ภมปญญาทองถนในตลาดนาบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ

โดย

นางสาวเบญจพร พงศผาตดารง

รายงานการศกษาเฉพาะบคคล (Individual Study) เปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรบณฑต

ภาควชามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2557

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาควชามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหการศกษาเฉพาะ

บคคล เรอง “ภมปญญาทองถนในตลาดนาบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ”

เสนอโดย นางสาวเบญจพร พงศผาตดารง เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรศลปศาสตร

บณฑต สาขามานษยวทยา

..........................................

(ผศ.ดร.เอกรนทร พงประชา)

หวหนาภาคมานษยวทยา

วนท.......เดอน................พ.ศ..........

อาจารยทปรกษา

...............................................

(อาจารยธญธรา ยมอานวย)

....../....................../..........

กรรมการสอบ

................................................

(อาจารยชนวร ฟาดษฐ)

....../....................../..........

สำนกหอ

สมดกลาง

ก

บทคดยอ

หวขอศกษา ภมปญญาทองถนในตลาดนาบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวด

สมทรปราการ

ค าส าคญ ภมปญญาทองถน / ตลาดนาบางนาผง

ผศกษา นางสาวเบญจพร พงศผาตดารง รหสนกศกษา 03540166

ภาควชา มานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาศลปากร

อาจารยทปรกษา ธญธรา ยมอานวย

ปการศกษา 2557

การวจยครงนมวตถประสงคเพอการศกษา 1.) เพอศกษาประวตความเปนมา วถ

ชวต และวฒนธรรมของชมชนบางนาผง 2.) เพอศกษาประวตความเปนมาของตลาดนาบางนาผง 3.)

เพอศกษาภมปญญาทองถนทปรากฏในชมชนบางนาผงและตลาดนาบางนาผง

ผลการศกษาพบวา 1.) วถชวตของคนบางนาผงเปนแบบกงสงคมเมองกงสงคมชนบท คอ ม

การทาการเกษตร ใชชวตรมคลอง มความเปนอยทเรยบงาย แบบคนในสงคมชนบท แตกมการรบเอา

เทคโนโลยและเครองอานวยความสะดวกตางๆ และมการประกอบอาชพในโรงงานอตสาหกรรมแบบ

คนในสงคมเมอง 2.) ตลาดนาบางนาผงสรางขนเมอป พ.ศ. 2547 โดยองคการบรหารสวนตาบลบาง

นาผงสรางขนเพอใชเปนสถานทรองรบสนคาทางการเกษตรของคนในชมชนเนองจากไมสามารถหาท

ตลาดวางขายสนคาได 3.) ภมปญญาทองถนทปรากฏในชมชนบางนาผงจะม 3 รปแบบ คอ ภม

ปญญาดงเดม ภมปญญาประยกต และภมปญญาแบบใหม

สำนกหอ

สมดกลาง

ข

กตตกรรมประกาศ

งานวจยฉบบนสาเรจลลวงไปดวยด ดวยความชวยเหลอของอาจารยธญธรา ยมอานวย

อาจารยทปรกษา ซงเปนผใหคาแนะนาและขอคดเหนตางๆ อนเปนประโยชนในการทางานวจยชนน

อกทงยงชวยแกปญหาตางๆ ทเกดขนระหวางดาเนนงานวจยอกดวย จนทาใหงานวจยนสาเรจลลวงไป

ไดดวยด ขอขอบคณผใหสมภาษณทกทานทใหขอมลอนเปนประโยชนตองานวจยน ขอขอบคณ

เพอนๆ ทกคนทคอยเปนกาลงใจ และใหความชวยเหลอในการทางานวจย และสดทายน

ขอขอบพระคณบดามารดาและครอบครว ทใหการสนบสนน คอยชวยเหลอและใหกาลงใจเสมอมาจน

สาเรจการศกษา

สำนกหอ

สมดกลาง

ค

สารบญ หนา

บทคดยอ………………………………………………………………………………………………………………………… ก กตตกรรมประกาศ…………………………………………………………………………………………………………… ข สารบญ…………………………………………………………………………………………………………………………… ค สารบญภาพ…………………………………………………………………………….............................................. ง บทท 1 บทนา

ทมาและความสาคญ............................................................................................ 1 วตถประสงคของการวจย………………………………………………………………………..... 7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ.................................................................................. 7 2 แนวคด ทฤษฎ และเอกสารงานวจยทเกยวของ แนวคดภมปญญาทองถน.......................................................................... ......... 8 แนวคดการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม.............................................. 14 วรรณกรรมทเกยวของ วรรณกรรมเกยวกบภมปญญาทองถน............................................................... 16 วรรณกรรมเกยวกบตลาด.................................................................................. 21 วรรณกรรมเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม.......................... 26 3 ระเบยบวธวจย……………………………………………………………………………………………………. 28 4 ขอมลเกยวกบชมชนบางนาผง อาเภอประพระแดง จงหวดสมทรปราการ ขอมลเกยวกบอาเภอพระประแดง…………………………………………………………….. 32 ขอมลเกยวกบตาบลบางนาผง……………………………………………………………......... 35 ขอมลเกยวกบชมชนบางนาผงหม 3.................................................................... 37 5 ความเปนมา วถชวต และภมปญญาของชมชนบางนาผงทปรากฏอยในตลาดนาบางนาผง ประวตความเปนมาของตลาดนาบางนาผง.......................................................... 57 วถชวตของคนบางนาผง....................................................................................... 61 ภมปญญาในชมชนบางนาผงทปรากฏอยในตลาดนาบางนาผง............................ 64 6 สรปและอภปรายผลการวจย ขอมลบรบทชมชน สภาพสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรมและวถชวตของชมชน.......81 สรปผลการวจย................................................................. ................................... 87 บรรณานกรม................................................................................................................... ................ 88

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

สารบญภาพ ภาพท หนา 4.1 คงบางกระเจา............................................................................................................... ..... 33 4.2 แผนทแสดงอาณาเขตทตงของตาบลบางนาผง.................................................................. 37 4.3 แผนผงหม 3 หมบานบางนาผง......................................................................................... 38 4.4 บานเรอนในชมชน........................................................................................................ ..... 41 4.5 เรอสาปน................................................................................................................... ........ 43 4.6 แผนทถนนเพชรหงษ............................................................................................... .......... 44 4.7 ทาเรอวดบางนานอก.................................................................................................... ..... 45 4.8 วดบางนานอก……………………………………………………………………………………………………… 47 4.9 วดบางนาผงใน…………………………………………………………………………………………………….. 48 5.1 ภาพตลาดนาบางนาผง……………………………………………………………………………………....... 57 5.2 แผนทแสดงทตงของตลาดนาบางนาผง............................................................................ 60 5.3 รานคาในตลาดนาบางนาผง………………………………………………………………………………….. 67 5.4 รานกลมบางนาผงพอเพยง............................................................................................... 69 5.5 รานขายไขปลาหมกหอใบตองในตลาดนาบางนาผง………………………………………............. 71 5.6 คณวรรณกรกาลงหอไขปลาหมก………………………………………………………………............... 71 5.7 รานผลตภณฑผกตบชวา………………………………………………………………………………………. 74 5.8 ผลตภณฑธปหอมสมนไพร................................................................................................ 78

สำนกหอ

สมดกลาง

1

บทท 1

บทน ำ

ทมำและควำมส ำคญของปญหำ

ตลาด หมายถง สถานททเปนผคนมาพบปะพดคยเพอซอและขายสนคา ทงในรปของวตถดบ

และสนคาสาเรจรปซงสามารถแบงประเภทของตลาดไดเปน 3 ประเภท คอ ตลาดบก ตลาดนา และ

ตลาดนด โดยทตงของตลาดอาจมเพยงทเดยว หรอหลายททตงอยใกลกนในบรเวณทมทาเลเหมาะสม

เชน เปนศนยกลางของชมชน และเหมาะจะเปนทนดพบ หรอเปนแหลงแลกเปลยนขอมลขาวสาร

ตางๆของคนในชมชนนนๆ ดวยเหตนเมอมชมชนอย ณ ทใด กมกจะมตลาดอย ณ ทนน ทกสงคมจงม

ตลาดมาตงแตในสมยโบราณ ซงจะสามารถแบงออกเปน 3 ประเภทคอ ตลาดบกตลาดนด และตลาด

นา

ตลาดบก เปนความหมายทเกยวของกบแหลงทใชชมนมประกอบการคาบนพนดน สวนใหญ

เปนชมชนรมถนน หรอแหลงสาคญภายในชมชน มกมการตดตลาดทกวน อาจเปนชวงเชามด และ

เลกตลาดในชวงสาย หรอเรองในชวงบายแลวเลกในชวงเยน หรอในบางทอาจมการตดตลาดตลอดทง

วนกได สวนขนาดของตลาดนนจะมขนาดใหญหรอเลกกขนอยกบชมชนนนๆ

ตลาดนด ถอเปนตลาดทมความใกลชดกบผคนในชนบทมากทสด การตดตลาดจะเปลยนวน

เวลาและสถานทไปเรอยๆ แลวแตนด ตลาดนดเกดขนในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม ดวยนโยบาย

ของรฐทคานงถงชาวบาน หรอเกษตรกรทมกถกพอคาคนกลางกดราคาพชผล จงไดมการจดตลาดนด

ขน เพอใหพอคาแมคาไดนาสนคาของตนมาขายโดยไมตองผานพอคาคนกลาง และในบางชมขนนน

ตลาดนดจะเปนตลาดทเกดขนเพอขายสนคาเฉพาะอยาง เชน ตลาดนดขายววทางภาคอสาน หรอ

ตลาดนดตนไม เปนตน

ตลาดนานน เปนตลาดทเกดขนในชมชนทมชวตสมพนธกบสายนาและมการคมนาคมโดยการ

ใชเรอ ในสมยกอนจะเรยกตลาดแบบนวา ตลาดเรอ ตอมาจงเปลยนเปนตลาดนา ซงตลาดนานจะ

เกดขนในขมขนทมลาคลองหลายสายไหลมาบรรจบกน ลาคลองเหลานนจะไหลไปสแมนาใหญ คลอง

สำนกหอ

สมดกลาง

2

เหลานอาจจะเปนคลองตามธรรมชาต คลองขด คลองลด หรอคลองเชอมแมนากได (สกณ ณฐ

พลวฒน. 2541: 2-3)

ในอดตนนคนไทยมความผกพนกบสายนามาก เวลาทจะตงบานเรอนกจะเลอกสรางบานอย

บรเวณรมนาและมทาเทยบเรอเปนของตนเองในแตละบาน การเดนทางกนยมเดนทางกนโดยใชเรอ

เปนพาหนะ การขนสงสนคากใชการขนสงทางนาทถอไดวาเปนการขนสงทสะดวกทสดเนองจากการ

คมนาคมทางบกนนมความยากลาบากเปนอยางมาก เพราะในสมยกอนยงไมมรถยนตและการตดถนน

เหมอนอยางในปจจบนน แตกอนนนตองเดนตองหามหรอลากเกวยนทบรรจสนคาไปตามปาเขา

เสนทางลาดชน การเดนทางทางนาโดยใชเรอนนจงทเปนทางเลอกทดทสดในสมยนน ดงนนเมอการ

เดนทางไปมาหาสกน การขนสงสนคาเกดขนโดยใชแมนาลาคลองในการสญจร การคาขายแลกเปลยน

จงเกดขนบรเวณรมแมนาลาคลอง จงกอใหเกดเปนตลาดนาขน ตลาดนาจงถอไดวาเปนตลาดทอยค

กบสงคมไทยมาตงแตอดต

แตเมอมการเขามาของเทคโนโลยและอตสาหกรรมทาใหสภาพสงคมเรมมการเปลยนแปลง

ไป และหลงจากทประเทศไทยไดมการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1

ในชวงพ.ศ. 2504-2509 รฐบาลไดสงใหเพมผลผลตทางการเกษตรใหมากขน เปนผลตเพอการ

อตสาหกรรมไมใชเพอการยงชพทมเหลอแลวนามาแลกเปลยนกนอกตอไป เปนผลทาใหการคาขาย

แลกเปลยนสนคาทางบกเขามามบทบาทแทนทการคาทางนาไป สงผลใหตลาดนานนคอยๆเลอน

หายไปจากสงคม ในปจจบนนกยงคงมตลาดนาหลงเหลออยบาง แตตลาดนาเหลานนสวนมากม

วตถประสงคทจดตงขนเพอใชประโยชนในเชงอตสาหกรรมการทองเทยวมากกวาทจะดารงไวซงวถ

ชวตแบบเดม (สกณ ณฐพลวฒน. 2541: 2-5)

จะเหนไดวาตลาดนนอยคกบชมชนมาเกอบทกยคทกสมย มการตงชมชนอยทใดทแหงนน

จะตองมตลาดเปนสถานทแลกเปลยนสนคาและขอมลขาวสารตงอยดวยเสมอ ซงตลาดนนจะเปน

สถานททแสดงใหเหนถงวถชวตและภมปญญาของคนในแตละสงคมไดดทสดแหงหนง โดยจะสะทอน

วถชวตภมปญญาออกมาในรปแบบของสนคาตางๆทนามาขายในตลาดนนๆและยงยงสะทอนใหเหน

ถงรปแบบของสงคมวามลกษณะเปนอยางไรอกดวย “ภมปญญา” เปนสงทเราสามารถเหนไดในทกๆ

สงคม เพราะภมปญญา กคอความรความสามรถของมนษยในดานตางๆ ไมวาจะเปนการประดษฐ

สำนกหอ

สมดกลาง

3

คดคนเครองมอเครองใชตางๆ ความรในเรองการจดการแกไขปญหาของมนษย หรอจะเปนความเชอ

ความรความสามารถตางๆเหลานอาจจะเปนการไดเรยนร ซมซบ ฝกฝน อบรมสงสอน และถายทอด

มาจากบรรพบรษ หรอเปนความรมาจากประสบการณของตวเอง ทไดสงสมมาจากการทางาน การ

ปรบตวและดารงชพในสภาพแวดลอมตามธรรมชาต สงแวดลอมทางสงคม และวฒนธรรมทไดมการ

พฒนาการสบสานกนมา ภมปญญาเปนเรองทสงสมกนมาตงแตอดต และเปนเรองของการจดการ

ความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตแวดลอม ภมปญญานนเปนความรทมความสาคญตอ

การดารงชวตของคนในทองถน เพราะมความเกยวพนในทกดานของชวตอาจจะกลาวไดวาภมปญญา

นนเกดขนมาจากความตองการในปจจย 4 ของมนษยนนเอง ภมปญญาเปนสงท ทาใหคนใชชวต

รวมกนอยางสนตสข ชวยสรางความสมดลระหวางคนกบธรรมชาต ทงยงสามารถชวยใหคนดารงตน

และปรบเปลยนใหทนตอความเปลยนแปลงจากผลกระทบทเกดขนจากสงคมภายนอก ตลอดจนชวย

สงเสรมการพฒนาอาชพของประชาชนใหมรายไดเลยงชพ และชวยสรางความมนคงใหกบ

ประเทศชาต

ทกสงคมนนจะมภมปญญาของตวเองอยแตจะแตกตางไปสภาพแวดลอมในแตละพนท ภม

ปญญาจะถกถายทอดมารนสรน และจะมรกษาภมปญญาแบบดง เดมไวใหคงอยสบไป รวมทงบางท

อาจมการปรบเปลยน ประยกตใชในเขากบยคสมยและสภาพแวดลอมในขณะนนดวย เราจะสามารถ

เหนภมปญญาตางๆเหลานนไดจากตลาด สถานททจะแสดงใหเหนถงวถชวตของคนในสงคมนนได

อยางชดเจนทสดแหงหนง เนองจากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมและการคมนาคมทางบกท

สะดวกและรวดเรวกวาการคมนาคมทางนาจงทาใหเกดการถมคลองเพอสรางถนนอนมผลใหวถชวต

การทามาหากนของคนในชมชนเปลยนแปลงไปดวยอยางไรกตามการคาขายในรปแบบของตลาดนา

ยงคงไดรบการสนบสนนจากหนวยงานระดบทองถนตามนโยบายสงเสรมการทองเทยวของรฐบาลเพอ

เปนการสงเสรมใหราษฎรทมบานเรอนและเรอกสวนไรนาตามรมแมนาลาคลองไดนาผลตผลทางการ

เกษตรตลอดจนงานหตถกรรมพนบานออกมาจาหนายเปนการชวยเพมพนรายไดใหแกราษฎรอกทาง

หนงตลาดนาในปจจบนทยงคงมอยและเปนทรจกไดแกตลาดนาคลองดาเนนสะดวกจงหวดราชบร

ตลาดนาอมพวาจงหวดสมทรสงครามตลาดนาวดไทรตลาดนาตลงชนกรงเทพมหานครและตลาดนา

บางนาผงจงหวดสมทรปราการ (ชสทธชชาต 2547: 49)

สำนกหอ

สมดกลาง

4

ตลาดนาบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการนนเปนตลาดแหงหนงตลาดนา

บางนาผงซงเปนตลาดแหงหนงทมความโดดเดนในเรองของการใชภมปญญาทองถนในการพฒนา

ชมชนและการสรางรายไดใหแกคนในชมชน ตลาดนาบางนาผงเกดขนในป พ.ศ. 2547 มการเปด

ตลาดนาบางนาผงอยางเปนทางการโดยองคการบรหารสวนตาบลบางนาผงและชาวบานตาบลบาง

นาผงไดรวมกนปลกวถชวตดงเดมขนมาใหมอกครงเนองจากในป พ.ศ. 2527 เกดปญหานาทวมในชวง

ฤดนาหลากและปญหานาทะเลหนนสงจนชาวบานไดรบความเสยหายเปนจานวนมากทาใหตองเลก

อาชพเกษตรกรรมไปในทสดจนกระทงป พ.ศ. 2537 ไดมการสรางเขอนคอนกรตลอมรอบพนทเพอ

ไมใหนาทวมตามนโยบายปอดแหงสดทายของคนกรงเทพมหานครทาใหชาวบานหนกลบมาทาอาชพ

เกษตรกรรมตามเดมจนเกดผลผลตลนตลาดราคาผลผลตตกตารายไดลดลงสงผลใหเศรษฐกจของ

ชมชนตกตาชาวบานเดอดรอนเปนสาเหตใหเกดการจดเวทประชาคมเพอหาทางแกไขปญหาจงม

แนวคดทจะสงเสรมการทองเทยวใหเกดในชมชนโดยใชทรพยากรและเอกลกษณของชมชนใหเกด

ประโยชนไมสงผลกระทบตอสงแวดลอมตลาดนาบางนาผงมการใหชมชนมาจดจาหนายสนคาตางๆ

(การทองเทยวแหงประเทศไทย 2544 : 5)

ตลาดนาบางนาผงเปนแหลงใหการศกษาเรยนรตลอดชวตและคลงปญญาของคนในสงคมท

เกดจากความเฉลยวฉลาดของชาวชมชนทไดคดประดษฐและสรางสรรคสงตางๆขน พรอมการ

ถายทอดใหแกผมาเยอน ณ บรเวณตลาดนาบางนาผงและสวนอนภายในพนทชมชน ตลาดนาบาง

นาผงจะจดเปนซมใหมทางเดนยาวกวา 2 กโลเมตร ขนานไปกบคลองซอยสายเลก ๆ ทแตกแขนงจาก

แมนาเจาพระยาเขามาในพนทททาการเกษตรของชาวบาน ตลาดนาบางนาผงจะเปดทาการในวน

เสาร-อาทตย และวนหยดนกขตฤกษทมชวงเวลาตดตอกบวนเสาร-อาทตย โดยจะเปดตงแตเวลาแปด

โมงเชาถงสโมงเยน พอคา-แมคาทมาขายของในตลาดนนโดยสวนมากจะเปนคนในพนทคงกระเพาะ

หม 1แทบทงสน มเพยงสวนนอยทจะมาจากพนทอน ซงของทนามาขายในตลาดนนจะเปนของท

ชาวบานทาขนมาเอง เปนภมปญญาของชาวบาน ภมปญญาทปรากฏในตลาดนาบางนาผงนนมทงภม

ปญญาแบบดงเดมและภมปญญาแบบประยกต ในสวนภมปญญาแบบดงเดมนนโดยสวนมากจะเปน

ภมปญญาในเรองของการทาเกษตรกรรม ในพนทของตาบลบางนาผงนนในอดตสวนมากผคนมอาชพ

ทาการเกษตร ปลกผก ซงผกทชาวบานในพนทนปลกจะเปนพชผกสวนครว เชน มะนาว พรก

1คงกระเพาะหม เปนพนทสเขยวทมรปรางคลายกระเพาะหมหรอแอกววทอยในอ าเภอพระประแดง

สำนกหอ

สมดกลาง

5

กะเพรา ฯลฯ ผลไมเพอใชยงชพและคาขาย ผลไมทเดนๆของพนทบรเวณนคอ มะพราวและกลวย

การทาการเกษตรในแตละพนทนนยอมมความแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอม จงทาใหการปลกพช

ในแตละแหงมเทคนควธการทแตกตางกนออกไปเชนเดยวกบคนบางนาผงกมเทคนคทไดรบการ

ถายทอดมาจากบรรพบรษ และสามารถเรยนรเพมเตมไดทศนยบรการและถายทอดเทคโนโลย

ทางการเกษตร ผลผลตทไดมากนามาขายทตลาดนานนเอง นอกจากนนยงมการขายตนไมประดบ

อกดวย

สวนภมปญญาประยกตนนเปนภมปญญาเดมทมอยนามาปรบในเขากบยคสมย โดยใชทน

ทางวฒนธรรมทมอยคอ วตถดบทมอยในพนทกบความรทไดเรยนมา ไมวาจะเปนการไดรบการ

ถายทอดจากบรรพบรษหรอการไดเรยนรในสถานศกษานามาผนวกรวมเขาดวยกอใหเกดเปนภม

ปญญาประยกตซงในตลาดนาบางนาผงนนกปรากฏภมปญญาเหลานใหเหนอยมากมายไมวาจะเปน

ผลตภณฑททาจากผกตบชวา ทนามาทาเปนกระเปา รองเทา โคมไฟกะลามะพราว ผลตภณฑจากลก

ตนเปด2 ทถกนามาแปรรปเปนของใชประดบตกแตงบาน และ บานธปหอมสมนไพร ท ใชพช

สมนไพรทมอยในทองถนมาผสมเปนธป เชน ตะไครหอม มะกรด สะเดา เปนตน นอกจากผลตภณฑ

ดานหตถกรรมแลว ยงมการแพทยแผนไทยอยาง การนวดแผนไทย ลกประคบธญพช ทม

สวนประกอบของธญพชชนดตางๆ เชน ขาวเขยวง3 เมดเดอย เมดถวเขยวฯลฯ ทมสวนชวยในการ

รกษารางกายและผอนคลายกลามเนอ และยงมอาหารพนบานตางๆใหเลอกซอเลอกรบประทานอก

มากมาย อาทเชน นาพรกตางๆ ไขปลาหมกหอใบตอง แจงลอน4 ขาวหลาม หมยางตะไคร ฯลฯ ไมใช

เพยงแตอาหารคาวเทานนยงมขนมหวานแบบไทยๆใหเลอกซออกดวย อยางขนมไขปลา ขนมฟกทอง

ขนมชน ฯลฯ และนอกจากนยงมมมดนตรในสวนทสามารถนงพกผอนคลายความเมอยลาพรอมกบรบ

ฟงเพลงทเปดใหชาวบานและผทมาทองเทยวไดขนไปขบรองบนเวทททางตลาดไดจดไวใหไดอกดวย

และสามารถทจะชมบรเวณโดยรอบของพนทนไดดวยการไปเชาจกรยานทบานธปสมนไพรมาปนชม

2เปนไมยนตนขนาดเลกชนดหนง นยมปลกเปนไมประดบ มลกษณะเปนทรงพมกลม ใบแนน เปนไมไมผลดใบ มน ายางสขาว

กลบดอกมความสวยงาม มสขาว เปนไมทปลกไดงาย ขนไดด ตองการแดดและความชนสง สงเตมทประมาณ 12 เมตร 3เปนขาวไวตอชวงแสง ออกดอกประมาณปลายเดอนตลาคม ตนแขง สงประมาณ 150 เซนตเมตร ตนแขง คอรวงยาว ระแง

หาง รวงเลก เมลดเลกเรยวยาว ขาวทนงแลวมลกษณะเมลด เรยวยาว เปนมนวาว นม และมกลนหอม 4ปลาหรอเนอโขลกปนเปนกอนหรอเปนแผนเคยวกบน ากะท ส าหรบกนกบขนมจนซาวน า บางทใชโขลกปลาปนเปนกอน

เสยบไมปงไฟ เรยกวา แจงลอนแหง

สำนกหอ

สมดกลาง

6

บรเวณโดยรอบได กจกรรมทางภมปญญาเหลานทาใหชมชนเขมแขง สามารถสรางเศรษฐกจชมชน

ตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไดสาเรจ นอกจากภมปญญาของคนในพนทแลวยงมภมสนคา

จากภมปญญาในทตางๆของจงหวดสมทรปราการมาใหเลอกซอเลอกหาอกดวย ไดแก กงเหยยดจาก

บานสาขลา ปลาสลดจากบางบอ

จากการลงพนทเพอศกษาขอมลเกยวกบตลาดนาบางนาผงแบบสงเกตการณอยางไมมสวน

รวมทงการจากคนหาขอมลจากอนเทอรเนต ทาใหทราบไดวาตลาดนาบางนาผงเปนสถานททองเทยว

แหงหนงทไดรบความนยมเปนอยางมาก ทงจากในเวบไซตแนะนาสถานททองเทยวตางๆ รายการทาง

โทรทศนทเขามาถายทารายการพาเทยว และจากการลงพนท เพอสงเกตการณอยางไมมสวนรวม

เกยวกบปรมาณนกทองเทยวทไดเขามาเทยวในตลาดนาแหงนทงในวนเสารและวนอาทตยทเปนวน

เปดทาการของตลาดนา กไดเหนวาตลาดนาบางนาผงนนมคนเขามาทองเทยวเปนจานวนมากสามารถ

วดไดจากจานวนของรถยนตในทเขามาใชบรการทจอดรถในพนทททางตลาดนาบางนาผงไดมการ

จดเตรยมไวใหซงสามารถจอดไดถงเกอบ 100 คน และปรมาณของรถยนตทเขามาจอดในแตละวนนน

มมากกวา 60 คน ทงนยงมผคนทเดนทางมายงตลาดนาบางนาผงโดยใชบรการเรอขามฝากมาจาก

ทาเรอวดบางนานอกและตอรถจกรยานยนตเขามายงตลาดนาบางนาผงอกเปนจานวนมาก ทาให

สามารถเหนวาตลาดนาบางนาผงนมผมาเยยมชมอยางไมขาดสายและหมนเวยนตลอดเวลา

จะเหนไดวาตลาดนาบางนาผงนนเปนสถานทแหงหนงทนาสนใจ เหมาะทจะเปนสถานท

ศกษาเกยวกบวถชวตและภมปญญา เพราะเปนททซงตงอยใกลกรงเทพฯ เปนพนทสเขยวทถอไดวา

เปนปอดของกรงเทพฯและยงเปนสถานททสามารถรกษาความเปนชมชนทมวถชวตแบบชนบทไดอย

ขาพเจาจงไดเลอกศกษาตลาดนาบางนาผงเพอใหทราบถงถงประวตความเปนมา วถชวต และภม

ปญญาทองถนของชมชนตลาดนาบางนาผง วาคนในชมชนนมวถชวตความเปนอยอยางไร

สภาพแวดลอมทางภมศาสตรและสภาพอากาศสงผลตอความคด การดาเนนชวต การปรบตว และ

กอใหเกดภมปญญาทองถนอะไรบาง และการถายทอดวฒนธรรม ภมปญญานน มขนตอน

กระบวนการในการถายทอดอยางไรเพอทาความเขาใจถงวถชวตและวฒนธรรมของของคนไทยและ

เรองราวของตลาดนาบางนาผงในสงคมไทยปจจบน

โดยการศกษาครงนวตถประสงคและประโยชนทคาดวาจะไดรบในการศกษาดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

7

วตถประสงค

1. เพอศกษาประวตความเปนมา วถชวต และวฒนธรรมของชมชนบางนาผง

2. เพอศกษาประวตความเปนมาของตลาดนาบางนาผง

3. เพอศกษาภมปญญาทองถนทปรากฏในชมชนบางนาผงและตลาดนาบางนาผง

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ทาใหทราบถงประวตความเปนมา วถชวต และภมปญญาทองถนของชมชนตลาดนาบาง

นาผง

2. ไดทราบถงรปแบบการจดการตลาดนาบางนาผง

3. ไดทราบภมปญญาในตลาดนาบางนาผงและกระบวนการถายทอดความรภมปญญาท

เกดขนในชมชนตลาดนาบางผง

สำนกหอ

สมดกลาง

8

บทท 2

เอกสำรและงำนวจยทเกยวของ

ในการศกษาครงนเปนการนาเสนอ แนวคด ทฤษฎ วรรณกรรม และงานวจยทเกยวของ

เพอใหเกดการรบรบรบทของชมชน ภมปญญาและการเปลยนแปลงทางดานภมปญญาของตลาดนา

บางผง ตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการโดยมกรอบทสาคญดงน

1. แนวคดภมปญญาทองถน

2. แนวคดเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม

3. วรรณกรรมทเกยวของ

แนวคด และทฤษฎทใชศกษำ

1. แนวคดภมปญญำทองถน

1.1 ความหมายของภมปญญาทองถน

จากอดตถงปจจบนชาวชนบทไดใชสตปญญาของตนสงสมความร เพอการดารงชวตมาตลอด

และมกถายทอดสตปญญาเหลานน จากคนรนหนงไปสอกรนหนง จนกลายเปนพนเพรากฐานของ

ความรของชาวบานทเรยกกนกวา ภมปญญาทองถน (สามารถ จนทรสรย , 2536:146) โดยเรองของ

ภมปญญาทองถน เปนสงทเกดขนและดารงอยกบสงคมมนษยมาชานานและเปนการดารงในชวตท

เกยวพนกบธรรมชาตของแตละทองถน โดยมการปรบสภาพการดาเนนชวตใหเหมาะสมกบ

สภาพแวดลอมตามกาลเวลา ภมปญญาทองถนมเอกลกษณทสาคญอยางหนง คอ เปนองคความรทม

การเชอมโยงกน ไมวาจะเปนเรองอาชพ เศรษฐกจ ความเปนอยและวฒนธรรม (ประเวศ วะส, 2530:

6) คาวา ภมปญญาทองถน และ ภมปญญาชาวบาน เรยกชอแตกตางกน แตมความหมายเดยวกน

และเปนแนวคดทมการหยบยกขนมาอยางจรงจงมามากกวา 20 ปโดยประมาณ ซงกลมพฒนา

องคการเอกชน ททางานในระดบหมบานเปนกลมแรกทเรมรอฟนเรองภมปญญาทองถนน เพอคนหา

คณคาทสามารถนามาเชอมโยงกบกจกรรมการพฒนาทพวกเขารบผดชอบอยกอนหนาทจะศกษาเรอง

ภมปญญาทองถนอยางจรงจงนน ไดมการศกษาเรองราวทานองน แตเรยกชอวา เปนการศกษา

วฒนธรรมชมชนหรอการพงพาตนเองของชาวบาน ทาใหประเดนสาคญในการศกษาภมปญญาทองถน

สำนกหอ

สมดกลาง

9

จงยงไมไดนามาใชโดยตรงในการพฒนาประเทศในดานตาง ๆ ทงนความสนใจแรกเรมนจงเปนเพยง

การกระตนใหเกดการตระหนกในภมปญญาชาวบานและวฒนธรรมทองถน (ชลทตย เอยมสาองค

และวศนศลตระกล, 2533: 241)แตในปจจบนไดมนกวชาการทง ในระดบทองถนและระดบประเทศ

ใหความสนใจในเรองการศกษาภมปญญาชาวบานมากขน เหนไดจากจานวนชงานวจยตางๆ รวมไป

ถงการนามาใชในการปรบหลกสตรในทางวชาการ ตลอดจนการศกษาในการประยกตใชในการพฒนา

องคการชมชนอยางชดเจนเปนจานวนมาก นอกจากนภมปญญาทองถนทาใหชาตและชมชนผานพน

วกฤตและดารงความเปนชาตหรอชมชนได ซงภมปญญาเปนองคความรทมคณคาและความดงามท

จรรโลงชวตและวถชมชนใหอยรวมกบธรรมชาตและสภาวะแวดลอมไดอยางกลมกลนและสมดล อก

ทงยงเปนพนฐานการประกอบอาชพและเปนรากฐานการพฒนาทเรมจากการพฒนาเพอการพงพา

ตนเอง การพฒนาเพอการพงพาอาศยซงกนและกน และการพฒนาทเกดจากการผสมผสานองค

ความรสากลบนฐานภมปญญาเดม เพอเกดเปนภมปญญาใหมทเหมาะสมกบยคสมยดงนน ภมปญญา

จงมคณคาไมเพยงแตตอทองถนและผคนเทานน แตยงเออประโยชนอยางใหญหลวงตอการวางแผน

พฒนาประเทศอยางยงยนอกดวย (กรมสงเสรมการเกษตร, 2553)

ภมปญญา (Wisdom) หมายถง ความรความคด ความสามารถ ความจดเจนทกลมชนไดจาก

ประสบการณทสงสมไวในการปรบตวและการดารงชพในระบบนเวศ หรอสภาพแวดลอมทาง

ธรรมชาตและสงแวดลอมทางสงคม วฒนธรรมทไดมพฒนาการสบสานกนมา ภมปญญาเปนความร

ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจน ทเปนผลของการใชสตปญญาปรบตวกบสภาวะตางๆ

ในพนทกลมชนนนตงหลกแหลงถนฐานอย และไดแลกเปลยนสงสรรคทางวฒนธรรมกบกลมชนอน

จากพนทสงแวดลอมอนทไดมการตดตอสมพนธกนแลวรบเอาหรอปรบเปลยนนามาสรางประโยชน

หรอแกปญหาไดในสงแวดลอมและบรบททางสงคมวฒนธรรมของกลมชนนน ภมปญญาจงมทงภม

ปญญาอนเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอกและภมปญญาทผลตใหม หรอ

ผลตซาเพอการแกปญหา และการปรบตวใหสอดคลองกบความจาเปนและความเปลยนแปลง(เอก

วทย ณ ถลาง,2540 : 11) ภมปญญาทองถน เปนองคความรทพฒนาขนในบรบททางกายภาพและ

วฒนธรรมของปฏสมพนธระหวางคนกบระบบนเวศชดหนง การทาลายระบบนเวศทองถน เชน การ

เปลยนถนทอยททากน หรอการอพยพชาวเขาลงจากดอย จงอาจเปนการทาลายองคความร และภม

ปญญาทมคณคามหาศาลใหสญหายไปอยางไมหวนกลบ (ยศ สนตสมบต, 2542: 48)

สำนกหอ

สมดกลาง

10

ดงนน “ภมปญญา” จงเปนความรทมอยในตวคนทกคนเปนความรทคนเคยมาจาก

ประสบการณ การปฏบตจรงในวถชวตประจาวนทสงสม สรปบทเรยนซาแลวซาเลาจนกลายเปนภม

ปญญาทองถน ทมความแตกตางหลากหลายในแตละพนๆท และสงผลใหคนมเกยรต มศกดศร และม

คณคา

1.2 ประเภทและลกษณะของภมปญญาชาวบาน

เสร พงศพศ (2529 : 145–146) กลาวถงลกษณะของภมปญญาไทยม 2 ลกษณะ คอ

1. ลกษณะทเปนนามธรรม เปนโลกทศนชวทศน เปนปรชญาในการดาเนนชวต เปนเรอง

เกยวกบการ เกด แก เจบ ตาย คณคา และความหมายของทกสงในชวตประจาวน

2. ลกษณะท เปนรปธรรม เปนเรองเกยวกบเฉพาะดานตาง ๆ เชน การทามาหากน

การเกษตร หตถกรรม ศลปดนตร และอน ๆ

สาหรบประเภทของภมปญญามดวยกนหลายดาน ซงในทองถนหนงๆ จะมปรากฏใหเหนใน

เรองของการประกอบอาชพ การดารงชวต ศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยม จารตประเพณ ความคด

ความคด ทศนคต ตลอดจนสงกอสราง เครองใช เครองมอตาง ๆ กนไปตามแตละทองถน จงม

ลกษณะเปนทงรปธรรมและนามธรรมทถายทอดกนมา โดยสามารถประมวลไดเปน 9 ประเภท (กล

ยาน ปฏมาพรเทพ, 2541: 20-25) ดงน

1) ดานภาษาและวฒนธรรม หมายถง ความสามารถในการผลตผลงานเพอการสอสาร การ

ถายทอดเรองราวตาง ๆ ในสงคมใหมการเรยนร สบตอและเผยแพรแกสงคม อนจนมลกษณะเปน

เอกลกษณของตนเอง

2) ดานศาสนาและประเพณ หมายถง ความสามารถในการประยกตหลกธรรมคาสอน ความ

เชอ คานยม จารต แบบแผนในการดาเนนชวตและกอสนตสขขนแกสงคม

3) ดานศลปกรรมและสถาปตยกรรม หมายถง ความสามารถในการออกแบบสรางสรรค

ประดษฐงานดานศลปะเพอใชจนตนาการใหเกดสนทรยภาพในสงคม ผลตผลงานดานสงกอสราง

สำนกหอ

สมดกลาง

11

รปแบบ และรปทรงตาง ๆ ภาพเขยน ภาพวาด จตรกรรม ประตมากรรม ซงแสดงใหเหนถงฝมอ

ความคด ความเชอทถายทอดไวเปนมรดกแกสงคม

4) ดานการศกษาและการเรยนร หมายถง ความสามารถในการจดระบบเพอการเรยนร ม

กระบวนการใหความร ถายทอดแนวคด ความเชอ ระเบยบแบบแผน การจดการเรยนการสอน การให

การศกษาทงทมรปแบบและไมมรปแบบ การสงเสรมใหเกดการเรยนรการจดบรรยากาศและแหลงท

จะเอออานวยตอการเรยนรของคนในสงคม

5) ดานการแพทยและสาธารณสข หมายถง ความสามารถในการจดการปองกน ดแล รกษา

สขภาพ อนามยของคนในสงคม มการเรยนร และถายทอดเพอบาบดและขจดโรคภยไขเจบตาง ๆ ทง

ในสวนบคคลและสงคมสวนรวม โดยใชความสามารถในการพงพาตนเอง และทรพยากรธรรมชาตทม

อยในสงคมใหเกดประโยชน

6) ดานการรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หมายถง ความสามารถในการจดการ

สออนรกษ พฒนา สงวนรกษา และนาทรพยากรธรรมชาตมาใชใหเกดประโยชนแกสงคมศกษาและ

สงเสรมคณคาของทรพยากรทรพยากรธรรมชาตเพอรกษาสงแวดลอมใหเกดความสมดลและยงยน

7) ดานความเปนอยและการดารงชวต หมายถง ความสามารถในการจดระบบการใช

ชวตประจาวน การเลยงดเดก การพกผอนหยอนใจ การละเลน การแสดง การแตงกายการสงสรรค

คตความเชอ พธกรรมเกยวกบการมชวตอยในสงคมอยางเปนสข รวมทงขอหามขอละเวนต างๆ ใน

การดารงชวต

8) ดานการปกครองและการบรหาร หมายถง ความสามารถในการจดสรรจดระบบการดแล

ระเบยบและองคการทสาคญตามโครงสรางของสงคม เพอใหเกดความสงบเรยบรอย มความเปนธรรม

เปนสข มการแบงสรรประโยชนและทรพยากรในสงคมรวมกน มแนวคดและวธการร กษา ปองกน

อนตรายเพอใหเกดความมนคงทางสงคม

9) ดานการผลตและบรโภค หมายถง ความสามารถในการจดหาและใชวสดอปกรณในการทา

มาหากน การประกอบอาชพ การประกอบอาหาร การประดษฐเครองมอเครองใชเพออานวย

ประโยชนในการผลตสงของ สาหรบอปโภคบรโภคของคนในสงคม

สำนกหอ

สมดกลาง

12

แมวาลกษณะของภมปญญาดงกลาวขางตนจะมความแตกตางกนเรองของคณลกษณะแต

พบวาภมปญญามคณสมบตทสาคญทมความสอดคลองกน ไดแก 1) เปนองครวม (Holistic)คอม

บรณาการกบองคประกอบทสาคญ 3 ประการ คอ บคคล สงคมและธรรมชาต 2) ใหความสาคญกบ

ดลยภาพและเอกภาพ และเอกภาพขององคประกอบตางๆ ทเกยวของ 3) มความเชอมโยงกบระบบ

ตางๆ ของสงคมทงระบบ 4) มความหลากหลาย (Diversity) 5) มพลวต(Dynamic) คอ มการ

เปลยนแปลงและมความยดหยนตามสภาพสงคมวฒนธรรมทปรบเปลยนตลอดเวลา และ 6) มการ

ถายทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง โดยกระบวนการขดเกลาทางสงคมและปฏสมพนธทาง

สงคม (พชรนทรสรสนทร, 2550: 19)

สรปไดวา ภมปญญามสองลกษณะ คอ ลกษณะทเปนรปธรรม ไดแก วตถและการกระทา

ทงหลาย และอกลกษณะหนงทเปนนามธรรม คอ ความร ความสามารถความเชอ หรอแนวทางในการ

แกปญหาและปองกนปญหา รวมทงการสรางความสขสงบใหกบชวตมนษยนนเอง นอกจากน ภม

ปญญาจะตองประกอบดวยกระบวนการทเกยวของกบการเรยนร ซงจะทาใหเกดความเขาใจในเรอง

ภมปญญา และรวาภมปญญามลกษณะเปนการผสมผสานการเรยนรจากทมาของความรทหลากหลาย

โดยไมยดตดอยกบความรชนดใดชนดหนงอยางเดยว และการเรยนรตองมการกระทา อยางตอเนอง

จงเรยกวาเปน Situated Knowledge นนคอ ตองเปนสถานการณทมกระบวนการตอเนอง และตอง

มการปรบตวเพอใหสามารถดาเนนชวตอยไดดวยความเขาใจตนเอง เขาใจโลก และมความสามารถใน

การปรบตวพรอม ๆ กบมจดยนทหนกแนนมนคงในทางทดงามและถกตอง

1.3 การถายทอดภมปญญาทองถน

ภมปญญาเปนเรองของการสบทอดประสบการณ จากอดตถงปจจบนทเปนไปอยางตอเน อง

และไมขาดสาย เปนธรรมชาตของชาวบานทเชอมโยงประวตศาสตรสบตอกนมามไดขาด เปนลกษณะ

ของความสมพนธภายในโดยชาวบานเอง ภมปญญาจงนบเปนความคดทางสงคม (Social Thought)

ทสาคญอยางหนง ทง ในลกษณะทเปนนามธรรม คอปรชญาแนวทางในการ ดาเนนชว ต และใน

ลกษณะทเปนรปธรรม ซงเปนเรองเฉพาะดาน เชน การทามาหากนศลปะ ดนตร หตถกรรม และสง

อน ๆ ซงในสงคมใดทมการดารงอยมายาวนานยอมจะตองมภมปญญา ดวยกนทกสงคม ระบบ

ดงกลาวจะประกอบดวยลกษณะสาคญ 4 ประการ คอ ความรและระบบ ความร การส งสมและการ

สำนกหอ

สมดกลาง

13

เขาถงความร การถายทอดความรและระบบความร รวมทงการสรางสรรคและปรบปรงภมปญญา

ความร นอกจากนชาวบานทกหมเหลาไดใชสตปญญาของตนสงสมความรและประสบการณเพอการ

ดารงชพมาโดยตลอดและยอมถายทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนงอยางตอเนองดวยวธการตางๆ

ทแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมของแตละทองถนทงทางตรงและทางออม โดยอาศยศรทธาทาง

ศาสนาความเชอถอผสางตางๆความทงความเชอบรรพบรษเปนพนฐานในการถายทอดเรยนรสบตอ

กนมาจากบรรพบรษในอดตถงลกหลานในปจจบน (สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ,

2533: 90)

ดวงฤทย อรรคแสง (2552: 23) อธบายวา การถายทอดความรของภมปญญาทองถนคอ การ

บอกวชาความรใหผเรยนเขาใจและนาไปปฏบตได ซงภมปญญาทองถนมกจะถายทอดความรใหกบ

ผเรยนหรอกลมเปาหมายไปโดยอตโนมต ไมไดเรยนวชาการสอนมาจากสถาบนใดๆ คอการเรยนการ

สอนทเกดจาการเลยนแบบและการจดจาสบทอดกนมาในครอบครวและวธการถายทอด 2 รปแบบ

คอ 1) ใชวธสาธตคอ ทาใหดเปนตวอยาง อธบายทกขนตอนใหผเขยนเขาใจและผเรยนปฏบตตาม

และ 2) ใชวธการปฏบตจรง คอฟงคาบรรยาย อธบาย การสาธตแลวนาไปปฏบตจรง และปฏบตซาๆ

กนจนเกดเปนความชานาญ เพราะผลงานทจะใชดารงชวตไดตองเปนผลงานทเกดขนจรง สามารถ

นาเอาไปใชประโยชนได ไมใชผลงานทกลาวอางไวในตาราเทานน ดงนนกลมเปาหมายของภมปญญา

ทองถนผเรยนหรอกลมเปาหมายทรบการถายทอดภมปญญาจากผรในทองถนสวนมากจะเปนคนใน

ครอบครว เปนญาตโดยสายเลอด เนองจากความรบางอยางผรทงหลายมกหวงแหนและจะไมแพรง

พรายใหคนอนๆร

จากการศกษาแนวคดทางภมปญญานจะชวยใหเราเขาใจถงความหมายของภมปญญา ภม

ปญญานนเกดขนมาไดอยางไร เกดขนเพออะไร และภมปญญานนมความสาคญและสามมารถแบง

ประเภทเปนดานใดไดดานบาง ลกษณะวธการถายทอดและจดการกบภมปญญามรปแบบการ

ถายทอดและการจดการอยางไร ซงจะชวยใหสามารถใชวเคราะหและทาความเขาใจเก ยวกบ

การศกษารายงานวจยชนนไดมากยงขน

สำนกหอ

สมดกลาง

14

2. แนวคดเกยวกบกำรเปลยนแปลงทำงสงคมและวฒนธรรม

เมอพดถงการเปลยนแปลงทางสงคมมกจะหมายถง การเปลยนแปลงของโครงสรางหรอของ

รปแบบของความสมพนธและการปะทะสมพนธกนทางสงคม ซงเกยวของกบบทบาท ระเบยบแบบ

แผน คานยมและวฒนธรรม ความจรงแลวความเปลยนแปลงทางสงคมเปนปรากฏการณทซบซอน

มาก และเกยวของกบความสมพนธระหวางกนของสงตางๆในโครงสรางสงคม รวมทงความสมพนธกบ

ปจจยทไมใชสงคมดวย เชน การเปลยนแปลงทางนเวศวทยา ประชากรและเทคโนโลย (นเทศ ตนณะ

กล, 2546)

พจนานกรมศพทสงคมวทยาฉบบราชบณฑตยสถาน (2532) ไดใหคาจากดความการ

เปลยนแปลงทางสงคมไววา การเปลยนแปลงทางสงคม คอ การทระบบสงคม กระบวนการแบบอยาง

หรอรปแบบทางสงคม เชน ขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบครอบครว ระบบการปกครอง ได

เปลยนแปลงไปไมวาจะเปนดานใดดานกตาม การเปลยนแปลงทางสงคมนจะเปนในทางกาวหนา

เปนไปอยางถาวรหรอชวคราว โดยวางแผนใหเปนไปหรอเปนไปเอง และทเปนประโยชนหรอใหโทษ

ไดทงสน

ลกษณะของการเปลยนแปลงทางสงคมจากคานยามขางตนสามารถสรปไดวา การ

เปลยนแปลงทางสงคมเปนการเปลยนแปลงทเกดขนในระยะเวลาใดเวลาหนง ซงเปรยบเทยบความ

แตกตางจากระยะเวลาหนงเปลยนแปลงไปอกระยะเวลาหนง ซงเปนการเปลยนแปลงในระบบ

โครงสรางและหนาทของระบบความสมพนธทางสงคมระหวางมนษยหรอกลมคนในสงคม ตลอดจน

เปนการเปลยนแปลงการกระทาระหวางกนทางสงคม ในการตดตอการกระทาระหวางมนษยหรอกลม

ทางสงคม

สงสาคญทกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม คอ การพฒนา ไมวาจะเปนการพฒนา

ทองถน ชนบท หรอ เมอง ซงเปาหมายสาคญของการพฒนาคอ ความทนสมยทเกดขน

ปจจยททาใหเกดการเปลยนแปลงนนมทงปจจยภายในและปจจยภายนอก กลาวคอ

ปจจยภายในหมายถง ปจจยทกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมภายในสงคม ม 2

ลกษณะ

สำนกหอ

สมดกลาง

15

- ปจจยทแสดงอยางเปดเผยหรอตงใจกระทาการเปลยนแปลง เชน กระบวนการเคลอนไหว

ทางสงคม การประดษฐสงใหมๆ การวางแผนทางสงคม

- ปจจยทไมไดแสดงออกอยางเปดเผยหรอตงใจ เชน ความตงเครยดภายในระบบสงคม การ

ขาดแคลนทรพยากร เปนตน

ปจจยภายนอก หมายถง เปนปจจยทเกดขนภายนอกสงคม เชน

- การเปลยนแปลงลกษณะประชากร ไดแก การยายถนของประชากร ความแตกตางของ

องคประกอบของประชากร เชน อาย เพศ และการศกษา เปนตน

- การเปลยนแปลงของสงแวดลอมทางธรรมชาต ไดแก สภาพสงแวดลอมธรรมชาตท

เปลยนแปลง เชน ภมอากาศ ทรพยากรธรรมชาต แผนดนไหว ภเขาไฟระเบด

- การกระทบจากภายนอก ไดแก การลาอาณานคม และการโจมตจากชาตอน

- การยมวฒนธรรม ไดแก การแลกเปลยนวฒนธรรมกบชนชาตอน หรอการรบวฒนธรรมอนมาใช

วฒนธรรมทไดรบจากการยมวฒนธรรมทาใหมผลตอการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม

(สมศกด ศรสนตสข,2536: 28-29)

Smelser(อางถงในนเทศ ตนณะกล, 2546 :16) เหนการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศ

กาลงพฒนาวาเปนกระบวนการไปสความทนสมย ซงเกยวของกบกระบวนการ 4 อยางทแตกตางกน

แตมความเกยวเนองกน คอ

1. ทางดานเทคโนโลย สงคมจะเปลยนแปลงการใชเทคนคงายๆและดงเดมไปสการใชความรทาง

วทยาศาสตร

2. ทางดานเกษตรกรรม สงคมจะเปลยนจากการทาการเกษตรเพอยงชพไปสการลตสนคา

เกษตรกรรมเพอการคา ซงหมายรวมถงการปลกพชททาเงนเฉพาะอยาง การซอสนคาทไมใช

สนคาการเกษตรในตลาดและวาจางแรงงานเพอการเกษตร

สำนกหอ

สมดกลาง

16

3. ทางดานอตสาหกรรม จะเปลยนจากการใชแรงงานมนษยและสตวไปสการทาอตสาหกรรม

อยางแทจรง นนคอ การทคนทางานเพอคาจางแรงงาน โดยการใชเครองจกรเครองกลเพอ

การทาการผลตสนคาสงตลาด

4. ทางดานการจดการดานนเวศวทยา จะเปลยนแปลงจากการตงถนฐานทกระจายไปในพนท

เพาะปลกและหมบาน ไปสการตงถนฐานในเมอง

ในแตละสงคมทกสงคมยอมมการเปลยนแปลงทงทางดานสงคมและวฒนธรรม ไมมสงคมใด

ทไมมการเปลยนแปลง การเปลยนแปลงในแตละทยอมมความชา-เรวตางกนไป การศกษาแนวคด

เกยวกบการเปลยนแปลงสงคมและวฒนธรรมนจะนามาใชในการชวยทาความเขาใจเกยวกบสงท

เปลยนแปลงไปในชมชนตลาดบางนาผงทงในเรองการเปลยนแปลงทางปจจยทงภายในและภายนอก

สงผลตอวถชวต แนวคด วฒนธรรมของคนในพนทอยางไร

3. วรรณกรรมทเกยวของ

ในการศกษาวจยเกยวกบ วถชวต ภมปญญาทองถน การปรบตวและการสรางอาชพของ

ชมชนบางนาผงน ผวจยไดศกษาเอกสารและวรรณกรรมทเกยวของ ดงตอไปน 1. วรรณกรรมเกยวกบ

ภมปญญาทองถน 2. วรรณกรรมเกยวกบตลาด 3. วรรณกรรมเกยวกบทนทางวฒนธรรม 4.

วรรณกรรมเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม

3.1 วรรณกรรมเกยวกบภมปญญาทองถน

ภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบานนนเปนความรของชาวบาน ซงเรยนรมาจากป ยา

ตา ยาย ญาตพนอง และความเฉลยวฉลาดของแตละคน หรอผมความรในหมบานในทองถนตาง ๆ

ภมปญญาชาวบานเปนเรองการทามาหากนเชน การทาการเกษตร การเลยงสตว การทอผา ฯลฯ เปน

เรองทเกยวกบการดาเนนชวตในประจาวน ซงเรองภมปญญาชาวบานนนกไดมผศกษาไวมากมาย แต

อาจจะตางกนไปในเรองของประเดน วตถประสงคและพนททจะศกษา อยางในหนงสอเรอง ใน

OTOP เรองเลา จากภมปญญาชาวบาน ของสานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม

(ม.ป.ป.) ไดนาเสนอสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ จานวน 50 ผลตภณฑ โดยไดเลาใหเหนถงทมา

สำนกหอ

สมดกลาง

17

ของผลตภณฑทองถนทเกดจากภมปญญาของชาวบานทไดรบการถายทอดตอๆมา จากรนสรน ทาให

เกดผลตภณฑทสะทอนใหเหนถงตวตน วฒนธรรมของทองถนนนๆ ไดอยางชดเจน ซงนอกจากสนคา

หนงตาบลหนงผลตภณฑนจะชวยกระตนเศรษฐกจชองคนในชมชน ทาใหคนในทองถนมอาชและ

ความเปนอยทดขน ยงเปนการอนรกษ สนบสนนภมปญญาไทยใหคงอยตอไป ใน หนงสอเรอง

ภาพรวมภมปญญา ของ เอกวทย ณ ถลาง (2544) ทจะนาเสนอภาพรวมของภมปญญาไทย ทจะบอก

เลาเกยวกบภมหลง เจตนารมณ ความสาคญ ความหมาย และอธบายความเชอโยงของสภาพแวดลอม

และวฒนธรรมทเปนเบาหลอมใหเกดภมปญญาขน และอธบายใหเหนถงพฒนาการของภมปญญา

การสบทอด และกระบวนการเรยนร การปรบเปลยน การผลตซา และการผลตใหมทางวฒนธรรมใน

สงคมไทย โดยไดบอกวา ในชวงเวลาสบหาปมาน เรองภมปญญาไดรบความสาคญ ไดรบการยกระดบ

คณคาสงขนอยางกวางขวางและรวดเรว แตสวนใหญยงอยในขนปลกจตสานก สรางความตนตว และ

ความตระหนกในคณคา เมอความรความเขาใจเรองภมปญญาไดขยายกวางขน การตรวจสอบ

แสวงหาเนอหาสาระของภมปญญากขยายผลงอกเงยมากขน เพอประโยชนของการศกษาและการ

ปรบตวของคนไทยในบรบทใหม แทนการสบสานตามอธยาศยทมมาในสงคมประเพณ การเคลอนไหว

เปลยนแปลง หรอพฒนาการดงกลาวนเปนไปอยางกวางขวาง ความสนใจเรองนขยายผลไปสหลาย

แงมมของชวตวฒนธรรมไทย หรออกนยหนงกคอ การแปลงภมปญญาไทยมาเปนองคความรทผาน

การเลอกสรร การกลนกรอง และจดเปนระบบเพอใหเกดความสะดวกตอการเรยนรและการปรบตว

และยงไดอธบายถงลกษณะภมศาสตรและสภาพแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรมในภมภาคตางๆ

ของไทยในแตละภาคของไทยมสภาพพนททแตกตางกน บางเปนทราบสง บางเปนทราบลมแมนา

บางมภเขาเยอะ สภาพภมอากาศกแตกตางกนออกไป สงตางๆเหลานเปนปจจยททาใหภมปญญาของ

แตละพนทนนตางกนออกไปตามสภาพแวดลอม เพราะตองมการคด และปรบปรงใหเขากบพนท และ

วถชวตในชวงนนๆ

ในเรอง ภมปญญาทองถนสการเรยนร ของ นคม ชมพหลง (2548) ผเขยนไดเขยนขนเพอใช

ในการนเทศการศกษา สาหรบพฒนาครผสอน ผปรการศกษา และผทสนใจในเรองภมปญญาทองถน

เกดความร ความเขาใจ และสามารถนาไปใชในการพฒนาหลกสตรสถานศกษาและการจดการการ

เรยนรทองถน โดยจะแบงเนอหาออกเปน 9 บท เนอหาสวนใหญจะเปนการใหขอมลเกยวกบภม

ปญญาทองถนและการนาภมปญญาทองถนสการเรยนรในสถานศกษา จากหนงสอเลมนจะชวยให

สำนกหอ

สมดกลาง

18

สามารถทาความเขาใจเกยวกบภมปญญาทองถนไดดมากขน วาภมปญญาทองถนนนมความสาคญตอ

สงคมอยางไรบาง ซงในผเขยนไดบอกวาความสาคญของภมปญญาทองถนนน มความสาคญตอสงคม

หลายประการ สามารถสรปไดดงนคอ 1) ทาใหเกดความสงบสขทงในชมชน หมบาน หรอในสวนตว

ของชาวบานเอง และสามารถปรบประยกตหลกธรรมคาสอนทางศาสนามาใชกบวถชวตไดอยาง

เหมาะสม 2) ทาใหคนในชมชนพงตนเองได ไมวาจะเปนทางดานเศรษฐกจ วฒนธรรม ประเพณใน

การลดการพงพาตนเองจากสงคมภายนอก 3) ชวยสรางความสมดลระหวางมนษยกบสงคม และ

สงแวดลอมทางธรรมชาตไดอยางยงยนและชวยปรบเปลยนวถชวตคนไทยใหเหมาะสมไดตามยคสมย

4) ใชในการกาหนดแนวทางการทางานของกลมบคคล หรอเจาหนาทของหนวยงานตางๆให

สอดคลองและผสมกลมกลนกบวถชวตของชาวบาน 5) ทาใหผเรยนรจกทองถน รกและภาคภมใจใน

ทองถน เปนการเชอมโยงความรระหวางภมปญญาทองถนกบความรสมยใหม

หรอในวฒนธรรมในสงคมไทย ของแสงอรณ กนกพงศชย (2548) เปนหนงสอทวาดวยเรอง

วฒนธรรมในหลายๆแงมม ในบทท 6 ไดเสนอในเรองเกยวกบวฒนธรรมกบการพฒนาทยงยน โดยได

กลาววา ทางรอดของสงคมไทยคอการพฒนาทยงยน และความยงยนนนอาจเสาะแสวงหาไดจากภม

ปญญาไทย ภมปญญาทองถนทมกองขอคดทางศาสนาและวถชวต วฒนธรรม อนมลกษณะ

หลากหลายในสงคมไทย และจากทนทางธรรมชาตทมในประเทศ ในทองถน ทมความอดมสมบรณอย

แลว ผานการสงสมทางภมปญญาของบรรพบรษมาอยางยาวนาน เปนภมปญญาทเหมาะสม

สอดคลองกบวถชวตของคนในบานเรา จะชวยทาใหการพฒนานนเปนไปไดงายมากขน และในหนงสอ

ปรศนาภมปญญาทองถน ของ ดร. ยวนช ทนนะลกษณ (2549) จะนาเสนอเกยวกบการทาความ

เขาใจในการบรณาการของความรเรองภมปญญาทองถนเขากบความรในดานวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย โดยไดบอกวาภมปญญาทองถนเปนมรดกหรอสมบตของชาตทสามารถเปดกรขนมาใชใน

ยามยากอยางเชนทเปนมาทกครงในอดต หากแตวาความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยใน

สมยนไดเปดประตของความเปนไปไดทจะปรบความรทมาจากอดตใหมคณสมบตเหมาะสมกบการใช

งานในโลกยคใหม ทงยงไมจากดอยเฉพาะในทองถน ใดทองถนหนงเทานน แตสามารถขยายออกไป

ไดภายใตการพดพาของกระแสโลกาภวตน ในยคปจจบนภมปญญาทองถนไดรบความสนใจจากทก

สวนของสงคมในแงมมตางๆกนไป แตทตางออกไปจากเดมคอ มการบรณาการความรเกยวกบภม

ปญญาทองถนเขากบความรเรองวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหม ซงการบรณาการความรทงสอง

สำนกหอ

สมดกลาง

19

ประเภทนเขาดวยกนจะสามารถชวยใหภมปญญาทองถนไทยไดแสดงศกยภาพและสามารถพฒนา

ปรบตวใหเขากบยคสมยได

นอกจากนยงมบทความเชงวจยและรายงานการวจยทเกยวของอกหลายเรองคอ ในบทความ

ของกมลทพย คงประเสรฐอมร (2548) เรอง "ภมปญญาทองถน: นวตกรรมของชมชนในการจดการ

ทรพยากรอยางยงยน กรณศกษาตาบลบางขนไทร อาเภอบานแหลม จงหวดเพชรบร” ไดชใหเหนวา

ตาบลบางขนไทรเปนพนททมความหลากหลายทางชวภาพ ทงคน สตว และพช ในชมชน

ประกอบดวยไทย ลาว จน และมสลม ซงอยรวมกนมานบรอยป ไดผสมผสานภมปญญาในการจดการ

ทพยากร โดยคานงถงคณคาของทรพยากร แตในชวงของการพฒนาไปสความทนสมย หลงการเรม

แผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต ซงเนนการเตบโตทางเศรษฐกจ และรฐเขามามอานาจในการจดการ

ทรพยากรในลกษณะทแตกตางไปจากเดม ทาใหเกดการเสอมโทรมของทรพยากรอยางรวดเรว การ

เขาไปกระตนการทาแผนตาบลโดยชมชนของมลนธหมบาน ไดรอฟนภมปญญาเดมใหกลบมาภายใต

สถานการณใหม ซงเกดนวตกรรมทางวฒนธรรมตางๆ เชน ประยกตเครองมอประมงไมใหทาลาย

สงแวดลอม เพอเปนการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน และในบทความเรอง “การวจยและ

พฒนาเพอแกปญหาโดยใชภมปญญาทองถน: กรณศกษาชมชนไมเรยง อาเภอฉวาง จงหวด

นครศรธรรมราช” ของกลปยาน ปฏมาพรเทพ (2548) มความคลายกบบทความของกมลทพยในแงท

ไดนาเสนอเรองการแกปญหาชมชนทเกดขนอยางรนแรงหลงเรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต โดยศกษาผานแนวคดและปฏบตการของครประยงค รณรงค ผนาคนสาคญของชมชนไม

เรยง ซงไดใชภมปญญาทองถนผสานกบภมปญญาสมยใหมเปนเครองมอในการแกปญหาชมชน โดย

มรการจดทาแผนพฒนาตาบล ตงศนยการเรยนรของชมชนไมเรยง เพอเปดโอกาสทางการศกษาและ

อาชพใหกบชาวบานในชมชน นอกจากน ยงไดดาเนนการจดทาวสาหกจชมชน และสรางเครอขาย

อาชพภายในตาบลไมเรยง เปนยทธศาสตรการพฒนาแบบใหมทกาหนดโดยคนไมเรยงเอง ใน

บทความ "ภมปญญากวานพะเยา: บนเสนทาง 'ผลตภณฑชมชน' ถง 'คนแมนาเดยวกน'" ของ มนตรา

พงษนล (2548) ไดนาเสนอใหเหนวา องคกรของรฐและองคกรชาวบานไดพฒนาภมปญญาในการ

จดการกวานพะเยาในทศทางทแตกตางกน ในทศนะขององคกรรฐ กวานพะเยาคอแหลงนาขนาดใหญ

ทมประโยชนในการอปโภค บรโภค การเกษตรกรรม การประมง และการทองเทยว การพฒนาอาชพ

ของชาวบานรอบกวานพะเยาเปนสงสาคญททาไดโดยการพฒนาใหเปนแหลงทองเทยว และพฒนา

สำนกหอ

สมดกลาง

20

ผลตภณฑหนงตาบลหนงผลตภณฑ แตจากอกมมมองหนง ซงเปนแนวทางขององคกรพฒนาเอกชน

การพฒนากวานพะเยานาจะใหความสาคญกบความสมดลของระบบนเวศ และใหชมชนมสวนรวมใน

การจดการ ซงปรากฏให เหนเปนรปธรรมในการต ง "ชมรมอนรกษปาตนนากวานพะเยา"

ประกอบดวยองคกรชาวบานกลมตางๆ ทในบางครงกทบซอนกบเครอขายกลมผลตภณฑชมชน ซง

พฒนาจากชมชนของรฐ จงไมเกดความขดแยงอยางชดเจน และในรายงานการวจยเรอง ภมปญญา

ไทยกบการสงเสรมการเรยนรและการสรางเสรมอาชพ ของ สานกงานเลขาธการสภาการศกษา

(2541) นนผเขยนไดทาการศกษาสภาพการจดการบรการถายทอดความรทวไปและความรในการ

ประกอบอาชพของครภมปญญาไทยโดยผานศนยการเรยนรภมปญญาไทยในแตละดาน ทงทางดาน

เกษตรกรรม อตสาหกรรมและหตถกรรม การแพทยแผนไทย การจดการทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม กองทนและธรกจชมชน ศลปกรรม ภาษาและวรรณกรรม ปรชญา ศาสนาและประเพณ

และในดานโภชนาการ ตลอดจนศกษารปแบบกระบวนการเรยนรทเกดขนในศนยการศกษาแตละแหง

และแนวทางในการสงเสรมครภมปญญาไทยไดมสวนรวมในการสงเสรมการเรยนรเพอใชประกอบ

อาชพของคนในขมชน จะมประเดนสาคญ รายงานการวจยเรอง ภมปญญาไทยกบการสงเสรมการ

เรยนรและการสรางเสรมอาชพ จะศกษาภมปญญาไทยครอบคลมในทกดานแตจะไมไดเจาะจงลงไป

วาทาในบรเวณพนทไหน เปนการศกษาเรองภมปญญาโดยรวมของประเทศไทย ซงจะแตกตางจากใน

รายงานวจยเรอง รปแบบและปจจยในการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนดวยศกยภาพและภม

ปญญาทองถนเพอการพฒนาทยงยน ของประพนธ ภกดกล และคณะ (2549) ทไดทาการศกษา

เฉพาะรปแบบและปจจยในการเสรมสรางความเขมแขงใหแกชมชนดวยศกยภาพและภมปญญา

ทองถน ใน 4 ภาคและเลอกศกษาภาคละ 1 ตาบล คอ ภาคเหนอ ตาบลแมวน ภาคตะวนเฉยงเหนอ

ตาบลทาสวาง ภาคกลาง ตาบลคลองดาน และภาคใต ตาบลสมอทอง ซงจะเขาไปดวาภายในตาบล

ของแตละภาคนนมรปแบบและปจจยในการความเขมแขงอยางไร และในยศ สนตสมบต (2542) กบ

รายงานการวจยเรอง ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอการพฒนาอยางยงยน ท

ไดทาการสารวจและรวบขอมลเกยวกบองคความรดานอาหารและยา ระบบการผลตและการจดการ

ทรพยากรของกลมชาตพนธตางๆ ในเขตภาคเหนอตอนบน โดยเนนมตทางสงคมวฒนธรรมของการใช

พชผกสมนไพร เพอสรางฐานขอมลเกยวกบภมปญญาทองถนในการจดการทรพยากรชวภาพ และ

วเคราะหความสมพนธระหวางความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนทมผลกระทบตอ

ศกยภาพของชมชนในการพฒนาอยางยงยน

สำนกหอ

สมดกลาง

21

จากการคนควาวรรณกรรมเกยวกบภมปญญาทไดยกมาเปนตวอยางในการศกษา ทาใหเขาใจ

เกยวกบภมปญญาเพมมากขน วาภมปญญาในแตละพนท แตละภมภาคนนมความแตกตางกนไปจาก

หลายๆปจจย ไมวาจะเปนในเรองของสภาพพนท สภาพภมอากาศ และวตถดบทมอยในแตละพนท

กอใหเกดภมปญญาทตางกนไปในแตละสงคม ดงนนในตลาดนาบางนาผงจงมภมปญญาทแตกตางไป

จากทอนดวยปจจยตางๆเหลานเชนกน

3.2 วรรณกรรมเกยวกบพฒนาการตลาด

มนษยนนตองมการพงพาอาศยซงกนและกน จงตองอยรวมกนเปนสงคมเปนชมชน มการ

ตดตอแลกเปลยนและสรางกจกรรมรวมกนในชมชน และเกดการขยายจากชมชนหนงไปสชมชนอน

ในแตละชมชนเองตางกมการผลต ทงเพาะปลก เลยงสตว ทอผา จกสาน และอนๆอกมากมาย

ตามแตสภาพแวดลอมและวตถดบทมในแตละทองถน เมอผลตแลวผลผลตนนมมากเกนความตองการ

หรอในบางทขาดแคลนวตถดบบางอยางทไมสามารถหาไดในทองถนของตวเอง ดงน น เมอมการ

ตดตอกบชมชนอนๆแลวจงมการนาผลผลตทไดนนมาแลกเปลยนกน ซงการแลกเปลยนนมมาตงแต

สมยโบราณแลว โดยในแตกอนนนจะเปนการแลกเปลยนสนคาตอสนคา (barter system) โดยไมม

เงนตราหรอมาตรวดสากลในการแลกเปลยน การแลกเปลยนจะขนอยกบความพอใจและความใกลชด

ผกพนของพอคาแมคาแตละคน

ในสงคมไทยนนเรมมการใชระบบเงนตราในการแลกเปลยนสมยอยธยาตอนปลาย แตกยงคง

เปนการแลกเปลยนเพอยงชพไมใชเพอการคา ในชวงยครตนโกสนทรสมยสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว รชกาลท 4 วถการคาของไทยกเรมเปลยนแปลงจากระบบการคาททาเพอยงชพ เปนเพอ

การคาโดยตรง เมอระบบเงนตราเขามาเปนสอกลางในการแลกเปลยนทาใหการแลกเปลยนนนมความ

เทาเทยมมากขน แตในทางเดยวกนกทาใหความสมพนธระหวางผคาทเคยสนทสนม กลายเปนความ

หางเหนกนไป แตความสมพนธนนกไมไดตดขาดไปเลยทเดยว เพราะสภาพตลาดของคนไทยนนยงคง

เอออานวยใหลกคากบคนขายสามารถตอรองราคากนได

สำนกหอ

สมดกลาง

22

ในสงคมไทยภาคกลางทมลมแมนาเจาพระยาเปนศนยกลางของชวต ทงกน อย หลบนอน

รมนาบาง หรอในนา ดวยการอาศยบนเรอนแพหรอในเรอ ทสามารถลองลาบนสายนาไดนน จงทาให

ตลาดทเกยวเนองกบวถชวตของคนในภาคกลางหลายแหงจงเปนตลาดนา (สกณ ณฐพลวฒน. 2541)

ในเรองของตลาดนนไดมหนงสอหลายเลมทไดเขยนเกยวกบตลาดนาไวหลายเรองดวยกน

อยางในหนงสอเรอง ตลาดบก ยานชมชนแหงนครสยาม ของจตตมา สทธศร และคณะ (2535)

หนงสอเลมนจะแสดงลกษณะของตลาดบก โดยทวไป และกลาวถงตลาดบกในเมองโบราณ ซงจะทา

ใหสามารถเขาใจถงลกษณะสงคมและวฒนธรรมไทย จากยคสมยอดตสบมาจนถงปจจบน คาวาตลาด

บกนนจะเปนคลายกบภาพตวแทนของวถชวตแบบสงคมเมอง สวนตลาดนานนเปนจะแสดงใหเหนถง

วถชวตทเรยบงายแบบสงคมชนบท ในหนงสอเลมนไดอธบายวา คาวายานตลาด กบคาวาตลาด แมม

ความหมายโดยรวมวา แหลงคาขายแลกเปลยน แตกมขอแตกตางในอกหลายประการ สาคญคอ ยาน

ตลาด เปนการคาขายทมทงลกษณะถาวรและชวคราว คอ คาขายกนตลอดวนถงพลบคา แลวยงมการ

ตดตลาดในชวงเชาหรอเยน ในขณะท ตลาด จะมการตดตลาดชวคราวเทานน คอขายเฉพาะชวงเชา

หรอเยน รานคาในตลาดจงเปนรานคาแผงลอยทสรางขนงายๆ เพยงเพอวางสนคาเทาน น ตางจาก

รานในยานตลาด ทจาเปนตองสรางอาคารโรงเรอนใหแขงแรงมนคง เพราะนอกจากจะใชเปนทคาขาย

แลวยงใชเปนทพกอาศยดวย อาคารหรอโรงเรอนในยานตลาดนน จะตงเรยงรายหนาแนนสองฟาก

ถนนเลกๆ ททาหนาทเชอมเสนทางการไปมาหาสทวทงยานนน ถนนเลกนนจะพาดผานบรเวณตางๆ

มาใหเกดการสอสารคมนาคมกนอยางทวถง เกดสงคมทมลกษณะการอยรวมกนอยางพงพาอาศยซง

กนและกนอยางใกลชด แตละรานประกอบอาชพหลากหลายตางกนไป เฉพาะทเกยวกบการคาขายก

มสนคาหลากหลายประเภท หรออาชพใหบรการจากการเปนชางฝมอ เชน ชางรองเทา ชางทอผา

ชางทาเครองเงน เปนตน

ตลาดนา วถชวตพอคา-แมขายไทย ของ สกณ ณฐพลวฒน (2541) ไดรวบรวมเรองราวของ

ตลาดนา ซงสวนใหญจะอยในชมชนภาคกลางของประเทศทงในอดตและปจจบน โดยไดบอกวา การ

เปลยนแปลงไปของสภาพสงคมในแตละสมย ทาใหภาพของตลาดนามการเปลยนแปลงไปเชนกน

อาชพของพอคาแมคาทขายของโดยใชแมนาเปนเสนทางในการขนสงสนคากเชนเดยวกน จากการท

ผคนซงอาศยอยบรเวณรมนา มการเพาะปลกพชผก ทาเรอกสวนไรนา ผลหมากรากไมรมนา รวมถงผ

ทจบปลา งมกงและหอยในสายนา มผลผลตทมากมายเหลอกนเหลอบเกบในครอบครว จงไดนามา

สำนกหอ

สมดกลาง

23

แลกเปลยนกบเพอนบานตามอธยาศย และเกดขยายใหญขนจนกลายมาเปนตลาดนา แตเมอมการเขา

เขามาของเทคโนโลยทอานวยความสะดวก เสนทางการคมนาคมทางบกเขามาแทนทการคมนาคม

ทางนา ชมชนทเคนเปนสงคมรมนากกลายเปนชมชนทอาศยเสนทางทามาหากนทางบกมากขน คน

เรมทจะจบจายซอของในหางมากขน ทาใหการตลาดนานนคอยเปลยนแปลงไป บางแหงเลอนหายไป

บางแหงการเปนแหลงทองเทยว ความสมพนธของคนในชมชนเรมหางเหน จากแตกอนทมตลาดนาใน

ชมชนทาใหเกดการพบปะพดคยกน มความสนทสนม แตเดยวนคนเลอกทจะไปซอของในหาง วถชวต

แบบนจงคอยๆเลอนหายไปจากสงคมไทย หรอจะเปนงานของ อดม เชยกวงศ (2552) เรอง ตลาด

นา: วถชวตของชมชนทอาศยอยรมแมนา ไดเขยนเกยวกบตลาดนาในพนทตางๆของประเทศไทย ได

แบงตามจงหวดวาในแตละจงหวดนนมตลาดนาอยทไหนบาง โดยจะนาเสนอประวตของตลาดนาแต

ละแหงวามทมาทไปอยางไรในตลาดนาแตละแหงนนมสงใดทนาสนใจบาง วธการเดนทางไปตลาดนา

แตละแหง

นอกจากในหนงมอยงมรายวจยทไดศกษาเกยวกบตลาดนาอกหลายเรอง อยางในงานวจย

ของสจรตน แหลมหลวง (2549) ทไดศกษาเรอง ผลกระทบของการทองเทยวในตลาดนาอมพวาทม

ตอวถชวตของชมชน โดยมวตถประสงคเพอศกษาผลกระทบทเกดจากการฟนฟตลาดนาอมพวาทมตอ

วถชวตของชมชนอมพวา ซงจากการศกษานนพบวา การฟนฟตลาดนาอมพวาใหเปนสถานท

ทองเทยวในปจจบนไดกอใหเกดผลกระทบใน 3 ดาน คอ ผลกระทบดานเศรษฐกจและสงคม

ผลกระทบดานสงแวดลอม และผลกระทบดานวฒนธรรม ทงทางดานบวกและดานลบตอวถชวตของ

คนในชมชน ผลกระทบทางเศรษฐกจและสงคมในดานบวก คอ การทองเทยวทาใหคนในชมชนม

อาชพทหลากหลายทมความเชอมโยงกบการทองเทยว กอใหเกดรายไดแกครวเรอนและชมชนมากขน

ทาใหมเงนหมนเวยนในชมชน เกดการขยายตวของการลงทน สวนดานลบ คอ ความสมพนธระหวาง

คนในชมชนนอยลงเนองจากปญหาความซาซอนในการขายสนคาและการแยงชงผลประโยชน

ผลกระทบทางดานสงแวดลอมดานบวก คอ ชมชนอมพวาถอไดวาเปนชมชนทยงมความอดมสมบรณ

ของระบบนเวศ สวนผละทบในดานลบ คอ เมอมการทองเทยวยอมกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม

สงแวดลอมเรมถกทาลาย ไมวาจะเปนปญหาขยะ ปญหาเสยง ปญหาในเรองกลน ทงจากอาหารและ

ควนเรอ ปญหาการจราจรตดขดมากขน ผลกระทบทางดานวฒนธรรม ในดานวฒนธรรมของชมชน

อมพวานนมการเปลยนแปลงไมมากนก เนองจากคนในชมชนยงใหความสาคญกบการปฏบตตาม

สำนกหอ

สมดกลาง

24

ประเพณ มการอนรกษและรอฟนประเพณดงเดมใหมขนอกครง สวนผลกระทบทางดานวฒนธรรมใน

ดานลบนนคอ การทรานคาเรมมการนาเครองดมแอลกอฮอลเขามาขายมากขน ซงหากยงไมมการ

ควบคมกจะทาใหชมชนเกดความเสอมโทรม

หรอในงานวจยของนกรบ เถยรอา (2552) เรองการสรางชมชนเขมแขงจากการจดการ

ทองเทยวตลาดนา: กรณศกษาตลาดนาบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ จาก

การศกษาพบวาปจจยสาคญททาใหการบรหารจดการตลาดนาประสบความสาเรจ คอ 1) การมผนาท

เขมแขง มวสยทศนกวางไกล กลาคด กลาทา กลาทจะตดสนใจ ในการเปลยนทองถนใหเปนแหลง

ทองเทยว 2) บทบาทและหนาทขององคการบรหารสวนตาบลบางนาผง สนบสนนดานงบประมาณ

สถานท และคอยใหคาปรกษาดวยการจดการทองเทยว รวมทงเปดพนทใหชมชนมารวมกนประชม

ประชาคม 3) การสรางกระบวนการการมสวนรวม จะเปนลกษณะของการทาประชมประชาคมทงท

เปนของตาบลบางนาผงและตลาดนาบางนาผง 4) การสรางระเบยบและกฎเกณฑ เปนขอตกลง

รวมกนในการใชระเบยบวาดวยการบรหารกจการตลาดนาบางนาผง พ.ศ. 2550 5) การสราง

เครอขาย ในระดบชมชนจะมลกษณะของการสรางกลมธรกจเปนกลม ๆ นอกจากนยงรวมมอกบกลม

อาชพอนเพอประสานกาลงในการบรการนกทองเทยว และภายนอกชมชนนนมทงการสรางพนธมตร

กบแหลงทองเทยวใกลเคยงกนเพอเพมความหลากหลายทางการทองเทยว และภาควชาการเพอ

ยกระดบมาตรฐานการทองเทยว และ 6) ความไวเนอเชอใจ ตลาดนาเปนตวเชอมระบบความสมพนธ

ทางสงคมของผประกอบการไดแลกเปลยน ชวยเหลอกนทงในเรองธรกจและเรองอน ขณะเดยวกน

การทองเทยวตลาดนาบางนาผงจะไมประสบความสาเรจเลย ถาตลาดนาฯ ไมมกระบวนการการสราง

ภาพลกษณใหกบการทองเทยว ซงตลาดนาฯ ไดประกอบสรางความหมายใหกบการทองเทยว คอ 1)

ความเปนธรรมชาต เปนการพยายามดงเอาความเปนทสดดานธรรมชาตสงแวดลอม 2) ความเปน

ทองถน ยงไมชดเจนมากนกเพราะตลาดนาทอนกนาความเปนทองถนของตนมาเปนจดขาย อยางไรก

ตามตลาดนาบางนาผง ไดดงเอาความเปนชาวมอญ และการสรางวถทองถนใหม 3) ความเปน

มาตรฐาน เพอแสดงความตางทโดดเดน แสดงความเปนมออาชพโดยการแตงกายของผประกอบการท

เหมอนกน และบรรจภณฑสนคา รวมถงการสรางความประทบโดยการบรการรบสงนกทองเทยว 4)

ความหลากหลาย เพมกจกรรมการทองเทยวนอกเหนอไปจากการซอของ โดยการนาเทศกาล

ตางประเทศมาบรรจไวในตลาดนา กระบวนการสรางชมชนเขมแขงจากการจดการทองเทยว จาก

สำนกหอ

สมดกลาง

25

การศกษาพบวา ตลาดนาบางนาผง ไดสรางรายไดเสรมใหกบชาวบาน การสรางบรรทดฐานของการ

พงพาอาศยกน การรวมกลมอาชพ/ ธรกจ และการสะสมทนและกระจายสวสดการ ตลอดจน

กระบวนการการมสวนรวมของชาวบานบางนาผง เพอเสนอขอคดเหนความตองการของตน และท

สาคญเพอตอรองผลประโยชนจากรฐทองถน รวมถงชมชนบางนาผงไดสนบสนนใหประชาชนในชมชน

การฟนฟ การอนรกษศลปวฒนธรรม และสงแวดลอม และในงานคนควาของของ ราตร โตเพงพฒน

(2553) ทไดคนควาเรอง ตลาดนา: วถชวตของเกษตรกรภาคกลาง ในการคนควานจะทาการศกษา

เกยวกบตลาดนาในพนทตางๆของภากลาง วาในแตละพนทนนสภาพชวตความเปนอยอยางไร มการ

ทามาหากนอะไร ซงสวนใหญเมออดตนนแตละพนทมแมนาลาคลองเปนเสนทางในการคมนาคม และ

อาชพทพบนนจะเปนอาชพเกยวกบการทาการเกษตรกรรม แตตอมาหลงจากทมการใชแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 (พ.ศ. 2504-2509) เปนตวกาหนดบทบาทเปนครงแรก ทาให

ระบบเศรษฐกจของไทยเปลยนไปจากระบบการคายอย มาเปนระบบการคาสากล ซงรฐไดให

เกษตรกร หนไปผลตพชผลเพอการอตสาหกรรมและการสงออก แทนการปลกเพอการอยกนอยางพอ

มพอใชตามวถสงคมเกษตรเชนแตกอน จงทาใหเกดการคมนาคมทางบกขน เพอรองรบการผลตทม

ขาดใหญขน และเมอถนนเขามามบทบาทสาคญแทนแมนาลาคลอง การแลกเปลยนทางทองนาจงไม

จาเปนอกตอไป แตดเหมอนวาการหาเลยงชพทดาเนนไปอยางเรยบงาย ตามครรลองของธรรมชาตท

มสายนาเปนตวกาหนดเชนตลาดนาน กลบเปนสงดงดดผคนตางถน ตางวฒนธรรมอยากทจะมาเยยม

ชมและสมผสวถชวตแบบน จงทาใหผทประกอบการธรกจทองเทยวจงเหนประโยชนในการนาระบบ

วถชวตของเกษตรกร มาโฆษณาประชาสมพนธเพอเปนจดขาย โดยเฉพาะกบชาวตางชาต และเทอ

วตถประสงคเปลยนไปเชนน รปลกษณของตลาดนาจงผดแผกไปจากเดม กลายเปนตลาดทสองตอ

การกจการทองเทยวเพยงอยางเดยว และพนททเคยเปนพนททางการเกษตรนนกถกนาไปปรบเปน

พนททใชในการสรางโรงงานอตสาหกรรม ซงสงผลกระทบตอวถชวตของเกษตรกรและสภาพแวดลอม

ในภาคกลาง ปญหาทเกดจากการกลายเปนพนทอตสาหกรรมน ไมวาจะเปนเรองของนาเสยทโรรง

งานปลอยออกมา การเกดขนของตกแถว ชมชนแออด ทเกดขนนนหากไมมการแกไขใหดขน

เกษตรกรกจะละทงอาชพและเปลยนสภาพทดน ไปใชประโยชนอยางอนแทน เมอนนจะไมมสวน

คลองใสสะอาดใหเหนอกตอไปและอาจจะทาใหวถชวตของเกษตรกรในภาคกลางเลอนหายไป

สำนกหอ

สมดกลาง

26

จากการคนควาวรรณกรรมเกยวกบตลาดทไดนามาใชเปนแนวทางการศกษาน ทาใหเขาใจ

เกยวกบประวตความเปนมาของตลาด การเกดขนของตลาดในแตละพนท ประเภทของตลาดวาตลาด

นนสามารถแบงรปแบบอกเปนแบบใดไดบาง ซงตลาดแตละแบบกเปรยบเหมอนภาพตวแทนของแค

ละสงคม ตลาดบางนาผงเองกเปนภาพตวแทนททาใหเหนถงสภาพทางแวดลอม วถชวต วฒนธรรม

และภมปญญาของคนในชมชนบางนาดวยเชนเดยวกน

3.4 วรรณกรรมเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม

สงคมและวฒนธรรมนนกลกษณะเชนเดยวกน คอ เปนพลวตหรอไม คงทแต จะมการ

เปลยนแปลงอยตลอดเวลา จงทาให โครงสรางของสงคมและวถการดารงชวตหรอวฒนธรรมของ

มนษยในแตละสงคมเปลยนแปลงตามไปดวยไมมสงคมใดหยดอยกบทโดยแทจรงในสงคมไทยเองกม

การเปลยนแปลงเชนเดยวกนกบสงคมอนๆ โดยเปลยนจากสงคมเกษตรกรรมมาสสงคมแบบ

อตสาหกรรม และจากสงคมชนบทมาเปนสงคมแบบเมองมากขนเรอยๆ

การเปลยนทางสงคมและวฒนธรรมนไดมผทาการศกษาไวหลายเรองดวยกนอยางในป พ.ศ.

2537 ธรษตร เพชรแกว ไดทาสารนพนธเรองการเปลยนแปลงและการสบเนองทางเศรษฐกจและ

สงคม ของชมชนทตงอยรมคลองคเมองเดม ศกษาเฉพาะกรณ ชมชนสกกพระยาศร โดยได

ทาการศกษาเกยวกบชมชนสกกพระยาศรและวถชวตของคนทอาศยอยในชมชนตงแตอดตจนถง

ปจจบน ซงสวนมากเปนกลมชาวไทยเชอสายจน โดยทาการศกษาในดานของสภาพความเปนอย

การศกษา อาชพ การปกครอง ความสมพนธของคนในชมชนดวยกน ซงตอมาไดเกดการเปลยนแปลง

ทางดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมในชมชนสกกพระยาศรขน อนเนองมาจากความเจรญรงเรอง

ของกรงเทพมหานครไดทาใหรปแบบวถชวตของคนทอาศยอยบรเวณชมชนสกกพระยาศรในดาน

ตางๆเปลยนไปอยางชดเจน ซงชมชนนตงอยบรเวณรมคลองคเมองเดม ทาใหวถชวตในอดตของคนท

อาศยอยในชมชนนมความผกพนอยกบสายนาตงแตเกด แตเมอความเจรญเขามา ทาใหชมชนม

ทางเลอกใหม บทบาทของจงลดความสาคญลงไปอยางมากตอมา ชวลต พฒสทธ(2540) ไดเขยนสาร

นพนธเรอง การเปลยนแปลงทางสงคมเศรษฐกจ กรณศกษา ชมชนคนจนทตลาดหวยพล อาเภอ นคร

ชยศร จงหวดนครปฐม ซงสารนพนธฉบบนศกษาเกยวกบชมชนหวยพลเปนชมชนคนจนแตจวทตงอย

ในเขตอาเภอนครชยศร ในเรองของประวตและสถานทสาคญของชมชน สภาพทางเศรษฐกจ อาหาร

สำนกหอ

สมดกลาง

27

ความเชอ พธกรรม รวมถงเทศกาลตางๆในชมชนชาวจนแหงน ซงในอดตตลาดหวยพลเคยเปน

ศนยกลางการคาขายทางนามากอน เนองจากเปนทางผานของการคมนาคม จงทาใหชมชนหวยพลน

เตบโตขนเปนตลาดรมนาและตอมาเมอมการสรางถนนจงทาใหการคาทางนาซบเซาลง เพราะคนหน

มานยมกการคาบนบกแทน แตตลาดหวยพลไมไดซบเซาลงเหมอนตลาดรมนาอนๆ มการอยอาศย

บรเวณตลาดรมนา เนองจากมถนนตดผานจงทาใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบการคาจากทางนามา

เปนทางบก ซงสงเหลานทาใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจตามมา

จากการคนควาเกยวกบการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม ทาใหเหนวาในทกๆสงคม

นนมการเปลยนแปลงเกดขนในทกสงคม จะตางทวาเปลยนไปชาหรอเรว แตไมมสงคมใดทไมเกดการ

เปลยนแปลง และจากการคนควางานวจยยงทาใหเขาใจถงปจจยและกระบวนการเปลยนแปลงของ

สงคมมากขน ในบรเวณทตงของตลาดนาบางนาผงกมการเปลยนแปลงเชนเดยวกนกบพนทอนๆ การ

คนควานจงสามารถนามาเปนแนวในการศกษาทาความเขาใจการเปลยนแปลงทเกดขนในบางนาผงได

มากขน

สำนกหอ

สมดกลาง

28

บทท 3

ระเบยบวธวจย

ในบทนจะกลาวถงวธวจยทจะใชในการศกษาขอมลเรองภมปญญาทองถนในชมชนบางนาผง

และตลาดนาบางนาผง ตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ โดยจะศกษาบรบท

ชมชนบางนาผงทงทางดานสงคม วฒนธรรมและวถชวตทมผลตอการเกดภมปญญาและการ

เปลยนแปลงของภมปญญานนโดยมวธในการศกษาดงน

ขอบเขตของการศกษา

การศกษาครงนไดกาหนดขอบเขตในการศกษาดงนในการศกษาครงนมกลมเปาหมายใน

การศกษา คอ ชาวบานในชมชนบางนาผงหมท 3 ทเปนผผลตสนคาทางภมปญญาและนาสนคาไป

ขายยงตลาดบางนาผง รวมไปถงผทมาเยยมชมตลาดนาบางนาผง โดยจะศกษาเกยวกบวถชวต

วฒนธรรม ภมปญญาทองถนและวธการถายทอดวฒนธรรม

1. ศกษาขอมลจากเอกสาร

คนควาของมลจากเอกสาร บทความ หนงสอ งานวจย สารนพนธ และวทยานพนธตางๆ ท

เกยวของ รวมทงการสบคนขอมลจากอนเตอรเนต โดยขอมลทศกษาจะเปนเรองเกยวกบภมปญญา

ทองถน ทนวฒนธรรม ประวตตลาดนา ลกษณะของตลาดในไทย การเปลยนแปลงของสงคมและ

วฒนธรรม เพอนามาวเคราะหรวมกบขอมลภาคสนาม

2. การเกบขอมลภาคสนาม

ในการศกษาครงไดใชระเบยบวธวจยในเชงคณภาพ โดยการสงเกตการณอยางมสวนรวมและไมม

สวนรวม

2.1 ในการสงเกตการณอยางมสวนรวม

ในการสงเกตการณอยางมสวนรวมนจะแบงเปนการสมภาษณอยางเปนทางการและไมเปน

ทางการ

สำนกหอ

สมดกลาง

29

2.1.1 การสมภาษณอยางเปนทางการ

เปนการเขาไปสมภาษณปราชญเกษตร ผนาชมชน ผจดการตลาดนาบางนาผง และเจาของ

ภมปญญาตางๆในชมชนบางนาผงอยางเปนทางการและรวมทากจกรรมเพอใหไดมาซงขอมลเชงลก

จานวน10 คน

2.1.2 การสมภาษณอยางไมเปนทางการ

เปนการสมภาษณทวไปเกยวกบขอมลทวไปของชมชนบางนาผงและตลาดนาบางนาผงโดยจะ

เขาไปพดคยอยางไมเปนทางการกบผทมาเยยมชมตลาดนาบางนาผงจานวน 10 คน ถงความคดเหนท

มตอตลาดนาบางนาผงแหงนวารจกตลาดนาแหงนไดอยางไร เมอมาแลวมความรสกอยางไรกบตลาด

นาแหงน

2.2 ในการสงเกตการณอยางไมมสวนรวม

ในการสงเกตการณอยางไมมสวนรวมน จะเปนการสงเกตพฤตกรรม รปแบบการคาขาย การ

ดาเนนชวตของคนในตลาดนาบางนาผงและนกทองเทยวทเขามาเยยมชมตลาดนาบางนาผง

ขอบเขตของการวจย

1. ขอบเขตดานพนท

ในการศกษาครงนผวจยไดศกษาพนท คอ ชมชนบางนาผงหม 3 ซงเปนหมบานหนงตาบล

หนงผลตภณฑของตาบลบางนาผง และตลาดนาบางนาผง ทตงอยหม 10 ในตาบลบางนาผงอาเภอ

พระประแดง จงหวดสมทรปราการ เนองจากศกษาชมชนนเปนสถานทอยอาศยของคนในชมชนและ

แหลงผลตสนคาทางภมปญญาตางๆ และตลาดนาบางนาผงเปนสถานทคาขายผลผลต อาหาร และ

ผลตภณฑฝมอชาวบานในพนท ซงเกดขนจากการมสวนรวมของคนในชมชนบางนาผง สนคาตางๆท

นามาขายในตลาดจะเปนสนคาทผลตขนจากวตถดบภายในชมชน

สำนกหอ

สมดกลาง

30

2. ขอบเขตดานเนอหา

ในการศกษาครงนผวจยมการเกบขอมล ดานบรบทของชมชน จากการสงเกตและการ

สมภาษณโดยตรงกบผจดการตลาดนาบางนาผง ผใหญบาน และสมาชกในชมชนบางนาผงโดยมกรอบ

เนอหาดงตอไปน

2.1 ศกษาบรบทชมชนบางนาผง ขอมลพนฐาน ประวตความเปนมา สภาพภมศาสตร สงคม

เศรษฐกจ และวถชวตของชมชน ตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ

2.2 ศกษาประวตความเปนมาของตลาดนาบางนาผง สภาพทางภมศาสตรของตลาดนารวม

ไปถงกระบวนการพฒนากลม

2.3 ศกษาภมปญญาในดานตางๆทปรากฏในชมชนบางนาผงหม 3 ในตลาดนาบางนาผงท

แสดงออกมาในรปแบบของสนคาและผลตภณฑ ทชาวบานเปนคนผลต โดยจะศกษาองคความรและ

วธการในการผลตสนคาตางๆ

3. ขอบเขตดานประชากร

ในการศกษาครงน ผวจยไดมกลมเปาหมายทจะเปนผใหขอมลหลกทงสน คอ ผจดการตลาด

นาบางนาผงทจะเปนผใหขอมลเชงลกเกยวกบประวตความเปนมา รปแบบการจดการตลาดนาบาง

นาผง ผนาชมชน ทจะเปนผใหขอมลเชงลกเกยวกบชมชนบางนาผง ปราชญชมชนและเจาของรานคา

ภมปญญาตางๆในตลาดนาบางนาผง ทจะเปนผใหขอมลเกยวกบภมปญญาตางๆทอยในชมชนบาง

นาผง ทงความเปนมาของภมปญญา วธการทา การจดการและถายทอดภมปญญาทเกดขนในชมชน

บางนาผงแหงน

4. ขอบเขตดานเวลา

ในการศกษาครงนผวจยไดกาหนดระยะเวลาในการศกษาระยะเวลาทใชในการศกษาคอ

ในชวงเดอนสงหาคม 2557 ถง เดอนพฤษภาคม 2558 เปนระยะเวลา 10 เดอน โดยมแผนการ

ดาเนนงานดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

31

แผนกำรด ำเนนงำน

ลาดบท แผนการดาเนนงาน ระยะเวลาในการดาเนนงาน

1 ศกษาขอมลทเกยวของจากเอกสาร

-ความหมายของภมปญญา

-ภมปญญาในสงคมไทย

-ทนวฒนธรรม

- การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม

- ตลาดนา

สงหาคม – ตลาคม 2557

2 เกบขอมลจากการสมภาษณ พฤศจกายน – กมภาพนธ

2558

3 สรปและวเคราะหขอมล มนาคม – พฤษภาคม 2558

สำนกหอ

สมดกลาง

32

บทท 4

ขอมลเกยวกบชมชนบำงน ำผงอ ำเภอพระประแดง จงหวดสมทรปรำกำร

ในบทนจะกลาวถงขอมลพนฐานของขอมลอาเภอพระประแดง ตาบลบางนาผง และชมชน

หม 3 บานบางนาผง ซงประกอบไปดวยประวตความเปนมาของชมชน การตงถนฐาน การคมนาคม

ระบบสาธารณปโภค การศกษา ระบบเครอญาตและครอบครว การปกครอง ศาสนาและประเพณ

รวมถงระบบเศรษฐกจและการทาการเกษตรของชมชน และนาขอมลเหลานมาประกอบการศกษา

เพอใหมความเขาใจในชมชนมากยงขน

4.1.ขอมลอ ำเภอพระประแดง

อาเภอพระประแดง เปนอาเภอหนงในจงหวดสมทรปราการ จงหวดสมทรปราการหรอท

เรยกกนวาเมองปากนา ซงเคยเปนเมองหนาดานทางททะเลทสาคญในอดต จงหวดสมทรปราการ

ตงอยในภาคกลางของประเทศไทยสองฟากฝงตอนปลายสดของแมนาเจาพระยา บรเวณปากอาวไทย

(จรฐา, 2551 : ออนไลน)

4.1.1 ทตงและอาณาเขต

อาเภอพระประแดง ตงอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของจงหวดสมทรปราการ

ทศเหนอ ตดตอกบ เขตยานนาวา เขตคลองเตย เขตพระโขนง และเขตบางนา

(กรงเทพมหานคร) มแนวกงกลางแมนาเจาพระยาเปนเสน

แบงเขต

ทศตะวนออก ตดตอกบ อาเภอเมองสมทรปราการ มถนนทางรถไฟเกา (สายปากนา) เปน

เสนแบงเขต

ทศใต ตดตอกบ อาเภอเมองสมทรปราการและอาเภอพระสมทรเจดย คลองขด

คลองบางฝาย กงกลางแมนาเจาพระยา คลองทาเกวยน และ

สำนกหอ

สมดกลาง

33

คลองบางจาก เปนเสนแบงเขต

ทศตะวนตก ตดตอกบ เขตทงครและเขตราษฎรบรณะ (กรงเทพมหานคร) คลองราง

ใหญ คลองขดเจาเมอง ลารางสาธารณะ เปนเสนแบงเขต

4.1.2 การแบงเขตการปกครอง

การปกครองสวนภมภาคอาเภอพระประแดงแบงเขตการปกครองยอย เปน 15 ตาบลไดแก

1. ตาบลตลาด(Talat)

2. ตาบลบางพง(Bang Phueng)

3. ตาบลบางจาก(Bang Chark)

4. ตาบลบางคร(Bang Khru)

5. ตาบลบางหญาแพรก (Bang YaPhraek)

6. ตาบลบางหวเสอ(Bang HuaSuea)

7. ตาบลสาโรงใต(Samrong Tai)

ภาพท 4.1 แผนทแสดงอาณาเขตอาเภอพระประแดง

สำนกหอ

สมดกลาง

34

8. ตาบลบางยอ (Bang Yo)

9. ตาบลบางกระเจา (Bang Kachao)

10. ตาบลบางนาผง (Bang Namphueng)

11. ตาบลบางกระสอบ (Bang Krasop)

12. ตาบลบางกอบว (Bang KoBua)

13. ตาบลทรงคนอง (Song Khanong)

14. ตาบลสาโรง (Samrong)

15. ตาบลสาโรงกลาง (SamrongKlang)

การปกครองสวนทองถนอาเภอพระประแดงประกอบดวยองคกรปกครองสวนทองถน 9 แหง ไดแก

1. เทศบาลเมองพระประแดง ครอบคลมพนทตาบลตลาดทงตาบล

2. เทศบาลเมองลดหลวง ครอบคลมพนทตาบลบางพง ตาบลบางจาก และตาบลบางครทง

ตาบล

3. เทศบาลเมองปเจาสมงพราย ครอบคลมพนทตาบลบางหญาแพรก ตาบลบางหวเสอ ตาบล

สาโรงใต ตาบลสาโรง และตาบลสาโรงกลางทงตาบล

4. องคการบรหารสวนตาบลบางยอ ครอบคลมพนทตาบลบางยอทงตาบล

5. องคการบรหารสวนตาบลบางกะเจา ครอบคลมพนทตาบลบางกะเจาทงตาบล

6. องคการบรหารสวนตาบลบางนาผง ครอบคลมพนทตาบลบางนาผงทงตาบล

7. องคการบรหารสวนตาบลบางกระสอบ ครอบคลมพนทตาบลบางกระสอบทงตาบล

8. องคการบรหารสวนตาบลบางกอบว ครอบคลมพนทตาบลบางกอบวทงตาบล

9. องคการบรหารสวนตาบลทรงคนอง ครอบคลมพนทตาบลทรงคนองทงตาบล

สำนกหอ

สมดกลาง

35

4.2 ขอมลต ำบลบำงน ำผง

ตาบลบางนาผง เปนชมชนแหงหนงทตงอยในอาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการม

จดเดน คอ เปนพนทสเขยวอยทามกลางความเจรญเตบโตของกรงเทพมหานคร ลอมรอบดวยแมนา

เจาพระยา และยงคงความสมบรณตามรปแบบสวนเกษตรดงเดมทมอยเพยงผนเดยวและผนสดทายท

อยใกลกรงเทพมหานครมากทสด โดยตงอยในพนททเปนคงโอบลอมดวยแมนาเจาพระยาทาใหม

ลกษณะคลายกบกระเพาะหม พนทสเขยวแหงนจงมชอเรยกอกชอหนงวา “เกาะกระเพาะหม” ม

อาณาเขตครอบคลมพนท 6 ตาบล คอ ตาบลทรงคะนอง ตาบลบางยอ ตาบลบางกะเจา ตาบลบาง

นาผง ตาบลบางกอบว และตาบลบางกระสอบ ซงมเนอทรวมกน ประมาณ 11,819 ไร

สภาพพนท เปนพนทราบลมนาทวมถงรมแมนาเจาพระยาทาใหบรเวณนไดรบอทธพลจากนา

ทะเลชวงเวลาทนาทะเลหนน ในเวลาทนาผานเขามาในบรเวณลาคลองตางๆ เขาสพนททชาวบานใช

ทาสวนเปนสวนใหญ ดนบรเวณตาบลบางนาผงมความอดมสมบรณไปดวยแรธาตและสารอาหารของ

พชนานาชนด อาชพดงเดมของชาวชมชนบางนาผงคออาชพทาสวนผลไม นาหวานจากเกสรดอกไม

นานาชนดไดดงดดใหผงมาอาศยอยโดยทวไปในพนท ชาวบานไดนานาผงมาตกบาตรจนเปนวถชวต

กลายเปนประเพณวฒนธรรมทสบทอดกนมาจากรนสรน จงไดขนานนามพนทนวา “บางนาผง”

ชาวบานในตาบลบางนาผงสวนใหญเรยกตาบลบางนาผงวากระเพาะหมเพราะเมออดตนามนทวมนาน

ตาบลตางๆทง 6 ตาบล ในอาเภอพระประแดงอยตดแมนาเจาพระยา นากเลยไหลเขามาไดทก

ดาน พอนาลดกเลยเปนแองกระทะ จงเรยกวา “กระเพาะหม” จงทาใหโดดเดนและเปน

เอกลกษณพเศษเปนของตน ซงคนในสมยนนนยมปลกขาว จากประวตศาสตรของชมชน นาจะม

อายราวไมต ากวารอยกวาปทแหงนม โฉนดทดนทกแปลงดงปรากฏตามโฉนดทดนในสมย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ประกอบกบประวตศาสตรการสรางเมองศรนครเขอนขน

ขนธหรออาเภอพระประแดงในปจจบน ชมชนบางนาผงมอายราว 200 กวาป (คณสธาสน ชย

เขอนขนธ, สมภาษณ 27 พฤศจกายน 2557)

ตาบลบางนาผงมทงหมด 11 หมบาน คอ หม 1 บานวดบางนาผงนอก, หม 2 บานบาง

นาผง, หม 3 บานบางนาผง, หม 4 บานบางนาผง, หม 5 บานบางนาผง, หม 6 บานไฟไหม, หม 8

บานคลองบางพวง, หม 9 บานบางนาผง, หม 10 บานคลองบางนาผง, หม 11 บานบางนาผง แตละ

สำนกหอ

สมดกลาง

36

หมบานมสภาพพนททวไปเปนทราบลมรมฝงแมนาเจาพระยา ตงอยทางดานทศเหนอของอาเภอพระ

ประแดง ระยะทางหางจากตวอาเภอ ประมาณ 5 กโลเมตร มเนอท 3.31 ตารางกโลเมตรหรอ 1,936

ไร มลาคลองขนาดเลกไหลผาน 6 สาย และแตละสายเชอมตอกนทกหมบานกอนจะไหลลงสแมนา

เจาพระยา มจานวนประชากรทงสน 4,774 คน โดยแยกเปนเพศชาย 2,286 คน เพศหญง 2,488 คน

มจานวนครวเรอนทงสน 1,323 ครวเรอน สภาพบานเรอนสวนใหญเปนบานไมยกพนตงเรยงรายอย

รมแมนาและบางหมบานกเปนบานเดยวตงอยรมทางเทาสาธารณะทมอยรอบ ๆ ชมชน

ในอดตประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมและมทดนเพอการปลกผลไม

หลากหลายชนด เพราะสภาพพนดนเกดจากการทบถมของตะกอนปากแมนาซงมแรธาตอาหารมาก

ทาใหมความอดมสมบรณเพาะปลกไดผลผลตดมาก ไมวาจะเปน มะมวงนาดอกไม มะพราวนาหอม

หรอกลวยหอม แตเมอสภาพสงคมแตในปจจบนผลผลตลดนอยลงมากเพราะคนในชมชนสวนใหญ

ปลอยใหสวนรกลางและหนไปทางานในโรงงานอตสาหกรรมกนมากขนประชาชนประกอบอาชพ

ทางการเกษตร รบจางในโรงงานอตสาหกรรม บรษทเอกชน รบราชการและอนๆ และ

กระทรวงมหาดไทยไดประกาศจดตงองคการบรหารสวนตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง

จงหวดสมทรปราการ เมอวนท 16 ธนวาคม 2539 ซงประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบ

ประกาศทวไป เลมท 113 ตอนพเศษ 52 ง ลงวนท 25 ธนวาคม 2539 อกทงยงเปนพนทสวน

หนงของบางกะเจา หรอกระเพาะหม ทถอเปนพนทสเขยวทใหญทสดและอยใกลกรงเทพมหานครท

ไดรบการอนรกษพนทไว (มตคณะรฐมนตร เมอวนท 14 กนยายน 2520 ใหอนรกษพนทสเขยว

บรเวณบางกะเจา)

ทตงและอาณาเขต

ทศเหนอ ตดกบ ตาบลบางกอบว

ทศใต ตดกบ ตาบลบางกระสอบ

ทศตะวนออก ตดกบ แมนาเจาพระยา (ฝงตรงขามเขตบางนา กรงเทพมหานคร)

ทศตะวนตก ตดกบ ตาบลบางยอและตาบลบางกอบว

สำนกหอ

สมดกลาง

37

ทมา http://phrapradaeng.samutprakan.doae.go.th/info2.htm

http://phrapradaeng.cdd.go.th/index3.html

ในหวขอตอไป ผศกษาจะนาเสนอขอมลทงในอดตและปจจบน รวมถงสภาพทวไปของพนททผศกษาเลอกทาการศกษานนคอ หม 3 บานบางนาผง ตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ

4.3 ประวตควำมเปนมำของบำนบำงน ำผง หมท 3

บานบางนาผง หมท 3 ตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ เปนชมชน

ดงเดมทตงมาเปนเวลานานกวา 200 ปมขนาดพนทไมกวางใหญมากนก โดยมพนททงสนประมาณ 70

ไร ประชากรทอาศยอยในพนทนมเปนคนดงเดมทอาศยอยมาอยางยาวนาน พนทสวนใหญอยตดกบ

แมนาเจาพระยา ทาใหสภาพพนทยงคงมความอดมสมบรณ (คณอาภรณ พานทอง, วนทสมภาษณ

27 มกราคม 2558) เมอประมาณปพ.ศ. 2508 หรอประมาณ 40-50 ปทผานมา ในชวงนนบรเวณ

พนทตรงนยงคงมการคมนาคมโดยใชการสญจรทางนาเปนเสนทางหลก เนองจากสภาพพนทเปนท

ราบลมแมนาเจาพระยา มลาคลองอยทวไป แตละคลองจะเชอมตอกบแมนาเจาพระยา ในอดตนน

ภาพท 4.2 รปภาพแสดงทตงแสดงอาณาเขตของตาบลบางนาผง สำนกหอ

สมดกลาง

38

ชาวบานสวนใหญจะประกอบอาชพทาสวนผลไม ดนในพนทนจะมความอดมสมบรณเตมไปดวยแร

ธาต นาทาอดมสมบรณ ทาใหผลผลตออกมาจานวนมากมาย อยางเชน สม มะมวง มะพราว หมาก

กลวย มะนาว เปนตน ชาวบานจงไดรวมตวกนนาผลผลตใสเรอมาจาหนายทบรเวณปากคลอง

เนองจากในสมยกอนนนแมนาลาคลองเชอมกนหมด ไมมถนนมาขวางกนการสญจร ทาใหบรเวณท

ชาวบานนาผลผลตไปขายเกดการชมนมแลกเปลยนสนคาจนกลายมาเปนตลาดนา แตตอมาเมอ

สภาพแวดลอมและสภาพสงคมเปลยนไปมการพฒนาชมชน มการสรางถนนเกดขนวถชาวบานแบบ

รมคลองจงเปลยนมาเปนวถชวตแบบกงเมองกงชนบท (คณสธาสน ชยเขอนขนธ, สมภาษณ 27

พฤศจกายน 2557)

ภาพท 4.3 แผนผงหม 3 บานบางนาผง

สำนกหอ

สมดกลาง

39

ทตงและอาณาเขต

ทศเหนอ ตดกบ หม 4 บานบางนาผง

ทศใต ตดกบ หม 2 บานบางนาผง

ทศตะวนออก ตดกบ หม 10 บานคลองบานาผง

ทศตะวนตก ตดกบ แมนาเจาพระยา

ลกษณะภมอากาศ

บานบางนาผงหมท 3 มลกษณะภมอากาศเหมอนกบภาคกลางคอม 3 ฤด ฤดรอนชวงเดอน

กมภาพนธ – เมษายน ฤดฝนชวงเดอนพฤษภาคม –ตลาคม และฤดหนาวชวงเดอนพฤศจกายน –

มกราคม นอกจากนชมชนบางนาผงยงไดรบอทธพลจากลมทะเลพดผานตลอดเวลาทาใหอากาศเยน

สบายตลอดป เนองจากไดรบอทธพลจากลมทะเลของอาวไทยและลมมรสมตะวนตกเฉยงใต แตงยง

พบลกษณะของปรมาณฝนตกหนกในชวงเดอนกนยายน - ตลาคม ซงเปนผลมาจากอทธพลของรอง

ความกดอากาศตาทาใหเกดการกอตวของพายไตฝนและพายโซนรอนในทะเลจนใต (คณมะล พน

สวสด, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

ลกษณะประชากรและการตงบานเรอน

ในชมชนบางนาผงหม 3 นมจานวนประชากรทงสน 325 คน แบงเปนประชากรเพศชาย 152

คน ประชากรเพศหญง 173 คน จานวนครวเรอนทงหมด 75 ครวเรอน ชวงกอนป พ.ศ. 2485 คนพน

ถนของชมชนเปนคนไทยตงแตยคดงเดมสมยอยธยามวถความเปนอยพงพงกบธรรมชาตรอบตว ความ

เปนอยเรยบงาย มการผสมผสานวฒนธรรมประเพณกบกลมชนชาตมอญททอพยพยายถนจากปาก

เกรดลงมาอาศยอยบรเวณเมองหนาดานพระประแดงตงแตในสมยรชกาลท 2แตคนบรเวณนสวนใหญ

เปนคนไทยดงเดมทมการตดตอคาขายกบฝงดานตะวนออกของแมนาเจาพระยานอกจากชาวมอญ

แลวยงมชาวไทยเชอสายจนทเดนทางมาจากฉะเชงเทราและชลบรทอพยพเขามายงพนทนเมอ

ประมาณป พ.ศ. 2486 คนไทยเชอสายจนเหลานไดเขามาบกเบกการทาสวนผลไมในพนทชมชนบาง

นาผงแหงนจงทาใหพนทตรงนมทงชาวไทย ชาวไทยเชอสายจน และชาวไทยเชอมอญทอาศยอย แต

สำนกหอ

สมดกลาง

40

ในปจจบนนกนเกทหม 3 บานบางนาผงนนประชากรสวนใหญจะคนไทยดงเดมและคนไทยเชอสายจน

สวนคนไทยเชอสายมอญนนจะเขาไปอาศยอยในบรเวณเทศบาลพระประแดงกนเกอบหมดแลว (คณ

อาภรณ พานทอง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

ลกษณะการตงบานเรอนของคนในชมชน จงกอใหในอดตนนการตงบานเรอนของคนใน

ชมชนบางนาผงสวนใหญม 2 ลกษณะคอ การตงบานเรอนทเรยงรายอยรมแมนาเจาพระยาสวนอก

ลกษณะ คอการตงบานเรอนดานในชมชนบรเวณ รมทางเดนสาธารณะ จากการทพนทบรเวณนเปน

พนททอยตดกบแมนา เปนทราบลมแมนา จงทาใหดนมความอดมสมบรณ เตมไปดวยธาตอาหาร

มากมาย เหมาะแกการเพาะปลกเปนอยางมาก แตในขณะเดยวกนกมขอเสยคอนาเหนอจะหลากลง

มาในบรเวณนทกปประมาณชวงเดอนสงหาคมและเดอนกนยายน ทาให เกดปญหาทวมจงสงผลให

ลกษณะของบานเรอนของชมชนบางนาผงนมลกษณะเปนเรอนไทย ทจะยกใตถนสง โดยมระเบยง

และนอกชานทอดรบในลกษณะไลระดบลดหลนกนไป และปดดวยไมระแนงตเวนชองโปรง สามารถ

มองลงมายงใตถนดานลางได การสรางแบบลดระดบพนเชนนจะชวยใหลมพดผานจากใตถนขนมา

ขางบน ทาใหเรอนไมรอนอบอาว เพราะอากาศสามารถถายเทไดสะดวก อกทงการมตวเรอนทสง ทา

ใหสามารถใชพนทดานลางเกบเครองมอเครองใชในการทาการเกษตร ปองกนนาทวม และยงปองกน

สตวรายได หลงคาจะเปนทรงจวสง มชายคายนยาวออกมา ใชไมทาโครงและใชจาก แฝกหรอ

กระเบองดนเผาเปนวสดในการมงหลงคา เนองวสดเหลานตองใชวธมงตามระดบองศาทสงชนมาก

เพอใหนาฝนไหลได เรวและไมเกดอาการรว การทาหลงคาทรงสงแบบน จะชวยลดความรอนทจะ

ถายเทลงมายงตวบานและกนฝนสาดเขามาในบานบานเรอนทปลกอยรมนาสวนใหญจะมบรเวณ

กวางขวางและมทาเรออยประจาบานทกหลง เพราะจะใชเรอในการสญจรไปมา เรอทใชในการสญจร

จะเปนเรอสาปน (คณมะล พนสวสด, สมภาษณ 15 กมภาพนธ 2558)

ในปจจบนสภาพบานในชมชนยงคงมรปแบบลกษณะการปลกสรางบานเปนแบบบานไมทรง

ไทยอย แตมการปรบเปลยนวสดทใชในการปลกสรางบาน จากแตกอนทหลงคาจะมงดวยใบจากและ

กระเบองดนเผาเปนสวนใหญ กเปลยนมาเปนการมงหลงคาดวยสงกะสและกระเบองแบบสมยใหมท

ทามาจากปนเพมมากขน บางหลงกทมการซอมแซมบานกจะหนมาใชปนซเมนตในการปนพนบาน

เพราะดแลรกษาไดงายกวาและมราคาไมแพง นอกจากนแตกอนนนบรเวณหนาบานจะหนมาทาง

บรเวณลาคลองเพองายตอการทจะสญจรไปมาโดยเรอ แตเมอมการสรางถนนเขามากไดมการ

สำนกหอ

สมดกลาง

41

ปรบปรงยายบรเวณหนาบานหนไปทางทถนนตดผานเพราะสะดวกในการเขาออก การเปลยนแปลงน

เกดมาจากการทความเจรญและสภาพทางสงคมทเปลยนไปจากสงคมแบบเกษตรกรรมทคนตองพง

ตวเอง ผลตสนคาแบบพออยพอกนและนาสงทมอยในชมชนมาใชใหเกดประโยชนสงสดกลายมาเปน

สงคมอตสาหกรรมทคนหนไปพงเทคโนโลยมากขน เพราะสะดวกและรวดเรวประหยดเวลามากกวาท

จะมาทาเอง อยางการหนมาใชกระเบองปนในการมงหลงคาหรอสรางบานดวยปนและอฐของคนใน

ชมชน (คณอาภรณ พานทอง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

ภาพท 4.4 ลกษณะบานเรอนในชมชนบางนาผง

สำนกหอ

สมดกลาง

42

ลกษณะครอบครวและเครอญาต

ในอดตรปแบบครอบครวทอาศยอยภายในชมชนสวนใหญจะเปนครอบครวขยายทมหลาย

ครอบครว หลายรน คอ รนปยา - ตายาย พอแมและลกหลาน อาศยอยในบรเวณพนทเดยวกน คอ

ทดนของครอบครว เมอลกหลานแตงงานหรอมเหยามเรอน พอแมกจะแบงทดนของตนออกไปเพอ

มอบใหแกลกๆทแตงงาน มครอบครว เพอเอาไวสรางบานในพนทเดยวกน โดยฝายชายและฝายหญง

จะตกลงกนเองวาใครจะเปนคนยายไปอยทบานของอกฝาย ในกรณทคนในครอบครวแตงงานกบคน

ภายนอกชนชนเปนเรองททงคจะตองตกลงกนเองวาจะยายเขามาอยหรอจะยายออกไปอยขางนอก

สวนการสบสกลนนจะสบทอดทางฝงพอและการนบญาตจะนบทง 2 ฝาย คอนบทงฝายพอและฝาย

แมครอบครวถอเปนแหลงทมาของแรงงาน ทงในเรองของการทาสวนปลกผกหรอในการชวยเหลอกน

ในงานประเพณพธกรรมตางๆ ในปจจบนนรปแบบครอบครวของชมชนบางบางนาผงยงคงมลกษณะ

เปนครอบครวขยายอย แตบางบานกเรมมการเปลยนแปลงไปเปนครอบครวเดยวจากการยายออกไป

ทางานของลกหลาน ทาใหเหลอรนปยาตายายเทานนทยงคงอยทน (คณวรรณกร นวลสอาด,

สมภาษณ 17ธนวาคม 2557)

การศกษา

ภายในชมชนของหม 3 บานบางนาผง ไมมสถานศกษาตงอย ผทตองการจะเรยนจะตองไปเรยนยงหมบานใกลเคยงแทน ซงในตาบลบางนาผงมโรงเรยนอย2 โรงเรยน ไดแก

1. โรงเรยนวดบางนาผงนอก ตงอยในพนทหม 1บานวดบางนาผงนอกเปนโรงเรยนรฐบาลททาการสอนในระดบประถมศกษาปท 1 จนถงระดบประถมศกษาปท 6

2. โรงเรยนวดบางนาผงใน ตงอยในพนทหม 10 บานคลองบางนาผง เปนโรงเรยนรฐบาลททาการสอนในระดบอนบาล 1 ถงระดบมธยมศกษาปท 3

ในอดตชาวบานในชมชนจงมกทจะสงบตรหลานไปศกษายงโรงเรยนในตาบลใกลเคยง อยางโรงเรยนวดทรงธรรมในตาบลตลาดหรอใหขามฝากไปศกษายงโรงเรยนทอยฝงบางนา แตตอมาเมอป พ.ศ.2476 พระครสายบว นลพฒน เจาอาวาสวดบางนาผงในไดรเรมทจะทาการกอตงโรงเรยนขนโดยไดรบความรวมมอจากชาวบานทอยในชมชนโรงเรยนวดบางนาผงในจงเปนโรงเรยนแหงแรกทกอตงขนในละแวกน ในปเดยวกนกไดมการจดตงโรงเรยนวดบางนาผงนอกขนชาวบานในชมชนจงไดสงบตร

สำนกหอ

สมดกลาง

43

หลานของตนมาเรยนทโรงเรยนสองแหงน แตกยงมบางสวนทยงคงใหลกหลานของตนไปศกษายงโรงเรยนนอกตาบลอยตาบลบางนาผงไมมโรงเรยนททาการสอนในระดบมธยมศกษาตอนปลายเดกทตองการจะศกษาตอจงตองไปศกษาเลาเรยนทโรงเรยนซงตงอยในตาบลใกลเคยง อยางโรงเรยนวดทรงธรรม ในตาบลตลาดทเปดทาการสอนในระดบประถมศกษาปท 1 ถงมธยมศกษาปท 6 สวนในระดบอดมศกษากจะไปเรยนในอาเภอเมองสมทรปราการหรอไปเรยนทกรงเทพฯ สวนชาวบานทมอาย 40 ปขนไป สวนมากจะจบการศกษาในระดบอดมศกษาและมการสงบตรของตนใหศกษาจนจบในระดบอดมศกษาดวยเชนเดยวกน (คณอาภรณ พานทอง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

การคมนาคม

ในอดตนนการคมนาคมของชาวบางนาผงจะใชการสญจรทางนาเปนเสนทางสาคญ เนองจาก

สภาพพนทเปนทราบลมรมแมนาเจาพระยา มลาคลองอยทวไปซงแตละคลองจะเชอมตอกบแมนา

เจาพระยา เรอทใชเดนทางในขณะนนจะเปนเรอสาปน ทชาวบานจะใสผลผลตทางการเกษตรแลว

พายเรอไปขายยงปากคลองตางๆ แตเมอมการเรมสรางถนนเมอประมาณป พ.ศ. 2528 หรอเมอ 30

ปทแลว สภาพสงคมทเปลยนแปลงไป สงผลใหการคมนาคมทางนาถกลดความสาคญ ชาวบานไม

สามารถทจะใชเรอในการสญจรไดอก จงตองเปลยนมาใชรถยนตและรถจกรยานยนตในการเดนทาง

และขนสงสนคาแทนการเดนทางโดยใชเรอนนกยงมอยบาง แตจะเปนลกษณะของเรอขามฟากและ

เรอหางยาวทจะใชในการรบสงคนไปตามหมบานตางๆ(คณสมศกด สาลรตน, สมภาษณ 28

กมภาพนธ 2558)

ภาพท 4.5 เรอสาปน เรอทชาวบานใชในการเดนทางในสมยกอน

สำนกหอ

สมดกลาง

44

ในปจจบนการคมนาคมสามารถเดนทางได 2 ทางคอ ทางบกใชถนนสายสขสวสด ตรงไปทาง

ปอมพระจลจอมเกลาฯ ถงสามแยกพระประแดง แลวเลยวซายไปแยกไฟแดงผานทวาการอาเภอพระ

ประแดง เลยวซายเขาถนนเพชรหงษ ซงเปนถนนสายหลกประมาณ4กโลเมตร แลวเลยวขวาเขาถนน

บวผงพฒนา ผวการจราจรอยในสภาพด และเปนระเบยบเรยบรอย การจราจรไมหนาแนนมรถยนต

ประจาทางผาน ไดแก สายพระประแดง–บางกอบว สวนทางนาขามฝงจากทาเรอสรรพาวธ ขนได 2

ทา คอ ทาวดบางนาผงนอกและทาตาเลอน สวนในชมชนนนม 56 ถนนสาย ทสาคญ 2 สาย สายแรก

คอ ถนนสายบวผงพฒนาเปนถนน สายหลกของตาบลมขนาดกวาง8 เมตร ซงเชอมตอกบถนน

เพชรหงษไปสนสดทเขตตดตอตาบลบางกอบวรวมระยะทางประมาณ 3.5 กโลเมตร สายท 2 คอถนน

สายซอยยงอานวย แยกจากถนนบวผงพฒนาบรเวณหมท 9 ไปสนสดบรเวณรมแมนาเจาพระยาในหม

ท 6 ถนนมขนาดกวาง 4 เมตรเปนระยะทาง 2 กโมเมตร อกทงในเขตชมชนมทางเทาสาธารณะเชอม

ทกหมบานเขาดวยกน การคมนาคมทางบกและทางนาจงนามาซงการถายทอดทางวฒนธรรมกบ

ภายนอกเปนไปอยางรวดเรว(คณสธาสน ชยเขอนขนธ, สมภาษณ 27 พฤศจกายน 2557)

ภาพท 4.6 แผนทเสนทางถนนเพชรหงษ

สำนกหอ

สมดกลาง

45

ระบบสาธารณปโภค

ในอดตเปนผคนในชมชนจะใชตะเกยงในการใหแสงสวางในตอนกลางคนโดยจะแขวนตะเกยงไวตามมมบานและรมทางเดน ไฟฟาไดเขามาในชมชนประมาณป พ.ศ. 2510 ไดมการตอเตมใหสามารถใชไฟฟาตามครวเรอนได แตกยงไมครบทกครวเรอน แตเมอเรมมการสรางถนน กมการตดตงเสาไฟฟาอยตามรมถนน ทาใหไฟฟาสามารถเขาถงทกครวเรอนได ในปจจบนนทกครวเรอนในชมชนจงมไฟฟาใชอยางทวถง

สวนเรองการใชนา ในอดตคนในชมชนจะนานาจากแมนาลาคลองมาใชในการอปโภคแตไมได

นามาบรโภค นาทนามาบรโภคนนชาวบานจะใชวธการตอรางนาจากหลงคารองนาฝนมาใสไวในโอง

เกบไวใชบรโภค สวนนาทใชในการทาการเกษตรนนชาวบานจะอาศยจากนาจากแมนาเจาพระยาตด

เปนคลองเขามาตามรองสวนเพอใชในการทาการเกษตรตอมากรมประปานครหลวงกเรมเขามาใน

พนททาใหคนในบางนาผงเรมมนาประปาทสะอาดใช(คณอาภรณ พานทอง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ

2558)

ภาพท 4.7 ทาเรอวดบางนาผงนอก

สำนกหอ

สมดกลาง

46

ศาสนา

ประชากรสวนใหญจะนบถอศาสนาพทธโดยยดมนในหลกพระพทธศาสนาอยางเครงครดจะ

เหนไดจาก เมอถงวนพระหรอเทศกาลสาคญทางพระพทธศาสนา จะมชาวบานมาทาบญทวดอยาง

มากมาย ซงในชมชนมวดดวยกน 2 วด คอ วดบางนาผงนอกและวดบางนาผงในวดบางนาผงนอก ม

สถานภาพเปนโบราณสถานแหงหนงของประเทศตามราชกจจานเบกษาตงอยเลขท 10 บานบาง

นาผงหมท 1ตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ สงกดคณะสงฆมหานกาย

ทดนทตงวดมเนอท 37 ไร มพระประธานในอโบสถ ชอ หลวงพอโต (ใหญ) สรางมาพรอมอโบสถ (ไม

ทราบประวตแนนอน เปนพระพทธรปศกดสทธเปนทเคารพนบถอของประชาชนทวไป

วดบางนาผงนอก สรางเมอไหร ใครเปนผสรางไมปรากฏชด แตสนนษฐานวา นาจะสรางใน

สมยกรงศรอยธยาตอนกลาง เพราะมสงอางอง คอ

1.อโบสถ

2.วหาร

3.พระพทธรป (หลวงพอสโขทย)

4.พระพทธรป (หลวงพออทอง)

5. พระพทธรป (หลวงพอเพชร)

หรออกนยหนง วดบางนาผงนอก ไดมเจาพระยาทานหนง ชอ ธรรมธกรณ (มง) มาทาการ

บรณปฏสงขรณ (ไดหลกฐานจากศลาจารก) และมพระรปหนง ชอ วชย มาสรางศาลาการเปรยญ เมอ

พ.ศ. 2330 เพอแทนศาลาหลงเกา

วดบางนาผงนอก ไดรบพระราชทานวสงคามสมา เมอ พ.ศ. 2510 (อโบสถหลงใหม) สราง

แทนหลงเกา โดยมสมเดจพระนางเจาราไพ พรรณ (ในรชกาลท 7) เปนผตดหวายลกนมต

มเจาอาวาสปกครองทมหลกฐานปรากฏทเชอถอได 9 รป ดงรายนามตอไปน

1. พระอธการแดง พ.ศ. 2330-ไมปรากฏหลกฐานแนชด

สำนกหอ

สมดกลาง

47

2. พระอธการรอด พ.ศ. 2417-2457 (40 ป)

3. พระอธการทวม พ.ศ. 2457-2466 (9 ป)

4. พระอธการผาด พ.ศ. 2467-2472 (5 ป)

5. พระอธการหน พ.ศ. 2473-2480 (7 ป)

6. พระอธการเหรยญ พ.ศ. 2481-2485 (4 ป)

7. พะอธการแชม พ.ศ. 2486-2500 (14 ป)

8. พระครสมทรวฒกร (สายหยด) พ.ศ. 2504-2541 (37 ป)

9. พระครสงฆรกษ (เสนาะ) พ.ศ. 2542-2550 (8 ป)

10.พระอธการบญเรนจนทวโส พ.ศ. 2551-ปจจบน

(สานกงานพระพทธศาสนา, 2554 : ออนไลน)

ภาพท 4.8 วดบางนาผงนอก

สำนกหอ

สมดกลาง

48

และวดบางนาผงใน ตงอยเลขท 21 ถนนเพชรหงษ หมท 10ตาบลบางนาผง อาเภอพระ

ประแดง จงหวดสมทรปราการซงคาดวาสรางในยคเดยวกนสงกดคณะสงฆมหานกาย ทดนทตงวดม

เนอท 9 ไรตงอยในบรเวณใกลกบกบตลาดนาบางนาผง วดบางนาผงใน เปนวดทเกาแก สรางเมอ

ประมาณ พ.ศ. 2450 ปเดยวกนกบวดบางนาผงนอก ตอมาประชาชนในทองถน และตาบลใกลเคยง

ชวยบรณะกอบกใหมสภาพเปนสานกงานสงฆขน ไดอาราธนาพระอาจารยผอง(พระครธรรมไพโรจน)

มาเปนเจาอาวาส วดบางนาผงในไดเจรญมาเปนลาดบ มพระครสงฆรกษไพชน สรธมโม เปนเจา

อาวาสองคปจจบนแตเดมนนวดนมชอวา “วดสชาดา” ปจจบนมชอเปนทางการวา“วดบางนาผงใน”

สาเหตทเปลยนชอ เพราะนาจะมาจากการทเรยกนยมเรยกชอวดตามชอหมบาน และตองการทจะให

ชาวบานรสกผกพนกบวดของตนประการทสองเพอใหประชาชนชาวบางนาผงมความผกพนกบวดของ

ตน (ศนยของมลกลางวฒนธรรม, 2554 : ออนไลน)

ประเพณและวฒนธรรม

ในชมชน ชาวบานนบถอศาสนาพทธและประกอบพธกรรมทางศาสนาทวดในละแวก

ใกลเคยงมาตงแตในอดตจนถงปจจบน ในบรเวณหม 3 นไมมวดตงอยภายในหมบาน จงตองไปทวด

บางนาผงใน ทตงอยในหม 10 และวดบางนาผงนอก ทตงอยในหม 1 ของตาบลบางนาผง ซงเปนวดท

อยคชมชนมาอยางยาวนาน จงทาใหวดทงสองแหงนเปรยบเสมอนเปนศนยรวมจตใจของชาวบานมา

เปนเวลานาน ในขณะเดยวกนกเปนสถานทรวมตวกนของชาวบาน กลาวคอเมอเปนวนสาคญทาง

ภาพท 4.9 วดบางนาผงใน

สำนกหอ

สมดกลาง

49

ศาสนา มงานบญตางๆชาวบานจะพาครอบครวไปทาบญทวดอยางพรอมหนาพรอมตา บตรหลานซง

แมจะยายออกไปอยตางถนกเปนทรกนวาจะตองกลบมาอยางพรอมเพรยง โดยเฉพาะโอกาสสาคญ

ตาง ๆ เชน พธอปสมบทพธแตงงาน พธขนบานใหม และและในงานประเพณประจาปอยาง ประเพณ

ตกบาตรนาผง ประเพณสงกรานตประเพณลอยกระทง ทคนในชมชนจะมาเขารวมงาน

ประเพณของชาวบานในชมชนแหงนมความคลายคลงกบประเพณของชาวไทยภาคกลาง

ทวไป ทงประเพณในรอบป ประเพณทเกยวของกบชวต เชน การแตงงาน การบวช และงานศพเปน

ตน

ประเพณทเกยวของกบชวต

ประเพณเกยวกบชวตของคนในชมชนนจะมทง การบวช การแตงงาน และงานศพ ซงถอได

วาเปนประเพณในการเปลยนผานแตละชวงวย

ประเพณการบวช

เมอชายอายครบ 20 ปบรบรณทนบถอศาสนาพทธ จะตองบวชเพอทดแทนพระคณพอแมท

เลยงมา โดยพอและแมจะตองไปหาฤกษบวชกบพระทวดกอน การจดงานบวชในอดตจะจดกน 3 วน

วนแรกจะเปนพธรบนาค จะใหชายทจะทาการบวชเขาไปใหพระโกนผมใหและจะใหนาคมาอาบนาให

พอแม เพอความเปนสรมงคลตอตนเอง แลวจงใหพอแมและญาตพนองมาอาบนาใหนาค ในชวงเยน

จงทาพธทาขวญนาคตอ วนทสองเปนวนททาพธอปสมบท วนสดทาย ในชวงเชาจะจดพธทาบญฉลอง

พระใหม ชาวบานจะมาชวยกนทาอาหารกนทบานของนาคและรวมกนรบประทานอาหาร

ประเพณแตงงาน

ประเพณแตงงานของคนในชมชนนกจะพธการเหมอนกบประเพณการแตงงานของชาวพทธ

เทาไป คอ เรมตนจากการทาบทามสขอ โดยผใหญทางฝายชายจะไปสขอกบผใหญฝายหญงและให

พระดฤกษยามในการประกอบพธกน ในวนแตงงานฝายชายจะเปนฝายเตรยมขบวนแหขนหมากไปส

ขอเจาสาวพรอมทาบญตกบาตร ตอจากนนในชวงบาย กจดพธรดนาสงข โดยมพอแม ญาตผใหญ

และเพอนมารวมรดนาสงขอวยพรใหแกเจาบาวเจาสาว ถอเปนอนเสรจสนสาหรบพธการแตงงาน

ในชวงเชา และชวงเยนจะเปนการเลยงอาหารแกแขก พอชวงกลางคน กจะมพธสงตวเจาสาว โดยม

สำนกหอ

สมดกลาง

50

พธปทนอน แลวใหโอวาท และอวยพรแกคบาวสาว โดยบดามารดา หรอญาตผใหญเชนเดยวกนกบ

คนไทยเชอสายจนทอาศยอยในชมชนแหงน และจากคาบอกเลาของแปะแดง คณพอของคณวรรณกร

เจาของรานไขปลาหมกหอใบตอง เกยวกบการจดงานแตงงานของคนไทยเชอสายจนในพนทนกจะ

เปนการแตงงานแบบไทยหมดแลว

ประเพณงานศพ

เมอในบานมคนเสยชวต ญาตพนองกจะไปแจงใหตารวจทราบแลวนาใบรบรองการตายมา

แจงเจาหนาทสานกทะเบยนทองถนเพอใหออกใบมรณบตรให แลวจงไปบอกกลาวเพอนบานใหทราบ

และมารวมงาน จะจดงานทวดโดยมกาหนดสวดศพ 3-7 วน แลวคอยเผาวนสวดศพแลวแตเจาบานจะ

กาหนดมาจะตงสวดกวน โดยจะมการสวดศพในชวงเยน กอนวนฌาปนกจศพ กจะมการจดทาบญ

ครบรอบวนตาย แลวคอยกาหนดวนฌาปนกจศพ

นอกจากประเพณทเกยวของกบชวตทไดกลาวไปในขางตนแลว ยงมประเพณในรอบปตางๆท

ชาวบานบางนาผงจะเขารวมและปฏบตตนตามธรรมเนยมทไดรบการปลกฝงมาตงแตเดก

ประเพณรอบปในเดอนตางๆของชมชนบางนาผง

เดอนมนาคม การทาบญในวนมาฆบชา

ในวนมาฆบชา ชาวบานบางนาผงนยมทจะทาอาหารและนาไปทาบญรวมกนทวด โดยจะตน

ขนมาประมาณต 5 เพอทาอาหารเตรยมไว อาหารททานนสวนมากกจะเปนอาหารทตนเองชอบ

เนองจากมความเชอวาหากตายไปกจะไดทานอาหารเหลานเชนกน ในชวงบายมชาวบานบางสวนมา

ถอศลในโบสถวด เชน การสวดมนต นงสมาธ ถวายสงฆทาน รวมถงฟงเทศน เมอถงเวลาคา ชาวบาน

กจะกลบมารวมตวอกครงหนง เพอมารวมพธเวยนเทยนรอบโบสถจะมการเขารวมทาบญทวดทงสอง

แหงคอทงวดนาผงในและบางนาผงนอกแลวแตวาใครอยากจะไปทาบญทวดไหน

เดอนเมษายน ประเพณสงกรานต

งานประเพณสงกรานตจะจดขนในวนท 13 – 15เมษายนของทกป ชาวบานในชมชนจะ

มารวมดวยชวยกนจดเตรยมงานประเพณและมาเขารวมกจกรรตางๆททางชมชนไดจดขน ในงานจะ

สำนกหอ

สมดกลาง

51

มการแหขบวนสงกรานตจากวดบางนาผงในไปบางนาผงนอก หรอแหจากวดบางนาผงนอกมาวดบาง

นาผงใน โดยจะสลบๆกนไปในแตละปขบวนแหนจะไดรบความรวมมอจากคนในชมชนในการชวยกน

จดเตรนอกจากมการแหขบวนสงกรานตยงกจกรรมตางๆ ทจดขนในคนในชมชนไดเขารวม คอ การ

ทาบญตกบาตรในวนปใหมไทย การสรงนาพระ การรดนาดาหวผใหญ รดนาดาหวผใหญเพอเปนการ

ขอพรจากผใหญ โดยชมชนละเชญผสงอายในชมชนมาใหลกหลานในชมชนไดรดนา ขออโหสกรรมกบ

สงไมดทเคยทาลงไปและเพอความเปนสรมงคลแกชวต กจกรรมเหลานจะจดขนในชวงเชา สวนในชวง

เยนนน จะเปนกจกรรมนนทนาการตางๆ มการแสดงตลก มการนาการละเลนพนบาน การการแสดง

ดนตร(คณสมศกด สาลรตน, สมภาษณ 1 มนาคม 2558)

เดอนมถนายน การทาบญในวนวสาขบชา

วนขน 15 คา เดอน 6 หรอวนวสาขบชาของทกป เปนวนคลายวนประสต, ตรสร และ

ปรนพพาน แหงองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาชาวบานบางนาผงนยมทจะไปทาบญตกบาตรกนใน

ตอนเชา มการถอศล ฟงเทศนฟงธรรม และเวยนเทยนรอบพระอโบสถในตอนคาเพอถวายเปนพทธ

บชา (คณอาภรณ พานทอง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

เดอนกรกฎาคม การทาบญในวนอาสาฬหบชาและวนเขาพรรษา

ในวนขน 15 คา เดอน 8 หรอวนอาสาฬหบชานน จะมลกษณะการทาบญเชนเดยวกนกบ

การทาบญในวนสาคญทางศาสนาตางๆ กลาวคอมการทาบญตกบาตรในชวงเชาโดยมการตนขนมา

เพอทาอาหารเตรยมไวและนาอาหารมาทาบญรวมกน มการฟงเทศนฟงธรรม ถอศลและปฏบตธรรม

ในชวงคา ชาวบานจะมารวมตวกนรวมเวยนเทยนรอบโบสถ

สวนในวนแรม 1 คา เดอน 2 หรอวนเขาพรรษาของทกป พระภกษสงฆตองอยประจา ณ วด

ใดวดหนงระหวางฤดฝนในวนนหรอกอนวนนหนงวน ชาวบานจะมการจดเครองสกการะเชน ดอกไม

ธปเทยน เครองใช เชน สบ ยาสฟน มาถวายพระภกษ สามเณร ท วดและมประเพณทสาคญคอ

ประเพณหลอเทยนพรรษาเพอใหจดบชาพระประธานในโบสถอยไดตลอด 3 เดอน ถงแมในปจจบนน

ไมจาเปนจะตองพงเทยนแลวเพราะมไฟฟาเขาถง แตชาวบานกยงคงมการถวายเทยนพรรษา เพราะ

เปนความเชอทถกปลกฝงมาวา การถวายเทยนจะชวยทาใหชวตโชตชวงพบเจอแตสงดๆ แตบางคนก

สำนกหอ

สมดกลาง

52

เปลยนเปนการถวายหลอดไฟแทนเพอใหเขากบยคสมย (คณสมศกด สาลรตน, สมภาษณ 1 มนาคม

2558)

เดอนตลาคม การทาบญวนออกพรรษาและประเพณตกบาตรนาผง

วนขน 15 คา เดอน 11หรอวนออกพรรษา จะมลกษณะการทาบญเชนเดยวกนกบการ

ทาบญในวนสาคญทางศาสนาตางๆ คอ จะมการทาบญตกบาตร บรจาคทานปฏบตธรรมทวด รกษา

ศล ไหวพระสวดมนต ฟงธรรมเจรญภาวนา

ประเพณตกบาตรนาผง แตเดมงานประเพณนเปนงานของชาวมอญทมาอาศยอยยงบรเวณน

งานนจะจดในวนขน 15 คา เดอน 11 จะมการนาอาหารคาวหวานไปทาบญทวดใกลบานและจะมการ

นานาผงทบรสทธใสในภาชนะไปรนลงในบาตร มการนาผาผนเลก ๆ ซงอาจเปนผาเชดหนาไปทาบญ

ดวย วตถประสงคกเพอใหพระนาผงไปทานากระสายยาสมนไพร หรอคลกปนเขากบยาผงทาเปนยา

ลกกลอนซงเชอวาฉนแลวจะเปนยาอายวฒนะงานประเพณนไดเลอนหายไปจากชมชนอยชวงหนง

เนองจากชาวมอญไดยายทอยไปยงบรเวณเทศบาลพระประแดงและสภาพทเปลยนแปลงไปของ

บานเมองทาใหชาวบานทยงอยในพนทตรงนไมไดสบตอประเพณนอก แตทางองคการบรหารสวน

ตาบลบางนาผงกไดรอฟนประเพณขนมาใหม เพราะเหนวาเปนประเพณทมเอกลกษณและควรคาแก

การรกษาไว ประเพณตกบาตรนาผงทถกรอฟนขนมาใหมนยงคงมรปแบบประเพณทเหมอนเดม คอม

การนาอาหารไปทาบญทวดใกลบานและการทาบญโดยใชนาผง แตเดมนาผงทนามาตกบาตรจะเปน

นาผงทชาวบานไปเกบมาสวนของตนเองดวยพนททเปนสวนผลไมจงทาใหมผงเขามาอาศยอยเยอะ

ปจจบนนนาผงทนามาใชตกบาตรจะเปนนาผงทถกซอมา และการตกบาตรนาผงในปจจบนจะทาโดย

การนานาผงมาใสในถงหรอหลอดแกวเลกๆแลวคอยนาไปใสในบาตรพระ ไมไดรนลงไปในบาตรโดย

พระตรงเหมอนเมอกอน เพอไมใหบาตรพระสกปรก สวนนาผงทนาไปตกบาตรนนพระทานกจะเอาไป

ใชตามแตททานตองการ (คณสมศกด สาลรตน, สมภาษณ 1 มนาคม 2558)

เดอนพฤศจกายน ประเพณลอยกระทง

วนขน 15 คาเดอน 11 ของทกปจะมการจดประเพณลอยกระทง เปนประเพณทสบทอด

มาแตโบราณโดยมวตถประสงคทหลากหลายเชนลอยเคราะหบชาพระพทธเจาแตปจจบนนยมทาเพอ

ขอขมา และระลกถงคณแมพระคงคา ทไดอานวยประโยชนตาง ๆ แกมนษย ในสมยกอนกจะเปนการ

สำนกหอ

สมดกลาง

53

ทาบญตกบาตรในตอนเชาและลอยกระทงกนในตอนเยนซงชาวบานจะมาเขารวมงานทวด ซงกระทง

ทนามาลอยนนจะเปนกระทงทชาวบานทาขนมาเองจากวสดในชมชน ในปจจบนชวงเชาจะมการตก

บาตรอาหารแหง เพอถวายพระกศลแดพระสงฆราชทตลาดนาบางนาผง จากนนจะมการประกวดหน

นอยนพมาศ การประกวดกระทง และในตอนเยนชาวบานกจะออกมาลอยกระทงรวมกนกระทงท

นามาลอยจะมทงกระทงทชาวบานทาขนมาเองลานามาลอยกบกระทงทชาวบานทาและนามาขายใน

บรเวณงานใหแกผทไมสะดวกจะทาเอง (คณอาภรณ พานทอง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

จะเหนไดวาคนไทยนนมความผกพนกบวดมาตงแตในอดต อกทงวดยงเปนสถานททใชในการ

พบปะพดคยกนหรอเปนทพกผอน และเปนทพงทางใจของคนในชมชนอกดวยดงนนวดกบชมชนจงไม

สามารถทจะแยกออกจากกนได แตกลบเปนองคประกอบทเกอกลซงกนและกนตลอดมา

นอกงานประเพณและวฒนธรรมของชาวไทยแลว คนไทยเชอสายจนกจะมการสบทอดและ

ปฏบตตวตามประเพณวฒนธรรมของตนดวย เชน การไหวเจา ไหวบรรพบรษ การจดงานแตงงานท

จะมรปแบบพธกรรมตามเชอสายตนมาผนวกรวมกบพธกรรมแบบคนไทย เปนการผสมผสานกนทาง

วฒนธรรม จากการไดสมภาษณแปะแดง ซงเปนคณพอของคณวรรณกร เจาของรานไขปลาหมกหอ

ใบตอง ไดบอกวา คนไทยเชอสายจนทอยทยกยงคงมการปฏบตตนตามธรรมเนยมประเพณของเชอ

สายตนอย แตกมการปรบเปลยนไปตามยคสมยบาง

ประเพณทสาคญของคนไทยเชอสายจน

ตรษจน

เปนประเพณทสาคญของชาวจนรวมถงคนไทยเชอสายจน เนองจากเปนวนขนปใหมของชาว

จน จะมการทาความสะอาดบานเพอปดกวาดโชครายดวยและเปดรบโชคดเขามามการจดเตรยม

อาหารเพอไหวเทพเจาและบรรพบรษทลวงลบไปแลว มการตงโตะไหวเจาหนาบาน อาหารทนามา

ไหวสวนมากจะเปนหม เปดและไก สวนขนมกจะเปนขนมจนอบ ขนมเขง ขนมเทยน และผลไมแต

กอนจะมการไหวดวยกนสามเวลา ตอนเชามดจะเปนการไหวเทพเจาตางๆตอนสายจะการไหวบรรพ

บรษ พอแมญาตพนองทถงแกกรรมไปแลวและตอนบายจะเปนการไหวผไมมญาต เปนการตามแบบ

ประเพณพธกรรมดงเดม แตในปจจบนการไหวในวนตรษจนนน กมการปรบเปลยนไปบางตาม

กาลเวลา อยางขนตอนการไหวตรษจนทแตกอนไหวสามครงกกมการรบรวดขนเหลอแตการไหวเจาท

สำนกหอ

สมดกลาง

54

และบรรพบรษ เนองจากสนเปลองเวลาและทรพยสน อาหารถาไมสะดวกทากจะไปซอจากตลาดมา

ไหวแทน และการเผากงเตกใหแกบรรพบรษทลวงลบไปแลว เพราะชาวจนมความเชอวาบรรพบรษจะ

ไดรบสงทลกหลานไดเผาไปสงไปใหเพอเอาไปใชในโลกทพวกเขาอยอยาง เชน เผากระดาษเงน

กระดาษทอง เสอผารองเทาททามาจากกระดาษ และวนนยงเปนวนทคนในครอบครวจะกลบมา

รวมตวกนอยางพรอมหนาเพอฉลองวนขนปใหมของชาวจน

สารทจน

เปนวนไหวบรรพบรษของชาวจน โดยจะจดพธไหวเจาท บรรพบรษ และสมภเวส การจด

อาหารเครองเซนไหวจะมการจดเตรยมเชนเดยวกบวนตรษจน สาหรบการไหวนนจะเรมไหวเจาทเจา

ทางกอนในชวงเชา ตอจากนนจะเปนการไหวบรรพบรษและมการเผากระดาษเงนกระดาษทอง

ตอจากนนกจะเปนการไหวสมภเวส โดยจะทาพธการไหวนอกบาน เมอเสรจพธคนในครอบครวกจะ

นาอาหารทไหวมารบประทานอาหารรวมกน

กนเจ

เรมในชวงเดอนกนยายน – เดอนตลาคม โดยการกนเจนนจะกนกนประมาณ 9 วน โดยเปน

การละเวนเนอสตว ถอเปนวธการทาบญอกทางหนง ซงในปจจบนไมไดมแคคนไทยเชอสายจนเทานน

ทกนเจ แตยงมคนไทยบางสวนทหนมากนเจดวยเชนกน โดยหวงในเรองของสขภาพและการทาบญ

ดวยเชนกน

ซงวฒนธรรมประเพณตางๆของชมชนบางนาผงนน ถอไดวาเปนการสงเสรมวฒนธรรม

ทองถนของชมชน ทจะมการใหคนในชมชนไดเขามามสวนรวมในการจดงาน มสวนรวมในการชวย

อนรกษวฒนธรรมประเพณและทานบารงศาสนา และนอกจากคนในชมชนคนนอกชมชนกสามารถท

จะมาเขารวมงานดวยได เปนการเผยแพรวถชวตและวฒนธรรมประเพณของชาวบางนาผงอกทางหนง

สำนกหอ

สมดกลาง

55

ลกษณะทางเศรษฐกจของชมชน

ประชากรสวนใหญในอดตประกอบอาชพทาสวนผลไมเนองจากความเปนอยในสมยนนความ

อดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตมอยางเหลอกนเหลอใช เพราะไดรบอทธพลจากนาทะเลจงเปน

พนท 3 นา คอมนาเคม นาจด และนากรอย มปาชายเลนรายลอมรมแมนา เหมาะแกการทา

การเกษตร การเกษตรแบบดงเดมทนจะเปนการปลกไมเบญจพรรณ คอ มการปลกพชหลายๆ สาย

พนธไวในพนทเดยวกน ในชมชนนจะมการปลกมะพราว หมาก กลวยหอม มะนาว และสมเขยวหวาน

นอกจากผลไมแลว ยงมการปลกพชสมนไพรจาพวกขง ขา ตะไคร กะเพรา ทสามารถนามาใชใน

ประกอบอาหารและรกษาโรคได อาหารการกนทงจากทะเลและจากนาจดทนกอดมสมบรณมาก

เนองจากการทาสวนทาใหบรเวณพนทนในสมยกอนมลาคลองหลายสาย มทองรองสวน มการ

หมนเวยนของนาทะเลจากภายนอกเขามา สงผลใหทองรองและลาคลองเหลานนมสตวนาจาพวกปลา

กง หอย มาอาศยอยทาใหทชาวบานสามารถจบสตวนาไดตลอดทงปผลผลตทางการเกษตรทไดเหลาน

ชาวบานจะนาใสเรอไปขายยงปากคลองตางๆ

แตเมอป พ.ศ. 2520 ไดมการประกาศใหพนทพระประแดงเปนพนทอตสาหกรรม ยกเวน

เกาะกระเพาะหม และใหมการพฒนาทาเรอคลองเตยเปนทาเรอสนคาของประเทศ โดยทาการขด

แมนาเจาพระยาใหลก ขดปากอาวใหกวางขนเพอการขนถายสนคา สงผลทาใหเกดการทะลกของนา

ทะเลเขามาในพนททาใหสวนไมเบญจพรรณลมสลาย และเกดความเสยหายอยางหนกสาหรบ

ชาวสวนผลไมทาใหคนในพนทบางสวนเรมมการขายทและยายออกไปอยท คนทยงทาสวนอยกไดม

การปรบเปลยนรปแบบจากการทาสวนไมเบญจพรรณมาเปนการปลกพชเชงเดยว โดยเนนการปลก

กลวยเปนหลก

ตอมาในปพ.ศ. 2527 เกดปญหานาทวมในชวงฤดนาหลากและปญหานาทะเลหนนสง จน

ชาวบานไดรบความเสยหายเปนจานวนมากทาใหตองเลกอาชพเกษตรกรรมไปในทสดชวงนนจงมคน

เรมหนไปประกอบอาชพอยางอน เชน รบราชการ ทางานในโรงงาน ฯลฯเปนจานวนมาก จนกระทงป

พ.ศ.2538 ไดมการสรางเขอนคอนกรตลอมรอบพนท เพอไมใหนาทวมตามนโยบาย ปอดแหงสดทาย

ของคนกรงเทพมหานครประกอบกบในป พ.ศ. 2540 ชวงนนเปนยคฟองสบแตก มคนตกงานเปน

จานวนมาก ชาวบานในพนทนกไดรบผลกระทบนเชนกน ชาวบานบางสวนจงหนกลบมาทาสวนและ

สำนกหอ

สมดกลาง

56

ปลกผกเหมอนเมอกอนโดยจะปลกกลวยหอม มะมวงนาดอกไม และพชผกสวนครวเปนสวนใหญ แต

กไมไดทาเปนสวนขนาดใหญเหมอนเมอกอน จะเปนไปในลกษณะใครมพนทเทาไหรกทาเทานน และ

เมอยคฟองสบแตกผานพนไป คนในชมชนบางสวนกกลบไปทางานในโรงงานอตสาหกรรม แต

สวนมากจะเปนคนรนใหมทอายยงไมมากนกชวง 25-30 ป

ในปพ.ศ. 2547 – ปจจบน ทางองคการบรหารสวนตาบลบางนาผงไดจดตงตลาดนาบาง

นาผงขนเพอรองรบผลผลตทางเกษตรของชาวบานทไมสามารถหาสถานทวางขายผลผลตนนได ตลาด

นาผงจงกลายมาเปนแหลงกระจายรายไดอกแหงหนงของชาวชมชนบางนาผง

ทรพยากร

อยางทไดกลาวไปในขางตนแลววาชมชนบางนาผงเปนพนททมความอดมสมบรณของดนและ

นา ทาใหพนทเหมาะแกการทาการเกษตร ในพนทนเตมไปดวยพนธไมตางๆ มากมายไมวาจะเปนตน

กก ตนจาก ตนโกงกาง ตนลาพ ทเปนไมพนถนของทน ชาวบานบางนาผงไดมการใชประโยชนจากพช

ถนทมในพนทนมาตงแตในอดตอยางการนาเอาใบจากมาใชในการมงหลงคา หรอนาผลมาใชในการ

ประกอบอาหาร ตนกก นามาใชในการสานเสอ ตนโกงกาง มประโยชนในการชวยกนนากดเซาะ

ชายฝงและใบยงนามาใชในการหามเลอด หรอเปลอกตนนามาตมกบนาใชในการรกษาคลนไสอาเจยน

เปนตน นอกจากนยงมสมนไพรนานาชนดทขนอยในพนท เชน ขง ขา ตะไคร เปนสมนไพรทชาวบาน

จะนามาใชในการประกอบอาหาร ตนเหงอกปลาหมอ เปนสมนไพรชายนามสรรพคณในการรกษา

สามารถนามาทาประโยชนไดทงตน มสรรพคณในการชวยให เลอดลมไหลเวยนด เสนเลอดไมอดตน

บารงผวพรรณ ฯลฯ ตนสามะงา มสรรพคณในการชวยรกษาอาการตางๆ มากมาย อาท แกอาการ

หวด แกไขตวรอนเปนตน

นอกจากตนไมในพนทและตนมะพราว ตนกลวย ตนสม มะนาว หมาก ทชาวบานในปลกขน

เพอใชในการหาเลยงชพ พชตางๆ เหลานไดถกนามาใชประโยชนในการดารงชวตของคนในชมชน

ทงสน ไมวาจะเปนนามาใชในการสรางทอยอาศย ใชในการประกอบอาหาร ใชในการรกษาโรค หรอ

นามาทาเปนเครองมอเครองใชในชวตประจาวน ดวยระบบนเวศทสมบรณแบบนจงกอใหเกดเปนวถ

ชวตและภมปญญาทองถนทจะพดถงในบทถดไป

สำนกหอ

สมดกลาง

57

บทท 5

ควำมเปนมำ วถชวต และภมปญญำในชมชนบำงน ำผงทปรำกฏในของตลำดน ำบำงน ำผง

ในบทท 5 น ผวจยนาขอมลทไดมาจดลาดบและเสนอผลการศกษา เรองภมปญญาในตลาด

นาบางนาผง เพอตอบวตถประสงคของการศกษาตามประเดนตาง ๆ คอความเปนมาของตลาดนาบาง

นาผงวถชวตและภมปญญาของชมชนบางนาผงทปรากฏในตลาดนาบางนาผง

ประวตควำมเปนมำของตลำดน ำบำงน ำผง

จากการใหสมภาษณของคณสธาสน ชยเขอนขนธ อาย 47 ป ผชวยนกพฒนาชมชนและ

ผจดการตลาดนาบางนาผง เมอวนท 26 พฤศจกายน 2557 ไดบอกวา ตลาดบางนาผงนนม

จดประสงคในการสรางขนเพอเปนสถานทวางขายผลผลตทางการเกษตรของคนในชมชน เนองจาก

การเกดปญหาผลผลตลนตลาดชาวบานไมสามารถหาสถานทวางขายสนคาได ทางองคการบรหาร

ภาพท 5.1 ภาพตลาดน าบางน าผง

สำนกหอ

สมดกลาง

58

สวนตาบลบางนาผงจงไดเกดความคดทจะหาพนททสามารถใหชาวบานนาผลผลตออกมาวางขายได

จงไดคดทจะสรางตลาดนาบางนาผงขนเปนนามาเปนมาเปนสถานททใชในการแลกเปลยนสนคาของ

ชาวบานขน ทางองคการบรหารสวนตาบลบางนาผงจงไดนาแนวคดนเขารวมประชมกบประชาคม 11

หมบาน เพอใหชวยกนแสดงความคดเหนและรวมกนตดสนใจ และผลการประชมไดผลสรปออกมาวา

องคการบรหารสวนตาบลบางนาผงและประชาชนในพนททมความเหนพองตองกนวา ตองการทา

ตลาดนาขนมาเพอจาหนายผลผลตทางการเกษตร

“ตลาดนาบางนาผงนเปนแนวคดของทางอบต.ทตองการจะชวยชาวบานในการหาทวางขาย

ผลผลตทางการเกษตร เลยไดมการเขารวมประชมกนของประชาคม 11 หมบานทางอบต.กบทาง

ประชาคมมความเหนตรงกนเลยไดสรางตลาดนาบางนาผงขนในชวงแรกนนตลาดนาบางนาผงแหงน

ไดเปดใหแกคนในพนทมาขายไดเทานน แตตอมาไดมการขยายการดาเนนงานโดยนาสนคาหนงตาบล

หนงผลตภณฑของจงหวดสมทรปราการเขามาดวย”

แนวคดการสรางตลาดนาขนในพนทนไดรบผลการตอบรบและมการขยายกรอบการ

ดาเนนงานใหกวางขน คอจากแตเดมทคดวาจะขายเพยงสนคาทางการเกษตรและผลตภณฑจากฝมอ

ชาวบานในชมชนเทานน กไดขยายกรอบการดาเนนงานโดยมการจาหนายสนคา OTOP ภายใน

จงหวดสมทรปราการดวยซงพนททนามาใชเปนสถานทจดตงตลาดนาบางนาผงนนเปนพนททของคน

ในชมชนทไดมอบใหองคการบรหารสวนตาบลมาใชจดตงตลาดนาขนตลาดบางบางนาผงนเปดครง

แรกเมอวนท 28 กมภาพนธ 2547 และเปดอยางเปนทางการเมอวนท 6 มนาคม 2547 ซงทาง

องคการบรหารสวนตาบลบางนาผงนนตองการทจะใหตลาดบางนาผงเปนแหลงเรยนรวถชวต วถ

ชมชน วถชาวบาน ทจะบงบอกถงเสนหของทองถนทสะทอนความเปนเอกลกษณและวฒนธรรมไทย

ในตลาดบางนาผงนจะมอาหารคาวหวานซงเปนฝมอของชาวบานมาจาหนาย ผลผลตทางการเกษตรท

ชาวบานปลก ซงจะเปนผกและผลไมตามฤดกาล ไมดอกไมประดบ ผลตภณฑ OTOP ของตาบลบาง

นาผง และจงหวดสมทรปราการ พอคา-แมคาสวนใหญทคาขายอยในตลาดนจะเปนคนในพนทเกอบ

ทงหมด มเพยงสวนนอยทเปนคนจากนอกพนทมาขาย

นอกจากนคณสธาสนยงไดใหขอมลวา ตลาดนาบางนาผงเปนสถานททชวยในการกระจาย

รายไดและผลประโยชนใหกบคนในชมชน ดงนนคนในชมชนจงไดเขามามสวนรวมในการชวยอนรกษ

สำนกหอ

สมดกลาง

59

ทรพยากรในแหลงทองเทยว ชวยกนลดปรมาณของเสยทจะเปนอนตรายตอสงแวดลอมดวยการสราง

บอดกขยะ บอดกไขมนกอนปลอยลงสแหลงนา และในวนสาคญทเกยวกบสงแวดลอม ทางชมชน

และองคการบรหารสวนตาบลบางนาผงจะมการจดกจกรรมปลกตนไม เทปยนาจลนทรย และปา

จลนทรยบอลตอเนองทกปซงโครงการนกไดรบความรวมมอจากทกภาคสวนทงคนในทองถนและ

องคกรตางๆทเขามาดแล มการประชมวางแผนในการดแลรกษาทรพยากรแหลงทองเทยวของชมชน

อยสมาเสมอ โดยมการประสานความรวมมอ กบภาคเครอขายภายนอกทงภาครฐและภาคเอกชน

“ตลาดนาของเราจะเปดใหชาวบานทเปนคนในพนทนาของมาขายโดยไมตองเสยคาเชาพนท

ในการขาย แตอาจจะมการเกบเปนคาในการพฒนาตลาดวนละ 20 บาทและจายคาจางใหแกผทมา

ชวยในการโบกรถ นอกจากนทางตลาดเรามการชวยกนรณรงคใหรกษาทรพยากร มการปาจลนทร ย

บอลเพอเปนการชวยกนไมใหนาเนาเสย จะมการจดการปาจลนทรยบอลในชวงวนสาคญๆทาง

สงแวดลอม อยางในวนสงแวดลอมโลก แตจรงๆกมการทาอยเรอยๆนะ เดอนละครงสองครง”

จากการสงเกตและสอบถามพอคาแมคาทอยในตลาดนาบางนาผงไดความวา ตลาดนาบาง

นาผงจดเปนซมใหมทางเดนยาวกวา 2 กโลเมตร มรานคามากกวา 50 ราน โดยจะแบงจะมการแบง

โซนการคา คอ ทางฝงทตดกบองคการบรหารสวนตาบลบางนาผงจะเปนโซนทใหคนนอกพนทเขามา

ขาย ขายสนคา OTOP ของพนทอนในจงหวดสมทรปราการ สวนโซนตรงปากทางเขาตลาดนาบาง

นาผงยาวตรงไปจนถงถนนจะเปนโซนรานคาของคนในพนท รานคาทในตลาดนาบางนาผงจะเปนราน

ขายผลผลตทางการเกษตรของชาวบานในพนท อาท มะพราว มะมวง กลวย พชผกสวนครว ไม

ดอกไมประดบ ฯลฯ รายขายอาหารฝมอชาวบาน มทงของคาวของหวาน เชน ไขปลากหมกหอใบตอง

กวยเตยว หอหมก นาพรก ขนมไทยตางๆ เปนตน และยงมผลตภณฑทเปนงานฝมอของชาวบาน

นามาขายดวย เชน โคมไฟจากกะลามะพราว ผลตภณฑจากผกตบชวา ธปหอมสมนไพร เปนตน

นอกจากนยงมรานขายสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑของจงหวดสมทรปราการ และรานขายของ

ทวไปอยางเสอผา รองเทา เครองประดบ ซงรานคาจาพวกนจะขายอยบรเวณโซนทางเดนรอบ

องคการบรหารสวนตาบลบางนาผง

จากคาบอกเลาถงประวตความเปนมาของตลาดนาบางนาผงจะเหนไดวา การเกดของขนของ

ตลาดนาบางนาผงในชวงแรกนนเปนการเกดขนเพอทจะใชเปนสถานทในการคาขายแลกเปลยนสนคา

สำนกหอ

สมดกลาง

60

ทางการเกษตรของชาวบานในพนท เปนการสรางขนเพอชวยเหลอชาวบานใหมพนทในการวางขาย

สนคาและผลผลตทางการเกษตรของชาวบาน แตในปจจบนนตลาดนาบางนาผงไดกลบกลายมาเปน

สถานททองเทยวเชงนเวศทสาคญแหงหนงของจงหวดสมทรปราการไปแลว จากการชวยกนรกษาและ

พฒนาชมชนของคนในพนทและไดรบการสนบสนนจากองคการบรหารสวนตาบลบางนาผง ทาให

ตลาดนาบางนาผงแหงนเปนทรจกกนอยางกวางขวาง

ตลาดนาบางนาผงสามารถพฒนาจนกลายเปนทรจกอยางกวางขวางนเปนผลมาจากปจจย

ภายนอกซงไดแกกระแสการสงเสรมการทองเทยวรปแบบตางๆ ของภาครฐ ทสรางความตองการใน

การทองเทยวของภาคประชาชนอยางตอเนองควบคกบการสงเสรมแหลงทองเทยวระดบทองถนนน

ทาใหเกดกระแสการทองเทยวในระดบทองถนเพมมากขนทาใหมนกทองเทยวทงชาวไทยและ

ชาวตางชาตใหความสนใจและปจจยภายในของแหลงทองเทยวตลาดนาบางนาผงทสงผลตอ

ความสาเรจในการพฒนาคอ พนทแหลงทองเทยวทเปนธรรมชาตมเอกลกษณทางทองถนเพราะเปน

พนทสวนเกษตรดงเดมแบบยกทองรอง ซงเปนพนทอนรกษของภาครฐมาตงแตป พ.ศ. 2520 และ

การมผนาทเขมแขงมความมงมนในการพฒนา และเปนผนาอยางเปนทางการคอดารงตาแหนง นายก

อบต.นน สามารถจดสรรงบประมาณเพอการพฒนาแหลงทองเทยวไดอยางตอเนอง รวมถงสามารถ

ขยายผลการพฒนาแหลงทองเทยวไปเชอมโยงกบการพฒนาชมชนในดานตางๆไดอยางกวางขวาง

เชน การพฒนาดานคมนาคมทสะดวกซงสามารถเขาถงไดงาย สาธารณปโภคตางๆ การรอฟน

วฒนธรรมประเพณ เปนตน และผจาหนายสนคาในตลาดนาสวนใหญหรอเกอบทงหมดเปนผ ม

อธยาศยด มนาใจ พดคยตอบคาถามนกทองเทยวอยางเตมใจ จนเปนทประทบใจของนกทองเทยว

ภาพท 5.2 แผนทแสดงทตงของตลาดนาบางนาผง

สำนกหอ

สมดกลาง

61

5.2 ดำนวถชวตของคนบำงน ำผง

ในอดตชมชนบางนาผงแหงนประกอบดวยคน 3 ชาตพนธ คอ ชาวไทย ชาวจน และชาวมอญ

ซงแตเดมพนทแถบนเคยเปนถนฐานของชาวไทยทอยอาศยมาตงแตสมยอยธยา มแมนาสายสาคญคอ

แมนาเจาพระยาไหลผาน จนเมอในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศลานภาลย รชกาลท 2หลงจาก

ไดมการสรางนครเขอนขนธหรอเมองพระประแดงแลว จงโปรดใหชาวมอญอพยพยายถนจาก

ปทมธานมาอาศยอยทนแทน ตอมาเมอป พ.ศ. 2486 คนจนจากสระบรและฉะเชงเทราไดอพยพเขา

เขามาตงถนฐานอยทน

“เรองนปากฟงคนรนปรนยาเขาเลาใหฟงมานะวา แตเดมคนพนทนเปนคนไทยอยกนมาเปน

รอยสองรอยปแลว แลวเมอสมยรชกาลท 2 กมคนมอญอพยพเขามาอาศยอยทน หลงจากนนกเรมม

คนจนทลองเรอผานมาทางนแลวเหนวาพนทบรเวณนมความอดมสมบรณ จงไดตดสนท จะเขามา

อาศยอย ทบางนาผงนเลยมทงคนไทย คนจน แลวคนมอญซงทงสามกลมตางกมวถชวต มวฒนธรรม

เปนของตนเอง”

(คณอาภรณ พานทอง, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558)

ดวยสภาพพนททพนดนเตมไปดวยแรธาต ทงอยตดกบแมนาเจาพระยา สงผลใหทนมความ

อดมสมบรณมากสงแวดลอมเหลานทาใหในอดตวถชวตของคนในพนทนมวถชวตแบบสงคมชนบท

คนในชมชนสวนใหญประกอบอาชพทาการเกษตรและทาสวนชาวบานตองพงพาฝนฟาและธรรมชาต

เพอการเพาะปลก

“สมยกอนทนอดมสมบรณมากนะ บรรพบรษสวนใหญประกอบอาชพทาสวน ปลกมะพราว

กลวย สม ทบานของปาแตกอนกทาสวนมะพราว ปลกมะพราวขายบาง เกบไวกนเองบาง บางสวนก

เอาไปแปรรปทานาตาลมะพราว ทบานแตกอนรอบบานนเปนพนทสวนหมดเลยนะ มทองรอง มคลอง

รอบลอม”

(คณเออมพร บรรจงเพยร, สมภาษณ 28 กมภาพนธ 2558)

“แตกอนคนในพนทนสวนมากจะทาอาชพชาวสวนกน ปลกกลวยหอม สมเขยวหวาน

มะพราว มะนาว นาทมจะเปนนาทเขามาจากทะเลไหลเขาสแมนาเจาพระยา ทาใหนาในพนทเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

62

นาเคม 8 เดอน จด 4 เดอน สวนมากเวลาทาสวนกจะทากนชวงทเปนนาจด เพราะชวงนาเคมเขามา

มนปลกพชไมขน มการทาคนกนนากนนาทวมสวน ดนบรเวณนจะเปนดนนาทวม ในดนจะมเกลอ

แทรกอยสงผลใหปลกพชไดยากและตนไมมอายสนกวาทอน”

(แปะแดง, สมภาษณ 4 กมภาพนธ 2558)

แตในปจจบนวถชวตของคนในชมชนเรมมการเปลยนแปลงไปกลายเปนวถชวตแบบกงสงคม

เมองกงสงคมชนบทคอยงมการใชชวตแบบชาวบานรมคลองทจะใชเรอสาปนในการคมนาคม ทม

ความเปนอยอยางเรยบงาย เนนการพงพาตนเอง และอยอยางพอเพยง มการทาการเกษตร ปลกผก

สวนครว บางบานกยงมการปลกกลวย มะพราว และมะมวง แตกไมไดปลกมากเทาแตกอนแลว สวน

ลกษณะของสงคมเมองเขามา คอ มการรบเอาเทคโนโลยททนสมยเขามาใชอยาง รถยนต

โทรศพทมอถอ เครองใชไฟฟา และเครองอานวยความสะดวกตางๆ และเรองการประกอบอาชพทคน

ในชมชนเรมหนไปประกอบอาชพรบราชการ ทางานในโรงงานอตสาหกรรมเพมมากขน

“เดยวนวถชวตทนกเปลยนไปไปจากแตกอนแลวละ วถชวตวฒนธรรมแบบเดมกยงมอยแตก

ไดรบอทธพลของวฒนธรรมแบบใหมมาดวย จะใหชวตแบบเดมตลอดไปกไมไดใชไหมละ กตองมการ

ปรบเปลยนไปตามยคสมยเพอใหใชชวตอยตอไปได ทนกเจรญขนจากแตกอนเยอะนะ แตกอนนไมม

ทงไฟฟาทงประปา ใชจดตะเกยง รองนาฝนไวกน รถยนตกไมมใชเรอในการเดนทางไมกเดนเทา”

(คณมะล พนสวสด, สมภาษณ 15 กมภาพนธ 2558)

“คนทนเดยวนไมคอยทาการสวนแบบแตกอนแลวละ เพราะสภาพสงคมมนเปลยน อะไรๆ

มนกเลยเปลยนตามไปหมด เดยวนคนทนเรมหนไปทางานในโรงงานอตสาหกรรมเพมมากขน เพราะ

มนใกลแลวกมหลายทใหเลอก เงนเดอนกแนนอนกวารายไดจากการทาสวน ทาการเกษตร แตกใชวา

จะไมมเลยนะ มนกยงมทาอย แตไมไดปลกเยอะเทาแตกอนเพราะไมมทใหทาแลว การเดนทางของ

ทนกเปลยนนะ แตกอนจะไปไหนพงเรอเอา เพราะพนทแถวนเปนคลอง เปนทองรองสวนหมด แต

เดยวนมถนนเขามา มการสรางทางเดนปนซเมนตครอมทองรอง ทาใหไมสามารถใชเรอไดอก ตอนน

เลยเดนทางโดยใชรถยนตกบรถมอไซดอยางตวผมทางานอาชพหลกเปนวศวกร อาชพรองคอทาสวน

สมยกอนจะปลกกลวยหอม กลวยนาวา สมเขยวหวาน แตตอมากเลกทาสวนสมไปแลวเหลอแตปลก

กลวยอยางเดยว เพราะมการตดถนนเขามาทาใหไมสามารถทาสวนตอไดจงเปลยนมาหาทาอยางอน

สำนกหอ

สมดกลาง

63

แทน ตอนนผมกออกจากงานแลวมาเปดรานขายของชาอยบาน กบทาไขปลากหมกหอใบตองขาย

เงนทไดกดนะพอยได เดอนหนงกตกประมาณหมนกวาสองหมนบาท”

(คณแปะแดง, สมภาษณ 4 กมภาพนธ 2558)

“ปาเองอยทนมาตงแตเกดแลว คนทนสวนใหญแตกอนเขากทาสวนผลไมปลกผกกนนแหละ

แตมนกมปญหานาทะเลหนน นาทวมบาง ทาใหผลผลตมนเสยหาย คนเขากเลยเปลยนอาชพไปทา

อยางอน บางออกยายออกไป จนเมอป พ.ศ.2540 ยคฟองสบแตก คนกหนกลบมาทาการเกษตรกน

แตกไมมากเทาแตกอนหรอกนะ พวกกลวย มะพราว มะมวง นยงปลกกนอย แตกไมไดปลกเปนสวน

แบบแตกอนแลว เดยวนหนมาปลกพวกพชสวนครวมากขนกบทาพวกไมดอกไมประดบกน การ

เดนทางแตกอนเขาพายเรอไปมาหาสกน จนเมอ 30 กวาปทแลวมการทาถนนครอมคลอง ครอมรอง

สวนมนเลยเดนทางทางนาไมไดอก กหนไปใชรถ ใชมอเตอรไซคกนมากขน การเดนทางทางเรอยงม

อยแตกลายเปนเรอขามฝาก เรอรบจาง สภาพบานเรอนกเปลยนนะ แตกอนเปนบานไมหนหนาเขาหา

คลองเดยวนบานทอยรมถนนกเรมกลายเปนบานปนกนเกอบหมดแลวแตบานทอยในๆกบทอยรม

คลองกยงมรปแบบเดมอยนะ”

(วมลรตน แสงอไร, สมภาษณ 28 กมภาพนธ 2558)

ในเรองของการนบถอศาสนา คนในบางนาผงสวนใหญนบถอศาสนาพทธเปนสวนใหญ ไมวา

จะเปนชาวไทย ชาวจน หรอชาวมอญ วดในพนทชมชนบางนาผงนนมอยดวยกน 2 แหงคอวดบาง

นาผงในและวดบางนาผงนอก ทงสองวดนเปนวดทอยคชมชนมาตงแตในอดต เมอถงวนพระหรอวน

สาคญทางศาสนา ชาวบานกจะไปทาบญตกบาตรกนทวดทงสองแหงน รวมไปถงการจดงานประเพณ

กจะไปจดทวดดวยเชนกน

“คนทสวนใหญนบพทธกนทงนนแหละ ตอนเชาๆคนทนเขากตนมาทาบญตกบาตรกน

อาหารทนามาใสบาตรกเปนฝมอชาวบานเอง เวลาทเปนวนพระใหญ อยางวนวสาขบชา มาฆบชา

ชาวบานเขากไปทาบญทวดกนตอนเชากไปทาบญตกบาตร ตอนเยนกไปเวยนเทยน”

(คณมะล พนสวสด, สมภาษณ 20 กมภาพนธ 2558 )

สำนกหอ

สมดกลาง

64

“ทนกมประเพณพธกรรมแบบชาวพทธทวไปนนละ พวกงานแตง งานบวช กจะประกอบพธ

แบบชาวพทธ งานประเพณตางๆ สงกรานต ลอยกระทง เรากจะไปจดงานทวดกน ทาแบบนกนมา

ตงแตในอดตแลวอยางงานแตงนกจดแบบคนไทยทวไปนะ มการสขอโดยเจาบาวจะยกขนหมากมาส

ขอเจาสาวทบานของฝายหญง จากนนกจะเปนการทาบญตกบาตร รดนาสงข แลวกเลยงแขก”

(คณศรพร พลสข, สมภาษณ 23 กมภาพนธ 2558)

“งานประเพณทนสวนใหญกเปนประเพณแบบชาวพทธทวไป มงานสงกรานตงานลอยกระทง

อยางงานสงกรานตทชมชนบางนาผงนกมจดงานทกปในวนท13 เมษายน - 15 เมษายน กจดกนท

ตลาดนาบางนาผงนละ งานนเปนงานทชาวบานสวนใหญกมาชวยกนจดชวยกนทาในงานกจะจด

กจกรรมตางๆ มการแหขบวนสงกรานตจากวดบางนาผงในไปวดบางนาผงนอกไมกแหจากวดวดบาง

นาผงนอกไปวดบางนาผงใน สลบๆ กนไปในแตละป มการรดนาดาหวผใหญ ประกวดนางสงกรานต

ประกวดธดาชาง ประกวดธดาชางนแตกอนกไมมหรอกแตกปรบเพมขนมาใหเปนสสนอกอยางหนง

แลวกมพวกการแสดงดนตร การแสดงตลก ชมการละเลนพนบานอยางสะบามอญ แตจรงๆแลวสะบา

มอญนทนกไมไดมเลนแลวนะ เปนของทางพระประแดงเขา เราไปยมมาใชในการแสดง”

(คณสมศกด สาลรตน, สมภาษณ 1 มนาคม 2558)

5.3 ภมปญญำในชมชนบำงน ำผง

จากการสมภาษณอาจารยสมศกด สาลรตน อาย 54 ป ปราชญเกษตรของจ งหวด

สมทรปราการ ทเปนหนงในกรรมการศนยบรการและถายทอดเทคโนโลยการเกษตรประจาตาบลบาง

นาผงถงภาพรวมเกยวกบภมปญญาในบางนาผงนน อาจารยสมศกดไดบอกวา “ภมปญญาทองถนของ

ชมชนบางนาผงมดวยกนหลายหลายดานดวยกน ทงดานการเกษตร การดารงชวต ศาสนาประเพณ

ดานศลปวฒนธรรม การแพทย และการรกษาทรพยากรและสงแวดลอม อยางเรองของการทาเกษตร

สำนกหอ

สมดกลาง

65

ทเปนชมชนทมการทาการเกษตรการทาสวนกนมาตงแตในอดต การเกษตรแบบดงเดมทนจะเปนการ

ปลกไมเบญจพรรณ คอ ปลก มะพราว หมาก กลวย มะนาว สมเขยวหวาน ในบรเวณพนทเดยวกน

แตปจจบนนกลดนอยลงมประมาณ 20 เปอรเซนตทยงทาอย การทาสวนจรงๆจงๆนอยลง เพราะ

สภาพพนท สภาพอากาศเปลยนไป บวกกบการทคนเกาแกกตายไป คนรนใหมกไมคอยทาสวนกนหน

ไปรบราชการ ทางานบรษท ทางานโรงงานอตสาหกรรมกนซะเปนสวนใหญ แตถาถามวามการทา

การเกษตรอยไหม มนกยงมการทาการเกษตรอย แตรปแบบมนกเปลยนไปเปนการทาการเกษตรแบบ

ผสมผสานประมาณ 80 เปอรเซนต คอ เปนทาเกษตรรมรว การทาเกษตรขางบาน ททาเปนแบบน

เพราะมพนทนอย มการแบงพนทใหลก เมอลกโตแตงงานกแบงทดนใหไป ตอนนกเปนการปลกพชผก

สวนครวไวใชกนเอง และนาทเหลอไปขายทตลาด ความรในการทาการเกษตรปลกผกสวนครว หรอ

บางบานทยงปลกมะพราวปลกกลวย กไดรบความรสบทอดมาจากรนป รนยานนแหละ และกไดรบ

การศกษาการใหความรจากทตางๆมนกทาใหสามารถไดผลผลตทดขน”

การทาการเกษตรทาสวนของคนในพนทนจะทากนชวงเดอนกมภาพนธ-พฤษภาคมเพราะจะ

มนาทะเลหนนเขามา แตหากชวงใดททนาทะเลหนนเขามานานเกนไปไมมนาจากทางเหนอไหลลงมา

กจะทาใหประสบปญหา ทาใหไมสามารถทาการเกษตรได เนองจากเวลาททาการเกษตรคนในพนทน

จะใชนาจากแมนาเจาพระยาทไหลเขามายงคลองภายในชมชนในการทาการเกษตรหากใชนาประปา

จะทาใหเสยคาใชจายมากเกนไป

จะเหนไดวาภมปญญาดงเดมของทนจะเปนเรองของภมปญญาทางดานการเกษตรเพราะ

พนทนเหมาะแกการทาการเกษตร คนในอดตสวนมากจงเลอกทจะประกอบอาชพทาสวน ปลกพชผก

ความรตางๆจากทไดทาการทดลอง แกไขปญหา และซมซบมาจากประสบการณตางๆเหลานน กลาย

มาเปนภมปญญาดานการทาการเกษตรทสบทอดกนมารนตอรน แมจะมการทาการเกษตรลดนอยลง

ไปแตภมปญญาดานนกยงคงอยในชมชนบางนาผง

นอกจากภมปญญาดานการเกษตรแลวยงมภมปญญาเกยวกบการพบกระดาษ ตดกระดาษ

ฉลกระดาษ ใชประดบขบวนแหในงานประเพณสงกรานต หรอประดบตกแตงสถานทในงานวด งาน

บญบวชนาค การทาพวงมโหตรมาใชในการประดบตกแตงนนในงานบญนนมมานานแลวตงแตใน

สมยกอนโดยจะมรปแบบดอกไมทใช 2 แบบ คอ 1. พวงมโหตร จะตดจากกระดาษแกวหลายส ม

สำนกหอ

สมดกลาง

66

ลกษณะเปนพวงยาวผกตดกบไม แลวเสยบกบตนกลวยหรอตนมะละกอ เพอตกแตงประกอบเปนตน

ดอกไม หรอประดบตกแตงสถานท 2. ดอกไม ตดกระดาษแกวพบเสยบกบไมทาเปนกานดอก ม

ลกษณะเปนวงกลมซอนกนหลายชน หลายส ตามความตองการ ใชประกอบตนดอกไม หรอประดบ

ตกแตงสถานท

“การทาพวงมโหตรนมมานานแลวนะตงแตรอยกวาปกอนโนน เขาเอามาใชในการประดบ

ตกแตงเวลามงานบญกน อยางพวกงานบวช งานประเพณสงกรานตทมขบวนแหนกมการใชใช

พวงมโหตรตกแตงนะ นอกจากการทาพวงมโหตรแลวกมงานพบใบไมอยางพบใบมะพราว ใบจาก ให

เปนรปทรงตางๆ เชน พบเปนดอกไมใชประดบตกแตง พบเปนรปทรงกระเปาเพอเอาไวใสผลไม นก

เกยวของกบการทาสวน เพราะพวกใบจาก ใบมะพราว เขาจะเอามาพบเปนกระโปง เปนเครองมอท

ใชในการทาสวนแบบหนง จะมรปรางคลายๆกบกระเปาในปจจบน ใชใสผลไมเวลาเขาสวน”

สวนในดานของศลปวฒนธรรม ชาวบานบางนาผงยงคงมการสบทอดและอนรกษประเพณ

และวฒนธรรมดงเดมกนอย อยางดนตรไทย กยงมครเกาทมความถนดทางดานนๆสอนดนตรใหแก

เดกและคนทสนใจเรยนอย มศนยใหเรยนตามหมบาน ประเพณงานบญกยงคงปฏบตสบทอดอย

บางอยางทเลอนหายไป อยางประเพณตกบาตรนาผงกมการรอฟนขนมาใหม พวกศลปะจะเหนตาม

จตรกรรมฝาผนงของวดทงสองแหงคอ วดบางนาผงและวดบางนาผงนอก ทางองคการบรหารสวน

ตาบลบางนาผงและชาวบานในพนทกชวยบารงรกษากนเรอยมา

การจดการทรพยากรของชมชนบางนาผงมการดแลและอนรกษกนอยางจรงจง มการจดตง

กลมเพอดแลในเรองของสงแวดลอม โดยมคนรนเกาเปนแกนนาและชวนคนรนใหมมาเขารวม มการ

ประชมพดคยเพอหาวธการในการพฒนาและอนรกษทรพยากรเพอใหอยคชมชนไปอยางยนยาว การ

จดการและอนรกษทรพยากรนทางชาวบานบางนาผงไดรวมมอกบทางองคการบรหารสวนตาบลบาง

นาผงในการดแลจดการและมบรษท ปตท. จากด (มหาชน) เปนผใหการสนบสนน

“ในเรองการจดการทรพยากร ตอนนเนนอนรกษสงแวดลอม โดยมแกนนาเปนคนรนเกาเปน

ผรเรม และมการชกชวนคนรนใหมใหมาเขารวมชวยกนดแลรกษา เรองปาเรองนา ในชมชนกมปา

ชมชน ปานเปนของสวนรวมทใครจะมาใชกได จะเขาไปเกบของปา เกบสมนไพรมาใชกได แตตอง

ชวยกนดแลรกษา และเมอเอาไปใชแลวกตองมการปลกทดแทน ตนไม ในปาชมชนจะเปนไมพนถน

สำนกหอ

สมดกลาง

67

พวก ตนตนเปด ไมชายเลน ตนลาพ ตนจากของปาพวกนชวยสรางรายไดใหคนในชมชนดวย

เหมอนกน นอกจากไมพนบานยงมการเอาไมปามาปลกอยาง ตนตะเคยน ตนตะแบก เอามาปลกเพอ

อนรกษพนทสเขยวเอาไว มปาลาพใหหงหอยอย มการอนรกษและฟนฟหงหอยมสปอนเซอรคอบรษท

ปตท. จากด (มหาชน) มอาจารยดานกฏวทยา ทเปนผเชยวชาญเกยวกบแมลงมาชวยใหความรและ

ชวยฟนฟ และมชาวบานชวยกนรกษาดแล ดานสงแวดลอมนแมไมใชภมปญญาโดยตรงแตเปนสงท

อนรกษ สบทอด ในเรองของการจดการทรพยากรนา พนท 3 นา จด กรอย เคมทาใหบางทมนกเกด

นาเสยได หรอจากขยะทคนเขากนกน กกอใหเกดนาเสย ชาวบานแถวนจงชวยกนรณรงคและชวยกน

รกษาความสะอาดของแมนา ลาคลอง นอกการชวยกนดแล จะมการโยนจลนทรยบอล ททางชาวบาน

ไดเรยนรและทาขนมา ชวยในการบาบดนาเสยอกทาง”

ภมปญญาทางดานอาหาร ชมชนบางนาผงตงอยในเขตภาคกลางของประเทศ ดงนนดาน

อาหารการกนจงมลกษณะคลายกบคนสวนใหญในภาคกลางทจะทานอาหารจาพวกแกงตางๆ นาพรก

โดยจะไมกนรสชาตทเผดมากอยางภาคใตหรอภาคอสาน

“สวนเรองภมปญญาอาหาร คงสภาพเกอบจะเหมอนเดม มการประกอบอาหารกนเอง

อาหารกจะเปนอาหารภาคกลาง พวกแกง มสมน แกงบอน กะปคว ของหวานกยงทากนไดอย

ทองหยบ ทองหยอด ฝอยทอง ขนมลมกลน พวกนยงมการสบทอดสตรกนในครอบครวมาตงแตสมย

โบราณ วตถดบทนามาประกอบอาหารกมาจากสงทตวเองปลก ไปเกบไดจากปาเอง”

จากคาบอกเลาของอาจารยสมศกดจะทาใหเหนถงภาพรวมของภมปญญาของชาวบานบาง

นาผงวามภมปญญาในดานไดบางและแมสภาพแวดทางสงคมและสงแวดลอมไดเปลยนตามกาลเวลา

แตภมปญญาของคนในบางนาผงนนกยงอย ถงจะมเลอนหายไปบางแตกไดรบการรอฟนขนมาใหม

และภมปญญาทองถนยงไดรบการสนบสนนและมการพฒนาตอยอดออกไปอก

ภาพท 5.3 ภาพรานคาในตลาดนาบางนาผง

สำนกหอ

สมดกลาง

68

สนคาในตลาดนาบางนาผงแบงออกะไดเปน 4 ประเภท คอ สนคาทางการเกษตร อาหาร

สนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ และสนคาทวไป

สนคาดานการเกษตร

ในตลาดนาบางนาผงมรานขายสนคาทางการเกษตรอยหลายราน สวนมากจะจาหนายพชผก

ผลไมทหาไดในทองถนอยางเชน ผกบง สะเดา ชะอม ตาลง หมาก มะพราวออน เปนตน โดยคนท

ขายจะเปนคนในชมชนมาขายเอง หรอบางคนทไมมรานทตลาดกจะเอาผลผลตทตนไดมาฝากขายกบ

รานทรบฝากแทน ราคาของสนคาทนามาจาหนายนนกไมแพงมาก เพราะเปนสนคาทชาวบานปลก

กนเอง เอามาขายแบบไมมงหวงเอากาไร

“สนคาในรานนมทงทเปนของทปาปลกเองอยางพวกมะนาว มะพราว กบทมคนอนฝากมา

ขายอยางพวกกลวยนาวา มะมวง รานขายพชผกทนบางทกไมใชสนคาของเจาของรานคนเดยวหรอก

เปนสนคาของคนใชชมชนเขามาฝากวางชายกน เรากคดคารอยละสบหาอยางขายได 100 บาทกคด

15 บาท แตถาสนทกนมาก บางทกไมคด”

(คณดวงมาลย, สมภาษณ 7 มนาคม 2558)

นอกจากนยงมการขายผลตภณฑทแปรรปมาจากสนคาทางการเกษตรอยางกลมบางนาผง

พอเพยงกลมนจะเปนกลมทรวมตวขนเพอผลตสนคาตางๆทไดเรยนรมาจากศนยการเรยนรทางเกษตร

ทจะวธในการแปรรปสนคาทางการเกษตรใหเปนผลตภณฑในรปแบบอน สนคาทนามาวางขายจะเปน

สนคาทชาวบานทง 11 หมไดผลตขนมาอาทเชน สบฟกขาว แชมพจากสมนไพร นายาล างจาน ฯลฯ

ชาวบานจะผลตสนคาตางๆแลวนามาฝากขาย มการคดคาฝากรอยละสบหาจากราคาสนคาทขายได

อยางขายได 100 บาท จะคดคาฝาก 15 บาท เพอนามาเปนคาจางใหแกคนทมาเฝารานในวนทมการ

เปดตลาด โดยคนเฝารานในแตละอาทตยกจะมการผลดเปลยนหมนเวยนกนไปอาทตยละ 2 คน ใคร

วางกมาทา จะไมมการจางใหมาเฝาประจาเพอเปนการกระจายรายไดใหแกสมาชกในกลมดวย

จากการไดสมภาษณคณเออมพร บรรจงเพยร อาย 62 ป และคณวมลรตน แสงอไร อาย 56

ป สมาชกกลมบางนาผงพอเพยงทงสองทานไดใหสมภาษณวา “โครงการนเรมมาจากการทปตท. ได

สรางโครงการ 84 ตาบล วถพอเพยงขน ตงแตป พ.ศ.2550 มการลงพนทเพอหาคนมารวม ตอนแรกม

สำนกหอ

สมดกลาง

69

การทาบญชครวเรอน และทาตามแนวพระราชดาร ชวนกลมคนเขารวม แลวพาไปดงานและกลบมา

ลองทาเอง กลองทาผดถกดกอน ทง 11 หม แลวแตหมไหนจะทาอะไรออกมา แตกไมไดทาออกมาทก

หม โดยจะเอาสตรทไดเรยนรมาประยกตใชกบสงทมอยในทองถน ผลตภณฑทขายกจะมสบฟกขาว

นายาจลนทรย แชมพจากสมนไพร นายาถพน นายาลางจาน ฯลฯ โดยตอนแรกททากทาเองใชเอง

กอน ตอมากมการผลตเพมขนแตกไมรวาจะไปขายทไหนทางอบต.เลยใหมาขายทตลาดนาน โดยไม

เสยคาใชจาย โดยจะจางใหคนมาขาย โดยคนทมาขายจะเปนสมาชกในกลม มรายไดวนละ 200 บาท

คนทเปนสมาชกสามารถนาของทตนทามาฝากขายทราน นอกจากพวกแชมพ สบ แลวทรานยงม

พชผกสวนครว ทชาวบานปลกนามาวางขายอกดวย โดยทางรานจะเปนคาวาง รอยละสบหา ขายได

100 บาท คดคาวาง 15 บาท นอกจากนคนทสนใจสามารถเขามาเรยนรทศนยการเรยนรทตงอย

ภายในตาบลใกลกบบรเวณตลาดนาได”

สนคาเกยวกบอาหาร

นอกจากสนคาดานการเกษตรแลวยงมรานขายอาหารมากมายหลายหลายอยางใหไดเลอก

ซอและเลอกรบประทานอยางรานกวยเตยว ขาวขาหม สมตา นาพรก ไขปลาหมกหอใบตอง แกงบอน

ปลาทตมเคม ฯลฯ หรอจะเปนรานขายของหวานตางๆอยางขนมถวย ขนมจาก ลกจากลอยแกว

ทองหยบ ทองหยอด เปนตน ซงอาหารทขายอยในตลาดนานนกเปนอาหารฝมอชาวบานททาเองขาย

เอง เปนภมปญญาของชาวบาน วตถดบทใชในการประกอบอาหารกเปนวตถทมอยในชมชน

ภาพท 5.4 ภาพรานบางน าผงพอเพยง

สำนกหอ

สมดกลาง

70

อยางรานไขปลาหมกหอใบตองของคณวรรณกรนวลสะอาด อาย 38 ป ไดเลาวา “การขาย

ปลาหมกนเรมจากคณแมกบคณพอเปนคนทามากอนเปนเวลาเกาป แตกอนททานทงสองจะมาขายไข

ปลาหมกนนทบานเคยทาการเกษตรควบคไปกบงานสวนตวมากอน คณพอทางานอาชพหลกเปน

วศวกร อาชพรองคอทาสวน สมยกอนจะปลกกลวยหอม กลวยนาวา สมเขยวหวาน แตตอมากเลกทา

สวนไปเหลอแตปลกกลวยอยางเดยว เพราะมการตดถนนเขามาทาใหไมสามารถทาสวนตอไดจง

เปลยนมาหาทาอยางอนแทน”

กอนทจะมาขายไขปลาหมกนคณพอของคณวรรณกรไดเรมตนจากการศกษาหาขอมลเกบไว

วาจะทาอะไรทสามมารถนามาใชกบวตถดบทมอยในพนทของเองไดบาง จงเกดความคดมาวาจะทาไข

ปลาหมกหอใบตอง เพราะใบตองนนหางาย มคณประโยชนมากมายอยางแตกอนนนกมการนาใบตอง

มาใชเปนภาชนะสาหรบใสขนมหรออาหารตางๆเนองจากมความทนทานตอความรอน และมหลาย

ขนาดใหเลอกใชไดตามตองการ และยงชวยลดคาใชจายไดอกจงมความคดทวาควรจะนาใบตองมาใช

ในการหอไขปลาหมกเพอนาไปปง ซงความคดนกประสบผลสาเรจเพราะใบตองนอกจากจะทนรอน

แลวนาทอยในใบตองนาจะทาใหผวไขปลาหมกไมแหงและนมนาทาน นอกจากนยงมกลนหอมอกดวย

โดยจะใชใบตองจากกลวยนาวามาทาเพราะวาใบตองจากกลวยมยางจะทาใหรสชาตเปลยน ไข

ปลาหมกทใชนนจะใชไขปลาหมกกลวยทาเทานน เพราะไดมการลองนาไขปลาหมกชนดอนมาทาด

แลวแตไขปลาหมกชนดอนนนจะมกลนคาวกวาไขปลาหมกกลวย ทาใหมกลนไมนารบประทาน ไข

ปลาหมกจะสงผานพอคาคนกลางหมด โดยจะสงมาจากจงหวดสราษฎรธานบางและประเทศอนเดย

บาง โดยจะไปรบททาเรอคลองเตย ในตอนแรกทเรมขายไขปลาหมกหอใบตองนนคณพอกบคณแม

เปนคนตดตอหาลกคาและสถานทขายเองทงหมด ทามากอนทจะมตลาดบางนาผงเกดขน ตอมาเมอม

ตลาดนาผงเกดขนจงไดนามาขายทตลาดดวย ในวนธรรมดาจะเตรยมทาของไปขายทจะตลาด จะ

เรมทาวนองคาร พธ จะนาไขปลากหมกมาหอใบตองเสยบไมไวเตรยมนาไปปงขายในวนเสาร-อาทตย

ทตลาดนาเปดทาการ ชวยกนทาในครอบครว การขายไขปลากหมกนถอเปนรายไดหลกของครอบครว

นอกจากนทบานยงเปดรานขายของชาหารายไดเสรมอกทางหนงดวย ปจจบนนตวเองเปนคนไปขาย

ไขปลาหมกทตลาด คณพอกบคณแมจะอยทบานขายของทราน

สำนกหอ

สมดกลาง

71

รานขนมถวยแมประคองของคณประคอง รอดคลองตน อาย 83 ปรานขนมถวยของคณยาย

ประคองเปดขายครงแรกในตลาดนาบางผง แตเดมทบานของคณยายประคองมการท าขนมไทย

โบราณหลายชนดอยางขนมถวย ขนมตม ขนมใสไส เปนตน สตรในการท าขนมเปนสตรทคณยาย

ไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ ขนมทคณยายท าสวนมากจะท ากนกนเองในครอบครว และ

ท าไปชวยตามงานตาง ๆ เชน งานวด งานบวชนาค งานศพ คนทไดชมขนมทคณยายท าตางบอก

กนวาอรอย คณยายและลกจงมความคดทจะเปดรานขายขนมแตไมทขายและเมอป พ.ศ. 2547 ม

การเปดตลาดน าบางน าผง คณยายประคองและลกหลานจงไดท าการเปดรานจ าหนายขนมไทยท

ตลาดนนเอง เพอใหบคคลอนไดทาน เปนการอนรกษภมปญญาดงเดม และสรางรายไดเสรม

ใหกบครอบครว”

“ทบานทาขนมมานานแลวละ สตรขนมเปนสตรโบราณทไดรบการถายทอดมารนตอรน

จรงๆ ยายกทาขนมไดหลายอยางนะ แตถนดทาขนมถวยมากทสด ขนมททากทากนกนเองใน

ครอบครว มเอาไปชวยงานศพบาง งานบวชบาง จนเมอมการเปดตลาดนาบางนาผงนละ ถงไดเปด

รานขาย”

ภาพท 5.5 ภาพรานขายไขปลาหมกหอ

ใบตองในตลาดนาบางนาผง

ภาพท 5.6 ภาพตอนคณวรรณกรกาลงหอไข

ปลาหมก

สำนกหอ

สมดกลาง

72

สวนในการทาขนมถวยจะม 1. แปงขาวเจา 2. มะพราวขด 3. น าตาลมะพราว4.น าใบเตย

5. น าสะอาด 6. เกลอ

ขนตอนการท าขนมถวย คอ เรมจากผสมแปงขาวเจา น าสะอาด น าใบเตย และน าตาล

มะพราว นวดใหละเอยดอยาใหจบเปนกอน ใหมความขนพอหยอดได คนกะทในน าสะอาดใหได 2

ถวยตวง ใสเกลอปน ชมรสใหมความเคมเลกนอยโดยผสมแปงขาวเจาเลกนอยคนใหละลายจนเขา

กน จงตกแปงทผสมแลวหยอดใสถวย (ทเตรยมไวในลงถง) เพยงครงถวย ยกขนตงบนเตาไฟ (ใช

ความรอนปานกลาง) ประมาณ 15 นาท เมอตวแปงสกแลว ตกกะทหยอดหนาใหเตมถวย นงตอ

ใหสกใชเวลาอกประมาณ 15 นาท ดใหหนากะทแหง และแตกมน เวลารบประทานใชไมไผแคะ

ออกจากถวย

สนคาหนงต าบลหนงผลตภณฑ

ในตลาดนาบางนาผงมรานขายสนคาทเปนรานผลตภณฑทางภมปญญาของคนในชมชนอย

ดวยกนหลายรานและยงมสนคาทเปนผลตภณฑของชมชนอนในจงหวดสมทรปราการอกดวย แตใน

ทนจะยกมาเฉพาะรานทเปนผลตภณฑของคนในชมชน อยางรานผลตภณฑจากผกตบชวาของคณกน

ตา สบวงษ อาย 47 ป ทจะขายผลตภณฑททามาจากผกตบชวา ซงการทาผลตภณฑนขายไดนน คณ

กนตา ไดบอกวา “ทมาทาผลตภณฑนขายกเพราะในสมยเดกนนไดเหนและไดเรยนรการสานเสอกก

มาจากคณยายเลยซมซบ ทาใหรสกวาชอบงานดานน ทาแลวมความสข มความภาคภมใจกบสงท

ตวเองทา เพราะเปนมรดกทางภมปญญาทสบทอดกนมารนตอรน เปนความภมใจทไดรกษาภมปญญา

นไวตอไป”

คณกนตาไดรบความรและการฝกฝนในเรองการทอเสอนมาจากคณยาย แตเมอปจจบนกกหา

ไดยากขนจงไดเปลยนมาเปนการนาผกตบชวามาใชสานเปนสงประดษฐตางๆแทน ทคณกนตาหนมา

เลอกใชผกตบชวาในการสรางผลตภณฑกเพราะผกตบชวานนมเสนใยสง เขารปไดงายกวา นมกวา

และสามารถยอมสไดงายกวา ตางจากกกทไมสามารถดดรปได ตองทาเปนทรงตรงๆอยางเดยว และ

ผกตบชวาเมอนามาทาเปนเกลยวจะแนนกวา แตกมปญหาบางในเรองของการนามาทาเปนหหว

กระเปา เพราะเมอใชไปนานๆเสนใยของผกตบชวาจะมการยดทาใหหวลาบาก เสยทรงไปบา ง จงม

การนาหนงเขามาชวยในการทาเปนหหวกระเปา ผกตบชวานน แตกอนกเอามาจากในบรเวณพนทแต

สำนกหอ

สมดกลาง

73

เดยวนกไมคอยมแลวจงตองสงมาจากสพรรณทมการเพาะปลกผกตบชวาสงขายโดยเฉพาะ ซง

ผกตบชวาทปลกสงขายนจะมลกษณะและคณภาพทดกวาทขนตามธรรมชาตทวไป เพราะทปลกสง

ขายนนเขาจะปลกเปนบลอก ทาใหผกตบชวากเปนกลมและโตขนไปในแนวสง ไมกระจดกระจายแบบ

โตตามธรรมชาต ทาใหนามาผลตสนคาไดมากกวา ในเรองของกระบวนการผลตคณกนตาไดเลาวา

“การสานกระเปา สานรองเทา กมรปแบบและวธการคลายกบการสานเสอกกนนแหละ เวลาสาน

กระเปากจะใชมอเปลาในการสานและสานเปนลวดลายตางๆตามแตทเราตองการข นตอนการทาจะ

คลายๆกบตอนนากกมาสานเสอเหมอนกนนะ ตองเอาผกตบชวาทไดมานนมาตากแลวอบ จากนนก

จะนามายอมส โดยใชสยอมกกในการยอม ไมสามารถใชสยอมผาได เพราะมนซมแตเสนใยไมซมผว

มนมเคมจะทาใหสทไดออกมาเปนทโทน ดไมสวย แตกมคนชอบสแบบนอยนะ”

วธการทากระเปาจากผกตบชวานนจะมวธการทาทคลายกบการสานเสอกกคอ จะใชมอเปลา

ในการทาไมไดใชอปกรณใดชวย ผกตบชวาทนามาสานนนควรเลอกลาตนทมคณภาพมขนาดตงแต

60 เซนตเมตร ขนไป ความออนแกของลาตนจะมผลตอสผวของผลตภณฑ ถาเปนตนแกเมอตากแหง

แลวจะเปนสนาตาลแก ถาตนออนเมอตากแหงแลวจะเปนสขาวนวล ตดลาตนมาใชควรตดถงปลาย

โคนและตดใหถงปลายใบเพอจะไดกานของผกตบชวายาวเตมท จากนนกนามาลางดวยนาสะอาด

นามาไปตากใหแหง แลวนามารดใหเรยบ

วธการทากระเปานนคณกนตาไดเรยนมาจากศนยฝกอาชพกรงเทพมหานคร สาขา

มหาวทยาลยราคาแหง ตอมากไดนาความรนนมาปรบเปลยน ปรบแบบ พฒนาไปเรอยๆ มการขยาย

ขอบเขตผลตภณฑจากกระเปาไปเปนรองเทาเปนหมวกในการถายทอดความร มการเปดใหคนทวไป

เขามาเรยนได คนทสนใจจะมาเรยนสามารถโทรมาสอบถามรายละเอยดไดทเบอรโทรศพททไดไวใน

บรเวณหนารานทตลาดนาบางนาผง สวนใหญทคนทมาเรยนนนจะเปนนกเรยน นกศกษา ทมาทา

โครงงานหรองานวจยเกยวผลตภณฑเครองจกรสาน สวนใหญจะมาเรยนในวนเสาร-อาทตย ซงเปนวน

เปดทาการของตลาดนาบางนาผง ดงนนจงมการเรยนการสอน ณ รานทขายผลตภณฑทอยในตลาด

นาบางนาผง จะใชเวลาในการสอนประมาณหนงวน ลายทสอนจะเปนรายพนฐานทวๆ ไป โดยจะเรม

สอนตงแตเชาประมาณ 9.00 นาฬกานอกจากจะสอนทตลาดนาแลวกมรบจางไปสอนตามโรงเรยน

ตามสถานทตางๆ ราคากคดตามราคาของทนาไปใชในการสอน เชน ราคาทนอยท 10 บาท กคดคา

สอน 40 บาท เพราะของทนาไปประกอบการสอนนนจะยกใหแกผเรยนไปเลย ในเขตพนทนกไดไป

สำนกหอ

สมดกลาง

74

สอนในโรงเรยนวดบางนาผง เมอสอนเสรจบางทเดกกจะนาความรทไดนาไปสอนมาทาสนคาแลว

นามาฝากขายทรานดวย

กลมวสาหกจบานธปสมนไพรของกลมแมบานตาบลบางนาผงโดยการนาของคณกญญาพร

นวลสะอาด เปนสนคาทไดรบความนยมและการตอบรบจากตลาดภายนอกเปนอยางมาก จนไดรบ

รางวลสนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ ระดบ 4 ดาว เมอป พ.ศ. 2547 ปจจบนกลมมสมาชกทงหมด

11 คน มวตถประสงค 1.)เพอสรางรายไดเสรมใหแกครอบครวและคนในชมชน 2.) เพอนาสมนไพรท

มอยในทองถนมาแปรรปใหเกดประโยชนสงสด 3.) เพอสรางความสามคค การมสวนรวมใหเกดขนใน

ชมชนและสรางแหลงเรยนรภมปญญาทองถน 4.) เพอสรางระบบเศรษฐกจชมชนพงตนเองใหเกดขน

ในชมชน สถานททาการตงอยบานเลขท 22 หมท 3 ตาบลบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวด

สมทรปราการหรอเรยกกนอกชอหนงวา บานธปสมนไพร

“กลมนตงขนมากเพอทจะชวยชาวบานใหมรายไดสามารถอยไดดวยตนเองนเปนจดประสงค

อยางแรกเลยนะ เพราะจะชวยใหคนมงานทา คนแกทอยทบานเฉยๆกทาได เปนการหารายไดเสรม

เปนการกระจายรายไดสชมชน และเปนการอนรกษสมนไพรพนบานทมประโยชนเอาไว”

ภาพท 5.7 ภาพคณกนตาและผลตภณฑจากผกตบชวาของทางราน

สำนกหอ

สมดกลาง

75

กลมวสาหกจบานธปสมนไพรนไดเรมกอตงเมอ พ.ศ.2524 ท หมท 10 ตาบลบางนาผง ม

สมาชกครงแรก 20 คนแตการดาเนนงานและกจกรรมของกลมยงไมตอเนองเพราะเกดจากปจจย

หลายประการ เชนสมาชกมการยายถนฐาน สมาชกไมมความถนดในกจกรรมบางอยาง จนกระทงป

พ.ศ. 2542 ภายใตการดาเนนงานของ คณกญญาพร นวลสะอาด ซงเปนผนากลมไดเขาไปศกษาดงาน

ของกลมแมบานเกษตรกรจงเกดความคดรเรมผลตภณฑอบตวดวยสมนไพรและไดดาเนนการสกระยะ

หนงจนกระทงป พ.ศ. 2544 คณกญญาพร ไดไปเรยนวธการทาธปหอมสมนไพรโดยมวทยากรจาก

หนวยงานภาครฐมาใหการฝกอบรม และไดนามาลองฝกทาด ในชวงเรมแรกนนยงไมสมารถทาได

สาเรจเพราะสมนไพรทนามาใชมราคาสงจงทาใหตนทนในการผลตสงขนตามไปดวย จงไดลองคด

คนหาวธใหมโดยคดวาควรนาสมนไพรทหาไดงายและมจานวนมากในทองถนมาประยกตใชเชน

ตะไคร มะกรด สะเดา ขมนชน และมะนาวมาทาเปนสวนผสมแทน เพอชวยลดตนทนและทาใหสนคา

มความแตกตางไมเหมอนทอน จงไดเสนอความเหนกบทางกลม ซงเมอไดมาประชมปรกษากน ตางม

ความคดเหนตรงกนวาการทจะทาใหผลตภณฑแตกตางไมเหมอนทอนกนาจะเพมสรรพคณบางอยาง

ลงไปในตวธป ใหนอกเหนอไปจากการทาใหธปมกลนหอมเพยงอยางเดยว จงมความคดวาควรจะทา

เปนธปหอมสมนไพรไลยง เพราะวธการไลยงในสมยกอนนนเปนการนากากมะพราวมาจดสมควนไล

ยง และกมการนาสมนไพรมาใชไลยง โดยจะนาเปลอกสม มะกรด หรอมะนาวมาตากแหงแลวเอาไป

เผาในชวงเยนทาใหเกดควนไฟเพอไลยง แตการทาแบบนจะทาใหเสยงตอการเกดไฟไหมและ

กอใหเกดมลพษได เลยนาเอาความรนมาผนวกรวมกบความรเรองการทาธปทไดเรยนมาทาเปน

ผลตภณฑธปหอมสมนไพรไลยงขนหลงจากไดลงมอทดลองทาเสรจแลวกแจกใหชาวบานใหไปทดลอง

ใชดวาผลตภณฑนมขอดขอเสยอยางไรบางเพอทจะไดนาคาตชมเหลานนมาปรบปรงแกไขและพฒนา

ใหผลตภณฑมมาตรฐานทดขน หลงจากการลองผดลองถกหลายครง จงมาลงตวทรปทรงกรวยใหญ

เนองจากตดไฟงาย จดแลวไมมยง เพราะกลนแรง ใชไดดทสดในทโลงแจงแลวมาคดตอวา จะทา

อยางไรใหกลนเบา เพอใชในบาน จงทาธปหอมสมนไพรแบบเสนขน โดยใหกลมสมาชก ทาเปนอาชพ

เสรม ธปหอมสมนไพรแบบเสนทกลมสมาชกทานจะมลกษณะเปนเสนยาวคลาย ๆ ธปแตใหญกวา

และมความสวยงามมากกวาเพราะปนดวยมอไมเหมอนธปทวไปทผลตดวย

“เรมแรกเลยกลมเราไมไดทาธปสมนไพรมาตงแตแรกหรอกนะ เปนการกอตงขนมาเพอ

อนรกษพชสมนไพรในทองถนและหาทางพฒนาตอยอดความรเกยวกบสมนไพรวาสามารถจะนาเอา

สำนกหอ

สมดกลาง

76

มาทาอะไรไดมากวา แตกยงไมมความคบหนาสกเทาไหรนก เพราะวามปญหาหลายอยาง จนเมอป

พ.ศ. 2542 ชวงนนไดไปดงานของกลมแมบานเกษตรกรมา จงมการเรมทาผลตภณฑผงอบตวดวย

สมนไพรทไดเอาความรเกยวกบสมนไพรทมอยในพนทมาใช เชน ขมน ตะไคร มะกรด แตพอทามาได

สกระยะกรสกวาคนไมคอยนยมใชกน พอดกบชวงนนไดไปเรยนวธการทาธปหอมสมนไพรจาก

หนวยงานภาครฐมาใหการฝกอบรม เลยไดนามาลองทาด ชวงแรกกทาตามสตรทเขาสอนมาเลย แตก

ทาไมไดเพราะสวนผสมของสตรทเขาใหมามราคาแพง เลยคดหาวธใหม โดยการนาสมนไพรทมอยใน

พนททเคยนามาใชทาผงอบตวเอามาลองทาด กลองผดลองถกปรบวธทาอยนานจนออกมาเปนธป

หอมสมนไพรแบบปจจบนนละ”

(คณกญญาพร นวลสะอาด, สมภาษณ 14 ธนวาคม 2558)

วตถดบหลกทใชในการผลต คอ สมนไพรตาง ๆ ทมอยทองถนดงตอไปน 1.ผวมะกรดปน

25%2. ตะไครหอมปน 25%3.ใบสะเดาแหงบดละเอยด 20% 4.จนทนเหนยว 5% (เปนยางไมชนด

หนงบดละเอยด เมอถกนาจะเหนยว) 5.จนทนขาว 10% (เนอธป) 6.ผงกะลามะพราว 5% 7.พมเสน

5% (กลนหอมทาใหหายใจโลง) 8.) สผสมอาหารเลกนอย

ในกรรมวธการผลต จากการสมภาษณ คณปาสมคด สนนาค อาย 57 ป และคณปาวงเดอน

ประดษฐด อาย 59 ป ทเปนสมาชกของแมบานตาบลบางนาผงทาใหทราบกรรมวธและขนตอนในการ

ผลตโดยละเอยด ดงนเรมจากนาสวนผสมทงหมดผสมใหเขากนและนวดกบนาใหนมมอเหมอนกบแปง

ขนมอยาใหเปยกแฉะจนเกนไป สาเหตทใสสผสมอาหารแทนสเคมเนองจากในการนวดตองใชมอและ

ถาใชสเคมอาจซมเขาทางผวหนงเปนอนตรายได และเมอนวดไดทแลวนาไปทาเปนรปทรงตางๆ เชน

ทาเปนรปกรวย ขนาดเลก ใหญตามตองการ โดยทาแบบพมพคอการใชเสอนามนทาเปนรปกรวย

ความยาวประมาณ 3 นว เสนผาศนยกลางของปากกรวยประมาณ 1.5 นว จากนนตกสวนผสมทนวด

ไดใสลงไปในกรวย แลวทาใหบรเวณปากกรวยเปนโพรงเลกนอย จากนนนาไปควาตากแดดไว 2 - 3

แดดใหแหง นาไปอบในตอบอณหภม 100 องศาเซลเซยส ประมาณ 3 ชวโมง บรรจหบหอ 10 ชน

ขายสงราคา 15 บาท(ขายปลก 20 บาท) แตละชนจดไลยงไดประมาณ 30 นาท หรอหากตองการทา

เปนเสนกนาไมไผสาหรบทาเปนแกนธปจมนา แลวจมจนทนเหนยวกบขเลอย แลวนาไปตากแดดให

สำนกหอ

สมดกลาง

77

แหง หลงจากนนนาสวนผสมทนวดไดทแลวมาพนกบแกนไมไผ แลวนาไปตากแดดและอบใหแหง

บรรจในภาชนะเพอจะจาหนายตอไป

“วธทาธปนกไมยากหรอก กอนอนเรากตองเอาสวนผสมทงหมดมานวดเขากบนาจนไดท

แลวเอาสวนผสมทนวดจนไดทแลวไปทาเปนรปทรงตางๆ ตามแตเราตองการ จากนนกนาไปตากแดด

ใหแหง แลวเอาไปอบตอ ถาจะทาเปนธปแทงยาวๆ กเอาไมไผไปจมนาแลวกเอาไปจมจนทรเหนยวกบ

ขเลอย แลวเอาไปตากใหแหง จนทรเหนยวกบจนทรขาวนเราสงซอเอาจากรานขายเครองสมนไพร

แถวเยาวราชนะ ไมไดทาเอง”

(คณสมคด สนนาค, สมภาษณ 14 ธนวาคม 2557)

กลมธปหอมสมนไพรมแหลงจาหนายผลตภณฑอย 3 ประเภท คอ ตลาดในชมชน ตลาดนอก

ชมชน ตลาดในระดบประเทศตลาดในชมชนนน จะเปนตลาดทขายใหเฉพาะกบคนในพนท คนใน

ชมชนเมอมการตองการทจะบรโภค สวนใหญจะมาซอทบานธปสมนไพรเอง แตทางกลมไดฝากขาย

ตามรานคาตางๆทอยหางจากชมชนดวย เพอเปนการอานวยความสะดวกใหแกคนทอยหางจากบาน

ธปสมนไพร สวนตลาดนอกชมชน สวนใหญจะเปนการขายสงใหกบผประกอบการภายนอกโดยผซอ

จะเขามารบผลตภณฑทบานธปสมนไพรเอง โดยไมตองมการบรรจภณฑดวย เพราะผซอนาไปบรรจ

ภณฑและตดยหอเปนของเขาเอง และตลาดทจาหนายใหกบคนนอกอกทหนง คอ ตลาดนาบางนาผง

สวนใหญจะจาหนายใหกบนกทองเทยวทมาเทยวชมตลาดนา และตลาดในระดบประเทศ ทางกลมม

การจดจาหนายในงานแสดงผลตภณฑตางๆทหนวยงานภาครฐจดแสดงขน นอกจากน ยงม

ผประกอบการบางรายนาผลตภณฑกลมสงไปจาหนายถงตางประเทศ

กลมธปหอมสมนไพรเปนกลมทมสมาชกซงเปนชาวบานในชมชนรวมกนจดตงขนและม

ชอเสยงดานการทาธปหอมสมนไพร นอกจากน บานธปสมนไพรถอไดวาเปนสถานทหลกทใชในการ

สาธตและถายทอดภมปญญาของอกดวย เชน การทาธปหอมสมนไพร การทาผาบาตก การทาพวงมะ

โหตร การจกสานผกตบชวา โดยจะมชาวบานทมองคความรทางภมปญญาในดานตางๆมาเปน

วทยากร สถานททใชเปนแหลงเรยนรและถายทอดภมปญญาตางๆนนจะเปนบานของคณกญญาพร

เอง โดยบานธปถกจดสดสวนออกใหเปน 3 สวนม ชนบนของบานจะเปนทอยอาศย ใตถนบาน

แบงเปนสวนเอาไวโชวผลตภณฑจากกลมแมบานในชมชน และมสวนของจกรยานทเอาไวใหเชาอก

สำนกหอ

สมดกลาง

78

สวนหลงบานมเรอนรบรองและโตะอาหารยาว เพอไวรบแขกไดประมาณ 30 คน และถดออกไป

ดานหลงบานจะเปนทสาหรบผลตธปหอมสถานทนจงเปนแหลงศกษาดงานสาหรบนกเรยน นกศกษา

ผทสนใจ และนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาตทมาเยยมชมอกดวย

สนคาทวไป

สนคาทวไปทขายในบางนาผงน จะเปนสนคาจาพวกเสอผา รองเทา กระเปา เครองประดบ

และอปกรณโทรศพทมอถอ เปนสนคาทสามารถพบเหนไดทวไป

นอกจากการสมภาษณพดคยกบพอคาแมคาทอยในตลาดนาบางนาผงแลว ผวจยยงได

สมภาษณผทมาทองเทยวตลาดนาแหงนอกดวย โดยนกทองเทยวทมาเทยวทนนนสวนใหญจะมากน

เปนครอบครวหรอมากบกลมเพอน ทมาเพราะไดยนวาเปนตลาดนาทอยไมไกลจากกรงเทพฯ เปน

สถานททมความรมรน และยงสามารถรกษาวถชวตแบบรมคลองเอาไวได

“บานอยสมทรปราการ แถวถนนเทพารกษ รจกตลาดบางนาผง จากรายการโทรทศน ตลาด

สดสนามเปาเลยอยากมาลองเทยวดวามอะไรบาง ทนาสนใจ สวนของทไดซอและไดลองชม กมไข

ปลาหมกหอใบตอง นาพรกตางๆ ขนมหวาน สวนตวแลวรสกประทบใจตลาดแหงนเพราะผคนเปน

มตร ยมแยมแจมใส เปนกนเองกบลกคา มสงทนาสนใจ มความเปนธรรมชาต รมรน”

ภาพท 5.8 ผลตภณฑธปหอมสมนไพร

สำนกหอ

สมดกลาง

79

(จารพฒน, สมภาษณ 2 พฤษภาคม 2558)

“ทพกสวนตวอาศยอยคอนโดแถวอดมสข รจกตลาดบางนาผงเพราะเพอนชวนมาเดน ครง

แรกทมากไมไดรจกเทาไหรแตพอไดมาเดนกรสกชอบ เนองจากตลาดมความเปนธรรมชาต เปนตลาด

ทยงอนรกษสงแวดลอม มการนาใบตองมาหอ อาหารทาจากธรรมชาต สวนทชอบมาเดนกจะเนนเปน

พวกของกน เชน ขาวเหนยวมลหลายส ทนาสจากธรรมชาตมาใชในการทา ขนมจาก ของทานเลน

สวนมากกจะมาประมานเดอนละครงหรอสองถงสามเดอนครงถามเวลา”

(กลกาญจน, สมภาษณ 2 พฤษภาคม 2558)

“พกอาศยอยแถวออนนช เปนคนนครปฐม แตมาทางานแถวบางนา เลยไดมโอกาส รจก

ตลาดแหงนเพราะเพอนททางานพามา มาครงนเปนครงแรก โดยสวนตวแลวจะชอบมาเทยวพวก

ตลาดหรอตามวดมากกวาเดนหาง มาทนครงแรกกรสกประทบใจ เพราะชาวบานแมคาใจด มของ

ตางๆ ใหลองชม บางอยางกไมเหนทวไป เชน ขนมมาฮอ หอยทอดขนมครก แลวตวตลาดมคลองไหล

ผาน มตนไมเยอะมทนงใหพก มดนตรใหฟง ถามโอกาสคราวหนาสวนตวกคดวาจะมาทนอกครง ”

(อลษา , สมภาษณ 2 พฤษภาคม 2558)

“บานอยแถวกรงเทพ ถนนสขมวท มาทนเปนครงทสาม เนองจากประทบใจครงแรกทมา

สวนตวชอบเพราะ เปนคนชอบตนไม ชอบทาสวน มาทนเหนมตนไมขาย เลยอยากมาเดนเลอกดและ

ซอของเกยวกบตนไม ดอกไม และยาอาหารเสรมตางๆ พวกนายา จลลนทรยรดตนไม คนขายตนไม

ทนมความรเกยวกบตนไมเปนอยางด ใหความรในการปลกและดแลรกษาตนไมดอกไมได เพราะ

สวนตวคนขายเองกปลก เลยชอบมาพดคยแลกเปลยนความรเกยวกบตนไมทตลาดแหงน อกทงราคา

ไ ม แ พ ง ถ า เ ท ย บ ก บ ท อ น แ ถ ม ค ณ ภ า พ ย ง ด ก ว า ก น ห ล า ย เ ท า ต ว ”

(นาวา, สมภาษณ 2 พฤษภาคม 2558)

สำนกหอ

สมดกลาง

80

“อาศยอยแถวบางนา สวนตวมาเดนตลาดทน หลายครงแลว รจกตลาดบางนาผงจาก

รายการโทรทศน เลยลองเดนทางมาเทยวชมตลาด ตามทรายการแนะนา โดยสวนตวมาครงแรกก

ประทบใจเพราะชอบบรรยากาศของตลาดมความเปนธรรมชาต วถชวตผคนยงเปนแบบเดม ชอบมา

หาของกนและเดนเลนดของพวก ธปหอม เทยนหอม ทเปนเอกลกษณของเคา สนคาพวกโอทอป จะ

ชอบดและซอกลบไปเกอบทกครง และทชอบอกอยางกคอเวลาเดนเหนอยๆ กมสวนเลกๆ ทจดไวให

นงพกพรอมกบมดนตรใหฟงมนกรองมารองเพลง โดยนกรองทรองกคอชาวบานทนนเอง”

(รฐพร, สมภาษณ 2 พฤษภาคม 2558)

สำนกหอ

สมดกลาง

81

บทท 6

วเครำะหและสรปผลกำรวจย

การวจยครงนเปนการวจยเรอง ภมปญญาทองถนในตลาดนาบางนาผง ตาบลบางนาผง

อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ โดยมวตถประสงคเพอศกษาบรบทชมชน สภาพสงคม

เศรษฐกจ วฒนธรรม วถชวต และภมปญญาทปรากฏอยในตลาดนาบางนาผง โดยเครองมอทใชใน

การเกบขอมล คอ การสมภาษณผใหขอมลหลกแบบเจาะลก การสงเกตแบบมสวนรวม และไมมสวน

รวม และอาศยขอมลจากเอกสารทมอยในชมชน ซงผลการศกษาสามารถสรปไดดงน

6.1 ขอมลบรบทชมชน สภาพสงคม เศรษฐกจ วถชวตและวฒนธรรมของชมชน

6.1.1 สภาพสงคมและเศรษฐกจ พบวาชมชนบางนาผงแตเดมนนเปนชมชนเกษตรกรรม

เนองจากชมชนบางนาผงมพนทตดแมนาเจาพระยา มลาคลองมากมายไหลผาน ทาใหพนทมความ

อดมสมบรณและมทศนยภาพทสวยงาม ประชากรสวนใหญจงประกอบอาชพทาสวนผลไมเปนหลก

อาท มะมวง มะพราว หมาก กลวย ฯลฯแตในปจจบนมการหนมาประกอบอาชพอนๆเพมมากขน

ไดแก รบราชการ (ตารวจ ทหาร คร) ทางานบรษทและธรกจสวนตว และรบจางในโรงงาน

อตสาหกรรมกน สาเหตทมการเปลยนอาชพสบเนองจากมปญหาในเรองของสภาพแวดลอมทมนา

ทะเลหนนสงทาใหเกดความเสยหายในการทาการเกษตรและการเปลยนแปลงของสภาพพนททใน

ปจจบนพนทบรเวณโดยรอบชมชนมโรงงานอตสาหกรรมตงอยมากมาย ทาใหการประกอบอาชพของ

คนในชมชนเปลยนไป ปจจบนในวนเสาร-อาทตย ชาวบานจะนาผลตผลทางเกษตรและภมปญญาใน

การทาอาหารคาว-หวาน มาผลตเปนสนคาขายในตลาดนาบางนาผง เพอเปนรายไดเสรมของ

ครวเรอนและชมชนประชากรสวนใหญจงมฐานะด เพราะมรายไดมาจากหลายทาง

6.1.2 วถชวตและวฒนธรรม พบวา ความเปนอยของคนในชมชนบางนาผงนนมวถชวตแบบ

กงสงคมเมองกงสงคมชนบท คอ ยงคงมการดารงชวตในรปแบบสงคมชนบททคนในสงคมยงคงม

ความเอออาทร มความสามคค เคารพผใหญ ยดมนในหลกพระพทธศาสนาอยางเครงครด และม

จตสานกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตใหคงความอดมสมบรณอยเสมอแตกมการเปลยนแปลง

คอ มการรบวถชวตแบบคนเมองมาใชในการดารงชวตดวย คอ ชวตคนเรมถกผกตดกบเทคโนโลยมาก

สำนกหอ

สมดกลาง

82

ขน มโทรศพทมอถอ มคอมพวเตอร มการใชรถยนตในการเดนทาง การใชชวตตองคานงถงเวลา ไม

สามารถทาอะไรเรอยๆ แบบคอยเปนคอยไปแบบแตกอนได

6.2 การเปลยนแปลงของชมชนบางนาผง

6.2.1 ปจจยภายในทเกดจากการทมการวางแผนพฒนาสงคม ในปพ.ศ.2555-2556 ทาง

องคการบรหารสวนตาบลบางนาผงไดมการจดทาแผนการพฒนาตาบลในดานการทองเทยว โดยม

นโยบาย “ตาบลสเขยว” และจดการระบบการจดการขยะทเปนระบบมากขน บรรจในแผนการ

พฒนาการทองเทยวของตาบลบางนาผง เรมตนจากการมการทองเทยวของตาบลบางนาผง ในป พ.ศ.

2543 ตอมามการพฒนาโดยการทาโฮมสเตยเพอเปนทพกสาหรบผมาใชบรการสถานทสาหรบการ

อบรม หรอทาวจยของหนวยงานตางๆ ทงราชการและมหาวทยาลย องคการบรหารสวนตาบลไดรเรม

จดทาตลาดนาบางนาผงเพอแกไขปญหาดานเศรษฐกจและเพมรายไดใหกบประชาชนในพนท มการ

จาหนายสนคาทางการเกษตรและผลตภณฑทเกดจากภมปญญาทองถน โดยนอมนาปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยงมาเปนแนวทาง

6.2.2 ปจจยภายนอก คอ การทสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไป จากแผนพฒนาเศรษฐกจ

ฉบบท 1 ป พ.ศ. 2504 ทรฐบาลไดมการสงใหเพมผลผลตทางการเกษตรทาใหรปแบบการทา

การเกษตรของสงคมไทยเปลยนไปจากการทาการเกษตรเพอยงชพเปลยนมาเปนการผลตแบบ

อตสาหกรรมเพอการคา มการสรางถนนขนเพอใหการขนสงสนคาเปนไปอยางรวดเรวและสามารถ

ขนสงไดเปนจานวนมาก ชมชนบางนาผงเองกไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงนเชนกน การ

เปลยนแปลงทเกดขนนสงผลในสภาพสงคมและวฒนธรรมของบางนาผงไดเปลยนแปลงไปดวย

รปแบบวฒนธรรมแตเดมของชมชนบางนาผงคอวฒนธรรมแบบสงคมชนบทแบบเตมตว ชาวบานทา

การเกษตรทาสวน มวถชวตแบบชาวบานรมคลอง ใชเรอในการเดนทาง แตรปแบบการทางวฒนธรรม

เหลานนตองเปลยนไป เพราะพนทโดยรอบของชมชนกลายไปเปนสงคมเมองกนหมดแลว คนใน

ชมชนบางนาผงเลยตองวฒนธรรมแบบสงคมเมองมาปรบใชเพอใหสามารถใชชวตสบตอไปได

6.3 ภมปญญาในตลาดนาบางนาผง

จากการเปลยนแปลงของของบรบทชมชนในดานตางๆ ไมวาจะเปน ดานสงคม เศรษฐกจ วถ

ชวตและวฒนธรรม ลวนแลวแตสงผลตอภมปญญาของคนในชมชนภมปญญาทองถนเปนความรทม

สำนกหอ

สมดกลาง

83

อยในตวคนทกคนเปนความรทคนเคยมาจากประสบการณ การปฏบตจรงในวถชวตประจาวนทถกสง

สมจนกลายมาเปนภมปญญาทองถน ทมความแตกตางหลากหลายในแตละพนๆท ภมปญญานนมทง

แบบทเปนนามธรรมและรปธรรม และมดวยกนหลากหลายดานหลากหลายสาขา ภมปญญาทองถน

ของชาวบางนาผงเองกมมทงแบบทเปนนามธรรมและรปธรรมภมปญญาแบบนามธรรมทจบตองไมได

ในบางนาผงนนจะเปนเรองเกยวกบความคด ความเชอ ทเกยวของกบวถชวต การเกด แก เจบ ตาย

สวนรปธรรมทจบตองไดนนจะเปนเรองเกยววตถและการกระทา เชน การทามาหากน เกษตรกรรม

หตถกรรม ฯลฯ

ภมปญญาของบางนาผงสามารถแบงไดเปน 3 ประเภทคอ ภมปญญาดงเดม ภมปญญา

ประยกต และภมปญญาแบบใหม

6.2.1 ภมปญญาดงเดม จะเปนภมปญญาทมมาตงแตในอดตและในปจจบนกยงคงมการใช

ภมปญญานอย เปนภมปญญาทไดรบการอนรกษและสบสานไว

6.2.1.1 ภมปญญาดานการเกษตร เพราะมพนทตดแมนาสงผลใหสภาพดนในชมชนอดมไป

ดวยแรธาตและสามารถดงนาจากแมนามาใชในการเกษตรไดจงสงผลใหคนในชมชนบางนาผงสวน

ใหญประกอบอาชพทาสวนผลไมมาตงแตอดตจนถงปจจบน โดยในอดตจะเปนการทาสวนไมเบญจ

พรรณ คอ มการปลกพชหลายหลายสายพนธไวในบรเวณพนทเดยวกน แตตอมากไดเลกทาไป เพราะ

ประสบปญหานาทะเลหนนจากการขดเจาะแมนาเจาพระยาเพอขยายเสนทางในการขนสงสนคา

สงผลใหการทาสวนไมเบญจพรรณเสยหายอยางหนก จงเปลยนมาเปนการปลกพชเชงเดยวแทนแต

ตอมาไดประสบกบปญหานาทวมใหญอกครงหนง พนททาการเกษตรไดรบความเสยหายอยางมาก

ประกอบกบในชวงนนเรมมการจดตงโรงงานอตสาหกรรมขนบรเวณรอบพนทเกาะกระเพาะหม คนใน

ชมชนจงหนไปรบจางทางานในโรงงานอตสาหกรรมและมการรบราชการเพมมากขน แตกไดหน

กลบมาทาการเกษตรอกครงในชวงยคฟองสบแตก การทาเกษตรในชวงนจะเปนการเกษตรแบบ

เชงเดยว ปลกพชเพยงอยางเดยว และมการทาการเกษตรแบบรมรวปลกพชผกสวนครว เนองจากม

พนทไมเพยงพอตอการทาสวนขนาดใหญ นอกจากนการเกษตรยงสงผลใหเกดภมปญญาอยางอน

อยางเชนในดานงานหตถกรรม ทจะมการนาสวนตางๆ ของพชทปลกและทขนในพนทมาทาเปน

สำนกหอ

สมดกลาง

84

เครองมอเครองตางๆ อยางการนาใบจากมาสานเปนภาชนะไวใชใสผลไม ใบตองนามาหออาหาร หรอ

นามาพบเพอใชในการประดบ เปนตน

6.2.1.2 ภมปญญาเกยวกบอาหารกเปนเรองทเกยวของกบสภาพพนท ถาสภาพพนทมความ

อดมสมบรณยอมสงผลใหอาหารหารกนดตามไปดวย คนในชมชนบางนาผงจะมการนาผลผลตทได

จากการทาเกษตรในชมชนและวตถดบภายในพนทมาใชในการประกอบอาหาร อาหารของชาวบาน

บางนาผงเปนอาหารแบบภาคกลางทจะนยมทานแกงกะทตางๆ นาพรก ทมรสชาตไมเผดจดแบบท

ชาวอสานหรอชาวใตนยมทาน

6.2.2 ภมปญญาประยกตภมปญญาดานนจะเปนการนาเอาความรทางภมปญญาเดมทมอย

มาผนวกรวมกบความรและเทคโนโลยสมยใหม เพอพฒนาภมปญญาใหมมลคาเพมมากขน หรอ

อานวยความสะดวกใหกบชาวบานในทองถนไดมากขนภมปญญาในรปแบบนจะพบเหนไดในสนคา

หนงตาบลหนงผลตภณฑของชมชน ทจะเปนการนาเอาภมปญญาเดมทมอยมาพฒนาตอยอดเพม

สรางมลคา อยางเชน ผลตภณฑบานธปหอมสมนไพร ทมการนาความรเรองสรรพคณของสมนไพรพน

ถนตางๆ มาประยกตใชกบความรในเรองการทาธปทไดไปเรยนมา มาผนวกรวมเขาดวยกนจนกลาย

มาเปน ธปหอมสมนไพรไลยง สนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑทมชอเสยงของตาบลบางนาผง

6.2.3 ภมปญญาแบบใหม จะเปนภมปญญาท เพงเกดขนภายในชมชน ซงเปนการนาเอา

ความรและเทคโนโลยสมยใหมมาสรางเปนภมปญญาอยางการทานาจลนทรยและจลนทรยบอล ทใช

ในการชวยบาบดนาเสย แตเดมในชมชนนไมไดใชนาจลนทรยในการบาบดนาเสย นาจลนทรยนเพงจะ

มมาหลงจากเปดตลาดไดไมนานนก การทานาจลนทรยเปนความรทางดานวทยาศาสตรทถอวาเปนค

วามรสมยใหมไมเคยมปรากฏมากอนในชมชน

6.3 ภมปญญาทเกดขนในบางนาผงสะทอนใหเหนความสมพนธของชาวบางนาผงทมตอ

ธรรมชาต ภมปญญาดานนจะสะทอนออกมาใหเหนดานความตองการในปจจย 4 คอ อาหารยารกษา

โรค เสอผาเครองนงหม ทอยอาศย จะเหนไดวาเปนเรองการทามาหากน การผลตและบรโภค คนใน

บางนาผงมการนาทรพยากรทมอยในชมชนของตนมาใชใหเกดประโยชนสงสด คอ มการใชพนทใน

การทาการเกษตรทาสวนปลกผลไม มการใชพนทในการสรางทอยอาศยของชาวบานบางนาผงมการ

สรางใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมและการประกอบอาชพ คอ จะมการสรางบานแบบยกเสาสง มใต

สำนกหอ

สมดกลาง

85

ถนไวใชในการเกบผลผลตทางการเกษตร และแตละบานจะหนหนาบานมาทางฝงคลอง เพอสะดวก

ในการสญจร ตวบานจะสรางดวยไมและมงหลงคาดวยใบจาก ซงเปนตนไมทมอยมากในพนทภม

ปญญาในดานการประกอบอาหาร อาหารจะเปนตวแสดงใหเหนวาคนในชมชนมองคความรคณคาทาง

อาหารของพชและสตวของคนในทองถน และสามารถนาความรนนมาปรบตวในเขากบสภาพแวดลอม

และการดาเนนชวต คอมการนาเอาพชสมนไพรตางๆ ทมอยภายในชมชน เชน ขง ขา ตะไคร ขมนชน

มาใชในการประกอบอาหาร และเปนสวนประกอบในการสรางสนคาตางๆ ทงนามาเปนสวนผสมใน

การทาธปหอมสมนไพร นามาทาเปนแชมพ หรอนามาทาเปนยารกษาโรค

6.4 ภมปญญาทเกดขนในบางนาผงสะทอนใหเหนความสมพนธระหวางคนในชมชนภม

ปญญาในดานนจะแสดงออกมาในลกษณะของจารตประเพณ นนทนาการ การสอสารตางๆเชน ใน

งานประเพณตางๆไมวาจะเปนประเพณสงกรานต วนขนปใหม หรองานประเพณตกบาตรนาผง

ประเพณทองถนของชาวบางนาผงเอง ประเพณตางๆเหลานจะสะทอนใหเหนถงความสมพนธของคน

ในชมชนเพราะเมอมการจดงานประเพณชาวบานจะมาชวยกนจดงานและเขารวมงานประเพณตางๆ

อยางงานประเพณสงกรานต บางนาผงจะมการจดงานสงกรานต จะมขบวนแหนางสงกรานตจากวด

บางนาผงในไปวดบางนาผงหรออาจจะสลบกนไปในแตละป มการสรงนาพระ รดนาดาหวผใหญ งาน

ประเพณตางๆจะเปนตวชกนาในคนไดมาพบปะพดคยสงสรรคกน และการออกมาชวยกนจดงานกจะ

กอใหเกดความรก ความสามคคกนในชมชน

6.5 ภมปญญาทเกดขนในบางนาผงสะทอนใหเหนความสมพนธระหวางคนกบสงเหนอ

ธรรมชาต มนษยนนมกจะกลวในสงทตวเองไมรและหาคาใหไมได ดงนนจงตองสรางตวแทนหรอ

สญลกษณอะไรบางอยางขนมาเพอสนองความกลวนน ซงจะถกแสดงออกมาในลกษณะของสง

ศกดสทธ ศาสนาและความเชอ เปนสงทสรางขนมาเพอเปนเครองยดเหนยวทางใจตอผศรทธาและผ

นบถอคนในบางนาผงสวนใหญนบถอศาสนาพทธ ในชมชนบางนาผงมวดอย 2 แหงดวยกนคอ วด

นาผงในและวดบางนาผงนอก ทกวนพระหรอวนสาคญทางศาสนา ชาวบานในชมชนจะออกมาทาบญ

ตกบาตรกนทวดอยางเนองแนน อยางในวนวสาขบชา มาฆบชา อาฬสาหบชา คนในชมชนจะออกมา

ไปทาบญตกบาตรทวดกนในตอนเชา ชวงสายๆ กจะไปฟงเทศน ฟงธรรม นงสมาธ พอชวงเยน

ชาวบานกจะออกมาเวยนเทยนรอบโบสถรวมกน นอกจากนวดยงเปนสถานทในการประกอบพธกรรม

ตางๆ เพราะชาวบานในบางนาผงนบถอพทธศาสนา ดงนนพธกรรมตางๆ จงเปนไปในรปแบบของชาว

สำนกหอ

สมดกลาง

86

พทธ อยางในงานแตง งานขนบานใหม กจะมการนมนตพระมาสวดใหศลใหพร เพอความเปนสร

มงคล และวดยงเปนสถานทหนงทคนบางนาผงจะหนมาพงพงเมอคนในบางนาผงเกดความรสกไม

สบายใจ ทกขใจ เพราะเชอวาการมากราบไหวขอพร จะทาใหจตใจสงบขนเกดความมนใจ มพลง

สามารถมองเหนทางออกของปญหานนๆ และทาใหสามารถดาเนนชวตตอไปได

6.6 การถายทอดภมปญญาของชาวบานบางนาผง ชาวบานบางนาจะมการถายทอดภม

ปญญากนรนสรน เปนการสอนสงและสบทอดกนภายในครอบครวกอนเปนอนดบแรก โดยการสบ

ทอดทางครอบครวจะเปนการสบทอดในเรองของวถชวต ประเพณวฒนธรรมและความเชอ จากนน

สามารถศกษาภมปญญาในดานอนๆ ไดตามสถานททจดตงขนเพอใชเปนสถานทในการถายทอดภม

ปญญาของทองถนของคนในชมชนอยางบานธปหอมสมนไพร ศนยการเรยนรทางการเกษตร โฮมส

เตย ซงไมไดถายทอดใหแคเพยงคนในชมชนเทานนแตหากคนภายนอกทสวนใจกสามารถเขามา

เรยนรได

ดงนนจะเหนไดวาตลาดนาบางนาผงเปนตลาดทแสดงใหเหนถงภมปญญาในดานตางๆ ของ

คนในขมขนทมการเอาทนทางวฒนธรรมของชมชนตนมาใชในเกดประโยชน และมการการพฒนาทน

ความรตางๆ เหลานนใหเขากบการเปลยนแปลงไปของสงคมและวฒนธรรม กอใหเกดเปนภมปญญา

ประยกตทสรางคณคาและรายไดใหแกคนในชมชนสบไป

สำนกหอ

สมดกลาง

87

สรปผลกำรวจย

การวจยเรอง ภมปญญาทองถนในตลาดนาบางนาผง อาเภอพระประแดง จงหวด

สมทรปราการ ผลจากการศกษา พบวา บรบทของชมชนลวนเปนเปนปจจยทสงผลใหเกดภมปญญา

ในดานตางๆ ของคนในบางนาผง จะเหนไดวา การเปลยนแปลงทางสภาพสงคมและวฒนธรรมของ

ชมชนบางนาทเกดจากปจจยตางๆ ทงในเรองของการเปลยนแปลงทางดานสภาพพนท การ

เปลยนแปลงทางดานประชากร และการพฒนาขนของเทคโนโลย สงผลตอวถชวตและภมปญญาของ

คนในพนท ทาใหภมปญญาในบางนาผงสามารถพบไดใน 3 รปแบบ คอ 1. ภมปญญาแบบดงเดม จะ

เปนภมปญญาทมมาตงแตในอดตและในปจจบนกยงคงมการใชภมปญญานอย เปนภมปญญาทไดรบ

การอนรกษและสบสานไว เชน ภมปญญาดานการเกษตรและการทาอาหาร 2. ภมปญญาประยกต

ภมปญญาดานนจะเปนการนาเอาความรทางภมปญญาเดมทมอยมาผนวกรวมกบความร และ

เทคโนโลยสมยใหม เพอพฒนาภมปญญาใหมมลคาเพมมากขน เชน สนคาโอทอปตางๆ 3. ภมปญญา

แบบใหม จะเปนภมปญญาทเพงเกดขนภายในชมชน เปนภมปญญาทเกดจากการนาความรสมยใหมท

ไดเรยนมา มาสรางเปนผลตภณฑในการชวยสรางรายไดใหแกตน ซงภมปญญาทง 3 รปแบบนนลวน

แลวแตเกยวของกบรปแบบการดาเนนชวตของคนในบางนาผงทงสน

ภมปญญาจะเขามาชวยใหคนใชชวตรวมกนอยางสนตสข ชวยสรางความสมดลระหวางคน

กบธรรมชาต คนกบคน และคนกบสงเหนอธรรมชาต ทงยงสามารถชวยใหคนดารงตนและ

ปรบเปลยนใหทนตอความเปลยนแปลงจากผลกระทบทเกดขนจากสงคมภายนอก ตลอดจนชวย

สงเสรมการพฒนาอาชพของประชาชนใหมรายไดเลยงชพ

สำนกหอ

สมดกลาง

88

บรรณำนกรม

หนงสอและบทควำม

กมลทพย คงประเสรฐอมร. (2548). ภมปญญาทองถน: นวตกรรมของชมชนในการจดการ

ทรพยากรอยางยงยนกรณศกษาตาบลบางขนไทร อาเภอบานแหลม จงหวดเพชรบร . ภม

ปญญำกบกำรสรำงพลงชมชน. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

กลปยาน ปฏมาพรเทพ. (2548). การวจยและพฒนาเพอแกปญหาโดยใชภมปญญาทองถน:

กรณศกษาชมชนไมเรยง อาเภอฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช . ภมปญญำกบกำรสรำงพลง

ชมชน. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

เกษม พพฒนเสรธรรม. (2547). OTOP นกสชำวบำน นกกำรตลำดชมชน. กรงเทพฯ : เอ.อาร.

บซเนส เพรส.

ไกรฤกษ ปนแกว. (2544). “เศรษฐกจสรำงสรรค ทนวฒนธรรมและโอกำสทำงธรกจ Creative

economy, cultural capital and business opportunity,” วารสารนกบรหาร.

31(1) : 32-37.

จารวรรณ ธรรมวตร. (2538). วเครำะหภมปญญำอสำน. มหาสารคาม : โรงพมพสรธรรออฟเซท.

จตตมา สทธศร และคณะ. (2535). ตลำดบก ยำนชมชนแหงนครสยำม. กรงเทพฯ : เมองโบราณ.

ดเรก ปทมสรวฒน. (2547). ความสมพนธระหวางทนวฒนธรรมกบการสรางมลคาเพมทาง

เศรษฐกจ กรอบความคดและประเดนการวจย . ทนสงคม และทนวฒนธรรมในระบบ

เศรษฐกจ และกำรจดกำรยคใหม. กรงเทพฯ : พ.เอ.ลฟวง.

นคม ชมพหลง. (2548). ภมปญญำทองถนสกำรเรยนร. มหาสารคาม : อภชาตการพมพ.

นเวศ ตนณะกล. (2546). กำรเปลยนแปลงทำงสงคมและวฒนธรรม. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

สำนกหอ

สมดกลาง

89

ประพนธ ภกดกล และคณะ. (2549). รปแบบและปจจยในกำรเสรมสรำงควำมเขมแขงของชมชน

ดวยศกยภำพ และภมปญญำทองถนเพอกำรพฒนำทยงยน. กรงเทพฯ : โรงพมพไอเดยส

แควร.

ประเวศ วะส. (2530). กำรสรำงภมปญญำไทยเพอกำรพฒนำ. กรงเทพมหานคร :

อมรนทรพรนตงกรฟ.

_______. (2536). กำรศกษำชำตกบภมปญญำทองถน : ภมปญญำชำวบำนกบกำร

พฒนำชนบท. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร : อมรนทรพรนตงแอนดพลบลชชง.

พชรนทร สรสนทร. (2550). ชมชนปฏบตกำรดำนกำรเรยนร : แนวคด เทคนคและวธกำร.

กรงเทพมหานคร : สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มนตรา พงษนล. (2548). ภมปญญากวานพะเยา : บนเสนทาง 'ผลตภณฑชมชน' ถง 'คนแมนา

เดยวกน. ภมปญญำกบกำรสรำงพลงชมชน. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร

(องคการมหาชน).

ยวนช ทนนะลกษณ. (2549). ปรศนำภมปญญำทองถน. กรงเทพฯ : สถาบนวถทรรศน.

ยศ สนตสมบต. (2542). ควำมหลำกหลำยทำงชวภำพและภมปญญำทองถนเพอกำรพฒนำอยำง

ยงยน. เชยงใหม : นพบรการพมพ.

ราตร โตเพงพฒน. (2553). ตลำดน ำ : วถชวตเกษตรกรภำคกลำง. กรงเทพฯ : กรมศลปากร

สกณ ณฐพลวฒน. (2541). ตลำดน ำ วถชวตพอคำ-แมขำยไทย. กรงเทพฯ : ฐานการพมพ.

สรมาส เฮงรศม. (2547). ภมปญญาชาวบาน ทรรศนะใหมสการพฒนาทยงยน. ทนสงคม และทน

วฒนธรรมในระบบเศรษฐกจ และกำรจดกำรยคใหม. กรงเทพฯ : พ.เอ.ลฟวง.

เสร พงศพศ. (2536). ภมปญญำชำวบำนกบกำรพฒนำชนบท. กรงเทพฯ : มลนธภมปญญา.

แสงอรณ กนกพงศชย. (2548). วฒนธรรมในสงคมไทย. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สำนกหอ

สมดกลาง

90

สานกงานคณะกรรมการการวฒนธรรมแหงชาต. (2533). รำยงำนกำรสมมนำเชงวชำกำร

เรอง ภมปญญำชำวบำน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภา.

สานกงานเลขาธการการศกษาแหงชาต. (2541). แนวทำวสงเสรมภมปญญำไทยในกำรจดกำร

ปญหำ. กรงเทพฯ : เอกสารอดสาเนา

สานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม. (ม.ป.ป.). OTOP เรองเลำ จำกภมปญญำ

ชำวบำน. กรงเทพฯ : สานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม.

อานนท กาญจนพนธ. (2544). มตชมชน : วธคดทองถนวำดวย สทธ อ ำนำจ และกำร

จดกำรทรพยำกร. กรงเทพมหานคร : สานกงานกองทนสนบสนนการทาวจย.

เอกวทย ณ ถลาง. (2540). ภมปญญำชำวบำนสภมภำค : วถชวตและกระบวนกำรเรยนรของ

ชำวบำนไทย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

_______. (2544). ภำพรวมภมปญญำไทย. หนงสอชดภมปญญาชาวบานกบกระบวนการเรยนร

และการปรบตวของชาวบานไทย. กรงเทพฯ : อมรนทร.

อดม เชยกวงศ. (2552). ตลำดน ำ : วถชวตของชมชนทอำศยอยรมแมน ำ. กรงเทพฯ : ภมปญญา

สรางสรรค.

สำรนพนธและวทยำนพนธ

ชวลต พฒสทธ. (2540). “กำรเปลยนแปลงทำงสงคมเศรษฐกจ กรณศกษำ ชมชนคนจนทตลำด

หวยพล อ ำเภอ นครชยศร จงหวดนครปฐม”. สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต

(มานษยวทยา) โบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

ดวงฤทย อรรคแสง. (2552). “กระบวนกำรจดกำรควำมรภมปญญำทองถนผำไหมมดหม

ยอมสธรรมชำต”. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยขอนแกน.

สำนกหอ

สมดกลาง

91

ธรษตร เพชรแกว. (2537). “กำรเปลยนแปลงและกำรสบเนองทำงเศรษฐกจและสงคม ของชมชน

ทตงอยรมคลองคเมองเดม ศกษำเฉพำะกรณ ชมชนสกกพระยำศร”. สารนพนธปรญญา

ศลปศาสตรบณฑต (มานษยวทยา) โบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

นกรบ เถยรอา. (2252). “กำรสรำงชมชนเขมแขงจำกกำรจดกำรทองเทยวตลำดน ำ : กรณศกษำ

ตลำดน ำบำงน ำผง อ ำเภอพระประแดงจงหวดสมทรปรำกำร”. รฐประศาสนศาสตรดษฎ

บณฑต ศลปศาสตร มหาวทยาลยเกรก.

ศจรตน แหลมหลวง. (2549). “ผลกระทบของกำรทองเทยวในตลำดน ำอมพวำทมตอวถขวตของ

ชมชน”. สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาการจดการธรกจทวไป คณะ

วทยาการจดการ มหาวทยาลยศลปากร.

เวบไซต

ลกลาดวน. (2553). บางนาผง ตลาดมชวต...(Market Life). [ออนไลน]. แหลงทมา :

http://www.oknation.net/blog/FriendlygirL/2010/03/03/entry-2. (วนทสบคน 3

พฤศจกายน 2557).

วธดา คงมณ. (2554). กำรศกษำภมปญญำชำวบำนดำนหตถกรรมกำรท ำผำไหม ชมชนบำนครว

เ ห น อ เ ข ต ร ำ ช เ ท ว ก ร ง เ ท พ ม ห ำ น ค ร . [อ อ น ไ ล น ]. แ ห ล ง ท ม า :

https://www.l3nr.org/posts/503134. (วนทสบคน 22 สงหาคม 2557).

สถาบนการทองเทยวในชมชน. (ม.ป.ป.) ชมชนต ำบลบำงน ำผง. [ออนไลน]. แหลงทมา : http://www.cbti.org/?ge=travel&travel_ge=show_travel&gen_lang=23012013210703&id_category=11072012170044. (วนทสบคน 3 พฤศจกายน 2557).

ศนยประสานงานเครอขายการทองเทยวชมชน (2555). บำงน ำผง. [ออนไลน]. แหลงทมา :

https://thaicommunitybasedtourismnetwork.wordpress.com/cbtcommunity/centralcommunity/bangnumphaung/. (วนทสบคน 3 พฤศจกายน 2257).

สำนกหอ

สมดกลาง