Gnmzde Genliin Problemlerine DoruGenliin problemleri btn bir milleti ilgilendiren hayati ve ana meselelerdendir. Onun iindir ki, byle bir mevzua kar, hemen herkes az-ok alka duymakta; bir eyler yapmay d veya en azndan bir eyler yaplmasn beklemektedir.Bu blm problemleri tehis ve tedavi yolunda bir demet mlahaza sunma maksad tayor.Gnmzde Genliin Problemlerine Doru[Sznt, Mart 1981, Say 26]Genliin problemleri denilince, bir snf halk, teden beri sylenegelen faydasz laflardan bir dzine nasihat anlatlaca mlhazasyla, alka duymaz ve bakar geer. Bir ksm kimseler aba yeni bir ey var m?' dncesiyle takibe koyulur.Bunlardan birincilerine gre; gnmzn azgn genlii, ne 'nushun' ne de 'ktein' fayda vermrip mahluklardr. Onlardan bahis amak zid ve malumu ilam kabilindendir. Bu, alabildiine azgnlaan ve alabildiine mtecaviz grha kar bir ey yaplacaksa; o, mutlaka zecr tedldr. Yani, 'bunlarn diline kilit, kalbine kement ve dncelerine de zincir vurulmaldr. Mkemeler, hapishaneler, srgnler, mahrumiyetler ve ara-sra da baz tvizler en elverili tedbirlerdir.' kasaplk ve tahmisilikten gelmi kz'nin hkmlerini andran, bu trl tedbir vrin sl ve tutarszl meydandadr. Bu yollarla muvakkat uslanmalar, lm iyilii gibi einde bin-bel, bin dhiye getiren skt ve sknetler temin edilebilir; fakat, asla istikrar ve itminan elde edilemez.kinciler ise, alabildiine ylgn ve alabildiine tedirginlik iindedirler; ama, mitsiz deiirler. Yerinde 'nushun' yerinde de 'ktein' faydasna inanrlar. Ne var ki, 'medenlere galebenin ikna ile' olaca dncesi, onlarda daima ar basmaktadr. Bunlar genliin slahyyi merakla takip eder; her yazy okur ve her mtalaaya sayg duyarlar. Birincilerin, hereyi dtan beklemelerine her hadise karsnda kalenderliklerine, vurdumduymazlklarna mukal, ikinciler, i yapma istidadnda, atlgan ve dertlidirler.Bir de bunlarn dnda olan kalabalklar vardr ki, sarka gibi hep d muharriklerle hareketekte ve harici basklarla med ve cezire gemektedirler. Hangi cephe daha nce bir efkr- mme 'oluturursa' bunlar o tarafa meyleder ve onun iinde erirler.tim manzara, dnden bugne hep byle olmutur. Deiiklik tamamen sr ve kemm (=yzeyselutlar iinde cereyan etmitir.rf ve geleneklerimizin sarsld, mill ruh ve deerlerimizin temelden rgaland o ilk gnurum, imdikinden farkszd. Ya, olup-biten eylere kar byle bigne kalnyor veya -arz edibi- muvakkat uslandrc msekkinlerde (sakinletirici) teselli aranyordu. Ama o gn bunu grilecek, tehis koyup tedaviye gidecek gerek dnr ve muzdariplerden mahrum bulunuyorduk. Pierre Loti 'Nd Kzlar'yla bizdeki sarsnt ve kntye ilk parmak bast; Trk Evi'nin,tne devrildiini ifade ettii gnlerde biz, zerine toz kondurmayacak ekilde, bat ahlak ve anlayyla yanp tutuuyorduk. Bu devri anlatan Hseyin Rahmi gibi hikyeciler, neslimizi tramvayda amatac, i-mahallelerde yaygarac ve saraylarda gln; Halit Ziya gibi irler ise, pa bebekleri klnda tuhaf mahluklar olarak tahayyl ediyorlard. Ne gariptir ki, o ykl e dah, dost, dman bizdeki kadn ve topyekn adap ve muaeretimizi gzellik numnesi olarak nyor ve alklyorlard. Heyhat! Mptela olduumuz ahsiyet zaaf eriyip giderken; hibir bakn bir ey ifade etmiyordu. Ne Bat dnysnn alc bak, ne de baka bir alemin hayranlk d..Biz, o gn iin gnlmz kaptrdmz alafrangalama ile, ylesine mest ve mahmur idik ki, bah aklmz bamza getiremezdi. Ve, yle de oldu. Bir-batan bir-baa btn yuvalarmz sazaklama) hastal, asil milletimizi her trl din, mill, hars ve irs hassalarndan mahruiz ve (kendi olma)'nn dnda her kla girmeye msait; frenklerin 'levanten' dedikleri haliya benzer hale getirmiti.O zaman btn bu eyler, bir arzu, bir heves ve bir ihtiras evkiyle oluyordu. Eer, hastaln ilk zuhur ettii o gnlerde, neslimize ve yuvalarmza, garp-kadnlarnn taklitisi olasaflarda bulunmaktansa, kendi dnyalarnda birinci srada bulunmay telkin edebilseydik, yuvalarmz bugnknden daha yksek ve ayn zamanda Bat kuklas olmadan kurtularak, kendi sir ve efsununu korumu olurdu.Romal Kayser, bir seyahatinde, yanndan getii yzde yz bir Romal ky iin; 'Roma'da ikincmaktansa bu kyde birinci olmay tercih ederim' demiti. Keke bu dnceyi kendi insanmza sek olarak kabul ettirebilseydik... Belki de o zaman dnceden davrana, muaeretten kisve ve yaaya kadar, her eyimizde ok farkl olurduk. kendimiz gibi dnr, kendimiz gibi yaariz gibi zevk ederdik. Halbuki (Ba lke) insan olan bizler, bu srr sezemedik. Dman dnyal bin bir akrobatlkla sahnelendirdii hereyi, kermet sayarak (ceffe-l kalem) kabul ettik. Batnn glendm kametlerine, priyantinli tuvaletlerine aldanarak eci bc yollardan eciiler barna batakhanelere daldk. Ah! Bu ne krlk, ne sarlk ve ne kalpsizlikti...Daha sonra ise sihirli ve efsunlu atolarda ard-arkas kesilmeyen asimilasyonlarla yurt da yuva da bir harbeye dnd. airin 'Msafirim vatann bir harbe-zrnda' sz, 'devlet-det' yksek idealinin yerine oturdu. Bugn, hemen hemen hepimiz, bu msra mrldanrken, vatann bir harbe-zre dndn dnmekteyiz. Ama bu harbe-zr bir mmreye evirmek iin, kaerebilirsiniz? Hi...te asl dndren husus da budur. Evet, ne tepeden trnaa mzi kesilerek eskileri dnp mazinin doruk izgilerinde hayllerini yaayarak kendini avutmak, bu onulmaz derdin devs deildir. Gemie ait znt ve neelerimiz, diriliimize ait mjdelerle geldii nispettve yararldr. yoksa, mit krc, zararl ve menfurdur.Genliin problemleri btn bir milleti ilgilendiren hayati ve ana meselelerdendir. Onun iindir ki, byle bir mevzuya kar, hemen herkes az-ok alka duymakta; bir eyler yapmay de veya en azndan bir eyler yaplmasn beklemektedir. Hele hele genleri btn azgnlyla a...Ne var ki, mcerret alka duymann ve faaliyetsiz dncenin bir fayda getirmeyecei de muhakkaktr. Emeksiz ve aksiyonsuz dnce ve zdrab, bir fazilet ifadesi olsa bile, katiyen are deildir. Bu itibarladr ki, her dnce bir emei, her plan bir aksiyonu netice verdii nispette kymet ifade eder; yoksa her dnce bir zdrab, her pln bir aldatmacadr.Dnden bugne genlik, defaatle ele alnd; gazete, mecmua ve hatta kitaplara mevzu oldu. Ancak bu ele almalar byk bir ksm itibariyle, sulamalardan, ikayetlerden, teessf ve telehhflerden ibaret kalyordu. Kimse, niin byle olduuna temas etmiyor ve bu dev-meselenin halli zerinde durmuyordu. Duranlarn da oklar, duymamazlktan geliyor ve hatta duyulmasn istemiyordu.Oysa ki, O'nun hakikat bir gzle ele alnmas ve nelerin, ne zaman, nasl verilmesi, zerinde durulmas gereken ve asla ihmale tahamml olmayan meselelerdendi. Heyhat ki, bu cidd mesele, kymeti lsnde-ademe (yoklua) mahkum edilmek istenen bir ksm mhim zevtn gatesna-asla ele alnmad ve zerinde durulmad.Yeni dnemin getirdii ve hatrlatt eylerle biz, bu hayati mevzuun -arz edilen ller iilile tb tutulaca midini beslemekteyiz. Gelecein Trkiyesini kurmak isteyenler, hereyi ka ve canna emanet ettikleri genliin meselelerine kar, lkayt kalamazlar. Byk ve mreffeepyeni bir dnynn kuruluunda, millet ve devlet btn messeseleriyle, bu ok nazik noktaya me mecburiyetindedirler.Aile, mektep, sokak ve btn kollaryla neriyat bu mevzu etrafnda omuz omuza verdii zaman, mspet ve salam neticelerin elde edilmesi muhakkak gibidir. Bunlardan bir veya ikisinin devre d kald zamanlarda ise, genlik, eitli ztlklar ve farkllklarn meydanasfer iinde, ekimeye terkedilmi demektir.Mektep ve aile yan yana deilse; neriyat, mektep ve aileye omuz vermiyorsa, sokak bunlarla ayn izgiyi paylamyorsa, hizmet, sadece icr edildii messesede mevzii olarak kalacaktr. Byle bir (lokalizasyon)'un fayda getirmeyecei de meydandadr.[Sznt, Nisan 1981, Say 27]Genliin problemleri btn bir milleti ilgilendiren hayati ve ana meselelerdendir. Onun iindir ki, byle bir mevzuya kar, hemen herkes az-ok alka duymakta; bir eyler yapmay de veya en azndan bir eyler yaplmasn beklemektedir. Hele hele genleri btn azgnlyla a...Ne var ki, mcerret alka duymann ve faaliyetsiz dncenin bir fayda getirmeyecei de muhakkaktr. Emeksiz ve aksiyonsuz dnce ve zdrab, bir fazilet ifadesi olsa bile, katiyen are deildir. Bu itibarladr ki, her dnce bir emei, her plan bir aksiyonu netice verdii nispette kymet ifade eder; yoksa her dnce bir zdrab, her pln bir aldatmacadr.Dnden bugne genlik, defaatle ele alnd; gazete, mecmua ve hatta kitaplara mevzu oldu. Ancak bu ele almalar byk bir ksm itibariyle, sulamalardan, ikayetlerden, teessf ve telehhflerden ibaret kalyordu. Kimse, niin byle olduuna temas etmiyor ve bu dev-meselenin halli zerinde durmuyordu. Duranlarn da oklar, duymamazlktan geliyor ve hatta duyulmasn istemiyordu.Oysa ki, O'nun hakikat bir gzle ele alnmas ve nelerin, ne zaman, nasl verilmesi, zerinde durulmas gereken ve asla ihmale tahamml olmayan meselelerdendi. Heyhat ki, bu cidd mesele, kymeti lsnde-ademe (yoklua) mahkum edilmek istenen bir ksm mhim zevtn gatesna-asla ele alnmad ve zerinde durulmad.Yeni dnemin getirdii ve hatrlatt eylerle biz, bu hayati mevzuun -arz edilen ller iilile tb tutulaca midini beslemekteyiz. Gelecein Trkiyesini kurmak isteyenler, hereyi ka ve canna emanet ettikleri genliin meselelerine kar, lkayt kalamazlar. Byk ve mreffeepyeni bir dnynn kuruluunda, millet ve devlet btn messeseleriyle, bu ok nazik noktaya me mecburiyetindedirler.Aile, mektep, sokak ve btn kollaryla neriyat bu mevzu etrafnda omuz omuza verdii zaman, mspet ve salam neticelerin elde edilmesi muhakkak gibidir. Bunlardan bir veya ikisinin devre d kald zamanlarda ise, genlik, eitli ztlklar ve farkllklarn meydanasfer iinde, ekimeye terkedilmi demektir.Mektep ve aile yan yana deilse; neriyat, mektep ve aileye omuz vermiyorsa, sokak bunlarla ayn izgiyi paylamyorsa, hizmet, sadece icr edildii messesede mevzii olarak kalacaktr. Byle bir (lokalizasyon)'un fayda getirmeyecei de meydandadr.Mektebin ok mkemmel, ailenin yeterli, sokan temiz ve btn neriyatn, maer vicdan ve deontrolyle, mill ahlk ve mill terbiye izgisinde ilemesi arttr. Ve ancak, byle bir vasatam) hazrladktan sonradr ki, genlikten salh ve hayr mit edilebilir. Aksine, bu messeser, kendilerinden bekleneni tam ve mkemmel ekilde yerine getirmedikleri takdirde, kimseden bir ey beklemeye hakkmz olmad gibi, ihmal ve terkedilmilikten tr, lgnlaaden ikayet etmeye de kimsenin hakk yoktur.Aile, mektep ve btn toplum, ne zaman onu, yceltici duygularla donatr ve itima erozyonlara kar ruhunu besledii kalbine mukavemet kazandrr; ite o zaman onunla hisaplaabilir, yoksa, hakszlk ve insafszlk etmi olur.imdi dnn bir kere, sokaklar dolduran bin bir akrobatlk karsnda, yuva ocua ne vermir sahip kabilmitir? Bir eyler verdiini kabul etsek bile, her ke banda onu bekleyen buar yol kesiciye ve vck vck bu kadar mefsedete (fesat) kar, verilenlerle kendinden beklilenler arasnda bir uygunluk iddia edilebilir mi?Mektep, itima ve tarih vazifesi zaviyesinden, kendinden bekleneni yerine getirmi midir? Yetitirmekle mkellef olduu nesli, yce istidatlaryla, ykseltici duygularyla, ona derinlik kazandran melekeleriyle ve beer meyilleriyle ele alarak insanla ve fazilete giden yolu gsterebilmi midir?.Matbuat, onun ahlak ve yce duygularn inkiaf ettirme istikametinde, kendine den klavuzluk vazifesini yerine getirmi midir? ffet telkin edip, erotik dnce fcra [1] giden yollaram mdr? TRT, kaf-da azameti ve gr sesiyle ona gerekli ar ve uyarda bulunmu mudur? ler, en zl arelerle ve varla erdirici en ruhlu mesajlarla bu rfneye itirak etmiler miBtn bunlarn hesabn grmeden, genlik hakknda hkm vermek ve hele sadece onu mahkm etmelk ve insafszlk olur. Bugn btn bir nesil, kendini yceltecek ve insn melekelerini geliek imknlardan mahrum, yapayalnz ve boluktadr. Onu yceltme ve faziletli klma istikametindeki gayretler ise, gayet clz alabildiine seviyesiz ve tamamen oyalayc ve deneme mhiyetindedir. Baka hibir sebep olmasa, bu iki husus, btn bir neslin bodurlamas iin yeter ve artar. Kald ki, yn yn yabanc ve zararl fikirlerin kol gezdii; topyekn cemiyetin, arnda besleyen bir kilizman haline geldii; sapk ve arpk ideolojilerin, (dev) birer anafor gibi, semtlerine urayan genleri tp erittikleri; bir vasatta, deil ahlak ve faziletli olmak, nesillerin, insanlyla kalaca ve onu koruyaca bile olduka zordur. Olsa olsa bbir atmosferde yetienler, sabahleyin akn, lene doru deli ve azgn, akamst ise, 'izm'erhangi birine aborde olmu bir zavall olabilir. Ama hibir zaman ve katiyen ahlken mazbut ve faziletli olamaz.Sonra bir de kalkar, hamiyet, gayret ve anlay isteyen bu cidd mevzuyu, barsak gurultularnda, mide geirmelerinde grrsek, mesele btn btn karr ve iinden klmaz hale gele bugn yle olmutur. Genlii batan karanlarn bayra, diler, barsaklar ve mide halitet olduu gibi, deiik bir perspektifle kurtarclarnn gayreti de tamamen ayn istikamette reyan etmitir. Bu suretle de o, her iki devrede de aldatlm, oyalanm ve terke uramtr.Ah, keke! O'nu bilmeyenler, O'na hi mdahale etmeselerdi. Belki o zaman slah biraz daha kolay olurdu. Halbuki o, yaralarn tedavi yolunda yanl mualecelerle tpk neter yemi bikanserin azmas gibi, iyiden iyiye azd ve canavarlat. O kadar ki, imdi herkes, bu (dev)'in karaca her- merci dndke uykular kamakta ve iliklerine kadar gelecein endieremektedir. Bu noktada korkanlara hak vermemek de elden gelmez. Zira btn bir nesil harpten km gibi, tepeden trnaa yara ve bere iindedir. Byle bir neslin insn duygulartna alan ve kalbi ruh yaralar, onu iflah eder veya etmez, ayr mesele; tedviye tab tutulmazsa milleti iflah etmeyecei muhakkaktr.Binaenaleyh, g dahi olsa, bu yara mutlaka ve tez-elden iyiletirilmelidir. Bu da, toplumun her (kesimi)'nin kendine den vazifeyi yerine getirmesiyle, itim atmosferin pisliklerden arndrlmasna baldr. Yuva, edebi, terbiyesi, inceliiyle yavruya numne olmal a, ahlak ve fazilete gtren duygular uyarmaldr.Mektep, kendisine bir tomurcuk halinde teslim edilen ocuklarda, ruh yceliini, ahlk anlayn ve edep hissini gelitirmelidir ki, bu istikamette eskilerin daha kk yataki talere mek [3] ettirdikleri u szler, ok manidardr:'Edep ya Hu!''Edebtir kiinin daim libas, edepsiz kii ryana benzer' [4]'Edep bir tc imi nr-u Huda'dan; giy ol tc emin ol her beldan' [5]'Edep-ehli, ilimden hl olmaz; edepsiz ilim okuyan lim olmaz' [6]'Cihanda ne varsa hepsi edepmi.'Bu vadide sylenmi daha bir sr prlanta gibi sz vardr ki; atalarmz arasnda, edep ve ina verilen ehemmiyeti gstermektedir. Kitap, mecmua, gazete ve btn neriyat, okuyucularnda ulv duygularn inkiafna ve insn melekelerin gelimesine hizmet etmelidir. Ahlk ve fazeti rseleyen, genlii s ve serke yapan bilumum beinci kol faaliyetlerine kar, duyarl,te ve mcadeleye hazr bulunmaldr.* * *[1.] Fucr: Gnah, haktan sapmak, isyan, edepsizlik[2.] Halita: Karma, Kark olan[3.] Mek: Yaz numnesi. retici yaz. Bir eyi uzatmak. Uzun uzun yazmak[4.] Kiinin elbisesi daima edeptir. (Kiinin daim elbisesi edeptir). Edepsiz kii plaa benzer[5.] Edep Allah'n nurundan bir t imi; o tac giy, her beldan emn ol[6.] Edep sahibi kimseler, ilimden bo olmaz; Edepsiz okuyan lim olmazYuvaBundan byle, onun iyilik ve faziletine vesile sayabileceimiz btn ruh melekeleri ve beden kabiliyetleri artk errin ve erlinin aleti olarak tahrip hesabna ileyecekti. Aslnda bu kadar kalb ve ruh iltihaplanmaya mruz kaldktan sonra, baka trl olmas da dnlemez daha ok karnaval hatrlatan karmakark haliyle, nefsinin hezeyanlarn canlandran sefil aktrdr. Ne acdr ki, bu acayip komediye sebebiyet veren yuva, toplum, mektep, henz ona, nasl bir ktlk yaptklarnn farknda bile deillerdir.Bu messeselere, bir tohum bir ekirdek halinde kendilerine tevdi edilen bu taptaze filizlere kar, terbiye edici ve yetitirici cidd hibir gayretleri olmamtr. Oysaki insannsan olmas, onun nevine has ve onun iin faydal bir ksm istidatlar ilettirmek, yine onun rh melekelerini topluma yararl olacak istikamette gelitirmek ve nihayet onun umm muvazeneyi bozucu davranlarna kar, cidd tavrlar alarak, muhtemel taknlklarn nceden sek yuvann, toplumun ve mektebin en birinci vazifeleri cmlesindendir. Bu vazifeleri eda etmeyen yuva merhametsiz, toplum zalim, mektep de gaddardr.Baka varlklar iin 'sz konusu' olmasa bile, insanolunun ekillendirilmesi ve istenen keyfiyeti kazanmas iin bu kabil bir mdahale arttr. Binaenaleyh, talim ve terbiye istikametinde ba vurulacak byle haric bir mdahale olmadan, mkemmel nesillerden sz etmeye de imkn yoktur.Bu mdahale, yuvadan balamak suretiyle btn bir hayat mektebinde, ocuun kendini bulmasna, ruhuyla btnlemesine ve itima bir hviyet kazanarak topluma yararl bir uzuv haline gelmesine, veya ieron'un ifadesiyle 'insanla ykselmesine' vesile olacak tek-yoldur. Ve yine bu mdahale sayesinde ocuk, gemie ait btn malumat birikimlerinden istifade etme imknnlarak, kendi insanna has izgide ve kendi kltrnn tesirinde iyi bir terkipi olma mutlulua erecektir. Aksi halde insan, insan klma istikametinde hibir mdahale ve hareketin olmad yerde, insandan bahsetmek de imknszdr.nk insan, sair varlklardan farkl olarak, byle bir mdahaleyi davetle dnyaya gelir. O, bgarip seferinde, alabildiine aciz, alabildiine muhta ve hereyi dtan bekleyen eli kolu bal bir zavalldr. Oysaki hayvan dnyaya geldii vakit, adeta baka bir alemde tekemml etmibi, istidadna gre gelir, yani gnderilir. Ya iki saatte, ya iki gnde veya iki ayda btn erait-i hayatiyesini ve kainatla olan mnasebetini ve hayat kanunlarn renir meleke sahibi olur. nsann yirmi senede kazand iktidar- hayatiyeyi ve meleke-i ameliyeyi sere ve ar gibi bir hayvan yirmi gnde tahsil eder; daha dorusu ona ilham olunur. Demek, hayvann vazife-i asliyesi teallm (renmek suretiyle) tekemml etmek deildir. Ve marifet kesbetmekle terakk etmek deildir. Ve aczini gstermek ve medet istemek, dua etmek de deildir. Bilakis onun vazifesi, istidadna gre amel etmek ve ubudiyet-i fiiliyedir.nsan ise, dnyaya geliinde hereyi renmeye muhta ve hayat kanunlarna kar cahil, hatta senede erait-i hayatiyeyi renemiyor; belki mrnn sonuna kadar... Hem gayet aciz ve zayf bir surette dnyaya gnderiliyor; bir iki senede ancak ayaa kalkabiliyor ve on be senede ancak zarar ve menfaatini fark edebiliyor ve hayat- beeriyenin yardmyla menfaatlerini celp ve zararlardan saknabiliyor...Demek ki, en temiz bir ftratla, bu muvakkat misafirhaneye gelen insann vazifesi, yce alemlerde ikmete ehliyetini ispat etmek iin, dncede, tasavvurda ve akidede istikamet ve durulua ermek; kulluk mkellefiyetlerini yerine getirerek, kalp ve ruhu ilettirmek ve bin bir esrar ve bilmecenin kol gezdii (ledn)le kucaklamak ve varln srrn kavraan ibarettir.Bu ar vazifenin birinci derede sorumlusu yuvadr. Salkl bir neslin yetitirilmesinde, mutlaka yuvaya ihtiya olduu gibi, itima yapnn shhatle devam etmesi iin de, behemehal yuvae aile arttr.Mektep ve evrenin insana verecei ey ne kadar byk olursa olsun, muvakkat ve geicidir. Aile ise, btn bir hayat boyu ocuu, insan melekelerle donatmakla mkelleftir. Bu mkellefiyet doumla balar; vefat edinceye kadar de devam eder.Mektep ncesi mesuliyet, btnyle yuvaya ait olduu gibi, mektep dnemi ve ondan sonraki devrelerde de bu mesuliyet, en ufak bir azalma gstermeksizin artmaktadr. Zira, evin iindeki kontrol vazifesine, sokak, oyun yeri ve yeni arkadalarn yanndaki durumu da eklenerek, geni bir murakabe sahas meydana gelmektedir. deta, ocuun hareket sahasnn genilemesiyle, aile mesuliyeti, doru orantldr. nceleri, sadece evde ve bahede, oyun ve oyuncaklar iinde, basite grp-gzetmeye karlk, daha sonraki dnemlerde ise, gezdii her yendii arkadalar iinde, okuduu kitaplarn cmle ve paragraflar arasnda, kontrol edilmesi zureti vardr.Bu bakmdan hayatn her dneminde; yuvann mesuliyeti, srsn hassasiyetle takip eden vefalvafesi-inas bir obann durumuna benzer. oban koyunlarna iyi meralar arad ve onlar tehlerden koruduu nispette vazifesini yapm saylaca gibi yuva da, ocuklarn grp gzettiilara sahip km saylacaktr. Aksine, bu mevzudaki her kusuruyla da, onlar atelere atm o.Binaenaleyh her aile reisi ve derecesine gre bu vazife ile sorumlu dier mkellefler 'birer oban ve gttklerinden mesuldrler.' Bu mesuliyet, kendilerini ve aile fertlerini, 'Yakt talar ve insanlar olan ateten koruma' mesuliyetidir. Ve bu mesuliyet, onlar ynlendirme, ekillendirme ve topluma zararsz birer rkn haline getirme ve teler tesinde de ebed huzura namzet klma mesliyetidir. Byle mesuliyeti idrak ise, evlat imtihan ve iptilasn arzasz atlatarak, bu byk emanetin altndan syrlp kmak demektir.Yerinde, cihadn bile nne geen bu ar mkellefiyet, insann, insanla vazifeleri arasndairinci sray tutmaktadr. Cihada giden birisinin, ocuklarna bakacak bir mrebbsi bulamadihada deil de onlarn yanna dnmesi emri verilmiti. Aslnda ocuklarn talim ve terbiyesi dbir cihad, belki de -i bnyenin shhatine matuf olmas itibariyle cihadlarn en bydr. Bud ve hayat mevzu etrafnda, bir sr ey yazlm ve sylenmitir. Biz bu fasl kaparken, en ocuklarla alakal bir ka tavsiye dinleyelim:'ocuklarnza ikramda bulununuz, yani terbiyelerini gzel yapnz...' (hadis) 'lmden sonra,eride braklanlarn en hayrls, i terbiye grm evlatlardr.' (hadis) 'Babann evladna eedebtir.' (hadis)Yuvann TeekklYuva, insanoluyla beraber varolmu, ok eski; fakat hibir zaman eskimemi bir messesidir. tarih boyunca yer yer sert darbelere maruz kalm, hatta, tasfiyeye tabi tutulduu anlar olmu, ama o, her defasnda kendisini ykmak isteyen ellerden kurtulmu ve bandaki gailelerden syrlarak varln devam ettirmitir.Evet, hikmet elinin, ftratn sinesine yerletirdii yuvay, ne Isparta'nn vahi cebertu, nee asr- hzrn [1] iptidi diktatrlkleri yerinden skp atamam ve onu beer hayatndan uz uzaklatrabilirdi ki, kinat iirimsi bir nizam iinde vzeden Yce Yaratc yuvay, bu umuhemmiyetli bir paras olarak tabiat kitabnn barna yerletirmi ve lem-mul ahengin itici kuvvetleriyle onu sk skya balamtr.Canl varlklar arasnda -belli bir dnem iin dahi olsa- yuva kurmayan ve kendi nezaretinde yavrularnn yetimesine vasat hazrlamayan bir canl yok gibidir. Kular bin bir zorluklar gsleyerek yuva kurarlar, karncalar durup dinlenme bilmeden yerin derinliklerine delikler aar dururlar. Dada tata gezen btn vahiler, inleri ve kovuklar mesken edinerek baarn sokarlar...Her canl kendi ftrat snrlar iinde ban sokup barnaca bir yuva ve yavrularn uuragzetecei bir mesken tesisine alr ve bu hususta insan aklna durgunluk verecek ekilde tizlik ve gayret gsterir.Bylesine ok shhatli, alabildiine salam ve ftrat kaideleri zerine oturtulan yuva, insanouyla btn btn ehemmiyet kazanm ve onun hayatnn 'lzm- gayr- mfrk-' [2] haline gela insan yuvadan ayrmak, insanlktan uzaklatrmak kadar ters ve tabiattan tecrit etmek gibi de gayr- mantkdir. nsann insanl yuva ile tamamlanr, yuva ile kemle erer ve yuva vamllk kazanr. Buna binaen, yuvann arl ile oynama ve onu rseleme, insanlk hakikatina ve onu hafife alma demektir.Evet, meru izgide kurulan her yuva, madd manev kemlat ve faziletin vesilesi olmutur. Onun bozulmas veya meruiyet izgisinden sapmas ise, milletlerin ve hatta insanln yklrmitir.Gayr- meru yuvacklarn, mill zemini delik deik edip, millet aacn iten ie rtt gek her sz 'malmu lam' [3] kabilinden sayarak, mlhazamzn tafsiltn okuyucunun iz'anndip, yuvann kurulu keyfiyetine gemek istiyoruz.lk beer yuva, insanolundan bir ift ile meydana gelmitir. Daha sonra da ayn ekilde tabikoruyarak devam etmitir. Ne var ki ilk yuva, Yaratcnn hikmet eliyle kurulduu iin, onda, zdrab ve skntlar gelip geici, huzur ve emniyet ise srekli ve kalc olmutur. Eer inlk yuvadaki esas ve artlara riyet edebilselerdi, nesiller bozulmayacak ve insanlk da bugn olduu gibi sefillemeyecekti. nsanlk, yuvann bozulmasyla bozuldu. Ve eer yenidentopyekn beerin huzur ve emniyete ermesi dnlyorsa, mutlaka shhatli yuvalarn kurulmasnlmelidir. Zira shhatli bir yuva, huzur ve emniyeti temin eden en kuds bir messese ve ictiminin de mhim bir kaidesidir. Aksine, iyi kurulmayan bir yuva, huzur ve emniyet vadetmedii gibi, yetien nesiller iin de bir han ve otelden ibarettir. Btn hayatlarn byle bir otelin souk duvarlar arasnda geiren iftler talihsiz, yetien yavrular da ssizdir.Yuvada huzur ve emniyetYuvada huzur ve emniyetin birinci art, eler arasndaki uyumdur. duygu, dnce, ahlk ve ina uyum.. Buna gre, yuva kurmaya teebbs eden her fert, evvela duygu, dnce ve ahlakta kendisiyle imtiza edebilecei birisini aratrma mecburiyetindedir. Aksine, tasavvurdan dnceye, dnceden ahlka kadar her eyiyle irdenecei bir arkadala hayatn geirme mecburiyetinacaktr ki, byle bir durum iftler iin btn bir hayat boyu sadece zdrab kayna olacaktrbirbirine zt olduu bir yuvada -fevkaldeden bir imtiza ve czibe-i kutsiye ile arzu edilen izgiye gelme olmazsa- taraflar kendilerine zt dncelerin altnda ezilecek ve hep yuvadan uzak kalmay dneceklerdir. Hatta, bir arada bulunduklar zamanlarda dahi, duygularyla dnceleriyle, birbirlerinden uzak ve hnenin dnda yaayacaklardr.Anne ve babann ayn elektrik ykl zerreler gibi, birbirini ittii ve birbirinden uzak durduu, bir aile yaps iinde yetiecek ocuklarn durumu ise, hepten yrekler acsdr. ocuku ve saygl, ayn zamanda iinde bulunduklar toplum iin iyi birer rkn olmaya hazrlanmalacak fevkalde imtiza etmi bir ailenin yumuak ve sevgi dolu atmosferinde kabil olacaktr. Yoksa onlarn tertemiz duygu ve dnce dnylar zerine, her gn bir tortu gibi gelip keabann huysuzluu ve imtizaszl, bir lde onlar da huysuz ve saygsz klacaktr ki, bur hayat boyu, her skntda, kendilerine mracaat edecekleri, daimi rehberlerine kar itimatlarnn, olumsuz ekilde sarslmas demektir. uurlar bylesine kirlenmi ve bulank eyleritnda gelien yavrularn, topluma yararl birer uzuv olmalar ise pheli ve dndrcdr. Hl olmalar, cidd bir fikri operasyona ve arndrlmaya tb tutulmazlarsa, iinde yaadklarn, byk zararlara sebep olmalar da muhtemeldir.Resm istatistikler, crm ileyen ve ondan zevk alan ocuklarn byk bir ksmnn, (aile huz kurbanlar arasndan ktn gstermektedir ki; meselemiz bakmndan olduka mnidardr. Bilum iindeki itici ve ekici gler ilave edilecek olursa, o zaman nesillerin azgnlna dei, istikamet ve drstlne almaldr!zdivata Verasetzdivata, zerinde durulmas gerekli olan hususlardan biri de, versetle [4] alakaldr. Dnd bugne zerinde hassasiyetle durulan bu mesele bilhassa gnmzde bir hayli kuvvet kazanm gibi grnr.Verset, ocuun bal bulunduu soy-aacnn, uzak ve yakn kklerinden birinin, tad iyiazlarnn, ocua intikal etmesidir ki; bir hayli ilim adamnn kanaatleri bu merkezdedir ve Mendel'in almalar da bunu teyit ve ispat eder mahiyette olmutur. Hele alkol ve emsli uyuturucu eyler zerindeki almalar, anne ve babadaki i deformasyonun, ruh ve karakter bozukluklarnn, katiyetle ocua geebileceini ortaya koyduktan sonra, artk bu meseleye bir 'kaziyye-i muhkeme' [5] nazaryla bakabiliriz.Bu demektir ki, iyi bir izdiva, ferdin ahs ve itima hayatnda yapc ve ykseltici bir unolmasna karlk, dnlmeden yaplan kt bir izdiva, hem aile, hem o aileden meydana gele ve hem de toplum iin talihsizliktir. Yani, madd ve manev shhate ermi biriyle izdiva, iyi nesillere doru olmann ilk art sayld gibi, ayn zamanda ferdin kendi toplumuna karlefiyetini idrak etmesi demektir. Bu itibarladr ki, en stn beyan iinde; 'nutfe'nin [6] nereye konulaca hususu zerinde hassasiyetle durulmu ve bu mevzuda yaplacak seimin, hayat ehemmiyet arzettiine dikkat ekilmitir. Szn z; mevzu bir tohum ve tarla temsiliylele alnmakta, shhatli nesiller, bu iki unsurun uyumuna, kusursuzluuna ve 'kuvve-i inbtiye'sine [7] balanmaktadr. Tohum shhatli, atld yer de nezihse, 'art- d' [8] olaer tamam ve fiil dua yerine getirilmi demektir. Bunun aksi ise, batakla yulaf ekip buday bekleme gibi bir ham-hayllik demektir ki; bir kuruntu ve aldatmaca olduunda asla phe yoktur.Hlsa olarak diyebiliriz ki; iyi nesillere doru atlan ilk adm, yuva ile balar. Yuva, ftratn, akln ve iz'nn gerekleri istikametinde kurulur. Ve eler, ruh, dnce, anlay ve ahlyum iinde olurlarsa, hne bir cennet kesi, iindekiler de ebed huzur ve saadete namzet talihliler olurlar. Aksine yuva, inan, dnce ve anlaytaki imtiza nazar- itibara alnmadasslik zerine kurulursa, o hne, huysuzluklarn, huzursuzluklarn kaynat bir han ve guly[9] cevelangh bir 'eytanlar atosuna' dnecektir ki, byle uursuz bir yuvada, yetiecek nellerin, Faust'un talihsizlii iinde yklp gideceklerinde, kimsenin phesi olmamaldr.Ancak, unu da hemen arz edeyim ki; yuva ne kadar akl, mantk esaslar zerine kurulmu ve mkemmel de olsa, yine de her ey demek deildir. Belki yuva gibi byle bir ilk arta, iddetli ihtiya vardr ama, bundan sonra yaplmas gerekli daha pek ok vazife bulunmaktadr ki, bu vazifelerin btn yerine getirildii zaman, bir hizmet yaplm olacaktr. Bu vazifeler, n dnyaya gelmesiyle balar ve genlik dneminin nihayetine kadar da devam eder. Vka, insan hayatnda, olgunluk ve yallk gibi dnemler de vardr, ama; bizi daha ok ilgilendiren onun ocukluk ve genlik devreleridir. htiyarlk ve olgunluk devresini idrak eden insanlar, deime ve ekillenme dnemini ok gerilerde braktklar iin gnllerinden gelenin dndafna olarak- onlara bir eyler anlatmak ve ruhlarn yenilemek mmkn deildir. Bu itibarla, biz de sadece, ocukluk ve genlik devreleri zerinde durmak istiyoruz.nk bu devrede insan, evreden alaca eylerle i -ekillenmeye girer. Bu devrede ak' karafrik eder ve yine ancak bu devrede talim ve terbiye kendisi iin faydal olur. Byk bir lde, btn kazanma ve kaybetmeler hep bu devrede balar. nsanlk iin (altn dnem) sayle, ayn zamanda, insann meleklemeye ve itimalemeye ynelebilecei tek devredir.ocuun Dnyaya GelmesiBu itibarla, ocuk daha dnyaya ilk gelir gelmez, onu insanlatrma ve melekletirme istikametinde hemen harekete geilerek, kuds llerimiz iinde btn merasimler icra edilmeli ve Yaratcya smarlanmaldr. Evet, onun kulana okunacak bir ezan ve kamet, yce lemlerden ra flenmi melek soluklar gibi, onu varla ve diri kalmaa aran ilk mesajlar olacaktr. Bilhak ve fslt, o ok aciz yavruyu en hakm ve hafiz bir iradeye teslim etme demektir ki, bu husus hibir zaman kmsenmemelidir.ocua gzel bir isim konmas ve bu isimin bilhassa, hayatlar kahramanlk destanlaryla dolu, mstesna kimselerin isimleri arasndan seilmesi, o yavrunun gelecei adna yine kmsenmeyek eylerdendir. ocuk, adn ald zat hakknda kendisine verilen kk bir malumatla, onu dae hissedecek ve ilk devrelerde belki uuruna varmadan, fakat sonralar btn samimiyetiyle ona benzemek iin rpnp duracaktr.Ayrca, bu ismin, toplum tarafndan kendisine ehemmiyet atfedilen bir ahs tarafndan konmas da ok mhimdir. ok defa 'senin ismini falan zat koymutur' sz karsnda, gencin vicdnd ve kendinde bir i-toparlanma meydana geldii gze arpmtr.unu da hemen arz edeyim ki; ezan, kamet ve isim koyma gibi bu ilk vazifeleri, bir ksm aceleci kimseler yadrgayp hafife almamaldrlar. Bunlar, ocua kar yaplmas gerekmkellefiyetten sadece bir iki tanesidir. Ve yine bunlar, dorudan doruya ocuun, kalp ve ruhunu hedef alan ve neticede de yce meetle [10] smarlamay ifade eden bir i teminattr. Yoksa, mesullerin vazifeleri bunlardan ibaret demek deildir.Yine bu ilk devrede, ocuun zihnine yerleen eylerin, btn bir hayat boyu, onun, uurunu bask altnda bulunduracan dnerek onunla geirilen dakikalarda, ebeveynin tavr ve davranimdir. Bu ilk tefahhs [11] ve tecesss dneminde anne ve babann hareketleri onun uuruna ylesine yerleir ki, daha sonraki dnemlerde ocuk, ok defa bunlarn tesirinden kurtulamayarak, ebeveynini bu uuraltlarn basks altnda dinler ve onlarn basks altnda deerlendAnne Babann DavranlarAnne, baba onun nazarnda, mr, dediklerini yapmayan; yalan syleyen; bakalarn aldatan; ilik bilmeyen, bakalarna zulmden saknmayan ve ebeveyn olma vekar ve ciddiyetinden mahrum bir ksm sefil varlklar olarak iz brakm ve yer etmise, bir daha onlardan mspet eylapmas olduka zor, hatta imknszdr. Hele, onun gz nnde, bilfiil fenalk yaplyor ve ha yaptrlyorsa, o anne baba btn btn kendilerine kar gven ve itimad sarsm ve ileridenladklar eylerin nn tkamlar demektir. Bu ise ocuun, ilk terbiye oca olan yuvadan an, eli bo olarak ayrlmasn netice verecektir.Binaenaleyh anne baba, sonsuz efkatlerinin yan banda, terbiyesiyle mkellef bulunduklar ocuun bu durumlarn da dnerek, rollerini ok iyi oynama mecburiyetindedirler. Ayn zaoynayacaklar rollerini alabildiine yrekten ve bir ibadet nevesi iinde oynamaldrlar. Vkburada ne rol ne de oyun yoktur ama, yine de 'dk-i elfaz' [12] yznden bu tabirlere ba vuruldu.Btn bunlarn tesinde, kaf dandan ar en byk i ise, ocuun fizik gelimesine muhz ine kar tespitlerin isabetli yaplmas ve ona gre de tavr ve vaziyet ayarlamalarna gidilmesidir. Nasl ki, yavrunun fizyolojik gelimesi merhalelerinde, hekim tavsiyesine gre belli rejimler vazedilerek mama ayarlamalar yaplyor; yle de onun kalben ve ruhen gelimesi nazara alnarak, verilecek eylerin cins ve miktarlarna titizlik gsterilmelidir.Bir devrede o, gz ve kulak yoluyla ald eylerle besleniyorsa, o devrede, bu iki menfezden kalbine ve ruhuna giren eylere dikkat edilmelidir. Bir baka devrede, daha baka alclaryla deiik tecesssler peinde ise, bu defada, o zviyeden verilmesi gerekli olan ele imdadna koulmaldr.* * *[1.] Asr- hzr: Asrmz.[2.] Lzm- gayr- mfark: Ayrlmas mmkn olmayan. Mutlaka lzm olan.[3.] Malumu lam: Bilineni bildirme.[4.] Verset: Kaltm.[5.] Kaziye-i muhkeme: Tam, salam hkm.[6.] Nutfe: Meni. Ayn cinsten hcrelerin birlemesi.[7.] Kuvve-i inbtiye: Bitiren, yeerten kuvvet[8.] art- d: Normal olarak art olan.[9.] Gulyabn: nsan felakete attna itikat edilen vahi bir mahlk ismi.[10.] Meet: rade. Dilemek. Arzu. stek.[11.] Tefahhs: Bir eyin, bir meselenin iyzn dikkatle aratrmak.[12.] Dik-i elfaz: Lafzlarn darl, ifade gl.ocuun Yetitirilmesi ve EitimiBu blmde ise, yuvaya ait iki mhim hususu ele almak istiyoruz:ocuun grme ve duyma atmosferine akseden eylerin mspet, temiz ve retici olmasdr.Yetitirme adna ocuklara kar verilecek her hizmetin efkat ve samimiyetle ed edilmesidir.ocuk, daha ilk dnyaya geliiyle etrafnda olup biten eyleri tecessse koyulur. Ancak, onun ey ve hdiselerle bilerek mnasebete gemesi, temyiz dnemiyle balar. Bu devrede o, hem etrafndaki deiik renk ve keyfiyetleri, hem de kendi benlik ve ahsiyetini sezerek, evresinde olup bitenlerle, i-intibalar arasnda, mekik gibi gelir gider ve bir eyler anlamaya alr.ocuun zevkleri, aclar, hsn- kabulleri ve reaksiyonlar btnyle bu devrede belirmeye baesinde cereyan eden eylerin ho ve gzel olanlar, herkes gibi onu da sevindirir; zc, zevksiz ve irkin olanlar ise, mteessir eder. Bu itibarla da, etrafyla daim mnasebette olan ruhunun, daim teessr ve daim hazlar olur. O, minicik grme ve iitme uzuvlaryla her an hiselerin iine girer ve ruhuna yeni yeni bilgiler kazandrr. Bu yolla, her grd, ve iitipelledii ey, ilerde benliini kurmaa yarayan malzeme olarak, uur-altna tanr durur. Evetrmadan i-aleminde petekleen bu eyler, ilerde onun benlik ve ahsiyetini oluturacaklar gibi, btn bir hayat boyu onun hareketlerini bask altnda bulundurarak ona, menfi, mspet istikamet ve yn de verecektir. Denebilir ki; insann mstakbel hayatnda, davranlarna en k tesir eden eylerden biri phesiz uur-alt birikimleridir.Nice birikimler vardr ki; altn oluklarla yavrunun iine aktlm kevserler gibidir. Bu birikimler; onun i-lemini, nsiyetin, vefnn, sevginin barnd bir cennete evirir. Ve nice bler vardr ki, siyahtr, zifttir, bulaktr, ocuun gnln vahetin, kinin, nefretin kol gegayy [1] hline getirir.Onun iindir ki, bu dnemde yuvann, ocuk karsndaki tavr ok mhimdir. Yuva, ona neyi gseyi iittirir ve neyi anlatrsa, yavru onunla kendi benlik ve ahsiyet peteini rmeye alret, ocuk, iinde doup byd yuvann ocuu olarak geliir ve ekillenir. Biz farkna vara, telkinlerimizden daha ok, yuvada grd ve duyduu eylerin tesirinde kalarak, benlik ve siyete erer. Vka, telkinin de yavruya kazandraca pek ok ey vardr ama; bunlar hi bir z onun gz ve kulak yoluyla yuvadan ald, sessiz tleri kadar tesirli deildir. Belki telkin gerek tesiri de, yuvada verilen eylerin zerine bina edildii nispettedir. yuvadan destek grmeyen bir telkin zayf ve tesirsiz; yuvada verilenlere ters bir telkin ise, ocuun ileride bunalmlara srklenmesine vesile olacaktr.Evet, bir taraftan aile hayatndaki dzensizlik ve huzursuzluklar, beri taraftan drstlk, ahlk ve fazilet telkinleri, zavall ocuu lubal ve huysuz klacaktr.Bu bakmdan anne, baba ve evdeki dier bykler, kendilerini her an gzeten ve grd duyduu, kendi lleri iinde deerlendiren ocuun mevcudiyetini bir lhza hatrdan karmamaldrlmamaldrlar, nk ocuk yuvada bir talebe ve bu talebenin en ok tesirinde kalaca dersler resinde grp duyduu eylerdir.O halde, yavrunun nasl olmas arzu ediliyorsa, behemehal yle olunmaldr. Yani, aile muhitindeki hayat ak, ocuun tasavvur edilen geleceiyle smsk alkal olmaldr. Ve onun acereyan eden her ey, ona yaplacak telkinlerin hazrl ve yaplm telkinlerin de temrinat2] ibaret bulunmaldr.Mesela, Yce Yaratcya imn ve sayg; O'nu bize anlatan hakikat-erlerine hrmet ve minnet; anneye, babaya iyilik; insanlara sevgi ve alka; vatan ve millete ballk, yuvann, fslaszrinde durmas gereken eylerdendir. Bunlar, ocuun duygu ve dnce atmosferini epeevre sarcuk her lhza bunlar teneffs etmeli ve aile fertleri durmadan bunlar solumaldr.Evet, hibir ders, yuvadan alnan bu samimi tler kadar tesirli olamaz. Elverir ki, bu derste, hal ve dil yanyana gelsin ve anlatlmak istenen ey gnlden ve devaml olsun. Evet, hangi ders, kainattaki ba dndrc nizm ve hengi anlattktan sonra, hayret iinde iki bak kadar ona tesir edebilir? Ve hangi ders, Yce Yaratcnn, ileke elilerini anlattktan sra iki damla gzya dkme kadar onun zerinde silinmeyen iz brakabilir?Brakn ok konumay; felsefe yapmay ve esrarl beyan. Ne olmay dnyorsanz; geliniz yklarnza da yle grnnz. Rica ederim; bana uzun uzun psikolojinin kanunlarndan, pedagojiyait prensiplerden bahis amaynz! Bana u mevzuda mspet bir ey syleyebilir misiniz? Bir sorumluluk karsnda hi renginizin sarard ve kaddinizin bkld oldu mu? Bir vazifede gsurdan tr yemeden imeden hi itihanzn kat oldu mu? Hayat ve sadetinizi ona borlu bicik sevgiliye vuslat dnp de, bir kere olsun inlediniz mi? Kursanza giren gayr-i merokmadan dolay, kakts yutmu gibi strap ekip kvrandnz m? Bar kanayan bir insan grd szlayp da 'Al! Bu para, bu elbise, bu yiyecek senin olsun' diyebildiniz mi? Makamda, manspta, dnya menfaatlerinde, hatt manev zevk ve fyzt hislerinde bakalarn nefsinrcih edebildiniz mi? Mukaddes deerleriniz iin, ruhlarnz her an fedya hazr bulunduunuzubir ka defa evrenizin ruhuna duyurabildiniz mi? Bunlardan baka, yuvann semsn, fenalklaan, inkr ve ilhaddan temiz tutabildiniz mi?...Evet, ocua kar bu en etin imtihan baaryla verebildiniz mi? Verebildi iseniz, artk uzuylu yorulmanza ihtiya kalmam demektir. Yoksa, nazar bilgilerle onun ruhunu deitirebileceinize inanmak olduka zordur. Evet, bir kere daha hatrlanmaldr ki; ocukta; inan, ihls,afvet, derinlik ve hayli, iffetli olma bekleniyorsa aile fertlerinin bu yce mefhumlara kar saygl olmalar arttr. Ve eer onun, mukaddes mefhumlar urunda hayatn hakir gfedakarlkta bulunmas arzu ediliyorsa, ona, bu hususta verilecek misller, tarih strelerden alnmamaldr. ocuk bu misllerini, sabah, akam ba-ucunda soluklarn duyduu kimselerdbilmelidir. Aksine, kendisine anlatlan kahramanlklara mukabil, etrafn saran nsihler ruh ve karakter itibariyle hmbl kimselerse bunlar ocuun bakn bulandracaktr. Byle ztyetien ocuk ise bir talihsiz ve buhranlara terkedilmi bir zavalldr.Anne Baba ve Dier Byklerkinci husus; anne, baba ve dier byklerin, ocuklara kar iten ve efkatli davranmalard, anne ve babada efkat ve 'itenlik' ftratn gereidir. Ne anne ve babay efkatten ne de eati anne ve babadan ayr mtlaa etmeye imkn yoktur. Ne var ki; baz anne ve babalar, ya vekar ve ciddiyetin gerei sayarak veya ok fazla asab ve hasss olduklarndan, ocuklarna kar hain ve sevimsiz davranrlar. Hemen belirtelim ki, vekar ve ciddiyet hibir zaman sertlik ve hunete kartrlmamaldr. Birincisinde, insan sevimli, tesirli ve emniyet telkin ici olmasna mukabil; ikincisinde, sevimsiz, menfur ve evresine kar tesirsizdir. Bu itibarla, vekarl ve cidd bir insann, sz ve davranlaryla ocuun kalbine girmesi ve ona hesi her zaman bahis-mevzuu olsa bile, hain ve huysuz kimseler iin, bu asla sz-konusu deildir.efkat, insanda ftratn ve tabiatn namesidir. Byk, kk herkes ve her ey bu nameden mehayyitir.[3] efkat, kinat epeevre ihta eden sonsuz (Rahmet) ile rezonans olmann en bedilidir. O olmadan, ne terbiye edenin, ne de terbiye edilenin insanla ykselmesi, katiyen dnlemez. Semlar tesi Yce lemlere seyahat da, ancak efkatin yumuak ve esrrl kkabildir. Rahmeti sonsuz, efkat edenlere merhamette bulunup huzuruna alacaktr. Binaenaleyh, 'yeryzndekilere (bilhassa masum yavrulara) merhamet ve efkat edin ki, gk-ehli de size merhamet etsin' (h) 'yaratklara merhameti olmayana merhamet edilmez' (h) Ve, nsanln ftihar Tablosu'nun arpc beyanlar iinde 'Byklerimize tazim ve kkleyen bizden deildir.' (h) Zten kendi de, arkadalar arasnda, aile efradna ve bilhassa ocuklara kar efkatte, en ileri olarak tannmaktayd.Bdiyede, bir demircinin yannda st emmek zere bulunan ocuunun yanna kadar gidiyor; ocubarna basyor; pyor pyor sonra geriye dnyordu. Btn hayat boyunca da bu yoldan ayrlevildi. ocuklar kucaklad; barna bast. Ve, mzrabn her vuruta ruhumuza, hayata ait biruyurdu. Evet, byle yapyordu; nk yaptklar ftratn gereiydi. Yaratan, onlar pmek, kokollarnda aclara, skntlara katlanmak iin yaratmt. Evet, 'Mal ve evlat dny hayatnn (k) 'Mallarnz ve evlatlarnz, sizin iin imtihan vesilesidir.' (k)Aslnda, daha sonraki dnemlerde, ocuklardan bir ey istemenin en makul yolu da budur. Barndaki sevgi ve efkati bir alayan gibi onlarn gnllerine balayacak; sonra da ruhununlarn onlara duyurmaa alacaksn. Szlerindeki tatllk, erbet gibi dernlarna doru aka baklarn onlarn gnllerini kanatlandracaktr. Umum atmosferiyle bu kadar sfleen, bu aklaan bir hnede, anne ve babann dudandaki name ne temiz; yavrunun ruhundaki beste ne derindir!.Netice olarak diyebiliriz ki, bir hayat- itimaide efkat, kinleri, fkeleri eriten ve yok eden esrarl bir iksir[4] olduu gibi, aile fertlerini de birbirine smsk balayan kopmaz bir iptir. Ve, ayn zamanda ocuklarn gnlne girmenin de hemen hemen tek vesilesidir.Binaenaleyh, bu kuvvetli vesileye smsk sarlan, en sarp tepeleri aabilir; en onulmaz dertlerin Lokman' olabilir. Evet, efkat ve merhamet, srl bir anahtardr. Ve, bu anahtarn aamayaca ve hkmn geiremeyecei bir gnl de yoktur.* * *[1.] Gayy: ine denin kolay kolay kurtulamayaca korkun yer.[2.] Temrinat: Temrinin oulu. Temrin: Altrma, tekrarlatarak altrmak.[3.] Mteheyyi: Heyecanl.[4.] ksir: ok tesirli, her derde deva saylan mevhum cisim. Madenleri altna evirecei zannedilen faraz madde.ocuun Eitiminde efkatocuun itimalemesi (sosyalleme) mevzuunda, bu iki hususun arz ettii ehemmiyet cidden by Yuva, bu iki mhim vazifeyi yerine getirdii takdirde, daha sonra ocua verilmesi planlanan eylerin rzasz olarak verilebilecei ksmen kolaylam olur.Evet, bir kere daha tekrar edelim ki: ocuun en ok tesirinde kalaca duyup duygulanaca ders, yuvann, bir kalp gibi henkli ve ritmik ileyiinden ald derstir. Buna, anne ve babanscak efkatleri de eklenince, gayri ocuk btn bir hayat boyu, bir yumuak atmosferde grp yduu eylerin tesirinde kalr gider.Yalnz, unu da hemen kaydedelim ki; terbiyede, efkatin arl ve tesiri kadar onun ocuklaasnda msav ve adilne olmas da ehemmiyet arz etmektedir. ocuklarn, dengeli ve mutedil olmalar ve anne babann da onlarn nazarnda saygl kalmalar iin, efkatte adlet ve msvtOnlardan birine, bir ey alnrken, beriki katiyen ihml edilmemelidir. Biri kucaklanp bara baslrken dieri bundan mahrum braklmamaldr. Aksi yaplacak olursa ocuklar, hem anne-barna kar hem de kardelerine kar huysuzlarlar. Byle huysuz ocuklar ise, yuvada devamluzluk karacaklar gibi, terbiye adna gsterilen ve anlatlan eylerden de istifade edemeyeceklerdir. Ve hele, kskanlktan kvranp duran yaramaz gnlleri, onlar bir ksm ktlklertr ki; (mazallah) neticede cinayet ilemeleri bile melhuzdur.Nebi (sav) evlatlarnn, kskanlk duyduklar kardelerine kar giritikleri uygunsuz ve sevteebbsler, kskandrlm kardelerin, huysuzlamasna gstermesi bakmndan olduka manidarl'in yreklere oturan ackl serencmelerinden. Hz. Yusuf (sav) dramna kadar, nice vakalar vardr ki, arkasnda hep byle ehemmiyetsiz bir kskanlk yatmaktadr. Bundan baka, yuvankkniyetinden kukuya den ocuklar, yava yava yuvadan soumaa ve hatta uzaklamaa balarbabasna kar itimad sarslm ve yuvadan tatmin olmam ocuklarn, dta mesnet ve snacr gayet normaldir. Nefrete bin edilen byle bir ayrlk ise, beraberinde bir ksm sapknlkgetirir ki, modern usllerle yaplan aratrmalara gre, byk bir nispette toplum ve aile dar, bunlarn arasndan kmaktadr.efkat mevzuuna ilave edilecek dier bir husus da, daima ocuklarn iinde ve yannda bulunmaktr. Onlarn psikolojik durumlarn kavramak, infiallerine alnganlklarna ahit olmak iinlarla har-u ner olmak arttr.ocuklarla lgilenmeHer anne ve babann, hayatlarnn belli bir blmn onlara tahsis etmeleri ve bu sre iinde rla dp kalkmalar tpk byk insanlar gibi, onlarn meseleleriyle alkadar olmalar ve hat, o basit dnyalar iinde ehemmiyet atfettikleri, oyun elence ve dier megalelerini titizlikle takibe koyulmalar yatma ve uygunsuz bulunma saatlerinin dnda, yatak odalarna kadar, her yere rahata girip kmalarna izin vermeleri, onlarda ahsiyetin teekkl ve umulanir ksm eylerin alnmas iin elzemdir. Aksine, onlarn husus dnyalarna girmeden, onlar rine koymadan ne itimalemeleri ne de terbiye adna onlardan-bir eyler alnmas asla bahis mevzuu olmaz. Onlara sz geirmenin ve hkmetmenin yolu, onlar insan yerine koyma ve onlarla hair, neir olmaya baldr.Bu mevzuda, u hususlara titizlikle riayet edildii takdirde netice alnaca kanaatindeyiz:1) Yanlarna uranldnda ve ayrlrken (selm) verilmesi.2) Evin iinde, kendilerine husus bir yer ve baz eylerin tahsis edilmesi (oda, yatak ve dolap gibi eyler..)3) Onlarn kendi seviyelerindeki i ve elencelerinin, yrekten, fakat seviyeli olarak takip edilmesi.4) Byklere yapld gibi, sk sk hal ve hatrlarnn sorulmas.5) Hastalandklarnda ziyaret edilerek, dertlerinin paylalmas ve teselli edilmeleri.6) Yer yer kucaa alnmalar, plmeleri ve hatta, balarda, omuzlarda gezdirilmeleri.7) Holarna gidecek gzel ve tatl isimler taklmas ve bu isimlerle arlmalar. Ve bilhassimlerin, onlarda yiitlik ve kahramanlk hislerini uyaracak ekilde seilmesi.8) Mer dairedeki oyun ve elencelerinde hususiyle ilerdeki hayatlarna esas teekkl edecek olan oyun ve elencelerinde serbest braklmalar ve hatt bilmedikleri baz eylerin retiiyle kendilerine yardmda bulunulmas ve bu cmleden olarak daha bir sr ey...Evet, ona deer verip insan yerine koyduumuz mddete, onu ykseltmi ve itimiletirmi oluksine, deersiz grdmz veya hayatna hacir [1] koyduumuz srece de, onu kreltmi ve onunlete giden yollar tkam oluruz.Aslnda byle bir davran, sadece ocuklar iin deil; bykler iin de bahis mevzuudur. Hangn vardr ki, kendisine ehemmiyet atfedildii, deer verildii zaman uysallamaz ve tesir altna girmez. Ve yine hangi insan vardr ki, ehemmiyet verilmedii ve horland zaman huysuzlamaz. Ne var ki, bu durum ocuklarda daha briz, daha 'belirgin'dir.Evde Af ve Msamaha MeltemiBu mevzuu balarken, son bir hususu daha belirtmede fayda mlahaza ediyorum: ocuklar evin iinde daimi bir af ve msmaha melteminin, esip durduunu hissetmelidirler. ocukluk ftrat ve tabiatnn gerei olarak yaptklar baz ilerden tr, her zaman affedilme ve baanc iinde bulundurulmaldrlar.Onlarn, evin iinde baz eyleri krmalar, baz eyleri bozmalar ve evreyi kirletmeleri gabiidir. Bu mevzuda azarlama veya tekdir etme yerine, krp bozduklar veya kirlettikleri eyleri, onlarla mterek olarak tamir edip eski haline getirme; temizleyip yerine koyma daha uygun olacaktr. Byle bir davran, hem onlara ne yapmalar gerektiini retme, h de gnllerini fethetmeye bdi olacaktr. Altna idrar yapt veya bir bardak krd diye dvl yetim, bunu yapanlar da anne-baba olmadan fersah fersah uzak talihsizlerdir.Szn z, ocuklarn hayatlarna ortak olmak, onlarn elence ve neelerini paylamak; teess itirak etmek, anne ve babay onlarn nazarnda sayg-deer birer bide haline getirir. Aksine, onlarla har u ner olmama onlarn hayatna inmeme, ocuk iin bir bahtszlk, anne ve baban de bir grgszlk ve bir ekavettir.* * *[1.] Hacir: Birisine bir eyi yasak etmek, maln kullanmaktan men etmek.Aile ve nemiimdi, bu noktadan geri dnerek, hneye kubak bir gz atmak ve sonra da bizzat onun talim terbiyesine ve bu hususta ona verilmesi gerekli olan eylere temas etmek istiyoruz.Aile, ocuun iinde byyp geliecei bir (hcre) ve mecerelik ve onu topluma ykselten en dinamik messesedir. Aslnda mkemmel kurulmu bir aile, onu meydana getiren fertleriyle dar erevede bir millet ve kk bir toplumdur. Dede, nene; anne, baba; byk ve kk kardehatt, maca ve halalardan teekkl eden -olabilirse- derli toplu mevzn ve ahenkli bir toplum...Mill yapnn en salam rknleri, bu kk hcrede serpilir geliir. dap, ahlk ve itima muedilir. Evet, yallara sayg ve hrmet, kklere efkat; arkadalara gnlden ve insanca davp orada renilir. Orada, dede ve nenesine merhamet; anne ve babasna hrmet ve itaat; emsallerine insanca davranma ve mrvveti renen kimse, toplum iinde de bu yce hasletleriyle varolacak ve grnecektir. Orada, faziletlerden mahrm ve 'gdk' yetienler ise, toplumda itima cereynlara sebebiyet vereceklerdir. Buna binen, terbiye iin mutlaka derli, toplu ve shhatli bir aileye ihtiya vardr. Ailenin shhati nispetinde, yetien nesiller de, dengeli ve millete yararl olur. Aksine, o aile, toplum dman yetitiren bir fabrika gibi, yurdun da yuvann da aleyhinde iler durur...Ailenin shhatli ve dengeli olmas1) Anne-baba, birbirlerine kar hak ve vazifelerinde, mnasebet ve davranlarnda tam akl uyum iinde bulunmaldrlar. Anne-babann, birbirlerine kar her mspet tutum ve davran, irfan daarcna atlm esiz bir elmas mhiyetindedir. Mevsimi geldii zaman ocuk, daarce deerlendirir. Aksine, ebeveynin her huysuzluu da, onlarn masum dimalarnda simsiyah bir izgi olarak kalr gider. Onlar menfi tantan ve kk gsteren siyah bir izgi...2) Aile fertleri behemehal bir reisin etrafnda toplanmal ve onu o hneye ait btn ilerde merc kabul etmelidirler. Byle bir davran, yuvada itaat dncesinin yerlemesine, birlik dzenin teesssne yardmc olur.3) Hnenin reisi, btn aile fertlerine ve bilhssa kklere kar, mlyim, ltufkr, onlare onlar sevindirecek davranlar iinde bulunmaldr. Reisin, kendine den mkellefiyetleri kkn yerine getirmesi, ona kar aile fertlerini yumuataca gibi, onun idar ilerini de birayli kolaylatracaktr.4) Aile reisi, rf ve detler gereince ve imknlar nispetinde, onlara hediyeler almal ve alamad zamanda, neden almadn, onlarn iinde herhangi bir kukuya meydan brakmayacak h etmelidir. Yoksa, onlardan bazlarnn iinde, byme istidadn gsteren bu rahatszlk, onr ailev hastala dnebilir.5) Reisin, eve ait baz ilerde, hanmna ve ocuklarna yardmc olmas, her ne kadar, kendint ilerin yannda bir klfet ise de, her an aile iindeki arln korumas ve istikblin yuak olan ocuklara ders verilmesi bakmndan olduka mhimdir.6) Aile fertleri, birbirlerine kar ok saygl ve terbiyeli davranmaldrlar. Byle hareket,ster istemez ocuklara da tesir eder ve onlarn da kar mnasebetlerini seviyeli klar. Bunn baka, sra onlara geldii zaman, onlar da tekil ettikleri hnelerde birbirlerine kar kib ve efendi olmaa alrlar. Daha ocukluk alarnda, kalp ve ruhlarna yerletirilen bir huyata intikal ettirirken, riy ve sunilie girdiklerini iddia etmeye de imkn yoktur.7) Anne-baba, kendi anne ve babalarna kar gsterecekleri hrmet ve tazim, ocuklar iin en byk terbiye dersi olacaktr. Modern yuva, dede ve neneye kendi iinde barnma hakk tanmad gnmzn ocuklar bu noktada talihsiz ve nasipsiz saylrlar.Keke yuvalarmz, onlar da barndracak ekilde ayarlayp, dede ve neneler torunlarn sevmndimize de, anne ve babalarmza hizmet etme zemini hazrlayabilseydik. Heyhat! Bir tarafta, bakm-grme muhta ve ocuk sevgisine susam dedeler ve neneler; beri tarafta da btyat tek bana omuzlamaya alan toy babalar ve grp gzetilmeden mahrum bedbaht yavrular..s bir kere daha hatrlanmaldr ki, yuvann emniyet ve huzur verici olmas, iinde tet edilarlkl his al veriine baldr. Bykler, sevecek ve efkat edecek; kkler de hrmet v... Ana-baba, hep sever ve efkat eder, ocuk ise, daha ziyade bir vazife ve mkellefiyet uuru iinde, ebeveynine hrmetli ve saygl olmaa alr. nsanda hizmet ve vazife uursi, uzun temrinlere (egzersiz) baldr. ocuk, elli defa, baba ve anneye, nasl itaat ve hrmet edilmesi lazm geldiini grmelidir ki, onu kavrasn, hazmetsin ve yaayabilsin. Yoksa, pratii olmayan mcerret telkinlerle, beklenen neticeyi almak olduka zor; belki de baz ahvalde imknszdr.Denebilir ki; herkesin kendi byklerini yannda bulundurmas, bulunduranlarn da bu iin devamn temin etmeleri bir hayli mkldr. Hususiyle gnmzdeki hayat artlar, aile fertleriayr yerlerde yaamalarn mecburi klmaktadr. Bu ise, arzu edilen stilde bir yuvann teessse devamna mni gibi grnmektedir.Bunlar bir bakma doru olsa bile, idel yuvann kurulmasn imknsz klacak mahiyette sebepleillerdir. Neden, sene, belli blmlere ayrlarak, her blm, aile fertlerinden birine tahsis edilip onunla geirilmesin! Her mevsimin, aile fertlerinden birinin yannda geirilmesi pekla mmkndr.!Bence, ocuun ruhuna duyurmay tasarladmz eyleri, ona duyurmak iin, icabnda, in'den, ede ve nene ithl etmek gerekse dahi, bundan geri kalnmamaldr. Evet, ocuu doyurmak ve tatmin etmek iin her ey, ama meru olan her ey, mutlaka yaplmaldr. Aksi halde o, evde bulamad eyleri sokakta arayacaktr. Bu ise, aile reisinin iini btn btn zorlatracaktr. tarafa, ocuklarn tamamen ele avuca gelmez birer azgn olmasn netice verecektir. Bir kere dnn, evin iinde ocuunu tatmin edememi, kendine balayamam baba, ona sahip kmak da bouma mecburiyetinde kalmtr.Keke, ocuu uslandrmak ve insan klmak iin, gerekli olan hereyi onun yatann bana kadilseydik de, sokaklarda, endieli nazarlarla arkalarndan koturup durma mecburiyetinde kalmasaydk!8) Yuva iindeki btn iler ve bilhassa ocuun bakm ve grmyle alkal olanlar, nceden sonra bir program altnda yrtlmelidir. Bu hususta hlsa olarak unlar sylenebilir:a) Yatp kalkma ve yeme imenin dzene sokulmas.b) Okuma, dnme, alma ve ocuklarla megul olma saatlerinin tanzim edilmesi.c) ocuun, mektep, sokak ve arkadalaryla geirdii zamanlardaki durumunu tetkke sarf edilecek vaktin belirlenmesi.Yiyip ime ve yatp kalkma dzene konmam bir hnede, ne bugn, ne de yarn verimli almadaahat ve shhatten bahsetmeye imkn yoktur. Evet, fertleri, vakitli vakitsiz yatp kalkan bir ailede, istirahat saatleriyle meguliyet saatleri i ie girdii iin, hem istirhat bozulmu olur hem de almalar neticesiz ve semeresiz kalr. Birinin yatma saatini br; berinin alma saatini de dieri ihll edince, o hnede hibir ey yapmaya imkn kalmaz...Bu bakmdan, ocuklarn, kendilerine en uygun saatte yatrlmalar; souk-scak hisaba katlarmnasip vakitlerde darya karlmalar ve her gn onlarla megul olmaya tahsis edilen saatlonlarn yannda ve onlarn terbiyesinde geirilmesi elzemdir.Onlara kar muvaffak olmann ok mhim bir yolu, sevgi, disiplin ve prensip lsnden meydanlmektedir. Bu yol, insanlara kadar uzanan, kint apndaki ilah ahlk ve ftrat yoludur. Bu itibarla, bu yolda yryen anne ve babalar rahat ve emniyetli, toplum da mesut ve huzurludur.renme a ve retme Ameliyesiocuun, madd,mnev donatmnn iki ekilde yaplabileceine, geen blmlerde iaret edilmi1) Onu renmeye mecbur tutmadan, ailenin hal ve dil yoluyla, onun duygularna takdim ettii derslerdir ki, ocuk bunlar farkna varmadan, havay teneffs ettii gibi teneffs ede2) Onu renmeye mecbur tutarak, her ya iin gerekli usl ve metotlarla, onun daha evvel grd ve grmedii eylerin belletilmesidir ki, bu k da, ona vermeyi planladmz eyler, nne konan yemeklere benzer.Birinci kta, anne ve baba, gnlden bal bulunduklar en ideal hayat tarzn, gergef iler yaar, anlatr ve gsterirler. Bylece ocuk iin olan olur. kinci kta ise, her ya ve seviverilecek eylerin hazrlanmas, hatt komprime haline getirilmesi; takdim usl ve takdimde kullanlacak dil, her birerleri bal bana birer mevzudur ve hepsine riayet edilmesi gerekmektedir.ocuun, ey ve hdiseler karsnda uyarlarak, bir ksm eyleri renmeye mecbur tutulduup de devreye girer ve ailenin yannda yerini alr. Bunun tabi bir neticesi olarak da, ailenin vazifesi ikileir:1) Yuvada (evde) ocuu grp gzetme.2) Onun mektepteki durumunu kontrol etme...Her iki vazife de ok mhim ve husus titizlik istemektedir. Zira, o gne kadar yavruda verilen eyler hassasiyetle korunmaz ve ya farkyla, kazanlan idrake gre yeni eyler ilve edilmezse, ocuun hibir ie yaramayacak ekilde tefessh etmesi kuvvetle muhtemeldir.Evet, yuva her gzel eyin zn bir tohum gibi onun ruhuna ektikten sonra, mektep, bu ilk ameliyenin tamamlaycs, gelitiricisi ve koruyucusu olmaldr. Aksi halde, yuvadaki btn gretler boa gidecei gibi, dn verilenlerle, bugnklerin birbirini nakzetmesi de, ocuu bta evirecektir.renme iin belli bir yaa ulalmas arttrocuun yuvadaki ilk devreleri iin belli bir ya bahis mevzuu olmasa bile, (talim ve terbiye) devresi dediimiz bu ikinci dnemde, behemehl ocuun belirli bir yaa gelmesi zaruridir. Aksine, ok erken yalarda, ona bir eyler vermeye kalkmak ve hele hibir ey anlayamad mevzular ezberletmeye almak, onu bir papaan yapmaktan baka bir eye yaramaz.Ne var ki onun, o basit anlayyla evresini tecesssten elde ettii eylere k tutma, ad k yani konuma ve davranlarmzdan sezebildii mphemleri aydnlatmak ve onun btn intibalaran olmak; Allah, Peygamber demek ve dedirtmek de, katiyen ihmal edilmemelidir.Terbiyecilerce mecburi renme devresi olarak yedi ya dolaylar kabul edilir. ocuk yedi yana girince, o gne kadar grp duyduu, hissedip kavrad eylerin tesinde, kendisine bi ve teklifler gtrlr. On yana girince de, biraz daha ciddyetle iin zerinde durulur. Veta ihtiyaca gre, tedip bile edilebilir. Bunun byle olmas umum ve objektiftir. Vka bu snlar iinde mtlaa etmemize imkn olmayan mstesna kabiliyetler de az deildir. Onlarn iindeyedi yanda kitaplar ezberleyenler; on be yanda itihat edenler; yirmi yanda a-ap, byk cihangirler ve hatt kifler ve knun vzlar da kmtr ki, talim ve terbiye iin mettiimiz, yedi-on yalarn onlara tatbik etmemize imkn yoktur. Herhalde, onlar, daha nceden kefedilerek, umm istidatlarna gre, deiik yol ve metotlarla ele alnmalar uygun oluBir de bu arada, (bulu- a) dediimiz teklif devresi vardr ki, o da umumiyet itibariyle on be ya olarak kabul edilmitir. Bu devre ocuun mkellefiyet ve sorumluluk devresidir. Bu devrede vaatler ve tehditler; mkafat ve ceza tatbikleri balar ki, bununla o gne kadar ocua verilen eylerin, onun ruhunda deiik yn ve 'yntemlerle' yeniden salamlatrllinmez hale getirilmesi temin edilmi olur.lk retilecek eylerlk defa ocua, din, dil, mill yap ve mill karakter retilerek, ona gre itimaletirilme yaad devrin artlar nazar- itibara alnarak, ruh kkne smsk ballk iinde, ilimlsu dimi bir dirilile hep yeni ve hep taze bir anlaya ulatrlmas ve orada korunmas; sona, bu noktadan hareketle, sanat, ticaret, ziraat, ilim ve teknik gibi meselelere altrlmas, adapte edilmesi saylabilir.Arz edilen hususlar u ekilde takdim etmek mmkndr:1) Ferdin i istikameti, yaratc karsndaki durumu, inanlar ve mkellefiyetleri gibi (Farn) olan eyler.2) Ticaret, ziraat, sanat gibi eitli mesleklere ait bilinmesi gerekli ve lzumlu olan (Farz- kifaye) gibi eyler. Buna millet ve toplumun hayat, istikamet ve izzetli yaamas iin, bilmesi zaruri olan eyleri de ilave edebiliriz.Evet, bir toplumun gven iinde yaayabilmesi, gemii gelecee balayarak, yeni yeni ok buut dnyalar kurabilmesi, ancak bu ilk esaslarla mmkn olacaktr. Cihan fetheden en gl ordul ve dnyay saltanat snrlarna dar gren tc darlar, arz edilen hususlar karsndaki hassasri nispetinde, uzun mrl olabilmilerdir. Aksine, bu hususlardan birinde gsterdikleri ihmal nispetinde de belli bir meselede ok sivrilseler bile varlklarn koruyamam ve abucilinip gitmilerdir.Evet, bir toplumun henk iinde ve srekli olarak varln srdrmesi inaadete; inan ve ibadetin yannda sanat, ticaret ve ziraata; bunlarn yannda da devletler aras dnya muvzenesinde yerini alma gayret ve abasna baldr. 'Btn inananlarn toptanlar doru deildir. Her topluluktan bir cemaat, dini iyice renmesi ve (sefere giden) kavimleri kendilerine dndkleri zaman (kanlmas gerekli ve zaruri olan eylerden onlarn) kaar iin (uyarda bulunmalar) behemehal gereklidir.' (k)Bir toplum, lim, mnevver ve yetimi kadrolaryla ftih ordulara rehber; sanat ve ticaret erbabna mrit ve btn hayat meselelere ncler yetimiyorsa o toplum meflu ve gelecek adsiz ve nasipsizdir. Bundan dolaydr ki; dnya ilerinin henk iinde yrmesi iin gerekli oltlarn bilinmesi (Farz- kifye) saylm ve bu artlarn btnyle terk edildii bir topluma la baklmtr. Masum bir toplum, vicdannn duruluu, lednniyatnn derinlii ve sammi kull, kunduraclktan terzilie, ondan iftilie ve ondan da sanayiinin btn dallarna kadar herada varolan; hatta mam- Gazali'nin ifadesine gre, her meslekte maharetli, yani, gnmzn anlayyla, mtehasss insanlara sahip bulunan toplumdur.Bu itibarla, fertleri, i-aydnla, vicdan safvete erememi bir toplum masum olamayaca gib sanattan ticarete; ondan ziraata, ondan da askerlie; hatta teknik ve teknolojinin en ince teferruatna kadar mesiler tanzim suretiyle hereyi kucaklamayan bir toplum da masum deildir.nannan, bir milleti olgunlatran ve sonra da ona devamllk kazandran en mhim bir unsurdur. r toplum, btn meselelerini imanla yourup imanla ekillendirip ve salam inan kaideleri zerine oturttuu nispette istikrarl ve gelecekten mitli olabilir. Aksine, inanszl ve ilhaispetinde de sknt ve buhranlar iinde kvranr durur ve belki de -mazallah, tarihten silinip gider. Bu itibarla, deyebiliriz ki; talim ve terbiyenin, fertler ve toplumun zerindeki tesiri, o talim ve terbiye iinde inanca verilen yerle mebsten mtenasiptir (doru orantl). nkr ve ilhad iinde yuvarlanan, bir insana, ne denli terbiye verilirse verilsin, semereli ve faydal olaca iddia edilemez. Aksine, irk ve dallet yolu, insan ba aa dren, hadsiz zdraplar iinde kvrandran ve insann beline, kaf dandan ar yklekaranlk ve uursuz bir yoldur.Evet, insan yaratcsn tanmaz, ona itimat edip dayanmazsa, son derece aciz ve zaif, fevkalade muhta ve fakir; bir sr musibete maruz elemli kederli bir mahluk ve alka peyda ettii btn sevdiklerinden her an ayrlma zdrabn eken ve sonra da tek bana, kendi kadkabrin karanlklarna gmlen zavall bir varlktr. yle bir zavall ki, btn hayat boyuncabir iktidar ve snrl idaresiyle ard arkas kesilmeyen sonsuz arzu ve isteklerin tahsiline alr durur. Ah! Keke arkasndan koup durduu eylerin binde birini elde edebilseydi...hat! O srtna ve bana ykledii dnyalar kadar ar ykler altnda ezile ezile lmeden ceher ve cehennem azabn tadar. Bu ackl hal ve dehetli manev azab duymamak iin hislerini ipl edip kendini sarholua vermesi ne ac ve zdrapldr. Ne ac ve zdrapl bir haldir ki an kendinden kaar ve yalnzdr.!Evet, insan, Yce Yaratcya kulluk iinde, ona inkiyad etmez ve onun himayesine girmezse, kk bir mikroptan tut, t sr hastalklara ve zelzelelere kadar onu epevre sarm ve hr hcum vaziyetini alm binlerce dman olduunu grr, hisseder ve titrer. Onun nazarndaen ve yokluktan bir nefha ve her hdise kabir tesi lemlere ait korkun mesajlardr. Bylece kabrin dehet verici karanlklarna kadar uzayp giden bin bir boucu hdise karsnda, yalndieli ve mitsiz bu insan, ahs zdrab ve aclarnn yannda, az ok alka duyduu bakalaruhunda yaaya yaaya tkenir gider. Evet, umumi musibetler, sr hastalklar, beer apndakiar ve itimi hercmerler gibi bin trl alkantlar, dnyay onun nazarnda yaanmaz bir ceh gayy haline getirir. Ne acdr ki O, btn bunlara ramen merhamet ve efkate liykatn kaysevimsiz ve kt bir maznundur. Zira O, inanszlndan, kalb, ruh tatminsizliinden hereyantipatik ve irkin grmekte ve her eye kar menf bir tavr almaktadr.'Nasl ki bir adam, gzel bir bahede, fevkalade bir ziyafette ve ahbaplar arasnda temiz, tatl, ho ve meru bir lezzet ve elenceye kanaat etmeyip gayri meru ve pis bir lezzet iin, irkin ve mlevves araplar ise, sonra da kendini k ortasnda, uygunsuz bir yerde vnavarlar iinde tahayyl ederek titrese; barp ararak evresini rahatsz etse ve hatta nambarek arkadalarn bir ksm vahiler tasavvur ederek onlara hakarette bulunsa; o lezzetli yemekleri ve temiz kaplar pis ve murdar grerek, krsa dkse, ona merhamet ve efkat edilemez. ylede iradesini ktye kullanarak inkr sarholuuna den ve kendini bin bir hezeyana ptran ve netice itibariyle de btn zevk ve sefasn gayri meru dairede arayan nasipsizlere merhamet edilemez.' Aslnda onlara merhamet edilse bile, onlar gnllerini kaptrdklar, nefis ve hev leminin getirdii elemlerden daima iki bklm olacak ve zdrab ekeceklerdir.man nsan Cennete Ulatrrnan yolu ise, insan huzura, itminana ve ruh aleminde cennetlere ulatrr. 'Dnyay bir misirhane, mevcudat, Yce Yaratcnn isimlerinin aynalar ve btn ilah sanatlar her vakit tan birer mektup' ve birer nme gren kimse, fn ve zil eylerin her zaman gnln yaralamasnvarlyla huzura erdii Ztn mevcudiyetini dnerek o yaralar tedavi eder ve karanlk vehikurtulur. Evet, byle birinin nazarnda 'lm ve ecel br lemdeki ahbaba kavumann balangatana bir seyahattir.'Demek ki hayatn zevk ve lezzetini arayanlar, onu, imanla donatlm kalplerle aramal ve kulluk mkellefiyetlerini yerine getirme esasiyle takip etmelidirler. Yoksa, bu dairenin dnda zevk ve lezzet arayanlar -kendilerini aldatacak bir ksm eyler bulsalar bile- zdraptan zdraba decek ve bu dnyaya geldiklerine bin piman olacaklardr. Bu itibarlaim dnya hayatn esas maksat yaparak, kendini fn eylerin kucana' atacak olursa, zhiren cennet iinde dahi bulunsa manen cehennemdedir. Ve aksine 'kim de, cidd olarak ebed hayata ynelirse, dnyas ok fena ve skntl da olsa' buray, br lemi bekleme salonu gritli ve mesuttur.Bunun iindir ki, her ey gibi, talim ve terbiye de, inan ve kalbin kuvvetine dayand srece, verimli ve semereli olsa bile, inanszlk, kalb ve ruh tatminsizlik iinde verilmek istenen talim ve terbiyenin faydal olacan iddia etmek olduka zordur. Evet, byle inkarclar, serzt gnllerine esen her fenal yapacak, her levsiyata girecek ve zabt u rabt altna amadklar nefisleriyle hibir ktlkten geri kalmayacaklarndan tr, iyi gzel ve doru adr ey anlatmak mmkn olmayacaktr.Bir kere daha tekrar edelim ki; insan ancak inanlaryla var ve onlarla mutlu ve bahtiyardr. Yce yaratcya inan ve ona inancn bir uzants olan ldkten sonra dirilme (ba's-el mevt) ye, dirilip iyiliklerinin mkafatn ve ktlklerinin cezasn grmeye yakni sayesisan, yaamann zevkine erer ve geleceini de garanti altna alr... Emniyetin, midin ve huzurunun remzi olan bu yce dnceden uzak kald srece de, hem kendi dnyasn hem de iinde dnyasn zindan eder.Evet, 'insanolunun hemen hemen yarsn tekil eden ocuklar, ancak cennet fikriyle, onlara ok dehetli ve alatc grnen lmlere ve vefatlara kar dayanabilirler. Ve yine bu cennele (Bu kk kardeimiz veya arkadamz ld. Cennetin bir kuu oldu. imdi bizden daha gzeliyerek tam teselli bulabilirler. Yoksa, her vakit etrafnda kendileri gibi ocuklarn' veya byklerin vefatlarn gren o zayf ve bire yavrular, krlan-mukavemetleri ve sarsl-i maneviyeleri, yklan kalp, ruh ve akllarnn enkaz altnda mahvolup gidecekti...Ve yine, takriben 'beerin yarsn tekil eden ihtiyarlar, sadece ahiret inancyla, ok yaknrna kadar sokulan kabre kar tahamml ve ok alkadar olduklar hayatlarnn snmesine ve garnn kapanmasna karlk, evet, bu en dehetli mitsizliklerini ancak hiret inancyla yeneer. Yoksa, efkate ok muhta, sknet ve itminana ok hhikr o muhterem' anne ve babalar; nve dedeler ruhlarnn feryad ve kalplerinin efganyla dnyay bir matemhaneye evireceklerdi.Ve yine, insanln byk bir blmn oluturan ve itima hayatn mhim bir rkn saylan 'Glk ve arl ve ok ifratlr bulunan nefislerinin tecavz ve tahribini, ancak ve ancak hescehennem dncesiyle' frenleyebilirler. Yoksa, byk bir ksm itibariyle o delikanllar, azguhlaryla, zavall ciz ve zayflar iin bu dnyay cehenneme evireceklerdi.Bunun gibi, yuvann emniyet ve huzuru; ky, kasaba ve ehirlerin syi ve sknetli sadece veadece kalbi ve ruhu itibariyle yetimi, Allah'a ve ahirete inanm nesiller sayesinde kabildir...Evet, 'Ne irfandr veren ahlka ykseklik, ne vicdandr; Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandr.'Talim ve Terbiye le Alakal Bir Ksm PrensiplerMuhatabn Tannmas PrensibiTalim ve terbiyede muhatabn tannmas ok ehemmiyetlidir. Kendine bir ey vermeyi tasarladmz ahs tanmadan, ona bir eyler vermeye kalkmak menf tesire ve akslamele sebebiyet. Byk olsun, kk olsun bu byledir. Bu itibarladr ki, nazar keskin, kavramas sratli, teri yerinde man-ehlinin terbiye ve iratlar daima dierlerinden daha tesirli olmutur.Binaenaleyh, evvela ocuun ruh durumunu tespit etmek, sonra mdahalede bulunmak lazmdr ki, akslamel gsterme gibi menf durumlar ortaya kmasn. ocuk vardr ki; sevgiyle, okamakhediye ve mkaftla yumuar balmumuna dner. ocuk da vardr ki; yz-ekitmek, alkasz kalmakrinde de kulan ekmekle... Ne var ki, birinci kta mutlaa edilebilecek ocuklar daha ok yol daha messirdir. Zira, beer yaratln gerei olarak iyilikler, ihsanlar ve gler yz, n insana balama ve onlarla gtrlecek tekliflere olumlu cevap alma bakmndan en messir sihtr. Siz, sevgiyle, hediye ile, mkfatla onlarn gnllerine girerseniz, onlar da sizin derinize saygl ve tekliflerinize hrmetkr olurlar.Tedricilik PrensibiTerbiyede tedrcilik esasna riyet etmek, yani, ftrat kanunlarna uyup, acelecilii brakmak arttr. Aksine verilmek istenen ey tesirsiz kalr. Tedrcilikle alkal, aadaki hususlarnmesinde fayda vardr:1) Verilecek eylerin dozajnn ayarlanmas... Gelii-gzel ve hele mrit tarafndan hazmedilk eylerin verilmesi faydadan ok zarar getirir.2) Verilmesi gerekli olan eylerin ocua aktarlmasnda; sabr, kararllk ve bktrmayan tekhtiya vardr. Bir verip bir kesmek ve hele sabrszlk ilaca benzer ki; panzehirken zehir olur.3) Telkinin, en son tesir edecei zamana kadar, ocuktan katiyen bir ey beklenmemelidir. Zira bu mevzuda gsterilecek her hrs ve acelecilik hem ftrata aykr, hem de beklenildii anda umulan ey elde edilemeyecei iin hsrana sebeptir.4) rat ve terbiye tesirini gstermiyor diye fevern edilmemelidir. Aksine, o ana kadar yaplan eylerin hepsi yklm olur.5) Terbiye ve yetitirmede, akl, kalp ve ruhun beraber doyurulmasna, tatmin edilmesine titizlik gsterilmelidir. Bu da, belli bir zaman ister ki yaplabilsin; yoksa, mit balanlan ey elde edilemez.Kusursuzlara Kar Msamaha Prensibiocuktan sdr olan kusurlara kar bilmemezlikten gelme; yani, kusurlar yzne vurup perdeyitmamak gerekir. Aksi halde iyice arszlar ve yaplan telkinlere dirsek evirir. Eer, mutlaka, kusurun giderilmesi isteniyorsa, sulu ve kusurlu muhatap alnmadan, toplum iinde umum olarak konumak ve yaplan uygunsuz davranlarn, aklen, kalben, vicdanen sevimsizlii zerinde durmak daha uygun olur. Eer bu yolla da muvaffakiyet elde edilemez ve kusurlar srer giderse, bir keye ekip, kendisi hakknda, dnce, kanaat ve bak amzn onmadn anlatmak muvafk olur. Kim bilir, belki de bir Sen de mi? sz, ona, bin nasihatten daha tesirli olur.Telkinde Mahhaslatrma Prensibiocua telkin edilecek her iyi ve gzel, o iin bir ksm kahramanlaryla; her ktlk ve fenama da, o sahadaki yiitlerle misillendirilmelidir. Evet, ona anlatlacak her eyin, byle bir kahramann hayatiyle resmedilmesi, hem arpc hem daha tesirlidir.Gnln Yce deallerle Donatlmas Prensibiocua ftihlik ruhu alanmaldr. Yani, iyiliklerin ve gzelliklerin nerinde ve Yce Hakikayaya duyurulmasnda, kendinin birinci derecede vazifeli olduu, kez; dnya apndaki fenalklarn giderilmesinde de yine kendisine ok ey dt telkin edilmelidir. Bylece o, her ii b bekleme; hatta, kendine den eyleri bile, ele-leme havale etme gibi miskinliklerden korunmu ve kurtarlm olacaktr.Ftihlik ruhu telkininde bilhassa u iki noktaya dikkat edilmelidir.1) Bu mevzuda verilecek misllerin kendi tarihimizden, siyer ve megaziden alnmas.2) Abartmaya gidilmeden meseleler olduu gibi anlatlmal ve katiyen hakikatler, efsnelere fed edilmemelidir. Aksine, anlattmz eylerin iirilmi meseleler olduu er-ge ortayuun kafasnda kurmaya altmz her ey yklr gider.yi ve gzel szlerle telkin prensibiIslah ve terbiye yolunda kt sz ve uygunsuz kelimelere asl yer verilmemelidir. Svme, lanetleme, kfr gibi, hibir terbiye edici hususiyeti olmayan eylere, sreti katiyede ba vurulmamaldr. Yoksa, farkna varmadan, vazgeirmek istediimiz ayn eyleri ona telkin etmi kendinden kklere kar, bu uygunsuz eyleri yapabilme iznini vermi oluruz.Sevgi ve Korku Muvazenesi PrensibiSan solundan tefrik edecek duruma gelen her ocuk, sevgi ve korku muvzenesi iinde ele alnmaldr. Aslnda, her ferdin hayatnda, havf-rec[1] dengesi ok mhim bir unsurdur. Bu muvene bozulup da, iki ktan birinin ar basmas ferdin ruhni hayatnda hemen tesirini gsteri Evet, nimet arzusu, azap endiesiyle yan yana; tedip iratla omuz omuza bulunmaldr. Faziletli ve baarl olanlara mkfat vadedilmeli; etrafa endie ve korku verenler de cez ile tehdit edilmelidirler...Tedip PrensibiGerektiinde, baz kaytlarla hafife okama tecviz edilebilir. Nasl ki, byklere belli crn tr dayak cezas veriliyor. yle de, san solundan tefrik edecei ana kadar, vekar ve seatmosferi iinde neet eden ocuk, hesap verme izgisine girdii andan itibaren, en-son are olarak hafif okamakla tedip edilebilir.Ne var ki, bunun iin bir ksm artlar vazedilmitir. Bu artlar bulunmadktan sonra bu prensip kullanlmamaldr. Bu artlar, ksaca yle sralamak mmkndr:1) ocuun temyiz ana varm olmas. Henz bu devreye ulamamlar iin, son prensip terbiy are, ne de bir vesiledir.2) Son areye kadar, terbiye adna vazedilmi bulunan btn prensiplerin kullanlm olmas. Ae, o son are olmaktan kar ve dorudan doruya terbiye vesilesi olan eyler arasna girer.3) Katiyen can yakc olmamaldr.4) Hafif okama dahi olsa, hayat ehemmiyet arz eden noktalardan ve bilhassa yzden saknlmaldr.Mmfih, dayan srekli tesir icr edecei de, her zaman mnakaa gtrr bir mevzudur. Onun i tesiri, daha ok msekkine benzer; muvakkaten ary dindirse bile, iyi edici deildir. Hele, baz zamanlar baka karklklara da sebebiyet verir ki, daima titizlik isteyen bir husustur.Yuvada Ztlklarn Bulunmamas PrensibiTerbiye ve iratta, ana-babann uyum iinde olmalar ok mhimdir. Yuvada byle bir uyum yoksa ve birinin yaptn br bozuyor; brnn sylediini beriki yalanlyorsa; ocuun, her ikr da, itimadnn sarslmas ve saygszlamas muhakkaktr.Btn bu prensiplerden sonra, en mhim husus, hatt geen btn prensiplerin z diyebileceim husus vardr ki; o da, istenen eylerin aralksz olarak ve keml-i ciddiyetle btn bir hayat boyu yaanmasdr. Yani, ocuun inanl ve samimi olmas iin, inan ve ihlasn, terbiyecinavrannda nmyn bulunmas; mkellefiyetlerini yerine getirmesi iin, iratsnn, derin be idrkine sahip olmas; ahlken mazbt ve saygl olabilmesi iin, yetitiricilerin kendi byne kar bu hususta kusur etmemeleri gerekir. Yeme, ime, yatma, kalkma, hatta giyim kuam gibi eylerde, bir retici titizlii iinde bulunmalar; sevilmesi arzu edilen eyler velarn, onlarn evrelerinde her an tazimle anlmalar icap eder. li ve derin olmalar iin, ya ve mitsizlie gtrmeyecek ekilde, mukaddes hznlerimizle, iten ve samm olarak, onlarrtli ve muzdarip olduumuz anlatlmaldr.Ebeveyn ve iratnn, bu husustaki vazifelerine, daha evvelki bahislerde temas edildii iin, bu kadarla yetinmeyi uygun bulduk.* * *[1.] Havf-rec: Korku-mitocuk ve evresiocuk, hemen hemen btn bir gelime dneminde, evresinde cereyn eden eylerin tesirinde kalOna gre ekillenir ve ona gre benlik kazanr. Etrafnda cereyan eden eyler, onun duygularna yr, kalp ve ruhunu yce ideallere yneltecek mahiyette ise, ocuk geliir, ycelir ve semav bir keyfiyet kazanr. Aksine, evresinde olup-biten eyler, onun duygularn kreltici, kalbini ldrc ve ruhunu sefilletirici mahiyette ise, o, daha varolmann baharnda, hazn vurgibi zebil olur gider.Muhtin, olgun insanlar zerinde bile ne denli tesirli olduu dnlecek olursa, onun, ocukl ve genler bulunursa, o ocuun shhatli bir dil renmesine imkn yoktur. Bunun gibi yuvadan mektebe kadar, ocuun, anlayp, dnce ve ahlkna mecerelik [1] yapan muhitin, farkl ve ine zt telakkleri karsnda da onun mazbt bir dnceye, dzenli bir hayata ve stn ahlksna imkn ve ihtimal yoktur.Yakn tarihe gelinceye kadar, yuva, mektep ve bilumum irfan messeselerimiz, velisi, muallimi, mridi ve postniiniyle el-ele ve gnl-gnle, terbiye ve nesli ykseltme vazifesi beraber yrtyorlard.Evet up-uzun ykselme devremiz, bu messeselerin el-birlii sayesinde temin edilmi ve koskoca 'umrn- tarih' bu mterek mesiyle gereklemiti. Bu dnemde, bir batan bir baa toer kesiminde, ayn mukaddes dnceler hkm-ferma [2], ayn terminoloji revata, ayn yce have yksek mefhumlara sayg duyuluyor ve bylece nesiller dankla dmekten kurtuluyordu.imdi, bu eski messeselerin f ettikleri vazifelerin, eksiksiz olarak yerine getirildiini iddia edebilir miyiz? Yuva, ocua ne kazandrmaktadr? Sokak, onun hangi ilhamlarn coturmaktadr? O, dost ve arkadalarndan fazilet adna ne renmektedir?.. Keke btn bunlara, ci de olsa, bir rpda hi diyebilseydik!. Belki o zaman, kendi kendimize kar yalan sylememi, aldatmacaya sapmam olurduk!.. Ama, nerede, o yrek bizde? Nerede, ac dahi olsa, hakikate temenna ve sayg?Evet, yllar var ki neslimiz, her ynyle ihmal edildi. Ve o, kendini, buz gibi bir zeminde terkedilmi olarak buldu. Tam ruhunun askya alnd ve inanlarndan uzaklatrld i, kalbine uzanan yabanc eller, onu btn btn kendinden, mazisinden ve tarihinden kopararak, ruhuna kar yabanc hale getirdiler.imdi, yeniden onu btn evresiyle ele alp ihya etme mecburiyetindeyiz... unu bir kere daha tekrar edelim ki, ocuk en az yuva ve aile muhiti kadar, dost ve arkada evresinden de mteessir olur. Hatt bazen yuvada iyi beslenememi ocuklar iin, d evrenin tesiri da da baskn kabilir. Daha da ileri giderek diyebiliriz ki, bazen aile muhiti ok iyi olmasna ramen, dostlar ve arkadalar itibariyle ocuun evresi bozuksa, aileden ald hernci iklimde btnyle kayp da edebilir.Evet, dnceden tasavvura, tasavvurdan davranlara kadar yuvada kazanlan her ey, bu ikinci muhitte gelitirilip olgunlatrlmas mmkn olduu gibi, daha nce elde edilmi eylerin tatirilmesi de ihtimal dahilindedir. Bazen iyi bir dost, drst bir arkada, bir mrit bir siyanet melei gibi, adm adm insan takip eder ve srmelerine, dmelerine meydan vermez. S da bir Heraklit gibi imdadna koar ve elinden tutar kaldrr. Kt bir dost, fena bir arkada ise, ylandan daha ktdr. nsann hem dnya hayatn hem de ahiret hayatn berbat eder.Atalarmz: 'zm, zme baka baka kararr.' 'At, atn yanna baladn m, ya huyundan ya da rken, dost ve arkadan, insan zerindeki tesirini anlatmak istiyorlard.Terbiyecilerde, ocuklarn, kt arkada ve fena evreden korunmas hususunda hemen hemen ittifak halindedirler.Bu itibarla, anne-baba ve terbiyeciler, ocuun, sokaktaki oyun arkadalarndan, beraber kald dostlarna ahbaplarna kadar, bu ikinci muhiti, bizzat ayarlayp, onun nne koyma zondadrlar. Aksine, ocuun kendine gre seecei muhit ve dost dairesi, btn bir hayat boyu yann da toplumun da huzursuzluk kayna olma ihtimali vardr.evre Hakknda Birka HususD muhit dediimiz, bu ikinci evre hakkndaki mtalalarmz, aadaki maddelerde hulseteararl olaca kanaatindeyiz:ocuk, kendi dncesine gre bir dost ve arkada evresi edinmeden, dnyamza ain ve ruh k bir arkada muhitiyle, mnasebeti temin edilmelidir.O, i-lemi ve maneviyat adna kendisini besleyecek irfan yuvalaryla diyaloga geirilmelidir.Nezih arkadalaryla elenme ve oyun oynamasnn yannda, olgun insanlarn meclislerine, hattbadet yerlerine gtrlmeleri katiyen ihml edilmemelidir.Toplum iinde herhangi bir insann mutlaka uramas gerekli olan, btn bir ar pazar evresanp, onun nne srlmelidir. Yani, tra olaca berberden, elbisesini diktirecei terziye, defter-kalem alaca krtasiyeciye kadar btn bir evre dncelerimize gre seilip, ayarlanra ona takdim edilmelidir. Evet, o, ancak bu suretle dolat her yerde, ihtiyac olan havay ve ruhunun arzulad eyleri bulacak ve beslenecektir. Aksine, san kestirdii ayn yeuhuna hoyratlk alanacak, bana geirilecek urba ile, kalbine fesat salacak ve defter-kal iin urad dkkanda, uyutucu ve ldrc zehirler iirilerek batan karlacaktr.mkn el-verdii nispette, oturulacak semt ve mahallenin seilmesine dikkat edilmelidir. Her ke banda bir ak ve bir yol kesicinin bulunduu bir semtte oturmak, akrep ve ylan yalar zerine adr kurmak gibidir. Bugn olmazsa yarn tabiatlarnn gereini yerine getirecedir.ocuun, tamamen arkadalarna balanp, evden soumasna imkn verilmemelidir. Yuvadan kopuk ak yetien ocuklar, pek-ok insan melekeleri itibariyle 'gdk' kalrlar. hatt, bu nokta-i zardan, bakm-evlerine braklm veya terkedilmi ocuklar, rh ynleriyle zayf ve itima eksiklik kompleksi iindedirler. Anne-babann gnlden ve ftr efkatlerinin yerini ne doldurabilir ki?. Aslnda, kimsesiz ocuklar himye etmek iin kurulmu bu messeseler, anne-babas ve hmisiz ocuklar terbiye edip yetitirmek ve topluma kazandrmakla byk bir hizmet grmeedirler. Ancak, bu 'Kurulular'n belli kimselerin bakm ve grm iin meydana getirildii veuralara kabul edilmenin de, belli artlara gre olaca asla hatrdan karlmamaldr. Annedeadan mahrum hmisiz ocuklarn buralara alnp barndrlmas-mlahaza dairesi ak olmakla bele, her halde ebeveyni veya candan bir bakcs olan yavrularn bu trl 'dar'l-eytam'a [3] baklmas, anne baba adna ocua kar bir vefszlk ve yavru iin de bir talihsizliktir. Kal elverdii nispette, bu souk yuvalardaki ocuklar dahi, birer akraba ve yaknn himayesine verilerek, insan bakm ve grme kavuturulmalar her zaman tavsiye edilebilecek bir husustur.ocua, yer yer arkadalarn yanna gitmek istediinde, alnp gtrlmeli ve onlar davet ett, ho karlama ve izzet u ikrmda kusur edilmemelidir. Hele bu arkadalar, yolu, yn belli, yce ideallere gnl vermi, kaldklar yurt ve yuvalar birer laboratuar, birer ktphane ve ibdet mahalli haline getirmilerse... Evet, ocuklar, daha ilk yalarda, zirveleip gkler tesi lemlere ykselen ve burcu burcu melek soluklar kokan bu yuvalara kavuturulursa, onlara ait bir ok mesele kendi-kendine zmlenmi olur.Evde olduu gibi, arkadalar arasnda da, okunacak kitaplarn, mzakere edilecek mevzularn faydal, yapc ve ykseltici olmasna dikkat edilmelidir. Bu hususla, alkal, geen blmde,itap listesi tavsiyemizi mahfuz tutmakla beraber, okunacak kitaplar mevzuunda salahiyetlilerin fikir ve mtalalarnn alnmas yararl olur. Hasb, sz-z bir, gnl bin bnla buhurdan gibi tten, yaama zevkini, yaatma urunda fed etmi salhiyetlilerin..ocuu, ara-sra cidd ve oturakl kimselerin toplantlarna gtrme ve onu, onlarn gr ve e semvi terbiye anlaymzn gereidir. Byle bir davran, onun minicik iklim ve atmosferin yeni buutlar kazandracak ve onu daha hzl gelecein adam haline getirecektir.Ayn zamanda bu davrann byklere kar edepli ve saygl olmada da, bir hayli faydal oldulir. Zira, bu trl toplantlarda, bykler efkat ve sevgileriyle, kkler de hrmet ve saygendilerini gsterme imknn bulurlar. Bu karlkl his ve davran, balangta falsolu olabnra dzelmez diye bir ey yoktur. Kald ki, hangi i vardr ki, bidyetinde bir ksm tkezlenr, srmeler olmasn?Evet, srar ediyoruz: ocuklar byklerden koparlmamaldrlar. Bu bizim semv terbiye anlaye ayn zamanda 'deiken' terbiye telkkilerine kar da hem bir ayrc unsur hem de bir stidir. 'Byklerimize tazim, kklerimize efkat ve alimlerin hakkna riayet etmeyen bizden deldir.' Hele, bu yce telkkinin deimesinin kyamet almeti saylmas, olduka dndrc veNetice olarak diyebiliriz ki, ocuk, yuvada ve yuvann dnda, adm adm takip edildii srecize ait olacann mnakaas yaplsa bile, ba-bo brakldnda yabanclaacann mnaka* * *[1.] Mecerelik: Aalk, koru.[2.] Hkm-ferm: Hkm sren, hkimiyetle idare eden.[3.] Dar'ul-eytam: Yetimler evi.Disiplin ve Temizlikocuun i donatmnn yannda, beden ve fizik durumunun da ayn hasssiyetle ele alnmas, erbiyenin gerei ve onun bata gelen esaslarndandr.DisiplinAslnda, ocuu insanla ykseltme ve onun yce duygularn inkiaf ettirmeden ibaret olan te gnldeki aydnlkla dtaki dzenin, ruhtaki ycelikle bedendeki ahengin elde edilmesiyle ke erer ve gayesine ular. Dier bir ifadeyle, terbiyenin hedefi, madde-ruh, ceset-kalp, dnya-ukb arasndaki ztl, dezarmoniyi gidermek ve insan dncesini danklktan kurtage ve vahdete ulatrmaktr.Bu itibarla, sadece cesedin terbiyesini hedef alan kadim yunan, nasl madde-tesi hereyi inkr etmekle terbiyede 'tavla tipi' varlklar yetitirerek, kendi insann ii bo kof haline getirdi, yle de, cesedi btn btn azleden eski Hintli, hereyi anlalmaz bir rha narak, br kutupta deiik bir yanlla dt. Birinde insanolu, gs adaleleri ve pzulair lgn, dierinde ise, cesedin humdeti [1] ve ruhun saflamasyla 'Nirvn'ya ermeyi beklebir miskin ve bir sefildir. Oysa ki, telerden kaynaklanan bizim terbiye anlaymzda, madde-ruh, ceset-kalp, buras ve teler, birbiriyle anlar, uzlar ve bir btnn deiik ynlttiren bir vhid haline gelirler.Bu hususu ess alarak, ocuun terbiyesinde, rhu ilettirip telere hazrlama ve kalbi inkitirerek hakikatlara in klmann yan banda, beden ve fizik durumunun da katiyen ihml ei lzm geldiine inanmaktayz.Dzen ve TemizlikBu hususla alkal mtalaamzn, oyun ve sporla alkal blmlerini, ilerde mstakilen ele alaburada sadece, dzen ve temizlie temas etmek istiyoruz. ocuun, dzenli bir hayata altrlgelecekte yklenecei vazifeleri eksiksiz olarak yerine getirmesi bakmndan ok mhimdir. Belli bir yata, nizm ve intizm uuruna ulatrlamam nesiller; ne kadar da mhir olurlarsalar, btn hayatlar boyunca, tek-elli, tek-ayakl gibi hep mefl yaarlar. Yuvadaki umum ahk ve dzeni aksettirmesi bakmndan, sadece, yeme-ime, yatp-kalkma ve yiyip itii eylerde idalden ayrlmama, israfa girmeme gibi hususlar intikl ettirmekle yetineceiz. Ailenin, yeme-ime ve yatp-kalkmada, tatbk ettii ve uyageldii bir dzeni varsa, ocuun hayat, ede evin dnda da fevkalade ritmik olarak srer gider. Yoksa, byk bir ihtimalle o, evden ald bu henksizlii toplum iinde de urad her yere gtrr ve hep, bir huzursuzluk kayn bu henksizlik, onun rh ve kalbine de ileyerek, zevk-i ruhanisini kaybetmesine de sebebiyet verir. Vaka, bazen de, rh bozukluklarn ve eitli depresyonlarn ok cidd olarakyat tesir altna ald grlr ki, bunun da behemehal sebepleri tespit edilerek ortadan kalds gerekir. Aksine, devam ettii takdirde, bir 'fsit-daire'ye dnr ki, karmza, daha da erici problemler kabilir.Her eyden evvel, ocuun, bizim atmosferimiz iinde geen hayat ok ritmik olmaldr. O, evezaman dnmesi gerektiini, dnd zaman, nelerle megl olmas, hangi ilerle uramas lzmilmelidir. -leminin donatm m? Harici ilerin dzene sokulmas m? Okuma, yazma m? Yoksa elence mi?.. Bunlardan hangisinin ne zaman yaplaca mutlaka tayin edilmeli ve ocuk, bir sr kark dnce ve birbirinden farkl isteklerle kar karya braklmamaldr. Aksi aki karanlk ve karmak hali, hem kendi iin hem de aile iin zararl olur. Aile ne kadar derli-toplu, ocuk da ne kadar zeki olursa olsun, yuvada ahenk bulunmad takdirde, bekledikleri eyleri asla elde edemezler. Nasl ki, bir kalbin atlar, aritmik olduu takdirde, hzl ve canl da olsa hayra almet saylmaz. yle de, her ferdin husus durumu hesaba katlak, iinde nizam ve intizamn temin edilemedii hane de semereli ve uurlu saylamaz. Hele o hanedeki ocuk, asla.!Evet, hnenin en verimli hali, en dzenli olduu zamanlara gredir. Tam rantabl olmas, tam henkli olmasna baldr. Hz ve beceriklilik ise, dzensizliin meydana getirecei arzalaa, ok tesirsiz kalrlar.Yeme ve meBundan baka yuva, yeme ve imeyi, 'salk prensiplerine uygunluk felsefesiyle' ele almaldr. Bu da, byk bir nispette, yemek vakitlerinin taynine; yerken, israftan ve mideyi tka-basa doldurmadan kanmaya, dnceye, iradeye ve beden salna zarar veren eylerden ieye; kez, yenilen eylerin temiz ve hell olmasna baldr.Bu itibarla, henz yedii birinci yemei hazmetmeden ikincisine balamak, vakitli vakitsiz srekli bir eyler yemek ve daima mideyi dolu bulundurmak, hem bedene zarar, hem tedrici bir intihr hem de Yce Yaratcnn buz ettii bir keyfiyettir. Bir de, alnan eyleran salna zararl; iradeye ftr ve zihne tevi veriyorsa o, btn btn berbattr!..sraf, Yaratcnn sonsuz nimetlerine kar bir hrmetsizlik ve bir nankrlktr. Evet, lsiden bu deerli nimetler, israfta harcanp gittikleri srece, kadirleri bilinemeyecei gibi, 'doyma noktas'na vardktan sonra alnmalaryla da, asla zevk ve lezzetlerine erilemeyecektir. Evet, israf eden gerek itihy kaybederek, yemeklerin okluu ve eitliliine blanc bir itihaya gider gmlr. Bu maraz-hal geniledike de, kalp ve ruh dairelerinin ramemn, gayr-i memn demeden hereyi midesine indirmek ister. Hell ve haramn i ie girdii bcehennem bir hayat dzeninde ise, shhatli ve mazbut nesillerin yetimesini beklemek haylperestlik olur.Esasen beslenme, tamamen bir disiplin iidir. Yemesini-imesini disipline edebilmi bir yuva, ocuun kalb ve rh hayat adna, pek ok eyi baarm saylabilir.Evet, vcudun ayakta durabilmesi iin mutlaka yemeye, imeye ihtiya vardr. Ne var ki, bedenin shhati hesaba katlmadan alnan her ey, yine beden iin zarar olduu gibi, yerken, ierken kalbin, mide ve barsaklarn altnda kalp ezilmesi, nefsin rha kemn ekmesi de, insanendi kendine kastetmesi demektir.Ah, u rh'un kanatlarn kran, kalb hayat zerine kezzap dken talihsiz oburlar!.. keke, y dnemindeki genleri sizlerden kurtarmak mmkn olabilseydi!..Bir de ocua, yiyip, imekten maksat ne olduu behemehl anlatlmal ve bu hususta ikn edilmidir. Aksine o alageldii eyleri, emzik gibi 'ilelebet' devam ettirir durur... ayet, ona bir eyler anlatmaa bizim gcmz yetmiyorsa, bir hekim veya daha baka birisiyle grdrer, madd-manev shhati iin elverili bir gda rejimine irat edilmelidir.Yatp Kalkma le Alakal Baz HususlarYatp kalkmann disipline edilmesi de ayn derecede nemlidir. Belirli zamanlarda ve belirlenmi llerle istirahat etmek, hem shatmz asndan hem de hayatmzn dier blmlerigi bozmamak bakmndan zarurdir. Gndzn byk bir ksm almaya, gecenin byk bir blm dinlendirmeye tahsis edilmelidir. Bunu deitirmek katiyen muvfk deildir. Ftrata ait byle bir eyi tebdle kalkmak, toplumla atma, kint kitabyla ztlama ve shhate kar il itisaf olur.Yatp-kalkma ve istirahatla alkal, herkes iin geerli olabilecek bir-iki nemli prensibin belirtilmesinde yarar grmekteyiz:Aile fertlerinin hayat, mutlaka nizm altna alnmaldr. Bir hnede, yatp-kalkmaya gelinceykadar her ey zabt u rabt altna alnmsa, o aileye ait meselelerin byk bir ksm yoluna giaylr. Aksine, bir hnede hayat disipline edilmemi ise, o yuvaya ait ok meseleler danklde ve srncemede demektir.kamet edilen apartman ve yakn evrenin hayat dzenleriyle bizim hayat nizmmz atmamald, onlar bizim, biz de onlarn hem istirahat anlarn hem de alma zamanlarn berbat ederiz.stiraht ve alma, imkn nispetinde belli bir zaman iinde ve belli saatlerde yaplmaldr.halde, srekli deiip duran yatp-kalkma zamanlar, uyku ile almay i-ie klar. Bu ise hatn hem de almann zedelenmesi demektir.Uykuya ait zaman ihll edecek her eyden mutlaka kanlmaldr. Bazen bir-iki bardak ay, Babir iki lokma yiyecek, Bazen de bir can sknts bir gecelik uykuya mal olabilir. Dolaysyla bir gnlk ie de...Maddi ve Manevi TemizlikYuva, ocua, manev kirlerden uzak kalmay retmekle mkellef olduu gibi, bedenini, elbisesi, oturup-kalkt yerleri de temiz ve dzenli tutmay retme mecburiyetindedir.Yuvadaki disiplin ve temizliin, anne-babadan yavrulara getii lem-mul bir kanundur. Her yavru, dnyaya gzn at zaman, yuvasnda ve yuvacnda grd eyleri taklde urar tikamette varla erer. Hususiyle insan iin bu mesele, fevkalde nemlidir... ocuk, etrafnemiz ve dzen iinde grrse, bunun byle olmas lazm geldiine inanarak, stne-bana ve ya ona gre eki dzen vermeye alr. Aksine, etrafn perian ve etrafndakileri de kirli ve lik iinde grrse, temizlik ve nizam adna btn istidatlar krelir, miskinleir. Artk kendrinin dahi, bakalar tarafndan yaplmas lazm geldii zehbna kaplr. Byle bir hava ve ipluma nasl tufeyliler yetitirecei ise, her trl izahtan vrestedir.Bu itibarla, terbiye prensipleri arasnda, derli-toplu ve temiz olmay retmenin ayr bir yeri olmaldr. Zira ocuk, ailesinden ald dier hasletleri gibi bu meziyetiyle de, toplumun emrine girecek ve ona yararl olmaa