nİtel araŞtirmada etİk sorunlar · 2018. 5. 26. · nitel araştırmada etik sorunlar atatürk...

İÇİN

DEK

İLER

• Temel Kavramlar

• Sosyal Araştırmada Etik İlkeler

• Sosyal Araştırmalarda Araştırmanın Sınırlılıkları

• Nitel Araştırmalarda Etik Sorunlar

• Tarihte Yaşanan Örnek Araştırma Etik Sorunları

• Nitel Araştırmanın Sorunlarını Azaltmada Dikkate Alınması Gereken Konular

HED

EFLE

R • Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Araştırma etiği kavramının ne olduğunu anlayabilecek,

• Sosyal bilim araştırmalarında etik ilkeleri öğrenebilecek,

• Nitel araştırmalarda etik sorunları öğrenebilecek,

• Bu araştırma yönteminde etik sorunlar nasıl en aza indirilebileceğini öğrenebileceksiniz.

ÜNİTE

3

NİTEL ARAŞTIRMADA ETİK SORUNLAR

ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ II

Prof. Dr. Yasemin ÖZKAN

Nitel Araştırmada Etik Sorunlar

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

GİRİŞ

Sosyal bilimsel araştırmalarda etik, daha çok bilimsel araştırmanın yapılışı

esnasında dikkat edilmesi gereken kurallardır. Tamamıyla objektif, araştırmayı

yapan kişi, kurum veya kuruluşların kendi düşüncelerinden arınmış; ön yargısız ve

doğru bilgiye dayalı verilerden elde edilmesi gereken sonuçlara ulaşmak için

uyulması gereken kurallar bütünüdür.

Etik, doğru ve yanlış davranışlara ilişkin kavramları içeren bir ahlak

felsefesidir. Etik kavramı kişiden kişiye, toplumdan topluma ve kültürden kültüre

değişiklik gösterebilir.

Bunun için etik kavramı bütün kurum ve kuruluşlarda bireysel yorumlarla

değişiklik arz etmemesi için kurumca belirlenmesi ve herkese uygulanabilir olması

gerekir.

Etiksel konular her türlü araştırmada yer alır. Araştırma süreci diğerlerinin

yararına genellemeler yapma yönündeki araştırma amaçları ile katılımcıların

hakları arasında gerilim yaratır. Etik, iyi şeyler yapma ve kötülükten kaçınma ile

ilgilidir. Olası zararlar uygun etik ilkelerin uygulanması vasıtasıyla engellenebilir ya

da azaltılabilir. Bu yüzden, insan deneklerin ya da katılımcıların herhangi bir

çalışmada korunması gerekmektedir. Bilimsel çalışma adına insan haklarının ihlal

edilmesi tarihte yer alan en karanlık olaylar arasındadır. Örneğin Etik olmayan bir

çalışma 1950 ila 1952 yılları arasında yürütülmüş olan bir deneydir. Bu çalışmada

1000’den fazla hamile kadına düşük önleme amacıyla yapay östrojen verilmiştir.

Bu kadınlar onayları alınmadan kimin test, kimin kontrol grubuna dâhil olduğunun

araştırmacı ve katılımcılar tarafından bilinmediği bir çalışmaya katılmışlardır.

Sadece bu kadınların çocuklarında çeşitli bozuklukların görülmeye başladığı 20 yıl

sonra bu kadınlar bu deneylerde yer aldıklarını öğrenmişlerdir

Bilim etiği ise, bilimsel çalışmalarda bulunanlara, bu çalışmalar sırasında

uymaları gereken ilkeleri gösterir.

Bilim dünyasında emek verenlerin gelenekleri, belirli standartları ve değer

ölçütlerinin yanı sıra objektif, dürüst, açık sözlü ve mesleki yönden üstün ahlaklı

olma özelliklerini taşımaları gerekir.

Bilim etiği, hatta bilim ahlakı bilimsel araştırmanın planlama ve yürütülmesi

ile ilgili uyulması gerekli ahlaki ve bilimsel standartlar olarak tanımlanabilir.

Daha genel olarak da araştırma etiği, akademik etkinliklerin yürütülmesi-

gerçekleştirilmesi sırasında karşılaşılan değer sorunları ve bunlara önerilen

çözümleri kapsayan bir alan olarak tanımlanır.



Bilim etiği konusunda, Türkiye Bilimler Akademisi, 2001 yılında ülkemizde

bilim etiği ilkelerinin belirlenmesinde ve ülkemiz bilim insanlarının, özellikle genç

bilimcilerin, bu ilkeler doğrultusunda bilgilendirilmelerine ve bilinçlendirilmelerine

hizmet etmek amacıyla 2001 yılında bir platform oluşturmuştur.

Bu yolla, yeni yetişecek kuşakların bilimin, akademik ilerleme ve

sosyoekonomik yükselmeye hizmet eden bir araçtan çok; insanları yücelten bir

uğraş, bir ülkü olduğu yönünde aydınlatılmalar hedeflenmektedir.

Sosyal bilimsel araştırmalarda etik ilkeler konusundaki ilk adımlardan biri

1964 Helsinki İnsan Hakları Deklarasyonu ile atılmıştır.

Bu ilkeler:

1. Etik sorumluluk bireysel araştırmacıya aittir.

2. Araştırmaya katılanlar; özellikle öğrenciler, kişisel çıkarlar için ruhsal

çöküntüye itilmemelidir.

3. Araştırmaya katılanlar için bilgiye dayalı onay önerilir ya da gereklidir.

4. Özel yaşama gizlilik veya anonimlik tanınmalıdır.

5. Katılımcılar zorlanmamalı ya da aşağılanmamalıdır.

6. Probleme uygun bir araştırma yöntemi benimsenmelidir.

7. Katılanlara uygun gelmeyen sonuçlar araştırmadan çıkarılmalıdır.

8. Araştırmayı destekleyen kurum (sponsor) tanımlanmalıdır.

9. Araştırma deseninin bulgularla ilgili ayrıntıları serbest bırakılmalıdır.

10. Bulguların tüm yorumları verilerle tutarlı olmalıdır.

11. En yüksek yöntemsel standartlar kullanılmalı ve doğruluk için

çabalanmalıdır.

12. Gizli araştırma yürütülmemelidir.

13. Araştırmanın istenmeyen yan etkileri tahmin edilmeli ve bunlar bulguların

yayınlanmasında göz önünde bulundurulmalı gibi ilkelerden oluşmaktadır.

Ayrıca bilimsel bir ortam içinde araştırmanın amaçlanması, tasarımı, iletilmesi

veya rapor edilmesi için genel olarak kabul edilen kurallardan ciddi şekilde sapma;

yalan söyleme ve uydurma; tahrif, taklit etme veya değiştirme; aşırmacılık veya

benzer uygulamalara bilimde etik dışı, uygunsuz ya da kusurlu davranış adı

verilmektedir.

Farklı Aşamalarda Etik Dışı Davranışlar göz önünde bulundurulduğunda görgül

araştırma sürecinde;

Gönüllülük, bilgilendirilmiş rıza, mahremiyet, zarar vermeme, gizlilik,

ilkelerine aykırı davranışlar şu başlıklar altında ele alınabilir:



Veri Analiz Sürecinde;

Sahte veri kullanma, verileri çarpıtma ve filtreleme

Sahtecilik ve aşırma (intihal)

Araştırma Sürecinde;

Gönüllülük

Bilgilendirilmiş rıza

Mahremiyet

Zarar vermeme

Gizlilik

Sahte veri kullanma

Analiz sürecinde;

Anketleri katılımcılar dışındakilere doldurtma

İstenilen sonuçlar doğrultusunda verilerle oynama

İstenmeyen sonuçları gizleme

Yazma sürecinde;

Sahtecilik: Başkasına ait bir çalışmayı, araştırmacının kendi çalışmasıymış

gibi sunması

Çalışmayı bir kişiye ya da kuruma yaptırma

Aşırma

Alıntı yapıldığı hâlde kaynak göstermeme gibi bazı etik sorunlardan söz

edilebilir.

ARAŞTIRMA KONUSUNUN BELİRLENMESİ VE

ARAŞTIRMA YÖNTEMİNDE ETİK

Bilimsel merak, bir araştırma girişiminin temelidir. Araştırmacılar bazı

araştırma soruları oluşturarak bu sorulara yanıt ararlar. Ancak burada her konuda

araştırma yapılabilir mi sorusu akla gelmektedir. Bir araştırmanın hem bilimsel hem

de etik anlamda nasıl bir içeriğe sahip olduğu son derece önemlidir. Örneğin

Nuremberg Kodu, “Bir araştırmanın, sonuçları ile toplumun iyiliğine hizmet etmesi”

gerektiğini vurgulamaktadır (Yıldırım ve Şimşek 2005).



Araştırma Etiği 6 Temel Etik Prensibi Ortaya Koyar:

Araştırmacılar bütünlük ve araştırmanın özellikleri gösteren yolları

düzenlemelidir. Araştırmacılar çalışmanın amaç, metot, ulaşılması niyetlenen

sonuçları ve riskleri ortaya koymalıdır. Elde edilen bilgiler araştırmanın konusuyla

alakalı olmalıdır. Araştırmaya katılanların gönüllüğü esas alınmalıdır. Katılımcıların

zarar görmesinden kaçınılmalıdır. Araştırmacıların bağımsız ve tarafsız olması

gerekmektedir.

Gönüllülük bir araştırmada en temel etik esaslardan biri olarak görülmektedir.

Katılımcıların gönüllüğü:

Katılımcılarla yürütülen araştırmalar; katılımcıların kendilerinden bilgi

sağlayarak (Anket, görüşme, gözlem vb.)

Katılımcılar hakkında başka kaynaklardan bilgi sağlayarak (Resmî ve özel

kayıtların incelenmesi)

Katılımcıları belli uygulamalara maruz bırakarak (Deneysel uygulamalar)

gerçekleştirilebilir.

Bu tür araştırmalarda dikkat edilmesi gereken bazı etik kurallar vardır.

Araştırmalar, katılımcıları olabildiğince riske sokmayacak şekilde planlanmalı ve

yürütülmelidir. Veri toplama araçlarının içeriği ve uygulanışı, katılımcıları küçük

düşürücü, rahatsız edici, yorucu, işleri aksatıcı olmamalıdır. Katılımcılara;

araştırmanın amacı, umulan yararları, nasıl yürütüleceği, olası riskleri, gizlilik ilkesi

ve kendilerinden neler bekleneceği ile ilgili bilgiler verilmelidir. Ancak bu

açıklamalar, katılımcıların araştırma ve ilgili davranışlarını ve veri toplama

araçlarına verecekleri yanıtları yönlendirecek nitelikte olmamalıdır. Katılımcıların

18 yaşından küçük olması durumunda, araştırmayla ilgili bilgiler, katılımcıların

kendilerine ve ailelerine, katılımcıların herhangi bir nedenle (Engelli, bunama vb.)

ayırt etme gücüne sahip olmamaları durumunda katılımcıların yasal sorumlusuna

verilmelidir. Deneysel araştırmalarda katılımcıların adı, adresi ve araştırmada neleri

kabul ettiği (Video çekme, üç ay süreyle araştırmaya katılma) bir yazılı anlaşma ile

onaylanmalıdır. Yazılı bir anlaşma yapılsa bile, katılımcılara dilediklerinde

araştırmadan çekilme hakkı tanınmalıdır. Katılımcıların bilgileri gizli tutulmalıdır.

Sosyal Bilimlerde Araştırmanın Sınırlılıkları

Sosyal bilimlerde araştırma konusu, araştırmacı ve katılımcılar için çeşitli

riskler söz konusudur. Risk, fiziksel ve psikolojik zarar olarak tanımlanabilir.

Araştırmacılar insanla çalıştıkları için araştırmanın olası tüm risklerini göz önünde

bulundurmalıdır ve zararı en aza indirmelidir. Katılımcılara saygı, yarar konusu göz



önünde bulundurulmalı ve gönüllük esas olmalıdır. Araştırma konusu, veri

toplanabilir bir amaç etrafında toplanmalı, her şeyden bağımsız ve kamu hizmeti

özelliği taşımalıdır. Sosyal hizmet bilim araştırmaları açısından konuya yaklaşırsak

korunmaya muhtaç çocuk, yaşlı, engelli, madde bağımlısı, ergen, suçlu, hasta gibi

dezavantajlı gruplarla çalışan bir mesleğin araştırma, veri toplama noktasında

sıkıntılı bir süreç geçireceği gerçeği göz önünde bulundurularak hem araştırmadan

doğru veriler elde edilmesi hem de müracaatçıların yararının gözetilmesi

noktasında tedbirler alınmalıdır.

Ayrıca şu konuya da değinmekte fayda vardır ki araştırmanın başlangıç kısmını

oluşturan “literatür araştırması” için sosyal bilimlerde sınırlı faktörler vardır.

Örneğin; Fen bilimlerinde araştırma alanının uluslararası olması nedeniyle yapılan

araştırmalar dünyanın her yerinde aynı alanda çalışan araştırmacıları

ilgilendirmektedir.

Sosyal Bilimlerde ise çalışma alanı içinde bulunulan toplumla yakından ilgilidir

ve üretilen bilgi fen bilimlerinde olduğu kadar yansız ve evrensel değildir.

Bu alanda yapılan araştırmalar, sosyal bilimler alanında bilgi üretiminin ve

tüketiminin büyük ölçüde ulusal düzeyde gerçekleştiğini, bu alanda çalışan

araştırmacıların öncelikle ulusal ve kendi dillerindeki yayınlara atıf yaptığını

göstermektedir.

Yerel çalışmanın yanı sıra, ulusal dilde yayın yapma faktörü de literatür

araştırmasını etkilemektedir.

Sosyal bilimlerde yerel çalışma, kendi kültür ve düşüncesini en iyi kendi

dilinde anlatabilme düşüncesinin yanında bu alanda uluslararası dergilerde yayın

yapma seçeneğinni fen bilimlerine oranla daha az olmasının da bu sonuçlar

üzerinde etkisi vardır.

Mark Israel ve Lain Hay’ın 2006 yılında yayınladıkları Sosyal Bilimler için

Araştırma Etiği kitabında “Niçin Etiğe Özen Göstermeliyiz?” sorusu 6 başlıkta

incelenmiştir:

Etik, zararı en aza indirir ve iyiliğin miktarını artırır: Etik davranış, bireyleri,

toplumu ve çevreyi korur ve iyilik miktarını yükseltir. Sosyal bilimciler güzel bir

dünya oluşturmak için uğraşırlar ve bireysel, çevresel ve toplumsal sorunları en aza

indirmeye çalışırlar.

Güven Temin Etmek: Etik davranış, güvenin teminatına yardımcı olur. Sosyal

bilimciler dürüst ve güvenilir olurlarsa, insanlar araştırmacının çalışmalarına katkı

sağlayabilir.

Araştırma bütünlüğünü sağlama: Araştırmacı, araştırma konusuyla ilgili bilgi

konusunda seçici olmalı araştırmanın konusu ve amacına uygun bilgilere yer



vermelidir. Alıntı yaparken dikkat etmeli, yanlış, eksik ya da çalıntı bilgi

vermemelidir. Bir de ürettiği bilgi ve araştırma sonuçları geçerli ve mümkün olmalı,

diğer sosyal bilimciler tarafından onaylanmalıdır.

Organizyonel ve Profesyonel İsteklerin Tatmini: Etiğin korunması hakkındaki

bir diğer sebep; “bireysel yapabilirlik” için kurum ve halkın ortaya koyduğu

isteklerdir. Rüşvet, kötü davranış ve uygunsuzluk dünyada rapor edilen kötü

davranışlardandır.

Okullar, üniversiteler, işverenler ve profesyoneller; işçi, üye ve temsilcilerinin

etik olmayan davranışlarından kendilerini korumaya çalışırlar.

Tarihte, profesyoneller iş, meslek ve halk arasında anlaşma konusunda çok

önemli bir rol oynamışlardır. Profesyoneller ahlaklı davranış düzenlemeleri için

prosedür ve süreçleri benimsemelidirler.

Yeni ve daha zor problemlerle mücadele etmek: Sosyal araştırmacılar

genellikle birtakım zorluklara göğüs gererler. Karşılaşılan sorunlar araştırmanın

teknik kalıplarının dışında, sosyal, politik ve ekonomik koşulları içerir. Örneğin; bir

araştırmacı kırsal alanlardaki ölümlerle ilgili bir araştırma yapmak istemiş ve oğlu

tarım kazasında ölen bir kadının evine gitmiştir.

İlginin Rehberliği: Araştırmacılar erdemli ve doğru işler yapmak adına diğer

profesyonellerin de destekleyeceği güvenilir veriler ortaya koyar. Araştırmanın

başlangıç noktasında, araştırmacının ilgi ve merakı kişiyi yönlendirir. Araştırmacılar,

etik düzenlemelere ilişkin en iyi politikaları geliştirmek durumundadırlar.

NİTEL ARAŞTIRMALARDA ETİK SORUNLAR

Nitel araştırmada etik problemlerin doğası nicel araştırmada yer alanlardan

daha belirsiz ve farklıdır. Örneğin, araştırma grubuna araştırmacının nasıl giriş

sağladığı ve katılımcılar üzerinde araştırmacının etkileri ile ilgili olası etiksel

çatışmalar vardır. Literatür, nitel sağlık araştırmalarında etik sorunlar ile ilgili birkaç

örnek ortaya koymaktadır. Punch (1994) nitel araştırmalarda etiksel hataların

hemen hemen hiç duyulmadığı iddiasında bulunmaktadır. Ancak, Batchelor ve

Briggs (1994) etiksel konuları ele almada araştırmacıların yaşadığı başarısızlığın bu

araştırmacıların nitel çalışmaların tahmin edilemez olan doğası ile başa çıkmada iyi

hazırlanmamış olmalarından kaynaklandığı iddiasında bulunmaktadır.

Nitel araştırmacılar araştırmalarını insanları ve onların doğal çevrelerini

keşfetmeye, incelemeye ve tanımlamaya odaklarlar. Nitel araştırmanın içinde

araştırmacılar ile katılımcılar arasındaki ilişkiler ve güç etkileşimleri ile ilgili

kavramlar yer almaktadır. Bir araştırmaya katılma arzusu katılımcının kendi



tecrübelerini paylaşma isteğine bağlıdır. Araştırmacılar araştırma ilkeleri ile etik

arasında bir denge kurmak zorundadır.

Bu durumda araştırma konusunun belirlenmesinde yarar ve zarar

çözümlemesinin iyi yapılması ve araştırma sonuçlarının, bilimin temel ilkelerine

aykırı düşmesi olasılığının gözden geçirilmesi gerekir.

Özellikle araştırmaya konu edilen bireyler herhangi bir biçimde zarar

görebilecek iseler böyle bir araştırmanın tasarlanması konusu etik açıdan

tartışılmalıdır.

Araştırma etiği kavramının gündeme ne zaman geldiği incelendiğinde, İngiliz

Matematikçi Caharles Babbage’nin 1830 yılında Bilimsel Araştırmalarda Sahtekârlık

üzerine bir kitap yazdığı görülür.

Babbage, bu çalışmasında hâlâ kullanılan bazı kavramları tanımlamıştır.

Verilerin pişirilmesi (cooking the data), yani araştırmacının yalnızca kendi

hipotezlerine uygun verileri seçmesi ve diğerlerini görmezlikten gelmesi bunlardan

biridir.

1950’den 1980’lerin başına kadar geçen sürede bilimsel araştırmalar eşi

görülmemiş biçimde artmıştır.

Araştırmacılar olgular ve kuramlar üzerine kafa yormuşlar ancak araştırma

öznelerinin bedensel ve ruhsal bütünlüğüne karşı çok az bir dikkat göstermişlerdir

İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi dönemi bilim adamlarının, insanlar üzerinde

bilim adına yaptıkları insanlık dışı deneyler, canlı virüs, zehir ya da test edilmemiş

ilaçların verilmesi gibi uygulamalar araştırma etiğinin tartışılmaya başlanmasında

önemli bir dönüm noktası olmuştur.

Bu dönemde Nazi toplama kamplarındaki kişiler üzerinde 26 farklı deney

yapılmıştır. Bunlar;

Soğuk su deneyleri

Gerekli olmadığı halde kemik ve organ aktarımları

Antibakteriyal ilaçların etkilerini görmek için kişilere bakteri aşılanması

İkizlerin organlarını ve kan damarlarını birleştirerek siyam ikizleri

üretmek

Sıtma ilaçlarını denemek için tutsaklara sıtma aşılanması,

Hardal gazı deneyleri

Tifüs aşılanması

X-ray etkisi deneyleri



Çocukların göz renklerini değiştirmek için onlara Metylen enjekte

edilmesi gibi pek çok deney insanların sakatlanmasına ve ölmesine yol

açmıştır.

Bu deneyler yapılırken insanlara ne bilgi verilmiş ne de onların rızası

alınmıştır. Risklerin azaltılması için en küçük bir girişimde bulunulmamıştır. Bu

dönem bilimsel araştırma adına insan yaşamı ve onurunun ayaklar altına alındığı

bir dönem olmuştur.

Ardından gelen yıllarda da dünyanın çeşitli ülkelerinde etik kaygı uyandıran

bazı araştırmalar uygulamaya konmuştur.

Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri Kamu Sağlığı Servisince 1932-1972 yılları

arasında gerçekleştirilen ve 40 yıl süren “Tuskegee Frengi Çalışmaları”, etik

uygulamanın ciddi biçimde ihlal edildiği çok önemli bir örnektir.

Bu araştırmanın amacı frengiye yakalanmış zenci erkekleri uzun süreli olarak

gözleyerek, tedavi edilmeyen frenginin ne gibi sonuçlar doğuracağını tanımlamaktı

Bu araştırma için hastaların onayı alınmamıştı ve araştırmaya katılan 400

erkek tedavi dışında bırakılarak yaşamları ve sağlıkları ellerinden alınmıştı.

Araştırma sırasında ölen kişilere otopsi yapılabilmesi için, araştırma ekibi

ücretsiz defin hizmeti sağlıyordu. Aile bireylerinin ise otopsi yapıldığından haberi

yoktu. Çalışma 1972 yılında, medyanın çabası ile kamuoyunun yetkililere baskı

yapmaları sonucunda bitirildi.

Kaç hastanın ilerlemiş frengi nedeniyle yaşamını kaybettiğine ilişkin tahminler

28 ila 100 arasında değişiyordu.

Bu araştırmanın sonlandırılmasından kısa bir süre sonra, resmî organlar bu

araştırmanın etik olarak kabul edilemeyeceğini ilan ettiler

Araştırma sürecindeki etik dışı uygulamalar sadece tıbbi ya da temel

araştırmalarda değil, davranış bilimleri ile ilgili araştırmalarda da ortaya çıkmaya

başlamıştır.

Bu örneklerden önemlileri arasında Stanley Milgram’ın (1963) insanın emir ve

kontrol edilmeye ilişkin eğilimleri araştırması ile Humprey’in (1970) erkeklerin

kamuya açık tuvaletlerdeki homoseksüel ilişkilerini konu eden araştırması

sayılabilir.

Milgram insanın otorite figürlerine itaat etme eğilimini öğrenmesi konusuna

ilgi duymuştur.

Bu olguyu gözlemek için öğretici konumundaki deneklere, öğrenen

konumundaki denekler bir hata yaptıklarında, öğrenmelerini kolaylaştırmak için

onlara elektro şok vermelerini söyledi. Öğretici denekler, her hatada daha fazla şok



verme eğilimine girdiler. Hatta pek çoğu öldürücü dozda şok vermeye başladı.

Gerçekte deneklerin hiçbirine şok verilmiyordu. Ancak öğrenici deneklere bir

işareti gördüklerinde şok verilmiş gibi davranmaları istenmişti. Deneklerin hiç

birinde duygusal anlamda bir acıma ya da suçluluk gözlenmedi (Berg, 1995)

Etik açıdan tartışmalı bir diğer araştırma da sosyoloji alanında doktora adayı

olan Humpreys’in farklı restoran ya da parkların tuvaletlerinde erkeklerin

homoseksüel ilişkilerine ilişkin olarak yaptığı araştırmadır (tearoom trade).

Humpreys insanları gizlice gözledi ve sonra onları izleyerek arabalarının plaka

numaralarını aldı.

Daha sonra bu plaka numaralarından yola çıkarak bu kişilerin adreslerini

saptadı ve yaklaşık bir yıl sonra bu kişilere kendini “sağlık hizmetleri araştırmacısı”

olarak tanıtıp onları ziyaret etti.

Bu ziyaretle Humpreys, bu kişilerin cinsel davranışları ve medeni durumları

hakkında pek çok bilgi elde etti

Humpreys’in 1970 yılında bu araştırmasını yayınlamasından sonra,

mahremiyeti ihlal ettiği, araştırmacı kimliği konusunda yalan bildirimde bulunduğu,

araştırma kapsamındaki kişileri kandırdığı için çok ciddi eleştirilere uğradı.

Bu eleştiriler bugün araştırma etiğinin ana konularındandır.

Bilimsel araştırma adına yapılan pek çok etik dışı uygulamanın önüne

geçilebilmesi bazı etik ilkeler ve düzenleyici kodların oluşturulmasını gerektirmiştir.

1949 yılında yayınlanan Nüremberg Kodu (The Nuremberg Code), İkinci Dünya

Savaşı döneminde bilim adamı ve doktorların yaptıkları acımasızca eziyetler

nedeniyle yargılanması için gereken standartları oluşturmak amacını taşıyordu.

Nuremberg Kodu, klinik araştırmalarda gönüllü olarak kullanılabilmesi için

gerekli koşulları içeren on temel ilkeden oluşuyordu. (Bulger, 2002)

Sosyal hizmet alanında araştırmacılar araştırma ve uygulamacı olarak rollerini

birbirleri ile çatışma içinde bulabilirler. Nitel çalışmalar insanların günlük

yaşamlarında katılımlarını içeren ortamlarda sıkça yürütülür. Bu yüzden, insanları

içeren her türlü çalışma bu türden etkileşimlerden ortaya çıkan etiksel konuların

farkındalığını gerektirir.

NİTEL ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ KONULAR

Her ne kadar etik denetleme kurulları pek çok sağlık araştırma önerilerini

inceleyen, aynı zamanda katılımcıları korumada sorumlu olan araştırmacılardır.

Dresser (1998) etik sorgulamalar ve prosedürlerin yönetimsel yükünün

katılımcıların korunması tarafından dengelendiğini ifade etmektedir. Yüksek riske



sahip olan çalışmaların yakından denetlenmesi gerekir. Nitel çalışmalarda,

araştırmacılar büyük oranda görüşmeler, gözlemler, yazılı materyaller ve duyusal-

görsel materyaller vasıtasıyla veri toplanmasına bağlıdırlar. Sahada, veri toplamak

için araştırmacıların katılımcılara ulaşarak görüşmeler yapması gerekir, böylece

araştırmacılar ile katılımcılar arasında gerçekleşen sosyal etkileşimin kalitesi bilgiye

ulaşmayı kolaylaştırabilir ya da engelleyebilir. Alana giriş sağlandıktan ve veri

toplamanın ilk safhaları gerçekleştirildikten sonra, araştırmacılar araştırma

planlarında tahmin edilmemiş olan etiksel ikilimler yaşayabilirler (Field & Morse,

1992).

Ramos (1989) nitel çalışmaları etkileyebilecek olan üç tür problemi

tanımlamaktadır: Araştırmacı/katılımcı ilişkisi, araştırmacının veriler ile ilgili

subjektif yorum yapması ve dizaynın kendisi. Örneğin, araştırmacının kandırması

ya da zarar verici bilgileri açıklaması gerçekleşebilir. Humphrey’in homoseksüeller

ile ilgili gerçekleştirmiş olduğu çalışma bunun bir örneğidir (Punch, 1994). Onun

yanlış yönlendirme kullanarak gerçekleştirmiş olduğu katılımcı gözlemleri onun

doktora derecesini elinden geri almak isteyen Amerikalı akademisyenleri şok etti.

Erkekleri kamu banyolarında gözlemledi ve farklı bir proje altında çalışıyormuş süsü

vererek onları evlerine kadar takip etti (Punch, 1994). Clarke (1996) adli

laboratuvar biriminde bu insanları yanıltmayı kullandı ve bunun da “kirlenmemiş”

veri elde etmek için gerekli olduğunu iddia etmekteydi. Bir hemşire yardımcısı

olarak çalışırken altı haftalık bir dönem boyunca katılımcı gözlemlerini kullandı.

Clarke araştırmacı rolünü açığa çıkarmadı. Notlarını almak istediğinde ya da bir

şeyler kaydetmek istediğinde lavaboya gitmekteydi. Clarke metodunu deneklerin

davranışlarının duyarlı yönleri ile uğraşırken bir miktar yanıltmanın uygulanabilir

olduğunu ifade ederek savunmaktaydı.

Araştırma protokollerini hazırlarken, araştırmacılar bilgi verilerek alınan rıza,

gizlilik, veri yaratma ve analiz etme, araştırmacı-katılımcı ilişkileri ve nihai çıktıların

bildirilmesi gibi çalışmada ortaya çıkması beklenebilen olası etiksel konuları dikkate

almalıdırlar (Neuman, 2011).

Veri Toplama Süreci

Nitel araştırmaların amacı görüşmeler ve gözlemler yoluyla katılımcıların bakış

açısından bir olgunun tanımlanmasıdır. Araştırmacının niyeti katılımcıların sesini

dinlemek ve onları doğal ortamlarda gözlemlemektir. Araştırmacının bu tecrübeler

ile ilgili yorumları içeriden/dışarıdan bir bakış açısı olarak tanımlanmalıdır (Field &

Morse, 1992). Bu ifadenin kabulü araştırmacıların, katılımcıların bilgilerini gönüllü

bir biçimde paylaşacak olan bağımsız kişiler olduğunu fark etmeleri anlamına

gelmektedir. Dengeli bir araştırma ilişkisi kendini ifade etmeyi, güveni ve olası



etiksel konuların farkındalığını destekleyecektir. Kvale (1996) görüşmeyi bir ahlaki

girişim olarak kabul etmiş ve katılımcıların cevaplarının görüşmeden etkilendiğini

ve görüşme yolu ile elde edilen bilgilerin insan tecrübelerini anlamamızı etkilediğini

iddia etmektedir. Araştırmacılar ve katılımcılar arasında var olan kişisel etkileşim

veri toplamda önemlidir ve bunun için araştırmanın odak noktası ve araştırmacının

rolü net olmalıdır. Araştırmacının sahanın durumu ile ilgili algılamaları bu

etkileşimlerin doğası tarafından etkilenir (Punch, 1994).

Nitel araştırma metotları görüşmeler ve gözlemler vasıtasıyla verilerin nasıl

toplanacağını tahmin etmeyi zorlaştırsa da (Streubert & Carpenter, 1999),

araştırmacıların görüşmelerin olası sonuçları ile ilgili beklentileri olması ve olası

fayda ve zararları tartması gerekir. Örneğin, şiddet madurları ile görüşme yapma

söz konusu olduğunda, bu görüşme acı dolu tecrübeleri harekeet geçirebilir ve

katılımcı görüşme esnasında kendini sıkıntılı hissedebilir. Bu durumda, araştırmacı

bir etiksel ikilem ile karşı karşıyadır: Görüşmeye devam etmek ve incelenen konu

ile ilgili daha fazla bilgi edinmek ya da görüşmeyi kesmek ve katılımcıyı uygun bir

tedaviye yönlendirmek. Devam etmeye karar vermek araştırmacının sıkıntı verici

tecrübeden elde edilecek olan verileri katılımcının yaşadığı stresten daha değerli

gördüğü anlamına gelmektedir. Smith (1999) katılımcıların hoş olmayan hatıraları

ile yüz yüze bırakılmasının olası tedavi edici faydalarından ve sürekli olarak rıza

almanın öneminden bahsetmektedir. Hutchinson,” Wilson, ve Wilson (1994) nitel

görüşmelerin faydalarını şöyle tanımlamaktadır; iç dökme, olayın kabulü, bir amaca

sahip olma duygusu, kişisel farkındalık, güçlenme, iyileşme kurbanın sesini

duyurması. Görüşmeyi kesmek ve katılımcının sıkıntısı için olası çözüm yolları

aramak araştırmacının katılımcının kırılganlığını ve haklarının farkında olduğunu

işaret eder. Araştırmacıların ahlaki yükümlülüğü katılımcıları danışmanlara

yönlendirmek ve konuşarak durumun kontrolünü yeniden ele geçirdiğinden emin

olmaktır. Bazı durumlarda, görüşme sonrası telefon etme ya da ziyaret uygun

olabilir.

Görüşmeden ortaya çıkabilecek olan etiksel ikilemleri tahmin etmesi zordur

ancak araştırmacılar olası duyarlı konuların ve olası çatışma alanlarının farkında

olmalıdırlar. Bir görüşmenin en önemli özellikleri gizlilik ve bilgi temelinde alınan

rızadır fakat aynı zamanda eski yaraların açılması ve sırların paylaşılmasıdır.

Görüşme hem araştırmacı hem de katılımcı açısından yeni riskleri ortaya çıkarır.

Araştırmacılar kanun gereği çocuk ya da yetişkin tacizi, uyuşturucu satıcılığı, ya da

suçlar ile ilgili bilgileri bildirmek zorunda olabilir. Ev içi şiddet ya da suç ile ilgili

davalarda araştırmacıların kayıtları istenebilir (Lutz, Shelton, Robrecht, Hatton, &

Beckett, 2000).



Nitel araştırma literatüründe önemli kabul edilen etiksel ikilemlere

verilebilecek bir örnek şu şekildedir. Bir görüşme esnasında, bir katılımcı kendisi ile

görüşme yapmakta olan yüksek lisans öğrencisine uyuşturucu satım işine karıştığı

yönünde bir ifadede bulundu, öğrenciye hocalarından birisi tarafından bu türden

görüşmeleri rapor edilmemesi gerektiği yönünde tavsiyede bulunuldu. Bir yıl sonra

bu katılımcının eşi aşırı uyuşturucu kullanımından dolayı öldü. Nitel sağlık çalışması

yapan araştırmacılar sadece gizliliğin korunması ile ilgili verdikleri sözün

farkındalığını sürdürmekle kalmamalı ayrıca karşılaşılabilecek olan etiksel ve

hukuksal olaylar karşısında da dikkatli olmalıdır. Araştırma projeleri için var olan

etik kodlar ve rehberler araştırma esnasında ortaya çıkabilecek olan olası etiksel

konuların hepsine cevap veremeyebilir. Ayrıca, bir klinik alanda gerçekleştirilen

gözlem esnasında çalışmanın bir parçası olmayan etiksel ikilemler de ortaya

çıkabilir.

Patton (1990) katılımcı gözlemi gerçekleştirirken çalışmanın amacının tam

olarak ortaya konulmasını tavsiye eder ve yanlış ya da yanlı açıklamaların çok riskli

olduğunu ve gereksiz bir stres yarattığını iddia etmektedir. Nitel araştırmacıların

genellikle araştırma tecrübesini orijinal haliyle tanımlamaları beklenir (Munhall,

1988). Araştırma protokolü insani deneklerin korunmasını sağlayacak olan yeterli

bilgiyi sağlamalıdır. Ayrıca, bu türden protokoller çalışmanın nasıl yürütüleceği ile

ilgili detaylar vermelidir be verilere ulaşma ve verilerin saklanması takip etmelidir.

Etik İlkeler

Nitel araştırmanın doğasında yer alan güçlükler iyi bir biçimde oluşturulmuş

olan etik ilkelerin ve özellikle de otonomi, fayda ve adalet ilkelerinin farkındalığı ve

kullanımı tarafından yumuşatılabilir.

Otonomi (özgürlük)

Bazı araştırmacılar katılımcıların sağlıklarının korunmasının en önemli şey

olduğunu iddia etmektedirler (Dresser, 1998; Kvale, 1996; Munhall, 1988;

Raudonis, 1992). Capron (1989) her türlü araştırmanın rehberinin insanlara saygı,

fayda ve adalet ilkeleri olması gerektiğini ifade etmektedir. İnsanlara saygılı olmayı

katılımcıların haklarının korunması olarak görmektedir, bunların içinde çalışma

hakkında bilgilendirilme, özgür bir biçimde çalışmaya katılma kararını alabilme ve

herhangi bir yaptırıma maruz kalmadan istediği zaman çalışmadan ayrılabilme yer

almaktadır.

Nitel bir çalışmada, bu ilke bilgi temelli rıza alınarak karşılanabilir, bu da çok

fazla bilgilendirme ile eksik bilgilendirme arasında bir denge kurmak anlamına

gelmektedir (Kvale, 1996). Ayrıca özgür insanlar olarak katılımcıların kendi sahip



oldukları çalışmaya katılmayı reddetme ya da kabul etme haklarından yararlanması

anlamına gelmektedir. Rıza, güven ile ilgili görüşme ve sürekli bir görüşme

anlamına gelmektedir (Field & Morse, 1992; Kvale, 1996; Munhall, 1988).

Bilgi temelli rıza dinamiktir. Örneğin, kronik hastalara bakım veren ailelerin

tepkileri incelendiğinde bilgi temelli rızanın kimden alınması gerektiği

belirlenmelidir. Bu sadece bakım sağlayanları ya da hastanın kendisi ve ailenin

diğer bireylerini de ilgilendirebilir.

Fayda

Araştırma ile yakından bağlantılı ikinci bir etik ilke faydadır (diğerlerine iyilik

yapmak ve zarara engel olmak). Bazı durumlarda fayda aşırı abartılıp baba gibi

davranmaya kadar gidebilir. Baba gibi davranma yaklaşımı otonominin ve tercihte

bulunma özgürlüğünün devre dışı bırakılması anlamına gelmektedir. Örneğin,

araştırmacı yaşlı kadınlar arasında şiddet problemini ele alabilir ancak çok kırılgan

oldukları için onları dâhil etmemeye karar verebilir. Bu durumda, araştırmacı yaşlı

kadınlara kendileri adına karar verebilme ve tecrübelerini duyurabilme

özgürlüğünü tanımamaktadır.

Veri toplamak ve seçim kriteri olarak kullanılan araştırma stratejilerinin de

etiksel bazı yansımaları olur. Örneğin, Raudonis (1992) yaşlılar evlerinden

hastaların empati algıları ile ilgili olarak yapılacak çalışmanın katılımcılarını

belirleme esnasında dâhil etme kriterlerine büyük önem atfedilmesi gerektiğini

ifade etmektedir. Rıza verememe ya da açık uçlu görüşmelere katılamama

durumunda olan hastalardan katılımda bulunmaları istenmedi.

Eğer araştırmacılar fayda ilkesini önemsiyorsa, katılımcıların kimliklerinin

açıklanmasının olası sonuçlarını dikkate almaları bir ahlaki yükümlülüktür. Takma

isimlerin kullanılması tavsiye edilir. Ancak, çalışmanın katılımcıların kolayca

tanınabileceği küçük toplumlarda yapılması durumunda bu strateji yeterli

olmayabilir. Bu tür durumlarda, çalışmanın açıklanacağı ortamlar

sınırlandırılmalıdır. Gizlilik ve izin vermeme gibi durumlar sadece araştırmanın

mahkemeye çağrıldığı hukuksal durumlarda göz ardı edilebilir. Eğer mahkemede

ifade vermek gerekliyse, çocuk ya da yetişkin tacizlerinde olduğu gibi, katılımcılara

ilgili bilgilerin gizlilik dışı tutulacağı bilgisi verilmelidir. Gizlilik için var olan

gereksinime rağmen, nitel araştırma bir araştırmada gerçekleşen her türlü

aktivitenin dokümanlara kaydını gerektirir. Bunun amacı diğer araştırmanın yapılan

çalışmayı takip edebilmelerini sağlamaktır (Streubert & Carpenter, 1999). Bu süreç

gizlilik ve isim vermeme ile ilgili etiksel bir ikilem yaratır. Bazı durumlarda,

katılımcıların diğer başka araştırmacılarında süreç ve verileri gözden geçirmek

isteyebileceklerini bilmeleri gerekir.



Nitel araştırmacılar tartışma, analiz ve gelecekte benzer

hataların engellenmesini sağlamak için çalışmalarında

karşılaştıkları etik sorunları ve olayları

bildirmelidirler. Hemşire araştırmacılar etik ilkelere

önem vermenin insan haklarının korunması

anlamına geldiği anlayışına saygı duymalıdırlar.

Adalet

Adalet ilkesi eşit pay ve adil olmayı ifade etmektedir. Bu ilkenin önemli ve

ayırt edici özelliklerinden birisi katılımcıların sömürülmesinden kaçınılmasıdır. Nitel

çalışmada araştırmacının adalet ilkesini anlaması ve uygulaması katılımcıların

kırılganlıklarının farkındalığı ve onların çalışmaya katkılarının bilinmesi ile

gösterilebilir.

Örneğin, eğer araştırmacılar veri analizi esnasında bir kavram ya da raporun

başlığının bir katılımcının katkılarından temel alacağını dikkate alırsa, etiksel olarak

araştırmacının bu kavramı kullanmak için izin alması ya da en azından konuyu

katılımcı ile tartışması gerekir. Bu şekilde, bu katılımcının katkıları takdir edilmiş

olur. Adalet ilkesini uygulamanın diğer bir yolu da azınlık ya da dezavantajlı olan

grupların seslerini dinlemek ve çocuklar, mahkûmlar, zihinsel özürlüler ve yaşlılar

gibi en kırılgan olanları korumaktır.

Capron (1989) araştırmacılar adalet ilkesini uygulamak istediklerinde

uygulama sorunlarının ortaya çıktığını söylemiştir. Örneğin, adalet ilkesinin

uygulanması zaten yük altında olan katılımcıların üzerine daha fazla yük

bindirmemelidir. Bir örnek olarak kuduz aşısı yapılacak olan Etiyopyalılardan

alınacak olan rıza formunun yerel dile çevrilmemiş olmasıdır (News in Brief, 1999).

Benzer bir durum Zambia ve Malavi’den çocuklar ile gerçekleştirilen sıtma

projesinde yaşanmıştır, bu çalışmada da ebeveynler çalışmanın deneysel doğası

hakkında bilgilendirilmemişlerdir.

ARAŞTIRMACILAR İÇİN ORTAYA ÇIKAN SONUÇLAR

Araştırmacının içinde çalıştığı ya da bildiği bir alanda nitel bir araştırma

yürütmek bazı etiksel durumlara yol açabilir. Klinikçi/araştırmacı durumları bildiği

için daha iyi sonuçlar alabilir ve hastaların güvenini kazanabilir. Ancak, tanınan bir

araştırmacı daha az bilgi edinebilir. Hastalar ve çalışanlar katılmaya ve verdikleri

bilgileri sınırlamaya zorlanabilir. Field ve Morse (1992)’e göre, kişinin kendi

çalışma alanında araştırma yürütmesi verilerin geçerlilik, güvenirlik ve anlamlılığı

ile ilgili problemler yaratmaktadır. Başka bir ortamda araştırma yürütmek, iyi

ilişkiler kurmak ve ortamı öğrenmek için araştırmacıların daha fazla çaba ve zaman

harcamaları anlamına gelmektedir. Ancak bu değişim daha objektif olan gözlemler

ile sonuçlanabilir.

Bir klinik birimde araştırmacının rolünün münazara edilmesi önemlidir. Eğer

araştırmacının rolü grup tarafından net bir biçimde tanımlanırsa ve çalışmanın

amaçları tartışılırsa, araştırmacı şüpheli bir şeyler yapan birisi olarak



algılanmayacaktır. Bu ayrıca grubun yanlış beklentilerini de azaltacaktır.

Araştırmacının yoğun olunan zamanlarda kullanılabilecek olan bir çift el olarak

algılanması çekici bir fikirdir.

Rolün müzakere edilmesi veri toplama esnasında araştırmacının rolünün net

bir biçimde anlaşılmasına olanak tanıyacaktır. Grubun güvenini kazanmak ve

araştırmacının rolünü destekleme yönünde gösterdikleri isteklilik doğru yönde

adımlara işaret etmektedir, ancak her türlü araştırmaya rehberlik edecek olan şey

etik ilkelerin gerekliliğinin farkındalığıdır (Orb, Eisenhauer, Wyanaden, 2000).

Sonuç olarak nitel araştırmacılar tartışma, analiz ve gelecekte benzer

hataların engellenmesini sağlamak için çalışmalarında karşılaştıkları etik sorunları

ve olayları bildirmelidirler. Araştırmacılar etik ilkelere önem vermenin insan

haklarının korunması anlamına geldiği anlayışına saygı duymalıdırlar.

Bir

eys

el E

tkin

lik

•Bir nitel araştırmada gizlilik, en az zarara uğrama bakış açısı ile değerlendirdiğimizde, hangi koşullarda etik ikilem yaratır. Örnekle anlatınız.



Öze

t •Sosyal bilimsel araştırmalarda etik, daha çok bilimsel araştırmanın

yapılışı esnasında dikkat edilmesi gereken kurallardır. Etiksel konular her türlü araştırmada yer alır. Araştırma süreci diğerlerinin yararına genellemeler yapma yönündeki araştırma amaçları ile katılımcıların hakları arasında gerilim yaratır. Etik iyi şeyler yapma ve kötülükten kaçınma ile ilgilidir. Olası zararlar uygun etik ilkelerin uygulanması vasıtasıyla engellenebilir ya da azaltılabilir. Bu yüzden, insan deneklerin ya da katılımcıların herhangi bir çalışmada korunması gerekmektedir.

•Nitel çalışmalarda, araştırmacılar büyük oranda görüşmeler, gözlemler, yazılı materyaller ve duyusal-görsel materyaller vasıtasıyla veri toplanmasına bağlıdırlar. Sahada, veri toplamak için araştırmacıların katılımcılara ulaşmak için görüşmeler yapması gerekir, böylece araştırmacılar ile katılımcılar arasında gerçekleşen sosyal etkileşimin kalitesi bilgiye ulaşmayı kolaylaştırabilir ya da engelleyebilir. Alana giriş sağlandıktan ve veri toplamanın ilk safhaları gerçekleştirildikten sonra, araştırmacılar araştırma planlarında tahmin edilmemiş olan etiksel ikilimler yaşayabilirler.

•Sonuç olarak nitel araştırmacılar tartışma, analiz ve gelecekte benzer hataların engellenmesini sağlamak için çalışmalarında karşılaştıkları etik sorunları ve olayları bildirmelidirler. Araştırmacılar etik ilkelere önem vermenin insan haklarının korunması anlamına geldiği anlayışına saygı duymalıdırlar.



Değerlendirme

sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli

olarak cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Sosyal bilimsel araştırmalarda …….., daha çok bilimsel araştırmanın yapılışı

esnasında dikkat edilmesi gereken kurallardır. Cümlede boş bırakılan yere

aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

a) etik

b) mantık

c) nitel

d) ilke

e) tümevarım

2. Nitel araştırmanın doğasında yer alan güçlükleri yumuşatmada hangi ilkeler

etkilidir?

a) Mahremiyet

b) Gözlem

c) Bilimsel dayanışma

d) Otonomi, fayda ve adalet

e) Otorite

3. Aşağıdakilerden hangisi nitel görüşmelerin faydaları arasında değildir?

a) İç dökme

b) Olayın kabulü

c) Bir amaca sahip olma duygusu

d) Objektif olma

e) Kişisel farkındalık

4. Aşağıdakilerden hangisi, Mark Israel ve Lain Hay’ın 2006 yılında yayınladıkları

Sosyal Bilimler için Araştırma Etiği kitabında “Niçin Etiğe Özen Göstermeliyiz?”

başlığı altında yer alan etik ilkeler kapsamı dışındadır?

a) Etik, zararı en aza indirme ve iyiliğin miktarını artırma

b) Güven temin etme

c) Araştırma bütünlüğünü sağlama

d) Organizyonel ve profesyonel isteklerin tatmini

e) Yenilik yaratmak



5. Aşağıdakilerden hangisi “araştırma etiğinin temel prensipleri arasında

değildir?

a) Araştırmacılar bütünlük ve araştırmanın özellikleri gösteren yolları

düzenlemelidir.

b) Araştırmacılar, çalışmanın amaç, metot, ulaşılması niyetlenen sonuçları ve

risklerini ortaya koymalıdır.

c) Elde edilen bilgiler araştırmanın konusuyla alakalı olmalıdır.

d) Araştırmaya katılanların gönüllüğü esas olmalıdır.

e) Araştırmacı mahremiyete riayet etmek zorunda değildir.

6. ……… bir araştırmada en temel etik esaslardan biri olarak görülmektedir

Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

a) Gönüllülük

b) Kuram

c) Analiz

d) Fayda

e) Zaman

7. 1949 yılında yayınlanan …………İkinci Dünya Savaşı döneminde bilim adamı ve

doktorların yaptıkları acımasızca eziyetler nedeniyle yargılanması için gereken

standartları oluşturmak amacını taşıyordu.


a) Nuremberg kodu

b) Helsinki bildirgesi

c) Etik ilkesi

d) Nobel barış ödülü

e) Rio Zirvesi

8. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Helksinki zirvesi 2003 yılında gerçekleşti.

b) Nuremberg Kodu, klinik araştırmalarda gönüllü olarak kullanılabilmesi için

gerekli koşulları içeren on temel ilkeden oluşuyordu.

c) Araştırmacı istediği biçimde araştırma sonuçlarını yönlendirebilir.

d) Humpreys insanları gizlice gözlemiş ve sonra onları izleyerek arabalarının

plaka numaralarını almış ve bu davranışı ile ödül kazanmıştır.

e) Humpreys insanın otorite figürlerine itaat etme eğilimini öğrenmesi

konusuna ilgi duymuştur.



9. Aşağıdakilerden hangisi İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi dönemi bilim

adamlarının, insanlar üzerinde bilim adına yaptıkları insanlık dışı deneylerlerden

biri değildir?

a) Soğuk su deneyleri

b) Hardal gazı deneyleri

c) X-ray etkisi deneyleri

d) Katımcı gönüllüğü

e) Tifüs aşılanması

10. Amerika Birleşik Devletleri Kamu Sağlığı Servisince 1932-1972 yılları arasında

gerçekleştirilen ve 40 yıl süren “…………… çalışmaları”, etik uygulamanın ciddi

biçimde ihlal edildiği çok önemli bir örnektir.


a) Punch

b) Nuremberg

c) Humpreys

d) Tuskeegee frengi

e) Helsinki

Cevap Anahtarı:

1.A, 2.B, 3.D, 4.E, 5.E, 6.B, 7.A, 8.E, 9.D, 10.D



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR

Orb, A., Eisenhauer, L., Wyanaden, D., 2000. Ethics in Qualitative Research.

Profession and Society. Journal of Nursing Scholarship.33(1):93-96.

Yıldırım,A, Şimşek,H., 2005. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin

Yayıncılık. Beşinci Baskı, Ankara.

Neuman,W.L, 2011. “Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar”

Cilt:1,2, Çeviren: Sedef Özge, Yayın odası yay.İstanbul.

Rubin, A. ve Babbie, E.R. (2008), “Research Methods for Social Work”, Thomson

Brooks/Cole

Yegids,B.L. ve Weinbach, R.W. (2005), “Research Methods for Social Workers”,

Pearson yay

Bilim Etiği Kılavuzu, Anadolu Üniversitesi, 2011

Skelton, 1973; Slatter 1988; Hicks, 1999; 2004, Akt; ULAKBİM, III. Ulusal Kurultay

Bildirileri, 79, 2008

Ramos, 1989

Whitbeck, 1998, 837

Loue, 2000, 6-10

Berg, 1995, 202

(Loue, 2000, 18).

nİtel araŞtirmada etİk sorunlar · 2018. 5. 26. · nitel araştırmada etik sorunlar atatürk...

Documents