kadının siyasal yaşama katılımında siyasi parti kadın kollarının rolü...

7/29/2019 Kadnn Siyasal Yaama Katlmnda Siyasi Parti Kadn Kollarnn Rol mustafa_cadir_tez.pdf

1/209

T.C.

BABAKANLIKKadnn Stats Genel Mdrl

KadnnSiyasalYaamaKatlmndaSiyasiPartiKadnKollarnnRol

(TBMMdeGrubuBulunanSiyasiPartilerBalamndaAnkaralirnei)

T.C. Babakanlk Kadnn Stats Genel MdrlZiya Gkalp Cad. No: 40 Kzlay Ankara

Tel: 0312 430 45 77 Faks: 0312 430 76 70

www.ksgm.gov.tr

Para ile satlamaz.


2/209

T.C.

BABAKANLIK

Kadnn Stats Genel Mdrl

KADININ SYASAL YAAMA KATILIMINDA SYAS PART

KADIN KOLLARININ ROL

(TBMMde Grubu Bulunan Siyasi Partiler Balamnda

Ankara li rnei)

UZMANLIK TEZ

Mustafa ADIR

DANIMAN

Prof. Dr. Serpil SANCAR


3/209

ISBN: 978-975-19-5054-3

Basm Yeri: Afarolu Matbaas

0 312 384 54 88 - Ankara


4/209

T.C. Babakanlk Kadnn Stats Genel Mdrl

III

TEEKKR

Kadnn Siyasal Yaama Katlmnda Siyasi Parti Kadn Kollarnn Rol(TBMMde Grubu Bulunan Siyasi Partiler Balamnda Ankara li rnei)

Uzmanlk Tezi, kadnlarn siyasi yaama katlmnn arttrlmasnda

nemli bir mekanizma olarak grlen siyasi parti kadn kollarnn yeterli

dzeyde aratrlmam olduu tespitinden yola klarak hazrlanmtr.

Tez almasnn bandan sonuna kadar ok deerli katklar ile beni

ynlendiren, bana her konuda destek olan ok deerli tez danmanm

Prof. Dr. Serpil SANCARa,

Veri toplama almasnda benden yardmlarn esirgemeyen,

aratrmann sonulanmasna katkda bulunan tm kadn kollar

yelerine,

ok deerli kurum yneticilerime,

Sonsuz sabrla ve anlayla bana yardmc olan tm arkadalarma,

Bana her konuda destek olan sevgili aileme,

teekkrlerimi sunarm.


5/209


IV

ZET

Siyasal karar alma mekanizmalarnda kadnlarn dk temsili tmdnyada olduu gibi lkemizde de nemli bir sorun olarak varln

srdrmektedir. Bu sorun daha fazla kadnn siyasal yaamn iine

ekilmesi, kadnlarn siyasal alandaki grnrlnn arttrlmas ile

zlebilir. Bu hususlarn gereklemesinde siyasi parti kadn kollar

nemli bir yere sahiptir.

Bu almada, lkemizde kadnlarn siyasi yaama katlmn ve karar

alma mekanizmalarnda temsilini arttrmak iin nemli bir mekanizmaolarak grlen siyasi parti kadn kollarnn ilevlerini ne lde yerine

getirebildiinin ortaya konulmas amalanmaktadr. Bu erevede

Trkiye Byk Millet Meclisinde grubu bulunan siyasi partilerin (Adalet

ve Kalknma Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokratik Toplum

Partisi ve Milliyeti Hareket Partisi) Ankara ilinde grev alan kadn

kollar yelerine anket uygulanm ve yneticiler ile yz yze grme

gerekletirilmitir.

Aratrma sonularna gre; siyasi parti kadn kollar genel olarak

mahalle toplantlar, ev gezileri, kermes, hasta ziyareti ve yardm

almalar gibi siyasi getirisi dk ikincil faaliyetler yrtmektedir.

Yrtt faaliyetler sebebiyle kadn kollar, parti iinde siyasi bir

yapdan ziyade sosyal bir kurulu grnmndedir. Kadn kollarnn u

anki grnmyle kadn sorunlarnn siyasete tanmas ve kadnlarn

karar alma mekanizmalarnda temsilinin arttrlmas ilevlerine hizmetedebilecek bir konumda olduunu sylemek gtr. Bu erevede

kadn kollarnn parti ii karar alma ve politika oluturma srelerine

aktif katlan bir yapya dntrlmesi gerektii dnlmektedir. Ayrca

kadn kollar yeleri kadnlarn dk siyasal temsilini nemli bir sorun

olarak grmekte, bunun sebebini geleneksel bak as ve siyasetin

erkek egemen yaps olarak deerlendirmektedir. Bununla birlikte asl

dikkat eken husus kadnlarn nemli bir blmnn erkek egemen

yapy yadrgadklarn ifade etmelerine ramen, farknda olmadan buyapy iselletirmi olmalardr.


6/209


V

ABSTRACT

Low participation of women at the decision making mechanisms isstanding as an important problem in our country as it is in the world.

The solution for this problem is to involve more women in political life

and to increase womens visibility in political institutions. Political partys

women branches have an important role in realizing these solutions.

This study aims to demonstrate how much the political party women

branches accomplish their function for increasing womens participation

in political life and decision making mechanisms. In this framework,questionnaires are conducted for members and face to face interviews

are implemented for the managers of the women branches of the

political parties in Ankara those have a parliamentary group in Turkish

Grand National Assembly (Justice and Development Party, Republican

Peoples Party, Democratic Society Party and Nationalist Movement

Party).

Research results show that; political party women branches mostlyconduct secondary activities like neighborhood meetings, home visits,

kermis, patient visits and aid activities which have lower political

advantages. Because of its activities, women branches are more like

a social institution rather than a political one in the party settlement.

It is hard to express that current women branches can serve for rising

womens problems in politics and increase women participation in decision

making mechanisms. Within this framework, women branches shall betransformed in structures that actively participate in decision making and

policy making procedures within the party. Moreover, members of women

branches think that low political representation of women is a problem,

and explain the reason for this as the traditional perspective and male

dominated structure of politics. Besides, interestingly a considerable

part of women internalize the male dominated structure, even if they

express that they nd it strange.


7/209


8/209


VII

NDEKLER

TEEKKR ..........................................................................................III

ZET ................................................................................................... IV

ABSTRACT ..........................................................................................V

NDEKLER ..................................................................................... VII

KISALTMALAR ................................................................................... XII

EKLLER ......................................................................................... XIII

TABLOLAR ........................................................................................XVI

GR.....................................................................................................1

BRNC BLM ...................................................................................7

1. SYASAL KATILIM ............................................................................9

1.1. Kavram ve Tanm .......................................................................9

1.2. Siyasal Katlmn Nedenleri, Kapsam ve Trleri ......................10

1.2.1. Bireysel Siyasal Katlm ....................................................11

1.2.2. Toplumsal Siyasal Katlm .................................................12

1.3. Siyasal Katlma Etki Eden Faktrler ........................................13

1.3.1. Sosyo-Ekonomik Faktrler ................................................13

1.3.1.1. Gelir Dzeyi.............................................................13

1.3.1.2. Ya ..........................................................................14

1.3.1.3. Meslek .....................................................................15

1.3.1.4. Eitim Seviyesi ........................................................16

1.3.1.5. Yerleim Yeri ...........................................................17

1.3.1.6. Cinsiyet ...................................................................18


9/209


VIII

1.3.2. Psikolojik Faktrler ............................................................19

1.3.3. Hukuksal ve Siyasal Faktrler ..........................................20

KNC BLM....................................................................................23

2. KADINLARIN SYASAL KATILIMI..................................................25

2.1. Dnyada Kadnlarn Siyasal Katlm .......................................25

2.1.1. Tarihsel Sre ...................................................................25

2.1.2. Mevcut Durum ...................................................................29

2.2. Trkiyede Kadnlarn Siyasal Katlm .....................................33

2.2.1. Osmanl Dnemi ...............................................................33

2.2.2. Cumhuriyet Dnemi ..........................................................35

2.2.3. Mevcut Durum ...................................................................38

2.2.3.1. Trkiye Byk Millet Meclisi .....................................38

2.2.3.2. Yerel Ynetimler .......................................................41

2.2.3.3. Siyasi Partilerin Ynetim Organlar...........................45

2.3. Kadnlarn Siyasal Katlmna Etki Eden Faktrler ...................47

2.3.1. Cinsiyete Dayal Blm ...............................................47

2.3.2. Kadnlarn Sosyo-Ekonomik Durumu ................................48

2.3.3. Siyasal Kltr, Siyasal Bilin ve Siyasal lgi ......................49

2.3.4. Siyasal Sistemin Yaps ve leyii ....................................50

2.3.4.1. Seim Sistemleri ......................................................50

2.3.4.2. Siyasi Partilerin deolojileri .......................................51

2.4. Siyasi Parti Kadn Kollar .........................................................52

2.4.1. Rejimlere Gre Siyasi Parti Kadn rgtlenmeleri ............52

2.4.2. Siyasi Parti Kadn Kollar Trleri .......................................53


10/209


IX

2.4.3. Siyasi Parti Kadn rgtlenmelerinin levleri ...................54

2.4.4. Trkiyede Siyasi Parti Kadn rgtlenmeleri....................55

2.4.5. Siyasi Parti Mevzuatlarnda Kadn Kollar .........................60

2.4.5.1. Adalet ve Kalknma Partisi .......................................60

2.4.5.2. Cumhuriyet Halk Partisi ............................................62

2.4.5.3. Demokratik Toplum Partisi .......................................64

2.4.5.4 Milliyeti Hareket Partisi ...........................................67

2.4.6. lkemizde Kadn Kollarnn Mevcut Durumuna likin

Tespitler ............................................................................68

NC BLM...............................................................................73

3. KADIN KOLLARI VE SYASAL KATILIM.......................................75

3.1. Aratrma Yntem ve Teknikleri ...............................................75

3.1.1. Aratrmann Amac ...........................................................75

3.1.2. Aratrmann Varsaymlar .................................................75

3.1.3. Aratrmann Snrllklar ...................................................76

3.1.4. Aratrmann Evren ve rneklemi .....................................76

3.1.4.1. Ankara linin Sosyo-Ekonomik Durumu ....................78

3.1.4.1.1. Nfus, Eitim ve Ekonomi ..................................78

3.1.4.1.2. dari Blmleme ve Seim Sonular .................80

3.1.5. Veri Toplama Teknii .........................................................81

3.1.6. Anket Formunda Yer Alan Sorularn zellikleri veUygulanmas .....................................................................84

3.1.7. Grme Formunda Yer Alan Sorularn zellikleri ve

Uygulanmas .....................................................................84


11/209


X

3.1.8. Verilerin Analizi ve Deerlendirilmesi ................................85

3.1.9. Anket Sorularnn Gvenilirlik Analizi Sonular ................85

3.2. Bulgular...................................................................................86

3.2.1. Aratrmann Demograk Bulgular ...................................86

3.2.1.1. Ya ...........................................................................86

3.2.1.2. Doum Yeri ve Ankarada kamet Sresi ..................88

3.2.1.3. Medeni Durum ve ocuk Says...............................89

3.2.1.4. Katlmclarn Sosyo-Ekonomik Durumlar ...............90

3.2.1.5. kamet Edilen le .....................................................96

3.2.2. Kadnn Siyasal Yaama Katlmna likin Bulgular ve

Grler ............................................................................97

3.2.2.1. Kadnlarn Siyasal Yaama Katlm .........................97

3.2.2.2. Kadnlarn Dk Siyasal Katlmnn Nedenleri ....100

3.2.2.3. Kadnlarn Siyasal Katlmnn Gereklilii ...............108

3.2.3. Kadn Kollarna likin Bulgular .......................................112

3.2.3.1. Katlmclarn Siyasi Partileri, Partideki Grevleri

ve yelik Sreleri ..................................................112

3.2.3.2. yelerin Siyasal Karar Alma Mekanizmalarna

Katlm ..................................................................116

3.2.3.3. Kadn Kollarnn Faaliyetleri ..................................118

3.2.3.3.1. Toplant Skl ve Gndem Konular ...........119

3.2.3.3.2. Kadn Kollar Faaliyetleri ..............................123

3.2.3.3.3. Finansman ...................................................137

3.2.3.4. Kadn Kollarnn Dier Kadn rgtleriyle

likileri ..................................................................141


12/209


XI

3.2.3.5. Kadn Kollarnn nemine likin Grler ............143

3.2.3.6. Kadn Kollarnn lerlik Kazanmasna Ynelikneriler .................................................................147

SONU VE NERLER ....................................................................153

KAYNAKA ......................................................................................161

EKLER ..............................................................................................169

EK 1 .............................................................................................171

EK 2 .............................................................................................178

EK 3 .............................................................................................179

EK 4 .............................................................................................190


13/209


XII

KISALTMALAR

Ksaltmalar Aklamas

ABD Amerika Birleik Devletleri

ADNKS Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi

AK Parti Adalet ve Kalknma Partisi

ANAP Anavatan Partisi

BA-NET Bamsz letiim A

BM Birlemi MilletlerCEDAW Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln Ortadan

Kaldrlmas Szlemesi

CHP Cumhuriyet Halk Partisi

DAW Kadnn lerlemesi Blm

DSP Demokratik Sol Parti

DTP Demokratik Toplum PartisiDYP Doru Yol Partisi

ETMSEN Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas

IPU Inter-Parliamentary Union

KA-DER Kadn Adaylar Destekleme ve Eitme Dernei

KESK Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu

KSGM Kadnn Stats Genel Mdrl

KSSGM Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl

MHP Milliyeti Hareket Partisi

DP zgrlk ve Dayanma Partisi

SHP Sosyal Demokrat Halk Partisi

SP Saadet Partisi

STK Sivil Toplum Kuruluu

TKP Trkiye Komnist Partisi

TK Trkiye statistik Kurumu

UCLG Birlemi Kentler ve Yerel Ynetimler

UNDP Birlemi Milletler Kalknma Fonu


14/209


XIII

EKLLER

ekil Sayfa

ekil 2.1 Dnya parlamentolarnda milletvekillerinin cinsiyete

gre dalm - Eyll 2009 .................................................29

ekil 2.2 Blgesel kadn milletvekilli oranlar - Eyll 2009 ...............30

ekil 2.3 Dnyadaki belediye bakanlar - 2009 ..............................32

ekil 2.4 Seim yl ve cinsiyete gre milletvekilli says veMecliste temsil oran, 1935-2007 .....................................39

ekil 3.1 ADNKS 2008e gre Ankara ili ya gruplamas ................78

ekil 3.2 Ankete katlanlarn ya gruplamas ...................................87

ekil 3.3 Doum yeri deikeni .......................................................88

ekil 3.4 Medeni durum deikeni ...................................................89

ekil 3.5 ocuk says deikeni .....................................................90

ekil 3.6 TBMMde kadn milletvekilli oran (% 9,1) kadnlarn

temsili asndan yeterlidir. deikeni ..............................98

ekil 3.7 Geleneksel/ataerkil bak as kadnlarn siyasal

yaama katlmnda nemli bir engeldir. deikeni ........101

ekil 3.8 Aile iindeki sorumluluklar kadnlarn siyasette daha

fazla yer almalarna engel olmaktadr. deikeni ...........102

ekil 3.9 Kadnlarn siyasete katlmnda aile destei nemli bir

faktrdr. deikeni .......................................................105

ekil 3.10 Kadnlarn siyasi karar alma mekanizmalarnda az

bir oranda temsil edilmesinin nedeni, kadnlara ans

verilmemesidir. deikeni ..............................................108

ekil 3.11 Siyasette kadn-erkek eitliinin salanmas

demokrasinin koullarndan biridir. deikeni ................109


15/209


XIV

ekil 3.12 Kadnlarn siyasi alanda daha ok sz sahibi olmas

halinde lke sorunlar daha kolay zlecektir.

deikeni .........................................................................110

ekil 3.13 Kadnlarn siyasi karar alma mekanizmalarna daha

fazla katlm kadn sorunlarnn zm iin gereklidir.

deikeni ......................................................................... 111

ekil 3.14 Siyasi karar alma mekanizmalarnda, yerel ynetimlerde

ve TBMMde daha ok kadn grmek isterim.

deikeni ......................................................................... 111

ekil 3.15 yelik sresi deikeni ...................................................114

ekil 3.16 Kadn kollar yelerinin toplanma skl deikeni .........119

ekil 3.17 Kadn kollar zellikle seim dnemlerinde etkin olarak

faaliyette bulunmaktadr. deikeni ...............................125

ekil 3.18 Kadn kollarnn ncelikli grevi partiye yekazandrmak ve oy toplamaktr. deikeni .....................127

ekil 3.19 Parti kadn kollar kltrel ve sosyal faaliyetlere katlm

imkan salayan bir rgttr. deikeni .........................128

ekil 3.20 Kadn kollarna parti btesinden daha fazla kaynak

aktarlmal, mali imkanlar arttrlmaldr. deikeni ........140

ekil 3.21 Siyasette kadnlarn daha etkin grev almasndaparti kadn kollarna nemli grevler dmektedir.

deikeni ............................................................................144

ekil 3.22 Kadn kollar parti iinde st ynetime geebilmek

asndan nemli bir deneyim kazanma alandr.

deikeni .........................................................................145

ekil 3.23 Seimlerde kadn adaylarn artmas iin kadn kollaraktif olarak rol oynamaktadr. deikeni ........................146

ekil 3.24 Kadn sorunlarnn siyasete tanmas asndan kadn

kollar nemli bir aratr. deikeni ................................147


16/209


XV

ekil 3.25 Siyasi partiler kadn kollar tekilatlarna gereken nemi

ve destei vermemektedirler. deikeni ........................148

ekil 3.26 Kadn kollar rgtnn parti iindeki grev ve yetkileri

arttrlmal, parti ii karar alma srelerine daha fazla

katlm salanmaldr. deikeni ...................................149

ekil 3.27 Siyasi parti ynetim organlarnda kadnlarn erkeklerle

eit temsil edilmesi gereklidir. deikeni ........................150

ekil 3.28 Kadn kollar mensuplarnn karar alma mekanizmalarnda

daha fazla yer almas iin zel nlemler uygulanmaldr

(Parti ii Kota, Torba sistemi). deikeni ........................151

ekil 3.29 Milletvekilli seimlerinde btn partiler ilk sralarda kadn

adaylara yer vermelidir. deikeni .................................152


17/209


XVI

TABLOLAR

Tablo Sayfa

Tablo 2.1 Kadn milletvekilleri dnya sralamas - 2009 ...................31

Tablo 2.2 Dnyada ve Avrupa'da yerel siyasette seilmi kadn

says ve oran ..................................................................32

Tablo 2.3 2002 ve 2007 Genel Seimleri'nde siyasal partilerde

seilmi kadn milletvekilli oran ........................................39

Tablo 2.4 2002 ve 2007 Genel Seimleri'nde kadn aday aday

says ve oranlar ..............................................................40

Tablo 2.5 Seim listelerinde kadn aday says ve oranlar ...............41

Tablo 2.6 Trkiye'de yerel siyasette seilmi kadn says ve

oran ..................................................................................42

Tablo 2.7 Ky ve mahalle muhtarlklar ve ihtiyar meclislerinde

kadn oran ........................................................................43

Tablo 2.8 2009 Yerel Seimleri'nde partilerin kadn adaylar ............44

Tablo 2.9 Siyasi parti ynetim organlarnda kadnn durumu ...........46

Tablo 2.10 Siyasi partiler ve kadn kollar rgtlenmesi .....................58

Tablo 3.1 Ankara ili merkez ile nfuslar - 2008 ..............................79

Tablo 3.2 2009 Mahalli dare Seimleri Ankara ili kadn belediye

bakan adaylar ...............................................................81

Tablo 3.3 Grlen kiilere ilikin bilgiler ........................................83

Tablo 3.4 Ankete katlanlarn ya gruplamas ...................................87

Tablo 3.5 Medeni durum deikeni ...................................................89

Tablo 3.6 Eitim durumu deikeni ..................................................91

Tablo 3.7 Meslek deikeni ..............................................................92


18/209


XVII

Tablo 3.8 Elerin eitim dzeyi deikeni .........................................93

Tablo 3.9 Ein meslei durumu deikeni ........................................94

Tablo 3.10 Kiisel gelir dzeyi deikeni ............................................95

Tablo 3.11 Aile gelir dzeyi deikeni ................................................95

Tablo 3.12 kamet edilen ile deikeni ..............................................96

Tablo 3.13 "TBMMde kadn milletvekili oran (% 9,1) kadnlarn

temsili asndan yeterlidir. " ve eitim dzeyi deikeniarasndaki ikili iliki tablosu ve ki-kare iliki analizleri

sonular ...........................................................................99

Tablo 3.14 Siyasi partiye ye dier aile bireyleri deikeni ..............104

Tablo 3.15 Siyasi parti deikeni ......................................................113

Tablo 3.16 Kadn kollarnda grev deikeni ....................................113

Tablo 3.17 Kadn kollarndaki greviniz ile grev sresi

deikeni arasndaki ikili iliki tablosu ve ki-kare iliki

analizleri sonular ..........................................................115

Tablo 3.18 Kadn kollar yelerinin seimlerde adaylk/seilme

deikeni .........................................................................117

Tablo 3.19 Toplant skl ve siyasi partiler ......................................119

Tablo 3.20 Adalet ve Kalknma Partisi kadn kollar yelerinin

faaliyetlere katlm ..........................................................132

Tablo 3.21 Cumhuriyet Halk Partisi kadn kollar yelerinin


Tablo 3.22 Demokratik Toplum Partisi kadn meclisi yelerinin

faaliyetlere katlm ..........................................................135Tablo 3.23 Milliyeti Hareket Partisi kadn kollar yelerinin



19/209


20/209

GR


21/209


22/209


3

GR

Toplumsal frsat ve imkanlarn toplumun farkl kesimleri arasnda nasldatlaca siyasal karar organlarnda belirlenmektedir. Toplumsal

gruplarn farkl ihtiyalarn hakkaniyete uygun bir ekilde karlamak

ancak sz konusu farkl kesimleri siyasete dahil etmek, onlarn birikimlerini

siyasete yanstmakla mmkndr. Bu bakmdan politikalarn belirlendii,

kararlarn alnd ve uyguland parlamento, hkmet, yerel ynetimler

gibi karar organlarnda toplumun tm kesimlerinin temsili, kararlarn

meruiyeti asndan byk nem arz etmektedir.

Mevcut duruma bakldnda dnyann hemen hemen her yerinde

kadnlarn karar alma mekanizmalarna katlmnn dk olduu

grlmektedir. Kadnlarn zellikle parlamentolarda, yerel ynetimlerde

ve dier siyasal organlarda temsili yeterli dzeyde deildir. Kadnlar

ve erkekler arasndaki toplumsal kkenli ayrmlarn ortadan

kaldrlmasn ifade eden toplumsal cinsiyet eitliinin siyasal karar

alma mekanizmalarnda da yansmasn bulmas demokrasinin olmazsaolmaz koullarndan biri olup, kadnn her dzeyde ynetime aktif katlm

salanmadan kalknma ve adalk hedeerine ulalamayaca da

aktr.

Gnmzde siyasal katlmn ncelikli olarak siyasal partiler vastasyla

gerekletirildii bilinmektedir. Siyasi partiler demokratik srete,

siyasal katlmn dorudan ve en nde gelen aralardr. Toplum iindeki

kesimlerin dank menfaatlerini ve siyasi grlerini ortak bir paydadabirletirme ve organize etme grevini yrten siyasi partiler, ayn

zamanda siyasal sistem iindeki rolleri yerine getirecek grevlilerin seimi

ve yetitirilmesi yani siyasi devirme ilevini de yerine getirmektedirler.

Ayrca siyasi partiler vatandalarn siyasal sistemdeki rollerini renmesi,

siyasal kltr oluturan deerlerin, inanlarn ve davran kalplarnn

benimsenmesi sreci olan siyasal toplumsallama fonksiyonunu da

yerine getirmektedirler.

20. yzylda kadnlarn siyasal katlmnn artmasyla birlikte daha fazla

kadn parti almalarna ekebilmek ve kadn semenin desteini

alabilmek iin partilerin bnyesinde kadn rgtlenmeleri oluturulmutur.

nceleri bu erevede faaliyet gsteren kadn rgtlenmeleri 20.


23/209


4

yzyln son eyreinde, ykselen kadn hareketinin de etkisiyle kadn

bak asn siyasete tamak, kadn sorunlarnn zmne ynelik

parti iinde politikalar retmek gibi farkl ilevler de stlenerek kadnhareketinin nemli mekanizmalarndan birini oluturmutur. Gnmzde

siyasi parti kadn kollar rgtlenmeleri, kadnlarn siyasal yaamda

grnr klnmasnda ve kadn bak asnn siyasete tanmasnda

nemli bir yere sahiptir.

Trkiyede kadn kollar rgtlenmeleri ilk olarak ok partili siyasal

sisteme geilmesiyle birlikte siyasi partiler bnyesinde oluturulmaya

balanmtr. Kadnlarn seim ncesi saha almalarndaki etkinlii ve

partiye destek oluturmadaki baars sonucu sre iinde birok siyasi

parti kadn kollar benzeri rgtlenmeler oluturmutur. Halen siyasal

yaamda faaliyet gsteren siyasi partilerin byk ounluunda kadn

kollar benzeri rgtlenmelerin var olduu grlmektedir.

Bu almada lkemizde kadnlarn siyasi yaama katlmn arttrmak

iin nemli bir mekanizma olarak grlen siyasi partilerin kadnkollarnn sz konusu ilevleri ne lde yerine getirebildiinin ortaya

konulmas amalanmaktadr. Bu ama dorultusunda Trkiye Byk

Millet Meclisinde grubu bulunan siyasi partilerin Ankara l Kadn Kollar

yaplanmasnda grev alan ye kadnlar ile uygulamal bir alma

gerekletirilmitir.

alma ana blmden olumaktadr. Birinci blmde, Siyasal

Katlm balnda siyasal katlm kavramna ilikin tanmlamalaryaplacak, siyasal katlmn nedenlerine, siyasal katlm trlerine, daha

sonrasnda ise siyasal katlma etki eden sosyo-ekonomik, psikolojik,

hukuksal ve siyasal faktrlere yer verilecektir.

kinci blmde, Kadnlarn Siyasal Katlm balnda hem dnyada

hem de lkemizde kadnlarn siyasal katlmna ilikin tarihsel sre

ve mevcut durum irdelenecek, kadnlarn siyasal katlmna etki eden

faktrler eitli balklar altnda ele alnacaktr. Daha sonrasndasiyasi parti kadn kollarnn trlerine ve ilevlerine, lkemizde kadn

kollar rgtlenmesinin tarihsel geliimine yer verilecek; ayrca eitli

siyasi partilerin kadn kollarna ilikin mevzuatlarna ve kadn kollar

rgtlenmelerinin mevcut durumuna ilikin tespitlere yer verilecektir.


24/209


5

nc blmde, Kadn Kollar ve Siyasal Katlm balnda ise,

aratrmann yntem ve tekniklerine deinildikten sonra, bulgular

blmnde uygulanan anket almas ve gerekletirilen grmelerdenelde edilen veriler sunulacaktr. Bu kapsamda ilk olarak yelere ilikin

demograk bilgilere yer verilecek, sonrasnda yelerin kadnn siyasal

katlmna ilikin grleri ve dnceleri irdelenecektir. Son olarak

kadn kollarnn faaliyetleri ve dier kadn rgtleriyle ilikilerine ilikin

bulgular incelenecek, yelerin kadn kollarnn nemi ve ilerliine ilikin

grleri ele alnacaktr.

Sonu ve neriler blmnde elde edilen veriler erevesinde genel

deerlendirmeler yaplacak ve neriler gelitirilecektir.


25/209


26/209

BRNC BLM


27/209


28/209


9

1. SYASAL KATILIM

1.1. Kavram ve Tanm

Siyasal katlm 20. yzyln ortasndan itibaren siyaset bilimi alannda

kullanlan kavramlar arasnda n plana kmaktadr. zellikle sanayile-

menin sonucu ortaya kan kentleme ve modernleme olgusuyla birlik-

te siyasal katlmn da gelitii grlmektedir. Huntington ve Dominguez

(1985: 43)e gre modern devleti geleneksel devletten ayran temel

zellik halkn siyasete katlmas, siyasi kararlar etkilemesidir. Lerner

(1958)e gre de modern toplumla geleneksel toplum arasndaki temelfark, modern toplumun katlmaya dayanan bir toplum olmasdr (zbu-

dun, 1975). Gnmzde ada demokrasilerin gelimilii, siyasal ka-

tlmann yaygnl ve etkinlii ile llmektedir (Klal, 2002).

Siyasal katlm kavramnn gnmze kadar farkl tanmlamalar yapl-

mtr. Klal (2002)ya gre siyasal katlm yurttalarn, devletin eitli

dzeydeki karar ve uygulamalarn etkileme eylemleridir. Mahalle ya da

ky yneticisinden devleti ynetenlere kadar, eitli dzeylerde yaplanseimler, siyasal katlma olgusunun yalnzca bir blmn oluturmak-

tadr.

Tokgz (1979) ise siyasal katlm oy vermeyi de ierecek ekilde kam-

panyalarda alma, siyasal tartmalara girme, siyaset adamlaryla ili-

ki kurma ve benzeri eklinde pek ok saydaki davransal faaliyetler

olarak tanmlamtr.

zbudun (1975)a gre siyasal katlm vatandalarn merkezi veya

yerel devlet organlarnn personelini yahut kararlarn etkilemek zere

kendilerince ya da bakalarnca tasarlanm, hukuki veya hukuk-d ba-

arl veya baarsz eylemlere girimeleridir.

Siyasal katlmn tanmnda siyaset bilimciler arasnda bir ittifak bu-

lunmamaktadr (zbudun, 1975). Ancak siyasal katlmn nitelikleri ve

hedenin ne olduu hususunda ortak bir eilimin ortaya km olduusylenebilir. Buna gre siyasal katlmann temel nitelikleri siyasal ka-

rar alma mekanizmalarnda grev alacak yneticilerin belirlenmesi ile

bunlarn aldklar ve alacaklar kararlarn eylem ve davranlar ile etki-

lenmesi olarak ne kmaktadr (Dursun, 2006).


29/209


10

1.2. Siyasal Katlmn Nedenleri, Kapsam ve Trleri

Bireyler genel olarak drt nedenden dolay siyasal katlmda bulunmak-tadrlar. Bunlar kiisel ballk, dayanma, kar ve vatandalk duygusu

olarak ifade edilebilir. Kiisel balla dayanan siyasal katlm genel-

likle az gelimi lkelerin krsal yerlerinde, dk sosyo-ekonomik geli-

milik dzeyi olan blgelerde grlmektedir. Bu yrelerde semen grup-

lar, geleneksel liderlerine kiisel bamllklar sonucu siyasal katlmaya

yneltilmektedirler. Dayanmadan doan katlm ise bireyin mensubu

bulunduu sosyal gruba olan ballnn bir devam olarak siyasal kat-lm eylemlerine girimesidir. nc olarak kara dayanan katlm, e-

itli bireysel zendiriciler (kayrma, iltimas ve nakdi demeler), yresel

topluluklara ynelik karlar (bayndrlk ileri, eitli vaatler) ve sektrel

karlar (yasa deiiklikleri, vergi dzenlemeleri vb.) etrafnda ekille-

nen siyasal katlm trdr. Son olarak yurttalk duygusuna dayanan

siyasal katlm ise, ahlaki ykmllk ve grev hissiyatndan kaynakla-

nan ve kendiliinden gerekleen katlm trdr. Bireyin siyasal katlm

eylemleri tek bir nedenden kaynaklanabilecei gibi birka nedenden de

kaynaklanabilir (zbudun, 1975).

Siyasal katlm deiik dzeylerde ve eitli biimlerde kendini gste-

rebilmektedir. Kapani (2004)ye gre siyasal katlm basit bir meraktan

youn bir eyleme kadar uzanan geni bir tutum ve faaliyet alann kap-

samaktadr. Siyasal katlmay vatandalarn oy verme davran veya

sadece seimlerde gsterdikleri tutum ve davranlar olarak ele almakyetersiz olur (ztekin, 2001).

Baykal (1970) siyasal katlm younluklarna gre farkl dzeyde

gruplandrmtr. lk olarak siyasal olaylar izlemek, kitle iletiim ara-

lar yoluyla siyasal olaylar takip etmeyi, dinleyici olarak da parti kong-

relerine, parti mitinglerine katlmay ve zel temaslarda siyasi konular

tartmay iermektedir. kinci olarak siyasal olaylar karsnda tavr

almak ise bir nceki katlma biimine gre daha younluklu bir katl-ma eklini iermektedir. Bu dzeyde, birey, siyasal olaylar karsnda

bir tutum alarak bunu evresine aklamak ihtiyac hissetmektedir. Kii,

bu tavrn, gerek kitle iletiim aralaryla (gazetelerde yaz yazmak,

radyo-televizyonda konumak vb.) gerekse zel temaslaryla evreye


30/209


11

yaymaktadr. Son olarak siyasal katlmn en youn ve ileri biimi siya-

sal olaylara karmaktr. Bu katlma biimi siyasal partilere veya siyasal

derneklere ye olmak, aktif olarak grev almak, seimlerde aday olmak,

gsteri, yry ve mitinglere katlmak olarak kendini gstermektedir.

L. Milbrath (1965) da siyasal katlma davranlarn balk altnda topla-

mtr. Bunlar younluk derecesine gre seyirci faaliyetleri, geici faaliyet-

ler ve gladyatr faaliyetleridir (Tokgz, 1979). Seyirci faaliyetleri arasnda;

parti rozeti takmak ve parti amblemini tamak, bakalaryla oy verme ko-

nusunda konumak, siyasal tartma balatmak, oy vermek, siyasal uya-rlara ak olabilmek vb.; geici faaliyetler arasnda; siyasal toplant veya

gsteriye katlmak, siyasal partiye veya adaya parasal yardmda bulunmak,

hkmet yetkilisi veya siyasal parti nderi ile iliki kurmak vb.; son olarak

gladyatr faaliyetleri arasnda ise; hkmette ve partide mevkii sahibi ol-

mak, siyasal fonlar istemek, nemli stratejik toplantlara veya siyasi parti

toplantlarna katlmak, siyasal partide faal ye olmak, siyasal kampanyada

almak iin zaman ayrmak yer almaktadr.

Siyasal katlm trleri genel olarak ikiye ayrlmaktadr. Bunlar bireysel

siyasal katlm ve toplumsal siyasal katlmdr (Gne-Ayata, 1995).

1.2.1. Bireysel Siyasal Katlm

Bireysel siyasal katlm, bireylerin, kendi iradesi ile yapt tercihler ve

verdii kararlar sonucunda, siyasal karar alma mekanizmalarna gele-

cek olanlar veya halihazrda sz konusu mevkilerde bulunanlar etkile-mek zere yaptklar eylem ve faaliyetlerdir (Kalaycolu, 1983).

Gne-Ayata (1995)ya gre bireysel siyasal katlm vatandalk grevleri

arasnda saylmaktadr. Bu katlm trnn en temel zellii bireyler ara-

s etkileim gerektirmemesi ve yalnz olarak da yaplabilmesidir. Bireysel

siyasal katlma en iyi rnek oy verme davrandr. Bireysel siyasal ka-

tlm, objektif olarak nitelenen sosyo-ekonomik stat, ya, cinsiyet, din,

eitim, yerleim yeri gibi faktrlerden etkilenmeye daha uygundur.

Kadnlarn bireysel siyasal katlm asndan dnya genelinde herhangi

bir sorun olmad, bu katlma tarznn -istisnalar hari1- engellenmedi-

1 Baz Arap lkelerinde halen kadnlarn seme hakknn olmad bilinmektedir.


31/209


12

i grlmektedir. Gne-Ayata (1995) sz konusu durumun oy verme

davrannn geleneksel sistemle rtmesinden kaynaklandn ifade

etmektedir. Oy verme, kadna fazladan ev d ilikiler getirmemekte

olup kadnn aile yaamn ve d dnya ile ilikisini deitirme nitelii

yok denecek kadar azdr. Kadnlarn siyasal katlmnda temel sorunlar

kadnn toplumsal siyasal katlmnda balamaktadr.

1.2.2. Toplumsal Siyasal Katlm

Toplumsal siyasal katlm, bireysel siyasal katlmn belirgin zelliklerinin

aksine ak bir etkileim, sosyal faaliyet gerektirmektedir (Gne-Ayata,1995). Milbratha ata gladyatr faaliyetleri olarak da adlandrabilece-

imiz toplumsal siyasal katlmann en temel biimleri siyasal partilere

veya siyasal derneklere ye olmak, aktif olarak grev almak, seimlerde

aday olmak, gsteri, yry ve mitinglere katlmak vb. faaliyetlerdir.

Bireysel siyasal katlmda cinsiyetler arasnda nemli farkllk olmamasna

ramen, toplumsal siyasal katlmda kadnlar ve erkekler arasnda belirgin

farkllklar sz konusudur. Bu farkllklar sadece belli blgeye, gruba ve

topluma zel olmayp, geleneksel toplumlardan, gelimi toplumlara dn-

yann hemen hemen her yerinde gzlenmektedir (Altndal, 2007).

Kadnlarn siyasal yaam iinde aktif bir birey olarak yer almasna en-

gel olan koullar, benzer ekilde kamusal alana girmesine, kamusal

faaliyetlere katlmasna, karar alma mekanizmalarnda st konumlara

gelmesine de engel olmaktadr. Ayrca siyasetin zaman esnekliindenuzak yaps, youn rekabet ortam kadnlarn katlmn daha da zor-

latrmaktadr. Gne-Ayata (1995)ya gre bunlardan daha da nem-

lisi, kadnlarn kadnlar arasnda siyaset yapmasna izin verilip gz yu-

mulurken, kurumsal siyasete aktif olarak girenler varsa onlar da kadns

ilere (sosyal refah, salk gibi) itilmektedir. Kadnlar byk lde siya-

sal karar alma mekanizmalarndan soyutlanmaktadr.

Siyasal katlmn bireysel boyutuna bakldnda dnya genelinde ka-dnlarn % 99unun bireysel siyasal katlmda bulunduklar grlmektedir

(Altndal, 2007). Ancak toplumsal siyasal katlmda kadnlarn orannn

olduka dk olduu, yetki ve karar alma mekanizmalarnda grev alan

kadnlarn saysnn ok az olduu sylenebilir (Bkz. Blm 2.1.2.).


32/209


13

1.3. Siyasal Katlma Etki Eden Faktrler

Bireyin, siyasal katlmn farkl boyutlarna dahil olmas hem kiisel hemtoplumsal faktrlerden etkilenmektedir. zellikle gelir ve eitim dzeyi,

meslek, cinsiyet, yerleme biimi (kyde veya ehirde oturma), kiilik

yaps gibi sosyo-ekonomik, psikolojik, kltrel, evresel eitli faktrle-

rin bu konuda nemli rol oynad grlmektedir (Kapani, 2004). Ayrca,

kiiye bal olan etkenlerin yannda lkenin ynetim ekli, seim sistemi,

siyasi partilerin ilerlii, demokratikleme dzeyi, milli gelir dzeyi, kent-

leme gibi toplumsal ve siyasal etkenler de siyasal katlm dzeyine etki

etmektedir. Bunlar sosyo-ekonomik, psikolojik ve hukuki-siyasal faktr-

ler olarak farkl balk altnda deerlendirebiliriz.

1.3.1. Sosyo-Ekonomik Faktrler

Siyasal dnceler ve siyasi kurumlar toplumlardaki ekonomik ve sosyal

gelimelerden bamsz deildir. Tarm toplumundan sanayi toplumuna,

oradan da bilgi toplumuna geite meydana gelen retim ilikilerindeki

deimeler siyasal dncelerde, kurumlarda ve rgtlenmelerde kkldeiikliklere yol amtr. zellikle gelimi toplumlarda bireylerin siya-

sal hayata ve srelere katlm artm ve eitlenmitir.

Huntington ve Dominguez (1985)e gre siyasal katlm sosyo-ekonomik

gelimeye bal olarak deiir. zellikle eitim ve gelir dzeyi yksek

kiiler ile daha yksek statl mesleklerde alanlar, ayrca ehirlerde

yaayanlar genellikle yoksul, eitimsiz, krsal kesimde yaayan ve d-

k statl ilerde alanlara gre daha yksek siyasal katlm gster-mektedirler. Dahla gre de siyasal katlm ile sosyo-ekonomik gelime

arasnda bir iliki bulunmakta olup sosyo-ekonomik gelime dzeyi yk-

seldike, siyasal katlm da artmaktadr (Miniba, 1996). Bu erevede

sosyo-ekonomik faktrler; gelir dzeyi, meslek, eitim dzeyi, ya, cinsi-

yet, aile ve yerleim yeri gibi alt balklar altnda incelenecektir.

1.3.1.1. Gelir Dzeyi

Gelir ve siyasal katlm arasnda gemiten bugne gzlenmi bir iliki

olduu aktr. Birok siyaset bilimci de gelirin artmasyla bireylerin si-

yasal ilgilerinin de artacan belirtmektedir (Baykal, 1970). Gelir dze-

yi farkllklar insanlarn ncelikle yaay biimine olmak zere birok


33/209


14

faktre etki etmektedir. Siyasal katlm ve gelir dzeyi ilikisi zerine

yaplan almalarda alt gelir grubundaki kiilerin st gelir grubundaki

kiilere nazaran siyasete daha az ilgi duyduklar, katlmlarnn dk ol-

duu gzkmektedir. Bu durumun nedeninin alt gelir grubundaki kiilerin

ncelikli-temel ihtiyalarn karlama mcadelesi vermesi ve bireysel-

ailevi sorunlarn dnda yer alan sosyal alandaki sorunlara kar ilgisiz

kalmasdr. Bu bakmdan gelir seviyesi ykselen bir toplumun siyasal

katlm dzeyinin de artaca, eitim seviyesi ykselen ve geliri artan

bireylerin siyasi faaliyetler iinde daha fazla grev almak isteyecei sy-

lenebilir (Gck, 2006).

Bunun yan sra gelir dzeyi bakmndan st seviyelerde yer alan birey-

lerin toplumun dier bireylerine gre siyasal bakmdan aktif ve kendine

gvenen biri olma ihtimali daha yksektir (Baykal, 1970).

Gelirin artmasyla siyasal katlm dzeyinin de artaca hususunu do-

rulayan baz aratrmalar ve bulgular bulunmakla birlikte her zaman ve

her yerde gelirin siyasal katlmay artrc ynde mutlak bir etkide bulun-duunu sylemek zordur. Bir takm aratrmalar yksek sosyo-ekonomik

dzey ve gelir artna ramen siyasal katlmda dn yaandn

gstermektedir (Dursun 2006, Turan 1987). Sosyo-ekonomik dzey ile

siyasal katlmda bazen ters ynl bir iliki olsa da genel olarak gelir ar-

tnn siyasal katlm arttrd yaygn olarak kabul grmektedir.

1.3.1.2. Ya

Ya, siyasal katlm dzeyini etkileyen nemli unsurlardan biridir. Birey-

lerin yaadklar zaman dilimi, onlarn siyasete bak, siyasal katlm

asndan nemli bir gstergedir. Hemen hemen tm toplumlarda 16-20

ya grubundaki genler, siyasete daha az ilgi duymakta, siyasal konu-

larla ilgilenmemekte ve dk siyasal katlm gstermektedirler. ztekin

(2001)e gre bunun temel nedeni sz konusu ya grubundaki genlerin

eitli nedenlerle (eitim, i vb.) sk yer deitirmeleri, evre edineme-

mi olmalar; bunun yan sra sivil toplum kurulular (STK'lar) ve eitli

rgtlerde yeliklerinin bulunmamasdr.

lerleyen yalarla birlikte kazanlan deneyim, bilgi birikimi, yerlemi d-

zen, meslek ve stat gibi etkenlerle birlikte siyasal katlmda da art gz-


34/209


15

lenmektedir. Bu bakmdan siyasal ilgi ve bilgi ya ilerledike artmakta,

25-45 ya arasndaki orta ya grubunda en yksek dzeye ulamaktadr

(Tekeli 1982, ztekin 2001). Orta ya grubundaki insanlarn sorumlulukbilincine haiz, dnya grleri belirginlemi ve toplumsal ve siyasal olay-

lar yorumlama yetisini kazanm kimseler olmalar nedeniyle en yksek

siyasal katlm 25-45 ya grubunda grlmektedir (ztekin, 2001).

Siyasal katlm, 45 yandan sonra derek 65 yandan sonra en alt

dzeye inmektedir (Tekeli, 1982). ztekin (2001) bu durumun nedenini,

bireylerin beklentilerinin azalmasna ve siyasal katlmda bulunmalarnn

kendi hayatlarnda deiiklik yaratmayacana inanmalarna balamak-

tadr. Genel olarak deerlendirmek gerekirse siyasal katlmn genlerde

dk olduu, 25-45 ya grubunda en yksek dzeye ulat, 45ten

sonra ilgi ve katlmn yava yava derek, 65 yandan sonra en alt

dzeye indii sylenebilir.

1.3.1.3. Meslek

Sosyo-ekonomik faktrlerden bir dieri ise kiinin mesleidir. Baz mes-lekler siyasal katlmay arttrc ynde etkide bulunurken bazlar snr-

landrc ynde etkide bulunmaktadr. Mesleklerin birbirini etkileme ve

dayanma dzeyi siyasal katlm zerinde etki gstermektedir.

Kiinin meslei siyasal davrann ve siyasal katlmn u yollarla etki-

yebilir:

- Meslek, bireye, siyasal nemi olabilecek yetenekler ya da ustalklarkazanma imkan verebilir. rnein avukatlk, retmenlik, gazetecilik

gibi mesleklerin siyasal yaam iinde aktif grev aldklar grlmek-

tedir. Bunlarn aksine el emei kullananlarn, basit sekreterlik ileri

yapanlarn, ev kadnlarnn siyasal ilgiyi ykseltecek iler yapmamas

sebebiyle dk siyasal katlm gsterdii grlmektedir.

- Meslek, bireyi belli bir siyasal gr olan insanlarla bir araya getire-

rek siyasal etkileim iine sokabilir. rnein, iin teknik mahiyeti ne-deniyle maden iileri yerleim yerleri dnda uzun sreler bir arada

kalmaktadrlar. Bu sre iinde birbirleriyle etkileim iinde bulunmak-

tadrlar. Maden kasabalarnn (rn. Zonguldak) yksek oranlarda oya

katlmasnn sebeplerinden biri de budur.


35/209


16

- Bireyin meslei, hkmetin politikalar ile menfaat ilikisi iinde ola-

bilir. Resmi politikann oluturulmas ve yrtlmesi srecinde grev

alan baz meslek mensuplarnn siyasal olaylar zorunlu olarak izle-

mek durumunda kald grlmtr. rnein, brokratlarn yksek

oranda siyasal yaama katldklar gzlemlenmektedir. Ayrca hk-

met politikalarn yakndan takip etmek durumunda olan i adamlar

ve iftilerin de yksek oranda siyasal yaama katldklar grlmek-

tedir.

- Meslei icab bireyin sahip olduu rol kiiyi kolayca siyasal haya-ta geirebilir. Baz mesleklerin gerektirdii mzakerecilik, taraarn

arasn bulma, insanlarla iyi geinme gibi nitelikler bireylere siyasal

yaam asndan gerekli zellikleri salamaktadr. rnein, avukat-

larn siyasal yaamn en aktif meslek gruplarndan biri olmasnda bu

niteliklere haiz olmas yatmaktadr (Baykal, 1970).

Bunun yan sra meslek rgtleri, dernek ve sendikalarn ats altnda

toplanan bireylerin siyasal katlm dzeylerinin de yksek olduu grl-mektedir. Sz konusu kurulular dorudan siyasal rgtler iinde yer

almasalar da pek ok siyasal konuda ak bir tavr sergilemekte ve ger-

ekletirdikleri etkinliklerle yelerine bu tavr empoze etmektedirler. Bu

durum yelerin siyasal katlmn olumlu olarak etkilemektedir (ztekin

2001, Baykal 1970).

1.3.1.4. Eitim Seviyesi

Gnmzde toplumun en nemli gereklerinden biri olan eitim, retken

ve kaliteli bir yaamn nkouludur. Eitim, bireyin siyasal olarak top-

lumsallamas asndan byk nem arz etmektedir. Turan (1987)a

gre eitim gren bir kimse, siyasal sistem hakknda daha ok bilgiye

sahip olmas dolaysyla, siyasal faaliyetlerde bulunmak iin kendisini

daha yetenekli ya da hazrlkl hissedebilir. Eitim dzeyinin artmasyla

birlikte siyasete olan ilgi de artmakta; siyasi gelimeleri takip etme, olay-lar hakknda yorum retme, siyasi kir ve eylem retme ortaya kmak-

tadr. Kalaycolu (1983)na gre de eitim bireyde yurttalk duygusu

uyarmak ve siyasal kararlara etkide bulunma eilimi yaratmak dolaysy-

la siyasal katlm zerinde etkili olabilmektedir.


36/209


17

Almond ve Verba (1965)ya gre eitim dzeyi yksek bireyler;

Siyasal organlarn birey zerindeki etkisinden daha ok haberdardr.-

Siyasal olaylar ve seim kampanyalarn daha ok izler.-

Siyasal konularda daha ok bilgi sahibidir.-

Fikir sahibi olduu siyasal konular daha eitli, siyasal ilgi alan daha-

genitir.

Siyasal konular daha sk konuur.-

Siyasal konular serbeste konuabilecei kimseler daha eitlidir.-

Siyasal organlar etkileme bakmndan kendisini daha gl grr.-

(Baykal, 1970)

Eitim ile siyasal katlma arasnda olumlu bir balantnn varl, yani

eitim seviyesinin ykselmesiyle siyasal katlma dzeyinin de artaca

deiik lkelerde yaplm birok aratrma ile tespit edilmitir. Pek okyazar eitim dzeyini, siyasal katlmay belirleyen etkenlerin en kuvvet-

lisi olarak grmektedir (Baykal, 1970).

1.3.1.5. Yerleim Yeri

nsanlarn yaadklar yer ile siyasal katlmlar arasnda da bir iliki sz

konusudur. Krsal veya kentsel alanda yaayan bireyler farkl sosyo-

ekonomik faktrlerden etkilenmekte ve bu durum siyasal katlmlarnayansmaktadr.

Dursun (2006)a gre modernlemenin en nemli zelliini oluturan e-

hirleme, siyasal katlma eilimini uyarmakta ve buna uygun bir kltrel

ortam oluturmaktadr. ehir merkezlerinde yaayanlarn krsal kesimde

yaayanlara oranla daha sklkla siyasal hayata katldklar belirlenmitir.

ehir hayat bireylerin siyasal hayata daha aktif katlabilmeleri iin ge-

rekli imkanlar ve kaynaklar sunmaktadr.

Buna karlk ehir hayatnn topluluk yapsn zayatt ve bu yzden

siyasal katlma zerinde olumsuz etkide bulunduu da baz siyaset bi-

limciler tarafndan savunulmutur (Dursun 2006, zbudun 1975).


37/209


18

Bat lkelerinin aksine lkemizde yerleim biimi ile oy verme davran-

zerine yaplan aratrmalarda, krsal alanlarda yaayanlarn seim-

lere daha fazla oranda katldklar gzlenmitir (zbudun, 1975). Baykal

(1970)a gre, Trk kylerinin, dier birok lkeden farkl olarak birbiri-

ne yakn evler halinde kurulmu olmas ve kyllerin birbirleri ile toplu,

devaml ve yakn temas halinde bulunuu sosyal basky arttrarak oy

vermeyi etkilemektedir.

Sonu olarak siyasal katlm oy verme davranna indirgendiinde kr-

sal alanlarda siyasal katlmn (bireysel siyasal katlm) niceliksel olarak

daha fazla olduu; ancak oy verme davrannn tesinde toplumsal si-

yasal katlm olarak dnldnde kentsel alanlarda siyasal katlmn

niteliksel olarak daha youn yapld sylenebilir.

1.3.1.6. Cinsiyet

Siyasal katlm etkileyen nemli unsurlardan biri de cinsiyettir. Btn

toplumlarda cinsiyete bal olarak kadnlar ve erkekler arasnda farklla-

an roller ve davranlar siyasal katlma da yansmaktadr. Siyasal kat-

lma ilikin aratrmalar btn toplumlarda, kadnlarn erkeklere nazaran

daha az siyasal katlmda bulunduklarn ortaya koymaktadr (Tekeli,

1982). Dk siyasal katlm sadece seimlerde deil, siyasal katlmn

btn dzeylerinde grlmektedir.

Anatomik ve zyolojik farklln kadnlarn erkeklere oranla daha d-

k siyasal katlmda bulunmasna neden olduu tespit edilmi bir du-rum deildir (Tokgz, 1979). Lane (1959)e gre kadnn rol hakknda

toplumda yaayan imaj onlarn siyasal davranlarndaki farklla yol

amaktadr. Bu imaja gre siyaset erkek iidir. Kadnn meslek sahibi

olarak, i piyasasnda toplumsal yaama katlmas normal karlanrken

siyasal hayata katlma giriimi yadsnmaktadr. Bu durumun oluma-

snda kadnlarn siyasal haklarn ge kazanmasnn etkisi olduu bir

gerektir. Ayrca kamusal alanda ve siyasetin kendi iinde olan iktidar

ilikileri, kalplam cinsiyet rollerinin etkisiyle erkeklere braklmas

gereken bir alan olarak grlmektedir (Baykal, 1970).

Kalaycolu (1983) cinsiyet ve siyasal katlm arasndaki ilikiyi u ekil-

de zetlemitir: lk olarak, erkeklere gre daha dk sosyo-ekonomik


38/209


19

durumda bulunan kadnlar, siyasal yaama daha az katlmaktadrlar.

kinci olarak, sosyo-ekonomik statnn dk olmasna bal olarak ka-

dnlar kitle iletiim aralarna daha az oranda sahip olmakta, bu aralarkullanma, yararlanma, siyasal ilgi, bilgilenme, siyasal etkinlik ve rgtsel

etkinlik daha az gereklemekte, dolaysyla siyasal yaama daha az

katlmalar sz konusu olmaktadr. nc olarak, kadnlar ve erkekler

arasnda farkllaan cinsiyet rolleri siyasal katlmn boyutlarna etki et-

mektedir. Kadnlar daha ok ev ve aile ii roller stlenmekte, i haya-

tnda da buna paralel olarak kadns zelliklerin ar bast retmen-

lik, hemirelik vb. mesleklerde almaktadr. Erkeklerin ise zellikle evd roller stlendii, d dnyaya ilikin fonksiyonlarnn fazla olduu

gzlenmektedir. Bu bakmdan siyasal alann, kalplam cinsiyet rolleri

gereince erkee yakn, kadna uzak olduu grlmektedir. Cinsiyete

dayal iblm nedeniyle, kadnlarn, ok fazla zaman ve enerji sarf

ettirmeyecek ve aile bireyleriyle birlikte yerine getirilebilecek siyasal ka-

tlm trlerine (oy verme vb.) ynlendirildikleri sylenebilir.

1.3.2. Psikolojik Faktrler

Siyasal katlm dzeyini sosyo-ekonomik faktrlerin yannda psikolojik

faktrler de etkilemektedir. Siyasal ilgi, kiinin lkesindeki siyasal haya-

ta, siyasal faaliyetlere ve siyasal gelimelere kar duygu ve tutumunu

ifade etmektedir (Kalaycolu, 1978). Siyasal ilgi derinletike siyasal

katlmda da bir art gzlemlenmektedir. Siyasal ilgiyi gelitiren, artran

faktrler ehir hayat, kitle iletiim aralarnn yaynlarn izleme ve

sosyo-ekonomik stat olarak kabul edilmektedir. Artan siyasal ilgi ilevatanda, daha karmak siyasal katlm biimlerine ynelebilmektedir

(Hasrc, 2008).

Siyasal katlmay etkileyen psikolojik faktrlerden bir dieri de siyasal

etkinlik duygusudur. Etkinlik duygusu, kiinin kendi eylem ve davran

ile evresine ve olaylarn akna etkide bulunabilecei inancn tayp

tamadn ifade eden bir kavramdr. Siyasal etkinlik duygusunun zayf

ya da gl oluuna gre siyasal katlma da dmekte veya artmaktadr

(Kapani, 2004).

Etkinlik duygusunun yannda sosyal girikenlik duygusu da siyasal ka-

tlmda nemlidir. Baz bireyler dierlerine gre daha giriken ve aktif


39/209


20

zelliklere sahipken, bazlar ise tam tersine daha ie kapal ve ekin-gendirler. Sosyal girikenlii yksek bireylerin siyasal hayata daha ok

katldklar gzlenmektedir (Dursun 2006, Talasl 1996). Baykal (1970)agre de sosyal girikenlik niteliine sahip kimselerin siyasal yaamagirmesi, zellikle sosyal temas gerektiren siyasal faaliyetlerde bulunmaolasl daha yksektir.

Siyasal katlmay etkileyen psikolojik faktrlerden bir dieri de vatan-dalk duygusudur. Bireyin etkili olup olmayacan dnmeksizin si-yasal srece katlmasnn bir vatandalk grevi olduunu dnmesi, o

bireyin siyasal katlmn da olumlu olarak etkilemektedir. Bu bakmdangenellikle vatandalk sorumluluuna sahip kimseler, siyasal yaamnher dzeyinde daha aktif olmaktadrlar (Baykal 1970, zbudun 1975).

1.3.3. Hukuksal ve Siyasal Faktrler

Siyasal katlm etkileyen faktrlerden bir dieri de siyasal ve hukukiyapnn dzenledii siyasal katlm ortamdr. Btn siyasal rejimlerdesiyasal srelerin ileyii ve vatandalarn bu srece katlmalar belli ku-rallara ve normlara balanmtr. Siyasal katlmn olumas iin hukukibir erevenin varl ve vatandalarn srece katlmas iin ncedentanmlanm belli kurallarn olmas arttr. Bata uluslararas metinler,anayasalar ve kanunlar olmak zere eitli hukuki metinlerde siyase-te belli snrlar izilmektedir. Vatandalarn siyasal srece nasl katla-caklar, ne gibi sorumluluk ve haklara sahip olduklar, siyasal haklarnkullanrlarken hangi normlara uymalar gerektii gibi hususlar yasalarca

dzenlenmi; oy verme, seme ve seilme hakk belli snrlara balan-mtr (Dursun, 2006).

Uluslararas platformda bata nsan Haklar Evrensel Beyannamesi2olmak zere insan haklarna ilikin eitli uluslararas metin ve anla-malarda ulusal dzeyde siyasal katlm ortamnn oluturulmas zorunlu

klnmaktadr.

2 nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 21. maddesi

1. Her ahs, dorudan doruya veya serbeste seilmi temsilciler vastasyla,memleketin kamu ileri ynetimine katlmak hakkn haizdir.

2. Her ahs memleketin kamu hizmetlerine eitlikle girme hakkn haizdir. (BirlemiMilletler [BM], 1952)

3. Halkn iradesi kamu otoritesinin esasdr; bu irade, gizli ekilde veya serbestlii sa-layacak muadil bir usul ile cereyan edecek, genel ve eit oy verme yoluyla yaplacakolan devri ve drst seimlerle ifade edilir (BM, 1949).


40/209


21

1982 Anayasasnn seme, seilme ve siyasi faaliyette bulunma

haklarn dzenleyen 67. maddesinde tm vatandalara siyasal katlm

hakk tannmtr. Ancak hem seme hem de seilme asndan bazsnrlamalar getirilmitir.3 Anayasann 67. maddesinde4 on sekiz ya-

n doldurmu bireylerin seme ve halkoyuna katlma hakk olduu; 76.

maddesinde5 yirmi be yan dolduran kiilerin milletvekilli seilebile-

cei hkme balanmtr. Yaa ilikin dzenlemelerin yannda baz zel

kstlamalar da bulunmaktadr. Yine 67. madde6 silah altnda bulunan

erlerin ve belli sulardan dolay hkm giymi kiilerin oy kullanamaya-

cana ilikin dzenleme iermektedir. Bu bakmdan hukuki dzenleme-lerin siyasal katlm zerinde belirleyici ve ynlendirici bir etkiye sahip

olduu sylenebilir.

Siyasal katlm etkileyen nemli unsurlardan biri de siyasal sistemin

yapsdr. Eer siyasal sistem kiinin hak ve zgrlklerini kullanmasna

imkan tanyorsa, hukukun stnl ve demokratik normlar benimsen-

mi ise bu bireylerin siyasal katlmn olumlu ynde etkilemektedir. Bu

bakmdan demokratik sistemlerle totaliter sistemler, ok partili sistem-lerle tek partili sistemler arasnda bireylerin siyasal katlm anlamnda

nemli farklar bulunmaktadr (Hasrc, 2008).

Ayrca mevcut parti sistemi ve seim sisteminin de siyasal katlm biimi

ve dzeyi zerinde nemli etkisi bulunmaktadr. Partiler arasnda reka-

bet ortamnn youn olarak yaanabildii parti sistemleri ve bu duruma

elverili bir seim sisteminin siyasal katlma zerinde olumlu etkisi ol-

duu grlmektedir. Seim alannn il ya da dar blge olarak belirlen-

mesi, lke veya blge baraj uygulamalar bireylerin siyasal katlmna

etki etmektedir (Altndal, 2007). Seim sisteminin ekimeli seimlere

elverili olduu lkelerde oy verme orannn da artt gzlenmitir (Bay-

kal, 1970).

3 Vatandalar, kanunda gsterilen artlara uygun olarak seme, seilme ve bamszolarak veya bir siyasi parti iinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasna katlma

hakkna sahiptir.4 Onsekiz yan dolduran her Trk vatanda seme ve halkoylamasna katlma hakla-rna sahiptir. Bu haklarn kullanlmas kanunla dzenlenir.

5 Yirmibe yan dolduran her Trk milletvekili seilebilir.

6 Silah altnda bulunan er ve erbalar ile askeri renciler, (Ek ibare: 3/10/2001-4709/24 md.) taksirli sulardan hkm giyenler hari ceza infaz kurumlarnda bulunanhkmller oy kullanamazlar.


41/209


22

Son olarak rgtlenme, toplu gsteri ve yry, ifade zgrl ve

benzeri temel haklarn kullanlmasyla ilgili dzenlemeler de siyasal ka-

tlmay etkileyebilmektedir. rgtlenme hakknn nne eitli engellerkonulabilmektedir. Baz toplumlarda dini, etnik, blgesel, snfsal temel-

li rgtlenmelere izin verilmemekte; kimi rgtlenmeler nceden izne

tabi tutulmakta veya baz teminatlar gerekli klmaktadr. Buna benzer

snrlamalarn getirilmesi siyasal katlm olumsuz ynde etkilemektedir

(Dursun, 2006).


42/209

KNC BLM


43/209


44/209


25

2. KADINLARIN SYASAL KATILIMI

2.1. Dnyada Kadnlarn Siyasal Katlm

2.1.1. Tarihsel Sre

Kadnlarn siyasal katlm haklar iin mcadeleleri Sanayi Devrimi ve

1789 Fransz Devrimi'yle ortaya kan dnce akmlarnn etkisiyle ilk

olarak Fransa ve ngilterede ortaya kmtr. Daha sonrasnda zellikle

19. yzyln sonlar ve 20. yzyln balarnda Avrupa, Amerika, Avustral-

ya gibi blgelerde kadnlar rgtl olarak oy hakk ve vatandalk hak-larndan yararlanmak iin almalar yrtm ve deiik zaman aralk-

laryla kadnlarn oy verme hakk, sonrasnda da seilme haklar kabul

edilmitir (Gkimen 2009: 6, Altndal 2007, Tansi 2004: 112).

kinci Dnya Sava sonrasnda, 1945 ylnda uluslararas bar ve g-

venlii salamak amacyla kurulan Birlemi Milletlerin (BM) kuruluuna

ilikin anlamann taslak almalar srasnda erkekler arasndaki eit-

lik ifadesi kadnlar ve erkekler arasnda eitlik olarak deitirilmitir(Belek-Eren, 2006). 1946 ylnda BM bnyesinde nce Kadnn Stats

Komisyonu, ardndan da nsan Haklar Blm'ne bal olarak Kadnn

Stats Birimi kurulmu ve Kadnn lerlemesi Blm (DAW) adyla

Birlemi Milletler Ekonomik ve Sosyal ler Blmnn ats altnda

almalarna balamtr (Kadnn Stats Genel Mdrl [KSGM]

2009, Altndal 2007).

1952 ylnda BM tarafndan kabul edilen Kadnlarn Siyasal Haklarnalikin Szleme7, kadnlarn siyasal haklar asndan nemli bir aa-

madr. Szlemenin ilk maddesi8 ile kadnlara eit koullar altnda b-

tn seimlerde oy kullanma hakk, tm kamu organlarna seilme hakk,

kamu grevlerinde yer alma ve kamu grevlerini yerine getirme hakk ta-

7 Trkiye Cumhuriyeti sz konusu szlemeye 1954 tarihinde katlm; Szleme, 1959tarihinde onaylanarak ayn yl iinde yrrle girmitir.

8 Madde 1- Kadnlar, hibir ayrm gzetilmeksizin erkeklerle eit koullar altnda btn

seimlerde oy kullanmaya sahip olacaklardr.Madde 2- Kadnlar hibir ayrm gzetilmeksizin erkeklerle eit koullar altnda ulusalyasalarca kurulmu ve halk tarafndan seilen tm kamu organlarna seilme hakknasahiptirler.

Madde 3- Kadnlarn, hibir ayrm gzetilmeksizin, erkeklerle eit koullar altnda ulu-sal yasalar uyarnca kurulmu btn kamu grevlerinde yer alma ve kamu grevleriniyerine getirme haklar vardr (BM, 1952).


45/209


26

nnmtr (BM, 1952). Szlemeyi imzalayan devletler bu haklarn kabul

edilmesinin yannda haklarn uygulanmas hususunda da ykmllk

altnda girmitir (Altndal, 2007).

Kadnlarn siyasal haklarnn geliiminde BMnin nclnde dzen-

lenen Dnya Kadn Konferanslar da nemli bir rol oynamaktadr. ok

sayda sivil toplum rgtnn katld toplantlar sayesinde eitli mil-

letlerden ve kltrlerden kadnlar, kadn rgtleri bir araya gelerek bilgi

ve deneyim paylamnda bulunmu, nemli yerel sorunlar uluslararas

platforma tanm ve kadn sorununa uluslararas dzeyde dikkat e-

kilmitir (Belek-Eren, 2006). 1975 ylnda Mexico Cityde dzenlenen

Birinci Dnya Kadn Konferansnn sonu belgelerinde Eit Siyasal Ka-

tlm u ekilde tanmlanmtr:

Eit siyasal katlm, seilmi ya da atanm btn siyasal alanlarda

ve kamu politikalarnn oluturulmas srelerine katlan ve karar

veren her dzey kamu grevinde eitliktir (Sancar-r, 2000).

Yine Konferansn sonu metinlerinden biri olan Eylem Plan ile birlikte

hkmetler, 1975-1985 Kadn On Ylnda, atanm ya da seilmi her

dzey kamu grevlerinde kadn saysn artrmak zere hedef belirle-

mek, strateji ve gerekletirme takvimi oluturmak zere sorumlu tutul-

mutur (Sancar-r, 2000).

Dnya kadn konferanslarnn ikincisi 1980 ylnda Kopenhagda, n-

cs ise 1985 ylnda Nairobide gerekletirilmitir. nc Dnya Ka-dn Konferans sonu metinlerinde gelecee ynelik olarak alnacak n-

lemler kategoride toplanm olup bu nlem kategorilerinden birini de

siyasi katlm ve karar almada eitlik kategorisi oluturmaktadr. Top-

lant sonras ortaya kan metinlerinde, kadnlarn her dzeydeki karar

alma mekanizmalarna katlmalarnn gereklilii vurgulanmtr (KSGM

2009, Eitim ve Bilim Emekileri Sendikas [ETMSEN] 2009).

Birlemi Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyinin kararyla bir taah-htler konferans olarak planlanan Drdnc Dnya Kadn Konferan-

s, 189 lkeyi temsilen 17.000e yakn temsilcinin katlmyla 4-15 Eyll

1995 tarihlerinde Pekinde gerekletirilmitir. Konferansn sonu bel-

gelerinden olan Eylem Platformunda 12 kritik alan belirlenmi olup sz


46/209


27

konusu kritik alanlardan birini de yetki ve karar alma srecinde kadn-

lar oluturmaktadr (KSGM, 2009). Konferans sonras hazrlanan Ey-

lem Plannda kadnlarn zel ve kamusal yaama eit katlm nndeki

engellerin, yine kadnlarn siyasal karar alma pozisyonlarnda ve meka-

nizmalarnda yer almalar yoluyla ortadan kaldrlabilecei dile getiril-

mitir (Belek-Eren, 2006).

2000 ylnda dzenlenen Kadn 2000: 21. Yzyl iin Toplumsal Cinsiyet

Eitlii, Kalknma ve Bar (Pekin+5) balkl BM Genel Kurulu zel

Oturumunda, Pekin sonras 5 ylda edinilen kazanmlar, karlalan en-gellere ilikin deerlendirmeler yaplm, gelecee ynelik eylem ve giri-

imler oluturulmutur. Sonu metinlerinde kadnlarn siyasal katlmna

ilikin olarak u tespitler yaplmtr:

Ulusal ve uluslararas dzeylerde kadnn temsil orannn dk ol-

mas, yasalarla uygulamalarn farkll, geleneksel roller nedeniyle

kadnlarn karar alma mekanizmalarnda eit bir ekilde yer alama-

mas sorun alanlar olmaya devam etmekte; buna karn, birok

lkede kurulan ulusal mekanizmalar ve karar alc pozisyonlardaki

kadnlarn arasnda gelien ibirlikleri srdrlmektedir.

Kota uygulamalar ve dier aralarla olumlu ayrmclk politika-

larnn gelitirilmesi ve gerekletirilmesi sonucunda bu alanda

nemli aamalar kaydedildii belirtilmektedir.

Karar alma mekanizmalarnda yer alan kadnlarn saysn artr-

maya ynelik uluslararas, ulusal ibirlikleri ve sivil toplum rgt-

lerinin yadsnamaz katklar ile kadnlarn karar alma mekanizma-

larna tam ve eit katlm konusunda olduka nemli bir mesafe

kaydedilmi olmasna ramen, kadnlarn zellikle aile iindeki

geleneksel rolleri, mali adan gszlkleri karar alma mekaniz-

malarnda yer almalarn engellemektedir (KSGM, 2009).

Birlemi Milletler Kadnn Stats Komisyonu, 2005 ylnda be yllk

srede meydana gelen gelimelerin ve eylem planlarnn uygulanmas-

n izlemek amacyla (Pekin+10) gndemi ile toplanarak kadnlara ilikin

evrensel dzeyde ileriye dnk stratejiler belirlemitir (KSGM, 2009).


47/209


28

Kadnlarn siyasal katlm haklar asndan nemli bir dier gelime ise

Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln Ortadan Kaldrlmas Szleme-

si (CEDAW)nin9 kabul edilmesidir. BM Genel Kurulu tarafndan 1979ylnda kabul edilen CEDAW, 1 Mart 1980 tarihinde BM yesi lkelerin

imzasna alm, 1981 ylnda 20 lkenin onayn takiben yrrle gir-

mitir (KSGM, 2009). CEDAW, kadnlarn siyasal, kltrel, ekonomik,

sosyal ve aile yaants erevesinde maruz kald ayrmcln eit-

li biimlerini kapsaml olarak ele alan tek szleme olarak karmza

kmaktadr (Belek-Eren, 2006). 2009 itibariyle 185 lke (% 90 BM

yesi)10 CEDAWa taraf olmutur. Szleme en geni katlml ulusla-raras belge olmasna karn ayn zamanda en fazla ekince konulmu

olan uluslararas belge niteliini de tamaktadr (Kabasakal, 2007).

Ulusal ve uluslararas dzeyde kadnlara kar ayrmcln tanmlanmas

ve ayrmclkla mcadele iin devletlerin eylemler ve politikalar tespit et-

mesini, sz konusu politikalar hayata geirmesini zorunlu klmakta olan

CEDAWda, kadnlarn siyasal katlmna ilikin dzenlemeler Taraf dev-

letlerin oy verme, seilme ve katlma hakk balkl 7. maddesinde yer al-maktadr (Belek-Eren, 2006). Bu maddede yer alan hkmler unlardr:

Taraf Devletler lkenin siyasal ve kamusal yaamnda kadnla-

ra kar ayrmcl tasye etmek iin gerekli her trl tedbiri alr

ve zellikle kadnlarn erkeklerle eit ekilde aadaki haklarn

gvence altna alr:

a) Btn seimlerde ve referandumlarda oy kullanmak ve ka-musal olarak seim yaplan btn organlara seilebilmek

hakk;

b) Hkmet politikalarnn formle edilmesine ve bunlarn uygu-

lanmasna katlma hakk ile kamu grevlerine atanma ve ida-

renin her dzeyinde kamusal grevleri yerine getirme hakk;

c) Hkmet d kurulular ile lkenin kamusal ve siyasal yaa-myla ilgili kurululara katlma hakk (BM, 1981).

9 Trkiye sz konusu Szlemeyi 1985 ylnda imzalam ve Szleme, 19 Ocak1986da yrrle girmitir.

10 http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-8&chapter=4&lang=en.


48/209


29

Sz konusu madde ile 1952 Kadnlarn Siyasi Haklar Szlemesi ve

1966 Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesinde belirtilen,

kadnlarn btn seimlerde oy kullanma ve halk tarafndan seilen or-ganlara seilebilme hakk yeniden teyit edilmi ve nceki szlemelerde

belirtilen haklara ek olarak referandumlarda oy kullanma hakk madde

metnine eklenmitir (Belek-Eren, 2006).

2.1.2. Mevcut Durum

Gnmzde kadnlarn seme ve seilme haklar dnya genelinde he-

men hemen btn devletler tarafndan kabul edilmitir. Ancak uygula-mada kadnlarn siyasal karar alma mekanizmalarnda temsilinde isteni-

len seviyelere ulalamamtr.

Eyll 2009 itibariyle, dnya parlamentolarnda 44.294 milletvekilli grev

almakta olup bu milletvekillerinin 36.094n erkekler, 8.200n kadn-

lar oluturmaktadr. Yani kadn milletvekillerinin oran % 18,5tir (Bkz.

ekil 2.1.) (Inter-Parliamentary Union[IPU], 2009).

0%!

20%!

40%!

60%!

80%!

100%!

Erkek! Kadn!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

! !

!

!

ekil 2.1 Dnya parlamentolarnda milletvekillerinin cinsiyete gre dalm - Eyll 2009

(IPU, 2009)

% 100

% 80

% 60

% 40

% 20

% 0


49/209


30

Blgesel olarak bakldnda, skandinav lkelerinde kadnlarn parla-

mentolardaki temsilinin dier lkelerden yksek olduu grlmektedir.

skandinav lkelerinde kadn milletvekillerinin oran, dnya ortalamas-nn neredeyse iki katndan fazla olup, % 40n zerindedir. Amerika, Av-

rupa ve Asyadaki lkelerin ortalamas ise % 20 civarndadr. Blgesel

olarak parlamentolarda kadn temsilinin en dk olduu yer ise Arap

lkeleridir. Arap lkelerinde kadn temsiliyet oran % 9 civarndadr.

!

!

!

!

!

!

! !

0!

20!

40!

60!

80!

00!

"skandinav

lkeleri!

Amerika! Avrupa -AG"T lkeleri

Dahil!

Asya! Sahra Alt

Afrika!

Pasifik

lkeleri!

Arap lkeleri!

!

!

!

!

!

!

!

!

ekil 2.2 Blgesel kadn milletvekilli oranlar - Eyll 2009 (IPU, 2009)

Tablo 2.1de yer alan lke sralamasna bakldnda ise gnmzdeparlamentolar arasnda en yksek kadn temsilinin bir Afrika lkesi olanRuandada olduu grlmektedir. Ruanday skandinav lkelerinin yan

sra Gney Afrika, Kba ve zlanda gibi lkeler izlemektedir. Kadn par-lamenter orannn dnya ortalamasnda yksek olduu lkelerin oun-da kota uygulamalarnn yrrlkte olduu grlmektedir (Sayn, 2007).Trkiye ise 136 lke arasnda 106. srada yer almaktadr. En son sra-larda ise Arap lkeleri bulunmaktadr.


50/209


31

Tablo 2.1 Kadn milletvekilleri dnya sralamas - 2009 (IPU,2009)

Dnya Sralamas lke Kadn Milletvekilli Oran

1 Ruanda % 56,3

2 sve % 47,0

3 Gney Afrika % 44,5

4 Kba % 43,2

5 zlanda % 42,9

18 Almanya % 32,8

53 Bulgaristan % 20,8

80 Yunanistan % 14,7

100 Hindistan % 10,7

105 Gambia % 9,4

106 Trkiye % 9,1

107 Brezilya % 9,0

136 Suudi Arabistan, Katar % 0

Yerel dzeyde kadnlarn temsiline ilikin olarak Birlemi Kentler ve

Yerel Ynetimler (UCLG) kuruluunun yaynlad 54 lkeyi kapsayanDnyada ve Avrupada Yerel Siyasette Seilmi Kadn Says ve Oran

istatistiklerine baktmzda, kadn belediye bakan orannn % 9, kadn

belediye meclisi yesi orannn ise % 21 olduunu grlmektedir.


51/209


32

!

!

!

!

! !

!

!

0!

20!

40!

60!

80!100

!

Erkek!

Kadn!

ekil 2.3 Dnyadaki belediye bakanlar - 2009 (UCLG ,2009)

Avrupa lkelerine baktmzda ise sz konusu oranlarn dnya ortala-

masndan nispeten yksek olmasna ramen yeterli dzeyde olduunu

sylemek zordur. Avrupa lkelerinde, kadn belediye bakanlarnn oran

% 10,5 iken kadn belediye meclisi yelerinin oran % 24 civarndadr.

Tablo 2.2 Dnyada ve Avrupada yerel siyasette seilmi kadn says ve oran (UCLG,

2009)

Say Oran (%)

Dnyada Erkek Belediye Bakan 90.613 91

Dnyada Kadn Belediye Bakan 9.013 9

Dnyada Belediye Meclisi Erkek yeleri 1.470.267 79

Dnyada Belediye Meclisi Kadn yeleri 387.580 21

Avrupa lkelerinde Erkek Belediye Bakan 67.398 89,5

Avrupa lkelerinde Kadn Belediye Bakan 7.900 10,5

Avrupa lkelerinde Belediye Meclisi Erkek yeleri 935.214 76

Avrupa lkelerinde Belediye Meclisi Kadn yeleri 295.317 24

Belediye bakan Belediye meclis yesi


52/209


33

Dnya genelinde yerel ynetimlerde kadnlar asndan temsilde eitlik

hedene henz ulalmad grlse de zellikle son 20 yl iinde yerel

siyasette kadn katlmnn artt grlmektedir. zellikle baz lkelerin

uygulad kota ve benzeri pozitif ayrmclk ieren uygulamalarn yerel

siyasette yansmasn bulduu sylenebilir.

2.2. Trkiyede Kadnlarn Siyasal Katlm

2.2.1. Osmanl Dnemi

Osmanl Devleti'nde Tanzimata kadar geleneksel yaam biiminin ge-tirdii zellikler ile birlikte dini kurallarn da etkisiyle kadnlarn yeri ev ve

aile iindeki roller ile snrl kalmtr. Monarik bir yapya sahip Osmanl

Devletinde tebaann oyuna dayal, seimi esas alan bir ynetim tarz

sz konusu olmad iin kadnlarn siyasal katlm da bir sorun olarak

Merutiyet dnemine kadar gndeme gelmemitir (Kabasakal, 2007).

19. yzyl sonlar ve 20. yzyl balarnda, Osmanl toplumunda hzl

deiimler yaanmtr. Yaanan byk toprak kayplar ve ekonomikolarak gszlemesi sonucu Osmanl Devletinin yzn Batya dn-

mesi ile birlikte Batnn sosyal, siyasal ve askeri kurumlar rnek alna-

rak bir takm dzenlemelere gidilmitir. 1839da ilan edilen ve yurttalara

tand haklar nedeniyle temel haklar ferman olarak da nitelendirilen

Tanzimat Ferman sonrasnda dinsel, r ierikli geleneksel yap dei-

meye balamtr. 1876da ilan edilen I. Merutiyet ve Kanun-i Esasi ile

birlikte balayan anayasal dnem eitli nedenlerle pek uzun srme-mi, ulalmak istenen ama ve idealler ancak II. Merutiyet ile birlikte

yaama geirilmitir. Modernleme sadece siyasal yapda deil, toplu-

mun tm alanlarnda belirleyici olmu; eitim, hukuk, ekonomi, toplum-

sal yaam her ynyle deimeye balamtr. Bu belirleyicilii kadn-

nn konumunda da gzlemek mmkndr. Osmanl kadnnn konumu,

modernleme srecine paralel olarak deiime uramtr (akr 1994,

Kzloluk 1999: 215).

Bu dnemde yaanan siyasal, toplumsal ve ekonomik faktrlerin de et-

kisiyle kadnlar evlerinden karak kamusal alanlara girmeye balam-

tr. Kadnlara 1897 ylnda cretli ii ve 1913 ylnda ise devlet memu-

ru olarak alma hakk tannm; kadnlar, hemirelik, retmenlik gibi


53/209


34

mesleklerin yannda sanayide eitli i kollarnda istihdam edilmilerdir.

yaamnda yer almaya balayan kadnlarn yan sra birok kadn da

evlerinden karak sosyal yardm ileriyle uramaya balamtr (Ka-

basakal, 2007).

Bu gelimelere paralel olarak Tanzimatla birlikte Osmanl aydnlarnn

kadn haklar meselesini ele almaya balad, zellikle kadnn eitimi

ve ok evliliin sakncalar konularnn edebi metinlerde yer ald g-

rlmektedir (Demir, 2002). II. Merutiyet'in zgrlk ideali ile birlikte ka-

dn giderek zgrlemeye, bireysellemeye balamtr. Kadnlar gerekaile yaamnda, gerekse toplumsal yaamdaki ilikiler anda, dahas

alma, hatta siyaset alannda yeni bir dzenlemeye gitmenin gerei-

ni vurgulam, toplumsal yaamn tm ynleriyle ilikili olacak Kadn

nklabnn gereklemesini istemilerdir (Gkimen, 2008: 9).

Bu istekler zellikle aydn kesim ailelerine mensup kadnlar tarafndan

dernekler vastasyla dile getirilmitir. II. Merutiyet dneminde birou

hayrsever amal olmakla birlikte bir blm de feminist nitelikli birokkadn rgt kurulmutur. Kadnlarn eitilmesi, i-istihdam imkanlarnn

arttrlmas, klk kyafetlerin-yaam biimlerinin modernletirilmesi gibi

hususlarla sz konusu kadn rgtlerinin genel olarak kadnlarn duru-

munun iyiletirilmesini amalad sylenebilir. Bu rgtlerden bazlar

unlardr: Osmanl Kadnlar Terakkiperver Cemiyeti, ttihat ve Terak-

ki Kadnlar ubesi, Teali-i Nisvan Cemiyeti, Osmanl Kadnlar efkat

Cemiyet-i Hayriyesi, Osmanl Cemiyet-i Hayriye-i Nisvaniye, Mamulat-Dahiliye Kadnlar Cemiyet-i Hayriyesi, Teali-i Vatani Osmani Hanmlar

Cemiyeti vb. (Kabasakal 2007, Demir 2002). Derneklerin ounluu

yardm amal faaliyet gstermise de, Mdafaa-i Hukuk- Nisvan gibi

kadn-erkek eitliini savunan ve kadnn ksa srede d dnya ile b-

tnlemesini ve toplumsallamasn gndeme alan rgtlere de rastlan-

maktadr (Toprak, 1994:5). Sz konusu dernein bir zellii de 1921

ylnda kadnlarn seme ve seilme hakkn gndemine alm olmasdr

(Gkimen, 2008: 15).

Osmanl kadnnn stats Milli Mcadele dneminde daha da yksel-

mitir. Bu dnemde erkeklerin askere alnmas dolaysyla onlarn grev-

lerini devralan kadnlar, ayrca dernek ve basn kanalyla bilinlendirme


54/209


35

faaliyetleri yrtmtr. Bunun yan sra I. Dnya Sava ile balayan ve

Kurtulu Sava ile devam eden srete erkeklerle birlikte kadnlar da

cephede grev almlardr (Gkimen, 2008: 16-17). Altndal (2007)a

gre bu dnemde oluan kadna gven faktr ilerleyen dnemde

kadnlarn siyasal alanda yer edinme abalarn destekleyen nemli bir

etken olmutur.

2.2.2. Cumhuriyet Dnemi

1923te Cumhuriyet'in ilanyla birlikte yeni bir dneme girilmi, devrim

yoluyla getirilen deiiklikler batllama hareketine hz kazandrmtr.Kadn haklar konusunda en kkl deiiklikler Atatrkn nderliinde

Cumhuriyet dneminde yaplmtr. Bu dnemde karlan kanunlarla

kadnlara birtakm ekonomik, sosyal ve siyasal haklar verilmi, toplumda

kadn ve erkein stats eit duruma getirilmitir (Kzloluk, 1999: 216).

Tansi (2001: 113)ye gre yeni bir ideoloji olarak doan Trk milli-

yetilii iinde kadn modernlemenin doal yz haline gelmitir.

Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk, Tanzimattan beri olu-

an, ikircikli modernleme uygulamalar yerine, devrimci bir modernle-

me perspekti izmitir. Atatrk, eskinin kurumlarn tmyle ykarak,

yerine yeni ulus-devletin modern kurumlarn kurmay tercih etmitir.

Cumhuriyet sonras, Cumhuriyet Halk Frkas kurulmadan 16 Haziran

1923te Nezihe Muhiddin Hanmn bakanlnda Kadnlar Halk Frka-

s adnda bir parti kurulmutur. Frkann amac kadnn sosyal, iktisadive bilahare siyasi sahalarda haklarn, gelimelerini salamak olarak

belirlenmi; ancak tzndeki ifadeleri sert bulunan partinin resmen

kurulmasna izin verilmemitir. Bu erevede parti 1924 ylnda Trk

Kadnlar Birlii adnda bir dernee dntrlmtr. Daha sonra

1927 ylnda dernek tarafndan stanbulda dzenlenen kongre sonucu

Meclis'e bildiri gnderen dernek yetkilileri kadnlarn erkekler gibi oy

kullanma isteinde olduklarn ifade etmilerdir. Meclis tarafndan bu

istek uygun grlmemi ve bu talep nedeniyle dernek yneticileri grev-

lerinden uzaklatrlmtr (Bozkr 2000: 22, Demir 2002).

Bu olaydan yaklak 3 yl sonra Mart 1930da Belediyeler Kanunu'nda

yaplan bir deiiklik ile oy kullanma art Trk olma biiminde de-


55/209


36

itirilmi ve kadnlara oy kullanmann yolu alarak, 3 Nisan 1930da

kadnlar Belediyeler Kanunu'nun salad haktan yararlanarak sandk

bana gitmilerdir. Sz konusu belediye seimlerine Cumhuriyet HalkPartisi (CHP) aday olarak giren Latife Bekir, Rana Sani Yaver, Reka

Hulusi Behet ve Saye Hanmlar Belediye Meclisi'ne seilmiler, Naki-

ye Hanm ise Mecliste Daimi Encmene seilmitir (Gkimen 2008:

21). Yerel seimler sonrasnda Ekim 1933'te Ky Kanununda yaplan

deiiklik ile kadnlara kyde muhtar ve ihtiyarlar kurulunu semek ve

bu makamlara seilmek hakk verilmitir (Kadnn Stats ve Sorunlar

Genel Mdrl [KSSGM], 2001).

Daha sonrasnda 1934 ylnda Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM)ndeki

317 milletvekillinin 255inin oyu ile kadnlara milletvekilli seme ve seil-

me hakk tanyan Anayasa deiiklii kabul edilmi ve kadnlar seme

ve seilme hakkn kazanmtr (Demir, 2002: 79). Sz konusu deiikli-

in sonrasnda 8 ubat 1935 ylnda yaplan milletvekilli genel seimle-

rinde Meclise girmeye hak kazanan 17 kadn milletvekilli, 1 Mart 1935te

Parlamentonun ilk toplantsnda yerlerini almlardr. 1936da yaplanara seimle bir kadn milletvekillinin daha Meclis'e girmesiyle birlikte

TBMMde toplam kadn milletvekilli oran % 4,6ya ulamtr (Gki-

men, 2008: 20-21).

1946 seimleriyle birlikte Trkiye Cumhuriyeti ok partili siyasal

kadının siyasal yaşama katılımında siyasi parti kadın kollarının rolü...

Documents