Historia pisma i książki

Historia książki

Od kamiennej tabliczki

do nowoczesnej e-książki.

Upłynęło wiele tysięcy lat, zanim człowiek dopracował się książki, a później jeszcze kilka kolejnych wieków, zanim książka stała się tym, czym jest dzisiaj. Historia książki dzieli się na dwa okresy:

• książki rękopiśmiennej (sprzed ery druku, tworzonej do 1500 roku); •książki drukowanej, której rozwój zawdzięczamy Janowi Gutenbergowi.

Narodziny pisma drogą do powstania książki

Etapy rozwoju pisma

Pierwsze próby: rysunki naskalne-petroglify, pismo quipu Piktogramy - IV w p.n.e. Pismo klinowe - 3500 r. p.n.e.

Alfabet fenicki - 1100 r. p.n.e. Alfabet grecki - 700 r. p.n.e. Alfabet łaciński - 400 r. p.n.e.

Petroglify-rysunki naskalne

Począwszy od epoki kamienia i następujących po niej epok - myśliwskiej i rolniczej, aż do chwili osiągnięcia stadium osiadłego rzemiosła - człowiek wytworzył pierwsze znaki pamięciowe (mnemotechniczne), a także sposób komunikowania wiadomości za pomocą ich obrazowego przedstawienia.

Przykładem takich wiadomości są rysunki naskalne (petroglify), a

także inne sposoby utrwalania w pamięci określonych myśli, jak różnego rodzaju i zastosowania wycięć na kawałkach drewna, czy pismo węzełkowe ("quipu"), polegające na symbolizowaniu oznaczonych myśli i treści za pomocą przyjętego kodu nacięć czy węzłów.

Sumeryjska tabliczka gliniana, wykaz dóbr świątynnych – piktogramy (3500 p.n.e.)

Pismo węzełkowe

Majuskuła (łac. majuskulus tzn.. większy) – to pierwotna wersja pisma zarówno w starożytnej Grecji jak i w Rzymie.

Piktogramy

Pismo obrazkowe - inaczej piktograficzne znane jest jako najstarszy system piśmien-niczy - pojawiło się w IV tys. p. n. e..

Za pomocą schematycznych rysunków przedstawiano rzeczywistość. Prostota rysunków w zrozumiały sposób oddawała znaczenia sytuacji (np. polowań), jednak nie była w stanie oddać wszystkiego, co chciano przekazać. Pismo piktograficzne doczekało się wielu odmian.

Książka w starożytności

W Egipcie już na 3000 lat p.n.e. znane były hieroglify (święte znaki),

powstałe na zasadzie pisma obrazowego. Z biegiem czasu obrazy upraszczały się; na tej drodze powstało pismo hieratyczne, używane przez kapłanów, a obok niego ukształtowało się pismo świeckie, służące ludowi tzw. demotyczne, o znakach jeszcze prostszych niż hieratyczne.

3000 p.n.e. - pismo hieroglificzne, Egipt

Hieroglify - święte pismo, dar bogów

Hieroglify (część górna kamienia) zostały odczytane w 1822 roku przez J. Champolliona.

Pismo klinowe

Pismo klinowe – najstarsza odmiana pisma, stworzona najprawdopodobniej przez Sumerów (Bliski Wschód) ok. 3500 lat przed naszą erą. Pierwotnie było złożone z przedstawień rysunkowych, które wyobrażały przedmioty albo jeden charakterystyczny ich element, a przy bardziej abstrakcyjnych pojęciach – kompozycje symboliczne. W dorzeczach Eufratu i Tygrysu pisano na tabliczkach glinianych, za pomocą trójkątnych patyczków stawiano znaki pisarskie w postaci klinów, stąd pismo klinowe. Tabliczki następnie suszono na słońcu lub przy ogniu.

Pismo alfabetyczne

Pismo fenickie/ Fenicjanie, 2000 lat p.n.e. Fenicjanie, handlowy lud przejął i zreformował w XIII wieku p.n.e. północno-semickie pismo alfabetyczne i rozpowszechnił je następnie w rejonie Morza Śródziemnego, gdzie między innymi zetknęli się z nimi Grecy. Pismo to posiadało 22 litery oznaczające spółgłoski. Brak było liter odpowiadających samogłoskom. Litery miały kształty geometryczne i były kreślone za pomocą znaków liniowych. Pisano od strony prawej ku lewej, poszczególne wyrazy oddzielano pionową kreską. W piśmie tym nie było znaków przestankowych. Znaki pisano ręcznie za pomocą pióra i specjalnego atramentu. Pismo fenickie stało się podstawą alfabetu greckiego.

Książka w średniowieczu

Po raz pierwszy na większą skalę zaczęto używać jako materiału piśmiennego per-gaminu. Wyrabiano go ze skór wielu różnych, ale przeważnie młodych zwierząt. Najdelikatniejszy gatunek (velin) uzyskiwano z nienarodzonych lub świeżo urodzonych jagniąt. Nazwa materiału pochodzi od miasta Pergamon, które słynęło z jego wyrobu.

Wytwarzanie pergaminu

Pierwszy materiał piśmienniczy to, po tabliczkach glinianych, papirus (zwoje). Nowe materiały - pergamin i papier - zastąpiły niewygodny w użyciu zwój, doprowadzając do powstania nowej formy książki - kodeksu.

Zamiast zwijać kartkę wystarczało ją przełamać i złożyć. Kilka lub kilkanaście takich przełamanych kart poskładanych tworzyło pierwsze kodeksy. Zszywano je, aby się nie rozsypały. W średniowieczu książki oprawiano w deszczułki obciągnięte skórą, stąd „czytanie od deski do deski.

Iluminacja

Iluminacja to ręcznie wykonana malowana lub rysunkowa ilustracja w rękopisach. Iluminacje malowano farbami kryjącymi woskowymi (lub temperą) albo wodnymi, rysowano piórem, srebrnym sztyftem lub cienkim pędzelkiem.

Iluminacje zdobiły zwoje egipskie, greckie i rzymskie. Rozkwit iluminacji nastąpił w średniowiecznych skryptoriach klasztor-nych.

Pisaniem tekstu, a raczej kopiowaniem i powielaniem, zajmowali się głównie duchowni: w klasztorach wyszkoleni specjalnie mnisi, przy katedrach biskupich i kolegiatach pracowali kopiści z niższego kleru świeckiego; z czasem wytworzył się nawet osobny zawód przepisywaczy.

Powstaje nowy rodzaj, najbardziej charakterystyczny dla średniowiecza, biblioteki klasztorne.

Biblioteki klasztorne

Jan Gutenberg

Jan Gutenberg, (ur. ok. 1399, zm. 3 lutego 1468) – złotnik i drukarz moguncki, niemiecki rzemieślnik, twórca pierwszej przemysłowej metody druku na świecie.

Jest uważany za wynalazcę ruchomej czcionki, mimo że historia jej sięga przynajmniej XI w. (Chiny).

Jego prekursorskim dokonaniem było stworzenie w Europie pierwszego prawdziwie dużego wydawnictwa książkowego. Do tamtej pory drukowano tylko pojedyncze karty zawierające skomplikowane zdobienia, przeznaczone do dalszego wypełnienia pismem ręcznym.

Wynalezienie druku

Gutenberg wpadł na pomysł wybijania za pomocą stempli z twardego metalu (tzw. patryc czy punconów) liter w płytce metalowej, dzięki czemu uzyskiwano trwałe matryce, których można było używać wielokrotnie do odlewania czcionek.

Wynalezienie druku określa się na rok 1440, choć nie wiadomo, kiedy Gutenberg wydał swój pierwszy druk.

Długo pozostawała też w użyciu wynaleziona przez Gutenberga prasa do odbijania druków.

Jan Gutenberg

we własnej osobie

Ruchoma czcionka Gutenberga

Pierwotna prasa drukarska

Biblia Gutenberga

Biblia Gutenberga jest książką niezwykłą z wielu powodów. Spośród 180 egzemplarzy Biblii wydanej w latach 1452-1455 do naszych czasów dotrwało 47, w tym 12 kompletnych na pergaminie i 35 na papierze. Jeden z niekompletnych egzemplarzy znajduje się w Pelplinie.

Czcionka gotycka

Pismo gotyckie — rodzina krojów pisma opartych na alfabecie łacińskim, o łamanych i bardzo ozdobnych konturach. Początki tego pisma datuje się już na XI wiek. Zastosowano go w kodeksach pochodzących z Francji. W powszechnym użyciu pismo gotyckie występowało od XIII wieku i używane było w Europie Zachodniej i Środkowej do późnego średniowiecza. Wyparte zostało przez tzw. pismo humanistyczne w XV wieku.

Druk polski zachował pismo gotyckie do XVII wieku. Dopiero u schyłku XVII wieku pojawiają się już całe książki drukowane okrągłą italiką.

Książka renesansu/odrodzenia

Renesans był okresem rozkwitu kultury polskiej. Państwo polsko-litewskie było duże i silne, a wpływy włoskie (Włochy uważa się za kolebkę renesansu), które nasiliły się wraz ze ślubem Zygmunta I Starego z Boną Sforzą, przyczyniły się do rozkwitu malarstwa, architektury, sztuki kulinarnej, nauki i literatury.

Jan Kochanowski FRASZKI

Jan Kochanowski

Jan Kochanowski (ur. 1530 w Sycynie, zm. 22 sierpnia 1584 w Lublinie) – polski poeta epoki renesansu, sekretarz królewski. Jan Kochanowski uważany jest za jednego z najwybitniejszych twórców renesansu w Europie, najlepszego poetę słowiań-skiego, który przyczynił się do rozwoju polskiego języka literackiego.

... bliżej nas ...

Z biegiem czasu zaczęto tworzyć bardzo rozbudowane prasy drukarskie.

Książki zaczęto ozdabiać ilustracjami. Początkowo czarno-białymi,

następnie przeistaczające się w kolorowe rysunki.

Prasa drukarska o napędzie parowym

Współczesna prasa drukarska

E - book

E-book (publikacja elektroniczna), e-książka – treść zapisana w formie elektronicznej, przeznaczona do odczytania za pomocą odpowiedniego oprogramowania zainstalowanego w urządzeniu komputerowym (np. komputer osobisty, specjalne urządzenie do czytania książek, telefon komórkowy czy palmtop).