mitoloji bizim kulliye-51

8/22/2019 Mitoloji Bizim Kulliye-51

1/112


2/112

Muhterem Okurlar,

Bu saymzn konusu mitoloji!

Antik dnemlerde belirli deerleri paylaanlar,

kendilerini kuatan doa olaylarna, srlara ve

sorulara cevab hep mitoloji araclyla aramlardr.

Ancak Milay Kktrkn dedii gibi; Mitosu kuran

zihin, olup bitenlere ilikin olarak kendi iindekurduu bantlar olup bitenin asl aklamas

olarak grr.

Mitolojinin dili diridir, dourgandr ve metinleri

ortak ruh tarafndan yaratlr. Dnceyi hayale

tahsis edenler, ortak ruhun bezei imge ve

sembollerle alanlarn ve derinliklerini bytr, yine

sembolik kahramanlarla da kar hayat balarn

pekitirirler.

nsan btnn bir paras olmakla erefyap

olur. Sanrm hibir edeb tr toplumlar ve onlarnuygarlklarn mitolojiler kadar i ie anlatacak ve

btne benimsetecek dereceye ulaamamtr.

Yunus gibiler hari!

Gelecek saymzn dosya konusuYunus Emre.

Bizim Yunusun eiinde bulumak mit ve

dileiyle Allaha emanet olunuz.

Bizim Klliye


3/112

NAZIM PAYAM

Her milletin, her birdinin kutsallk atfettiibir da var: Olimpos,Himalaya, TanrDalar Tur Da,Gerizim Da, HraDa Bir de kendisini

Hak peygamberlerdenbakasna gstermeyendalar atas Kaf Da

var. Derler ki KafDann yeil zmrthaprmasndan olumubtn bu dalar.

Da manzaral foto-

raar, kartpostallarbazlarna el el ferahlktr.Asarlar onlar evinin, iyerininduvarna, oradan bir pencereaarlar, maviye, yeile, kar be-yazna. ehrin kir inde, kargaa-snda inleyen duygular, dalara

yaslanm kylerle, gllerle arndrrlar. Yine ba-zlarna pastoral iirler, o fotoraarn, kartpos-tallarn gsterdiinden daha tesirlidir. Msralarndepretirdii doa zlemi ilkin genletirir onlar,

sonra kyn, dan bulunduu yere kucakla-yarak tayacakm gibi azamete brndrr. Buzlem iinde olanlar hele bir de airse tepelereayak basmaya grsnler.

Bir keresinde ehrimize terif etmi BahaettinKarakola kmtk Hazar Baba Dana. Yer-li iken yerin garibi oluvermitim onun yannda.Birden yirmi be ya genlemi ve adam irisi ol-mutu Karako. Kh ufka bakyor, kh aadakiHazar Glne! Rastlad her aacn, tan, ie-

3mar t -n i san-may s

2 0 1 2


4/112

in, bcein adn duygu rzgrnn uultusunakatyor, sr sr kulara iir atlasn ayor vesesleniyordu: Ku ona derim ki Arda ua,/ Birgy ektiinde dlekler kaa;/ Konunca kopa,kalknca kaya,/Av diye atla gkteki aya

Hazar Gl ve Hazar Baba Da kular iinHazar Denizini grmemek, Kafkas sradalarzerinde kanat rpmamak, az uz deil tam bireksikliktir. Karako, suyunu Hazardan imeyenkuu kutan saymamakla bunu da biliyordu.

stanbuldan Azerbaycana utuumuzda bir-birine hrg hrg eklenmi dalarn kartallarelik etmiti bize. Bak hava limanna indiimiz-deyse tarn nameleriyle karlanmtk. Fakatbiz, btn merasimleri savp bir an nce kendimi-zi Hazarn kysna atmay dlyorduk. D-

mz gerekletiinde perde kalkm bizi aransesle; Dede Korkutun kopuzuyla yzlemitik.

Dede Korkut, boy boylayp admz sesleninceherkesle kaynatk. Meer Hazarn kys kollaraayrlacamz buluma yeri imi. Hazar eik. Ha-yal ve hakikat dnyasna yolculuumuzun ruhsa-tn verecek olan ise dalar

Her milletin, her bir dinin kutsallk atfettiibir da var: Olimpos, Himalaya, Tanr DalarTur Da, Gerizim Da, Hra Da Bir de ken-disini Hak peygamberlerden bakasna gster-

meyen dalar atas Kaf Da var. Derler ki KafDann yeil zmrt haprmasndan olumubtn bu dalar.

Bir zamanlar aacndan trl trl ieine;kurdundan irili ufakl kuuna; insanndan kanatlkanatsz bineine saylmayacak kadar ok canlyaarm dalarda. Bugn dalarn byle kel, krolmas, koyu renkte beneklerle kalmas srtnayapan haramilerdenmi. Haramiler de boyuna,darasna bakmakszn Kaf Dana dikleen BenDandan gelirmi.

Ben, bu Ben Dan grdm, yamacndandoruuna doru trmandm.

Anlataym:Azerbaycana gideceimiz haftayd, Bat ya-

ynevine verdiim iir dosyamn kitaplaacansyleyerek benden bir ad istediler. Hazrlksz-dm. iirlerimi bildiini sandm arkadalardanbiri Ben Kendimi Da Bilir imi nerdi. Ardn,nn dnmeden hemen orackta telefonla ya-ynevine bildirdim. Sonras malum! Erciyes, Eve-

rest deil ki usul usul ineyim. Ben Da bu, heroyuu gecenin ini! Aalara doru yuvarlandm.Durduumdaysa iimdeki btn lambalar krl-mt.

Ben Da milletsizin, tresiz ve devletsizin

mekn. Eer kutlu dalarmz olmasayd ben,sen, o; Ben Danda kalr, byk vcutla b-tnleemezdik. Yksek yaylalarmz, yaylalardaobanlarmz, obanlarmzda zaman olmaz-d. Tarih, kltr, lk; lkmzn oluturduurmaklar toplumun ortak hafzasna akmazd.Edebiyatmz da bir eye yaramazd. Dnce vehayallerimizi uzlatran gerein hayatmz bi-imlendirmesinden mahrum kalr, kimin destankahraman var ise boyun eer onu dinlerdik.

te! Size G Destanndan bir damla ab- ha-

yat gerei:Bugu Handan sonra Uygurlara Yulug Ti-

gin isimli bir prens Hakan oldu. inlilerle savaason vermek iin olu Gal Tigini bir in prensesi(Kui-Lien) ile evlendirmeye karar verdi. inliler,prensese karlk Hakandan Tanr dann ete-indeki Kutlu Da adn tayan da istediler.Yeni Hakan da verdi. inliler da gtrmekiin dan etrafnda ate yaktlar, da kzncazerine sirke dktler. Ufak paralara ayrlanda arabalara koyarak ine tadlar. Memleket-

teki btn kular, hayvanlar kendi dilleriyle budan gidiine aladlar. Bundan yedi gn sonrada Gali Tigin ld. Ktlk ve kuraklk oldu. Yurt-larn brakarak g etmek zorunda kaldlar.

Kutlu Da, Tanr Dalarnn gneyinde kaya-lardan bir kaya, Yulug Tigin de Mete gibi bir Ha-kan, ama halkn deerlerini sahiplenmede ikisiarasnda fark dalar kadar. Biliyorsunuz; MoolTung-hular da Meteden kra, avu ii kadar top-rak paras istemilerdi. Savamamak iin kars-n, kzn, ahbaz ksran veren Mete, o bir avu

kra topra Halkmndr deyip vermemi vekazandklaryla muhteem imparatorluunu kur-mutu.

Her ne ise!Ar duru su dalarda, ocamzda harlanacak

ate, gsmz saaltacak hava dalarda, top-ramza tohum, destanmza rzgr dalardaHl yankmzla avunur dalar; sesimiz dalar-da.


2 0 1 2


5/112


2 0 1 2

1. nedensizlik midir hayatn nedeni?

o yakn gletin stne eilen salkmst saz gibi ince bir dal idi tutunarak

ve slanan topraktan srtmzdan yuvarlanan kck su bilyeleriyle- - ki yanardnercamlar andrrlar- kayarak ide dalndan dnen topuklarmzn stndefakat babam m anlatmt ben mi yaamtm ayrdna varmak g oysabir babann anlattn yaamaktan daha fazla olmal ocuklukbir babann yaadn anlattndan ne derse hissesine oaltarak mrnce

evet gerek u ki kimi anlatlar yaamak benim oyunumdu ya da kaderin biroyunuydu bana birdenbire hayatmn bir paras olmas bakalarnnyaanm yazglarnn ite tam byle belirirken karmda hayatneden emeye eme dediimizi yani neden mesela aa demediimizisorard akrabamdan aklevvelin biri geri bilmiyordum Ferdinand Saussurennedensizlik ilkesini yine de ve belki de biraz da uzun iirler yazanksa boylu o airi tanyor olmamdan cesaret alarak yle dediimi hatrlyorumkua ku dediimiz iin emeye eme diyoruz tesini sorma

sonra uzun iirler yazan uzun boylu airi de tandm kitaplardan o bizimememizi hi tanmasa da akp duran msralarnda yzmz ykadmz da olduhani iirinin sesini snadmz da emenin kulaklarmzda bir hatra-sesi olarak kalanfakat her eyi anlatmamal o dn gecesi ocukluumu gsne bastran vebeni kar! diye hkran ok ama ok byk bir ablann kokusunu nasl zlediimiyllarca ve fakat bana vurgun olmadn bilerek aslnda bilerek ve koarak emeye

yzmn yarsn nasl unuttuumu gecede sylemek iin ve istemek dier yarsno glet kendisi yakn hatras uzak olarak kurudu emenin ardnda hibirevin duvarn ssleyemeyen fotorafyla ama yine de arada bir yeeren sazlarnbir mjde gibi suya dair bir serinlemeyi tam da ide kokusuna sarlanbir gelin ls gibi her eyin yer deitirdii bir hafzann elinde kalanhatra-nesnesi kula czn mesela byk aa direklerin kk camisininhcresinde ayetlerden titreyen kalbimizle her ey fergap iindi korkarakbamzdaki brkmz kaptrmaktan hayat bir tekerleme gibi fergap,al brkn kap- yuvarlanp gidiyor nmzden kaytszca imdi de

ayet byle bir eydi uzayp duran beyaz bir sakal kimi zaman den bir takkekimi zaman emenin apkasnda kuzeyden bir ay doacak midiyleefendim redii ve tekrar iinde tekrar kaideli iirlere snan sesimizsessiz kalbimize dokunup bir def alan kimin elidir bilirdim ve bir kere dahabilirdim ki evimize smayan sesimizin evreni yoklamasdr ylece beklemekocuklarn kirpiklerine konan melekleri rktmeden yumuack

gzlerimize srme ekilir gibi geip giden bir geceye alamak gibi

EME

BAHTYAR ASLAN


6/112


2 0 1 2

Yerkabuundaki katmanlarnEn kalndr kahr.Depremlerle yarlan, rzgrlarla enen,Kim fark ettiyse ona dert olan,

Dalar sivrilten, nehirlerle tanan,Bir arl ryaKtye yorulan.nsann insana ettii,Dnyann ekirdei.Dnerek souyan bulut...Her peygamberin heybesinde azk:Kalplerin mhr...Gremezler, anlayamazlar...Kim ruhunu kurtarmsa ruhundanKavmini karmtr Kzldenizden,Sinadan, Gomoreden...Mjdenin ucunda yaayanlar:Habercinin ganimeti.Yalanlayanlar, inkrclar:amurun iskeleti.

Musa Tuvaya geldii vakit,Nalnlarn karlmas buyruldu.Firavunun ryasndaki akit,Asiyenin ruhuna duyuruldu.

KUTSAL TUVA VADS

Aydnland bir aa vadideMusa korkuyla, akla titredi

Ey Musa ravuna: (- Biz eliyiz!) de...............Firavunun kula kilitlendi...

SEVAL KOOLU


7/112


2 0 1 2

Yaldzl hareriyle asrn buyruuOkutur uzak ya da yakn gzlklerle kendiniVe der ki:

Boynunuzda trajedinin beibiryerdesiYaamak iin douruldunuz yaamak iin ldryorsunuzHer biriniz bir eytan besler kannn er-andan

Bir annenin enkaz altnda tkrkle besledii gibi ocuu

Siz akrep ve yelkovanla tararken kadranUstalar gelir akullerinden er damlayanHer kap bir duvardr artkHer gelenin bir ta koyduu

Gnbegn artmada haramilerin says bu kanc krkUsa da muhayyel gvercinleriniz kanatlar dolusuBir yan yarm bir yan krk

Kimin umurunda maviliklerin ne olduu

Hangi seferde yitti klavuzunuzKa katar kahr imdi yknzNe zaman haner gibi bir ay kacakGen nazarlarn dourduu

Soyut atlarn ektii soyut arabalardan ininVe kamlayn yreinizdeki kheylanlarYeni bir trkiye balaynSilkin stnzden yorgunluu

MAHMUT BAHAR

HANG SEFERDEYTT KILAVUZUNUZ


8/112

G N L Y O N A Rile fantastik edebiyat zerine

KEMAL BATMAZ

"...tekinsiz snflarn zellikle ruhlar lemiylekurduklar balar neticesinde, olaanst birtakmsonular elde etmeleri de kanlmazdr. Tam

da bu noktada gerein bir baka yz ilekarlarz. Bat terminolojisinde olaandile rten olgu, Douda, zellikle tasavvufimenkbelerin zn oluturan olaanst

hllerin karldr."

Van-Erci doumludur. stanbul niversitesi

letiim Fakltesi'nde Gazetecilik okudu.

Osmanl Gazetecilii zerine tez hazrlad.

1995-2000 yllar arasnda Sena Dergisi,

Gkkua Kadnlar Platformu, Feza

Sinemas Kltr Kozas'nda grev ald. eitli

yaynevlerinde editrlk yapt.

2009 ylndan itibaren New Ajans'ta ynetici

asistanl, ayn ajansn hazrlad stanbul

Kltr Sanat ve Sinema Dergisi'nde editrlk

yapmaktadr.Yediiklim Dergisi'nde balad yaz hayatna

Hece Edebiyat, Kaf Da, Star Kitap edebistan.

com ve okudumyazdm.net'te kuramsal edebiyat,

eletirel dzyaz ve aratrma almalar ile

devam etmektedir.

zel okullarn dzenledii zmre toplantlarnda,

edebiyat retmenlerine ve rencilere Trk

Edebiyat'nda Fantastik konulu seminerler

vermektedir.

Gnl Hanm, Trk Edebiyatnda Fantasti-in Kkenleri almanzla fantastiin kkenleri-ne iniyor, mitolojik, arkeolojik, teolojik, kltrelve tarihsel uzantlara eilerek dikkatleri Tanr-insan-doa lsnn bozulmu dengesine eki-

yorsunuz. Yine Dounun muhayyele zenginliinihatrlatp bu zenginliin edebiyatta, sanatta nemlezerinde durulmas gerektiini vurguluyorsunuz.Ortaya koyduunuz eser antik dnemlerden gn-mze dnce ve hayal dnyasnn gstergesi.

Eserinizi zevkle, heyecanla okuduk, ancak bazsorularn engeline taklmadk da deil. Mese-la Kitap Hakknda blmnn son paragrafnyle bitiriyorsunuz: Gzlerimle ahit oldum kibtn bunlar olurken henz Simurgun bir telei

yere dmemiti. imdi tek bir szck kald dilim-de: Harikulade! Ve noktadan sonra ekliyorsu-nuz: Fantazyann bundan sonras bana kalsn!

Size kalan nedir? Bundan okuyucu nasiplenmeye-cek mi?

ncelikle almaya gsterdiiniz hassasiyet iin


2 0 1 2


9/112

teekkr ederim. Mevzulara evrensel bakma ga-yetim olmasna ramen, Dou dnce dnya-snn zellikle fantazya sz konusu olduundametazii tamamen kuatan, ona ok ciddi gn-dermeleri olan yapsn grdkten sonra, evrensel

bakmay bir tarafa brakp Doulu genlerimizinsalad bakla konuya dal yapmak istedim.Fakat zellikle bu konu beni srarla evrensel d-n biimleriyle kar karya getirdi. Anladm kimevzu ne olursa olsun, evrensel bakmann byknemi var.

Gnmzde sosyal bilimlerde ve dier alan-larda kullandmz terminolojinin tamam aydn-lanma dneminin rndr. Econun son roman

Prag Mezarlnda siyasi zemini ile bizi tantr-d aydnlanma dnemi, ciddi sanclarla, toplum-

sal didimeler, yok etmeler, yok saymalarla ken-dine yer edinebilmi ve skolatik felsefenin btnbirikimi yok saylmtr. Aydnlanma dneminigayriresm tarihin izini srerek okuduumuzda,btn bunlarn, kadim medeniyetlerin izlerini yoketmek iin kurulmu komplolar olduunu dahidnr oluruz. O dnemlerde Dantenin lahi

Komedyasyla bile dalga geilebilmitir. Gemibirikime hibir ekilde sayg duyulmad bu d-nemde, metazik kavram da ok ciddi yara al-m, bilimin onaylamad hibir ey var kabuledilmemitir.

Hlihazrdaki terminoloji ile Dounun muhay-yile birikimini karlamak neredeyse imknsz.Bu birikim o kadar amorf bir yapya sahip, okadar zengin ve o kadar usuz bucaksz ki, onufantastik, fantazya, tekinsiz, olaanst, olaan-d, gerekst... gibi szcklerle ifade etmeyealtmzda, hepsini kapsadn fakat yine deiinde tanmlanamam, szck dizimine yerle-memi boluklar olduunu syleyebiliriz.

cizane, boluklar harikulade szcnndolduracan mit ediyorum. Doldurmasa bilebyk bir zarafetle Dou muhayyilesini kuatanbir szck Harikulade. Fantazyay kendime ay-rp - ki bununla Bat fantastik birikimini kaste-diyorum- okuyucuyu harikuladenin o muhteemve snrsz dnyasyla ba baa brakmak istedim.Fakat bu konunun, tek kitapla snrlandrlmasimknsz. Bu kitapla okur, tad damakta ve bitim-siz bir anlatnn henz embriyo dnemine ahitoldu. mr yeterse, Dounun btn birikimini

okuyucuyla paylamak ve edebiyat dnyasna ta-mak istiyorum.

Mitoloji dediimizdeTanr-insan-doa ili-kisi aklmza gelmiyor. Daha ok, uydurulmu,

eski szl anlatlar diye dnyoruz. Siz, mi-tolojiye Tanr-insan-doa ilikisi iinde bakt-nzda neler syleyebilirsiniz? Mitoloji bu ba nederece salyor?

Ananda Coomaran harika bir sz vardr,derki: Tarihsel ve rasyonel analizlerin en bykhatalarndan birisi, bir efsanenin gerek anlam-nn ve orijinal formunun, onu oluturan mucizeiunsurlardan ayklanabilir olacan dnmesi-dir. Oysa hakikat bizzat bu olaanstlklerde-dir. Bu tespit, modern akln ciddi bir hastal

olarak bizi srekli kadim anlatlardan, mitolojiksylencelerden ya da gksel aktarmlardan uzak-latrd gibi, bu alanlara septik yaklamamz dabilinaltmza dikte eder. Bugn, mitolojiyi sy-lence bilimi olarak grmenin de bu yargdan kay-naklandna inanyorum.

Hlbuki mevzuu daha farkl okumak mm-kn. yle ki, mitolojinin bir ilim alan olarakkabul, mitolojinin kendisinden daha yenidir. n-sanlk tarihiyle e ve ezamanl var olan mitoloji,Tanr-doa-insan dengesinin izlerini tar. nsa-nn, bilinmeyen varlklardan ald g, edindiikuvvet, raz olduu kader, urad felaket, alddl her zaman bir geri dnm gstermi; ver-dii kurban, sunduu hediye, temsil ettii ruh,benimsedii g, rza gsterdii ve boyun ediibir yapya dnmtr. Bu izelgede insana yar-dmc olan doa ise her zaman Tanr ile insannarasnda bir durum gstergesi / iaret dili olarakvarlk bulmutur. nsann doa ile uyumu, onunTanr ile olan dengesinin bir gerekesi olmu, bu

nedenle insan, doann korunmasna, ypranma-masna, talan edilmemesine azami dikkat gster-mi, hatta bu konuda hassas davranmayanlar iinlm cezasna varan kurallar koymutur.

nsann, doadaki her eye bir ruh atfetmesi debundandr. Tanr ile kurulan bada doa, canl birmeknizma olarak insana hizmetkrsa, insan dadoann bu hassasiyetine kranla karlk verme-li ve onu korumak iin elinden geleni yapmaldranlay hkimdir. Bu anlay, mitolojinin varlkalannn en belirgin zelliidir. nsann, tanrsal


2 0 1 2


10/112

glerle donanp, doa ile btnlk iinde olmasmitlerin iinde var olan anlamn da kkenini olu-turur. Bu u demektir: Mitoloji, gksel olanla ku-rulan ban trettii mitlerle vardr. Bu bakmdandin ve mitoloji birbirlerini iselletirmeleri bak-

mndan sk iliki iindedirler.

O hlde, ilahi dinler mitolojiye-fantastik ola-na nasl bakmaktadr? Yukarda deindiiniz busk ilikiyi nereden kuruyorsunuz?

lahi dinlerin mitolojiye nasl bakt konusuphesiz ki ilahiyatlarn derinlikli olarak ince-lemesi ve cevap vermesi gereken bir mevzudur.Fakat mevzu, her nedense kolaycln kskacnataklm ve klasik deerlendirmelerin dna birtrl klamamtr. Fakat mitolojiye baktmz-da, ilahi dinlerin ve zellikle de slam dininin ikialmn grmekteyiz. Birincisi eskilerin masal-lar szne yaplan atftr. Enteresandr, eskile-rin masallar sz yeniden diriltilme karsndamtekebbir mriklerin gsterdii tavrken, g-nmzde eskilerin masallarndan kastn sylembilimi olduu kanaati hkimdir. Bu yanl alg, s-lam mitolojisi kavramna darbe vurduu gibi, tekbana mitolojiye de ekimser kalnmasna nedenolmutur. kincisi; ilahi dinler bir topluma gel-

meden nce, var olan szl anlatlara, gelen yenidinin yapt atardr. Bu nokta nemlidir. slamdhil olmak zere hibir ilahi din, gnderildiitoplumun szl kltrn toptan yok saymamtr.Hatta baz szl kltr sylentilerine ciddi ataryaparak yanllar dzeltmi, dorular muhkem-letirmitir. Bunu pek ok peygamber anlatsndagrmekteyiz. Demek ki, szl kltrn oluturu-cusu mitoloji, toptan reddedilen veya uydurul-mu snfna dhil edilecek bir alan olamaz. Buolumsuz yargnn zihinlerden uzaklamas, daha

objektif bir dinler tarihini de gndeme getirecek-tir. Fantastik olana bu noktadan baktmzda, eli-mizde Dou muhayyilesine alan muazzam birkap grebiliriz. Fakat dediim gibi ncelikle buyarglarn silinmesi gerekir.

Nostradamus gibi khinleri ve Trklerdekiamanlar, bugnk astrologlar vb. fantastikolanla izah ederseniz neler syleyebilirsiniz?

Bilinmeyen varlklar, kavranamayan, akla-mas bir trl yaplamayan durumlar her zaman

tekinsiz bir alan olu-turur. Birok toplumdadin adamlarnn bilin-meyenlere vkf olmagibi sylentilerin znesi

durumunda olduklar-n biliyoruz. Khinler,bycler, biliciler,amanlar ve hatta de-mirciler... Bu snarntoplumun genel gidia-tnn dna taan birta-km gstergeleri vardr.ngrleri, artcglere sahip olmalar,olaand davran ve

hlleri vs. Bunlarn hep-si tekinsiz bir alan olu-turduu gibi, toplumtarafndan da korkununar bast bir saygyve ayrcal kazanmalarna neden olur. Bu tekin-siz snarn zellikle ruhlar lemiyle kurduklarbalar neticesinde, olaanst birtakm sonularelde etmeleri de kanlmazdr. Tam da bu nok-tada gerein bir baka yz ile karlarz.Bat terminolojisinde olaand ile rten olgu,Douda, zellikle tasavvu menkbelerin znoluturan olaanst hllerin karldr. Fan-tastiin bize anlatmak istedii ey, hibir zamandorusal giden bir yaamn olmad gereidir.Dorusal hayat iinde her zaman gerei yrtanhller olumaktadr. Din adamlar ya da toplumiinde tekinsizler snfna giren kiiler, bycler,biliciler ite bu yrtlmann kahramanlar olarako toplumda derin sayg grrler. Hayalin dinginsular ise bu yrtlmalardan neet eden bambaka

ve harikulade hlleri grnr klmakla greviniifa eder ki ite biz ona fantastik edebiyat ya damuhayyile edebiyat deriz.

Fantastik olarak yorumlayabileceimiz bu s-narn oluturduu tekinsiz alanlar, din ile nekadar balantldr?

Khin ya da amanlar fantastik ile rttr-mek ancak bahsettiim bu balamlarda geerlidir.Michel de Nostre-dame de, 1500 lerin bandayaam bir mistik-bilicidir ki onun da tpk a-


2 0 1 2


11/112

manlar ya da khinler gibi tekinsiz hlleri vardr.Kehanetler ise, bilinmeyen ruhlar ile kurulanbalantlar neticesinde yeryzne aktarlan bil-giler olarak tarihte yerini almtr. Bunu amanayinleri sonrasnda, anlatcda da grmekteyiz.

Ruhlardan gelen haberler toplum tarafndan herzaman nemsenmi ve ilgintir, pek ounun ger-ekletiine dair kaytlar tutulmutur.

Fakat bu snarn din ile olan ba yani gkselile kurduklar iletiimin izdmleri, onlar fan-tastik olarak nitelememizi gerekli klmad gibibu abes de olur. Mesele sadece yeryznde olan-larn gksel olanla karlatklarnda yaadklarok tur. Bu ok, rasyonel olann karlat ir-rasyonalitedir bir bakma.

Astrologlarda ise durum biraz daha farkldr.

Kutsal merkezli deil, bilim merkezli gnmzastrolojik verileri, astrologlarn baz grlerinietkilemekte ve bu grler toplum tarafndan il-giyle karlanmaktadr. Burada kutsaln izlerinintand bir olaanstlk yoktur. Evrensel veriak vardr. Gnein, ayn, gezegenlerin elemen-tik yapsnn insan ve doay etkileyi yorumlarvardr. Mitolojik dnemlerde ise astrolojik dengeinsann, tanr-doa dengesinde vazgeilmez arakaplardan birisidir. Bu yn ile astroloji, mo-dern mantalite ile alan daraltlm ve yaamdanuzaklatrlm bir ilim olarak yalnzca evreninhareketlerinin insan zerindeki etkilerine indir-genmitir.

Gnmzde zellikle Bat, ocuklara ve gen-lere ynelik bilgisayar oyunlar, izgi lmleri,sinemay, edebiyat mitolojik unsurlarla bezen-mi konu ve kahramanlarla besliyor. Bat, konuve kahramanlar mitolojik unsurlarla bezeyerekilgi ekmek mi, yoksa bireye kalc bir mesaj m

vermek istiyor? Veya mitolojik unsurlar, tekle-en insannn hangi ihtiyacn karlyor?Gnmz fantastik edebiyatna hkim olan e-

yin ncelikle hayal mi yoksa ucuz Gotik efsanekrntlar m olduunu tespit etmek lazm. Derinbir modernizm travmasndan geen zihinlerin,edebiyata aktard ey zengin ierikli mitolojikanlatlar mdr yoksa 18 yzyl bilim-kilise at-masnda oyunu skolastik dn biimlerindenyana kullanan, birka simge ile ii fanteziye d-ntren fakir kurgular manzumesi midir? in

gerei, Bat da modernizmden fena hlde skl-m grnyor. 1960lardan bu yana, hayalin, fan-tezinin engin sularnda kula atmak istiyor ve bukonuda ona kaynaklk edecek tek ey 18. yzylncesi tarih.

Batnn bu konuda yani fantastik edebiyat ko-nusunda malzemesi u ana dek tkenmi durum-da. Bu nedenle, Dounun simgelerini ve hattayer yer dn biimlerini yeni kurgularda gr-mekteyiz.Avatar, bal bana bir Dou mitolojisirneidir. Yzklerin Efendisi,Dounun dnbiimlerini ve simgelerini cmerte kullanmtr.Hatta baz kk anlatlar tamamen Dou kay-nakl szl anlatm rnekleridir.

Bat, bu konuda stratejik dndn, dahafantastiin tanmn yapt aydnlanma dne-

minde ortaya koymutu zaten. O gnden bugnedeien hibir ey yok. Fantastik kurgular ortayakoyarken, ocuklara ya da genlere bir ey rngaetme niyeti tamasndan ziyade, var olan yapykoruma telandadr. nk, modern mantalitezaten bu kurgulara kar duruyor. Yani, daha enbanda fantastii uydurma, hayal rn sayanmantk hl devam ediyor ve nemsemeyerek, ha-yal, uydurma diyerek etkiyi azaltmay umarken,eilimi uydurma eylere kar arttryor. Ksacas,bilinmeyen bir dnyann varlna kar, uydur-ma kartn elinde tutarak srekli rasyonel dnya-ya vurgu yapm oluyor. Bugn fantastik edebiyatmerkezli yapmlarn desteklenmesinin en nemlisebebi budur.

Bat, bilinmeyene kar bu inanszl asr-lardr zaten salamken, gnmzde fantastikedebiyat gndemde tutarak zellikle sinemayaneden bu kadar yatrm yapyor peki?

Burada olduka nemli bir nokta vardr. Bu-

gn artk modernizm, postmodernizm tehlikesialtndadr. Postmodernizm, salad metinlerara-s iliki olana ile sanatn, gemile ba kurma-sna imkn tanmakta ve bu durum modernizmifena hlde rahatsz etmektedir. Fantastik edebiya-tn desteklenmesi postmodernizmin baarsdr,modernizmin deil. Yukarda da deindiim gibimodernizm sadece, kendi dnda oluan yapy,her zaman ve her konuda yapt gibi kuralla-r iine alarak (bilgisayar oyunlar, ucuz vampirhikyeleri, byc, iyi-kt lmleri vb.) bu alan


2 0 1 2


12/112

kontrol altnda tutmay umuyor. zellikle bylgerekiliin tam da postmodern akmn ba gs-terdii dnemde ve corafyada neet etmesi tesa-df deil. Fakat yine de bu netameli mevzunun,

tpk modernizmde olduu gibi insanln banarlen bir baka tr orap olup olmad konu-sunda endielerim var. Yine de bu olanaklar iyideerlendirmeli ve Dounun birikimi tez eldenortaya konmaldr ki gzmzn nnde talanedildiine daha fazla ahitlik etmeyelim.

Sanat ve edebiyat asndan fantastik olan myoksa bilim kurgu mu daha deerli ve besleyici?kisini de karlatrarak bir deerlendirme ya-par msnz?

Fantastik mi bilim-kurgu mu sorusunun kke-ninde hayal dnyas vardr. Adna ne dersek diye-lim, yediden yetmie insanlarn hayal dnyasnharekete geirebilen her ey ok nemlidir. Mede-niyetler hayal ile var olabilmilerdir. Mimari, ha-yal ile zirve yapmtr, bilim hayal ile varlk alanoluturmutur. Musiki hayalin damarlarnda nota-larn derin nidalara dntrmtr. Hayal, helede bizim gibi derin szl kltre sahip medeni-yetler iin olmazsa olmaz bir olgudur. ster bilim-

kurgu, ister fantastik olsun, hayalin sanata hkimolmas ya da sanatn hayal ile var olmas oldukanemlidir. Fakat kiisel tercihim mitolojik fantas-tiktir. Hem hayalin usuz bucaksz alanlarndagezinirsiniz hem de esrarengiz kadim kltrlerinifrelerini, simgelerini zme ya da onlara tankolma heyecann yaarsnz. Bilim-kurgunun tek-nolojiye gre den-ykselen ss beni cezbetmi-yor akas. Bilim-kurguda teknolojiye bir gbekba var. imdi zerinden bir hareket gzerghvar. Onun yerine, gnein, doal ssyla canlanan

bir toprak katmannn iinde bilinmeyen bir varl-n oluuyor olmas, kmltlarn iitmemiz, can-lanndaki olaanstle ahitlik etmemiz yada gne ndaki bilinmeyen bir gcn aniden

harekete geerek topra altst edii daha gizem-li geliyor. Fakat ister bilim-kurgu ister fantastikolsun, bu alan her zaman hayali, merak ve bilmeisteini diri tutan bir yapya sahiptir. Fantastie,modernizmin izdii snrlarn dndan bakt-mzdan ok verimli bir alan olduunu greceiz.Yeter ki kat modern mantmzn biraz dnakalm.

Fantastik metinlerde yer alan kii, zaman,mekn ve nesnelerle ilgili bir tasnif yapmak ge-rekirse ya da zellikleri bakmdan neler syleye-bilirsiniz?

Fantastik metinlerdeki kategoriler hakkndahenz derli toplu bir alma yaplmam olmas,konunun kuramsal belirsizliinden kaynaklan-maktadr. Bu konuda en son sz syleyenin Todo-rov olduunu, fakat onun da snamalar yaparkentedirgin olduunu grmekteyiz. Bu alanda snf-landrmadan ok zellikler dikkat ekicidir. yleki, fantastik kurgularda zaman ve mekn genellik-

le szl kltrn yaygn olduu, insann doa vegksel varlklarla kuvvetli iletiimler kurduklardnemlere denk der. O dnemlerin simgelerigenellikle kutsal ile ilgilidir. Gizemi katan da kut-saldr zaten. Zamann canl bir organizma olduu,daralp geniledii, esneyip gerindii Dou mito-lojilerinde olmasna ramen henz Bat fantasti-inde ciddi karlklarn gremiyoruz. Yalnzcaezamanllk ya da ayn zamanda iki ayr yerdeolma durumlarna imdiye dek ahit olduk. Bukonuda Dou kaynaklar daha zengin ieriklere

Bir eserde mitolojinin olmas baka fantastik unsurlarnolmas bakadr; bunu kartrmamak lazm. Doumitolojisinde baskn olan Trk mitolojisi en belirgintasavvuf kaynaklarnda vardr. Sanat alanlarnda isemitolojiye pek rastlamyoruz. Mesela resim, mzik, grselsanatlar vb. Szle itigal etmesiyle edebiyat, bu alandadaha fazla imkna sahip.


2 0 1 2


13/112

sahip. nk Dou dnce dnyasnda her nes-ne canldr ve bir ruh tar. Bu durum muhayyileedebiyatmza da fazlasyla malzeme salamtr.Gnmz metinlerinde de nesneler canldr ve birruh tar. Kii ve kahramanlar konusunda, fantas-

tik edebiyatn ayaklarnn biraz daha yere bast-n gryoruz. Modern metinlerde kahraman, yaiyi ya da ktdr. Fantastik kurgularda ise kahra-man, ilkel insan doasna daha yakndr. Yani herinsan, iinde iyiyi ve kty barndrr. nsannamur ve nur yan srekli yan yanadr. yi bilinenbir insandan -bilinmeyen kuvvetlerin etkisiyle-hi beklenmedik ktlkler doabildii gibi, ktbilinen bir insann da hi beklenmedik anlardavefas, fedakrl ya da kendini feda ediiyle kar-larz. Kahramanlarn bu kaygan yn, hemolaanstne hem de fantastie byk g kattgibi, insan doasna da en yakn gstergelerdir.

Trk mitolojisi, edebiyatmzda ve sanatmz-da yeterince yer buluyor mu?

Trk mitolojisinin en ok tasavvuf edebiyat-mzda fazlasyla yer aldn sylemeliyiz. Hattahibir tasavvuf edebiyat eseri yoktur ki, Trk mi-tolojisi ieriine sahip olmasn diyebiliriz. Bunusylerken belli alanlarda tepkiler olmas doaldr.

Fakat tasavvufun kkenine ve Anadoluya ge-li yollarna, beslendii kaynaklara baktmz-da, Trk mitolojisinden etkilenmemi olmasnnimknsz olduunu grebiliriz. Bununla birlik-te, yanl anlamalara meydan vermemek iin birnoktay aydnlatmak gerekir. Bir eserde mitolo-jinin olmas baka fantastik unsurlarn olmasbakadr; bunu kartrmamak lazm. Dou mito-lojisinde baskn olan Trk mitolojisi en belirgintasavvuf kaynaklarnda vardr. Sanat alanlarndaise mitolojiye pek rastlamyoruz. Mesela resim,

mzik, grsel sanatlar vb. Szle itigal etmesiy-le edebiyat, bu alanda daha fazla imkna sahip.En son rnek olarakAmak- Hayal, saf bir Trkmitolojisi metni rneidir. O metindeki btnsimgelerin Trk mitolojisinde karl vardr.Zaten son rnek olmasyla da nemlidir.Amak-

Hayalden sonraki rnekler ayn baary ya-kalayamamlar ve mitoloji edebiyatmzdanyava yava ekilmitir. Gnmzde fantastikyazarlar arasnda Trk mitolojisinden faydalan-

ma oran gittike ykseliyor. Fantastik yazarlarkolaycl semeyip mitolojiye ynelirlerse oknitelikli metinler ile karlamamz imknsz de-il.

Mitolojik unsurlarmzn edebiyatmzda de-erlendirilmesinde gnmzde durum nedir vebu deerlendirmeler sizce yeterli mi?

Mitolojinin edebiyata kaynaklk ettiini Tan-zimat ncesi metinlerde daha ok gryoruz.Cumhuriyet dneminde yok denecek kadar az ol-masna ramen bir Kemal Tahirin Devlet Anasbu konuda dneminde tek eser saylr. Metne ye-dirilmi o kadar youn bir mitoloji vardr ki, odnem iin bu hayret uyandrcdr. Baz yazar-larmzda ise mitolojiden ok metazik zellik-ler barndran eserler grmekteyiz. Gnmzdeise, daha ok, korku edebiyat, metazik gerilim,vampir-hayalet ykleri ya da bilim-kurgu metin-leri daha arlkta. Mitolojiye ilgi duyan ve metin-lerini mitolojinin zengin birikimi ile renklendirenyazarlar yok denecek kadar az. Fakat abalar var.nk mitolojinin zellikle fantastik edebiyatasalad kaynaklarn artk yava yava farknavarlyor. Fakat fantastik olmayan edeb yaptlar-da da mitoloji ok rahat yer bulabilir. Postmodern

edebiyat buna olanak salamasyla nemlidir diyednyorum.Mevcut yapda, mitolojinin okuna okuna eser-

lerde hzla yer alacana inanyorum. Deerlen-dirmeler yeterli deil ama umutlu olmak gerek.

Son olarak sylemek istediiniz eyler?...Sanat hayal ile var olur. Hayalin ad bugn fan-

tastikse, onun etrafnda oluan olumsuzluklar ha-yale yklemek doru deildir. stelik bu olumsuzdnceleri Dou medeniyetine yamayarak yle

dnmeye devam etmek medeniyet birikimimizeihanettir. Hele de sanat gibi ucu sonu belli olma-yan bir alandan hayali ekip alrsanz bu alandaucubelere de raz olacaksnz demektir. Ruhsuzve hayalsiz bir sanat, Dounun sahiplenebilece-i bir miras olamaz. Hayallerimizi yitirdiimizdedtmze inanan biri olarak, dtmz yer-den hayallerimizi doru kaynaklardan besleyerek,yeniden dorulmann mmkn olduu kanaat vemidindeyim.


2 0 1 2


14/112

A L A Y Lile Sur kenti hikyeleri ve hikyeye dair

Byk yaptlar, kkenimize dair imalar barndrrlarve bu da doas gerei onlarn mitsel yanlardr.

Hepimiz, mitolojiyi mmkn klan duyularlamcehhez bir hlde dnyaya geliyoruz. Buduyular formlara oturuyor, anlatlara vegelenee sirayet ediyor.

BAHTYAR ASLAN

Sur Kenti Hikyeleri, kendi iinde tamam-lanan hikyelerden oluuyor. Fakat kitab oku-

yanlar sonunda bu hikyelerin birbiriyle or-

ganik bir btnlnn olduunu anlyor. Buanlamda bir her hikyenin oluma serveni, birde daha byk bir btnn yazlma serveniolmal.

Parayla btn arasnda, anlamaya al-makla mkellef olduumuz bir iliki mevcut.Bu yalnzca edebiyatla snrlanabilecek bir ili-

ki deil. Ancak bu altn deerindeki ba, eersezebilirse bir edebiyatnn eya tarafndanmadur edilmesinin nne geebilir. Ben tektek organlarmn ne denli kymetli olduununda, eer bir organizma hlinde deil iseler hi-bir ilevler inin bulunmadnn da farknda-ym. Gvdemin bana ima ettii hakikati, ba-kalarna, tabiata, kinata ve hem ileriye hem degeriye doru ileyen zamana da temil etmemgerekiyor. Dahas, bir parann anlam bir b-

1969 ylnda Erzincan'da

dodu lk, orta ve lise

eitimini Erzincan'da

tamamlayan Ayil; yksek

renimini, Erzurum,

Atatrk niversitesi KKEF

Tarih Blmnde tamamlad

Mezuniyetinden sonra stanbul'a

geldi Hlen stanbul'da yaamakta

stanbul'da gazetecilik ve

retmenlik yapt

Dergh dergisinde iirleri, Merdiven

dergisinde ve Akit gazetesinde poetik yazlar

yaynland

ESERLER

-Sur Kenti Hikayeleri -Arastann Son ra

-Naz Bitti -Kovulmuslarn Evi

-Ceviz Sandklar Ve Para Kasalar


2 0 1 2


15/112

tn tarafndan onaylanamyorsa, orada bir s-knt var demektir. Tersi de geerli tabii; birbtn her bir parasyla salamas yapldndakendi btnln teminat altna alamyorsa,btnde de bir arza mevcuttur. Ben hem par-

ay kutsallatran individal bakn, hem deparay yok sayan nasyonel sosyalizm ya dasosyalizmin, bizim dncemizdeki yerinin s-nrl olduu kanaatindeyim. Zaten Trkler de,bu trden eilimlere it ibar etmemeyi bir gnlbilgisi olarak erken zamanda tecrbe ederler.Bat dnce sistemlerinin bizde tutmamasnaklmza yoranlar ok, biliyorsunuz! Ama bizbunu gnlmze yoruyoruz. sterseniz bu ki-tapta yaplan bu son cmleyi de erh edecek

bir cmleyle syleyeyim: Ben kk hikyeninbyk hikyeyi perdeleyerek beni kreltmesinekar ne denli dikkatliysem, byk hikyeninkk hikyeleri grmeyi engelleyen muktedirbakna kar da o denli dikkatliyim. Yery-znde saysz hikye var elbette ama her birinibir araya getirdiimizde ortaya yine bir hikyekyor. Btn hikye bu aslnda.

Hikyelerinizde geleneksel anlatlarn,zellikle masallarn etkisi gzlemleniyor. Ay-

rca Amak- Hayal ile yan yana okumay tavsi-ye edenler var. Bu konuda neler sylersiniz?

Biz bir anlatc olarak ortaya ktmzda,anlatacaklarmz oktan iimize yer etmi olur.Hepimiz u ya da bu biimde bir anlatc olarakina ediliriz. Bendeki anlatcy ina eden d-zen, bir de benden geerek anlatlmak istiyor vebeni de iine katyor. Anne, ev, tabiat ve Trk-e. Anlatcy ina eden geri drtl bunlar banakalrsa. lki masal, ikincisi hikyeyi, ncsmitolojiyi sonuncusu da btn sahay koruyor.Oyunu burada oynuyoruz. Bana hem hayal et-tirilmi hem de bilgisi teslim edilmi bir oyunalan var. Uzayl yaratklar tasvir edenler bile,onlar insan suretinden btnyle kopararaktahayyl edemiyor, ina edilmi anlatclarn-dan koparak, bambaka bir varlk resmi ortayakoyamyorlar. Benim yazdklarmn hi kukuyok ki bizim diyebileceimiz hususi bir yanvar. Bizim hikyemiz, bizim geleneimiz, bi-zim masalmz. Oyunumu bunlarla kuruyorum,

saham belli. Gerisi maharet ii. Amak- Hayal ileSur Kenti Hikyeleri arasnda ba kuranlar oldu.Ben Amak- Hayali hl okumadm iin bu ko-nuda bir ey syleyemeyeceim.

Bir ynyle tarihsel boyutu var hikyelerin.Gerek kiiler var bn-i Batuta gibi. Gereklemasal, mitolojiyi ayn anlatda bir arada telifetmenin zorluklar var m?

Masal, mitoloji ve tarih. Aslnda bu ierisindegerei vazetme kapasitesi en snrl olan tarihtir. Ogerekten gerekle ilgileniyor. nsanlk, gerekleilgilenmenin tali bir mesele olduunu, masal ve mito-lojiye dknl vesilesiyle ak bir biimde ortayakoydu aslnda. yle grnyor ki, ilk ikisini darda

brakm durumdayz. Yani tali olan asli bir mevkie

oturtulmu bulunuyor. Oysa masal ve mitoloji bizzatyaratlla ilgilidir, sembolleri, remizleri, imalar s-rekli oraya vurgu yapar. Ben ne zaman insan, tari-hin bir cz olarak grsem, onun gvdesine bir zrhgeirmiim hissine kaplyorum. Eer masal ya damitolojinin imknlar olmasa, bir zrh yapcsndanileri gidemem. Oysa benim iim zaten bu zrh delipmahkm edilene bir havadarlk katmak. Tarihin zrh-n da mantkla delemezsiniz. Burada bir kar tarihten

bahsediyor deilim. Tarihin, eski Yunandan beri zen-le darda tutuu baka bir tarihten bahsediyorum.Bizim tarihte kim olduumuzu Gktrk Kitabeleri yada bn-i Bibiden deil, Dede Korkuttan ya da dahancesindeki destanlardan daha iyi renebiliyoruz.lk sylediklerim daha ok ne yaptmzla ilgilidir.bn-i Bibi ile Dede Korkutu i ie geirmek gereki-yor bir bakma. Bunun zorluu, sizin hayal gcnzlemalzemenize sadakatiniz arasndaki dengede yatyor.Hem modern bir metin ortaya koyacaksnz, hem tarihdediimiz gerei fazla biimsizletirmeyeceksiniz,hem de onu masal ve mitolojinin esrarna batrp ka-racaksnz. Bir kvam tutturmak lazm. Tutturamazsa-nz, hepsi elinizde kalabilir.

ada yazarn mitolojiyle, geleneksel anla-tlarla ilikisi nasl olmal?

Aslnda meseleye ada yazar deil debyk yazar cephesinden bakmak lazm. Btnalarda byk yaptlarn mitolojiyi de iinde ba-rndran insanlk geleneine yaslandklarn g-ryoruz. Burada kastm, sadece alnt deil. Mi-tolojinin imknlarndan yararlanmay da kastedi-yorum. Biraz nce syledim, mitoloji ve masal


2 0 1 2


16/112

bizi gerein tehlikelerinden ve tarihin errindenkorur. Anlaty varln pratiklerinden kurtarp,varln hlleriyle ilikilendirir ve srekli birkaynakla, bir varolu anyla irtibatl klar. Ba-kn Mircea Eliade, mitlerin yaps konusunda

ne diyor: Mitleri bilmek demek, nesnelerinkkenindeki srr renmek demektir. Ve stadMitlerin zelliklerinde, mitlere ikin hldeolan hatta mitlerin merkezinde bulunan kkenbilgisinden bahseder. Byk yaptlar, kkeni-mize dair imalar barndrrlar ve bu da doasgerei onlarn mitsel yanlardr. Hepimiz, mi-tolojiyi mmkn klan duyularla mcehhez birhlde dnyaya geliyoruz. Bu duyular formlaraoturuyor, anlatlara ve gelenee sirayet ediyor.En nemlisi dile sirayet ediyor. Kabuunu soyasoya yol alsanz, yazmann da nihayetinde mit-sel bir eylem olduu sonucuna varrsnz. Buda bir biimde erginleme ve erginlenme hlideil mi? Sorun ada yazarn mitoloji ya dagelenekle ilikisinden ok, bunlara srtn d-np gittiinde bile aslnda bunlarn bir bakakapsndan ieriye girdiinin farknda olupolmamas. yle de bir rnek vereyim. Alkars dediimizde artk ne al ne de ka -dn szc, mitolojinin szntla rndan uzak

kalamaz. Tek tek bu kelimelere yklenen an-lamlara bakmak ipucu verebilir pekl.

Aslnda air liiniz her eyden nce geli-yor. Hikye s lubunuzda air liinizin etkisioldu mu? Ya da yle soralm; iir dili mito-loji diline daha m yakndr?

iir trensiz kalm bir mitolojidir. Tre-nini dilde dzenliyor da denebilir. Belki had -di aacak bir iddia olacak ama sylemekte debi r beis grmyorum; insan, mi tolojinin tar ih

tarafndan saf d braklmasna ve varl-nn tarih serveninin realize edilmesine iiryoluyla tepki gsterd i. Bu yzden iir, tarihinve uygarln oraklatrd araziyi srekliyeertmeye devam edebildi. Sebebi salamyani. Kanlmaz bir sebebi var da denebilir.iir yazlmaz. O, bizi tarih ve uygarlk tes-lim almasn diye nbet tutan dildir. Neredeuykuya ekilmise, orada insanlk bir mzehline getirilmitir. iirle ilikimizi, yazd-

mz iirlerin tesinde dnmek zorundayz.iirle ilikimiz, kutsal bir erginlenme iliki -sidir. Ben yazdm her metni, hikye ya dadeneme, bir air olarak yazdm. airliim, birhldir, beni terk ederse, dz yaz yazmamn

da ok bir manas kalmaz.

Bir anlamda ge leneksel anlat larn dn-yasna da yo lculuk yapyor, onlarn kap la -rn alyorsunuz. Bu, yeni bir tarz m? Bu-nun baka edebiyatlarda rnei var m?

Aslnda bu edebiyatn tarihi boyunca de -nenen bir tarz. Burada nemli olan, srtnzdayadnz geleneksel anlatnn bir kopyashline gelmemeniz, kendi zgn metninizikarabilmeniz. Eer karabilirseniz, sizeait bir tarz da or taya kyor. Borgeste vardrmesela bu. Ama kendi tarzna ylesine yedi-rir ki, bambaka bir hl alr metin.

Kahramanlarn baz lar sradan insan-lar. Bilinli bir tercih galiba bu. Herkesinbir anlatlacak hikyesi, bir dnyas var fik-rine mi hizmet ediyor?

Evet, bu bilinli bir tercih. Demirci, nal -bant , di lber vb. bi r Or ta a kentinde karm-

za kabilecek sradan kahramanlar. Sradan-lk sosyal stat izelgeleriyle belirlendiindebyle. Ama hikyelerine da ldmzda, as ln-da sradan bir insan olmadn gstermeyealtm. Sradan insanlarn hayatla gl birilikileri vardr ve sezgileriyle pek ok eyinceden grebilirler. Hatta bir sradan hayatbi lgel i inden bi le bahsedeb il ir iz .

Eser, bi ldiimiz kadaryla ok beenildi.Sk okuyucular var. Bu kadar ilgi grmesini

bekliyor muydunuz?Bu kitap ktnda ok tannmyordum.

Doal olarak henz okurun arzular tarafndansnrlanmam bir bakirliim vard. Btnyleyazdm metinlere, onlarn bana verdii hazzayounlamtm. Bir ilgi bekliyordum akas,ama beklediimden fazla ilgi grd.

Yeni hikyelerin mjdesini verebilecek misiniz?Ya nasip diyelim.


2 0 1 2


17/112

Cengiz Trkulovi, sizin son yazdnz ro-man Kasandra Tamgas yaymlanal on yldan

fazla oldu. Uzun sredir okuyucularnz eserleri-nizden ayr kaldlar. Gemite on yl iinde drtroman birden yazdnz ve sonra birdenbire bylebir durgunluk olutu. Yazar deyimiyle bu bilinenbir davran. Ama bu suskunluk nadir olmayanbir anlam ifade ediyor. 1980li ve 1990l yllardabirok verimli ve mehur yazarda bu durgunluk,suskunluk grld. Eer hayatn nasl deitiinihatrlayacak olursak bu durumun ok da tuhafolmadn grrz. Sovyetlerin dalmasndandeil; SSCBde yaayan her fert iin baka nem-li olaylardan, onlarn hayatndaki byk dei-imden bahsediyorum. Mehur yazar, diplomatoldu. Avrupaya gitti. nce SSCBnin sonra Rus-

ya Fedarasyonunun Lksemburgda eliliini,

daha sonra da Krgzistann Belikadaki eliiniyaptnz. farkl lkenin tam yetkili eliliini ikifarkl lkede yrttnz. Ve farkl cumhurba-kannn ynetiminde Olduka virajl bir ser-ven! Byle bir hayatn iinde, byle bir tempoda,tarih deiimin yaand bu durumda edebiyata

younlamak olduka zor olsa gerek. Cengiz T-rkulovi, siz bu uzun sren sessizliinizi kendi-niz anlatr msnz?

Evet, hakikaten benim sanat kervanmda uzunsren bir durgunluk, suskunluk meydana geldi.Sanat yolunda giden kervanm uzun zamandr ki-tap raarna benim ykm tamyor. Nerdenbalayaym? yle aklamak mmkn, bunu teksebebe balayabiliriz. O da Birliin, bir zamanla-rn tek lkesi Sovyetler Birliinin vaktiyle dal-mas. Bu konudan imdi bahsettiniz. Biz hepimiz,buna benim yazdklarm da dhil, altklarmzdanbambaka bir hayat yaamak zorundayz. Ama birneden kendine ekiyor, bin nedense kalyor. Uzun

C E N G Z A Y T M A T O Vile yeni eserin yaymlanma arifesinde

Evet, ben mitlere, efsanelere, menkbelere,destanlara dayanyorum. Bunlar realizimlerterek benim eserlerimde ana temayagiriyor. Bu benim slubum, sanat yolum.Ben kendi doamda byyle, felsefeyleatalarmzdan kalan dnceyle, mitlerle

okuyucuyu ekiyorum

LEOND BAHNOV*ev. A. sakov-. Kkmehmetolu

* Bu rportajn Rusa orijinali http://magazines.russ.ru/druzhba/site/gostin/aitmat.html adl web sayfasnda yaym-lanmtr.


2 0 1 2


18/112

bir sreliine sustuum doru, muhakkak bir nedenvar; herkes de bunu biliyor ki sessizlik batak gibikendine ekiyor. Eer kendini aamazsan bu bata-a dibine kadar saplanp kalrsn. On yl geti hat-ta on yldan biraz daha fazla oldu. Tabii bu durum

beni bask altnda tutuyor. Evet, ite sonunda yeniroman tamamladm; artk kmas kanlmaz. Vedaha bir eyler yazmay deneyeceim; mutluluk vekaderin deimesiyle alakal olacak.

Yazarn dnyasnda ne deiti, nasl bir dei-im yaad? Sizin dnceleriniz?

Bu konu hakknda beni yarglamayn. Braknokurlar eletiri yazlarn okusunlar. Onlar bendeneyin deitiini neyin deimediini grecekler.Dnyada hakikaten ok hzl bir ekilde birok de-iiklik oluyor. Dnya tarihindeki deiim zamanzaman yer kabuundaki harekete benziyor ve kl-trel tabaka yerinde kalmyor. Hzl evrilmeler veinklplar meydana geliyor. Bunun sonucunda b-yk ykmlar ve can kayplar yaanyor. Edebiyatkltr yn istila ediyor, eitli yeni moda dei-meleri ldryor; biz hepimiz de buna alyoruz.Edebiyat ktlevi kltr istila etmekte, yeni modaolan deiik taklit, sahtelik tamamen ykmakta, bizise bu tsunamiye kaplmaktayz; ama zaman gei-

yor. Bazlar gerekler iin, bazlar moda olduuiin frsat kollayp, yeni felse zengiye dayanmakiin atlarn eyerlemekteyken, benim gibi gelenek-iler nemli anlar karyor.

Diplomatik ilerimden bahsettiniz. Evet, bendiplomat olarak alyorum. Diplomatik ilerlesanat bir arada yrtmek her zaman baarl olmu-yor. Ama ben bu duruma bozulmuyorum. Zamanelbette geiyor. Buna karlk yurt d tecrbesi,Avrupadaki deneyimim, olaanst bir yerde bu-lunmak, insanlk tarihinde lke ve ulus birliini

demokratik ekilde tesis, gerek ada dnce-yi anlamaya yardmc oluyor. Bir nceki romanmKasandra Tamgasnda bu dnceyi elimdengeldiince anlatmaya gayret ettim. Bu kitabn dahaok okuyucular zellikle Avrupada Franszca, Al-manca, Macarca, Rumence vs. bilen insanlar. Bu,bir yazar olarak bana g oluyor. Zaman geldi im-di Dalar Devrildiinde adl romanm Franszca,Almanca ve Japoncaya tercme ediliyor. Bu da g-zel bir i. Bunu yle ifade edecek olursak, farkl

diller denizinin, okyanusunun ierisinde yzmekgibi bir ey. Benim limanm iki dilliliim, benimssm tabii ki, Rusya ve anavatanm bana dou-tan verilen Asyal Krgz-Kazak evresi. yleceyayorum, ylece kendi yolumu gryorum ve

bunun iin kaderime minnettarm. Kresellemebu gerek evrensel bir sre. Ama bu doal afetekatlrken kendi kltrn korumak ve gelitirmekzaruriyet arz ediyor. Bunun iinde ada aydnla-rn ciddi bir misyon yklendiini gryorum.

Bundan faydalanrken, zellikle altn izmekistiyorum, bizim kaln dergilerimiz Drujb Naro-dov (Karde Halklar) ve nostrannoy Litaratura(Yabanc Edebiyat) gerekten esiz rol oynayabi-lir. Son yllarda ben birok kez bizim dergilerimizhakknda kanlmaz ykmlar duydum. Eer budergilerin yayn hayatlar sekteye urarsa ben birokuyucu olarak ok ey kaybedeceim.

Okuyucuya deinelim. Sovyetler zamanndaokuyucuyla olumsuz irtibatnz olmamasndanikyet etmediniz mi? Bu durum imdi nasl? Bu-

gnk okuyucunuz kimler, onu nasl tantyorsu-nuz?

Yazar iin mahremi bir soru Metin okuyucuyaulaana kadar, metin deil sadece kirdir. Bankac-

lk terimini kullanarak, buna depozitoda yatyordiyebiliriz. Ama basld. Baz ilk okuyucu kitlesiher zaman bulunur. Lakin kimler onlar, says ka?Her yazar okuyucu kitlesinin artmasn ister, onunen nemli hedef ve maksad budur. Burada herke-sin kaderi her trl oluur. Ben ahsen bu konudaikyeti deilim; benim okurlarm vard, imdide var, mit ederim gelecekte de olacaktr. Zatenonunla yayorum. Bununla birlikte, imdilerdebambaka bir zamanda yaadmzn da farknda-ym. Kapitalizm, serbest piyasa tabii ki kendi iini

yapyor; gah yazar zirveye karyor gah dibe indi-riyor. Zamann gerektirdii budur. Kitabn reklami,ticari devri, imdilerde herkesin gz nnde. Bu-rada tutunmak, okuyucuyu sihirli szlerle kendineekmenin yollarn ve metodlarn aramalsn. G-nmz okuyucular senin kitabndan ne istiyor? Netr etki, ne tr alm ve kltr ynnn reklamlar,karlar iin nereye, ne tr kamplara gtryor?

Ksaca, her yazarn meakkati oktur; fakat g-zel srprizler de olmuyor deil. Ksa sra nce ben


2 0 1 2


19/112

Macaristanda dzenlenen Uluslararas BudapeteKitap Fuarna onur konuu olarak gittim. Btnokurlarla bulumalarmda ve imza zamanlarmdaben gayriihtiyari olarak, gnmz genlerinin ya-zar - okur bulumalarna ne kadar katldn, yal

kuan eserleriyle ne kadar ilgilendiklerini izle-dim. Meer ilgileniyorlarm, aktif bir ekilde. Vebyle genler ok! Ayn miktarda genler bu yazMoskovada, Biblioglobus adl kitap dkknnda,Voskreseniye yaynevi tarafndan yaymlananCengiz Aytmatovun Gemisi adl eserimin ta-ntmna geldiler. Ksaca, hayattaym, yazyorum,okurlar bekliyor

Uzun bir zaman diliminde yurt dndaydnz.Krgzistandaki gelimeleri, deiimi; nasl yaka-lyorsunuz? Yeni yazdnz romanda sadece ba-kenti deil; yksek dalarn eteklerindeki kynasl tasvir ediyorsunuz? Onlarn nasl bir ruhhli var, nasl yayorlar, hangi havay soluyor-lar?

Bu size tuhaf gelebilir; ama hibir ekilde ken-dine has tecridi ben hissetmiyorum. lk nce unusyleyim olduka fazla, yaz ve k, benim iin azizolan Moskovaya, Almatya, Bikeke toplumsalilerle alakal gidiyorum. kinci olarak da ada

hayatn bilgi arac internet. Dostlarm bana her za-man yazyorlar ve olup bitenleri anlatyorlar. Gn-mzdeki mehur deyimle her ey kontrol altnda.

Okurlar kendileri sizin yeni romannz al-yorlar, envanterini karyorlar. Ben bunun ya-ymndan, dalmasndan ayrca bahsetmek is-temiyorum; ama burada sizin eski eserlerinizde,ok kolay Aytmatovun zel izgilerini, mitleredayanmasn, yarattnz tiplerin, Bizim kkkardelerimizin, anlatmda oynadklar nemli

rolleri, nemli kahramanlar fark ediyorum.Leonid Vladlenovi yoksa siz baka bir Aytma-

tov mu bekliyordunuz? Evet, ben mitlere, efsane-lere, menkbelere, destanlara dayanyorum. Bunlarrealizimle rterek benim eserlerimde ana tema-ya giriyor. Bu benim slubum, sanat yolum. Benkendi doamda byyle, felsefeyle atalarmzdankalan dnceyle, mitlerle okuyucuyu ekiyorum,onlarn susuzluunu gideriyorum. Bu benim arka-ik bir yazar olduumu gsterebilir. Bu durum beni

zerrece mahcup etmez. Bu destansln benim sa-natmn zellii olduuna inanyorum. Eer yleifade edersek grlmeye deer ynm. Bununla il-gili yine unu syleyebilirim: Gelecekteki yazaca-m eserlerin yine zamann mit ve efsaneleri sakl

olacak. Hakikaten sadece dndklerim ve kurgu-ladklarm gerekleiyor, nasip oluyor. Kusura bak-mayn; ama bunun benim senfonik mziim oldu-unu dnyorum. Hayvanlar benim kahraman-larm arasndan karn, o zaman eserlerimin iindeben de olmayacam. Hayvanlar, vahi hayvanlar,kular Bunlarn hepsi ekoloji dnyasnn iindeyayorlar ve problemlerin olduu bir evrede ya-amlarna devam ediyorlar. nsanlarn bu konu hak-knda dnmeleri gerekiyor. Peki, ben ne yapma-ya alyorum? Okuyucunun kalbinde bunun canlbir ses olarak yer ettiini sylemem gerekiyor.

Hayatmda asla unutmadm ve ska anlat-tm ey Plahann yaymland ve hemen po-pler olan, benim Moskovada Gorki Caddesinde(imdiki ad Tverskaya) yrym. Birok insanniinde, birden bir kadn kalabalktan ayrld ve be-nimle selamlat. Bana ok ciddi ekilde, bu onungzlerinden ve yznden anlalyordu, tereddt-sz usulca Ben Akbara dedi. Ve ileriye doru git-ti. te byle. Niin kendinizi benim romanmdaki

dii kurtta buluyorsunuz, bu sizin hayatnzda naslbir etki brakt, diye sormak istedim ama maalesefyetiemedim.

Sizin yeni romannzdan biraz daha perdeyiaralyorum. Dalar Devrildiinde adl yeni ese-riniz iddetli bir ekilde ada realiteyi doyurdu-

unu, ebedlikten baka gnmzn problemle-rini ele aldn syleyebiliz. Bu konuda nasl bir

gerek temel ve nasl bir gerek prototip var?Sizin meraknz ok iyi anlyorum. Okuyucular

her zaman bunlar bilmek istiyor. Ama ben roma-nn bu ruhu ve muhtevas hakknda yorum yapmakiin acele etmek istemiyorum. Roman daha yaym-lanmad. nce roman okusunlar sonra yorum yap-snlar. kinci olarak da eer kahramanlar ve onlarnhareketleri inandrc grnyorsa o zaman yorumane gerek var? Sonunda her ey ebed varla, iyi-liin ve ktln arpmasna kyor. Bu para-digma yazara ne kadar inandrclk veriyor, onabakmak lazm?


2 0 1 2


20/112

Mitoloji yahut mitos saysz tanma ve yoruma konuoldu. Kimileri mitolojiyi tanr anlatlar veya eskininkutsal metinleri olarak yorumlad, kimileri de onu, kefedil-meyi bekleyen srlarla ykl bir anlat olarak grd. Kimile-

ri mitolojinin bir kltrn temelini oluturduunu kabul etti,kimilerine gre ise mitoloji hayal gcnn kt bir rn vehastaln dile de bulatran bir zihin hastal[1]idi. Mitle-ri empirik bak asndan yorumlayanlar kadar idealist pen-cereden yorumlayanlara da tank olduk. Mit aratrmalarnnbalayp hz kazand birka yzyldan beri mitoloji hep birproblem tekil etti.

Din ve felsefe dndaki dier bilgi alanlar ile mitoloji ara-snda herhangi bir gerilim yaamad. Din, kudreti sonsuz ilahibir varlktan ve onun yaratclndan sz ederken, mitos varl-n varoluunu baka kkene, tanrlar dizisine balamaktayd.

Ancak temeldeki uzlamaz ayrla ramen mitos ile din uzunsre kavga etse de sonunda uzlatlar, birleip bulutular. zel-likle din, mitolojinin dilini kulland. Mitos da dinsel anlatlariinde yaamaya devam etti.

Mitos ve mitik dnme ile srekli kavga eden yegne bil-gi alan felsefe oldu. nk mythos-logos (hikyeletirilmianlat) lo-soann (hikmet ve hakikat sevgisinin) rnleri ile

* Do. Dr., Pamukkale ., Fen-Edebiyat Fak., Felsefe Bl.1. Ernst Cassirer, Mitik Dnme, Sembolik Formlar Felsefesi II,ev. M. Kktrk, Hece Yay., Ankara 2005, s. 45.

Mitik anlatda dilegetirilen her ey

insann i dnyasnnda yansmasdr.

Ancak bu, ddnyaya kaytszkalarak retilen keyfibir kurgu olarakdnlmemelidir.

Mitosu kuran zihinolup bitenlere ilikinolarak kendi iindekurduu bantlarolup bitenin aslaklamas olarakgrr.

MLAY KKTRK*


2 0 1 2


21/112

elimekteydi. Felsefe de zaten mitostan logosa geisrecinde domutu. Bu logos ise hikyeletirilenbir ey deil bizatihi bilinmesi gereken, hakikatin te-meli olmas bakmndan bilgeliin hede olan evren-sel ilke idi. Bu nedenle felsefe mitosu kendinden

hep uzak tutmak istedi. nk mitos felsefenin praklc diline ve dnne aykr grld. Kltrnbile mitik ve aklc kltr diye iki aamada incelen-dii vaki oldu. Lakin mitostan kesin ekilde kurtulummkn olmad. O, eitli ifade biimleri iinde birekilde hep varln srdrd. Mitosun tamamenuyumlu olduu bilgi, ura ve retim alan ise ede-biyat oldu. Hatta mitos edebiyat alannda, kendini anavatannda gibi hissetti. Edebiyat da mitosta en verimlizeminini buldu. Mitosla edebiyatn tarihteki ilk ve ke-sin bulumas tragedyalarla, Homeros ve Hesiodos ile

gereklemiti.Bu mitos neydi ki bu kadar nemli bir konumasahip olmutu?

Baz tanmlarda mitos iin eski a toplumlar-nn inandklar tanrlarn, kahramanlarn, devlerin ya-am ve maceralarna ilikin ykler olduu sylenir.Fakat mitik anlatnn i yaps incelenince, onun butrden yklerden daha fazla bir ey olduu grlr.Cassirere gre felsefe gibi mitos da varln neliinive nereden geldiini zmek isteyen insan zihnininbir rn olarak domutur.[2] Yani mitos elenceli

yahut rktc hikyeler deil, gereklii belli birzihinsel bak eliinde aray hamlesi, bu hamledekurgulanan gereklik aklamalar, bu ynyle de biralglay ve dn biimidir. Neredeyse tm mito-lojiler varln varoluu ile balar. nce kaos vardrve oradan kosmos doar. Bu srete, dzenli evrenolarak kosmosun btn unsurlarnn varoluu srecive nedenleri mitik dn mant iinde aklanr.rnein kadnn varoluu Pandorada anlatlr.

Mitik anlatlarn kantlanmas gerekmez. Mitikbilinte her grsel canl gerekliin btn mstakil

nitelikleri bysel zellik ve ilikiler tar. Ksa s-reli ya da srekli nitelikteki btn olaylar bysel-mitik bir anlama sahiptir.[3]Bu anlam kl krk ya-rc aklc zmlemenin konusu deildir. O sadecegerek bir aklama olarak grlp kabul edilir. Bukabulleni nesneye ynelimle elde edildii dnlen

2. ----------------, Kltr Bilimlerinin Mant zerine, ev.M. Kktrk, Hece Yay., Ankara 2005, s. 123.3. ----------------, Bilginin Fenomenolojisi, Sembolik

Formlar Felsefesi III, ev. M. Kktrk, Hece Yay., Ankara2005, s. 105

nesnel gerekliin benimseniindenfarkldr. nk nesnel gereklikaklla kavranabilir bir ey olarakgrlr. Onun anlam bu nesnel-liinde, onu kavrayan akln ona

bitii deerde bulunur. Mevcutgereklii sadece gerek olukuatt halde, mitosta hergrsel-gerek olan, bir byesintisiyle rl gibidir vesisli bir bysel ereveylesarlmtr. ...Her ey hereyle grnmez ipliklervastasyla balanmtr.[4]Bu rt akln nfuzunun gereklee-meyecei, ileyiinin duraca snrdr. Akl bu

grnmez balantlar bilemez. Mitos gerek bir ak-lama biimi olarak grld iin ona inanlr.

Mitik temel tasarmlar eylerin bilil mevcut sa-bit empirik gerekliinden zlen ve bu gerekli-in zerine bir sis tabakas gibi ykselen salt hayalirnler deildir. Tam tersine, mitik temel tasarmlarilkel bilin asndan varln btnn gsterir. Bubilinte deneyim duyusal olarak deil, mitos atmos-feriyle dolu biimde gereklemitir.[5]Bu, mitik algve dnte gereklie srt evrilmesi olarak yorum-lanmamaldr. Mitik bilinte gereklik kendinde varo-

luu bakmndan deil mitik bak asndan ve mitikdnmenin kategorileri ile alglanp tasarlanm vedilsel ifade hline getirilmitir. Orada dile getirilen herey dile getirildii biimiyle bir gereklie sahip ka-bul edilir. Bu bakmdan, mitosun ke gereken derinsrlar tad kanaati mitosun doasna aykrdr. Bazmit yorumcularna gre, mitosun gerek anlam vederinlii kendi biimlendirmelerinde aka ortayakoyduu eyde deil, perdeledii eyde bulunur.[6]Bu perdeyi kaldrmak, mitosun tad ezeli srr ke-fetmek, onun sembolik dilini zmek gerekir. Oysa

mitosu bu anlayta dile getirildii ekliyle kabul et-mek ok mmkn grnmemektedir. Mitosun dilisembolik bir formdur; daha dorusu dilin kendisisembolik formdur. Ancak bu dil, arkasnda ke ge-reken rtl bir mesaj tamaz. Orada ne syleniyorsao syleniyordur. Dier yandan, mitosun derin anlam-

4. Ernest Cassirer, Bilginin Fenomenolojisi, age. s.106.5. ------------------, Sembol Kavramnn Doas, ev. M.

Kktrk, Hece yaynlar, Ankara 2010, s. 75.6. ------------------, Mitik Dnme, age. s. 68.


2 0 1 2


22/112

lar tadn kabul edersek, mitosu reten bilincingerekten gelimi ve soyut dnebilen, dolaysy-la gelecek tm alara bilinlerin kefetmeleri iinsrlar sunacak kadar alar st bir zihin olduunuonaylamak zorundayz. Hlbuki tarihin bilinmeyen

zamanlarnda yaam olan ve mitosu kurgulayarakkendinden sonraki tm bilinleri deta denetimi altnaalan bir zihnin varolduu kabul edilemez. Byle birtasarm insan dncesinin tekml gereine ayk-rdr. Mitosun ortaya kndan nceki zihinle mitosukurgulayan zihin arasndaki fark basite retim farkdeil gelimilik dzeyi farkdr. Bu srete aslndazihnin kendisi kaostan kosmosa gemi olmaktadr.

Mitoloji insanlk kltrnn ilk dilidir. Bu yargy-la, baz dilciler ve lozoar tarafndan varolduu nesrlen insanln ilk dilini, yani lingua adamicay

kastetmiyoruz. Burada, kltrn ilk defa dilde dile ge-liinden sz ediyoruz. Bu ne demektir? nsan zihnininilk sistemli ve kendinde temellenen kurgusu olarakkltr, ilk kez bu sistematiklii iinde, mitoloji ile sesvermi ve kalclam olmaktadr. Bu kurguda kendiiinde sistemlemi bir varlk ve dnya aklamas ya-nnda, yaama dnyasnn doasna da yer verilir.

Mitik anlatda dile getirilen her ey insann idnyasnn da yansmasdr. Ancak bu, d dnya-ya kaytsz kalarak retilen key bir kurgu olarakdnlmemelidir. Mitosu kuran zihin olup bitenlere

ilikin olarak kendi iinde kurduu bantlar olupbitenin asl aklamas olarak grr. Bu ynyle mi-tik dn i dnyann canllnn ve akclnnizlerini tar. Hatta Cassirere gre, dile tm ruhunuveren mecaz, ilk varoluunu mitik dn biimiylekazanmtr. Dinsel anlatlarn soyut biimde inanl-masn talep ettii eyler mitosun dilinde dolayl anla-tmlar, mecazlar, betimlemeler ve benzetmelerle dilegetirilmi ve soyut olan bylece alglanp kavranabi-lir hle dntrlmtr. Yani mitos gizli bir dil ilekonumad; fakat kendine zg bir bilin ve dn

biimi olarak mitos, dile gerek sembolik zelliinikazandrd.

Mitik tasarmlar nesne dnyasnn ya da insanigerekliklerin derin ve retici hayal gcyle aklan-ma abas, olup bitenin ne olduuna ilikin bir cevapve dolaysyla bir anlam aray olarak grlmelidir.Kefedilen gereklik ise sradan bir ifade biimiyledeil iz brakan, zellikli bir ifade biimiyle, esteti-ze edilmi formda ortaya konmalyd. Bu nedenlemitolojik anlatlar edeb syleyiin ilk rnei oldu.Mitolojinin anlatm biimi ve slubu dinleyenin ru-

huna nfuz edecek derecede etkili bir dil kullanmnasahiptir. nk anlatlan, sradan bir tankln ifadesideildir. Onun da vurulma biimi de bu doasylauyumlu olmutur.

Kaos kosmosa dnrken, hatta dntkten

sonra anlatlanlarn byk ksm insan gereklii ze-rinedir. Kaos ve kosmos gerilimi varlk dnyasndaolduu gibi insan dnyasnda, hatta insan ruhunda dayatar. Bilil kosmostan konuurken, dzenli gerek-likten konumu oluruz. Bu ise, kken sorusunun ce-vabn bize tamaz. Dolaysyla olup bitenin nereden

geldiisorusu kapmz hep alar. Bu da ancak kurgu-sal tasarmla cevaplanmaya allabilir. Hayal gcdnyasyla akl dnyasnn balants veya ayrlburada balar. Mitos olup bitenin hayal gcnde ka-zand bir anlam olduuna gre, duygusal dnyadan,

duygusal hayal gcnn derinliinden ayrlamaz. Ohayal gcnn yaratcl ile ykldr. Dier yandaninsan ruhu kaos ile kosmos arasnda gidip gelmek-tedir. D dnya dzenli ve ahenkli hle gelmi olsabile, insan ruhu bundan ok uzaktr. Bu nedenle, insanruhundan konuurken hep bu gidi geliten konuuyoroluruz. Bu noktada, pr aklc yahut deneyime dayalbir dorulama tm anlamn kaybeder. Orada bilinsahnesini dzenleyen, hayal gcdr. Bu da kendinien mkemmel biimde, edeb syleyite aa vurur.

Edebiyatn dnyas kosmos, sz de logos deil-

dir. Edebiyatn dnyas kaos, verimli zemini de mi-tostur. Dzenli evren zerine sylenecek sz ekiciolmaz. Kuru gerekliin, bilil duyusal tankln dilegetirilmesinden ibaret bir ifade biimi de edebiyatsaylamaz. Logos da akln i ileyiine uygun dn-mekle snrldr. Kaos ise neyin ne olduunun ve ola-cann kesin ekilde bilinemedii bir olu dnyasdr.Bu dnyay anlatan mitos ise hayal gcnn derinlik-lerini ve sonsuz eitliliini kendinde tar. Duygu vehayal gcnn dnyasn ise en iyi edebiyat anlatr.nsan nce duygu varldr; akl varl olmak insan

varoluunun sadece bir blmdr.Mitos bugne kadar her ada birtakm vastalar-la varln srdrd; gelecek zamanlarda da srd-recektir. Buna en uygun vasta ise edebiyattr. Ancakburada mitosa batm bir edebiyattan deil, mitosundnyasn kendi tasarmlarnn ok renklilii derin-lii ve zenginlii iin kullanan yahut deta mitostanbeslenen bir edebiyattan sz ediyoruz. Mitosla bankoparm bir edebiyat ifade formlar bakmndan yok-sullaaca gibi, hayal gcnn zengin dnyasnda dauzaklar.


2 0 1 2


23/112

Edeb metinlerin anlalmasnda en nemli adm-lardan biri de sanatnn metin kurmada kullan-d kaynaklarn bilinmesidir. Bu anlamdaki kaynaklarnbanda mitolojik metinler/anlatlar, mitik unsurlar gelir.Metinlerin gerek anlamda zmlenmesinde mitolojikmetinlerin/gndermelerin/antrmalarn ok iyi bilin-

mesi gerekir. Zira ilk anlatlar mitlerdi: Mit kelimesihikyedemektir. Mit bir hikyedir, bir anlatdr veya biriirdir; mit, insan hayallerinin estetik yaratln hesabakatan bir edebiyattr.2Buna gre ilk mitolojik anlatla-r, onlardan domu, epope, destan, masal, legend vs.gibi dier edeb trleri edebiyatn ilk balang noktalarolarak ele almal ve edebiyatn tarih seyri incelenirkenmitolojik metinlerden balanlmaldr. Burada phesiztarih sre ierisinde tedric bir geliim sz konusudurve bu geliim dikkate alnmadan yaplacak aratrmalaryarm ve eksik kalacaktr

Balangta btn metinler bugn adn mitoloji de-diimiz olaanstye dayanan metinlerden oluuyor-du. Destanlar adyla da andmz; hemen her milletindnyann balangcna, tanrlarn hikyelerine, kahra-manlarn doular ve onlarn olaanst maceralarna,milletlerin hayatnda ok nemli hdiseler ve bunlarnnemine dair olaanst anlatlar bir anlamda btn mil-letlerin ilk dnem edeb eserleridir. Mitoslar da, edebiyatgibi insann varl alglama/anlama/anlatma abasnnbirer rndr.

"...bir sanatkr, birsimgeler ve imgeler

yumayla edebeserini kurar, mitoloji

ise onun imge veyasimge tretmede ensk bavurduu alandr.Bu anlamda simgelerebakmak demek aslnda,dinlere, kutsallara,

mitolojilere bakmak

demektir. Zira dahasonralar hibir imge

veya simge yaratlmolmasn ki, dinselalanda veya mitolojikalarda bunun dengibulunmasn."

DURSUN AL TKEL


2 0 1 2


24/112

Metnin aamaslk dnem mitolojik eserlerin en byk zellii,

hikyelerin ve bu hikye kahramanlarnn tamamenfantastik unsurlar tamas, akli olmamas ve insan-dan ziyade insanst yaratklarn maceralarnn an-

latlmasdr. Bu metinlerde insan, hemen hemen hiyoktur. Varsa da macerann en alt ksmndadr, okzayf bir grandr. Daha sonraki alarda insannda rol ald yar olaan yar olaanst metinlerkmtr. Batda romans bizde ise mesnevi veyahalk hikyesiad verilen bu metinlerde insan olaa-nst varlklarla beraber metinde vardr, anlatlanonun macerasdr. Olaan ile olaanst i iedir.Ana rol insandadr (Mecnun, Kerem, Krolu vb.).Bundan sonra da, tamamen insann, onun atma-larnn, gndelik hayat serveninin, olaanstnn

tamamen dland, ounlukla akli olann hkimolduu metinler yazlmtr. Roman ve hikye ola-rak adlandrlan bu metinler bu adla nce Batdaortaya km ve oradan da btn dnyaya yayl-mtr. Peki, bu edeb metinlerde mitolojik yap,anlat tamamen yok edilmi midir? Modern anla-tlarn kendilerini olaanstden, mitik olandan,akli olmayandan tamamen koparabilmesi mmknmdr? Bu unsurlar varsa metinlerde ne ekilde yeralmaktadr?

Mitolojik anlat veya mitik karakter edeb me-

tinden hibir zaman dlanamaz. Aksine o, muhak-kak bir ekilde edeb metinlerde yer almaktadr.3Max Mller, elbette mitoloji, insanln zihinseltarihinin en eski dnemlerinde ok etkiliydi; fakato hi bir zaman tmyle kaybolmaz... kelimenintam anlamyla mitoloji, dnce zerinde dil yo-luyla uygulanan gtr ve ayrca zihinsel etkinliintm mmkn alanlar iinde yer alr.4demektedir.O hlde ilk alarn anlatlarnda mitolojinin ne ol-duunu ve nerede bulunduunu sormaya pek gerekyoktur. Zira onlar zaten mitolojik anlatlarn ken-

dileridir. Sorun daha sonraki alarn anlatlarndamitlerin nerede olduudur ve bunlarn bilinmesiningerekliliidir.

Metinde mitoslar aramakBir metinde mitoloji aramak, eserde mitolojik

varlklara, nesnelere, tarih ve meknlara, kii vehdiselere gnderme yaplyor mu yaplmyor mubakmak demektir. Bu da ancak iki yolla yaplabi-lir, saydmz bu mitolojik gndermeler metnin ya

derin yapsnda yer alr yahut da yzey yapsnda.Eer yzey yapda mitsel bir unsur varsa bu hemenfark edilir ve bu eserde mitolojik gndermeler vardenilebilir. Buna Tevk Fikretin Promete iirinirnek verebiliriz. Zira daha iirin adnda mitolojik

bir varla gndermede bulunulmaktadr. Bu iirianlamak iin Promete adl Yunan mitolojik kiisibulunur ve kim olduu aratrlr. Geri kalan eyTevk Fikretin bu kiiyi neyinbir gstereni olarakkulland ve niyebu kiiyi kullanddr.

Romandan bir rnekleme gerekirse, YakupKadrinin, Ankara romannda Ankarann bozkr-larndaki keileri ve merinoslar anlatr. Bu keisrleri Yakup Kadrinin gznde Tevrat bir man-

zara oluturur. Bu keilerin kafalar kadim Yunanirlerinin kutsallatrd Pann kafasna benzer.

Kei srs bir mitolojik ordunun kahramanlargibidir.5Bu metni anlamak iin Yunan mitolojisin-dekiPan kiisinin kim olduunu bilmek gerekir.

Tanpnar, Mara arsnda gezerken kendinilyadann dnyasnda sanr. Dost adl bir hikyeokur, oradaki bir cmleyi Homirosa lykbulur.6 yi bir iiri tarif eder: yi bir iir nesirdedima eksik, az tatmin edici ve hatta lzumsuz vebozulmu eklini arar grnr der ve bir misal ve-rir: Homerosta kendini vcudunu arayan Ahileus

gibi7(s.315) Tanpnarn iir veya roman bile ol-

mayan bu cmlelerindeki mitolojik varlk adlar bumetinde mitolojik gndermeler olduunu gsterir.Cmlelerin zmlenebilmesi iin mitsel referans-lar bulmak gerekecektir.

Ama, metinlerde veya sanatkrlarda mitsel arkaplanlar bulmak her zaman bu kadar kolay olmaz.Helmutt Ritter mitolojik anlatlarn iinde bulundu-u metinlerin zmlenmesindeki bu zorlua yleiaret etmektedir: Fakat bir saha vardr ki uluslara-ras ilikiler ok karktr. Mesela masal ve hikyeedebiyat o kadar yaylmtr ki onlardan yalnz bir

milletin edebiyatndan bahsetmek doru deildir.Btn milletlerin edebiyatlarndan bahsetmek icabeder.8Eer mitolojik dnya metnin derin yapsndayer alyorsa bunu anlamann yollar gndermeleriok iyi okumak ve derin bir mitolojik bilgiye sahipolmakla mmkn olur. Burada mitolojik somut birkelime olarak deil, bir ima veya alegori olarak bu-lunur. Yani bu durumda mitsel grler iirde birer

simgeveya imgedurumundadrlar. Simgelerin veyaimgelerin zm ancak derin mitolojik balara


2 0 1 2


25/112

dnmekle mmkndr. Bugn, XIX. yzyln his-setmi olmasnn bile mmkn olmad bir ey an-lalmaya balanmtr: Bu da simgenin, efsnenin,imgenin, manevi hayatn zne it olduklar; bunla-r gizlemenin, sakatlamann, geriletmenin mmkn

olduu, ancak asla yok edilemeyecekleridir.9nsan hayatnn hemen her annda oynadklar

nemli roller gerei simgeler, ou zaman tariholmakla beraber, daha ziyade mitolojik arka planasahiptirler, zira genellikle aklanamazlar. Simge-lerin toplumsal hayat iinde oynad nemli rol-lere Roland Barthes, dikkatleri ekmitir. rnein,

Mythologies ad altnda toplad denemelerininbirindearap imgesinin Fransz toplumu iin ne an-lama geldiini derin bir tetkikle ortaya koymutur.Yaz gayet kapsamldr, fakat sadece u alnt bile

arap imgesinin Fransz iin ne ifade ettiini orta-ya koymaya yeter: araba inanmak, balayc birtoplum szlemesidir... Her kim ki araba inanmaz,toplumun gznde onun adhasta, sakat, kusurlu-dur. Toplum byle bir insan, (terimin anlaksal veuzamsal anlamnda) kavramaz... ortam her havadaiyiletirir; soukta, snmayla ilgili tm sylenleri(mitleri); kzl sda, glgenin, serinliin, buz gibiayazn tm imgelerini artrr. arab dletme-yecek hibir ziksel glk (hava scakl, alk,can sknts, yurt zlemi) sz konusu olamaz.10

Bir sembol veya imge amacyla sanatkrn mit-lere bavurmas ayn zamanda onun okuyucu ze-rinde etki salamasnn en tesirli yollarndan biridir.Aratrmalara gre mitoloji vedin enetkili sembol-lere sahip olan iki sahadr. Hatta sembolik roman,rtl bir ekilde az ok metazik bir materyal kul-land zaman bile, imajlarn dinin ve mitolojininalanlarndan salar... mitolojik bir gemie sahipolmayan semboller, zel bululardr ve byle ol-duklar iin de hayal gcmz zerinde etkili ol-duklar sylenemez.11Sanatnn mitsel bir objeyi

kullanmas ounlukla simgeler ve imgeler vasta-syla olacandan, bizim aratrmamz gereken busimgelerin varl ve eserdeki kullanm orandr.Sanatnn bir obje seimi amacyla bir mitsel g-re bavurmas phesiz onun, gemii, mill yaps,beslendii kaynaklar, okuma sreci ve esas dnyagryle yakndan ilgilidir.

yleyse bir sanatkr, bir simgeler ve imgeleryumayla edeb eserini kurar, mitoloji ise onunimge veya simge tretmede en sk bavurduu alan-

dr. Bu anlamda simgelere bakmak demek aslnda,dinlere, kutsallara, mitolojilere bakmak demektir.Zira daha sonralar hibir imge veya simge yaratl-m olmasn ki, dinsel alanda veya mitolojik alar-da bunun dengi bulunmasn. Mitsel unsurlar hazr

simgelerdir, yaygndr, etkileyicidir ve zihinlerdegsterilenleri bilinir. YaniPromete dendiinde, sa-dece mitolojik bir kii dnlmez; zgrlk sava-s, zulme bakaldr, mazlumun yannda yer alma,medeniyet savas vb. gsterilenler akla gelir: De-iik airler elinde deiik kavramlarn imgesi veyasembol olmada en byk farkll gsteren mito-lojik grlerden biri de Prometedir. Prometheusdestann ileyen Aiskhylos, zorba egemenlere (ti-ranlara) kar verilen mcadelenin kahramanlnvyordu... Prometheusun kahramanca karakteri-

ni, Shelley, lirik dramnda bu kez Zincirden Kurtu-lan Prometheus olarak sergilemektedir.12Kuhnagre atei getiren Prometheus, aslnda yldrmnsimgeletirilmi hlidir. Abraham, Prometheusabirden ok fonksiyon ykler; o, hem delici hemdourtucudur. Yine Abrahama gre Prometheusmiti tm yaamn ilkesi olarak erkein var etmegcnn aka ilan edilmesi olarak yorumlanr.Bilindii gibi Tevk Fikret de bu Yunan mitolojikgrn iirinde ilerlemenin ve medeniyet yolundamcadelenin simgesi olarak kullanmt. Bundan

dolay airler bu hazr mitlerden yararlanrlar.zetle sylemek gerekirse, edeb metinlerde

mitler imge (imaj) veya simge (sembol) olarak bu-lunurlar. lk alara ait sanat eserleri hemen hementamamen mitolojik bir yap arz ederken, sonrakialarn eserlerinde mitler, metnin ana grlerinioluturan imge ve semboller olarak karmza -karlar. Dolaysyla bu imge ve simgeleri zm-lemeden sanat eserleri -eer mitik objeleri kullan-mlarsa- tam olarak anlalamazlar. Bir sanat eseriolan edeb metnin mit, sembol ve metaforla ilikisi-

ne dair, Wellek/Warrenin u szleri bu ilikinin nekadar mhim olduunu ortaya koymaktadr: maj,metafor, sembol ve mit gibi unsurlar eski edebiyataratrclarnn dtan ve pek stn kr incelemiolduklar iddia edilebilir. Onlara ounlukla ssnazaryla bakldndan kullanldklar yazlardankartlarak ele alnrlard. Hlbuki bize gre biredeb eserin esas manas onun iindeki mit ve meta-forlardan gelir.13 Northrop Frye gre edebiyatnkayna mittir. Edebiyat tarihi, bu sreci yeniden


2 0 1 2


26/112

yakalamay amalar. Mevsimsel bir deiiklik iin-de ilerler; zamanla uygun tarzlar ve trler basknhle gelir. Fryen yaklamna gre komedi yazaittir, trajedi gze...14

te bu esas manay bulmak edeb eserler ze-

rinde ok derin kazlar yapmakla mmkndr. lkkaz dozerle vurulur, sonra kazma krekle, sonrakk el aletleriyle, sonra sprgelerle, sonra fr-alarla, sonra kl fralarla... edeb eserde mitolojikbalar ve referanslar bulmak kl frayla yaplacakok sabrl ilerle mmkndr.

Aslnda bu yntemin ad da konulmutur:

Arketipal eletiriBu yntem, birok bilgi kollarna elini atar;

antropoloji, psikoloji, tarih, karlatrmal din gibi

eitli bilim kollarn kullanr... Ana rnek, ilk mo-del anlamlarna gelen arketip, Platonun idealargibi evrensel ve genel bir ilk modeldir ve edebiyateserlerinde bu genel arketipin az ok farkl ekil-lerde tekrarlandn grrz. Bilhassa eitli l-kelerin masallarna bakldnda bunlarna bazla-rnda geni hatlaryla ayn olay rgsne rastlarz.Bir kraln ya da padiahn olu deerli bir nesneyiveya bir kz bulmak iin yola kar, birok engellekarlar; doast glere sahip insanlardan ya dahayvanlardan yardm grr ve sonunda istediini

elde edip dner. Ana izgilerini verdiimiz bu te-mel rnek bir arama arketipidir. Bu arketipi yalnzmasallarda deil mitoslarda, eposlarda, Orta aromanslarnda, modern romanlarda da bulunur....bu eletiri yntemi bu arketiplerin kkenini eskimitoslarda ve ilkellerin ayinlerinde bulur... bu du-rumda arketipi eletiri asndan edebiyat arketipolan kiilerin, durumlarn, simgelerin ifadesidir veeletirmen yazarnfarknda olmadan kulland bumitos dilini zmek ve eseri daha anlalr bir tarz-da aklamakla grevlidir.15

Joseph Campbell, arketipi eletiride kullanlanmitoslarn temel ilevini gsterir bir forml-anlatsylemiti: Temel mitos kahraman, ayrlma-

snav-dnaamalarndan oluan bir serven ya-yordu. Mitos kahraman bir nesneyi bulmak iinyola kar (ayrlma); trl engellerle karlar vebir ara yeralt dnyasna iner, orada karanlk g-lerle savar (snav); istediini elde eder ve dner.Bu arama yolculuunun baaryla sonulanmastoplumun refah demektir. Bu aamal olay r-

gs eitli anlat trlerinde, eposlarda, masallarda,romanslarda ve hatta baz romanlarda grlr.16

Yunga gre edebiyatta karmza kan bu arke-tipler, insanlarn ortak bilin dnda yatan ve bizeok derinden seslenen psiik davran formlardr...

Edebiyatta yer alan arketipleri l alegoriler san-mamaldr, bunlar insan yaantsnn ok eski temelformlardr ve bunun iindir ki bizde derin tepkileruyandrrlar. Yine bundan trdr ki arketiplerikullanan sanat kendi kiisel yaantlarn aarakevrensele dokunmu ve kiisel sesinden daha glbir sesle okura seslenmi olur.17

Dolaysyla, dorudan mitolojik adlarn, nes-nelerin, gndermelerin bulunmad metinlerdemitolojik alt yaparketipi eletiri yntemine ba-vurmakla bulunacaktr. Bunun iin de sanatkrn

gsterenlerini ve bunlarn gsterilenlerini ok iyibilmek gerekecektir.

Niin mitlere bavurulmaktadr ?Bu soru birka ynden yle cevaplandrlabi-

lir:1. Sanat faaliyetin znde simgesel veya imge-

sel bir anlatm vardr. Mitler, doalar gerei simge-leri barndran/simgelerin kendileri olan/ simgelerebavurulmadan zmlenemeyen metinler olduuiin sanaty cezbeder.

2. Mitlerin varlk alanlarnn belli bir zamandilimiyle snrlandrlmam olmalar, binlerce ylboyunca insan belleinde tannm kalplara brn-meleri, estetik objenin alc tarafndan alglanmas-n kolaylatracaktr. Yine bu verici-alc birlikteliisanat ve muhatap arasnda ayn paralellii payla-acaklar bir dzlem yaratacaktr.

3. Mitlerin sihirli ve gizemli dnyas, insano-lunda binlerce yldan beri oluturduu kutsal, es-rarl yaps sanatnn etki yaratmasnda ok bykoranda iine yarayacak ve eserin kurgusundaki ent-

rik ve ifreli yapya nemli oranda katk salaya-caktr.

4. Mitlerin sahip olduu ok katl, derin anlamsalyap, eserin sanatsal derinliini ve gizemini olutur-mada ok ilevli bir fonksiyon stlenecektir.

5. Kaynaklarn zerinde nemle durduklar ko-nulardan biri de mitlerin sanat iin vazgeilmezbir ilham kayna olduu meselesidir. Tadklarsezgi gc, yer yer insan yaradlndaki zaaf vetutkular, alar st bir kesinlie, ok ynl bir


2 0 1 2


27/112

kullan imknna balam olmalaryla mitoslar,bugn de sanatn yararland bir ilham ve kltrkaynadrlar.18 Bir sanatkr iin hazr birer il-ham hazinesi olan mitler, her zaman bu cihetiyle decazibesini korumutur. Mehmet Kaplan da bu an-

lamda mitlerive sembolleri insanln ebed iirhazinesi19olarak niteler.

Btn bunlardan sonra Trk edebiyat mitolojikserven asndan baklsa ne grlebilir?

Trk edebiyatnda mitolojik servenYukarda da dediimiz gibi, her milletin ilk me-

tinleri zaten mitolojik anlatlardr. Bunlara genelolarak destan ad verilir. Trk destanlarnn -maa-lesef yazya gememekle beraber- pek fazla saydaolduu bilinmektedir. Bizde bir Firdevsnin k-

mamas o muazzam anlatlarn yok olmasna sebepolmutur. Divan Lugtit-Trkteki ksa paralar,Dede Korkuttaki metinler byk anlatlardan ardakalm ok nemli mitsel hikyelerdir. Fakat Batedebiyatnda bir referans olma anlamnda, Trk mi-tolojisi hibir zaman Trk air-yazarnn bir refe-rans kayna olmamtr.

Hemen her milletin airi kendi mitolojik ala-rn bir kaynak olarak kullanma ynne gider. FakatBat medeniyetinin btn dnyay bir a gibi rme-si ve kar konulmaz bir cazibe merkezi olmas ne-

deniyle, baka pek ok millette olduu gibi bilhas-sa Tanzimattan sonra Trklerde de Yunan ve Batmitolojisi youn olarak kullanlmtr. Daha ncekidnemlerde Trk airinin mitolojik referanslara ge-nellikle eski ran veya Hintten gelirdi.20Trk mito-lojisi, Trk iirinin hemen hemen hibir devresindebir referans kayna olarak kullanlmamtr. ZiyaGkalple balayan akm ise maalesef daha okkendisiyle snrl kalm, bir mddet Trk mitolo-jisine ait mitsel grler iire girmise de Yunan veLatin mitolojisi karsnda bir varlk alan bulama-

mtr. Trk mitolojisinin etkin bir ekilde yaaya-mamasn Behet Necatigil u sebebe balar: Tarihkitaplarnda uzak hatralar hlinde kalm eski Trkmitoslarnn tarih boyunca sanat eserlerinde zamanzaman dirilemeyip varlklarn belli edememi vel ata yadigrlar olarak bir yerde donup kalmbulunmalar, Trk destan ve mitologyasnn baht-szl olmutur.21

Behet Necatigil 100 Soruda Mitologya adlkitabna neden Trk mitolojisini almadn izah

etmeye alrken, Trk mitolojisinin sanat eserle-rinde ilenmediini ve tarih iinde donup kaldn,bu yzden bu mitolojiden bahsetmeyeceini syler.leri srd bir baka gereke daha vardr ki, esa-snda bu gereke Trk mitolojisinin lkemizdeki

asl kaderini ortaya serer gibidir. Behet Necatigil,Trk mitolojisini bu eserine alamamtr, zira kita-bnn sayfalar yetersizdir.22

Yunan mitolojisinin bu kadar zerinde durulma-snda phesiz pek ok sebep vardr. Bu mitoloji vebu mitolojinin olutuu dnya, bugn tartmaszbir ekilde dnya hkimiyetini elinde bulunduranBatnn, sanat, kir, felsefe ve dnya gr a-sndan ana kaynaklarn oluturmaktadr. DermanBayladnn da dedii gibi, Her ulusun efsnelerivardr. Ama mitoloji deyince daha ok Yunan

efsneleri geliyor akla. Nedeni, bu efsnelerin aynzamanda inan sistemi oluturmalar, ozanlarn, sa-natlarn ve dnce adamlarnn bunlara sreklikatkda bulunmalardr.23

Daha sonra kesin bir dn yapmakla beraber,Yahya Kemal de balangta ok derin bir antik Yu-nan hayranyd. O ve arkadalarnn giriimiyle yir-minci yzyln banda kurulan Nev-Yunanilik ak-m bir zaman edebiyatmzda ok popler olmu,edebiyatmzn kayna Yunan sahillerinde aranm-t: Yahya Kemal zetle; artk Asyadan kurtulma-

mz gerektiini, bir zaman barbar olan Avrupallarnasl Yunana dnmekle bugnk medeni hllerinegeldilerse, bizim de Akdeniz havzasna girmekleonlar gibi medeni olacamz sylyor. PeindenHer kavmin esatiri vardr, fakat Yunan esatiri herkavmindir. Medeni insanlarn ebed kitabdr.24di-yerek hayranln aka ifade ediyordu. Peindenrk olarak biz bakayz itirazna ise Almanlarn daYunan rkndan olmadn ama bugn onlarn his-sen, ruhen, kalben kadim Atina perestikr, btnmedeniler gibi Nev-Yunani olduklarn sylyor.

Ayrca Romal Plautus, spanyol Calderon, ilikleri-ne, damarlarna kadar Fransz Molire, hep o ilahnmezhebindendir diyerek, farkl milletlerin bykdehalarnn da Yunani olmaktan ve o kaynaktanbeslenmekten haz aldklarn ifade ediyordu.25

Hasan li, Yahya Kemalin bu grlerine uy-gun iirler de verdiini ve Byblos Kadnlar ileSicilya Kzlariirlerinin ok mkemmel rneklerolduunu sylemektedir. Hasan li bu iirlerino devirdeki tesiri iin unlar diyor: Bu iirlerde


2 0 1 2


28/112

Yahya Kemal, ne kadar gen, ne kadar yenidir. Ozamanlar, bunlar msra msra kulaktan kulaa du-yan biz genler, bambaka bir pnarn iksirini bul-duumuz bu iirleri damla damla tatmtk. Bunutadanlar phesiz ok azd. Belki de air bunun iin

o kayna brakt, kitabesinde

A besmeleyle i suyuHan Ahmede eyle dua...

yazl sebili seti. 26Hasan li bylece onun Ra-kofa krlarndan Parise, Paristen Olymposa,oradan Sadabada, Sadabaddan Boazii ky-larna ve nihayet skdara geldiini sylyor.27Hasan liye gre Yahya Kemalin Nesir olarak daYunan edebiyatna uygun gzel eserler yazdn

ve mesela amlar Altnda Bir Musahabebalklyaznnn buna rnek olduunu belirtiyor.28YahyaKemlin Nev-Yunanilii uzun srmemi, ksa birsre sonra bu genlik hevesinden vazgeerek 1071sonras Trk tarih ve kltrne ynelmitir.29

Hasan li Ycele gre, Nev-Yunaniliin birheves olarak balamasndan 45 sene sonra bile Ya-kup Kadri hl bu kri savunmaktadr. Yakup Kadridiyor ki: Bir defa daha sabit oluyor ki, Trk Klt-r, hakiki kltrn temelleri zerine kurulmamtr,kurulamayacaktr. Bunun iin lyorum. Ktmse-

rim. Bir glge kltr iinde yaamakta devam ede-ceiz, demek.30Hasan li burada Yahya KemalinYakup Kadriyi yalnz brakmasn eletiriyor veYahya Kemali faydaclkla suluyor: Hlbukikaynaklara gitme meselesinde beraber yola ktYahya Kemal bu srar yapamad.

Marifet iltifata tabidirMterisiz meta zayidir

gereine uydu. Rza Tevkin onda grd opor-

tnistlik de bu olsa gerek31Hasan li Ycelin buradaki imasna gre Yah-

ya Kemal, Nev-Yunani iiri mteri bulamayacaendiesiyle terk etmitir. Bu imann ne mantk dolduu Yahya Kemalin hangi iiriyle olursa olsun,etrafnda her zaman bir cazibe merkezi oluturma-sndan ve hemen her mahlde bir sz ustas olarakaranmasndan bellidir. airler iir satmak iin iiryazmazlar veya hret olmak iin iirler uramaz-lar, amma iirleri onlar hretli klar. Hasan linin

imasnda, Yahya Kemali kendi ksr ideolojileriiine ekememelerinin bir intikam da var gibidir.

Yahya Kemalin nasl bir badireden getiimer Seyfettinin tavrndan bellidir. Bir zamanlarNev-Yunanilik akmna iddetle kar kan, hatta

bu akmn ncln yapm Yahya Kemal ve Ya-kup Kadriyi, yazm olduu Boykotaj Dmanadl hikyeyle Yunan donanmasna yardm etmekgibi ok ar bir ithamla sulayan mer Seyfettinbile ksa bir sre sonra kir deitirmi ve genlereyaz yazmadan nce bir kutsal kitapgibi Homeriokumay tavsiye etmiti: Okunacak klsik muhar-rirlerin en bana Homeri koymal, Homer, herdevrin, her yerin en byk muharriridir... Yaz yaz-maya, hussiyle matbuat iin yazmaya balamaz-dan evvel derin derin, ders gibi, mukaddes bir kitap

gibi Homeri okumalsnz. Hayatn olduu gibisatrlara nasl nakledildiini grmeli, hissetmeli-siniz. Ancak, o vakit okunacak bir ka satr yazyazabilirsiniz.32

Sonu yerineCumhuriyetten sonrada edebiyatmzn antik

Yunan ve Roma mitolojisine olan derin hayranl- devam etmi ve mitolojik referans olarak AsafHletin bir iki Hint mitolojisi denemesi dnda-kadim Yunan ve Roma mitolojisi hkimiyeti dai-

ma srdrmtr. Bazen bu mitolojik ak, artk biredeb metin kurma iinden km, ideolojik dn-celeri refere eden bir inan nesnesi hline gelmi-tir. Cemal Sreyann, Melih Cevdete iirlerindekimitolojik tercihten dolay ynettii u eletiri iinhangi boyutlara vardn ok iyi gstermektedir:Grek mitolojisine bunca fazla balanmas, hattadaha uygun sylersek, o mitolojiyi her planda edin-mesi, Trkesinin gzelliine, bir yerde yceliinekarn, okuyanda bir yabanclk duygusu da uyan-dryor. iirlerdeki gzellik bir eviri iir gzellii

imi gibi geliyor. Melih Cevdetin Anadolu tanr-lar zerine ne dndn biliyorum. Uygarlkgrn, iir grn de biliyorum. Biliyorumya, sylemeden edemeyeceim, bana ters geliyoriinde dnd mitoloji. Melih Cevdet ii Anadoluduyarlndan olduka uzak bir noktaya gtryorsansndaym. Aliyi sadece Muhammedin damadolarak gryor da, Akilheusun mzrana iekleratyor. Poseidonun denizleri bizim de eski deniz-lerimizdir. Ama o denizlerden imdi getirilecek ay-


2 0 1 2


29/112

grlarn iirimizde damzlk ansn az buluyorumben.33

Metaforlar en genel anlamyla inan kayna-mzla sk skya irtibatldrlar, metafor yaratmakiin kurduumuz somutlamalar bizi beslenme kay-

naklarmza gtrrler, mitolojik kaynak bunlarnen banda geliyor. Trk mitolojisi neden en genelanlamyla Trk airinin/nasirinin bir referans kay-na olmamtr? Trk airi kendi mitolojik arkaplannda bulamad neleri dier milletlerin mitle-rinde bulmutur da hep onlara ynelmitir. Osmanldivan iirini rani ve Arabi mitolojinin klesi ol-makla sulayanlar, neden kendi metinlerini kurar-ken kendilerine dnmemilerdir de Batdaki bakamilletlerin mitlerine snmlardr? Berikini bizdenyapmayan neler, tekini bizden hle getirmitir? Bu

sorular, mitoloji ve edebiyat almalarnn -bizimiin- en tepesinde durmaktadr. Btn alma me-saisi bunlar zerine ynlendirilen bilim adamlarktka ve bunlarn says arttka bu balkl yaz-lar ok daha evrensel perspektierden yazmaya veartk alma alanlar metinler/kltrleraras olma-ya balayacaz.

Kaynaka1. Bu metin daha nce kaleme aldmz, Divan iirin-

de Mitolojik Unsurlar: ahslar Mitolojisi, Aka Yay.,

Ankara 2000; adl kitabmzdan, Mehmet Akif ve Mitoloji:Safahatta Mitolojik Arka Plan, TYB. Yay., Ankara 2009,s. 265-279 ve Bir Medeniyet ve Kltr Gstereni OlarakYahya Kemalde Mitolojik Tavr, TYB. Yay., Ankara 2010,s. 90-106. adl makalelerimizden yararlanlarak yazlmtr.

2. Chase, Richard, Myth as Literature,Myth andMethod -Modern Theories of Fiction ; Edited by JamesE.Miller, Jr.; niversity of Nebraska Press, 1960, s. 129.

3. Mitolojik metinler ve bunlarn hemen her alt bal-na kar kan Mehmet kifin Safahatnn ve zellikleAsmn mitolojik adan incelendiinde mitoloji ile ne ka-dar ili dl olduunu grmek iin bk. Dursun Ali Tkel,Mehmet Akif ve Mitoloji: Safahatta Mitolojik Arka Plan,

TYB. Yay., Ankara 2009, s. 265-279.4. Bu alnt iin bk. Ernst Cassirer, Sembol Kavram-nn Doas, (ev. Milay Kktrk); Hece Yay., Ankara 2011,s. 70-71.

5. Yakup Kadri Karaosmanolu, Ankara, letiim Yay.,Ankara 2003, 16. bask, s. 224.

6. Ahmet Hamdi Tanpnar, Yaadm Gibi, (hzl. Prof.Dr. Birol Emil), Dergh Yay., st.1996 2.Bask, s.309.

7. ---------------------------, age. s.315.8. Hellmut Ritter, Dou Mitolojisinin Edebiyata Etki-

leri, (Editr: M.Kanar), Ayrnt Yay., stanbul 2011, s. 13.9. Mircea Eliade, mgeler Simgeler, (ev. Mehmet Ali

Klbay), Gece Yay. Ankara 1992, s. XVIII.10. Pierre Guiraud, Gstergebilim , (ev. Prof.Dr.

Mehmet Yaln), mge Kitabevi Yay. Ankara 1994, s.122-123. Yine, Fransz toplumundaBiftek veKzarm Patatesimgeleriyle ilgili ayn yazarn Yaz ve Yorumkitabna ba-klabilir. arapta olduu gibi, Fransza biftei dletmeyen

besinsel zorunluluk yoktur. Yurt dna admn atar atmaz,zlem balayverir, biftek burada fazladan bir incelik zel-liiyle de sslenir, nk uzaksl mutfaklarn grntekikarklnda, tad sadelikle birletiren bir besin olduu d-nlr.... genellikle kzarm patatesle birletiinde biftek,ulusal parltsn ona da geirir. Roland Barthesin bu ya-zsyla ilgili daha geni bilgi iin bk. Roland Barthes, Yazve Yorum, (ev. Tahsin Ycel), Metis Yay. stanbul 1990,s.44-45.

11. Ursula Brumm, Sembolizm ve Roman, Aktaran:Philip Stevick,Roman Teorisi, (ev. Do.Dr.Sevim Kan-tarcolu), Gazi . Yay. Ankara 1988, s.304. (Ayrca bk.Dursun Ali Tkel, Divan iirinde Mitolojik Unsurlar: a-

hslar Mitolojisi, Aka Yay., Ankara 2000.12. N.Gennady Pospelov Edebiyat Bilimi, (ev. Ylmaz

Onay), Evrensel Kltr Kitapl, stanbul 1995, s.143.13. R. Wellek /A. Warren, Edebiyat Biliminin Temelle-

ri, (ev. A. Edip Uysal), K. ve T. B.Yay. Ank. 1983, s.258.14. Hasan Boynukara, Modern Eletiri Terimleri ,

Boazii Yay. , stanbul 1997, s.173.15. Berna Moran, Edebiyat Kuramlar ve Eletiri,

Cem Yay., stanbul 1994, s. 201-203.16. ---------------, age., s. 204.17. Berna Moran, age., s. 205.18. Behet Necatigil, 100 Soruda Mitologya, Gerek

Yay., stanbul 1988 ,4.Bask, s.7.19. Mehmet Kaplan, Cumhuriyet Devri Trk iiri,

K.B. Yay. , Ankara 1990, s.136.20. Bu mitsel referanslar iin bkz. D. Ali Tkel, Divan

iirinde Mitolojik Unsurlar: ahsla

mitoloji bizim kulliye-51

Documents