fiqrebi mixeil tamarasvilze - nplgdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/16126/1/...bia ioane...

54
JuJuna feiqriSvili fiqrebi mixeil TamaraSvilze gamomcemloba `universali~ Tbilisi 2012

Upload: others

Post on 14-Feb-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 1

    JuJuna feiqriSvili

    fiqrebi

    mixeil TamaraSvilze

    gamomcemloba `universali~

    Tbilisi 2012

  • 2

    eZRvneba mixeil TamaraSvilis

    gardacvalebis 100 wlisTavs.

    © J. feiqriSvili, 2012 gamomcemloba `universali~, 2012 Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 222 36 09, 5(99) 17 22 30

    E-mail: [email protected] ISBN 978-9941-17-543-5

  • 3

    `salami Senda, samSoblo mxarev,

    salami Senda, kavkasiono;

    Senc, alazano, cremlTa mdinarev,

    da Senc, kolxeTis celqo riono!

    ucxoeTidan salams gigzavni,

    salams mziurs da arwivis frTians,

    Senis ocnebiT viqarwyleb varams

    da Tavs gevlebi, buneba RvTians.

    Tu veRar gnaxe, turfa edemo,

    da ucxo cis qveS aRmomxda suli,

    Sen damitire, sicocxlev Cemo,

    Sen miisvene Seni erTguli!~

    mixeil TamaraSvili

  • 4

    mix. TamaraSvilis memorialuri dafa

    santa marinelaSi

    `abati miqel Tamarati (TamaraSvili)

    dasaxrCobad ganwiruli adamianis gadarCenisas

    TviTon daiRupa santa marinelas wlebSi 1911

    wlis 16 seqtembers. saukuno iqneba xsovna misi

    tragikuli gmirobisa, xsovna misi sikeTisa da

    siyvarulisa megobrebis mimarT, siyvarulisa

    Soreuli samSoblos mimarT, rac mis wminda wig-

    nebSi aisaxa. samSoblodan ltolvili, romSi da-

    saxlebuli, igi iyo rwmenis sanimuSo msaxuri da

    misi mgznebare mociquli~.

  • 5

    mixeil TamaraSvilis dakrZalva

    1978 wlis 26 noemberi

    didubis panTeoni, 1978 wlis 26 noemberi

  • 6

    didubis panTeoni. 2011 weli

  • 7

    w i n aTq m a

    1960-1965 wlebSi vswavlobdi quTaisis

    pedagogiur institutSi istoria-filolo-

    giis fakultetze. meore kursze Sua saukune-

    ebis istorias gvikiTxavda asakovani leqto-

    ri — docenti S a l v a a b r a m i Z e . pirvel

    leqciaze, roca man JurnalSi Cemi gvari amo-

    ikiTxa, mkiTxa: “sadauri feiqriSvili xarT?

    quTaisel feiqriSvilebs Tu icnobT?” me vu-

    pasuxe: “quTaisSi feiqriSvils aravis vicnob,

    Cemi mSoblebi samxreT saqarTvelodan ime-

    reTSi Camosaxlebuli kaTolike mesxebi ari-

    an. amJamad vcxovrobT wulukiZis (axl. xonis)

    raionis sofel axalSenSi”. batonma Salvam

    momismina da Semdeg Tqva: “Cemi nacnobi quTa-

    iseli feiqriSvilebic kaTolikeebi arian.

    swored mesxeTidan, axalcixidan, iyo warmo-

    SobiT qarTveli kaTolike mRvdeli mixeil

    TamaraSvili — cnobili mecnieri, Cinebuli

    istorikosi”.

    im dros religiaze TiTqmis aravin sa-

    ubrobda, amitom mec Cems kaTolikobaze

    gansakuTrebuli yuradReba ar gamimaxvi-

    lebia, samagierod, pirvelad gavigone Ta-

    maraSvilis gvari. . . samwuxarod, studen-

    tobis wlebSic TiTqmis araferi msmenia mis

    Sesaxeb, radgan qveyanaSi arsebuli politi-

    kuri viTarebis gamo (sabWoTa xelisufle-

    bis pirobebSi) sasuliero pirTa xsenebac ki

    ar iyo advili, miT umetes, ucxoeTSi

    mcxovrebi kaTolike mRvdlis mecnierul

    memkvidreobaze studentur auditoriaSi,

  • 8

    cxadia, sajarod ver isaubrebdnen, Tumca

    Cemi leqtoris sityvebi TamaraSvilTan da-

    kavSirebiT yovelTvis maxsovda da misi “ax-

    lo gacnobis” survili SemdgomSic xSir-

    xSirad Semaxsenebda Tavs.

    marTalia, studentobis Semdeg, Cemi

    specialobidan gamomdinare, ZiriTadad

    enaTmecnieruli sakiTxebis kvleviT viyavi

    dakavebuli, magram, ramdenadac xeli mimiw-

    vdeboda, mix. TamaraSvilis Sesaxeb TiTo-

    orola zogad informacias mainc vkrebdi...

    roca ucxoeTSi daRupuli saxelgan-

    Tqmuli qarTveli mecnieris mix. TamaraSvi-

    lis neSti 1978 wels italiidan gadmoasve-

    nes da didi pativiT miabares mSobliur mi-

    was, SeiZleba iTqvas, rom TamaraSvili meo-

    red daibada qarTveli xalxisaTvis. maSin-

    deli presa farTod aSuqebda saamayo Svi-

    lis Rvawls, misi naSromebis fasdaudebel

    mniSvnelobas istoriografiaSi. . .

    amis Semdeg SedarebiT advili gaxda mix.

    TamaraSvilis Sesaxeb arsebuli literatu-

    ris gacnoba. am mxriv CemTvis metad faseuli

    da saintereso aRmoCnda zaqaria WiWinaZis,

    SoTa lomsaZisa da sxvaTa naSromebi (gasaT-

    valiswinebelia, rom imxanad mix. TamaraSvi-

    lis wignebi bibliografiul iSviaTobas

    warmoadgenda da farTo mkiTxvelisaTvis

    TiTqmis miuwvdomeli iyo). am da sxva wyaro-

    ebze dayrdnobiT pirvelad gazeT “quTais-

    Si” (1990, 27/VII) davbeWde statia saTauriT

    “gansadideblad qarTulisa”, sadac mokled

    iyo mimoxiluli ucxoeTSi moRvawe qarTve-

    li emigrantebis — mixeil TamaraSvilis,

  • 9

    mixeil TarxniSvilisa da Salva beriZis

    qarTvelologiuri saqmianoba, maTi mecnie-

    ruli memkvidreoba. cota mogvianebiT Tama-

    raSvilTan dakavSirebuli informaciuli

    xasiaTis werili daibeWda gazeT “saqarTve-

    los kaTolikeSi” (1994, #6) da agreTve Cems

    wignSi “qarTvelologiuri kvleva ucxo-

    eTSi” (Tb., 1996). am saxelganTqmul mecnier-

    Tan mas Semdeg xSirad mixdeboda “Sexvedra”

    arapirdapiri gziT — ama Tu im (istoriul-

    literaturuli) sakiTxebis kvlevisas Tama-

    raSvilis naSromebsac vimowmebdi.

    ... pirvelad rom wavikiTxe TamaraSvilis

    wignebi (“istoria kaTolikobisa qarTvelTa

    Soris”, “pasuxad somxis mwerlebs”, “qarTuli

    eklesia dasabamidan dRemde”), marTlac sao-

    cari STabeWdilebis qveS aRmovCndi: CemSi

    erTdroulad gacnobierda, erTi mxriv, wig-

    nebSi piruTvnelad warmoCenili istoriuli

    sinamdvile, imxanad qarTvelTaTvis sruli-

    ad ucnobi, metismetad faseuli wyaroebi (ma-

    salebi) da, meore mxriv, am wignebis striqo-

    nebSi davanebuli avtoris suli — pirovneba

    rkiniseburi nebisyofiT, gasaocari Sromis-

    moyvareobiT, sasiqadulo eriskacobiTa da

    sanimuSo keTilSobilebiT.

    mix. TamaraSvilis uxv WirnaxulTan yo-

    veli Sexvedra mxolod mSral istoriul

    faqtebs rodi acnobs mkiTxvels; igi imav-

    droulad TiToeul maTgans awvdis sulier

    sazrdos da madlierebis niSnad aZlierebs

    mokrZaleba-pativiscemas avtorisadmi. da

    es imitom, rom TamaraSvili ar gaxldaT ub-

    ralo — rigiTi istorikosi; piriqiT, masze

  • 10

    Zalumad iyo gadmosuli RvTiuri madli,

    rac warmarTavda (gezs aZlevda) mTel mis

    cxovreba-saqmianobas.

    . . .

    ukve naxevari saukunea gasuli mas Sem-

    deg, rac “gavicani” mix. TamaraSvili, rome-

    lic CemSi yovelTvis iwvevda gansakuTre-

    bul interess ara mxolod Tavisi suliere-

    biT, RvTismosaobiT, aramed rogorc misa-

    baZi mecnier-mkvlevari uaRresi pasuxis-

    mgeblobiT, saqmisadmi keTilsindisieri

    damokidebulebiTa da, rac mTavaria, isto-

    riuli faqtebis zedmiwevniTi sizustiT

    (miudgomlad) aRqma-gaazrebis Tvalsazri-

    siT... gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom

    mix. TamaraSvilis wignebi saukeTeso nimu-

    Sia imisa, Tu rogor unda iwerebodes samec-

    niero naSromi. misgan am mxrivac bevri ra-

    mis swavla SeuZlia wignier mkiTxvels, xo-

    lo igi, rogorc pirovneba, Cven winaSe war-

    mosdgeba, viTarca znekeTili moZRvari am

    sityvis pirdapiri da gadataniTi mniSvne-

    lobiTac. Cven, yvelani, valSi varT misi

    xsovnis winaSe da es vali gadaecema Semdgom

    Taobebsac, romlebic kvlavac interesiT

    gaecnobian mis naRvaws da madlierebiT mo-

    ixsenieben saxelovan Tanamemamules.

    swored madlierebisa da pativgebis

    niSnad amJamad, roca qarTveli xalxi far-

    Tod aRniSnavs mix. TamaraSvilis gardacva-

    lebis 100 wlisTavs, Cveni mokrZalebuli

    survilia mkiTxvels gavuziaroT f i q r e -

    b i , S T a b e W d i l e b a n i am sasiqadulo

    eriskacze — istorikossa da pirovnebaze.

  • 11

    * * *

    naTqvamia, yoveli kacis bediswera ca-

    Sia gadawyvetilio, Tumca imasac amboben,

    rom kaci mainc Tavad qmnis Tavis momaval-

    so. asea Tu ise, roca mix. TamaraSvilis

    moRvaweobas safuZvlianad gaecnobi, Tava-

    dac irwmuneb, rom marTlac uflis nebiT

    iyo gansazRvruli da Tanac dalocvili Ta-

    maraSvilis cxovrebis gza dabadebidan si-

    cocxlis dasalieramde!...

    1858 wels axalcixeSi, wvrili xelos-

    nis kaTolike petre TamaraSvilis mraval-

    sulian (aTi Svili hyavdaT) ojaxSi, mecxre

    Svilad dabadebuli mixeili (bavSvobaSi —

    aleqsandre) ufalma imTaviTve gamoarCia:

    mamas ufrosi vaJebisaTvis xeloba uswavle-

    bia, mixeili ki, rogorc yvelaze ufro go-

    nebamaxvili bavSvi, saswavleblad miubare-

    bia ioane naTlismcemlis eklesiis samrev-

    lo skolaSi ganTqmuli mRvdlisa da sazo-

  • 12

    gado moRvawis — “vinme mesxis” saxeliT

    cnobili i v a n e g v a r a m a Z i s a T v i s .

    rogorc igoneben, iq mixeilma moZRvri-

    sagan marto wera-kiTxva ki ar iswavla, ara-

    med “RrubelsaviT Seisva mamulis siyvaru-

    li da misTvis Tavdadebis aucilebloba”.

    ivane gvaramaZem Tavidanve SeniSna Turme

    niWier Segirds gansxvavebuli azrovneba,

    miswrafebani da “amitom sagangebo wvrTna

    dauwyo mas, viTarca didi saqmisaTvis mov-

    lenil kacsa”.

    niWier, bejiTsa da sulieri TvisebebiT

    gamorCeul mixeils maswavleblebi did mo-

    mavals uwinaswarmetyvelebdnen, magram be-

    disweram ymawvilis ocnebebs amjerad cota

    xniT Seakveca frTebi, cxovrebam TiTqos

    erTgvari gamocda mouwyo nebisyofis gasa-

    kaJeblad da Sromismoyvareobis gasaZlie-

    reblad: mamis gardacvalebis Semdeg ojaxs

    ekonomiurad Zalian gauWirda; 14 wlis mi-

    xeili skolidan gamovida, erT xarazTan

    fexsacmlis kerva iswavla da ZmasTan erTad

    daiwyo mewaRed muSaoba jer quTaisSi, Sem-

    deg _ xaSurSi. saxelosnom sargebeli ver

    moutana Zmebs, romlebic bolos isev mSob-

    liur axalcixes daubrundnen.

    marTalia, am wlebSic mixeili, rogorc

    ki mcire Tavisufal dros gamonaxavda, mi-

    dioda kaTolikur eklesiaSi, Zveli wigne-

    bisa da asomTavrul-nusxuriT dawerili

    xelnawerebis kiTxvaSi iwafeboda, bibliis

    uZvelesi fragmentebis garCevas cdilob-

    da, magram es yvelaferi mainc ar akmayofi-

    lebda, misi mowodeba sxva iyo, ufali mas

  • 13

    sxva saqmisaTvis amzadebda. da ai, kidec

    dadga es Jami: 1878 wels 20 wlis mixeili, mi-

    uxedavad ojaxis usaxsrobisa, iv. gvarama-

    Zis daJinebuli rCeviT, locva-kurTxeviT,

    misive mcire finansuri SesawevariTa da

    petre xarisWiraSvilTan gatanebuli weri-

    liT gaemarTa stambolisaken. igi Caricxes

    konstantinopolis qarTvel kaTolikeTa

    monasterTan arsebul saswavlebelSi. iq-

    ve aRikveca berad. amieridan mixeilisaTvis

    daiwyo axali da saintereso cxovreba, Tum-

    ca male cxadi gaxda, rom Teologiis garda

    Wabuks daJinebiT ixmobdnen istoriuli xa-

    siaTis wignebi, Zveli xelnawerebi. . .

    sami wlis Semdeg feriqoes qarTvel ka-

    TolikeTa Zmobam mixeili swavlis gasagrZe-

    leblad gagzavna espaneTSi, sasuliero se-

    minariaSi. iqidan dabrunebuli kidec akur-

    Txes mRvdlad, magram monasterSi igi did-

    xans aRar darCenila, Cairicxa parizis wm.

    lazares sasuliero saswavlebelSi. swored

    iq, parizis muzeumebSi, wignTsacavebSi, ar-

    qivebSi, gaecno namdvil mecnierul cxov-

    rebas da Tavadac iqve gadadga pirveli na-

    bijebi samecniero muSaobaSi.

    Rrmad ganswavluli mixeili, ganaTle-

    biTa da maRalzneobiT aRsavse, 1880-iani

    wlebis bolos saqarTveloSi dabrunda er-

    TaderTi mizniT — mSobeli qveynis sake-

    TildReod sasuliero saqme SeeTavsebina

    mecnierul muSaobasTan; dabrunda da, ro-

    ca daniSnes Tbilisis kaTolikeTa miZine-

    bis eklesiaSi mRvdlad, kidec Seudga

    praqtikul saqmianobas: wirvis dros moZ-

  • 14

    Rvari “eklesiis kaTedridan mrevls erov-

    nuli istoriis patriotul furclebs ax-

    senebda, simtkicisa da erTianobisaken mou-

    wodebda. mixeil TamaraSvilis qadagebaze,

    romelic erovnul sakiTxebze Catarebul

    mecnierul leqciebs ufro hgavda, mrevlma

    imata. qarTvel kaTolikeTa sixaruls saz-

    Rvari ar hqonda, maT rwmenasa da ocnebas

    frTebi esxmeboda” (S. lomsaZe). amasTan da-

    kavSirebiT gvagondeba qarTveli kaTolike

    mRvdlis k o n s t a n t i n e s a f a r i S v i l i s

    erTi saintereso mogonebac: “mis (mixeilis

    — J.f.) qadagebaze bevri xalxi dadioda, ka-

    Tolike da arakaTolike. igi qarTulad la-

    parakobda; odnav aCqarebuli toni hqonda.

    maxsovs erTxel mrevls aseTi kiTxviT mi-

    marTa: ra aris dReis amocana? da TviTonve

    upasuxa: dReis amocana sakuTari Tavis

    cnobaa. Tavis cnobisaTvis saWiroa naTesav-

    tomobis cnoba, anu imis garkveva, vin ra

    gvaris sisxl-xorcisagan da ra tomis ded-

    mamisagan moedineba. vinc amas gaarkvevs, is

    imasac gaigebs, Semdeg ra gziT iaros.”

    . . . mix. TamaraSvilma Tavisi sicocxlis

    naxevarze meti ucxoeTSi gaatara, magram

    arasodes ganelebia siyvaruli mSobliuri

    qveynisa, sadac imJamindeli politikuri

    viTarebis gamo mas, rogorc “ucxo idee-

    biT” gamsWvalul da mTavrobisaTvis “seri-

    ozulad saSiS” pirovnebas, aukrZales ara

    mxolod moRvaweoba, aramed cxovrebac ki!

    Tumca, meore mxriv, Tvals Tu gavadevnebT

  • 15

    mTel mis saqmianobas, cxadi xdeba, rom es

    gaZeveba misTvis sasjeli ki ara, zenaarisa-

    gan boZebuli madli iyo: TamaraSvils auci-

    leblad unda ecxovra ucxoeTSi, raTa, jer

    erTi, samSoblosaTvis gaewia fasdaudebe-

    li samsaxuri _ evropis didi qalaqebis

    wignTsacavebSi gansakuTrebuli interesiT

    daeZebna im dros qarTveli kacisaTvis fi-

    zikurad xelmiuwvdomeli masalebi; amoe-

    kiTxa, gaeSifra da evropelTaTvis cnobi-

    li gaexada saqarTvelos mravalsaukunova-

    ni istoria Tavisi wiaRsvlebiTa Tu tragi-

    kuli epizodebiT... da, meorec, mieRo umaR-

    lesi Teologiuri ganaTleba da moepovebi-

    na samecniero xarisxi.

    cnobisaTvis aqve davsZenT: samSoblo-

    dan gaZevebuli mixeili cota xans konstan-

    tinopolis qarTvel kaTolikeTa savaneSi

    SeCerda, Semdeg romSi Cavida swavlis gasag-

    rZeleblad. qvelmoqmedi Tanamemamuleebis

    — z u b a l a S v i l e b i s TanadgomiTa da fi-

    nansuri mxardaWeriT 1891-1894 wlebSi

    swavlobda romis sasuliero akademiaSi;

    aqve mianiWes RvTismetyvelebaSi doqto-

    ris samecniero xarisxi. wlebis manZilze

    muSaobda romis universitetSi profeso-

    rad, moRvaweobda, agreTve, sxvadasxva ko-

    lejSi; sagulisxmoa isic, rom zedmiwevniT

    kargad flobda mraval ucxo enas: fran-

    guls, italiurs, laTinurs, Turquls,

    somxurs, rusuls.

  • 16

    . . . uTuod uflis STagoneba iyo gadam-

    wyveti maSinac, roca meistories mZime Sro-

    miT daqanculi, xSirad usaxsrobiTac Se-

    Wirvebuli, TiTqmis mSier_mwyurvali

    kvlav da kvlav iZireboda istoriul sabu-

    TebSi, ucxoelTa mier saqarTvelos Sesa-

    xeb daweril werilebSi. usazRvro sixa-

    ruls grZnobda TiToeuli cnobis, doku-

    mentisa Tu Canaweris moZiebis dros: “am xa-

    nebSi sxvas arafers vakeTeb, Tu ara mudam-

    dRe sxvadasxva arqivebSi da biblioTekebSi

    daveZeb kidev cnobebs. RvTis SewevniT, Cemi

    Sroma unayofod ar rCeba... sakmaod SesaniS-

    nav cnobebs vkreb... mec, rac SemiZlia,

    vSromob da veZeb yvelanair wignebSi” (naw-

    yveti z. WiWinaZisadmi miwerili werili-

    dan); “me pirvelad vxedav aseT Sromismoyva-

    re qarTvel kacs. es pirveli magaliTia,

    rom aseT Sromasa da cdasTan evropis erTa

    amdeni enebic icodes” (al. xaxanaSvili).

    mixeili Sromobda Tavdauzogavad im

    rwmeniT, rom ixdida Tavis mamuliSvilur

    vals; Sromobda interesiT, siyvaruliT, Se-

    upovrobiT da Sedegmac bunebrivad ar daa-

    yovna: sicocxleSive moeswro saqveynod

    aRiarebas, Tavisi naRvawis jerovan Sefase-

    basa da dafasebas. progresulad moazrovne

    qarTveli inteligencia, romelic yovel-

    Tvis yuradRebiT adevnebda Tvals ucxoeT-

    Si myofi Tanamemamulis saqmianobas, udide-

    si madlierebiT Sexvda misi naSromebis ga-

    moqveynebas, xolo evropis ganaTlebuli

  • 17

    sazogadoeba TamaraSvilis wignebiT daxa-

    tul saqarTvelos — qarTveli eris mraval-

    saukunovan brZolas TviTmyofadobisa da

    rwmenis gadasarCenad — axal aRmoCenad mi-

    iCnevda. swored uzenaesma Zalam gamoarCia

    mixeili TanamemamuleTagan, raTa Taobebi-

    saTvis Semoenaxa qarTvelTa religiuri

    cxovrebis WeSmariti matiane da Cveni eris

    istoriisaTvis metad faseuli SromebiT

    Suqi moefina istoriografiaSi TavCenili

    bevri sadavo problemisaTvis, gamoeaSkara-

    vebina yalbi mosazrebani.

    . . . Tamamad SeiZleba ganvacxadoT, rom

    mix. TamaraSvilma qarTvelTagan erT-erTma

    pirvelma aziara evropeli mkiTxveli sa-

    qarTvelos istoriasa da kulturas romis,

    vatikanis, florenciis, palermos, parizis,

    londonis, moskovis, aleqsandriis, beiru-

    Tis, trapizonis, alepos, qairos, konstan-

    tinopolisa da ucxoeTis sxva didi qalaqe-

    bis arqivebsa da biblioTekebSi moZiebuli

    masalebiT. aqve Tu imasac gavixsenebT, rom

    manve pirvelma miakvlia s u l x a n - s a b a

    o r b e l i a n i s evropaSi mogzaurobis masa-

    lebs, siciliaSi pirvelma aRmoaCina k a s -

    t e l i s mier saqarTveloSi Sesrulebuli

    Canaxatebis, suraTebis albomi, romlis fo-

    toaslis gadmosaRebad da warwerebis Se-

    saswavlad did xarjTan erTad didi Sromac

    gaswia (“yvela saqme didis siamovnebiT vit-

    virTeT, raTa saqarTvelosaTvis SegveZina

    es Zvirfasi ganZi Cveni warsulisa”), SeuZ-

  • 18

    lebelia, am sasiqadulo mamuliSvilis mi-

    marT TiToeul CvenganSi ar gaxmiandes sa-

    madlobeli sityvebi am RvawlisaTvis!

    da bolos, RvTis neba iyo isic, rom Ta-

    maraSvili saqveynod cnobili gamxdariyo

    ara mxolod mecnieruli naSromebiT, ara-

    med pirovnuli TvisebebiTac: Sinagani ma-

    Rali suliereba, moyvasis siyvarulis mad-

    li amSvenebda am RvTismosav adamians, ro-

    melic uyoymanod Seewira sxvisi sicocxlis

    gadarCenas — aRelvebul zRvaSi gadaeSva

    ucnobi mamakacis misaSveleblad; ucnobi

    daxrCobas gadarCa, mixeili ki daiRupa (sam-

    wuxarod, masTan erTad daixrCo Turme gan-

    wirulis misaSveleblad wyalSi Securebu-

    li profesori a v g u s t o s i _ TamaraSvi-

    lis mowafe da axalgazrda kolega)... roca

    am SemTxvevas ufro Rrmad Caukvirdebi,

    misgan aRarc ki gikvirs aseTi Tavganwirva.

    gana SeiZleboda sxvagvarad moqceuliyo

    kaci, romlis mrwamsiT, “cxovreba aris

    brZola ara mxolod arsebobis SesanarCu-

    neblad, adamianis materialuri ekonomiuri

    mdgomareobis gaumjobesebisaTvis... aramed

    cxovreba aris da unda iyos brZola ada-

    mianis patiosnebis SeZenis, SenarCunebisa

    da garSemo misi gavrcelebisaTvis”.

    diax, mix. TamaraSvilis es Tavganwirva

    ar iyo SemTxveviTi, uecari afeqtis Sedegi.

    uTuod im sabediswero wamebSic, rogorc

    yovelTvis, am WeSmarit qristians, sulier

    mamas amoqmedebda misi adamianuri movale-

    oba — sxvaTa msaxureba, anu, sxva sityvebiT

    rom vTqvaT, mixeili sxvagvarad ver moiqce-

  • 19

    oda! “roca 53 wlis miqel TamaraSvili ada-

    mianis gadasarCenad aboboqrebul zRvaSi

    gadaeSva, mas ar ufiqria, igi, vinc ixrCobo-

    da, ra rwmenis kaci iyo — kaTolike qristia-

    ni, marTlmadidebeli qristiani, budisti

    Tu muslimi. mas adamianis Svela undoda. mi-

    qel TamaraSvili Rirseulad atarebda ka-

    Tolike qristianis saxels swored imitom,

    rom mas arasodes Seuxedavs aTvalwunebiT

    sxva rwmenis adamianisaTvis. mis mecnierul

    Rvawls es zneobrivi gakveTilic amSvenebs”

    (ak. baqraZe).

    “TamaraSvili daiRupa rogorc namdvi-

    li raindi, mSobeli eris Rirsebisa da maRali

    Tvisebebis gamomsxivebeli” (j. Rvinjilia).

    mix. TamaraSvilis moulodnelma gar-

    dacvalebam mTeli saqarTvelo SeZra. im-

    droindeli presa (qarTuli Tu rusuleno-

    vani gazeTebi) mwuxarebiT iuwyeboda saxe-

    lovani mamuliSvilis tragikuli daRupvis

    Sesaxeb, vrclad mouTxrobda mkiTxvelebs

    TamaraSvilis did damsaxurebaze, misi mec-

    nieruli memkvidreobis mniSvnelobaze... da

    xalxs mouwodebda, Rirseulad vitiroT sa-

    qarTvelos Rirseuli Svilio. mowinave in-

    teligencia, farTo sazogadoeba mixeilis

    daRupvas qarTuli istoriografiis aunaz-

    Raurebel danaklisad miiCnevda. samglovi-

    aro panaSvidebi Catarda TbilisSi, axalci-

    xeSi. Cveni warsuli cxovrebis mematianes

    mwuxarebiT eTxovebodnen saqarTveloSi

    mcxovrebi yvela erovnebis adamianebi. es

    sikvdili gansakuTrebiT Tavzardamcemi

    iyo m. i v a n e g v a r a m a Z i s a T v i s , romel-

  • 20

    mac am ambis Semdeg “rva Tve iavadmyofa da

    mere Tavis mowafesa da sulis mesaidumles

    samudamod daemgzavra” (S. lomsaZe), amier-

    Si ki datova sikvdilis win dawerili gamo-

    saTxovari sulieri Svilisadmi — ufaqize-

    si, saTuTi grZnobiT damuxtuli “moTqma”,

    romelSic saocari siZlieriT RaRadebs

    “Svilmkvdari” mamis wuxili da godeba misi

    imedisa da nugeSis dakargvis gamo. im vrce-

    li “datirebidan” amjerad davimowmebT

    mxolod mcire amonarids: “vglovob, vtiri

    mwared, aRaravin meguleba CvenSi jerjero-

    biT misi momagiere, misebr namdvil ganaT-

    lebuli, Segnebuli, marTali, sufTa, niWie-

    ri, kurTxeuli enapiris mqone, mimzidveli;

    kacis sulis, gulis manugeSebeli didad,

    Seuvali cixe koSksaviT, mcvel mfarveli

    Cveni, Zvirfasi saunje, Wkua, cnobis kolo-

    fi, taxti mecnierebisa, mosarCle sarwmu-

    noebisa, samSoblo-mamulis didi moyvare,

    gvaris batoni, qveynis sanatreli da mtris

    saSurveli, Zlieri far-xmali... ufalman

    momca... ufalman miiRo” (i. gvaramaZe).

    mixeili 1911 wels ucxoeTSi aResrula

    fizikurad — Soreuli italiis miwas mieba-

    ra misi sxeuli, magram suli, mis naSromebSi

    gacocxlebuli, wignebis saxiT daubrunda

    mSobliur kuTxes sanugeSod da saamayod.

    im xanebSi qarTvelma inteligenciam, miuxe-

    davad didi survilisa, ver moaxerxa amag-

    dari Svilis neStis samSobloSi gadmosve-

    neba; metic: saqarTvelodan erTi adamianic

    ver Cavida italiaSi mis dakrZalvaze, arc

    mSobliuri miwa dauyriaT gulze. . .

  • 21

    mix. TamaraSvili italiaSi didi pati-

    viT dakrZales. iqauri presa sazogadoebas

    dawvrilebiT acnobda qarTveli mecnieris

    udides Rvawls qarTuli eklesiis istori-

    is SeswavlaSi, Tanve xazgasmiT miuTiTebda,

    rom “am kacSi bunebrivad iyo SeTvisebuli

    Tavisi erisaTvis damaxasiaTebeli erTgu-

    leba da kacTmoyvareobisaTvis gmiruli

    Tavganwirva”. erTi wlis Semdeg (wlisTav-

    ze), madlierebisa da pativiscemis niSnad,

    italielebma TamaraSvilis saflavze aR-

    marTes SesaniSnavi Zegli, romsa da vatikan-

    Si gadaxdil iqna farTomasStabiani panaSvi-

    debi, romSi daibeWda da gavrcelda Ria ba-

    raTebi mix. TamaraSvilis suraTiT...

    samwuxarod, momdevno aTwleulebSi

    mizezTa da mizezTa gamo CvenSi aRaravin

    dainteresebula mixeilis neStis araTu

    gadmosvenebiT, aramed misi saflavis moZie-

    ba-patronobiTac. im periodis istoriog-

    rafiac jerovnad ver afasebda saamayo ma-

    muliSvilis metad mniSvnelovan mecnierul

    memkvidreobas; “revoluciis Semdeg zogi-

    erTi vai-mecnieri TamaraSvilis, viTarca

    kaTolikuri eklesiis moZRvris, Sromebs

    Tavs aridebda da gaurboda. misi sruli da-

    faseba mxolod ukanasknel wlebSi xdeba Se-

    saZlebeli” (S. lomsaZe).

    1970-iani wlebis bolos, roca Turme

    mosalodneli iyo ucxoeTSi TamaraSvilis

    saflavis dakargva, RvTis wyalobiTa da

    qarTuli kulturis moWirnaxule adamian-

    Ta erTi jgufis udidesi ZalisxmeviT, mwe-

    ral r e z o T a b u k a S v i l i s xelmZRvane-

  • 22

    lobiT SesaZlebeli gaxda mix. TamaraSvilis

    sxeulsac epova samudamo gansasvenebeli

    samSobloSi, qarTvel moRvaweTa didubis

    panTeonSi. TamaraSvilis neStis gadmosvene-

    bis ambavi elvis siswrafiT moedo mTels

    qveyanas. saqarTvelos presam, televiziam

    didi adgili dauTmo gansvenebuli mecnie-

    ris samagaliTo cxovrebis gaSuqebas...

    m. TamaraSvilis samSobloSi dabrune-

    bam TiTqos erTbaSad gamoafxizla qarTve-

    loba da gabedulad daarRvevina wlebis

    manZilze mis mimarT gamefebuli dumili.

    qveyanam igrZno, rom Tavis amagdar Svils

    axla mainc unda mohfereboda da gulRiad

    gamoexata misdami madliereba da siyvaru-

    li. SeiZleba iTqvas, rom 1978 wlis Semod-

    goma TamaraSvilis dReebTan dakavSirebiT

    iyo qarTveli eris dauberebeli Sinagani

    energiis gamovlena, saerTo erovnuli Rir-

    sebis erTgvari zeimi da gamarjvebac!

    . . . Tbilisi, 26 noemberi, 1978 weli — mi-

    xeil TamaraSvilis dakrZalvis dRe... amJa-

    mindeli gadasaxedidan igi aseTad warmomid-

    genia: zRva xalxs veRar itevs xelovnebis sa-

    xelmwifo muzeumi da misi Semogareni...

    bedi mdevari sikvdilis Semdegac Sav

    aCrdilad yvelgan dahyveboda zvarakad Se-

    wirul sxeulsa da suls. rogorc iqna, mra-

    vali wlis Semdeg TamaraSvili mTlianad

    daubrunda samSoblos — pirvel xanebSi

    “farulad”, magram — d a b r u n d a! ucxoe-

    Tidan saidumlod gadmosvenebuli wminda

    neSti keTili adamianebis wyalobiT karga

    xans “Seifara” xelovnebis muzeumma, ra

  • 23

    Tqma unda, isev saidumlod. marTalia, im

    dReebSi muzeumis Senoba am saqmis mesveur-

    Ta mxridan albaT aRiqmeboda mxolod Zvir-

    fasi neStis gadasarCenad SerCeul yvelaze

    “saimedo” adgilad, magram am faqtze me co-

    ta sxvagvaradac vfiqrob: samSobloSi, Tbi-

    lisSi, dabrunebuli TamaraSvilis upirve-

    lesi Wirisufali, gulTbili maspinZeli

    unda yofiliyo swored xelovnebis muzeu-

    mi — TamaraSvilis guluxvi mecenatebis

    z u b a l a S v i l e b i s gvaris kuTvnili dide-

    buli sasaxle.

    dakrZalvis dRes rezo TabukaSvilis

    survilisamebr muzeumis vestibiuli TeT-

    ri feriT iyo Semosili. SuagulSi esvena

    lamazi, originaluri formis TeTri kubo.

    zRva yvavilebis fonze es siTeTre — siwmin-

    dis simbolo — saocrad amaRlebul gan-

    cdebs iwvevda da iqaurobas sevdanarev,

    magram mainc sazeimo iers aZlevda. im dRes

    yvelaferi iyo sisadaviT damSvenebuli da

    Rirseuli Svilisadmi gulwrfeli pativis-

    cemis gamomxatveli. . .

    naSuadRevs xelovnebis muzeumma, zuba-

    laSvilebma wuxiliTa da Tan siamayiT “gaa-

    ciles” saxelovani Tanamemamule samudamo

    gansasveneblisaken mimaval gzaze, xolo sa-

    Ramo xans mTelma qarTvelma xalxma crem-

    lebiT gajerebuli madlierebis grZnobiT

    saTuTad miabara mSobliur miwas wminda

    neSti. aTeuli wlebis winaT Cveni qveynis

    zeciur saufloSi davanebuli suli amieri-

    dan SeuerTda Tavissave sxeuls. . .

  • 24

    TamaraSvilis dReebis gasaxseneblad

    movixmobT, agreTve, oriode amonarids im-

    droindeli presis furclebidan: “kuboze

    isev cocxlad ewyo Turme 67 wlis winaT dak-

    refili yvavilebi... amaRelvebelia misi

    cxovrebis istoria, amaRelvebelia misi si-

    cocxlis ukanaskneli dRec... momxibvlelia

    es tragikuli da mainc ulamazesi dasasru-

    li misi sicocxlisa, qristianuli dasasru-

    li... adamianis cxovrebaSi gadadgmul aseT

    nabijs xSirad didi Semoqmedebis mwverva-

    lebsac uTanabreben... da es asecaa. Zvirfas

    wignebs Soris, romlebic man Tavis ers dau-

    tova, erT-erTi saukeTeso im ucnobi itali-

    eli moqalaqis gadarCenili sicocxlecaa...

    iyo cremlic, iyo Rimilic da yvelaze

    meti iyo sixaruli. . . xalxma, qarTvelma

    xalxma, am naTel dRes erTxel kidev Rrmad

    iwama Tvisi ukvdaveba, erTxel kidev eziara

    im maRal siwmindes, romelic ase aucilebe-

    li da saWiroa misTvis” (“jvari vazisa”,

    1978).

    “adamiani, romelTan gamosaTxoveblad

    didZali xalxi movida, 67 wlis winaT gar-

    daicvala da, amdenad, ukanaskneli valis

    mosaxdelad mosulTa umravlesoba misi

    gardacvalebis mravali wlis Semdegaa da-

    badebuli. magram zRva xalxSi igrZnoboda

    gansakuTrebuli mokrZaleba da pativisce-

    ma miuxedavad imisa, rom mixeil TamaraSvi-

    lis didi mamuliSviluri Rvawli da qarTu-

    li mecnierebis winaSe damsaxureba aqamde,

    samwuxarod, mxolod specialistTa viwro

    wrisaTvis iyo cnobili. iseTi STabeWdile-

  • 25

    ba dagrCebodaT, rom dakrZalvaze mosul

    amden xalxSi yvelas kargad hqonda Segnebu-

    li da gaTvaliswinebuli mniSvneloba misi

    moRvaweobisa.

    Tqven iq ismendiT sevdian musikas, Zvel

    qarTul sagaloblebs, klasikuri musikis

    hangebs. . . da ise iyo yvelaferi SerCeuli,

    rom xels uwyobda sasurveli ganwyobis Seq-

    mnas, uxdeboda am amaRlebul, sevdagareul

    sixaruls, rom mSobliur miwas daubrunda

    ucxoobaSi didi xnis winaT gadakarguli

    RviZli Svili, rom amieridan qarTuli isto-

    riografiis samsaxurSi ufro aqtiurad Cad-

    geba didebuli mecnieris mTeli moRvaweo-

    ba” (“literaturuli saqarTvelo”, 1978).

    26 noemberze fiqri gvinda davasru-

    loT S. lomsaZis mogonebiT: “saqarTvelos

    xelovnebis muzeumis vrcel vestibiulSi

    gamarTul panaSvidze uwyvet nakadad moe-

    dinebodnen raionebidan Camosuli mSrome-

    lebi, dedaqalaqis muSa-mosamsaxureni, mec-

    nierebis, kulturis, xelovnebis muSakebi.

    isini qeds ixridnen valmoxdili mamuliSvi-

    lis wminda neStis winaSe... ismoda galobis

    damatyvevebeli xmebi da Semodgomis Tbi-

    lisuri dRe iJRinTeboda zaqaria faliaS-

    vilis ukvdavi hangebiT...

    roca mze dasavleTiT gadaixara, xe-

    lovnebis muzeumidan rusTavelis gamzirze

    gamosuli procesia didubis panTeonisaken

    daiZra. teva ar iyo. amdeni erTad Seyrili

    xalxi Tbiliss iSviaTad axsovs... Tavisi ma-

    muli afrqvevda siamayis cremlebs. xelSi

    atacebuli kuboTi miirweoda procesia da

  • 26

    TiTqos qaSueTis zarebi yvelas gasagonad

    gugunebdnen: “ar aris mkvdari, vinc mok-

    vdes da xalxs Seswiros dRenia”. xuTi ki-

    lometris manZilze TamaraSvilis kubo xe-

    lidan xelSi gadadioda. esec siyvarulis

    Taviseburi gamoxatuleba iyo...

    didubeSi, samgloviaro mitingze, gamo-

    saTxovari sityvebiT erTimeores cvlidnen

    oratorebi... kvlav iyo gaxseneba misi Tav-

    ganwiruli Sromisa, xalxisa da samSoblo-

    sadmi migebuli samsaxurisa, romlis wil

    did siyvaruls axla imkida. gaisma ukanas-

    kneli akordebic da TamaraSvili saTayva-

    nebeli akakis ukvdavi striqonebiT: “ver

    avitane obloba, simwris cremlebi vRva-

    reo... dedaSvilobas, bevrs ar gTxov, Sens

    miwas mimabareo”, romelic mis cxovrebas

    ase esadageboda, Caasvenes didubis wminda

    miwaSi”.

    * * *

    mixeil TamaraSvili daibada da aRi-

    zarda samxreT saqarTveloSi, regionSi,

    romelic saukuneebis manZilze spars-os-

    malTa saTareSo moednad iyo qceuli. iqau-

    ri qarTvelebisaTvis erovnulobisa da

    rjulis SenarCuneba udidesi safrTxis wi-

    naSe idga. am mxriv kidev ufro gamwvavda

    mdgomareoba XIX saukunis dasawyisidan, ro-

    ca iranisa da TurqeTis agresias daemata

    mefis ruseTis imperiuli zraxvebic. maSin

    ucxo tomelTa mTavari sazrunavi iyo qar-

    Tveli eris sulieri gadagvareba da mere

    misi fizikuri ganadgureba (saxelmwifoeb-

  • 27

    riobis mospoba), risTvisac marjved iyeneb-

    dnen sxva damatebiTs saSualebebsac: rju-

    lis Secvlas, eTnikuri Tu religiuri aR-

    msareblobis niSniT adgilobrivTa Soris

    SuRlis Camogdebas, erovnulobisa da rwme-

    nis gaigivebas da a.S. samwuxarod, am mizan-

    mimarTul politikas Sedegad mohyva sam-

    xreT saqarTvelos ZirZvel kuTxeebSi

    mcxovreb marTlmadidebel qarTvelTa di-

    di nawilis gamahmadianeba da Semdgom ga-

    Turqeba, qarTvel kaTolikeTa araqarTve-

    lebad gamocxadeba... amis gamo iyo, rom sam-

    xreT saqarTvelos istoriul teritoria-

    ze (arTvini, SavSeTi, mesxeT-javaxeTi) daiw-

    yes qarTvel kaTolikeTa masiuri gasomxe-

    ba. somexi “moRvaweebi” iqamdec mividnen,

    rom saerTod uaryofdnen saqarTveloSi

    kaTolikobis istorias...

    aseT rTul viTarebaSi, eTnikurad Tu

    sarwmunoebrivad mravalferovan mxareSi

    uxdebodaT moRvaweoba WeSmarit eriska-

    cebs — mesx kaTolikeebs: i v a n e g v a r a m a -

    Z e s , p e t r e x a r i s W i r a S v i l s da maT

    Tanamoazreebs. isini Seupovrad ibrZodnen

    mSobliuri kuTxis gadasarCenad, qarTve-

    lobisa da qristianobis SesanarCuneblad.

    am saxelovani Tanamemamuleebis erov-

    nul ideebs TamaraSvili bavSvobidanve ezi-

    ara; maTgan SeiTvisa saqveyno saqmis erTgu-

    leba. igi gansakuTrebiT mtkivneulad ga-

    nicdida qarTvel kaTolikeTa mimarT aSka-

    rad gamoxatul mtrul politikas, romlis

    wyalobiT, mavanTa da mavanTa mier iCqmale-

    boda am kuTxis qarTvelTa WeSmariti isto-

  • 28

    ria da farTod vrceldeboda yalbi infor-

    maciebi ucxoenovan wignebsa Tu presaSi.

    samwuxarod, maSin CvenSi ar moipoveboda

    iseTi naSromebi, utyuari masalebi, romle-

    bic aRadgendnen Cveni qveynis socialur-

    politikuri Tu religiuri cxovrebis gan-

    vlil gzas. swored amitomac miiCnevda mi-

    xeili aucileblobad, saqarTvelos isto-

    riasTan dakavSirebuli cnobebi pirvel

    rigSi daZebniliyo evropis didi qalaqebis

    arqivebSi.

    * * *

    . . . da Seiqmna sakmaod didi moculobis

    naSromi “istoria kaTolikobisa qarTvel-

    Ta Soris namdvilis sabuTebis SemotaniT

    da ganmartebiT XIII saukunidgan vidre XX

    saukunemde” (wigni gamoica TbilisSi 1902

    wels), romelic mxolod qarTvel kaTolike-

    Ta istoria rodia. realurad igi gaxlavT

    erTiani saqarTvelos Svidsaukunovani mati-

    ane, ucxouri wyaroebiT damowmebul-dasa-

    buTebuli, sadac kaTolikobis istoria bu-

    nebrivad aris Serwymuli Cveni qveynis poli-

    tikur-ekonomikuri Tu kulturuli cxov-

    rebis aRwerasTan. garda amisa, mkiTxveli iq

    ipovis bevr saintereso cnobas sxva qveyne-

    bisa da xalxebis Sesaxebac.

    “mix. TamaraSvilis mier mikvleuli da

    gamoqveynebuli masalebi, saqarTvelos sa-

    gareo politikisa da faruli Tu aSkara

    diplomatiis Sesaswavlad fasdaudebel

    cnobebs Seicavda, cnobebs, romlebic ver

  • 29

    aisaxa oficialur qarTul matianeebsa da

    qronikebSi” (el. metreveli).

    naSroms gansakuTrebul Rirsebas hma-

    tebs isic, rom masSi daxasiaTebulia ucxo-

    elTa (evropeli mogzaurebis, kaTolike mi-

    sionerebis) TvaliT naxuli personaJebi,

    faqtebi, maT mier gancdili movlenebi, er-

    Tiani saqarTvelos cxovreba... qarTuli is-

    toriografiisaTvis metad faseulia ag-

    reTve Cveni xalxis mwignobrul Tu saganma-

    naTleblo tradiciebTan dakavSirebuli

    masalebi, informaciebi: pirveli qarTuli

    wignebis dabeWdva romSi; misionerTa mier

    saqarTveloSi gaxsnil skolebSi qarTveli

    bavSvebis gawvrTna maT mier Sedgenili qar-

    Tuli saxelmZRvaneloebiTa da leqsikone-

    biT; evropuli ganaTleba-kulturis Semo-

    tana CvenSi; romSi kaTolikeTa kongregaci-

    is mier qarTuli enis kaTedris daarseba da

    a.S. kidev uamrav sayuradRebo da saintere-

    so sakiTxs exeba es wigni da, roca wakiT-

    xuls mTlianobaSi erTxel kidev gaiazreb,

    SeuZlebelia uneburad ar mogagondes

    i l i a W a v W a v a Z i s sityvebi: “zogi kaci

    imisTanaa, rom ar viciT, romeli mxridam

    davuwyoT yureba, radgan yoveli mxridam

    didebuli sanaxavia”. diax, es wigni Tematu-

    rad marTlac imdenad mravalmxrivia, rom

    Znelia masSi gamokveTo erTi romelime Zi-

    riTadi konkretuli sakiTxi. igi WeSmari-

    tad moicavs Cveni qveynis istoriis yvela

    aspeqts. am enciklopediuri Sinaarsis naS-

    romSi yvelaferi uaRresi pasuxismgeblo-

    biTa da mecnieruli sifrTxiliTaa aRweri-

  • 30

    li. mravalferovani werilobiTi wyaroebi

    kidev ufro sarwmunos xdis avtoriseul

    Txrobas. metic: kiTxulob am wigns da

    rwmundebi, rom TamaraSvili iseTi JamTa-

    aRmwereli rodia, civi gonebiT rom afiqsi-

    rebs faqtebs, piriqiT, qarTvelTa avbedi-

    Ti istoriis damadasturebeli werilebisa

    Tu cnobebis ganxilvisas mkiTxveli aSka-

    rad grZnobs mSobliuri qveynis bedukuR-

    marTobis gamo avtoris sulis tkivils da

    bunebrivad TviTonac xdeba am wuxilis Ta-

    naziari.

    swored aseTad aRiqva qarTvelma inte-

    ligenciam es didebuli wigni, romelsac

    i l i a W a v W a v a Z i s SefasebiT damsaxure-

    bulad uwodes “meore qarTlis cxovreba”:

    “wigns qarTvelebisaTvis ufro meti, ufro

    didi mniSvneloba aqvs, vidre am mniSvnelo-

    bas gamoxatavs TviT gamocemis saTauri. es

    marto kaTolikobis istoria ki ar aris,

    aramed saqarTvelos Sinagani cxovrebis da

    politikuri mdgomareobis istoriaa da am

    mxriv es SesaniSnavi wigni “meore qarTlis

    cxovrebaa” mxolod im gansxvavebiT, rom

    “qarTlis cxovreba” ufro politikuri

    mdgomareobis ambebs gvaZlevs da es wigni ki

    politikursac da etnografiulsac” (m. ja-

    naSvili); “verc erTi qarTveli ver Seiswav-

    lis saqarTvelos istorias ise, Tu is am

    vrcel Sromas ar waikiTxavs; istoriis maZi-

    ebeli aq yvela dargis cnobebs hpovebs sa-

    qarTvelos eris Sinagan yofa-cxovrebis Se-

    saxeb... mix. TamaraSvilis Sromis gareSe Se-

    uZlebelia saqarTvelos istoriis dawera

  • 31

    (z. WiWinaZe); “wigni “istoria kaTolikobisa

    qarTvelTa Soris” Cveni istoriisaTvis Seu-

    darebeli mniSvnelobis Zeglia... mix. Tama-

    raSvilis Sromam me cxadliv damimtkica is

    WeSmariteba, rom qarTvel kacsac SesZlebia

    vrceli Txzulebis wera” (al. xaxanaSvili);

    “istoria kaTolikobisa qarTvelTa

    Soris” Tavdacvisa da Setevis maxvili iyo

    ara marto qarTveli kaTolikeebis xelSi,

    aramed mTeli qarTveli xalxis xelSi”

    (ak. baqraZe).

    Rirssacnobia, rom am wigns male mohyva

    TamaraSvilis axali naSromi “pasuxad som-

    xis mwerlebs, romelnic uarhyofen qar-

    Tvel kaTolikobas” (tf., 1904). saTanado

    dokumentebze dayrdnobiT, avtorma sakad-

    risi pasuxi gasca saqarTvelos istoriis

    gamyalbebel somex mwerlebs — cru istori-

    kosebs: “ilia WavWavaZis “qvaTa RaRadis”

    Semdeg qarTul enaze aseTi araferi dabeW-

    dila qarTvelT damcirebisa da mospobis

    JiniT atexil mweralTa erTi wris asalag-

    mavad” (Tedo saxokia).

    Tanamedrove istoriografiaSic aRia-

    rebulia, rom TamaraSvilis meore wigni

    iseTive Zalisa da mniSvnelobis publicis-

    tikaa, rogoric i l i a W a v W a v a Z i s “ q v a -

    T a R a R a d i ”.

    * * *

    . . . isev dauRalavi Sroma, isev ucxoe-

    Tis arqivebi, xelnawerebi... mixeili TiTqos

    winaswarve grZnobda fizikuri aRsasrulis

    moaxloebas. albaT, amitomac gansakuTre-

  • 32

    biT Cqarobda, rac SeiZleba meti masala Se-

    egrovebina, raTa, pirvel rigSi, calke wig-

    nis saxiT sazogadoebisaTvis droulad ga-

    ecno qarTvelTa religiuri cxovrebis gan-

    vlili gza warmarTobidan moyolebuli XIX

    saukunis CaTvliT, Semdeg ki daewera saqar-

    Tvelos istoria (romlis ZiriTadi monaxa-

    zi ukve gakeTebulic hqonda). “gulmxurva-

    le patriots saqarTvelos politikur-

    ekonomikuri istoriis dasawerad didZali

    masala Seugrovebia, romlis damuSaveba da

    gamoqveyneba bedmuxTalma kacma veRar SeZ-

    lo. mix. TamaraSvils Tavisi naSromebis IV

    tomSi ganzraxuli hqonda eCvenebina sruli

    suraTi saqarTvelos mRelvare istoriisa

    XVI saukunidan mokidebuli XVIII saukunis

    dasasrulamde” (b. giorgaZe).

    marTlac, SesaSuri energiisa da Sro-

    mismoyvareobis wyalobiT, 1908 wlisaTvis

    TamaraSvils sastambod ukve gamzadebuli

    hqonda 720 gverdiani wigni “qarTuli ekle-

    sia dasabamidan dRemde”, romelic 1910

    wels daibeWda romSi frangul enaze. wigni

    scildeba qarTveli eris religiuri cxov-

    rebis CarCoebs, igi Cveni qveynis mTliani

    istoriaa uZvelesi droidan XIX saukunis

    bolomde. avtoris mier keTilsindisierad,

    miudgomlad moxmobil dokumentebSi mkiT-

    xveli uTuod ipovis saintereso cnobebs

    qarTvelTa cxovrebis TiTqmis yvela mxare-

    ze: qarTuli samefoebi, mefeebi, qveynis po-

    litikuri aRmavloba da daqveiTeba, rjuli

    da eklesiebis mSenebloba, xelovneba, mxat-

    vroba, mwerloba, swavla-ganaTleba, xelos-

  • 33

    noba, gamudmebuli omebi, qveynis dauZlu-

    reba, danawileba, bolos ruseTTan SeerTe-

    ba... sxvagvarad rom vTqvaT, wigni ara mxo-

    lod obieqturad acnobda ganaTlebul

    msoflios saqarTvelos Tavgadasavals da-

    sabamidan meoce saukunemde, aramed igi am-

    xelda Cveni qveynis aSkara Tu faruli

    mtrebis mzakvrul politikasac. am wignis

    mniSvnelobas kidev ufro aZlierebs Tan-

    darTuli 104 portreti, qarTul ZeglTa

    reproduqciebi, ori geografiuli ruka da

    mravali gamouqveynebeli dokumenti.

    evropis samecniero wreebi didi mowo-

    nebiT Sexvdnen TamaraSvilis am axali wig-

    nis gamocemas, daibeWda 50-ze meti recen-

    zia-gamoxmaureba sxvadasxva Jurnal-ga-

    zeTSi frangul, inglisur, espanur, ita-

    liur, germanul, polonur da sxva enebze.

    wigns umaRlesi Sefaseba misces romis papma

    da kardinalebma, mianiWes vatikanis speci-

    aluri premia...

    usazRvro iyo qarTveli inteligenci-

    is sixaruli da kmayofileba — yvela er-

    Txmad aRiarebda mix. TamaraSvilis fasdau-

    debeli naRvawis mniSvnelobas eris istori-

    isaTvis; zepiri Tu werilobiTi saxiT gul-

    wrfel madlobas uxdidnen wignis avtors:

    “wakiTxulma aRtacebaSi momiyvana Tavisi

    mecnieruli naSenobiT, sagulisxmo masala-

    faqtebiT da kargis franguli eniT. gulax-

    dilad mogaxsenebT, rom eg Tqveni kapita-

    luri naSromi Zvirfasi ganZia. Cvensa da ev-

    ropis literaturaSi am saganze jer magis

    msgavsi araferi dawerila. wignis avtors

  • 34

    etyoba didi erudicia, Sromis didi unari.

    b-no mixeil, WeSmaritad vaSa Tqvens mxneo-

    bas, mecadineobas da samSoblos siyvaruls!

    me aRtacebaSi movyavar Tqvens aseT ara Ta-

    namedrove qarTvelobas, aramed namdvil

    evropul unarsa da energias. gisurvebT gu-

    liT dRegrZelobas da mravalJamier si-

    cocxles Cveni bedSavi qveynis sakeTildRe-

    od. Tu Tanamedrove qarTveli sazogadoeba

    ver Seignebs Tqvens aseT Rvawls, momavali

    Taoba mainc Rirseulad daafasebs mas da

    ukvdavhyofs Tqvens SaravandediT mosil

    saxels. amaSi Rrmad var darwmunebuli” (si-

    mon qvariani); “am wignis gamocemiT mix. Ta-

    maraSvilma evropaSi qarTvelebs didi Zeg-

    li daudga” (z. WiWinaZe).

    am wignis mniSvnelobaze SeiZleba mar-

    Tlac dausruleblad ifiqro da isaubro.

    i g i u n d a w a i k i T x o s y v e l a q a r -

    T v e l m a , g a n s a k u T r e b i T , a x a l g a z -

    r d o b a m !

    “qarTuli eklesiis istoria” yuradRe-

    bas iqcevs Tavisi ucnauri Tavgadasavli-

    Tac — man TiTqmis mTlianad gaiziara pat-

    ronis bedi: jer iyo da 1908 wels ukve dasa-

    beWdad gamzadebuli wigni avtoris usax-

    srobis gamo droulad ver moxvda stambaSi.

    cota xnis Semdeg am saWiroebisaTvis keTi-

    li adamianebis SemweobiT mainc gamoiZebna

    Tanxis mxolod nawili da 1910 wels romSi

    kidec daibeWda wigni frangul enaze, Tum-

    ca igi ramdenime xans isev finansebis gamo

    yadaRadadebuli ver axerxebda stambidan

    “Tavis daRwevas”. rogorc iqna, 1911 wlis

  • 35

    gazafxulze, RvTis wyalobiT, wigni gaTavi-

    suflda “tyveobidan” — miiRo gavrcelebis

    nebarTva, ixila mzis sinaTle da... umal aa-

    laparaka mTeli evropa (ramdenime calma

    samSobloSic CamoaRwia).

    magram. . . sul m a l e d a o b l d a , ise ma-

    le, rom verc ki moaswro srulad ganecada

    zeobis periodi da patronis sicocxleSive

    ametyvelebuliyo mSobliur enaze. . .

    gadioda wlebi. TiTo-orola specia-

    listis garda es unikaluri frangulenova-

    ni wigni qarTveli mkiTxvelisaTvis TiT-

    qmis ucnobi da miuwvdomeli iyo. idga

    CrdilSi da kvlavac eloda axal keTilis-

    myoflebs, eloda axal sicocxles samSob-

    loSi. da ai, TamaraSvilis neStis gadmosve-

    nebis Semdeg ganaTlebul inteligenciaSi

    daibada (gaCnda) survili wignis qarTulad

    Targmanisa. am ideis erT-erTi iniciatori

    isev batoni r e z o T a b u k a S v i l i gax-

    ldaT. marTlac, xangrZlivi Sromatevadi

    muSaobis Sedegad mTargmnel-gamomcemel-

    Ta erT-erTma SemoqmedebiTma jgufma 1995

    wels sazogadoebas warudgina gamomcemlo-

    ba “kandelis” grifiT dastambuli “qarTu-

    li eklesiis istoriis” qarTuli versia.

    aRsrulda avtoris sanukvari ocneba, aR-

    srulda saSviliSvilo saqme!

    didia gangebis Zala! gana erTnairi

    araa wignisa da avtoris bedi: Tavdapirveli

    siZneleebi (metwilad yofiTi), mere orives

    saqveynod aRiareba, Semdeg _ samSobloSi

    aTeuli wlebis manZilze TiTqmis miviwyeba,

  • 36

    bolos _ k v l a v a x a l i s i c o c x l e d a

    a x a l i a R i a r e b a .

    diax, ase ucnaurad warimarTa am unika-

    luri wignis bedi, magram, sabednierod dRes

    igi (da misi avtori) Cveni qveynis istoriog-

    rafiis ganuyofel nawiladaa qceuli.

    * * *

    . . . fiqriT TanamedroveobaSic gadmoi-

    nacvleb da erTxel kidev rwmundebi, rom

    istoria meordeba, Tumca sxva formiT, sxva

    TvisobriobiT: Tu wina saukuneebSi gareSe

    mterTa aSkara agresia aferxebda qveynis

    winsvlas, rasac, Tavis mxriv, garkveulwi-

    lad emateboda qveynis SinaaSliloba, dRe-

    sac — kosmosisa da kompiuter-internetis

    epoqaSi — arcTu iSviaTad, ucxouris wabaZ-

    viT, qarTvelTa cnobierebaSi xdeba saku-

    Tari _ erovnuli zne-Cveulebebis gadafa-

    seba, Cveni winaprebis mier Seqmnili sulie-

    ri memkvidreobis miviwyeba, eris moWirna-

    xule SvilTa keTili saqmeebisa Tu Rvawlis

    erTgvari miCqmalva... samagierod, erTmaneTs

    dapirispirebuli sazogadoebis nawils, “WeS-

    mariti qarTvelis” saxeliT rom gamodis,

    mxolod sakuTari Tavi axsovs; jer kidev

    mZlavrobs Cveni yofierebis TiTqmis yvela

    sferoSi saerTo saqmisadmi gulgrili damo-

    kidebuleba, upasuxismgebloba... Tumca, sa-

    bednierod, aseT pirobebSic ki Tanamedrove

    sazogadoebis jansaRi nawilis cxovreba-saq-

    mianoba, warsulis saukeTeso tradiciebi...

  • 37

    mainc imediT gvavsebs da ukeTesi momavlis

    rwmenas gviZlierebs.

    . . . ucnauri da usazRvroa fiqri. Sendau-

    neburad mainc Segaxsenebs Tavs da Tavadve

    gkarnaxobs axal-axal epizodebs, faqtebsa

    Tu movlenebs. amjerad mec am mdgomareoba-

    Si Camayena — umal momagona TamaraSvilis

    axlobelTa wre: sulieri Wirisufalni, si-

    xarulisa Tu mwuxarebis Tanamoziareni, er-

    Tguli qomagni, misi saqmianobis piruTvne-

    li Semfasebelni da naRvawis gulwrfeli

    damfasebelni... am keTilismyofelTa saTa-

    veSi damsaxurebulad dganan ivane gvarama-

    Ze da petre xarisWiraSvili — saxelgan-

    Tqmuli moZRvrebi da sasiqadulo eriska-

    cebi. swored am sulieri mamebis gverdiT

    Camoyalibda TamaraSvili rogorc pirovne-

    ba da rogorc mecnier-mkvlevari. am mxriv,

    gansakuTrebiT didia iv. gvaramaZis Rvawli.

    mixeilisaTvis is mxolod misabaZi mRvdeli

    da maswavlebeli rodi gaxldaT, “vinme mes-

    xi” ucxoeTSi gadaxvewili kacis sulieri

    STagonebac iyo. moZRvris Segoneba-darige-

    bani sicocxlis bolomde asazrdoebda da

    amxnevebda madlier Segirds. Tu ufro daw-

    vrilebiT gaecnobiT iv. gvaramaZisa da mix.

    TamaraSvilis urTierTobas, romelic WeS-

    maritad aris ori saukeTeso adamianis,

    amagdari eriskacebis sulieri kavSiris la-

    mazi da sanimuSo istoria, Tavadac irwmu-

    nebT, rom ufalma iv. gvaramaZe imiTac gamo-

    arCia, rom misma keTilma Teslma mSobliu-

  • 38

    ri qveynis sasargeblod uxvi nayofi gamoi-

    Ro TamaraSvilis mecnieruli memkvidreo-

    bis saxiT.

    . . . TamaraSvilis axlobelTa Soris gansa-

    kuTrebuli adgili uWiravT agreTve qar-

    Tvel kaTolike zubalaSvilebs. cnobilia,

    rom 1800-1920-ian wlebSi zubalaSvilebis

    erTi Stos warmomadgenlebi — ivane gior-

    gis Ze zubalaSvilis STamomavlebi _ iyvnen

    ara mxolod saqveynod aRiarebuli msxvili

    vaWar-mrewvelebi, saqarTveloSi pirveli

    samrewvelo saqmianobis damwyebni; patiosa-

    ni, Sromismoyvare _ evropuli stilis ko-

    mersantebi, aramed Rirseuli eriskacebi,

    usazRvro qvelmoqmedni da samagaliTo me-

    cenatebi (ufro vrclad ixileT Cvens wig-

    nSi “zubalaSvilebi erovnuli mrewvelobi-

    sa da mecenatobis saTaveebTan,” Tb., 2011).

    sasiqadulo mamuliSvilebi erTgulad

    iRvwodnen mSobliuri qveynis winsvla-gan-

    viTarebisaTvis, gverdiT edgnen erovnul-

    ganmaTavisuflebeli moZraobis mesveu-

    rebs, zrunavdnen xalxis keTildReobaze;

    mtkivneulad ganicdidnen imasac, rom uc-

    xoel dampyrobTa waqezebiT gaTamamebuli

    “vai mecnierebi” aSkarad ayalbebdnen saqar-

    Tvelos mravalsaukunovan istorias da

    araswor cnobebs avrcelebdnen qarTvelTa

    religiuri cxovrebis Sesaxebac. ganaTle-

    bul zubalaSvilebs saSur saqmed miaCndaT,

    ucxour wyaroebze dayrdnobiT aRdgenili-

    yo Cveni qveynis WeSmariti istoria, riTac

  • 39

    sakadrisi pasuxi gaecemoda cru mecnierebs.

    swored amitomac Sexvdnen isini didi sixa-

    ruliT mix. TamaraSvilis gadawyvetilebas —

    evropaSi mieRo umaRlesi ganaTleba, iqve

    gulmodgined daeZebna, Seeswavla da Taname-

    mamuleTaTvis xelmisawvdomi gaexada saqar-

    Tvelos istoriasTan dakavSirebuli aqamde

    ucnobi, metad faseuli masalebi.

    k o n s t a n t i n e z u b a l a S v i l i s ojax-

    ma imTaviTve siamovnebiT ikisra mixeilis

    finansuri uzrunvelyofa sazRvargareT

    cxovreba-saqmianobisaTvis. pirvel rigSi,

    dauniSnes garkveuli raodenobis Tanxa yo-

    velwliuri subsidiis saxiT (rasac Rebu-

    lobda sicocxlis bolomde). garda amisa,

    isini xSirad exmarebodnen sxva aucilebeli

    saWiroebis SemTxvevaSic. am mxriv mainc

    gansakuTrebulia s t e f a n e z u b a l a S v i -

    l i s amagi (stefanes “SesawiraviT” daibeW-

    da wignebi: “istoria kaTolikobisa qar-

    TvelTa Soris” (1902), “pasuxad somxis mwer-

    lebs” (1904).

    SeniSvna: dasanania, rom Tanamedrove sa-

    mecniero literaturasa Tu presaSi aqa-iq gaiJ-

    Rera informaciam, TiTqos stefane zubalaSvi-

    lis gardacvalebis Semdeg mix. TamaraSvilis

    daxmarebaze “danarCenma zubalaSvilebma Tavi

    Seikaves”; sabuTad ZiriTadad iSvelieben we-

    rils, romelic 1907 wels mix. TamaraSvilma ga-

    ugzavna imxanad parizSi myof akaki wereTels.

    werilSi mixeili sTxovs akakis, visi saSualebi-

    Tac ki SeiZleboda miewvdina xma Zmebi zubalaS-

    vilebisaTvis, rom maTi ojaxisagan daniSnuli

    yovelwliuri stipendia (subsidia) ar Semiwyvi-

    tono.

  • 40

    saarqivo masalebiT irkveva, rom 1905-1907

    wlebSi ruseTsa da amierkavkasiaSi Seqmnili

    rTuli politikuri viTarebis gamo Zmebi petre

    da iakob zubalaSvilebi gaixiznen evropaSi da

    erTxans fizikurad veRar axerxebdnen TamaraS-

    vilisaTvis subsidiis gagzavnas. magram maT co-

    ta xnis Semdeg, 1909 wlidan, ganuaxles mixeils

    weliwadnaxevris ganmavlobaSi Sewyvetili dax-

    mareba (ramac gamotovebul TanxasTan erTad

    Seadgina 2 aTasi franki) da gadaugzavnes

    romSi. swored am Tanxam gaabedvina TamaraS-

    vils, daewyo “qarTuli eklesiis istoriis” beW-

    dva. aqve sagangebod unda SevniSnoT, rom am wig-

    nis stambidan gamosaxsnelad Zmebma zubalaSvi-

    lebma damatebiT kvlav gaiRes Tanxis nawili.

    mix. TamaraSvils mTeli cxovrebis man-

    Zilze amxnevebda zubalaSvilebis yurad-

    Reba, amitomac madlierebiT acxadebda:

    “Cvens movaleobad migvaCnia gauwyoT, rom

    saqarTveloSi yoveli keTili saqmis wamow-

    yebas mxars uWerdnen zubalaSvilebi... Zme-

    bi zubalaSvilebi umagaliTo didsulovne-

    biT aRvsilni mxsnelebad evlinebian yovel

    RvTismosav saqmes, raTa nugeSi scen Tavian-

    Ti qveynis bedkrulT”.

    TamaraSvilisa da zubalaSvilebis ur-

    TierToba iyo gulwrfeli, axlobluri,

    saqmiani, iseTi, WeSmarit qristianebs rom

    SeeferebodaT. orive mxare uangarod emsa-

    xureboda erT saerTo kerps — samSoblos.

    . . . TanamedroveTagan mixeil TamaraSvils

    sanimuSo megobroba gauwia cnobilma mwe-

    ralma da sazogado moRvawem zaqaria WiWi-

    naZem. igi gaxldaT TamaraSvilis niWisa da

  • 41

    Sroma-saqmianobis piruTvneli Semfasebe-

    li, qomagi da meoxi; xarobda misi warmate-

    biT da wuxda miseuli satkivariTac. mixei-

    li misTvis iyo ara mxolod TvalsaCino

    mecnieri, aramed kacTmoyvareobiT Semkuli

    pirovnebac. zaqariasa da mixeilis axlo me-

    gobroba, romelic amoizarda mSobliuri

    qveynis, qarTuli kulturis, mecnierebis

    msaxurebis saerTo miznidan, bolomde dar-

    Ca urTierTsiyvaruliTa da pativiscemiT

    gajerebuli.

    zaqaria WiWinaZe xSirad exmianeboda ev-

    ropis didi qveynebis wignTsacavebSi momu-

    Save Tanamemamules, amxnevebda da madlobas

    uxdida misi SemarTeba-SeupovrobisTvis,

    qarTvelTaTvis gaweuli esoden nayofieri

    SromisaTvis. saWiroebis SemTxvevaSi sagu-

    lisxmo informaciebsac awvdida qarTuli

    sinamdvilidan (Tavis mxriv, misgan Rebu-

    lobda ucxour wyaroebSi gabneul bibli-

    ografiuli xasiaTis cnobebs...); exmareboda

    cxovrebiseuli sirTuleebis daZlevaSi,

    Tavdauzogavad zrunavda misi wignebis ga-

    mocemaze da a.S. garda amisa, zaqaria gansa-

    kuTrebiT cdilobda, CvenSic droulad

    gamxdariyo cnobili farTo sazogadoebi-

    saTvis TamaraSvilis mecnieruli kvlevis

    Sedegebi. amitomac iyo, rom qarTul presa-

    Si sistematurad aqveynebda calkeul sta-

    tiebs TamaraSvilis mier evropaSi moZiebu-

    li axal-axali masalebis Sesaxeb, mkiTxvels

    acnobda am ucxouri wyaroebis mniSvnelo-

    bas qarTuli istoriografiisaTvis; 1912

    wels ki pirvelma uZRvna specialuri mo-

  • 42

    nografia udrood gardacvlili megobris

    xsovnas. wignSi “samSoblo qveynis moRva-

    weebi. mixeil petres Ze TamaraSvili” av-

    tori udidesi madlierebis grZnobiT saub-

    robs mixeil TamaraSvilis cxovrebis Sesa-

    xeb, misi SesaniSnavi wignebis mniSvnelobaze

    da im sulier tkivilze, rac gamoiwvia sasi-

    qadulo mamuliSvilis daRupvam.

    zaqaria WiWinaZe, rogorc Tavisi qvey-

    nis politikuri situaciebisa da sazogado-

    ebrivi cxovrebis saerTo realuri suraTis

    kargad mcnobi, Tvlida, rom TamarSvilis

    SemoqmedebiTi naRvawis safuZvlian Secno-

    basa da misi fasdaudebeli mniSvnelobis

    gaazrebas sWirdeboda Taobebi da dro:

    “m. TamaraSvilis dafaseba dRes Cven ar Seg-

    viZlian, amis gadaxda momavalSi SeeZleba

    mxolod qarTvel ganaTlebul sazogadoe-

    bas, romelic Seignebs TamaraSvilis saqar-

    Tvelos istoriisaTvis daufasebel Sromis

    mniSvnelobas. saWiroa, WeSmaritad saWi-

    roa, rom aseTi istoriuli wignebi Cvens

    enazed xSirad ibeWdebodes.”

    . . . mix. TamaraSvilis Tanamedrove keTi-

    lismyofelTa Soris madlierebiT unda mo-

    vixsenioT kornolato kurcio _ vinme uc-

    xoeli, romlis vinaoba qarTvelTaTvis jer

    kidev ucnobia (ver moxerxda misi STamomav-

    lebis moZiebac).

    italiuri saarqivo masalebiT mxolod

    is gairkva, rom 1911 wels CivitavekiaSi dak-

    rZaluli TamaraSvilis saflavis adgilSi

  • 43

    aucilebeli safasuri, sakmaod soliduri

    Tanxa, 70 wlis vadiT gadauxdia kornolato

    kurcios. aqve SevniSnavT, rom, saxelmwifo

    kanonmdeblobidan gamomdinare, kurcios

    wyalobiT TamaraSvilis neSti daculi iqne-

    boda mxolod 1981 wlamde. amis Semdeg, Tu-

    ki Cveni Tanamemamulis saflavs axali me-

    patrone ar gamouCndeboda da ar gadaixdi-

    da Sesabamis Tanxas, saflavis adgili ofi-

    cialurad gasxvisdeboda da masSi gansvene-

    buli neStic daikargeboda.

    marTalia, ar viciT, vin iyo kurcio,

    icnobda Tu ara mix. TamaraSvils, magram am

    SemTxvevaSi CvenTvis gansakuTrebiT dasa-

    fasebelia am ucxoelis amagi, vali da misa-

    baZi keTilSobileba. swored man Seicno da

    gulwrfelad Seafasa mixeil TamaraSvilis

    Tavganwirva, misi adamianuri Rirseba da ma-

    Rali suliereba... swored is aRmoCnda imxa-

    nad qarTvelTagan “dautirebeli” amagdari

    Svilis axlo Wirisufali, romelmac Svidi

    aTeuli wlis ganmavlobaSi SeunarCuna si-

    cocxle ucxo qveyanaSi STenil neSts, raTa

    isev keTili adamianebis wyalobiT (sabo-

    loo dakargvamde ori wliT adre) samuda-

    mod dahbruneboda mSobliur miwas.

    . . . axlac nel-nela imarcvleba fiqrTa

    krialosani, gonebaSi kvlavac cocxldeba

    da erTmaneTs cvlis TamaraSvilis mraval-

    ricxovani nacnob-megobari. isinic elode-

    bian saintereso epizodebis gaxmovanebas,

    magram, samwuxarod, amjerad cal-calke ve-

  • 44

    Rar SevCerdebiT yvela maTganze, mxolod

    zogadi gaxsenebiT davkmayofildebiT.

    mix. TamarSvili, viTarca saqveyno saq-

    mis uangaro msaxuri, romelmac “samSoblos

    Seswira ara Tu Sroma, aramed zneobrivi da

    qonebrivi ZalRonec” (al. xaxanaSvili),

    Tavisi saqmianobiT, cxovrebiseuli mrwam-

    siTa da interesebiT bunebrivad iyo dakav-

    Sirebuli progresulad moazrovne qar-

    Tvel inteligenciasTan; maT Soris iyvnen

    mecnierebi, mxatvruli sityvis Semoqmedni,

    sxva sazogado moRvaweni, agreTve misi naR-

    vawis WeSmariti qomagni_damfasebelni:

    dimitri baqraZe (pirvelma dauloca Se-

    moqmedebiTi gza saqarTvelos istoriiT

    dainteresebul axalgazrdas), aleqsandre

    xaxanaSvili (pirvelma warudgina specia-

    luri weriliT qarTvel sazogadoebas mixe-

    il TamaraSvili, rogorc niWieri mkvleva-

    ri da mecnieri, moupova pirveli sajaro

    aRiareba), Tedo saxokia, aleqsandre caga-

    reli, akaki wereTeli, iakob gogebaSvili,

    petre mirianaSvili, simon qvariani, an-

    ton furcelaZe, zurab avaliSvili, mixa-

    ko wereTeli, nikoloz RoRoberiZe, aleq-

    sandre yifSiZe, aleqsandre sarajiSvili,

    iakob nikolaZe da mravali sxva.

    mixeil TamaraSvili gaxldaT ucxoeT-

    Si qarTvelTa keTili maspinZeli: zogs sa-

    istorio wyaroebis moZieba-dazustebaSi

    exmareboda, zogsac _ yofiTi problemebis

    mogvarebaSi: “romSi misi bina qarTvelTa

    namdvil Sesakrebsa da saTaTbiro salons

    warmoadgenda... visac mniSvnelovani ram

  • 45

    dasWirdeboda evropaSi, rCevasa da daxma-

    rebas pirvel rigSi TamaraSvils sTxovda

    da igic didis gulmodginebiT asrulebda

    yovelgvar davalebas” (S. lomsaZe); gansa-

    kuTrebiT mzrunvelobda evropaSi saswav-

    leblad wasul qarTvel axalgazrdobas

    (bevrs finansuradac Seeweoda xolme), Ti-

    Teul maTgans malimal Seaxsenebda TavianT

    mamuliSvilur vals, Sromis siyvaruls da

    Tan ganumartavda: “valdebuleba mudam sia-

    movnebaze maRla unda iyos dayenebuli...

    RvTis ZaliT Cveni erTaderTi batoni da

    mbrZanebeli mxolod saqarTvelo unda

    iyos, da kacic imas qvia, vinc saqarTvelos

    nebasurvilze ivlis da ara Tavis nebasur-

    vilzeda”.

    * * *

    aseTi gaxlavT Cveneuli TvaliT dana-

    xuli mix. TamaraSvili _ sulierad amaRle-

    buli da bunebiTi TvisebebiT RvTismosavi,

    sanimuSo kaTolike moZRvari, samSoblosa

    da mecnierebis msaxurebas TavSewiruli; ke-

    TilSobili, Tavmdabali pirovneba; gulis-

    xmieri megobari. ioli rodi iyo misi cxov-

    rebis gza: mudmivi ekonomiuri xelmokleo-

    ba (magram saocrad guluxvi saqveyno saqmi-

    saTvis), zogjer daumsaxurebeli gulis-

    tkena axlobelTagan; yoveldRiuri yofiTi

    problemebis gamo sakvlevaZiebo muSaobaSi

    xelisSeSlac da misT., magram RvTisagan mo-

    madlebulma mtkice nebisyofam, miznisaken

    dauokebelma swrafvam SeaZlebina XIX sau-

    kuneSi qarTvelTagan pirvels moexila ev-

  • 46

    ropis didi qalaqebis wignsacavebi da axali

    saintereso furclebi Caewera qarTul ma-

    tianeSi, ucxoeTis didi qveynebis istori-

    ografiisTvis miewodebina ucnobi masalebi

    qarTvelTa mravalsaukunovani arsebobis

    istoriidan ...

    rogorc wesi, xSirad xdeba, rom pirov-

    nebas sicocxleSi zogjer ver Tu ar xeda-

    ven mTlianobaSi. albaT, sxva mizezTa gar-

    da, dro-Jamsac ucdian mavanis Rvawlisa

    Tu, saerTod, saqmianobis Sesafaseblad,

    gardacvalebis Semdeg ki TiTqos axlad aR-

    moaCenen mas ...

    sabednierod, TamaraSvili qarTvelma

    ganaTlebulma sazogadoebam sicocxleSive

    aRiara gamoCenil mecniermkvlevrad, qar-

    Tuli presa 1890- iani wlebidan moyolebu-

    li 1920—ian wlebamde sistematurad aqvey-

    nebda rogorc mixeilis naSromebs, ise maT-

    Tan dakavSirebul sxvaTa publikaciebs. ma-

    Sin aravin uyurebda sxva TvaliT, rom igi

    iyo sasuliero piri, isic kaTolike. piri-

    qiT, im periodis mowinave inteligencia di-

    dad afasebda qarTvel kaTolikeTa _ WeS-

    mariti eriskacebis Rvawls mSobeli qveyni-

    sa da xalxis sakeTildReod, arasodes Seu-

    taniaT eWvi maTs mamuliSvilobaSi, qarTve-

    lobaSi; aravin aigivebda aRmsareblobasa

    da erovnulobas...

    magram dadga axali periodi saqarTve-

    los istoriaSi. sabWoTa xelisuflebam sa-

    zogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi

    daamkvidra Tavisi wesebi da kanonebi; rac

    mTavaria, yvelaferi Zveli daviwyebas unda

  • 47

    miscemoda da CaTvliliyo dromoWmulad

    “axlis” fonze ...

    pirvel rigSi daiwyo brZola religiis

    winaaRmdeg, sastikad uswordebodnen sasu-

    liero pirebs, mniSvneloba ar hqonda, igi

    marTlmadidebeli mRvdeli iyo, Tu kaTo-

    like. am process male mohyva 1937 weli da,

    vin icis, ramdeni didebuli qarTveli _

    cnobili mecnieri Tu sxva sferos muSaki _

    Seewira am wlebs... am dros gansakuTrebiT

    saSiS pirovnebebad da qveynis moRalatee-

    bad iTvlebodnen ucxoeTSi ganaTlebamiRe-

    buli Tu iq moRvawe qarTvelebi, romleb-

    sac aekrZalaT samSobloSi dabruneba (amis

    gamo qarTveli inteligenciis saukeTeso

    nawili emigrantebad iqca da mimoifanta

    sazRvargareTis qveynebSi).

    sabWouri cenzura winandelze ufro

    mkacri gamodga, moqmedebda winaswar daka-

    nonebuli CarCoebiT. ase iyo mecniereba-

    Sic. albaT, arsebuli viTarebis gaTvalis-

    winebiT mavani da mavani Tavsac aaridebda

    Cveni WeSmariti istoriis zogierTi fur-

    clis gaxsenebas, miT umetes, veRar gabedav-

    da sasuliero piris naSromebis aSkarad win

    wamowevas...

    amitom gasakviric ar aris, rom XX sau-

    kunis 70-ian wlebamde (sabWoTa epoqaSi) mi-

    xeil TamaraSvilis saxeli sazogadoebis

    farTo wrisaTvis, miT ufro axalgazrdo-

    bisaTvis naklebad iyo cnobili. am garemoe-

    bas uTuod isic Seuwyobda xels, rom mixe-

    il TamaraSvilis pirveli da meore wigni

    (dabeWdili XX saukunis dasawyisSi) bibli-

  • 48

    ografiul iSviaTobas warmoadgenda, mesame

    ki qarTulad arc iyo Targmnili.

    miuxedavad aseTi mkacri politikisa,

    ganaTlebuli sazogadoebis mcire nawili,

    romelsac kargad moexseneboda mixeil Tama-

    raSvilisa da misi msgavsi eriskacebis udi-

    desi damsaxureba mSobeli qveynis winaSe, ma-

    Ti naSromebis mniSvneloba-Rirebuleba,

    frTxilad mainc exeboda istoriis fur-

    clebs da cdilobda maTs gamomzeurebas.

    Tumca, SeiZleba iTqvas, aseTi iSviaTi mcde-

    loba mxolod “zRvaSi wveTi” Tu iqneboda

    mix. TamaraSvilis pirovnebisa da misi Rvaw-

    lis jerovani dafaseba-aRiarebisaTvis.

    . . . aseT viTarebaSi gadioda dro, wlebi

    erTmaneTs cvlida, magram Turme ufali

    arc maSin iviwyebda Tavis rCeuls da kidec

    miuZRvna uxvi saCuqari — ucxoeTSi miusaf-

    rad STenils mouvlina axali Wirisufali,

    mzrunveli patroni rezo TabukaSvilis

    saxiT. amieridan am ori WeSmariti qarTve-

    lis saxelebi ise mWidrod daukavSirda er-

    TmaneTs, rom mix. TamaraSvilze fiqrisas

    SeuZlebelia umal ar mogagondes rezo Ta-

    bukaSvili, romlis cxovreba da uangaro

    msaxureba qarTuli kulturis istoriaSi

    mudam darCeba saintereso da sanimuSo

    furclebad. . .

    marTlac fasdaudebelia r. TabukaSvi-

    lis Rvawli mix. TamaraSvilis neStis ita-

    liidan samSobloSi gadmosvenebasTan da-

    kavSirebiT. SeuZlebelia auRelveblad wai-

  • 49

    kiTxo da mSralad aRiqva am movlenis amsax-

    veli uamravi masala. am mxriv gansakuTrebiT

    STambeWdavia batoni rezos dokumenturi

    filmi “kvali naTeli”, romelic uSualo

    gulwrfelobiT warmoaCens am ori didi pi-

    rovnebis marTlac naTel kvals da aseTad

    aRibeWdeba TiToeuli Cvenganis sulSic.

    mix. TamaraSvilis samSobloSi dabru-

    neba baton rezos sanukvar ocnebad yofila

    qceuli, magram, rogorc irkveva, am keTil-

    Sobiluri misiis aRsrulebas dasWirda

    warmoudgeneli Sroma, Zalisxmeva, gambeda-

    oba da riski... saocrad xifaTiani da uamra-

    vi dabrkolebiT aRsavse iyo TiToeuli misi

    nabiji TamaraSvilisaken mimaval gzaze ko-

    munisturi reJimis zeobis periodSi, gasu-

    li saukunis 60-70-ian wlebSi.

    da mainc ukan ar ixevda b-ni rezo; moT-

    minebiT, rudunebiT miiwevda win da swamda,

    rom mizans aucileblad miaRwevda. aki Ta-

    vadac xSirad ambobda Turme, RmerTi mexma-

    reba am saqmeSio. swored am SemarTebam, siy-

    varulma aqcia 1978 wlis Semodgoma metad

    baraqiani, uxvi, naTeli sxivebiTa da madli-

    erebiT “daxunZluli” mix. TamaraSvilisaT-

    vis. . . gana RvTiswyaloba ar iyo isic, rom

    1978 wlis seqtemberSi mix. TamaraSvilis

    saflavis gaxsna CivitavekiaSi daemTxva misi

    dabadebis 120 wlisTavs.

    r. TabukaSvilis pirovnuli portre-

    tis naTelsayofad gvinda davimowmoT Ta-

    maraSvilTan dakavSirebuli erTi sainte-

    reso mogonebac: “rezo TabukaSvilma ita-

    liaSi sakmao winaaRmdegobaTa daZlevis

  • 50

    Semdeg maSindel komunistur xelisufle-

    basTan SeuTanxmeblad saidumlod Camoas-

    vena samSobloSi didi qarTvelis neSti, ase-

    ve saidumlod ramdenime kvira inaxavda

    neSts xelovnebis muzeumSi, raTa daecva

    avismqmnelebisgan. radgan aravin wyvetda

    mixeil TamaraSvilis dakrZalvis sakiTxs,

    b-ni rezo iZulebuli gaxda, sazogadoebi-

    saTvis televiziiT emcno neStis Camosvene-

    bis ambavi. swored bedis dacinvaa. samSob-

    los Sewiruls samSobloSi dakrZalvis ne-

    basac ar aZlevdnen!

    baton rezos m. TamaraSvilis neStis Ca-

    mosvenebasTan dakavSirebiT Tbilisis sa-

    zogadoebam Sexvedra mouwyo. roca igi sce-

    naze gamoCnda, me fexze wamovdeqi, xalxic

    amyva da mquxare taSi dascxo. netav vis wa-

    moudgnen fexze, an vis ukravdnen taSs? ba-

    ton mixeils, Tu baton rezos? uTuod ori-

    ves erTad!

    mix. TamaraSvilis neStis gadmosveneba

    samSobloSi erT-erTi naTeli epizodia re-

    vaz TabukaSvilis cxovrebisa” (`gamoCenil

    adamianTa cxovrebis epizodebis sakiTxa-

    vni ymawvilTaTvis~, 16, Tb., 2008, gv. 132-133).

    madlierebiT unda aRiniSnos, rom ase-

    Ti naTeli epizodebi sxvac bevria r. Tabu-

    kaSvilis moRvaweobaSi (saqmianobaSi). ami-

    tomac igi, rogorc mSobeli qveynis didi

    (gulwrfeli) Wirisufali, mzrunveli pat-

    roni, uangaro qomagi, qveynis movla-pat-

    ronobis didi tradiciis gamgrZelebeli

    samarTlianadaa aRiarebuli i l i a W a v W a -

    v a Z i s , m i x e i l T a m a r a S v i l i s , i v . j a -

  • 51

    v a x i S v i l i s , e q v T i m e T a y a i S v i l i s ...

    Rirseul memkvidred (j. Rvinjilia). isic

    simboluria, rom es ori amagdari Svili er-

    TmaneTis gverdiT ganisvenebs mweralTa da

    sazogado moRvaweTa didubis panTeonSi.

    . . . 1978 wlidan istoriografiaSi namdvi-

    li Semobruneba daiwyo TamaraSvilTan

    mimarTebiT. im periodis presa CvenSi Seda-

    rebiT Tavisuflad laparakobda m. TamaraS-

    vilis mecnieruli memkvidreobisa da Rvaw-

    lis Sesaxeb. neStis dakrZalvis dRes far-

    To sazogadoebas zogadad acnobdnen Tama-

    raSvils _ Cveni warsulis erTgul meisto-

    ries. SeiZleba iTqvas, rom es iyo saxelova-

    ni Tanamemamulis gaxsenebis pirveli cda

    sabWoTa sinamdvileSi... da mainc, TamaraS-

    vilis piradi werilebi, istoriuli doku-

    mentebi, gasuli saukunis perioduli presa

    Tu sxva saxis saarqivo masalebi mouTmen-

    lad elodnen axal gulSematkivars, pi-

    ruTvnel mematianes, romelic XX saukunis

    80-iani wlebis saqarTvelos gaacnobda Ta-

    maraSvilis cxovreba-saqmianobis ufro

    srulyofil istorias...

    sabednierod, es keTili misia ikisra

    cnobilma istorikosma SoTa lomsaZem da

    sabolood 1984 wels saxelovani Tanamema-

    mule qarTvel mkiTxvels ufro axlos

    gaacno SesaniSnavi monografiiT “mixeil

    TamaraSvili da qarTveli kaTolikeni”. es

    samecniero naSromi, romelic dawerilia

    mravlferovan dokumentur wyaroebze day-

  • 52

    rdnobiTa da XIX saukunisdroindeli sam-

    xreT-saqarTvelos socialur-politikuri

    da religiuri viTarebis gaTvaliswinebiT,

    iZleva uamrav informacias ara mxolod Ta-

    maraSvilis, aramed maSindeli qarTveli in-

    teligenciis Sesaxebac; ikiTxeba interesiT

    da sasiamovnod. Tamamad SeiZleba iTqvas,

    rom am wignma namdvilad gaacocxla Tama-

    raSvili dRevandeli mkiTxvelisaTvis da

    kvlavac miuCina damsaxurebuli adgili

    qarTul istoriografiaSi: “TamaraSvilis

    memkvidreoba sabolood Sevida qarTuli

    istoriografiis oqros fondSi. . . TamaraS-

    vili im mcirericxovan mkvlevarTa Soris

    dgas, romelTa Semoqmedebam Seunelebeli

    brZolisa da gautexeli nebisyofis cec-

    xlSi gamoiara da momaval Taobebs did mem-

    kvidreobasTan erTad simarTlis Tqmisa da

    maRali zneobis Tvisebebic uanderZa. misi

    Zala upirveles yovlisa mis simarTlesa da

    sulis siwmindeSi mdgomareobda. am Zalam

    moiyvana igi Cvenamde Seurcxveneli, pirna-

    Teli da xelxvaviani” (S. lomsaZe).

    ... dasasrul, Tuki mTlianobaSi gaviaz-

    rebT zemoTqmuls da erTxel kidev gavac-

    nobierebT Cveni qveynis warsulsa da aw-

    myos, albaT, eWvi aRar Segvepareba imaSic,

    rom TamaraSvili da misi msgavsi mamuliSvi-

    lebi, romelTac saerTo erovnul saqmeze

    zrunva upirveles movaleobad miaCndaT,

    uflis rCeulebi iyvnen, movlenilni sagan-

    gebo daniSnulebiT, keTili misiiT.

  • 53

    . . . ase nel-nela Caifurcla gonebaSi mix.

    TamaraSvilis cxovrebis wigni. fiqriT er-

    Txel kidev gadavikiTxe misi naSromebi da

    usazRvrod madlieri vemSvidobebi am sama-

    galiTo mkvlevarsa da gamorCeul pirovne-

    bas im imediT, rom drodadro kvlavac Se-

    vexmiano gonebrivi sazrdosa da sulieri

    simSvidis mosapoveblad.

    seqtemberi, 2011 w.

  • 54

    mxatvari giorgi laSqareiSvili

    gamomcemloba `universali~

    Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 222 36 09, 5(99) 17 22 30

    E-mail: [email protected]