PALIJATIVNO

ZBRINJAVANJE PACIJENATA

U KUĆNIM USLOVIMA

Dragana Jerić

PA L IJA T IV N O Z B R IN JA V A N JE

podrazumeva pristup kojim se poboljšava kvalitet života

pacijenata suočenih sa neizlečivom bolešću, kao i njihovih

porodica, kroz prevenciju i olakšavanje patnji putem ranog

otkrivanja i nepogrešive procene i lečenja bola i drugih

problema – fizičkih, psihosocijalnih i duhovnih

(Svetska zdravstvena organizacija, 2002)

CIL J PA L IJAT IV N O G

ZBRINJAVANJA

Ublažiti tegobe koje se javljaju kod pacijenata u

terminalnoj fazi bolesti, i to najčešće:

bol različite lokalizacije

mučnina

dispnea

smetnje sa mokrenjem, otežana pokretljivost,

smetnje sa snom, psihički poremećaji…

Palijativno zbrinjavanje se sve više pored malignih bolesti

sprovodi i kod hroničnih , progresivnih plućnih, bubrežnih

bolesti , HIV/AIDS i progresivnih neuroloških stanja.

PA L IJA T IV N O Z B R IN JA V A N JE

• obezbeđuje olakšanje bola,

• održava život i umiranje se smatra normalnim procesom;

• ne ubrzava, ali i ne odlaže smrt;

• integriše psihološke i duhovne aspekte nege pacijenata;

• obezbeđuje podršku za pomoć pacijentima da žive aktivnije;

• obezbeđuje podršku za pomoć porodici obolelog;

• koristi timski pristup kako bi zadovoljili potrebe pacijenata i

njihovih porodica;

• poboljšava kvalitet života;

PA L IJAT IV N O Z B R IN JAVA N JE I

HOSPISI

Hospis je specijalizovana ustanova za usluge palijativnog

zbrinjavanja koja obezbeđuje najbolju moguću brigu u

skladu sa konceptom palijativnog zbrinjavanja.

Hospis zbrinjavanje ne podrazumeva obavezno

zbrinjavanje u samoj zgradi hospisa već podrazumeva

način na koji se vodi briga o ovim pacijentima nezavisno

od toga da li se nalaze kod kuće, u bolnici, staračkom

domu ili u stacionarnoj jedinici.

Hospisi nisu azilne ustanove.

IS T O R IJA

Hospi si se spominju još u Srednjem veku.

Reč “hospis” izvedena je iz latinske reči za

dobrodošlicu, gostoprimstvo ukazano strancu.

Irski monasi su osnovali hospise za umiruće u

Dablinu 1879. godine i u Londonu 1905. godine

Prv i savremeni hospis u svetu, Sveti Kristofer u

Londonu 1967. godine, osnovala je dr. Cicely

Saunders.

Najčešći razlozi za prijem pacijenata su:

postizanje medicinske kontrole teških simptoma bolesti poput

bola, mučnine, problema sa disanjem itd.

pružanje nege do kraja života, psiho-socijalne i duhovne

podrške i mogućnosti da se porodici pomogne.

pacijenti u hospisima borave najčešće 10 do 14 dana.

u zavisnosti od toka bolesti pacijenata koje hospis zbrinjava,

dešava se da izvestan broj pacijenata u ovim ustanovama i

premine.

KO M E JE N A M E N JE N O

PALIJATIVNO ZBRINJAVANJE?

• Deca i odrasli koji pate od urođenih bolesti ili stanja koja dovode do zavisnosti od terapija koje održavaju život i / ili dugoročna zaštita njihovih staratelja da pruže negu za obavljanje svakodnevnih aktivnosti

• Osobe bilo koje starosne dobi koje boluju od akutne, teške i po život opasna oboljenja (kao što su leukemije ili moždani udar),

• Osobe koje pate od hroničnih progresivnih stanja (maligniteta, hronična bubrežna insuficijencija, bolest jetre, moždanog udara koji vodi značajnim funkcionalnim smetnjama, teške bolesti srca ili pluća, ranjivosti, demencije i neurodegenerativnih bolesti)

• Osobe koje pate od hroničnih i životno opasnih povreda zbog nesreća ili drugih oblika ozbiljnih povreda

• Ozbiljno i smrtno bolesne pacijente (kao što su ljudi koji pate od demencije u završnoj fazi bolesti raka, ili sa teškim invaliditetom, kao rezultat zadobio je moždani udar), što je malo verovatno da se oporavi i stabilizuje.

MO D E L I PA L IJAT IV N O G

ZBRINJAVANJA

U svetu zastupljen je engleski model sa tri oblikaorganizacije palijativnog zbrinjavanja:

1. Kućna negapacijenti u terminalnoj fazi bolesti su kod kuće, u poznatom okruženju, okruženi porodicom i prijateljima. Organizovana je patronažna služba,služba kućnog lečenja, kućne posete lekara porodične medicine uzpovezanost sa palijativnim timom, postoje smernice za lečenje simptoma. Mora postojati dobra komunikacijaizmeđu bolnice, hospisa, primarne zdravstvene zaštite i palijativnog tima kućnih poseta. Za kućnu neguterminalno bolesnog deteta neophodna je 24 satnadostupnost stručnjacima dečijeg palijativnog tima.

2. Dnevna bolnica

Pacijenti koji ne zahtevaju potpunu hospitalizaciju, u dnevnoj

bolnici obavljaju fizikalnu terapiju, vrši se kontrola bola, kao i

neke aktivnosti i druženje. Dnevni hospis centar služi za

ambulantnu kontrolu simptoma.

3. Bolničko odeljenje pri postojećim bolnicama ili hospisi -ustanova namenjena palijativnoj nezi

Sp rovodi se stručna medicinska nega, kontrola simptoma, prvenstveno bola.

Zgrada mora zadovoljavati posebna arhitektonska načela, pristupnost automobilima, invalidskim kolicima, krevetima.

Organiz ovani modeli palijativne nege koji uključuju hospisprograme podrazumeva:

Timove konzilijarnih usluga (u bolnici, u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, u privatnoj praksi, staračkim domovima i kućnom okruženju), koji se sastoje od lekara, medicinskihsestara ,socijalnih radnika, psihologa, sveštenika,volontera.

IN T E R D IS C IP L IN A R N I T IM

PALIJATIVNOG ZBRINJAVANJA

Interdisciplinarni tim (IDT) zasniva se na pružanju

kvalitetnih usluga u palijativnom zbrinjavanju.

Zbog čestih komplikacija i problema sa kojima se

suočavaju pacijenti u terminalnoj fazi bolesti, kao i

njihove porodice, interdisciplinarni tim sprovodi opštu

i specijalizovanu negu.

Interdisciplinarni tim je definisan kao tim

visokokvalifikovanih ,dobro obrazovanih stručnjaka i

volontera koji rade zajedno u cilju rešavanja

fizioloških, psiholoških, socijalnih i duhovnih potreba

pacijenta i porodice u smislu suočavanja sa bolešću i

gubitkom.

Osnovne karakteristike timskog rada jeste zajednički

cilj, razumevanje uloge svakog pojedinca i njegove

odgovornosti u timskom radu kao i otvorena i

adekvatna komunikacija između članova tima.

Uspešnost interdisciplinarnog timskog rada sastoji se od :

uspešne komunikacije

međusobnog poverenja

kompetentnosti članova tima

ravnopravnoj ulozi i zajedničkom radu na realizaciji ciljeva

Interdisciplinarni rad zahteva posebne ljudske i profesionalne kvaliteteisto tako i posvećenost timskom radu.

Temelj funkcionisanja tima zasniva se na kontinuiranom dogovoru u donošenju odluka, uspešne komunikacije između različitih profesija i nege baziranoj na pacijentovim potrebama, pacijentu kao subjektu i porodici kao važnom faktoru.

Osnovni cilj palijativnog zbrinjavanja jeste ublažavanje simptomakako bi se poboljšao kvalitet života pacijenta, ohrabrivanje i podizanje samopouzdanja i očuvalo dostojanstvo pacijenta.

PR O C E N A S IM P T O M A

Metoda za evaluaciju simptoma kod pacijenta kome se sprovodi palijativna nega je Skala procene simptoma Edmonton (ESAS), koja se sastoji od osam vizuelnih analognih nivoa (VAS) u rasponu od 0 do 10, što ukazuje na nivo bola, aktivnosti, mučnine, depresije, anksioznosti , pospanosti, gubitka apetita, osećanja i otežanog disanja.

Na skali 0 je nedostatak simptoma i 10 najtežih mogućih stanja.

Ne samo pacijenti, nego i medicinske sestre i

rodbina pacijenata uključeni su u stvaranje ove skale.

ED M O N T O N SY M P T O M AS S E S S M E N T SY S T E M

(ESAS)

UB L A Ž A V A N JE S IM P T O M ATerapiju koju koriste pacijenti pri palijativnom zbrinjavanju razlikuju se od klasične terapije što je utvrđeno na temelju brojnih dokazanihistraživanja.

opioidi -morfin

kortikosteroidi

anksiolitici

Aplikacija leka je potkožna, jer nije toliko bolna i teška kao intravenska aplikacija.

Ostali načini aplikacije su sublingvalna, potkožna, intramuskularna i transdermalna.

SU O Č A V A N JE S A P R O B L E M IM A

Efikasnost palijativnog zbrinjavanja se ogleda u

rešavanju fizičkog i duševnog bola pojedinca, odnosno

njegove sveukupne patnje.

Suočavanje pacijenta sa mnogim problemima, počev od

prepoznavanja fizičkih simptoma (bol, mučnina,

psihosocijalnih,teškoće pri disanju...)

Interdisciplinarni tim ima važnu ulogu u pomoći

pacijentu i porodici tako što sanira posledice, kroz

primenu medicinskih intervencija i podrške.

PR U Ž A N JE U S L U G A

Palijativno zbrinjavanje ima široku lepezu delovanja kod

pacijenta u različitim stadijumima bolesti, i iz tog razloga se

sprovode različite vrste nege.

Nega se može razlikovati u zavisnosti od fizičkih simptoma kod

pacijenata koji primaju hemoterapiju ,lečenje depresije kod

pacijenata u naprednoj fazi i brigu o pacijentima u terminalnoj

fazi bolesti.

Veliki deo rada uključuje pomoć pacijentima sa složenim

fizičkim, psihološkim, socijalnim i mentalnim problemima.

IN T E R D IS C IP L IN A R N I T IM

Palijativno zbrinjavanje obezbeđuje interdisciplinarni tim koji se sastoji od:

lekara,

nutricioniste,

medicinskih sestara,

socijalnih radnika,

sveštenika u hospi sima,

farmaceuta,

fizioterapeuta,

psihologa ,

volontera,

porodica.

Cilj tima je da obezbedi komfornost pacijenta.

LE K A R I

Lekari u Hospisu obezbeđuju postupak lečenja i sprovodi

medicinske intervencije koje će najbolje ublažiti bolne i

neprijatne simptome.

Doprinose svojim znanjem i daju podršku hospisu kroz

poznavanje procesa i toka bolesti, odgovarajuće medicinske

intervencije i potvrđivanje planova nege.

Sarađuje sa drugim članovima tima, pacijentom, porodicom i

izabranim lekarom kako bi se najbolje sproveo odgovarajući

plan nege.

ME D IC IN S K A S E S T R A

Medicinske sestre imaju važnu ulogu u palijativnom zbrinjavanju , kao članinterdisciplinarnog tima najviše provode vremena sa pacijentima i odgovorne su za kontinuiranu procenu i planiranje potreba za negom.

Medicinske sestre moraju naučiti da razumeju potrebe pacijenta i da sa njim uspostavlja sistem razumevanja bez obzira na vrstu komunikacije.

Da pacijentu posvećuje maksimalnu pažnju

Svojim postupcima održava život bolesnika što duže

Da razume probleme i potrebe članova porodice i da i njima pomogne ne

samo da se pravilno ophode prema članu svoje porodice već i da prihvate neizbežan kraj

Mora znati da pacijentu u palijativnoj nezi treba dati lekove protiv bolova

pre nego što se oni pojave

Ako je pacijent van hospitalnog tretmana zavisno od stanja pacijenta

potrebno ga je obučiti da sam uzima lekove,ili da mu lekove daju članovi porodice.

Edukovati članove porodice,posetioce o pravilnom ponašanju.

SO C IJA L N I R A D N IK

Psihosocijalne potrebe pacijenata zavise od samog toka bolesti. Pacijenti koji su prošli proces lečenja osećaju strah, anksioznost i depresiju.

Psihosocijalni problemi koji se javljaju uz bolest koja ugrožava život mogu biti veliki.

Socijalni radnik procenjuje i planira intervencije u vezi

sa finansijskim, porodičnim pitanjima,tugovanjem i problemima okoline.

Socijalni radnik je uključen u terapeutsko savetovanje , prepoznavanje resursa zajednice i pomoć timu za razumevanje psihosocijalnih problema pacijenata i njihovih porodica, kao i modele prevazilaženja bolesti.

PALIJATIVNO ZBRINJAVANJE

U

U

KUĆNIM USLOVIMA

Pacijenti u terminalnoj fazi bolesti svoje poslednje trenutke žele da

provedu u svom domu.

Određeni broj pacijenata se odlučuje za negu u kućnim uslovima kada

postoje tri osnovna preduslova:

da b olest dozvoljava negu u kućnim uslovima,

da kućni uslovi to omogućavaju i

da porodica želi aktivno učestvovanje u nezi.

PR E D N O S T I PA L IJAT IV N O G

ZBRINJAVANJA U KUĆNIM USLOVIMA

Kućni uslovi daju osećaj nezavisnosti i psihološkog blagostanja:

mesto bliskosti komfornosti,

bez institucionalnih pravila kao što su to npr. bolnice.

u svojoj kući pacijent se druži sa ukućanima i učestvuju zajedno u planiranju aktivnosti, odmora, pripremanju obroka.

pacijenti mogu sprovoditi određene zadatke i na taj način se osećati korisno u svojoj porodici

privatnost pacijenta je vrlo važna: nisu izloženi neprijatnim ,a nekad i potpuno nepotrebnimmedicinskim aktivnostima (jutarnje „vizite“ i kvalitet pristupa teškom bolesniku).

ne prisustvuju patnjama drugih pacijenata u višekrevetnim sobama.

pacijenti u kućnim uslovima se osećaju zaštićeni jer su manje izloženi medicinskim zahvatimakoji su u terminalnoj fazi bolesti ponekad nepotrebni pa i štetni (intenzivna terapija, parenteralnaishrana ,dijagnostičke procedure).

u svakodnevnom životu porodica se lakše i postupno adaptira na promene zdravstvenog stanja, a smrt bližnjega u kućnim uslovima koji su zajednički delili je način da se spozna kako je i to normalan, uobičajen stadijum života.

NE G A T IV N E S T R A N E P A L IJA T IV N O G

ZBRINJAVANJA U KUĆNIM USLOVIMA

Kada je pacijent kod kuće često je porodična ravnoteža samo delimično

usklađena, ona se poremeti svakom promenom stanja pacijenta u smislu

njegovog raspoloženja i ponašanja.

Porodica suočena sa promenama obično pokazuje negativne emocije

anksioznosti,straha, krivice,ljutnje.

Smanjene su porodične aktivnosti pa i sati sna, a sve zajedno može biti i

ekonomski teško izdrživo (troškovi lečenja, odsustvovanje sa posla).

Palijativno zbrinjavanje u kućnim uslovima je onemogućeno kada je

pacijent ne želi, kada živi sam ili sa porodicom koja ne želi, ne može ili ne

zna pružiti negu.

Novonastala situacija u porodici može stvoriti veliku napetost i neprijatnost,

naročito povezano sa određenom simptomatologijom bolesti

(konvulzije/grčenje, krvarenja, zadah, inkontinencija).

Učestalija potreba za specijalizovanom medicinskom negom ,udaljenost od

najbliže bolnice mogu uticati na odluku o izbegavanju nege u kućnim

uslovima

ETIČKE VREDNOSTI

PALIJATIVNOG ZBRINJAVANJA

Palijativn im zbrinjavanjem se pacijentima koji su suočeni sa

smrtonosnom bolešću i njihovim porodicama unapređuje kvalitet

života.

Sprovodi se kroz sprečavanje i olakšavanje simptoma bolesti kroz

njihovo rano otkrivanje, procenu, lečenje, olakšavanje bola i ostalih

fizičkih, psihičkih, psihosocijalnih i duhovnih problema.

Važno je upoznati širu javnost o prednostima i značaju palijativnog

zbrinjavanja pacijenata .

Sa palijativnim zbrinjavanjem treba započeti po mogućnosti odmah

na početku suočavanja sa dijagnozom teške bolesti, jer bez obzira o

kome se radi svaki čovek treba „odreagovati “ na svoju dijagnozu

kroz faze: psihološkog prilagođavanja, ljutnje, depresije,

prigovaranja i prihvaćanja.

Etičke vrednosti u palijativnom zbrinjavanju ostvarene su kroz četiri etička principa (načela):

Dobročinstvo i neškodljivost:zahtevaju od osobe koja neguje pacijenta obavezu maksimalne dobrobiti i minimalne štete za pacijenta.

Autonomnost: princip baziran na samosvesnosti i samoodlučivanju pacijenta kao i njegovopravo na odluku.

Pravednost:predstavlja princip izgradnje kvalitetnog odnosa između pacijenta i članovainterdisciplinarnog tima, a svoje uporište nalazi u govorenju istine, čuvanjutajne i ispunjavanju obećanja.

Etika palijativne medicinekoja se odnosi na pažnju i usmerenost prema terminalnim pacijentimaodređena su kroz pet principa: istinitosti, terapijske proporcionalnosti, dvostrukog efekta, prevencije, neostavljanja i tretman bola.

SRBIJA

Razvoj palijativnog zbrinjavanja počinje u Srbiji

početkom 2003. godine

• Kao posledica starenja stanovništva, u junu 2004. otvoren

je centar za palijativno zbrinjavanje i palijativnu medicinu

"Belhospice" kao neprofitna, nevladina organizacija.

• Pored hospisa, u Srbiji, u glavnim gradskim centrima, dva

tima za palijativnu negu su pod nadzorom Instituta za

onkologiju i radiologiju Srbije (IORS) i KBC "Bežanijska

kosa" i tri ambulantne klinike za pomoćno / palijativno

zbrinjavanje onkoloških pacijenata.

ZAKLJUČAK

Iako su umiranje i smrt postali posebna naučna tema, i dalje je

nedovoljno poznato kako živeti kvalitetno do samog kraja.

Bez obzira na dijagnozu pacijenta , njegova bolest nije bolest

pojedinca, porodice, zajednice, već čitavog društva.

• Adekvatno zdravstveno prosvećivanje (mediji, ciljana

predavanja, osnivanje udruženja, volonteri) mogu dovesti do

podizanja svesti javnosti o značaju i važnosti palijativnog

zbrinjavanja.