i̇ntihar: ergen ve gençlerde
TRANSCRIPT
İntihar, özellikle ergen ve gençlerde
Dr Yankı Yazgan İst Tıp Fak, Pediyatri
16.3.2016
1
Yaş/cinsiyet
2
3
4
Intihar spektrumu ! Intihar fikri (ideation). “Ölümünün faili olmak
düşüncesi” plan spesifikliği, arzunun ciddiyeti ! Intihar tehditleri ! intiharımsı? Öldürücülüğü ve niyeti zayıf
eylemler.
5
Intihar spektrumu ! kendine bile bile zarar verme: öldürme arzusu/
niyeti bildirmeden ! Intihar girişimi: ölümle sonuçlanmayan öldürme
niyeti bulunan davranış ! Yarım kalmış intihar: İntihar davranışının dış
bir etkenle yarım kalması
6
girişim
Tamamlanmış
intihar
7
EPIDEMIOLOGY
8
epidemiyoloji
! % 300 artış (ölümlü intihar davranışı) ! % 700 artış (ölümle sonuçlanmamış olan) ! % 10- 30 intiharı ciddi biçimde düşünen ergen oranı
9
Intihar girişimi
! 100,000’de 100 and 300. ! Kadınlar ve <30 y çoğunlukta, en çok 15-19 y ! Düşük SES ! % 35-79 depresyon Erkeklerde en yüksek 25-29 y aralığında
10
yaş
! Erkekler >45 ! Kadınlar>55 ! 40 /100,000 erk > 65
! Hekimler, hemşireler…
11
Erkekler, kadınlar vb
! Erkeklerde intihar eylemi her yaşta daha fazla ! (2:1 - 7:1) ! Erkekler, atlama, ası, ateşli silah ! Kadınlarda boğulma ve aşırı doz ilaç alımı ! Beyazlarda daha yüksek (ABD). ! Göçmenler ve azınlıklarda daha düşük
12
Figure 1. Suicide (1990-1995) and attempted suicide (1990-1998) rate per 100,000 by gender, Holon Bat-Yam.
0
50
100
150
200
250
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
Atte
mpt
ed s
uici
deR
ate
per 100
,000
0
5
10
15
20
25
Sui
cide
Rat
e pe
r 100,000
Attempted FemaleAttempted MaleSuicide MaleSuicide Female
13
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
15-19 20-24 25-29 30-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+
Age groups
Pe
rso
ns
wit
h a
su
icid
e a
tte
mp
t
/
100.000
male
female
İntihar girişimi- yaş ve cinsiyet, IL
14
Data not availablefor 15-19 years
Lower-middle suicide rate4 (United Kingdom) to 7.6 (Bulgaria)
Low suicide rate0.01 (Malta) to 3.8 (Spain)
Suicide rates in the age group 15-19 years in WHO European region
High suicide rate11 (Croatia) to 24 (Kazakstan)
Upper-middle suicide rate8.1(Czech Republic) to 10.8 (Switzerland)
Data not availablefor 15-19 years
Lower-middle suicide rate4 (United Kingdom) to 7.6 (Bulgaria)
Low suicide rate0.01 (Malta) to 3.8 (Spain)
Suicide rates in the age group 15-19 years in WHO European region
High suicide rate11 (Croatia) to 24 (Kazakstan)
Upper-middle suicide rate8.1(Czech Republic) to 10.8 (Switzerland)
AzerbaijanArmenia
Georgia
Turkmenistan
BulgariaGreece
YugoslaviaRomania
Albania
Hungary Moldova, Republic Of
Croatia
Austria
TajikistanKyrgyzstan
Uzbekistan
AndorraFrance
Spain
Ukraine
Italy
Israel
Czech Republic
PolandLithuania
FinlandSweden
Estonia
Russian Federation
BelgiumNetherlands
United Kingdom
GermanyDenmark
Norway
BelarusLatvia
Kazakhstan
Malta
Portugal
Iceland
Ireland
Turkey
15
Cinayet ve İntihar oranları (2003’e kadar)
16
Risk Faktörleri
! “Bulaşma” ! Araçların varlığı ve erişilebilirliği ! Kişilik özellikleri ! Biyoloji
17
Ruhsal bozukluklar
! Depresyon ! şizofreni ! Anksiyete bozuklukları ! Disosiyatif bzk
18
Ruhsal bozukluklar
! Davranım Bzk ! Anoreksiya ve Bulimiya Nervoza ! Kişilik bozuklukları
19
Alkol ve madde
! Madde ve alkol kötüye kullanımı
! Dürtüsellik ", muhakeme #, depresyon"$
20
Kişilik özellikleri
! Mükemmeliyetçilik, hataya tahammülsüzlük
! Dürtüsel agresif özellikler/aşırı “hassasiyet”
! Umutsuzluk (genellikle depresyon ile ilişkili)
21
gençlerde Intihar davranışı farklıdır. Dürtüsellik, madde kullanımı ve kişilik
özellikleri (genç olmayanlardan daha fazla rol oynar)
22
Intihar genetiği ! Genetik ile agresyon/dürtüsellik
arasında yakın ilişki var.
23
dürtüsellik ! Ergenlik dönemi intihar girişimi ve
eylemlerinin en yüksek olduğu dönemdir (erkekler için 65+ dönemi hariç)
24
gençlerde ! Batı’da ergen ölümleri: kaza, cinayet,
intihar ! Önlenebilir? ! bağlantı: ! Dürtüsellik, gözü karalık, alkol ve madde
kötüye kullanımı
25
Depresyon % Depresyon (öncesinde DES ve AyrAnx gibi
sorunlar) % kronikleşme % Psikotikleşme (suçluluk)
26
Bipolar bzk
% Ilk epizod (15-19), % Klinisyen farkındalığı düşük
27
şizofreni % Tanıda tereddüt tedaviyi geciktirebilir. % Intihar ile ilişkili (%10-15 nihayetinde)
28
dikkat
! Yeme bozuklukları ! Dikkat bozuklukları ! Istismar vakaları ! Kendine zarar verme ! Alkol ve madde kötüye kullanımı
29
Acil’de
! Aile ve ergenle bir ilişki oluşturun ! Tedavinin önemini vurgulayın ! Ölüm arzusu sabit ya da ruhsal durumu
ağır-bozuk (psikotik, konfüze vb) olanları yatırın.
! Farklı kişilerden bilgi alın
30
Acil’de
! Evde ateşli silah ve öldürücü araçlar? ! Alkol ve maddenin intiharı
kolaylaştırıcılığına dikkat ! Ailede intihar öyküsü ! Aile ortamının negatif duygu yüklülüğü
31
Acil’de
! Kontrat yapılablir, ama bir garanti taşımaz. ! Psikiyatr ile randevusunu acili terkederken
verebilmiş olmak… ! Tedaviyi azımsamak, intihar girişimini
sıradanlaştırmak sık yapılır
32
Risk faktörleri & Işsizlik & yoksulluk % El altındaki silahlar & Biyolojik (genetik etkenler) & Kişiye ait etkenler
33
Kendini yaralayıcı davranış ile intihar davranışı ayrımı
! Motivasyon, niyet, ölümcüllük ! Ölme arzu ve niyeti (davranışın sonucunun ne
olmasını bekliyordu?) ! Motivasyonu (ölmek, kurtulmak, bir mesaj
vermek, rahatlamak)
34
(kendini yaralayıcı davranış) Self-injurious Behavior
! Intihar amacı olmadığını belirtir (ancak süreç içinde bu böyle olmaz) – Kendine zarar verme arsuzu – Yükselen gerilim – Başka yapacak bir şey yok hissi – Yaralama sonucu hızla rahatlama
– Son yayınlar intihar riski açısından farksız buluyor.
35
SIB Ergendeki eksik alanlar
– Duygularını tanımlamakta zorluk – Duygularını kontrolda zorluk – Ne olup bittiğini anlamak için yaptıklarına
çevrenin tepkisine ihtiyaç duyma (kendi hissettiklerinden bir sonuç çıkartamama9
– Sıkıntıya gelememe – Problem çözme becerisi (Miller, 1999)
36
Intihar riskini azaltıcı psikolojik yeti: Sıkıntıya tahammül edebilme
! Ağrıya dayanabilme becerisi ! Duyguyu olduğu gibi kabullenme becerisi ! Rahatsız edici ya da acı verici duyguları (ve
sıkıntısını) kabul etme becerisi (erteleme ya da yadsıma yerine) Linehan (1993)
37