tb3 3J \

•• •• •• • GUNUMUZDE AILE

(FAMILY IN THE WORLD AND IN TURKEY)

Uluslararası Aile Sempozyumu International Smposium on Family

02-04 Aralık/ December 2005 Eresin Topkapı Hotel/İstanbul

'1'tiflHy6 Pllyıtnet v aKTı lııliim Ai'a~tırımıları Merkezi

İstanbul 2007

KUtUphanesi

Dem. No: ~At;g9.>31

Tas. No: 3ö\·4'2-GlSN.A

{ED ~

ENSAR NEŞRİYAT Ticaret Anonim Şirketi

ISBN: 978-9944-152-84-6

İSLAMi İLİMLER ARAŞTIRMA V AKFI Tarhşmalı İimi Toplantılar Dizisi: 49

Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi: 11

KitabınAdı

Günümüzde Aile

Editör Prof. Dr. Ömer ÇAHA

Yayın Öncesi Hazırlık Dr. İsmail KURT

Seyit Ali TÜZ

SonOkuma Sadık ÇELENK

Kapak Düzeni Erhan AKÇAOGLU

Baskı

Step Ajans 0212 446 88 46

1. Basım Nisan2007

isteme Adresi Ensar Neşriyat Tic. A.Ş.

Süleymaniye Cad. No: 13 Süleymaniye 1 İstanbul Tel : (0212) 513 43 41 Faks : (0212) 522 46 02

www.ensamesriyat.com.tr

IX

AVRUPA BİRLiGiNDE AİLE POLİTİKALARI ı

1. Aile Politikası

1.1. Aile politikası nedir?

Prof. Dr. Ruth FARRUGIA

Prof. Dr. Angela ABELA

Malta Üniversitesi

Ailenin desteklenmesinin gerekliliği dünya çapında onaylanır.2 Bununla

birlikte aile politikası farklı insanlar için farklı manalar ifade eder. Avrupa

içerisinde, aile yapısındaki değişiklikler ve refah devletinin artan sınırlama­

ları aile politikasını önemli bir konu haline getirdi. 1978' de bu alanda öncü

çalışmalar ortaya çıkaran Kamerman ve Kahn3 aile politikasını açıkça sınırla­

n çizilmiş bir politika alanı olmaktan ziyade bir bakış açısı olarak görürler.

2

3

Farrugia Ruth, Profesör, Malta Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Abela Angela, Profesör, Malta Üniversitesi Psikoloji Bölümü.

Scholvinck,J (Birleşmiş Milletler' de Ekonomik ve Sosyal İlişkiler Bölümü, Sosyal Siyaset ve Kalkınma kısmı direktörü), içinde, Families, Change and Social Policy in Europe, Dublin Castle, Dublin, Ireland, Mayıs 13-14, 2004. O 'ailenin gerçek hayatta ne anlama geldiği açık bir soru olarak durmaktadır' demektedir.

Kamerman S and Kalın A. (eds), 1978,Farnily Policy: Governrnent and Farnilies in Fourteen Countries, Colurnbia University Press.

454 GÜNÜMÜZDE AİLE

Hukuki bakış açısından, özellikle sivil hukuk alaru içerisinde düzenlemeler ve hazırlıklar açık(explicit) 4 aile politikaları düşünülmeden çok önceleri

mevcuttu.s 1994' de Durnon aile politikasındaki eğilimlerin sosyo-kültürel ve

demografik şartları üzerinde odaklandı ve aile politikasının sosyal değişimin yaralıcısı değil ürünü olduğunu gösterdi.6

1998'de Balıle ve Maucher Avrupa için bir aile politikası istatistik temeli

oluşturulması konusunda bir araştırma projesini tamamladılar7 fakat aile po­

litikasını tarumlamadaki zorlukları, ailenin kendisinin tammını "en zor iş"

olarak nitelendirerek ve "bu soruyu burada cevaplandırmaya cüret edeme­

yiz"B diyerek kabul etmişlerdir. Aile politikasının kurum ve toplumsal grup

olarak aileye yönelik bütün bireysel politika ölçülerini içine aldığı sonucuna

varmışlar ancak buna rağmen aile bireyleri olarak rollerine binaen bireylere

yönelik politikalan da dahil etmişlerdir.

Hantrais,9 fırsat eşitliği, ayrım karşıtlığı ve insan haklan meseleleri belli

aile politikalannın hedefleriyle birbirine zıt olarak algılanabileceğinden çoğu

devletin bir aile politikası öne çıkarmadaki isteksizliğinin diğer politikaların

çatışan talepleri ile açıklanabileceğini söyler. Bu aynı zamanda aile hayalına

devletin müdahale ehnesi bağlamıyla ve hangi ilişkilerin güçlü bir şekilde

özel olarak kabul edileceğini düzenleyen politikalan farklı milliyetlerden in­

sanların kabullenmesi -veya tersi- ile de yakından ilgilidir. Bu bilhassa devlet

4

5

6

7

8

9

Kemerman ve Khan açık ve örtülü aile politikalan arasında ayrım yapan ilk kişilerdi. Açık ülkelerin açıkca ifade ettiği, meşru ve kurumsal aile politikalan anlamına gelmektedir. Bunlarda aile siyasi tartişınanın konusudur ve aile iligili hedefler açıkça belirtilmiştir. Ör­tülü aile politikalan ise bu özelliklerden yoksundur; başka alanlarda yapılan ancak aileyi dolaylı olarak etkileyen politikalan içermektedir.

Roma hukuku 2000 yıldan fazla bir zamandan beri aile ile ilgili kurallara sahipti.

Durnon W., 1994, National Family Policies in the Meınber States. Current Trends and Developınents in Durnon W. (ed) Changing Family Policies in the Meınber States of the European Union, Commission of the European Coınınunities.

Balıle T. and Ma~cher M. et 1998, Developing a Family Policy database for Europe, Mannheiın.

Balıle and Maucher, op.cit. p. 8.

Hantrais L., Family Policy Matters, 2004, pp.136-148.

AVRUPA BİRLİGİNDE AİLE POLİTİKALARJ 455

müdahalesi ve çocuklara kötü muamele bağlamanında çok önemlidir10 ancak

bazı devletlerin özelden genel hukuk korumasına geçişte adeta ayaklanm

sürüdükleri aile içi şiddet alanında ise biraz daha az öne çıkar.11

1.2. Değişen A Vıupa' da Değişen Aileler

Ge.;en otuz yıl Avrupa çapında aile terkibi ve yapısında büyük değişik­

liklere şahit oldu. Evlenmeyi tercih edenler daha geç evleniyorlar. Çocukları

olduğu zaman, doğum kontrol yöntemleri sayesinde daha küçük aileler o­

luşturuyorlar ve evlat edinme gittikçe daha fazla tercih ediliyor. Evli çiftler

arasında daha yüksek boşanma oranları göze çarpıyor. Daha fazla çift ev­

lenmeksizin beraber yaşıyor ve daha fazla evlilik dışı çocuk dünyaya geliyor.

Daha fazla yaşlı var ve daha fazla insan yalnız yaşıyor.12

Gittikçe artan sayıda insanın part-time işler edinmesi, kendi işini kur­

ması veya iş pazarının tamamen dışında kalınasıyla ekonomik şartlar da de­

ğişiyor.ı3 Bu finansal güvenlik yokluğu daha fazla kişinin bakın ve desteğe

ihtiyac olduğu ve bunu karşiayacak daha az kişinin olduğu anlamna gelir.

Bu da karşılığında hükümetler üzerine ihtiyaç sahiplerine yapılan yardım

harcamalamu arttırmakta baskı yapar ve aileyi desteklemek ile devlet im­

kanları arasında mutlu bir orta yol bulma macerasında devlet müdahalesi ile

alakah tartışmayı alevlendirir.

Bu nedenle aile politikalarının tarifleri, aile ve iş bulma alanlarındaki

değişen kalıplara, değişen cinsiyet rollerine ve refah devletinin yeniden yapı-

lO

ll

12

13

Bütün AB ülkeleri BM Çocuk Haklan Belgesini imzalamış, Çocuk Haklannın Uygulanma­sı Hakkında Avrupa Konvensiyonu'nun hazırlanması sürecine katılmış ve çocuklar için bir ombudsmana sahiptir (Malta'da 2003'den beri).

Malto henüz kendi Aile İçi Şiddet Kanunu'nu yürürlüğe koymadı. Bunun dikkat çeken özelliklerinden biri, yaralanan mağdurun şikayetinin polisin ex affıcia (memuriyetten kay­naklanan) hareketinde aşılmış olmasıdır.

Roberts C., 2002, Family Obligations in Europe, FPSC Oxford. Bu çalışma 16 Avrupa ülke­sinden (15 AB üyesi ve Norveç) milli katılırncılar ağını kullanarak, üç politika alanını (aile hukuku, sosyal güvenlik ve sosyal bakım hizmetleri) ve üç tür ilişkiyi (eşlik, ebeveynlik, bakım) araştırdı.

S ta ts.

456 GÜNÜMÜZDE AİLE

landınlmasına bağlıdırlar. Ayrıca farklı kültürlerimizde öne çıkan değerler

ve bazı devletlerde din tarafından da etkilenirler. Çeşitlilikler içeren bir Av­

rupa bağlaınında bir aile politikası tanımı üzerinde aniaşılmasını beklemenin

makul olmadığı konusunda hem fikiriz.ı4

1.3. Güçsüzlerin Hakları

Bununla beraber, çocuklar, özürlüler ve yaşlılar gibi özellikle de güçsüz

aile fertlerinin lehine sosyal politika, bütünlük ve eşitlik ile alakalı açık gös­

tergelerin bulunmasının şart olduğunu düşünüyoruz ıs , 16 • Hukuk

kontekstinde bu süreç belli ölçüde yoluna girmiş durumda. Ana prensipler,

Avrupa Kongresinin, İnsan Hakları ve Temel Hürriyetlerin Korunması ile

alakalı 8. maddesinde ve Avrupa Birliği Temel Haklar Sözleşmesinde dile

getirilir.

Ailelerin çeşitli hatta bazen birbirine zıt ihtiyaçları olabilen birden fazla

sayıda insandan oluştuklarnı hatırlamakta fayda vardırP Bu bağlamda, en

güçsüzlerin çıkarları en fazla ilgiyi hakedenler sayılmalıdır. Bu nedenle, bazı

AB ülkelerinde aile politikası çocukları gözeten önlemleri takviye etmeye ve

arzu edilen bir değer olarak yüksek ebeveynlik standartları getirmeye

çebalıyor.ıs Bu şartlarda, güçsüzlerin haklam korumak için yaplan bu giri­şim, istikrar ve iyi hale götüren denenmiş ve test edilmiş bir formülü destek-

14

ıs

16

17

18

Weiss D., 2000, The European Union arid the Family: Law and Policy in Pfenning A, and Bahle T. (eds) Families and Family Policies in Europe, p.l38.

Scholvinck, age.

Araştırmalar, çocuk bakımmın aileye bırakıldığı ülkelerde çocuk fakirliğinin, devletin müdahil olduğıı ülkelere nispetle daha fazla olduğıınu göstermektedir-tipik olrak Nardik ve liberal sistemler çatışması. Cornia G. 1997, Child Poverty and Deprivation in Industrialised Countries, Oxford; Forssen K., 1998, Child Poverty and Family Policy in the OECD Countries, Luxembourg Ineome Study 178; Bradshaw J., 1997, Child W elfare in the UK,Oxford.

UNDESA, UN Consultative Meeting on Mainstreaming Family Issues, 2003, New York.

Farrugia R., yazann the International Society of Family Law Conference'da yaptığı ko­nuşma, Utah, USA, 2005, konuşmanın başlığı "Walking the tightrope, carrying the baby. Work-Family Balance from the Child's Point of View", basılacak. Müsveddesi için bkz. http://www.law2.byu.edu/ISFL/saltlakeconference.htın.

AVRUPA BİRLİGİNDE AİLE POLİTİKALARI 457

lerneye yönelik uygun bir karşlık olarak algılanmalıdır.J9 20. Bu, geleneksel

aile değerlerinin ve bakıp gözetme ahlakına işlerlik kazandırmanın hem bi­

reye hem de topluma bir bütün olarak faydalı olduğunu söylemek anlamına

gelir.

Farklı AB ülkelerindeki ailelerin benzer arzulan olduğu görülür ve

2004'teki büyümeden önce on yeni üye ülke daha iyi bir hayat kalitesi için

aileyle ilgili konularm önemli olduğunu özellikle zikretmiştir.21 Yakın za­

manda yayınlanan bir rapora göre evlilik ve aile şekilleriyle alakah algılama­

lar da Balbk devletlerinde en zayıf, Polonya ve Malta' da en güçlü olmak ü­

zere ailenin öneminin farklılık göstermesi ile değişiyor.22 Eski aile politikası

sistemleri, özellikle de fakirlik23 ve değişen değerlerle24 ilgili artan endişeler

sebebiyle baskı altında değiştiriliyorlar. Ailelere destek sadece dolaylı gibi

görünür ve AB fakirliğe ve ailelerin çökmesine25 sebep olan konularm altını

çizme eğilimindedir, ayrıca iş alanında da eşit hakları vurgular.26 Aynı za­

manda, mesela göçmen yasasında aile sınırlı bir şekilde evli eşler ve onların

çocuklan olarak tarif edilirken27 iş ve sosyal güvenlik yasasında ise "eş" te­

rimine daha geniş bir yorum getirilmiştir ve beraber yaşayan çiftleri de içe­

rir.ıs Biz, bu tür tanımlarnalann genel olarak ailenin asıl manası üzerinde

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Bu İngiltere'nin 1998 Aileleri Destekleme damşma belgesinin temel sebebi gibi görünmek­tedir ki' asıllara geri dönüş' fundemantalizmine götürmüştür.

Hantrais L., 1995, Social Policy in the European Union, bunun üç sebebinden bahsetmek­tedir: 1. ideolojik farkhlıklar; 2. aile hayatmm mahrerniyeti anlayışları ve devletin müdaheleye isteksizliği; 3. AB' nin vatandaşların haklarından ziyade çalışanların haklarına vurgu yapması.

UK EU Comı"nission, briefing, 2005, Is Europe Family Friendly? http://www.cec.org.uk/info/pubs/bbriefs/bb35.htm, en son ulaşılan tarih 28.09.2005.

1999/2000 European Values Study.

Haziran 2000' de basılan UNICEF raporuna göre, 29 zengin ülkede 47 milyon çocuk OECD tarafından belirlenen fakirlik sırunnın altmda yaşamaktadır.

Durnon W., Family Policy in Europe - Old and New Issues, Journal of Population and Social Security, Vol.l, No.1, 2004, online dergi, son ulaşılan tarih 28.09.2005.

Fakirlik ve Sosyal Dışlama hakkında Girişimler.

Parental Leave Directive 96/34/EC and Gender Equality Directives 76/207/EEC amended by 2002/73/EC and 200/78/EC.

Directive on Family Reunification and Dublin IL

Diatta versus Land Berlin (C267/83) re Regulation 1612/68.

\ :ı 1

458 GÜNÜMÜZDE AİLE

doğrudan bir etkisinin olup olmadığını ve aile politikası ölçeklerinin kendi­

leri içerisindeki anlayışlanru sorguluyoruz.

2. Avrupa Birliği Aile Politikası

2.1. Avrupa Birliğinin bir aile politikası var mı?

Bu güne kadar AB bütün üye ülkeleri için ortak bir aile politikası oluş­

turmalda ilgili tarbşmalardan kaçınmışbr. Araşbrmalar Birliğin farklı bölüm­

lerinin konuya yaklaşımının da farklı olduğunu gösteriyor.29 İskandinav ül­

keleri çocuk odaklı politikalara ve cinsiyet eşitliği ile ilgili tedbirler üzerinde

yoğunlaşırken, Britanya ve İrlanda ise müdahale karşıb bir bakış açısı ile fa­

kir aileler ve risk albndaki çocukları ön plana çıkarır. Avrupa'nın güneyinde

güçlü akrabalık bağları, siyasi hareketlerin etkileri, Kilise ve gelenekler bir

sözde "Akdeniz aile politikası modeli" sürdürmektedir.

AB görünürde aile politikasıyla biraz ilgisi olduğunu söyler fakat iş ka­

nunu sayesinde aile hayab ve aile politikasını etkileyen büyük değişiklikle­

rin çoğundan sorumludur.30 Tabii ki aile poitikası ölçülerinin bulunduğu

yerde bunlar ailenin belli üyelerine yöneliktir ve bu ölçüleri kendisine yasak­

lamak, kısıtlamak veya bunlardan yararlanmak aileye kalmışbr.3132

Bununla birlikte ekonomik büyümeyü etkileyen birçok faktör aile ve aile

poitikası ile alakah çalışmaları bir kurum olarak AB için önemli kılmışbr.

Vurgu, büyük ölçüde hem tam hem de yarım gün şartlarında iş bulmaya tam

bir imkan sağlamak ve iş pazarında mümkün olan en büyük katılımın sağ­

lanmasını temin etmek için bir vasıta olarak ana babaya ait izin üzerine ya-

29

30

31

32

Pfenning A. and Bahle T. (eds) 2000, op.cit. pp. 2-11.

Eekelaar J., 2000,The End of an Era?, p.651in Cross Currents-Family Law and Policy in the US and England, Katz S et al (eds),, Oxford.

Laciak B., 1997, Aspects of the Evolution of Family Policy, in Kurczewski J and Maclean M., Family Law and Family Policy in the New Europe, Onati llSL.

Aile ve aile üyeleri arasındaki bu ayrun, akademik bir ayrun gibi görlinebilir ancak hukuk terimleri arasında sık sık tekrarlanır ve hukuki kararlar ve onların sonuçlan üzerinde etki­leri vardır. Mesela Malta hukukunda, Medeni Hukuk, Bölüm 16, sık sık 'bizzat ailenin çı­karlan'na vurgu yapbğı gibi aile üyelerinin çıkarlarına da vurgu yapmaktadır.

AVRUPA BİRLİGİNDE AİLE POLİTİKALARı 459

pılmışhr. Fakirliğe karşı savaş, toplumsal katılım ve toplumsal bağlılık Av­

. rupa Birliği iÇin bir önceliktir.

2.2. Ekonomik Politika

Avrupa Birliği 1994'te Avrupa sosyal politikası üzerine bir beyaz paper

yayınlaqı ve nüfus artış oranının sosyal ve ekonomik politika üzerinde etkisi

olabileceğini belirtti. Bugün Avrupa genelinde33 yaşlı bir nüfusun destek­

lenmesi üzerinde yansımalarla doğurganlık oranı düşmeye devam etmekte­

dir.34 Nüfus ile ilgili değişiklikleri ele alan son AB Green Paper'ı3s düşmekte

olan doğurganlık oranınyla alakalı endişeleri gündeme getirmekte ve "Av­

rupalılar'ın daha fazla çocuk sahibi olmayı arzuladıklarını ancak barınma

ihtiyaçlarını karşılamak da dahil seçme özgürlüklerini kısıtlayan pek çok

problem yüzünden bunu gerçekleştiremediklerini"36 beyan etmektedir.

Azalmakta olan iş gücüne karşılık olarak kadınların iş gücüne katılımı

arttı. Erkeğin ailesi için tam gün çalışarak "ekmek kazanan" olduğu ve kadı­

nın da karşılığında bir ücret olmayan ev işlerini yapıp çocuklarına bakhğı

geleneksel aile modeli çoğu AB üyesi ülkede azalıyor. 2010 yılına kadar iş

gücüne kadınların kahlımını %60' a çıkarmayı amaçlayan Lizbon hedefi37 ile

33

34

35

36 37

Eurostat, 2002a, p.164, ayrıca bkz. McKeown K and Sweeney J. Family Wellbeing and Family Policy- A Review of Research on Benefits and Costs, Ireland, 2001, sayfa 5 dipnot 8'de Fukuyama'nın söyle dediği aktarılır: Mesela İşveç, İtalya ve İspanya'ya göre 10 kat daha fazla para harcayarak vatandaşlarını çocuk sahibi olmaya teşvik etmektedir ve 1983-1990 yıllan arasmda doğum oranını neredeyse mevcut nufusu koroyabilecek orana getir­miştir. Ancak doğum oranı 1990'da tekrar düşmeye başlamış ve 1998'de tekrar 1.5'a yük­selmiştir.

Burniaux J. et al, 2003, Coping with aging : a dynamic approach to qualify the impact of altemative policy options on future labour supply in OECD countries, ECO/WKP(2003)25, paper 371. http:l/www.olis.oecd.org/olis/2003doc.nsf/linkto/eco-wkp(2003)25 son ulaşım tarihi 18.10.2005.

EU Green Paper - Canfronting Demographic Change : a new solidarity between the generations, Brussels, COM(2005) 94 final.

EU Green Paper - agy., s.2.

Eurostat tahmini. Malta'da cinsler arasındaki ücret farkı giderek azalırken (2002'de %82' den 2003'te %85' e) cinsler arası uyarlanınış ücret uçurumu 2001' de %10' da durmuştur (AB 15, 2001'de %16).

460 GÜNÜMÜZDE AİLE

çoğu AB ülkesinde çalışan kadınlarm sayısı çoğaldı ve ücretler arth38 ancak

bundan erkeklerin işlerinde kalabilmeleri ve aldıkları ücretler olumsuz etki­lendi.39

Avrupa içi ülkelerden ve üçüncü dünya ülkelerinden göç nüfüs verileri­

ni kaydetmeyi güçleştiriyor.40 Bu rakamlar özellikle de düşük ücretli ve mev­

simlik işlerde sayılan artan işçileri belirlemede kesinlikle önemlidir. Evlilik

arası ve vatandaşlıktan doğan haklar bu arka perde arasında farklı bir bakış

açısı kazanır böylece aile politikası ölçeklerinin bir parçası olarak göçmenlik­

ten doğan haklar güçlü bir endişe oluşturur. Göçmenlik ve aile politikasıyla

alakalı olarak ailelerin birleşmesi hakkındaki direktiliyle kendisini doğrudan

ifade etmişfu.41

2.3. Toplumsal Entegrasyon

2010' da fakirliğin ortadan kaldınlmasıru gerçekleştirmeyi amaçlayan

Lizbon hedefinin bir parçası olarak toplumsal entegrasyon da Avrupa Birliği için bir önceliktir. Böyle bir stratejinin aile politikası üzerindeki tesirlerini ölçmek için henüz çok erken.42 Açık iş birliği metodu hükümetleri daha fazla

dış takibe maruz bırakmış ve onlan uluslar arası toplumun üzerinde görüş

birliği yapbğı hedef ve kriterleri yerine getirme mesuliyeti altına sokmuş-

38

39

40

41

42

Malta hala %32,7 oranında kadın çalışan oranına sahiptir. NSO, 2003.

Hook J., 2004, Care in context: Men's unpaid work in 20 countries, 1965-1998, American Sociological Assoda tion'ın 2004 yılı toplanhsında sunulan tebliğ.

Serbest dolaşım AB' de temel ilkelerden biridir ancak aynm datadakayda geçmemiş olan başka ülke vatandaşlan sözkonusu olduğunda ortaya çıkmaktadır.

Directive 2003/86/EC, 22.09.2003. Parçalanmış ailelerin birleşme hakkıyla ilgili.

bkz. "Joint Report on Social Inclusion:" http://euripa.eu.irıt/scadplus/leg/en/cha/c

10616.htm. Üye ülkeler fakirliği önlemek içirı açık iş birliği yöntemi ile çalışma konusunda anlaşmışlardır. Devletler bunu milli seviyede yürürlükte olan politika ve stratejileri incele­yerek yaparlar. Milli faaliyet planlan her üye devlet tarafından hazırlanır ve diğer üye devletler tarafından gözden geçirilir. Bu açık iş birliği metodu, milli faaliyet planlannın bir araya getirilip başkalannın yorumlannı almak için dolaşhnldığı istihdam meselesinde de benimsenmiştir. Bununla beraber unutmamak gerekir ki her ne kadar milli plan temel kri­terleri karşılamak mecburiyetindeyse de her plan onu hazırlayan devletin yaklaşım ve ön­celiklerine bağlı olarak çok farklı düşüncelere dayanmaktadır.

AVRUPA BİRLİGİNDE AİLE POLİTİKALARI 461

tur.43 Bu girişimler bir taraftan Avrupa'da ortaya çıkan bı:mzer akımları gös­

terse de Avrupa Birliğinin her bir üye devleti kendi aile politikasını oluştur­

maktadır çünkü "Avrupa ülkeleri arasında sosyal ve demokratik değişimin

hızı, oranı ve zamanı bariz farklar gösterdiği gibi bu değişime gösterilen tep­

kiler de farklılık arz etmektedir.

3. ·Malta' da Aile Politikası

3.1.Malta' da durum nedir?

Malta Ailesi de son yıllarda önemli bazı değişiklikler yaşamıştır. Orta­

lama aile üç kişidir.44 Toplam doğum oranı şu anda %1,37'dir ve sürekli

düşmektedir. Halbuki gelişmiş ülkelerde nüfusun aynı oranda devamı için

artış miktarının %2,1 olması gerektiği kabul edilmektedir.45 2002'de hanele­

rin %18'i 65 yaşın üstünde 1 kişiye sahipti, 30 yaşın altında çok az insan yal­

nız başına yaşıyordu (hanelerin %0,4'ü).46 Hanelerin çoğu halen iki reşit in­

san ve değişen sayılarda bağımlı çocuktan (%33,6) oluşmaktadır. Bununla

beraber evlenmemiş annelerin doğurduğu çocukların sayısı artmıştır; 21 yaş

altındaki evlenmemiş annelerin doğurduğu çocuk sayısı 267' den 697'ye çık­

mışhr.47 Tek ebeveynli haneler içerisinde evlenmemiş annelerin aile reisi ol­

duklarının oranı %76,1 oranında artmıştır.48 İlave veriler söz konusu evlen­

memiş annelerin sadece %9,5'inin lise ve yüksek eğitim gördüğünü halbuki

bu oranın diğer hanelerde %14,9 olduğunu göstermektedir. Evlenmemiş an­

nelerin sadece %25,2' si gelir getiren işlerde çalışmaktadır. Evlenmemiş anne-

43

44

45

46

47

48

Hantrais, L. (2004) Families, Change and Social Policy in Europe. Critica! Analysis of Respanses to Family Change: Adapting the EU Social Policy Agenda. Conference on Families, Change and Social Policy in Europe'da sunulmuş tebliğ, Irish Presidency, Dub­lin. "Ancak genişletilmiş Avrupa Birliğinde ülkelerin tamamı aynı temelden hareket etmez. Onların tamamı aynı hızda ilerlememektedir, hepsi sosyal ve demografik değişime karşı aynı tepkiyi göstermemektedir, ne de değişime karşı cevap vermek için hepsi aynı mali, teknik ve siyasi kaynaklara sahiptir." s. 7.

National Statistics Office, News Release No.99/2005 "International Day of Families", 13 Mayıs2004

NSO,a.g.e.

NSO Demographic Developmentsin Malta, 1995-2002

21 yaş altı kadınlar tarafından %33 artışla 1999'da 200 doğum, 2004'te 267 doğum gerçek­leşmiştir. National Obstetrics Information System, basun tarihi 30.08. 2005.

Household Budgetary Survey Press Release 196/2003

462 GÜNÜMÜZDE AİLE

lerin hanelerindeki ortalama net yıllık gelir 5669 Malta lirası (13200 Eu­

ro)' dır. Halbuki diğer ailelerde bu oran 8252 Malta lirası (19215 Euro)' dur;

yıllık net harcama 6583 Malta lirası (15329 Euro) iken diğer ailelerde 7699

Malta lirasıdır (17927 Euro).

3.2 Yasama

Bu değişimlerle eş zamanlı olarak çok önemli yasal değişiklikler de

meydana gelrniştir;49 2000 frrsat eşitliği kanunu, so 2002 istihdam ve endüstri­

yel ilişkiler kanunu (EIRA)51, 2003 erkek ve kadın eşitliği kanunu52 Malta top­

lumu üzerinde genel olarak ve özel olarak da aile üzerinde yavaş fakat göze

çarpan bir etki göstermektedir. Henüz gelişme aşamasında olsa da devlet da­

ireleri çalışanlara allevi hayatlarını geliştirici bir takım süreçler başlatrnıştır.53

3.3 Kadın ve İstihdam

Ancak uygularnanın gösterdiği gibi tek başına yasama yeterli değildir;

gerçekleştirilmesi gereken büyük kültür ve zihniyet değişimi hala vardır.54

Sosyal siyaset yasarnası aile siyasetinin temelini oluşturmasına rağmen uy­

gulamada yasarnanın ne kadar etkin bir şekilde işlediğine ışık tutrnaz.55 Me­

sela gerçek durum, bütün bu gelişmelere rağmen resmi kadın istihdam ora­

nının Avrupa standartlanyla mukayese edildiğinde çok düşük olduğunu

49

50

51 52 53

54

55

Farrugia R., 2004, EU Peer Review in the Field of Social Inclusion Policies, Germany 2004, Reconciliation of Work and Family Life, Comment Pa per by National Expert, Malta

Bölüm 413, Laws of Malta.

Bölüm 452, Laws of Malta.

Bölüm 456, Laws of Malta.

Düşük çalışma _saatleri, mesuliyet yerine getirme izni ve meslek içi eğitim izinleri kamu sektöründe Ebeveyn İzin Hakkı Yönetmeli~ başlığı taşıyan 225.2003 nolu yasal genelge ile başlatılnuştır. Bu kanun ebeveynlik ve iş sorumluluklarmı bağdaştırmanın temel şartlarını ortaya koymaktadır ve istihdam ve endüstriyel ilişkiler kanununda olduğu gibi bütiin ça­lışanlara uygulanmaktadır.

1993'te sivil kanuna yapılan ekler (bölüm 16, Laws of Malta) açıkça ebeveynlik yetkisini iki eşit parçaya bölmekte ve ev kadınlarının katkısını kabul etmektedir. Bu kanun kültürde etkisini yavaş yavaş göstermektedir.

Forssen K, Family Policies and the Econornic Wellbeing of Children in some OECD Countries, in Kamerman, S.et al, 2003, Social Policies, Family Types and Child Outcomes in Selected OECD Countries.

T

AVRUPA BİRLİGİNDE AİLE POLİTİKALARI 463

göstermektedir (%32,7). 56 Kadın istihdamı, birçok kadın akademik olarak

denkleri olan erkeklerden daha fazla eğitilmiş olduğu halde, belli sektörlerde

ve seviyelerde yoğunlaşmaktadır.57 Ev dışmda çalışmaya karşı isteksizlik

kadının aile sorumluluklan algısıyla bağlantılı görülmektedir.58

Böyle konular girifttir ve iç içe geçmiş birçok sebebe bağlıdır. Birçok aile

için kalltiili ve ucuz çocuk bakımının yokluğu şüphesiz bir sorundur. Kanu­

nen ebeveynlik izni var olduğu halde annelerin bu seçeneği kullanmadıkları

değişmeyen bir hakikattir.S9 Çoğu kadın çalışhğı işi tamamen bırakmaktadır

ve yaş farkı analiz edildiğinde 35 yaş alhndaki kadınların, çalışmayan kadın­

larm toplamının %79,6'sını oluşturduğu görülmektedir. Eşi olmayan annele­

rin sadece %8,1'i tam zamanlı işlerde çalışmaya devarn ederken eşi olmayan

babalarm %35,6' sı devarn etmektedir. Bu durumun çocuk bakmanın nadir

olmasının mı yoksa sosyal baskılarm mı veya her ikisinin mi sonucun oldu­

ğu açık değildir. Ancak çocuk bakmanın yokluğunun bütün bu istatistikler­

de ortak öge olduğu bir gerçekfu.60 Halbuki devletin çocuk bakım servisleri­

ne destek gayreti son yıllarda devamlı ve açıkça ilan edilmektedir.61 Bütün

56

57

58

59

60 61

National Statistics Office, Labour Force Survey, 2002

Labour Force Survey 200ı-2003

İstatistikler böylesine faaliyetsizliğin kadınlara fakirlik getirme riskinin (%ı9) erkeklerden daha fazla (o/oıO) olduğunu göstermektedir. Malta İstihdam ve Eğitim şirketi tarafından ankete tabi tutulan çalışmayan kadınların %44,8'i çalışmak istediklerini söylerken %S0,9'u şahsi ve ailevi mesuliyetlerini sebep olarak göstererek çalışmak istemediklerini ifade et­mişlerdir. Baldacchino, G. (2003) Factors affecting Women's Forınal Participation in the Malta Labour market: results of aResearch Project. Malta: WPDC

Malta' da asgari standartlar kadının ı3+1 hafta doğum iznine, 3 ay ebeveynlik iznine ve senede ıs saat ücretli olarak acil aile meseleleri için izin hakkı tanımaktadır. Bir çok iş ve­ren bu şartlara ilave imkanlar sağlamaktadır. Devlet kururnlarında çalışan arıne-babalar daha az çalışma saatlerine, her çocuk için bir yıl ebeveynlik izni alma hakkına sahiptir. Ay­nca onlara ücretsiz olarak 3 yıla kadar mesleğe ara verme ve/veya gene ücretsiz olarak 12 ay aile sorumluluklarını yerine getirme izni seçeneği sunulmaktadır. İstatistikler erkekle­rin bu haklan kullanınada isteksiz davrandıklannı göstermektedir.

Farrugia R., key note speech, Utah, 200S, op.cit.

200S Haziran'ında yasama yapılması taahhüdü halen büyük bir arzuyla beklenmektedir. National Action Plan on Poverty and Social Exclusion published by the Ministry for Family and Social Solidarity, s. ıs.

464 GÜNÜMÜZDE AİLE

bunları söyledikten sonra insanların kendi çocuklarını bizzat kendilerinin

yetiştirmelerinin önemine dair inancın oynadığı rol küçümsenrnemelidir.62

Çoğunlukla aile siyasetinin aileler üzerinde planlanan tesiri gerçekten

gösterdiğini ispatlamak zordur. Hatta "kadın dostu" siyasetlerin kadın­

erkek eşitliğini teyit ettiği bile öne sürülmüştfu.63 Bir kaç çalışma işsizlik

yardımı, istihdamda aile dostu olarak bilinen tedbirleı-64, çocuk yardımı teş­

vikleri ve devletlerin aileleri kendi istedikleri şekilde hareket etmeye yön­

lendirmek maksadıyla uygulamaya koydukları diğer teşvik yöntemlerinin

sonuçlarını incelemeye çalışb. Avrupa Birliği yeşil kağıdı (the EU green

paper) bu konularda doğrudan tesir yapma ümidiyle bir takım tekliflerde

bulunrnaktadır.65 Böyle politikaların sadece cinsiyet ayrımından kaynaklan­

dığına inanmak saflık olur çünkü çoğunlukla başta ekonomik ihtiyaçlar tara­

fından desteklenrnektedir.

3.4 Özel Meseleler

Geniş Avrupa senaryosundan farklı olarak Malta' da bizim aile politi­

kamızı etkileyen belki de sadece Malta'ya has özel meseleler bulunmaktadır.

Malta birlikte yaşamayı düzenleyen hiç bir kanuna sahip değildir ve mahalli

boşanmaya müsaade etmeyen tek Avrupa ülkesidir.66 Tedrici olarak de facto

(bilfiil mevcut) aileleri mukabili olan de jure (hukuken tanınan) ailelerle eşit

kabul eden mahkeme kararlarında, özellikle göç kanunu bağlamında zımni

62

63

64

65

66

Baldacchino G., (2003), a.g.e.

Herd P., 2005, Reforming a Breadwinner Welfare State: Gender, Race, Class and Social Security Reform, Social Forces -dlt 83, sayı 4, Haziran 2005, ss. 1365-1393.

Bradshaw et al, 1996, Policy and the Employınent of Lone Parents in 20 Countries; Meulders D and O'Dorchai S., 2002, The Ratianale of Motherhood Choices : influence of employınent conditions and of public policies both cited in Hantrais L., op.dt, ss. 172-174.

Mesela Eurobarometer tarafından anket yapılan erkeklerin %84'ünün ebeveynlik izni kul­lanmadığı ve bu haklan kendilerine bildirildiği halde kullanma niyetinde olmadıklannı gösteren araştırma karşısında şöyle sormakradır: "Ödül olarak verilen belli imkan ve a­vantajlar (izin v.s.) cinsler arasındaki görevlerin eşit dağılunına mı bağlanmalıdır?" Çocuk bakımı hizmetlerinin sağlanmasıyla ilgili olarak da şöyle sormaktadır: "Vergi oranlarnun düşürülmesi çocuk bakımı sektörünün gelişmesine katkıda bulunabilir mi?"

Yabancı boşanmanın kabul edilmesine evlilik kanunu bölüm 38, Laws of Malta'da izin verilmiştir.

AVRUPA BİRLİGİNDE AİLE POLİTİKALARı 465

taruma yavaş yavaş nüfuz etmektedir.67 Yerleşim politikası ve işsizlik destek­

leri bir ayrım gözetmeksizin benzer yardımları sağlamaktadır. Medeni hu­

kuka Aralık 2004'te6B yapılan ek hamileliğe ve/veya nikahlı doğuma göre ço­

cuklar arasında yapılan ayrımın son kalıntılarını ortadan kaldırdı.69

Neredeyse tamamen Roman-Katolik bir nüfusa sahip olmakla resmen

gurur duyan bir çevrede, Katolik kilisesinin toplum üzerinde güçlü bir etki­

ye sahip olduğunu duymak şaşırhcı olmayacakhr. Aile değerleri ve onunla

ilgili aile politikaları kilise tarafından benimsenen tutumları yansıtmaktadır.

Mesela boşanmanın kabul edilmesi çok sıcak siyasi bir meseledir. Aynı şe­

kilde kürtaj ve ötenazi (kişinin kendi izniyle doktorun hastasının hayalına

son vermesi) gibi konular ceza kanununa göre suçtur ve toplumda tarhşıl­

maları kolay değildir.

Devlet ve kilise ayrımı anayasal bir hak olarak kabul edilmesine rağmen

Katolik düşünceler Malta kültürünün birçok yönüne nüfuz etmektedir ve

çoğunluk "geleneksel" aileyi destekler ve korur görünmektedir.7° Abela,

1991' de yaphğı değerler anketi ile mukayese ederek 2000' de evlilik dışı iliş­

kilerin ve kürtajın gayr-i meşru kabul edilmesinde artış olduğunu belirtmek­

tedir. Halbuki o boşanma ve eşcinselliğe müsamahada nispi bir arhş oldu­

ğunu söylemektedir. Abela şu sonuca varmaktadır: "Üçüncü bin yılın eşi­

ğinde Malta'da insanlar Avrupa'dakilerden daha titiz bir şekilde ahlaka bağ­

lılık göstermektedirler''71

67

68

69

70

71

Portelli and Elsrmani v. Minister for Justice and Chief Inunigration Officer, Constitutional Court, First Hall, Rik.43/2004/l, karar tarihi 16.08.2005

Kanun XVIII.2004

Oranlar küçük olmakla beraber bir kanun maddesi miras konusunda nikahlı ilişkiden do­ğan çocuklara öncelik tanıyarak nikahsız doğanlara daha az miras vermektedir (Medeni hukuk, Malta Kanunlan, bölüm 16, madde 815).

Abela ,A., Frosh ,S. & Dow !ing E (2005) Uncovering Beliefs Embedded in the Culture and its Iınplication for Practice: the case of Maltese married couples , Journal of Family Therapy 27:3-23

Abela, A.M. (2000) Values of Women and Men in The Maltese islands; A Comparative European Perspective. Malta: Ministry of Social Policy, s.223

466 GÜNÜMÜZDE AİLE

Bu bağlamda 2001' de kurulan milli aile komisyonu72 özel dikkat göste­

rilmesi gereken alanlan belirledi ve özellikle çocuklar üzerinde duran fakir­lik araşbrması (Research into Poverty)73 ve iş-aile dengesi (Policy on Work

Family Balance)74 hakkında politika için tavsiyeler gibi birçok teşebbüsü ger­

çekleştirdi. Aile ve Sosyal Dayanışma Bakanı Milli Aile Komisyonuna Mal:­

ta' da aile politikası hakkında taslak yazma görevi verdi. Çalışmamızın çoğu

Malta'lı aileleri desteklemek için zımnen var olan tedbirleri aşikar hale ge­

tirmeyi gerektirmektedir. Aynı şekilde adada meydana gelen güncel sosyal

değişimler ışığında mevcut tedbirlerin kritik analizini sunmaktadır.

Bu meselelerin çoğunun bu toplanhda sunulan Türkiye ve birçok diğer

ülkenin tecrübeleri ile benzerlik göstereceğinden eminiz. Aile politikası zo­

runlu olarak kültürel inançlarla ve ekonomik sıkıntılar ile değişen sosyal de­

ğerlerden kaynaklanan baskılarla bağlanhlıdır. Her ülkenin kendi yolunu

bulması gerekmektedir ancak bu günün hür Avrupa'sında bizim müstakil

kimliğimizin global köy tarafından etkilenmeyeceğini tasavvur etmek saflık

. olur. Bizim maksadımız bir yandan diğer ülkelerin tecrübelerinden ders al­

mak olması gerekirken diğer yandan da aile politikasının ailelerimizin kana­

at:iıniZce çıkarlarına en uygun şekilde olmasını garanti alhna almak olmalı­

dır.

72

73

74

2001 Milli Aile Komisyonunun temel kavramlan müracaat için şöyle tanımlanmışbr: He­defler: Milli Aile Komisyonuna aşağıdaki vazifeler verilecektir: a. bütün yasamalann aile üzerindeki etkisinin araştınlması-ve gerekli yerlerde yeni yasa­lann teklif edilmesi ve desteklenmesi-bütün ailelerin ve aile içindeki bütün insanların temel haklannın gereği gibi korunmasının garanti altına alınması maksadıyla; b. ekonomik değişimierin Malta'lı aileler üzerindeki etkilerinin incelenmesi ve onlann ül­kedeki ekonomik gelişmeden faydalanmalannın garanti altına almması; c. aile biriminin güçlenmesine bütün şartlar altında katkıda bulunmasını sağlayacak şekil­de düzenlenmelerini garanti altına almak için bütün işsizlik desteklerini maddi ve diğer destekleri, hizmetleri ve politikalan araşbrmak; d. toplumun bütün seviyelerinde sosyal ve aile politikalannın uyumunu garanti altına al­mak ve desteklemek.

Abela, A .. & Tabone, C. Family Poverty and Social Exclusion with a special emphasis on children Public Research Presentation in November 2004 at the Department of Family W elfare Malta, basılacak.

Abela, A., Debono, M., Farrugia, R., Sant ,S. and Vella, A, 2004, Helping Farnilies to Balance Work and Home; Proposals for Malta National Family Commission