlarının mal varlığını işin niteliğine göre aynen veya nakde çevirmek suretiyle elde edilen bedeli tahsis ederek tasfiye etmektir. Tedrici tasfiye karar ve işlemlerinde 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu ve diğer mevzuatın tasfiye ile ilgili hükümleri uygulanmaz. İpotek finansmanı kuruluşlarının tedrici tasfiyelerinin uygulama usul ve esasları Kurulca belirlenir. Tedrici tasfiye kararı verildikten sonra, ipotek finansmanı kuruluşunun yasal organlarının görev ve yetkileri, tasfiye sonuçlanıncaya kadar Yatırımcıları Koruma Fonu tarafından yerine getirilir. Ancak, Kurulun, gerektiğinde tedrici tasfiyeye gidilmesine karar vermeksizin, bu kuruluşların doğrudan tasfiyesini isteme hakkı saklıdır. Hakkında tedrici tasfiye kararı verilen ipotek finansmanı kuruluşunun ödemeleri durur ve konut finansmanı fonları, varlık finansmanı fonları malvarlıkları ile varlık teminatlı menkul kıymetler ve ipotek teminatlı menkul kıymetler teminat havuzları hariç tüm mal varlığı üzerinde, bu karar tarihi itibarıyla sadece Fon tarafından tasarruf edilebilir. Fon, ipotek finansmanı kuruluşunun aktif ve pasifini tespit eder. İpotek finansmanı kuruluşunun, tasfiye kapsamında yer alan yükümlülüklerinden, nakit borçları, tedrici


______________________________________________________________________

TSPAKB

242

tasfiye kararının verildiği tarihteki anapara ve işlemiş faizleri toplamı üzerinden hesaplanır. İpotek finansmanı kuruluşunun tedrici tasfiye kararının verilmesinden sonra vadesi gelen menkul kıymetlerinden doğan hak ve borçları da, vadeleri itibarıyla belirlenir. İpotek finansmanı kuruluşunun, vadeli borçlarına vadeden, diğer borçlarına ise tedrici tasfiye tarihinden itibaren 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun'un 2’nci maddesinin üçüncü fıkrasında öngörülen kanuni temerrüt faizi yürütülür. Mevzuat uyarınca ipotek finansmanı kuruluşu tarafından verilmiş teminatlar da, aktifin hesabında dikkate alınır. Fon, ipotek finansmanı kuruluşunun tasfiye kapsamında yer alan gerçek hak sahiplerini ve alacak tutarlarını, Kuruldaki kayıtlar, ipotek finansmanı kuruluşunun kayıtları, bu kuruluşun ilgili olduğu diğer resmi ve özel kurumların kayıtları ile güvenilir bulunan diğer bilgi ve belgelere dayanarak tespit eder. İcra ve İflas Kanunu'nun 278, 279 ve 280’inci maddelerinde yazılı hallerin varlığı halinde, Fon tarafından iptal davası açılabilir. İpotek finansmanı kuruluşunun malvarlığı, tasfiyenin amacı kapsamında yer alan hak sahiplerinin alacağının ödenmesinde kullanılır. Ancak, tasfiye bakiyesi bu alacakların tamamının karşılanmasına yetmezse, ödemeler garameten yapılır. Bu alacaklar tamamen karşılandıktan sonra artan kısımdan, öncelikle kamu alacakları ve kalandan Fonun yaptığı tasfiye giderleri nedeniyle doğan alacağı ödenir. Bakiye, diğer alacaklılara tahsis edilir. İpotek finansmanı kuruluşunun aktifleri, tasfiyenin amacı kapsamındaki hak sahiplerinin alacaklarını, Fondan yapılan ödemeleri ve tasfiye giderlerini karşılamaya yetmezse, Fon, Kurulun uygun görüşüyle ipotek finansmanı kuruluşunun iflasını isteyebilir. 4.3.4) Vadeli İşlemler Aracılık Şirketleri Vadeli işlemler aracılık şirketi münhasıran; a) Borsada işlem gören mala dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri alım satımına

aracılık, b) Borsada işlem gören kıymetli maden ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon

sözleşmelerinin alım satımına aracılık, c) Borsada işlem gören her türlü türev araçların alım satımına aracılık, d) Kurulun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin esasları düzenleyen Tebliğ

kapsamındaki tanıtım aracılığı faaliyetlerinden en az birini yürütmek üzre 06.04.2007 tarih ve 26485 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Seri:V, No:90 sayılı Vadeli İşlemler Aracılık Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliğde belirlenen şartları yerine getirerek Kuruldan yetki belgesi almış şirkettir. Kuruldan yetki belgesi alan şirketler ilgili borsaya veya borsalara Borsa Üyelik Belgesi almak üzere başvurmak zorundadırlar. Şirketler, Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde belirtilen esaslar çerçevesinde yurt dışındaki piyasalarda türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunabilir. 4.3.4.1) Vadeli İşlem Aracılık Şirketinin Kuruluş Şartları Kuruluş izni başvurularının Kurulca değerlendirilebilmesi için şirketin; a) Anonim ortaklık şeklinde kurulması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

243

b) Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, c) Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, d) Kurucularının vadeli işlemler aracılık şirketi kurucusu ve ortağı olmanın gerektirdiği mali güç, itibar ve yeterli tecrübeye sahip olmaları, e) Ödenmiş sermayesinin,

Borsada işlem gören mala dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri alım satımına aracılık faaliyetinde bulunmak üzere kurulacak şirketler için 911.000 TL’den,

Borsada işlem gören kıymetli maden ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım satımına aracılık faaliyetinde bulunmak üzere kurulacak şirketler için 911.000 TL’den,

Borsada işlem gören her türlü türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde bulunmak üzere kurulacak şirketler için 1.820.000 TL’den,

Kurulun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin esasları düzenleyen Tebliğ kapsamındaki tanıtım aracılığı faaliyetinde bulunmak üzere kurulacak şirketler için 911.000 TL’den,

az olmaması, f) Kurucuları ile sermayedeki doğrudan veya dolaylı pay sahipliği yüzde on veya daha fazla olan gerçek veya tüzel kişilerin muaccel vergi ve prim borcu bulunmaması, g) Sermayesinin yüzde on ve daha fazlasını taahhüt eden kurucuların, gerekli kaynağı kendi ticari, sınai ve sair yasal faaliyetleri sonucunda her türlü muvazaadan ari olarak sağlamaları, h) Gerçek kişi ortakları ile tüzel kişi ortaklarında %10 ve daha fazla paya sahip gerçek kişilerin, Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde aracı kurumların gerçek kişi ortakları için aranan şartları taşımaları, i) Esas sözleşmesinin Kanun hükümlerine ve Kurul düzenlemelerine uygun olması şarttır. (e) bendinde belirtilen sermaye tutarları, her yıl Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme oranı dikkate alınarak Kurulca yeniden belirlenebilir. Bu durumda, artırılacak sermaye tutarı ilgili yılın en geç altıncı ayının sonu itibariyle sağlanır. 4.3.4.2) Ticaret Unvanı ve İşletme Adı Kullanımı Şirketin ticaret unvanında "vadeli işlemler aracılık" ibaresini kullanması zorunludur. Şirketin işletme adı kullanmak istemesi halinde Kuruldan izin alması ve bu adı tescil ve ilan ettirmesi zorunludur.

Şirketin yazılı ve görsel basın ve yayın organlarında yer alacak her türlü ilan ve reklamlar ile tüm yazışmalarında işletme adları ile birlikte ticaret unvanlarını kullanmaları şarttır.

Şirketin ticaret unvanı sadece yönetim ve denetim çoğunluğunun değişmesine yol açacak şekilde pay sahipliğinin değişmesi halinde bu değişmeyi yansıtmak ve yasal zorunlulukları yerine getirmek amacıyla değiştirilebilir.

4.3.4.3) Faaliyet Süresince Uyulması Gereken Esaslar Bu kuruluşların; a) Faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında işin gerektirdiği mesleki dikkat ve özeni göstermeleri, bu doğrultuda gerekli önlemleri almaları, b) İşlemlerini gerçekleştirirken müşterilerinin çıkarını ve piyasanın bütünlüğünü gözeterek dürüst davranmaları, bu amaç doğrultusunda müşterileriyle olan ilişkilerinde


______________________________________________________________________

TSPAKB

244

çıkar çatışmalarını önlemeye çalışmaları ve buna uygun bir organizasyon oluşturmaları, doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterilerinin menfaatini gözetmeleri, müşterileri arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi halinde müşterilerine adil davranmaları, c) Faaliyetlerini sürdürmeleri için sahip oldukları kaynakları etkin bir biçimde kullanmaları, d) Müşterileriyle olan ilişkilerinde yatırımcıyı korumaya ilişkin düzenlemeler ile müşteriyi ilgilendiren tüm konularda yeterli bilgilendirme ve şeffaflığı sağlamaları gerekir. Şirket, Sermaye Piyasası Kurulunun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde yer alan aracı kuruluşların yapamayacakları iş ve işlemleri yapamaz. Şirketin iştirakte bulunabileceği kuruluşlar ile iştirak sınırlamaları Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinin halka arza aracılık yetki belgesine sahip olanlar dışındaki aracı kurumlar için geçerli olan hükümlere tabidir. 4.3.4.4) Müşteriyi Tanıma Kuralı Şirket, 19/11/1996 tarihli ve 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca sözleşme imzalamadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit eder. Müşterek hesaplarda kimlik tespiti her bir hak sahibi için ayrı ayrı yapılır. Müşteri hesabına, müşteri dışında sadece müşteri tarafından noter marifetiyle düzenlemiş vekaletname ile yetkilendirilmiş kişiler tarafından işlem yapılabilir. Vekilin kimlik bilgilerinin de müşterilerin kimlik bilgilerinin tespiti esasları çerçevesinde tespiti zorunludur. Şirketlerin, yabancı banka ve aracı kurumların alım ve/veya satım emirlerini kabul etmeden önce, bu kurumlardan, hesabına işlem yapılan müşterinin kimlik bilgilerinin verileceğine ilişkin bir taahhütname almaları zorunludur. Şirket, ayrıca müşterilerinin risk ve getiri tercihleri, yatırım araçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu formlarda yer alan bilgileri güncelleştirmek ve formları saklamak zorundadır. Müşterilere bu bilgilerin risk tercihlerinin ölçülmesi amacıyla istendiğinin bildirilmesi, müşterinin bilgi vermekten kaçınması halinde sorumluluğun kendisine ait olacağı konusunda uyarılması ve bilgi vermek istemediğine ilişkin yazılı beyanının alınarak müşterinin çerçeve sözleşmeleriyle birlikte saklanması gereklidir. 4.3.4.5) Çerçeve Sözleşme İmzalama Yükümlülüğü Şirketin, müşterileri ile mevzuatta belirlenen standartlara uygun yazılı bir sözleşme akdetmesi zorunludur. Şirket, müşterileri için herhangi bir işlem gerçekleştirmeden ve sözleşme imzalamadan önce söz konusu işlemlerin risklerini belirten bir açıklama yapmak zorundadırlar. Şu kadar ki, şirket nitelikli yatırımcılar dışındaki müşterilerine bu açıklamaları yapmak üzere Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerinde belirtilen türev


______________________________________________________________________

TSPAKB

245

araçlara ilişkin risk bildirim formlarını kullanmak ve bu formların birer örneğini söz konusu müşterilerine vermek zorundadır. Sözleşmeler, müteselsil sıra numaralı ve en az iki nüsha olarak düzenlenir ve bir örneği müşteriye verilir. Sözleşmelerde Kurul düzenlemelerine ve ilgili borsa mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını zedeleyici ve şirket lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan hükümlere yer verilmez. Sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır. Çerçeve sözleşme imzalanan her müşteriye ayrı bir hesap numarası verilir. Bir müşteriye verilmiş olan hesap numarası, çerçeve sözleşmesinin sona erme tarihi üzerinden 10 (on) yıl geçmedikçe bir başka müşteriye verilemez. Sözleşme yapılan her müşteri için, sözleşme tarihini izleyen 2 iş günü içerisinde yetkili takas ve saklama kuruluşu nezdinde bir müşteri saklama alt hesabı açılır ya da açtırılması sağlanır. Müşteri hesap numaraları, yetkili takas ve saklama kuruluşu nezdindeki müşteri saklama alt hesabı için de aynen kullanılır. Gerçek kişi müşterilerin isimlerinde, tüzel kişi müşterilerin unvanlarında meydana gelen değişiklikler, öğrenildiği tarihi izleyen 2 iş günü içerisinde yetkili takas ve saklama kuruluşuna bildirilir. 4.3.4.6) Belge ve Kayıt Düzeni Şirket, Türk Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu ve borsalara ilişkin mevzuat hükümleri çerçevesinde, işletmenin ihtiyacına uygun birinci sınıf tacirlerin tutmak zorunda oldukları defter ve kayıtları tutmak, belgeleri düzenlemek ve faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıt, belge ve işlemleri ile emir iletiminde Kurulun ve ilgili borsaların düzenlemelerine uymak zorundadır. Şirket, muhasebeleri merkezde tutuluyor olsa bile, şube bünyesindeki müşteri hesaplarını, nakit ve menkul kıymet hareketlerini izleyecek defter ve kayıtları şubelerinde ayrıca tutmak ve bulundurmak zorundadır. Şirket, Kurulun türev araçların alım satımına aracılık faaliyetine ilişkin belgeler ve kayıt düzeni hakkındaki düzenlemelerinde belirtilen ekstre ve raporları söz konusu mevzuatta yer alan esaslar çerçevesinde hazırlayarak müşterilerine göndermek zorundadır. Şirketin faaliyetleri dolayısıyla aldığı ve gönderdiği yazılı, sözlü ve elektronik ortamda düzenlenen her türlü bilgi ve belgeleri, düzenli ve tasnif edilmiş bir biçimde saklaması zorunludur.

Bu belgelerin saklama süresine ilişkin olarak 9/7/1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 68’inci maddesinin birinci fıkrası hükmüne uyulur. Bu belgelerden ihtilaflı olanların bu süre ile kayıtlı olmaksızın ihtilaf sonuçlanıncaya kadar muhafazası zorunludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

246

4.3.4.7) Diğer Hususlar Şirketin iç kontrol sistemi ve teftiş birimi ile müfettişlerin atanması ve görevden ayrılması, Kurulun aracı kurumların iç denetim sistemlerine ilişkin düzenlemelerine tabidir. Şirket, bağımsız denetim konusunda Kurulun aracı kurumlar için geçerli olan düzenlemelerine tabidir. Şirket, Kurulun aracı kurumların sermayelerine ve sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelerinde yer alan esaslar çerçevesinde sermaye yeterliliği tablolarını hazırlayarak Kurula göndermek zorundadır. Şirketin faaliyet yetki belgesinin iptali veya faaliyetlerinin geçici olarak durdurulması Kurulun aracılık faaliyetleri ve aracı kuruluşlara ilişkin düzenlemelerine tabidir. Hakkındaki Seri:V, No:90 sayılı “Vadeli İşlemler Aracılık Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Tebliği”nde hüküm bulunmayan hallerde Kurulun aracı kurumlara ilişkin düzenlemeleri kıyasen uygulanır.

4.4) Borsalar, Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar ve Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları Bu konular Kanunun 40 ve 40/A maddesinde düzenlenmiştir. Aşağıda yalnızca Kanundaki hükümlere yer verilecek olup, İMKB ile ilgili ayrıntılı açıklamalar aşağıda İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI MEVZUATI bölümünde; Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsasına ilişkin ayrıntılı açıklamalar ise VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI bölümünde yer almaktadır. 4.4.1) Borsalar Kanunun 40’ncı maddesine göre, Sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği borsalar, özel kanunlarında yazılı esaslar çerçevesinde teşkilatlanarak, menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet şartları altında kolayca alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilan etmekle yetkili olarak kurulan tüzel kişiliğini haiz kurumlardır. Münhasıran, ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile her türlü türev araçlardan oluşan sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği tüzel kişiliği haiz borsalar, Kurulun teklifi ve ilgili Bakanın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu’nun onayı ile kurulur. Bu borsaların kuruluş, teşkilat, faaliyet, denetim, üyelik ilke ve esasları ilgili bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. Bu borsalar anonim şirket niteliğinde kurulursa, yıllık karlarının %20’sinden fazlasını dağıtamazlar. Bu borsalarda işlem görecek sermaye piyasası araçları damga vergisinden muaftır. 4.4.2) Teşkilatlanmış Diğer Piyasalar Kurul, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sermaye piyasalarından fon sağlamalarına imkan sağlayacak piyasalar ile sermaye piyasası araçlarının alım ve satımının yapıldığı


______________________________________________________________________

TSPAKB

247

diğer teşkilatlanmış piyasaların kuruluşuna ve bunların güven, açıklık ve kararlılık içinde faaliyet göstermesinin sağlanmasına ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir. 4.4.3) Kambiyo ve Kıymetli Madenler Borsaları Kanunun 40/A maddesine göre, kambiyo ve kıymetli madenlerle ilgili borsaları kurmaya, bunların çalışma esaslarını tespite, bu borsalarda faaliyet gösterecek aracılarla ilgili esasları belirleyerek bu borsaların ve aracıların izleme ve denetimi ile ilgili düzenlemeleri yapmaya ilgili bakanlık yetkilidir. Kanunun 40/A maddesi hükmüne dayanarak SPK tarafından “Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarının Faaliyet Esasları ile Kıymetli Madenler Aracı Kurumlarının Kuruluşu Hakkında Yönetmelik” 21.05.2007 tarih ve 26528 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Genel Yönetmeliğe dayanarak Hazine Müsteşarlığı tarafından "Kıymetli Maden Borsaları Üyelik Yetkisi ve Kıymetli Maden Borsası Aracı Kurumlarının Kuruluş ve Faaliyet Şartlarına İlişkin Yönetmelik" 16 Ekim 1993 tarih ve 21730 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Kıymetli Madenler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkındaki Yönetmelik hükümlerine dayanılarak 1994 yılında çıkarılan İAB Yönetmeliği ile de Borsa'nın çalışma kural ve esasları belirlenmiştir. Kıymetli Madenler Borsası'nda işlem görecek altın standartları ve rafineriyle ilgili Tebliğ ise TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanarak 7 Ekim 1994 tarih ve 22242 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. 4.4.3.1) Borsa'daki Piyasalar Borsa'nın resmen faaliyete geçmesi 26 Temmuz 1995 tarihinde olmuştur. Borsa'nın açılmasıyla üye kuruluşlar tarafından yurtdışından ithal edilen altının alım satımının gerçekleştirildiği Altın Piyasası faaliyete geçmiştir.Borsa bünyesinde faaliyet gösteren Vadeli işlemler Piyasası ise Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Yönetmeliğinin 18.10.1996 tarih ve 22791 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmasını takiben 15 Ağustos 1997 tarihinde açılmıştır. İstanbul Altın Borsası'nın kıymetli madenlerin fiilen işlem gördüğü bir Borsa konumuna gelmesinde gümüş işlemlerinde uygulanmakta olan %15 Katma Değer Vergisinin, 29 Temmuz 1998 tarihinde 4369 sayılı Vergi Kanunu'nda yapılan değişiklikle kaldırılması önemli bir adım olmuştur. Aynı kanun değişikliğinde Türkiye'de Eti Gümüş A.Ş. tarafından cevherden işlenen granül olarak piyasaya sürülen gümüşler için de katma değer vergisi kaldırılmıştır. Diğer yandan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'da 31 Aralık 1998 tarihinde yapılan değişiklikle gümüş de kıymetli madenler kapsamına alınmıştır. Yapılan bu değişiklikle, işlenmiş ve işlenmemiş gümüş ile platinin tanımı ve saflık derecesi belirlenmiştir. İşlenmemiş gümüş ve platin ithal yetkisi de Merkez Bankası ve Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarına tanınmış, söz konusu kıymetli madenlerin alım satımının da yalnızca İstanbul Altın Borsası'nda gerçekleştirilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Kıymetli Madenler Borsası'nda işlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Tebliği ise 20 Nisan 1999 tarih ve 23672 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanmış ve Eti Gümüş A.Ş. de ilgili Tebliğ'de belirtilen rafineriler listesinde yer almıştır. İstanbul Altın Borsası Yönetmeliği'nin ilgili hükümleri, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'da yapılan değişikliğe paralel olarak gümüş ve platinin de mevcut Altın Piyasası'nda işlem görmesini sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmiş ve 29 Ocak 1999 tarihli Borsa Genel Kurulu'nda onaylanmıştır. Sermaye Piyasası Kurulunun 8 Nisan 1999 tarih ve 33 sayılı kararıyla onaylanan Yönetmelik 30 Haziran 1999 tarih ve 23741 sayılı


______________________________________________________________________

TSPAKB

248

Resmi Gazete'de yayımlanmış ve Borsa bünyesinde 9 Temmuz 1999 tarihinden itibaren gümüş ve platin alım satım işlemlerine başlanmıştır. 1 Ekim 1999 tarihinde faaliyete geçen Standart Dışı Altın İşlemleri, İstanbul Altın Borsası bünyesindeki piyasaların ürün çeşitliliğinin artırılıp daha etkin çalışabilmesi, Borsa ile ülkemiz sanayi sektörleri arasında yarattığı istihdam ve katma değer açısından önemli bir paya sahip kuyumculuk sektörünün entegrasyonunun sağlanabilmesi, halkın elindeki atıl kıymetli madenlerin daha iyi değerlendirilmesi ve ülke ekonomisine kazandırılması amacıyla Borsa bünyesinde, kıymetli madenler piyasalarında "hurda altın" olarak tanımlanmakta olan standart dışı altınların işlem görebilmesini amaçlamaktadır. Borsa'daki yatırım ve finansman araçlarının arttırılması yönünde diğer bir adım da Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası'nın kurulmasıdır. Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası Yönetmeliği 29 Ocak 1999 tarihli İstanbul Altın Borsası Genel Kurulu'nda kabul edilmiş ve Sermaye Piyasası Kurulunun 8 Nisan 1999 tarih ve 33 sayılı Kararı ile onaylanarak 3 Ağustos 1999 tarih ve 23775 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası 24 Mart 2000 tarihinde açılmıştır. Son olarak 15 Mart 2011 tarih ve 27875 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İstanbul Altın Borsası Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası Yönetmeliği ile elmas ve kıymetli taşların İstanbul Altın Borsası’nda işlem görme esasları belirlenmiştir. 4.4.3.2) İstanbul Altın Borsası Üyeliği İstanbul Altın Borsası'na Bankalar, Yetkili Müesseseler, Özel Finans Kurumları, Kıymetli Maden Aracı Kurumları ile Yurt Dışında Yerleşik Kişi ve Kuruluşlar üye olabilirler. İstanbul Altın Borsası üyeliğini kazanan kuruluşlar doğrudan doğruya kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydı ile Kıymetli Maden İthalatı yapmaya yetkili olup, İstanbul Altın Borsası Kıymetli Maden Piyasasında işlem yapma hakkına sahiptir. Borsa üyeliğinin kazanılması için yapılması gereken işlemler : 1. TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı'na başvurularak İstanbul Altın Borsası'nda işlem yapabilmek için faaliyet izni alınması, 2. Faaliyet izninin noterden tasdikli bir suretinin eklendiği dilekçe ile İAB Üyelik Belgesi alınmak üzere İAB'ye başvurulması, 3. Aidatın ödenmesi (50.000 ABD Doları giriş ve başvuru tarihinde geçerli olan Genel Kurul tarafından belirlenen yıllık aidat), 4. Üyelik Teminatının tamamlanması (Aracı Kuruşların müşterilerine, diğer üyelere, Borsaya verebilecekleri zararları karşılamak maksadı ile üyelerden 10.000 ABD Doları veya bu tutar karşılığı banka teminat mektubu alınır. Bu teminatı vermeyen üyeler Borsada işleme başlayamaz.), 5. Üye temsilcileri (işlem yapmaya yetkililer) ile takas görevlilerinin belirlenerek bir yazı ile Borsaya bildirilmesi, (Görevlendirilecek kişilerin sabıka kaydı, nüfus cüzdanı sureti ve diploma örneği eklenecektir) 6. Saklama Sözleşmesinin imzalanması, 7. Takas işlemlerini sürdüren T.İş Bankası Altın Borsası nezdinde ilgili hesapların açılması, 8. İstanbul Altın Borsası Yönetim Kurulu tarafından Borsa üyeliğine karar verilmesi ve Borsa Üyelik Belgesi verilmesi. 4.4.3.3) Kıymetli Madenler Piyasası Türk finans sektöründe genç bir Borsa olarak faaliyet gösteren İstanbul Altın Borsası, ülkemiz reel ekonomisi açısından gittikçe artan bir öneme sahip altın sektörü ile finans


______________________________________________________________________

TSPAKB

249

sektörü arasında köprü görevini üstlenmiştir. İAB'nin açılışından günümüze kadar gelinen süreç içerisinde, altının dünya piyasalarına paralel şartlarda işlem gördüğü bir piyasa ortamının yaratılmasının yanında altın sektörüyle işbirliği imkanlarının geliştirilmesi, altının yanında diğer kıymetli madenlerin de işlem göreceği piyasaların ve kıymetli madenlere dayalı finansal ürünlerin oluşturulması yönünde önemli mesafeler alınmıştır. 26 Temmuz 1995 tarihinde Borsa'nın açılmasıyla birlikte faaliyete geçen Altın Piyasası, üye kuruluşlar tarafından yurtdışından ithal edilen altının serbest piyasa şartlarında alım satımının yapıldığı organize bir piyasadır. Yapılan yasal düzenlemeler sonucu gümüş ve platinin de 9 Temmuz 1999 tarihinden itibaren Borsa bünyesinde işlem görmeye başlamasıyla Altın Piyasası fiili olarak Kıymetli madenlerin işlem gördüğü bir piyasa konumuna gelmiştir. 4.4.3.4) Kıymetli Madenler Piyasasına Üyelik Kıymetli Madenler Piyasası'nda Borsa'ya üye Bankalar, Yetkili Müesseseler, Kıymetli Maden Aracı Kurumları, Kıymetli Maden Üretim ve Pazarlanması Faaliyetinde Bulunan Kuruluşlar ve Yurtdışında Yerleşik Kişi ve Kuruluşlar işlem yapabilirler. Üye olmanın ön şartı Hazine Müsteşarlığı'ndan "Altın Borsası Üyelik Belgesi"nin alınmış olmasıdır. Üyelik için ilgili kuruluşların Üyelik Belgesiyle birlikte Borsa’ya başvurması ve Yönetim Kurulu tarafından üyeliğine karar verilmesi gerekmektedir. 4.4.3.5) Kıymetli Madenler Piyasası İşlem Yöntemi Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, üye temsilcileri tarafından Borsa eksperlerine verilen emirlerin bilgisayar sistemine girilip "otomatik eşleşme" kuralına göre en iyi alım ve en iyi satım emirlerinin birbirini karşılaması suretiyle gerçekleşmektedir. İşlemler, fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak çok fiyat yöntemine göre yürütülmektedir. Bilgisayara girilen alım ve satım emirleri bilgi dağıtım ekranları (Reuters, Foreks vd.) vasıtasıyla aynı anda üyelere ve uluslararası piyasalara ulaştırılmaktadır. 4.4.3.6) İşlem Saatleri Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, sabah ve öğleden sonra olmak üzere Borsa'nın açık olduğu her işgününde iki seansta gerçekleşir. Avrupa Piyasalarındaki fiyatların izlenebilmesi için sabah seansı 11:00-13:00 saatlerinde, Amerikan Piyasalarındaki fiyatların izlenebilmesi için öğleden sonra seansı 15:00-16:30 saatleri arasında gerçekleştirilir. 4.4.3.7) Takas Altın Piyasasında takas işlemleri, Takas Merkezi ve Borsa'nın anlaştığı takas bankası aracılığıyla yürütülür. Borsa Takas Merkezi alıcı için satıcı, satıcı için alıcı rolünü üstlenerek altın ve nakit alacaklarını tarafları fiziken karşılaştırmadan yerine getirir. Takas Merkezi üstlendiği bu konumu gereği yükümlülüklerin yerine getirilmemesi riskini de üstlenmiş olur. Üstlenilen bu risk dolayısıyla Borsa tarafından üyelerden yapacakları işlemler karşılığında teminat tesis etmeleri istenir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

250

Altın Piyasasında gerçekleşen aynı gün valörlü işlemlerin takası öğleden sonra başlar. Takas işlemlerinde, altın alım işlemi yapan üye altının karşılığı olan tutarı takas işlemlerini yapan bankadaki takas hesabına yatırarak altını teslim alır. Altın satış işlemi yapan taraf ise teslim etmekle yükümlü olduğu altın miktarını Borsa Takas Merkezine teslim eder. Takas hesabına yatırılan altın tutarının parasal alacaklı olan üyenin hesabına virman edilmesi ve Takas Merkezine teslim edilen altın miktarının altın alacaklı üyenin hesabına virman edilmesiyle takas işlemleri tamamlanmış olur. 4.4.3.8) Teminat Türleri ve Teminat Olarak Kabul Edilen Kıymetler Üyelerin işlem yapmak için iki tür teminat tesis etmeleri zorunludur. Bunlar: Risk Teminatı: Üyelerin işlemleri dolayısıyla diğer üyelere ve Borsa'ya karşı yükümlülüklerini yerine getirmemelerine karşı yatırmak zorunda oldukları teminatlardır. İşlem Teminatı: Üyelerin işlem yapabilmeleri için gerekli olan teminattır. İşlem teminatı, üyenin ilgili gündeki işlem limitini belirler. Son yapılan düzenleme ile bir üyenin yapabileceği işlem miktarı ilgili gündeki toplam işlem teminatının ve kasasında bulundurduğu kıymetli maden toplamının 25 katıdır. Teminatlar, Yönetim Kurulu tarafından belirlenen bankaya veya Borsa Takas Merkezine teslim edilen aşağıdaki değerlerden oluşur: - Altın, - TL, - Yönetim Kurulu'nca cinsleri belirlenen efektif ve dövizler, - Banka teminat mektupları - Her türlü Devlet Tahvil ve Hazine Bonoları. 4.4.3.9) Borsa Komisyonu Kıymetli Madenler Piyasasında gerçekleşen işlemlerden alıcıdan ve satıcıdan 0.00015 (onbinde bir buçuk) olmak üzere toplam 0.0003 (onbinde üç) komisyon alınır. Bir üyenin kendinden kendine işlem yapması durumunda ise komisyon miktarı iki katı oranında 0.0006 (onbinde altı) uygulanır. Borsa, alıcı üyeden 0.0004 (onbinde dört) oranında da saklama ücreti tahsil eder. 4.4.3.10) İşlem Birimi Piyasa'da işlemler TL/kg, ABD Doları/ons ve Euro/ons üzerinden gerçekleşir. 4.4.3.11) Valör TL/kg ve ABD Doları/ons işlemlerinin valörü aynı günden (T+0) başlamak üzere beş iş gününe (T+5) kadardır. Euro/ons işlemlerinin valörü ise aynı gün (T+0) veya ertesi iş günüdür (T+1). 4.4.3.12) Kıymetli Madenler Piyasasında Altın İşlemlerinin Özellikleri

4.4.3.12.1) Emir Tipleri

Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından 3 Mart 1995 tarih ve 22242 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem


______________________________________________________________________

TSPAKB

251

Görecek Altın Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'de belirtilen altınlar için verilen ve standart külçe emri ile resmi müzayede emri dışındaki emir türüdür. Standart Külçe Emri: Söz konusu Tebliğ'de tanımlanan 350-450 onsluk (10,88622 kg 24 ayar- 13,37450 kg) altın külçeler için verilen emir türüdür. Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği altın satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. 4.4.3.12.2) Emir Miktarı Minimum emir miktarı 5 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.3) Fiyat Aralıkları

En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 5 cent’dir. 4.4.3.12.4) Saflık Derecesi Altın işlemlerinde Hazine Müsteşarlığı'nın "Altın Standartları ve Rafinerileri Tebliği" ile belirlenen uluslararası rafinerilerden çıkışlı minimum 995/1000, maksimum 999.9/1000 saflıktaki altınlar işlem görebilir. 4.4.3.12.5) Kıymetli Madenler Piyasası'nda Gümüş İşlemlerinin Özellikleri 4.4.3.12.6) Emir Tipleri Gümüş işlemlerinde teklif tipi 3 türlüdür: Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından 20 Nisan 1999 tarih ve 23672 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'de belirtilen standart külçe gümüş ve platin için verilen emir türüdür. Bu emir türü gümüş için dünya standartlarında kabul edilen 500 ons (15,55174 kg) ile 1250 ons (38,87935 kg) arasındaki külçeleri kapsar. Granül Emir: Söz konusu Tebliğ'de tanımlanan granül gümüşler için verilen emir türüdür. Bu emir türü 99.9 ayar ve 1-35 kg ağırlığındaki torbalanmış granül gümüşü kapsar. Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği gümüş satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. Başkanlık gerektiğinde re'sen satışa çıkarma işlemi de yapabilir. Bu durumda kurtaj ücretini Borsa alır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

252

4.4.3.12.7) Emir Miktarı Minimum emir miktarı 5 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.8) Fiyat Aralıkları En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 1 cent'dir. 4.4.3.12.9) Saflık Derecesi Gümüş işlemlerinde Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan "Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Tebliği" ile belirlenen uluslararası nitelikte 99.9/100 saflıktaki gümüşler kabul edilir. 4.4.3.12.10) Kıymetli Madenler Piyasasında Platin İşlemlerinin Özellikleri 4.4.3.12.11) Emir Tipleri Platin işlemlerinde teklif tipi 2 türlüdür: Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından 20 Nisan 1999 tarih ve 23672 sayı ile Resmi Gazete'de yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'de belirtilen standart külçe platin için verilen emir türüdür. Bu emir türü platin için 1 kg (32.1507425 ons) ile 6 kg (192.904455 ons) arasındaki külçeleri kapsar. Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği platin satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. Başkanlık gerektiğinde re'sen satışa çıkarma işlemi de yapabilir. Bu durumda kurtaj ücretini Borsa alır. 4.4.3.12.12) Emir Miktarı Minimum emir miktarı 5 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.13) Fiyat Aralıkları En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 5 cent'dir. 4.4.3.12.14) Saflık Derecesi Platin işlemlerinde, Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan "Gümüş ve Platin Standartları ve Rafinerileri Tebliği" ile belirlenen 99.95/100 saflıktaki platinler kabul edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

253

4.4.3.12.15) Kıymetli Madenler Piyasasında Standart Dışı Altın İşlemlerinin Özellikleri 4.4.3.12.16) Emir Tipleri Normal Emir: TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından yayımlanan Kıymetli Madenler Borsası'nda İşlem Görecek Altın Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ'in 5. maddesinde belirtilen saflık ve ayardaki standart dışı altının işlem görmesine imkan tanıyan emir türüdür. Resmi Müzayede: Mahkemelerin, İcra Dairelerinin ve diğer Resmi Dairelerin Borsa'da yapılmasını istediği standart dışı altın satım işlemlerini kapsayan bir emir türüdür. Bu tip işlemlerde Borsa Başkanlığı'nca belirlenecek bir sıra ile aracı kuruluşlar müzayedeleri gerçekleştirirler. 4.4.3.12.17) Emir Miktarı Minimum emir miktarı 1 kg olup bu miktarın üzerindeki emirler 1 kg ve katları olarak artar. 4.4.3.12.18) Fiyat Aralıkları En küçük fiyat hareketi TL/kg cinsinden verilen emirlerde 1 Kuruş, ABD Doları/ons ve Euro/ons cinsinden verilen emirlerde 5 cent'dir. 4.4.3.12.19) Saflık Derecesi Standart Dışı altın işlemlerinde, Hazine Müsteşarlığı'nın "Altın Standartları ve Rafinerileri Tebliğ"in 5. maddesi ile belirlenen ve ayarları 585/1000 milyem ve yukarısında olan, ağırlıkları ise 1-15 kg. Arası bulunan standart dışı altın külçeler, Türkiye'de kurulacak Altın Rafinerisi veya Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü ya da bu kurumun belirleyeceği kuruluşlarca düzenlenecek ayar raporuna göre Borsa'da standart dışı altın olarak işlem görebilir. 4.4.3.12.20) İstanbul Altın Borsası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası'na Üyelik İstanbul Altın Borsası (İAB) Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasasına, Kıymetli Madenler Piyasasının mevcut üyelerin yanında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Hisse Senetleri Piyasası'nda işlem yapan aracı kurumlar da üye olabilmektedirler. Söz konusu üyelik için öncelikle, Sermaye Piyasası Kurulundan "Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Yetki Belgesi"nin alınması gerekmektedir. Bu yetki belgesini alan aracı kuruluşlar, Borsa Yönetim Kurulu'nun belirlediği şartları yerine getirmeleri halinde Yönetim Kurulu kararı ile İAB Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası üyeliğine hak kazanmaktadırlar. Üyeliğe hak kazanılabilmesi için Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenen şartlar aşağıdaki gibidir: - İAB Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasasına giriş ve üyelik aidatlarının ödenmesi (Giriş aidatı İAB Kıymetli Madenler Piyasası üyeleri için 2,000 USD, İMKB üyeleri için 60,000 USD'dır. - Yıllık piyasa üyelik aidatı 1,000 USD'dır.) - Taahhütnamenin imzalanması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

254

- Teminatların tamamlanması (Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasasında işlem yapılabilmesi için 100,000 USD tutarında işlemlere başlama teminatının yatırılması gerekmektedir), - Üye temsilcilerinin belirlenmesi. 4.4.3.13) Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası İstanbul Altın Borsası Elmas ve Kıymetli Taş Piyasasında işlem görecek elmas ve kıymetli taş ile bu piyasaya ilişkin işlem esaslarını belirlemek, işlemlerin kayda alınmasını sağlamak, piyasaya üyelik ve uyuşmazlık şartlarını belirlemek, söz konusu elmas ve kıymetli taşın güven ve istikrar içinde alım satımının yapılmasını sağlamak, elmas ve kıymetli taşlarla ilgili ulusal ve uluslararası kurallara ve organizasyonlara uyum şartlarını belirlemek amacıyla hazırlanan İstanbul Altın Borsası Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası Yönetmeliği 15 Mart 2011 tarih ve 27875 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

4.4.3.13.1) Piyasa Üyeliği Piyasaya; a) Kıymetli maden aracı kuruluşlarından kendi mevzuatlarında sınırlama bulunmayan ve başvuruda bulunan; bankalar, yetkili müesseseler ve kıymetli madenler aracı kurumları ile diğer Borsa üyeleri, b) Yalnızca Piyasada faaliyet göstermek şartıyla Piyasa üyeliği için başvuran yurt içinde yerleşik kuruluşlar, kabul edilirler.

4.4.3.13.2) İşlem Esasları

Piyasada hangi kıymetli taşların işlem göreceği Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Elmas ve kıymetli taş işlemleri, Yönetim Kurulunca belirlenmiş şekil ve esaslara göre yapılır. Piyasada işlem görecek elmas ve kıymetli taşların, fiziki olarak işlem görmesi zorunludur. Gerçekleşen işlemler, Borsa tarafından düzenlenen işlem formunun doldurulması suretiyle kayda alınır. Borsa bünyesinde gerçekleşen işlemlerin kaydı, alıma ve satıma taraf olanların onayıyla Yönetim Kurulu tarafından belirlenen süre içinde Borsanın Piyasa ile ilgili birimi tarafından yapılır. Borsa, Piyasada gerçekleşen işlemlerle ilgili olarak taraf olmaz ve herhangi bir yükümlülük taşımaz. Piyasada işlemler alıcı ve satıcının Borsa tarafından belirlenen seans saatlerinde piyasa seans salonunda bir araya gelmeleri ve karşılıklı anlaşmaları sonucu oluşur. Her bir elmas ve kıymetli taş spesifik özelliklere sahip olduğundan, elmas ve kıymetli taşın alım satımına ilişkin değerlendirmeler alıcı ve satıcı tarafından yapılır, Borsa tarafından kayda alınır. Piyasada gerçekleşen işlemlerin sonrasında, nakit ve fiziki elmas ve kıymetli taş takası üyeler arasında gerçekleştirilir. Ancak satıcı üyenin fiziki teslimat için, alıcı üyenin de taşı teslim alacak temsilcisi için, Borsaya yazılı talimat vermeleri halinde Borsa tarafından işlemin taraflarının hazır bulunduğu anda, işleme konu elmas ve kıymetli taşların bulunduğu mühürlü zarf veya muhafazalı paket, bildirilen üye temsilcisine teslim edilir. Söz konusu teslimatta Borsa, teslimat içeriği elmas ve kıymetli taş için hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

255

Piyasada gerçekleşen işlemlerden alınacak Borsa payının oran veya miktarı ile aidat ve diğer ücretler Yönetim Kurulunca tespit olunur ve Borsa Genel Kurulunca onaylanarak yürürlüğe girer. 4.4.4) Borsalarla İlgili Ortak Hükümler Kurul, bu madde kapsamındaki borsaların, piyasaların ve diğer teşkilatlanmış piyasaların izleme ve denetim merciidir. Borsaların malı, Devlet malı hükmündedir. Bunlara karşı suç işleyen, görevini kötüye kullanan yahut ihmal eden borsa başkanı ve yönetim kurulu üyeleri ile personeli Devlet memurları gibi cezalandırılırlar.

Borsaların başkan ve yönetim kurulu üyeleri ile personeli çalışmaları sırasında ilgililere ve üçüncü kişilere ait öğrendikleri sırları açıklayamazlar ve kendi yararlarına kullanamazlar. Bu yükümlülük görevden ayrılmalarından sonra da devam eder. SPKn.na göre kurulan borsalar özel bütçe ile idare olunur. Bütçe yılı takvim yılıdır. Bütçeleri ve personel kadroları yönetim kurullarının teklifi üzerine genel kurullarınca kesinleştirilir. Borsaların, kotasyon ücreti, tescil ücreti ve borsa payından oluşan gelirlerinin %5’i Kurul bütçesine gelir olarak kaydedilir. Bu oranı Kurulun talebi üzerine, %10’a kadar artırmaya, borsaların türleri ve gelişmişlik düzeyleri itibariyle daha düşük oranda pay ayrılmasına veya hiç pay ayrılmamasına ilgili Bakan karar verebilir. Ancak Kurula gelir kaydedilecek tutar, borsaların yıllık gelir-gider farkının ve anonim ortaklık niteliğini haiz borsaların yıllık net karının %10’unu aşamaz. Bu maddeye göre yapılacak ödemelerin, gelirin tahakkuk ettiği yılı izleyen takvim yılının en geç dördüncü ayının sonuna kadar yapılması zorunludur. 4.4.5) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) 4.4.5.1) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın Hukuki Yapısı (Sermaye Piyasası Kanunu Madde 40) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi, Sermaye Piyasası Kanununun 40’ıncı maddesi uyarınca, 2001/3025 tarih ve sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden ve 23.02.2001 tarih ve 24327 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (Genel Yönetmelik) hükümlerine tabi olarak kurulan Türkiye’nin ilk özel borsasıdır. 4.4.5.2) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın Kuruluşu Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi” (VOB) unvanı ile bir vadeli işlem borsası kurulması, Sermaye Piyasası Kurulu’nun 17/8/2001 tarihli ve 39/1101 sayılı Kararına dayanan Devlet Bakanlığı’nın 3/9/2001 tarihli ve 2381 sayılı yazısı üzerine, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun (Kanun) değişik 40’ıncı maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 19/10/2001 tarihinde kararlaştırılmıştır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

256

4.4.5.3) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (Genel Yönetmelik) Kanununun 40’ıncı maddesine göre Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan Genel Yönetmelikle (23/2/2001 tarih ve 24327 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.) vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş, teşkilat, faaliyet, denetim, üyelik ilke ve esasları düzenlenmiştir. Genel Yönetmeliğin 8’inci maddesi uyarınca Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından 05.03.2004 tarihinde VOB’a faaliyet izni verilmiştir. VOB’un 04.02.2005 tarihinde açılması ile birlikte bu yönetmelik gereği İMKB nezdindeki Vadeli İşlemler Piyasası Müdürlüğü’nün faaliyetleri sona ermiştir. 4.4.5.4) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Yönetmeliği (Borsa Yönetmeliği) Borsa Yönetmeliğinin amacı, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 40’ıncı maddesi ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca, VOB’un işlem, üyelik, takas ve faaliyet esaslarını düzenlemektir. Borsa Yönetmeliği 27.03.2004 tarihli ve 25415 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik, Kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak; vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile her türlü türev araçtan oluşan sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği piyasaları oluşturmak, geliştirmek, oluşturulan piyasaların güven ve istikrar içerisinde, serbest rekabet koşulları altında, dürüstlük ve açıklık ilkeleri çerçevesinde faaliyette bulunmasını sağlamak amacıyla Borsanın çalışma esas ve kurallarını belirlemektedir. 4.4.5.5) Borsanın Yönetim Yapısı ve Organları 4.4.5.5.1) Genel Kurul Borsanın üst karar organı olan genel kurul, pay sahiplerinden oluşur. Genel kurulun görev ve yetkileri şunlardır: a) Borsanın genel politikasını belirlemek ve yönetim kuruluna yetki tanınan haller dışında yönetime ilişkin kararlar almak, yetkili mercilere teklifte bulunmak, b) Yönetim kurulu üyelerini seçmek, ücretlerini belirlemek ve ibra etmek, ibra edilmeyen yönetim kurulu üyeleri ile denetçiler hakkında yapılacak işlemleri ve bunların göreve devam edip etmeyeceklerini karara bağlamak, seçimi genel kurula ait olan komitelerin üyelerini seçmek ve gerektiğinde görevlerine son vermek, c) Denetleme kurulu üyelerini seçmek veya değiştirmek, d) Yönetim kurulu tarafından hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetleme kurulu raporunu inceleyip karara bağlamak, e) Borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlamak ve kesin hesabı onaylamak, f) Yönetim kurulu tarafından hazırlanan bütçe ve personel kadrosunu kesinleştirmek, g) Gündemde yer alan diğer hususları görüşüp karara bağlamak, h) Mevzuatla kendisine bırakılmış diğer görevleri yerine getirmek. 4.4.5.5.2) Yönetim Kurulu Genel kurul tarafından en az 5, en fazla 11 kişiden oluşan bir yönetim kurulu seçilir. Genel kurul, ayrıca yönetim kurulu üyeliğinin süresi dolmadan herhangi bir nedenle


______________________________________________________________________

TSPAKB

257

boşalması halinde yerine geçtiği üyenin görev süresini tamamlamak üzere yönetim kurulu üyeliğine seçilen her üye için birer tane de yedek üye seçer. Genel müdür yönetim kurulu üyesidir ve yönetim kurulu üyeliği genel kurulun onayına sunulur. Yönetim kurulu üyelerinin yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmaları ve mali piyasalar veya vadeli işlem ve opsiyon işlemlerine konu teşkil eden piyasalar hakkında bilgi ve bu alanlarda en az 5 yıl mesleki tecrübe sahibi bulunmaları gerekir. Yönetim kurulu üyeleri 2 yıl için seçilirler. Süresi biten üyenin tekrar seçilmesi mümkündür. Süresi bitmeden yönetim kurulu üyeliğinin sona ermesi ve yedek üyenin de bulunmaması halinde yönetim kurulu tarafından yapılacak ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde yeni üye seçilir. Buna ilişkin yönetim kurulu kararı alındığı tarihten itibaren 5 iş günü içerisinde yönetim kurulu üyeliğine seçilen kişinin yönetmelikte sayılan şartları taşıdığına dair belgeler ile birlikte SPK’nın onayına sunulur. Yönetim kurulu görev ve yetkileri şunlardır, a) Borsa tarafından hazırlanması gereken yönetmelikleri karara bağlamak, b) Borsa üyelik başvurularını karara bağlamak ve gerektiğinde borsa üyelerinin üyelikten geçici veya sürekli çıkarılmasına karar vermek, c) Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin, SPK tarafından yapılan düzenlemeler çerçevesinde borsada işlem görmesi, işlemlerinin durdurulması ve işlemden kaldırılması esaslarını belirlemek, d) Borsada işlemlerin mevzuata ve kurallara uygun olarak düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, e) Yönetmeliklerle belirlenmiş veya ihtiyaç duyulabilecek komiteleri kurarak, üyelerini seçmek ve çalışma esaslarını düzenlemek, f) Yabancı borsa veya kuruluşlarla işbirliği anlaşmaları yapmak, g) Borsada düzeni ve dürüstlüğü bozanlar hakkında disiplin cezası vermek, h) Borsa bültenini çıkarmak, borsa tarafından açıklanması gereken bilgilerin ve borsada teşekkül eden fiyatların düzenli olarak yayınlanmasını sağlamak, i) Borsanın bütçesini, gelir ve giderlere ilişkin kesin hesabını ve yıllık faaliyet raporunu görüşüp karara bağlamak ve genel kurula sunmak, j) Borsanın personele ilişkin kadrosunu hazırlayarak genel kurula sunmak, k) Borsa gelir kalemlerinin miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekillerini tespit etmek, l) Borsa adına imzaya yetkili olanları ve yetki sınırlarını belirlemek, m) Her türlü personel atamalarını yapmak ve bu atama yetkisini, gerektiğinde yönetim kurulu başkanına devretmek, n) Mevzuatla verilen sair görevleri yerine getirmek, ile görevli ve yetkilidir. 4.4.5.5.3) Denetleme Kurulu Borsanın hesap ve işlemleri pay sahiplerinin göstereceği gerçek kişi adaylar arasından genel kurulca seçilen en az 2 kişiden oluşan denetleme kurulu tarafından denetlenir. Genel kurul ayrıca denetleme kurulu üyeliğinin süresi dolmadan herhangi bir nedenle boşalması halinde yerine geçtiği üyenin görev süresini tamamlamak üzere denetleme kurulu üyeliğine seçilen her üye için birer tane de yedek denetçi seçer.


______________________________________________________________________

TSPAKB

258

Denetleme kurulu üyelerinin yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmaları ve mali piyasalar veya vadeli işlem ve opsiyon işlemlerine konu teşkil eden piyasalar hakkında en az 5 yıl mesleki tecrübeye sahip bulunmaları gerekir. Denetleme kurulu üyelerinin görev süresi 2 yıldır. Aynı kişinin yeniden denetçi seçilmesi mümkündür. Süresi bitmeden denetleme kurulu üyeliğinin sona ermesi ve yedek üyenin de bulunmaması halinde yapılacak ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde yeni üye seçilir. Bu şekilde belirlenen denetçinin denetleme kurulu üyeliği 5 iş günü içerisinde yönetmelikte sayılan şartları taşıdığına dair belgeler ile birlikte SPK’nın onayına sunulur. Denetleme Kurulunun görev ve yetkileri şunlardır; Denetçiler, borsanın hesap ve işlemlerini mevzuat ve genel kurul kararları çerçevesinde denetlemekle görevli ve yükümlüdürler. Denetçiler yönetime müdahale edemezler, ancak görüşlerini yazılı olarak yönetim kuruluna ve aynı zamanda SPK'ya bildirirler. Yönetim kuruluna bildirilen hususlarda yönetim kurulu gerekli tedbirleri alır. Borsa, denetçilerin talep edeceği bütün bilgi ve belgeleri vermekle yükümlüdür. Denetçiler, her yıl sonunda borsanın işlem ve hesapları hakkında hazırlayacakları raporu genel kurula sunarlar. Denetçiler, gerekli gördükleri takdirde ara raporlar hazırlayıp görüşlerini yönetim kuruluna, genel kurula ve SPK'ya bildirirler. 4.4.5.5.4) Genel Müdür Borsa, Yönetim Kurulunca alınan kararlar çerçevesinde ve Vadeli İşlem Ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi Teşkilat, Görev Ve Çalışma Esasları Yönetmeliği’nde belirtilen usul ve esaslar dairesinde Genel Müdür tarafından idare ve temsil olunur Genel müdürün hukuk, iktisat, maliye, bankacılık, işletmecilik, kamu yönetimi, uluslararası ilişkiler, mühendislik ve dengi dallarda en az dört yıllık lisans düzeyinde öğrenim yapmış olması ve mali piyasalarla ilgili en az 10 yıl mesleki tecrübeye sahip bulunması gerekir. Genel müdürlüğe atanacakların bu maddenin ikinci fıkrasında ve 6’ncı maddede aranan şartları taşıdıklarını gösteren belgelerle birlikte SPK'ya bildirilmesi şarttır. Genel müdürün atanması, SPK tarafından bildirimin alındığı tarihten itibaren 15 işgünü içinde olumsuz bir görüş bildirilmediği takdirde yapılabilir. Herhangi bir nedenle görevden ayrılan genel müdürün, görevden ayrılma nedenleri borsa ve görevden ayrılan tarafından, ayrılış tarihinden itibaren 7 işgünü içinde SPK'ya bildirilir. 4.4.5.6) Borsanın Gelirleri Borsanın gelirleri şunlardır: a) Borsa üyelerinden tahsil olunacak giriş aidatı, b) Borsa üyelerinden tahsil olunacak yıllık aidatlar, c) Disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, d) Borsa payları,


______________________________________________________________________

TSPAKB

259

e) Borsa Yönetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları, f) Sair gelir ve bağışlar. Bu maddede belirtilen gelir kalemlerinin, sair gelir ve bağışlar dışında kalanların miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekilleri Yönetim Kurulunca belirlenir. Bu gelir kalemlerinden giriş aidatı ve Borsa payı SPK onayı ile yürürlüğe girer. 4.4.5.6.1) Üyeliğe Giriş Aidatı Borsa üyelerinden bir defaya mahsus olmak üzere, tutarı Yönetim Kurulu tarafından belirlenip SPK tarafından onaylanan giriş aidatı tahsil olunur. Giriş aidatı, üyeliğin kesinleşmesinden itibaren 10 iş günü içerisinde, Borsanın belirleyeceği banka hesaplarına yatırılır. Üyeliğe giriş aidatı yatırılmadan üyeler işlemlere başlayamazlar. Üyelikten ayrılma veya çıkarılma durumunda bu tutarlar geri ödenmez. 4.4.5.6.2) Yıllık Üyelik Aidatı Borsa üyeleri Yönetim Kurulu tarafından belirlenen tutarda yıllık aidat öderler. 4.4.5.6.3) Borsa Payı Üyeler tarafından gerçekleştirilen alım satım işlemleri üzerinden, üye, işlem ve sözleşme türü bazında Yönetim Kurulunca belirlenen ve SPK tarafından onaylanan miktar veya oranda Borsa tarafından bir pay alınır. Birinci fıkradaki hükümler çerçevesinde, Borsa payı alınmaması veya Borsada gerçekleştirilen alım satım işlemleri esas alınarak aylık üyelik bedeli alınması veya diğer ücret yöntemleri kararlaştırılabilir. 4.4.5.6.4) Diğer Ücret, Komisyon ve Gider Karşılıkları Borsa Yönetmeliğinde belirtilen ücretlerden ayrı olarak Borsa üyelerden, sunduğu diğer hizmetlerle ilgili olarak, iletişim masrafları, Borsa binasını ve diğer kaynakları kullanım ücretleri ve diğer giderlere katılım payı talep edebilir. 4.4.5.6.5) Borsaya Ödenmesi Gereken Tutarların Ödenmemesi Borsa payı, giriş aidatı, üyelik aidatı, üyelik teminatı, cezalar ve Yönetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları gibi üyelerin Borsaya ödemesi gereken tutarların vadesinde ödenmemesi durumunda Borsa süre vererek ilgili üyenin üyeliğini askıya alabilir. Ödemenin verilen süre içerisinde yapılmaması durumunda ilgili üyenin üyelikten çıkartılmasına Yönetim Kurulu karar verebilir. 4.4.5.7) Borsa Üyeliği Sermaye Piyasası Kurulundan alım satım aracılığı yetki belgesine almış olan aracı kurum, bankaların ve vadeli işlem aracılık şirketlerinin tamamı Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’na üye olabilirler. 4.4.5.7.1) Borsa ve Takas Merkezi Üyelik Şartları

Borsa üyesi olabilmek için en az aşağıdaki şartların sağlanmış olması gerekir:


______________________________________________________________________

TSPAKB

260

a) SPK’dan türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi alınmış olması,

b) Borsa Yönetim Kurulunca hazırlanan Borsa Üyelik Taahhütnamesinin veya istenebilecek diğer taahhütnamelerin imzalanarak ibraz edilmiş olması,

c) Sermaye ve özkaynak yapılanması yönünden şirket mali yapısının Borsa Yönetim Kurulunun belirleyeceği kriterlere uygun olması,

d) Borsa Yönetmeliği ile bu Yönetmeliğe dayanılarak yapılan düzenlemelerde öngörülen, teminat ve giriş aidatı gibi tutarların yatırılmış olması ve işlemlerin yürütülebilmesi için gerekli teknolojik donanımın, organizasyon yapısının, personelin ve mali kaynakların sağlanmış olması,

e) Borsa Yönetim Kurulunca istenebilecek diğer bilgi ve belgelerin sunulmuş olması,

f) Borsaca öngörülmesi durumunda, müşterilere ve diğer üçüncü şahıslara karşı doğabilecek mali ve hukuki sorumluluğu teminat altına almak amacıyla genel ve özel mahiyette sigortaların yaptırılması,

g) Takas Merkezi tarafından Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde talep edilecek belge ve bilgilerin ibraz edilmiş olması.

Takas üyeliği şartları Borsanın uygun görüşü alınarak Takas Merkezi tarafından belirlenir. Takas üyeliğine kabule, Borsanın uygun görüşü doğrultusunda ve Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde Takas Merkezi karar verir. Takas Merkezine üye olacak kuruluşlardan içeriği Takas Merkezi tarafından belirlenen ve Yönetim Kurulu tarafından onaylanan Takas Üyeliği Taahhütnamesinin imzalanarak ibrazı istenir. Borsaya üye olmadan Takas Merkezine üye olunamaz.

TC Merkez Bankasının Borsa ve Takas Merkezi üyeliği için yukarıdaki şartlar aranmaz.

4.4.5.7.2) Üyelik Türleri

VOB’ye üye olunmakla, Borsa Yönetmeliğinde yer alan hükümlere ve Borsa Yönetmeliğine dayanılarak Borsa tarafından alınan genel ve özel nitelikli kararlara ve yapılan diğer düzenlemelere, Borsa bülteninde yer alan duyurulara ve Takas Merkezinin bu Yönetmelik çerçevesinde alacağı genel ve özel nitelikli kararlara uyulacağı ve tabi olunacağı kabul ve taahhüt edilmiş sayılır. Borsada, takas üyesi Borsa üyeleri ve takas üyesi olmayan Borsa üyeleri olmak üzere iki tür üyelik bulunur. Takas üyesi Borsa üyeleri; sahip oldukları yetkiler bakımından doğrudan takas üyesi ve genel takas üyesi olarak ikiye ayrılır. Doğrudan takas üyeleri; sadece kendilerinin veya müşterilerinin işlemlerinin takasını gerçekleştirmeye yetkilidir. Bu üyeler, başka bir Borsa üyesinin takasını garanti edemez. Genel takas üyeleri, doğrudan takas üyelerinin yetkisine ilave olarak diğer Borsa üyelerinin işlemlerinin takasını garanti etmeye yetkilidir. Genel takas üyeleri tarafından, pazar bazında takas garantisi verilebilir. Takas garantisi Takas Merkezine karşı verilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

261

4.4.5.7.3) Borsa Üyelerinin Yükümlülükleri ve Hakları Müşterilerin Riskler Hakkında Bilgilendirilmesi Üyeler, Kurulun 7/9/2000 tarihli ve 24163 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:V, No:46 sayılı Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğinde belirtilen Türev Araçlar Risk Bildirim Formunu söz konusu Tebliğde belirtilen şekilde kullanmak zorundadırlar. Üyelerin Tutacakları Defter, Belge ve Kayıtlar Üyeler, TTK, vergi ve sermaye piyasası mevzuatında öngörülen tüm defter ve belgeleri tutmak ve müşteri ekstrelerini göndermekle yükümlüdürler. Üyeler, Borsa ve takas işlemleri ile ilgili olarak emirlerin alınması, kaydedilmesi, muhasebeleştirilmesi gibi tüm konularda Kurulun 27/8/2001 tarihli ve 24506 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:V, No:51 sayılı Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ”inde belirtilen hükümlere uymak ve ilgili belgeleri düzenlemekle mükelleftirler. Başka bir mevzuatta daha uzun bir süre öngörülmemişse, üyeler yaptıkları işlemlerle ilgi tüm kayıtların asıllarını Kurulun 31/1/1992 tarihli ve 21128 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri:V, No:6 sayılı Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğinde öngörülen süre kadar saklamak ve istendiğinde Borsaya ve/veya Takas Merkezine vermekle yükümlüdürler. Üyelerin Periyodik Raporlama ve Diğer Bilgi Verme Yükümlülükleri Üyeler, Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenecek mali tablolar ile diğer bilgi ve raporları Borsa ve/veya Takas Merkezine göndermekle mükelleftirler. Üyeler, ilgili mevzuatlarında öngörülen izne tabi yönetimin kontrolünü değiştirecek tutarda olan pay devirlerini, Yönetim Kurulu üyelerinde, denetçilerinde, üst yönetim ile birinci derece ve Borsa ve Takas Merkezi ile olan işlemlerde imzaya yetkili olan personelinde meydana gelen değişiklikleri, değişikliğin meydana geldiği tarihi izleyen ilk iş günü içinde Borsa ve Takas Merkezine bildirir. Kurulun, sermaye yeterliliği düzenlemelerinde yer alan asgari şartların sağlanamaması durumunda, olayın anlaşılmasını takiben söz konusu durum üye tarafından derhal Borsaya bildirilir. Üyeler, müşterilerine ait kimlik bilgilerini bulundurmak ve istendiğinde Borsaya iletmek zorundadırlar. Üyeler, Borsa tarafından istenebilecek her türlü bilgi ve belgeyi aksi Borsa tarafından belirlenmedikçe izleyen iş günü içerisinde Borsaya bildirmekle yükümlüdürler. Üyeler ayrıca aşağıdaki durumlara ilişkin bilgileri oluştukları tarihi takip eden ilk iş günü içinde Borsa ve Takas Merkezine bildirmekle mükelleftir: a) Aleyhlerine mali durumlarını önemli ölçüde etkileyebilecek dava açılması, haciz veya iflas yoluyla takip başlatılması veya haklarında ihtiyati tedbir veya haciz kararı alınması ya da mali durumlarını önemli ölçüde etkileyebilecek diğer gelişmelerin ortaya çıkması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

262

b) Diğer Borsalara ve piyasalara üye olunması, c) Sermaye piyasası mevzuatına aykırılık nedeniyle haklarında idari ve/veya cezai soruşturma başlatılması, d) Adres ve iletişim bilgilerinde değişiklik olması, e) Açık pozisyon sahibi müşterilerinin ödeme güçlüğü içinde bulunduğunun veya hakkında iflas yolu ile takip başlatıldığının öğrenilmesi. Takas üyelerinin Takas Merkezine verecekleri bilgi ve belgeler ile bunların bildirim şekli ve süreleri Takas Merkezinin kararı ve Yönetim Kurulunun onayı ile belirlenir.

Üyelerin Müşteri Hesaplarını İzlemeye İlişkin Yükümlülükleri Üyeler, müşteri hesaplarını her gün Takas Merkezinden ve/veya Borsadan gelen raporlar doğrultusunda güncelleştirmek ve müşterilerine gerekli teminat tamamlama çağrılarını yapmak, gerekli teminatı yatırmayan müşterilerin pozisyonlarını Borsa Yönetmeliğindeki hükümler çerçevesinde işleme tabi tutmakla yükümlüdürler.

Üyelik Teminatı Üyeler, Borsa işlemleri dolayısıyla müşterilerine, diğer Borsa üyelerine, Borsaya ve Takas Merkezine verebilecekleri zararlara karşılık olmak üzere Takas Merkezine, Borsa tüzel kişiliği adına nakit veya nakde çevrilebilir kamu menkul kıymeti ya da vadesiz ve kayıtsız şartsız ödeme taahhüdünü içeren banka teminat mektubu şeklinde üyelik teminatı yatırmak zorundadırlar. Üyelik teminatı, üyelik teminatının kullanımını gerektiren durumun ortaya çıkması durumunda herhangi bir ihbara gerek olmaksızın Borsa tarafından kullanılır. Kullanım nedeniyle eksilen tutarlar, Yönetim Kurulu tarafından verilen süre içerisinde tamamlanır. Üyelik teminatı, Borsa üyeliğinden ayrılan üyeye, üyenin karar almaya yetkili organının, söz konusu teminatın kullanılmasına ilişkin herhangi bir durum veya aleyhine açılmış bir dava bulunmadığına dair noter tasdikli kararını ekleyeceği bir talep yazısı ile başvurması üzerine, ayrılma tarihini takip eden üçüncü ayın sonunda ödenir veya geri verilir. Ancak Borsa işlemlerinden kaynaklanan ve Borsanın bilgisi dahilinde devam eden bir dava veya uyuşmazlığın olması durumunda söz konusu teminat dava veya uyuşmazlık sonuçlanıncaya kadar ödenmez veya geri verilmez. Bir zararın üyelik teminatından karşılanıp karşılanmayacağına Yönetim Kurulu karar verir. Üyelerin Diğer Yükümlülükleri Üyeler Kanun, Borsa Yönetmeliği ve ilgili mevzuatta yer alan kural ve yükümlülüklerin yanında aşağıda sayılan hususlara uymakla yükümlüdür: a) Müşterileri ile yapacakları sözleşmelere konulacak hükümlerle, ilgili mevzuatta öngörülen sorumluluklarını kısıtlamamak veya kaldırmamak, b) Hataların düzeltilmesi amacıyla Takas Merkezi ve Borsanın bilgisi dahilinde hesaplar arası düzeltme işlemi hariç, kendi bünyelerinde bulunan iki ayrı hesap arasında pozisyon transferi yapmamak, c) Borsada işlem yapmanın belli bir getiri sağlayacağı yolunda müşterilerine herhangi bir yazılı veya sözlü taahhütte bulunmamak, d) Müşteriye ait menkul kıymetler, sözleşmeler, nakit ve her türlü kıymet üzerinde, hak ve yetkileri olmaksızın kendileri ve üçüncü şahıslar lehine herhangi bir tasarrufta bulunmamak,


______________________________________________________________________

TSPAKB

263

e) Müşterilerine ve diğer üyelere karşı iyi niyet ve dürüstlük ilkelerine uygun davranmak, mevzuata, Borsa kural, disiplin ve düzenine uygun hareket etmek, f) Borsa işlemlerinde dürüstlüğü bozmamak. Kurtaj Borsa üyeleri borsada aracı olarak yaptıkları her işlem için, müşterilerinden kurtaj adı altında bir komisyon alırlar. Kurtaj tarifesi, yönetim kurulu tarafından belirlenir ve SPK tarafından onaylanır. 4.4.5.7.4) Üyelerin Denetimi Borsa, VOB Yönetmeliğinden veya bu Yönetmeliğe dayanılarak Borsa tarafından yapılan düzenlemelerden kaynaklanan hususlara uyumu sağlamak üzere üyelerini denetleyebilir. Borsa, üyelerin Borsa işlemleri ile ilgili tüm defter, belge ve kayıtlarını inceleme hak ve yetkisine sahiptir. Üyeler, denetimin yapılması için gerekli tüm bilgi ve belgeleri yetkili denetim elemanlarına vermekle yükümlüdür. Borsa söz konusu denetlemeyi yürütmek üzere Kurul listesinde yer alan bağımsız denetleme kuruluşlarından yararlanabilir. Takas Merkezinin denetim yetkisinin kapsamı Borsa Yönetmeliği ve ilgili mevzuat çerçevesinde Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Denetimler sırasında sermaye piyasası mevzuatı kapsamında suç teşkil eden bir hususun belirlenmesi durumunda konu derhal Kurula bildirilir. 4.4.5.7.5) Üyelerin Borsada Temsili Üyeler, Borsada alım satım işlemlerini temsilcileri ve temsilci yardımcıları aracılığıyla yaparlar. Üyeler, üye temsilcileri ve üye temsilci yardımcılarının işlem sistemine girdikleri emirlerden sorumludurlar. Borsa üyeleri, temsil yetkisini içeren temsil belgeleri düzenleyerek, kendilerini borsada temsil edecek olanları borsaya bildirmek zorundadırlar. Üye temsilcileri ve temsilci yardımcılarının görevden ayrılması halinde üye durumu derhal Borsaya bildirir. Üyeliğin sona ermesi halinde üye temsilcisi ve üye temsilci yardımcılarının sözkonusu üye adına işlem yapma ve/veya temsil yetkileri kendiliğinden sona erer. Üye Temsilcisi ve Üye Temsilci Yardımcılarının Nitelikleri Üye temsilcisi ve üye temsilci yardımcılarının; a) Türk vatandaşı olması, b) Dört yıllık lisans eğitimi veren kurumlardan mezun olması, c) Affa uğramış olsa dahi yüz kızartıcı bir suçtan veya Sermaye Piyasası Kanununa aykırılıktan mahkum olmamış veya iflas etmemiş olması, d) Yönetim Kurulu tarafından belirlenen eğitim, bilgi ve tecrübeye sahip olmaları,


______________________________________________________________________

TSPAKB

264

gereklidir. Yönetim Kurulu üye temsilci ve yardımcılarının Borsa veya Borsanın belirlediği kurumlardan eğitim almalarını şart koşabilir. Yönetim Kurulu başka bir Borsada üye temsilcisi veya üye temsilci yardımcısı yetkisi almış olan kişilerin de bu şart aranmaksızın Borsada üye temsilcisi veya yardımcısı olmalarını kararlaştırabilir. Üye Temsilcilerinin ve Yardımcılarının Uymaları Gereken Kurallar Üye temsilcileri ve yardımcıları; a) Birden fazla üyeyi temsil edemezler, b) Ellerinde bulundurdukları müşteri emirlerini kendilerinin veya başkalarının çıkarlarına hizmet edecek şekilde kullanamazlar, c) Ellerinde aynı özelliklere sahip bir sözleşmenin satın alınması veya satılması ile ilgili bir müşteri emri bulunması durumunda, bağlı oldukları üye hesabına veya çıkarının bulunduğu başka bir hesap adına öncelikli olarak sözleşme satın alamaz veya satamazlar, d) Ellerindeki emirleri, başka bir müşteriye, üyeye veya üye temsilcisine bildiremezler, e) Herhangi bir emri veya emrin bir kısmını, başka bir üyenin menfaati için ellerinde tutamaz veya geri çekemezler, f) Mevzuatla izin verilmiş hususlar dışında başka meslek ve ticaretle uğraşamazlar 4.4.5.7.6) Üyeliğin Geçici ve Sürekli Olarak Sona Ermesi Üyeliğin Askıya Alınması ve Bu Durumda Uygulanacak Hükümler Yönetim Kurulu, Borsa Yönetmeliğindeki hükümler çerçevesinde üyelerin üyeliklerini askıya alabilir. Üyelik yükümlülükleri arasında olup da üye tarafından yerine getirilmesi zaman alacak ve yerine getirilmediği zaman üyelikten çıkarılmayı gerektirecek iş ve işlemlerin tamamlanma aşamasında üyelik Yönetim Kurulu tarafından askıya alınabilir. Üyelikleri askıda olan üyelerin Borsada ve Borsanın belirli pazarlarında veya piyasalarında işlem yapması Yönetim Kurulu tarafından tamamen veya kısmen kısıtlanabilir. Üyeliğin askıya alınması durumunda ilgili üyenin Borsa Yönetmeliğindeki ve sözleşmelerden kaynaklanan tüm yükümlülükleri devam eder. İlgili üyenin talebi halinde de, üyeliği askıya alınabilir. Üyeliğin askıya alınma süresi Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Üyeliğin askıya alınması ve bu durumun kaldırılması Borsa Bültenlerinde ilan edilir. Borsa üyeliğinin askıya alınması halinde yükümlülüklerin tasfiye yöntemi Takas Merkezinin önerisi ve Borsanın uygun görüşüyle belirlenir. Borsa Üyeliğinden Çıkma ve Çıkarılma Üyelikten ayrılmak isteyen üye, durumu yazılı olarak Borsaya bildirmekle yükümlüdür. Borsa üyeliği, üyelik şartlarının kaybedilmesi ve verilen süre içerisinde şartların sağlanamaması veya Borsa Yönetmeliğinde belirtilen diğer şartların oluşması halinde, Yönetim Kurulunun kararı ile geçici veya sürekli olarak sona erdirilebilir. Bu kapsamda,


______________________________________________________________________

TSPAKB

265

birden fazla pazar veya piyasada işlem yapmaya yetkili olan üyelerin bir veya birkaç pazar veya piyasaya ilişkin yetkileri, Yönetim Kurulu kararı ile sona erdirilebilir. Sürekli olarak üyelikten çıkartılan üye, bu karara SPK nezdinde durumu öğrendiği tarihten itibaren 10 iş günü içerisinde itiraz edebilir. SPK’nın kararı nihaidir. Geçici olarak üyelikten çıkarılanların tekrar üyeliğe kabul edilmesi halinde giriş aidatı alınmaz. Üyelikten sürekli olarak çıkarılanlar, üyelik şartlarını daha sonradan sağlamaları halinde tekrar üyeliğe alınabilirler. Takas Üyeliğinden Çıkma ve Çıkarılma Takas üyeliği, Borsa üyeliğinin sona ermesi, Takas Merkezinin üyelikten çıkarması veya üyenin isteği ile sona erebilir. Borsa üyeliği sona eren üyelerin Takas Merkezine olan üyeliği ile ilgili olarak aşağıdaki hükümler uygulanır: a) Borsa üyeliği sona eren üyeler Takas Merkezi üyeliğinden de çıkartılır. b) Takasa olan yükümlülüklerin yerine getirilmesi sırasında, üyeliği sona eren kurumun takasını garanti ettiği üyelerin işlemlerinin düzenli şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla, Takas Merkezi, üyeliği sona eren kurumun takasını garanti ettiği diğer üyelerin işlemlerini garanti etme süresini uzatma da dahil olmak üzere gerekli tedbirleri almaya yetkilidir. c) Takas Merkezi, üyeliği sona eren üyelerin taşıdığı pozisyonları istekli başka üyelere devretme konusunda karar almaya yetkilidir. Takas Merkezinin önerisi ve Borsa Yönetim Kurulunun kararıyla da Takas Merkezi üyeliği sona erdirilebilir. Takas Merkezi üyeliğinden ayrılmak isteyen üyeler, bu durumu Takas Merkezi ve Borsaya yazılı olarak bildirir. Takas Merkezi üyeliğinden çıkma ve çıkarılma şartları Takas Merkezinin önerisi ve Borsanın uygun görüşü ile belirlenir. Takas üyeliğinden ayrılma Borsa üyeliğini etkilemez. Borsa ve Takas Merkezi Üyeliğinin Sona Ermesi Durumunda Yükümlülüklerin Tasfiyesi Takas Merkezi üyeliğinin sona ermesi halinde, Borsaya ve Takas Merkezine olan yükümlülüklerin tasfiyesine ilişkin hususlar Takas Merkezinin önerisi ve Borsanın uygun görüşüyle belirlenir. Borsa üyeliğinden çıkarılanların Borsaya olan yükümlülüklerinin tasfiyesine ilişkin hususlar Borsa tarafından belirlenir. Üyeliği sona eren kurumların garanti fonundaki Borsa Yönetmeliğindeki hükümler çerçevesinde ilgili kuruma iade edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

266

4.4.5.8) Borsa’da İşlem Görecek Sözleşmeler ve İşlem Esasları 4.4.5.8.1) Kote Edilebilecek Sözleşmeler ve Kotasyon Süreci Borsa Yönetmeliğinde yer alan esaslar çerçevesinde, her türlü dayanak varlık üzerine düzenlenmiş sözleşme Borsada kote edilebilir. Hangi dayanak varlık üzerine düzenlenmiş sözleşmelerin kote edileceğine Yönetim Kurulunun önerisi üzerine SPK karar verir.

TC Merkez Bankası görev alanına giren varlıkların ihdası halinde bu Bankanın görüşü alınır.

Sözleşmelerin asgari unsurları, dayanak varlığın niteliğine ve sözleşme türüne göre Yönetim Kurulu tarafından belirlenir ve SPK tarafından onaylanır. Yönetim Kurulunun Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde bu konudaki kararları ve yaptığı değişiklikler Borsa bülteninde duyurulur. Herhangi bir işlem gününde bir vadeye ya da sözleşme türünün tüm vadelerine ait işlemler, borsa yönetmeliğinde belirtilen nedenlerle yönetim kurulu kararıyla durdurulabilir ve işlemlerin tekrar başlaması yönetim kurulu kararıyla olur. Bu yetki, piyasa etkinliğinin korunması amacıyla borsanın ilgili birimlerine devredilebilir. Borsanın, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve İstanbul Altın Borsasında işleme açık vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin dayanak varlıklarına dayalı sözleşmeleri kote etmesi durumunda diğer borsalar, ilgili sözleşmelerin normal alım satımını sona erdirirler. Bu tarihten sonra diğer borsalarda sadece pozisyonların kapatılmasıyla ilgili işlemler yapılabilir. Borsa, söz konusu sözleşmelerin alım satımı başlamadan önce ilgili diğer borsaları bilgilendirir 4.4.5.8.2) Borsada İşlem Görecek Sözleşmelerin Asgari Unsurları Türlerine göre sözleşmelerde bulunacak asgari unsurlar aşağıda belirtilmiştir: a) Dayanak varlık, b) Sözleşmenin türü: Sözleşmenin vadeli işlem, opsiyon veya diğer türev araçlara ilişkin olduğu, c) Sözleşmenin büyüklüğü: Sözleşmeye konu olan dayanak varlığın miktarı, d) Sözleşmenin vadesi: Nakdi uzlaşmasının veya fiziki teslimatının yapılacağı zaman, e) Uzlaşma şekli: Sözleşme vadesinde dayanak varlık bazında, uzlaşmanın fiziki teslimat veya nakdi uzlaşma yöntemlerinden hangisiyle yapılacağı, f) Uzlaşma fiyatının belirlenme şekli: Hesapların güncelleştirilmesinde ve nakdi uzlaşmada kullanılacak fiyatın belirlenme şekli, g) Son işlem günü: Sözleşmenin işlem görebileceği son gün, h) Teslim tarihi: Fiziki teslim öngören sözleşmelerde dayanak varlığın fiziken teslim edileceği tarih, i) Günlük fiyat hareket limitleri: Sözleşmenin fiyatının bir gün içerisinde hareket edebileceği oran veya mutlak tutar olarak belirlenmiş en düşük ve en yüksek değerler, j) Kullanım fiyatı: Opsiyon sözleşmelerinde, dayanak varlığın vadeye kadar veya vade bitiminde alım veya satımının yapılabileceği fiyat, k) Asgari teminat oran ve tutarları: Sözleşmelerde bir pozisyon açmak ve sürdürmek için taraflardan talep edilecek işlem teminat oran ve tutarları,


______________________________________________________________________

TSPAKB

267

l) Opsiyon tipi: Opsiyon sözleşmesinde, opsiyon sözleşmesi ile tanınan hakkın sadece vade sonunda ya da vade sonu dahil olmak üzere vade sonuna kadar herhangi bir tarihte kullanılabileceği. Sözleşmelerdeki hükümler, Borsa Yönetmeliğinde yer alan hükümlerle bir bütün teşkil eder ve birlikte yorumlanır. Sözleşmelerde açıklık bulunmayan hallerde, Yönetim Kurulu düzenleme yapmaya yetkilidir. 4.4.5.8.3) Sözleşmelerde Uzun Pozisyon Alınması Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin işlemlerde uzun pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın almak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. Opsiyon sözleşmelerinde 1) Alım opsiyonuna ilişkin uzun pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın almak ya da nakdi uzlaşmada bulunmak hakkına sahiptir. 2) Satım opsiyonuna ilişkin uzun pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmada bulunmak hakkına sahiptir. 4.4.5.8.4) Sözleşmelerde Kısa Pozisyon Alınması Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Vadeli işlem sözleşmelerine ilişkin işlemlerde kısa pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. Opsiyon sözleşmelerinde 1) Alım opsiyonuna ilişkin kısa pozisyon, sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirlenen miktardan satmak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. 2) Satım opsiyonuna ilişkin kısa pozisyon sahibi, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satın almak ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. 4.4.5.8.5) Fark ve Strateji Pozisyonu İçin Emirler Fiyat ilişkilerinden kar elde etmek amacıyla, eşzamanlı olarak, bir hesap adına aynı veya benzer dayanak varlık üzerine düzenlenmiş bir sözleşmenin bir vadesinde uzun pozisyon, diğer vadesinde kısa pozisyon alınması ya da aynı opsiyon sözleşmesinin farklı vade ve kullanım fiyatı seviyesinden alım ve satımının yapılması fark işlemidir. Belirli bir finansal sonucu elde etmek amacıyla birbirleriyle ilişkili farklı sözleşmelerin eşanlı olarak alınması ve/veya satılması strateji işlemleridir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

268

4.4.5.8.6) Üye İşlem Sınırları

Yönetim Kurulu, üyelerin alabilecekleri pozisyon sayısını veya yapabilecekleri işlem hacmini; Sermaye Yeterliliği Tabanına, Garanti Fonuna yatırdıkları tutara, teminat olarak bulundurduğu kıymetlere veya diğer göstergelere bağlı olarak belirlemeye yetkilidir.

4.4.5.8.7) Sözleşmelerin Bağlayıcılığı Borsada işlem görecek sözleşmelerin hükümleri Borsa bülteninde yayınlanır ve bu hükümler ayrıca bir bildirime gerek olmaksızın işlem yapan tüm tarafları bağlar. Borsada işlem gören sözleşmelerin, Borsaya emir iletilmek suretiyle Borsada alınıp satılması ile sözleşme alanlar/satanlar, ayrıca sözleşme imzalanmasına, bir bildirimde bulunulmasına veya bir basılı evrakın kendilerine teslim edilmesine gerek olmaksızın Borsa Yönetmeliği ve bu Yönetmeliğe dayanılarak yapılan düzenlemeler ve işlem fiyatları çerçevesinde söz konusu sözleşmede yer alan hakların sahibi ve yükümlülüklerin sorumlusu olur ve söz konusu hükümler sözleşmeyi alanları/satanları bağlar. Sözleşmeye taraf olunmasıyla birlikte, Borsa Yönetmeliğinde veya bu Yönetmeliğe dayanılarak çıkarılan diğer düzenlemelerde belirlenen teminat, teslimat ve sözleşme ile ilgili diğer tüm iş ve işlemlerin süresi içerisinde yerine getirileceği kabul ve taahhüt edilmiş olunur. 4.4.5.8.8) Sözleşme Alım ve Satımının Anlamı Borsada sözleşme alınıp satılması, Borsa işleminde eşleşen iki taraftan birinin uzun pozisyon alırken diğer tarafın kısa pozisyon alması anlamına gelir. Sözleşmelerde uzun pozisyon alınması işlemi alış, kısa pozisyon alınması işlemi ise satış olarak nitelendirilir. Borsada sözleşme alınması veya satılması ile ya yeni bir uzun veya kısa pozisyon sahibi olunur ya da daha önce mevcut olan bir pozisyon kapatılır. 4.4.5.8.9) Ters İşlem (Pozisyon Kapatma) ve Etkisi Bir sözleşmede uzun pozisyon sahibi olan tarafın, sözleşmenin işlem gördüğü piyasadaki son işlem gününe kadar kısa pozisyon almasına veya kısa pozisyon sahibi olan tarafın, aynı sözleşmede son işlem gününe kadar uzun pozisyon almasına sebep olacak şekilde Borsada işlem yapması veya bu işlemin Yönetmelik hükümlerine göre re’sen yapılması durumunda, bu kişinin aynı sözleşmede kısa pozisyon ve uzun pozisyon sahibi olarak sahip olduğu hak ve yükümlülükler aynı kişide birleşmiş olarak kabul edilir ve söz konusu hak ve yükümlülükler karşılıklı olarak netleştirilerek sona erdirilir. Ters işlem olarak adlandırılan bu işlem neticesinde açık pozisyonlar bu tutarda kapatılmış olur. Sözleşmelerin takasında hak ve yükümlülüklerin yerine getirilmesi bakımından Takas Merkezinin alıcı karşısında satıcı, satıcı karşısında alıcı konumda olması ve eşleşen tarafların sözleşmenin takasına ilişkin olarak birbirlerine karşı talep haklarının bulunmaması sebebiyle, sözü edilen eşleştirme ve netleştirme suretiyle hak ve yükümlülüklerin karşılıklı olarak sona erdirilmesi hususunda, Borsa işleminde eşleşen tarafların veya diğer açık pozisyon sahiplerinin ya da hesabında ters işlem yapılan tarafın izni, onayı veya talimatı aranmaz. Söz konusu netleştirme işlemi Borsa veya Takas Merkezi ile üyeler tarafından ilgili hesaplar üzerinde re’sen yapılır. Borsa işlemi neticesinde veya pozisyon transferi ile devralınarak oluşan açık pozisyonlardan doğan hak ve yükümlülükler, sözleşmenin Borsa Yönetmeliğinde açıklanan ters işlem ile Borsada kapatılması, vadesinin gelmesi veya pozisyon transferiyle sona erer. Bunun dışında, sözleşmelerin veya açık pozisyonlardan doğan hak


______________________________________________________________________

TSPAKB

269

ve yükümlülüklerin Borsa Yönetmeliğininin pozisyon transferine ilişkin hükümleri hariç Borsa içinde veya dışında başka bir yolla satılması veya devri mümkün değildir. 4.4.5.8.10) Opsiyon Primi Opsiyon sözleşmesini alan taraf, opsiyon sözleşmesini satan tarafa, sözleşmede yer alan haklar karşılığında opsiyon primi öder. 4.4.5.8.11) Borsa İşlemlerinde Dürüstlük ve Düzen Borsa işlemlerinin dürüst ve düzenli olmasından kasıt, Borsada fiyatların serbest rekabet ve açıklık içinde oluşmasıdır. Borsada gerçekleşen işlem veya oluşan fiyatların, Kanunun 47’nci maddesinin A bendinin 1, 2 ve 3 numaralı alt bentlerinde belirtilen suçların kapsamında değerlendirilebileceğinin Yönetim Kurulu tarafından karara bağlanması durumunda Borsada dürüstlük ve düzenin ihlal edildiği kabul edilir. Yönetim Kurulu Borsada işlemlerin dürüst ve düzenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamaya yönelik her türlü tedbiri almaya görevli ve yetkilidir. 4.4.5.8.12) Borsada İşlemlerin Yapılma Esasları Borsada işlemler serbest rekabet ortamında açık olarak gerçekleşir. Borsaya iletilen emirlerin gerçekleşme esasları Yönetim Kurulu kararıyla belirlenir. Yönetim Kurulunun bu kararları Borsa bülteninde duyurulur. Sözleşmelerin alım satımında seanslarda esas olarak çoklu fiyat yöntemi uygulanır. Çoklu fiyat yönteminde alım satım emirleri, elektronik ortamda veya Borsanın belirleyeceği diğer yöntemlere göre Borsa Yönetmeliğinde belirtilen emir eşleştirmedeki öncelik kurallarına uygun olarak karşılaştırılır ve bu fiyatlar üzerinden alım satım gerçekleşir. Borsa, seansın belirli bölümlerinde emirlerin belirli bir zaman aralığında biriktirilerek, tek bir fiyat oluşacak şekilde eşleştirildiği tek fiyat yönteminin veya belirleyeceği diğer yöntemlerin uygulanmasına karar verebilir. Bu konuda yapılacak düzenlemeler Kurul onayıyla yürürlüğe girer. Borsada üyelerin emirleri hangi yöntemlerle girebileceği, girilebilecek emir türleri, emirlerin eşleşmesi, yeni pazarların açılması, piyasada gerçekleşen işlemlere ve girilen emirlere ait bilgilerin diğer üyelere ve yatırımcılara hangi seviyede gösterileceği gibi işlem esasları ile ilgili tüm hususlar hakkında karar almaya Yönetim Kurulu yetkilidir. Seans Normal seans; Borsa yetkilisi tarafından verilecek bir işaretle işlemlerin başlatıldığı an ile yine Borsa yetkilisi tarafından verilen başka bir işaretle işlemlerin bitirildiği an arasında geçen süredir. Seans, Yönetim Kurulunun kararıyla açılış ve kapanış fiyatlarının belirlenmesi, gün içinde ara verilmesi ve diğer amaçlarla farklı bölümlere ayrılabilir. Seans gün ve saatleri Yönetim Kurulunca belirlenir. Açık kalan pozisyonlarını kapatmak isteyen üyeler için son işlem günündeki seans sonunda, başlangıç ve bitiş saati Yönetim Kurulunca belirlenecek bir ek seans yapılabilir. Ek seansta işlemler son işlem günü seansının uzlaşma fiyatından veya Borsa tarafından belirlenecek diğer fiyatlar üzerinden yapılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

270

Borsa, gerekli gördüğü zamanlarda özel seanslar açabilir. İşlem Salonu Borsa tarafından işlem salonları kurulması durumunda, işlem terminallerinin üyelere tahsisine, geri alınmasına ve salonun işleyişine ilişkin esaslar Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Borsada Emirlerin Eşleştirilmesinde Öncelik Kuralları Sözleşmelerin alım satımı için verilen emirler Borsaya iletildikten sonra, çoklu fiyat yöntemi ile eşleşmesi esnasında uygulanacak öncelik kuralları sırasıyla aşağıdaki gibidir: a) Fiyat Önceliği Kuralı: Daha düşük fiyatlı satım emirleri, daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirleri, daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır. b) Zaman Önceliği Kuralı: Fiyat eşitliği halinde, zaman açısından daha önce gelen emirler önce karşılanır. Müşteri Önceliği Üyeler, Borsadaki fiyatların ve tekliflerin müşterilerin verdikleri emirleri karşılaması durumunda, ilk önce müşteri emirlerini gerçekleştirmek zorundadır. Bu madde kapsamında, üyelerin kendi portföylerine yaptıkları işlemler ile doğrudan veya dolaylı olarak kendileriyle ilişkili kişi ve kurumlar adına yaptıkları işlemler, üyelerin kendi işlemi olarak değerlendirilir. Pozisyon Limitleri Borsada gerçekleşen işlemlerde dürüstlük ve düzeni sağlamak, sözleşmelerin güvenli bir şekilde işlem görmesini temin etmek amacıyla Borsa pozisyon limitleri koyabilir, mevcut limitleri artırıp azaltabilir. Pozisyon limitleri, bir sözleşme veya sözleşme grubu esas alınarak, teslim ayında olup olmama ve işlemin korunma amacıyla yapılıp yapılmadığı durumları göz önüne alınarak üye veya müşteri bazında belirlenebilir. Pozisyon limitleri, bir tüzel veya gerçek kişinin tüm üyeler nezdindeki hesaplarını kapsar. Pozisyon Limitlerindeki Aşımların Giderilmesi Pozisyon limitlerinin müşteriler tarafından aşılması durumunda, aşımı izleyen ilk Borsa gününde üye, limiti aşan pozisyonlarını kapatması konusunda çerçeve sözleşmesinde öngörülen şekilde müşterisine bildirimde bulunur. Pozisyon limit aşımının üye tarafından müşteriye bildirimini izleyen ilk Borsa gününde aşımın giderilmemesi halinde bu durum, mesai bitiminden önce üye tarafından Borsaya bildirilir. Borsa, müşteriye bildirim yapılsın ya da yapılmasın, bir Borsa gününden daha uzun süre limitleri aşan pozisyonları re’sen kapatabilir. Bu durumda hangi sözleşmelerin kapatılacağına Borsa karar verir. Müşterinin pozisyon limitlerini aştığı hususunda üye tarafından bilgilendirilmemesi, limit fazlası kısmın Borsa tarafından re’sen kapatılmasını engellemez. Pozisyon limitlerinin Borsa tarafından değiştirilmesi neticesinde, daha önceden alınan pozisyonlar nedeniyle veya Borsa tarafından gerçekleştirilen pozisyon transferleri


______________________________________________________________________

TSPAKB

271

sonucunda limitlerin üye ve/veya hesap bazında aşılması durumunda, Borsa tarafından verilen süre içerisinde limit aşımları giderilir. Verilen süre içerisinde limit aşımının giderilmemesi durumunda, bu maddenin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca işlem yapılır.

Korunma Amacıyla Yapılan İşlemler Halihazırda tutulan veya gelecekte alınması beklenen bir pozisyonla ilgili olarak, spot piyasadaki fiyat hareketlerinin neden olacağı finansal zarar riskini azaltmak amacıyla Borsada işlem yapılması, korunma amacıyla yapılan işlemdir. Korunma amacıyla yapılan işlemlerde farklı teminat ve pozisyon limitleri uygulanması kararlaştırılabilir. Bu durumda, korunma amacıyla yapılmış olarak kabul edilecek işlemlerin taşıması gereken şartları belirlemeye Borsa yetkilidir. Uzlaşma Fiyatı Uzlaşma fiyatının belirlenme şekli sözleşmede gösterilir. Sözleşmede yer alan uzlaşma fiyatı belirleme yönteminden daha etkin başka yöntemlerin ortaya çıkması durumunda Borsa Yönetim Kurulu, sözleşmede yer alan uzlaşma fiyatı belirleme yöntemini değiştirebilir. Uzlaşma fiyatı komitesi seans sırasında gerçekleşen işlemlerden hesaplanan uzlaşma fiyatını gerek görürse seansın bitiminden sonraki 15 dakika içinde değiştirme yetkisine sahiptir. Bu süre gerekirse Genel Müdür tarafından uzatılabilir. Ayrıca yeterli miktarda işlem olmaması durumunda, uzlaşma fiyatı komitesi bekleyen emirleri, diğer vadelerde gerçekleşen fiyatları ve spot fiyatı dikkate alarak yeni bir uzlaşma fiyatı belirleyebilir. Müşteri Emirleri Müşteri Emrinin Alınması ve Kaydedilmesi Üye, müşteri emirlerini, Kurulun Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğinde belirtilen şekilde almak ve kaydetmekle mükelleftir. Emirlerde fiyat ve miktar veya bunların belirlenme şekli ile emrin geçerlilik süresi hiçbir şüpheye mahal bırakmayacak şekilde açıkça yer alır. Emirlerin Geçerlilik Süresi Müşterilerden alınan emirlerin geçerlilik süresi üye ile müşteri arasında serbestçe belirlenir. Ancak, Borsaya iletilen emirlerin Borsada geçerlilik süresini Borsa belirler veya bu sürenin emri veren tarafından belirlenmesine imkan sağlayabilir. Bu durumda emirler, emri verenin talebi doğrultusunda günlük olarak veya belirli bir tarihe kadar geçerli olarak verilebilir. Emirlerin belirlenen süre içinde gerçekleşmemesi durumunda emirler geçerliliklerini kendiliğinden yitirir. Emir Türleri a) Piyasa Fiyatlı Emir: Piyasada o an için mümkün olan en iyi fiyattan başlayarak alım veya satım yapılmasını öngören emirdir.

b) Limitli Emir: Alım veya satımın müşteri tarafından belirlenmiş sabit bir fiyattan gerçekleştirilmesini öngören emirdir. Limitli alım emrinde, piyasa fiyatından veya piyasa fiyatının altındaki fiyattan; limitli satım emrinde ise piyasa fiyatından veya piyasa fiyatının üstündeki fiyattan işlem yapılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

272

c) Uzlaşma Fiyatlı Emir: İlgili günde oluşan uzlaşma fiyatı üzerinden gerçekleştirilmek üzere verilen emirdir.

d) Zarar Durdurmalı Emir: Mevcut bir pozisyonla ilgili olarak piyasadaki fiyatların aleyhte gelişmesi halinde, zararın sınırlandırılması amacıyla verilen ve fiyatların belirli bir düzeye ulaşması halinde piyasa fiyatlı veya limitli emir haline gelen emir türüdür.

Müşteri emirlerinde yukarıda sayılanların dışında da fiyat belirleme yöntemleri kullanılabilir.

Yükümlülüklerini Yerine Getirmeyen Müşteriler İle İlgili Yaptırımlar Yönetim Kurulu, taahhütlerini yerine getirmemek fiilini tekrarlayan gerçek veya tüzel kişi müşterilerin emirlerinin Borsa üyeleri tarafından kabul edilmemesi kararı alabilir. Bu kararlar Borsa bülteni ile duyurulur. Bu kararların yayımlanmasından sonra üyeler, ilgili müşterinin pozisyonunu veya riskini azaltacak emirler dışındaki emirlerini kabul edemez. Üyeler, bu Borsa Yönetmeliği uyarınca yatırması gereken teminatları süresi içinde yatırmayan müşterilerinden, riskin artmasına yol açacak şekilde pozisyon almaya yönelik yeni emirleri kabul edemez. Müşteri Emirlerini Reddetme Hakkı Üyeler, müşterilerin verecekleri alım satım emirlerini, kısmen veya tamamen kabul etmemek hakkına sahiptir. Emirlerin kabul edilmemesi durumunda üye, neden belirtme zorunluluğu olmaksızın bu durumu müşterilerine veya onların temsilcilerine emri aldığı anda bildirmekle mükelleftir. Müşterilerin Borsadaki İşlemleri Hakkında Bilgilendirilmesi Sözleşmelerin alınıp satılmasına ilişkin olarak verilen emirler gerçekleştirildikten sonra üyeler, Kurulun Aracı Kuruluşların Türev Araçların Alım Satımına Aracılık Faaliyetlerinde Düzenleyecekleri Belgeler ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğinde belirtilen şekilde müşterilerini bilgilendirir. Teminat tamamlama çağrısına uyulmaması veya Borsa Yönetmeliğinde öngörülen diğer nedenlerle pozisyonları üye veya Borsa tarafından re’sen kapatılan müşterilere gerçekleştirilen işlemler hakkında üyeler tarafından ivedilikle bilgi verilir. İşlem Teminatları Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde, sözleşme hükümlerinin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla müşteriler, aldıkları veya almak istedikleri her pozisyon için üyeye, üyeler de kendileri veya müşterileri adına aldıkları veya almak istedikleri her pozisyon için Takas Merkezine Borsa Yönetmeliği hükümlerine göre teminat yatırmak zorundadırlar. İşlem teminatları başlangıç ve sürdürme teminatı olarak iki kademede tespit edilir. İşlem teminat tutar ve oranları ile teminata kabul edilebilecek kıymetler, bunların değerleme katsayısı ve teminat yatırma süreleri gibi hususlar, sözleşmenin asgari unsurlarında belirlenenler hariç olmak üzere, Borsanın uygun görüşüyle Takas Merkezince belirlenir. Üye veya hesap bazında değişik oran ve tutarlarda farklı teminat belirlenebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

273

Borsa Yönetmeliği ve sözleşme hükümleri uyarınca üyelere tevdi edilmesi gereken işlem teminatları, iade edilmesi gerektiğinde aynen değil misli olarak iade edilir İşlem Teminatların müşteriden Teslim Alınması ve Takas Merkezine Teslim Edilmesi Süreci Bu teminatlar, Borsa Yönetmeliği ve sözleşme hükümlerine göre nakit dışı olanları nakde çevirme ve bunlarla açık pozisyonlardan oluşan zararları karşılama dahil olmak üzere teminatlar üzerindeki tüm tasarruf haklarının Takas Merkezine geçmesini ve Takas Merkezi tarafından kullanılmasını sağlayacak şekilde üye tarafından müşterilerden teslim alınır ve aynı şekilde Takas Merkezine tevdi edilir. Üye tarafından müşteri adına Takas Merkezine tevdi edilen teminatların, başkaca her hangi bir işleme veya incelemeye gerek olmaksızın bu madde hükmüne uygun olarak tevdi edildiği kabul edilir ve Takas Merkezi, söz konusu varlıklar üzerinde Borsa Yönetmeliği ve sözleşme hükümlerine göre tasarruf edebilir. Müşteri varlıklarının bu madde hükmüne uygun olarak üye tarafından teslim alınmamasından doğan tüm hukuki sorumluluk ilgili üyeye ait olup bu nedenle Takas Merkezine her hangi bir sorumluluk yüklenemez. Bu şekilde Takas Merkezinde bulunan işlem teminatları münhasıran sözleşmelerden kaynaklanan müşteri yükümlülüklerinin tasfiyesi amacıyla kullanılır, üyenin veya müşterilerin diğer yükümlülükleri nedeniyle kullanılamaz. Portföy Bazında Teminatlandırma Belirli bir sözleşme grubunun riski azaltacak şekilde bir hesapta tutulması durumunda alınacak teminat tutarında Borsa Yönetmeliğinde belirtilen esaslar çerçevesinde indirim yapılabilir. Teminatların bu şekilde belirlenmesi “portföy bazında teminatlandırma” olarak adlandırılır. 4.4.5.9) Takas Merkezi ve Garanti Fonu

4.4.5.9.1) Takas Merkezi Takas, Borsada gerçekleşen işlemlerle ilgili olarak ortaya çıkan sorumlulukların Takas Merkezinin, alıcı (uzun pozisyon sahibi) karşısında satıcı (kısa pozisyon sahibi), satıcı karşısında alıcı konumuna geçmesi suretiyle, yerine getirilme sürecidir.

Takas Merkezi, Borsa bünyesinde oluşturulabileceği gibi, bir banka veya takas kuruluşu da Takas Merkezi olarak görevlendirilebilir. Bu konuda düzenleme yapmaya ve karar vermeye, Borsanın görüşünü alarak SPK yetkilidir. Borsa işlemlerini yürüten Takas Merkezi, Yönetim Kurulunun kararı ve SPK’nın onayı ile değiştirilebilir.

Borsa dışında bir kurumun Takas Merkezi olarak belirlenmesi durumunda, Borsa ile Takas Merkezi arasında her iki kurumun hak, yükümlülük ve yetkilerinin belirleneceği bir sözleşme yapılır. Bu durumda, seçilen kurum Borsa Yönetmeliğinde takasla ilgili iş ve işlemlerin yürütülmesine ilişkin Takas Merkezine verilmiş tüm yetki ve sorumlulukları devralır. Düzenlenecek sözleşmede Borsa Yönetmeliğine aykırı hususlara yer verilemez.

Takas Merkezinin Görev ve Yetkileri Takas Merkezinin görev ve yetkileri aşağıda belirtilmiştir:

a) Borsa Yönetmeliğindeki esaslar çerçevesinde takas işlemlerini yürütmek, b) Garanti Fonunu idare etmek Garanti Fonuna ilişkin defter kayıt ve bilgileri tutmak, ve Garanti Fonuna katılım tutarı ile ilgili tavsiyede bulunmak, c) Takas işlemleri çerçevesinde Garanti Fonundan gerekli ödemeleri yapmak,


______________________________________________________________________

TSPAKB

274

d) Garanti Fonundan yapılan ödemeler nedeniyle oluşan alacağı tahsil için gerekli işlemleri yürütmek,

e) Teminat olarak kabul edilebilecek kıymetler ve bunların temini, tahsili, tamamlama sürecine ilişkin esasları Borsanın uygun görüşünü almak suretiyle belirlemek,

f) Teminat tamamlama çağrısı yapmak ve teminat tutarının yeniden istenen seviyeye süresi içinde çıkartılmasını sağlamak,

g) Yönetmelikte tanımlanmış olağanüstü durumların varlığı halinde olağanüstü durum teminatı yatırılmasını sağlamak, Borsa tarafından belirlenen açık pozisyonların kapatılmasını veya ilgili teminatların başka üyeye transfer edilmesini sağlamak,

h) Teminatları toplamak ve idare etmek, gerektiğinde bunları nakde çevirerek hak sahiplerine ödemek,

i) Teminatları değerlemek, j) Temerrüt esaslarının belirlenmesinde tavsiyelerde bulunmak, k) Üyelerin temerrüdü durumlarında Borsa Yönetmeliğinde öngörülen tedbirleri

almak, l) Başlangıç ve sürdürme teminatlarının düzeyi konusunda tavsiyelerde bulunmak, m) Hesapları güncelleştirmek ve bununla ilgili nakit ve varlık transferlerini yapmak, n) Teslimat taleplerini pozisyon sahipleri arasında tahsis etmek, o) Teslimatla ilgili bilgileri üyelere süresi içinde bildirmek, p) Teslimatın düzenli bir şekilde gerçekleşebilmesi için Borsa Yönetmeliğinde

öngörülen işlemleri yürütmek, r) Borsada işlemlerin yapılmasını sağlamak üzere hesap açmak, s) Takas üyelerinin takas üyeliğine ilişkin yükümlülüklerini yerine getirme konusunda

finansal yeterliliğine ilişkin herhangi bir olumsuz durum tespit etmesi halinde Borsayı bilgilendirmek,

t) Opsiyon primi tahsilatını ve ödemesini gerçekleştirmek, u) Borsada gerçekleştirilen işlemlerin takası kapsamında gerekli tüm iş ve işlemleri

yapmak. Takas Esasları Borsada gerçekleştirilen işlemlerden doğan yükümlülüklerin taraflarca yerine getirilmesinin sağlanması Takas Merkezi aracılığıyla yapılır. Temerrüt durumunda, Takas Merkezi bu amaçla alınmış teminatlar ve Garanti Fonuna başvurur. Garanti Fonundan karşılanmayan tutarlar için Takas Merkezinin kendi kaynaklarına başvurulamaz. Takasın diğer kaynaklar ve Takas Merkezinin kendi kaynaklarından garanti edilmesi yönteminin uygulanmaya konulması durumu saklıdır. Sözleşmelerin takasının garanti edilmesi için alınan teminatlar ve Garanti Fonu sadece Borsada gerçekleşen işlemler nedeniyle Takas Merkezinde açılan hesaplarla ilgili temerrütlerde kullanılır. Üyelerin diğer işlemlerinden kaynaklanan yükümlüklerinin karşılanmasında Takas Merkezinde teminat olarak tutulan tutarlara müracaat edilemez. Takas Merkezi, takas üyesi olmayan üyelerin diğer üyelere karşı yükümlülüklerinden, müşterilerin, Borsa ve takas üyelerine karşı yükümlülüklerinden ve üyelerin müşterilerine karşı yükümlülüklerinden sorumlu tutulamaz. Hesapların Güncelleştirilmesi Hesaplar, uzlaşma fiyatı esas alınarak Takas Merkezi tarafından güncelleştirilir. Güncelleştirme işlemi, uzlaşma fiyatının belirlenmesi sonrasında pozisyonların uzlaşma fiyatı üzerinden değerlemeye tabi tutularak hesaplara yansıtılmasıdır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

275

Güncelleştirme işleminin seansın sonunda yapılması esas olmakla birlikte, aşırı fiyat dalgalanmaları ve diğer olağanüstü durumların ortaya çıkması durumunda, Borsanın isteği üzerine seans içinde de Borsa tarafından belirlenecek fiyatlar üzerinden yapılabilir. Hesapların güncelleştirilmesiyle oluşan değişiklikler sonucunda, bir hesaptaki tutarın teminat olarak bulunması gereken asgari tutarı aşması halinde, aşan kısım hesap sahibi tarafından çekilebilir. Daha sonraki fiyat değişimleri nedeniyle ilave teminat yatırılmasının gerekli olması durumunda, Takas Merkezi önceki ödemeler nedeniyle sorumlu tutulamaz. Güncelleştirilme sonucunda teminat açığının ortaya çıkması durumunda, Borsa Yönetmeliğin ilgili maddeleri uyarınca teminat tamamlama çağrısı yapılır. Hesap Dökümü Takas Merkezi, gün sonu itibariyle gün içinde Borsada gerçekleşen işlemler ve hesapların güncelleştirilmesi bilgileri çerçevesinde teslimat yükümlülükleri, hesaplardaki hareketler, nakdi ve gayri nakdi teminat bakiyeleri, tahsil edilecek alacak ve ödenecek borç bakiyesi gibi bilgileri tasnifli bir şekilde hazırlar ve üyelere iletir. Bu döküm, takas işlemleri ve üyelerin kendi iç kayıtları açısından bağlayıcıdır. Bu dökümler elektronik ortamda üyelere gönderilebilir 4.4.5.9.2) Temerrüt Esasları Teminatla İlgili Temerrüt Temerrüt, Borsada gerçekleşen işlemler ve açık pozisyonlar nedeniyle Takas Merkezine yatırılması gereken teminat ve diğer tutarların süresi içerisinde yatırılmaması halidir. Gerekli tutarı süresi içerisinde yatırmayan üyeler, başka bir ihbara gerek kalmaksızın temerrüde düşmüş sayılır. Temerrüt halinde uygulanacak diğer müeyyideler ve uygulamaya ilişkin esaslar Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Üyelerin Temerrüdü Halinde Takas Merkezinin Yapacağı İş ve İşlemler Temerrüt halinde, Takas Merkezi, teminat olarak alınan varlıkları ihbarda bulunmaksızın nakde çevirebilir. Müşteri varlıklarının ayrıştırılabilmesi durumunda, müşteri hesapları için tutulan varlıkların nakde çevrilmesinden elde edilen tutar, üyenin ilgili müşteri hesaplarından kaynaklanan teminat eksikliğini, üyenin kendi işlemleri için hesabında bulunan varlıkların nakde çevrilmesinden elde edilen tutar ise üyenin kendisi ve müşterilerinin işlem ve hesaplarından kaynaklanan teminat eksikliğini gidermek için kullanılır. Teminatların nakde çevrilmesiyle ilgili olarak Takas Merkezi veya Borsa hiçbir sorumluluk altına girmez. Bir üye temerrüde düştüğünde, üyenin işlem teminatları, Garanti Fonundaki katkıları ve Borsa nezdindeki tüm varlıkları ve alacakları, yerine getirilmemiş yükümlülüğün ifası için kullanılır. İlgili üye, temerrüt durumunda bahsi geçen varlıklar ve elde edilmiş gelirlerin Takas Merkezi tarafından yükümlülüğünün ifa edilmesi amacıyla herhangi bir ihtar ve ihbara gerek kalmaksızın kullanılacağını ve tüm bu hususlarda gecikmeye neden olabilecek davranış ve fiillerde bulunmayacağını imzalayacağı Takas Üyeliği Taahhütnamesi ile kabul etmiş sayılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

276

Takas üyesi olmayan üyelerin yükümlülüklerini yerine getirmemeleri durumunda, pozisyonları ilgili takas üyesi, Borsa veya Takas Merkezi tarafından re’sen kapatılabilir. Ters işlemle kapatılamayan pozisyonlara ilişkin tarafların yükümlülükleri ve temerrüt durumları devam eder. 4.4.5.9.3) Garanti Fonu Takas üyelerinin Borsada sözleşme alım satımından kaynaklanan yükümlülüklerini Takas Merkezine karşı yerine getirmemeleri durumunda Yönetmelik hükümleri çerçevesinde kullanılmak üzere Borsa tarafından Garanti Fonu oluşturulur. Takas üyelerinin Garanti Fonuna yapacakları katkının tutarı Borsa tarafından belirlenir. Yönetim Kurulu, birden fazla Garanti Fonu oluşturulmasına karar verebilir. Garanti Fonunun İdaresi Garanti Fonu, Takas Merkezi tarafından temsil ve idare edilir. Garanti Fonundaki nakit varlıklar Takas Merkezi tarafından nemalandırılır. Garanti Fonuna takas üyelerince yapılacak ödemelerin zamanının belirlenmesi, yatırılacak kıymetlerin tespiti, değerlemesi, tahsili, Garanti Fonunun yönetilmesi ve fonun kullanımına ilişkin esaslar, Borsanın uygun görüşü alınarak Takas Merkezi tarafından düzenlenir. Takas Merkezi de kendi kaynaklarından bu fona karşı taahhütte bulunabilir. Garanti Fonundaki varlıklar, sadece fonun kuruluş amacı çerçevesinde kullanılabilir. Bu varlıklar, üyelerin diğer yükümlülükleri için her ne surette olursa olsun kullanılamaz, bu fonun kuruluş amacı çerçevesinde kullanımına kısıtlama getirilemez. Garanti Fonunun Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde kullanılması veya diğer nedenlerle eksilmesi durumunda, takas üyelerinden ilave katkı yapılması istenebilir. Garanti Fonunun İzlenmesi ve Fondan Ödeme Yapılmasına İlişkin Esaslar Garanti Fonunda bulunan varlıklar ve bu varlıkların getirileri katkı yapanlar bazında izlenir. Takas üyeliğinden ayrılan üyenin Garanti Fonundaki payı, ayrılma tarihinde Borsada mevcut açık sözleşmelerin vadesinde, Garanti Fonunun potansiyel ödeme yükümlülükleri de dikkate alınmak ve ödenmesi gereken vergi ve diğer yasal yükümlülükler indirilmek suretiyle iade edilir veya ödenir. Bu kapsamda yapılacak iade veya ödemeler, Garanti Fonuna katılım esnasında yatırılan kıymetlerin aynen iadesi şeklinde olmayabilir. Ödenecek kıymetlerin türü ve tutarını belirlemeye Takas Merkezi yetkilidir. Üyelikten ayrılma tarihinden sonra gerçekleşse dahi, takas garantisi kapsamında ödeme yapılması gerekliliği ortaya çıktığında, henüz iade edilmemiş katılım payları diğer üyelerin katılım payları ile aynı şekilde kullanılır. Garanti Fonundan temerrüt nedeniyle ödeme yapılması durumunda, ilk önce mütemerrit olan üye veya üyelerin payından ödeme yapılır. Bunu aşan kısım, diğer üyelerin katkılarıyla orantılı olarak Garanti Fonundan karşılanır. Yapılan ödemenin mütemerrit üyenin payından yüksek olması durumunda, söz konusu fark Garanti Fonunun alacağı olarak değerlenir. Takas Merkezi bu alacağın tahsili için gerekli kanuni takipleri yapmaya yetkilidir. Garanti Fonundan takas garantisi nedeniyle yapılacak ödemeler zaman önceliği esas alınarak yapılır. Daha önce gerçekleşmiş temerrütler tamamen tasfiye edilmedikçe, bir sonraki günün temerrütleri için ödeme yapılamaz. Ancak bir gün içindeki temerrüt


______________________________________________________________________

TSPAKB

277

tutarının Garanti Fonunun tutarını aşması durumunda ödemeler, temerrüt tutarıyla orantılı olarak yapılır. Üyelerin Finansal Açıdan Zor Durumda Kalmaları Gerek kendisi gerekse müşterileri adına açık pozisyon taşıyan üyelerin finansal zorluk veya ödeme güçlüğü içinde bulunduğunun Borsa veya Takas Merkezince tespiti üzerine, sözleşmelerin düzenli bir şekilde tasfiye edilmesi ve teslimatın yapılması için Borsa ilgili üye hakkında aşağıdaki kararları almaya yetkilidir: a) Açık pozisyonların ve bunlara ilişkin teminatların başka bir üyeye veya üyelere transfer edilmesi, b) Yeni pozisyon açılmasının yasaklanması, c) Mevcut pozisyonların kapatılması, d) Garanti Fonuna ilave ödeme yapılması veya Borsa ve Takas Merkezine ilave teminat yatırılması, e) Mevcut sözleşmeler ile ilgili olarak ilave teminat yatırılması, f) Takas üyesinin değiştirilmesi veya birden fazla takas üyesi ile anlaşma yapılması, g) Takas sürecinin Borsa Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde sona erdirilmesine yönelik Borsa ve Takas Merkezi tarafından gerekli görülebilecek diğer tedbirlerin alınması. 4.4.5.9.4) Pozisyon Transferi Aşağıdaki durumların gerçekleşmesi halinde, Takas Merkezinin önerisi ve Yönetim Kurulunun kararı ile üyelerin pozisyonları diğer bir takas üyesine transfer edilebilir: a) İki veya daha fazla üyenin birleşmesi, b) Bir takas üyesinin takas üyeliğinden çekilmesi veya çıkarılması, c) Takas üyesi olmayan bir üyenin takas üyesi olması, d) Borsa üyesinin işlemlerinin geçici veya sürekli olarak durdurulması veya askıya alınması, e) Bir takas üyesinin verdiği takas garantisini kaldırması, f) Takas garantisi veren üyenin değişmesi, g) Takas üyesinin yükümlülüklerini yerine getirememesi veya finansal durumunun zayıfladığına ilişkin emarelerin ortaya çıkması, h) Takas merkezinin kabulü ve haklı gerekçelerin varlığı şartıyla müşterinin talebi ve diğer olağanüstü haller. Transfer işlemi, Takas Merkezi tarafından tutulan kayıtlar üzerinden, ilgili teminat hesaplarıyla birlikte yapılır. Transfer işlemi sonrasında yeni duruma göre ilgili üyeler kendi kayıtlarını güncelleştirirler. Pozisyon transferi gerçekleştirmeden önce her iki takas üyesi bu durumla ilgili Takas Merkezine ve teminatların yatırılacağı bankaya bilgi vermek zorundadır. Üyelerden kaynaklanan maddi hata olması veya transfer sonucunda ilgili hesapta daha az açık pozisyonun kalacak olması durumunda tarafların talebi üzerine pozisyon transferi Genel Müdürlük kararıyla da yapılabilir. Pozisyon transferi, transfer edilecek üyenin kabulü halinde yapılabilir. Transfer işlemi ile ilgili diğer esaslar Yönetim Kurulu tarafından düzenlenir. 4.4.5.9.5) Özel şartlara tabi pozisyon transferi


______________________________________________________________________

TSPAKB

278

Borsada alım/satım emrini vererek işlemi gerçekleştiren üye ile teminatların ve açık pozisyonların tutulduğu üyenin farklılaştırılabilmesine imkan tanınması amacıyla gerçekleştirilen pozisyon transferi işlemleri özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemleridir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi işlemlerinin tarafları arasında sözleşme imzalanması zorunludur. Söz konusu sözleşmenin asgari unsurları ile diğer uygulama esasları Borsa Yönetim Kurulu’nun uygun görüşü ile Takas Merkezi tarafından belirlenir. Özel şartlara tabi pozisyon transferine konu olabilecek işlemleri yatırımcı grubu bazında sınırlandırmaya Borsa Yönetim Kurulu yetkilidir. Özel şartlara tabi pozisyon transferi yoluyla devralınan pozisyonlar ve teminat hesaplarından doğan hak ve yükümlülükler Borsa Yönetmeliği uyarınca Borsa işlemi neticesinde oluşan açık pozisyonlardan doğan hak ve yükümlülüklerle aynı kapsamda değerlendirilir. Borsa işlemi neticesinde oluşan hak ve yükümlülükler, Borsada alım satım emrini vererek işlemi gerçekleştiren üye tarafından açık pozisyonların özel şartlara tabi pozisyon transferi yoluyla diğer üyeye devredilmesine kadar işlemi gerçekleştiren üyeye, özel şartlara tabi pozisyon transferi işleminden sonra ise açık pozisyonların tutulduğu üyeye aittir. 4.4.5.10) Uyuşmazlıklar 4.4.5.10.1) Uyuşmazlıkların Çözümü Borsa üyeleri arasında veya Borsa üyeleri ile müşterileri arasında Borsa işlemlerinden doğan uyuşmazlıklar, Borsa Yönetmeliğinin 108’inci Maddesi içerisinde belirtilen usul ve esaslar içinde çözümlenir. Borsa işlemi; Borsada işlem yapmak amacıyla emir verilmesi, işlemlerin gerçekleşmesi, takası, sözleşme nedeniyle teslimat yapılması, bu işlemler nedeniyle teminat verilmesi, teminatların nemaları gibi Borsada kote edilen sözleşmelerin alım satımı için üyeler ile müşterileri arasında mutad olarak gerçekleşmesi beklenen iş ve işlemleri kapsar. 4.4.5.10.2) Zararların Karşılanması Borsa Yönetmeliği’nin 109’uncu Maddesi çerçevesinde Üyelerin müşterilerine, Borsanın diğer üyelerine, Borsaya ve Takas Merkezine verebilecekleri zararlar, sırasıyla; a) Üye tarafından kabul edildiği, b) Yönetim Kurulunca kararlaştırıldığı, c) Anlaşmazlık bir yargı organınca karara bağlandığı durumlarda, anlaşmaya varılan veya kararlaştırılan meblağ süresi içinde veya sürenin belirtilmediği durumlarda Borsa tarafından belirlenecek makul bir süre içerisinde üye tarafından ödenmezse, üyelik teminatından mahsup yapılarak Borsa tarafından re’sen ödenir. 4.4.5.10.3) Uyuşmazlıkların Çözümünde Yetki Borsaya getirilen uyuşmazlıkların çözümlenmesinde Yönetim Kurulu yetkilidir. Bu konuda, Yönetim Kuruluna Uyuşmazlık Komitesi yardımcı olur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

279

Tutarı, SPK’nın belirleyeceği miktardan az olan uyuşmazlıkların çözümünde uyuşmazlık komitesinin bir üyesi yetkili kılınabilir. 4.4.5.10.4) Üyelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Çözüm Yeri Borsa üyeleri arasında Borsa işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların Borsada çözümü zorunludur. Müşterilerin, Borsa işlemleri nedeniyle Borsa üyeleri ile olan ihtilafları, başvuruları halinde, Borsada çözümlenir. Tarafların yargı mercilerine başvuru hakkı saklıdır. Taraflarca yargı yoluna başvurulduğunda, dava sonuçlanıncaya kadar dosya işlemden kaldırılır. Adli yargı yoluna gidilmesi durumunda, Borsa üyesi durumu öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde Borsaya bildirmek, nihai kararı da aynı süre içinde ibraz etmekle yükümlüdür. 4.4.5.10.5) Uyuşmazlıkların Çözümü İçin Başvuru Uyuşmazlığın Borsa Yönetmeliği hükümleri uyarınca işleme tabi tutulabilmesi için taraflardan birinin Borsaya yazılı müracaatı şarttır. Bu müracaatta, tarafların isim ve adresleri, ihtilafın konusu, maddi olaylar, talep, olayın gerçekleşme şekli ve talebi destekleyecek belge ve açıklamalara yer verilir. 4.4.5.10.6) İnceleme ve Karar Uyuşmazlığa ilişkin müracaatın alınmasını takiben Genel Müdürlük ivedilikle, cevabını vermesi için dilekçe örneğini karşı tarafa tebliğ eder. Cevap için tebellüğ tarihinden itibaren 5 iş günü beklenir. Cevap geldikten veya bu süre geçtikten sonra dosya incelenmek üzere Uyuşmazlık Komitesine intikal ettirilir veya Genel Müdürlükçe konunun yeterince açık olduğu kanaatine varılır ise dosyanın ilk Yönetim Kurulunda görüşülmesi ve karara bağlanması sağlanır. Yönetim Kurulunun kararlarına karşı kararın taraflara tebliğini izleyen 10 iş günü içinde Borsa kanalıyla SPK nezdinde itirazda bulunulabilir. SPK’nın uyuşmazlıkları çözümlemeye dair kararları nihaidir. Bu kararlara karşı idari yargı mercilerine başvurulabilir. Tutarı, SPK tarafından belirlenen miktarın altında kalan anlaşmazlıklarda, Borsanın verdiği karara SPK nezdinde itiraz edilemez. 4.4.5.10.7) Sulh Olma ve Şikayetten Vazgeçme Uyuşmazlık konusunun Borsaya intikal ettirilmesinden sonra, tarafların her zaman sulh yoluyla anlaşmaları mümkündür. Sulh yoluyla anlaşma halinde, taraflar durumu derhal Genel Müdürlüğe bildirmek zorundadırlar. Şikayet eden, incelemenin her safhasında talebinden kısmen veya tamamen feragat edebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

280

Bu durumlarda, Yönetim Kurulu uyuşmazlık dosyasının işlemden kaldırılmasına karar verir. Feragat edilen ihtilaf, tekrar şikayet konusu yapılmaz. 4.4.5.10.8) Tebligat ve Uyuşmazlıkla İlgili Kayıtlar

Uyuşmazlık konusunda verilen kararlar, tarafların başvuru dilekçesinde gösterilen adreslerine gönderilecek iadeli taahhütlü mektupla veya elden imza karşılığı teslim suretiyle tebliğ olunur. Borsada, uyuşmazlık konuları, taraflar, bilgi ve belgeler, verilen kararların özetleri düzenli olarak özel bir dosyada 5 yıl süreyle saklanır. 4.4.5.10.9) Ücret

Yönetim Kurulu, uyuşmazlıkların çözümü ile ilgili masrafları karşılamak üzere başvuru sahibinden ücret talep edebilir. 4.4.5.11) Disiplin cezaları 4.4.5.11.1) Disiplin Cezalarının Çeşitleri Borsa Yönetmeliği’nin 104’üncü Maddesi uyarınca, Borsada düzeni veya dürüstlüğü bozan ya da Borsa işlerine hile karıştıran, Borsa işlerinin açık, düzenli ve dürüst yürütülmesine ilişkin mevzuata ve alınan kararlara uymayanlarla, Borsa Yönetmeliği hükümlerine aykırı davrandığı tespit edilen Borsa üyeleri, üye temsilcileri ve üye temsilci yardımcıları hakkında fiilin mahiyet ve önemine göre aşağıda sayılan disiplin cezalarından bir veya birkaçı uygulanır: a) Uyarı: 1) Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde kayıtsızlık ve dikkatsizlik göstermek, 2) Üyelik görev ve sorumluluklarına karşı kayıtsızlık göstermek veya bunları yerine getirmemek, 3) Meslek onuruna veya meslek kurallarına uymayan hareketlerde bulunmak, 4) Borsanın itibarını zedeleyici sözler sarfetmek, 5) Müşteriler ile olan ilişkilerinde terbiye ve nezakete aykırı harekette bulunmak. b) Kınama: 1) Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde ihmali bulunmak, 2) Borsanın itibarını zedeleyici asılsız beyan veya yayımda bulunmak, 3) Borsanın çalışma düzenini bozmak, 4) İş münasebetinde bulunduğu kimseler hakkında kötü muamelede veya haksız ithamda bulunmak, 5) Borsa dışında, Borsa üyeliğinin gerektirdiği itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak. Bir defa uyarı cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye kınama cezası verilebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

281

c) Para cezası: Borsa usul ve esaslarının yerine getirilmemesinde kasıtlı davranmak, 2) Borsaya, Takas Merkezine ve müşterilere karşı taahhütlerini zamanında tam olarak yerine getirmemek, 3) İşlem gören sözleşmeler hakkında gerçeğe aykırı ve yanıltıcı beyanlarda bulunmak, 4) Defter ve kayıtları usulüne uygun olarak veya hiç tutmamak, 5) Borsa işleriyle ilgili hesap ve işlemleri, denetime yetkili elemanların denetlemesine müsaade etmemek, bu görevlilere kolaylık göstermemek ve yardımda bulunmamak. Bir defa kınama cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye para cezası verilebilir. d) Borsa üyeliğinden ya da üye temsilciliği veya üye temsilci yardımcılığından geçici çıkarma: 1) Borsa, Takas Merkezi ve üye görevlilerine saldırıda bulunmak, küfretmek, onları alenen tehdit etmek, tehdit ve tahkir edici sözler kullanmak, 2) Borsa üyelerini ve görevlilerini sırf zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacı ile Borsaya ait belgeleri gizlemek, 3) Borsada işlemlerin dürüst ve düzenli oluşumunu engelleyecek iş ve işlemlerde bulunmak. Bir defa para cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Yönetim Kurulu kararıyla geçici çıkarma cezası verilebilir. e) Borsa üyeliğinden, üye temsilciliğinden veya üye temsilci yardımcılığından sürekli çıkarma: 1) Gizli kalması Genel Kurulca veya Yönetim Kurulunca karara bağlanmış bilgi ve belgeleri açıklamak, 2) Borsa üyeliği ya da üye temsilciliği veya üye temsilci yardımcılığı sıfatı ile bağdaşmayacak hareketlerde bulunmak, 3) Borsa üyelerini ve görevlilerini sırf zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacıyla Borsaya ait belgeleri tahrif veya yok etmek, Borsada boykota kalkışmak veya hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanmak ya da hileli iflas gibi yüz kızartıcı bir suçtan dolayı mahkumiyet kararı kesinleşmiş olmak. Bir defa geçici çıkarma cezası verildikten sonra Borsa Yönetmeliğinde cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Yönetim Kurulu kararıyla sürekli çıkarma cezası verilebilir. 4.4.5.11.2) Disiplin Kovuşturmasının Yürütülmesi Borsa Yönetmeliği’nin 106’ncı Maddesi çerçevesinde Disiplin komitesi, Genel Müdürlük tarafından havale edilen dosya üzerine disiplin işlemlerini aşağıdaki sıraya uygun olarak yürütür: a) Soruşturmanın başlatılması Komite, Borsa Yönetmeliği hükümlerine aykırı davrananlar hakkında ihbar ve şikayetin başladığı tarihten itibaren en geç on iş günü içinde soruşturmaya başlar. Komite ihbar ve şikayeti geçerli bulmazsa, ilave adımların atılmasına gerek duymaksızın konuyu Yönetim Kuruluna sunar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

282

b) Savunma İhbar ve şikayetin geçerli bulunması veya re’sen soruşturmanın başlatılması durumunda, yapılacak soruşturmada yazılı savunma istenmesi ve bu savunma için tebellüğ tarihinden itibaren en az onbeş iş günü süre tanınması zorunludur. Komite, hakkında soruşturma yapılan üyenin isteği üzerine veya re’sen kendisini veya temsilcilerini dinlemek üzere davet edebilir. Kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın davete uymayanların dinlenmesinden vazgeçilir. c) Soruşturmanın sonuçlandırılması Komite ilgili dosyanın soruşturmasını tamamladıktan sonra onbeş iş günü içinde kararını yazılı olarak Yönetim Kurulunun onayına sunar. Komite başkan ve üyeleriyle Yönetim Kurulu üyelerinin doğrudan veya dolaylı olarak kendileri veya kendileriyle ilgili kişiler ya da temsilcisi oldukları kuruluşlar hakkında yapılabilecek disiplin kovuşturmasına katılamaz ve oy kullanamazlar. d) Yönetim Kurulu kararı ve tebligat Yönetim Kurulunun kararı, alındığı günü izleyen üç iş günü içinde iadeli taahhütlü mektupla ilgililerin bilinen adreslerine gönderilir veya elden imza karşılığı teslim suretiyle tebliğ edilir. e) Cezaların kesinleşmesi Disiplin cezaları, Yönetim Kurulu kararının ilgiliye tebliği tarihinden itibaren onbeş iş günü içinde SPK’ya başvurulmadığı takdirde kesinleşir. Yönetim Kurulu kararına karşı SPK’ya itiraz edilmesi halinde ceza, SPK kararının Yönetim Kurulu Başkanlığınca ilgiliye tebliğinden itibaren kesinleşir. 4.4.5.11.3) Komiteler Borsada, işlerin gerektirdiği sayıda komite oluşturulabilir. Komitelerin kuruluşu, ilgası ve çalışma esasları Yönetim Kurulu tarafından belirlenir ve Borsa Bülteninde duyurulur. Komiteler en az üç kişiden oluşur. 4.4.5.11.4) Uyuşmazlık Komitesi Uyuşmazlık Komitesi, Borsa Yönetmeliğinin 110’uncu Maddesinde tanımlanan Borsaya getirilen uyuşmazlıkların çözümlenmesinde incelenmesinde ve sonuçlandırılmasında Yönetim Kuruluna yardımcı olur. 4.4.5.11.5) Disiplin Komitesi Disiplin komitesi, biri başkan olmak üzere üç üyeden oluşur. Üyeler, üye temsilcileri ve üye temsilci yardımcıları hakkında, bu Borsa Yönetmeliğinin 120’nci Maddesi çerçevesinde disiplin soruşturmalarının yürütülmesinde ve disiplin cezalarının verilmesinde Yönetim Kuruluna yardımcı olur. 4.4.5.11.6) Uzlaşma Fiyatı Komitesi Uzlaşma fiyatı komitesi, Borsa Yönetmeliğinin 121’inci Maddesi çerçevesinde, Borsaya kote edilecek sözleşmelerin her biri için Borsa Yönetim Kurulu tarafından oluşturulur. Uzlaşma fiyatı komitesi üyeleri Borsa Bülteninde ilan edilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

283

4.4.5.11.7) Üyelik Komitesi

Üyelik komitesi, Borsada üyeliğe kabul konusunda Yönetim Kuruluna yardımcı olmak üzere en az 5 üyeden oluşan bir üyelik komitesi kurulmasına Yönetim Kurulu tarafından karar verilebilir. 4.4.5.11.8) Üyelerle İlişkiler Komitesi Üyelerle İlişkiler komitesi, Borsada, Borsa üyelerinin temsilcilerinden olmak üzere en az 5 üyeden oluşan üyelerle ilişkiler komitesi kurulur. Bu komitenin üyelerinin seçimi, yetkileri ve çalışma esasları Yönetim Kurulu tarafından düzenlenir. 4.4.5.11.9) Teslimat Komitesi Bu Yönetmeliğinin 124’üncü Maddesi çerçevesinde, Borsada fiziki teslim öngören her bir sözleşme için bir teslimat komitesi kurulur. Biri Takas Merkezinden, biri Borsadan olmak üzere Teslimat Komitesi asgari üç kişiden oluşur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

284

5) SERMAYE PİYASASI KURULU, DENETİM VE CEZAİ SORUMLULUK

5.1) Sermaye Piyasası Kurulu’nun Oluşumu, Üyeler ve Atanmaları

Sermaye Piyasası Kanunu ile verilen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahip Sermaye Piyasası Kurulu kurulmuştur. Kurul, biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden oluşur. Kurul, yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanır. Merkezi Ankara’dadır. Kurul gerekli gördüğü yerlerde büro açabilir. İlgili Bakan, Kurulun yıllık hesapları ile harcamalarına ilişkin işlemlerini denetletir; denetleme sonuçlarıyla ilgili gerekli tedbirleri alır. Denetim sonuçları ile bunlara ilişkin işlemleri ve alınan tedbirleri gösterir bir rapor, Kurulun yıllık faaliyet raporu ile birlikte ilgili Bakan tarafından Bakanlar Kuruluna sunulur. Kurul, ilgili bakanlıkça önerilecek dört aday arasından iki, Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından önerilecek ikişer aday arasından birer kişi olmak üzere, Bakanlar Kurulu Kararıyla atanacak yedi üyeden oluşur. Bakanlar Kurulu, adaylardan birini Başkan olarak atar. Kurul, Başkanın teklifi ile üyelerden birini ikinci başkan olarak seçer. İkinci Başkan izin, hastalık, yurtiçi ve yurtdışı görevlendirme, görevden alınma ve görevde bulunmadığı diğer hallerde Başkana vekâlet eder. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süresi altı yıldır. Süreleri bitenler yeniden seçilebilirler. Başkan dışındaki üyelerin üçte biri iki yılda bir yenilenir. Başkanlık ve üyelikler görev süreleri dolmadan herhangi bir sebeple boşaldığı takdirde, boşalan yerlere yukarıda belirtilen esaslar dahilinde iki ay içinde seçim ve atama yapılır. Bu şekilde atananlar, yerine atandıkları kişinin sürelerini tamamlarlar. Başkan ve üyelerin hastalık, kaza ve sair nedenlerle geçici iş göremezliğe uğraması halinin altı aydan fazla sürmesi durumunda bunların üyelikleri düşer ve yerlerine iki ay içerisinde atama yapılır. Kurul Başkan ve üyelerinin görev süreleri dolmadan görevlerine son verilemez. Ancak atanmaları için gerekli şartları kaybettikleri veya durumlarının bu Kanunun 20’nci maddesine aykırı düştüğü tespit edilen, görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlardan dolayı haklarında verilen mahkumiyet kararı kesinleşen Kurul Başkan ve üyeleri, süreleri dolmadan Başbakanın onayı ile görevden alınırlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

285

5.2) Sermaye Piyasası Kurulunun Görev ve Yetkileri Sermaye Piyasası Kurulu’nun görev ve yetkileri genel olarak düzenleme ve denetleme olarak ikiye ayrılabilir. Kurul yetkilerini, düzenleyici işlemler tesis ederek ve özel nitelikli kararlar alarak kullanır. Düzenleyici işlem niteliğindeki yönetmelik ve tebliğler, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulur. Özel nitelikli kararlardan kamuoyunu ilgilendirenler, Kurulun haftalık bülteni ile ilgili kişi ve kuruluşlara duyurulur. Kanunun 22’nci maddesinde yer alan Kurulun başlıca görev ve yetkileri aşağıdaki gibidir: a) Sermaye piyasası araçlarının, ihracını, halka arz ve satışının şartlarını düzenlemek ve denetlemek, b) İhraç veya halka arzolunacak sermaye piyasası araçlarını Kurul kaydına almak ve kamu yararının gerektirdiği hallerde sermaye piyasası araçlarının halka arz ve satışını geçici olarak durdurmak, c) Sermaye Piyasası Kanununa tabi sermaye piyasası kurumlarının malî bünyeleri ve kaynaklarının kullanımı ile ilgili standart rasyoları genel olarak ya da faaliyet alanları veya kurumların türleri itibariyle belirlemek, bu rasyoların yayımlanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemek, d) Sermaye piyasasında, gerektiğinde elektronik ortam da dahil bağımsız denetim faaliyetine ilişkin esasları belirlemek; denetlemeye yetkili olanların sermaye piyasasında bağımsız denetleme faaliyetlerinde bulunacak kuruluşların kuruluş şartlarını ve çalışma esaslarını Türkiye Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ve Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği ile istişarede bulunarak belirlemek ve bu şartları taşıyanları listeler halinde ilan etmek, e) Kamunun zamanında yeterli ve doğru olarak aydınlatılmasını sağlamak amacıyla, genel ve özel nitelikte kararlar almak ve her türlü mali tablo ve raporlar ile bunların bağımsız denetimlerinin, sermaye piyasası araçlarının halka arzında yayımlanacak izahname ve sirkülerin ve araçların değerini etkileyebilecek önemli bilgilerin kapsamını, standartlarını ve ilan esaslarını tespit ve bu konularda tebliğler yayımlamak, f) Sermaye Piyasası Kanununa tabi ihraçcıların SPK’nun 50'nci maddesinin (a) bendi hükümleri çerçevesinde bankaların, sermaye piyasası kurumlarının ve borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasaların faaliyetlerinin bu Kanuna, Kurul yönetmelik, tebliğ ve kararlarına ve sermaye piyasaları ile ilgili diğer mevzuata uygunluğunu gerekli her türlü bilgi ve belgeyi isteyerek, izlemek ve denetlemek, g) Sermaye piyasasını ilgilendiren her türlü iletişim araçları ile yapılan yayın, duyuru ve reklamları izlemek ve bunlardan yanıltıcı olduğu tespit edilenleri yasaklamak ve gereği yapılmak üzere ilgili kuruluşlara bildirmek, h) Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri gereğince elde ettiği veya kendisine tevdi edilen malî tablo ve raporlar ile diğer belgeleri incelemek, gerekli gördüğü hususlar hakkında ihraçcı ve kurum denetçilerinden veya bağımsız denetçilerden ayrıca rapor istemek, elde ettiği sonuçları değerlendirerek, Kanunda belirtilen gerekli tedbirleri almak, i) Halka açık anonim ortaklıkların genel kurullarında genel hükümler çerçevesinde vekaleten oy kullanılmasına ilişkin esasları belirlemek ve bu ortaklıklarda yönetim kontrolünün el değiştirmesine yol açacak oranda vekâlet toplayan ya da pay iktisap edenlerin, diğer payları satın alma yükümlülüğüne ve azınlıktaki ortakların da kontrolü ele geçiren kişi veya gruba paylarını satma hakkına ilişkin düzenlemeleri yapmak, j) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların niteliklerini, alım ve satım esaslarını, bu araçların işlem göreceği borsalar ve piyasalarda çalışacakların denetim, faaliyet ilke ve esasları ile yükümlülüklerini, teminatlar, takas ve saklama sistemi konularındaki esas ve usulleri düzenlemek,


______________________________________________________________________

TSPAKB

286

k) Sermaye piyasası araçlarının geri alma veya satma taahhüdü ile alım ve satımını, ilgili sözleşmeleri ve bu sözleşmelere ilişkin piyasa işlem kurallarını düzenlemek ve bu işlemlerle ilgili faaliyet ilke ve esaslarını belirlemek, l) Sermaye piyasası araçlarının ödünç alma ve verme işlemleri ile açığa satış işlemlerine ilişkin ilke ve esasları belirlemek ve Hazine Müsteşarlığı ile TC Merkez Bankasının görüşü alınmak suretiyle kredili sermaye piyasası aracı işlemleri ile ilgili düzenlemeler yapmak, m) Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye'de sermaye piyasası araçlarının ihraç ve halka arzı konusunda ilgili mevzuat çerçevesinde gereken düzenlemeleri yapmak, n) Sermaye piyasası araçlarının takası, saklanması ile sermaye piyasası kurumlarının ve sermaye piyasası araçlarının derecelendirilmesini düzenlemek ve denetlemek, o) Sermaye piyasasının gelişmesini teminen yeni sermaye piyasası kurumlarına ilişkin kuruluş, faaliyet, tasfiye ve sona erme esaslarını belirlemek ve bunları denetlemek. p) İlgili Bakanca istenecek incelemeleri yapmak; çalışmaları hakkında ilgili Bakana rapor vermek; sermaye piyasası ile ilgili mevzuat değişiklikleri hakkında önerilerde bulunmak, r) Gayrimenkullerin değerlemesini yapabilecek ekspertiz kurumlarından sermaye piyasasında faaliyette bulunacaklara ilişkin şartları belirlemek ve bu şartlara uyan kuruluşları listeler halinde ilan etmek, Sermaye Piyasası Kanununun 38/A maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan konut finansmanından kaynaklanan alacakların takibinde ve 38/A maddesinin dördüncü fıkrası çerçevesinde yapılacak değerlemelerde, ilgili taşınmaz için değerleme yapacak kişi ve kurumlara ilişkin şartları belirlemek ve bu şartlara uyan kişi ve kurumları listeler halinde ilan etmek, s) Sermaye piyasasında medya ve elektronik ortam da dahil yatırım tavsiyelerinde bulunacak kişi ve kuruluşların uyacakları ilke ve esasları belirlemek, t) Sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunacaklar, bu maddenin (r) bendi kapsamında faaliyet gösterecek kişi ve kuruluşlar ile sermaye piyasası kurumlarının yönetici ve diğer çalışanlarının meslekî eğitimi, meslekî yeterliliği ve meslekî ehliyetlerini gösterir sertifika verilmesine ilişkin esasları belirlemek, bu amaçlarla merkez kurmak ve faaliyet esaslarını belirlemek, u) İnternet de dahil, her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamı ve benzeri araçlar üzerinden gerçekleştirilen ihraç ve halka arzlar ile sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemlerini; genel hükümler çerçevesinde bu Kanun kapsamına giren işlemlerde elektronik imza kullanım esaslarını düzenlemek ve denetlemek, v) Kanuna tabi anonim ortaklıkların genel kurullarında yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçimlerine ilişkin kararlarda her bir üyelik için kullanılacak oy hakkının, kısmen veya tamamen bir veya birkaç üyenin seçiminde birikimli olarak kullanılabilmesi yöntemine ilişkin düzenlemeleri yapmak, y) Yabancı ülkelerin sermaye piyasalarında düzenleme ve denetime yetkili muadili kuruluşlar ile sermaye piyasalarıyla ilgili her türlü işbirliği yapmak ve bilgi alışverişinde bulunmak.

5.3) Sermaye Piyasasında Denetim ve Tedbirler Sermaye Piyasası Kanunu ve diğer kanunların sermaye piyasası ile ilgili hükümlerinin uygulanmasının ve her türlü sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin denetimi Kurul uzman ve uzman yardımcıları tarafından yapılır. Kurulca görevlendirilen Kurul uzman ve uzman yardımcıları; ihraçcılar, sermaye piyasası kurumları, bunların iştirak ve kuruluşları ile diğer gerçek ve tüzel kişilerden Sermaye Piyasası Kanunu ve diğer kanunların sermaye piyasasına ilişkin hükümleriyle ilgili görecekleri bilgileri istemeye, bunların tüm defter, kayıt ve belgelerini ve sair bilgi ihtiva eden vasıtalarını incelemeye ve bunların örneklerini almaya, işlem ve hesaplarını denetlemeye, ilgililerden yazılı ve sözlü bilgi almaya, gerekli tutanakları düzenlemeye


______________________________________________________________________

TSPAKB

287

yetkili olup, ilgililer de istenilen bilgi, belge, defter ve sair vasıtaların örneklerini vermek, yazılı ve sözlü bilgi vermek ve tutanakları imzalamakla yükümlüdürler. Bu hükümler çerçevesinde kendilerinden bilgi istenilen gerçek ve tüzel kişiler özel kanunlarda yazılı gizlilik ve sır saklama hükümlerini ileri sürerek bilgi vermekten imtina edemezler. Denetimle görevlendirilen uzmanlar tarafından istenecek defter, evrak, dosya, kayıt ve diğer belgelerin ibraz veya teslim edilmemesi halinde, ihraçcılar, sermaye piyasası kurumları, bunların iştirak ve kuruluşları nezdinde arama yapılabilir. Arama, Kurulun gerekçeli bir yazı ile arama kararı vermeye yetkili sulh ceza hâkiminden talepte bulunması üzerine, sulh ceza hâkiminin istenilen yerlerde arama yapılmasına karar vermesi halinde yapılabilir. Aramada bulunan ve incelenmesine lüzum görülen defterler ve belgeler ayrıntılı bir tutanakla tespit olunur ve yerinde incelemenin mümkün olmadığı hallerde, muhafaza altına alınarak inceleme yapanın çalıştığı yere sevk edilir. Arama sonucunda alınan defter ve belgeler üzerindeki incelemeler en geç üç ay içinde sonuçlandırılarak bir tutanakla sahibine geri verilir.

5.4) Sermaye Piyasası Kanunundaki Tedbirler Sermaye Piyasası Kanununun 46’ncı maddesine göre Sermaye Piyasası Kurulu, Kanun uyarınca yaptığı izleme, inceleme ve denetlemeler sonucunda; a) Kurula kayıt yükümlülüğü yerine getirilmeksizin yapılmış ihraç, halka arz ve satış işlemleriyle, izinsiz sermaye piyasası faaliyetlerinin durdurulması için gerekli her türlü tedbiri almaya; kayıt yükümlülüğüne uyulmaksızın yapılan halka arz ve satış sonucu satılan kısmın karşılığı ve satışı yapılacak senetler için her türlü teminattan muaf olarak ihtiyatî tedbir ve ihtiyatî haciz istemeye, tedbir ve haciz tarihinden itibaren altı ay içinde dava açmaya veya takip yapmaya; her türlü hukukî ve cezaî sorumluluk saklı kalmak kaydıyla, izinsiz sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin doğurduğu sonuçların iptali için tespit tarihlerinden itibaren üç ay, vukuu tarihlerinden itibaren bir yıl içinde dava açmaya, b) SPK 12'nci maddedeki esaslar çerçevesinde alınan yönetim kurulu kararları aleyhine, bu kararların ilanından itibaren otuz gün içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesinde iptal davası açmaya ve bu kararların icrasının geri bırakılmasını istemeye, c) Sermaye Piyasası Kanununa tabi anonim ortaklık ve sermaye piyasası kurumlarının, kanuna, esas sözleşme hükümlerine veya işletme maksat ve mevzuuna aykırı görülen durum ve işlemleri ile sermayenin azalmasına veya kaybına yol açan işlemlerinin hukuka aykırılığının tespiti veya iptali için dava açmaya, Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla ilgililerden aykırılıkların giderilmesi için tedbir almasını ve öngörülen işlemleri yapmasını istemeye ve gerektiğinde bu halleri ilgili mercilere intikal ettirmeye, d) SPK 15'inci maddesinin son fıkrasında belirtilen işlemlerde bulundukları tespit edilen anonim ortaklıklardan, denetleme sonuçlarının Kurul tarafından belirlenecek şekil ve esaslar dahilinde ortaklara duyurulmasını istemeye, e) Mevzuat uyarınca açıklanması gerekirken açıklanmamış bilgileri ve mevzuata aykırılıkları, masrafı ilgili anonim ortaklık, kişi, kuruluş veya sermaye piyasası kurumlarından tahsil edilmek üzere kamuoyuna duyurmaya, f) Denetimle görevlendirilenler tarafından istenecek defter, evrak, dosya, kayıt ve bilgi ihtiva eden diğer vasıtaların ibraz veya teslim edilmemesi halinde, gerektiğinde mahkemeye başvurarak, bunların ibraz veya tesliminin sağlanmasını talep etmeye,


______________________________________________________________________

TSPAKB

288

g) Sermaye piyasası kurumlarının mevzuat, esas sözleşme ve içtüzük hükümlerine aykırı faaliyetlerinin tespit edilmesi halinde, ilgililerden aykırılıkların giderilmesi ve kanuna, işletme amaç ve ilkelerine uygunluğun sağlanmasını istemeye; aykırılıkta sorumluluğu tespit edilen kurum görevlilerinin, haklarında kovuşturmaya geçildikten sonra yargılama sonuçlanıncaya kadar imza yetkilerini sınırlandırmaya veya kaldırmaya; aykırılıkların giderilmemesi veya giderilemeyecek aykırılıkların tespit edilmesi durumunda, gerekli her türlü tedbiri almaya ve bu kurumların faaliyetlerini geçici veya sürekli olarak durdurmaya ve yetkilerini kaldırmaya, h) Sermaye piyasası kurumlarının, malî yapılarının ciddi surette zayıflamakta olduğunun tespiti halinde; verilecek uygun süre içinde, malî durumlarının güçlendirilmesini istemeye; kurum görevlilerinin imza yetkilerini sınırlandırmaya veya kaldırmaya; verilen bu süre içinde, bu kurumlar tarafından gerekli tedbirlerin alınmaması halinde veya malî durumlarının taahhütlerini karşılayamayacak kadar zayıflamış olduğunun tespiti halinde gerekli tedbirleri almaya, herhangi bir süre vermeksizin kurumların faaliyetlerini geçici olarak durdurmaya veya sürekli olarak durdurarak yetkilerini kaldırmaya; bu tedbirlerden netice alınmadığı takdirde tedricî tasfiyelerine karar vermeye ve tasfiyenin bitmesini takiben gerektiğinde veya tedricî tasfiyeye gitmeksizin doğrudan iflaslarını istemeye, i) Sermaye Piyasası Kanununun 47’nci maddesi (A) bendi hükmünde sayılan fiillere doğrudan ya da dolaylı olarak iştirak ettikleri Kurulca tespit edilen gerçek veya tüzel kişilerin, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda geçici veya sürekli olarak işlem yapmalarının önlenmesini teminen gerekli tedbirleri almaya, j) Gerek görülen hallerde, halka açık anonim ortaklıkların genel kurullarına, oy hakkı bulunmaksızın bir gözlemci göndermeye, k) Sermaye piyasası kurumlarının (h) bendi hükmü uyarınca, tedricî tasfiyeye girmesi veya iflası durumlarında, kurulca sorumlulukları tespit edilmiş bulunmak kaydıyla; % 10’undan fazla paya sahip ortaklarının, görevden ayrılmış olan veya halen görevde bulunan yönetim kurulu başkan ve üyelerinin ve imzaya yetkili yöneticileri ile yatırım fonu yöneticilerinin şahsen iflaslarını istemeye, yetkilidir. Yetkileri sürekli olarak kaldırılan sermaye piyasası kurumlarının malvarlıkları, yetkinin kaldırılmasına ilişkin Kurul kararının alındığı tarihten itibaren tedricî tasfiye işlemlerinin tamamlandığı ilân edilinceye; tedricî tasfiyeyi takiben veya doğrudan iflas talebinde bulunulması halinde, iflas talebinin mahkemece esastan karara bağlanmasına kadar, tedricî tasfiye çerçevesinde Yatırımcıları Koruma Fonu ve Kurul tarafından yapılacak işlemler hariç, üçüncü kişilere devredilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, haczedilemez, başlamış tüm icra takipleri de kendiliğinden durur. Sermaye piyasasında izinsiz olarak faaliyette bulunduğu, yetki belgeleri iptal olunduğu veya faaliyetleri geçici olarak durdurulduğu halde ticaret unvanlarında, ilân ve reklamlarında, sermaye piyasasında faaliyette bulundukları intibaını yaratacak kelime veya ibare kullanıldığının tespiti halinde sorumlular hakkında cezaî kovuşturma yapılmakla birlikte, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, kurulun talebi üzerine en büyük mülkî amirlerce bunların işyerleri geçici olarak kapatılabileceği ve ilân ve reklamları durdurulabileceği gibi, kanuna aykırı belgeleriyle, ilân ve reklamları toplatılabilir. SPK 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (g) ve (h) bentleri uyarınca yetkileri kaldırılan görevliler, haklarındaki yargılama sonuçlanıncaya kadar Kurulun izni olmadıkça hiçbir sermaye piyasası kurumunda imzaya yetkili personel olarak çalıştırılamazlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

289

SPK 46’ncı maddesinin birinci fıkrasının (h) bendine göre faaliyetleri geçici olarak durdurulan sermaye piyasası kurumlarının mal varlığı hakkında da, Kurulca geçici durdurma kararı verildiği tarihten, tekrar faaliyete geçme izni verilmesi tarihine kadar ikinci fıkra hükmü uygulanır. SPK 46’ncı maddesi kapsamında Kurul tarafından açılacak davalarda ve yapılacak takiplerde Kurul, her türlü teminat ve harçtan muaftır.

5.5) Sermaye Piyasası Kanununda Cezai Sorumluluk Sermaye Piyasası Kanununda Cezai Sorumluluk 47’nci maddede düzenlenmiştir. Buna göre; - Diğer kanunlara göre daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde: A-1) Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanarak, sermaye piyasasında işlem yapanlar arasındaki fırsat eşitliğini bozacak şekilde mameleki yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek içerden öğrenenlerin ticaretidir. Bu fiili işleyen SPKn 11'inci madde kapsamındaki ihraçcılarla, sermaye piyasası kurumlarının veya bunlara bağlı veya bunlara hakim işletmelerin yönetim kurulu başkan ve üyeleri, yöneticileri, denetçileri, diğer personeli ve bunların dışında meslekleri veya görevlerini ifa etmeleri sırasında bilgi sahibi olabilecek durumunda olanlarla, bunlarla temasları nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak bilgi sahibi olabilecek durumundaki kişiler, A-2) Yapay olarak, sermaye piyasası araçlarının, arz ve talebini etkilemek, aktif bir piyasanın varlığı izlenimini uyandırmak, fiyatlarını aynı seviyede tutmak, arttırmak veya azaltmak amacıyla alım ve satımını yapan gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri ve bunlarla birlikte hareket edenler, A-3) Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek yalan, yanlış, yanıltıcı, mesnetsiz bilgi veren; haber yayan; yorum yapan ya da açıklamakla yükümlü oldukları bilgileri açıklamayan gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri ve bunlarla birlikte hareket edenler, A-4) SPK’nun 4’üncü maddesinin birinci ve üçüncü fıkralarına aykırı hareket edenlerle, sermaye piyasasında izinsiz olarak faaliyette bulunan veya yetki belgeleri iptal olunduğu veya faaliyetleri geçici olarak durdurulduğu halde ticaret unvanlarında, ilân veya reklamlarında sermaye piyasasında faaliyette bulundukları intibaını yaratacak kelime veya ibare kullanan veya faaliyetlerine devam eden gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri, A-5) Sermaye piyasası kurumlarına, SPKn’nun 13/A ve 13/B maddeleri kapsamındaki teminat sorumlularına ve 38/B ve 38/C maddeleri kapsamındaki fon kuruluna; sermaye piyasası faaliyetleri sebebiyle veya emanetçi sıfatıyla veya idare etmek için veya teminat olarak veyahut her ne nam altında olursa olsun, sermaye piyasası kurumlarına kayden veya fiziken tevdi veya teslim edilen sermaye piyasası araçları, nakit ve diğer her türlü kıymeti kendisinin veya başkasının menfaatine satan veya rehneden veya her ne şekilde olursa olsun kullanan, gizleyen yahut inkâr eyleyen veyahut bu amaca ulaşmak ya da bu fiillerini gizlemek için bilgisayar ortamında tutulanlar dahil kayıtları tahvil ve tağyir eden ilgili gerçek kişilerle tüzel kişilerin yetkilileri,


______________________________________________________________________

TSPAKB

290

A-6) Sermaye Piyasası Kanununun 15’inci maddesinin son fıkrasında belirtilen işlemlerde bulunarak kârı ve/veya mal varlığı azaltılan tüzel kişilerin yetkilileri ve bunların fiillerine iştirak edenler, A-7) Karşılıksız olarak sermaye piyasası araçlarının geri alım taahhüdü ile satımını yapan ilgili gerçek kişilerle, tüzel kişilerin yetkilileri, her bir alt bent kapsamına giren fiillerden dolayı 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beşbin günden onbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. B-1) Sermaye Piyasası Kanununa göre Kurul veya Kurul tarafından görevlendirilenlere istenecek bilgileri vermeyen veya eksik veya gerçeğe aykırı olarak verenlerle; defter ve belgeleri bu görevlilere ibraz etmeyen, saklayan, yok eden veya bunların görevlerini yapmalarını engelleyenler, B-2) Defter ve kayıt tutmayanlar, her bir alt bent kapsamına giren fiillerden dolayı bir yıldan üç yıla kadar hapis ve ikibin günden beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılırlar. Gerçeğe aykırı defter ve kayıt tutan, hesap açan veya bunlarda her türlü muhasebe hilesi yapan ya da gerçeğe aykırı bağımsız denetleme raporu düzenleyenler ile düzenlenmesini sağlayanlar, Türk Ceza Kanununun belgede sahtecilik suçuna ilişkin hükümlerine göre cezalandırılır. C) Sermaye Piyasası Kanununun; 6’ncı maddesinin, - ikinci fıkrasına (sermaye piyasası araçlarının halka arzı için yapılan ilan ve açıklamaların abartılı veya yanıltıcı bilgi içermesi), 7 (sermaye piyasası araçlarının halka satışında Kanun’a aykırılık), 9 (satış sonuçları hakkında Kurula bilgi vermeme), 10 (izahnamelerdeki değişikliklerin 10 gün içinde Kurula bildirilmemesi), 10/A (sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesi düzenlemelerine aykırılık), 11 (ortak sayısı 250’yi aştığı halde Kurula kayıt için başvurulmaması), 12’nci (kayıtlı sermaye düzenlemelerine aykırılık) maddelerine, 13’üncü maddesinin, - beşinci fıkrasına (tahvil veya sermaye piyasası aracı niteliğindeki borçlanma araçlarının tamamı satılmadan veya iptal edilmeden yenisini ihraç etmek), 13/A maddesinin, - ikinci fıkrasına (ipotek teminatlı menkul kıymetlerin teminatı olan varlıkların, ihraççılar tarafından diğer varlıklardan ayrı olarak oluşturulacak teminat havuzunda izlenmesi), - üçüncü fıkrasına (teminat havuzuna dahil edilmemesi gereken varlıkların alınması), - dördüncü fıkrasına (Teminat değerinin hesaplanmasında, yapı kullanım izni almış konutların değerinin %75’i, yapı kullanım izni almış diğer gayrimenkullerin değerinin %50’sini aşan kısmının dikkate alınması, teminat havuzuna dahil edilecek yapı kullanım izni almış konut ve diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların vadesi gelmiş ödemelerinin yapılmaması), - beşinci fıkrasına (belirlenen ikame varlıklar dışında varlık akbul edilmesi), - altıncı fıkrasına (yapı kullanım izni almış diğer gayrimenkuller üzerine ipotek tesis edilmek suretiyle teminat altına alınmış alacakların ve ikame varlıkların payının ayrı ayrı payının teminat havuzundaki tüm varlıklar içerisinde %15’i aşması), - sekizinci fıkrasına (İpotek teminatlı menkul kıymetlerin itfasına kadar olan süre boyunca; Teminat havuzundaki varlıkların nominal değerinin ipotek teminatlı menkul


______________________________________________________________________

TSPAKB

291

kıymetlerin nominal değerinden az olması; teminat havuzundaki varlıkların getirisinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin getirisinden az olması; teminat havuzundaki varlıklardan elde edilen gelirin tutar ve ödeme dönemleri bakımından ipotek teminatlı menkul kıymet sahiplerine yapılan ödemeleri karşılamaması; teminat havuzunda yer alan varlıkların net bugünkü değerinin ipotek teminatlı menkul kıymetlerin net bugünkü değerinden yüzde ikisi oranında fazla olmaması), - dokuzuncu fıkrasına (makul bir gerekçe olmadan, teminat havuzuna dahil edilmiş bir varlığı teminat havuzundan çıkartmak veya teminat havuzunda bulunmayan bir varlık ile değiştirmek), - onuncu fıkrasına (teminat sorumlusu belirlememek veya Kurulun onayını almadan belirlemek veya teminat sorumlusunun Kurulca belirlenen nitelikleri taşımaması), - onbirinci fıkrasına (teminat sorumlusunun görevlerini gereği gibi yerine getirmemesi), - onikinci fıkrasına (teminat sorumlusunun talep ettiği bilgi ve belgelerin verilmemesi), - onüçüncü fıkrasına (İpotek teminatlı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, teminat havuzlarında yer alan varlıklar, teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez hükmüne aykırılık), - ondördüncü fıkrasına (teminat havuzunda yer alan varlıkların riskten korunması amacıyla yapılacak olan sözleşmelerde, teminat havuzu ve ipotek teminatlı menkul kıymetler tasfiye edilinceye kadar, ihraççının iflası durumunda sözleşmenin tek taraflı olarak feshedilemeyeceğine ilişkin hüküm bulunmaması), - onbeşinci fıkrasına (ihraççının ipotek teminatlı menkul kıymetlerden kaynaklanan yükümlülüklerini vadesinde yerine getirememesi), 13/B maddesinin, - üçüncü fıkrasına (teminat sorumlusunun görevlerini gereği gibi yerine getirmemesi), - dördüncü fıkrasına (teminat sorumlusunun talep ettiği bilgi ve belgelerin verilmemesi), - beşinci fıkrasına (varlık teminatlı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar teminat havuzlarında yer alan varlıklar, teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez hükmüne aykırılık), 14’üncü maddesinin, - üçüncü fıkrasına (kayıtlı sermaye sistemini kabul eden anonim ortaklıklar tarafından hisse senedi ile değiştirilebilir tahvil çıkarılması halinde değiştirme sonucunda verilecek hisse senetleri ile ortaklığın çıkarılmış sermayesinin toplamı kayıtlı sermayeyi aşması), 15’inci maddesinin, - birinci fıkrası (birinci temettü oranının Kurulca belirlenenden düşük olması), - ikinci fıkrası (ortaklara birinci temettü ayırmadan kardan pay alan diğer kişilere pay ayrılması), - üçüncü fıkrası (temettünün yılsonunda mevcut bütün paylara dağıtılmaması), - dördüncü fıkrası (temettü avansının Kanun hükümlerine aykırı dağıtılması), - beşinci fıkrası (bedelsiz payların artırım tarihindeki mevcut paylara dağıtılmaması), 16 (mali tablo, bağımsız denetim hükümlerine aykırılık) 16/A maddelerine (kamunun aydınlatılmasında özel durumların bildirimine aykırılık), 25’inci maddesinin (a) bendine (Kurul mensuplarının görev sırlarını açıklamaları), 28’inci maddesinin (b) bendine (Kurula kayıt ücretinin yatırılmaması), 34’üncü maddesine (izinsiz sermaye piyasası faaliyetinde bulunmak), 38’inci maddesine (yatırım fonlarıyla ilgili hükümlere aykırılık), 38/A maddesine (konut finansmanına ilişkin düzenlemelere aykırılık), 38/B maddesinin,


______________________________________________________________________

TSPAKB

292

- üçüncü fıkrasına (Konut finansmanı fonunun malvarlığının, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, başka bir amaçla tasarruf edilemeyeceği, rehnedilemeyeceği, teminat gösterilemeyeceği, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemeyeceği, ihtiyati tedbir kararı verilemeyeceği ve iflas masasına dahil edilemeyeceği hükmüne aykırılık) - dördüncü fıkrasına (fon kurulunun, fon portföyüne alınan varlıklara ilişkin sorumluluğunu gereği gibi yerine getirmemesi), - yedinci fıkrasına (tapu siciline beyan yükümlülüğünün yerine getirilmemesi), - dokuzuncu fıkrasına (konut finansman fonunun kuruluş izni ve Kurul kaydına alınması için başvuru yapmamak), - onuncu fıkrasına (konut finansmanı fonu içtüzüğünde yer verilmesi gereken hususlara yer vermemek), - onikinci fıkrasına (konut finansmanı fonunun veya kurucusunun ödeme güçlüğü içine düşmesi), 38/C maddesi (varlık finansmanı fonu) kapsamında 38/B maddesinin 3, 4, 7, 9, 10 ve - 12’inci fıkralarına aykırılık, 39/A maddesine (ipotek finansmanı kuruluşlarına ilişkin düzenlemelere aykırılık), 40/B ve 40/D maddelerine (Birliğe üye olmadan faaliyette bulunmak), 45’inci maddesine (Kurul denetçilerine bilgi ve belge vermemek), 46’ncı maddesinin, - ikinci fıkrasına (faaliyetleri sürekli durdurulan kurumların malvarlıklarının üçüncü kişilere devri, rehni, teminata verilmesi, haczedilmesi), - beşinci fıkrasına (faaliyetleri geçici durdurulan kurumların malvarlıklarının üçüncü kişilere devri, rehni, teminata verilmesi, haczedilmesi), 46/A maddesine (Yatırımcıları Koruma Fonu hükümlerine aykırılık) 46/B maddesine (Tedrici Tasfiye hükümlerine aykırılık) 46/C maddesine (ipotek finansmanı kuruluşlarının tedrici tasfiyesi hükümlerine aykırılık), aykırı hareket edenler, binikiyüzelli gün adli para cezası ile cezalandırılırlar. Birinci fıkranın (A), (B) ve (C) bentleri uyarınca verilecek ağır para cezaları üst sınırla bağlı olmaksızın suçun işlenmesi suretiyle temin edilen menfaatin üç katından az olamaz.

5.5.1) İdarî Para Cezaları Sermaye Piyasası Kanununa dayanılarak yapılan düzenlemelere, belirlenen standart ve formlara ve Kurulca alınan genel ve özel nitelikteki kararlara aykırı hareket ettiği tespit edilen gerçek kişiler ve tüzel kişiler hakkında gerekçesi belirtilmek suretiyle Kurul tarafından 2012 yılı için 20.389 TL’sından 135.926 TL’sına kadar para cezası verilir. Sermaye Piyasası Kanununun 40/C maddesinin beşinci fıkrasındaki yükümlülüğe (Birlik Statüsü’ne ve Birlikçe alınacak kararlara) uymayan üyelere Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Yönetim Kurulunca 2012 yılı için 6.796 TL’sından 33.981 TL’sına kadar idarî para cezası verilir. Birlik, verdiği cezaları bir taraftan ilgiliye tebliğ etmekle beraber diğer taraftan tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonuna bildirir. Sermaye Piyasası Kanununun 40/D maddesinin beşinci fıkrasındaki yükümlülüğe uymayan (Birlik Statüsü’ne ve Birlikçe alınacak kararlara) üyelere, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Yönetim Kurulunca 2012 yılı için 1.360 TL’sından 6.796 TL’sına kadar idarî para cezası verilir. Birlik, verdiği cezaları ilgiliye tebliğ eder ve tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonuna bildirir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

293

İdarî para cezalarının verilmesini gerektiren fiillerin tekrarı halinde, verilen para cezası iki katı, ikinci ve müteakip tekrarlarda üç katı artırılarak uygulanır. Bu cezaların verildiği tarihten itibaren iki yıl içinde idarî para cezası verilmesini gerektiren aynı fiil işlenmediği takdirde önceki cezalar tekrarda esas alınmaz. 5.5.2) Cezaların Artırılması

Sermaye Piyasası Kanunu kapsamındaki ihraçcılarla, sermaye piyasası kurumlarının yönetim kurulu üyeleri, denetçileri, müdür ve diğer personeli ve yatırım fonu temsilcileri ile sorumlularının ortaklığın, kuruluşun veya fonun paraları ve diğer malları ile sermaye piyasası araçları, defter, evrak, dosya, kayıt ve diğer belgeleri üzerinde işledikleri suçların genel hükümlere göre belirlenen cezaları yarı oranında arttırılarak hükmolunur. 5.5.3) Usül Hükümleri

Kanunun 47'nci maddesinde yazılı suçlardan dolayı kovuşturma yapılması, Kurul tarafından Cumhuriyet Savcılığına yazılı başvuruda bulunulmasına bağlıdır. Bu başvuru ile Kurul aynı zamanda müdahil sıfatını kazanır. Bu Kanuna aykırı fiillerin işlendiğine dair bilgi edinen Cumhuriyet Savcıları, Kurulu haberdar ederek durumun incelenmesini isteyebilirler. Cumhuriyet Savcıları kovuşturmaya mahal olmadığına karar verirlerse, Kurul kendisine tebliğ edilecek bu kararlara karşı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre itiraza yetkilidir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

294

6) İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI (İMKB)

6.1) 91 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK/91)

91 sayılı KHK, (RG:6.10.1983-18183) menkul kıymetler borsalarının özel bütçeli ve tüzel kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğini muhafaza etmekle birlikte, dünya borsa sistemleri içinde evvelce Fransız/Alman ağırlıklı olan borsa sistemimizi daha liberal karakterli Anglo-Sakson borsa tipine yaklaştırmış, buna karşılık borsayı Sermaye Piyasası Kurulunun gözetim ve denetimi altına koymuştur. Borsada işlem yapmaya yetkili kişiler, SPK tarafından işlem yapmalarına izin verilen gerçek ve tüzel kişiler olarak ifade edilmiştir. Bunların nitelikleri ve çalışma kuralları yönetmeliğe bırakılmıştır.

6.2) Menkul Kıymet Borsalarının Kuruluş ve Organlarına İlişkin Yönetmelik Bu Yönetmelik; 91 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümleri uyarınca kurulan menkul kıymetler borsalarında sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde işlem görmelerini sağlamak üzere, bu borsaların kuruluş, organlar, teşkilat ve görevlilerinin yetki, görev, sorumluluk ve çalışmalarına ilişkin usul ve esasları belirlemektedir.

6.3) Menkul Kıymetler Borsalarında Üyeliğe ve Kotasyona İlişkin Yönetmelik Bu Yönetmelik, 91 sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre kurulan menkul kıymetler borsalarına üye olabilmek için aranan şart ve nitelikleri, üyelerin bulunabilecekleri borsa faaliyet türlerini ve bu faaliyetler sırasında uyacakları kurallar ile sermaye piyasası araçlarının borsa kotuna alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektir.

6.4) İMKB 91 sayılı KHK'nın 11’nci maddesi, "menkul kıymetler borsasındaki alım-satım işlemlerine ilişkin kurallar Borsa Yönetim Kurulu'nca bir yönetmelikle tespit olunur" demektedir. Buna göre, Türkiye'de kurulacak her borsa kendisi için bir iç yönetmelik hazırlayacaktır. İç yönetmelikler borsaların yönetim kurullarınca hazırlanır; genel kurullarınca karara bağlanır ve SPK'nın onayı ile yürürlüğe girer. İMKB tarafından bu kapsamda hazırlanan yönetmeliklere aşağıda yer verilmiştir: 1. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği 2. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliği 3. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği 4. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Gelişen İşletmeler Piyasası Yönetmeliği 5. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Tahvil ve Bono Piyasası Yönetmeliği 6. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği 7. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Teftiş ve Gözetim Kurulu Yönetmeliği


______________________________________________________________________

TSPAKB

295

Aşağıda İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ile ilgili düzenlemeler özetlenmiş olup, diğer yönetmeliklere ULUSAL VE ULUSLARARASI PİYASALAR bölümünde yer verilmiştir. 6.4.1) Borsa’nın Tanımı Yönetmeliğe göre, Borsalar, 91 sayılı KHK’da yazılı esaslar çerçevesinde teşkilatlanarak, sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet şartları altında kolayca alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilan etmekle yetkili olarak kurulan kamu tüzel kişiliğini haiz kurumlardır. Borsaların gerekli görülen yerlerde kurulması, SPK’nın önerisi üzerine ilgili Bakanın iznine bağlıdır. Borsaların kurulmasına izin verilirken, ekonominin genel durumu ve görünümü, sermaye piyasalarının derinliği ve gelişmişlik düzeyi, küresel ekonomik koşullar, sistemik risk unsurları göz önünde bulundurulur. (Menkul Kıymet Borsalarının Kuruluş ve Organlarına İlişkin Yönetmelik)

Kanuna göre, Sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği borsalar, özel kanunlarında yazılı esaslar çerçevesinde teşkilâtlanarak, menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet şartları altında kolayca alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilân etmekle yetkili olarak kurulan kamu tüzel kişiliğini haiz kurumlardır. (Sermaye Piyasası Kanunu md. 40) İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında 91 sayılı KHK uyarınca kurulmuş, yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun gözetim ve denetimi altında olan tüzel kişiliği haiz bir kamu kurumudur. 6.4.2) Borsa Üyeleri Borsaya üye olabilecek, yani Borsa'da işlem yapabilecekler SPK’dan faaliyetleri için Yetki Belgesi almış; a) Yatırım ve kalkınma bankaları, b) Ticari bankalar, c) Aracı kurumlar’dır. Borsanın üst karar organı Borsa üyelerinden oluşan genel kuruldur. Genel kurul, seçimi genel kurula bırakılmış yönetim kurulu (3 üye) ve denetim kurulu (2 asil, 2 yedek) üyelerini seçer. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Genel Kurul, Yönetim ve Denetleme Kurulu ile Komiteler ve Borsa Başkanı ile Borsa Başkanı’na bağlı Başkanlık Teşkilatından oluşur. Bu birimlerin görev ve yetkileri ile ilgili daha geniş açıklamalar aşağıda yer almaktadır. 6.4.3) İMKB’nin Görev ve Yetkileri İMKB’nin başlıca görev ve yetkileri aşağıda gösterilmiştir a) Menkul kıymetlerin Borsa kotuna alınması ile ilgili başvuruları, Kotasyon Yönetmeliği’nde belirtilen esaslar dahilinde incelemek, ek bilgi ve belgeler istemek, başvuruları değerlendirmek ve karara bağlamak.


______________________________________________________________________

TSPAKB

296

b) Kanuni gerekler yerine getirilerek para, kambiyo ve kıymetli maden ve taşlar ile vadeli işlemlerle ilgili piyasalar açmak. c) Borsa’da işlem görebilecek menkul kıymetler için türlerine göre menkul kıymetler pazarları oluşturmak, bu pazarlarda işlem görecek menkul kıymetleri belirlemek ve Borsa bülteninde yayınlamak, pazarlara Borsa binasında yer tahsis etmek d) Borsa’da pazarların çalışma gün ve saatlerini belirlemek ve Borsa bülteninde ilan etmek e) Borsa pazarlarında yapılan işlemler sonucunda oluşan fiyatları ve bu fiyatlardan yapılan toplam işlem miktarlarını seans bitiminde ilan etmek f) Borsada yapılan alım, satım işlemlerini güven ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında kolayca ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, bu kuralların dışına çıkan Borsa üyelerine “İMKB Yönetmeliği”nde belirtilen müeyyideleri uygulamak g) Borsa’da olağan dışı menfi gelişmelerin meydana gelmesi halinde, mevzuatın verdiği yetkiler içinde gerekli önlemleri almaktır.

6.5) Borsanın Yönetimi, Organları, Teknik ve İdari Organizasyonu 6.5.1) Genel Kurul Genel kurul borsa üyelerinden meydana gelir. Borsa'nın üst karar organıdır. Genel Kurulun başlıca görev ve yetkileri şunlardır; a) 91 sayılı KHK uyarınca seçimi genel kurula bırakılmış olan yönetim kurulu üyelerini ve denetçileri seçmek ve bunları ibra etmek, ibra edilmeyen yönetim kurulu üyeleri ile denetçiler hakkında yapılacak işlemleri karara bağlamak, gerektiğinde bunların görevlerine son vermek veya değiştirmek. b) Mevzuatla seçimi genel kurula bırakılmış komite üyelerini seçmek, değiştirmek veya görevlerine son vermek. c) Yönetim kurulu tarafından hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetim kurulu raporunu inceleyip karara bağlamak. ç) Borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlamak ve kesin hesabı onaylamak. d) Yönetim kurulu tarafından teklif edilen bütçe ve personel kadrosunu kesinleştirmek. e) Gündemde yer alan diğer hususları görüşüp karara bağlamak. f) Mevzuatla kendisine bırakılmış diğer görevleri yerine getirmek. Genel kurul, her yıl Nisan-Mayıs aylarında SPK'ca belirlenecek bir tarihte olağan olarak toplanır. Genel kurul, gerekli hallerde SPK'nın daveti üzerine olağanüstü olarak da toplanabilir. Genel kurulun gündemi, yönetim kurulunca hazırlanarak ilan edilir. Gündem ve davet mektubu üyelere ve SPK’ya toplantı tarihinden en az 15 gün önce taahhütlü olarak gönderilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

297

SPK Başkanı ve üyeleri ile SPK tarafından görevlendirilenler oy hakları olmaksızın borsa genel kuruluna katılabilirler. 6.5.2) Yönetim Kurulu Yönetim kurulu bir başkan ve 6 üyeden oluşur. Borsa Başkanı ve yönetim kurulunun üç üyesi, SPK’nın ilgili olduğu Bakanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanır. Yönetim kurulunun diğer üç üyesi, borsa genel kurulunca üyeler arasından seçilir. Borsa Başkanının görev süresi dört yıl, yönetim kurulu üyelerinin görev süresi üç yıldır. Borsa genel kurullarınca seçilen yönetim kurulu üyeliklerinin herhangi bir nedenle boşalması hâlinde, borsa genel kurulunca boşalma tarihinden itibaren otuz gün içinde boş üyelik için seçim yapılır; bu süre zarfında görev yapmak üzere, yönetim kurulunca yeni üye seçilir. Borsa Başkanlığı ve müşterek kararname ile atanan yönetim kurulu üyeliklerinin herhangi bir nedenle boşalması hâlinde, boşalma tarihinden itibaren iki ay içinde ilgili olduğu Bakanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atama yapılır. Borsa Başkanı ve yönetim kurulu üyelerinin en az dört yıllık yükseköğrenim görmüş, sermaye piyasaları, bankacılık, ekonomi, maliye veya işletme alanında veya bu alanlarla ilgili hukuk veya mühendislik dallarında en az on yıllık deneyim sahibi olması şarttır. Yönetim kurulunun görev ve yetkileri şunlardır: a) Borsa tarafından hazırlanması gereken ve borsanın yetkisinde bulunan yönetmelikleri karara bağlamak. b) Borsaya ilişkin iç mevzuat niteliğindeki yönetmelik ve yönergeleri yürürlüğe koymak. c) Borsa üyelik başvurularını karara bağlamak ve gerektiğinde borsa üyelerinin üyelikten geçici veya sürekli çıkarılmasına karar vermek. ç) Sermaye piyasası araçlarını borsa kotuna alınması veya borsada işlem görmesi ile ilgili başvuruları karara bağlamak. d) Sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği piyasalar, pazarlar, platformlar veya sistemler oluşturmak, bunları gerektiğinde kaldırmak ve bunlara ilişkin her türlü usul ve esasları düzenlemek. e) Kendisine yardımcı olmak üzere kurulacak komitelere karar vermek, üyelerini seçmek, bunların seçilmelerine ve çalışmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek. f) Borsa işlemlerinde çıkabilecek uyuşmazlıkları inceleyerek sonuçlandırmak. g) Borsa üyeleri ile bunların temsilci ve yardımcılarına disiplin cezası vermek. ğ) Kotta kalma veya borsada işlem görme konusunda belirlenen kurallara ve bu amaçla alınan tedbirlere uymayanlara gerekli yaptırımları uygulamak, gerektiğinde sermaye piyasası araçlarını kottan çıkarmak veya borsada işlem görmelerine son vermek. h) Borsa işlemlerine ilişkin gözetim sistemini kurmak. ı) Başkanlık teşkilatı, hizmet birimleri, organizasyonu, görev tanımları, yetki ve sorumlulukları ile görevlilerin çalışma usul ve esaslarını belirlemek. i) Borsa organlarında görev alanların ve Borsa personelinin ücret, özlük ve mali haklarını, tazminat, ikramiye ve her türlü sosyal hak ve yardımlarına ilişkin düzenlemeleri karara bağlamak. j) Borsa personelinin işe alınmaları, işten çıkarılmaları, nitelikleri, ilerleme ve yükselmeleri, performans ölçütleri, ödev, sorumluluk ve yükümlülükleri, uymaları gereken yasaklar ile disiplin konularını yönerge ile düzenleyerek yürürlüğe koymak. k) Borsa gelir kalemlerinin miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekillerini tespit etmek.


______________________________________________________________________

TSPAKB

298

l) Borsanın bütçesini, gelir ve giderlere ilişkin kesin hesabını ve yıllık faaliyet raporunu görüşüp karara bağlamak ve genel kurula sunmak. m) Borsanın personele ilişkin kadrosunu hazırlayarak genel kurula sunmak. n) Yetkisindeki satın alma, satma, yapım ve kiralama ile bunların finansmanı konularındaki önerileri görüşüp karara bağlamak. o) Borsa Başkanının önerisi üzerine, başkan yardımcısı ve müdür ile bunların dengi personelinin atamasını yapmak. ö) Sulh, ibra, ferağ, tahkim, bağış ve yardım da dahil olmak üzere borsanın üçüncü kişilerle olan alacakları, hakları ve borçları hakkında her türlü işleme karar vermek. p) Borsanın karşı karşıya bulunduğu risklerin yönetimine ilişkin strateji ve politikalara karar vermek, risklerin etkin bir şekilde yönetilmesi için gerekli önlemleri almak. r) Yabancı borsa veya kuruluşlarla işbirliği anlaşmaları yapmak. s) Atamasını yaptığı personelin temsil ve imza yetki sınırlarını belirlemek. ş) Borsanın çalışmaları hakkında Borsa Başkanından bilgi istemek, çalışma sonuçlarını değerlendirmek ve özel denetim yapılmasını istemek. t) Kendi çalışma kural ve yöntemlerini saptamak. u) Mevzuatla verilen sair görevleri yerine getirmek. Yönetim Kurulu, yürürlükteki mevzuata göre yetki alanına giren konularda tam yetkilidir. Bu yetkiler genel kurulca kısıtlanamaz. Yönetim Kurulu, görev ve yetkilerinden bir kısmını, sınırlarını açıkça belirlemek ve yazılı olmak kaydıyla, Borsa Başkanına devredebilir. Toplantı, karar nisabı ve çalışma esasları Borsanın yönetim kurulu, Borsa Başkanı dâhil en az dört üyenin hazır bulunması ile toplanır. Kararlar, katılanların oy çokluğu ile alınır. Oylamalarda çekimser oy kullanılamaz; oyların eşitliği hâlinde Borsa Başkanının oyu doğrultusunda karar alınır. Yönetim kurulunun çalışma usul ve esasları yönetim kurulunca belirlenir. 6.5.3) Denetleme Kurulu Borsanın denetim organı, borsa genel kurulu tarafından, genel kurul üyeleri arasından veya dışarıdan 2 yıl için seçilen 2 denetçiden teşekkül eder. Genel kurul, ayrıca 2 yedek denetçi de seçer. Denetçilerden biri, her yıl olağan genel kurul toplantısında yenilenir. Aynı kişinin yeniden seçilmesi mümkündür. Denetçiliklerden birinin boşalması halinde, boşalan denetçiliğin görev süresi, yerine geçen yedek denetçi tarafından tamamlanır. Denetim kurulunun görev ve yetkileri Denetçiler, borsanın hesap ve işlemlerini, kanun, kararname, yönetmelik, tebliğ, SPK ve borsa genel kurul kararları çerçevesinde denetlemekle görevli ve yükümlüdürler. Denetçiler yönetim kurulu toplantılarına oy hakkı olmaksızın katılabilirler; ancak denetçiler yönetime müdahale edemez, görüşlerini yazılı olarak borsa başkanlığına bildirir ve bir örneğini de SPK'ya gönderirler. Bu raporlardaki işlemlerle ilgili hususlarda yönetim kurulu uygun gördüğü tedbirleri alır. Borsa Başkanlığı, denetçilerin talep edeceği bütün bilgi ve belgeleri vermekle yükümlüdür.


______________________________________________________________________

TSPAKB

299

Denetçiler, her yılsonunda borsanın işlem ve hesapları hakkında hazırlayacakları raporu genel kurula sunarlar. Denetçiler, gerekli gördükleri takdirde ara raporlar hazırlayıp görüşlerini ilgili mercilere duyururlar. 6.5.4) Komiteler İMKB Yönetim Kurulu’na yardımcı olmak üzere Kotasyon, Disiplin ve Uyuşmazlık Komiteleri bulunmaktadır. Kotasyon Komitesi, menkul kıymetlerin Borsa kotuna alınması, çıkarılması ve yeniden alınması başvurularını değerlendirerek Yönetim Kurulu’na raporlamakla görevlidir. Disiplin Komitesi, Borsa’da düzeni bozan ve dürüstlüğe aykırı hareket eden ve Borsa işlerine hile karıştıran, Borsa işlerinin açık, düzenli ve dürüst yürütülmesi için yapılan düzenlemelere uymayanlarla ilgili kararlar alarak Yönetim Kurulu’nun onayına sunmakla görevlidir. Uyuşmazlık Komitesi, Borsa işlemlerine ilişkin olarak, üyeler ve üyelerle müşteriler arasında çıkan uyuşmazlıkların idari yoldan çözümünde Yönetim Kurulu’na yardımcı olmakla görevlidir. 6.5.5) Başkanlık Teşkilatı Başkanlık teşkilatı, Borsa Başkanı ve ona bağlı tüm kişi ve birimlerden oluşur. Borsa Başkanı Borsa Başkanı, borsa yönetim kurulunun ve başkanlık teşkilatının da başkanı olup, borsanın genel yönetim ve temsilinden sorumludur. Bu sorumluluk, her türlü borsa faaliyetlerinin ve çalışmalarının yürütülmesi, denetlenmesi, değerlendirilmesi ve gerektiğinde kamuya duyurulması görev ve yetkilerini kapsar. Borsa Başkanının herhangi bir nedenle görevde bulunmadığı hallerde 91 sayılı KHK ve ilgili mevzuatla Borsa Başkanına verilmiş olan görev ve yetkiler Borsa Başkanı Vekili tarafından yerine getirilir. Başkan Yardımcıları İMKB Başkan Yardımcıları, Başkan ve Yönetim Kurulu ile müdürlükler ve diğer birimler arasında iletişimi sağlamakta; kendilerine bağlı bulunan Borsa hizmet birimlerinin genel yönetimi ve temsilini üstlenmektedirler. Hukuk Başmüşaviri İMKB Hukuk Başmüşaviri, Borsa’yı adli, idari ve diğer ilgili kurumlar nezdinde temsil etmek, mevzuat düzenleme çalışmalarına yardımcı olmak ve hukuki konularda Borsa Başkanı ve Borsa’nın birimlerine müşavirlik hizmeti sunmak ile görevlidir. Hukuk Başmüşaviri, yönetim ve özlük işleri bakımından Başkan Yardımcısı statüsünde olup, Borsa Başkanı’na karşı sorumludur. Denetim ve Gözetim Kurulu İMKB Teftiş ve Gözetim Kurulu Başkanlığı, Borsa Başkanlığı’nca tespit olunan esaslar çerçevesinde Borsa üyelerinin işlemlerinin teftiş ve denetimi ile Borsa içi işlemlerin kontrol edilmesi ile görevlidir. Teftiş ve Gözetim Kurulu Başkanı, yönetim ve özlük işleri bakımından Başkan Yardımcısı statüsünde olup, Borsa Başkanı’na karşı sorumludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

300

Danışmanlar Borsanın ihtiyaç duyduğu çeşitli konularda İMKB Başkanı’na danışmanlık yapmak üzere görevlendirilirler. İMKB Birimleri İMKB’nin günlük iş ve işlemleri İMKB müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.

6.6) Borsanın Denetimi SPK, borsanın; sermaye piyasası araçlarının kota alınmasına, kottan çıkarılmasına ve borsada işlem görmesinin durdurulmasına, emirlerin iletilmesine ve eşleştirilmesine, gerçekleştirilen işlemlere ilişkin yükümlülüklerin zamanında yerine getirilmesine, piyasaların oluşturulmasına, işletilmesine ve yönetilmesine ilişkin borsa işlemlerinin ve bunların gözetiminin denetim merciidir. SPK, bu kapsamda her türlü bilgi ve belgenin arızi veya periyodik olarak gönderilmesini ve her türlü teknik desteğin verilmesini söz borsadan yazılı olarak isteyebilir. İlgili Bakan, gerek görürse borsayı denetlettirebilir.

6.7) Borsanın Düzenleme, Gözetim ve Denetim Yetkisi Borsa, mevzuatla kendisine verilen yetki ve görevlerle ilgili olarak düzenlemeler yapmaya, bunları uygulamaya, gerekli tedbirleri almaya, bu düzenlemelere tabi kişi, kurum ve kuruluşlar nezdinde bunlara uygun hareket edilip edilmediği ve kendilerine gönderilen bilgilerin doğru olup olmadığını denetlemeye ve gerektiğinde yaptırımlar uygulamaya görevli ve yetkilidir. Borsa, işlemlerin açık, düzenli ve dürüst bir şekilde gerçekleşmesinin sağlanması ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa aykırılık oluşturacak şekilde gerçekleştirilen işlemlerin tespit edilmesi amacıyla bünyelerinde gerekli gözetim sistemini kurar ve bu kapsamda piyasa, pazar, platform, sistem, menkul kıymet, üye ve ihraççı bazında ve/veya emir veren veya işlem yapan gerçek ve tüzel kişiler ile ilgili olarak her türlü önleyici tedbirleri alabilir. Borsa gözetim konusunda kendisine Kurulca verilecek diğer görevleri de yerine getirirler. Borsa ve görevlileri; borsanın iş ve işlemleri ile ilgili olarak gerekli gördükleri hususlarda bünyesindeki piyasa, pazar, platform ve sistemlerde işlem yapmakla yetkilendirilmiş üyeler, sermaye piyasası araçları borsada işlem gören ihraççılar, kurucular, takas ve saklama kuruluşları ile emir veren veya işlem yapan gerçek ve tüzel kişilerden bilgi ve belge istemeye, inceleme yapmaya, sözlü ve yazılı beyanlarını almaya, gerekli tutanakları düzenlemeye yetkilidir. Bu kapsamındaki gözetim ve denetim faaliyetleri ile bu faaliyetleri yürütecek birimin çalışma usul ve esasları, yönetim kurulunca hazırlanarak SPK’nın onayı ile yürürlüğe konulan bir yönetmelikle düzenlenir.

6.8) Borsa Faaliyetlerinin Geçici Olarak Durdurulması Borsada olağandışı menfi gelişmelerin olması halinde, borsanın geçici olarak kapatılmasına karar verilebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

301

Borsanın üç güne kadar geçici olarak kapatılmasına karar almak Borsa Başkanına aittir. Borsa yönetim kurulunun talebi üzerine borsanın on beş güne kadar geçici olarak kapatılmasına SPK; SPK’nın talebi üzerine bir aya kadar geçici olarak kapatılmasına karar almak ilgili Bakanın yetkisindedir. Borsanın bir aydan fazla süre ile geçici olarak kapatılmasına karar vermeye, ilgili Bakanın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu yetkilidir.

6.9) Uyuşmazlıklar 6.9.1) Uyuşmazlık Konuları “6.10.1993 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan, 91 sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”nin 13’üncü maddesi uyarınca, Borsada gerçekleşen işlemlerden kaynaklanan ve üyelerin birbirleriyle ya da üyelerin müşterileriyle aralarında meydana gelen uyuşmazlıkların “idari yönden” inceleme mercii İMKB Yönetim Kurulu’dur. Uyuşmazlık prosedürüne ilişkin hükümler 19.02.1996 gün ve 22559 Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği” nde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Nitekim, 91 sayılı KHK'nin 13’üncü maddesinde ihtilaflar başlığı altında şöyle denilmektedir: - Borsa üyeleri arasındaki Borsa işlemlerinden doğan ihtilafların hal mercii Borsa Yönetim Kurullarıdır. Borsa Yönetim Kurullarının kararlarına karşı Sermaye Piyasası Kuruluna itirazda bulunulabilir. Sermaye Piyasası Kurulu'nun bu ihtilaflar konusundaki kararları nihaidir. Borsa üyeleri ile müşterileri arasındaki ihtilaflar için de Borsa Yönetim Kurullarına başvurulabilir. Bu tür ihtilaflar için tarafların yargı mercilerine başvurma hakları saklıdır. 6.9.2) Uyuşmazlıkların Çözümü Borsa üyeleri arasında veya Borsa üyeleri ile müşterileri arasında Borsa işlemlerinden doğan uyuşmazlıklar, İMKB Yönetmeliği’nde belirtilen usul ve esaslar içinde çözümlenir. Borsaya yapılan uyuşmazlık başvurularını çözümlenmesinde Yönetim Kurulu yetkilidir; Uyuşmazlık Komitesi bu konuda Yönetim Kuruluna yardımcı olur. Yönetim Kurulunun kararlarına karşı SPK'ya itiraz edilebilir. SPK'nın uyuşmazlıkları çözümlemeye dair kararları nihaidir. Bu kararlara karşı ancak idari yargı merciilerine başvurulabilir. a) Uyuşmazlıkların Çözüm Yeri

Borsa üyeleri arasında çıkan uyuşmazlıkların Borsada çözümü zorunludur. Müşterilerin, Borsa üyeleri ile olan ve “Borsa İşlemi”nden kaynaklanan ihtilafları da başvuruları halinde, Borsada çözümlenir. 91 sayılı KHK'nin 13’üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, müşterinin Borsaya başvurmadan doğrudan doğruya yargı yoluna gitmesi de mümkündür.


______________________________________________________________________

TSPAKB

302

Müşteri ile olan uyuşmazlıklarının adli yargı merciilerine intikal ettirildiğini öğrenen üyeler, durumu üç iş günü içinde yazılı olarak Borsa Başkanlığına bildirmek zorundadırlar. Katılma Yasağı Yönetim Kurulu üyeleri ile Uyuşmazlık Komitesi Başkan ve üyeleri, kendilerini veya temsil ettikleri kuruluşları ilgilendiren uyuşmazlıklarla ilgili konularda Yönetim Kurulu ve Uyuşmazlık Komitesi çalışmalarına ve kararlarına katılamazlar. b) Başvuru Uyuşmazlık halinde, bir dilekçe ile Borsa Başkanlığına başvurularak uyuşmazlığın idari yoldan Borsada çözümlenmesi istenir. Şekli Yönetim Kurulu tarafından belirlenen başvuru dilekçesinde; tarafların isim ve adresleri, uyuşmazlığın konusu, maddi olaylar, hukuki sebepler, ispatlayıcı deliller, uyuşmazlık müşteri ile üye arasında ise, müşteri emir numarası veya üye tarafından müşteriye verilen makbuz ile son talep yazısı ve bu konudaki belgeler dilekçeye eklenir. c) İnceleme ve Karar Borsa Başkanlığı, uyuşmazlığın çözümüne dair dilekçenin Başkanlığa verilmesini izleyen en çok 3 iş günü içinde, cevabını vermesi için dilekçe örneğini karşı tarafa ulaştırır. Cevap için en çok 5 iş günü beklenir. Cevap geldikten veya bu süre geçtikten sonra, dosya incelenmek üzere Uyuşmazlık Komitesine intikal ettirilir veya konunun yeterince açık olduğu kanaatine varılır ise Başkanlıkça dosyanın ilk Yönetim Kurulunda görüşülmesi ve karara bağlanması sağlanır. Yönetim Kurulu kararının taraflara tebliğini izleyen 10 iş günü içinde bu karara karşı Borsa kanalı ile SPK'ya itiraz edilebilir. SPK karar organı itirazlara ait kararını en çok 7 iş günü içinde verir ve SPK’nun kararı idari yönden nihaidir. 6.9.3) Uyuşmazlık Komitesi ve Görevleri Genel Yönetmelik uyarınca, Borsada, Genel Kurulca gösterilecek adaylar arasından ikişer yıl için Yönetim Kurulunca seçilecek bir başkan ve iki üyeden meydana gelen bir uyuşmazlık Komitesi bulunur. Komite en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır. Karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Karşı oy kullanan üye, görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Uyuşmazlık Komitesi, uyuşmazlıkların incelenmesinde ve sonuçlandırılmasında Yönetim Kuruluna yardımcı olur. Komite, konu ile ilgili her türlü incelemeyi yapmaya, tarafları ve tanıkları dinlemeye, Borsa Başkanlığından bilirkişi tayinini istemeye yetkili olup, gerekli incelemeyi tamamladıktan sonra, uyuşmazlık konusunda bulduğu çözüm yoluna ilişkin görüşünü, dayanağını teşkil eden belgelerle birlikte en çok 5 işgünü içinde yazılı olarak, Borsa Başkanlığına sunar. Komitenin yönetiminde ve üyeler arasındaki iş bölümünde Komite Başkanı yetkili ve sorumludur. Borsa Hukuk İşleri Müdürü Komitenin raportörlüğünü yapar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

303

Sulh Olma ve Feragat Uyuşmazlık konusunun Borsaya intikal ettirilmesinden sonra, tarafların her zaman sulh yoluyla anlaşmaları mümkündür. Sulh yoluyla anlaşma halinde, taraflar durumu derhal Borsa Başkanlığına bildirmek zorundadırlar. Şikayet eden incelemenin her safhasında talebinden kısmen veya tamamen feragat edebilir. Feragat edilen ihtilaf tekrar inceleme konusu yapılmaz. Tebligat ve Uyuşmazlık Kayıtları Uyuşmazlık konusunda verilen kararlar, tarafların başvuru dilekçesinde gösterilen adreslerine gönderilecek iadeli taahhütlü mektupla veya tutanağa bağlanarak elden tebliğ olunur. Borsada, uyuşmazlık konularını, tarafları, verilen kararların özetlerini kaydetmeye mahsus bir defter tutulur ve karar örnekleri yıllar itibariyle düzenli olarak özel bir dosyada saklanır.Uyuşmazlıklarla ilgili dosyaların, Borsada en az beş yıl süreyle düzenli olarak saklanması zorunludur.

UYUŞMAZLIK PROSEDÜRÜ

Şikayet Eden Taraf

Dilekçe

Uyuşmazlık Komitesi

İMKB

Başkanlık

3 işgünü

5 işgünü

Şikayet Edilen taraf

İlk

Yönetim Kurulu

Toplantısı ve

Karar

Taraflara Tebliğ

İtiraz 10 işgünü Nihai Karar 7 işgünü

SPK


______________________________________________________________________

TSPAKB

304

Disiplin Cezaları Borsa üyeleri ve temsilcilerinden; Borsada düzeni veya dürüstlüğü bozan veya Borsa işlerine hile karıştıran, Borsa işlerinin açık, düzenli ve dürüst yürütülmesi için alınan kararlara uymayanlara, Borsa Yönetmelikleri hükümlerine aykırı davrandığı tespit edilenler hakkında, durumun niteliğine, fiilin mahiyet ve önemine göre 52’nci maddede sıralanan disiplin cezalarından biri veya birkaçı birlikte verilir. 6.9.4) Disiplin Cezalarının Çeşitleri Borsa üyelerine ve/veya üye temsilcilerine verilecek disiplin cezaları şunlardır: a) Uyarı İlgiliye, yükümlülük ve davranışlarda daha dikkatli ve itinalı hareket etmesi gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir. b) Kınama İlgilinin yükümlülük ve davranışlarında kusurlu sayıldığının yazı ile bildirilmesidir. c) Para Cezası Sorumluların, kesin kararın tebellüğü tarihinden itibaren en geç 5 iş günü içinde ödemeleri gereken meblağdır. d) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Geçici Çıkarma Cezası kesinleşen borsa üyesi adına üç ayı aşmamak üzere, Borsa Yönetim Kurulu’nca fiilen içerik ve önemine göre belirlenecek, geçici bir süre içinde doğrudan doğruya veya dolaylı olarak bir veya birden fazla piyasa veya pazarda Borsa veya Takas işlemlerinin yapılamaması, üye temsilcilerinin temsilcilik sıfatlarının bir haftadan 3 aya kadar kaldırılması, kendilerine Borsa işlemi gerçekleştirme yetkisi bu süre içerisinde verilmemesidir. e) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Sürekli Çıkarma Borsa üyeliği veya üye temsilciliği sıfatlarının bir daha kullandırılmamak üzere iptal edilmesidir. 6.9.5) Disiplin Cezalarını Gerektiren Fiil ve Hareketler 52’nci maddede yazılı cezaların uygulanmasını gerektiren fiil ve hareketler aşağıda gösterilmiştir. a) Uyarı - Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde kayıtsızlık ve dikkatsizlik göstermek, - Üyelik görev ve sorumluluklarına karşı kayıtsızlık göstermek veya bunları yerine getirmemek, - Meslek düzen ve geleneklerine uymayan hareketlerde bulunmak, - Borsanın imaj ve itibarını zedeleyici sözler sarfetmek, - Borsa ve müşteri talimatlarına gerekli dikkat ve özeni göstermemek, - Müşteri ve Borsa görevlileri ile olan ilişkilerinde terbiye ve nezakete aykırı harekette bulunmak. b) Kınama - Borsada, belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde kusurlu davranmak, - Üyenin, temsilci veya diğer personelinin suistimal veya yolsuzluklarına, denetim eksikliği sonucu sebebiyet vermek , - Borsanın itibarını zedeleyici asılsız yayımda bulunmak, - Borsanın çalışma düzenini bozmak,


______________________________________________________________________

TSPAKB

305

- İş münasebetinde bulunduğu kimseler hakkında kötü muamelede veya haksız ithamda bulunmak, - Meslek onuru ve Borsa üyeliğinin gerektirdiği itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak, - Borsa ve müşteri talimatlarının yerine getirilmesinde kusurlu davranmak. Üyeye bir defa uyarı cezası verildikten sonra bu Yönetmelik’te cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye “kınama” cezası verilir.

c) Para Cezası - Borsa usul ve esaslarının yerine getirilmemesinde kasıtlı davranmak, - Genel Yönetmeliğin 57’nci maddesinde belirtilen defter ve kayıtları tutmamak veya usulüne uygun olarak tutmamak, - Borsa işleriyle ilgili hesap ve işlemlerin Borsanın yetkili elemanlarınca denetlenmesine müsaade etmemek, bu görevlilere kolaylık göstermemek ve yardımda bulunmamak, - Borsa ve müşteri talimatlarının yerine getirilmemesinde kasıtlı davranmak. Üyeye bir defa kınama cezası verildikten sonra bu Yönetmelikte cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye para cezası verilir. d) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Geçici Çıkarma - Borsa üyelerine ve temsilcilerine, Borsa personeline saldırıda bulunmak, küfretmek, onları alenen tehdit etmek, tehdit ve tahkir edici şekilde sözlü veya yazılı beyanlarda bulunmak, - Borsa üyelerini ve görevlilerini sırf zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacı ile Borsaya ait belgeleri gizlemek, - Borsa işlemlerine yönelik yapay piyasa ve yapay fiyat oluşturmak maksadıyla faaliyette bulunmak, - Bu Yönetmeliğin 35’inci maddesi çerçevesinde, işlem yaptığı piyasada oluşacak temerrüdüne bağlı olarak ortaya çıkan yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle bu yükümlülükleri teminatından karşılanan üye tarafından, sözkonusu temerrüt tarihini takip eden bir yıllık süre içerisinde, aynı piyasada yaptığı işlemler sonucu yeniden temerrüde düşülerek ilgili yükümlülüklerinin teminatından karşılanmasına sebebiyet vermek. Üyeye bir defa para cezası verildikten sonra bu Yönetmelikte cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Borsa üyeliğinden geçici çıkarma cezası verilir.

e) Borsa Üyeliğinden ve/veya Üye Temsilciliğinden Sürekli Çıkarma - Gizli kalması Genel Kurulca veya Yönetim Kurulunca karara bağlanmış bilgi ve belgeleri açıklamak, - Borsa üyelerini ve Borsa görevlilerini zor duruma düşürmek için veya kendi kusurunu örtmek amacıyla Borsa'ya ait belgeleri tahrif veya yok etmek, - Hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanmak veyahut hileli iflas gibi yüz kızartıcı bir suçtan dolayı mahkumiyet kararı kesinleşmiş olmak. Üyeye bir defa Borsa üyeliğinden geçici çıkarma cezası verildikten sonra bu Yönetmelikte cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde (12 ay) aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlemesi halinde ilgiliye Borsa üyeliğinden sürekli çıkarma cezası verilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

306

6.9.6) Ceza Uygulamasına Dair Genel Hükümler

a) Fiil ve hareketin nitelik ve önemi gözönünde tutularak Yönetim Kurulunca 53’üncü maddede yazılı cezalardan birinin veya birkaçının birlikte verilmesi mümkündür. b) Cezayı gerektiren fiillerin nitelik ve önemleri gözönünde tutularak, bu fiiller için gerektiğinde bir derece ağır veya hafif cezanın verilmesine karar verilebilir. c) 53’üncü maddede sayılan ve disiplin cezası verilmesini gerektiren fiil ve hareketlere, nitelik ve önemleri itibariyle benzer eylemlerde bulunanlara da aynı nev'iden disiplin cezaları verilir. d) KHK'nin 18’inci maddesi uyarınca, cezayı gerektiren fiiller üyeler veya bunların yetkili temsilcileri tarafından menfaat sağlamak amacıyla yapılmışsa, 53’üncü maddenin (c) bendindeki para cezası 0,50 TL’den (Elli Kuruş) (500.000 TL) az olmamak üzere temin edilen menfaatin üç katıdır. e) 53’üncü maddenin (d) ve (e) bentlerindeki Borsa üyeliğinden geçici veya sürekli çıkarma cezalarının kesinleşmesi halinde, durum en çok 2 işgünü içinde SPK’na duyurulur. f) KHK'nin 19’uncu ve 20’inci madde hükümleri saklıdır. g) 53’üncü maddenin (d) ve (e) bentlerindeki fiilleri işlediği ön soruşturma sırasında tespit edildiği takdirde üye/veya üye temsilcisi hakkında verilecek cezanın kesinleşmesine kadar Borsada yapacağı tüm piyasa ve takas işlemleri geçici olarak durdurulabilir. Konu ilk Yönetim Kurulu’nda karara bağlanır.

h) Üye temsilcisinin, temsilci iken aldığı disiplin cezası, temsilcilik görevi sona ermesi halinde dahi uygulanır.

ı) Borsa üyeliğinden ve/veya üye temsilciliğinden geçici ve sürekli çıkarmaya dair kesinleşmiş olan cezaların infazı, Yönetim Kurulu kararı ile gerçekleşir. 6.9.7) Disiplin Komitesi Komitenin Kuruluşu: Genel Yönetmelik uyarınca, Borsada, Genel Kurulca gösterilecek adaylar arasından, ikişer yıl için Yönetim Kurulunca seçilecek bir Başkan ve iki üyeden meydana gelen bir Disiplin Komitesi bulunur. Komite en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır. Karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Karşı oy kullanan üye, görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Komitenin Görevleri: Yönetmelikte öngörülen disiplin suçlarıyla ilgili incelemeleri yapmak, Yönetmelikte yer alan kurallara göre karara bağlamak, bu kararları Yönetim Kurulu’nun onayına sunmaktır. Borsa Hukuk İşleri Müdürü bu komitenin raportörlüğünü yapar. Disiplin Kovuşturmasının Yürütülmesi: Komite, Başkanlık tarafından havale edilen dosya üzerine disiplin işlemlerini aşağıdaki sıraya uygun olarak yürütür. a) Soruşturmanın Başlatılması Komite, bu Yönetmelik hükümlerine aykırı davrananlar hakkında ihbar ve şikayetin başladığı tarihten itibaren en geç on gün içinde soruşturmaya başlar. b) Savunma Yapılacak soruşturmada yazılı savunma istenmesi ve bu savunma için tebellüğ tarihinden itibaren en az onbeş günlük süre tanınması zorunludur. Disiplin Komitesi, savunma istemesi için Komite Ropörtörünü yetkili kılabilir. Komite hakkında soruşturma yapılan


______________________________________________________________________

TSPAKB

307

üyenin isteği üzerine veya temsilcilerini dinlemek üzere davet edebilir. Kabul edilebilir bir özürü olmaksızın davete uymayanların dinlenmesinden vazgeçilir. c) Soruşturmanın Sonuçlandırılması Komite, ilgili dosyanın soruşturmasını tamamladıktan itibaren 10 gün içinde kararını yazılı olarak Yönetim Kurulu'nun onayına sunar. Komite Başkan ve üyeleriyle, Yönetim Kurulu üyeleri kendilerini veya temsil ettikleri kuruluşları ilgilendiren konularda Yönetim Kurulu ve Komite çalışmalarına, kararlarına katılamazlar. d) Yönetim Kurulu Kararı ve Tebligat Yönetim Kurulunun kararı, alındığı günü izleyen üç iş günü içinde iadeli taahhütlü mektupla ilgililerin bilinen adreslerine gönderilir veya elden imza karşılığı teslim suretiyle tebliğ edilir. e) Cezalara İtiraz İlgililer, Genel Yönetmeliğin 26’ncı maddesinin (b) bendi uyarınca tebellüğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde verilen disiplin cezalarına karşı SPK nezdinde itiraz edebilirler. Bu itiraz dilekçeleri Borsa Başkanlığı kanalıyla SPK'ya gönderilir. f) Cezaların Kesinleşmesi Disiplin cezaları, Yönetim Kurulu kararı üzerine yapılan tebligat tarihinden itibaren 15 gün içinde SPK’na başvurulmadığı takdirde kesinleşir. SPK'ya itiraz halinde, SPK kararının, ilgiliye tebliğinden itibaren kesinleşir. g) Disiplin ve Adli Kovuşturmaların Birlikte Yürümesi Disiplin ve Adli Kovuşturmaların birlikte yürümesine dair 69’uncu maddesi hükmü saklıdır. h) Disiplin Cezalarının Sicile Kaydı ve Sicilden Silinmesi Disiplin cezalarına ait kararlar kesinlik kazanmadıkça uygulanmaz. Kesinlik kazanan disiplin cezaları ilgili üye veya üye temsilcisinin siciline işlenir. Üye veya üye temsilcisinin, kesin ihraç hariç, cezasının kesinleştiği tarihten itibaren 12 ay içinde herhangi bir disiplin suçu işlemediği takdirde, siciline işlenen önceki cezalar tekerrüre esas alınmaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

308

DİSİPLİN PROSEDÜRÜ Şikayet

Eden Taraf

Dilekçe

İMKB Başkanlık

10 gün

Disiplin Komitesi

15 gün içinde

Savunma

Şikayet Edilen taraf

Yönetim

Kurulu Toplantısı

ve Karar

3 işgünü

Taraflara

Tebliğ

Nihai Karar 15 gün içinde İtiraz

Nihai Karar

SPK

6.9.8) Borsada Mali İşler a) Bütçe: Borsa özel bütçe ile idare olunur. Bütçe dönemi takvim yılıdır. Borsanın gelir gider tahminleri yıllık bütçesinde gösterilir. Bütçe teklifi Yönetim Kurulu tarafından hazırlanarak Genel Kurula sunulur. Bütçe Genel Kurul onayı ile kesinleşir. Gelir ve Giderler: KHK’nin 16’ncı maddesinde sayılan zorunlu gelir kalemleri olan; 1– Borsa üyelerinden tahsil olunacak giriş aidatı, 2– Borsa üyelerinden tahsil olunacak yıllık aidatlar, 3– Menkul kıymetlerin kotasyon ücretleri, 4– Borsa işlemlerinin tescil ücretleri, 5– Disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, 6– Kurtaj ücretlerinden borsa yönetimine ödenecek paylar, 7– Borsa Yönetim Kurulu'nca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları, 8– Sair gelir ve bağışların,


______________________________________________________________________

TSPAKB

309

miktar ve oranları ile bunların tahsil zaman ve şekilleri Borsa Yönetim Kurulunca belirlenir, SPK onayı ile yürürlüğe girer. Gecikme Zammı ve Faizler: Aidat, kotasyon ve kotta kalma ücreti kurtaj bedellerinden Borsa payı gibi Borsanın bütçe gelirlerini teşkil eden bütün ödemelerdeki gecikmelerde, kamu alacaklarına uygulanan faiz ve cezalar uygulanır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

310

7) TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ STATÜSÜ

2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 15/12/1999 tarihli ve 4487 sayılı Kanunla eklenen 40/B ve 40/C maddelerine dayanılarak kurulan Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB), aracı kuruluşların (aracı kurum ve banka) üye olduğu, kamu tüzel kişiliğini haiz özdüzenleyici bir meslek kuruluşudur. Birliğin organları, gelirleri, giderleri ve çalışma esasları, üyeliğe kabul, üyelikten geçici ve sürekli çıkarma esasları, Sermaye Piyasası Kurulu’nun önerisi ve ilgili Bakanlığın uygun görüşü üzerine 11 Şubat 2001 tarih 24315 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Statüsü’nde düzenlenmiştir.

7.1) Birliğin Amaçları

Sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin gelişmesini, Birlik üyelerinin dayanışma, gerekli özen ve disiplin içerisinde çalışmalarını, Üyelerin iktisadi menfaatlerinin korunmasını Haksız rekabetin önlenmesini, Mesleki konularda üyelerin aydınlatılmasını sağlamaktır.

7.2) Birliğin Görev ve Yetkileri Birliğin görev ve yetkileri;

Sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere araştırmalar yapmak ve eğitim programları düzenlemek,

Birliğin üyeleri tarafından yürütülen faaliyetlerin adil ve dürüst olması, iş ahlakının sağlanması, Birlik üyelerinin dayanışma ve sermaye piyasasının gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmaları için meslek kurallarını oluşturarak SPK'ya bildirmek,

Haksız rekabeti önlemek amacıyla gerekli tedbirleri alarak SPK'ya bildirmek, Statü'de öngörülen disiplin cezalarını vermek amacıyla ilgili kuruluşlarla işbirliği

yapmak, Mesleki gelişmeleri, idari ve yasal düzenlemeleri izleyerek, bu konuda üyeleri

aydınlatmak, Aracı kuruluşlar arası ilişkilerde mesleki dayanışmayı güçlendirmek, Üyeleri arasında veya üyeleri ile müşterileri arasında borsa işlemleri dışındaki

işlemlerden doğan uyuşmazlıkların çözümüne yardımcı olmak, bu amaçla, hakem listesi oluşturarak, tarafların mutabakatı halinde hakem veya hakemleri atamak suretiyle Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde tahkim hizmeti vermek.

Üyelerin, müşterilerine verdikleri hizmetler karşılığında tahsil edecekleri komisyon, ücret ve masrafların oran ve sınırlarına ilişkin esaslarla ilgili önerileri SPK'ya bildirmek,

Üyeleri hakkında yapılan şikayetleri değerlendirmek ve yapılan işlemin sonuçlarını SPK'ya bildirmek,

Kendisine mevzuatla bırakılan veya SPK'ca belirlenen konularda düzenlemeler yapmak, yürütmek, denetlemek,

Yabancı ülkelerin sermaye piyasasında bulunan dengi kuruluşlar ile sermaye piyasaları konusunda her türlü işbirliği yapmak


______________________________________________________________________

TSPAKB

311

Amacıyla ilgili konularda, ulusal veya uluslararası mali, iktisadi ve mesleki kurum kuruluş ve ortaklıklara üye olmak ve/veya hissedar olarak katılmaktır.

Birlik, alacağı kararlarda ve yapacağı düzenlemelerde Kanuna, Statüye, SPK yönetmelik, tebliğ ve kararlarına ve ilgili diğer mevzuata uymakla yükümlüdür. SPK, yürürlükteki mevzuata aykırılık tespit etmesi halinde Birlikten, yapılan düzenlemelerin iptal edilmesini veya düzenlemelerde değişiklik yapılmasını isteyebilir.

7.3) Birliğin Yapamayacağı İşler Birlik, kuruluş amaçları ile Kanunda ve Statüsünde belirtilenler dışında herhangi bir faaliyette bulunamaz, kendisine Kanun ve Statü ile verilen görevlerin yerine getirilmesiyle ilgili olmayan toplantılar düzenleyemez, siyasetle uğraşamaz, siyasi partiler, sendikalar ve derneklerle ortak hareket edemez, siyasi partilere maddi yardım yapamaz ve siyasi ilişki ve işbirliği içinde bulunamaz, milletvekili ve mahalli idare seçimlerinde belli adayları destekleyemez.

7.4) Üyelik Türkiye’de sermaye piyasasında aracılık faaliyetinde bulunmaya Sermaye Piyasası Kanunu ile yetkili kılınmış kuruluşlar, tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olan Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğine üye olmak için başvurmak zorundadırlar. Bunun için ilgili kuruluş, aracı kuruluş niteliğini kazandığı andan itibaren üç ay içinde gerekli başvuruyu yapmakla yükümlüdür. Anılan yükümlülüğe uymayan kuruluşların aracılık faaliyetleri Kurulca durdurulur. Sermaye piyasasında aracılık faaliyetinde bulunmaya yetkilendirilmiş;

a) Aracı Kurumlar, b) Bankalar, c) Vadeli İşlemler Aracılık Şirketleri (VİAŞ) d) Yatırım fonu katılma paylarının alım satımına aracılık faaliyeti ile yetkilendirilen

Portföye Yönetim Şirketleri (bu faaliyetle sınırlı olarak aracı kurum olarak kabul edildiği için)

Birliğe üye olmak zorundadır. Birlik üyeleri, Statüye ve Birlikçe alınan kararlara uymak zorundadırlar.

7.5) Birlik Nezdinde Aracı Kuruluşların Temsili Aracı kuruluşlar, Birlik organlarında Yönetim Kurulu Başkanı, Murahhas Üye veya Genel Müdür ya da bunlar tarafından temsil yetkisi verilen en az Genel Müdür Yardımcısı düzeyinde temsil edilirler. Birlik nezdinde Birlik ile ilgili işlemlerde üyeyi temsil edecek ve üye adına oy kullanacak söz konusu nitelikleri haiz bir temsilci Birliğe bildirilir. Üyeler söz konusu temsilciler ile ilgili değişiklikleri 3 iş günü içerisinde Birliğe bildirmek zorundadır.

7.6) Birliğin Organları ve Statüsü Birliğin zorunlu organları, Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Denetleme Kuruludur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

312

Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğinin organlarının seçimi, Birlik üyeleri tarafından Sermaye Piyasası Kanununda öngörülen esaslar çerçevesinde gizli oyla ve yargı gözetimi altında gerçekleştirilir. Birliğin organları, gelirleri, giderleri ve çalışma esasları, üyeliğe kabul, üyelikten geçici ve sürekli çıkarma esasları, Kurulun önerisi ve ilgili Bakanlığın uygun görüşü üzerine Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Statüsünde düzenlenir. Birlik, Statünün 11.02.2001 tarihinde yürürlüğe girmesiyle tüzel kişilik kazanmıştır. Kurul, Birliğin talebi üzerine ya da res’en gerekli görülen hallerde, Birliğin görüşünü alarak, Statüde değişiklik yapılmasını ilgili Bakanlığa teklif edebilir. Statü, bu teklifin ilgili Bakanlıkça uygun görülmesi ve Bakanlar Kurulu kararı ile değiştirilebilir. Birliğin her türlü işlem ve hesapları Kurul tarafından denetlenir. Üyeliğe kabul başvurusunun reddi, üyelikten geçici ve sürekli çıkarmaya ilişkin olarak Birliğin yetkili organınca alınan karara karşı, kararın ilgiliye tebliğini izleyen on iş günü içerisinde Kurul nezdinde itiraz edilebilir. İtiraza ilişkin olarak Kurulca verilecek kararlar kesindir. 7.6.1) Genel Kurul Genel Kurul, Birliğin en yüksek organı olup, Birlik üyelerinin temsilcilerinden oluşur. Genel Kurulda her üye bir oy hakkına sahiptir. 7.6.2) Yönetim Kurulu Birliğin yürütme organı olan Yönetim Kurulu 7 üyeden oluşur. Yönetim Kuruluna, a) Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılında gerçekleştirdikleri hisse senetleri, sabit getirili menkul kıymetler ve menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satım işlem hacimleri toplamı sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kuruluşun oluşturduğu gruptan 2 üye, b) (a) bendinde yer alan gruba girmeyen üyelerden, Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılı sonunda İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki bakiye veren müşteri hesabı sayısı, sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kurumun oluşturduğu gruptan 2 üye, c) (a) ve (b) bentlerinde yer alan gruplara girmeyen aracı kuruluşlardan 3 üye, olmak üzere, Genel Kurulda her grup tarafından kendi aralarında aday gösterildikten sonra Genel Kurulca gizli oyla seçim yapılır. Yönetim Kurulunda her aracı kuruluşun en fazla 1 üyesi bulunur. Ancak, aralarında doğrudan ya da dolaylı yönetim ve/veya sermaye ilişkisi bulunan aracı kuruluşlar yönetim kurulunda 1 üye ile temsil edilirler. Yönetim Kurulu, üyeleri arasından bir Yönetim Kurulu Başkanı, bir de Başkan Vekili seçer. Yönetim Kurulu üyelerinin görev süresi 2 yıldır. Süresi dolan üyeler tekrar seçilebilirler, ancak her üye üst üste en fazla iki dönem görev yapabilir. Yönetim Kurulu üyelerine yaptıkları görev karşılığında her ne ad altında olursa olsun herhangi bir ödeme yapılmaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

313

7.6.3) Denetleme Kurulu Denetleme Kurulu 3 üyeden oluşur. Denetleme Kuruluna, a) Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılında gerçekleştirdikleri hisse senetleri, sabit getirili menkul kıymetler ve menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satım işlem hacimleri toplamı sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kuruluşun oluşturduğu gruptan 1 üye, b) (a) bendinde yer alan gruba girmeyen üyelerden, Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılı sonunda İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki bakiye veren müşteri hesabı sayısı, sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kurumun oluşturduğu gruptan 1 üye, c) (a) ve (b) bentlerinde yer alan gruplara girmeyen aracı kuruluşlardan 1 üye, olmak üzere, Genel Kurulda her grup tarafından kendi aralarında aday gösterildikten sonra 2 yıl süre ile görev yapmak üzere, Yönetim Kurulunda temsil edilmeyen üyeler arasından, Genel Kurulca gizli oyla seçim yapılır. Süreleri sona eren denetçiler tekrar seçilebilirler, ancak her üye üst üste en fazla iki dönem görev yapabilir. Denetçiler, Birliğin bütün hesapları ve işlemlerini inceleyerek, Birliğin çalışmaları hakkındaki görüşlerini bir raporla Genel Kurulun olağan toplantılarına sunarlar. Denetleme Kurulu üyelerine yaptıkları görev karşılığında her ne ad altında olursa olsun herhangi bir ödeme yapılmaz. 7.6.4) Birlik Başkanı Yönetim Kurulu Başkanı aynı zamanda Birliğin de Başkanıdır. Başkan, Birliğin en üst amiri olup, Birliğin genel yönetimi ve temsili ile görevlidir; idari merciler ve yargı mercileri ile üçüncü kişilere karşı Birliği temsil eder ve ilgili mevzuat, Genel Kurul ve Yönetim Kurulu kararları çerçevesinde Birliği yönetir. Birlik Başkanının görevinde bulunmadığı hallerde Birlik Başkanına verilmiş olan görev ve yetkilerin kesintisiz olarak yürütülmesi, Başkan Vekili tarafından sağlanır. 7.6.5) Genel Sekreter

Birliğe ilişkin iş ve işlemler Genel Sekreter tarafından yürütülür. Genel Sekreter Yönetim Kurulu tarafından atanır. 7.6.6) Disiplin Komitesi

Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Satütüsü çerçevesinde disiplin kovuşturmalarının yürütülmesine yardımcı olmak üzere, Disiplin Komitesine, a) Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılında gerçekleştirdikleri hisse senetleri, sabit getirili menkul kıymetler ve menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile alım satım işlem hacimleri toplamı sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kuruluşun oluşturduğu gruptan 1 asil ve 1 yedek üye,


______________________________________________________________________

TSPAKB

314

b) (a) bendinde yer alan gruba girmeyen üyelerden, Genel Kurul davetinin yapıldığı takvim yılından önceki takvim yılı sonunda İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki bakiye veren müşteri hesabı sayısı, sektör ortalamasının üzerinde olan ilk 25 aracı kurumun oluşturduğu gruptan 1 asil ve 1 yedek üye, c) (a) ve (b) bentlerinde yer alan gruplara girmeyen aracı kuruluşlardan 1 asil ve 1 yedek üye, olmak üzere, Genel Kurulda her grup tarafından kendi aralarında aday gösterildikten sonra, 3 yıl süre ile görev yapmak üzere, Genel Kurulca seçim yapılır. Disiplin Komitesi üyelerine yaptıkları görev karşılığında her ne ad altında olursa olsun herhangi bir ödeme yapılmaz.

7.7) Birliğin Gelirleri Birliğin gelirleri aşağıdaki kaynaklardan oluşur; a) Aracı kuruluşların bir defaya mahsus verecekleri giriş ücreti, b) Gider payları, c) Yıllık aidat, d) Bir önceki yıldan devreden gelir fazlaları, e) Her türlü bağışlar, f) Yayın gelirleri, g) Eğitim, kurs ve seminer gelirleri, h) Sair gelirler.

7.8) Mali Hükümler

Giriş ücreti Genel Kurulun önerisi ve SPK’nın onayı ile belirlenir. Genel Kurulda Kabul edilen yıllık aidatlar ile gider paylarının Temmuz ve Ocak ayları içinde iki eşit taksit halinde yatırılması zorunludur. Birlik ödentileri, belirlenen sure içinde ödenmediği takdirde, Birlik tarafından icra yoluyla tahsil olunur. Birlik ödentilerinin ödenmesine dair kararlar İcra ve İflas Kanununun 68’inci maddesinde yazılı resmi belge niteliğindedir.

8) TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ ÜYELERİNİN SERMAYE


______________________________________________________________________

TSPAKB

315

PİYASASI FAALİYETLERİNİ YÜRÜTÜRKEN UYACAKLARI MESLEK KURALLARI

Birlik üyelerinin dayanışma ve sermaye piyasasının gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmalarına yönelik meslek kuralları Birlik Olağanüstü Genel Kurulu tarafından 13 Aralık 2001 tarihinde kabul edilip yürürlüğe girmiştir. Meslek Kuralları düzenlemesinin amacı; sermaye piyasasının geliştirilmesi ve ülke ekonomisine katkı ana hedefi doğrultusunda; tüm çalışanları en üst derecede mesleki bilgi ile donatılmış, etik değerlere bağlı, rekabeti yatırımcılara daha kaliteli ürün ve hizmet sunumu şeklinde algılayan, saygın bir meslek mensupları kitlesi oluşturmak üzere, Aracı Kuruluşların; birbirleri, müşterileri ve çalışanlarıyla olan iş ve ilişkilerinde uyacakları meslek kurallarını belirlemektir. Bu düzenlemelerin ayrıntılarına MUHASEBE, DENETİM VE ETİK KURALLAR başlıklı bölümün ilgili kısımlarında yer verilmiştir.

9) TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ARACI KURULUŞLARI BİRLİĞİ DİSİPLİN YÖNETMELİĞİ


______________________________________________________________________

TSPAKB

316

Disiplin cezalarını gerektiren fiiller, disiplin kovuşturmasının yürütülmesi ve disiplin siciline ilişkin esaslar Birlik tarafından hazırlanıp, SPK tarafından onaylanan ve de Birlik Olağanüstü Genel Kurulu tarafından 13 Aralık 2001 tarihinde kabul edilip yürürlüğe giren Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği Disiplin Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği üyelerinden, meslek onuruna, meslek ilke ve kurallarına, sermaye piyasası faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin mevzuata ve Birlik kararlarına aykırı hareket edenler hakkında uygulanacak disiplin cezalarına ilişkin ilke ve yöntemleri düzenlemektir.

9.1) Disiplin Cezaları Birlik üyelerinden meslek onuruna veya meslek ilke ve kurallarına uymayan fiil ve hareketlerde bulunan, müşterisine karşı yükümlülüklerini haklı bir neden olmaksızın yerine getirmeyen, görevinin getirdiği dürüstlüğe uygun şekilde davranmayan, sermaye piyasasında düzeni ve dürüstlüğü bozan, işlere hile karıştıran, işlerin açık, düzenli ve dürüst yürütülmesine ilişkin mevzuata ve kararlara aykırı hareket eden üyeler hakkında fiilin nitelik ve önemine göre aşağıdaki disiplin cezaları uygulanır: a) Uyarı: İlgiliye, mesleğinin icrasında, yükümlülük ve davranışlarında daha dikkatli ve itinalı hareket etmesi gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir. b) Kınama: İlgilinin mesleğinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir. c) Para cezası: Sorumluların, kesin kararın ilgililerce tebellüğ edildiği tarihten itibaren en geç beş iş günü içinde ödemeleri gereken meblağdır. d) Birlik üyeliğinden geçici çıkarma: Cezası kesinleşen Birlik üyesi tarafından, altı ayı aşmamak üzere, fiilin mahiyet ve önemine göre belirlenecek, geçici bir süre içinde doğrudan doğruya veya dolaylı olarak mesleğin icra edilememesidir. e) Birlik üyeliğinden sürekli çıkarma: Birlik üyeliği sıfatının bir daha kullanılmamak üzere geri alınmasıdır. 9.1.1) Uyarı Uyarıyı gerektiren fiil ve haller şunlardır: a) Birlikçe yayımlanan, yönetmelik, genelge, tebliğ ve kararlarla belirlenen ilke ve yöntemlerin yerine getirilmesinde kayıtsız ve dikkatsiz davranmak, b) Üyelik görev ve sorumluluklarına karşı kayıtsızlık göstermek veya bunları yerine getirmemek, c) Müşteri talimatlarına karşı kayıtsız ve dikkatsiz davranmak, d) Birliğin itibarını zedeleyici sözler sarfetmek, e) Yukarıda sayılanlar dışında, mesleğin onuruna, meslek düzen ve geleneklerine aykırı ihmalkar davranışlarda bulunmak. 9.1.2) Kınama Kınamayı gerektiren fiil ve haller şunlardır:


______________________________________________________________________

TSPAKB

317

a) Birlikçe yayımlanan, yönetmelik, genelge, tebliğ ve kararlarla belirlenen ilke ve yöntemleri kusurlu olarak yerine getirmemek, b) Üyelik görev ve sorumluluklarını kusurlu olarak yerine getirmemek, c) Müşteri talimatlarını kusurlu olarak yerine getirmemek, d) Birliğin itibarını zedeleyici yayında bulunmak, e) Mesleğin yürütülmesi esnasında meydana gelen çıkar çatışmalarında kusurlu olarak adil ve tarafsız davranmamak, f) Yeterli iç denetim sistemi kurulmaması ve gerekli denetimin yapılmaması sonucu çalışanlarının sermaye piyasasını ve meslek itibarını olumsuz etkileyecek şekilde suistimal ve yolsuzluklarına sebebiyet vermek, g) Diğer üyeler hakkında asılsız ihbar ve şikayette bulunmak, h) Birlik organlarının çalışmalarını aksatıcı tutum ve davranışlarda bulunmak, i) Yukarıda sayılanlar dışında meslek onuruna, meslek düzen ve geleneklerine aykırı kusurlu hareketlerde bulunmak, Üyeye bir defa uyarı cezası verildikten sonra cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlenmesi halinde ilgiliye kınama cezası verilir. 9.1.3) Para Cezası Para cezası gerektiren fiil ve haller şunlardır: a) Birlikçe yayımlanan, yönetmelik, genelge, tebliğ ve kararlarla belirlenen ilke ve yöntemleri kasıtlı olarak yerine getirmemek, b) Üyelik görev ve sorumluluklarını kasıtlı olarak yerine getirmemek, c) Müşteri talimatlarını kasıtlı olarak yerine getirmemek, d) Mesleğin yürütülmesi esnasında meydana gelen çıkar çatışmalarında kasıtlı olarak adil ve tarafsız davranmamak, e) Müşterilere ve Birlik personeline, genel kabul gören davranış biçimleri dışında her türlü söz, fiil ve hareketlerde bulunmak, f) Üyeler arasında haksız rekabete neden olacak davranışlarda bulunmak, g) Kuruldan yetki veya izin belgesi almadan ilgili sermaye piyasası faaliyetinde bulunmak, yetki ya da izin belgesi iptal edilen faaliyetle ilgili işlemlere devam etmek, h) Birlik yetkili personelince yapılacak her türlü incelemeye engel olmak, bu personelce istenilecek bilgi ve belgeleri vermemek ve kolaylık göstermemek. Yukarıda yazılı fiillere verilecek para cezaları Kanunun 47/A maddesinin 4’üncü fıkrasında yer alan parasal sınırlar içinde, Yönetim Kurulunca belirlenir. Üyeye bir defa kınama cezası verildikten sonra cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlenmesi halinde ilgiliye para cezası verilir. 9.1.4) Birlik Üyeliğinden Geçici Çıkarma Cezası Birlik üyeliğinden geçici çıkarmayı gerektiren fiil ve haller şunlardır: a) Kanunun 47’nci maddesinin (A) bendinin 1 numaralı alt bendinde belirtildiği gibi, bir menkul kıymetin değerini etkileyebilecek henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisi ve/veya müşterileri için menfaat sağlamak amacıyla kullanarak işlem yapmak ya da başkalarını bu yönde işlem yapmaya sevketmek, b) Kanunun 47’nci maddesinin (A) bendinin 2 ve 3 numaralı alt bentlerinde belirtilen işlemler yapmak ve/veya bu tür işlemler yapılmasına bilerek imkan tanımak.


______________________________________________________________________

TSPAKB

318

Bu fiillere ceza uygulanması için ilk derece mahkemesinin kararı ile sabit olması ve fiillerin üyeyle doğrudan bağlantılı olduğunun tespiti gereklidir. 9.1.5) Birlik Üyeliğinden Sürekli Çıkarma Birlik üyeliğinden sürekli çıkarmayı gerektiren fiil ve haller şunlardır: Sahte belge düzenlemek veya belgeler üzerinde tahrifat yapmak suretiyle müşterilere ait nakit veya sermaye piyasası araçlarını üye veya üçüncü şahıslar lehine kullanılması. Bu fiile ceza uygulanması için, ilk derece mahkemesinin kararı ile sabit olması ve fiilin üyeyle doğrudan bağlantılı olduğunun tespiti gereklidir. Bir defa Birlik üyeliğinden geçici çıkarma cezası verildikten sonra cezaların sicilden silinmesi için belirlenen süre içinde aynı cezayı gerektiren yeni bir fiil işlenmesi halinde ilgiliye Birlik üyeliğinden sürekli çıkarma cezası verilir.

9.2) Disiplin Komitesi Komitenin görevleri, Disiplin Yönetmeliğinde öngörülen disiplin suçları ile ilgili disiplin soruşturmalarının yürütülmesinde Yönetim Kuruluna yardımcı olmak üzere gerekli incelemeleri yapmak, bu Yönetmelikte yer alan hükümlere göre görüş belirlemek, hazırladığı inceleme raporunu Yönetim Kurulu Başkanlığı’na sunmaktır. Statü uyarınca üç yıl süreyle görev yapmak üzere Genel Kurulca seçilen üç üye kendi aralarında bir Başkan ve bir Başkan Vekili seçer. Komite, en az iki üyenin hazır bulunmasıyla toplanır ve karar için en az iki olumlu oy gerekir. Çekimser oy kullanılamaz. Kararlar gerekçeli olmak zorundadır. Karşı oy kullanan üye de görüşünün gerekçesini kararda belirtmek zorundadır. Komite, disiplin dosyası ile ilgili raporunu savunma için verilecek süreler hariç en geç üç ay içinde düzenler ve kararını Yönetim Kurulunun onayına sunulmak üzere Başkana bildirir. Birlik İnceleme ve Hukuk İşleri Müdürü Komitenin raportörlüğünü yapar.

9.3) Yönetim Kurulu Kararı ve Tebligat Yönetim Kurulu, Komite’nin verdiği kararı aynen kabul edebileceği gibi, gerekçesini belirtmek suretiyle farklı bir karar da alabilir. Yönetim Kurulu, ihbar ve şikayeti mevcut mevzuat, örf ve adet ile hakkaniyet ilkeleri uyarınca inceleyerek karara bağlar. Yönetim Kurulunun kararı, alındığı günü izleyen beş iş günü içinde iadeli taahhütlü mektupla, ihbar veya şikayette bulunan kişinin ve hakkında ihbar veya şikayette bulunulan Üyenin Birliğe bildirdiği adreslerine gönderilir veya elden imza karşılığı teslim edilmek suretiyle tebliğ edilir. Birlik Yönetim Kurulu tarafından verilen para cezaları kararları tahsil ve gelir kaydı için Yatırımcıları Koruma Fonuna da bildirilir.

9.4) Kararlara İtiraz


______________________________________________________________________

TSPAKB

319

İlgililer, Yönetim Kurulu kararlarına karşı, kararın tebliğini izleyen on iş günü içinde Kurul nezdinde itirazda bulunabilirler. Bu itiraz dilekçesi Yönetim Kurulu Başkanlığı’na verilir ve Birlik aracılığıyla Kurula gönderilir.

9.5) Kararların Kesinleşmesi Kararlar, ilgililerin Yönetim Kurulu kararını tebellüğ ettikleri tarihten itibaren on iş günü içinde Kurula itiraz etmemeleri halinde kesinleşir. İlgililerin karar aleyhine Kurul nezdinde itiraz etmeleri halinde kesinleşme, Kurul kararının ilgiliye tebliğiyle gerçekleşir. Ancak Birlik üyeliğinden geçici ve sürekli çıkarmaya dair kesinleşmiş olan disiplin cezalarının uygulanması için Yönetim Kurulu tarafından ilave bir süre gerektiğine kanaat getirilirse, bu süre disiplin cezasının kesinleştiği tarihten itibaren on günden fazla olmamak üzere belirlenir.

9.6) Disiplin Cezalarının Sicile Kaydı ve Tekerrüre Esas Alınması Uygulanacak disiplin cezasının kesinleşmesi ile disiplin cezası ilgili üyenin Birlik nezdindeki siciline işlenir. Birlik tarafından tutulacak sicil bilgileri, oluşturulacak Sicil Kayıt Defteri’nde Üyeler ve disiplin cezası türlerine göre yıllar itibariyle saklanır. Kesinleşen karar ve karara esas tüm belgeler ise beş yıl süreyle saklanır. Üye, verilen disiplin cezasının kesinleştiği tarihten itibaren on iki ay içinde herhangi bir disiplin cezası uygulanmasını gerektirecek bir fiil bulunmadığı takdirde, siciline işlenen önceki disiplin cezaları tekerrüre esas alınmaz.

10) TAKASBANK İŞLEMLERİNE İLİŞKİN MEVZUAT

Takas ve saklama işlemlerine ilişkin temel düzenlemeler, Sermaye Piyasası Kanunu, Sermaye Piyasası Kurulu Tebliğleri, İMKB Yönetmelikleri ve İMKB Takas ve Saklama


______________________________________________________________________

TSPAKB

320

Merkezleri Yönetmeliğinde yer almaktadır. Konu hakkındaki mevzuat aşağıda açıklanmaktadır.

10.1) Sermaye Piyasası Kanunu Kanunun Sermaye Piyasasının Görev ve Yetkileri başlıklı 22’nci maddesinin (n) bendinde “Sermaye piyasası araçlarının takası ve saklamasını düzenlemek ve denetlemek” Kurulun görevleri arasında sayılmıştır. Aynı maddenin son fıkrasına göre, Kurul yetkilerini, düzenleyici işlemler tesis ederek ve özel nitelikte kararlar alarak kullanır. Düzenleyici işlem niteliğinde yönetmelik ve tebliğler, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulur. Özel nitelikli kararlardan kamuoyunu ilgilendirenler, Kurulun haftalık bülteni ile ilgili kişi ve kuruluşlara duyurulur. Kurul bu yetkisi çerçevesinde, takas ve saklama işlemlerine ilişkin olarak yönetmelik ve tebliğ gibi düzenleyici işlemler ve özel nitelikte ilke kararları almaktadır. Aynı Kanunun 39’uncu maddesinde ise “...Kuruluş ve faaliyet esasları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması ile uğraşan kuruluşlar...” hükmü ile bu kuruluşların Diğer Sermaye Piyasası Kurumlarından olduğu belirtilmiştir.

10.2) İMKB Yönetmeliği Yönetmeliğin Menkul Kıymet Borsa İşlemleri Takası başlıklı 33’ncü maddesine göre “Menkul kıymetlerin Borsa işlemlerinden kaynaklanan taahhütlerin yerine getirilme yöntem ve kuralları İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliğinde belirtilir.” Yönetmeliğin Üyelerin Alım Satım Taahhütlerini Yerine Getirmeleri ve Temerrüt başlıklı 35’inci maddesine aşağıda yer verilmiştir. “Borsada menkul kıymetlerin alım satımı peşin esasına göre TL ile yapılır. Peşin esası, alım satım işlemlerinin Borsada yapıldığı gün itibariyle kesinleşmesi ve bedelin ödenmesi ile teslimin bu Yönetmelik ve ilgili piyasa Yönetmeliklerinde öngörülen süre ve tarzda yapılmasını ifade eder. Yönetim kurulu ilgili mevzuat çerçevesinde dövizle ödemeye ve peşin işlem dışındaki türlerde işlem yapılmasına karar verebilir. Menkul kıymetin satıcısı durumunda olan üyenin yükümlülüğü, satılan menkul veya onları temsil eden belgeleri veya hesaben teslim talimatlarını Yönetmelikte ve ilgili piyasa Yönetmeliklerinde belli edilen şartlarla Takas Merkezine teslim ederek bedellerini tahsil etmek; alıcı durumundaki üyenin yükümlülüğü ise, bu Yönetmelikteki şartlara uygun olarak satın aldığı menkul kıymetlerin bedellerini Takas Merkezine ödeyerek, menkul kıymetleri veya onları temsil eden belgeleri teslim almaktadır. Üyelerin kesinleşen alım satım işlemlerine ait karşılıklı yükümlülükleri, işlemin kesinleşmesini takip eden ve Yönetim Kurulu’nca tespit edilen süreler içinde yerine getirilir. Bu süreler içinde yükümlülüğünü yerine getirmeyen üyeden, temerrüde düştüğü tarihten itibaren taahhüdün yerine getirdiği tarihe kadar ve tesliminde temerrüde düşülen menkul kıymetlerin işlem günlerindeki ağırlıklı ortalama fiyatlarından hesaplanan toplam Borsa değerleri veya nakit borcu esas alınarak İMKB Repo Ters Repo Pazarında veya TC Merkez Bankası İnterbank Para Piyasasında oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın, her piyasa için Yönetim Kurulunca


______________________________________________________________________

TSPAKB

321

belirlenerek SPK tarafından onaylanan katına tekabül eden faiz oranından hesaplanan faiz tutarı tahsil olunur. Temerrüde düşen üyeye temerrüt halini sona erdirmesi için, Borsa Başkanlığınca belirlenen bir süre verilir. Bu sürenin sonunda işlem konusu menkul kıymetler, Borsa tarafından resen aldırılır veya sattırılır. Yönetim Kurulu resen alış ve satış yöntemlerini, temerrütlerin tahsil ve dağıtım esaslarını belirler. Bu suretle yapılan alım veya satımın sonuçları, yerine getirilmeyen alım veya satıma göre daha olumlu ise, herhangi bir işlem yapılmaz; işlem eskisine göre daha olumsuz şartlarda yapılmışsa, yükümlülüğünü yerine getirmeyen üye aradaki farkı Takas Merkezine ödemek zorundadır. İşlem konusu menkul kıymetleri satın almak veya satmak mümkün olmamışsa ve/veya anapara, değer farkları ve temerrüt faizi gibi üyenin yükümlülüğünün gerektirdiği ödemeler yapılmamışsa, ödenmesi gereken para, üyenin Borsaya yatırmış olduğu teminattan Borsaca re’sen karşılanır. Borsa Yönetim Kurulu tarafından, temerrüde düşen üyeden üçüncü fıkrada açıklanan temerrüt faizi ile birlikte bu Yönetmeliğin 12’nci maddesinin beşinci fıkrası çerçevesinde, temerrüt halinin sona erdirilme zamanlarına, temerrüt tutar ve sayılarına göre farklı oranlarda veya farklı tutarlarda ve farklı sürelerle ilave teminat yatırması da istenebilir. Menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünün takas süresi içinde yerine getirilmemesi; Borsa, Takas Merkezi veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasından veya üyenin kendi iradesi dışında ortaya çıkan teknik veya benzeri diğer nedenlerden kaynaklandığı takdirde, bu hususların geçerli bilgi ve belgeler ile tespit edilmesi halinde üyeden temerrüt faizi alınmayacağı gibi ilave teminat yatırması da istenmez.”

10.3) İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği Bu Yönetmeliğin Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesinde Uygulanacak Yöntem başlıklı 32’nci maddesine göre “Yükümlülüklerin yerine getirilmesinde İMKB Yönetmeliği’nin ilgili hükümleri ile Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği ve Garanti Fonu Yönetmeliği hükümleri uygulanır. Üyeler, İMKB Yönetmeliği ile bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, yükümlülüklerini belirlenen koşullara uygun olarak süresi içinde yerine getirmemeleri halinde temerrüde düşmüş sayılırlar.” Yönetmeliğin Nakit Temerrüdünde Uygulanacak Yöntem başlıklı 33’üncü maddesine göre “Üyelerin satın aldıkları hisse senetleri karşılığında oluşan parasal yükümlülüklerini tamamen veya kısmen yerine getirmemeleri halinde, ilgili üyeye yerine getirilmeyen parasal yükümlülük oranında hisse senedi teslimatı yapılmaz. Önceki ay içinde gerçekleşen işlem hacmi, miktarı ve sözleşme adedi üzerinden, işlem yoğunluğu sıralaması esas alınarak hazırlanmış bulunan liste kullanılarak, üye satın aldığı hisse senetlerinden, yoğunluk sıralamasına göre en baştan başlamak üzere, yerine getirilmeyen parasal yükümlülüğü kadar hisse senedi üyeye teslim edemez. Öncelikle temerrüde düşen üyenin beyanına göre temerrüde neden olan emirle alınan hisse senetleri teslim edilmez.” Yönetmeliğin Hisse Senedi Temerrüdünde Uygulanacak Yöntem başlıklı 34’üncü maddesine göre “Üyelerin satım sonucu oluşan hisse senedi yükümlülüklerini tamamen veya kısmen yerine getirmemeleri halinde, ilgili üyeye yerine getirmediği yükümlülük oranında parasal ödeme yapılmaz.” Yönetmeliğin Temerrüde İlişkin Disiplin Hükümleri başlıklı 35’inci maddesine göre ”Temerrüde halinde İMKB Yönetmeliğinde belirlenen disiplin hükümleri uygulanır.”


______________________________________________________________________

TSPAKB

322

10.4) Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ Kurulun Seri:V, No:46 sayılı tebliğinin Aracı Kuruluşların Yapamayacakları İş ve İşlemler başlıklı 58’inci maddesinin (f) bendine göre “Aracı kurumlar sadece, müşterileri tarafından verilen satış emrinin yerine getirilmesi için teslim edilen menkul kıymetlerle, müşterinin alım emri gereği satın alınan menkul kıymetleri, borsa mevzuatında belirlenen satış emrinin geçerlilik süresi ve gerçekleşen alım emrinin tasfiyesi için öngörülen azami süre içinde emanetinde tutabilir. Bu halin dışında, aracı kurum, gerek kendisine gerekse müşterilerine ait menkul kıymetleri yetkili Takas ve Saklama Kuruluşu dışında hiçbir yerde tutamaz.”

10.5) İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği İMKB üyelerinin Borsada gerçekleştirdikleri alım satım işlemlerinden doğan taahhütlerini yerine getirmelerinde karşılaşabilecek güçlükleri ve gecikmeleri ortadan kaldırmak, bu işlemlerin güvenli ve hatasız bir şekilde yapılmasını sağlamak, işlemlere verimlilik ve hız kazandırmak amacıyla Borsa ile uyumlu olarak çalışacak Takas ve Saklama Merkezinin çalışma esas ve usulleri İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Yönetmeliğe göre, Takas ve Saklama Merkezi Borsa’da kurulu ilgili Müdürlük bünyesinde görev yapar. Ancak, Borsa Yönetim Kurulu kararı ve yapılacak anlaşma ile bu merkezlerin yönetimleri, birlikte veya ayrı ayrı Borsa dışında kurulu, münhasıran takas ve saklama faaliyetlerinde bulunan bir şirket ve/veya bankaya verilebilir. 10.5.1) Takas Merkezi Takas Merkezi, Borsada gerçekleştirilen alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymetlerin teslimi ve bedellerin ödenmesine ilişkin taahhütlere ait takasın yapıldığı merkezdir. Borsa üyelerinin alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymet teslim etme ve teslim alma taahhütleri ile alım satıma konu olan menkul kıymet karşılığındaki ödeme taahhütleri Takas Merkezi aracılığıyla hesaben sonuçlandırılır. Borsa Yönetim Kurulu tarafından kapsam dışı tutulanlar hariç, bütün Borsa işlemlerinin takasının Takas Merkezinde yapılması zorunludur. 10.5.2) Saklama Merkezi Saklama Yönetmeliğinde verilen yetkiye istinaden Saklama Merkezinin de yönetimi Borsa tarafından Takasbank A.Ş.’ye bırakılmıştır. Saklama Merkezine tevdi edilecek menkul kıymetlerin veya bunları temsil eden belgelerin yıpranmamış, iptal edilmemiş, yargı mercilerince üzerlerine tedbir konulmamış, anapara ödeme süresi geçmemiş, eksik ve sahte olmaması gerekir. Bu nitelikteki menkul kıymetlerin değiştirilmesinde Saklama Merkezi sorumlu tutulamaz. Taraflar arasında menkul kıymetin niteliği hakkındaki anlaşmazlıklar Borsa Yönetimine intikal ettirilir. Yönetim Kurulunun vereceği karar kesindir. Karar konusu menkul kıymetin niteliğindeki eksikli nedeniyle uğranılan zarar ilgili üye tarafından tanzim edilir. 10.5.3) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.


______________________________________________________________________

TSPAKB

323

İMKB Yönetim Kurulu, Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliğinde yer alan düzenlemeye dayanarak, takas ve saklama görevini, yaptığı anlaşmayla İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’ye vermiştir. 01.01.1992 tarihinde İMKB Takas ve Saklama A.Ş. ünvanı ile faaliyete geçen Banka anonim şirket statüsünde 28.07.1995 tarihine kadar faaliyetlerini sürdürmüştür. 23 Mart 1995 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 95/6551 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ünvanlı yatırım bankası kurulması izni verilmesi ile 28.07.1995 tarihinde yapılan Şirket Genel Kurulu’nda alınan karar neticesinde İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ünvanını almış, bankacılık faaliyetlerine 01.01.1996 tarihinden itibaren başlamıştır. Bankanın sermayesi A ve B olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Hisse senetleri ancak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve Üyeleri ile kurulmuş ve ileride kurulacak altın, döviz, vadeli işlem ve menkul kıymet borsaları ve bunların üyeleri arasında devredilebilir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası hariç herbir ortağın payı doğrudan ve dolaylı olarak Banka sermayesinin %5’ini geçemez. A grubu payları temsil eden hisse senetleri sadece İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’na aittir, devredilemez. Yönetim Kurulunun 4 (dört) üyesi A grubu pay sahibi ortak, 5 (beş) üyesi B grubu pay sahibi ortaklar tarafından gösterilen adaylar arasından; 2 (iki) si Bankalar, 2 (iki) si Aracı Kurumlar Temsilcisi, 1 (bir)’i de bunlardan sonra en çok oy almış aday olmak üzere Genel Kurulca seçilir. 1 (bir) üye Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Türk Ticaret Kanununun 275’inci maddesi hükmü dairesinde Sermaye Piyasası Kurulu Temsilcisi olarak atanır. Genel Müdür Yönetim Kurulunun doğal üyesidir. Genel Müdür’ün yokluğu halinde vekili sıfatı ile görevlendirilen Genel Müdür Yardımcısı Yönetim Kurulunun doğal üyesidir.

11) TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR

1567 sayılı “Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun”un verdiği yetkiye dayanılarak 11 Ağustos 1989 tarih ve 20249 sayılı Resmi Gazete’de 89/14391 sayılı 32 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı yayınlanmıştır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

324

32 sayılı Karar, Türkiye’de ikameti olanları yurt içinde yerleşik, altı aydan az Türkiye’de kalanları da yurt dışında yerleşik olarak tanımlamakta, kişi tanımı, gerçek ve tüzel kişileri kapsamaktadır. Kararın uygulanmasında katılma belgeleri menkul kıymet sayılmakta, A tipi veya B tipi yatırım fonu katılma belgesi olmasının bu yönden bir önemi bulunmamaktadır.

11.1) 32 Sayılı Kararın Menkul Kıymetlere İlişkin Yaptığı Düzenleme 32 sayılı Karar’ın 93/4143 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile değiştirilen 15’inci maddesi menkul kıymetlerle ilgilidir. Bu maddeye göre; a) Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının yurda girişi ve çıkışı serbesttir. b) Kamu kurum ve kuruluşları hariç olmak üzere, Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerce ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde Sermaye Piyasası Kuruluna kaydettirilmesi koşuluyla yurt dışında satışı serbesttir. c) Dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye'de menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri ve bunların halka arz ve satışı sermaye piyasası mevzuatı hükümleri çerçevesinde yapılır. d) i) Dışarıda yerleşik kişilerin, (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçları sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtası ile satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığıyla transfer ettirmeleri, ii) Türkiye'de yerleşik kişilerin; bankalar, özel finans kurumları ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri, serbesttir.

11.2) Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı ve Bunun Hakkındaki Tebliğ Türkiye’ye gelecek sermayenin teşvikine ilişkin esaslar 7/6/1995 tarihli ve 95/6990 sayılı Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı ile tespit edilmiştir. Bu Kararın 3/e maddesine göre; “Yurt dışında yerleşik kişi ve kuruluşların Türkiye'deki mevcut şirketlere ait hisseleri alış ve satışları Müsteşarlıkça belirlenecek esaslara uygun olmak kaydıyla serbestçe yapılır.” Hazine Müsteşarlığınca bu Karara göre verilecek izinlerle ilgili başvuru ve uygulama esasları 24.8.1995 tarih ve 22384 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2 sayılı Yabancı Sermaye Çerçeve Kararı Hakkında Tebliğ ile belirlenmiştir. Anılan Tebliğin Menkul Kıymetler başlıklı 14’üncü maddesine göre;


______________________________________________________________________

TSPAKB

325

“Dışarıda yerleşik kişi ve kuruluşların (yurtdışındaki yatırım ortaklıkları ve fonlar dahil) menkul kıymetler borsalarında işlem gören hisse senetleri ve ortaklığı temsil eden diğer menkul kıymetleri, Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları ve satmaları serbest olup, Müsteşarlıktan ayrıca izin alınmasına gerek yoktur. Ancak, Türkiye'deki bir şirketin %10 ve daha fazla hissesine sahip olan yurt dışında yerleşik kişinin, hissedarı bulunduğu şirketin yönetim veya genel kurullarına katılmak istemesi halinde, iştirakin Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne bildirilmesi şarttır. Menkul kıymetler borsalarında işlem görmeyen hisse senedi ve ortaklığı temsil eden diğer menkul kıymetlerin, yurt dışında yerleşik kişi ve kuruluşlarca satın alınması bu Tebliğ'in 3’üncü maddesi hükümlerine tabidir. Ancak, yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları ile münhasıran portföy yatırımı yapmak amacıyla kurulan benzeri şirketlerce, hisse senetleri ve ortaklığı temsil eden diğer menkul kıymetlerin iki yıldan daha fazla süre için elde tutulmak üzere satın alınması, alım tarihinden itibaren 1 ay içerisinde Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü'ne bildirimde bulunulması kaydıyla, izin yükümlülüğü dışındadır.“

11.3) Merkez Bankası Genelgeleri “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın 91-32/5 Sayılı Tebliğine İlişkin I-M Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Genelgesi“ 03.07.1991 tarih ve 20918 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bu Genelgenin I - U sayılı Genelge ile değişik 28’nci maddesine göre; “Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının Türkiye'ye giriş ve çıkışı serbesttir. Dışarıda yerleşik kişilerin (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtası ile satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile transfer ettirmeleri serbesttir. Ayrıca, dışarıda yerleşik kişiler, Sermaye Piyasası Mevzuatı Hükümleri çerçevesinde, Türkiye'de menkul kıymet ile diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç edebilirler, halka arz ve satışını yapabilirler. Türkiye'de yerleşik kişilerin, yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri satınalmaları, satmaları ve alış bedellerini transfer ettirmeleri ile yurtdışında menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri, yurtdışındaki mali piyasalarda arz ve satışını yapmaları serbesttir. Bankalar, özel finans kurumları ve aracı kurumlar Merkez Bankası'nın talimatları çerçevesinde bildirimde bulunurlar.“ Merkez Bankası’nın Sermaye Hareketlerine İlişkin 2 Ocak 2002 tarih ve 2002/YB-1 sayılı Genelgesi yukarıda yer alan bildirimlerin yapılmasına ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Sözkonusu Genelge’nin Menkul Kıymetler Ve Gayrimenkul Kıymetler başlıklı ikinci bölümünün “1’inci Menkul Kıymetler” başlıklı alt bölümünde yer alan hükme aşağıda yer verilmiştir. “Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının Türkiye’ye giriş ve çıkışı serbesttir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

326

Türkiye’de yerleşik kişilerin, yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören her türlü menkul kıymetleri bankalar, özel finans kurumları ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir. Ayrıca Türkiye’de yerleşik kişiler, yurt dışında menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç edebilirler ve yurt dışındaki mali piyasalarda arz ve satışını yapabilirler. Kamu kurum ve kuruluşları (kamu bankaları hariç) ile belediyelerin, uluslararası sermaye piyasalarında tahvil ve diğer borçlanma aracı ihraç etmesi Hazine Müsteşarlığı’nın ön iznine bağlıdır. Dışarıda yerleşik kişilerin (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini (vergi ve benzeri yükümlülüklerin indirilmesi suretiyle) bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir. Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de satın aldıkları menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının gelirleri (temettü, kâr payı ve faiz) Görünmeyen İşlemlere İlişkin 13 Ocak 2000 tarih ve 2000/YB-4 Sayılı Genelgesinin F-2 ve F-3 fıkralarına göre bankalar ve özel finans kurumları tarafından yurt dışına transfer edilebilecektir. Ayrıca dışarıda yerleşik kişiler Sermaye Piyasası Mevzuatı hükümleri çerçevesinde Türkiye’de menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç edebilirler ve halka arz ve satışını yapabilirler. Diğer taraftan Türkiye’de yerleşik şirketlerin hisselerini satın alarak iştirak eden (yurt dışında yatırım ortaklıkları veya fon yönetimleri dahil) dışarıda yerleşik kişilerin, hisse sahibi oldukları şirketlerin yönetim kurullarına veya genel kurullarına katılmak veya başka bir şekilde faaliyetlerine müdahale etmek istemeleri halinde iştirakin Yabancı Sermaye Mevzuatı çerçevesinde tescili şarttır. Dışarıda yerleşik kişilerin, bu şekildeki iştiraklerine ilişkin temettü ve kâr payı gelirleri Görünmeyen İşlemlere İlişkin anılan Genelgemizin F-1 fıkrası esaslarına göre bankalar ve özel finans kurumları tarafından yurt dışına transfer edilebilecektir. Bu işlemlere ilişkin bilgiler, bankaların genel müdürlükleri kanalıyla İstatistik Genel Müdürlüğümüz Ödemeler Dengesi Müdürlüğünün konuya ilişkin talimatları çerçevesinde, bu Müdürlüğümüze gönderilecektir.”

12) SUÇ GELİRLERİ VE AKLANMASININ ÖNLENMESİ

12.1) Suç Geliri ve Aklanması Kavramları

Suç geliri, adından anlaşılacağı üzere, suç işlemek suretiyle elde edilen malvarlığı değeri olarak tanımlanmaktadır. Aklama ise, suç işlemek suretiyle elde edilen gelirin, bu gelire meşruiyet kazandırmak amacıyla kullanılmasıdır. Aklama suçunun faili, yasada


______________________________________________________________________

TSPAKB

327

öngörülen suçların işlenmesi suretiyle sağlanan menfaati meşru hale getirmek amacıyla değerlendirmektedir. Aklama suçu Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesinde, “Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama” başlığı altında düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre aklama suçunun işlenebilmesi için alt sınırı altı ay veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin, yurt dışına çıkarılması veya bunların gayrimeşru kaynağının gizlenmesi ve meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırılması maksadıyla çeşitli işlemlere tabi tutulması aklama suçunu oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle, aklama suçunun konusu, bir başka suç (öncül suç) işlenmek suretiyle elde edilen malvarlığı değeridir. Bu malvarlığı değerinin elde edildiği suçun türü önemli değildir. Önemli olan, aklama suçunun konusunu oluşturan ekonomik değerlerin, başka bir suçun işlenmesi suretiyle elde edilmiş olmasıdır.

12.2) Aklanma Şekilleri ve Bunları Önleme Yöntemleri Suç gelirlerinin aklanması yukarıda da değinildiği gibi, yasa dışı yollardan elde edilen gelirin kimliğinin değiştirilmesi suretiyle, meşru bir kaynaktan kazanıldığı izleniminin teminine yarayan her türlü işlemi kapsamaktadır. Yani, aklanma, yasal olmayan kazancın başkaca bir kıymet şekline dönüştürülmesi, yasadışı yollardan kazanç elde eden kişinin veya kazancın kaynağını oluşturan yasadışı eylemlerin gizlenmesi ve suç gelirinin hamilinin ve kaynağının yasal olarak gösterilmesi olmaktadır. Suç gelirlerinin aklanması amacıyla kullanılan teknikler ve yöntemler geniş bir yelpaze oluşturmaktadır. Nitekim, paranın yurtdışına kaçırılması, kıymetli evraka dönüştürülmesi, serbest bölgelerde sunulan mali hizmetlerden yararlanılması, paravan şirketlerin kullanılması veya bu tür şirketlerin para aklaması için kurulması, borsa ve aracı kuruluşların kullanılması sahte veya şişirilmiş faturaların düzenlenmesi, kumarhane ve bahis işletmelerinin kullanılması, vergi sığınağı olarak nitelendirilen bölgelerdeki bankalardan alınan kredi kartlarının kullanılması, karaborsa veya suç gelirleri piyasasıyla danışıklı işlemler yapan bankacılık sistemlerinin sağladığı imkanlardan yararlanılması, nakit alımlarının yapılması, belli başlı aklama yöntemleri arasındadır.

12.3) Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Düzenlemeler 12.3.1) Türk Ceza Kanunu Hangi suçlardan elde edilen menfaatlerin aklama suçuna konu olabileceği her ülkenin yasal düzenlemelerinde farklılık göstermekte; bu nedenle de suçun kapsamı ülkeden ülkeye değişmektedir. Bazı ülkelerde kaynağı suç olan her türlü gelir aklama suçunun öncül suçunu oluştururken, bazı ülkeler suça verilen cezayı baz alarak, belirli bir sürenin


______________________________________________________________________

TSPAKB

328

üzerinde ceza gerektiren suçları işlemek suretiyle elde edilen gelirleri öncül suç kabul etmekte, bir kısım ülkeler ise suçları sayma yöntemini benimsemektedirler. Türk hukukunda aklama suçu, yukarıda da belirtildiği üzere 01.06.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda düzenlenmiştir. Söz konusu Kanun ile ülkemiz sisteminde aklama suçunun konusunu oluşturan öncül suçlar, alt sınırı altı ay veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar olarak belirlenmiştir. Bir başka deyişle, daha önceki düzenlemelerimizde, hangi suçların aklama suçunun öncül suçunu oluşturduğu suçlar tek tek sayılma yöntemiyle belirlenirken, 2005 yılından yürürlüğe giren yeni Ceza Kanunu ile bu sistem terk edilmiş ve altı aylık hapis cezası eşik olarak kabul edilerek bu süre veya bu süreyi aşan ceza gerektiren suçların tümü aklama suçunun öncül suçu olarak kabul edilmiştir. Bu suçlardan elde edilen gelirleri yurt dışına çıkaran veya bu gelirlerin meşru yollardan elde edildiğine ilişkin kanaat uyandırmak amacıyla çeşitli işlemlere tutan kişi, üç yıldan yedi yıla kadar hapis ve 20.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır. 12.3.2) Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun Türk Hukukunda suç gelirlerinin aklanması suç olarak ilk kez 13 Kasım 1996 tarih ve 4208 sayılı Kanun ile kabul edilmiştir. Söz konusu kanunda suç gelirleri “karapara” olarak tanımlanmış; Kanunda sayılan fiilleri işlemek suretiyle elde edilen gelir karapara olarak kabul edilmişti. Karapara aklama suçu da yine bu Kanun ile düzenlenmişti.

Daha sonra, aklama suçunun cezalandırılması ve soruşturulması konusunda temel ceza ve usul kanunlarının uygulanması esası benimsendiğinden, 4208 sayılı Kanunda yer alan “karapara” ve “karapara aklama” suçuna karşılık gelmek üzere yukarıda da açıklandığı üzere “suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama” başlıklı Türk Ceza Kanununun 282’nci maddesi ile aklama suçu özel bir kanundan genel ceza kanununa alınmıştır.

Ancak, suçların niteliğindeki değişimler ve uluslararası ekonomik ve finansal ilişkilerin daha önceki dönemlerle kıyas edilmeyecek derecede artması, teknolojinin sağladığı imkanlar nedeniyle ülke sınırlarını aşan aklama tekniklerinin kullanılması, ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve Avrupa Birliğinin konuya ilişkin düzenlemeleri aklamayla mücadele konusunda daha etkin önlemler alınmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu çerçevede, 4208 sayılı Karapara Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Kanun hükümleri yetersiz hale gelmiş ve bu Kanun yerine 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun 18.10.2006 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 12.3.3) Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik 09.01.2008 tarih ve 26751 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 12.3.3.1) Yükümlüler

5549 sayılı Kanunun uygulanmasında yükümlü, aşağıda sayılanlar ile bunların şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleridir:


______________________________________________________________________

TSPAKB

329

a) Bankalar. b) Bankalar dışında banka kartı veya kredi kartı düzenleme yetkisini haiz

kuruluşlar. c) Kambiyo mevzuatında belirtilen yetkili müesseseler. d) Ödünç para verme işleri hakkındaki mevzuat kapsamındaki ikrazatçılar,

finansman ve faktoring şirketleri. e) Sermaye piyasası aracı kurumları, vadeli işlemler aracılık şirketleri ve

portföy yönetim şirketleri. f) Yatırım fonu yöneticileri. g) Yatırım ortaklıkları. h) Sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri ile sigorta ve reasürans

brokerleri. i) Finansal kiralama şirketleri. j) Sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde takas ve saklama hizmeti veren

kuruluşlar. k) Saklama hizmeti ile sınırlı olmak üzere İstanbul Altın Borsası Başkanlığı. l) Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü ile kargo şirketleri. m) Varlık yönetim şirketleri. n) Kıymetli maden, taş veya mücevher alım satımı yapanlar. o) Cumhuriyet altın sikkeleri ile Cumhuriyet ziynet altınlarını basma faaliyeti

ile sınırlı olmak üzere Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü. p) Kıymetli madenler borsası aracı kuruluşları. q) Ticaret amacıyla taşınmaz alım satımıyla uğraşanlar ile bu işlemlere

aracılık edenler. r) İş makineleri dâhil her türlü deniz, hava ve kara nakil vasıtalarının alım

satımı ile uğraşanlar. s) Tarihi eser, antika ve sanat eseri alım satımı ile uğraşanlar veya bunların

müzayedeciliğini yapanlar. t) Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü, Türkiye Jokey Kulübü ve Spor Toto

Teşkilat Başkanlığı dâhil talih ve bahis oyunları alanında faaliyet gösterenler.

u) Spor kulüpleri. v) Noterler. w) Savunma hakkı bakımından diğer kanun hükümlerine aykırı olmamak

kaydıyla 1136 sayılı Avukatlık Kanununun 35 inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamındaki işlerden taşınmaz alım satımı, şirket, vakıf ve dernek kurulması, idaresi ve devredilmesi gibi işlerle sınırlı olmak üzere serbest avukatlar.

x) Bir işverene bağlı olmaksızın çalışan serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirler.

Merkezi yurt dışında bulunan yükümlünün Türkiye’deki şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleri de yükümlü sayılır. Merkezi Türkiye’de bulunan yükümlünün yurt dışındaki şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleri, faaliyet gösterdikleri ülkenin mevzuatı ve yetkili otoritelerinin izin verdiği ölçüde Yönetmelik hükümlerini uygulamak zorundadır. 12.3.3.2) Müşterinin Tanınmasına İlişkin Esaslar 12.3.3.2.1) Kimlik Tespiti


______________________________________________________________________

TSPAKB

330

Yükümlüler;

a. Sürekli iş ilişkisi tesisinde tutar gözetmeksizin, b. İşlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı birden fazla işlemin toplam

tutarı yirmibin TL veya üzerinde olduğunda, c. Elektronik transferlerde işlem tutarı ya da birbiriyle bağlantılı

birden fazla işlemin toplam tutarı ikibin TL veya üzerinde olduğunda,

d. Daha önce elde edilen müşteri kimlik bilgilerinin yeterliliği ve doğruluğu konusunda şüphe olduğunda tutar gözetmeksizin,

kimliğe ilişkin bilgileri almak ve bu bilgilerin doğruluğunu teyit etmek suretiyle müşterilerinin ve müşterileri adına veya hesabına hareket edenlerin kimliğini tespit etmek zorundadır. Kimlik tespiti, iş ilişkisi tesisinden veya işlem yapılmadan önce tamamlanır. Sürekli iş ilişkisi tesisinde, iş ilişkisinin amacı ve mahiyeti hakkında bilgi alınır. Sürekli iş ilişkisi, Yükümlü ile müşteri arasında hesap açılması, kredi veya kredi kartı verilmesi, kiralık kasa, finansman, faktoring, finansal kiralama, hayat sigortası veya bireysel emeklilik gibi hizmetler nedeniyle kurulan, niteliği itibarıyla devamlılık unsuru taşıyan iş ilişkisini ifade eder. Gerçek kişilerde kimlik tespiti Gerçek kişilerin kimlik tespitinde; ilgilinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarası, adresi ve imza örneği, varsa telefon numarası, faks numarası, elektronik posta adresi ile iş ve mesleğine ilişkin bilgiler ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. İlgilinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, anne ve baba adı, uyruğu ve kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgilerin doğruluğu;

a) Türk uyruklular için T.C. nüfus cüzdanı, T.C. sürücü belgesi veya pasaport, b) Türk uyruklu olmayanlar için pasaport, ikamet belgesi veya Bakanlıkça uygun

görülen kimlik belgesi, üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas kimlik belgelerinin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Sürekli iş ilişkisi tesisinde beyan edilen adresin doğruluğu; yerleşim yeri belgesi, ilgili adına düzenlenmiş elektrik, su, doğalgaz, telefon gibi abonelik gerektiren bir hizmete ilişkin olan ve işlem tarihinden önceki üç ay içinde düzenlenmiş fatura, herhangi bir kamu kurumu tarafından verilen belge veya MASAK tarafından uygun görülen diğer belge ve yöntemlerle teyit edilir. Teyide esas belgelerin okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut belgeye ait ayırt edici bilgiler kaydedilir. Ticaret Siciline Kayıtlı Tüzel Kişilerde Kimlik Tespiti Ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerin kimlik tespitinde; tüzel kişinin unvanı, ticaret sicil numarası, vergi kimlik numarası, faaliyet konusu, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresi ile tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

331

Tüzel kişiliğin unvanı, ticaret sicil numarası, faaliyet konusu ve adresinin teyidi ticaret siciline tescile dair belgeler; vergi kimlik numarasının teyidi ise Gelir İdaresi Başkanlığının ilgili birimi tarafından düzenlenen belgeler üzerinden yapılır. Tüzel kişiyi temsile yetkili kişilerin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişilerde kimlik tespitine ilişkin kimlik belgeleri; temsil yetkileri ise tescile dair belgeler üzerinden teyit edilir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere, teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Finansal kuruluşlar sürekli iş ilişkisi tesisinde, ilgili ticaret sicil memurluğu kayıtlarına başvurmak veya Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin veri tabanından sorgulama yapmak suretiyle kendilerine sunulan tescil belgelerinde yer alan bilgilerin güncelliğini ve doğruluğunu teyit eder. Mevcut bir sürekli iş ilişkisi kapsamında, tüzel kişiyi temsile yetkili kişinin yazılı talimatıyla tüzel kişi adına işlem talep edilmesi durumunda, talimatın şirket yetkilisine ait olduğundan emin olmak kaydıyla, şirketi temsile yetkili kişinin kimlik bilgilerinin doğruluğu, kimlik belgelerinde yer alan bilgileri içeren noter onaylı imza sirküleri üzerinden teyit edilebilir. Dernek ve vakıflarda kimlik tespiti Derneklerin kimlik tespitinde; derneğin adı, amacı, kütük numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresine ilişkin bilgiler ile derneği temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Derneğin adı, amacı, kütük numarası ve adres bilgileri, dernek tüzüğü ile dernek kütüğündeki kayda ilişkin belgeler; derneği temsile yetkili kişilerin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; temsil yetkisi ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir.

Vakıfların kimlik tespitinde; vakfın adı, amacı, merkezi sicil kayıt numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresine ilişkin bilgiler ile temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Vakfın adı, amacı, merkezi sicil kayıt numarası ve adres bilgileri, vakıf senedi ile Vakıflar Genel Müdürlüğünde tutulan sicile ilişkin belgeler; vakfı temsile yetkili kişilerin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; temsil yetkisi ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir.

Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Yabancı dernek ve vakıfların Türkiye’deki şube ve temsilciliklerinin kimlik tespiti, İçişleri Bakanlığındaki kayda ilişkin belgeler esas alınmak suretiyle yapılır.

Sendika ve konfederasyonlarda kimlik tespiti


______________________________________________________________________

TSPAKB

332

Sendika ve konfederasyonların kimlik tespitinde; bu kuruluşların adı, amacı, sicil numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresi ile sendika veya konfederasyonu temsile yetkili kişilerin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Alınan bilgiler, bu kuruluşların tüzükleri ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bölge çalışma müdürlüklerinde tutulan sicile esas diğer belgeler; bu kuruluşları temsile yetkili kişilerin kimlikleri, gerçek kişiler için gereken kimlik belgeleri; temsil yetkisi ise tescile dair belgeler veya temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir.

Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Siyasi partilerde kimlik tespiti Siyasi parti teşkilatının kimlik tespitinde; siyasi partinin ilgili biriminin adı, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresi ile temsile yetkili kişinin adı ve soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Siyasi partilerin ilgili biriminin adı ve adresi, tüzükleri; temsile yetkili kişinin kimliği, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; yetki durumları ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir.

Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir.

Yurt dışında yerleşik tüzel kişilerde kimlik tespiti Yurt dışında yerleşik tüzel kişilerin kimlik tespiti; Türkiye’de yerleşik tüzel kişiler için aranan belgelere ilgili ülkede tekabül eden belgelerin Türkiye Cumhuriyeti konsoloslukları tarafından onaylanan veya “Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi” çerçevesinde bu Sözleşmeye taraf ülke makamı tarafından tasdik şerhi düşülen örneklerinin noter onaylı Türkçe tercümeleri üzerinden yapılır.

Tüzel kişiliği olmayan teşekküllerde kimlik tespiti Apartman, site veya iş hanı yönetimi gibi tüzel kişiliği olmayan teşekküller adına yapılan işlemlerde; teşekkülün adı, açık adresi ile varsa telefon numarası, faks numarası ve elektronik posta adresi ile teşekkülü temsile yetkili kişinin adı ve soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Teşekkül adına hareket eden kişinin kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; teşekküle ait bilgiler ile teşekkül adına hareket eden kişinin yetki durumu ise noter onaylı karar defteri üzerinden teyit edilir.

Tüzel kişiliği olmayan iş ortaklıkları gibi teşekküllerin kimlik tespitinde; ortaklığın adı, amacı, faaliyet konusu, vergi kimlik numarası, açık adresi, telefon numarası, varsa faks numarası ve elektronik posta adresine ilişkin bilgiler ile ortaklığı temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınır. Ortaklığın adı, amacı, faaliyet konusu ve adresine ilişkin bilgilerin doğruluğu, noter onaylı ortaklık sözleşmesi; vergi kimlik numarası, Gelir İdaresi


______________________________________________________________________

TSPAKB

333

Başkanlığının ilgili birimi tarafından düzenlenen belgeler; ortaklık adına işlem talep eden kişilerin kimliği, gerçek kişiler için belirlenen kimlik belgeleri; yetki durumları ise temsile yetkili olunduğuna dair belgeler üzerinden teyit edilir.

Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir. Kamu kurumlarında kimlik tespiti 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa göre genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının müşteri olduğu işlemlerde, bunlar adına işlem yapan kişinin kimliği gerçek kişiler için belirtilen kimlik belgelerine göre tespit edilir. Yetki durumu ise mevzuata uygun olarak düzenlenmiş yetki belgesi üzerinden teyit edilir. Başkası adına hareket edenlerde kimlik tespiti Tüzel kişiler veya tüzel kişiliği olmayan teşekküller adına bunları temsile yetkili kimselerin yetkilendirdiği kişilerce işlem talep edilmesi durumunda;

a) Tüzel kişiler veya tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin kimlik tespiti, yukarıda

yer alan esaslara göre yapılır. b) Tüzel kişi veya tüzel kişiliği olmayan teşekkülü temsile yetkili kimseler ile

bunların yetkilendirdiği kişinin kimlik tespiti, gerçek kişiler için belirlenen usule göre yapılır. Temsile yetkili kişinin kimlik tespitinin buna göre yapılamaması halinde tespit, kimlik belgelerinde yer alan bilgileri içermek ve noter onaylı olmak kaydıyla vekâletname veya imza sirküleri üzerinden yapılabilir. Temsile yetkili olanlarca yetkilendirilen kişilerin yetki durumu noter onaylı vekâletname veya temsile yetkili olanlar tarafından verilmiş yazılı talimat üzerinden yapılır. Temsile yetkili kimselerin yazılı talimat üzerindeki imzaları bunlara ait noter onaylı imza sirküleri üzerindeki imzalar ile teyit edilir. İşlemlerin gerçek kişi müşteri adına başka bir kişi tarafından yapılması durumunda müşteri adına hareket eden kişinin kimlik tespiti gerçek kişiler için belirlenen usule göre yapılır. Ayrıca müşteri adına hareket eden kimsenin yetki durumu noter onaylı vekâletname üzerinden teyit edilir. Adına hareket edilen müşterinin kimlik tespiti buna göre yapılamadığı durumda noter onaylı vekâletname üzerinden yapılır. Adına hareket edilen müşterinin daha önce yapılan işlemler nedeniyle kimlik tespitinin yapılmış olması durumunda talep edilen işlem, yazılı talimat üzerinde yer alan müşteri imzasının yükümlü nezdindeki imza ile teyit edilmesi kaydıyla, adına hareket edilen müşterinin yazılı talimatı ile yapılabilir.

Küçükler ve kısıtlılar adına bunların kanuni temsilcileri tarafından yapılan işlemlerde mahkeme kararıyla veli tayin edilenler ile vasi ve kayyımların yetkisi, ilgili mahkeme kararının aslı veya noter tasdikli sureti üzerinden teyit edilir. Anne ve babaların reşit olmayan çocukları adına işlem talep etmeleri durumunda adına işlem talep edilen çocuk ve işlemi talep eden velinin gerçek kişiler için belirlenen usule göre kimliğinin tespiti yeterlidir. Yetkililerce istenildiğinde sunulmak üzere teyide esas belgelerin asıllarının veya noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınır yahut kimliğe ilişkin bilgiler kaydedilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

334

Teyide esas belgelerin gerçekliğinin kontrol edilmesi Yükümlüler kimlk tespiti kapsamında alınan bilgilerin teyidi amacıyla kullanılan belgelerin gerçekliğinden şüphe duydukları durumda imkânların elverdiği ölçüde, belgeyi düzenleyen kişi ya da kuruma veya diğer yetkili mercilere başvurmak suretiyle belgenin gerçekliğini doğrular.

Müteakip işlemlerde kimlik tespiti Daha önce usulüne uygun olarak kimliği tespit edilenlerin sürekli iş ilişkisi kapsamındaki müteakip işlemlerinde, kimliğe ilişkin bilgiler alınarak bu bilgiler yükümlüde bulunan bilgilerle karşılaştırılır. Alınan bilgilerin doğruluğundan şüpheye düşülmesi halinde bu bilgilerin doğruluğu, teyide esas kimlik belgelerinin veya bunların noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası bu belgelerde yer alan bilgilerin yükümlüde bulunan bilgilerle karşılaştırılması suretiyle yapılır. Gerçek faydalanıcının tanınması ve tüzel kişilere özel dikkat gösterilmesi Yükümlüler bir başkası hesabına hareket edilip edilmediğini ve işlemin gerçek faydalanıcısının kimliğini tespit etmek için gerekli tedbirleri alır. Bu kapsamda kendi adına ve fakat başkası hesabına hareket eden kimselere sorumluluklarını hatırlatmak amacıyla yükümlüler, gerekli duyuruları hizmet verdikleri tüm işyerlerine müşterilerin rahatça görebileceği şekilde asarlar. Finansal kuruluşlar ayrıca sürekli iş ilişkisi tesisinde başkası hesabına hareket edilip edilmediğine ilişkin müşterinin yazılı beyanını alır. Bu beyan müşteri sözleşmesinde belirtilebilir veya uygun formlar kullanılarak alınabilir.

İşlemi talep eden kimse, bir başkası hesabına hareket ettiğini beyan ettiğinde, işlemi talep edenin kimliği ve yetki durumu ile hesabına hareket edilenin kimliği tespit edilir.

Yükümlüler ticaret siciline kayıtlı tüzel kişilerle sürekli iş ilişkisi tesisinde, tüzel kişiliğin yüzde yirmibeşi aşan hisseye sahip gerçek ve tüzel kişi ortaklarının kimliğini tespit eder. Yükümlüler sürekli iş ilişkisi kapsamında müşterisi olan bir tüzel kişiliği gerçekte yöneten, kontrolünde veya sahipliğinde bulunduranlar hakkında doğru bilgilere ulaşmak için gerekli tedbirleri alır.

Kişinin başkası hesabına hareket etmediğini beyan etmesine rağmen kendi adına ve fakat başkası hesabına hareket ettiğinden şüphelenilmesi halinde yükümlü gerçek faydalanıcıyı ortaya çıkarmak için makul araştırmayı yapar. Özel dikkat gerektiren işlemler Yükümlüler karmaşık ve olağandışı büyüklükteki işlemler ile görünürde makul hukuki ve ekonomik amacı bulunmayan işlemlere özel dikkat göstermek, talep edilen işlemin amacı hakkında yeterli bilgi edinmek için gerekli tedbirleri almak ve bu kapsamda elde edilen bilgi, belge ve kayıtları istenildiğinde yetkililere sunmak üzere muhafaza etmek zorundadır.

Müşteri durumunun ve işlemlerin izlenmesi Yükümlüler, müşterileri tarafından gerçekleştirilen işlemlerin; müşterilerinin mesleği, ticari faaliyetleri, iş geçmişi, mali durumu, risk profili ve fon kaynaklarına dair bilgiler ile uyumlu olup olmadığını sürekli iş ilişkisi kapsamında devamlı olarak izlemek ve müşterileri hakkındaki bilgi, belge ve kayıtları güncel tutmak zorundadır. Ayrıca bu müşterilerin kimlik tespitine ilişkin alınan telefon ve faks numarası ile elektronik posta adresine ilişkin bilgilerinin doğruluğu, risk temelli yaklaşım çerçevesinde gerektiğinde bu araçları kullanarak ilgiliyle irtibat kurulmak suretiyle teyit edilir. Finansal kuruluşlar sürekli iş ilişkisi


______________________________________________________________________

TSPAKB

335

dışında gerçekleştirilen işlemleri de risk temelli yaklaşımla izlemek amacıyla gerekli tedbirleri alır. Finansal kuruluşlar bu amaçlarla uygun risk yönetim sistemi oluşturur. Teknolojik risklere karşı tedbir alınması Finansal kuruluşlar, yeni ve gelişen teknolojilerin getirdiği imkânların aklama ve terörün finansmanı amacıyla kullanılması riskine karşı özel dikkat göstermek ve bunu önlemeye yönelik uygun tedbirleri almak zorundadır.

Finansal kuruluşlar yüz yüze olmayan işlemler yapılmasını mümkün kılan sistemleri kullanarak gerçekleştirilen hesaba para yatırma, hesaptan para çekme ve elektronik transfer gibi işlemlere özel dikkat göstermek, müşterinin mali profiline ve faaliyetlerine uygun olmayan veya faaliyetleriyle ilgisi bulunmayan işlemleri yakından izlemek, tutar ve işlem sayısı limiti belirlemek de dâhil uygun ve etkili tedbirleri almak zorundadır.

Üçüncü tarafa güven Finansal kuruluşlar; müşterinin, müşteri adına hareket eden kişinin ve gerçek faydalanıcının kimliğinin tespiti ve iş ilişkisinin veya işlemin amacı hakkında bilgi elde etme konularında, müşteriyle ilgili olarak başka bir finansal kuruluşun aldığı tedbirlere güvenerek iş ilişkisi tesis edebilir veya işlem yapabilir. Bu durumda Kanun ve Kanuna ilişkin düzenlemeler kapsamında nihai sorumluluk üçüncü tarafa güvenerek işlem gerçekleştiren finansal kuruluşa aittir. Üçüncü tarafa güvenilebilmesi;

a) Üçüncü tarafın, kimlik tespiti, kayıtların saklanması ve müşterinin tanınması

kuralının gereklerini sağlayacak diğer tedbirleri aldığından, yurt dışında yerleşik olması durumunda ise ayrıca aklama ve terörün finansmanıyla mücadele alanındaki uluslararası standartlara uygun düzenleme ve denetlemelere tabi olduğundan,

b) Kimlik tespitine ilişkin belgelerin onaylı örneklerinin, talep edildiğinde üçüncü taraftan derhal temin edileceğinden, emin olunması şartıyla mümkündür.

Üçüncü tarafa güvenerek iş ilişkisi tesis eden veya işlem yapan finansal kuruluş müşterinin kimlik bilgilerini üçüncü taraftan derhal alır.

Finansal kuruluşların kendi aralarında müşterileri adına yaptıkları işlemler ile finansal kuruluşların acente ve benzeri birimleriyle ana hizmet birimlerinin uzantısı veya tamamlayıcısı niteliğindeki hizmetleri yaptırdıkları kişilerle olan ilişkileri, üçüncü tarafa güven ilkesi kapsamında değildir. Üçüncü tarafa güven ilkesi, üçüncü tarafın riskli ülkelerde yerleşik olması durumunda uygulanmaz.

İşlemin reddi ve iş ilişkisinin sona erdirilmesi Yükümlüler, kimlik tespiti yapamadıkları veya iş ilişkisinin amacı hakkında yeterli bilgi edinemedikleri durumlarda; iş ilişkisi tesis etmez ve kendilerinden talep edilen işlemi gerçekleştirmezler. Bu kapsamda isimsiz veya hayali isimlere hesap açamazlar. Daha önce elde edilen müşteri kimlik bilgilerinin yeterliliği ve doğruluğu konusunda şüphe duyulması nedeniyle yapılması gereken kimlik tespit ve teyidinin yapılamadığı durumda iş ilişkisi sona erdirilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

336

Yükümlüler bu maddenin birinci ve ikinci fıkralarında belirtilen hallerin şüpheli işlem olup olmadığını da ayrıca değerlendirirler. Muhabirlik ilişkisi Finansal kuruluşlar yurt dışı muhabirlik ilişkilerinde;

a) Muhatap finansal kuruluşun aklama veya terörün finansmanı yönünden

soruşturma geçirip geçirmediği ve ceza alıp almadığı, iş konusu, itibarı ve üzerindeki denetim yeterliliği hususlarında kamuya açık kaynaklardan yararlanarak sıhhatli bilgi edinmek,

b) Muhatap finansal kuruluşun aklama ve terörizmin finansmanıyla mücadele sistemini değerlendirmek, sistemin uygun ve etkin olduğundan emin olmak,

c) Yeni muhabir ilişkiler kurmadan önce üst düzey yöneticinin onayının alınmasını sağlamak,

d) Kendilerinin ve muhatap finansal kuruluşun sorumluluklarını Yönetmelikte yer alan müşteriyi tanıma kuralına ilişkin yükümlülükleri karşılayacak şekilde bir sözleşmeyle açıkça belirlemek,

e) Muhabirlik ilişkisinin aktarmalı muhabir hesapların kullanılmasını kapsadığı durumlarda muhatap finansal kuruluşun Yönetmeliğin müşteriyi tanıma kuralı esasları çerçevesinde yeterli önlemleri aldığından ve talep edildiğinde ilgili müşterilerin kimlik bilgilerini sağlayabileceğinden emin olmak, için gerekli tedbirleri alır.

(2) Finansal kuruluşlar, tabela bankalarla ve hesaplarını tabela bankalara

kullandırmadığından emin olamadıkları finansal kuruluşlarla muhabirlik ilişkisine giremezler.

Elektronik transferler

İki bin TL veya üzeri yurt içi ve yurt dışı elektronik transfer mesajlarında, gönderenin;

a) Adı ve soyadına, ticaret siciline kayıtlı tüzel kişinin unvanına, diğer tüzel kişiler ve tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin tam adına,

b) Hesap numarasına, hesap numarasının bulunmadığı durumda işlemle ilgili referans numarasına,

c) Adresi veya doğum yeri ve tarihi veya müşteri numarası, vatandaşlık numarası, pasaport numarası, vergi kimlik numarası gibi göndereni belirlemeye yarayan bilgilerden en az birine,

yer verilmesi zorunludur.

Bankaların kendi nam ve hesaplarına aralarında gerçekleştirdikleri transferler ile kart numaralarının mesajlarda kullanılması kaydıyla, kredi ve banka kartları kullanılarak gerçekleştirilen transferler bunun dışındadır. Yukarıda belirtilen bilgileri içermeyen elektronik transfer mesajı alan finansal kuruluş, söz konusu elektronik transferi iade eder veya bu mesajı gönderen finansal kuruluştan eksik olan bilgilerin tamamlanmasını sağlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

337

Gönderilen mesajların sürekli olarak eksik bilgiler içermesi ve bu bilgilerin talep edildiği halde tamamlanmaması halinde, alıcı finansal kuruluş tarafından; gönderici finansal kuruluştan gelen elektronik transferlerin reddedilmesi veya söz konusu finansal kuruluşla yapılan işlemlerin sınırlandırılması ya da iş ilişkisine son verilmesi hususları göz önünde bulundurulur

Riskli ülkelerle ilişkiler Finansal kuruluşlar, riskli ülkelerde yerleşik gerçek ve tüzel kişiler, tüzel kişiliği olmayan teşekküller ve bu ülkelerin vatandaşları ile girecekleri iş ilişkilerine ve işlemlere özel dikkat göstermek, görünürde makul hukuki ve ekonomik amacı bulunmayan işlemlerin amacı ve mahiyeti hakkında mümkün olduğu ölçüde bilgi toplamak ve bunları kayda geçirmek zorundadır. Basitleştirilmiş tedbirler Maliye Bakanlığınca,

a) Finansal kuruluşların kendi aralarında gerçekleştirdikleri işlemlerde, b) Müşterinin 5018 sayılı Kanuna göre genel yönetim kapsamında olan kamu

idaresi veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu olduğu işlemlerde, c) Maaş ödemesi anlaşması kapsamında toplu müşteri kabulü yoluyla iş ilişkisi

tesisinde, d) Çalışanlara ücretlerinden kesinti yapılmak suretiyle emeklilik hakları sağlayan

emeklilik planları ve emeklilik sözleşmelerine ilişkin işlemlerde, e) Müşterinin halka açık ve hisseleri borsaya kote edilmiş şirket olduğu

işlemlerde, müşterinin tanınmasına yönelik tedbirler bakımından yükümlülerin daha basit tedbirler almalarına izin verilebilir. Bakanlık bu madde kapsamında uygulanabilecek tedbirler ile yukarıda sayılanlar dışında işlem türleri belirlemeye yetkilidir. Yükümlüler işlem nedeniyle aklama veya terörün finansmanı riskinin oluşabileceği durumlarda, basitleştirilmiş tedbirleri uygulayamazlar ve işlemin şüpheli işlem olabileceğini göz önünde bulundururlar. 12.3.3.3) Şüpheli İşlem Bildirimine İlişkin Esaslar Şüpheli işlem bildirimi Şüpheli işlem, yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığının; yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına, bu kapsamda terörist eylemler için ya da terör örgütleri, teröristler veya terörü finanse edenler tarafından kullanıldığına veya bunlarla ilgili ya da bağlantılı olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halidir.

Şüpheli işlemler yükümlüler tarafından tutar gözetilmeksizin MASAK’a bildirilir. Şüpheli işlem bildirimi; gerçek kişi yükümlünün bizzat kendisi, tüzel kişi yükümlünün kanuni temsilcileri, tüzel kişiliği bulunmayanların yöneticileri veya bunlar tarafından yetkili kılınanlar, uyum görevlisi atanan yükümlülerde ise bu görevliler tarafından yerine getirilir.

Şüphe veya şüpheyi gerektiren makul bir sebebin olup olmadığı hususu gerektiğinde birden çok işlem bir arada ele alınarak değerlendirilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

338

Şüpheli işlemlerin devamlı bilgi verme kapsamında bildirilmiş olması şüpheli işlem bildirim yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Yükümlüler mevzuat uyarınca yapmaları gereken bildirimler için idari düzeyde bir uyum görevlisi atarlar. Uyum görevlisi atayacak yükümlü gruplarını, uygulamanın başlangıç tarihlerini, uyum görevlisinin nitelik, görev, yetki ve sorumluluklarını belirlemeye Bakanlık yetkilidir. MASAK Başkanlığı şüpheli işlem tipleri belirlemeye yetkilidir.

Şüpheli işlem bildirim formunun düzenlenmesi ve bildirimde süre Yükümlüler şüpheli bir işlemle karşılaştıklarında işlem hakkında gerekiyorsa yetki ve imkânları ölçüsünde araştırma yaparak edinilen bilgi ve bulguları göz önüne alıp Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurmak suretiyle MASAK Başkanlığına şüpheli işlem bildiriminde bulunurlar.

Şüpheli işlemler, işleme ilişkin şüphenin oluştuğu tarihten itibaren en geç on iş günü içinde bildirilir.

Bildirimde bulunulan işlemle ilgili olarak daha sonra yeni bilgi ve bulgular elde edildiği takdirde, tekrar Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurulur ve daha önce yapılan bildirime ek olduğu belirtilerek gecikmeksizin gönderilir.

Maliye Bakanlığı, Şüpheli İşlem Bildirim Formlarının düzenlenmesine, bildirimlerin elektronik ortam ve bilgi iletişim araçları kullanılarak yapılması zorunluluğu getirilmesine ve şüpheli işlem bildirimlerinde elektronik imza kullanılmasına ilişkin usul ve esasları yükümlüler bazında ayrı ayrı belirlemeye yetkilidir.

MASAK tarafından, bildirimlerin elektronik ortamda gönderilmesine yönelik rehberler çıkarılabilir ve bu rehberler elektronik ortamda yayımlanabilir. Bildirimler bu rehberlere uygun şekilde yapılır. Şüpheli işlem bildirimlerinin gizliliği ve bildirimde bulunanların korunması Yükümlüler, Başkanlığa şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğuna veya bulunulacağına dair, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanlarına ve yargılama sırasında mahkemelere verilen bilgiler dışında, işleme taraf olanlar dâhil olmak üzere hiç kimseye bilgi veremezler.

Bu yükümlülük şüpheli işlemi Başkanlığa bildiren kişi, kurum ve kuruluşlar veya bu kimselerin işlemi fiilen yapan ve yöneten mensupları veya bunların kanuni temsilcileri ve vekillerinin yanı sıra şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğuna herhangi bir şekilde vakıf olan diğer personeli de kapsar. Uyum görevlisi tayin edilen yükümlülerde, uyum görevlisine yapılan dâhili bildirimler de gizlilik kapsamındadır. Şüpheli işlem bildirimlerini elektronik ortamda gerçekleştiren uyum görevlileri, sisteme erişimi sağlayan her türlü ortamdaki kart, şifre ve sair bilgi ve araçları hiç kimseye veremez.

Yükümlüler yurt dışındaki merkezlerine veya şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimlerine, müşterisi hakkında şüpheli işlem bildiriminde bulunduğuna dair hiçbir şekilde bilgi veremez.


______________________________________________________________________

TSPAKB

339

Şüpheli işlem bildirimi yükümlülüğünü yerine getiren gerçek ve tüzel kişiler, bunların uyum görevlileri, yükümlülerin kanuni temsilcisi, yöneticisi ve çalışanları hiçbir şekilde hukukî ve cezaî bakımdan sorumlu tutulamaz.

12.3.3.4) Bilgi ve Belge Vermeye İlişkin Esaslar Bilgi ve belge verme Kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kuruluşlar; Başkanlık ve denetim elemanları tarafından istenilecek her türlü bilgi, belge ve bunlara ilişkin mikrofiş, mikrofilm, manyetik teyp, disket ve benzeri ortamlar da dâhil olmak üzere her türlü ortamdaki kayıtlarını, bu kayıtlara erişimi sağlamak veya okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve şifreleri tam ve doğru olarak vermek ve gerekli kolaylığı sağlamak zorundadır.

Kendisinden talepte bulunulanlar, savunma hakkına ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, özel kanunlarda yazılı hükümleri ileri sürerek bilgi ve belge vermekten kaçınamazlar.

Yükümlüler yerinde yapılacak denetimler kapsamında defter ve belgeleri denetime hazır bulundurmak; tüm bilgi işlem sistemini, denetimin amaçlarına uygun olarak denetim elemanlarına açmak ve verilerin güvenliğini sağlamak zorundadır.

Bilgi ve belgeler acil haller dışında yazılı olarak istenir. Yazıyla istenilen bilgi ve belgeler için yedi günden az olmamak üzere uygun bir süre verilir. Sözlü olarak bilgi ve belge talep edilmesi halinde bu talep yazı ile teyit edilir.

Yükümlüler tarafından devamlı bilgi verme Yükümlüler taraf oldukları veya aracılık ettikleri işlemlerden, Bakanlıkça belirlenecek tutarı aşanları Başkanlığa bildirmek zorundadır. Mahiyeti itibarıyla birbiriyle bağlantılı işlemler tek bir işlem olarak değerlendirilir. Hafta sonu ve tatil günleri ile gece boyunca yapılan işlemler, bu işlemlerin yapıldığı zamanı takip eden ilk iş gününün işlemi olarak kabul edilir.

Devamlı bilgi verme kapsamındaki işlem türleri, bilgilerin ne şekilde ve hangi sürelerde verileceği, kapsam dışında tutulacak yükümlüler ile uygulamaya ilişkin diğer usul ve esaslar Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir.

Bakanlık, devamlı bildirime ilişkin formların düzenlenmesine, her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamı yoluyla Başkanlığa bildirilmesine ve bildirimlerde elektronik imza kullanımına ilişkin usul ve esasları, yükümlüler bazında ayrı ayrı belirlemeye yetkilidir. Bildirimlerin elektronik ortamda yapılmasına yönelik uygulama tarihleri MASAK tarafından belirlenir. MASAK tarafından, bildirimlerin elektronik ortamda gönderilmesine yönelik rehberler çıkarılabilir ve bu rehberler elektronik ortamda yayımlanabilir. Bildirimler bu rehberlere uygun şekilde yapılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

340

Devamlı bilgi vermede istisna ve muafiyetler Yükümlülerce MASAK’a devamlı bilgi verilmesinde, bankaların kendi aralarında kendi ad ve hesaplarına gerçekleştirdikleri işlemler ile finansal kuruluşların 5018 sayılı Kanuna göre genel yönetim kapsamındaki idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile yaptıkları işlemler devamlı bilgi verme yükümlülüğü kapsamında değildir. 12.3.3.5) Sorumlular ve Müeyyideler Kimlik tespiti yapmayan yükümlülere MASAK tarafından idari para cezası verilir. Yükümlünün banka, finansman şirketi, faktoring şirketi, ikrazatçı, finansal kiralama şirketi, sigorta ve reasürans şirketi, emeklilik şirketi, sermaye piyasası kurumu veya yetkili müessese olması halinde idari para cezası iki kat uygulanır. Ayrıca, yükümlülüğü yerine getirmeyen görevliye de idari para cezası verilir.

Kimlik tespitine ilişkin belgeleri son işlem tarihinden itibaren sekiz yıl süreyle muhafaza etmeyenlere ise bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası verilir. Yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işlemlere konu malvarlığının yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması; ancak bu işlemlerin yükümlüler tarafından MASAK’a bildirilmemesi durumunda, MASAK tarafından idari para cezası verilir. Yükümlünün banka, finansman şirketi, faktoring şirketi, ikrazatçı, finansal kiralama şirketi, sigorta ve reasürans şirketi, emeklilik şirketi, sermaye piyasası kurumu veya yetkili müessese olması halinde idari para cezası iki kat uygulanır. Ayrıca, yükümlülüğü yerine getirmeyen görevliye de idari para cezası verilir. Yükümlüler, MASAK’a şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğunu, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanları ile yargılama sırasında mahkemeler dışında, işleme taraf olanlar dahil hiç kimseye açıklayamazlar. Bu yükümlülüğe aykırılık durumunda, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası verilir. 12.3.3.6) Muhafaza ve İbraz Yükümlüler her türlü ortamdaki, yükümlülüklerine ve işlemlerine ilişkin belgeleri düzenleme tarihinden, defter ve kayıtları ise son kayıt tarihinden; kimlik tespitine ilişkin belge ve kayıtları son işlem tarihinden itibaren sekiz yıl süre ile muhafaza etmek ve istenmesi halinde yetkililere ibraz etmek zorundadır. Yükümlü nezdindeki hesaplarla ilgili kimlik tespitine ilişkin belgelerin muhafaza süresinin başlangıç tarihi hesabın kapatıldığı tarihtir. Başkanlığa yapılan şüpheli işlem bildirimine veya uyum görevlisine yapılan dâhili bildirimlere yönelik belge ve kayıtlar, bildirime ek yapılan belgeler, uyum görevlilerince bildirimde bulunmama kararı verilen şüpheli işlemlere ilişkin yazılı gerekçeler, muhafaza ve ibraz yükümlülüğü kapsamındadır. 12.3.3.7) Denetim Suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine ilişkin mevzuatla getirilen yükümlülüklerin denetimi, denetim elemanları (Maliye Müfettişleri, Hesap Uzmanları, Gümrük


______________________________________________________________________

TSPAKB

341

Müfettişleri, Gelirler Kontrolörleri, Bankalar Yeminli Murakıpları, Hazine Kontrolörleri, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve Sermaye Piyasası Kurulu Uzmanları) tarafından yapılır. Yükümlülük denetimiyle görevlendirilen denetim elemanları, bu Kanun kapsamında kamu kurum ve kuruluşları da dahil gerçek ve tüzel kişilerden ve tüzel kişiliği olmayan kuruluşlardan her türlü bilgi, belge ve kanunî defterleri istemeye ve bunlar nezdinde her türlü evrak ve kayıtları incelemeye, ilgililerden yazılı ve sözlü bilgi almaya yetkili olup ayrıca diğer kanunların kendilerine verdiği yetkileri de kullanır. Denetim elemanları, kendi görev alanlarına ilişkin olarak kurumlarınca verilen görevleri yaparken tespit ettikleri yükümlülük ihlâllerini MASAK’a bildirir. 12.3.4) Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı Mali Suçları Araştırma Kurumu (MASAK) suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi ile görevlidir. Kurumun düzenleme, denetleme, koordinasyon ve veri toplama-analiz fonksiyonlarının ifasında ihtisaslaşması hedeflenmiştir. Kurum, Maliye Bakanlığına bağlı olarak teşkilatlandırılmıştır. MASAK’ın görev ve yetkileri şunlardır:

Suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi amacıyla politika hazırlamak ve uygulama stratejileri geliştirmek, bu amaçla kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak, ortak çalışmalar yapmak, görüş ve bilgi alışverişinde bulunmak. a) Belirlenen politikalar çerçevesinde kanun, tüzük ve yönetmelik taslakları hazırlamak, bu Kanun ile buna ilişkin Bakanlar Kurulu kararlarının uygulanması konusunda düzenlemeler yapmak. b) Suç gelirlerinin aklanması alanındaki gelişmeler ile aklama suçunun önlenmesi ve ortaya çıkarılmasına yönelik yöntemler konusunda araştırmalar yapmak. c) Suç gelirlerinin aklanmasını önlemek amacıyla sektörel çalışmalar yapmak, önlemler geliştirmek ve uygulamayı izlemek. d) Kamuoyu duyarlılığını ve desteğini artırmaya yönelik çalışmalar yapmak. e) Suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanının önlenmesi kapsamında veri toplamak, şüpheli işlem bildirimlerini almak, analiz etmek ve değerlendirmek. f) Değerlendirme sürecinde gerek duyulduğunda kolluk ve diğer birimlerden kendi görev alanlarında inceleme ve araştırma yapılması talebinde bulunmak. g) Bu Kanun kapsamına giren işlemler ile ilgili olarak, araştırma ve inceleme yapmak veya yaptırmak. h) Yapılan araştırma ve inceleme sonucunda aklama suçunun işlendiği hususunda olguların varlığının tespiti halinde, Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre gerekli işlemler yapılmak üzere Cumhuriyet başsavcılığına suç duyurusunda bulunmak.


______________________________________________________________________

TSPAKB

342

ı) Cumhuriyet savcıları tarafından intikal ettirilen konuları incelemek ve aklama suçunun tespitine ilişkin talepleri yerine getirmek. i) Aklama veya terörün finansmanı suçunun işlendiğine dair ciddi şüphelerin mevcut olması durumunda konuyu ilgili Cumhuriyet savcılığına intikal ettirmek. j) Kanun ve ilgili mevzuat kapsamında yükümlülük denetimi yapılmasını sağlamak. k) Kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kuruluşlardan her türlü bilgi ve belgeyi istemek. l) Bilgi ve ihtisasına ihtiyaç duyulması halinde, diğer kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanların Başkanlık bünyesinde geçici olarak görevlendirilmelerini talep etmek. m) Görev alanına giren konularda uluslararası ilişkileri yürütmek, görüş ve bilgi alışverişinde bulunmak. n) Yabancı ülkelerdeki muadil kurumlarla bilgi ve belge değişiminde bulunmak, bu amaçla uluslararası antlaşma niteliğinde olmayan mutabakat muhtırası imzalamak.

13) REKABET HUKUKUNUN SERMAYE PİYASASI İLE İLGİLİ HÜKÜMLERİ

4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (Rekabet Kanunu) 13.12.1994 tarih ve 22140 Sayılı TC Resmi Gazetesinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Rekabet Kanununun amacı, mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu


______________________________________________________________________

TSPAKB

343

hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamaktır. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde mal ve hizmet piyasalarında faaliyet gösteren ya da bu piyasaları etkileyen her türlü teşebbüsün aralarında yaptığı rekabeti engelleyici, bozucu ve kısıtlayıcı anlaşma, uygulama ve kararlar ile piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmaları ve rekabeti önemli ölçüde azaltacak birleşme ve devralma niteliğindeki her türlü hukuki işlem ve davranışlar, rekabetin korunmasına yönelik tedbir, tespit, düzenleme ve denetlemeye ilişkin işlemler 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun kapsamına girer. Rekabet Kanunu, aynı ya da büyük ölçüde eşit ticari aşama içerisinde birbirleri ile rekabet halinde bulunan teşebbüsler ile yatay piyasa oluşumlarında; ayrıca belirli bir mal ya da hizmetin yeniden arzı veya yeniden üretimi ile farklı ticari aşamada yer alan tedarikçi-üretici-satıcı teşebbüsler ile dikey piyasa oluşumlarındaki rekabeti sınırlayıcı ya da bozucu etki gösteren her türlü uyumlu eylem halleri ya da hakim durumun kötüye kullanılması ile bu etkilerin meydana gelmesi sürecindeki fiilleri kapsamaktadır. Rekabet Kanunu çerçevesinde; Rekabet, mal ve hizmet piyasalarındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik kararlar verebilmelerini sağlayan yarışı ifade etmektedir. Amaçlanan; Teşebbüslerin özgürce ekonomik kararlar verebilmeleri ile pazara girişlerin sınırlandırılmadığı ve müdahale edilmediği şartlar altında, teşebbüslerin maliyet, kar ve sair unsurlar ile satış şartlarını ferdi olarak belirleyebildikleri biçimde, arz miktarı ve fiyat ile sair satım şartlarının yalnızca talepte gözlenen değişimlere göre şekillendiği ve ilgili tüm ekonomik kararların alınmasında piyasada faaliyet gösteren rakiplerin yarış halinde bulunacağı bir piyasa oluşumudur. Piyasalarda rekabetin sınırlanması yatay ve dikey anlaşmalar yolu ile gerçekleşmektedir. Yatay eksen aynı ya da eş faaliyetleri ifa eden ve birbirleri ile rekabet halinde bulunmaları gereken teşebbüsleri ifade etmektedir. Aynı konuda faaliyet gösteren üretici işletmeler, toptancılar ya da hizmet teşebbüsleri kendi piyasalarındaki yatay eksendeki yapılanmayı oluşturmaktadırlar. Piyasalardaki dikey yapılanma ise hammadde tedariki süreci ile başlayan ve malların ya da hizmetlerin tüketiciye/nihai alıcıya sunulduğu farklı ticari aşamalardaki alım-satım, yeniden üretim aşamaları ve dağıtım kanalları ile oluşmaktadır. Yatay ve dikey anlaşmalar ise, teşebbüslerin yatay piyasa eksenindeki rakipleri ile ya da dikey piyasa eksenindeki tedarikçi ve yeniden satıcıları ile yaptığı anlaşmaları ve kararları kapsamaktadır. Rekabet Kanunu mal ve hizmet piyasalarında rekabetin tesis edilmesini önleyen ya da önleme tehdidi oluşturan üç temel eylemi yasaklamaktadır. Rekabet Kanunu yatay ve dikey mal veya hizmet piyasası oluşumlarında yer alan birden fazla sayıda teşebbüsün ortak kararlar, anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birlikleri vasıtası ile ilgili piyasalarda doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engellemeleri, rekabeti bozmaları, rekabeti kısıtlamaları ya da bu amaçları taşıyan veya bu sonuçları doğurabilecek türde eylemleri yasaklamaktadır. Rekabet Kanunu yatay ve dikey mal veya hizmet piyasası oluşumlarında yer alan bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde ilgili mal veya


______________________________________________________________________

TSPAKB

344

hizmet piyasasındaki hakim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanmasını da yasaklamıştır. Rekabet Kanunu ayrıca bir ya da birden fazla teşebbüsün hakim durum yaratmaya veya hakim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmelerini veya herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsün mal varlığını yahut ortaklık paylarının tümünü veya bir kısmını ya da kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçlarla devralmasını yasaklamıştır. Mal ve hizmet piyasalarının serbest ve sağlıklı bir rekabet ortamı içinde teşekkülünün ve gelişmesinin temini ile bu Rekabet Kanununun uygulanmasını gözetmek ve Kanunun kendisine verdiği görevleri yerine getirmek üzere kamu tüzel kişiliğini haiz idari ve mali özerkliğe sahip Rekabet Kurumu (Kurum) teşkil edilmiştir. Kurumun teşkilatı; Rekabet Kurulu (Kurul), Başkanlık ve hizmet birimlerinden oluşur. Kurul biri Başkan, biri ikinci başkan olmak üzere toplam 11 üyeden teşekkül eder. Kurul, 5 Mart 1997 tarihinde atamaları yapılarak 7 Mart 1997 tarihinde çalışmalarına başlamıştır. Kurul, hiçbir merci, kurum veya kuruluşa bağlı değildir. Rekabet Kanununun kendisine tanıdığı yetkiden gücünü alarak, görevini yaparken bağımsızdır. Kurum, kamu tüzelkişiliğine haiz idari ve mali özerkliğe sahiptir. Rekabet Kanununa göre bir ya da birden fazla teşebbüsün hakim durum yaratmaya veya hakim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmeleri veya herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsün mal varlığını yahut ortaklık paylarını tümünü veya bir kısmını ya da kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçları, miras yoluyla iktisap durumu hariç olmak üzere, devralması hukuka aykırı ve yasaktır. Bu şartların oluşmadığı durumlardaki her türlü birleşme veya devralma Kurula bildirilerek ve Kurulun izni ile gerçekleştirilebilir. Hakim durum; Rekabet Kanununca, belirli bir piyasadaki bir veya birden fazla teşebbüsün, rakipleri ve müşterilerinden bağımsız hareket ederek fiyat, arz, üretim ve dağıtım miktarı gibi ekonomik parametreleri belirleyebilme gücünü ifade etmektedir. Rekabet Kanununa göre, hukuki geçerlilik kazanabilmesi için Kurula bildirilerek izin alınması gereken birleşme ve devralmaları tespit ve ilan etmek amacıyla, “Rekabet Kurulu’ndan İzin Alınması Gereken Birleşme ve Devralmalar Hakkında Tebliğ” (Tebliğ) 12.08.1997 tarih ve 23078 sayılı TC Resmi Gazetesinde yayımlanmıştır. Rekabet Kanununun 7’nci maddesi çerçevesinde birleşme veya devralma sayılan ve sayılmayan haller, hukuki geçerlilik kazanabilmesi için Kuruldan izin alınması gereken birleşme veya devralmalar ve bunların Kurula bildirilmesi usul ve esasları bu Tebliğ kapsamında yer almaktadır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

345

Tebliğin 2’nci maddesinde düzenlenen aşağıdaki hususlar, Kanunun 7’nci maddesi çerçevesinde teşebbüsler arası birleşme ve devralma kabul edilerek, bunlar hakkında Tebliğin 4’üncü maddesindeki koşullara bağlı olarak Rekabet Kurulundan izin alınması gerekir. a) Bağımsız iki veya daha fazla teşebbüsün birleşmesi. b) Herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsün malvarlığını yahut ortaklık paylarının tümünü veya bir kısmını ya da kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçları devralması veya kontrol etmesi. c) Amaçlarını gerçekleştirmek üzere işgücü ve malvarlığına sahip olacak şekilde bağımsız bir iktisadi varlık olarak ortaya çıkan ve taraflar arasındaki veya taraflarla ortak girişim arasındaki rekabeti sınırlayıcı amacı veya etkisi olmayan ortak girişimler (joint-venture). Tebliğin 4’üncü maddesi ise; “Tebliğin 2’nci maddesinde belirtilen bir birleşme veya devralma sonucunda birleşmeyi veya devralmayı gerçekleştiren teşebbüslerin, ülkenin tamamında veya bir bölümünde ilgili ürün piyasasında, toplam pazar paylarının, piyasanın %25'ini aşması halinde veya bu oranı aşmasa bile toplam cirolarının yirmibeş milyon Türk Lirası'nı aşması halinde Rekabet Kurulundan izin almaları zorunludur.” hükmünü içermektedir. Aşağıda mahiyeti açıklanan birleşme ve devralmalar ise, Kanunun 7’nci maddesi kapsamı dışında olup, bu tür birleşme ve devralmalar için Kurul’dan izin alınması gerekmez. a) Olağan faaliyetleri kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymetlerle işlem yapmak olan teşebbüslerin yeniden satış amacıyla satın aldıkları menkul kıymetleri, bu menkul kıymetlerden doğan oy haklarının menkul kıymetleri çıkaran teşebbüsün rekabet politikalarını etkileyecek şekilde kullanmamaları kaydıyla geçici olarak ellerinde bulundurmaları. b) Tasfiye, infisah, ödeme güçlüğü, ödemelerin tatil edilmesi, konkordato, özelleştirme yapılması amacıyla veya benzeri bir nedenle ve Kanun gereği bir kamu kurum ve kuruluşu tarafından elde edilmesi. c) Tebliğin 2’nci maddesinde düzenlenen (İlgili madde yukarıda açıklanmıştır.) hallerin miras yoluyla gerçekleşmesi.

14) BANKALAR KANUNUNUN SERMAYE PİYASASI İLE İLGİLİ BÖLÜMLERİ

Ticari bankalar, temelde para piyasası kurumlarıdır. Para piyasası kurumu olduklarından, kısa vadeli fon arz ve talebini karşılayan mali aracılar olarak işlev görürler. Mali aracılar, mali piyasalarda, kendileri için değil, fon noksanı olanlara fon


______________________________________________________________________

TSPAKB

346

fazlası olanların fonlarını aktarmak için vardırlar. Kuşkusuz, her hangi bir banka da, kendi ihtiyaçları için, hisse senedi veya tahvil ihraç ederek fon toplayabilir. Yatırım ve kalkınma bankaları, mevduat toplama yetkileri olmayan, banka olarak kuruldukları için Bankalar Kanunu’na; ancak sermaye piyasası faaliyetleri dolayısıyla da Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi olan kurumlardır. Ticari bankalar, kısa vadeli fon gereksinimlerinin karşılandığı mali aracılar olmakla birlikte, sermaye piyasasında da faaliyet gösterebilirler. SPKn’nun 31’inci maddesine göre;

a- Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık,

b- Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı,

faaliyetleri münhasıran aracı kuruluşlarca (bankalar ve aracı kurumlar) yürütülür. Diğer sermaye piyasası faaliyetleri ise aracı kuruluşlar ve diğer sermaye piyasası kurumlarınca yerine getirilebilir. Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:V, No:46 sayılı “Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği” aracı kurum ve bankaların yapabilecekleri sermaye piyasası faaliyetlerini belirlemiştir. Buna göre aracı kurumlar, aracılık faaliyeti kapsamında aşağıda sayılan her bir faaliyet için Kurul’dan yetki belgesi almak kaydıyla;

Sermaye piyasası araçlarının ihracına veya halka arz yoluyla satışına, Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının alım satımına, Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli

madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibariyle ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına,

aracılık edebilirler. Aracı kurumlar ayrıca;

Sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdüyle alım satımı, Yatırım danışmanlığı, Portföy yöneticiliği,

faaliyetlerini gerçekleştirebilirler. Bankalar ise,

Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının borsa dışında ve hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada alım satımına aracılık,

Repo-ters repo, Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli

madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibariyle ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına,

aracılık edebilirler. Mevduat kabul etmeyen bankalar ise bu faaliyetlerin yanı sıra sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini de yapabilirler. Yukarıda sayılan bu faaliyetler, her bir faaliyet için sermaye piyasası mevzuatında belirlenen esaslar çerçevesinde Kurul’dan yetki belgesi almak suretiyle yürütülebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

347

Kendi menkul kıymetlerini halka arz eden bankalar ile sermaye piyasası aracılık faaliyetinde bulunan bankalar, SPKn’nun 50’nci maddesi uyarınca, bu faaliyet ve işlemleri ile sınırlı olarak Sermaye Piyasası Kanununa tabi olurlar. Bankacılık faaliyet ve işlemlerinde ise, Bankalar Kanununa tabidirler. Hisse senetleri halka arz yoluyla satılan bankalar, halka açık ortaklık tanımına girmekte ve temettü dağıtımı nedeniyle de halka açık ortaklıkların tabi olduğu rejime tabii olacaklardır. Ancak, SPK’nın 50’nci maddesi uyarınca, bankaların temettü dağıtımı ve yeniden değerleme değer artış fonunun kullanımı konusunda bankaların ilgili oldukları Bakanlık yetkilidir. Buna bağlı olarak, 04.02.1993 tarih ve 21486 sayılı Resmi Gazete’de Devlet bakanlığı tarafından yayınlanan “Hisse Senetleri Halka Arz Yoluyla Satılan Bankaların Dağıtacakları Temettüye İlişkin Esaslar Tebliği”nde bankaların Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre değil, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre genel kurullarınca dağıtılacak kar payını belirlemeye yetkili oldukları yönünde düzenleme yapılmıştır. Ancak Bankalar Kanununda yapılan değişikliklerle BDDK’nın oluşturulmasını takiben, bankaların likiditesini yükseltmek amacıyla, kar dağıtımına ilişkin karar verme yetkisi BDDK’ya verilmiştir. Bu nedenle, bankaların temettü dağıtımına ilişkin BDDK tarafından olumsuz bir karar alınmaz ise, bankalar TTK hükümlerine göre kar paylarını hesaplayacak ve kar dağıtımını genel kurulun belirlediği oranda yapabileceklerdir. Sermaye Piyasası Kanununda ve Kurulca bu konuda yapılmış düzenlemeler, halka açık ortaklık statüsündeki bankalarca uygulanmayacaktır. Ayrıca Bankalar Kanununun 7’nci maddesinin 2’nci fıkrasının (c) bendi uyarınca, bankaların hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması zorunludur. Bankalar, kuruluş, denetim, gözetim, muhasebe, mali tablo ve rapor standartları konularında Bankalar Kanunundaki özel hükümlere tabidir. Kurulun Seri:XI, No:1 tebliğinin 52’nci maddesi ile özel mevzuatlarına göre belirlenmiş şekil ve esaslar çerçevesinde mali tablo ve rapor düzenlemesi ve yayımlaması gereken ortaklıklar tabi oldukları mevzuata göre bu işlemleri yaparlarsa, Tebliğde öngörülen düzenleme ve ilân yükümlülüklerini yerine getirmiş sayılırlar hükmü getirildiğinden, bankalar bu konuda BDDK’nın düzenlemelerine uymak zorundadırlar. Bankalar Kanunu’nda sermaye piyasası ile ilgili olarak yer alan bir başka konu ise mevduata ilişkin düzenlemedir. Bankalar Kanununun mevduata ilişkin hükümlerin yer aldığı 10/1 maddesinde; Bankalar Kanununun uygulanmasında; Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre sermaye piyasası araçlarının ihracı işlemleri dolayısıyla bankalar ve aracı kurumlarca toplanan paraların mevduat olarak kabul edilmeyeceği düzenlenmiştir.

15) ÖZEL EMEKLİLİK FONLARI


______________________________________________________________________

TSPAKB

348

15.1) Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu

4632 sayılı “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu”nun (Kanun) amacı; kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesidir. Kanun, emeklilik şirketlerinin kuruluş, çalışma, yönetim ve denetimine, kişilerin sisteme katılma, ayrılma ve emeklilik koşullarına, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşuna, katkıların bu fonlarda toplanmasına ve değerlendirilmesine, aracılık hizmetlerine, kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamına ve bireysel emeklilikle ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir. Kanun hükümlerine aşağıda maddeler halinde yer verilmiştir: Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu: Bireysel emeklilik politikalarını belirlemek ve bunların gerçekleştirilmesi için alınması gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak üzere Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu kurulmuştur. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu, Hazine Müsteşarının başkanlığında Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür düzeyinde birer temsilciden oluşur. Emeklilik sistemine katılma ve emeklilik sözleşmesi : Bireysel emeklilik sistemine medeni hakları kullanma ehliyetini haiz kişiler katılabilir. Sisteme katılacak kişiler şirket ile emeklilik sözleşmesi imzalamak zorundadırlar. Emeklilik sözleşmesi katılımcının sisteme girmesine, sistemden ayrılmasına, emekli olmasına, katkıların ödenmesine, bu katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, fonlarda yatırıma yönlendirilmesine ve katılımcı veya lehdarına yapılacak ödemelere ilişkin esaslar ile tarafların diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen, esas olarak katılımcı ve şirketin taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir. Emeklilik sözleşmesinde bulunacak hususlara ilişkin esas ve usuller Sermaye Piyasası Kurulu’nun (Kurul) uygun görüşü alınarak Hazine Müsteşarlığınca (Müsteşarlık) belirlenir. Katılımcı, emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde, şirket nezdinde açılacak bireysel emeklilik hesabına katkı yapar. Katılımcı, emeklilik sözleşmesinde yer alacak şartlar çerçevesinde, katkı payının aynı şirkete ait birden fazla emeklilik yatırım fonu (fon) arasında paylaştırılmasına karar verebilir. Katılımcı bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin başka bir emeklilik şirketine aktarılmasını talep edebilir. Bu halde şirket bildirimden itibaren en geç yedi iş günü içerisinde talebi yerine getirmekle ve birikimlerle birlikte bu hesaba ilişkin bilgi ve belgeleri aktarmakla yükümlüdür. Başka bir şirkete aktarım talebinde bulunulabilmesi için, bu Kanun kapsamında yapılan ilk emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren en az bir yıl geçmesi gereklidir. Şirket, katkı paylarını, şirkete intikalini takip eden en geç ikinci iş gününde yatırıma yönlendirmek zorundadır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

349

Emekli olma ve emeklilik seçenekleri : Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak koşuluyla, 56 yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanır. Emekliliğe hak kazanan katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin bir kısmının veya tamamının defaten ödenmesini ya da yapacağı yıllık gelir sigortası sözleşmesi çerçevesinde kendisine maaş bağlanmasını talep edebilir. Şirket, katılımcının kısmen veya tamamen ödeme talebini, katılımcının emeklilik sözleşmesi gereği hak sahibi olduğu tarihten itibaren yedi iş günü içerisinde yerine getirmekle yükümlüdür. Katılımcının birikimlerin ödenmesini talep etmesi veya başka bir şirket veya hayat sigorta şirketi ile yıllık gelir sigortası sözleşmesi yapması halinde, hesabındaki birikimler herhangi bir kesinti yapılmadan yazılı bildirimden itibaren en geç yedi iş günü içerisinde kendisine ödenir veya ilgili şirkete aktarılır. Yıllık gelir sigortası, toplu veya belirli süreler içinde yapılan katkılara göre sigortalının yaşaması halinde hemen veya belli bir süre sonra başlayan, sigortalıya veya lehdarlarına ömür boyu veya belirli süreler için yapılan düzenli ödemelerdir. Yıllık gelir sigortası sözleşmesine göre belirlenen emeklilik maaşı, aylık, üçer aylık, altı aylık veya yıllık olarak ödenebilir. Yıllık gelir sigortası sözleşmelerinde, yıllık gelir sigortası genel şartları çerçevesinde ilgili şirketin üstlenmiş olduğu rizikonun, tazminat yükümlülüğünün türü ve kapsamının, tarafların hak ve yükümlülüklerinin, ödeme dönemlerinin, sözleşme süresi ve sözleşmeyi sona erdiren hallerin ve ilgili diğer hususların belirtilmesi zorunludur. Emeklilik sözleşmesi süresi içerisinde, katılımcının vefat etmesi halinde lehdarı, sürekli iş göremezlik durumunun ortaya çıkması halinde ise katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerin kendisine ödenmesini talep edebilir. Katılımcının emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılma talebinde bulunması halinde ise, bireysel emeklilik hesabındaki birikimler emeklilik sözleşmesi hükümleri çerçevesinde kendisine ödenir. Şirket, yukarıda belirtilen aktarma ve ödeme yükümlülüklerini yedi iş günü içerisinde yerine getirir. Şirket tarafından ilk kez uygulamaya konulacak emeklilik sözleşmeleri ve yıllık gelir sigortası sözleşmeleri ile bunlara ilişkin değişiklikler Müsteşarlık tasdikine tabidir. Emeklilik sözleşmesi veya yıllık gelir sigortası sözleşmesi hükümlerine göre, hak sahiplerine ödenmesi gereken tutar, ödemeyi gerektiren tarihten itibaren on yıl içinde hak sahipleri tarafından aranmamış ise, onuncu yılı takip eden yılbaşından itibaren altı ay içerisinde hak sahiplerinin adı, soyadı ve hak kazandıkları para miktarını gösterir şekilde tanzim edilecek bir cetvel ile Müsteşarlık emrine TC Merkez Bankasına aktarılır. TC Merkez Bankasına yatırılan bu paralar iki yıl içinde sahipleri tarafından aranmadığı takdirde Hazineye gelir kaydedilir. Giriş aidatı, yönetim ve fon işletim giderleri: Şirket, katılımcının sisteme ilk kez katılması sırasında ve yeni bir bireysel emeklilik hesabı açtırması halinde giriş aidatı talep edebilir. Söz konusu giriş aidatları bireysel emeklilik hesabına ödenen katkılardan ayrı olarak azami bir yıl içerisinde taksitler halinde de ödenebilir. Katkı payı, fon varlıkları veya fon gelirleri üzerinden yönetim gideri ve fon işletim masrafı kesintisi yapılabilir. Bireysel emeklilik hesaplarından yapılacak her türlü kesintilerin ve giriş aidatlarının emeklilik sözleşmesinde ve yapılacak ilan ve reklamlarda açık olarak belirtilmesi zorunludur. Giriş aidatı, yönetim ve fon işletim giderleri miktar ya da oranları ve bunlara ilişkin esas ve usuller Kurulun uygun görüşü alınarak Müsteşarlık tarafından belirlenir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

350

Emeklilik Şirketine ilişkin düzenlemeler: Emeklilik şirketi (şirket), bu Kanuna göre kurulan ve bireysel emeklilik sisteminde faaliyet göstermek üzere bu Kanun ile ihdas edilen emeklilik branşında ruhsat almış şirketi ifade eder. Şirket, Sigorta Murakabe Kanunu hükümlerine göre hayat ve ferdi kaza sigortaları branşlarında da ruhsat alabilir. Anonim şirket şeklinde kurulacak şirketin kuruluş izni, Müsteşarlığın bağlı olduğu Bakan tarafından verilir. Kurulacak şirketin ticaret unvanında “emeklilik” ibaresinin bulunması zorunludur. Kuruluş izni için Müsteşarlığa başvuruda bulunulur. Kuruluş izni alan şirketin faaliyete geçebilmesi için emeklilik branşında faaliyet ruhsatı alması zorunludur. Emeklilik branşı faaliyet ruhsatı Müsteşarlık tarafından verilir. Kuruluşa ilişkin verilen izin, izin tarihinden itibaren bir yıl içinde emeklilik branşı faaliyet ruhsatı almak üzere başvurunun yapılmamış veya gerekli belgelerin süresi içinde tamamlanmamış olması halinde kendiliğinden geçersiz olur. Emeklilik branşında faaliyet ruhsatı alan şirketin, ruhsatın veriliş tarihinden itibaren en geç üç ay içerisinde fon kurmak amacıyla Kurula başvurması gerekir. Şirketin fon kurma başvurusunun Kurula zamanında yapılmaması veya başvurusunun reddedilmesi halinde, verilmiş olan kuruluş izni ve faaliyet ruhsatı kendiliğinden geçersiz olur. Kuruluş izni ve faaliyet ruhsatı başvurularında istenecek bilgi ve belgeler ile diğer esas ve usuller Kurulun uygun görüşü alınarak Müsteşarlıkça belirlenir. Şirketlerin ana sözleşmelerinin değiştirilmesinde Müsteşarlığın uygun görüşü aranır. Müsteşarlıkça uygun görülmeyen değişiklik tasarıları genel kurulda görüşülemez. Şirket; a) Emeklilik sözleşmelerine ilişkin Müsteşarlığın belirleyeceği esaslara göre bankalardan hizmet almakla, b) Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde tahsil edilen katkıların fona yönlendirilmesini sağlamak ve bireysel emeklilik hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncelleştirilmesi işlemlerini gerçekleştirmekle, c) Portföy yöneticilerinin, şirketin genel fon yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon portföyünü yönetmesini sağlamakla, d) Katılımcılarının bireysel emeklilik hesaplarına ait günlük bilgilere erişimine olanak sağlamakla, e) Fon portföyünde yer alan varlıklar, fonun performansı, mali tabloları gibi konularda katılımcılara düzenli bilgi verilmesini sağlamakla, f) Müsteşarlık ve Kurul tarafından istenecek bilgi, belge ve tablolar ile bireysel emeklilik kayıt sisteminin belirlenecek esas ve usullere göre hazırlanmasını sağlamakla, g) Müsteşarlığın belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde şirketin, Kurulun belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde de fonun iç denetimini sağlamakla, h) Bireysel emeklilik hesaplarının ve emeklilik faaliyetlerinin sürekliliğini ve fon varlıklarının korunmasını sağlamak üzere, kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda gerekli tedbirleri almakla, sorumludur. Şirketin sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine getiremediğinin veya mali bünyesinin katılımcıların hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürecek düzeyde zayıflamakta olduğunun tespiti hallerinde Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakan, şirketin yönetim kurulundan çeşitli tedbirlerin alınmasını isteyebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

351

Şirket, alınması talep edilen tedbirlerin bildiriminden itibaren on iş günü içerisinde iyileştirme planını hazırlayıp Müsteşarlığa göndermek zorundadır. İyileştirme planında öngörülen önlemlerin zamanında alınmaması veya bu tedbirlerin uygulanmasına rağmen belirlenen hususların devam etmesi ya da şirketin mali bünyesindeki zayıflamanın tedbirlerin uygulanması durumunda dahi şirketin mali durumunun düzeltilmesine imkan bulunmadığının tespit edilmesi hallerinde Bakan, şirketin; a) Yeni sözleşme akdetme ve temdit yetkisini kaldırmaya, b) Yönetim kurulu üyelerinin tamamını veya bir kısmını görevden alarak veya üye sayısını artırarak yönetim kuruluna üye atamaya, c) Fonları ve varsa diğer branşlara ait portföylerini belirlenecek esaslar dahilinde diğer şirketlere devretmeye, d) Faaliyet ruhsatlarını iptal etmeye, e) İflasını istemeye, f) Gerekli görülen diğer tedbirleri almaya, yetkilidir. Bireysel Emeklilik Aracıları: Her ne ad altında olursa olsun herhangi bir emeklilik şirketine bağlı olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, daimi bir surette emeklilik şirketlerinin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları emeklilik şirketi adına yapan gerçek veya tüzel kişilerdir. Bireysel emeklilik aracıları, Müsteşarlık nezdinde tutulan Bireysel Emeklilik Aracıları Siciline kaydolmak zorundadır. Bireysel emeklilik aracılarında aranacak nitelik ve şartlara, kuruluşlarına, faaliyetlerine, yapamayacakları işlere, sicile ilişkin işlemlere, tutacakları defterlere ve diğer hususlara ilişkin esas ve usuller Müsteşarlıkça düzenlenir. Emeklilik Yatırım Fonuna (Fon) ilişkin düzenlemeler: Fon, şirket tarafından emeklilik sözleşmesi çerçevesinde alınan ve katılımcılar adına bireysel emeklilik hesaplarında izlenen katkıların, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre işletilmesi amacıyla oluşturulan malvarlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur. Fon, bu Kanunda yer alan amaçlar dışında kullanılamaz ve kurulamaz. Şirketin, fon içtüzüğü, emeklilik sözleşmesi ve Kurulca belirlenecek diğer belgelerle birlikte, fon kurmak üzere Kurula başvurması zorunludur. Kuruluş izni almak üzere yapılacak başvurularda istenilecek şartlara ilişkin esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir. Fon içtüzüğü, katılımcı ile şirket, saklayıcı ve portföy yöneticisi arasında fon portföyünün inançlı mülkiyet esaslarına göre saklanmasını ve vekalet akdi hükümlerine göre yönetimini konu alan ve genel işlem şartlarını içeren iltihaki bir sözleşmedir. Kurul tarafından uygun görülen fon içtüzüğünün notere onaylattırılmasından sonra, izin belgesi ile birlikte altı iş günü içerisinde şirketin merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil için başvurulur ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunur. Fon içtüzüğüne yönelik esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir. Şirket, fon kuruluş izni tarihinden itibaren en geç altı ay içerisinde Kurul tarafından belirlenen belgelerle birlikte katılma belgelerinin kayda alınması talebiyle Kurula


______________________________________________________________________

TSPAKB

352

başvurmak zorundadır. Bu süre içerisinde Kurula başvuru yapılmaması halinde, fon içtüzüğü şirket tarafından ticaret sicilinden terkin ettirilir ve buna ilişkin belgeler terkini takip eden altı iş günü içerisinde Kurula gönderilir. Kurulca yapılacak değerlendirme sonucu uygun görülen ve fon içtüzüğünde yer alan, kurulacak olan asgari üç fonun herbiri için ayrı ayrı olmak üzere, şirketin ödenmiş sermayesinin asgari yirmide biri tutarındaki fon miktarına karşılık gelen pay sayısı Kurul kaydına alınır ve fon portföyleri öncelikle bu paylara karşılık gelen tutar ile oluşturulur. Katılımcılardan toplanan katkılar karşılığında verilecek payların fon içtüzüğünde öngörülen tutara karşılık gelen payları aşması halinde, yeni pay sayısının artırılması ve artırılan payların Kurul kaydına alınması talebiyle Kurula başvurulur. Şirkete ve katılımcılara ait fondaki pay adedi, fon miktarı, fonun faaliyet ilke ve esasları, örgüt yapısı, muhasebe, belge ve kayıt düzeni, katılımcıların bilgilendirilmesi ve bunlara ilişkin esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir. Fonun malvarlığı, şirketin bu Kanundan, Sermaye Piyasası Kanunundan, emeklilik sözleşmesinden, fon içtüzüğünden ve ilgili mevzuattan doğan yükümlülüklerini yerine getirmesi ve sorumluluğunu karşılaması dışında hiçbir amaçla kullanılamaz. Fon malvarlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczettirilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Şirket, emeklilik sözleşmelerinde belirtilmek koşuluyla, para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan farklı portföy yapılarına sahip Kurul tarafından belirlenen türlerden olmak üzere en az üç fon kurmak zorundadır. Fon portföy sınırlamalarına ilişkin ilkeler, fon portföyünde yer alacak devlet iç borçlanma senetlerinin asgari oranı ve yabancı menkul kıymetlerin azami oranı ile fon portföyündeki varlıkların değerlendirilmesine ilişkin esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir. Fon portföyündeki varlıklar saklayıcı nezdinde saklanır. Katılımcıların sahip oldukları ve fondaki katkılarını gösteren pay adedi de, saklayıcı nezdinde katılımcı bazında ve katılımcıların erişebileceği şekilde izlenir. Fon portföyü, portföy yöneticileri tarafından yönetilir. Portföy yöneticileri, portföyü bu Kanun, Sermaye Piyasası Kanunu, fon içtüzüğü, emeklilik sözleşmesi ve ilgili mevzuat hükümlerine göre yönetmekle yükümlüdür. Alınacak portföy yönetim hizmetine ilişkin esaslar bu konuda şirket ve portföy yöneticileri arasında yapılacak portföy yönetim sözleşmesi ile belirlenir. Portföy yönetim sözleşmesinin Kurulca onaylanması zorunludur. Portföy yönetim sözleşmesine ilişkin esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir. Aynı şirkete ait fonlar, şirketin talebi üzerine veya re’sen Kurul tarafından birleştirilebilir. Fon, ancak başka bir emeklilik yatırım fonu ile birleştirilebilir. Söz konusu birleştirmelere yönelik esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir. Fon süresiz olarak kurulur. Kurul; a) Şirketin bir yıl öncesinden fesih ihbarında bulunması, b) Şirketin fon kurmaya ilişkin şartlarını kaybetmesi, c) Şirketin mali bünyesinin zayıflaması,


______________________________________________________________________

TSPAKB

353

hallerinde, fon malvarlığını bir başka şirkete Müsteşarlığın uygun görüşünü alarak devredebilir. Devir işlemlerine ilişkin esas ve usuller Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak Kurul tarafından belirlenir. Denetim ve bağımsız dış denetim : Şirketin, fonların ve portföy yöneticileri ile saklayıcıların bu Kanun kapsamındaki faaliyetleri en az yılda bir kez Müsteşarlık ve Kurul tarafından denetlenir. Şirketin bu Kanun çerçevesinde yürütülen emeklilik faaliyetleri ile sigortacılık faaliyetleri Müsteşarlığın denetimine tabidir. Şirketin fonlarına, portföy yöneticilerine ve saklayıcılara ilişkin hesap ve işlemleri ise Kurulun denetimine tabidir. Denetimlere ilişkin raporlar, konularına göre Müsteşarlık veya Kurul tarafından değerlendirilir ve sonuçlandırılır. Ayrıca, şirketin mali yönden bağımsız dış denetiminin, bağımsız denetleme kuruluşları tarafından yılda en az bir kez yapılması zorunludur. Fonların hesap ve işlemleri ayrıca, üçer aylık dönemler itibariyle bağımsız dış denetime tabidir. Yönetmelikler : Bu Kanunda, Bakanlığın, Müsteşarlığın ve Kurulun belirlemeye yetkili kılındığı hususlar yönetmeliklerle düzenlenir.

15.2) Devlet Bakanlığı Yönetmelikleri 15.2.1) Bireysel Emeklilik Danışma Kurulunun Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununa dayanılarak, Bireysel Emeklilik Danışma Kurulunun çalışma esas ve usullerine ilişkin hususlar “Bireysel Emeklilik Danışma Kurulunun Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Danışma Kurulu, bireysel emeklilik sistemine ilişkin politikaları belirlemek, bu politikaların gerçekleştirilmesi için alınması gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde karar almakla görevlendirilmiştir. 15.2.2) Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik Emeklilik şirketlerinin kuruluş ve çalışma esasları “Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. 15.2.3) Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik Türkiye’de kurulmuş emeklilik şirketlerinin, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sistemine dahil olmak isteyen katılımcılar ile yapacakları emeklilik sözleşmesine ilişkin esas ve usulleri “Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Yönetmelik, katılımcının bireysel emeklilik sistemine girmesine, sistemden ayrılmasına, emekli olmasına, katkıların ödenmesine, bu katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirilmesine ve katılımcı veya lehdarına yapılacak ödemelere ilişkin esaslara, bireysel emeklilik hesabının başka bir


______________________________________________________________________

TSPAKB

354

emeklilik şirketine veya aynı şirkette bir plandan diğerine aktarılmasına, yapılacak kesintilere, emeklilik şirketleri ve bireysel emeklilik aracıları tarafından katılımcılara ve kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamı ile tarafların diğer hak ve yükümlülüklerine ilişkin esas ve usulleri kapsamaktadır. 15.2.4) Bireysel Emeklilik Aracıları Hakkında Yönetmelik Bireysel emeklilik sisteminin geliştirilmesi ve güven içinde yürütülmesi için bireysel emeklilik aracılığı faaliyeti ile bireysel emeklilik aracılarının çalışma esas ve usulleri “Bireysel Emeklilik Aracıları Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Bireysel Emeklilik Aracısı; Bir sözleşmeye dayanarak, daimi bir surette şirketlerin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları şirket adına yapan kişiyi, Bireysel Emeklilik Aracılığı; Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılara sunulan emeklilik planlarının tanıtımı, pazarlanması, satışı ve bireysel emeklilik sistemine ilişkin diğer aracılık hizmetlerini ifade eder. Yönetmelik, bireysel emeklilik aracılığı faaliyetine, bireysel emeklilik aracılarının niteliklerine, bilgi ve becerilerini tespit etmek amacıyla yapılacak sınava, bireysel emeklilik aracıları sicilinin tutulmasına, bireysel emeklilik aracılarının yapamayacakları işlere ve tutacakları defter, belge ve kayıt düzenine ilişkin esas ve usulleri kapsamaktadır. 15.2.5) Sermaye Piyasası Kurulunun Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik Emeklilik yatırım fonlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin esaslar “Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Yönetmelik, emeklilik yatırım fonlarının türleri, kuruluşları, örgüt yapısı, faaliyet ilke ve esasları, katkıların bu fonlarda toplanması ve değerlendirilmesi, fon malvarlığı, fon portföyündeki varlıkların saklanması, portföyün yönetimi, fonların birleşme ve devir esasları, iç ve dış denetimi ile kamunun aydınlatılmasına ilişkin esas ve usulleri kapsamaktadır. Yönetmelik ile getirilen düzenlemelere aşağıda yer verilmiştir. Emeklilik Yatırım Fonu (Fon): Fon, şirket tarafından emeklilik sözleşmesi çerçevesinde alınan ve katılımcılar adına bireysel emeklilik hesaplarında izlenen katkıların, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre işletilmesi amacıyla oluşturulan malvarlığıdır. Süresiz olarak kurulan fonun tüzel kişiliği yoktur. Fon, Kanunda yer alan amaçlar dışında kullanılamaz ve kurulamaz. Emeklilik yatırım fonu, Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca sermaye piyasası kurumu niteliğindedir. Fon portföyü, aşağıda belirtilen para ve sermaye piyasası araçları ile işlemlerinden oluşur: a) Nakit, vadeli ve vadesiz mevduat,


______________________________________________________________________

TSPAKB

355

b) Borçlanma araçları (ters repo dahil) ile hisse senetleri, c) Kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar, d) Repo işlemleri, e) Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile varantlar, f) Borsa para piyasası işlemleri, g) Yatırım fonu katılma payları, h) Kurulca uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçları. Fon Türleri ve Unvanları: Fonlar, doğrudan fonu tanıtması, fonun risk ve getiri yapısı hakkında eksik, yanlış veya yanıltıcı bilgi vermemesi, izahnamede belirtilmesi ve Kurulca uygun görülmesi koşuluyla, izahnamelerinde belirtilecek portföy yönetim stratejilerine uygun olarak kurulabilir. İzahnamede belirtilecek portföy yönetim stratejilerine uygun fon türleri, Müsteşarlığın görüşü alınarak Kurulca belirlenir. Fonun unvanında belirli bir varlık grubuna, sektöre, sektörlere, ülke ya da coğrafi bölgeye yatırım yaptığı izlenimini uyandıracak bir ibare kullanan fon varlıklarının en az % 80'i; a) Fon unvanında yer alan söz konusu varlık grubu, sektör ya da sektörlere ait olan varlıklardan, b) Fon unvanında yer alan ülke ya da coğrafi bölgeye ait ve o ülke ya da coğrafi bölgenin piyasa yapısını ve risklerini yansıtabilen varlıklardan, oluşur. Fonlar, fon paylarının emeklilik sözleşmesinde tanımlanmış katılımcı, kişi ya da gruplara tahsis edildiği Grup Emeklilik Yatırım Fonu şeklinde kurulabilir. Grup Emeklilik Yatırım Fonları; işyeri veya belirli meslek grupları bazında, sektörel bazda ve Kurulca uygun görülmek koşulu ile fon paylarının belirli kişi ya da gruplara tahsis edilmesi suretiyle oluşturulabilir. Fon türleri belirlenirken, portföy yönetim stratejilerinin uygulanması neticesinde ulaşılmak istenen hedefin objektif olarak tanımlanabilmesi ve fonun bu hedefe ulaşmadaki performansının ölçülebilmesi amacıyla kullanılacak karşılaştırma ölçütünün de izahnamede belirtilmesi zorunludur. Fonlar ticari ve hukuki işlemlerinde; şirketin unvanı ile bu Yönetmelik uyarınca fonun yatırım amacına uygun olarak seçilen türü içerecek şekilde belirleyecekleri fon unvanını kullanmak, fonu temsil eden fon yöneticileri de faaliyetleri ile ilgili belgeleri bu unvan altında imzalamak zorundadır. Fon izahnamesinde belirtilmesi ve Kurulca uygun görülmesi koşuluyla, reklam ve pazarlama faaliyetlerinde yatırımcıları yanlış yönlendirmeyecek şekilde, fonun risk ve getiri yapısının tam ve doğru bir şekilde anlaşılmasını sağlayacak farklı bir ad kullanılabilir. Fon Kuruluşuna İlişkin Esaslar: Fon, Kuruldan izin almak koşuluyla şirket tarafından kurulur. Şirket; Kurulca belirlenen standarda uygun olarak hazırlanan kuruluş başvuru


______________________________________________________________________

TSPAKB

356

formu, fon içtüzüğü, emeklilik sözleşmesi ve formda belirtilen belgelerle birlikte fon kurmak için Kurula başvurmak zorundadır. Fon kuruluş başvurularının Kurulca uygun görülebilmesi için; şirketin kuruluş şartlarını kaybetmemiş olması, saklayıcının ve portföy yöneticisinin belirlenmiş olması, fon içtüzüğünün Kurul düzenlemelerine uygun hazırlanması ve Kanun, bu Yönetmelik ve ilgili mevzuatta belirtilen diğer şartların yerine getirilmesi zorunludur. Başvurunun Kurulca uygun görülmesi sonucunda, fon içtüzüğünün tescili ile birlikte kuruluş işlemleri tamamlanmış sayılır. Kanun çerçevesinde, her şirketin grup emeklilik yatırım fonları hariç en az üç ayrı fon kurması şarttır. Kurulması zorunlu üç fonun her birinin başlangıç tutarı, şirketin ödenmiş sermayesinin yirmide birinden az olamaz. Ancak, şirketin bu üç ayrı fonuna ilave olarak kurulacak yeni bir fonu için asgari fon başlangıç tutarı şirket tarafından belirlenir. Kurulması zorunlu üç fon için, fonların kuruluşunu müteakip, her bir fon için ayrı ayrı olmak üzere şirketin ödenmiş sermayesinin yirmide birinden az olmamak üzere fonlara avans tahsis edilir. Asgari üç fona ilave olarak kurulacak her bir fon için avans tutarı şirket tarafından belirlenir. Fon portföyü başlangıçta bu maddede belirlenen esaslar çerçevesinde tahsis edilen avans ile oluşturulur. Fon Örgüt Yapısı:

a) Fon Kurulu: Şirket, kurduğu fonla ilgili işlemlerin takibi ve raporlanması amacıyla şirket yönetim kurulu kararıyla en az üç kişiden oluşan bir Fon Kurulu atar. Fon Kurulu üyeliklerine şirket dışından atama yapılması da mümkündür. Şirket yönetim kurulu üyelerinin, bu Yönetmelik ile belirlenen Fon Kurulu üyelerine ilişkin nitelikleri taşımaları halinde, Fon Kurulu üyesi olarak görevlendirilmeleri mümkündür. Fon Kurulu her bir fon için ayrı ayrı belirlenebileceği gibi birden fazla fon için tek bir Fon Kurulu da oluşturulabilir. b) İç Kontrol Sistemi: Fonun faaliyetlerinin verimliliğinin ve etkinliğinin, finansal ve idari konulara ait bilgilerin güvenilirliğinin ve zamanında elde edilebilirliğinin sağlanmasını, fon faaliyetlerinin ilgili mevzuata, emeklilik sözleşmesine, fon içtüzüğüne, izahnameye uygun yürütülmesini, hata, hile ve usulsüzlüklerin önlenmesini ve tespitini, muhasebe kayıtlarının doğru ve eksiksiz olmasını ve finansal bilgilerin doğru ve güvenilir olarak zamanında hazırlanmasını temin etmek amacıyla uygulanan esas ve usullerdir. Şirketin fon iç kontrol sistemine ilişkin tüm esas ve usuller yazılı hale getirilmek zorundadır. Fonun faaliyetlerinin iç kontrol esas ve usullerine uygun olarak işleyişi, fon denetçileri tarafından denetlenir. Şirket bu amaçla en az bir fon denetçisi atar. Tespitleri ve denetleme sonuçlarını ihtiva eden raporlar yılda en az bir kere şirketin yönetim kuruluna ve Fon Kuruluna intikal ettirilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

357

Fon denetçisi, fonun mali durumunu zayıflatacak veya olağandışı sonuçlar doğuracak herhangi bir durumun varlığını tespit etmesi halinde hazırlayacağı denetim raporunu en kısa sürede şirketin yönetim kuruluna sunar ve aynı gün bir örneğini Kurula gönderilir. Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine yatırım amaçlı taraf olacak fonların iç kontrol sistemlerinin risk yönetim sistemlerini de içerecek şekilde oluşturulması zorunludur. Risk yönetim sistemi, fonun karşılaşabileceği temel risklerin tanımlanmasını, risk tanımlamalarının düzenli olarak gözden geçirilmesini ve önemli gelişmelere paralel olarak güncellenmesini, maruz kalınan risklerin tutarlı bir şekilde değerlendirilmesi için riskin toplam portföy ve spesifik enstrümanlar bazındaki değişik boyutları arasında kıyas imkanı yaratacak bir risk ölçüm mekanizmasının geliştirilmesini içermelidir. Risk yönetimini gerçekleştirecek birim şirket bünyesinde oluşturulabileceği gibi risk yönetim hizmeti dışarıdan da sağlanabilir. Fon Paylarının Kayda Alınması : Şirket, fonun kuruluş izin tarihinden itibaren en geç altı ay içerisinde kayda alma başvuru formu, izahname ve formda belirtilen diğer belgelerle birlikte Kurula başvurmak zorundadır. Bu süre içerisinde Kurula başvuru yapılmaması halinde fon içtüzüğü şirket tarafından ticaret sicilinden terkin ettirilir ve buna ilişkin belgeler terkini takip eden altı iş günü içerisinde Kurula gönderilir. Fon paylarının kayda alınma başvurularının değerlendirilebilmesi için; a) Fon içtüzüğünün şirketin merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilmiş olması, b) Yeterli mekan, teknik donanım ve örgütlenmenin sağlanmış, fon hizmet biriminin ve Fon Kurulunun oluşturulmuş, iş kontrol sisteminin kurulmuş, personelin buna uygun görev ve sorumluluklarının belirlenmiş ve bu konularda gerekli bilgi ve belgelerin hazırlanmış olması, c) Fona ve katılımcılara ilişkin muhasebe, kayıt ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak teknik altyapının kurulmuş olması, d) Fonlara ilişkin insan kaynaklarının belirlenmiş olması, e) En az bir portföy yöneticisi ile portföy yönetim sözleşmesi ve saklayıcı ile saklama sözleşmesi imzalanmış olması, f) Şirketin fon kurma şartlarını kaybetmemiş olması, g) Fon içtüzüğünde belirlenen tutarda fona avans tahsis edilmiş ve bu avansla fon portföyünün oluşturulmuş olması, h) İzahnamenin, fon ile ilgili mevzuatın öngördüğü ve fon ile ilgili bilgileri açıklıkla ortaya koyacak ayrıntıda ve Kurul tarafından belirlenen esaslara uygun olarak hazırlanması, zorunludur. Başvuru ile ilgili belgelerin tam olarak Kurula iletilmesi ile Kurulca incelemeye başlanır. Başvuruya ilişkin olarak talep edilebilecek ilave belge ve bilgilerin Kurulca belirlenen sürede tamamlanması zorunludur. Kurul, yapılan başvuruları, izahnamenin bu Yönetmelik, ilgili mevzuat ve Kurulca belirlenen esasları içerip içermediğini dikkate alarak kamunun aydınlatılması esasları çerçevesinde inceler. Başvurunun olumlu görülmesi halinde fon içtüzüğünde yer alan pay sayısı Kurul kaydına alınır ve izahname Kurulca onaylanır. Kurulca onaylı izahnamenin kayda alınma


______________________________________________________________________

TSPAKB

358

tarihinden itibaren onbeş iş günü içerisinde ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ilan edilmesi zorunludur. İncelemeler sonucunda gerekçe gösterilerek, başvuru konusu fon paylarının Kurul kaydına alınmasından imtina edilebilir. Kurul kaydına alınma, resmi teminat verilmesi şeklinde yorumlanamaz ve reklam amacıyla kullanılamaz. İzahname ile açıklanan konularda ortaya çıkan değişikliklerin ve yeni hususların, şirket tarafından Kurula bildirilmesi zorunludur. Değişiklikler ve yeni hususlar, Kurulun onayı alınmadan izahnamede değişiklik yapılarak katılımcılara açıklanamaz ve uygulamaya konulamaz. Kuruldan onay alındıktan sonra izahnamedeki değişiklikler onay tarihinden itibaren altı iş günü içinde ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ilan edilir. Katılımcıların yatırım kararını etkileyebilecek ve önceden bilgi sahibi olunmasını gerektiren hususlar ayrıca şirketin resmi internet sitesinde ve Türkiye çapında günlük yayım yapan iki gazetenin Türkiye baskısında ilan ettirilir. Yeni hususların yürürlüğe giriş tarihi on iş gününden az olmamak üzere ilanlarda belirtilir. İlanlara ilişkin gazeteler yayımını takip eden altı iş günü içerisinde Kurula gönderilir. Kurulca uygun görülmesi halinde fonun katılımcı sayısı ve katılımcı kitlesi dikkate alınarak farklı bildirim ve ilan esasları belirlenebilir. Fon içtüzüğünde belirtilen pay sayısının artırılmak istenmesi halinde şirket, belirleyeceği yeni pay sayısının yer aldığı fon içtüzüğünün ilgili maddesine ilişkin tadil metninin ve yeni pay sayısını içerecek şekilde hazırlanmış izahnamenin onaylanması ve artırılan payların Kurul kaydına alınması talebiyle Kurulca belirlenen esaslara uygun olarak hazırlanan tutar artırımı kayda alma başvuru formu ve ekinde belirtilen belgeler ile Kurula başvurmak zorundadır. Fon Portföyünün Yönetimi : Fon portföyü, portföy yöneticileri tarafından yönetilir. Portföy yöneticileri, fon portföyünü Kanun, Sermaye Piyasası Kanunu, fon içtüzüğü, emeklilik sözleşmesi, izahname, portföy yönetim sözleşmesi ve ilgili mevzuat hükümlerine göre yönetmekle yükümlüdür. Portföy yönetim sözleşmelerinin Kurulca belirlenen asgari unsurlara uygun olması zorunludur. Fon portföyünün yönetiminde birden fazla portföy yöneticisi ile sözleşme yapılabilir. Portföy yöneticisi, başka bir portföy yöneticisi ile de sözleşme yapabilir. Bu durumda şirketin onayının alınması zorunlu olup, portföy yöneticisinin portföy yönetimi konusundaki sorumluluğu devam eder. Şirket, portföy yöneticilerinin, fon yönetiminde gerekli özen ve basireti göstermemeleri, Kurulun portföy yöneticiliğine ilişkin ilkelerine aykırı hareket etmeleri, mali bünyelerinin zayıfladığının tespit edilmesi gibi durumlarda, portföy yönetim sözleşmesini feshedip, Kurulca uygun görülen başka portföy yöneticileri ile portföy yönetim sözleşmesi imzalayabilir. Yukarıdaki koşulların varlığı halinde Kurul da portföy yöneticilerinin değiştirilmesini isteyebilir. Portföy yöneticisinin Fon yönetiminde aşağıdaki ilkelere uyması zorunludur. a) Portföy yöneticisi fon portföyünü yönetirken riskin dağıtılması, likidite ve getiri unsurlarını göz önünde bulundurmak, fonun portföy yönetim stratejilerine ve yatırım


______________________________________________________________________

TSPAKB

359

sınırlamalarına uygun hareket etmek, fon içtüzüğü, izahname, portföy yönetim sözleşmesi ve ilgili mevzuatta belirlenen esaslara uymak zorundadır. b) Portföy yöneticisi, yönettiği her fonun çıkarını ayrı ayrı gözetmekle yükümlüdür. Yönetimindeki fonlar veya diğer müşterileri arasında, müşterilerden biri veya fonlarından biri lehine diğerleri aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamaz. c) Portföy yöneticisi, fon portföyü ile ilgili yatırım kararlarında objektif bilgi ve belgelere dayanmak ve sözleşme ile belirlenen yatırım ilkelerine uymak zorundadır. Bu bilgi ve belgeler ile portföy yönetim stratejilerine mesnet teşkil eden araştırma ve raporların en az on yıl süreyle saklanması zorunludur. d) Portföy yöneticisi, borsada işlem gören varlıkların alım satımlarını borsa kanalıyla yapmak ve fon portföyüne alım satım işlemlerinde, işlemi gerçekleştiren aracı kuruluşun, fonu temsil eden fon kodu ile borsalarda işlem yapmasını temin etmek zorundadır. Portföy yöneticisi fon ile diğer müşteriler adına yapılan işlemleri ayrı ayrı izlemekle yükümlüdür. e) Fon portföyüne hiçbir şekilde rayiç bedelinin üzerinde varlık satın alınamaz ve portföyden bu değerin altında varlık satılamaz. f) Portföy yöneticisi, herhangi bir şekilde kendisine ve üçüncü kişilere çıkar sağlamak amacıyla fon portföyüne işlem yapamaz. Fon adına vereceği emirlerde gerekli özen ve basireti göstermek zorundadır. g) Fon portföyünün önceden saptanmış belirli bir getiri sağlayacağına dair yazılı veya sözlü bir garanti verilemez. h) Portföy yöneticisi fon portföyüne yapılan işlemlerde işlemin büyüklüğünü, alınan varlıkların fiyatını, piyasa koşullarını, komisyon oranlarını, işlem yapılan aracı kuruluşun tecrübesini, mali durumunu ve piyasadaki itibarını göz önünde bulundurmak suretiyle, işlemleri zaman ve fiyat açısından en uygun şekilde gerçekleştirir. i) Şirket, Fon Kurulu üyeleri, portföy yöneticisi, saklayıcı ve fonların yönetimi ile ilgili olarak meslekleri nedeniyle veya görevlerini ifa etmeleri sırasında bilgi sahibi olabilecek olanlar bu bilgileri açıklayamazlar, doğrudan veya dolaylı olarak kendilerine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak veya başkalarını zarara uğratmak amacıyla kullanamazlar. Bu yükümlülük bu kişilerin görevlerinden ayrılmalarından sonra da devam eder. Yönetmelik ile, fon yönetiminde portföy sınırlamalarına ilişkin esaslar belirlenmiş olup, bu sınırlamalara uyulması şarttır. Yine, portföye dahil edilecek varlıklara ilişkin istisnalar da Yönetmelikte belirlenmiştir. Fon Paylarının Değerinin Hesaplanması: Fon payları, temsil ettiği değerin tam olarak nakden ödenmesi şartıyla katılımcının bireysel emeklilik hesabına aktarılır. Fonun pay değeri, net varlık değerinin dolaşımdaki pay sayısına bölünmesiyle elde edilir. Pay alımı ve payların fona iade edilmesine ilişkin esaslar izahnamede belirlenir ve belirlenen esaslara göre hesaplanan pay değerinin, müteakip iş günü katılımcılara duyurulması sağlanır. Fon Portföyündeki Varlıkların Saklanması: Saklayıcı, Takasbank ve/veya Kurulca yetkilendirilen diğer kuruluşlardır. Türkiye'de Takasbank'ın saklama hizmeti verdiği para ve sermaye piyasası araçları fon adına Takasbank nezdinde saklanır. Bunun dışında kalan para ve sermaye piyasası araçlarının saklanması konusunda Şirket, Kurul tarafından uygun görülmek ve Takasbank'a dışarıda saklanan varlıklar ve bunların değerleri konusunda gerekli bilgileri aktarmak veya erişimine olanak tanımak koşulu ile bir başka saklayıcıdan saklama hizmeti alabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

360

Saklayıcı ve şirket arasında fon varlıklarının saklanması ve katılımcılar ile ilgili kayıtların tutulması amacıyla sözleşme yapılması zorunludur. Fon hesaplarının açılması aşamasında katılımcının kimlik bilgileri, bireysel emeklilik sistemine giriş tarihi, fon hesabına yatırılacak katkı payı tutarına karşılık gelen pay sayısı, katılımcının seçtiği fon tür ya da türleri ile ilgili saklayıcının talep edeceği bilgiler ve belgeler şirket tarafından saklayıcıya bildirilir. Katılımcıların aktarım, değişiklik ve ayrılma talepleri saklayıcının belirleyeceği bildirim esasları çerçevesinde, şirketin talimatı üzerine yerine getirilir. Şirket, fon portföy değeri ile net varlık değerinin hesaplanmasına esas teşkil edecek bilgiler ile saklayıcı dışında tutulan hesaplardan yapılan ödemeleri saklayıcıya bildirmek zorundadır. Kamuyu Aydınlatmaya İlişkin Esaslar: Fonlar, Kurulca belirlenen esaslara göre hazırlanan günlük, üç aylık ve yıllık olarak periyodik raporlar düzenlerler. Fon Kurulu tarafından hazırlanan faaliyet raporları ise, asgari olarak, ilgili dönemde fonun faaliyet gösterdiği piyasanın ve ekonominin genel durumuna ilişkin bilgileri, fonun performans bilgilerini ve varsa dönem içinde yatırım politikalarında, izahname, fon içtüzüğü gibi kamuyu aydınlatma belgelerinde, katılımcıların karar vermesini etkileyebilecek diğer konularda meydana gelen değişiklikleri içerecek şekilde hazırlanır. Katılımcının, plan kapsamında yer alan fonlara katılımından önce kendisine, izahnamedeki bilgilerin özet olarak yer aldığı ve katılımcının yatırım kararı vermesine yardımcı olacak tanıtım formu verilmesi zorunludur. İzahnamenin ve tanıtım formunun katılımcıların anlayabileceği açıklıkta ve okunaklı bir şekilde yazılması ve Kurulca onaylanmış olması zorunludur. Ayrıca, katılımcı, fona yatırım yapmadan önce şirket tarafından hazırlanması zorunlu olan ve katılımcının risk getiri profilini belirlemeye yönelik katılımcı risk getiri profili formu doldurup imzalar ve bu form çerçevesinde elde edilen bilgilere göre kendisine verilen tavsiyeler doğrultusunda yatırım kararını verebilir. Katılımcı yatırım tavsiyelerine uymak zorunda değildir. Bu form, katılımcı bazında muhafaza edilir. Katılımcının fona katılmaya karar vermesi halinde, tanıtım formunun ve risk-getiri profili formunun kendisine verildiğine dair katılımcının yazılı beyanının alınması zorunludur. Şirket; a) Kurulca onaylanmış fon içtüzüğünü, b) İzahname ve tanıtım formunu, c) Üç aylık ve yıllık raporları, merkezi, bölge müdürlükleri, şubeleri, temsilcilikleri ve internet sitesinde güncellenmiş olarak katılımcıların incelemesi amacıyla bulundurmak ve katılımcının talep etmesi halinde kendisine vermek zorundadır. Kurulca Esasları Belirlenen Belgeler: Kurul, bu Yönetmelikte belirtilen izahnamenin, fon içtüzüğünün, başvuru ve bildirim formlarının, risk-getiri profili formu ve fon tanıtım formlarının, günlük, üç aylık ve yıllık raporların şekil şartlarını, içeriklerini ve bu belgelerin Kurula iletilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

361

16) BORÇLAR HUKUKUNUN GENEL ESASLARI

Medeni hukuk kurallarından kişiler arasındaki borç ilişkisini düzenleyen ve onun en önemli kısımlarından birini oluşturan dalına Borçlar Hukuku denir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

362

Ülkemizde Borçlar Hukukunun asli (temel) ve yazılı kaynağını her şeyden evvel Borçlar Kanunu oluşturur. 1 Temmuz 2012 tarihi itibari ile 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunumuz yürürlüğe girmiştir. Borçlar Kanunu esaslı iki büyük bölümden oluşmaktadır. Birinci kısmında genel hükümler ile birlikte borç kaynakları ve borçların hükümleri düzenlenmiştir. Borçlar Kanununun ikinci kısmında ise özel borç ilişkilerine ilişkin sözleşme türleri düzenlenmiştir.

16.1) Borç İlişkisi Borç deyimi en geniş anlamıyla borç ilişkisinin karşılığı olarak kullanılır. Borçlar Kanunumuzda, borç ilişkisinin tanımını veren bir hüküm yoktur. Bununla beraber, genellikle kabul edildiğine göre, borç ilişkisi şöyle tanımlanır: “Borç ilişkisi, iki veya daha ziyade kişi arasındaki, bir kişiyi diğerine veya her ikisini birbirlerine karşı bir edada (edimde) bulunmakla yükümlü tutan bir hukuksal bağdır.” Bu tanım bize, bir borç ilişkisinin üç unsuru olduğunu göstermektedir: 1-Her borç ilişkisinde bir “Alacaklı” bulunur. 2-Her borç ilişkisinde bir “Borçlu” bulunur. 3-Her borç ilişkisinde bir “Eda” (edim) bulunur. Borç ilişkisinin konusunu, içeriğini oluşturan “eda” yı (edim) çok değişik ve çeşitli olmasına rağmen üç grupta toplamak mümkündür: 1-Bir şeyin verilmesi şeklinde olan edalar: Bu tür edalar, olumlu bir hareket tarzı biçiminde bir şeyin verilmesini gerekli kılar. Bir alım – satım sözleşmesinde satıcının malı teslimi, alıcının bedeli vermesi gibi. 2-Bir şeyin yapılması şeklinde olan edalar: Bu tür edalarda da yine olumlu bir hareket tarzı mevcut olup, bir şeyin yapılmasını icap ettirir. Örneğin istisna sözleşmesinde, bir elbisenin dikilmesinde, hizmet sözleşmesinde, bir hizmetin yapılmasında olduğu gibi. 3-Bir şeyin yapılmaması şeklinde olan edalar: Bu tür edalarda hareket tarzı olumsuz olup, kendisini bir şeyin yapılmaması şeklinde gösterir. Örneğin, bir toptancının aynı cins malı satan perakendeci firmalara karşı, malı belirli bir fiyattan daha aşağı satmamayı taahhüt etmesi. Borç ilişkisinin niteliği: Borç ilişkisinde, alacaklı alacağını yani edanın yerine getirilmesini yalnız borçludan isteyebilir. Bundan dolayı alacaklının borçludan talepte bulunacağı “alacak hakkı” nispi bir haktır. Bunun gibi, borçlunun yükümlülüğü de nisai bir nitelik gösterir. Başka bir deyişle, bu yükümlülük yalnız alacaklıya karşıdır. İşte, bu bakımdan borç ilişkisinden doğan haklara “şahsi haklar” (şahsiyet hakları ile karıştırmamak lazımdır) denilir.

16.2) Borçların Kaynakları Borçlar Kanunumuzun hükümleri tetkik edildiğinde, borçların kaynaklarının, “sözleşmeler” (akitler), “haksız fiiller” ve “sebepsiz mal kazanılması (iktisabı)” olduğu görülür. Doktrinde, borçların kaynakları daha kapsamlı olarak; “Hukuksal işlemlerden


______________________________________________________________________

TSPAKB

363

(muamelelerden) doğan borçlar”, “Haksız fiil ve benzerlerinden doğan borçlar” ve “Diğer kaynaklardan doğan borçlar” biçiminde ayırıma tabi tutulmaktadır. 16.2.1) Hukuksal İşlemlerden Doğan Borçlar

Hukuksal işlem bir veya birden fazla kişinin hukuksal bir sonuç meydana getirmek için iradelerinin beyan edilmesidir (açıklamalarıdır). Bu tanım bize, hukuksal işlemlerin iki türü olduğunu göstermektedir. a) Tek taraflı hukuksal işlem: Bir tek kişinin irade açıklaması (beyanı) ile bir hukuksal sonuç getirilebiliyorsa, o hukuksal işlemin adı “tek taraflı hukuksal işlemdir.” Örneğin; vasiyetname düzenlenmesi, feshi ihbar, ilan suretiyle yapılan vaadler. b) Çok taraflı hukuksal işlem: Bir hukuksal sonuç meydana getirmek için birden ziyade kişinin irade açıklamasına ihtiyaç varsa, bu tür hukuksal işlemler “çok taraflı hukuksal işlemlerdir.” Bunlar kararlar ve sözleşmelerdir. Kararlar: Bir hukuksal sonuca ulaşmak amacıyla aynı yöne (başkana) yöneltilmiş bir çok kişinin irade açıklamalarıyla meydana gelen hukuksal işlemlere “karar” adı verilir. Şirketlerin genel kurul kararları gibi. Sözleşmeler: Bir hukuksal sonuca ulaşmak amacıyla karşılıklı ve birbirlerine uygun birden ziyade kişilerin irade açıklamaları ile meydana getirilen hukuksal işlemlere “sözleşme” (akit) adı verilir. 16.2.2) Haksız Fiil ve Benzerlerinden Doğan Borçlar: Borçların ikinci kaynağını, hukuka aykırı fiiller olarak Kabul edilen “haksız fiiller ve benzerleri” teşkil eder. Bir kişi, hukuka aykırı bir fiilde bulunursa, bu hukuka aykırı fiil sonucunda meydana gelen zararı tazmin ile yükümlü olur. Bu kaynağın kapsamına, meydana gelen zararı tazmin borcu bakımından haksız fiile benzeyen kusursuz sorumluluk halleri de dahil edilir. 16.2.3) Diğer Borç Kaynakları

Diğer borç kaynaklarının başında “haksız ve sebepsiz mal (iktisabı) kazanılması” gelir. Bir kişinin malvarlığının azalması veya çoğalmasının daima hukuksal bir sebebe dayanması gerekir. Böyle bir sebebe dayanmayan malvarlığı çoğalmalarında “haksız ve sebepsiz mal (iktisabından) kazanılmasından” bahsedilir ki, haksız ve sebepsiz olarak malvarlığı çoğalan kimsenin bir iade (geri verme) borcu, malvarlığı azalan kimse lehine de bir talep (alacak) hakkı doğar. Bundan başka, evvelki diğer iki gruba dahil edilmeyen bazı borç doğuran sebepler de bu üçüncü gruba dahil edilir. Örneğin; nafaka borcu, hissedarların birbirlerine karşı borçları.

16.3) Borcun Yaptırımı Olarak Sorumluluk Borç ilişkisinde borçlu yönünden bakıldığı zaman, bu ilişkiye dayanarak borçlunun alacaklıya bir edada (edimde) bulunmakla yükümlü olduğu görülmektedir. Borçlunun bu yükümlülüğünü yerine getirmesi kural olarak kendi isteğine, dürüstlüğüne, ahde vefa


______________________________________________________________________

TSPAKB

364

anlayışına ve yerine getirme olasılıklarına bağlı olmakla beraber, borçlunun borcunu yerine getirmemesi halinde, hukuk kuralları, alacaklıya borcunu yerine getirmeyen borçlunun malvarlığına, alacağı miktarında el koyma yetkisini vermektedir. Genellikle kabul edildiğine göre, “alacaklının hakkını elde edebilmek için, borçlunun malvarlığına el koyabilmesine sorumluluk” denir. Bu nedenle sorumluluk borcun yaptırımı (müeyyidesi) niteliğini kazanmaktadır. Sorumluluk “malvarlığı (mal) ile sorumluluk” ve “kişi varlığı (şahıs) ile sorumluluk” biçiminde ikili bir ayrıma tabi tutulur. Modern hukuk sisteminde malvarlığı ile sorumluluk sistemi benimsenerek, borçlunun borcunu ödememesi halinde alacaklının alacağı miktarında borçlunun malvarlığına el koyabilmesi usulü getirilmiştir.

16.4) Sözleşmelerden Doğan Borçlar 16.4.1) Sözleşmeler ve Türleri Bir hukuksal sonuca ulaşmak amacı ile karşılıklı ve birbirlerine uygun birden ziyade kişilerin irade beyanları (açıklamaları) ile meydana gelen çok taraflı hukuksal işlemden doğan sözleşmeleri, değişik bakımlardan sıralamaya tabi tutmak mümkündür. I. Hukuksal Alanlarına Göre Sözleşmelerin Sıralanması: Sözleşmelerin hukuksal alanlarına göre sıralanmasından maksat, dahil oldukları özel hukuk dalına göre ayrılmalarıdır. Bu bakımdan sözleşmeleri: a) Borçlar Hukuku (Borç) Sözleşmeleri, b) Medeni Hukuk Sözleşmeleri (miras mukavelesi, evlenme akti vs.) c) Usul Hukuku Sözleşmeleri (tahkim sözleşmesi, vs) II. Şekillerine Göre Sözleşmelerin Sıralanması: a) Yalın (Adi=Sözlü=Şekilsiz) Sözleşmeler, b) Yazılı Sözleşmeler, -Yalın (adi) yazılı şekle bağlı sözleşmeler, - Nitelikli yazılı şekle bağlı sözleşmeler -Resmi şekle bağlı sözleşmeler, III. Yürürlük Anlarına Göre Sözleşmelerin Sıralanması: a) Tam Sözleşmeler: Bu tür sözleşmeler, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile tam oldukları andan itibaren yürürlüğe girerler. b) Şarta Bağlı Sözleşmeler: Bu tür sözleşmelerin yürürlüğe girme anı bir şarta bağlanmış bulunmaktadır. Şart “bir hukuksal işlemde, hukuksal sonucun doğmasının gelecekteki şüpheli bir olaya bağlanmasını” ifade eder. Şartın türüne göre bu sözleşmeleri de ikiye ayırmak lazımdır. - Erteleyici (taliki) Şarta Bağlı Sözleşmeler, - Bozucu (infisahi) Şarta Bağlı Sözleşmeler IV. İvazlarına Göre Sözleşmelerin Sıralanması:


______________________________________________________________________

TSPAKB

365

İvaz, “eda”, “edim” olarak kullanılmakla beraber asıl sözlük anlamı “karşılık” demektir. Bu bakımdan sözleşmeleri ikiye ayırarak incelemek gerekmektedir. a) İvazlı (karşılıklı) Sözleşmeler: Borç ilişkisinde, her iki taraf da hem talep hakkına sahip (yani alacaklı ise) ve hem de ifa ile yükümlü (yani borçlu) ise, bu tür sözleşmelere “ivazlı (karşılıklı) sözleşmeler” denir. Alım – satım sözleşmesinde olduğu gibi. b) İvazsız (karşılıksız) Sözleşmeler: Bir kısım sözleşmeler ise sadece taraflardan birine borç yükler. Bağışlama sözleşmesinde olduğu gibi. 16.4.2) Sözleşmelerin Oluşması

Bir sözleşmenin oluşması için bazı koşulların gerçekleşmesi, başka bir deyişle bazı işlemlerin yapılması icap eder. Borçlar Kanununun birinci maddesinde “iki taraf karşılıklı ve birbirine uygun surette rızalarını beyan ettikleri takdirde, sözleşme (akit) tamam olur.” Biçiminde bir kural koymuştur. Sözleşmelerde borç ilişkisinin her üç unsuru yani talep hakkına sahip bir alacaklı, talep hakkı ile istenileni yerine getirmekle, ifa etmekle yükümlü olan bir borçlu ve bir de borç ilişkisinin konusu olan eda (edim) mevcut olmalıdır. Borçlar Kanununa göre sözleşmenin doğumu için; 1- Hukuksal işlem (fiil=medeni hakları kullanma) ehliyetine sahip iki veya daha ziyade gerçek (hakiki) veya tüzel kişinin (hükmi şahsın) bulunması lazımdır. 2- Bu iki veya daha ziyade kişinin iradelerini karşılıklı olarak beyan etmeleri ve iradelerin birbirine uygun olması lazımdır. Bu işleme ise hukuk dilinde icap(öneri) ve kabul adı verilir. İcap(öneri); bir sözleşme yapma arzusunda olan kimsenin, diğer bir kimseye bu maksatla yaptığı öneriyi, daveti ifade eder. İcap(öneri), bir sözleşmenin yapılması için gerekli irade beyanlarından zaman itibariyle önce yapılanıdır. Kabul; icap (öneri), muhataba (kabulcüye) geldikten sonra, buna uygun ve olumlu olarak verilecek cevabı ifade eder. Kabulün hükmü sözleşmenin kurulmasıdır. Uygulamadaki yaygın kullanım alanından hareket edilerek genel işlem koşulları da Türk Borçlar Kanunu m.20-25 arasında düzenlenmiştir. Genel işlem koşulları, yürürlükteki Borçlar Kanununda olmayan yeni düzenlemelerdir. Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu hükümler her türlü sözleşmede uygulama alanı bulacaktır. Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz. Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez. Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz. Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

366

Türk Borçlar Kanunu ile genel işlem koşulları için üç aşamalı bir denetim öngörülmüştür. a) Yürürlük denetimi: Sözleşmenin yapılması sırasında Genel işlem koşullarının varlığı hakkında açıkça bilgi verilmemiş ve bunların içeriğini öğrenme imkânı sağlanmamışsa genel işlem koşulları yazılmamış sayılacaktır. b) İçerik denetimi: Karşı taraf inceleyerek kabul etmiş olsa da genel işlem koşullarında, yer alan dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler yazılmamış sayılacaktır. Sözleşmeyi sebep göstermeksizin feshetme, sözleşmeye aykırılık halinde sadece kullanan lehine cezai şart veya götürü tazminat belirleme veya sadece karşı tarafa takas yasağı öngören genel işlem koşulları dürüstlük kuralına aykırı gik’lere örnek olarak sayılabilir. Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır. Burada bahsedilen “şaşırtıcı koşullar”dır. Örneğin Türk uygulamasında kredi sözleşmelerinde kredi kurumunun dilediği anda hiçbir gerekçe göstermeksizin hesabı kat edeceği, ilişkiye son vereceğine ilişkin hükümler sözleşmenin niteliğine yabancı şaşırtıcı hüküm niteliği taşıdıklarından yazılmamış sayılacaktır. Yazılmamış Sayılma : -Sözleşmenin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları dışındaki hükümleri geçerliliklerini korur. -Bu durumda; düzenleyen yazılmamış koşullar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez. -Amaç; sözleşmeyi ayakta tutmak ve zayıfın menfaatini korumak. c) Genel İşlem Koşullarının Yorumlanması: Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır. Son olarak genel işlem koşullarında değerlendirilmesi gereken bir diğer husus değiştirme yasağına ilişkindir. Sözleşmeyi düzenleyene, tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır. Kredi sözleşmelerinde yer alan bankaya faiz oranını değiştirme yetkisi tanıyan hükümler bu kapsamda geçersiz sayılacaktır. 16.4.3) Sözleşme Şekli Sözleşmenin geçerliliği kanunda açıklık olmadıkça hiçbir şekle tabi değildir. Bununla beraber bazı sözleşmelerin geçerli olabilmesi için, belirli şekillere uyulması gerekmektedir. Örneğin, gayrimenkul satış vaadi senedinin geçerli olabilmesi için, noterlikçe re’sen (düzenleme yolu ile) düzenlenmesi gerekir. Yine bazı sözleşmelerin kanunen yazılı olması şart kılınmıştır. Örneğin, kefalet sözleşmesinin geçerli olması için


______________________________________________________________________

TSPAKB

367

TBK m. 583 uyarınca, yazılı olarak yapılması ve kefilin sorumlu olacağı miktarın (meblağın), kefalet tarihinin ve müteselsil kefalet varsa bu hususun bizzat kefilin el yazısı ile yazılması gerekir. Yazılı olması gereken sözleşmelerde, borç altına girenlerin imzalarının bulunması, imzanın, borçlunun el yazısı ile atılması gerekir. Bir alet vasıtasıyla konulan imza, örf ve adetçe kabul olunan durumlarda, özellikle çok miktarda tedavüle çıkarılan kıymetli evrakın imzalanması gerektiği hallerde yeterli sayılır. 16.4.4) Sözleşme Konusu Bir sözleşmenin konusu, kanunun gösterdiği sınırlar çerçevesinde serbestçe belirlenebilir. Bir sözleşmenin konusu, emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine, genel ahlaka ve kişilik haklarına aykırı veya konusu imkansız ise, o sözleşme hükümsüzdür. 16.4.5) Sözleşmelerin Yorumu Sözleşmelerde tarafların hukuksal maksatlarının araştırılması, iradelerinin gerçek anlam ve kapsamının tespiti ile iradelerine açıklık ve kesinlik vermek işlemine hukuk dilinde “sözleşmelerin yorumu (tefsiri)” adı verilir. İşte, bu sebepledir ki, Borçlar Kanununda tarafların “gerek sehven (yanılarak) gerek sözleşmedeki hakiki (gerçek) maksatlarını gizlemek için kullandıkları tabirlere ve isimlere bakılmayarak, onların hakiki ve müşterek maksatlarının” araştırılmasının lazım geleceği hükme bağlanmıştır. a) Muvazaa: Taraflar, sehven (yanlışlıkla) kullandıkları sözcüklerde, gerçek maksatları gizli kalabileceği gibi, kasten anlaşarak gerçek maksatlarını gizlemek için bazı sözcükler kullanabilirler.Bir sözleşmede muvazaa, tarafların, yaptıkları sözleşmenin hiç hüküm doğurmaması veya görünüşteki sözleşmeden başka bir sözleşmenin hükümlerini doğurması konusundaki anlaşmalarıdır. Muvazaa iki türlü yapılabilir; - Gerçekte aralarında mevcut olmayan bir sözleşmeyi varmış gibi göstermek. - Aralarında mevcut bir sözleşmeyi başka bir tür bir sözleşme olarak göstermek. b) Kanuna karşı hile: Kanunun emredici bir hukuk kuralının uygulanmasını ortadan kaldırmak ve fakat aynı sonucu elde etmek için kanunun başka bir hükmünden yararlanmaya “kanuna karşı hile” denir.

16.5) Sözleşmelerin İradeyi Fesada Uğratan Sebepler Dolayısıyla İptali Borçlar Kanunu, tarafları, gerek sözleşmenin konusu ve gerek sözleşmenin şeklini belirlemek bakımından (kanuni istisnalar saklı kalarak) tamamen serbest bırakmıştır. Bununla beraber, kanun tarafların çeşitli sebeplerle iradelerinin sakatlanabileceğini de gözönünde tutarak bazı koruma önlemlerini de hüküm altına almıştır. a) Gabin (Aşırı Yararlanma): Gabin (aşırı yararlanma), karşılıklı taahhütleri içeren sözleşmelerde, bir tarafın edası (edimi) ile diğer tarafın edası arasında aşırı bir oransızlık bulunmasıdır. Ancak bu oransızlık bir tarafın zor durumda olmasını, düşüncesizliğini veya deneyimsizliğini diğer tarafın kötüye kullanması sonucu ise, gabin (aşırı yararlanma) sözleşmenin geçerliliğini etkiler. Gabinle özürlü bir sözleşmeden zarar gören taraf,


______________________________________________________________________

TSPAKB

368

sözleşmeyi iptal veya edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir. Zarar gören bu hakkını, düşüncesizliğini veya deneyimsizliğini öğrendiği tarihten, zor durumda kalmada ise bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak bir yıl ve herhalde sözleşmenin kurulduğu tarihten başlayarak on yıl içinde kullanır . b) Hata: Taraflar bir sözleşme yaparken hataya düşmüş (yanılmış) olabilirler. Borçlar Kanunumuz hataya uğrayan kimselerin bunu nasıl düzeltebileceklerini tayin ve tespit etmiştir. c) Hile: Bir kimsenin bir sözleşmeyi yapması hususunda ya bizzat diğer sözleşen tarafından veya üçüncü şahıs tarafından kasten hataya düşürülmesi, daha doğru bir deyimle aldatılmasıdır. d) Tehdit: Taraflardan biri, dışardan gelen bir tehdit ve bunun yarattığı korku altında bir sözleşme yapmış olabilir.

16.6) Temsil Günümüzün ticari ve ekonomik yaşamı bir kişinin bütün hukuksal ilişkilerini bizzat düzenlemesine imkan vermemektedir. Bu sebeple kişi bazı hallerde, aracı kimselerin yardımından faydalanmaktadır. İşte kişilerin aracılarından faydalanmasına Borçlar Kanunu’nda temsil hükümlerinde yer verilmektedir. Temsil; bir hukuki işlemi bir kişinin başka bir kişi adına (namına) ve hesabına yapması ve işlemin hukuki sonuçlarının bu kişi üzerinde doğmasını sağlamasıdır. Bu hareketi yapan kişiye de temsilci (mümessil) denir.

16.7) Alacağın Temliki (Alacağın Devri), Borcun Nakli (Borcun Üstlenilmesi), Borca Katılma, Sözleşmenin Devri, Sözleşmeya Katılma 16.7.1) Alacağın Temliki (Alacağın Devri)

Alacaklı, kanun veya akit ile veya işin mahiyeti icabı olarak menedilmiş olmadıkça, borçlunun rızasını aramaksızın alacağını üçüncü bir şahısa temlik edebilir. Temlikte bulunan kişiye temlik eden, temlik neticesi alacağı iktisap eden kişiye temellük eden, temlik edilen alacağın borçlusuna borçlu denir. Temlik alacaklı tarafından yapılan tek taraflı bir muamele değildir. Temlik eden ile temellük eden arasında temlikten dolayı bir akit vücuda gelmiştir. Temlik, temellük edenin açık veya zımni rızası olmaksızın yapılamaz. Borçlu, alacağın temlik edilmemesini şart kılan ve bu konuda alacaklının ikrarını havi bir yazı elinde olmadıkça temellük eden üçüncü şahsa karşı bir iddia ve itirazda bulunamaz. Temlik doğmuş veya doğacak alacaklar için olabileceği gibi, alacağın tamamına veya bir kısmına da dayanabilir. Temlikin tamamlanması için, temellük edenin temliki borçluya tebliğ etmesi lazımdır. Yazılı şekilde yapılmış olmadıkça, alacağın temliki geçerli olmaz. 16.7.2) Borcun Nakli (Borcun Üstlenilmesi)

Alacağın temliki, yani alacaklının haklarını başkasına devretmesi esas itibarıyla borçlu için pek mühim sonuçlar doğurmaz. Zira borçlunun, eski alacaklı yerine yeni bir


______________________________________________________________________

TSPAKB

369

alacaklıya ödemede bulunması büyük bir değişiklik meydana getirmez. Ancak, borcun naklinde durum biraz değişiktir. Çünkü alacaklı için, alacağı temin edebilme, ancak borçlunun ekonomik ve mali kudreti ile çok yakından ilişkilidir. Bu sebeple, alacağın temlikinde, borçlunun rızasına gerek olmamakla beraber, borcun naklinde esas itibarıyla alacaklının rızası gerekir ve şarttır da. Borcun naklinde amaç, alacağın temlikinin tamamen aksi olarak, bu hukuksal işlem ile eski borçlu yerine yeni bir borçlunun geçmesidir. Bu hukuksal ilişkide üç kişi; “alacaklı”, “borçlu” ve “borcun nakli müteahhidi” bulunur. Borcun nakli müteahhidi bir başkasının borcunu üzerine alan kimsedir. 16.7.3.) Borca Katılma Borca katılma, Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenen yeni bir kurumdur. Borca katılma, mevcut bir borca borçlunun yanında yer almak üzere, katılan ile alacaklı arasında yapılan ve katılanın, borçlu ile birlikte borçtan sorumlu olması sonucunu doğuran bir sözleşmedir. Borca katılan ile borçlu, alacaklıya karşı müteselsilen sorumlu olurlar. 16.7.4) Sözleşmenin Devri Sözleşmenin devri kurumu da yeni Borçlar Kanunu ile düzenlenen yeniliklerden birini oluşturmaktadır. Sözleşmenin devri devralan ile devreden ve sözleşmede kalan taraf arasında yapılan bir sözleşmeyle mümkündür. Sözleşmenin devri ile, devralan sözleşmenin tarafı olmaktadır. Bütün hak ve borçlar devralana geçmektedir. Sözleşmenin devri sözleşmesi, devredilen sözleşmenin şeklinde yapılmalıdır.

Sözleşmeyi devralan ile devreden arasında yapılan ve sözleşmede kalan diğer tarafça önceden verilen izne dayanan veya sonradan onaylanan anlaşma da, sözleşmenin devri hükümlerine tabidir.

16.7.5) Sözleşmeye Katılma Sözleşmeye katılma kurumu da ilk defa yeni Borçlar Kanunu’nda düzenlenen yeni bir kurumdur. Sözleşmeye katılma, mevcut bir sözleşmeye taraflardan birinin yanında yer almak üzere, katılan ile bu sözleşmenin tarafları arasında yapılan ve katılanın, yanında yer aldığı tarafla birlikte, onun hak ve borçlarına sahip olması sonucunu doğuran bir anlaşmadır. Anlaşmada aksi kararlaştırılmamışsa, sözleşmeye katılan ile yanında yer aldığı taraf, sözleşmenin diğer tarafına karşı müteselsilen alacaklı ve borçlu olurlar. Sözleşmeye katılmanın geçerliliği, katılma konusu sözleşmenin şekline bağlıdır.

16.8) Borç İlişkilerinde Özel Durumlar 16.8.1) Müteselsil Borç İlişkileri


______________________________________________________________________

TSPAKB

370

Borç ilişkisi esas itibarıyla iki kişi arasında doğabileceği gibi alacaklıların veya borçluların bir borç ilişkisinde birden çok olması da mümkündür. Bu halde, müşterek alacaklı ve müşterek borçlulardan bahsedilir. Bu halde, müşterek alacaklılardan herbiri bir edadan, ancak hisselerine düşen borcun yerine getirilmesini istemek hakkına sahiptirler. Borçlular da, ancak bu edadan hisselerine düşen borcu yerine getirmekle yükümlüdürler. Buna karşın, müşterek olarak alacaklılar veya borçlulardan her biri edanın tamamını talep etme hakkına sahipse veya yerine getirmekle yükümlü ise alacaklılar ve borçlular arasında bir teselsül vardır denilir. Bu durumdaki alacaklılara “müteselsil alacaklılar”, bunun karşıtı olarak da bu durumdaki borçlulara “müteselsil borçlular” adı verilir. 16.8.2) Şarta Bağlı Borç İlişkileri (Koşula Bağlı Borç İlişkileri) Şart (koşul), bir hukuksal işlemin hüküm ifade edebilmesi veya hükümden düşmesi için kendisine bağlı bulunan gelecekteki ve gerçekleşmesi şüpheli bir olaydır. Bu tanımdan da anlaşıldığı gibi şart (koşul) iki türdür; Birincisi hukuksal işlemin hüküm ifade etmesi, kendisine bağlı bulunan gelecekteki ve gerçekleşmesi şüpheli olaydır ki, buna hukuk dilinde “erteleyici şart (geciktirici koşul)” adını vermekteyiz. İkincisi, hukuksal işlemin hükümden düşmesi, gelecekteki ve gerçekleşmesi şüpheli olaydır ki, biz buna da hukuk dilinde “bozucu (infisahi) şart (bozucu koşul)” adını veririz. Hukuksal işlem, şartın gerçeklemesinden sonra hükümlerini meydana getiriyorsa “erteleyici (taliki) şarta bağlı hukuksal işlem”, şartın gerçekleşmesinden sonra, hükümleri ortadan kalkan hukuksal işleme de “ bozucu (infisahi) şarta bağlı hukuksal işlem” adı verilir.

16.9) Borç İlişkilerinin Hükmü ve Sona Ermesi 16.9.1) Borçların İfası

Borç ilişkisine konu olan (bir şeyin verilmesi, yapılması veya yapılmaması şeklinde olan) edanın belirli bir zamanda borçlu tarafından alacaklıya verilmesine “ifa” denir. Hukuk sistemimizde “tediye” deyimi de ifa karşılığında kullanılmaktadır. Borç ilişkisi, borç ilişkisini doğuran işlemin şartlarına uygun olarak yani kararlaştırılan miktarda, nitelikte, zamanda ve yerde tam olarak ödenmesi (ifası) ile kesin olarak ortadan kalkar. 16.9.1.1) İfa Yeri

Borcun ödeneceği yere ifa yeri denir. İfa yeri ya tarafların iradesiyle veya kanunla tayin ve tespit edilir. a) İradi ifa yeri: Tarafların kendi arzularıyla tayin ve tespit ettikleri yerdir. b) Kanuni ifa yeri: - Para borçları, alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yerinde - Parça borçları,sözleşmenin kurulduğu sırada borç konusunun bulunduğu yerde,


______________________________________________________________________

TSPAKB

371

- Bunlar dışındaki borçlar, doğumları sırasında borçlunun yerleşim yerinde ifa edilir. 16.9.1.2) İfa Zamanı

İfa yerini tespit ettikleri gibi, taraflar aralarında ifa zamanını da serbeste tayin ve tespit edebilirler. Borç, vade gününde, iş saatleri içinde ifa edilir ve alacaklı tarafından kabul edilmesi gerekir. Taraflar arasında bir müddet kararlaştırılmadığı veya işin niteliğinden de aksi anlaşılmadığı takdirde borcun hemen ifa edilmesi gerekir. 16.9.1.3) İfaya Engel Sebepler

Borç, borçlu tarafından zamanında, yerinde ve bütün diğer şartlarıyla, nitelik ve niceliği ile alacaklıya sunulmasına veya ifanın gerektirdiği her türlü hazırlıkları yapmasına rağmen, değişik sebeplerden dolayı ifanın gerçekleşmesi mümkün olamaz. Borçlar Kanunumuz, ifaya engel sebepleri, “alacaklının temerrüdü (direnmesi)” ve “borcun ifasına engel diğer sebepler” biçiminde ikili bir ayırım içinde düzenlemiştir. Alacaklının Temerrüdü (Direnmesi): Bir borcun, sözleşmenin şartlarına uygun olarak ifa edilmesine rağmen, alacaklı borcu kabul etmemekte direnirse mütemerrid olur. Bu tür temerrüde “alacaklının temerrüdü (direnmesi)” denilir. Alacaklının temerrüdünde, alacaklının kusuru olması aranmamakla beraber, bazı şartların bulunması gerekir. Borçlu tarafından, edanın alacaklıya sunulmuş olması lazımdır. Eda sözleşme şartlarına göre sunulmuş olmakla beraber, alacaklı bu edayı haklı bir sebep yokken kabulden kaçınmışsa veya borçlunun, borcunu ifa edebilmesi için borçludan evvel yapması gerekli hazırlık işlemlerini yapmaktan kaçınmışsa, alacaklı mütemerrid olur. Alacaklının temerrüdü halinde borçlu şu haklara sahip olur; - Hasar ve masrafları alacaklıya ait olmak üzere, borçlunun ifa etmesi gerekli şeyi bir yere tevdi ederek borcundan kurtulmasıdır. - Sözleşmenin konusu olan şeyin niteliği veya işin türü tevdiye engel olur veya verilecek şey bozulmaya maruz veya muhafazası masrafı mucip veya tevdii büyük masrafları icap ettiriyorsa, borçlu evvela ihtarda bulunduktan sonra, hakimin izni ile onu alenen satarak bedelini tevdi eder. - Borcun konusu, bir şeyin aynının teslimi değilse üçüncü hak olarak borçlu, alacaklının temerrüdü halinde borçlunun temerrüdü hükümlerine göre sözleşmeyi fesh edebilir. 16.9.1.4) Borcun İfasına Engel Olan Diğer Sebepler: Alacaklının şahsında tereddüt: Borçlu, kendi kusuru olmaksızın, alacaklının şahsında tereddüt ederse, alacaklının temerrüdü halinde olduğu gibi, şeyi tevdi etmek veya sözleşmeyi fesh etmek hakkına sahiptir. Alacaklıya veya mümessiline şahsi bir sebeple edanın sunulamaması: Verilecek şey veya yapılacak eda, (alacaklının nerede olduğunu bilmemesi gibi) ne alacaklıya ve ne de kendisine ilişkin kişisel (henüz kayyım tayin edilmemiş, alacaklının gaip olması gibi) bir


______________________________________________________________________

TSPAKB

372

sebeple mümessiline sunulamıyorsa, borçlu, alacaklının temerrüdü halinde olduğu gibi, şeyi tevdi etmek veya sözleşmeyi fesh etmek hakkına sahiptir. 16.9.1.5) Borçların İfa Edilmemesinin Sonuçları Borcun ifa edilmemesi borçlunun sözleşmeyle belirttiği ve taahhüt ettiği biçimde borcunu yerine getirmemesidir, daha teknik bir deyişle, borçlunun sözleşmeden doğan yükümlülüklerine aykırı hareketi, sözleşmenin ihlalidir. Borçlu sözleşmeyi, iki halde yani borcunu ya hiç ifa etmeyerek veya zamanında, yerinde, miktarında ve niteliklerinde, aykırı davranışlarda bulunarak gereği gibi ifa etmeyerek ihlal edebilir, sözleşmeye aykırı hareket edebilir. Bir borcun hiç veya gereği gibi ifa edilmemesinden dolayı borçlunun sorumlu olmasına “sözleşmesel (akdi) sorumluluk” adı verilir. Borçlunun, borcunu hiç ifa etmemesi veya gereği gibi ifa etmemesi halinde, borcun konusu olan edanın ifası imkansız hale gelmemişse ve aynen ifayı talebe akdi veya kanuni bir engel de yoksa alacaklı “aynen ifa”yı veya aynen ifa ile birlikte gereği gibi ifa edilmemekten doğan “gecikme tazminatını” veya yalnız “tazminat (müspet zararını)” yahut “sözleşmeyi fesh ederek menfi zararını” talep ve dava edebilir. 16.9.1.6) Borçlunun Temerrüdü

Borçlunun temerrüdü, henüz ifası mümkün olan muaccel borcun, borçlu tarafından gereken zamanda yerine getirilmemesidir. Borçlu iki şartın gerçekleşmesi halinde mütemerrit borçlu olur; Birinci şart, borç muaccel yani vadesi (ödeme zamanı) gelmiş bir borç olmalıdır. İkinci şart, alacaklının borcun ödenmesi için borçluya bir ihtarda bulunması gerekir. Borçlu mütemerrit olursa, şu sonuçlar meydana gelir; · Mütemerrit borçlu, temerrüdünde kendi kusuru olmadığı veya borcu zamanında ödeseydi bile, beklenilmeyen (fevkalade) halin alacaklının zararına olarak yine ödenen kısma isabet edeceğini ispat ederek yani kurtuluş beyyinesi getirerek alacaklıya geç ödemeden dolayı tazminat vermekten kurtulabilir. · Para borçlarında, borçlu mütemerrit olursa alacaklı hiçbir zarar görmese bile, borçludan bir faiz (gecikme tazminatı) talep edebilir. · Alacaklının para borçlarında, verilen faizle zararlar kapanmıyorsa, ayrıca munzam zarar tazminatı talep edebilir. · İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde, borcun ifası için mehil tayin edilmişse ve bu müddet içinde borç ifa edilmezse, alacaklı mehilin sonunda üç imkana sahiptir. Bunlar; ifa ve gecikme tazminatını talep etmek, borcun ifa edilmemesi sebebi ile olumlu (müspet) zararının tazminini talep etmek ve sözleşmeden dönmek ve olumsuz (menfi) zararının tazminini talep etmek. 16.9.2) Borç İlişkilerinin Sona Ermesi

Borçlar Kanununda borçları sona erdiren sebeplerin a) iradi sebepler, b) irade dışı sebepler ve c) muhtelif olarak düzenlendiği görülmektedir. İradi sebepler içerisinde; “İfa”, “ibra”, “tecdit (yenileme)”, “takas” düzenlenmiştir. İrade dışı sebepler içerisinde; “ifanın imkansızlığı”, “zamanaşımı (mürur-u zaman)”, “aşırı ifa imkansızlığı” ve de muhtelif sebepler içerisinde “alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleşmesi”nin düzenlendiği


______________________________________________________________________

TSPAKB

373

görülmektedir. Bütün bu sebepler dışında Borçlar Kanunumuzun muhtelif maddelerinde de ele alınan ilişkilerin hukuksal özelliklerine uygun olarak, sona erme sebepleri düzenlenmiştir. Bunlara, “bozucu (infisahi) şartın gerçekleşmesi”, “ölüm”, “ehliyetsizlik” gibi sebepler örnek olarak gösterilebilir. Borçlar Kanunumuza göre, asıl borç, sayılan sebeplerden biri ile sona erince, ona bağlı kefalet, rehin ve diğerleri gibi fer’i (yan, bağımlı) haklar da sona erer. Zira, bunlar kendi başlarına bağımsız bir hak meydana getirecek nitelikte değildirler. Bunların varlığı ve geçerliliği asıl bir borcun varlığı ve geçerliliğine bağlanmış bulunmaktadır. 16.9.2.1) Borçları Sona Erdiren İradi Sebepler a) İfa: Borcun ödenmesidir. b) Fesih: Hukuksal işlem, kanunla feshe yetkili olan tarafından fesih edilerek sona erdirilir. c) Tecdit (Yenileme): Eski borcun kalkması maksadıyla, yeni bir borç tesis etmektir. d) Takas: Karşılıklı, bir miktar para veya biri diğerine benzer (misli) ve muaccel olan iki alacak arasında yapılan mahsup miktarında borcun sona erdirilmesidir. e) İbra: Borçluyu, borcu ifa etmeden borçtan kurtarmak hususunda alacaklı ile borçlunun anlaşmasıdır. 16.9.2.2) Borçları Sona Erdiren İrade Dışı Sebepler

a) İfanın (Kusursuz) İmkansızlığı: İfanın kusursuz imkansızlığı sözleşmenin inikadından sonra sözleşmeyle borçlanılan edanın, borçlu (sübjektif imkansızlık) veya herhangi bir kimse (objektif imkansızlık) tarafından kusuru olmaksızın yerine getirilememesidir. Borcu sona erdiren bir sebep olarak “ifanın imkansızlığı”ndan bahsedebilmek için, 1- imkansızlık sözleşmenin inikadından sonra meydana gelmiş, 2- objektif ve 3- borçluya atfedilecek bir sebepten ileri gelmemiş (kusursuz) olmalıdır. b) Zamanaşımı: Zamanaşımı (mürur-u zaman) bir hakkın kazanılması veya kaybı için bir zamanın geçmesini ifade eder. Zamanaşımını, kanunun tayin ettiği şartlar altında belli bir zamanın geçmesi üzerine bir külfetten kurtulma yolu olarak tarif edebiliriz. Zamanaşımına uğramış bir borç ortadan kalkmaz. Alacaklı bunu talep ve dava ederse borçlu zamanaşımı def'inde bulunarak borcunu ödemekten kurtulabilir. Mahkeme zamanaşımını tarafların talebi olmadan re'sen ele alarak tetkik ve karara bağlayamaz. Zamanaşımının Süresi Borçlar Kanununa göre genel zamanaşımı süresi 10 senedir. Ayrıca, Borçlar Kanununda 5 yıllık zamanaşımına tabi olan alacaklar sayılmıştır. Borçlar, Medeni ve Ticaret Kanununda bir veya iki senelik zamanaşımı müddetlerine rastlanır. (Haksız fiilden doğan alacaklar ve Haksız iktisaptan doğan alacaklar için 2 ve 10 yıllık zamanaşımı süreleri vardır).


______________________________________________________________________

TSPAKB

374

Zamanaşımı müddetleri mukavele ile tadil olmaz. Asıl alacak zamanaşımına uğramış ise, faiz vesair fer’i (alacağa bağlı) alacaklar da zamanaşımına uğramış sayılır. Zamanaşımının işlemesine mani olan ve zamanaşımını durduran nedenler: Esas itibarıyla bütün alacaklar zamanaşımına tabidir. Bununla beraber bazı hallerde zamanaşımının o halin devamı müddetince cereyan etmediği ve tatile uğradığı görülmektedir. Aşağıdaki hallerde zamanaşımı cereyan etmez ve cereyana başlamış ise kesintiye uğrar; - Velayet süresince çocukların baba ve analarına karşı olan alacakları için, - Vesayet süresince vesayet altında bulunanların vasiden veya vesayet işlemleri sebebiyle Devletten olan alacakları için, - Evlilik devam ettiği sürece eşlerin diğerinden olan alacakları için, - Hizmet ilişkisi süresince ev hizmetlilerinin onları çalıştıranlardan olan alacakları için, - Borçlu alacak üzerinde intifa hakkına sahip olduğu sürece, - Alacağı bir Türk Mahkemelerinde ileri sürme imkanının bulunmadığı sürece, -Alacaklı ve borçlu sıfatının aynı kişide birleşmesinde, birleşmenin ileride geçmişe etkili olarak ortadan kalkması durumunda, bu durumun ortaya çıkmasına kadar geçecek sürede, zamanaşımını durduran nedenlerin ortadan kalktığı günün sonundan itibaren, zamanaşımı başlar veya durduğu günden önce başlamış olan süre işlemesine devam eder. Zamanaşımının kesilmesi Zamanaşımının kat'ı (kesilmesi) kanunda sayılan bazı nedenlerin meydana gelmesiyle olur. Zamanaşımının kesilebilmesi için, zamanaşımının işlemeye başlamış ve sona ermemiş olması lazımdır. Zamanaşımı; - Borçlu, borcu ikrar ettiği, faiz ödemesinde bulunduğu veya kısmen anapara ödemesi yaparak veya kefil verdiği takdirde, - Alacaklının mahkeme veya hakeme müracaatı veya icra takibatı yahut iflas masasına müdahale ile hakkını talep ettiği takdirde, kesilmiş olur. Zamanaşımı kesilince, kesilme gününden itibaren yeni zamanaşımı müddeti başlar. Alacağın tabi olduğu zamanaşımı müddeti aynen kesilme gününden itibaren gerçek müddete eşittir. Örneğin, alacak 5 yıllık zamanaşımına tabi ise kesilme gününden itibaren o alacak yine 5 yıllık zamanaşımına tabidir. c) Aşırı İfa İmkansızlığı: Yürürlükteki BK’da olmayan yeni bir düzenlemedir. Şartları: -Sözleşmenin şartlarında sonradan meydana gelen ve öngörülemeyen olağanüstü bir durum değişikliğinin ortaya çıkması -İfanın borçludan beklenemez olması -Durum değişikliğinin borçludan kaynaklanmaması -Edimin ifa edilmemiş veya haklar saklı tutularak ifa edilmiş olması olarak sayılabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

375

Aşırı ifa güçlüğünün sonuçları ise kanunda şu şekilde düzenlenmiştir: - Hakimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını talep etme - Sözleşmeden dönme - İfasına başlanmış sürekli edimli sözleşmelerde dönmenin yerini fesih alır. 16.9.2.3) Borçların Muhtelif Sebeplerle Sona Ermesi: Bu tür borçları sona erdiren sebepleri muhtelif sebepler başlığı altında toplamaktayız. Bir kişinin aynı hukuksal ilişkinin hem alacaklısı ve hem de borçlusu olmasının yaratacağı garip ve çelişkili durumu dikkate alan Borçlar Kanunumuz “borçlu ve alacaklı sıfatının bir kişide birleşmesini” borcu sona erdiren bir sebep olarak düzenlemektedir.

17) BORÇLAR HUKUKUNUN ÖZEL BORÇ İLİŞKİLERİ, KOMİSYON, VEKALET VE VEDİA (SAKLAMA) SÖZLEŞMELERİ

Borçlar Kanununun ikinci kısmında muhtelif sözleşme (akit) tiplerini düzenleyen hükümlere yer verilmiştir. Sözleşmeler, hukuksal ilişkiye iştirak eden kişilere yükümlülükler bakımından “iki tarafa borç yükleyen (karşılıklı)” ve “tek tarafa borç yükleyen (karşılıksız)” sözleşmeler; kanunda öngörülen veya taraflarca kararlaştırılan bir şekle bürünmüş olmaları geçerliklerini etkilemesi bakımından “şekli sözleşmeler” ve “şekilsiz sözleşmeler”; meydana gelmelerine tesir eden unsur bakımından “ayni sözleşmeler” ve “rızai sözleşmeler” biçiminde değişik sıralamalara tabi tutulmaktadır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

376

Sözleşmelerin İçerikleri (konuları) ve Gayeleri Bakımından Sıralanması: 1- Mülkiyeti Devir (Temlik, Nakil) Borcu Doğuran Sözleşmeler: Bu sözleşmelerde konu ve gaye, bir malın veya hakkın mülkiyetinin kesin olarak karşı tarafa geçirilmesi borcundan oluşur. (satım sözleşmesi, trampa sözleşmesi (mal değişim sözleşmesi), bağışlama sözleşmesi, vs.). 2- Kullandırma Borcu Doğuran Sözleşmeler: Sözleşmelerin içeriği (konusu) ve gayesi, bir şeyin veya hakkın kullanılmasının devridir. (Kira, ariyet (kullanım ödüncü), karz sözleşmesi (tüketim ödüncü), vb). 3- İş Görme Borcu Doğuran Sözleşmeler: Taraflardan birinin borcu bir iş görmedir. (Hizmet sözleşmesi, vekalet sözleşmesi, istisna (eser) sözleşmesi, tellallık (simsarlık) sözleşmesi, komisyon, havale ve neşir (yayın) sözleşmesi). 4- Muhafaza Borcu Doğuran Sözleşmeler: Bir şeyin emaneten bırakılması ve muhafazası içerikli ve bu gayeler için yapılan sözleşmelerdir. (Vedia (saklama) sözleşmesi). 5- Teminat Borcu Doğuran Sözleşmeler: Mevcut bir borcun ifasını temin gayesi olan sözleşmelerdir. (Kefalet, sigorta, garanti sözleşmeleri). 6- Talih ve Tesadüfe Bağlı Sözleşmeler: Sözleşmelerin hüküm ve sonuçları az veya çok talih ve tesadüfe bağlanmıştır. (Kumar ve bahis, ölünceye kadar bakma sözleşmesi, kaydı hayatla irad (ömür boyu gelir) sözleşmesi). 7- Müşterek Bir Gaye İçin Emek ve Sermayenin Birleştirilmesi Borcu Doğuran Sözleşmeler: Bu sözleşmelerde, iki veya daha çok kişi müşterek bir gayeyi gerçekleştirmek için emek ve sermayelerini birleştirme borcu altına girerler. (Adi şirket (adi ortaklık) sözleşmesi). Borçlar Hukukumuzda “sözleşme (akit) serbestisi ilkesi” kabul edildiğine göre, kişiler Borçlar Kanununda düzenlenmemiş olsa bile, kanunda öngörülen kuralların engel teşkil etmediği hallerde, istedikleri içerikli ve gayeli sözleşmeler yapabilmektedirler. Borçlar Kanunumuzda düzenlenmeyen sözleşmelerin uygulamada çok değişik türlerine rastlanmaktadır. “Sulh sözleşmesi”, “alacaklı tahsili sözleşmesi (faktoring)”, “şufa, vefa ve iştira sözleşmeleri”, “kira açma sözleşmesi”, “çek sözleşmesi” , “mobil telefon abonelik sözleşmesi” ve diğerleri literatürde ve mahkeme içtihatlarında Borçlar Kanunumuzda düzenlenmemiş sözleşmelere örnekler olarak gösterilebilir.

17.1) Komisyon Sözleşmesi Komisyon sözleşmesi, esas itibarıyla Türk Borçlar Kanunu’nun 532-546. maddelerinde düzenlenmiştir. Komisyoncu, Türk Borçlar Kanunu’nun 532. maddesinde tanımlanmıştır: “Alım veya satım komisyonculuğu, komisyoncunun ücret karşılığında, kendi adına ve vekalet verenin hesabına kıymetli evrak ve taşınırların alım veya satımını üstlendiği sözleşmedir”. Bu tanımdan anlaşıldığı üzere, komisyon sözleşmesinden söz edilebilmesi için aşağıdaki unsurların bulunması gerekir: Komisyoncu, kendi adına ve müvekkili (vekalet vereni) hesabına hareket eder: Bu özelliği dolayısıyla, komisyon sözleşmesi, vekalet (doğrudan doğruya temsil) ve tellallıktan (simsarlık sözleşmesinden) ayrılır. Doğrudan doğruya temsilde, vekil, müvekkili adına ve hesabına hareket eder.


______________________________________________________________________

TSPAKB

377

Tellallık (simsarlık) sözleşmesinde ise, tellal (simsar), tarafları karşı karşıya getirmekle yetinir. Komisyon sözleşmesi, dolaylı temsil ilişkisine bir örnek teşkil eder: Müvekkil ile komisyoncu (vekil) arasındaki ilişki, iç ilişkidir. Komisyon sözleşmesi bu iç ilişkiyi düzenler. Komisyoncu ile üçüncü şahıs arasındaki ilişki, komisyon sözleşmesine amil olmuştur. Buna, dış ilişki denir. Komisyoncu dış ilişki açısından, sözleşmenin alacaklısı veya borçlusudur. Üçüncü şahıs, komisyoncunun müvekkili hesabına hareket ettiğini bilse dahi, sözleşmeden doğan hak ve borçlar komisyoncuya racidir. Komisyoncu, iktisap etmiş olduğu bu hakları, hukuki bir işlemle müvekkiline intikal ettirir. Bazen bu devir kanundan ötürüdür: Vekil, müvekkiline karşı olan muhtelif borçlarını ifa edince, vekilin kendi namına ve müvekkili hesabına üçüncü şahıstaki alacağı, müvekkilin olur. Ancak, komisyoncunun iktisap etmiş olduğu haklar, mesela, mülkiyet gibi ayni haklar doğrudan doğruya müvekkile intikal etmez. Bunların nakli, genel hükümlere göre olur. Komisyon sözleşmesinin konusu kıymetli evrak ve menkul (taşınır) eşya alım satımıdır: Komisyon sözleşmesi, iki yönden sınırlandırılmıştır: Öncelikle, komisyoncu, esas itibariyle satım sözleşmesine ve bazen de trampa sözleşmesine aracılık yapar. Sonra, komisyon sözleşmesinin konusu, ya menkul eşya veya menkul kıymettir. Gayrimenkul (taşınmaz) alım satımı hususunda komisyon sözleşmesi söz konusu olmaz. Bu şartlar dışında yapılan sözleşmeye, vekalet hükümleri uygulanır. Komisyoncu, müvekkili hesabına üçüncü şahısla sözleşme yapar: Bazı hallerde ise, komisyoncu sözleşmeyi müvekkili hesabına değil, kendisi için yapabilir; kendisi sözleşmede taraf olur: Borsada kayıtlı olan veya piyasada cari fiyatı bulunan kıymetli evrakı veya emtiayı, müvekkil tarafından hilafına talimat verilmemiş ise kendisi için satın alabilir veya kendisinde mevcut olanı müvekkiline satabilir. Komisyoncu, kendi kendisiyle sözleşme yapmaktadır. Bu halde hem komisyon sözleşmesi hem satış sözleşmesi hükümleri uygulanır. Başka bir deyimle, komisyoncu, komisyon işlerinde olağan olan komisyonunu alır. Komisyon işi bir ücret karşılığı yapılır: Komisyon sözleşmesi için ücret ödenmediği hallerde, vekalet hükümleri uygulanır. Komisyoncu bağımsız bir şekilde çalışır: Komisyoncu, müvekkilinin emrinde değildir. Komisyonucunun tacir niteliği Bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimseye tacir denir. Türk Ticaret Kanununda komisyonculuk ticarethane olarak sayılmıştır. Bu itibarla, komisyoncu da tacirdir. Ancak ticarethanenin mevcudiyeti sürekliliği gerektirir. Halbuki, arızi şekilde de komisyonculuk yapılabilir. Bu son halde, komisyoncu, ticarethane sahibi olmadığından, tacir değildir; fakat hakkında gene Borçlar Kanunu’nun komisyoncuya ilişkin hükümleri uygulanır. 17.1.1) Komisyoncunun Borçları

Komisyoncu, aracılık işini iyi bir şekilde ifa etmeye ve tacir niteliğine haiz olduğu takdirde, basiretli iş adamı gibi davranmaya mecburdur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

378

Komisyoncu, müvekkilinin talimatına uygun hareket eder ve müvekkiline yaptığı işler hakkında gerekli bilgileri verir. Komisyoncu, sözleşme konusunu teşkil eden şeyleri sigorta ettirmeye mecbur değildir. Ancak, basiretli bir tacir gibi hareket etmek görevi, şeyin sigortalanmasını gerektiriyorsa, komisyoncu, amirinden talimat almaya çalışmalı ve talimat alamıyorsa, malı sigorta ettirmelidir. Komisyoncu, satılmak üzere kendisine gönderilen eşya ayıplı ise, durumu derhal müvekkiline bildirmek ve müvekkilinin rücu hakkını muhafaza edebilmesi için gereken tedbirleri almak mecburiyetindedir. Komisyoncu, müvekkili tarafından belirlenen bedelden aşağı malı satamaz. Keza komisyoncu, bu bedelin üstünde bir fiyatla malı satın alamaz. Komisyoncu, müvekkilinin izni olmaksızın veresiye mal satamadığı gibi, müvekkili için satın almış olduğu malı tesellüm etmeden de para veremez. 17.1.2) Komisyoncunun Hakları

Komisyoncu, sözleşmenin ifasını müteakip ücrete hak kazanır. Müvekkili yararına yaptığı giderler ve verdiği avansı ve faizini ister. Yaptığı giderleri ve hak ettiği ücreti alıncaya kadar, aldığı mal veya sattığı malın bedeli üzerinde hapis hakkına sahiptir Kötü niyetle hareket eden veya bedeli değiştiren komisyoncu, ücret hakkını yitirir. 17.1.3) Komisyon Sözleşmesinin Sona Ermesi

Komisyoncu ile müvekkili arasındaki ilişki işin görülmesi ile sona erer. İşin tamamlanmasından önce de bu ilişki vekalet sözleşmesine ilişkin nedenlerle sona erebilir. 17.1.4) Zamanaşımı

Komisyon sözleşmesinden doğan bütün alacaklar beş yılda zamanaşımına uğrar. Türlü nedenlerle emtia elinde kalan komisyoncu mahkeme izni ile ve açık artırma suretiyle bu emtiayı sattırabilir. Ancak, mal borsada kayıtlıysa veya piyasa fiyatı varsa ya da yapılacak masrafa oranla değeri azsa, hakim satışın başka yolla yapılmasına da karar verebilir.

17.2) Vekalet Sözleşmesi Tanımı ve unsurları: Borçlar Kanununda, vekalet sözleşmesi aynen şöyle tanımlanmaktadır: “Vekalet sözleşmesi, vekilin vekalet verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği sözleşmedir”. Vekalet sözleşmesi, 1- bir işin idaresi veya hizmetin ifası, 2- işin müvekkilin menfaatine ve iradesine uygun yapılması, 3- başkasına ait işin görülmesi için borç altına girilmesi, 4- (tartışmalı olmakla beraber) ücret, 5- anlaşma unsurlarından oluşur.


______________________________________________________________________

TSPAKB

379

Vekilin, müvekkili (vekalet vereni) için bir sözleşme yapması gibi herhangi bir hukuksal veya müvekkilin (hastanın) tedavisi gibi fiili bir işlemi yapması vekalet sözleşmesinin konusunu oluşturur. Borçlar Kanununa göre, “vekil, vekalet verenin açık talimatlarına uymakla yükümlüdür” hükmünden, vekilin bir iş görürken, müvekkilinin iradesine ve menfaatine uygun hareket etmesi sonucunu çıkarıyoruz. Vekil, işi görürken veya bir hizmeti ifa ederken kendisi için değil müvekkili için borç altına girer. Ücret, genellikle kabul edildiğine göre, vekalet sözleşmesinin zorunlu ve kanuni bir unsuru değildir. Vekalet sözleşmesi kural olarak ücretsiz yapılır. Ancak, anlaşma varsa; hekimlerde, mimarlarda, özel ders veren öğretmenlerde olduğu gibi, örf-adet varsa veya kanunla belirtilmişse vekil, ücret talep edilebilir. Vekalet sözleşmesi, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun iradeleri ile meydana gelen bir sözleşmedir. Bu irade açıklamaları, açık (sarih) olabileceği gibi, kapalı (zımni) bile olabilir. Noterlerde olduğu gibi, resmi sıfatı olanlar işin icabı; avukatlarda olduğu gibi, meslekleri icabı olarak ve bazı işleri yapacağını ilan edenler kendilerine yapılan icabı derhal red etmedikçe vekaleti kabul etmiş sayılırlar. Vekalet sözleşmesi, Bizim Hukuk Sistemimizde, herhangi bir şekle bağlanmamıştır. Bunun gibi, resmi şekilde yapılması gereken bir hukuksal işlem için verilen vekalet dahi bir şekle bağlanmamıştır. Ancak, özellikle gayrimenkul satışlarında, vekilin kimin vekili olduğunu ispat etmek üzere yazılı belge aranmaktadır. Vekalet sözleşmesinin kapsamı sözleşmedeki hükümlerle belirlenir. Vekalet, bütün işlerin görülmesi ve bütün hizmetlerin ifası için yapılmışsa “genel (umumi) vekalet, kısıtlı bazı özel işlerin görülmesi veya hizmetlerin ifası işi vekile bırakılmışsa “özel vekalet” adını alır. Ancak, örneğin dava açma, sulh olma, hakeme başvurma, iflas, iflasın ertelenmesi ve konkordato talep etme, kambiyo taahhüdünde ve bağışlamada bulunma, kefil olma, taşınmazı devretme ve bir hak ile sınırlama gibi hallerde mutlaka özel yetkilerin vekile verilmiş olması aranmaktadır. 17.2.1) Tarafların Borçları

Vekilin borçları, 1- sadakat ve özenle yapma borcu, 2- müvekkilin menfaatına ve iradesine ve onun talimatına uygun hareket borcu, 3- sırları saklama borcu, 4- işi bizzat yapma borcu, 5- hesap verme ve alınanı iade borcu şeklinde özetlenebilir. Vekalet akdi, karşılıklı güvene dayanan bir sözleşme olduğu için, müvekkilin rıza göstermesi, örf-adetin imkan vermesi ve işin icabının zorunlu kılması halleri hariç, vekil vekalet sözleşmesini bizzat yerine getirmekle yükümlüdür. Vekil, istisnai hallerde, bu işlerin yapılmasında veya hizmetlerin görülmesinde “alt vekil” veya “ikame vekili” kullanabilir. Müvekkilin (vekalet verenin) borçları ise, 1- zorunlu hallerde ücret ödeme borcu, 2- vekilin masraflarını karşılama ve avans ödeme borcu, 3- vekil, müvekkilinin işini görürken zarara uğramışsa, bu zararları karşılama borcu şeklinde özetlenebilir. 17.2.2) Sona Ermesi

İflas, ölüm, hukuksal işlem ehliyetini kayıp etme gibi herhangi bir sözleşmeyi sona erdiren sebepler vekalet sözleşmesini de sona erdiren sebeplerdir. Ancak, müvekkilin ölümü, vekalet sözleşmesini her zaman sona erdirici olmayabilir. Artık, bu halde mirasçılar müvekkil olmaktadırlar, ancak vekalet sözleşmesi karşılıklı güvene dayanan bir sözleşme olduğu için mirasçılar vekili her zaman azil edebilirler.


______________________________________________________________________

TSPAKB

380

Vekalet sözleşmesine has sona erme sebebi “istifa” ve “azil” dir. İstifa, vekilin, müvekkilin kendisine tevdi ettiği bir işin idaresinden veya bir hizmetin ifasından tek taraflı bir irade beyanıyla ayrılmasıdır. Azil ise, müvekkilin tek taraflı irade açıklaması ile vekilin işine son vermesidir. Borçlar Kanununa göre, münasip zamanda olmak kaydıyla vekaletten azil ve ondan istifa her zaman yapılabilir. Münasip zamanda yapılmaması halinde diğer tarafın tazminat talep hakkı doğar.

17.3) Vedia Sözleşmesi (Saklama Sözleşmesi) 17.3.1) Tanımı ve Unsurları

Türk Borçlar Kanunumuzda tanımlanan vedia (saklama) sözleşmesi, bu hukuksal ilişkinin, özellikle menkul malları konu edinmesi istenildiğinde geri verilmesi unsurlarını içermediği için, hukuk literatüründe eleştiri konusu yapılmaktadır. Vedia sözleşmesi şöyle tanımlanmaktadır: “Vedia, öyle bir sözleşmedir ki, vedia verenin (saklatanın) verdiği menkul bir malı, vedia alanın (saklayanın) kabul etmesi ve bunu emin bir yerde muhafaza etmesi (saklanması) ve istenildiğinde onu aynen vedia verene iade etmeyi borçlanmasıdır”. Vedia sözleşmesi, 1- muhafaza edilecek (saklanacak) bir menkul mal olmalıdır, 2– mal emin bir yerde saklanmalıdır, 3- istenildiği zaman vedia verene (saklatana) iade edilmelidir, 4– anlaşma, unsurlarından oluşmaktadır. Borçlar Kanununda yalnız “şey” sözcüğü kullanılmasına rağmen, vedia sözleşmesinin konusunu, gayrimenkul malların oluşturmayacağı literatürde oybirliği ile kabul edilmektedir. Kaldı ki gayrimenkul malların nitelikleri de bu akde konu olmasını engellemektedir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda da vedia sözleşmesinin taşınır (menkul) mallar için düzenleneceği belirtilmiştir. Vedia alan (saklayan), menkul (taşınır) malı emin bir yerde saklamakla (muhafaza etmekle) yükümlüdür. Bu malı yalnız saklar, kullanma hakkına sahip değildir. Bu nedenle de yalnız zilyedlik, vedia alana (saklayana) geçer, mülkiyet yine vedia verende (saklatanda) kalır. Sözleşmede bir süre belirtilmiş olsa bile, vedia alan şeyi istenildiğinde iade etmekle yükümlüdür. Vedia sözleşmesi, tarafların karşılıklı anlaşmaları ile kurulur. Şeyin teslimi, sözleşmenin kurulmasını etkilemez. Ancak, şey vedia alana verilmedikçe, vedia alanın iade borcu meydana gelmez. Hiçbir şekle bağlı olmayan vedia sözleşmesinde, ücret bir unsur olarak akdi etkilemez. Ancak, ücret şart edilmişse ve hal vedia alanın ücret talebini gerektiriyorsa ücret ödenir. 17.3.2) Tarafların Borçları ve Sona Ermesi

Vedia alanın (saklayanın), 1- eşyayı kabul borcu, 2– eşyayı muhafaza borcu, 3– eşyayı kullanmama borcu ve 4– eşyayı geri verme borçlarına mukabil; vedia verenin (saklatanın) de;


______________________________________________________________________

TSPAKB

381

1– kararlaştırılmışsa veya halin icabından ödenmesi gerekiyorsa ücret ödeme borcu, 2– şeyin muhafazasının gerektirdiği masrafları ve şeyin muhafazası dolayısıyla doğan zararları ödeme borcu bulunmaktadır. Belli bir süre ile yapılmışsa, vedia sözleşmesi o sürenin sona ermesiyle, ancak vedia veren her zaman iade edilmesini istemek hakkına sahip olduğu için süre dolmadan şeyi isterse, yine vedia sözleşmesi son bulur. Ancak, bu halde vedia veren, vedia alanın belli süreyi dikkate alarak yaptığı masrafları karşılamakla yükümlüdür. Vedia alan, esas itibariyle belli süreden evvel şeyi geri vermek hakkına sahip değildir. Ancak, belli süreli vedia sözleşmelerinde, önceden görülemeyen nedenlerle şeyin muhafazası, başka deyişle akde devam, şey için bir tehlike gösteriyorsa veya vedia alan bakımından zarar veriyorsa, vedia alan da belli süreyi beklemeksizin şeyi iade etmek hakkına sahiptir. Belli süreli olmayan vedia akidlerinde ise, her zaman hem vedia veren vedia konusunun iadesini isteyebilir, hem de vedia alan vedia konusunu iade etme hakkına sahiptir. Her iki halde de sözleşme son bulur. 17.3.3) Türleri

Borçlar Kanunumuzda “yalın (adi) vedia (saklama sözleşmesi)” ve “usulsüz tevdi (misli şeylerin saklanması)” “yed-i emine tevdi (güvenilir kişiye bırakma) ”, “ardiye mukavelesi (ardiyeciye bırakma)” ve “otelciye tevdi (konaklama yeri işletenlerin sorumluluğu)” olarak çeşitli türde vedia akdi düzenlenmiştir. 17.3.3.1) Yalın (Adi) Vedia (Saklama Sözleşmesi)

Yukarıda incelediğimiz “yalın (adi) vedia” olup, kullanma borcu doğuran sözleşmelerden ve özellikle adi kiradan kullanma hakkının olmaması bakımından ayrılır. 17.3.3.2) Usulsüz Tevdi (Misli Şeylerin Saklanması)

Türk Borçlar Kanuna göre, saklayanın kendisine bırakılan parayı aynen geri vermek zorunda olmaksızın mislen iade yükümlülüğü altına girdiği vedia sözleşmesi türüne; “usulsüz tevdi (vedia) (misli şeylerin saklanması)” denir. O halde, usulsüz tevdiin (misli şeylerin saklanmasının) konusunu para, kıymetli evrak ve sair misli eşya teşkil eder. Usulsüz tevdi de vedia alan parayı kullanabilirse de, kıymetli evrakı ve sair misli eşyayı kullanması vedia verenin açık iznini gerekli kılar. 17.3.3.3) Yed-i Emine Tevdi (Güvenilir Kişiye Bırakma): Borçlar Kanunu Yed-i Emine (Güvenilir Kişiye) Tevdi hukuksal işlemin tanımından ziyade, iki ve daha ziyade kimsenin haklarının muhafazası için, hukuksal durumu tartışmalı, ihtilaflı veya şüpheli olan bir şeyin tevdi edildiği (bırakıldığı) kişiyi ifade eden yed-i emin (güvenilir kişi)’nin, tarafların hepsinin muvakafatı veya hakimin kararı olmaksızın kendisine tevdi edilen şeyi hiçbirine iade etmeye zorlanamayacağını hükme bağlamıştır. 17.3.3.4) Ardiye Mukavelesi (Ardiyeciye Bırakma)


______________________________________________________________________

TSPAKB

382

Borçlar Kanunu hükümlerine göre, “ardiye mukavelesi” bırakan (tevdi eden = mudi) ile ardiye sahibi arasında yapılan bir akittir ki, ardiye sahibi, bırakanın ödeyeceği bir ücret mukabilinde, kendisine hıfzedilmek üzere bırakılan emtiayı özenle (ihtimamla) muhafaza etmeyi borçlanır.

18) TİCARET HUKUKUNUN GENEL ESASLARI

Özel hukukun bir disiplinini oluşturan Ticaret Hukuku, ticaret hayatının gereklerine uygun biçimde teşekkül ettirilmiş olup, ticari işletmenin hukukudur. Ticaret Hukuku, ticari işletmenin dolaylı ve dolaysız getirdiği bütün sorunları inceler. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun içindekiler aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir: Başlangıç Kısmı, Ticari İşletme, Şirketler Hukuku, Kıymetli Evrak Hukuku, Taşıma İşleri, Deniz Ticaret Hukuku, Sigorta Hukuku ve Son Hükümler.

18.1) Haksız Rekabet


______________________________________________________________________

TSPAKB

383

Türk Ticaret Kanununun 54’ncü maddesi haksız rekabeti, rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar olarak tanımlamıştır. Kanunun 55’nci maddesi ise haksız rekabet hallerini tek tek sıralamıştır. Bunlar; a) Dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri ile diğer hukuka aykırı davranışlar ve özellikle; 1. Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek, 2. Kendisi, ticari işletmesi, işletme işaretleri, malları, iş ürünleri, faaliyetleri, fiyatları, stokları, satış kampanyalarının biçimi ve iş ilişkileri hakkında gerçek dışı veya yanıltıcı açıklamalarda bulunmak veya aynı yollarla üçüncü kişiyi rekabette öne geçirmek, 3. Paye, diploma veya ödül almadığı hâlde bunlara sahipmişçesine hareket ederek müstesna yeteneğe malik bulunduğu zannını uyandırmaya çalışmak veya buna elverişli doğru olmayan meslek adları ve sembolleri kullanmak, 4. Başkasının malları, iş ürünleri, faaliyetleri veya işleri ile karıştırılmaya yol açan önlemler almak, 5. Kendisini, mallarını, iş ürünlerini, faaliyetlerini, fiyatlarını, gerçeğe aykırı, yanıltıcı, rakibini gereksiz yere kötüleyici veya gereksiz yere onun tanınmışlığından yararlanacak şekilde; başkaları, malları, iş ürünleri veya fiyatlarıyla karşılaştırmak ya da üçüncü kişiyi benzer yollardan öne geçirmek, 6. Seçilmiş bazı malları, iş ürünlerini veya faaliyetleri birden çok kere tedarik fiyatının altında satışa sunmak, bu sunumları reklamlarında özellikle vurgulamak ve bu şekilde müşterilerini, kendisinin veya rakiplerinin yeteneği hakkında yanıltmak; şu kadar ki, satış fiyatının, aynı çeşit malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerinin benzer hacimde alımında uygulanan tedarik fiyatının altında olması hâlinde yanıltmanın varlığı karine olarak kabul olunur; davalı, gerçek tedarik fiyatını ispatladığı takdirde bu fiyat değerlendirmeye esas olur, 7. Müşteriyi ek edimlerle sunumun gerçek değeri hakkında yanıltmak, 8. Müşterinin karar verme özgürlüğünü özellikle saldırgan satış yöntemleri ile sınırlamak, 9. Malların, iş ürünlerinin veya faaliyetlerin özelliklerini, miktarını, kullanım amaçlarını, yararlarını veya tehlikelerini gizlemek ve bu şekilde müşteriyi yanıltmak, 10. Taksitle satım sözleşmelerine veya buna benzer hukuki işlemlere ilişkin kamuya yapılan ilanlarda unvanını açıkça belirtmemek, peşin veya toplam satış fiyatını veya taksitle satımdan kaynaklanan ek maliyeti Türk Lirası ve yıllık oranlar üzerinden belirtmemek, 11. Tüketici kredilerine ilişkin kamuya yapılan ilanlarda unvanını açıkça belirtmemek veya kredilerin net tutarlarına, toplam giderlerine, efektif yıllık faizlerine ilişkin açık beyanlarda bulunmamak, 12. İşletmesine ilişkin faaliyetleri çerçevesinde, taksitle satım veya tüketici kredisi sözleşmeleri sunan veya akdeden ve bu bağlamda sözleşmenin konusu, fiyatı, ödeme şartları, sözleşme süresi, müşterinin cayma veya fesih hakkına veya kalan borcu vadeden önce ödeme hakkına ilişkin eksik veya yanlış bilgiler içeren sözleşme formülleri kullanmak. b) Sözleşmeyi ihlale veya sona erdirmeye yöneltmek; özellikle; 1. Müşterilerle kendisinin bizzat sözleşme yapabilmesi için, onları başkalarıyla yapmış oldukları sözleşmelere aykırı davranmaya yöneltmek, 2. Üçüncü kişilerin işçilerine, vekillerine ve diğer yardımcı kişilerine, haketmedikleri ve onları işlerinin ifasında yükümlülüklerine aykırı davranmaya yöneltebilecek yararlar sağlayarak veya önererek, kendisine veya başkalarına çıkar sağlamaya çalışmak, 3. İşçileri, vekilleri veya diğer yardımcı kişileri, işverenlerinin veya müvekkillerinin üretim ve iş sırlarını ifşa etmeye veya ele geçirmeye yöneltmek,


______________________________________________________________________

TSPAKB

384

4. Onunla kendisinin bu tür bir sözleşme yapabilmesi için, taksitle satış, peşin satış veya tüketici kredisi sözleşmesi yapmış olan alıcının veya kredi alan kişinin, bu sözleşmeden caymasına veya peşin satış sözleşmesi yapmış olan alıcının bu sözleşmeyi feshetmesine yöneltmek. c) Başkalarının iş ürünlerinden yetkisiz yararlanma; özellikle; 1. Kendisine emanet edilmiş teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden yetkisiz yararlanmak, 2. Üçüncü kişilere ait teklif, hesap veya plan gibi bir iş ürününden, bunların kendisine yetkisiz olarak tevdi edilmiş veya sağlanmış olduğunun bilinmesi gerektiği hâlde, yararlanmak, 3. Kendisinin uygun bir katkısı olmaksızın başkasına ait pazarlanmaya hazır çalışma ürünlerini teknik çoğaltma yöntemleriyle devralıp onlardan yararlanmak. d) Üretim ve iş sırlarını hukuka aykırı olarak ifşa etmek; özellikle, gizlice ve izinsiz olarak ele geçirdiği veya başkaca hukuka aykırı bir şekilde öğrendiği bilgileri ve üretenin iş sırlarını değerlendiren veya başkalarına bildiren dürüstlüğe aykırı davranmış olur. e) İş şartlarına uymamak; özellikle kanun veya sözleşmeyle, rakiplere de yüklenmiş olan veya bir meslek dalında veya çevrede olağan olan iş şartlarına uymayanlar dürüstlüğe aykırı davranmış olur. f) Dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları kullanmak. Özellikle yanıltıcı bir şekilde diğer taraf aleyhine; 1. Doğrudan veya yorum yoluyla uygulanacak kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan, veya 2. Sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde aykırı haklar ve borçlar dağılımını öngören, önceden yazılmış genel işlem şartlarını kullananlar dürüstlüğe aykırı davranmış olur. 18.1.1) Haksız Rekabet Davaları

Haksız rekabet halleri hukuk ve ceza davaları ile yaptırımlara bağlanmıştır. 18.1.1.1) Hukuk Davaları

Haksız rekabet dolayısıyla açılacak olan hukuk davaları aşağıda açıklanmaktadır. Fiilin haksız olup olmadığını tespit davası Haksız rekabetin men’i davası Yanlış olan durumun ortadan kaldırılması davası (eski hale getirme) Maddi ve manevi tazminat davasıdır. Tazminat davalarının açılabilmesi için fiili işleyen kimsenin kusuru aranmaktadır. Tazminat davası dışındaki davaların açılmasında haksız rekabet fiilini işleyen kimsenin kusurlu olup olmadığı aranmamaktadır. 18.1.1.2) Ceza Davaları

Yukarıda belirtilen haksız rekabet fiillerinden birini kasten işleyenler, Kendi icap ve tekliflerinin, rakiplerininkine tercih edilmesi için, şahsi durumu, emtiası, iş ürünleri, ticari faaliyeti ve işleri hakkında kasten yanlış veya yanıltıcı bilgi verenler, İmalat veya ticaret sırlarını ele geçirmek veya ifşa etmek için ilgilileri aldatanlar, Yardımcılarının işledikleri ceza gerektiren haksız rekabet fiilini öğrenip bu fiili men etmeyenler veya gerçeğe aykırı beyanları düzeltmeyenler, İki yıla kadar hapis veya adli para cezasıyla cezalandırılırlar.


______________________________________________________________________

TSPAKB

385

18.2) Ticaret Sicili Ticaret sicili, ticari işletme ile ilgili bilgi ve işlemlerin, tacirin ve üçüncü şahısların menfaatleri bakımından, açıklanmasına hizmet eden bir müessesedir. Kural olarak, ticaret ve sanayi odası veya ticaret odası bulunan yerlerde bir ticaret sicili memurluğu kurulur. Hangi hususların ticaret siciline tescil ettirileceğine ilişkin genel bir hüküm Türk Ticaret Kanununda yer almamaktadır. Bu nedenle, her olayda Kanuna başvurarak tescilin gerekip gerekmediği hususu kontrol edilmelidir. Ticaret siciline tescil edilecek hususlara örnek olarak, ticari işletme, ticari işletmenin devri, şube, unvan, işletme adı, iflas, şirket birleşme kararlarını gösterebiliriz. Ticaret siciline tescil olunan hususlar kural olarak Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunur. Ticaret sicili kayıtları, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nezdinde oluşturulması öngörülen merkezi ortak veri tabanında elektronik ortamda tutulacaktır. Ticaret sicili kayıtlarının elektronik ortamda tutulmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca çıkarılacak yönetmelikte gösterilecektir. Kural olarak tescil talep üzerine yapılır. Ancak istisnai olarak, Kanunda veya Ticaret Sicili Nizamnamesinde hüküm bulunması halinde talep olmaksızın doğrudan tescil yapılabilir. Ticaret sicili memuru, herhangi bir hususu sicile kaydederken, bunun tescil için gerekli kanuni şartları taşıyıp taşımadığını, gerçeğe uygunluğunu ve kamu düzenine aykırı bulunup bulunmadığını inceler. Sicil memurunun kararlarına karşı, sicil memurunun bağlı bulunduğu mahkeme nezdinde itiraz edilir. İtiraz, sicil memurunun kararını tebellüğden itibaren sekiz gün içinde yapılması gerekir. Mahkemenin verdiği karara karşı da, tebellüğden itibaren onbeş gün içinde temyiz yoluna gidilebilir. Kanunda aksine hüküm olmadıkça tescil talep müddeti onbeş gündür. Sicil çevresi dışında oturanlar için bu süre bir aydır. Tescil edilmiş hususlarda meydana gelecek her türlü değişiklik de tescile tabidir. Herkes ticaret sicilinin içeriğini ve sicil dairesinde saklanan belgeleri incelemek hakkına sahiptir. Belgelerin tasdikli suretleri de istenebilir. Ticaret sicili kayıtları, nerede bulunursa bulunsan, üçüncü şahıslar hakkında kaydın TTSG ile ilanını izleyen iş gününden itibaren hüküm ifade eder. İlan edilen bir hususun bilinmediği üçüncü şahıslar tarafından ileri sürülemez. Ticaret sicilinin tutulmasından doğan bütün zararlardan Devlet ve ilgili oda müteselsilen sorumludur. Ticaret siciline güvenen kimselerin uğradıkları zararları tazmin etmek için ilgililere hukuk veya ceza davası açmak için imkan sağlanmıştır. Hukuk davası tazminat ödeme şeklinde belirir. Tazminat davası ilgilinin kötü niyetle gerçeğe aykırı beyanda bulunması ve sicildeki kayıtların TTK’nun 32’inci maddesine uygun hale getirilmemesi hallerinde açılır. Tazminat davalarının açılabilmesi için bir


______________________________________________________________________

TSPAKB

386

zararın meydana gelmesi, kusur ve fiil ile meydana gelen zarar arasında illiyet bağının bulunması gerekir. Ceza davaları, sicil memurunun tescile davet etmesi halinde, ilgilinin tayin edilen süre içinde cevap vermemesi veya kaydı yaptırmaması ve ilgilinin kötü niyetle gerçeğe aykırı beyanda bulunması hallerinde açılır.

18.3) Ticari Defterler Her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri, bu Kanuna göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Defterler, üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulur. İşletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesi defterlerden izlenebilmelidir. Tacir, işletmesiyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin, fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı veya benzer şekildeki bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamakla yükümlüdür. Defterler ve gerekli diğer kayıtlar Türkçe tutulur. Defterler ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve işlemleri saptayan belgelerin dosyalanması şeklinde veya veri taşıyıcıları aracılığıyla elektronik ortamda tutulabilir.

Tacir Tüzel Kişi ise; Yevmiye defteri, Defteri kebir, Envanter defterine ek olarak pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri gibi işletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan ticari defterleri tutmakla yükümlüdür.

Tacir Gerçek Kişi ise; Yevmiye defteri, Defteri kebir, Envanter defterini tutmakla yükümlüdür. Her tacir; ticari defterlerini, envanterleri, açılış bilançolarını, ara bilançolarını, finansal tablolarını, yıllık faaliyet raporlarını, topluluk finansal tablolarını ve yıllık faaliyet raporlarını ve bu belgelerin anlaşılabilirliğini kolaylaştıracak çalışma talimatları ile diğer organizasyon belgelerini, alınan ticari mektupları, gönderilen ticari mektupların suretlerini, ticari defterlere yapılan kayıtların dayandığı belgeleri saklamakla yükümlüdür. 18.3.1) Sorumluluk -Defterler, işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulmadığı takdirde ve işletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesi defterlerden izlenemediği takdirde bu yükümlülükleri yerine getirmeyenler, -İşletmeyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin, kopyasını sağlamayanlar, -Gerekli onayları yaptırmayanlar, -Defterleri Kanuna uygun tutmayanlar


______________________________________________________________________

TSPAKB

387

dörtbin Türk Lirası idari para cezasıyla cezalandırılır. 18.3.2) Saklama Müddeti Tacirin saklamakla yükümlü olduğu belgeler on yıl saklanır. Saklama süresi, ticari defterlere son kaydın yapıldığı, envanterin çıkarıldığı, ara bilançonun düzenlendiği, yılsonu finansal tablolarının hazırlandığı ve konsolide finansal tabloların hazırlandığı, ticari yazışmaların yapıldığı veya muhasebe belgelerinin oluştuğu takvim yılının bitişiyle başlar. Vergi Usul Kanununun 253’üncü maddesinde açıklandığı üzere, defter tutmaya mecbur olanlar tuttukları defterlerle vesikaları hangi takvim yılında tanzim ve ihdas etmişler ise, o yılı takip eden yıldan başlamak üzere 5 yıl müddetle saklamak mecburiyetindedirler.

18.4) Cari Hesap İki kimsenin para, mal, hizmet ve diğer hususlardan dolayı birbirlerindeki alacaklarını ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip, bunları kalem kalem zimmet ve matlup şekline çevirerek hesabın kesinleşmesinden çıkacak bakiyeyi isteyebileceklerine dair yapılan mukaveleye cari hesap denir. Cari hesap sözleşmesi yazılı şekilde yapılmak zorundadır. Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa her takvim yılı bir hesap devresidir. Hesap devre sonunda kapatılır ve bakiye tespit edilir. Bakiyeyi gösteren ekstre karşı tarafa iadeli taahhütlü gönderilir. Bakiyeyi alan taraf, aldığı tarihten itibaren bir ay içinde, noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza içeren bir yazıyla itirazda bulunmamışsa, mutabık kalınan bakiye mukaveleye uygun olarak istenir. Ancak aksine anlaşma yoksa, mukavele kesilmeden alacak talep edilemez. Her ikisi de tacir olan taraflar cari hesap mukavelesinde belli devrelerde faizin ana paraya eklenebileceğini kararlaştırabilirler. Cari hesap ilişkisi, kararlaştırılan müddetin bitimiyle, hakkın suistimali şeklinde olmamak kaydıyla feshin ihbarıyla, taraflardan birinin iflasıyla, taraflardan birinin alacaklısının hesap bakiyesine haciz koydurttuğu durumlarda hacze sebebiyet verenin 15 gün içinde haczi kaldırttıramaması halinde, yazılı ihbar koşuluyla sona erdirilebilir.

19) ANONİM ŞİRKETLER MEVZUATI

Anonim ortaklıkların en belirgin özelliği ortakların kişisel sorumluluğunun bulunmamasıdır. Ortakların sorumlulukları yükümlendikleri sermaye tutarı ile sınırlıdır. Kanunumuz anonim şirketleri “sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirket” olarak tanımlamıştır. Anonim şirket başlıca üç amaca erişebilmekteki rolü nedeniyle gelişmiş bir şirket çeşididir. Ortakların mali sorumluluğu sınırlandırılmıştır. Paylar kolayca devredilebilir. Büyük sermaye toplanması anonim şirketler vasıtasıyla mümkün olabilmektedir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

388

19.1) Kuruluş Anonim şirketin kurulabilmesi için şirkette pay sahibi olan en az bir gerçek ya da tüzel kişi kurucu ortağın bulunması gerekir. Şirket esas sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması ve kurucular tarafından imzalanması, imzaların da noterce tasdik edilmesi şarttır. TTK hükümleri uyarınca anonim şirketler yalnızca ani biçimde kurulurlar. Başka deyişle şirket paylarının tamamının kurucular tarafından taahhüt edilmesi gerekir. Tedrici kuruluş biçimi TTK’da kaldırılmıştır. Başka deyişle bir kısım payların kurucular tarafından yüklenilmesi ve geri kalan kısım için kuruluş aşamasında şirketin halka açılması mümkün değildir. Bunun yerine, şirketin tescilinden itibaren en geç iki ay içinde, halka arzedileceği esas sözleşmede belirtilmiş ve ayrıca garanti edilmiş bulunan nakdî paylar halka arz edilebilir. Pay senetlerinin halka arzedilmesi sermaye piyasası mevzuatına göre yapılır. Şirket, kurucuların, sermayenin tamamını ödemeyi, şartsız taahhüt ettikleri, imzalarının noterce onaylandığı esas sözleşmede, anonim şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur.

Esas sermayenin en az 50.000 TL olması koşulu bulunmaktadır. Nakit sermayenin en az yüzde yirmibeşi tescilden önce, gerisi de şirketin tescilini izleyen yirmidört ay içinde ödenir. Nakdî ödemeler, Bankacılık Kanununa bağlı bir bankada, kurulmakta olan şirket adına açılacak özel bir hesaba, sadece şirketin kullanabileceği şekilde yatırılır. Nakit dışındaki sermayeye, şirket merkezinin bulunacağı yerdeki asliye ticaret mahkemesince atanan bilirkişilerce değer biçilmesi gerekir. Ayrıca taşınmazlar için tapuya şerh verilmesi, fikrî mülkiyet hakları ile diğer değerlerin, varsa özel sicillerine, kaydedilmeleri ve taşınırların güvenilir bir kişiye tevdi edilmeleri gerekir. Anonim şirket sözleşmesinde; ticaret ünvanı ve şirket merkezi, işletme konusu, esas sermaye miktarı ile her payın değeri, paradan başka sermaye olarak konulan hakların mahiyetleri ve değerleri, kurucularla yönetim kurulu üyelerine sağlanacak özel haklar, yönetim kurulu üyelerinin sayıları, genel kurul toplantıları davet ve karar alma şartları, oy hakları, şirket müddeti, her ortağın taahhüt ettiği sermaye paylarının türleri ve pay miktarı, şirketin hesap dönemi belirtilmelidir. Ana sözleşmenin tamamı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının izniyle kurulacak olan anonim şirketlerde izin alınmasını, diğer şirketlerde şirketin kuruluşunu izleyen otuz gün içinde, kuruluş belgeleri ile Ticaret Sicil Memurluğuna başvurularak şirketin merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunur. Şirket ticaret siciline tescil edilmekle tüzel kişilik kazanır. Kuruluşun Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilmesi gerekir. Bu ilan ise duyurucu niteliktedir.

19.2) Anonim Şirketlerin Organları 19.2.1) Yönetim Kurulu

Anonim şirket yönetim kurulu, bir veya daha fazla kişiden oluşur. Ana sözleşme ile yönetim kurulu üyelerinin adedi arttırılabilir. Yönetim kurulu üyelerinin pay sahibi olması


______________________________________________________________________

TSPAKB

389

şartı yoktur. Tüzel kişiler yönetim kuruluna üye olarak seçilebilirler. Bir tüzel kişi yönetim kuruluna üye seçildiği takdirde, tüzel kişiyle birlikte, tüzel kişi adına, tüzel kişi tarafından belirlenen, sadece bir gerçek kişi de tescil ve ilan olunur. Yönetim kurulu üyeliği, üyenin istifasıyla sona erebileceği gibi, seçilmiş olan kişilerin üyelik için gerekli kanuni nitelikleri kaybetmeleri veya ölmeleri ya da yeniden seçilmemeleri ile sona erer. Yönetim kurulu üyeleri ya esas sözleşme ile atanır ya da genel kurul tarafından seçilir. Görev süreleri azami üç yıl olup, yeniden seçilmeleri mümkündür. Bir üyeliğin açılması halinde yönetim kurulu, kanuni şartları taşıyan bir kimseyi geçici olarak üye seçip ilk toplanacak genel kurul onayına sunar. Bu üye, ilk genel kurul toplantısına kadar görevine devam eder. Yönetim kurulu üyelerinin atanmaları ve ayrılmaları tescil ve ilan edilir. Yönetim kurulu üyeleri arasından bir başkan ve başkan bulunmadığı zamanlarda ona vekalet edecek bir başkan yardımcısı seçilir. Başkanın başlıca görevi, yönetim kuruluna başkanlık etmek, toplantıya davet ve gündemi hazırlamaktır. Yönetim kurulu toplantıları, elektronik ortamda yapılabilecektir. Esas sözleşmede aksine ağırlaştırıcı bir hüküm bulunmadığı takdirde, yönetim kurulu üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır ve kararlar toplantıda hazır bulunan üyelerin çoğunluğu ile alınır ve yönetim kurulu karar defterine yazılır. 19.2.1.1) Yönetim Kurulunun Görevleri

-Şirketi idare ve temsil -Şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler hakkındaki kararları almak (genel kurulun yetkisinde bırakılmış bulunanlar dışında) -Kanun ve sözleşmenin yüklediği görevleri yapmak -Yönetime ilişkin görevleri tedbirli bir yöneticinin özeniyle yerine getirmek ve şirketin menfaatlerini dürüstlük kurallarına uyarak gözetmek -Şirketin üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi -Şirket yönetim teşkilatının belirlenmesi -Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal planlama için gerekli düzenin kurulması -Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları. -Yönetimle görevli kişilerin, özellikle kanunlara, esas sözleşmeye, iç yönergelere ve yönetim kurulunun yazılı talimatlarına uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi. -Pay, yönetim kurulu karar ve genel kurul toplantı ve müzakere defterlerinin tutulması, yıllık faaliyet raporunun ve kurumsal yönetim açıklamasının düzenlenmesi ve genel kurula sunulması -Genel kurul toplantılarının hazırlanması ve genel kurul kararlarının yürütülmesi. -Borca batıklık durumunun varlığında mahkemeye bildirimde bulunulması. 19.2.1.2) Yönetim Kurulu Kararlarının Butlanı

Yönetim kurulunun, eşit işlem ilkesine aykırı olan, anonim şirketin temel yapısına uymayan veya sermayenin korunması ilkesini gözetmeyen, pay sahiplerinin, özellikle vazgeçilmez haklarını ihlal eden, diğer organların devredilemez yetkilerine giren kararları batıldır (geçersizdir). Bu tür kararların batıl olduğunun tespiti mahkemeden istenebilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

390

19.2.1.3) Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumlulukları

Yönetim kurulu üyelerinin; - şirketin kuruluşu, sermayesinin artırılması ve azaltılması ile birleşme, bölünme, tür değiştirme ve menkul kıymet çıkarma gibi işlemlerle ilgili belgelerin, ve beyanların kanuna aykırı olması, - sermaye tamamıyla taahhüt olunmamış veya karşılığı kanun veya esas sözleşme hükümleri gereğince ödenmemişken, taahhüt edilmiş veya ödenmiş gibi gösterilmesi, - ayni sermayenin değerlemesinde emsaline oranla yüksek fiyat biçilmesi, - dağıtılan ve ödenen kar paylarının gerçek olmaması, - kanuni defterlerin tutulmaması, - genel kurul kararlarının yerine getirilmemesi, - şirketin durumu hakkında gerçeğe aykırı beyanda bulunulması, - genel kurulun iznini almaksızın şirket amaç ve konusuna giren işleri, şirketin dışında kendi adına veya başkası namına yapması (rekabet yasağı), - kanun ve sözleşmeden doğan görevlerin yapılmaması halinde sorumlulukları söz konusudur. Yönetim kurulu üyeleri, sorumlu oldukları hallerde ortaklığa verdikleri zararı tüm malvarlıklarıyla sınırsız biçimde ödemek zorundadırlar. 19.2.1.4) Anonim Şirket Müdürleri

İş hacmi geniş olan anonim şirketlerde idare ve temsil faaliyetlerinin tamamen yönetim kurulunca yürütülmesi imkansızdır. Yönetim kurulu bu gibi hallerde icra işlerini yürüten Müdürler ile yönetim kurulu yetkileri ile donatılmış Müdürler tayin edebilir. Müdürler bu görevlerini yönetim kurulunun denetimi altında yaparlar. Tayin keyfiyeti tescil ve ilan olunur. Müdürlerin sorumlulukları yalnız şirkete ve pay sahiplerine karşı olmayıp görevin yapılmaması veya kötüye kullanılmasından dolayı zarar gören alacaklılara karşı da mevcuttur.

19.2.2) Genel Kurul

Anonim şirket organları; genel kurul, yönetim kurulundan ibarettir. Genel kurul bunlardan en geniş yetkilere sahip organdır. Anonim Şirketlerde pay sahipleri olağan ve olağanüstü olmak üzere iki şekilde toplantı yapabilir. Olağan genel kurul toplantıları, her yıl hesap devresi sonundan itibaren üç ay içinde yapılır. En az yılda bir defa yapılması zorunludur. Toplantıya davet, süresi dolmuş olsa bile yönetim kuruluna aittir. Olağanüstü genel kurul toplantıları zaruri ve ivedi hallerde yapılır. Olağanüstü genel kurulu toplantıya yetkili olanlar yönetim kuruludur. Ayrıca, sermayenin %10’una sahip ortakların yazılı talebi üzerine de yönetim kurulu genel kurulu toplantıya çağırır. Genel kurulun toplantı yeri kural olarak şirket merkezinin bulunduğu yerdir. Ana sözleşmede başka bir yer öngörülebilir. Genel kurul toplantıları kanunda öngörülen şekilde yapılmalıdır. Toplantılarda gündeme bağlılık ilkesi uygulanır. Bu nedenle, gündemde gösterilmeyen hususlar kural olarak görüşülüp karara bağlanamaz.


______________________________________________________________________

TSPAKB

391

Genel kurula başkanlık edecek kimse genel kurulca seçilir. Her pay sahibinin bir oy hakkı vardır. Pay sahipleri bizzat oy kullanabilecekleri gibi vekaleten de kullanabilirler. Genel kurul toplantılarında karar alabilmek için TTK.nun öngördüğü nisabın (istenilen had) sağlanması gerekir. Genel kurulun toplantıya başlayabilmesi için toplantı nisabı şirket sözleşmesinde aksine hüküm bulunmadıkça en az 1/4 pay sahibinin hazır bulunmasını gerektirir (oturum nisabı). İlk toplantıda bu nisap sağlanamadığı taktirde ikinci toplantıda hazır bulunan pay sahiplerinin temsil ettikleri sermaye miktarı ne olursa olsun oturum açılabilir. Genel kurul toplantılarında karar nisabı mevcut oyların çoğunluğudur. Kanun bazı hallerde, (örn. şirketin merkezinin yurt dışına taşınması bütün pay sahiplerinin oybirliğine bağlı) özel nisap aramaktadır. Bilançonun tasdikine ilişkin genel kurul kararı, aksine karar yoksa yönetim kurulu üyelerinin, yöneticilerin ve denetçilerin ibrası sonucunu doğurur. Genel kurul kararları toplantıda hazır bulunmayan veya hazır bulunup da muhalif oy veren pay sahipleri için de geçerlidir. 19.2.2.1) Genel Kurulların Görev ve Yetkileri

- Şirket sözleşmesinin değiştirilmesi, sermayenin arttırılması veya azaltılması, - Yönetim Kurulu üyeleri ve denetçilerin tayin ve azli ile ibraları, - Hesapların, finansal tablo ve raporların incelenmesi ve onanması, - Kazancın dağıtılması hakkındaki teklifin kabulü, - Şirketin feshi - Önemli miktarda şirket varlığının toptan satışı - Kanun ve sözleşmeden doğan görev ve yetkiler 19.2.2.2) Genel Kurul Toplantılarının Hazırlanması

-Olağan Genel Kurul toplantılarının hesap devresinden itibaren üç ay içinde (Ocak, Şubat, Mart) yapılması sağlanmalıdır. Ortakların toplantıya çağrılmasına ilişkin ilanlar ana sözleşmede gösterilen şekilde, şirketin internet sitesinde ve T.Ticaret Sicili Gazetesinde yayınlanan ilan ile yapılmalıdır. - Gündemin hazırlanarak, T. Ticaret Sicili Gazetesi ile toplantı gününden en az 15 gün önce ilanın yapılması gereklidir. Gündemde yer almayan hususlar görüşülemez. 19.2.2.3) Genel Kurul Kararlarının İptali ve Butlanı Kanun veya şirket esas sözleşmesine ve özellikle dürüstlük kuralına aykırı genel kurul kararları aleyhine iptal davası açılabilmesi mümkündür. Davanın, toplantı tarihinden itibaren üç ay içinde açılması gerekir. Bu davalarda davalı, tüzel kişi şirkettir. İptal davası açmaya hakkı olanlar kanunda gösterilmiştir. Bunlar: - Pay sahipleri: Toplantıda hazır bulunup da verilen karara muhalif kalarak bunu zapta geçirten, toplantıda hazır bulunsun veya bulunmasın, olumsuz oy kullanmış olsun ya da olmasın; çağrının usulüne göre yapılmadığını, gündemin gereği gibi ilan edilmediğini, genel kurula katılma yetkisi bulunmayan kişilerin veya temsilcilerinin toplantıya katılıp oy kullandıklarını, genel kurula katılmasına ve oy kullanmasına haksız olarak izin verilmediğini ve yukarıda sayılan aykırılıkların genel kurul kararının alınmasında etkili olduğunu ileri süren pay sahipleri,


______________________________________________________________________

TSPAKB

392

- Yönetim kurulu - Alınan kararların icrası şahsi sorumluluklarını gerektiriyorsa yönetim kurulu üyelerinin her biri, Genel kurulun, pay sahibinin vazgeçilemez nitelikteki haklarını sınırlandıran veya ortadan kaldıran; pay sahibinin bilgi alma, inceleme ve denetleme haklarını, kanunen izin verilen ölçü dışında sınırlandıran; anonim şirketin temel yapısını bozan veya sermayenin korunması hükümlerine aykırı olan kararları batıldır (geçersizdir). Süreye bağlı olmaksızın butlan davası açılabilir. Ana sözleşme değişiklikleri; esas sermayenin artırılması veya azaltılmasına ilişkin ve diğer sözleşme değişikliklerinde yapılacak işlemler aşağıda sıralanmaktadır. - Değişiklik metninin hazırlanması (Eski ve yeni madde hükümleri karşılıklı yazılır.) - Ticaret Bakanlığından ön müsaade alınır. - Değişikliğin görüşülmesi için genel kurul toplantıya çağrılır. - Değişiklik Genel Kurulca onanır. - Tescil ve ilan işlemleri yapılır. - Tescil ve ilandan sonra Ticaret Bakanlığına belgeler gönderilir.(Dilekçe ve ilana ait gazete)

19.3) Denetçiler

Denetime tabi olan anonim şirketlerin ve şirketler topluluğunun finansal tabloları denetçi tarafından kontrol edilir. Denetime tabi olduğu hâlde, denetlettirilmemiş finansal tablolar ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, düzenlenmemiş hükmündedir. Denetçi, şirket genel kurulunca seçilir. Denetçinin, her faaliyet dönemi ve her hâlde görevini yerine getireceği faaliyet dönemi bitmeden seçilmesi şarttır. Denetçi, bağımsız denetim yapmak üzere, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa göre ruhsat almış yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir unvanını taşıyan ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca yetkilendirilen kişiler ve/veya ortakları bu kişilerden oluşan sermaye şirketi olabilir. 19.3.1) Denetçilerin Görevleri

- Şirketin finansal tablolarını, uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye

Denetim Standartlarına göre denetlemek - Envanteri, muhasebeyi, iç denetimi, riskin erken teşhisi raporunu, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunu denetlemek - Şirketin malvarlıksal ve finansal durumunun dürüst resim ilkesine uygun olarak yansıtılıp yansıtılmadığını tespit etmek - Denetlemeyi, denetçilik mesleğinin gerekleriyle etiğine uygun bir şekilde ve özenle

gerçekleştirmek, - Finansal tabloları konu alan denetim raporunu düzenlemek, - Denetimin türü, kapsamı ve sonuçlarını görüş yazısında açıklamak, - Sır saklama zorunluluğu, Denetçi tarafından hazırlanan rapordaki görüş yazısı, “olumlu”, “sınırlandırılmış olumlu” veya “olumsuz” olabilir. Ayrıca denetçi görüş vermekten kaçınabilir. “Kaçınma” veya “olumsuz görüş” yazılan hâllerde yönetim kurulu, görüş yazısının kendisine teslimi tarihinden itibaren dört iş günü içinde, genel kurulu toplantıya çağırır ve genel kurul yeni bir yönetim kurulu seçer. Esas sözleşmede aksi öngörülmemişse, eski yönetim kurulu üyeleri yeniden seçilebilir. Yeni yönetim kurulu altı ay içinde, kanuna, esas sözleşmeye


______________________________________________________________________

TSPAKB

393

ve standartlara uygun finansal tablolar hazırlatır ve bunları denetleme raporu ile birlikte genel kurula sunar. Denetçiler kendilerine yüklenen görevleri hiç veya gereği gibi yapmamalarından doğan zararları kusursuz olmadıklarını ispat etmedikçe tazminle sorumlu olurlar.

19.4) Hisse, Hisse Senedi ve Tahviller 19.4.1) Hisse

Anonim şirkette sermaye hisselere bölünmüştür. Bu hisselerin sahiplerine hissedar, pay sahibi veya ortak denir. Her bir ortağın taahhüt ettiği sermaye miktarının şirket sermayesine oranı dahilinde o ortak şirkette hisse sahibidir. Pay sahiplerinin haklarını malvarlıksal haklar ve yönetimsel haklar olarak incelemek mümkündür. Malvarlıksal Haklar - Kar payı hakkı - Tasfiye payı hakkı Anonim şirketin feshi halinde, esas sözleşmede aksine bir hüküm yoksa, her pay sahibi, tasfiye sonucuna payı oranında katılma hakkına haizdir. Buna tasfiye payı hakkı denir. - Bedelsiz pay edinme hakkı - Yeni payları edinmede öncelik (rüçhan hakkı) Pay sahipleri, esas sermayenin artırılması sırasında yeni payları, katılma paylarının esas sermayeye oranı miktarında öncelikli alma hakkına sahiptirler., Yönetimsel Haklar - Genel kurula katılma hakkı Pay sahibi bu hakkını bizzat veya temsilci aracılığıyla kullanabilir. Genel kurula katılma hakkının bizzat pay sahibi tarafından kullanılmasında geçerli olan ilkeler, temsilci aracılığıyla kullanılmada da aynen yürür. - Oy hakkı Oy hakkı pay sahibinin en geniş anlamda yönetime katılmasını sağlar. Her pay sahibi sadece bir paya sahip olsa da en az bir oy hakkını haizdir. Şu kadar ki, birden fazla paya sahip olanlara tanınacak oy sayısı esas sözleşmeyle sınırlandırılabilir. Birden fazla oy hakkı veren hisse senetlerinin ihraç edilmesi de esas sözleşmeyle kabul edilebilir. Ancak bir paya en çok 15 oy hakkı tanınabilir. 19.4.2) Hisse Senetleri

Anonim şirketlerde hisse karşılığı olarak hisse senedi veya ilmühaber çıkarılır. Bu suretle ortakla hem hissedarlık haklarını temsil eden bir belge elde etmiş olurlar, hem de bu senedi devir suretiyle hissedarlığı da devredebilirler. Hisse senedi, sermayenin belirli bir kısmını oluşturan ve sahibinin paydaşlık hakkı ile tasarruf hakkını temsil eden kıymetli evrak vasfına haiz belge olarak tanımlanabilir. Pay sahipliğinden doğan haklar bir bütün olarak hisse senedinde toplanır ve ortaklığın ihraç etmiş olduğu tüm hisse senetlerinin nominal değerlerinin toplamı, esas sermaye miktarına eşittir. Anonim şirket pay senetleri tedavülleri (geçerlilik,sürüm) bakımından nama ve hamiline olmak üzere iki çeşittir. Şirket sözleşmesinde Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacaklarıbelirtilmesi gereklidir. Hamiline yazılı hisse senedi


______________________________________________________________________

TSPAKB

394

çıkarılabilmesi için, pay bedellerinin tamamen ödenmiş olması ve sözleşmede hamile yazılı pay senedi çıkarılabileceğine dair kaydın bulunması gerekir. Ana sözleşme ile bazı nevi hisse senetlerine kar payı ve tasfiye halindeki ortaklık varlığının dağıtılmasında imtiyaz (üstünlük) sağlanabilir. Hisse senedi hamili anonim ortaklığın ortağıdır. Hisse senedi ortaksal ve mali haklar olmak üzere haklar verir. Ortaksal haklar genel kurula katılma, yönetim kuruluna seçilme, bilgi alma, iptal davası açma v.b.dir. Mali haklar ise, kar payı, yeni paylardan öncelikli alma hakkı, tasfiye bakiyesine katılma hakkı vb.dir. Hisse senedinin devri ile bütün haklar devralana geçer.Nama yazılı hisse senedinde senedin kime ait olduğu yazılıdır. Bunun devri temlikname ya da ciro yoluyla gerçekleşir. Ancak bunun ortaklığa karşı hüküm ifade edebilmesi için ortaklık pay defterine kaydı şarttır. Hamiline yazılı hisse senetlerinin devri ise sadece senedin teslimi ile tamamlanır. Bu devir şirket için de geçerlidir ve pay sahipliğinin kazanılması için pay defterine kayıt gerekmez. Hisse senetlerine kuponlar eklenmiş olabilir. Kupon temettü ve yeni pay alma hakkını temsil eder ve kural olarak hamiline yazılı kıymetli evraktır. 19.4.3) Tahviller

Tahvil bir borç senedidir. Anonim ortaklıklar belirli bir borcu itibari değerleri eşit parçalara bölerek kıymetli evraka bağladıklarında tahvil sözkonusu olur. Tahvili ihraç eden kuruluş tahvilde belirlenen vadede belirlenen faizi ödeme borcu altındadır. Tahvili belirli bir vadesi olduğu için, tasarruf sahibi bu vadeyi bekler. Ancak, tahvil borsada işlem görüyorsa, tahvilin piyasa fiyatının belirlenmesi önem kazanır. Tahvil ancak genel kurul kararı ile çıkarılabilir. Tahvil sahipleri kendi menfaatlerini ilgilendiren belirli hususlarda toplanıp karar verme hakkına sahiptirler.

19.5) Anonim Şirketlerin Dağılma (İnfisah) ve Tasfiyeleri Anonim Şirketler dağılma ile tasfiye haline girerler. Anonim şirketlerin infisahını gerektiren başlıca sebepler şunlardır. -Şirket süresinin sona ermesi (Sürenin sona ermesine rağmen işlere fiilen devam ederek belirsiz süreli hâle gelmemişse) -İşletme konusunun gerçekleşmesinin imkansızlığı -Sermayenin karşılıksız kalması -Sözleşmede belirtilen fesih nedeninin gerçekleşmesi -Genel Kurul tarafından feshe karar verilmesi -Şirketin iflası -Şirketin diğer bir şirket ile birleşmesi -Kanuni organların eksikliği -Genel kurulun toplanamaması -Haklı sebeplerle fesih -İlgili Bakanlığın talebi ile kamu düzenine veya işletme konusuna aykırı işlemlerde bulunulması -Kuruluşta kanun hükümlerine aykırı hareket edilmiş olması Tasfiye haline giren şirket, ticaret ünvanına “tasfiye halinde” ibaresi ilave ettirerek kullanmaya devam eder. İnfisah hali tescil ve ilan ettirilir. Tasfiye işlemleri, tasfiye


______________________________________________________________________

TSPAKB

395

memurlarının tayini, muhafaza tedbirlerinin alınması,bilanço tanzimi, mal ve defterlere el konulması,gerekli defterlerin tutulması, alacaklıları davet, aktiflerin satılması-borçların ödenmesi,son bilançonun yapılması, bakiyenin dağıtılması, tescil ve ilan ve Bakanlığa bilgi verme ile tamamlanır.

20) KIYMETLİ EVRAK MEVZUATI

Ticaret Kanununun 645’nci maddesinde kıymetli evrak, "Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi, başkalarına da devredilemez" şeklinde tanımlanmıştır. Sözkonusu tanımdan, kıymetli evrakın unsurları şu şekilde sıralanabilir; - Kıymetli evrakta hak senede bağlıdır: 645’nci maddede belirtildiği üzere kıymetli evrakta yer alan hak; bir alacak hakkı, ortaklıktan doğan bir hak veya eşya hukukuna ait bir hak olsun, kıymetli evrakta hak senetsiz olarak ileri sürülemeyecektir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

396

- Kıymetli evrakta yer alan hak ile senet arasındaki sıkı bağlılık sebebiyle hak ancak senetle birlikte istenebilir: Kıymetli evrakta hak senette yer aldığından, hakkın ileri sürülebilmesi için senedin ibrazının ve devri için de senet üzerindeki zilyetliğin devri zorunludur.Bu sebeple, örneğin kıymetli evrakın haczi, İ.İ.K.'nun 88’inci maddesine göre, kıymetli evraka fiilen el konulmak ve muhafaza altına alınmak suretiyle yapılabilir. - Kıymetli evrakta hak, senetle birlikte tedavül edebilir: Kıymetli evrakta hak ile senet arasındaki sıkı ilişki, bunların birlikte tedavülünü zorunlu kılmaktadır. - Kıymetli evrakta mücerretlik ilkesi vardır: Bu ilke uyarınca, senette yer alan hak, bu hakkın oluşmasına neden olan temel borç ilişkisinden bağımsızdır. Senede dayalı bir takip hakkı ile karşı karşıya kalan borçlunun, borçlanmasına neden olan temel borç ilişkisindeki sakatlığı ileri sürememesi kıymetli evrakın mücerretliği ilkesinin sonucudur. Bu mücerretlik, senedin el değiştirmesi (tedavülü) halinde bahse konu olur. Yalnız, senedi elinde bulunduran aynı zamanda temel borç ilişkisinde taraf ise, temel borç ilişkisine ait işlemden doğan def'iler ona karşı ileri sürülebilir. Mücerretlik, tam anlamıyla sadece kambiyo senetlerinde sözkonusu olup, bir kısım kıymetli evrakta mücerretlik prensibi uygulanmaz.

20.1) Kıymetli Evrakın Türleri 20.1.1) Kıymetli Evrakta Yer Alan Hakkın Çeşitlerine Göre Tasnifi

Alacak Senetleri : Bir alacağı veya bir para borcunu temsil eden senetlerdir. Kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek), devlet ve şirketler tarafından çıkarılan tahviller, sigorta poliçeleri alacak senetlerinin başlıcalarını teşkil eder. Emtia Senetleri : Ayni hak türünden bir hakkı temsil ederler. Örneğin; ipotekli borç senedi (MK 898’inci madde), irad senedi (MK 903’üncü madde), deniz ödüncü senedi, v.s. Hisse Senetleri : Ortaklıktan doğan hakları ve sermaye payını temsil eden senetlerdir. Limited Şirketlerde ortaklık senetleri, nama yazılı kıymetli evrak olarak veya kıymetli evrak niteliği taşımayan ispat aracı şeklinde düzenlenebilir. 20.1.2) Kıymetli Evrakın Devri Yönünden Tasnifi

Kıymetli evrak devri yönünden, yani hak sahipliği sıfatının intikali açısından nama, emre ve hamiline yazılı olmak üzere üç grupta incelenir; Nama Yazılı Kıymetli Evrak : Ticaret Kanununun 654’üncü maddesince nama yazılı senetler; "Belli bir kişinin adına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak nama yazılı senet sayılır" şeklinde tanımlanmıştır. Nama yazılı senetler, senet zilyetliğinin devri ve yazılı bir devir beyanı ile el değiştirir (TTK 647.mad.). Bu devir beyanı, senede veya ayrı bir kağıda yazılabilir. Nama yazılı hisse senetlerinin devri için, bir temlik beyanı ya da senet arkasına tam ciro ve ayrıca senet üzerindeki zilyetliğin devralana teslimi gerekmektedir. Nama yazılı senetlerde, hakkın ancak umumi hükümlere göre devredilebilmesi ve devrin bir temlikname ile de senetten ayrı olarak yapılabilmesi, bu tür senetleri diğer kıymetli


______________________________________________________________________

TSPAKB

397

evraktan ayıran özelliklerdir. Ancak senette oluşan hak senet olmaksızın talep edilemeyeceği gibi, devri ayrı bir temlikname ile yapılmışsa senetle birlikte devralana teslimi gerekir. Nama yazılı senetlerde borçlu senedi öderken, senedin meşru hamilini araştırmak durumundadır. Bu durumu incelemeden ödemede bulunan borçlu, senedin gerçek hamiline bir defa daha ödeme yapma mecburiyetinde kalır (TTK 655.mad.). Ancak kanun, borçluya kendisini bu külfetten kurtarma yetkisini vermiş olup, bu yetki, TTK'nun 656’ıncı maddesinde açıklanmıştır. Sözkonusu madde gereğince; Nama yazılı senet içinde senet bedelini her hamiline ödeme hakkını saklı tutmuş olan borçlu, alacaklı sıfatının ispat edilmesini aramamış olsa dahi iyiniyetle yapacağı ödeme sonucunda borcundan kurtulmuş olur. Uygulamada nama yazılı senetlere "veya hamiline" kaydı konulmak suretiyle borçlu bu hakkını kullanmakta, bu tür senetlere de eksik nama yazılı senetler denilmektedir. Emre Yazılı Kıymetli Evrak : Ticaret Kanununun 824’ncü maddesinde; "Emre yazılı olan veya kanunen öyle sayılan kıymetli evrak, emre yazılı senetlerdendir" şeklinde tanımlanmıştır. Emre yazılı kıymetli evrak; kanunen emre yazılı kıymetli evrak ve tarafların iradesiyle emre yazılmış kıymetli evrak olmak üzere ikiye ayrılmaktadır; - Kanunen emre yazılı senetler : Bu senetler, yasa gereği emre yazılı senet niteliğinde olup, "emrine" kaydını ihtiva etmeseler bile, emre yazılı kıymetli evrak sayılırlar. Yasa gereğince, emre yazılı senet sayılan kıymetli evrak, senet metnine konulacak "emre yazılı değildir" veya "ciro edilemez" gibi bir beyan ile nama yazılı senet haline getirilebilir. Kambiyo senetlerinden poliçe, bono ve çek ile makbuz senedi ve varant kanunen emre yazılı senet grubuna giren senetlerdir. - İradi emre yazılı senetler : Bu tip senetler, ancak "emrine" kaydı bulunduğu takdirde emre yazılı kıymetli evrak sayılırlar. Konşimento (TTK 1228.mad.), taşıma senedi (TTK 856.mad.) gibi senetler iradi olarak emre düzenlenebilecek senetlerdendir. - Emre Yazılı Senetlerin Devri : Emre yazılı senetlerin devri için ciro ve senedin teslimi yeterlidir (TTK 647. Mad.). Ciro, senet arkasına veya alonj üzerine yapılır. TTK'nun 648’inci maddesinin 1. fıkrasında, cironun şekli düzenlenerek cironun, poliçenin cirosu hakkındaki hükümlere göre yapılacağı ifade edilmiştir. Bu sebeple cironun şekli ve çeşitleri "Poliçe" bölümünde açıklanmıştır. Hamile Yazılı Kıymetli Evrak: TTK'nun 658’inci maddesi 1’inci fıkrası hükmü gereğince, "Senedin metin veya şeklinden hamili kim ise o kimsenin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamiline yazılı senet sayıIır." Hamiline yazılı senetler, sadece senedin teslimi ile tedavül eder. Bu nev'i kıymetli evrakta, senet kimin elinde ise o kimse hak sahibi sayılır. Senetteki hak, senedin teslimi ile devir edilmiş olur.

20.2) Kıymetli Evrakın Kaybedilmesi (Zayi Edilmesi) Nedeniyle İptali Kıymetli evrak kaybedildiği takdirde, senet üzerinde hak sahibi olan kişi, ödeme yasağı isteminde bulunabilir ve iptal davası açabilir. Anılan kişi senedin maliki, zilyedi, intifa hakkı sahibi, senedi rehnalan hamil ya da bunların vekilleri olabilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

398

Bir kıymetli evrakı rehin cirosu veya tahsil cirosu ile devralan bankanın zayi sebebiyle iptal davası açma hakkı mevcuttur. Emre yazılı ticari senetlerin iptali davalarında yetkili mahkeme senedin ödeme yerindeki veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesidir. Hamile yazılı senetlerde ise, senet borçlusunun yerleşim yeri mahkemesidir. İptal kararı, hak sahipliğinin teşhisine olanak verir. Senetle ilgili kişilerin borçlu olduğunu saptayan bir karar değildir. Bu sebeple iptal davası hasımsız açılır. İptal kararı üzerine hak sahibi, hakkını senetsiz olarak ileri sürebilecektir. İptal edilen senet vadesi gelmemiş ve bu nedenle senette yeralan hak istenebilir nitelikte değilse, senette yer alan hak üzerinde tasarruflarda bulunabilmek için borçludan yeni bir senet düzenlenip verilmesi isteminde bulunabilir.

20.3) Ticari Senetlerde Yeterlilik, İmza ve Temsil Yeterlilik: Akit ile borçlanmaya ehil olan kimse çek, poliçe veya emre muharrer senet (bono) tanzimi suretiyle borçlanmaya yeterlidir. Diğer taraftan, borçlanmaya ehil olan gerçek ve tüzel kişinin, Medeni Kanun gereğince medeni hakları kullanma yetkisine de haiz olması lazımdır. İmza: Ticaret Kanununun 756’ıncı maddesi hükmüne göre, poliçe üzerindeki beyanların el yazısı ile imza edilmesi lazımdır. EI yazısı ile olan imza yerine, herhangi bir vasıta veya el ile yapılan veyahut tasdik edilmiş olan bir işaret kullanılmaz. Amaların el yazısı ile imzalarının usulen tasdik edilmiş olması lazımdır. Bu tasdik keyfiyetinin noterlikçe yapılması, tedbirli bir hareket olarak mütalaa edilmektedir. EI yazısı ile atılmış imzayı taşımayan senetler, diğer şartlara haiz olsalar bile, ticari senet özelliğinden faydalanamazlar. Bu hale göre el yazısı ile imza atmaları mümkün olmayan kişiler ancak temsilcileri vasıtasıyla kambiyo taahhüdünde bulunabilirler. Temsil : Ana kaide, borç altına giren kişi senedi ihdas (tanzim) eden ve imzalayan kimsedir. Bununla beraber, bir şahsın bir ticari senedi bir başkası namına imzalaması da mümkündür. Bu da temsil yetkisinin mevcut olup olmadığını gösteren belge, imza sirküleri ve vekaletnamenin tetkikini icabettirecektir.

20.4) Poliçe Ticaret Kanunu poliçenin tarifini yapmamış, doğrudan doğruya şekil ve unsurlarını saymıştır. Poliçeyi bir örnek ile izah edelim: İstanbul'da bulunan (A), Samsun'da bulunan (B)'ye 50.000 TL’lik bir mal satmıştır. (B) borcunu (A)'ya iki ay sonra ödemek ister. (A)'da buna razıdır. Ancak (A)'nın da peşin paraya ihtiyacı vardır. Bu ahvalde (A) tanzim edeceği bir poliçenin bir banka tarafından iştira muamelesine tabi tutulmasını temin ettiği takdirde (B) üzerine şu şekilde bir poliçe keşide eder; "Bu poliçenin mukabilinde ................... tarihinde ................... Bankası T.A.Ş.'ne veya emrihavalesine yukarıda yazılı 50.000 Türk Lirasını ödeyiniz. Bedeli nakden alınmıştır. Sizde mevcut alacağımı lehdara veya emrihavalesine devrettiğimi bildiririm."


______________________________________________________________________

TSPAKB

399

Burada (A) keşideci, (B) muhatap, (Banka) lehdardır. (A) poliçe tanzimi suretiyle sattığı malın bedelini peşin almış, (B) borcunu vadeye bağlamıştır. Banka ise kredi kullandırarak gördüğü hizmetten dolayı faiz ve masraf almış olacaktır. Tatbikatta bazen lehdar banka yerine üçüncü şahıs olur. Bu üçüncü şahıs bu poliçeyi iskonto veya iştira veya teminat muamelesine tabi tutulmak üzere ciro ederek bankaya tevdi eder ve parayı alır. 20.4.1) Poliçede Şekil ve Unsurlar

Poliçede bulunması gereken mecburi unsurlar şunlardır; - Senet metninde "poliçe" kelimesi ve eğer senet Türkçe'den başka bir dille yazılmış ise o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelime, - Muayyen bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havale, - Ödeyecek olan kimsenin (muhatabın) adını, - Vade, - Ödeme yeri, - Kime ve kimin emrine ödenecek ise adı ve soyadı, - Düzenlenme tarihi ve yeri, - Düzenleyenin imzası. Yukarıda yazılı hususlardan birini ihtiva etmeyen senet aşağıda yazılı haller dışında poliçe sayılmaz; a. Vadesi gösterilmeyen poliçe görüldüğünde ödenmesi şart olan bir poliçe sayılır. Bir Poliçe; - Görüldüğünde, - Görüldükten belirli bir süre sonra, - Düzenleme gününden belirli bir süre sonra, - Belirli bir günde ödenmek üzere keşide olunabilir. Vadesi başka bir şekilde yazılan veya birbirini takip eden vadeleri gösteren poliçeler batıldır. b. Ayrıca belirtilmedikçe, muhatabın adı yanında gösterilen yer, ödeme yeri ve aynı zamanda da muhatabın yerleşim yeri sayılır. c. Düzenleme yeri gösterilmeyen poliçe senedi, düzenleyenin adı yanında gösterilen yerde düzenlenmiş sayılır. 20.4.2) Poliçeyi İmza Edenlerin Sorumluluğu Ve Muteber Olmayan İmzaların Bulunması Bir poliçe borçlanmaya ehil olmayan kimselerin imzasını, sahte imzaları, hayali şahısların imzalarını yahut imzalayan veya adlarına imzalanmış olan şahısları herhangi bir sebep dolayısı ile bağlamayan imzaları taşırsa, diğer imzaların geçerliliği bundan etkilenmez (TTK 677.mad.). 20.4.3) Yetkisi Olmaksızın İmza

Temsile yetkisi olmadığı halde, bir şahsın temsilcisi sıfatıyla bir poliçeye imza koyan kimse, o poliçeden dolayı bizzat sorumlu olur ve poliçeyi ödediği takdirde temsil olunanın haiz olabileceği haklara sahip olur. Yetkisini aşan temsilci için dahi hüküm böyledir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

400

20.4.4) Düzenleyenin Sorumluluğu Düzenleyen, poliçenin kabul edilmemesinden ve ödenmemesinden dolayı sorumludur. Düzenleyenin kabul edilmeme halindeki sorumluluktan kendini muaf tutması caiz ise de, ödenmeme halindeki sorumluluktan muaf olduğunu gösteren kayıtlar yazılmamış sayılır. 20.4.5) Poliçe Tutarının Çeşitli Şekillerde Gösterilmesi

Poliçe bedeli hem yazı ile ve hem de rakamla gösterilip de iki bedel arasında fark bulunursa, yazı ile gösterilen bedel üstün tutulur. Poliçe bedeli yalnız yazı ile veya yalnız rakam ile birden çok gösterilmiş olup da bedeller arasında fark bulunursa, en az olan geçerli sayılır. Poliçe bedelinin hem yazı hem rakamla bir arada yazılması zorunluluğu bulunmamaktadır. (TTK 676.mad.). 20.4.6) Ciro Her poliçe, açıkça emre yazılı olmasa dahi, ciro ve teslim yolu ile devrolunabilir. Düzenleyen poliçeye "emre yazılı değildir" kelimelerini veya aynı anlamı ifade eden bir kaydı koymuşsa, poliçe ancak alacağın temliki (Türk Borçlar Kanunu Mad.183) yolu ile devrolunabilir, ve bu devir alacağın temlikinin hukuki neticelerini doğurur. Ciro, kabul etmiş olsun veya olmasın muhataba, düzenleyene veya poliçe ile borç altına girmiş olanlardan herhangi birine de yapılabilir. Bu kimseler poliçeyi yeniden ciro edebilirler. Cironun kayıtsız ve şartsız olması lazımdır. Cironun tabi tutulduğu her şart, yazılmamış addolunur. Kısmi ciro hükümsüzdür. Örneğin, (poliçe bedelinin bir kısmının ciro edilmesi gibi) hamiline ciro beyaz ciro hükmündedir. Çizilmiş ciro, yazılmamış hükmündedir. 20.4.6.1) Cironun Şekli Cironun poliçe veya poliçeye bağlı olan "Alonj" denilen kağıt üzerine yazılması ve ciranta (ciro eden kimse) tarafından imzalanması lazımdır. Lehine ciro yapılan kimsenin ciroda gösterilmesine lüzum olmadığı gibi ki buna beyaz ciro denilir, cironun sadece cirantanın imzasından ibaret olması için poliçenin arkasına veya alonj üzerine yazılması lazımdır. Ciroda ciro edilen şahsın ad ve soyadı veya ticari ünvanının yazılması halinde buna tam ciro denilir. 20.4.6.2) Cironun Hükümleri Ciro ve teslim neticesinde poliçeden doğan bütün haklar devredilmiş olur. Ciro beyaz ciro ise hamil; 1. Ciroyu kendi adına veya diğer bir kişi adına doldurulabilir. 2. Poliçeyi yeniden beyaz olarak veya diğer belirli bir kişiye tekrar ciro edebilir 3. Beyaz ciroyu doldurmaksızın ve poliçeyi tekrar ciro etmeksizin poliçeyi başka bir kimseye verebilir. 20.4.6.3) Cironun Yapılış Amacına Göre Çeşitleri Tahsil Cirosu : Ciro "bedeli tahsil içindir", "Kabz içindir", "Vekaleten" ibaresini veya sadece vekalet vermeyi ifade eden diğer herhangi bir kaydı içerirse, hamil poliçeden


______________________________________________________________________

TSPAKB

401

doğan bütün hakları kullanabilir. Fakat poliçeden sorumlu olan kişiler ancak cirantaya karşı ileri sürebilecekleri def'ileri, hamile karşı dermeyan edebilirler. Rehin Cirosu: Ciro "Bedeli teminattır", "Bedeli rehindir" ibarelerini yahut rehin vermeyi ifade eden herhangi bir kaydı içerirse, hamil poliçeden doğan bütün hakları kullanabilir. Fakat kendisi tarafından yapılan ciro, ancak tahsil cirosu hükmündedir. Poliçeden mesul olanlar, kendileriyle ciranta arasında doğrudan doğruya mevcut olan münasebetlere dayanan def'ileri hamiline karşı ileri süremezler. Meğer ki hamil poliçeyi iktisap ederken, bile bile borçlunun zararına hareket etmiş olsun. Temlik Cirosu: Temlik cirosu, poliçeden doğan bütün hakları devretmek için yapılan bir cirodur. Poliçe iştira veya iskonto muamelesine tabi tutulmak üzere tevdi edilmiş ise bu takdirde yapılan ciro temlik cirosu olup, hamil poliçenin sahibidir. Bu şekil altında yapılan cirolarda, "Bedeli nakden ve tamamen alınmıştır .................... emrine ödeyiniz" ibaresi bulunur. Vadeden Sonraki Ciro: Vadenin geçmesinden sonra yapılan ciro, vadeden önce yapılan cironun hükümlerini doğurur. Şu kadar ki, ödememe protestosundan veya bu protestonun düzenlenmesi için öngörülmüş sürenin geçmesinden sonra yapılan ciro ancak alacağın temliki hükümlerini meydana getirir. 20.4.7) Kabul

Poliçe vade tarihine kadar hamil veya poliçeyi elinde tutan herkes tarafından, muhatabın yerleşim yerinde onun kabulüne arzolunabilir. Mesela poliçenin vadesi 5.12.1996 ise kabule arz en geç 4.12.1996 günü iş saati sonuna kadar yapılacaktır. Hamil kabule arz edilen poliçeyi, muhatabın eline vermek mecburiyetinde değildir. Kabul beyanı poliçe üzerine yazılır ve "Kabul edilmiştir" tabiriyle veya buna muadil bir ibare ile ifade ve muhatap tarafından imza edilir. Muhatabın poliçenin yüz tarafına imzasını koyması, kabul hükmündedir. Kabul kayıtsız ve şartsız olmalıdır. Fakat muhatap kabulü poliçe bedelinin bir kısmı ile sınırlayabilir. Muhatap poliçeyi kabul etmekle bedelini vadesinde ödemeyi taahhüt etmiştir. Muhatap, poliçe üzerindeki kabul şerhini poliçeyi geri vermeden önce çizmiş olursa, kabulden kaçınmış sayılır. 20.4.8) Protesto Ticaret Kanununun 714’üncü maddesi gereğince, poliçeyi kabulden veya ödemeden kaçınmanın, "kabul etmeme" veya "ödememe" protestosu denilen resmi bir belge ile belirlenmesi zorunludur. Bu resmi belge TTK.'nun 715’inci maddesi hükmüne göre, noterlikçe tanzim edilir. 20.4.8.1) Kabul Etmeme Protestosu Poliçe vade tarihine kadar hamil veya poliçeyi elinde tutan herkes tarafından, muhatabın yerleşim yerinde onun kabulüne arz olunur. Kabul etmeme protestosunun kabule arz için muayyen olan müddet içinde çekilmesi lazımdır. Bu müddet vade günü hariç, vadeye kadar olan müddettir. Mesela poliçenin


______________________________________________________________________

TSPAKB

402

vadesi 5.12.1996 ise ibraz eden 4.12.1996 günü iş saati içinde yapılacak, poliçe kabul edilmediği takdirde derhal vade günü beklemeden kabul etmeme protestosu düzenlenecektir. 20.4.8.2) Ödememe Protestosu Ödememe protestosu, ödememe halinin noterlikçe resmi belge ile tespiti demektir. Ödememe protestosu, ödeme yerinde çekilir. Belirli bir günde veya düzenleme gününden veya görüldükten belirli bir süre sonra ödenmesi şartını içeren bir poliçeden dolayı çekilecek ödememe protestosunun, ödeme gününü takip eden iki iş günü içinde çekilmesi lazımdır. Görüldüğünde ödenmesi şart olan bir poliçeden dolayı ödememe protestosu, kabul etmeme protestosu için gösterilen süreler içinde çekilir. Vadeleri cumartesi, pazar ve resmi bir tatil gününe rastlayan poliçe ve bonoların ödememe protestolarının en geç hangi gün yapılacağı hakkında tereddüde düşüldüğü görülmüştür. TTK'nun 714’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasındaki 2 iş günlük sürenin, tatili takip eden ilk iş gününden başlaması gerekecektir. TTK'nun 752’inci maddesi hükmü gereğince, vadesi pazara veya resmi bir tatil gününe rastlayan poliçenin ödenmesi ancak tatili takip eden ilk iş günü istenir. Kabul etmeme protestosu çekilmiş olması halinde ödeme için poliçeyi ibraz etmeye lüzum olmadığı gibi, ödememe protestosu çekmeye de ihtiyaç yoktur. 20.4.8.3) Sakat Protesto Noter tarafından imza edilen protesto, kanuna uygun olarak düzenlenmediği veya içindeki kayıtlar yanlış olduğu takdirde dahi geçerlidir. 20.4.8.4) Protesto Düzenlenmesi Gerekmeyen Haller Düzenleyen veya ciranta yahut aval veren kimse, senet üzerine "gidersiz", "protestosuz" şartlarını veya bunlara eş anlamlı diğer herhangi bir ibareyi yazarak imzalamak suretiyle, hamili başvurma hakkını kullanmak için kabul etmeme veya ödememe protestosu düzenleme yükümündan kurtarabilir. Bu kayıt hamili poliçeyi vaktinde ibraz etmek ve gereken ihbarları yapmak yükümlülüklerinden kurtaramaz. Bu kayıt poliçeye düzenleyen tarafından yazılmış ise, poliçeden dolayı borç altına girmiş olanların hepsi hakkında geçerli olur. Bir ciranta veya aval veren bir kimse tarafından yazıldığı takdirde, hüküm yalnız ona uygulanır. 20.4.8.5) İhbar Zorunluluğu Hamil protesto gününü yahut poliçede "gidersiz" kaydı mevcut ise, ibrazı gününü takip eden 4 iş günü içinde kabul etmeme veya ödememe hallerini kendi cirantasına ve düzenleyene ihbar etmek zorundadır. Her ciranta aldığı ihbarı, bunları aldığı günü takip eden 2 iş günü içinde, önceki ihbarları yapan kimselerin adlarını ve adreslerini de göstermek suretiyle kendi cirantasına bildirmek mecburiyetindedir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

403

Bir ciranta adresini hiç yazmamış veya okunması mümkün olmayacak surette yazmış ise, ihbarın ondan önceki cirantaya yapılması yeterlidir. Yukarıda gösterilen müddet içinde ihbarname göndermeyen kimse başvurma hakkını kaybetmezse de, ihmalinden doğan zarar ve ziyandan sorumludur. Ancak bu zarar poliçe bedelini aşamaz. 20.4.8.6) Teselsül Bir poliçeyi keşide, kabul, ciro eden veya o poliçeye aval veren kimseler hamile karşı, müteselsil borçlu sıfatıyla sorumludurlar. 20.4.8.7) Zamanaşımı Poliçeyi kabul edene karşı ileri sürülecek poliçeden doğan istemler, vadenin geldiği tarihten itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Hamilin cirantalar ile düzenleyene karşı ileri süreceği istemler, süresinde çekilen protesto tarihinden veya senette "gidersiz iade olunacaktır" kaydı varsa, vadenin dolduğu tarihten itibaren 1 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Bir cirantanın başta cirantalarla düzenleyen aleyhine ileri süreceği istemler, cirantanın poliçeyi ödediği veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı dermeyan edildiği tarihten itibaren 6 ay geçmekle zamanaşımına uğrar.

20.5) Emre Yazılı Senet (Bono) 20.5.1) Bononun Unsurları

Bir emre yazılı senet (bono); - Senet metninde "bono" veya "emre yazılı senet" kelimesini ve senet Türkçe'den başka bir dille yazılmış ise, o dilde bono karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, - Kayıtsız şartsız muayyen bir bedeli ödeme vaadini, - Vadeyi, - Ödeme yerini, - Kime ve kimin emrine ödenecek ise onun adını, - Senedin düzenleme tarihini ve yerini, - Düzenleyenin imzasını içerir. Aşağıda yazılı haller saklı kalmak üzere yukarıda gösterilen unsurlardan birini ihtiva etmeyen bir senet bono sayılmaz; Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılır. Poliçe bölümünde belirtilen vade türleri bonolar için de geçerlidir. Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır. Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.


______________________________________________________________________

TSPAKB

404

20.5.2) Bonoya Uygulanacak Hükümler Bononun niteliğine aykırı düşmedikçe poliçelerin; cirosuna, vadeye, ödemeye, başvurma haklarına, zamanaşımına, iptal ve faiz şartına ilişkin hükümleri bonolar hakkında da geçerlidir. 20.5.3) Bonoyu Düzenleyen Kişinin Sorumluluğu Bir bonoyu düzenleyen kimse, bir poliçeyi kabul eden muhatap gibi sorumludur. Görüldüğünden belirli bir süre sonra ödenmesi şart olan bonoların düzenleyene düzenleme tarihinden itibaren bir yıl içinde ibraz edilmelidir. Düzenleyen kişi, bononun kendisine ibraz edildiğini bono üzerine ibraz gününü işaret etmek ve imzasını atmak suretiyle teyit eder. Süre, ibraz kaydı tarihinden itibaren işlemeye başlar. Düzenleyen; bononun kendisine ibraz edildiğini, gününü işaret etmek suretiyle teyit etmekten kaçınırsa bu durum bir protesto ile tespit edilir. Bu takdirde süre protesto gününden itibaren işlemeye başlar.

20.6) Çek Çek hukuki niteliği itibariyle bir havaledir. Diğer kambiyo senetleri gibi, çekte de sıkı sıkıya şekle bağlılık esası geçerlidir. Çekin geçerliliği için zorunlu unsurlar, TTK'nun 780’inci maddesi ve 5941 Sayılı Çek Kanunu'nun 2’inci maddesinin 9’uncu fıkrası birlikte değerlendirildiğinde, aşağıdaki şekilde sıralanabilir; - Çek kelimesi veya yabancı dille yazılı ise o dilde çek karşılığı olarak kullanılan kelime, - Kayıtsız şartsız belli bir bedelin ödenmesi için havale, - Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını, - Ödeme yerini, - Düzenleme tarihini ve yerini, - Düzenleyenin imzası TTK.'nun 780’inci maddesinde sayılan unsurlar arasında, lehdar bulunmamaktadır. Bunun nedeni bono ve poliçelerden farklı olarak, çeklerde lehdarın gösterilmesinin zorunlu olmamasıdır. Çünkü çekler hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. Hamiline düzenlenecek çekler, bankalarca açıkça ayırt edilebilecek biçimde bastırılır. Hamiline düzenlenecek çekler için sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin işlendiği ayrı çek hesapları açılır. Hamiline düzenlenecek çeklerde, hamiline çek defteri yapraklarının kullanılması gerekir. Çek yapraklarının üzerinde “hamiline” ibaresi matbu olarak yer alır. Tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler açıkça ayırt edilebilecek biçimde bastırılır. Bu durumda çek yaprakları, bankalarca üzerlerinde “TACİR”, “TACİR HAMİLİNE”, “HAMİLİNE”, “TACİR OLMAYAN HAMİLİNE” şeklindeki dört farklı ibareden biri bulunacak şekilde bastırılır. 20.6.1) Çeke Yazılması Mümkün Ve Geçerli İlaveler - "Emre Yazılı Değildir" İlavesi:Çek, kanunen emre yazılı bir senettir. Bunun sonucu çekte sadece lehdarın ismi yazılı olsa bile, çek ciro yolu ile devredilebilir.Keşideci, çekin


______________________________________________________________________

TSPAKB

405

ciro yolu ile devrini engellemek istiyorsa, lehdarın ismini yazdıktan sonra çekin herhangi bir yerine "Emre yazılı değildir", "Ciro edilemez" veya buna benzer bir ilaveyi yapması gerekir. Bu tür bir kaydı taşıyan çek, ancak alacağın temliki yolu ile devredilebilir. - Çekin Bir Bankaya Ödeneceği Kaydı: Bir çekin keşidecisi veya hamili, çekin ön yüzüne birbirine paralel iki çizgi çekmek suretiyle çeki çizgili çek haline getirebilir. Paralel çizgiler arasına hiçbir şey yazılmamışsa veya sadece “banka” kelimesi yazılmışsa, umumi çizgili çekten sözedilir. Bu tür bir çek, muhatap banka tarafından ancak bir bankaya veya muhatabın bir müşterisine ödenebilir.Paralel iki çizgi arasına belli bir bankanın adı yazılmış ise, çek hususi çizgili çek halini alır. Hususi çizgili çek, muhatap banka tarafından ancak adı yazılan bankaya veya bu banka muhatap ise onun müşterisine ödenebilir. Bir banka, çizgili çeki ancak müşterilerinden veya diğer bir bankadan iktisap edebilir. Çizgili çekle ilgili yasa hükümlerine aykırı hareket eden banka, çek miktarı ile sınırlı olmak üzere doğacak zarardan sorumludur. - Hesaben Ödeme Kaydı: Bir çekin keşidecisi veya hamili çekin yüz tarafına mailen enine doğru "Hesaba geçirilecektir" kaydını veya buna benzer bir tabiri yazarak çekin ödenmesini menedebilir. Bu takdirde çek, muhatap banka tarafından ancak hesaba alacak kaydı, takas, hesap nakli suretiyle kayden ödenebilir. 20.6.2) Vadeli veya İleri Vadeli Çek Yasa koyucu çeki para gibi bir ödeme vasıtası olarak düşündüğünden TTK 795/1 maddesinde; "Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış sayılır" hükmü ile çeke vade konulamayacağını, vadeli olarak düzenlendiğinde ise yazılmamış sayılacağını belirtmiştir. Ticaret Kanunu, çeke ileri bir tarihin keşide tarihi olarak konulmasını geçerli saymış, 795/2. maddesinde, "Düzenleme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan bir çek ibraz günü ödenir." hükmü ile çeke düzenleme tarihi olarak ileri bir tarihin konulabileceğini, ancak bu tarihin çekin hemen ibraz edilerek ödenmesini engellemeyeceğini belirlemiştir. Çeke düzenleme tarihi olarak ileri bir tarihin yazılmasındaki amaç, çekin ibraz süresini uzatmaktan ibarettir. Ancak 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 3’üncü maddesinin 8’inci fıkrası gereğince düzenleme tarihinden önce ibraz edilen ileri vadeli çekin karşılığının TTK’nun 795’inci maddesi uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle ilgili olarak hukukî takip yapılamaz. İleri düzenleme tarihli çekle ilgili olarak hukukî takip yapılabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksızdır işlemine tabi tutulması şarttır. 20.6.3) Çekin Boş veya Kısmen Doldurularak Tedavüle Çıkarılması Çekin hesap sahibi veya vekili tarafından imzalanmak koşuluyla boş veya kısmen doldurularak tedavüle çıkarılması halinde TTK 680’inci maddesi hükmüne göre, çek metninin çekin lehdarı ile hesap sahibi arasındaki anlaşmaya aykırı bir şekilde doldurulması halinde, anlaşmaya riayet edilmemiş olması keyfiyeti hamile karşı ileri sürülemez. Hamilin çeki kötü niyetle iktisap etmiş olması veya iktisabı sırasında kendisine ağır bir kusur isnadının mümkün bulunması halinde bu kuralın uygulanmayacağı tabiidir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

406

Çekin talimata aykırı doldurulduğunu iddia ve ispat, düzenleyene aittir. 20.6.4) Çeklerin İbraz Süreleri

Bir çek, düzenleme tarihinin ertesi gününden itibaren başlamak üzere; - Düzenlendiği yerde ödenecekse on gün, - Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay, - Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. İbraz süresi çekte yazılı olan düzenleme tarihinin ertesi günü başlar. Sürenin hesabında düzenlendiği gün gözönünde tutulmayacaktır. Türkiye'de ödenecek bir çekin ibraz süresi 10 gün ve bir ay olmak üzere iki farklı duruma göre belirlenmiştir. Bir çekin düzenleme yeri ile çeki ödeyecek muhatap banka şubesi aynı yerde ise 10 gün, farklı yerlerde ise bir aylık ibraz süresi mevcut olur. Çekin ödenmek üzere muhatap bankanın diğer bir şubesine ibrazı ve ödemenin provizyon alınarak yapılması, ödeme yerini değiştirmez. Kısaca ödeme yeri ile kastedilen husus, daima muhatap bankanın hesabın bulunduğu şubesidir. 20.6.5) Bankanın Çeki Ödeme Yükümlülüğünün Bulunmadığı Durumlar - İbraz Süresinin Geçmiş Olması - Çekten Cayma: Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder. Çekten cayılmamışsa, muhatap banka ibraz müddetinin geçmesinden sonra dahi çeki ödeyebilir. İbraz süresi içinde çekten cayma, ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade etmek üzere geçerlidir. Çekten cayma talimatını sadece düzenleyen verebilir. - Çek Keşide Edilen Hesap Üzerinde Haciz Veya İhtiyati Tedbir Bulunması - Çekin Sahte veya Tahrif Edilmiş Olması 20.6.6) Karşılıksız Çek Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılması hâlinde, altı ay içinde hamilin talepte bulunması üzerine, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi hakkında, çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da çek hesabı sahibinin yahut talepte bulunanın yerleşim yeri Cumhuriyet savcısı tarafından, her bir çekle ilgili olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı, karşılıksızdır işlemine tabi tutulan çekin düzenlenmesi suretiyle dolandırıcılık, belgede sahtecilik veya başka bir suçun işlenmesi hâlinde de verilir. Yasaklama kararına ilişkin bilgiler, Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına elektronik ortamda bildirilir.


______________________________________________________________________

TSPAKB

407

Bu fiillerden dolayı yasaklama kararı verilmesi, çek hamilinin talebine bağlıdır. Talebin geri alınması halinde veya karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödenmesi hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı Cumhuriyet savcısı tarafından kaldırılır. Yukarıda sayılanlara ek olarak karşılıksız çıkan çekler için çeki veren bankanın hamile ödemeyi taahhüt ettiği bir garanti meblağı bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle, bankalar çek karnesi verdikleri zaman belirli bir tutarı çek hesabında yeterli karşılık bulunmasa bile ödemeyi kanun gereği garanti etmektedirler. Bu tutar günümüz itibariyle 1000 TL’dir. Muhatap banka, hamile, her çek yaprağı için, karşılığının hiç bulunmaması hâlinde, çek bedeli 1000 TL veya üzerinde ise, 1000 TL; çek bedeli 1000 TL’nın altında ise çek bedelini ödemekle yükümlüdür. Karşılığın kısmen bulunması hâlinde, çek bedeli 1000 TL veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığı 1000 TL’ya tamamlayacak bir miktarı; çek bedeli 1000 TL’nın üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığa ilave olarak 1000 TL ödemekle yükümlüdür.

20.7) Menkul Kıymetlerde Devir, Temlik, Zayi Olma ve Zaman Aşımı "Devir", bir hakkın bir kimseden bir başka kimseye geçmesidir. Hamiline yazılı menkul kıymetlerin mülkiyeti zilyedliğin nakli ile geçer. Nama yazılı menkul kıymetlerde ise mülkiyet, zilyedliğin nakli ve yazılı temlik beyanı ile geçer. Nama yazılı senetlerde devir ve temlik keyfiyetinin şirkete karşı hüküm ifade etmesi (şirketi bağlaması) için, devir ve temlikin şirketteki pay defterine kaydedilmesi gereklidir. 20.7.1) Hisse Senetlerinde Devir Hamiline Yazılı Hisse Senetlerinin Devri Hamiline yazılı hisse senetlerinden doğan hakkın devri, senet üzerindeki zilyetliğin devri ve devir sözleşmesiyle olur. Devir sözleşmesinin geçerliliği şekle bağlı değildir. Bu nedenle senet üzerindeki zilyetliğin devri, hem hakkın devrini, hem de devir sözleşmesini ifade eder. Bu özelliği dolayısıyla hamiline yazılı hisse senetlerinin devri herhangi bir sözleşme veya ortaklık esas sözleşme ile kısıtlanamaz veya yasaklanamaz. Nama Yazılı Hisse Senetlerinin Devri Ortaklık esas sözleşmesinde devir şekli hakkında herhangi bir hüküm yoksa, nama yazılı hisse senetleri hem ciro, hem de temlik anlaşması ile devredilebilir. Ancak esas sözleşmede bu devir şekillerinden birinin uygulanması öngörülebilir. Nama yazılı hisse senetlerinin devri için, senet temlik amacıyla tam veya beyaz ciro ile ciro edilmeli veya temlik beyanı ile -senet üzerinde veya ayrı bir temlikname ile temlik edilmeli ve bu işlemlerden sonra da senedin zilyetliği devralana nakledilmelidir. Zilyetliğin geçirilmesi de, senetlerin mülkiyetinin devri amacıyla yapılmalıdır. Senetlerin maliki olan devralan, ortaklığa karşı pay sahibi sıfatını, ancak pay defterine kayıtla kazanabilir. a) Temlik- TTK 647’inci maddesi uyarınca; nama yazılı hisse senetlerinin devri için üzerindeki zilyetliğin devri ile bir devir beyanına ihtiyaç vardır. Bu beyan senedin


______________________________________________________________________

TSPAKB

408

üzerine ya da ayrı bir kağıt üzerine yazılabilir. Nama yazılı pay senetlerinin devri, temlik sözleşmesi ile gerçekleştiğinde hak ve yükümlülükler bir bütün olarak devredilir. b) Ciro - Nama yazılı hisse senetlerinin devrinde, ciro yoluyla devir öngörülmüştür (TTK, md. 490). Ancak nama yazılı kıymetli evrakın devri için, ayrıca “devir beyanı” da gerekmektedir (TTK, md.647). Bu nedenle bir görüşe göre, nama yazılı hisse senetleri, ciro ile devredildiği ve esasen emre yazılı senet grubuna (karakterine) dahil olduğu için, hisse senetlerinin serbestçe, ortaklığın muvafakati olmaksızın, ciro ve teslim yolu ile devredilebileceği sonucuna varılır. Türk Hukukunda baskın olan görüş nama yazılı hisse senetlerini “beyaz ciro” ile devredilebileceği ve bu şekilde yapılan devir ile senedin, hamiline yazılı hale dönüşmeyeceği, sadece "hamiline yazılı hisse senetleri gibi" tedavül kabiliyetinin doğacağı noktasında birleşmektedir. c) Zilyedliğin devralana geçirilmesi - Nama yazılı hisse senetleri ister ciro, isterse temlik anlaşması ile devredilsin, senetlerin zilyedliğinin devralana geçirilmesi şarttır. Mülkiyet, her iki işlemin birlikte yapılması sonucunda, nama yazılı pay senetleri ile birlikte devralana geçer. Zilyedliğin geçirilmesi kavramı teslimin yanı sıra, asli zilyetliğin devri ve teslimsiz iktisap hallerini de kapsamaktadır. d) Pay Defterine Kayıt - Şirketle ilişkilerde, sadece pay defterinde kayıtlı bulunan kimse pay sahibi olarak kabul edilir. Pay defterini tutmakla görevli organ, yönetim kuruludur. Bu deftere, payın üzerinde bulunan kısıtlamalar da (intifa, rehin, haciz vb) gösterilmelidir. Yönetim kurulu, kuruluşta, kurucuları re'sen pay defterine kayıt eder. Devir halinde, devralan senedin usulüne uygun devredildiğini ispat ederek, yönetim kurulundan isminin pay defterine geçirilmesini ister. Yönetim kurulu, hisse senedi devirlerini öğrense bile kayıt için talep olmadan re'sen pay defterine bu devri işleyemez. Pay sahibinin vefatı halinde veraset ilâmının mirasçılar tarafından ibraz edilmesi gerekir. Cebri icrada ise icra memurunun bildirimi geçerli olur. Şirket, devralanın pay sahibi olarak tanınması istemini, yirmi gün içinde reddetmezse, devralan, pay sahibi olarak tanınmış sayılır. Senedin devrinden sonra, devir ortaklığa bildirilir ve senede bağlı olarak şirketçe konmuş herhangi bir kısıtlama yoksa, yönetim kurulu bu devri pay defterine kayıt etmekten kaçınamaz. Ancak, yönetim kurulu, ciro zincirinin muntazam olup olmadığını incelemek zorundadır. Devrin şeklen tamam olduğunu yönetim kurulu saptadığında, yeni pay sahibini pay defterine kayıt eder. 20.7.2) Tahvillerde Devir Hamiline yazılı tahvillerin devri Hamiline yazılı tahvillerin devrinde, hamiline yazılı kıymetli evrakın devrine dair prensipler uygulanır. Burada da devir, senet üzerindeki zilyetliğin devri ve geçerliliği şekle bağlı olmayan devir sözleşmesiyle olur. Nama yazılı tahvillerin devri Alacaklı gerçek kişilerin ad ve soyadı ile tüzel kişilerin ticari ünvanlarını taşıyan bu tahvillerin devri, senet üzerine veya ayrı bir kağıda yazılı devir beyanının imzalanması ve senet üzerindeki zilyetliğin devri suretiyle yapılır. Kanun veya sözleşme ile başka


______________________________________________________________________

TSPAKB

409

kimselerin, bu arada bizzat borçlunun da devre iştirakleri mecbur kılınabilir (TTK 647/3). Bu durumda nama yazılı tahvillerin devrinde borçlu ortaklığın rızası aranabilir. Böyle bir sözleşme yoksa, devrin ortaklığa karşı geçerli olabilmesi için, ortaklık muvafakatine gerek yoktur. Ancak devredenin tahvil bedelinden dolayı bakiye borcu varsa, bu bedel ortaklığa ödeninceye kadar borcun nakli (borcun üstlenilmesi) söz konusu olduğundan, ortaklık TBK md. 195 vd. hükümleri gereğince kayıttan imtina edebilir. 20.7.3) Menkul Kıymetlerin Zayii, Ödeme Yasağı ve İptali Hisse senedinin ziyaı, doğal bir afet (deprem, su baskını gibi) veya bir insan fiiliyle (çalınma, yırtılma gibi), hamilin rızası (iradesi) olmaksızın senedin elinden çıkması veya elinde bulunmakla birlikte yıpranma bozulma gibi nedenlerle artık kullanılamaz hale gelmesidir. Belli bir olayda, şekli ve maddi şartlar mevcut ve iptali talep eden, zayi edilen hisse senedine sahip olduğunu kuvvetle muhtemel gösteren delillerle, mahkemede yeterli kanaat uyandırıyorsa, senedin iptaline karar verilecek; aksi halde iptal talebi red edilecektir. Kıymetli evrak olan hisse senetlerinde hak ile senet sıkı sıkıya birbirine bağlıdır. Hisse senedi zayi edildiğinde, TTK'daki ödeme yasağı ve iptal prosedürü uygulanarak hak ile senet arasındaki bağlılık mahkeme kararıyla kaldırılır ve söz konusu hakkın senetsiz de talep edilebilmesi imkanı sağlanır. Hisse senetlerinin tedavülü mümkün olmayacak biçimde yıpranmış veya bozulmuş olmakla birlikte, esaslı unsurları ve ayırt edici vasıfları tereddüte meydan vermeyecek şekilde anlaşabiliyorsa, iptal hükümlerinin uygulanmasına gerek yoktur. Şirketten yeni bir senet ihdası istenebilir (TTK 488). Hisse senedi sahibi masraflarını peşin ödeyerek şirketten yeni hisse senetleri veya ilmühaber istemek hakkını haizdir. Zayi Nedeniyle Ödeme Yasağı ve İptal Davası Açabilecekler : 1. Hisse senedinin zilyedi (elinde bulunduran)/maliki olan,

2. İptal kararı verilmesinde haklı bir menfaati bulunan,

söz konusu davayı açabilir. Nama yazılı hisse senetlerinde, pay defterine kayıt yapılmamışsa, iptali talep edecek olan devreden mi; yoksa devralan mıdır? Borsaya kote edilmemiş nama yazılı hisse senetlerinde, devir için gerekli onay verilmemişse, payların mülkiyeti ve paylara bağlı tüm haklar devredende kalır (TTK m.494). Bu durumda senet üzerinde malik olan kişi devreden olduğuna göre, zayi edilen senedin iptalini talep etmek yetkisi, hem malik durumundaki devreden, hem de zilyed durumundaki devralan tarafından kullanılabilir. Öte yandan, mirasçılar da bu davayı açabilirler. Hamiline Yazılı Senetlerin İptali Yöntemi: a) Senedin Kimin Elinde Bulunduğu Bilinmiyorsa :


______________________________________________________________________

TSPAKB

410

Bir başvuru dilekçesi ile yetkili mahkemeye (anonim şirketin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi) ödeme yasağı ve iptal kararı verilmesi talebiyle müracaat edilir. Hisse senedi çalınmış ise ayrıca Cumhuriyet Savcılığına da suç duyurusunda bulunulur. Başvuru dilekçesinde; hisse senedinin kaybedildiği veya çalındığı belirtilerek hisse senedine ait bütün bilgiler (Tertip, Grup, Adet, Kupür, Nominal Değer, Seri No., Ödenmiş Sermaye) yazılır ve iddiayı ispatlamaya yönelik (varsa) yazılı delillerde eklenir. Hamiline yazılı senetlerde zilyetlik mülkiyete karine olduğundan, davacının mahkemede sadece zilyetliğini ispat etmesi yeterlidir. Mahkeme, başvuranın senedin zilyedi bulunduğu ve onu zayi ettiğini kuvvetle muhtemel görmesi durumunda, bu yolda karar verir ve tedbir mahiyetinde verdiği ödeme yasağı kararı, tedavülün önlenmesi amacıyla, hisse senedini ihraç etmiş şirkete, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Başkanlığı'na, Takasbank’a ve diğer ilgili yerlere bildirilir. Hisse senetleri üzerinde iyiniyetli olarak hak sahibi olduğunu iddia eden kişiye karşı, altı ay içinde mahkemeye başvurması, aksi halde senedin iptal edileceği yönünde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde (TSG) üç kez ilan yapılır. Hamiline yazılı senedin getirilmesi için verilecek en az 6 aylık süre, ilk ilan tarihinden itibaren işlemeğe başlar. Mahkeme yerinde görürse bu süreyi uzatabilir. İlanda belirtilen süre içinde hisse senetleri üzerinde iyiniyetli olarak hak sahibi olduğunu iddia eden üçüncü şahıs çıkmaz ise, mahkemeden iptal kararı alınır veya mahkeme gerekli görürse başka tedbirler alabilir. Hamiline yazılı senedin iptal edildiği hususu, TSG' nde ve mahkemenin gerekli görmesi halinde başka vasıtalarla derhal ilan edilir. Yargılama esnasında sermaye artırımı sebebiyle senet üzerinde bedelli rüçhan hakkı kullanımı olduğu takdirde, rüçhan bedelinin ihraç eden şirkete yargılama sonucuna kadar bloke kaydıyla yatırılması şartı ile şirketten bütün haklarıyla iptal edilen hamiline yazılı hisse senetlerinin yerine geçmek üzere yeni hisse senetleri alınır. Senet ibraz edilirse, mahkeme dilekçe sahibine senedi iade etmesi hususunda dava açmak için bir süre tayin eder. İlan ile davet sonucu, senedi ibraz eden hamil kötü niyetli ise istirdat davası açılabilir. Hakim tarafından verilen süre içerisinde bu dava açılmazsa ihtiyati tedbir kararı kalkar ve senet üçüncü kişiye iade edilir. Bu takdirde, kalkan ödeme yasağı kararı ilgili yerlere bildirilir. Hisse senetleri tekrar dolaşım kabiliyeti kazanır. b) Senedin Kimin Elinde Olduğu Biliniyorsa: Senedi zayi eden hamil, önleyici tedbir aldıktan sonra, senedin kimde olduğunu biliyorsa, istirdat davası açacaktır. Yeni zilyede karşı 5 yıl süre ile bu dava açılabilir. İstirdat davası açılabilmesi için senedin yeni hâmilinin kötü niyetli veya iktisabında ağır kusurunun varlığı aranır. Hamile yazılı senedi iyi niyetle iktisap eden kişiye istirdat davası açılamaz. Nama Yazılı Hisse Senetlerinin İptali Yöntemi: TTK. madde 657’ye göre; “aksine özel hükümler olmadıkça nama yazılı senetler, hamiline yazılı senetlere ilişkin hükümlere göre iptal olunur”. Bu hüküm uyarınca, nama yazılı hisse senetlerinin iptalinde de hamiline yazılı hisse senetlerinin iptali için öngörülen prosedür takip edilir. Nama yazılı hisse senedini elinde


______________________________________________________________________

TSPAKB

411

bulunduran iyiniyetli olsa bile, beş yıllık zaman aşımı süresi içinde hamile karşı istirdat davası açılabilir. Burada nama yazılı senet sahibi (iptali talep eden davacı) senedin kendi adına düzenlendiğini de ispatla yükümlü olup, hamilin kötü niyetli olduğunu ispat zorunluluğu yoktur. Ancak nama yazılı senet metninde, özel iptal usulünün uygulanacağı uygulanacağı belirtilebilir. TTK 657/2’ye göre, Kanundaki ilan sayıları azaltılıp verilen süre kısaltılarak iptal prosedürü basitleştirilebilir. Bağımsız Kuponların İptali: Kupon iptali için ispat ve ilan usullerine başvurmaya gerek yoktur. Kupon varakası ve talon zayi olmuşsa, mahkemeye bir dilekçe ile başvurulur. Esas senedin ibrazı talebin haklı olduğunu göstermeye yeterlidir. Asıl senet nama yazılı olsa dahi, hamiline yazılı senet gibi iptal olunur. Bağımsız kuponun zayi edildiği ispatlanmışsa, mahkeme vadesi gelmiş kupon bedelinin derhal, vade henüz gelmemişse vadede mahkemeye yatırılmasına karar verir. Bedel, vade gelmişse yatırıldığı, gelmemişse vadesinden itibaren, 3 yıl süre ile mahkemede kalır. Mahkeme, üç yıl geçip de kimse kuponu ibraz etmezse, yatırılmış olan bedelin dilekçe sahibine verilmesi konusunda karar verir. Kupon ibraz edilirse, genel hükümlere göre istirdat davası açılması için süre verilir. 20.7.4) Menkul Kıymetlerde Zaman Aşımı Hisse senedi bir mülkiyet senedi olduğuna ve vade taşımadığına göre, hisse senedinde zaman aşımı söz konusu değildir. Ancak, tasfiye halinde tasfiye tarihinden itibaren on yıllık zaman aşımına tabidir. Tahvil, bir borç senedi olarak, taşıdığı en son kupon vadesinden veya itfaya uğramışsa itfa tarihinden itibaren on yıl sonra zaman aşımına uğrar (TBK md.146).

sermaye pİyasasi mevzuati ve İlgİlİ mevzuat, tİcaret ... · sermaye pİyasasi mevzuati ve...

Documents