fiqrebi mixeil tamarasvilze - nplgdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/16126/1/...bia ioane...
TRANSCRIPT
-
1
JuJuna feiqriSvili
fiqrebi
mixeil TamaraSvilze
gamomcemloba `universali~
Tbilisi 2012
-
2
eZRvneba mixeil TamaraSvilis
gardacvalebis 100 wlisTavs.
© J. feiqriSvili, 2012 gamomcemloba `universali~, 2012 Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 222 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: [email protected] ISBN 978-9941-17-543-5
-
3
`salami Senda, samSoblo mxarev,
salami Senda, kavkasiono;
Senc, alazano, cremlTa mdinarev,
da Senc, kolxeTis celqo riono!
ucxoeTidan salams gigzavni,
salams mziurs da arwivis frTians,
Senis ocnebiT viqarwyleb varams
da Tavs gevlebi, buneba RvTians.
Tu veRar gnaxe, turfa edemo,
da ucxo cis qveS aRmomxda suli,
Sen damitire, sicocxlev Cemo,
Sen miisvene Seni erTguli!~
mixeil TamaraSvili
-
4
mix. TamaraSvilis memorialuri dafa
santa marinelaSi
`abati miqel Tamarati (TamaraSvili)
dasaxrCobad ganwiruli adamianis gadarCenisas
TviTon daiRupa santa marinelas wlebSi 1911
wlis 16 seqtembers. saukuno iqneba xsovna misi
tragikuli gmirobisa, xsovna misi sikeTisa da
siyvarulisa megobrebis mimarT, siyvarulisa
Soreuli samSoblos mimarT, rac mis wminda wig-
nebSi aisaxa. samSoblodan ltolvili, romSi da-
saxlebuli, igi iyo rwmenis sanimuSo msaxuri da
misi mgznebare mociquli~.
-
5
mixeil TamaraSvilis dakrZalva
1978 wlis 26 noemberi
didubis panTeoni, 1978 wlis 26 noemberi
-
6
didubis panTeoni. 2011 weli
-
7
w i n aTq m a
1960-1965 wlebSi vswavlobdi quTaisis
pedagogiur institutSi istoria-filolo-
giis fakultetze. meore kursze Sua saukune-
ebis istorias gvikiTxavda asakovani leqto-
ri — docenti S a l v a a b r a m i Z e . pirvel
leqciaze, roca man JurnalSi Cemi gvari amo-
ikiTxa, mkiTxa: “sadauri feiqriSvili xarT?
quTaisel feiqriSvilebs Tu icnobT?” me vu-
pasuxe: “quTaisSi feiqriSvils aravis vicnob,
Cemi mSoblebi samxreT saqarTvelodan ime-
reTSi Camosaxlebuli kaTolike mesxebi ari-
an. amJamad vcxovrobT wulukiZis (axl. xonis)
raionis sofel axalSenSi”. batonma Salvam
momismina da Semdeg Tqva: “Cemi nacnobi quTa-
iseli feiqriSvilebic kaTolikeebi arian.
swored mesxeTidan, axalcixidan, iyo warmo-
SobiT qarTveli kaTolike mRvdeli mixeil
TamaraSvili — cnobili mecnieri, Cinebuli
istorikosi”.
im dros religiaze TiTqmis aravin sa-
ubrobda, amitom mec Cems kaTolikobaze
gansakuTrebuli yuradReba ar gamimaxvi-
lebia, samagierod, pirvelad gavigone Ta-
maraSvilis gvari. . . samwuxarod, studen-
tobis wlebSic TiTqmis araferi msmenia mis
Sesaxeb, radgan qveyanaSi arsebuli politi-
kuri viTarebis gamo (sabWoTa xelisufle-
bis pirobebSi) sasuliero pirTa xsenebac ki
ar iyo advili, miT umetes, ucxoeTSi
mcxovrebi kaTolike mRvdlis mecnierul
memkvidreobaze studentur auditoriaSi,
-
8
cxadia, sajarod ver isaubrebdnen, Tumca
Cemi leqtoris sityvebi TamaraSvilTan da-
kavSirebiT yovelTvis maxsovda da misi “ax-
lo gacnobis” survili SemdgomSic xSir-
xSirad Semaxsenebda Tavs.
marTalia, studentobis Semdeg, Cemi
specialobidan gamomdinare, ZiriTadad
enaTmecnieruli sakiTxebis kvleviT viyavi
dakavebuli, magram, ramdenadac xeli mimiw-
vdeboda, mix. TamaraSvilis Sesaxeb TiTo-
orola zogad informacias mainc vkrebdi...
roca ucxoeTSi daRupuli saxelgan-
Tqmuli qarTveli mecnieris mix. TamaraSvi-
lis neSti 1978 wels italiidan gadmoasve-
nes da didi pativiT miabares mSobliur mi-
was, SeiZleba iTqvas, rom TamaraSvili meo-
red daibada qarTveli xalxisaTvis. maSin-
deli presa farTod aSuqebda saamayo Svi-
lis Rvawls, misi naSromebis fasdaudebel
mniSvnelobas istoriografiaSi. . .
amis Semdeg SedarebiT advili gaxda mix.
TamaraSvilis Sesaxeb arsebuli literatu-
ris gacnoba. am mxriv CemTvis metad faseuli
da saintereso aRmoCnda zaqaria WiWinaZis,
SoTa lomsaZisa da sxvaTa naSromebi (gasaT-
valiswinebelia, rom imxanad mix. TamaraSvi-
lis wignebi bibliografiul iSviaTobas
warmoadgenda da farTo mkiTxvelisaTvis
TiTqmis miuwvdomeli iyo). am da sxva wyaro-
ebze dayrdnobiT pirvelad gazeT “quTais-
Si” (1990, 27/VII) davbeWde statia saTauriT
“gansadideblad qarTulisa”, sadac mokled
iyo mimoxiluli ucxoeTSi moRvawe qarTve-
li emigrantebis — mixeil TamaraSvilis,
-
9
mixeil TarxniSvilisa da Salva beriZis
qarTvelologiuri saqmianoba, maTi mecnie-
ruli memkvidreoba. cota mogvianebiT Tama-
raSvilTan dakavSirebuli informaciuli
xasiaTis werili daibeWda gazeT “saqarTve-
los kaTolikeSi” (1994, #6) da agreTve Cems
wignSi “qarTvelologiuri kvleva ucxo-
eTSi” (Tb., 1996). am saxelganTqmul mecnier-
Tan mas Semdeg xSirad mixdeboda “Sexvedra”
arapirdapiri gziT — ama Tu im (istoriul-
literaturuli) sakiTxebis kvlevisas Tama-
raSvilis naSromebsac vimowmebdi.
... pirvelad rom wavikiTxe TamaraSvilis
wignebi (“istoria kaTolikobisa qarTvelTa
Soris”, “pasuxad somxis mwerlebs”, “qarTuli
eklesia dasabamidan dRemde”), marTlac sao-
cari STabeWdilebis qveS aRmovCndi: CemSi
erTdroulad gacnobierda, erTi mxriv, wig-
nebSi piruTvnelad warmoCenili istoriuli
sinamdvile, imxanad qarTvelTaTvis sruli-
ad ucnobi, metismetad faseuli wyaroebi (ma-
salebi) da, meore mxriv, am wignebis striqo-
nebSi davanebuli avtoris suli — pirovneba
rkiniseburi nebisyofiT, gasaocari Sromis-
moyvareobiT, sasiqadulo eriskacobiTa da
sanimuSo keTilSobilebiT.
mix. TamaraSvilis uxv WirnaxulTan yo-
veli Sexvedra mxolod mSral istoriul
faqtebs rodi acnobs mkiTxvels; igi imav-
droulad TiToeul maTgans awvdis sulier
sazrdos da madlierebis niSnad aZlierebs
mokrZaleba-pativiscemas avtorisadmi. da
es imitom, rom TamaraSvili ar gaxldaT ub-
ralo — rigiTi istorikosi; piriqiT, masze
-
10
Zalumad iyo gadmosuli RvTiuri madli,
rac warmarTavda (gezs aZlevda) mTel mis
cxovreba-saqmianobas.
. . .
ukve naxevari saukunea gasuli mas Sem-
deg, rac “gavicani” mix. TamaraSvili, rome-
lic CemSi yovelTvis iwvevda gansakuTre-
bul interess ara mxolod Tavisi suliere-
biT, RvTismosaobiT, aramed rogorc misa-
baZi mecnier-mkvlevari uaRresi pasuxis-
mgeblobiT, saqmisadmi keTilsindisieri
damokidebulebiTa da, rac mTavaria, isto-
riuli faqtebis zedmiwevniTi sizustiT
(miudgomlad) aRqma-gaazrebis Tvalsazri-
siT... gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom
mix. TamaraSvilis wignebi saukeTeso nimu-
Sia imisa, Tu rogor unda iwerebodes samec-
niero naSromi. misgan am mxrivac bevri ra-
mis swavla SeuZlia wignier mkiTxvels, xo-
lo igi, rogorc pirovneba, Cven winaSe war-
mosdgeba, viTarca znekeTili moZRvari am
sityvis pirdapiri da gadataniTi mniSvne-
lobiTac. Cven, yvelani, valSi varT misi
xsovnis winaSe da es vali gadaecema Semdgom
Taobebsac, romlebic kvlavac interesiT
gaecnobian mis naRvaws da madlierebiT mo-
ixsenieben saxelovan Tanamemamules.
swored madlierebisa da pativgebis
niSnad amJamad, roca qarTveli xalxi far-
Tod aRniSnavs mix. TamaraSvilis gardacva-
lebis 100 wlisTavs, Cveni mokrZalebuli
survilia mkiTxvels gavuziaroT f i q r e -
b i , S T a b e W d i l e b a n i am sasiqadulo
eriskacze — istorikossa da pirovnebaze.
-
11
* * *
naTqvamia, yoveli kacis bediswera ca-
Sia gadawyvetilio, Tumca imasac amboben,
rom kaci mainc Tavad qmnis Tavis momaval-
so. asea Tu ise, roca mix. TamaraSvilis
moRvaweobas safuZvlianad gaecnobi, Tava-
dac irwmuneb, rom marTlac uflis nebiT
iyo gansazRvruli da Tanac dalocvili Ta-
maraSvilis cxovrebis gza dabadebidan si-
cocxlis dasalieramde!...
1858 wels axalcixeSi, wvrili xelos-
nis kaTolike petre TamaraSvilis mraval-
sulian (aTi Svili hyavdaT) ojaxSi, mecxre
Svilad dabadebuli mixeili (bavSvobaSi —
aleqsandre) ufalma imTaviTve gamoarCia:
mamas ufrosi vaJebisaTvis xeloba uswavle-
bia, mixeili ki, rogorc yvelaze ufro go-
nebamaxvili bavSvi, saswavleblad miubare-
bia ioane naTlismcemlis eklesiis samrev-
lo skolaSi ganTqmuli mRvdlisa da sazo-
-
12
gado moRvawis — “vinme mesxis” saxeliT
cnobili i v a n e g v a r a m a Z i s a T v i s .
rogorc igoneben, iq mixeilma moZRvri-
sagan marto wera-kiTxva ki ar iswavla, ara-
med “RrubelsaviT Seisva mamulis siyvaru-
li da misTvis Tavdadebis aucilebloba”.
ivane gvaramaZem Tavidanve SeniSna Turme
niWier Segirds gansxvavebuli azrovneba,
miswrafebani da “amitom sagangebo wvrTna
dauwyo mas, viTarca didi saqmisaTvis mov-
lenil kacsa”.
niWier, bejiTsa da sulieri TvisebebiT
gamorCeul mixeils maswavleblebi did mo-
mavals uwinaswarmetyvelebdnen, magram be-
disweram ymawvilis ocnebebs amjerad cota
xniT Seakveca frTebi, cxovrebam TiTqos
erTgvari gamocda mouwyo nebisyofis gasa-
kaJeblad da Sromismoyvareobis gasaZlie-
reblad: mamis gardacvalebis Semdeg ojaxs
ekonomiurad Zalian gauWirda; 14 wlis mi-
xeili skolidan gamovida, erT xarazTan
fexsacmlis kerva iswavla da ZmasTan erTad
daiwyo mewaRed muSaoba jer quTaisSi, Sem-
deg _ xaSurSi. saxelosnom sargebeli ver
moutana Zmebs, romlebic bolos isev mSob-
liur axalcixes daubrundnen.
marTalia, am wlebSic mixeili, rogorc
ki mcire Tavisufal dros gamonaxavda, mi-
dioda kaTolikur eklesiaSi, Zveli wigne-
bisa da asomTavrul-nusxuriT dawerili
xelnawerebis kiTxvaSi iwafeboda, bibliis
uZvelesi fragmentebis garCevas cdilob-
da, magram es yvelaferi mainc ar akmayofi-
lebda, misi mowodeba sxva iyo, ufali mas
-
13
sxva saqmisaTvis amzadebda. da ai, kidec
dadga es Jami: 1878 wels 20 wlis mixeili, mi-
uxedavad ojaxis usaxsrobisa, iv. gvarama-
Zis daJinebuli rCeviT, locva-kurTxeviT,
misive mcire finansuri SesawevariTa da
petre xarisWiraSvilTan gatanebuli weri-
liT gaemarTa stambolisaken. igi Caricxes
konstantinopolis qarTvel kaTolikeTa
monasterTan arsebul saswavlebelSi. iq-
ve aRikveca berad. amieridan mixeilisaTvis
daiwyo axali da saintereso cxovreba, Tum-
ca male cxadi gaxda, rom Teologiis garda
Wabuks daJinebiT ixmobdnen istoriuli xa-
siaTis wignebi, Zveli xelnawerebi. . .
sami wlis Semdeg feriqoes qarTvel ka-
TolikeTa Zmobam mixeili swavlis gasagrZe-
leblad gagzavna espaneTSi, sasuliero se-
minariaSi. iqidan dabrunebuli kidec akur-
Txes mRvdlad, magram monasterSi igi did-
xans aRar darCenila, Cairicxa parizis wm.
lazares sasuliero saswavlebelSi. swored
iq, parizis muzeumebSi, wignTsacavebSi, ar-
qivebSi, gaecno namdvil mecnierul cxov-
rebas da Tavadac iqve gadadga pirveli na-
bijebi samecniero muSaobaSi.
Rrmad ganswavluli mixeili, ganaTle-
biTa da maRalzneobiT aRsavse, 1880-iani
wlebis bolos saqarTveloSi dabrunda er-
TaderTi mizniT — mSobeli qveynis sake-
TildReod sasuliero saqme SeeTavsebina
mecnierul muSaobasTan; dabrunda da, ro-
ca daniSnes Tbilisis kaTolikeTa miZine-
bis eklesiaSi mRvdlad, kidec Seudga
praqtikul saqmianobas: wirvis dros moZ-
-
14
Rvari “eklesiis kaTedridan mrevls erov-
nuli istoriis patriotul furclebs ax-
senebda, simtkicisa da erTianobisaken mou-
wodebda. mixeil TamaraSvilis qadagebaze,
romelic erovnul sakiTxebze Catarebul
mecnierul leqciebs ufro hgavda, mrevlma
imata. qarTvel kaTolikeTa sixaruls saz-
Rvari ar hqonda, maT rwmenasa da ocnebas
frTebi esxmeboda” (S. lomsaZe). amasTan da-
kavSirebiT gvagondeba qarTveli kaTolike
mRvdlis k o n s t a n t i n e s a f a r i S v i l i s
erTi saintereso mogonebac: “mis (mixeilis
— J.f.) qadagebaze bevri xalxi dadioda, ka-
Tolike da arakaTolike. igi qarTulad la-
parakobda; odnav aCqarebuli toni hqonda.
maxsovs erTxel mrevls aseTi kiTxviT mi-
marTa: ra aris dReis amocana? da TviTonve
upasuxa: dReis amocana sakuTari Tavis
cnobaa. Tavis cnobisaTvis saWiroa naTesav-
tomobis cnoba, anu imis garkveva, vin ra
gvaris sisxl-xorcisagan da ra tomis ded-
mamisagan moedineba. vinc amas gaarkvevs, is
imasac gaigebs, Semdeg ra gziT iaros.”
. . . mix. TamaraSvilma Tavisi sicocxlis
naxevarze meti ucxoeTSi gaatara, magram
arasodes ganelebia siyvaruli mSobliuri
qveynisa, sadac imJamindeli politikuri
viTarebis gamo mas, rogorc “ucxo idee-
biT” gamsWvalul da mTavrobisaTvis “seri-
ozulad saSiS” pirovnebas, aukrZales ara
mxolod moRvaweoba, aramed cxovrebac ki!
Tumca, meore mxriv, Tvals Tu gavadevnebT
-
15
mTel mis saqmianobas, cxadi xdeba, rom es
gaZeveba misTvis sasjeli ki ara, zenaarisa-
gan boZebuli madli iyo: TamaraSvils auci-
leblad unda ecxovra ucxoeTSi, raTa, jer
erTi, samSoblosaTvis gaewia fasdaudebe-
li samsaxuri _ evropis didi qalaqebis
wignTsacavebSi gansakuTrebuli interesiT
daeZebna im dros qarTveli kacisaTvis fi-
zikurad xelmiuwvdomeli masalebi; amoe-
kiTxa, gaeSifra da evropelTaTvis cnobi-
li gaexada saqarTvelos mravalsaukunova-
ni istoria Tavisi wiaRsvlebiTa Tu tragi-
kuli epizodebiT... da, meorec, mieRo umaR-
lesi Teologiuri ganaTleba da moepovebi-
na samecniero xarisxi.
cnobisaTvis aqve davsZenT: samSoblo-
dan gaZevebuli mixeili cota xans konstan-
tinopolis qarTvel kaTolikeTa savaneSi
SeCerda, Semdeg romSi Cavida swavlis gasag-
rZeleblad. qvelmoqmedi Tanamemamuleebis
— z u b a l a S v i l e b i s TanadgomiTa da fi-
nansuri mxardaWeriT 1891-1894 wlebSi
swavlobda romis sasuliero akademiaSi;
aqve mianiWes RvTismetyvelebaSi doqto-
ris samecniero xarisxi. wlebis manZilze
muSaobda romis universitetSi profeso-
rad, moRvaweobda, agreTve, sxvadasxva ko-
lejSi; sagulisxmoa isic, rom zedmiwevniT
kargad flobda mraval ucxo enas: fran-
guls, italiurs, laTinurs, Turquls,
somxurs, rusuls.
-
16
. . . uTuod uflis STagoneba iyo gadam-
wyveti maSinac, roca meistories mZime Sro-
miT daqanculi, xSirad usaxsrobiTac Se-
Wirvebuli, TiTqmis mSier_mwyurvali
kvlav da kvlav iZireboda istoriul sabu-
TebSi, ucxoelTa mier saqarTvelos Sesa-
xeb daweril werilebSi. usazRvro sixa-
ruls grZnobda TiToeuli cnobis, doku-
mentisa Tu Canaweris moZiebis dros: “am xa-
nebSi sxvas arafers vakeTeb, Tu ara mudam-
dRe sxvadasxva arqivebSi da biblioTekebSi
daveZeb kidev cnobebs. RvTis SewevniT, Cemi
Sroma unayofod ar rCeba... sakmaod SesaniS-
nav cnobebs vkreb... mec, rac SemiZlia,
vSromob da veZeb yvelanair wignebSi” (naw-
yveti z. WiWinaZisadmi miwerili werili-
dan); “me pirvelad vxedav aseT Sromismoyva-
re qarTvel kacs. es pirveli magaliTia,
rom aseT Sromasa da cdasTan evropis erTa
amdeni enebic icodes” (al. xaxanaSvili).
mixeili Sromobda Tavdauzogavad im
rwmeniT, rom ixdida Tavis mamuliSvilur
vals; Sromobda interesiT, siyvaruliT, Se-
upovrobiT da Sedegmac bunebrivad ar daa-
yovna: sicocxleSive moeswro saqveynod
aRiarebas, Tavisi naRvawis jerovan Sefase-
basa da dafasebas. progresulad moazrovne
qarTveli inteligencia, romelic yovel-
Tvis yuradRebiT adevnebda Tvals ucxoeT-
Si myofi Tanamemamulis saqmianobas, udide-
si madlierebiT Sexvda misi naSromebis ga-
moqveynebas, xolo evropis ganaTlebuli
-
17
sazogadoeba TamaraSvilis wignebiT daxa-
tul saqarTvelos — qarTveli eris mraval-
saukunovan brZolas TviTmyofadobisa da
rwmenis gadasarCenad — axal aRmoCenad mi-
iCnevda. swored uzenaesma Zalam gamoarCia
mixeili TanamemamuleTagan, raTa Taobebi-
saTvis Semoenaxa qarTvelTa religiuri
cxovrebis WeSmariti matiane da Cveni eris
istoriisaTvis metad faseuli SromebiT
Suqi moefina istoriografiaSi TavCenili
bevri sadavo problemisaTvis, gamoeaSkara-
vebina yalbi mosazrebani.
. . . Tamamad SeiZleba ganvacxadoT, rom
mix. TamaraSvilma qarTvelTagan erT-erTma
pirvelma aziara evropeli mkiTxveli sa-
qarTvelos istoriasa da kulturas romis,
vatikanis, florenciis, palermos, parizis,
londonis, moskovis, aleqsandriis, beiru-
Tis, trapizonis, alepos, qairos, konstan-
tinopolisa da ucxoeTis sxva didi qalaqe-
bis arqivebsa da biblioTekebSi moZiebuli
masalebiT. aqve Tu imasac gavixsenebT, rom
manve pirvelma miakvlia s u l x a n - s a b a
o r b e l i a n i s evropaSi mogzaurobis masa-
lebs, siciliaSi pirvelma aRmoaCina k a s -
t e l i s mier saqarTveloSi Sesrulebuli
Canaxatebis, suraTebis albomi, romlis fo-
toaslis gadmosaRebad da warwerebis Se-
saswavlad did xarjTan erTad didi Sromac
gaswia (“yvela saqme didis siamovnebiT vit-
virTeT, raTa saqarTvelosaTvis SegveZina
es Zvirfasi ganZi Cveni warsulisa”), SeuZ-
-
18
lebelia, am sasiqadulo mamuliSvilis mi-
marT TiToeul CvenganSi ar gaxmiandes sa-
madlobeli sityvebi am RvawlisaTvis!
da bolos, RvTis neba iyo isic, rom Ta-
maraSvili saqveynod cnobili gamxdariyo
ara mxolod mecnieruli naSromebiT, ara-
med pirovnuli TvisebebiTac: Sinagani ma-
Rali suliereba, moyvasis siyvarulis mad-
li amSvenebda am RvTismosav adamians, ro-
melic uyoymanod Seewira sxvisi sicocxlis
gadarCenas — aRelvebul zRvaSi gadaeSva
ucnobi mamakacis misaSveleblad; ucnobi
daxrCobas gadarCa, mixeili ki daiRupa (sam-
wuxarod, masTan erTad daixrCo Turme gan-
wirulis misaSveleblad wyalSi Securebu-
li profesori a v g u s t o s i _ TamaraSvi-
lis mowafe da axalgazrda kolega)... roca
am SemTxvevas ufro Rrmad Caukvirdebi,
misgan aRarc ki gikvirs aseTi Tavganwirva.
gana SeiZleboda sxvagvarad moqceuliyo
kaci, romlis mrwamsiT, “cxovreba aris
brZola ara mxolod arsebobis SesanarCu-
neblad, adamianis materialuri ekonomiuri
mdgomareobis gaumjobesebisaTvis... aramed
cxovreba aris da unda iyos brZola ada-
mianis patiosnebis SeZenis, SenarCunebisa
da garSemo misi gavrcelebisaTvis”.
diax, mix. TamaraSvilis es Tavganwirva
ar iyo SemTxveviTi, uecari afeqtis Sedegi.
uTuod im sabediswero wamebSic, rogorc
yovelTvis, am WeSmarit qristians, sulier
mamas amoqmedebda misi adamianuri movale-
oba — sxvaTa msaxureba, anu, sxva sityvebiT
rom vTqvaT, mixeili sxvagvarad ver moiqce-
-
19
oda! “roca 53 wlis miqel TamaraSvili ada-
mianis gadasarCenad aboboqrebul zRvaSi
gadaeSva, mas ar ufiqria, igi, vinc ixrCobo-
da, ra rwmenis kaci iyo — kaTolike qristia-
ni, marTlmadidebeli qristiani, budisti
Tu muslimi. mas adamianis Svela undoda. mi-
qel TamaraSvili Rirseulad atarebda ka-
Tolike qristianis saxels swored imitom,
rom mas arasodes Seuxedavs aTvalwunebiT
sxva rwmenis adamianisaTvis. mis mecnierul
Rvawls es zneobrivi gakveTilic amSvenebs”
(ak. baqraZe).
“TamaraSvili daiRupa rogorc namdvi-
li raindi, mSobeli eris Rirsebisa da maRali
Tvisebebis gamomsxivebeli” (j. Rvinjilia).
mix. TamaraSvilis moulodnelma gar-
dacvalebam mTeli saqarTvelo SeZra. im-
droindeli presa (qarTuli Tu rusuleno-
vani gazeTebi) mwuxarebiT iuwyeboda saxe-
lovani mamuliSvilis tragikuli daRupvis
Sesaxeb, vrclad mouTxrobda mkiTxvelebs
TamaraSvilis did damsaxurebaze, misi mec-
nieruli memkvidreobis mniSvnelobaze... da
xalxs mouwodebda, Rirseulad vitiroT sa-
qarTvelos Rirseuli Svilio. mowinave in-
teligencia, farTo sazogadoeba mixeilis
daRupvas qarTuli istoriografiis aunaz-
Raurebel danaklisad miiCnevda. samglovi-
aro panaSvidebi Catarda TbilisSi, axalci-
xeSi. Cveni warsuli cxovrebis mematianes
mwuxarebiT eTxovebodnen saqarTveloSi
mcxovrebi yvela erovnebis adamianebi. es
sikvdili gansakuTrebiT Tavzardamcemi
iyo m. i v a n e g v a r a m a Z i s a T v i s , romel-
-
20
mac am ambis Semdeg “rva Tve iavadmyofa da
mere Tavis mowafesa da sulis mesaidumles
samudamod daemgzavra” (S. lomsaZe), amier-
Si ki datova sikvdilis win dawerili gamo-
saTxovari sulieri Svilisadmi — ufaqize-
si, saTuTi grZnobiT damuxtuli “moTqma”,
romelSic saocari siZlieriT RaRadebs
“Svilmkvdari” mamis wuxili da godeba misi
imedisa da nugeSis dakargvis gamo. im vrce-
li “datirebidan” amjerad davimowmebT
mxolod mcire amonarids: “vglovob, vtiri
mwared, aRaravin meguleba CvenSi jerjero-
biT misi momagiere, misebr namdvil ganaT-
lebuli, Segnebuli, marTali, sufTa, niWie-
ri, kurTxeuli enapiris mqone, mimzidveli;
kacis sulis, gulis manugeSebeli didad,
Seuvali cixe koSksaviT, mcvel mfarveli
Cveni, Zvirfasi saunje, Wkua, cnobis kolo-
fi, taxti mecnierebisa, mosarCle sarwmu-
noebisa, samSoblo-mamulis didi moyvare,
gvaris batoni, qveynis sanatreli da mtris
saSurveli, Zlieri far-xmali... ufalman
momca... ufalman miiRo” (i. gvaramaZe).
mixeili 1911 wels ucxoeTSi aResrula
fizikurad — Soreuli italiis miwas mieba-
ra misi sxeuli, magram suli, mis naSromebSi
gacocxlebuli, wignebis saxiT daubrunda
mSobliur kuTxes sanugeSod da saamayod.
im xanebSi qarTvelma inteligenciam, miuxe-
davad didi survilisa, ver moaxerxa amag-
dari Svilis neStis samSobloSi gadmosve-
neba; metic: saqarTvelodan erTi adamianic
ver Cavida italiaSi mis dakrZalvaze, arc
mSobliuri miwa dauyriaT gulze. . .
-
21
mix. TamaraSvili italiaSi didi pati-
viT dakrZales. iqauri presa sazogadoebas
dawvrilebiT acnobda qarTveli mecnieris
udides Rvawls qarTuli eklesiis istori-
is SeswavlaSi, Tanve xazgasmiT miuTiTebda,
rom “am kacSi bunebrivad iyo SeTvisebuli
Tavisi erisaTvis damaxasiaTebeli erTgu-
leba da kacTmoyvareobisaTvis gmiruli
Tavganwirva”. erTi wlis Semdeg (wlisTav-
ze), madlierebisa da pativiscemis niSnad,
italielebma TamaraSvilis saflavze aR-
marTes SesaniSnavi Zegli, romsa da vatikan-
Si gadaxdil iqna farTomasStabiani panaSvi-
debi, romSi daibeWda da gavrcelda Ria ba-
raTebi mix. TamaraSvilis suraTiT...
samwuxarod, momdevno aTwleulebSi
mizezTa da mizezTa gamo CvenSi aRaravin
dainteresebula mixeilis neStis araTu
gadmosvenebiT, aramed misi saflavis moZie-
ba-patronobiTac. im periodis istoriog-
rafiac jerovnad ver afasebda saamayo ma-
muliSvilis metad mniSvnelovan mecnierul
memkvidreobas; “revoluciis Semdeg zogi-
erTi vai-mecnieri TamaraSvilis, viTarca
kaTolikuri eklesiis moZRvris, Sromebs
Tavs aridebda da gaurboda. misi sruli da-
faseba mxolod ukanasknel wlebSi xdeba Se-
saZlebeli” (S. lomsaZe).
1970-iani wlebis bolos, roca Turme
mosalodneli iyo ucxoeTSi TamaraSvilis
saflavis dakargva, RvTis wyalobiTa da
qarTuli kulturis moWirnaxule adamian-
Ta erTi jgufis udidesi ZalisxmeviT, mwe-
ral r e z o T a b u k a S v i l i s xelmZRvane-
-
22
lobiT SesaZlebeli gaxda mix. TamaraSvilis
sxeulsac epova samudamo gansasvenebeli
samSobloSi, qarTvel moRvaweTa didubis
panTeonSi. TamaraSvilis neStis gadmosvene-
bis ambavi elvis siswrafiT moedo mTels
qveyanas. saqarTvelos presam, televiziam
didi adgili dauTmo gansvenebuli mecnie-
ris samagaliTo cxovrebis gaSuqebas...
m. TamaraSvilis samSobloSi dabrune-
bam TiTqos erTbaSad gamoafxizla qarTve-
loba da gabedulad daarRvevina wlebis
manZilze mis mimarT gamefebuli dumili.
qveyanam igrZno, rom Tavis amagdar Svils
axla mainc unda mohfereboda da gulRiad
gamoexata misdami madliereba da siyvaru-
li. SeiZleba iTqvas, rom 1978 wlis Semod-
goma TamaraSvilis dReebTan dakavSirebiT
iyo qarTveli eris dauberebeli Sinagani
energiis gamovlena, saerTo erovnuli Rir-
sebis erTgvari zeimi da gamarjvebac!
. . . Tbilisi, 26 noemberi, 1978 weli — mi-
xeil TamaraSvilis dakrZalvis dRe... amJa-
mindeli gadasaxedidan igi aseTad warmomid-
genia: zRva xalxs veRar itevs xelovnebis sa-
xelmwifo muzeumi da misi Semogareni...
bedi mdevari sikvdilis Semdegac Sav
aCrdilad yvelgan dahyveboda zvarakad Se-
wirul sxeulsa da suls. rogorc iqna, mra-
vali wlis Semdeg TamaraSvili mTlianad
daubrunda samSoblos — pirvel xanebSi
“farulad”, magram — d a b r u n d a! ucxoe-
Tidan saidumlod gadmosvenebuli wminda
neSti keTili adamianebis wyalobiT karga
xans “Seifara” xelovnebis muzeumma, ra
-
23
Tqma unda, isev saidumlod. marTalia, im
dReebSi muzeumis Senoba am saqmis mesveur-
Ta mxridan albaT aRiqmeboda mxolod Zvir-
fasi neStis gadasarCenad SerCeul yvelaze
“saimedo” adgilad, magram am faqtze me co-
ta sxvagvaradac vfiqrob: samSobloSi, Tbi-
lisSi, dabrunebuli TamaraSvilis upirve-
lesi Wirisufali, gulTbili maspinZeli
unda yofiliyo swored xelovnebis muzeu-
mi — TamaraSvilis guluxvi mecenatebis
z u b a l a S v i l e b i s gvaris kuTvnili dide-
buli sasaxle.
dakrZalvis dRes rezo TabukaSvilis
survilisamebr muzeumis vestibiuli TeT-
ri feriT iyo Semosili. SuagulSi esvena
lamazi, originaluri formis TeTri kubo.
zRva yvavilebis fonze es siTeTre — siwmin-
dis simbolo — saocrad amaRlebul gan-
cdebs iwvevda da iqaurobas sevdanarev,
magram mainc sazeimo iers aZlevda. im dRes
yvelaferi iyo sisadaviT damSvenebuli da
Rirseuli Svilisadmi gulwrfeli pativis-
cemis gamomxatveli. . .
naSuadRevs xelovnebis muzeumma, zuba-
laSvilebma wuxiliTa da Tan siamayiT “gaa-
ciles” saxelovani Tanamemamule samudamo
gansasveneblisaken mimaval gzaze, xolo sa-
Ramo xans mTelma qarTvelma xalxma crem-
lebiT gajerebuli madlierebis grZnobiT
saTuTad miabara mSobliur miwas wminda
neSti. aTeuli wlebis winaT Cveni qveynis
zeciur saufloSi davanebuli suli amieri-
dan SeuerTda Tavissave sxeuls. . .
-
24
TamaraSvilis dReebis gasaxseneblad
movixmobT, agreTve, oriode amonarids im-
droindeli presis furclebidan: “kuboze
isev cocxlad ewyo Turme 67 wlis winaT dak-
refili yvavilebi... amaRelvebelia misi
cxovrebis istoria, amaRelvebelia misi si-
cocxlis ukanaskneli dRec... momxibvlelia
es tragikuli da mainc ulamazesi dasasru-
li misi sicocxlisa, qristianuli dasasru-
li... adamianis cxovrebaSi gadadgmul aseT
nabijs xSirad didi Semoqmedebis mwverva-
lebsac uTanabreben... da es asecaa. Zvirfas
wignebs Soris, romlebic man Tavis ers dau-
tova, erT-erTi saukeTeso im ucnobi itali-
eli moqalaqis gadarCenili sicocxlecaa...
iyo cremlic, iyo Rimilic da yvelaze
meti iyo sixaruli. . . xalxma, qarTvelma
xalxma, am naTel dRes erTxel kidev Rrmad
iwama Tvisi ukvdaveba, erTxel kidev eziara
im maRal siwmindes, romelic ase aucilebe-
li da saWiroa misTvis” (“jvari vazisa”,
1978).
“adamiani, romelTan gamosaTxoveblad
didZali xalxi movida, 67 wlis winaT gar-
daicvala da, amdenad, ukanaskneli valis
mosaxdelad mosulTa umravlesoba misi
gardacvalebis mravali wlis Semdegaa da-
badebuli. magram zRva xalxSi igrZnoboda
gansakuTrebuli mokrZaleba da pativisce-
ma miuxedavad imisa, rom mixeil TamaraSvi-
lis didi mamuliSviluri Rvawli da qarTu-
li mecnierebis winaSe damsaxureba aqamde,
samwuxarod, mxolod specialistTa viwro
wrisaTvis iyo cnobili. iseTi STabeWdile-
-
25
ba dagrCebodaT, rom dakrZalvaze mosul
amden xalxSi yvelas kargad hqonda Segnebu-
li da gaTvaliswinebuli mniSvneloba misi
moRvaweobisa.
Tqven iq ismendiT sevdian musikas, Zvel
qarTul sagaloblebs, klasikuri musikis
hangebs. . . da ise iyo yvelaferi SerCeuli,
rom xels uwyobda sasurveli ganwyobis Seq-
mnas, uxdeboda am amaRlebul, sevdagareul
sixaruls, rom mSobliur miwas daubrunda
ucxoobaSi didi xnis winaT gadakarguli
RviZli Svili, rom amieridan qarTuli isto-
riografiis samsaxurSi ufro aqtiurad Cad-
geba didebuli mecnieris mTeli moRvaweo-
ba” (“literaturuli saqarTvelo”, 1978).
26 noemberze fiqri gvinda davasru-
loT S. lomsaZis mogonebiT: “saqarTvelos
xelovnebis muzeumis vrcel vestibiulSi
gamarTul panaSvidze uwyvet nakadad moe-
dinebodnen raionebidan Camosuli mSrome-
lebi, dedaqalaqis muSa-mosamsaxureni, mec-
nierebis, kulturis, xelovnebis muSakebi.
isini qeds ixridnen valmoxdili mamuliSvi-
lis wminda neStis winaSe... ismoda galobis
damatyvevebeli xmebi da Semodgomis Tbi-
lisuri dRe iJRinTeboda zaqaria faliaS-
vilis ukvdavi hangebiT...
roca mze dasavleTiT gadaixara, xe-
lovnebis muzeumidan rusTavelis gamzirze
gamosuli procesia didubis panTeonisaken
daiZra. teva ar iyo. amdeni erTad Seyrili
xalxi Tbiliss iSviaTad axsovs... Tavisi ma-
muli afrqvevda siamayis cremlebs. xelSi
atacebuli kuboTi miirweoda procesia da
-
26
TiTqos qaSueTis zarebi yvelas gasagonad
gugunebdnen: “ar aris mkvdari, vinc mok-
vdes da xalxs Seswiros dRenia”. xuTi ki-
lometris manZilze TamaraSvilis kubo xe-
lidan xelSi gadadioda. esec siyvarulis
Taviseburi gamoxatuleba iyo...
didubeSi, samgloviaro mitingze, gamo-
saTxovari sityvebiT erTimeores cvlidnen
oratorebi... kvlav iyo gaxseneba misi Tav-
ganwiruli Sromisa, xalxisa da samSoblo-
sadmi migebuli samsaxurisa, romlis wil
did siyvaruls axla imkida. gaisma ukanas-
kneli akordebic da TamaraSvili saTayva-
nebeli akakis ukvdavi striqonebiT: “ver
avitane obloba, simwris cremlebi vRva-
reo... dedaSvilobas, bevrs ar gTxov, Sens
miwas mimabareo”, romelic mis cxovrebas
ase esadageboda, Caasvenes didubis wminda
miwaSi”.
* * *
mixeil TamaraSvili daibada da aRi-
zarda samxreT saqarTveloSi, regionSi,
romelic saukuneebis manZilze spars-os-
malTa saTareSo moednad iyo qceuli. iqau-
ri qarTvelebisaTvis erovnulobisa da
rjulis SenarCuneba udidesi safrTxis wi-
naSe idga. am mxriv kidev ufro gamwvavda
mdgomareoba XIX saukunis dasawyisidan, ro-
ca iranisa da TurqeTis agresias daemata
mefis ruseTis imperiuli zraxvebic. maSin
ucxo tomelTa mTavari sazrunavi iyo qar-
Tveli eris sulieri gadagvareba da mere
misi fizikuri ganadgureba (saxelmwifoeb-
-
27
riobis mospoba), risTvisac marjved iyeneb-
dnen sxva damatebiTs saSualebebsac: rju-
lis Secvlas, eTnikuri Tu religiuri aR-
msareblobis niSniT adgilobrivTa Soris
SuRlis Camogdebas, erovnulobisa da rwme-
nis gaigivebas da a.S. samwuxarod, am mizan-
mimarTul politikas Sedegad mohyva sam-
xreT saqarTvelos ZirZvel kuTxeebSi
mcxovreb marTlmadidebel qarTvelTa di-
di nawilis gamahmadianeba da Semdgom ga-
Turqeba, qarTvel kaTolikeTa araqarTve-
lebad gamocxadeba... amis gamo iyo, rom sam-
xreT saqarTvelos istoriul teritoria-
ze (arTvini, SavSeTi, mesxeT-javaxeTi) daiw-
yes qarTvel kaTolikeTa masiuri gasomxe-
ba. somexi “moRvaweebi” iqamdec mividnen,
rom saerTod uaryofdnen saqarTveloSi
kaTolikobis istorias...
aseT rTul viTarebaSi, eTnikurad Tu
sarwmunoebrivad mravalferovan mxareSi
uxdebodaT moRvaweoba WeSmarit eriska-
cebs — mesx kaTolikeebs: i v a n e g v a r a m a -
Z e s , p e t r e x a r i s W i r a S v i l s da maT
Tanamoazreebs. isini Seupovrad ibrZodnen
mSobliuri kuTxis gadasarCenad, qarTve-
lobisa da qristianobis SesanarCuneblad.
am saxelovani Tanamemamuleebis erov-
nul ideebs TamaraSvili bavSvobidanve ezi-
ara; maTgan SeiTvisa saqveyno saqmis erTgu-
leba. igi gansakuTrebiT mtkivneulad ga-
nicdida qarTvel kaTolikeTa mimarT aSka-
rad gamoxatul mtrul politikas, romlis
wyalobiT, mavanTa da mavanTa mier iCqmale-
boda am kuTxis qarTvelTa WeSmariti isto-
-
28
ria da farTod vrceldeboda yalbi infor-
maciebi ucxoenovan wignebsa Tu presaSi.
samwuxarod, maSin CvenSi ar moipoveboda
iseTi naSromebi, utyuari masalebi, romle-
bic aRadgendnen Cveni qveynis socialur-
politikuri Tu religiuri cxovrebis gan-
vlil gzas. swored amitomac miiCnevda mi-
xeili aucileblobad, saqarTvelos isto-
riasTan dakavSirebuli cnobebi pirvel
rigSi daZebniliyo evropis didi qalaqebis
arqivebSi.
* * *
. . . da Seiqmna sakmaod didi moculobis
naSromi “istoria kaTolikobisa qarTvel-
Ta Soris namdvilis sabuTebis SemotaniT
da ganmartebiT XIII saukunidgan vidre XX
saukunemde” (wigni gamoica TbilisSi 1902
wels), romelic mxolod qarTvel kaTolike-
Ta istoria rodia. realurad igi gaxlavT
erTiani saqarTvelos Svidsaukunovani mati-
ane, ucxouri wyaroebiT damowmebul-dasa-
buTebuli, sadac kaTolikobis istoria bu-
nebrivad aris Serwymuli Cveni qveynis poli-
tikur-ekonomikuri Tu kulturuli cxov-
rebis aRwerasTan. garda amisa, mkiTxveli iq
ipovis bevr saintereso cnobas sxva qveyne-
bisa da xalxebis Sesaxebac.
“mix. TamaraSvilis mier mikvleuli da
gamoqveynebuli masalebi, saqarTvelos sa-
gareo politikisa da faruli Tu aSkara
diplomatiis Sesaswavlad fasdaudebel
cnobebs Seicavda, cnobebs, romlebic ver
-
29
aisaxa oficialur qarTul matianeebsa da
qronikebSi” (el. metreveli).
naSroms gansakuTrebul Rirsebas hma-
tebs isic, rom masSi daxasiaTebulia ucxo-
elTa (evropeli mogzaurebis, kaTolike mi-
sionerebis) TvaliT naxuli personaJebi,
faqtebi, maT mier gancdili movlenebi, er-
Tiani saqarTvelos cxovreba... qarTuli is-
toriografiisaTvis metad faseulia ag-
reTve Cveni xalxis mwignobrul Tu saganma-
naTleblo tradiciebTan dakavSirebuli
masalebi, informaciebi: pirveli qarTuli
wignebis dabeWdva romSi; misionerTa mier
saqarTveloSi gaxsnil skolebSi qarTveli
bavSvebis gawvrTna maT mier Sedgenili qar-
Tuli saxelmZRvaneloebiTa da leqsikone-
biT; evropuli ganaTleba-kulturis Semo-
tana CvenSi; romSi kaTolikeTa kongregaci-
is mier qarTuli enis kaTedris daarseba da
a.S. kidev uamrav sayuradRebo da saintere-
so sakiTxs exeba es wigni da, roca wakiT-
xuls mTlianobaSi erTxel kidev gaiazreb,
SeuZlebelia uneburad ar mogagondes
i l i a W a v W a v a Z i s sityvebi: “zogi kaci
imisTanaa, rom ar viciT, romeli mxridam
davuwyoT yureba, radgan yoveli mxridam
didebuli sanaxavia”. diax, es wigni Tematu-
rad marTlac imdenad mravalmxrivia, rom
Znelia masSi gamokveTo erTi romelime Zi-
riTadi konkretuli sakiTxi. igi WeSmari-
tad moicavs Cveni qveynis istoriis yvela
aspeqts. am enciklopediuri Sinaarsis naS-
romSi yvelaferi uaRresi pasuxismgeblo-
biTa da mecnieruli sifrTxiliTaa aRweri-
-
30
li. mravalferovani werilobiTi wyaroebi
kidev ufro sarwmunos xdis avtoriseul
Txrobas. metic: kiTxulob am wigns da
rwmundebi, rom TamaraSvili iseTi JamTa-
aRmwereli rodia, civi gonebiT rom afiqsi-
rebs faqtebs, piriqiT, qarTvelTa avbedi-
Ti istoriis damadasturebeli werilebisa
Tu cnobebis ganxilvisas mkiTxveli aSka-
rad grZnobs mSobliuri qveynis bedukuR-
marTobis gamo avtoris sulis tkivils da
bunebrivad TviTonac xdeba am wuxilis Ta-
naziari.
swored aseTad aRiqva qarTvelma inte-
ligenciam es didebuli wigni, romelsac
i l i a W a v W a v a Z i s SefasebiT damsaxure-
bulad uwodes “meore qarTlis cxovreba”:
“wigns qarTvelebisaTvis ufro meti, ufro
didi mniSvneloba aqvs, vidre am mniSvnelo-
bas gamoxatavs TviT gamocemis saTauri. es
marto kaTolikobis istoria ki ar aris,
aramed saqarTvelos Sinagani cxovrebis da
politikuri mdgomareobis istoriaa da am
mxriv es SesaniSnavi wigni “meore qarTlis
cxovrebaa” mxolod im gansxvavebiT, rom
“qarTlis cxovreba” ufro politikuri
mdgomareobis ambebs gvaZlevs da es wigni ki
politikursac da etnografiulsac” (m. ja-
naSvili); “verc erTi qarTveli ver Seiswav-
lis saqarTvelos istorias ise, Tu is am
vrcel Sromas ar waikiTxavs; istoriis maZi-
ebeli aq yvela dargis cnobebs hpovebs sa-
qarTvelos eris Sinagan yofa-cxovrebis Se-
saxeb... mix. TamaraSvilis Sromis gareSe Se-
uZlebelia saqarTvelos istoriis dawera
-
31
(z. WiWinaZe); “wigni “istoria kaTolikobisa
qarTvelTa Soris” Cveni istoriisaTvis Seu-
darebeli mniSvnelobis Zeglia... mix. Tama-
raSvilis Sromam me cxadliv damimtkica is
WeSmariteba, rom qarTvel kacsac SesZlebia
vrceli Txzulebis wera” (al. xaxanaSvili);
“istoria kaTolikobisa qarTvelTa
Soris” Tavdacvisa da Setevis maxvili iyo
ara marto qarTveli kaTolikeebis xelSi,
aramed mTeli qarTveli xalxis xelSi”
(ak. baqraZe).
Rirssacnobia, rom am wigns male mohyva
TamaraSvilis axali naSromi “pasuxad som-
xis mwerlebs, romelnic uarhyofen qar-
Tvel kaTolikobas” (tf., 1904). saTanado
dokumentebze dayrdnobiT, avtorma sakad-
risi pasuxi gasca saqarTvelos istoriis
gamyalbebel somex mwerlebs — cru istori-
kosebs: “ilia WavWavaZis “qvaTa RaRadis”
Semdeg qarTul enaze aseTi araferi dabeW-
dila qarTvelT damcirebisa da mospobis
JiniT atexil mweralTa erTi wris asalag-
mavad” (Tedo saxokia).
Tanamedrove istoriografiaSic aRia-
rebulia, rom TamaraSvilis meore wigni
iseTive Zalisa da mniSvnelobis publicis-
tikaa, rogoric i l i a W a v W a v a Z i s “ q v a -
T a R a R a d i ”.
* * *
. . . isev dauRalavi Sroma, isev ucxoe-
Tis arqivebi, xelnawerebi... mixeili TiTqos
winaswarve grZnobda fizikuri aRsasrulis
moaxloebas. albaT, amitomac gansakuTre-
-
32
biT Cqarobda, rac SeiZleba meti masala Se-
egrovebina, raTa, pirvel rigSi, calke wig-
nis saxiT sazogadoebisaTvis droulad ga-
ecno qarTvelTa religiuri cxovrebis gan-
vlili gza warmarTobidan moyolebuli XIX
saukunis CaTvliT, Semdeg ki daewera saqar-
Tvelos istoria (romlis ZiriTadi monaxa-
zi ukve gakeTebulic hqonda). “gulmxurva-
le patriots saqarTvelos politikur-
ekonomikuri istoriis dasawerad didZali
masala Seugrovebia, romlis damuSaveba da
gamoqveyneba bedmuxTalma kacma veRar SeZ-
lo. mix. TamaraSvils Tavisi naSromebis IV
tomSi ganzraxuli hqonda eCvenebina sruli
suraTi saqarTvelos mRelvare istoriisa
XVI saukunidan mokidebuli XVIII saukunis
dasasrulamde” (b. giorgaZe).
marTlac, SesaSuri energiisa da Sro-
mismoyvareobis wyalobiT, 1908 wlisaTvis
TamaraSvils sastambod ukve gamzadebuli
hqonda 720 gverdiani wigni “qarTuli ekle-
sia dasabamidan dRemde”, romelic 1910
wels daibeWda romSi frangul enaze. wigni
scildeba qarTveli eris religiuri cxov-
rebis CarCoebs, igi Cveni qveynis mTliani
istoriaa uZvelesi droidan XIX saukunis
bolomde. avtoris mier keTilsindisierad,
miudgomlad moxmobil dokumentebSi mkiT-
xveli uTuod ipovis saintereso cnobebs
qarTvelTa cxovrebis TiTqmis yvela mxare-
ze: qarTuli samefoebi, mefeebi, qveynis po-
litikuri aRmavloba da daqveiTeba, rjuli
da eklesiebis mSenebloba, xelovneba, mxat-
vroba, mwerloba, swavla-ganaTleba, xelos-
-
33
noba, gamudmebuli omebi, qveynis dauZlu-
reba, danawileba, bolos ruseTTan SeerTe-
ba... sxvagvarad rom vTqvaT, wigni ara mxo-
lod obieqturad acnobda ganaTlebul
msoflios saqarTvelos Tavgadasavals da-
sabamidan meoce saukunemde, aramed igi am-
xelda Cveni qveynis aSkara Tu faruli
mtrebis mzakvrul politikasac. am wignis
mniSvnelobas kidev ufro aZlierebs Tan-
darTuli 104 portreti, qarTul ZeglTa
reproduqciebi, ori geografiuli ruka da
mravali gamouqveynebeli dokumenti.
evropis samecniero wreebi didi mowo-
nebiT Sexvdnen TamaraSvilis am axali wig-
nis gamocemas, daibeWda 50-ze meti recen-
zia-gamoxmaureba sxvadasxva Jurnal-ga-
zeTSi frangul, inglisur, espanur, ita-
liur, germanul, polonur da sxva enebze.
wigns umaRlesi Sefaseba misces romis papma
da kardinalebma, mianiWes vatikanis speci-
aluri premia...
usazRvro iyo qarTveli inteligenci-
is sixaruli da kmayofileba — yvela er-
Txmad aRiarebda mix. TamaraSvilis fasdau-
debeli naRvawis mniSvnelobas eris istori-
isaTvis; zepiri Tu werilobiTi saxiT gul-
wrfel madlobas uxdidnen wignis avtors:
“wakiTxulma aRtacebaSi momiyvana Tavisi
mecnieruli naSenobiT, sagulisxmo masala-
faqtebiT da kargis franguli eniT. gulax-
dilad mogaxsenebT, rom eg Tqveni kapita-
luri naSromi Zvirfasi ganZia. Cvensa da ev-
ropis literaturaSi am saganze jer magis
msgavsi araferi dawerila. wignis avtors
-
34
etyoba didi erudicia, Sromis didi unari.
b-no mixeil, WeSmaritad vaSa Tqvens mxneo-
bas, mecadineobas da samSoblos siyvaruls!
me aRtacebaSi movyavar Tqvens aseT ara Ta-
namedrove qarTvelobas, aramed namdvil
evropul unarsa da energias. gisurvebT gu-
liT dRegrZelobas da mravalJamier si-
cocxles Cveni bedSavi qveynis sakeTildRe-
od. Tu Tanamedrove qarTveli sazogadoeba
ver Seignebs Tqvens aseT Rvawls, momavali
Taoba mainc Rirseulad daafasebs mas da
ukvdavhyofs Tqvens SaravandediT mosil
saxels. amaSi Rrmad var darwmunebuli” (si-
mon qvariani); “am wignis gamocemiT mix. Ta-
maraSvilma evropaSi qarTvelebs didi Zeg-
li daudga” (z. WiWinaZe).
am wignis mniSvnelobaze SeiZleba mar-
Tlac dausruleblad ifiqro da isaubro.
i g i u n d a w a i k i T x o s y v e l a q a r -
T v e l m a , g a n s a k u T r e b i T , a x a l g a z -
r d o b a m !
“qarTuli eklesiis istoria” yuradRe-
bas iqcevs Tavisi ucnauri Tavgadasavli-
Tac — man TiTqmis mTlianad gaiziara pat-
ronis bedi: jer iyo da 1908 wels ukve dasa-
beWdad gamzadebuli wigni avtoris usax-
srobis gamo droulad ver moxvda stambaSi.
cota xnis Semdeg am saWiroebisaTvis keTi-
li adamianebis SemweobiT mainc gamoiZebna
Tanxis mxolod nawili da 1910 wels romSi
kidec daibeWda wigni frangul enaze, Tum-
ca igi ramdenime xans isev finansebis gamo
yadaRadadebuli ver axerxebda stambidan
“Tavis daRwevas”. rogorc iqna, 1911 wlis
-
35
gazafxulze, RvTis wyalobiT, wigni gaTavi-
suflda “tyveobidan” — miiRo gavrcelebis
nebarTva, ixila mzis sinaTle da... umal aa-
laparaka mTeli evropa (ramdenime calma
samSobloSic CamoaRwia).
magram. . . sul m a l e d a o b l d a , ise ma-
le, rom verc ki moaswro srulad ganecada
zeobis periodi da patronis sicocxleSive
ametyvelebuliyo mSobliur enaze. . .
gadioda wlebi. TiTo-orola specia-
listis garda es unikaluri frangulenova-
ni wigni qarTveli mkiTxvelisaTvis TiT-
qmis ucnobi da miuwvdomeli iyo. idga
CrdilSi da kvlavac eloda axal keTilis-
myoflebs, eloda axal sicocxles samSob-
loSi. da ai, TamaraSvilis neStis gadmosve-
nebis Semdeg ganaTlebul inteligenciaSi
daibada (gaCnda) survili wignis qarTulad
Targmanisa. am ideis erT-erTi iniciatori
isev batoni r e z o T a b u k a S v i l i gax-
ldaT. marTlac, xangrZlivi Sromatevadi
muSaobis Sedegad mTargmnel-gamomcemel-
Ta erT-erTma SemoqmedebiTma jgufma 1995
wels sazogadoebas warudgina gamomcemlo-
ba “kandelis” grifiT dastambuli “qarTu-
li eklesiis istoriis” qarTuli versia.
aRsrulda avtoris sanukvari ocneba, aR-
srulda saSviliSvilo saqme!
didia gangebis Zala! gana erTnairi
araa wignisa da avtoris bedi: Tavdapirveli
siZneleebi (metwilad yofiTi), mere orives
saqveynod aRiareba, Semdeg _ samSobloSi
aTeuli wlebis manZilze TiTqmis miviwyeba,
-
36
bolos _ k v l a v a x a l i s i c o c x l e d a
a x a l i a R i a r e b a .
diax, ase ucnaurad warimarTa am unika-
luri wignis bedi, magram, sabednierod dRes
igi (da misi avtori) Cveni qveynis istoriog-
rafiis ganuyofel nawiladaa qceuli.
* * *
. . . fiqriT TanamedroveobaSic gadmoi-
nacvleb da erTxel kidev rwmundebi, rom
istoria meordeba, Tumca sxva formiT, sxva
TvisobriobiT: Tu wina saukuneebSi gareSe
mterTa aSkara agresia aferxebda qveynis
winsvlas, rasac, Tavis mxriv, garkveulwi-
lad emateboda qveynis SinaaSliloba, dRe-
sac — kosmosisa da kompiuter-internetis
epoqaSi — arcTu iSviaTad, ucxouris wabaZ-
viT, qarTvelTa cnobierebaSi xdeba saku-
Tari _ erovnuli zne-Cveulebebis gadafa-
seba, Cveni winaprebis mier Seqmnili sulie-
ri memkvidreobis miviwyeba, eris moWirna-
xule SvilTa keTili saqmeebisa Tu Rvawlis
erTgvari miCqmalva... samagierod, erTmaneTs
dapirispirebuli sazogadoebis nawils, “WeS-
mariti qarTvelis” saxeliT rom gamodis,
mxolod sakuTari Tavi axsovs; jer kidev
mZlavrobs Cveni yofierebis TiTqmis yvela
sferoSi saerTo saqmisadmi gulgrili damo-
kidebuleba, upasuxismgebloba... Tumca, sa-
bednierod, aseT pirobebSic ki Tanamedrove
sazogadoebis jansaRi nawilis cxovreba-saq-
mianoba, warsulis saukeTeso tradiciebi...
-
37
mainc imediT gvavsebs da ukeTesi momavlis
rwmenas gviZlierebs.
. . . ucnauri da usazRvroa fiqri. Sendau-
neburad mainc Segaxsenebs Tavs da Tavadve
gkarnaxobs axal-axal epizodebs, faqtebsa
Tu movlenebs. amjerad mec am mdgomareoba-
Si Camayena — umal momagona TamaraSvilis
axlobelTa wre: sulieri Wirisufalni, si-
xarulisa Tu mwuxarebis Tanamoziareni, er-
Tguli qomagni, misi saqmianobis piruTvne-
li Semfasebelni da naRvawis gulwrfeli
damfasebelni... am keTilismyofelTa saTa-
veSi damsaxurebulad dganan ivane gvarama-
Ze da petre xarisWiraSvili — saxelgan-
Tqmuli moZRvrebi da sasiqadulo eriska-
cebi. swored am sulieri mamebis gverdiT
Camoyalibda TamaraSvili rogorc pirovne-
ba da rogorc mecnier-mkvlevari. am mxriv,
gansakuTrebiT didia iv. gvaramaZis Rvawli.
mixeilisaTvis is mxolod misabaZi mRvdeli
da maswavlebeli rodi gaxldaT, “vinme mes-
xi” ucxoeTSi gadaxvewili kacis sulieri
STagonebac iyo. moZRvris Segoneba-darige-
bani sicocxlis bolomde asazrdoebda da
amxnevebda madlier Segirds. Tu ufro daw-
vrilebiT gaecnobiT iv. gvaramaZisa da mix.
TamaraSvilis urTierTobas, romelic WeS-
maritad aris ori saukeTeso adamianis,
amagdari eriskacebis sulieri kavSiris la-
mazi da sanimuSo istoria, Tavadac irwmu-
nebT, rom ufalma iv. gvaramaZe imiTac gamo-
arCia, rom misma keTilma Teslma mSobliu-
-
38
ri qveynis sasargeblod uxvi nayofi gamoi-
Ro TamaraSvilis mecnieruli memkvidreo-
bis saxiT.
. . . TamaraSvilis axlobelTa Soris gansa-
kuTrebuli adgili uWiravT agreTve qar-
Tvel kaTolike zubalaSvilebs. cnobilia,
rom 1800-1920-ian wlebSi zubalaSvilebis
erTi Stos warmomadgenlebi — ivane gior-
gis Ze zubalaSvilis STamomavlebi _ iyvnen
ara mxolod saqveynod aRiarebuli msxvili
vaWar-mrewvelebi, saqarTveloSi pirveli
samrewvelo saqmianobis damwyebni; patiosa-
ni, Sromismoyvare _ evropuli stilis ko-
mersantebi, aramed Rirseuli eriskacebi,
usazRvro qvelmoqmedni da samagaliTo me-
cenatebi (ufro vrclad ixileT Cvens wig-
nSi “zubalaSvilebi erovnuli mrewvelobi-
sa da mecenatobis saTaveebTan,” Tb., 2011).
sasiqadulo mamuliSvilebi erTgulad
iRvwodnen mSobliuri qveynis winsvla-gan-
viTarebisaTvis, gverdiT edgnen erovnul-
ganmaTavisuflebeli moZraobis mesveu-
rebs, zrunavdnen xalxis keTildReobaze;
mtkivneulad ganicdidnen imasac, rom uc-
xoel dampyrobTa waqezebiT gaTamamebuli
“vai mecnierebi” aSkarad ayalbebdnen saqar-
Tvelos mravalsaukunovan istorias da
araswor cnobebs avrcelebdnen qarTvelTa
religiuri cxovrebis Sesaxebac. ganaTle-
bul zubalaSvilebs saSur saqmed miaCndaT,
ucxour wyaroebze dayrdnobiT aRdgenili-
yo Cveni qveynis WeSmariti istoria, riTac
-
39
sakadrisi pasuxi gaecemoda cru mecnierebs.
swored amitomac Sexvdnen isini didi sixa-
ruliT mix. TamaraSvilis gadawyvetilebas —
evropaSi mieRo umaRlesi ganaTleba, iqve
gulmodgined daeZebna, Seeswavla da Taname-
mamuleTaTvis xelmisawvdomi gaexada saqar-
Tvelos istoriasTan dakavSirebuli aqamde
ucnobi, metad faseuli masalebi.
k o n s t a n t i n e z u b a l a S v i l i s ojax-
ma imTaviTve siamovnebiT ikisra mixeilis
finansuri uzrunvelyofa sazRvargareT
cxovreba-saqmianobisaTvis. pirvel rigSi,
dauniSnes garkveuli raodenobis Tanxa yo-
velwliuri subsidiis saxiT (rasac Rebu-
lobda sicocxlis bolomde). garda amisa,
isini xSirad exmarebodnen sxva aucilebeli
saWiroebis SemTxvevaSic. am mxriv mainc
gansakuTrebulia s t e f a n e z u b a l a S v i -
l i s amagi (stefanes “SesawiraviT” daibeW-
da wignebi: “istoria kaTolikobisa qar-
TvelTa Soris” (1902), “pasuxad somxis mwer-
lebs” (1904).
SeniSvna: dasanania, rom Tanamedrove sa-
mecniero literaturasa Tu presaSi aqa-iq gaiJ-
Rera informaciam, TiTqos stefane zubalaSvi-
lis gardacvalebis Semdeg mix. TamaraSvilis
daxmarebaze “danarCenma zubalaSvilebma Tavi
Seikaves”; sabuTad ZiriTadad iSvelieben we-
rils, romelic 1907 wels mix. TamaraSvilma ga-
ugzavna imxanad parizSi myof akaki wereTels.
werilSi mixeili sTxovs akakis, visi saSualebi-
Tac ki SeiZleboda miewvdina xma Zmebi zubalaS-
vilebisaTvis, rom maTi ojaxisagan daniSnuli
yovelwliuri stipendia (subsidia) ar Semiwyvi-
tono.
-
40
saarqivo masalebiT irkveva, rom 1905-1907
wlebSi ruseTsa da amierkavkasiaSi Seqmnili
rTuli politikuri viTarebis gamo Zmebi petre
da iakob zubalaSvilebi gaixiznen evropaSi da
erTxans fizikurad veRar axerxebdnen TamaraS-
vilisaTvis subsidiis gagzavnas. magram maT co-
ta xnis Semdeg, 1909 wlidan, ganuaxles mixeils
weliwadnaxevris ganmavlobaSi Sewyvetili dax-
mareba (ramac gamotovebul TanxasTan erTad
Seadgina 2 aTasi franki) da gadaugzavnes
romSi. swored am Tanxam gaabedvina TamaraS-
vils, daewyo “qarTuli eklesiis istoriis” beW-
dva. aqve sagangebod unda SevniSnoT, rom am wig-
nis stambidan gamosaxsnelad Zmebma zubalaSvi-
lebma damatebiT kvlav gaiRes Tanxis nawili.
mix. TamaraSvils mTeli cxovrebis man-
Zilze amxnevebda zubalaSvilebis yurad-
Reba, amitomac madlierebiT acxadebda:
“Cvens movaleobad migvaCnia gauwyoT, rom
saqarTveloSi yoveli keTili saqmis wamow-
yebas mxars uWerdnen zubalaSvilebi... Zme-
bi zubalaSvilebi umagaliTo didsulovne-
biT aRvsilni mxsnelebad evlinebian yovel
RvTismosav saqmes, raTa nugeSi scen Tavian-
Ti qveynis bedkrulT”.
TamaraSvilisa da zubalaSvilebis ur-
TierToba iyo gulwrfeli, axlobluri,
saqmiani, iseTi, WeSmarit qristianebs rom
SeeferebodaT. orive mxare uangarod emsa-
xureboda erT saerTo kerps — samSoblos.
. . . TanamedroveTagan mixeil TamaraSvils
sanimuSo megobroba gauwia cnobilma mwe-
ralma da sazogado moRvawem zaqaria WiWi-
naZem. igi gaxldaT TamaraSvilis niWisa da
-
41
Sroma-saqmianobis piruTvneli Semfasebe-
li, qomagi da meoxi; xarobda misi warmate-
biT da wuxda miseuli satkivariTac. mixei-
li misTvis iyo ara mxolod TvalsaCino
mecnieri, aramed kacTmoyvareobiT Semkuli
pirovnebac. zaqariasa da mixeilis axlo me-
gobroba, romelic amoizarda mSobliuri
qveynis, qarTuli kulturis, mecnierebis
msaxurebis saerTo miznidan, bolomde dar-
Ca urTierTsiyvaruliTa da pativiscemiT
gajerebuli.
zaqaria WiWinaZe xSirad exmianeboda ev-
ropis didi qveynebis wignTsacavebSi momu-
Save Tanamemamules, amxnevebda da madlobas
uxdida misi SemarTeba-SeupovrobisTvis,
qarTvelTaTvis gaweuli esoden nayofieri
SromisaTvis. saWiroebis SemTxvevaSi sagu-
lisxmo informaciebsac awvdida qarTuli
sinamdvilidan (Tavis mxriv, misgan Rebu-
lobda ucxour wyaroebSi gabneul bibli-
ografiuli xasiaTis cnobebs...); exmareboda
cxovrebiseuli sirTuleebis daZlevaSi,
Tavdauzogavad zrunavda misi wignebis ga-
mocemaze da a.S. garda amisa, zaqaria gansa-
kuTrebiT cdilobda, CvenSic droulad
gamxdariyo cnobili farTo sazogadoebi-
saTvis TamaraSvilis mecnieruli kvlevis
Sedegebi. amitomac iyo, rom qarTul presa-
Si sistematurad aqveynebda calkeul sta-
tiebs TamaraSvilis mier evropaSi moZiebu-
li axal-axali masalebis Sesaxeb, mkiTxvels
acnobda am ucxouri wyaroebis mniSvnelo-
bas qarTuli istoriografiisaTvis; 1912
wels ki pirvelma uZRvna specialuri mo-
-
42
nografia udrood gardacvlili megobris
xsovnas. wignSi “samSoblo qveynis moRva-
weebi. mixeil petres Ze TamaraSvili” av-
tori udidesi madlierebis grZnobiT saub-
robs mixeil TamaraSvilis cxovrebis Sesa-
xeb, misi SesaniSnavi wignebis mniSvnelobaze
da im sulier tkivilze, rac gamoiwvia sasi-
qadulo mamuliSvilis daRupvam.
zaqaria WiWinaZe, rogorc Tavisi qvey-
nis politikuri situaciebisa da sazogado-
ebrivi cxovrebis saerTo realuri suraTis
kargad mcnobi, Tvlida, rom TamarSvilis
SemoqmedebiTi naRvawis safuZvlian Secno-
basa da misi fasdaudebeli mniSvnelobis
gaazrebas sWirdeboda Taobebi da dro:
“m. TamaraSvilis dafaseba dRes Cven ar Seg-
viZlian, amis gadaxda momavalSi SeeZleba
mxolod qarTvel ganaTlebul sazogadoe-
bas, romelic Seignebs TamaraSvilis saqar-
Tvelos istoriisaTvis daufasebel Sromis
mniSvnelobas. saWiroa, WeSmaritad saWi-
roa, rom aseTi istoriuli wignebi Cvens
enazed xSirad ibeWdebodes.”
. . . mix. TamaraSvilis Tanamedrove keTi-
lismyofelTa Soris madlierebiT unda mo-
vixsenioT kornolato kurcio _ vinme uc-
xoeli, romlis vinaoba qarTvelTaTvis jer
kidev ucnobia (ver moxerxda misi STamomav-
lebis moZiebac).
italiuri saarqivo masalebiT mxolod
is gairkva, rom 1911 wels CivitavekiaSi dak-
rZaluli TamaraSvilis saflavis adgilSi
-
43
aucilebeli safasuri, sakmaod soliduri
Tanxa, 70 wlis vadiT gadauxdia kornolato
kurcios. aqve SevniSnavT, rom, saxelmwifo
kanonmdeblobidan gamomdinare, kurcios
wyalobiT TamaraSvilis neSti daculi iqne-
boda mxolod 1981 wlamde. amis Semdeg, Tu-
ki Cveni Tanamemamulis saflavs axali me-
patrone ar gamouCndeboda da ar gadaixdi-
da Sesabamis Tanxas, saflavis adgili ofi-
cialurad gasxvisdeboda da masSi gansvene-
buli neStic daikargeboda.
marTalia, ar viciT, vin iyo kurcio,
icnobda Tu ara mix. TamaraSvils, magram am
SemTxvevaSi CvenTvis gansakuTrebiT dasa-
fasebelia am ucxoelis amagi, vali da misa-
baZi keTilSobileba. swored man Seicno da
gulwrfelad Seafasa mixeil TamaraSvilis
Tavganwirva, misi adamianuri Rirseba da ma-
Rali suliereba... swored is aRmoCnda imxa-
nad qarTvelTagan “dautirebeli” amagdari
Svilis axlo Wirisufali, romelmac Svidi
aTeuli wlis ganmavlobaSi SeunarCuna si-
cocxle ucxo qveyanaSi STenil neSts, raTa
isev keTili adamianebis wyalobiT (sabo-
loo dakargvamde ori wliT adre) samuda-
mod dahbruneboda mSobliur miwas.
. . . axlac nel-nela imarcvleba fiqrTa
krialosani, gonebaSi kvlavac cocxldeba
da erTmaneTs cvlis TamaraSvilis mraval-
ricxovani nacnob-megobari. isinic elode-
bian saintereso epizodebis gaxmovanebas,
magram, samwuxarod, amjerad cal-calke ve-
-
44
Rar SevCerdebiT yvela maTganze, mxolod
zogadi gaxsenebiT davkmayofildebiT.
mix. TamarSvili, viTarca saqveyno saq-
mis uangaro msaxuri, romelmac “samSoblos
Seswira ara Tu Sroma, aramed zneobrivi da
qonebrivi ZalRonec” (al. xaxanaSvili),
Tavisi saqmianobiT, cxovrebiseuli mrwam-
siTa da interesebiT bunebrivad iyo dakav-
Sirebuli progresulad moazrovne qar-
Tvel inteligenciasTan; maT Soris iyvnen
mecnierebi, mxatvruli sityvis Semoqmedni,
sxva sazogado moRvaweni, agreTve misi naR-
vawis WeSmariti qomagni_damfasebelni:
dimitri baqraZe (pirvelma dauloca Se-
moqmedebiTi gza saqarTvelos istoriiT
dainteresebul axalgazrdas), aleqsandre
xaxanaSvili (pirvelma warudgina specia-
luri weriliT qarTvel sazogadoebas mixe-
il TamaraSvili, rogorc niWieri mkvleva-
ri da mecnieri, moupova pirveli sajaro
aRiareba), Tedo saxokia, aleqsandre caga-
reli, akaki wereTeli, iakob gogebaSvili,
petre mirianaSvili, simon qvariani, an-
ton furcelaZe, zurab avaliSvili, mixa-
ko wereTeli, nikoloz RoRoberiZe, aleq-
sandre yifSiZe, aleqsandre sarajiSvili,
iakob nikolaZe da mravali sxva.
mixeil TamaraSvili gaxldaT ucxoeT-
Si qarTvelTa keTili maspinZeli: zogs sa-
istorio wyaroebis moZieba-dazustebaSi
exmareboda, zogsac _ yofiTi problemebis
mogvarebaSi: “romSi misi bina qarTvelTa
namdvil Sesakrebsa da saTaTbiro salons
warmoadgenda... visac mniSvnelovani ram
-
45
dasWirdeboda evropaSi, rCevasa da daxma-
rebas pirvel rigSi TamaraSvils sTxovda
da igic didis gulmodginebiT asrulebda
yovelgvar davalebas” (S. lomsaZe); gansa-
kuTrebiT mzrunvelobda evropaSi saswav-
leblad wasul qarTvel axalgazrdobas
(bevrs finansuradac Seeweoda xolme), Ti-
Teul maTgans malimal Seaxsenebda TavianT
mamuliSvilur vals, Sromis siyvaruls da
Tan ganumartavda: “valdebuleba mudam sia-
movnebaze maRla unda iyos dayenebuli...
RvTis ZaliT Cveni erTaderTi batoni da
mbrZanebeli mxolod saqarTvelo unda
iyos, da kacic imas qvia, vinc saqarTvelos
nebasurvilze ivlis da ara Tavis nebasur-
vilzeda”.
* * *
aseTi gaxlavT Cveneuli TvaliT dana-
xuli mix. TamaraSvili _ sulierad amaRle-
buli da bunebiTi TvisebebiT RvTismosavi,
sanimuSo kaTolike moZRvari, samSoblosa
da mecnierebis msaxurebas TavSewiruli; ke-
TilSobili, Tavmdabali pirovneba; gulis-
xmieri megobari. ioli rodi iyo misi cxov-
rebis gza: mudmivi ekonomiuri xelmokleo-
ba (magram saocrad guluxvi saqveyno saqmi-
saTvis), zogjer daumsaxurebeli gulis-
tkena axlobelTagan; yoveldRiuri yofiTi
problemebis gamo sakvlevaZiebo muSaobaSi
xelisSeSlac da misT., magram RvTisagan mo-
madlebulma mtkice nebisyofam, miznisaken
dauokebelma swrafvam SeaZlebina XIX sau-
kuneSi qarTvelTagan pirvels moexila ev-
-
46
ropis didi qalaqebis wignsacavebi da axali
saintereso furclebi Caewera qarTul ma-
tianeSi, ucxoeTis didi qveynebis istori-
ografiisTvis miewodebina ucnobi masalebi
qarTvelTa mravalsaukunovani arsebobis
istoriidan ...
rogorc wesi, xSirad xdeba, rom pirov-
nebas sicocxleSi zogjer ver Tu ar xeda-
ven mTlianobaSi. albaT, sxva mizezTa gar-
da, dro-Jamsac ucdian mavanis Rvawlisa
Tu, saerTod, saqmianobis Sesafaseblad,
gardacvalebis Semdeg ki TiTqos axlad aR-
moaCenen mas ...
sabednierod, TamaraSvili qarTvelma
ganaTlebulma sazogadoebam sicocxleSive
aRiara gamoCenil mecniermkvlevrad, qar-
Tuli presa 1890- iani wlebidan moyolebu-
li 1920—ian wlebamde sistematurad aqvey-
nebda rogorc mixeilis naSromebs, ise maT-
Tan dakavSirebul sxvaTa publikaciebs. ma-
Sin aravin uyurebda sxva TvaliT, rom igi
iyo sasuliero piri, isic kaTolike. piri-
qiT, im periodis mowinave inteligencia di-
dad afasebda qarTvel kaTolikeTa _ WeS-
mariti eriskacebis Rvawls mSobeli qveyni-
sa da xalxis sakeTildReod, arasodes Seu-
taniaT eWvi maTs mamuliSvilobaSi, qarTve-
lobaSi; aravin aigivebda aRmsareblobasa
da erovnulobas...
magram dadga axali periodi saqarTve-
los istoriaSi. sabWoTa xelisuflebam sa-
zogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi
daamkvidra Tavisi wesebi da kanonebi; rac
mTavaria, yvelaferi Zveli daviwyebas unda
-
47
miscemoda da CaTvliliyo dromoWmulad
“axlis” fonze ...
pirvel rigSi daiwyo brZola religiis
winaaRmdeg, sastikad uswordebodnen sasu-
liero pirebs, mniSvneloba ar hqonda, igi
marTlmadidebeli mRvdeli iyo, Tu kaTo-
like. am process male mohyva 1937 weli da,
vin icis, ramdeni didebuli qarTveli _
cnobili mecnieri Tu sxva sferos muSaki _
Seewira am wlebs... am dros gansakuTrebiT
saSiS pirovnebebad da qveynis moRalatee-
bad iTvlebodnen ucxoeTSi ganaTlebamiRe-
buli Tu iq moRvawe qarTvelebi, romleb-
sac aekrZalaT samSobloSi dabruneba (amis
gamo qarTveli inteligenciis saukeTeso
nawili emigrantebad iqca da mimoifanta
sazRvargareTis qveynebSi).
sabWouri cenzura winandelze ufro
mkacri gamodga, moqmedebda winaswar daka-
nonebuli CarCoebiT. ase iyo mecniereba-
Sic. albaT, arsebuli viTarebis gaTvalis-
winebiT mavani da mavani Tavsac aaridebda
Cveni WeSmariti istoriis zogierTi fur-
clis gaxsenebas, miT umetes, veRar gabedav-
da sasuliero piris naSromebis aSkarad win
wamowevas...
amitom gasakviric ar aris, rom XX sau-
kunis 70-ian wlebamde (sabWoTa epoqaSi) mi-
xeil TamaraSvilis saxeli sazogadoebis
farTo wrisaTvis, miT ufro axalgazrdo-
bisaTvis naklebad iyo cnobili. am garemoe-
bas uTuod isic Seuwyobda xels, rom mixe-
il TamaraSvilis pirveli da meore wigni
(dabeWdili XX saukunis dasawyisSi) bibli-
-
48
ografiul iSviaTobas warmoadgenda, mesame
ki qarTulad arc iyo Targmnili.
miuxedavad aseTi mkacri politikisa,
ganaTlebuli sazogadoebis mcire nawili,
romelsac kargad moexseneboda mixeil Tama-
raSvilisa da misi msgavsi eriskacebis udi-
desi damsaxureba mSobeli qveynis winaSe, ma-
Ti naSromebis mniSvneloba-Rirebuleba,
frTxilad mainc exeboda istoriis fur-
clebs da cdilobda maTs gamomzeurebas.
Tumca, SeiZleba iTqvas, aseTi iSviaTi mcde-
loba mxolod “zRvaSi wveTi” Tu iqneboda
mix. TamaraSvilis pirovnebisa da misi Rvaw-
lis jerovani dafaseba-aRiarebisaTvis.
. . . aseT viTarebaSi gadioda dro, wlebi
erTmaneTs cvlida, magram Turme ufali
arc maSin iviwyebda Tavis rCeuls da kidec
miuZRvna uxvi saCuqari — ucxoeTSi miusaf-
rad STenils mouvlina axali Wirisufali,
mzrunveli patroni rezo TabukaSvilis
saxiT. amieridan am ori WeSmariti qarTve-
lis saxelebi ise mWidrod daukavSirda er-
TmaneTs, rom mix. TamaraSvilze fiqrisas
SeuZlebelia umal ar mogagondes rezo Ta-
bukaSvili, romlis cxovreba da uangaro
msaxureba qarTuli kulturis istoriaSi
mudam darCeba saintereso da sanimuSo
furclebad. . .
marTlac fasdaudebelia r. TabukaSvi-
lis Rvawli mix. TamaraSvilis neStis ita-
liidan samSobloSi gadmosvenebasTan da-
kavSirebiT. SeuZlebelia auRelveblad wai-
-
49
kiTxo da mSralad aRiqva am movlenis amsax-
veli uamravi masala. am mxriv gansakuTrebiT
STambeWdavia batoni rezos dokumenturi
filmi “kvali naTeli”, romelic uSualo
gulwrfelobiT warmoaCens am ori didi pi-
rovnebis marTlac naTel kvals da aseTad
aRibeWdeba TiToeuli Cvenganis sulSic.
mix. TamaraSvilis samSobloSi dabru-
neba baton rezos sanukvar ocnebad yofila
qceuli, magram, rogorc irkveva, am keTil-
Sobiluri misiis aRsrulebas dasWirda
warmoudgeneli Sroma, Zalisxmeva, gambeda-
oba da riski... saocrad xifaTiani da uamra-
vi dabrkolebiT aRsavse iyo TiToeuli misi
nabiji TamaraSvilisaken mimaval gzaze ko-
munisturi reJimis zeobis periodSi, gasu-
li saukunis 60-70-ian wlebSi.
da mainc ukan ar ixevda b-ni rezo; moT-
minebiT, rudunebiT miiwevda win da swamda,
rom mizans aucileblad miaRwevda. aki Ta-
vadac xSirad ambobda Turme, RmerTi mexma-
reba am saqmeSio. swored am SemarTebam, siy-
varulma aqcia 1978 wlis Semodgoma metad
baraqiani, uxvi, naTeli sxivebiTa da madli-
erebiT “daxunZluli” mix. TamaraSvilisaT-
vis. . . gana RvTiswyaloba ar iyo isic, rom
1978 wlis seqtemberSi mix. TamaraSvilis
saflavis gaxsna CivitavekiaSi daemTxva misi
dabadebis 120 wlisTavs.
r. TabukaSvilis pirovnuli portre-
tis naTelsayofad gvinda davimowmoT Ta-
maraSvilTan dakavSirebuli erTi sainte-
reso mogonebac: “rezo TabukaSvilma ita-
liaSi sakmao winaaRmdegobaTa daZlevis
-
50
Semdeg maSindel komunistur xelisufle-
basTan SeuTanxmeblad saidumlod Camoas-
vena samSobloSi didi qarTvelis neSti, ase-
ve saidumlod ramdenime kvira inaxavda
neSts xelovnebis muzeumSi, raTa daecva
avismqmnelebisgan. radgan aravin wyvetda
mixeil TamaraSvilis dakrZalvis sakiTxs,
b-ni rezo iZulebuli gaxda, sazogadoebi-
saTvis televiziiT emcno neStis Camosvene-
bis ambavi. swored bedis dacinvaa. samSob-
los Sewiruls samSobloSi dakrZalvis ne-
basac ar aZlevdnen!
baton rezos m. TamaraSvilis neStis Ca-
mosvenebasTan dakavSirebiT Tbilisis sa-
zogadoebam Sexvedra mouwyo. roca igi sce-
naze gamoCnda, me fexze wamovdeqi, xalxic
amyva da mquxare taSi dascxo. netav vis wa-
moudgnen fexze, an vis ukravdnen taSs? ba-
ton mixeils, Tu baton rezos? uTuod ori-
ves erTad!
mix. TamaraSvilis neStis gadmosveneba
samSobloSi erT-erTi naTeli epizodia re-
vaz TabukaSvilis cxovrebisa” (`gamoCenil
adamianTa cxovrebis epizodebis sakiTxa-
vni ymawvilTaTvis~, 16, Tb., 2008, gv. 132-133).
madlierebiT unda aRiniSnos, rom ase-
Ti naTeli epizodebi sxvac bevria r. Tabu-
kaSvilis moRvaweobaSi (saqmianobaSi). ami-
tomac igi, rogorc mSobeli qveynis didi
(gulwrfeli) Wirisufali, mzrunveli pat-
roni, uangaro qomagi, qveynis movla-pat-
ronobis didi tradiciis gamgrZelebeli
samarTlianadaa aRiarebuli i l i a W a v W a -
v a Z i s , m i x e i l T a m a r a S v i l i s , i v . j a -
-
51
v a x i S v i l i s , e q v T i m e T a y a i S v i l i s ...
Rirseul memkvidred (j. Rvinjilia). isic
simboluria, rom es ori amagdari Svili er-
TmaneTis gverdiT ganisvenebs mweralTa da
sazogado moRvaweTa didubis panTeonSi.
. . . 1978 wlidan istoriografiaSi namdvi-
li Semobruneba daiwyo TamaraSvilTan
mimarTebiT. im periodis presa CvenSi Seda-
rebiT Tavisuflad laparakobda m. TamaraS-
vilis mecnieruli memkvidreobisa da Rvaw-
lis Sesaxeb. neStis dakrZalvis dRes far-
To sazogadoebas zogadad acnobdnen Tama-
raSvils _ Cveni warsulis erTgul meisto-
ries. SeiZleba iTqvas, rom es iyo saxelova-
ni Tanamemamulis gaxsenebis pirveli cda
sabWoTa sinamdvileSi... da mainc, TamaraS-
vilis piradi werilebi, istoriuli doku-
mentebi, gasuli saukunis perioduli presa
Tu sxva saxis saarqivo masalebi mouTmen-
lad elodnen axal gulSematkivars, pi-
ruTvnel mematianes, romelic XX saukunis
80-iani wlebis saqarTvelos gaacnobda Ta-
maraSvilis cxovreba-saqmianobis ufro
srulyofil istorias...
sabednierod, es keTili misia ikisra
cnobilma istorikosma SoTa lomsaZem da
sabolood 1984 wels saxelovani Tanamema-
mule qarTvel mkiTxvels ufro axlos
gaacno SesaniSnavi monografiiT “mixeil
TamaraSvili da qarTveli kaTolikeni”. es
samecniero naSromi, romelic dawerilia
mravlferovan dokumentur wyaroebze day-
-
52
rdnobiTa da XIX saukunisdroindeli sam-
xreT-saqarTvelos socialur-politikuri
da religiuri viTarebis gaTvaliswinebiT,
iZleva uamrav informacias ara mxolod Ta-
maraSvilis, aramed maSindeli qarTveli in-
teligenciis Sesaxebac; ikiTxeba interesiT
da sasiamovnod. Tamamad SeiZleba iTqvas,
rom am wignma namdvilad gaacocxla Tama-
raSvili dRevandeli mkiTxvelisaTvis da
kvlavac miuCina damsaxurebuli adgili
qarTul istoriografiaSi: “TamaraSvilis
memkvidreoba sabolood Sevida qarTuli
istoriografiis oqros fondSi. . . TamaraS-
vili im mcirericxovan mkvlevarTa Soris
dgas, romelTa Semoqmedebam Seunelebeli
brZolisa da gautexeli nebisyofis cec-
xlSi gamoiara da momaval Taobebs did mem-
kvidreobasTan erTad simarTlis Tqmisa da
maRali zneobis Tvisebebic uanderZa. misi
Zala upirveles yovlisa mis simarTlesa da
sulis siwmindeSi mdgomareobda. am Zalam
moiyvana igi Cvenamde Seurcxveneli, pirna-
Teli da xelxvaviani” (S. lomsaZe).
... dasasrul, Tuki mTlianobaSi gaviaz-
rebT zemoTqmuls da erTxel kidev gavac-
nobierebT Cveni qveynis warsulsa da aw-
myos, albaT, eWvi aRar Segvepareba imaSic,
rom TamaraSvili da misi msgavsi mamuliSvi-
lebi, romelTac saerTo erovnul saqmeze
zrunva upirveles movaleobad miaCndaT,
uflis rCeulebi iyvnen, movlenilni sagan-
gebo daniSnulebiT, keTili misiiT.
-
53
. . . ase nel-nela Caifurcla gonebaSi mix.
TamaraSvilis cxovrebis wigni. fiqriT er-
Txel kidev gadavikiTxe misi naSromebi da
usazRvrod madlieri vemSvidobebi am sama-
galiTo mkvlevarsa da gamorCeul pirovne-
bas im imediT, rom drodadro kvlavac Se-
vexmiano gonebrivi sazrdosa da sulieri
simSvidis mosapoveblad.
seqtemberi, 2011 w.
-
54
mxatvari giorgi laSqareiSvili
gamomcemloba `universali~
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 222 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: [email protected]