globaluri geografia xi...5 i. sesavali xi klassi `globaluri geografiis~ seswavlit mtavrdeba...

maia bliaZegia Wanturia

daviT kereseliZe

globaluri geografia XI

maswavleblis wigni

m. bliaZe

g. Wanturia

d. kereseliZe

globaluri geografia 11

maswavleblis wigni

pirveli gamocema, 2012

redaqtori: diana yasumaSvili

damkabadonebeli: TinaTin berberaSvili

ISBN 978-9941-15-616-8

saxelmZRvanelo © maia bliaZe, gia Wanturia, daviT kereseliZe

yvela ufleba daculia

Sps `bakur sulakauris gamomcemloba~

misamarTi: daviT aRmaSeneblis 150, Tbilisi 0112

tel.: 291 09 54, 291 11 65

el-fosta: [email protected]

www.sulakauri.ge

Maia Bliadze

Gia Chanturia

David Kereselidze

Geography 11

Teacher’s book

© Bakur Sulakauri Publishing, 2012

Tbilisi, Georgia

3

Sinaarsi

I. Sesavali ---------------------------------------------------------------------------------5

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi ---------------------------------------------7

III. erovnuli saswavlo gegma ------------------------------------------------------------8

IV. saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan --------------- 12

V. meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis -------------------------------- 14

VI. komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze ------------------- 36

VII. sanimuSo gakveTilebis scenarebi ------------------------------------------------- 38

VIII. moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi ---------------------------- 59

IX. Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi-----------------------------------------------99

X. rekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi --------------------- 106

XI. damatebiTi masala ------------------------------------------------------------------- 118

XII. damatebiTi literatura ---------------------------------------------------------- 126

5

I. Sesavali

XI klasSi `globaluri geografiis~ SeswavliT mTavrdeba geografiis Esavaldebulo

Seswavla zogadsaganmanaTleblo skolaSi.

globaluri geografia msoflioSi sakmaod cnobili da swrafad ganviTarebadi mimar-

Tulebaa, romelic zogadsakacobrio procesebisa da movlenebis sivrcesa da droSi

gamovlinebebs Seiswavlis.

`globaluri geografiis~ saxelmZRvanelos mizania ganaTlebuli da saTanado unar-

CvevebiT aRWurvili Taobis aRzrda, romelsac eqneba liberalur-demokratiul Rire-

bebulebebze damyarebuli maRali samoqalaqo cnobiereba, SeeZleba Teoriuli codnis

yoveldRiur cxovrebasTan misadageba, eqneba sakuTari pozicia, SeZlebs mis dacvas,

gansxvavebuli azris mosmenasa da pativiscemas.

saxelmZRvanelos safuZveli globaluri msoflmxedvelobrivi konceptualuri mid-

gomaa da globalizaciis procesis, msofliosa da kacobriobis umTavresi globaluri

problemebis sivrciT-droiT WrilSi danaxvas iTvaliswinebs, rac Tavis mxriv xels Seuw-

yobs garemomcvel realobaSi mimdinare movlenebisa da procesebis gagebas, bunebrivi da

socialuri procesebis Seswavlisas sistemuri midgomebis unar-Cvevebis ganviTarebas.

saxelmZRvaneloSi moswavleebi gaecnobian da ESeiswavlian msoflioSi mimdinare glo-

balizaciis procesis arssa da gamovlenis formebs, arsebul umniSvnelovanes globalur

problemebs da maT geografiul Taviseburebebs. gaecnobian da gaaanalizeben globa-

lizaciis dadebiT da uaryofiT mxareebs, TiToeuli globaluri problemis arss, misi

gadaWris alternatiul midgomebsa da gadawyvetis SesaZlo gzebs.

saxelmZRvanelo upirvelesad uzrunvelyofs codnis gadacemas, ganmtkicebas, Sefase-

basa da integracias, moswavleTa sivrciT-droiTi, analitikuri da sistemuri azrovnebis

ganviTarebas, zogadi da specifikuri unar-Cvevebis formirebas. igi xels uwyobs moswav-

leebSi geografiuli, ekologiuri da ekonomikuri azrovnebis Camoyalibebas, politi-

kuri kulturis formirebas, bunebasa da sazogadoebas Soris harmoniuli urTierTobis

saWiroebis gacnobierebasa da, Sesabamisad, ekologiuri kulturis Camoyalibebas.

`globaluri geografiis” saxelmZRvanelo mocavs 5 nawils da 39 Temas. saxelmZRvelos

Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) SesabamisobaSia erovnuli saswavlo gegmiT (sagnobrivi

programa) gaTvaliswinebul misaRwev SedegebTan da indikatorebTan.

saxelmZRvaneloSi warmodgenil teqsts Tan erTvis mravalferovani kartografiuli

masala (rukebi, naxazebi, cxrilebi, sqemebi, diagramebi), ilustraciebi (fotosuraTebi,

aerofoto da kosmosuri suraTebi) da Tematuri masala (es sainteresoa, magaliTebi).

TiToeul Temas Sedegebisa da indikatorebis gaTvaliswinebiT axlavs savarjiSoebi,

davalebebi da sxva aqtivobebi, romelTa nawili sruldeba klasSi (gakveTilze), nawili

ki gamiznulia saSinao davalebisaTvis.

amrigad, warmodgenil saxelmZRvanelos didi SemecnebiTi, zneobrivi da AaRmzr-

delobiTi mniSvneloba aqvs. igi mimarTulia xeli Seuwyos iseTi amocanebis gadawyvetas,

rogorebicaa:

● globalizaciis procesisa da Tanamedroveobis globaluri problemebis Sesaxeb

sistemuri codnis miReba, rac gansakTrebiT mniSvnelovania, raTa moswavlem gaac-

nobieros da aRiqvas msoflioSi da planetaze mcxovreb adamianTa Tanasazogadoeba,

6

rogorc erTiani. Aaseve gaacnobieros bunebisa da sazogadoebis erTianoba;

● globaluri azrovnebis formireba;

● SemecnebiTi interesis gaRviveba iseTi zogadsakacobrio problemebis mimarT,

rogoriebcaa erovnebaTSorisi, politikuri, kulturuli, zneobrivi da sxva saxis

urTierTobebi.

● moswavleTa aRWurva specifikuri da zogadi unar-CvevebiT, rac xels Seuwyobs maT

damoukideblad moipovon geografiuli xasiaTis informacia, sworad gansazRvron

globalizaciis procesSi saqarTvelos adgili msoflioSi, globaluri problemebis

gamovlinebis specifika sxvadasxva regionsa da qveyanaSi.

saxelmZRvanelo daexmareba moswavleebs Seiswavlon globaluri procesebis sivrciT-

droiTi aspeqtebi, gaanalizon globaluri problemebis gadaWraSi lokalur, regionul

da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba,

gamoikvlion socialur-ekonomikuri, bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globaluri

problemebi da imsjelon maTi gadaWris gzebze.

vimedovnebT, rom warmodgenili saxelmZRvanelo iqneba codnisa da unar-Cvevebis

SesaZeni saukeTeso saSualeba, aseve igi umTavres rols Seasrulebs moswavleTa qcevis

modelis formirebaSi, rac xels Seuwyobs moswavles, sworad gansazRvros Tavisi adgili

socialur, bunebriv, kulturul da erovnul struqturebSi.

7

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebi

erovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis Camoyali-

bebisaTvis.

amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs,

aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lur

da demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis,

sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.

saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma

unda SeZlos:

a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismge-

blobis gaazreba:

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynis

saxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi da misces mas sasikeTo

gadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba;

b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva:

mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemos

adamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo;

g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciis

mopoveba, damuSaveba da analizi:

dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsiis infor-

macia, misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards undaE SeeZlos

ara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxis

mixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miR-

wevebis efeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulieri

moRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad;

d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba:

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSi

damoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevebi;

e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze:

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebic

miscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri,

inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad;

v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis gan-

mavlobaSi da maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac:

saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebis

ganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTari

SesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazoga-

doebriv cxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba;

mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobis

Sesaxeb.

z) komunikacia individebsa da jgufebTan:

saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaros

zogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgufuri

muSaobis Cvevebi; maT Soris, imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris;

T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe:

dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis funq-

cionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da

urTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSaos mozards adamianis uflebebis dacvisa da

pirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis Sesa-

narCuneblad. mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriuli

codnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba.

8

III. erovnuli saswavlo gegma

globaluri geografia

XI klasi

wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT

wlis bolos misaRwevi Sedegebi da indikatorebi

geo. XI mimarTulebebi

dro da sivrce garemo da ekonomika garemo da socialuri sistemebi

geo.XI.1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTi aspeqtebis daxasiaTeba.

geo.XI.2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasi-aTis globaluri probleme-bis analizi. geo.XI.3. moswavles SeuZlia bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globalur proble-mebze msjeloba.

geo.XI.4. moswavles SeuZ-lia politikuri xasiaTis globalur problemebze msjeloba. geo.XI.5. moswavles SeuZlia globalizaciis procesis socialur-kulturul as-peqtebze msjeloba.geo.XI.6. moswavles SeuZlia gaacnobieros globaluri problemebis gadaWraSi loka-lur, regionul da saerTaSo-riso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba.

geo.XI.1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTi aspeqtebis daxasi-

aTeba.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:

● asxvavebs terminebs `globalizacia~ da `glosalizacia~;

● aanalizebs globalizaciis indeqsis gazomvis meTods (kof-is (KOF) indeqsi, aT kerneis (AT

Kearney) indikatorebi) da msjelobs TiToeuli kriteriumis (politikuri globalizacia,

ekonomikuri globalizacia, socialuri globalizacia, personaluri kontaqtebi, infor-

maciuli kavSirebi, kulturuli siaxlove) sivrcobriv ganawilebaze;

● msjelobs globalizaciis indeqsebis gamoTvlis meTodebis srulyofilebasa da praqtikuli

gamoyenebis SesaZleblobaze;

● aanalizebs transportisa da komunikaciis ganviTarebis rols qveynebis sivrce-droiT daax-

loebaSi;

● adgens misTvis aqtualuri problemebis sivrce-droiT Taviseburebebs; gansazRvravs cnebas

`globaluri~ da SeimuSavebs kriteriumebs am problemisadmi statusis misaniWeblad;

● gamoTqvams varauds globalur problemebs Soris mizez-Sedegobriv kavSirebze da adgens

Sesabamis sqemas;

● SeimuSavebs globaluri problemebis CamonaTvals da adarebs arsebuls; aanalizebs prob-

lemebis warmoSobisa da transformaciis (warmoqmna, gamZafreba, mogvareba, Canacvleba)

mizezebs;

● globaluri problemebis nusxidan gamoarCevs saqarTvelosaTvis yvelaze aqtualur prob-

lemebs; gansazRvravs maT transformacias sivrcesa da droSi; adgens problemis mimdinare-

obis amsaxvel sqemas.

9

mimarTuleba: garemo da ekonomika

geo.XI.2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis ana-

lizi.


● aanalizebs finansuri nakadebis masStabebs Tanamedrove msoflioSi; msjelobs saerTaSo-

riso finansuri organizaciebisa da transnacionaluri korporaciebis moqmedebis masStabe-

bze;

● msjelobs saerTaSoriso donorebisa da organizaciebis mier gamoyofil daxmarebebsa da

sesxebze;

● gamoTqvams mosazrebas, ra socialuri da ekonomikuri sargeblis motana SeuZlia SeiaraRe-

baze dazogil xarjebs;

● amyarebs logikur kavSirebs socialur-ekonomikuri xasiaTis globalur problemebs Soris

(mag., saerTaSoriso SromiTi migracia da fuladi gzavnilebi (remitransebi)) da msjelobs

maT masStabebze;

● rukebis da sxva wyaroebis safuZvelze aanalizebs qveynebs Soris sursaTis da nedleulis

uTanabro ganawilebas; gamoTqvams varauds problemis lokalur, regionul da globalur

doneebze gadaWris SesaZlo gzebze;

● ecnoba aTaswleulis ganviTarebis miznebs), irCevs erT-erTs da axasiaTebs problemis aq-

tualobas; ecnoba gaeros programebs, romlebic maTi gadaWriskenaa mimarTuli;

● irCevs ganviTarebis sxvadasxva safexurze mdgom qveynebs; adarebs, ramdenad mZafrad war-

moCindeba TiToeulSi globaluri socialur-ekonomikuri problemebi da ramdenad gansx-

vavdeba problemebze reagirebis gzebi;

● aanalizebs CamorCenilobis parametrebis daZlevisaken mimarTul RonisZiebebs da adgens

msoflios regionebis prognozul (momavlis) `socialur-ekonomikuri ganviTarebis~ rukas.

geo.XI.3. moswavles SeuZlia bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globalur problemebze

msjeloba.


● aanalizebs adamianis saqmianobis Sedegad warmoqmnil garemosdacviT globalur prob-

lemebs istoriuli warsulidan dRemde; gamoTqvams varauds maTi SesaZlo ganviTarebis Ses-

axeb;

● sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebiT aanalizebs atmosferos, hidrosferos,

maT Soris msoflio okeanes, pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs;

● irCevs romelime komponentis aTvisebasTan dakavSirebul globalur problemas, msjelobs

mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs sasurveli formiT gamoxatavs;

● ilustraciebis da sxva wyaroebis gamoyenebiT amyarebs kavSirebs globalur geoekologiur

problemebsa da ekonomikis im dargebs Soris, romlebic am problemebis maprovocirebelia;

iyenebs Tematur rukebs da adgens geoekologiuri problemebis gamovlinebis mentalur ru-

kas;

● monawileobs debatebSi Temaze: `warmoebis gafarToeba da ekologiuri balansis SenarCu-

neba~;

● jgufuri muSaobisas irCevs romelime globalur geoekologiur poroblemas, gamoyofs misi

mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs;

Sedegebs gamoxatavs misTvis sasurveli formiT (grafiki, diagrama da sxva);

● wlis manZilze sxvadasxva wyarodan (samecniero literatura, perioduli gamocemebi, sain-

formacio saSualebebi), agrovebs informacias bunebrivi da teqnogenuri katastrofebis

Sesaxeb; ganaTavsebs maT rukaze da drois qronologiur xazze; Sedegebs aanalizebs da war-

moadgens Tanaklaselebis winaSe.

10

mimarTuleba: garemo da socialuri sistemebi

geo.XI.4. moswavles SeuZlia politikuri xasiaTis globalur problemebze msjeloba.


● aanalizebs politikuri xasiaTis globaluri problemebis warmoSobas, ganviTarebas da

sivrcobriv Taviseburebebs. gamoxatavs sakuTar damokidebulebas aRniSnuli sakiTxisadmi;

● mopovebuli informaciis safuZvelze (statistikuri monacemebi, masmedia) aanalizebs

msoflios qveynebis samxedro-politikur potencials da gamoTqvams mosazrebas, Tu ra

wvlili SeiZleba Seitanos TiToeulma moqalaqem da qveyanam msoflioSi mSvidobisa da ga-

niaraRebis saqmeSi;

● irCevs da ecnoba (sainformacio saSualebebidan) erT-erTi qveynis mier gadadgmul konkre-

tul nabijebs ganiaraRebis da mSvidobis SenarCunebis saqmeSi da SeimuSavebs movlenebis gan-

viTarebis SesaZlo prognozs (sqema, scenari);

● adgens mizez-Sedegobriv kavSirebs omebis, eTnokonfliqtebisa da terorizmis warmoSobas,

gamovlinebis formebsa da sivrcobriv Taviseburebebs Soris;

● moiZiebs informaciasa da informaciis safuZvelze ecnoba msoflio mniSvnelobis teroris-

tul organizaciebs da maTi moqmedebis arealebs;

● mopovebuli informaciis safuZvelze msofliosa da saqarTveloSi arsebuli eTnokon-

fliqtebis da gaxmaurebuli teraqtebis Sesaxeb; adgens “cxeli wertilebis” rukas.

geo.XI.5. moswavles SeuZlia globalizaciis procesis socialur-kulturul aspeqtebze

msjeloba.


• ecnoba kulturuli difuziis sxvadasxva gamovlinebebs msoflioSi da msjelobs ”global-

uri kulturis” maxasiaTeblebze: musika, televizia, sporti, turizmi;

• msjelobs Tanamedrove samyaroSi urbanuli landSaftebis homogenizaciaze;

• msjelobs kulturis globalur difuziasa da aspeqtebze – ena, turizmi, samzareulo, media,

globaluri brendebi (mag., makdonaldsi, koka-kola) da ukavSirebs adgilobrivi kulturis

rolis dakninebas;

• ecnoba antiglobalistebis ideebs da msjelobs Temaze ”globalizacia nacionalizmis wi-

naaRmdeg”;

• msjelobs globalizaciis dadebiT da uaryofiT faqtorebze.

geo. XI 6. moswavles SeuZlia gaacnobieros globaluri problemebis gadaWraSi lokalur, re-

gionul da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba.


● msjelobs mosaxleobis (ojaxis, Temis, qveynis, regionis da msoflios) cxovrebis wesis,

garemosdacviTi cnobierebis, ganaTlebisa da adgilobrivi kanonmdeblobis mizez-Sedego-

briv kavSirebze; gamoxatavs sakuTar damokidebulebas maTi mniSvnelobis Sesaxeb mdgradi

ganviTarebisaTvis;

● moiZiebs informacias da aanalizebs saerTaSoriso organizaciebis daniSnulebis sakiTxs

globalur problemebTan mimarTebaSi, akeTebs daskvnebs maT mier globalur problemebze

reagirebasa da mogvarebasTan dakavSirebiT;

● ecnoba globalur problemebTan dakavSirebul saqarTvelos mier xelmoweril konvenciebsa

da valdebulebebs; adgens kiTxvars da atarebs sociologiur gamokiTxvas aRniSnul pro-

cesSi sazogadoebisa da individebis informirebulobisa da am procesSi CarTulobis Seswav-

lis mizniT;

● moiZiebs informacias saqarTveloSi an romelime sxva qveyanaSi globalur problemebTan

dakavSirebul Sesrulebuli an Seusrulebeli konvenciisa an valdebulebis Sesaxeb;

● ecnoba saerTaSoriso ekologiur TariRebs da klasTan erTad irCevs maTTvis sainteresos.

da amzadeben Sesabamis RonisZiebebs (Ria gakveTili, gamofena, konferencia da sxva);

11

● msjelobs, Tu ra rols asrulebs saerTaSoriso Zalisxmeva globaluri problemebis mogva-

rebaSi da ramdenad mniSvnelovania es kacobriobis mdgradi ganviTarebis perspeqtivisaTvis.

Sedegebs warmoadgens sasurveli formiT.

programis Sinaarsi

savaldebulo Sinaarsobriv sakiTxTa CamonaTvali XI klasisaTvis

(qvemoT warmodgenili sakiTxebi Seadgens am klasisaTvis gankuTvnili mTliani Sinaarsis 60%-s)

Sesavali

1. globalizacia

2. globalizaciis indeqsi

3. globaluri problebebi da maTi warmoSobis mizezebi

4. globalur problemaTa urTierTkavSiri

5. kacobrioba da mdgradi ganviTarebis perspeqtiva

6. saqarTvelo da globalur problemebTan dakavSirebuli konvenciebi

politikuri xasiaTis globaluri problemebi

7. warmoSobis mizezebi

8. omebi

9. msoflio mniSvnelobis konfliqtebi

10. terorizmi

11. teroristuli organizaciebi

12. politikuri xasiaTis problemebis gadaWris gzebi (mSvidobisTvis brZola da ganaiaraReba)

socialur-ekonomikuri xasiaTis problemebi da maxasiaTeblebi

13. globaluri problemebi da saerTaSoriso organizaciebi

14. globaluri socialur-ekonomikuri problemebi

15. finansuri nakadebi

16. globalur-demografiuli problemebi

17. SromiTi migracia da fuladi gzavnilebi

18. sursaTis problema, bunebrivi resursebis uTanabro ganawileba

19. cxovrebis done da xarisxi

20. globalur-socialuri da eTnokulturuli problemebi

21. kulturuli imperializmi da kulturuli difuzia

22. antiglobaluri moZraoba

23. ganviTarebuli da ganviTarebadi qveynebis globaluri socialur-ekonomikuri problemebi

24. socialur-ekonomikuri xasiaTis problemaTa gadaWris gzebi

25. saerTaSoriso ekologiuri TariRebi

26. aTaswleulis ganviTarebis miznebi

bunebrivi da anTropogenuri problemebi

27. bunebrivi garemo da masTan dakavSirebuli problemebi

28. garemos aTvisebis problemebi: atmosfero, hidrosfero, pedosfero

29. msoflio okeane da misi problebebi

30. globaluri geoekologiuri problemebi – kritikuli regionebi

31. teqnikuri progresi da globaluri problemebis warmoSoba

32. globaluri xasiaTis bunebrivi da anTropogenuri problemebis gadaWris gzebi

33. mTian teritoriebTan dakavSirebuli problemebi

34. sanapiro zolis aTvisebisa da dacvis problemebi

12

IV saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul

saswavlo gegmasTan

Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka

standartis Sesabamisi Sedegebi

Tavisa daTemis dasaxeleba

mosw

avl

es S

euZl

ia g

lo

bal

iza-

cii

s pr

oc

eseb

is s

ivr

ce-

dr

oiT

i as

peqt

ebis

dax

asia

Teb

a.

mo

swav

les

Seu

Zlia

so

cia

lu

r-

eko

nomi

kur

i xa

siaT

is g

lo

bal

ur

i pr

obl

emeb

is a

nal

izi.

mosw

avl

es S

euZl

ia

bu

nebr

ivi

da

anT

ro

pog

enu

li

xasi

aTis

gl

oba

-l

ur

pr

obl

emeb

ze

msj

elo

ba.

mosw

avl

es S

euZl

ia p

ol

itik

ur

i xa

siaT

is g

lo

bal

ur

pr

obl

emeb

ze

msj

elo

ba.

mosw

avl

es S

euZl

ia

gl

oba

liz

aci-

is p

ro

ces

is s

oc

ial

ur

-ku

lt

ur

ul

as

peqt

ebz

e ms

jel

oba

.

mosw

avl

es S

euZl

ia

gaa

cno

bi-

ero

s g

lo

bal

ur

i pr

obl

emeb

is

gad

aWr

aSi

lo

kal

ur

, reg

ionu

l d

a sa

erT

aSo

ris

o d

one

ebz

e Se

muSa

ve-

bul

i ko

or

din

ireb

ul

i po

lit

ikis

au

cil

ebl

oba

.

1 2 3 4 5 6

I Tavi – globalizacia da globaluri problemebi 1. ra aris globalizacia (2 sT.)

2. globalizaciis indeqsi (1 sT.)

3. antiglobalizmi (1sT.)

4. ra aris globaluri problemebi? (1sT.)

5. globalur problemaTa urTierTka-vSiri (1 sT.)

6. globaluri problemebi da saerTa-Soriso organizaciebi (2 sT.)

II Tavi – msoflios politikuri ruka da globaluri problemebi 7. Tanamedrove msoflios politikuri ruka (1 sT.)

8. mSvidoba da ganiaraReba (2 sT.)

9. konfliqtebis geografia (1.sT.)

10. terorizmis geografia (1.sT.)

11. msoflios lideri qveynebi da glo-baluri samyaro (8 sT.)

III Tavi – msoflio mosaxleoba da glo-baluri socialuri problemebi 12. msoflio mosaxleobis dinamika (1 sT.)

13. demografiuli optimumi da demo-grafiuli politika (1 sT.)

14. urbanizacia – XX saukunis fenomeni (2 sT.)

13

1 2 3 4 5 6

15. eTnomozaika da globaluri eTni-kuri krizisi (2 sT.)

16. kulturis globalizacia (2 sT.)

17. janmrTelobis problema (1 sT.)

18. SromiTi migracia da fuladi gzav-nilebi (2 sT.)

IV Tavi – msoflios meurneoba da glo-baluri problemebi 19. ekonomikuri globalizacia (2 sT.)

20. msoflio finansuri nakadebi da centrebi (2 sT.)

21. cxovrebis done da xarisxi (1 sT.)

22. mdidrebi da Raribebi da CamorCeni-lobis problema (1 sT.)

23. sasursaTo problema (2 sT.)

24. energetikuli problema (3 sT.)

25. resursuli problema (2 sT.)

V Tavi – globaluri ekologiuri problemebi 26. ekologiuri problema – zogadi mi-moxilva (2 sT.)

27. atmosferos ekologia (1 sT.)

28. msoflio okeanis problemebi (1 sT.)

29. sanapiro zolis aTvisebisa da dac-vis problemebi (1 sT.)

30. mtknari wylis problema (1 sT.)

31. pedosferos ekologia (2 sT.)

32. stiqiuri katastrofebi (2 sT.)

33. teqnogenuri katastrofebi (1 sT.)

34. msoflios kritikuli ekoregionebi (1 sT.)

35. msoflios biologiuri da land-Safturi mravalferovneba (1 sT.)

36. msoflios daculi teritoriebi (1 sT.)

37. msoflios kulturuli da bunebri-vi memkvidreobis geografia (1 sT.)

38. garemosdacviTi organizaciebi (1 sT.)

39. ekologiuri alternativa – mdgra-di ganviTareba (1 sT.)

14

V. meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis

saswavlo masalis wardgenis fazebis

axsna-ganmarteba

rogor davgegmoT gakveTili?sanam gakveTilis dagegmvaze muSaobas daiwyebT, moZebneT standartSi is Sedegebi da indika-

torebi, romelzec gadis mocemuli Tema, konkretuli gakveTili (ix. miznebis ruka) da dausviT

sakuTar Tavs 2 SekiTxva:

1. rogor mivaRwio sasurvel Sedegs?

2. rogor gavigo, miRweulia Tu ara igi?

mizanigakveTilis dagegmvisas, upirveles yovlisa, unda ganisazRvros gakveTilis mizani, romelic

Tavis mxriv, gansazRvravs Sedegs – e.i. maswavlebelma winaswar unda Camoayalibos, ras unda miaR-

wion misma moswavleebma am gakveTilze (gakveTilis konkretuli da perspeqtiuli miznebi).

gakveTilis gegmaSi TvalnaTliv unda Candes:

* gakveTilis konkretuli miznebi;

* gakveTilis perspeqtiuli miznebi;

* ras veliT moswavleebisgan?

* ra codnasa da unar-Cvevebs SeiZenen isini am gakveTilze?

amocanebimiznebis misaRwevad saWiroa garkveuli amocanebis dasaxva. kerZod:

1. gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebis gansazRvra;

2. samuSaos Sesrulebis etapebi (dawyeba, damTavreba);

3. miRebuli codnisa da unar-Cvevebis demonstrirebis forma;

4. Sefasebis kriteriumebi.

aucilebeli pirobebi da resursebimiznebis misaRwevad winaswar unda ganisazRvros, arian Tu ara moswavleebi mzad dagegmili

aqtivobebis Casatareblad. maswavlebelma winaswar unda gaTvalos, ra dro da resursebi sWirdeba

mas gegmis warmatebiT ganxorcielebisaTvis (saxelmZRvanelo, sxvadasxva samecniero Tu Semec-

nebiTi xasiaTis literatura, samuSao sqemebi, TvalsaCinoebebi, suraTebi, diagramebi, grafikebi,

ilustraciebi da sxv.) e. i. unda ganisazRvros:

* gakveTilisTvis saWiro masala;

* Teoriuli da praqtikuli samuSaos ganxorcielebis etapebi.

gakveTilis aRweramaswavlebelma dawvrilebiT unda aRweros gakveTilis msvleloba, misi calkeuli etapebi,

gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebi (Tu rogor axerxebs maswavlebeli gakveTilis miznebis

ganxorcielebas da ZiriTadad ra aris misTvis yvelaze mniSvnelovani am gakveTilis msvlelobisas).

gakveTilis msvleloba.gegmis es nawili gulisxmobs gakveTilis detalur aRweras:

sasurvelia maswavlebelma ise aRweros gakveTilis msvleloba, rom kolegam, Tu mas amis sur-

vili aqvs, SeZlos SemoTavazebuli sagakveTilo modeliT sargebloba.

gegmaSi sasurvelia 3 mniSvnelovani fazis dawvrilebiTi aRwera:

1. Sesavali – gamowveva anu provocirebis etapi;

2. mTavari aqtivoba – ZiriTadi nawili, romelic Sinaarsis realizebas, sakiTxis arsSi wvdomas

emsaxureba;

3. daskvniTi nawili – gaazrebis etapi, romlis drosac unda moxdes gakveTilis msvlelobisas

ganxiluli Temebis analizi da sinTezi, Sejereba da Sejameba da miRebuli codnis ganmtkiceba.

15

aucilebelia, maswavlebelma winaswar gagegmos, Tu ra dro dasWirdeba gakveTilis TiToeul

fazas (gakveTilis droSi ganawileba).

ganvixiloT TiToeuli etapi cal-calke:

SesavaligakveTilis Sesavali nawili, saWiroebis SemTxvevaSi, SeiZleba daiwyos wina gakveTilze ganxi-

luli Temis SexsenebiT (frontaluri kiTxvebiT), am etapze moswavlem unda aRidginos sakiTxTan

dakavSirebuli informacia, ganvlili masala, romelic TavisTavad xels Seuwyobs moswavlis axali

TemisTvis Semzadebas. mTavaria, winaswar gqondeT gansazRvruli:

* rogor gaacnoT moswavleebs gakveTilis miznebi da amocanebi.

* rogor SeZloT moswavleTa yuradRebis koncentrireba, mobilizeba da motivacia.

* rogor daukavSiroT gakveTilis miznebi moswavleTa interess.

ZiriTadi nawili (Sinaarsis realizeba)

am etapis amocanaa, erTi mxriv, `gamowvevis~ etapze gaRvivebuli interesisa da impulsebis

SenarCuneba; meore mxriv – moswavleTa aqtivobis xelSewyoba (diskusiaSi monawileoba, kriti-

kuli analizi, TvalsazrisTa Sepirispireba da Sejereba, alternatiuli gzebis Zieba). am etapze

mniSvnelovania:

* gakveTilis mTavari Temis gansazRvra;

* sagakveTilo procesis sainteresod warmarTvisTvis saWiro xerxebisa da meTodebis Ser-

Ceva;

* moswavleebma SeZlon miRebuli codnis saWiroebisa da mniSvnelobis gacnobiereba.

daskvniTi nawili (refleqsia, gaazreba)

gakveTilis am nawilSi SeiZleba gamoikveTos ramdenime arsebiTi faqtori: gakveTilis am etapze

xdeba moswavleTa mier miRebuli codnisa da informaciis gaazreba da dasabuTeba; sakiTxisadmi

sakuTari damokidebulebis Camoyalibeba. Tvalsazrisisa Tu informaciis interpretacia (saku-

Tari sityvebiT gadmocema).

moswavle yvelaze ukeT imas imaxsovrebs, rasac misTvis nacnob konteqstSi iTvisebs da sa-

kuTari sityvebiT gadmoscems da asabuTebs. aRqma maSin aris safuZvliani, rodesac informacia

konteqstualur sqemaSi Tavsdeba.

am fazis meore amocanaa moswavleTa Soris azrTa jansaRi gacvla-gamocvla. refleqsiis dros

diskusiaSi Cabma ara marto diskusiis monawileebs, aramed pasiur msmenelebsac aZlevs saSualebas

gaigon, ifiqron da amis safuZvelze CamouyalibdeT, SeeqmnaT sakuTari azri da damokidebuleba

ganxiluli sakiTxis irgvliv. garda amisa, es aris cvlilebebisa da rekonceptualizaciis safexuri

swavlis procesSi. am stadiaze xdeba axal-axali informaciis integraciis mravalgvar saSuale-

baTa gacnoba, es ukanaskneli ufro moqnil konstruqciebs migvaaxloebs, romlebic moswavleebma

momavalSi SesaZloa ufro praqtikulad da mizanmimarTulad gamoiyenon.

garda amisa, gakveTilis daskvniT, anu refleqsiis etapze unda ganisazRvros:

* Sejamebis ra xerxs mimarTavT gakveTilis bolos?

* rogor ganaxorcielebT ukukavSirs moswavleebTan?

saSinao davalebagakveTilis bolos maswavlebeli davalebas aZlevs moswavleebs: Sin kidev erTxel gaixsenon,

ra gaakeTes am gakveTilze, yuradRebiT gaecnon (waikiTxon) saxelmZRvaneloSi mocemul infor-

macias (teqsti, wyaro) da Seasrulon `saSinao davaleba~.

16

gakveTilis dagegmva

(zogadi principebi)

efeqtiani gakveTili rom davgegmoT, aucilebelia, Cveni saswavlo strategia mocemul klasSi

moswavleTa swavlis stils SevuTavsoT. maswavleblis saswavlo stretegiaSi igulisxmeba dasaxuli

miznis Sesabamisad aqtivobebis (operaciebis) momzadebis ostatoba. swavlis stili moswavleebs

erTmaneTisagan ganasxvavebs. is axasiaTebs, ra pirobebSi grZnobs TiToeuli moswavle komfor-

tulad Tavs swavlis procesSi. klasSi 25 moswavlidan zogi pragmatistia (ukeT swavlobs dak-

virvebiT), zogi Teoretikosi (ukeT swavlobs azrovnebiT, fiqriT), zogi keTebisa da moqmedebis

procesSia aqtiuri, zogi warmodgenebisa da aRqmis gziT ukeT swavlobs. gakveTili efeqtiani rom

gamovides, yvela moswavlis swavlis stili, interesebi da SesaZleblobebi rac SeiZleba metad

unda gaviTvaliswinoT.

amisaTvis swavleba/swavlis ori midgoma SeupirispireT erTma neTs da naxeT, Tqveni swavlebis

stils am ori mdgomareobidan romeli arCe va ni ufro Seesabameba.

* codnis gacema * unaris, niWis, kritikuli azrovnebis ganviTareba

* akeTe ise, rogorc me * ifiqre, rogor gaakeTo

* me Tqven zemoT vdgavar * me TqvenTan erTad var

* gadavcem codnas * vaswavli azrovnebas da swavlas

* avtoritaruli * demokratiuli

* monologi * dialogi

* informaciuli, mTel * kvleva-ZiebiTi;klasTan erTdroulad wyvilebsa da jgufebSi

* biheviorizmi * konstruqtivizmi

* pasiuri, uintereso * aqtiuri, iniciativiani

* Warbobs maswavleblis * Tanabaria an Warbobs moswavlis

* tradiciuli * saswavlo miznisa Sesabamisad cvalebadi

* saxelmZRvanelo * saxelmZRvanelo da winaswar SerCeuli saswavlo masalebi

* pasuxis `sizustis~ * piradi aqtiurobis mixedviT mixedviT

mizani

devizi

mrwamsi

funqcia

swavlebis stili

urTierToba Cemsada moswavles Soris

swavlebis upiratesimeTodi

saswavlo Teoria

moswavleTa pozicia

maswavleblisa damoswavleebissaubris xangrZlivoba

saklaso dizaini

swavlebis sayrdeni

Sefaseba

maswavlebeli I midgoma II midgoma (tradiciuli) (aqtiuri)

axla gaarCieT, ra gansxvavebaa saswavlo Teoriebs – biheviorizmsa da kon stru qtivizms Soris.

biheviorizmi mkacr disciplinasTan, codnis gadacemasTan, saxelmZRvaneloSi mocemuli masalis

17

mTeli moculobiT aTvisebasa da savarji SoebiT SeZenili codnis ganmtkicebasTan asocirdeba.

is swavlebisa da damaxso vrebis Teoriaa.

konstruqtivizmi swavlisa da azrovnebis Teoriaa da miiCnevs, rom moswa vle aqtiurad swav-

lobs kvleva-Ziebisa da keTebis procesSi da TviTon aSenebs codnas. ̀ nawilebisgan konstruqciis

aSeneba~ piradi gamocdilebisa da sxve bTan urTierTobis safuZvelze xdeba.

axla is sasicocxlo, zogadi, praqtikuli unarebi CamoTvaleT, romlebic aucileblad unda

SesZinos skolam 21-e saukunis axalgazrdas:

– iazrovnos logikurad da kritikulad;

– Caswvdes mimarTebebs sagnebsa da movlenebs Soris;

– masalis damuSavebis, gagebis, analizisa da adekvaturi aRqmis safuZvelze gamoitanos daskvna

da miiRos gadawyvetileba;

– daZlios mavne Cvevebi. icxovros jansaRi wesiT.

– flobdes monacemTa Sedarebis, Segrovebisa da sxvadasxva saxiT warmodgenis xerxebs;

– hqondes TanamSromlobisa da Tanadgomis unari da a. S.

axla sqematurad ganvixiloT Tanamedrove gakveTilis struqtura da vawarmo oT meTodolo-

giuri gansja: rogor gadavideT swavlebidan swavlaze, maxsov ro bidan – azrovnebaze.

gakveTilis struqtura

msvlelobis mixedviT Sinaarsis mixedviT etapebi

* Sesavali * motivacia (ganwyobis Seqmna) * sakiTxis dasma/warmodgena

* aqtivobebi * siRrmiseuli wvdoma * sakiTxis ganviTareba/aTviseba– mTel klasTan– individualurad– wyvilSi– jgufSi

* analizi, Sejameba * gaazreba (refleqsia) * codnis gamoyeneba/integracia

rCevebi maswavlebels efeqtiani gakveTilis dasagegmavad

gakveTilze saswavlo procesis dasagegmavad maswavleblis upirvelesi amocana gakveTilis

miznis arsis gagebaa.

gakveTilis saswavlo miznebi gamoxatavs, ra codna da unarebi unda SeiZinon moswavleebma.

ra Sedegs unda miaRwion moswavleebma swavlis procesSi, gansazRvrulia erovnul saswavlo

gegmaSi – yvela saganSi/sagnobriv jgufSi klasebis mixedviT. Sedegis miRwevas adasturebs Sede-

gis qvemoT mocemuli indikatorebi. maswavleblis wignSi mocemuli Sinaarsisa da miznebis ruka

uCvenebs, romeli Sedegis misaRwevad aris saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi da romeli

indikatorebiT dasturdeba gakveTilis bolos Sedegis miRweva.

rodis aris gakveTilis mizani sworad SerCeuli? mizani sworad aris SerCeuli, Tu:

* gamomdinareobs sagnobrivi standartis misaRwevi Sedegebidan.

* qmnis safuZvels moswavleTa progresis SemowmebisTvis.

* exmareba maswavlebels TviTSefasebaSi.

* warmoadgens saswavlo savarjiSoebis CarCos.

yvelaferi zemoT aRniSnuli miiRweva, rodesac moswavleebi gakveTilze gaakeTeben imas, rasac

Txoulobs Sedegebis qvemoT CamoTvlili indikatorebi. Tu maT yuradRebiT CaikiTxavT, naxavT,

rom gakveTilis mizani klasikuri samkuTxedis saxiT SegiZliaT warmoidginoT:

codna

(aRweren, axsnian, CamoTvlian, gaigeben...)

unarebi

(Seadareben, Seqmnian, gaaana-

lizeben, gamoikvleven...)

ganwyoba-damokidebuleba

(Seafaseben, SearCeven, Secvlian...)

18

gakveTilis zogad mizanSi unda Candes, ra codna da unar-Cvevebi unda misceT moswavleebs,

specifikurSi ki – ra konkretuli amocanebi unda ganaviTaroT amisTvis. magaliTad, Tu miiCnevT,

rom saswavlo problema fiqrisa da azrovnebis procesSi unda gadawydes, Sesabamisi situaciuri

amocana an savarjiSo unda SearCioT. masalis vizualizaciisTvis rukebis, grafikebis, naxatebis

Seqmna dagWirdebaT, praqtikuli unar-Cvevebis formireba rogorc davalebebis SesrulebiT, ise

roluri TamaSebiTa da warmosaxviTi eqsperimentebiT SeiZleba. sakuTari ganwyoba-damokide-

bulebebis gamosaxatavad moswavles saubris, simReris, keTebis saSualebac unda misceT.

zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT, gakveTilis dagegmvis win maswavlebelma meTodologiuri

gansja unda awarmoos:

damatebiTi kiTxvebi gansjisTvis:

* ra movamzade gakveTilis dawyebis win swavlis ganwyobis Sesa qm-nelad? wignSi aris Sesabamisi aqtivoba, Tu me unda movZebno?

* aqtivobebis dagegmvisas gaviTvaliswino: rac vuTxari, momis-mina? Tu momismina, gaigo? Tu gaigo, miiRo? Tu miiRo, SeuZlia praqtikulad gamoiyenos? ganwyoba xom ar daikarga?

* aris saxelmZRvaneloSi masala, romelic ganapirobebs mzaobas:a) saxlSi kvlevis gasagrZeleblad?b) axal masalaze gadasasvlelad?Tu ar aris, me riT davexmarebi?

mTavari kiTxva gansjisTvis:

ras gaakeTebs bavSvi gakveTilze?

swavlobs swavlas?

aSenebs codnas?

kiTxvebi, romlebic daismis swavleba/swavlis axali midgomebiT gakveTilis dagegmvis win,

bevria da rTuli. am kiTxvebze pasuxis gacema skolaSi kolegebTan TanamSromlobiT, azrisa da

gamocdilebis gaziarebiT ukeT SeiZleba.

gakveTilis mizani gansazRvravs aqtivobebis Sinaarss. aqtivobebis SerCevisas, miznis misaR-

wevad winaswar unda moifiqroT:

* romeli/ramdeni aqtivobis Catareba dagWirdebaT da rogori TanmimdevrobiT.

* aris Tu ara sawyisi/Sesavali aqtivoba samotivacio, anu moemsaxureba Tu ara igi moswavleTa

dainteresebas swavlis procesSi CasarTavad da Seasrulebs Tu ara momdevno aqtivobebTan dama-

kavSirebel rols.

* aris Tu ara momdevno aqtivobebi moswavlis swavlaze orientirebuli, ganmaviTarebeli,

SemoqmedebiTi.

* iZleva Tu ara Semajamebeli aqtivoba saSualebas, gakveTilis bolos Semowmdes moswavleTa

progresi da Sefasdes gakveTilis xarisxi (ramdenad miaRwies moswavleebma da maswavleblebma

dasaxul miznebs).

aqtivobebis SerCevis paralelurad mniSvnelovania moswavleTa organizaciis formis dagegmva

da drois ganawileba. saswavlo miznis miRwevis maCvenebeli indikatorebi garkveulwilad migvaniS-

nebs, rogor vamuSaoT moswavleebi: mTel klasTan, individualurad, wyvilebsa Tu jgufebSi. rac

met SesabamisobaSi iqneba aqtivobis organizaciis forma moswavleTa SesaZleblobebTan da swavlis

stilTan, miT realurad SeamowmebT gakveTilze moswavleTa progress da gaanawilebT maT Ses-

asruleblad gankuTvnil dros. dro TiToeuli aqtivobisTvis winaswar igegmeba, Tumca swavlis

procesSic SesaZlebelia SeitanoT masSi cvlilebebi. gansakuTrebiT yuradRebamisaqcevia drois

ganawileba jgufuri muSaobisTvis, rodesac saWiroa samuSaos dagegmva, monacemebis organizeba

da warmodgena. unda gaiTvaliswinoT, rom swored jgufuri muSaobisas yalibdeba moswavleebSi

TanamSromlobis, piradi da gunduri pasuxismgeblobis, jansaRi konkurenciis, gadawyvetilebis

miRebis/dasabuTebis da sxva zogadi unar-Cvevebi. Tu samuSao kvleviTi an SemoqmedebiTia,

TiToeuli davalebis SesrulebisTvis gankuTvnili drois gaTvla (ar darCes zedmeti dro an ar

daakldes) faqtobrivad ganapirobebs miznis miRwevas.

gakveTilze swavlis procesis efeqtianad warmarTva SeuZlebelia saswavlo resursebis

gamoyenebis gareSe. gakveTilis mizani gvikarnaxebs, ra tipis resursiT mivaRwevT Sedegs ukeT:

adamianuri (sxva maswavlebeli, sazogadoebis wevri...), sainformacio (saxelmZRvaneloebi, statiebi,

samuSao furclebi...), vizualuri (plakatebi, sqemebi, fotoebi, modelebi...) Tu audiovizualuri

(kompiuteri, videokamera...). mza resursebze aranakleb efeqtiania resursebis Seqmna. resusis

moZieba-Seqmna SeiZleba klasSi, skolaSi, lokalur an globalur garemoSi, xolo Seqmnili resursis

srulyofa-ganviTareba – klasSi an gakveTilebis Semdeg skolaSi TanamSromlobiT, gamocdilebis

19

gaziarebiTa da efeqtianobis SemowmebiT. ra tipis resursis gamoyenebas/Seqmnas, moZiebas SevZlebT,

es gansazRvravs dasagegmavi praqtikuli savarjiSoebis CarCos.

yvela gakveTils sWirdeba Sefaseba.

Sefaseba aris monitoringisa da Semowmebis safuZvelze gamotanili daskvna, romelic aRnus-

xavs TiToeuli moswavlis warmatebasa da progress gakveTilis bolos (zogadad, swavlis garkveul

etapze).

Sefasebis axali sistema efuZneba monitoringisa da Semowmebis procesebs.

monitoringSi igulisxmeba TiToeuli moswavlis warmatebasa da progresze mudmivi Tvalyuris

devnebisa da faqtebis mogrovebis procesi.

monitoringi saWiroa imisTvis, rom maswavlebelma Seiswavlos TiToeuli moswavlis swavlis

stili, SesaZleblobebi, interesebi, saWiroebebi da Sesabamisad Seitanos cvlilebebi gakveTilis

dagegmvaSi. Zalze mniSvnelovania, gakveTilis msvlelobisas kerZo kontaqtebi awarmooT TiToeul

moswavlesTan da yuradReba gaunawiloT yovel maTgans.

Semowmeba aris TiToeuli moswavlis miRwevebisa da progresis (agreTve, zo ga dad, swavlis

procesis) Sesaxeb monacemebis Segrovebis procesi. risTvis vagrovebT am monacemebs?

monacemebis safuZvelze maswavlebeli gamoavlens swavlis xelSemwyob da xelSemSlel

faqtorebs. Semowmebis Sedegebi faqtobrivad `iZleva~ rCevebs, saSualebebs Sedegebis gasaum-

jobeseblad. pedagogiur praqtikaSi gamoyenebuli Semowmebis xerxebia: dakvirveba, gamokiTxva,

konsultacia, saubari, testireba, CaTvla, gamocda.

ra formiT mimdinareobs Semowmeba – zepiri, werilobiTi (komentariT) Tu konkretul situa-

ciaSi moqmedebis Sesaxeb Canaweris warmoebiT, damokidebulia miznis Sinaarsze. Sesabamisad

SeirCeva Semowmebis saSualebebi: kiTxvebi, testebi, rveulSi Cawerili monacemebi, namuSevrebis

krebulebi, proeqtebi da sxv.

arsebiTia, gaviazroT, rom monitoringisa da Semowmebis safuZvelze maswavleblis mier moswav-

lis mimdinare Sefaseba xdeba ara mxolod qulebis dasawe rad, aramed TiToeuli moswavlis droSi

ganviTarebis misaRwevad, Secdomis gasasworeblad, Sedegis gasaumjobeseblad. aseTi midgomiT

droTa ganmavlobaSi TiToeul moswavleSi yalibdeba urTierTisa da TviTSefasebis unar-Cvevac:

moswavle aqtiurad iRebs monawileobas gakveTilis srulyofaSi, problemebis gamoyofasa da

Sefasebis kriteriumebis/sqemis SedgenaSi.

mocemuli msjelobidan gamomdinareobs gakveTilis dagegmvis aseTi sqema:

gakveTilze misaRwevi Sedegebi

Sefaseba

indikatorebi

mizani/miznebi

aqtivobebi (organizacia, dro)

resursebi (klasisa da TiToeuli moswavlisaTvis)

gakveTilis efeqtiani dagegmvisTvis SegiZliaT gamoiyenoT cxrili, romlis SedgenaSi dagex-

marebaT yoveli gakveTilis win da dasrulebisTanave saazrovno unare bis ganviTarebis Sesabamisad

sakuTari TavisTvis dasmuli kiTxvebi:

20

1. ra masalas iswavlian; romel qmedebebs Seasruleben moswavleebi; ra Sedegs unda mivaRwio;

Sefasebis romeli forma SevarCio?

2. rogor vamuSao moswavleebi miznis misaRwevad; ras gavakeTeb me da ras gaakeTeben Cemi mos-

wavleebi?

3. risTvis da visTvis gaakeTeben amas moswavleebi?

4. ratom SevarCie aseTi aqtivobebi? kidev romeli aqtivobebis gamoyeneba SemiZlia? ratom

SevarCieT msgavsi/gansxvavebuli aqtivobebi me da saxelmZRvanelos avtorma?

5. ra moxdeba, Tu aqtivobebis raodenobas, Tanmimdevrobas Sevcvli da savar ji So ebs azrob-

rivad gavaerTianeb? riT davasabuTeb Cems arCevans?

6. romel da ramden moswavleze velodebodi Sedegis (miznis) miRwevas da ra miviRe? ra cvli-

lebebis Setanas mTxovs miRweuli Sedegi (Sefaseba)?

saswavlo Tema aqtivobebi moswavleTa drois resursebi Semowmeba/Sefaseba mizani/miznebi organizeba ganawileba

gakveTilis gegmis Sedgenisas aucilebelia gaiTvaliswinoT Semdegi punqtebi:

gakveTilis miznebi: • ris miRwevas gegmavT gakveTilze?

• ra codna da unar-Cvevebi unda SeiZinon moswavleebma?

winapirobebi: • ra codna da unari moeTxoveba moswavles gakveTilis miznebSi dasaxuli amocanebis asaTviseblad?

• ra masalis codna moeTxoveba moswavles mocemuli gakveTilis ukeT gasagebad?

resursebi:• ra resursebia saWiro mocemuli gakveTilisaTvis?

• ra sWirdeba pedagogs saswavlo procesis efeqtianad warmarTvisaTvis?

• ra tipis resursebis gamoyeneba iqneba sasurveli ( saxelmZRvanelo, Jurnal-gazeTebis statiebi,

telefilmebi, interneti da sxv.)?

aqtivobebi:

• rogor gaacnobT moswavleebs gakvTilis ZiriTad miznebs?

• rogor daainteresebT moswavleebs da gauZlierebT motivacias mocemuli Temis Sesaswavlad?

• ras gaakeTebT moswavleebTan erTad gakveTilis ganmavlobaSi?

• klasis organizebis ra formebs gamoiyenebT dasaxuli miznebis gansaxorcieleblad?

• prezentaciis romel gzas gamoiyenebT, rom moswavleebma efeqtianad aiTvison masala?

• rogor SeafasebT, Tu ramdenad kargad/warmatebiT/ efeqtianad Sesrulda dasaxuli amocanebi?

• ra tipis davalebebs miscemdiT klasSi an saxlSi damoukidebeli muSaobisaTvis?

21

swavlebis meTodebi

swavla-swavlebis meTodebis mravalgvari klasifikacia arsebobs, gTavazobT yvelaze

gavrcelebul variantebs.

meTodTa klasifikaciis varianti A:

* verbaluri, anu zepirsityvieri meTodi.

* wignze muSaobis meTodi.

* weriTi muSaobis meTodi, romelic gulisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: amonawerebisa da

Canawerebis gakeTeba, masalis dakonspeqteba, Tezisebis Sedgena, referatis an eses dawera, da a.S.

* laboratoriuli meTodi da demonstrirebis meTodi. es ukanaskneli, Tavis mxriv, gu-

lisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: cdebis dayeneba, videomasalebis Cveneba, dinamikuri xasiaTis

masala da sxv.

* praqtikuli meTodebi aerTianebs swavlebis yvela im formas, romelic moswavles praqti-

kul unar-Cvevebs uyalibebs da is SeZenili codnis safuZvelze damoukideblad asrulebs ama Tu

im aqtivobas.

meTodTa klasifikaciis varianti B: diskusia/debatebi – interaqtiuri swavlebis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli meTodia.

diskusiis procesi mkveTrad amaRlebs moswavleTa CarTulobis xarisxsa da aqtivobas. diskusia

SesaZlebelia gadaizardos kamaTSi. es procesi ar Semoifargleba mxolod maswavleblis mier

dasmuli SekiTxvebiT. es meTodi uviTarebs moswavleebs kamaTisa da sakuTari azris dasabuTebis

unars.

problemaze dafuZnebuli swavleba (PBL) – saswavlo meTodi, romelic axali codnis miRebis

da integraciis procesis sawyis etapad iyenebs problemas.

TanamSromlobiTi (cooperative) swavleba – amgvari swavlebis strategiiT, jgufis TiToeuli

wevri valdebulia, ara mxolod Tavad Seiswavlos, aramed daexmaros Tavis Tanagundels sagnis

ukeT SeswavlaSi. jgufis TiToeuli wevri muSaobs problemaze, sanam yvela maTgani ar daeufleba

sakiTxs.

evristikuli meTodi – efuZneba moswavleebis winaSe dasmuli amocanis etapobriv gadawyvetas.

es amocana swavlebis procesSi faqtebis damoukideblad dafiqsirebisa da maT Soris kavSirebis

danaxvis gziT xorcieldeba.

SemTxvevis analizi (Case study) – maswavlebeli moswavleebTan erTad gakveTilze ganixilavs

konkretul SemTxvevebs da maTTan erTad yovelmxriv da safuZvlianad Seiswavlis sakiTxs. magali-

Tad, fizikur geografiaSi stiqiuri movlenebis arss, warmoSobis mizezebs, gavrcelebas, riskebs

da Tavidan acilebis gzebs; geopolitikuri kuTxiT, konfliqtebis geografiaSi es SeiZleba iyos

konkretuli konfliqtis analizi da a. S.

gonebrivi ieriSi (Brain storming) – es meTodi gulisxmobs konkretuli Temis farglebSi

konkretuli sakiTxis/problemis Sesaxeb maqsimalurad meti, sasurvelia, radikalurad gansx-

vavebuli azris, ideis Camoyalibebisa da gamoTqmis xelSewyobas. aRniSnuli meTodi xels uwyobs

problemisadmi SemoqmedebiTi midgomis ganviTarebas. es meTodi Sedegiania mravalricxovani

jgufis arsebobis pirobebSi da Sedgeba ramdenime ZiriTadi etapisgan:

* problemis/sakiTxis SemoqmedebiTi kuTxiT gansazRvra.

* drois garkveul monakveTSi auditoriisgan sakiTxis irgvliv arsebuli ideebis kritikis

gareSe CaniSvna (ZiriTadad dafaze).

* gamoricxvis gziT im ideebis gamorCeva, romlebic yvelaze metad Seesabameba dasmul sakiT-

xebs.

* kvlevis mizanTan ideis Sesabamisobis dasadgenad Sefasebis kriteriumebis gansazRvra.

* SerCeuli ideebis Sefaseba winaswar gansazRvruli kriteriumebiT.

* umaRlesi Sefasebis mqone ideis, rogorc dasaxuli problemis gadaWris saukeTeso saSu-

alebis gamovlena.

roluri da situaciuri TamaSebi – scenaris mixedviT ganxorcielebuli roluri TamaSebi

moswavleebs saSualebas aZlevs, sxvadasxva poziciidan Sexedon sakiTxs da exmareba maT alterna-

22

tiuli Tvalsazrisis CamoyalibebaSi. diskusiis msgavsad, roluri TamaSebic uyalibebs moswavles

sakuTari poziciis damoukideblad gamoTqmisa da kamaTSi misi dacvis unars.

demonstrirebis meTodi – es meTodi informaciis vizualurad warmodgenas gulisxmobs.

Sedegis miiRwevis TvalsazrisiT is sakmaod efeqtiania. xSir SemTxvevaSi umjobesia, masala erT-

droulad audio da vizualuri gziT mivawodoT moswavleebs. Sesaswavli masalis demonstrireba

SesaZlebelia ganxorcieldes rogorc maswavleblis, ise moswavlis mier. es meTodi gvexmareba,

TvalsaCino gavxadoT saswavlo masalis aRqmis sxvadasxva safexuri, davakonkretoT, Tu ris Ses-

ruleba mouwevT moswavleebs damoukideblad; amave dros, es strategia vizualurad warmoaCens

sakiTxis/problemis arss. demonstrireba SesaZloa martiv saxes atarebdes (magaliTad, maTemati-

kuri amocanis amoxsna misi safexurebis dafaze TvalsaCinod warmodgenis saxiT) an iseTi rTuli

saxe miiRos, rogoricaa mravalsafexuriani sabunebismetyvelo eqsperimentis Catareba.

induqcia, deduqcia, analizi da sinTezi.swavlebis induqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis iseT formas,

rodesac swavlis procesSi azris msvleloba kerZo, konkretuli faqtebidan ganzogadebisaken

aris mimarTuli, anu masalis gadmocemisas procesi mimdinareobs konkretulidan zogadisaken.

swavlebis deduqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis gadacemis iseT

formas, romelic zogad codnaze dayrdnobiT axali codnis aRmoCenis logikur process war-

moadgens, anu procesi mimdinareobs zogadidan konkretulisaken.

saswavlo procesSi analizis meTodi gvexmareba saswavlo masalis, rogorc erTi mTlianis,

Semadgenel nawilebad daSlaSi, amiT martivdeba rTuli problemis SigniT arsebuli calkeuli

sakiTxebis detaluri gaSuqeba.

sinTezis meTodi gulisxmobs Sebrunebul proceduras, anu calkeuli sakiTxebis dajgufe-

biT erTi mTlianis Sedgenas. es meTodi xels uwyobs problemis, rogorc mTelis danaxvis unaris

ganviTarebas.

axsna-ganmartebiTi meTodi – efuZneba msjelobas mocemuli sakiTxis irgvliv. maswavle-

bels masalis gadmocemisas mohyavs konkretuli magaliTi, romlis dawvrilebiT ganxilvac xdeba

mocemuli Temis farglebSi.

qmedebaze orientirebuli swavleba – moiTxovs moswavle-maswavleblis aqtiur CarTulo-

bas swavlebis procesSi, sadac gansakuTrebul datvirTvas iZens Teoriuli masalis praqtikuli

interpretacia.

mocemuli ZiriTadi meTodebis garda arsebobs swavlebis uamravi meTodi, romlis SerCeva

maswavlebels SeuZlia konkretuli saswavlo amocanidan gamomdinare.

muSaobis formebi:swavlebis procesSi sxvadasxva meTodis gamoyenebisas muSaobis Sesabamisi klasis organize-

bis forma SeiZleba iqnes gamoyenebuli, magaliTad, individualuri, wyviluri, jgufuri, mTel

klasTan erTad.

jgufuri (collaborative) muSaoba – am meTodiT swavleba gulisxmobs moswavleTa jgufebad

dayofas da maTTvis saswavlo davalebis micemas. jgufis wevrebi individualurad amuSaveben

sakiTxs da paralelurad uziareben mas jgufis danarCen wevrebs. dasaxuli amocanidan gamomdi-

nare, SesaZlebelia jgufis muSaobis procesSi wevrebs Soris moxdes funqciebis gadanawileba. es

strategia uzrunvelyofs yvela moswavlis maqsimalur CarTulobas saswavlo procesSi.

individualuri samuSao

individualuri samuSao xSirad aris sxva aqtivobis fragmenti. is garkveuli pasuxismgeblobiT

tvirTavs moswavles, warmoaCens mis pirad damokidebulebas ama Tu im sakiTxTan mimarTebaSi,

xels uwyobs sakuTari azris gamoTqmas, Camoyalibebas, argumentirebul dasabuTebas, kritikul

azrovnebas, drois racionalur gamoyenebas.

wyvilebi da jgufebi

wyvilebsa da jgufebSi muSaoba xels uwyobs TanamSromlobis Cvevis gamomuSavebas. am sa-

varjiSoebis Sesrulebisas moswavleebi swavloben erTmaneTis mosmenas, sxvisi azris gaziarebas,

kritikul azrovnebasa da Sefasebas, sakuTari azris gamoTqmas, dasabuTebas da a.S. isini eCvevian

funqciebis danawilebas, drois racionalur gamoyenebas.

23

gTavazobT wyvilebSi muSaobis wesebs:

1. maswavlebeli klass yofs wyvilebad;

2. klass eZleva saerTo davaleba;

3. moswavleebi samuSaos asruleben wyvilebSi;

4. dro gansazRvrulia (samuSaos sirTulis mixedviT);

5. maswavlebeli TviTon anawilebs moswavleebis funqciebs.

wyvilebSi muSaobis dros bavSvebs moeTxovebaT yuradRebis koncentracia. isini pasuxismgeb-

lobas grZnoben mewyvilis mimarT.

wyvilebSi gamomuSavebuli TanamSromlobis Cveva kidev ufro mtkicdeba jgufuri samuSaoebis

Sesrulebisas.

gTavazobT wesebs jgufuri muSaobisaTvis:

1. klasi iyofa 4-5 kacian jgufad.

2. klass eZleva saerTo davaleba. SesaZloa, maswavlebelma TiToeul jgufs sxvadasxva dava-

lebac misces.

3. jgufi muSaobs erTi magidis garSemo.

4. samuSao sruldeba erToblivad da jgufi Sesrulebul samuSaos aZlevs erTian formas.

5. jgufi unda muSaobdes SeTanxmebulad, ar unda moxdes konfliqti, ar unda iTrgunebodes

arc erTi moswavle.

6. jgufi, romlis wevrebic SeTanxmebulad ver moqmedeben, muSaobas wyvets.

7. jgufis yoveli wevri unda CaerTos saqmianobaSi da maT Tavad unda gadainawilon funqciebi.

8. davaleba sruldeba maswavleblis mier winaswar gansazRvrul droSi (10-15 wT.)

TiToeul jgufSi erTi magidis garSemo Tavs iyrian sxvadasxva xasiaTisa da temperamentis

moswavleebi: aqtiurebi, pasiurebi, liderebi. xSirad jgufebSi swored amitom warmoiSoba konf-

liqti. maswavlebeli sTavazobs gunds konfliqtis mSvidobian mogvarebas. Tu amas gundi ver

miaRwevs, anu ver ipovis gamosavals, is samuSao procesidan vardeba.

jgufis SerCeva sxvadasxvagvarad xdeba: jgufi SeiZleba SeirCes ise, rom TiToeul maTganSi

Tanabari SesaZleblobebis bavSvebi gaerTiandnen, SeiZleba cal-calke Sedges biWebisa da gogonebis

gundebi an SeiZleba jgufebis organizeba bavSvebis megobruli damokidebulebis gaTvaliswinebiT.

SesaZlebelia SemTxveviTobis principiT SerCevac, raTa moswavleebi mieCvivnen nebismier part-

niorTan urTierTobas. jgufebad danawileba unda moxdes operatiulad (2-3 wT.)

SesaZloa maswavlebelma Tavad daadginos jgufis muSaobis wesebi (mag., lideris arCeva), ma-

gram umjobesia muSaobis sistemis Seqmna mTlianad mivandoT bavSvebs (ra Tqma unda, maswavleblis

rekomendaciebis gaTvaliswinebiT). kargia, Tu jgufi TviTon airCevs, vin waradgens klasis winaSe

jgufis namuSevars. maswavlebeli Tvals adevnebs moswavleebis muSaobas, Tumca es imgvarad xdeba,

rom bavSvebs ar SeeqmnaT STabeWdileba, TiTqos maswavlebeli maT Tavze adgaT. maswavlebeli ar

unda Caerios jgufis muSaobaSi, garda im SemTxveve bisa, Tu jgufi misgan moiTxovs raime ganmarte-

bas, an Seatyobs, rom jgufma arasworad gaigo piroba da maTi muSaoba CixSi Sevida.

aqtiuri meTodebiTa da jgufuri TamaSebiT muSaobisas maswavlebeli ukana planze gadadis.

igi gezis mimcemisa da meTvalyuris rols asrulebs da bolomde neitralur wamyvanad rCeba.

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen sakuTar namuSevrebs. prezentaciis dros

maswavlebeli kiTxvebs ar usvams da ar awyvetinebs azrs momxsenebels.

bolos namuSevrebi SeiZleba gamoikras kedelze an dafaze. maswavlebels winaswar unda

hqondes gansazRvuli namuSevrebis Sefasebis forma. sasurvelia, moswavleebma Tavad Seafason

erTmaneTis namuSevari: TiToeuli moswavle asaxelebs, misi azriT, saukeTeso jgufur namuSe-

vars (garda sakuTarisa) da asabuTebs, ra kriteriumebiT (Camoyalibebuli azri, originaluri

gadawyveta, mxatvruli gaformeba, STambeWdavi prezentacia da a.S.) ixelmZRvanela Sefasebisas.

yoveli gamomsvlelis azrs maswavlebeli dafaze afiqsirebs – wers `pluss~ an qulas (10-quliani

sistema) saTanado namuSevris qveS. qulebis (plusebis) raodenoba gamoavlens gamarjvebuls, Tumca

maswavlebelma aucileblad unda gamoyos TiToeuli jgufis Zlieri da susti mxareebi. Sefasebas

SesaZloa win uZRvodes mcire diskusia, romlis drosac maswavlebelsa da bavSvebs SeeZlebaT

SekiTxvebi dausvan TiToeuli jgufis wevrebs.

maswavlebelma winaswar unda gansazRvros, ra dro unda daeTmos davalebis Sesrulebas,

prezentaciebsa da namuSevrebis Sefasebas.

24

mini-leqciamini-leqcia aris mcire zomis leqcia, romlis mizania auditoriisaTvis garkveuli infor-

maciis gadacema. mini-leqcia aris saSualeba drois mcire monakveTSi moswavleebisTvis saWiro

informaciis gadacemisa.

mini-leqcia moswavleebs umetesad codnas sZens da naklebad iZleva unarebis ganviTarebis

SesaZleblobas. gasaTvaliswinebelia, rom leqciis dros ufro aqtiuri maswavlebelia, xolo

SedarebiT pasiuri – moswavleebi.

saleqciod SeiZleba sxvadasxva wyarodan SeirCes nebismieri masala faqtebis, ideebis, Teor-

iebis Sesaxeb. maswavlebelma winaswar unda moamzados Teoriuli da vizualuri masalebi, grafikebi,

fotomasala, raTa leqcia saintereso gaxados moswavleebisaTvis. moswavleebisaTvis, romelTac

mxedvelobiTi mexsiereba ukeT aqvT ganviTarebuli, gansakuTrebiT mniSvnelovania TvalsaCinoe-

bis gamoyeneba.

leqciisTvis momzadebuli masala logikuri TanamimdevrobiT – martividan rTulisaken – unda

dalagdes da advilad gasagebi unda iyos moswavleebisaTvis. amavdroulad, ar unda gadaitvirTos

Zalian bevri gansxvavebuli tipis informaciiT. sasurvelia, erTi leqcia erT sakiTxs daeTmos.

leqciis msvlelobisas damrigebelma xeli unda Seuwyos moswavleebis aqtiurobas.

leqciis mimdinareobisas moswavleTa aqtiurobis xelSewyobisTvis mniSvnelovania imis gaT-

valiswineba, rogor sxedan isini. sasurvelia ara frontaluri (rodesac maswavlebeli dgas dafas-

Tan msmenelis win), aramed sadiskusio stilis (moswavleebi da maswavlebeli sxedan wreSi magidis

irgvliv ise, rom yvela kargad xedavs erTmaneTs) gamoyeneba. leqcia swavlebis SedarebiT pasiur

formadaa miCneuli, Tumca moswavleTa gasaaqtiureblad maswavlebelma unda waaxalisos isini;

mudmivad daamyaros mxedvelobiTi kontaqti auditoriasTan; periodulad Seamowmos, ramdenad

usmens auditoria mas da ganaxorcielos Sesabamisi ukukavSiri.

mini-leqciis Catarebas ar sWirdeba gansakuTrebuli materialur-teqnikuri aRWurviloba,

Tumca, sasurvelia, gamoviyenoT vizualuri masala – grafikebi, fotomasala, cxrilebi da a.S.

leqcia aseve SeiZleba Catardes Power Point-is gamoyenebiTac, rasac specialuri aRWurviloba

(leptopi da proeqtori) dasWirdeba.

eqskursiaeqskursia aris risame koleqtiuri daTvaliereba; gamgzavreba, gaseirneba saswavlo, samec-

niero, sportuli an garTobis mizniT. eqskursiis dros moswavleebs saSualeba eZlevaT, realur

garemoSi daakvirdnen situacias da gaecnon mocemul sakiTxTan dakavSirebul Taviseburebebs.

eqskursias sailustracio funqcia aqvs. eqskursiaze nanaxi da mosmenili ukeT amaxsovrdebaT

moswavleebs, vidre mxolod moyolili masala.

eqskursiis, rogorc saswavlo RonisZiebis, gamoyenebis Taobaze sami mosazreba arsebobs:

1. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dawyebisTanave; eqskursia xels uwyobs

moswavleTa da pedagogTa daaxloebas, aRvivebs interess sxvadasxva sakiTxis mimarT da zrdis

swavlis motivacias;

2. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dasrulebisas, rodesac isini ukve saTanado

codnasa da unar-Cvevebs floben da SeuZliaT realur garemoSi daakvirdnen istoriul Zeglebs

Tu garkveul samuSao garemos;

3. eqskursias gegmavs sagnis pedagogi wlis ganmavlobaSi sagnis saWiroebisa da specifikidan

gamomdinare.

skolis gareT swavlebas SeiZleba garkveuli problemebi axldes Tan, amitom aucilebelia

eqskursiis detaluri dagegmva, raTa Tavidan aviciloT gaugebrobebi. maswavlebelma winaswar

unda gaiTvaliswinos da dagegmos Semdegi sakiTxebi: eqskursiis mizani, eqskursiis zusti dro,

moswavleebis dasaSvebi raodenoba.

saeqskursio jgufSi moswavleTa raodenoba damokidebulia klasis sidideze. sasurvelia,

rom 5-6 bavSvs erTi ufrosi axldes (iqneba es pedagogi, skolis administraciis TanamSromeli Tu

aqtiuri mSobeli).

maswavlebelma winaswar unda miawodos moswavleebs informacia eqskursiis gegmis Sesaxeb –

ra unda naxon, ras unda miaqcion gansakuTrebuli yuradReba da a.S. eqskursiis dros unda waaxa-

lisos moswavleebi, dasvan kiTxvebi. SesaZlebelia, saWiro iyos garkveuli CaniSvnebis gakeTebac.

25

eqskursiis mniSvneloba

saskolo eqskursiebi mniSvnelovania klasgareSe ganaTlebisTvis. amgvar RonisZiebebze

moswavleebs socialuri da sakuTari Tavis marTvis unar-Cvevebic uviTardebaT. moswavleebi

saskolo eqskursiebze swavloben da isveneben kidec erTad. aucilebelia, eqskursiebi winaswar

daigegmos. mxolod am SemTxvevaSi iqneba eqskursia maqsimalurad saintereso da saganmanaTleblo

Rirebulebis matarebeli.

saeqskursio aqtivobebi xSirad ramdenime sagnis saswavlo gegmis integrirebas axdens (mag.,

qarTulisa da istoria-geografiis an bunebismetyvelebis), amitom am aqtivobebis dagegmvisas,

sxvadasxva sagnis maswavlebelTa erToblivi da SeTanxmebuli muSaoba SesaZloa ufro metad

efeqtiani iyos.

gonebrivi ieriSi gonebrivi ieriSi jgufuri SemoqmedebiTi muSaobis meTodia, romlis mizania konkretuli

problemis gadasaWrelad maqsimaluri raodenobis ideis Segroveba da ganxilva.

gonebrivi ieriSi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, rodesac aravin icis kiTxvaze pasuxi; roca

gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT gvsurs rac SeiZleba meti ideisa da mosazrebis Segroveba

da konsensusis safuZvelze sasurveli raodenobis SerCeva.

gonebrivi ieriSis procesi sakmaod martivia. Tavdapirvelad maswavlebeli asaxelebs gansa-

xilvel Temas da adgens gegmas. gonebrivi ieriSis dawyebamde aucilebelia jgufSi muSaobis wesebze

SeTanxmeba. magaliTad: yvela idea sworia da yvela maTgani unda ganvixiloT; gonebrivi ieriSis

procesSi arafers ganvsjiT da vafasebT; mTavaria ideebis raodenoba da ara xarisxi.

moswavleebi dasmuli sakiTxis irgvliv gamoTqvamen uamrav mosazrebas/ideas, romelTac mas-

wavlebeli dafaze an ̀ flipCartze~ iniSnavs. drois limiti winaswaraa gansazRvruli – magaliTad,

20-25 wT.

ideebis Camoweris Semdeg maswavlebeli maT xmamaRla, jgufis yvela wevrisTvis gasagebad kiTxu-

lobs. Semdeg moswavleebi afaseben ideebs, davuSavaT, sam an xuTqulian skalaze da msgavs ideebs

ajgufeben. sabolood CvenTvis sasurvel, yvelaze maRalqulian, vTqvaT, sam-oTx ideas SevarCevT.

rogorc aRvniSneT, gonebrivi ieriSis process maswavlebeli warmarTavs. mas unda SeeZlos

yuradRebiT mosmena da monawileebis waxaliseba ideebis miwodebis procesSi. man xeli unda Seuwyos

rac SeiZleba bevri ideisa da mosazrebis Segrovebas. maswavlebeli procesSi neitraluri figuraa.

gonebrivi ieriSis procesSi saswavlo garemo Cveulia. SesaZloa, monawileebi isxdnen wriulad,

magidis irgvliv. maswavlebels iseTi pozicia unda ekavos, rom yvela mxridan kargad Candes. maswav-

leblis movaleoba dafaze Canaweris gakeTebacaa. atmosfero ukiduresad komfortuli unda iyos.

SemTxvevis ganxilvaSemTxvevis ganxilva farTod gamoiyeneba ganaTlebis sferoSi. misi mizania, konkretuli SemTx-

vevis ganxilvis safuZvelze damatebiTi informaciisa da codnis SeZena.

SemTxvevis ganxilvisas ar aris aucilebeli, SemTxveva erT konkretul adamians exebodes. is

SeiZleba adamianTa jgufTan, sxvadasxva situaciasTan, fenomenTan da a.S. iyos dakavSirebuli.

SemTxvevis Seswavlisas iazreben da aanalizeben am konkretul SemTxvevas. SemTxvevis gan-

xilvamde saWiroa, maswavlebelma winaswar moamzados masala, romelic saintereso da aqtualuri

iqneba moswavleebisaTvis, gaiTvaliswinebs maT asakobriv Taviseburebas da SesaZlebels gaxdis

msjelobas mis Sesaxeb.

gansaxilvel masalasTan erTad unda momzaddes ZiriTadi SekiTxvebi; isini SeiZleba exebodes

moswavleTa damokidebulebas konkretuli adamianis, jgufis an konkretul SemTxvevaSi aRwerili

situaciis mimarT; rogori damokidebuleba aqvT SemTxvevis mimarT; ra aris maTTvis misaRebi/

miuRebeli, rogor SeiZleba problemis gadaWra da a.S.

SemTxvevis ganxilvas specialuri teqnikuri aRWurviloba ar sWirdeba. sasurvelia, yvela

moswavles hqondes amobeWdili SemTxveva an maswavlebelma gamoiyenos proeqtori da leptopi.

diskusiadRevandel dinamikur, eTnikurad da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis

funqcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa

da urTierTSemecnebis Cvevebi.

26

amisTvis mniSvnelovania, gvesmodes, ra aris diskusia da rogor unda warvmarToT igi. miT

umetes, rom axal erovnul saswavlo gegmaSi Cadebulia sagnobrivi Sedegebi, romelTa misaRwevad

maswavleblebs araerTxel mouwevT sagakveTilo procesSi diskusiis gamoyeneba.

diskusia aris wamyvansa da msmenelebs Soris codnis, Sexedulebebisa da ideebis sityvieri

gacvlis procesi. diskusias sxvanairad msjelobasac uwodeben.

saklaso diskusia exmareba moswavleebs sakiTxis Rrma da detalur ganxilvaSi. kerZod, saklaso

diskusiis dros iqmneba iseTi atmosfero, sadac moswavleebs SeuZliaT azrebis urTierTgazi-

areba, axali ideebis gamoTqma, sxvisi azrebis mosmena da gageba, komunikaciisa da TviTgamoxatvis

unar-Cvevebis gaumjobeseba.

kargi diskusia unda iTvaliswinebdes rogorc diskusiis wamyvanis, aseve misi monawileebis

komunikaciur unar-Cvevebs, mocemuli sakiTxis codnas, liderobisa da koordinaciis SesaZleblo-

bas, azrebis urTierTgacvlas, jgufis, rogorc mTlianis, ganxilvas da, Sesabamisad, saWiroebs

karg momzadebas.

saklaso diskusiis momzadebisas maswavlebelma zustad unda SearCios diskusiis Tema. es gu-

lisxmobs imas, rom diskusiisTvis gankuTvnili Tema iyos sagnis da konkretuli sakiTxis Sesaty-

visi. aseve maswavlebelma saklaso diskusiisTvis unda SearCios Sesabamisi forma (mag., moswavlis

prezentacias mohyveba jgufuri diskusia: moswavleebs micemuli aqvT wasakiTxi masala da amas

mohyveba Semajamebeli prezentacia da klasis diskusia) da fizikuri garemo (mag., wreSi jdoma

diskusiis TiToeul monawiles aZlevs SesaZleblobas, ufro advilad daamyaros komunikacia,

didi jgufebi SeiZleba daiyos ufro patara jgufebad da a. S.);

diskusiis mimdinareobis dros maswavlebelma unda gaakeTos Semdegi:1. diskusiis fasilitaciisaTvis Sesabamisi saklaso garemos Seqmna:

* diskusiis wesebis Camoyalibeba (azris gamoTqmis wesebi da a. S.);

* ZiriTadi Temebisa da terminebis zogadi mimoxilva;

* diskusiasTan dakavSirebuli molodinebis gamoTqma;

* diskusiisTvis sakmarisi drois gamoyofa.

2. monawileobis waxaliseba/xelSewyoba:

* moswavleebis dasaintereseblad wamaxalisebeli SekiTxvebis dasma;

* moTxovna, rom moswavleebma mudmivad Seajamon ganxiluli sakiTxebi;

* kiTxvebis momzadeba da moswavleebisaTvis garkveuli drois micema, raTa maT winaswar

moamzadon pasuxebi da Semdeg mTel klass warudginon.

3. diskusiis warmarTva da daskvnebis Sejameba:

* moswavleebis waxaliseba, raTa maT gamoTqvan TavianTi ideebis gamamyarebeli argumentebi;

* Cumi/morcxvi moswavlisaTvis specifikuri davalebis micema, rac xels Seuwyobs mis mona-

wileobas, CarTvas diskusiaSi;

* ganxiluli sakiTxebis Sejameba da ZiriTadi azrebis Camoyalibeba: moswavleebis ideebis

ganmarteba da moswavleebisagan damatebiTi komentarebis moTxovna.

`kuTxeebi~meTodi `kuTxeebi~ gamoiyeneba saklaso diskusiis warmarTvisas, kamaTis provocirebisa da

jgufebs Soris paeqrobis gasaCaReblad ori an meti poziciis arsebobisas. es savarjiSo aqtiurad

da xalisianad sruldeba. es meTodi agreTve kargia klasSi teqstebis kiTxvis, leqciis mosmenis,

filmis Cvenebis Semdeg STabeWdilebebis Sesafaseblad, gansxvavebuli Tvalsazrisis dasafi q-

sireblad.

meTodi `kuTxeebi~ moswavleebs saSualebas aZlevs, gamoTqvan sakuTari azri da daicvan Ta-

vianTi pozicia, agreTve yuradRebiT mousminon sxvebis argumentebs da amis mixedviT, garkveuli

msjelobis Semdeg, gaiziaron an ar gaiziaron gansxvavebuli mosazrebebi (Secvalon an ar Secvalon

sakuTari pozicia).

pedagogi moswavleebs sTavazobs sadiskusio Temas. isini individualurad irCeven garkveul

pozicias da ikaveben saklaso oTaxSi ̀ am poziciisaTvis~ gankuTvnil adgils (SesaZlebelia arCeul

iqnes saklaso oTaxis kuTxeebi, merxebi, sadac keTdeba poziciis aRmniSvneli warwera).

27

dajgufebuli moswavleebi erTmaneTs uziareben mosazrebebs da iwyeben jgufSi msjelobas,

raTa Semdeg TavianTi versia argumentebiT daasabuTon (SesaZlebelia dasabuTeba werilobiT

moxdes). moswavleebi unda Seecadnen, rac SeiZleba damajerebeli da saintereso iyos prezentacia.

saWiroebis SemTxvevaSi maswavlebeli exmareba jgufebs.

moswavleebs SeuZliaT diskusiis msvlelobisas Seicvalon Sexeduleba – gadaadgildnen erTi

kuTxidan meoreSi da im jgufSi gadainacvlon, romlis mosazrebasac axla eTanxmebian.

mosmenisa da kamaTis dros sasurvelia, moswavleebma gaakeTon Canawerebi, rac daexmareba maT

poziciis werilobiT gamoxatvasa da dacvaSi.

`mozaika~aqtivoba Sedgeba 4 etapisagan:

I etapi: ZiriTadi jgufebis Sedgena da masalis ganawileba

klasi iyofa 4-kacian jgufebad. jgufis TiToeul wevrs urigdeba masala, romelic erTi

mTliani informaciis (teqstis) raRac nawils Seadgens da aqvs garkveuli rigiTi nomeri (1, 2, 3,

4). man individualurad 10 wT-is ganmavlobaSi unda daamuSaos masala, Seiswavlos, raTa SeZlos

miRebuli informacia sxvasac gadasces.

II etapi: eqspertTa jgufebis mier masalis Seswavla

am etapze xdeba e. w. èqspertTa jgufebis~ Camoyalibeba. vinc amuSavebs #1 informacias, erTi-

andeba magidis irgvliv, romlis rigiTi nomeria 1, visac aqvs informacia #2, ikribeba meore magidis

garSemo da a. S. aqedan gamomdinare, Ti To euli magidis irgvliv aRmoCndebian erTi da imave infor-

maciis mqone moswavleebi oTxive jgufidan, romlebic SemdgomSi gadaiqcevian e. w. ìnforma ciis

èqspertebad~. isini erTad kiTxuloben da kidev erTxel swavloben saerTo masalas, eZeben am masa-

lis sxvebze gadacemis saukeTeso da efeqtian gzebs, meTodebs, weren gegmas, xazaven sqemebs da a.S.

III etapi: ZiriTad jgufSi dabruneba miRebuli codnis gadacemis mizniT

moswavleebi brundebian Tav-TavianT ZiriTad jgufebSi da rigiTi nomris da c viT (jer hyveba 1

nomeri, Semdeg 2 da a. S.) warudgenen TavianT masalas erTma neTs. jgufis mizania, misma yvela wevrma

srulyofilad aiTvisos TiToeu li wevris – èqspertis~ mier damuSavebuli masala.

IV etapi: individualuri da jgufuri pasuxismgebloba, miRebuli codnis Sefaseba.

jgufis TiToeuli wevri valdebulia, saTanadod aiTvisos Tanagundelebis mier mowodebuli

mTeli informacia (mozaikac swored amitom hqvia, nawilebidan – mTlianisaken). miRebuli codna

SeiZleba Semowmdes sxvadasxva gziT (mag., werilobiTi formiT, zepiri TxrobiT, kiTxva-pasuxiT

da sxva saxis wardginebiT).

sokrateseuli meTodisokrateseuli meTodis gamoyenebis dros maswavlebeli svams mxolod problemur (da ara

informaciul) SekiTxvebs (magaliTad, „ras fiqrobT am sakiTxze?~ „ra ganmartebebi gvWirdeba

amisaTvis?~) da ar awvdis informacias moswavleebs. am dros maswavlebeli ganixilavs gamonaklis

SemTxvevebs da martiv ideas eWvqveS ayenebs. igi moswavleebisgan azrovnebas moiTxovs, raTa isini

damoukideblad mividnen problemis gadawyvetamde.

sokrateseuli meTodis gamoyeneba SesaZlebelia diskusiiT, debatebiT, problemuri kiTxvebis

dasmiT da sxva. zogjer maswavlebels mohyavs faqtebi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebis

sawinaaRmdegod, magram ar afiqsirebs sakuTar pozicias. igi xels uwyobs im pasuxebis eWvqveS

dayenebas, romelTac gvaZlevs sxvadasxva avtoriteti da sxva. moswavleebi Tavisuflad gamoTq-

vamen sakuTar mosazrebebs dasmul problemasTan dakavSirebiT, Tamamad Txzaven hipoTezebs da

versiebs, aanalizeben erTmaneTis argumentebs.

qvemoT moyvanilia am meTodis gamoyenebis magaliTebi gakveTilze:

1. maswavlebeli svams problemur SekiTxvebs, raTa waaxalisos moswavleTa azrovneba moce-

muli sakiTxebis garSemo;

2. maswavlebels mohyavs damxmare da sawinaaRmdego magaliTebi mocemuli movlenis sailust-

raciod;

28

3. maswavlebeli kritikulad ganixilavs moswavlis argumentebs;

4. maswavlebeli xels uwyobs klasis diskusiaSi Cabmas;

5. maswavlebeli waaxalisebs sakuTari da sxvebis azrebis kritikuli Sefasebis unaris ganvi-

Tarebas;

6. maswavlebeli iTxovs faqtebisa da cnebebis analizs, masalis arsis gagebas da a. S.

7. maswavlebeli sTxovs moswavles, daakavSiros sxvadasxva wyarodan miRebuli codna, sxva-

dasxva elementisagan Seqmnas axali struqtura;

8. maswavlebeli sTxovs moswavles, sakuTar argumentaciaze dayrdnobiT gamoitanos daskvna

(gaakeTos Sefaseba).

keTebiT swavlebakeTebiT swavlebis, anu praqtikis meTodis gamoyenebis dros miewodeba ara informacia, aramed

zusti instruqcia eqsperimentis an simulaciisaTvis. am meTodis mizania, moswavleebma zustad

Seasrulon iseTi qmedebebi, romlebic xels uwyobs codnis an Cvevis formirebas.

praqtikis dros maswavlebeli gansakuTrebul yuradRebas aqcevs moswavleTa gamoxmaurebas

(ukukavSirs), rac azrians xdis moswavlis praqtikas da xels uwyobs mas, gaacnobieros, rasac

akeTebs da avtomaturad (meqanikurad) ar gaimeoros is. mxolod saTanado gamoxmaurebis SemTx-

vevaSi gvaZlevs amgvari swavleba mniSvnelovan Sedegs. maswavlebelma moswavles unda SesTavazos

aqtivobis sqema an modeli, sadac naTlad aris mocemuli miRwevis doneebi. moswavles SeuZlia

gansazRvros, Tu ras moelian misgan da rogor fasdeba misi warmateba, anu ra aris efeqtiani

„keTeba“ da miznis miRweva.

amrigad, praqtikis mTavari principebia: moswavleebisaTvis praqtikuli davalebis micema,

maTi waxaliseba da saTanado ukukavSiri, raTa maT azrianad imoqmedon.

amgvari praqtika SeiZleba iyos konkretulad Tqveni dasaxlebisaTvis Sesaferisi xeebis

nergebis SerCeva, xeebis dargva, jebirebisa da wylis kalapotis Semowmeba, skolis evakuaciis

gegmis Sedgena da a.S.

SesaZlebelia, maswavleblebis survilebisamebr, klasis donisa da SesaZleblobis gaTva-

liswinebiT, ZiriTadi sakiTxebis erT Temad miwodeba an piriqiT – erTi Temis dayofa ZiriTad

sakiTxebad.

umcrosklaselebSi rekomendebulia, moswavleebma instruqciis mixedviT daxaton bunebrivi

katastrofebi da naxatebi jer klasSi, TanatolebTan gaarCion, Semdeg ki maswavleblis daxmarebiT

es naxatebi skolaSi an Tundac klasSi gamofinon (es meTodi aseve uwyobs xels am asakis bavSvebis

fsiqokoreqcias – isini daZleven SiSs da ufro mobilizebulni xdebian).

sakuTari dakvirvebis safuZvelze moswavleebi modelebis gamoyenebiTac axerxeben movle-

nebis axsnas. rodesac eqsperimentebi tardeba, moswavleebi sagans meti interesiT ekidebian da

kanonzomierebebis gagebac uadvildebaT. SeiZleba iTqvas, rom eqsperimentisTvis daxarjulma

erTma saaTma moswavleebs ufro meti SeiZleba misces, vidre saxelmZRvanelos mravalma parag-

rafma. dawyebiTi klasebis moswavleebisTvis SeiZleba gansakuTrebulad Sedegiani iyos Tundac

martivi modelebi. magaliTad, klimaturi barierebis axsna haeris masebis gadaadgilebisas. qedebad

SeiZleba sqelydiani wignebi gamoviyenoT, xolo haeris masebad – ventilatori. amiT moswavle

amindis gavrcelebis kanonzomierebebs gaigebs. aseve martivi eqsperimentis Catareba SeiZleba

dRe-Ramis cvalebadobaze, risTvisac burTi, fanari da oTaxis Cabneleba iqneba sakmarisi. meti

TvalsaCinoebisTvis samodelo burTi SeiZleba gaferaddes, moiniSnos polusebi.

kontinentebis dreifis demonstrireba SeiZleba WurWelSi Casxmuli sqeli siTxiT, Tu masSi

movaTavsebT orcxobilebs, romlebsac kontinentebTan miaxloebul formebs mivcemT da qvemo-

dan cecxls SevunTebT. erTad moTavsebuli `kontinentebi~ (rogorc gondvana) amoZravdebian da

daSordebian erTmaneTs. sqeli masa am SemTxvevaSi gavarvarebuli magmaa. Tuki `kontinentebi~

didi sizustiT ar daiwyeben moZraobas, nu inerviulebT, radgan am eqsperimentSi mTavari da mniS-

vnelovani ara akuratuloba, aramed Tavad dreifis procesis gaazrebaa.

modelebis Sesaqmnelad ar aris aucilebeli gansakuTrebuli masalis gamoyeneba. maTTvis meo-

radi daniSnulebis sagnebis gamoyenebac SeiZleba, romlebic uamravi saintereso modelis Seqmnis

saSualebas iZleva. aqac mniSvnelovania maswavleblis SemoqmedebiTi damokidebuleba swavlebis

procesisadmi. moswavleebs maswavleblebis dakvirvebis qveS TviTon SeuZliaT, Seqmnan modelebi,

rac mravali praqtikuli da eqsperimentuli unar-Cvevis gamomuSavebas uwyobs xels.

29

ven-diagramaven-diagrama gamoiyeneba ori iseTi cnebis Sesadareblad, romelTac rogorc saerTo, ise

gansxvavebuli niSnebi aqvT. mag.: 2 personaJis, movlenis, cnebis da a.S. diagrama saSualebas iZleva

dadgindes saerTo da ganmasxvavebeli Tvisebebi, niSnebi.

vici, viswavle, minda vicodenaswavli masalis Sejerebis, gameorebisa da codnis ganmtkicebis mizniT maswavlebels SeuZlia

moxerxebulad gamoiyenos sqema: `vicodi, viswavle, minda vicode~.

samuSao sruldeba individualurad, wyvilebsa an jgufebSi. furceli an dafa iyofa 3 verti-

kalur grafad, romelTac vawerT: `vicodi, viswavle, minda vicode~.

vicodi viswavle ra minda vicode

maswavlebeli moswavleebs mokled uxsnis maT winaSe dasmul amocanas da, Tu saWirod miiCnevs,

svams kiTxvebs provocirebisTvis.

amis Semdeg moswavleebi TanmimdevrobiT avseben samive grafas: `vicodi~ grafaSi weren

yvelafers, rac maT icodnen gansaxilveli sakiTxis Sesaxeb. `viswavle~ grafaSi weren imas, rac

Seityves axla, xolo `minda vicode~ grafaSi weren imas, rac maT ainteresebT (rasac SeiZleba

SekiTxvis saxec hqondes).

Tu savarjiSo sruldeba jgufebSi, samuSaos damTavrebis Semdeg xdeba prezentacia, romlis

drosac jgufebi ar imeoreben ukve Tqmuls, aramed avseben maT TavianTi informaciiT.

savarjiSo gansakuTrebiT kargi da mosaxerxebelia erTi, romelime konkretuli Temis Sesa-

jameblad, wina klasebSi ganvlili masalis gasaxseneblad da axal naswavlTan dasakavSireblad,

analitikuri da kvleviTi unaris ganviTarebisaTvis.

T diagramaes sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapiris-

piro mosazrebaTa gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad,

moqmed gmirTa dasaxasiaTeblad.

T sqema saSualebas gvaZlevs, warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs (faqtebs,

movlenebs, adamianebs, sagnebs da a.S.) Soris.

30

savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da

dasajgufeblad. samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, maswavleblis

Sexedulebisamebr: dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze. ivseba jer sqemis marcxena mxare (5

wT.), Semdeg – marjvena (wT.).

azrobrivi rukaazrobrivi rukis mizania konkretul sakiTxebze moswavleTa (klasis) codnis dadgena-Semowmeba.

igi xels uwyobs arsebuli informaciis Sekreba-mobilizebas, axali ideebis dabadebasa da gamoxatvas.

wris SuagulSi iwereba erTi an ori sityva (nawarmoebis saTauri, sakvanZo sityva, gamonaTq-

vami, personaJis saxeli, adgilis saxelwodeba da a.S.), irgvliv ki yvela azri, romelic am sityvas

ukavSirdeba.

azrobrivi ruka warmoadgens SesaniSnav saSualebas personaJis, movlenis, ideis dasaxasiaTeb-

lad. igi SeiZleba gamoviyenoT moswavleTa motivaciisTvis.

`reitingi~meTodi gamoiyeneba klasisaTvis konkretuli informaciis misawodeblad an jgufebSi mizan-

mimarTuli diskusiis waxaliseba-stimulirebisaTvis.

maswavlebeli winaswar amzadebs baraTebis kompleqts – TiToeuli jgufisTvis 9 baraTs da

gansaxilvel TemasTan dakavSirebul 9 mosazrebas (TiTo winadadebas wers TiTo baraTze).

jgufebSi ganixilaven SemoTavazebul mosazrebebs da alageben maT mniSvnelobis xarisxis

mixedviT. reitingis sqemas SeiZleba kibis an mravalkuTxedis forma mieces. safexurebrivi rei-

tingis Sedgenisas yvelaze mniSvnelovani mosazreba sul zemoT Tavsdeba, mis qvemoT masze nakleb

mniSvnelovani, momdevno safexurze – kidev ufro nakleb mniSvnelovani da a.S. yvelaze umniSvnelo

gamonaTqvami boloSi aRmoCndeba.

safexurebrivi reitingi

yvelaze mniSvnelovani

yvelaze umniSvnelo

`mravalwaxnaga~ reitingis Sedgenisas, Tavdapirvelad unda ganisazRvros, romelia yvelaze

mniSvnelovani mosazreba, Semdeg mniSvnelobiT misi momdevno ori gamonaTqvami, Semdeg – sami,

saSualod Zlieri mosazreba, Semdeg ori momdevno da bolos – yvelaze umniSvnelo.

31

mravalwaxnaga reitingi


yvelaze umniSvnelo

sakiTxebis erTmaneTisgan mkveTrad gamijvna, rogorc wesi, Zalian rTulia. aqedan gamomdinare,

reitingis amgvari forma ufro pirobiTi da misaRebia moswavlisaTvis. garda amisa, igi konsensu-

sis miRwevis met SesaZleblobasac iZleva. reitingis Sedgenisas SeiZleba baraTebze 8 mosazreba

daiweros, erTi baraTi ki carieli darCes da is Tavad monawileebma Seavson.

rogor momzaddes referatiweris procesis Tanmimdevroba da struqtura

mravali sagnis Seswavlisas, gansakuTrebiT sazogadoebrivi mecnierebebis jgufis maswavleb-

lebi Semajamebeli SefasebisTvis xSirad mimarTaven referats. referatSi SeiZleba aRiwerebodes

qveyana an regioni istoriuli TaviseburebebiT da geografiuli maxasiaTeblebiT (bunebrivi pi-

robebiT, garemosdacviTi da demografiuli problemebiT, meurneobis TaviseburebebiT); SeiZleba

referati mieZRvnas problemas, romelic sxvadasxva (lokalur, regio nalur da globalur) doneze

gamovlindeba. garkveuli vadebis Semdeg, rodesac info rmacia iqneba moZiebuli, damuSavebuli

da Sesabamisad gaformebuli, moswavle ebi TavianT naSromebs acnoben Tanaklaselebs.

rogor unda daiweros referati

ZiriTadi nabijebi

Tavdapirvelad, albaT unda gvesmodes, ras niSnavs igi.

referati (laT. refero – gacnobeb) – es aris mokle, werilobiT, an sajaro moxsenebis for-

matSi Camoyalibebuli samecniero an Tematuri naSromi.

referatis moculoba klasebis mixedviT gansxvavebuli unda iyos. sabazo skolis moswavleebs

moeTxovebaT aranakleb 4-5 gverdi naSromis dawera. saSualo safexurze – 4-5 gverdze meti.

aucilebelia, moswavleebma icodnen, rom es ar aris konspeqti da, amdenad, ar SeiZleba

pirvelwyarodan nawilebis gadmoReba. Tuki miTiTebuli ar aris avto ri an wyaro, aris saSiSroeba,

sakuTari naazreviT dawe rili monakveTebi icnos maswavlebelma da moswavleebis naSromi wyalSi

Caiyaros. Zneli warmosadgenia, rom sinamdvileSi moswavlem rTuli, specifi kuri samecniero eniT

SeZlos azrebis gadmocema. Sesabamisad, moswavleebs unda aswa vloT, Tu ras gulisxmobs referati

da rogor unda gaarTvan mas Tavi.

1. referatis werisas daamuSaveT wyaroebi da araviTar SemTxvevaSi ar gadmoiweroT;

2. Tuki maincdamainc mogwonT raime monakveTi, maSin ar dagaviwydeT avto ris citireba wesebis

dacviT.

riT daviwyoT?

referatze muSaobis procesi sworad unda daigegmos.

1. Tema – qveynis/problemis arCeva. damwerisaTvis Tema unda iyos saintereso da aqtualuri;

2. sakuTar Tavs vusvamT SekiTxvas: ra problemebs Seexeba es referati; vsaxa vT gzebs, rogor

gadavWriT am problemebs;

3. moviZiebT literaturas Temis garSemo (kargia, Tu periodikasac gamoviye nebT). vakeTebT

amonawerebs wyaroebidan da viyenebT Tanamedrove monaceme bsac, Tuki xeli migviwvdeba internetze;

4. movxazavT referatis ZiriTadi nawilis gegmas. TiToeul problemas saWiroa mieZRvnas calke

Tavi, ukeTesia, Tuki Tavebi daiyofa ufro mcire erTeulebad, paragrafebad;

5. vwerT samuSaos Sav variants, xolo Sesavals vwerT mxolod mas Semdeg, rac ZiriTadi nawili

ukve dawerilia, radgan muSaobisas referatis miznebi SeiZleba mcired Seicvalos da xelaxla

dasaweri gaxdes;

32

6. moviZiebT, an vamzadebT Sesabamis TvalsaCinoebebs/ilustraciebs (ruka, foto, grafiki,

diagrama, sqema da sxva), romlebSic kargad warmoCindeba Temis ZiriTadi ideebi; TvalsaCinoe-

bebs ar unda hqondes mxolod dekoratiuli datvirTva da ar unda emsaxurebodes mxolod Temis

moculobis gazrdas;

7. vakiTxebT Sav samuSaos maswavlebels (Tuki igi amas iTxovs);

8. vbeWdavT an vaTeTrebT Sesworebul variants da vamzadebT mokle (5-7 wuTian) moxsenebas,

davurTavT ilustraciebs.

referatis struqtura:

a) Sesavali – romelmac vxsniT Temis arCevans, mis aqtualobas, movxazavT miznebsa da amocanebs,

vaZlevT literaturis mokle mimoxilvas;

b) ZiriTadi nawili – nabij-nabij vxsniT Temas, vadasturebT naTqvams cifrebiT, faqtebiT,

an citatebiT. yoveli sturuqturuli erTeuli (Tavi, paragrafi) sruldeba mokle daskvnebiT;

g) daskvna – TemasTan dakavSirebiT vayalibebT zogad daskvnebs, uarvyofT an veTanxmebiT

wyaroTa avtorebis poziciebs da gamovTqvamT sakuTar mosazrebas problemebis gadaWrasTan

dakavSirebiT.

rodesac referati dasrulebulia, saboloo Strixia – misi gaformeba.

referatis gaformeba:

satitulo furceli – moicavs informacias saswavlo dawesebulebis Sesaxeb, ewereba sagani/

saganTa jgufi, referatis saTauri. Semsruleblisa da maswavleblis vinaoba. satitulo furcelze

numeracia ar daaqvT.

Sinaarsi – struqturuli erTeulebis Sinaarsi gverdebis miTiTebiT.

samuSaos teqsti – a) Sesavali, b) ZiriTadi nawili da g) daskvna. aqedan iwyeba gverdebis gada-

nomvra da masze daismis Sesabamisi cifri 3.

literaturis sia – wyaroebis sruli bibliografiuli monacemebis miTi TebiT.

axla, rodesac cnobilia yvela etapi, Temas, sirTulidan gamomdinare, mas unda daeTmos

vada, romelSic amis gakeTeba zedmeti Zalisxmevis gareSe moxerxdeba. mag., Tuki moswavle irCevs

sareferatod Temas konkretuli qveynis Sesaxeb, mas SeiZleba mieces erTi kvira, magram Tuki uwevs

paralelebis gavleba romelime or qveyanas Soris, maSin referatisTvis gamoyofili dro unda

gaiza rdos or kviramde. sasurvelia, moewyos Sualeduri ganxilva, raTa naSromi ukeTesi gamovides.

proeqtiproeqti – konkretuli problemis gadaWris an iniciativis ganxorciele bisken mimarTuli

mravalferovani samuSao, romelSic warmmarTvelia kvleviTi, SemoqmedebiTi, TanamSromlobisa

da sakomunikacio unarebis ganviTareba.

proeqti, rogorc meTodi, ganaTlebaSi me-20 saukunis dasawyisSi Semovida. es meTodi aqtiuri

da mizanmimarTuli swa vlis saSualebas iZleoda da iZleva.

moswavleebi mudmivad svamen SekiTxvebs: ratom gvaswavliT ama Tu im saki Txs? raSi gamomadgeba

es codna? maswavleblebs uWirT am kiTxvebze damajerebeli da argumentirebuli pasuxis gacema.

am problemis mogvarebaSi maswavlebels daexmareba imis codna, Tu rogor amuSaos moswavleebi

saswavlo proeqtze muSaobisas. moswavleebi realuri problemis gadasaWrelad SeZenil codnasa da

unar-Cvevebs iyeneben. proeqtiT swavleba iwvevs moswavleTa motivacias da zrdis maT pasuxismgeb-

lobas. isini xalisiT asruleben samuSaoebs da SeuZliaT xangrZlivad imuSaon dasmul sakiTxebze.

sakiTxebs moswavleebi garkveuli drois (erTi an ramdenime kvira) ganmavlo baSi amuSaveben da

Semdgom warudgenen mTel klass an ufro farTo auditorias. proeqtebi exmareba mozards realur

cxovrebaSi gamoiyenos miRebuli codna da gamocdileba dasaxuli miznis misaRwevad.

proeqtze muSaoba moicavs dagegmvis, kvlevis, praqtikuli aqtivobisa da Sedegebis warmodgenis

etapebs arCeuli sakiTxis Sesabamisad. proeqti ganxo rcielebulad miiCneva, Tuki misi Sedegebi

TvalsaCinod da damajereblad, koreqtuli formiT aris warmodgenili (mag., werilobiTi doku-

menti, maketi, inscenireba, debatebi, aqcia, Tanmimdevruli RonisZieba da a. S.).

maswavlebeli saswavlo proeqtebis mimdinareobisas konsultantis rols asrulebs, xelmZ-

Rvanelobs samuSaoebs, Ziebisa da kvlevis dros aZlevs mimarTulebas. aseve, igi uTiTebs sain-

formacio wyaroebs.

33

saswavlo proeqtis dagegmvis dros maswavlebeli iTvaliswinebs Semdegs:

* ramdenad mniSvnelovania problema, romelic kvlevas iTxovs;

* mosalodneli Sedegebi warmoadgendes siaxles (obieqturs an subieqtu rs);

* proeqtze muSaobis dros gamoyenebuli meTodebi emsaxurebodes kvlevas;

* arsebobdes arCevanis gakeTebis saSualeba, rac moswavleTa pasuxismgeblobis zrdas iwvevs.

proeqti SeiZleba Sesruldes individualurad, wyvilebSi an jgufurad, erTi sagnis farg-

lebSi, ramdenime sagnis farglebSi (saganTa integracia);

maswavlebeli-moswavleebis damokidebulebis mxriv SeiZleba gamoiyos sami tipis saswavlo

proeqti:

1. maswavlebeli sTavazobs moswavleebs SerCeul problemebs, Temebs, saxavs maTi gadaWris

strategiasa da taqtikas, moswa vle ki damoukideblad gadaWris problemas.

2. maswavlebeli svams problemas, moswavle damoukideblad irCevs kvlevis meTodebs da prob-

lemis gadaWris gzebs.

3. moswavle gansazRvravs problemas, damoukideblad irCevs kvlevis meTo debsa da problemis

gadaWris gzebs.

proeqtis struqtura

proeqtis aRwera

proeqtis aRwera aris misi ZiriTadi Semadgeneli nawili. aRniSnuli pun qti sasurvelia daiyos

qvepunqtebad, romlebSic gaerTiandeba Semdegi saxis informacia:

a) problemis gansazRvra (identifikacia) – gulisxmobs im konkretuli problemis xazgasmas,

romlis sapasuxodac aris mimarTuli Tqveni proeqti.

b) mizani – gulisxmobs farTo, zogad debulebas imis Sesaxeb, Tu ris miRweva gsurT. poeqtis

mizans unda warmoadgendes iseTi sasurveli garemos an pirobebis Seqmna, romelic logikur kav-

SirSi iqneba (mimarTuli iqneba) zemoT aRweril problemasTan.

g) amocanebi – gulisxmobs konkretul nabijebs miznis misaRwevad. aq unda miuTiToT, ra amo-

canebis gadaWras isaxavT Tqvens proeqtSi miTiTebuli mi znis misaRwevad. miznebis misaRwevad

SeiZleba daisaxoT erTi, ori an ramdeni me amocana imis gaTvaliswinebiT, Tu rogoria Tqveni

proeqtis specifika.

d) ganxorcielebis gzebi – gulisxmobs kidev ufro konkretul nabijebs Tqven mier dasmuli

amocanebis Sesasruleblad. ganxorcielebis gzebi aris procesi, romelmac unda upasuxos kiTxvebs:

1) `rogor?~ – rogor ganaxorcielebT Tqveni proeqtis amocanebs?

2) `vin~ – vin monawileobs Tqveni proeqtis ganxorcielebaSi? Dan ra evalebaT proeqtSi?

proeqtis Sesrulebis vadebi

unda Seicavdes proeqtis droSi ganawilebul msvlelobas. masSi unda aisaxos etapebad dayo-

fili proeqtis Sesasruleblad gasawevi saqmianoba, gana wilebuli dReebis, kvirebis, Tveebis

mixedviT, proeqtis specifikidan gamomdi nare.

biujeti

biujeti ganacxadis erT-erTi mniSvnelovani nawilia. igi unda iyos logikur kavSirSi proeqtis

aRweraSi miTiTebul amocanebTan.

mosalodneli Sedegebi

am nawilSi aRwereT is savaraudo efeqti an mosalodneli Sedegi, rac mohyveba proeqtis

warmatebiT ganxorcielebas.

monitoringi

am nawilSi unda miuTiToT, Tu rogori iqneba konkretulad Tqveni proe qtis ganviTarebaze

Tvalyuris devnebis (monitoringis) meqanizmi da perioduloba.

Sefaseba

miuTiTeT is savaraudo kriteriumebi (maCveneblebi), romlebic gansazRvravs Tqveni proeqtis

warmatebas.

proeqtis Sefasebis kriteriumebi:

1. problemis identificireba;

2. Teoriuli codnis praqtikul saqmianobaSi gamoyeneba;

34

3. informaciis moZiebis unari;

4. kvlevebis dagegmvisa da Catarebis unari;

5. sazogadoebasTan da Sesabamis samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebTan urTierTo-

bis unari;

6. jgufis SemoqmedebiTi unari;

7. moZiebuli informaciis klasifikaciisa da interpretaciis unari;

8. kvlevis Sedegebis analizis unari;

9. problemis gadaWris gzebis SeTavazeba;

10. gadawyvetilebebis miReba;

11. warmodgenili namuSevris organizeba;

12. moswavleebis mier Seqmnili TvalsaCinoebebi.

prezentacia, rogorc swavlebis meTodiprezentacia raime sakiTxis auditoriis winaSe sajaro wardgenis procesia. sagnobrivi stan-

dartebis moTxovnidan gamomdinare, moswavleebs mudmivad unda uwevdeT TavianTi moklevadiani

Tu grZelvadiani kvlevis klasis winaSe wardgena.

prezentaciis mizania, adamianebis garkveul wres (mag., Tanaklaselebs) gaacnos saqmiano-

bis, kvlevis Sedegebi. sasurvelia, moswavleebis mier gakeTebuli preze ntacia iyos mokle (ara

umetes 10-15 wuTisa), azriani da saintereso. kargad momzadebuli Sinaarsis da sxvadasxva Tval-

saCinoebis gamoyenebis (flipCarti, masalebi da a.S.) garda, aseve aucilebelia, momxsenebelma

gaiTvaliswinos araverbaluri komunikaciis iseTi elementebi, rogorebicaa xmis tembri, sxeulis

ena-Jestikulacia.

prezentaciis mzadebisas saWiroa auditoriis Seswavla, Sesavlis, moxsenebis ZiriTadi nawilis

da daskvnis dagegmva, sademonstracio TvalsaCinoebebis SerCeva. Semdeg ki uSualod moxseneba

iwereba. moswavle unda moemzados SesaZlo SekiTxvebze pasuxis gasacemadac.

gasaTvaliswinebelia is faqtoric, rom Tuki prezentacia auditoriisaTvis gasagebad ar

iqneba warmarTuli, daikargeba misdami interesi. aseve kargad un da iyos dagegmili gamosvlis

dro. rac mcirea dro, miT ufro rTulia yvela ZiriTadi ideis warmoCena. moxsenebis momzadebi-

sas gasaTvaliswinebelia, rom momxsenebeli saSualod 100 sityvas ambobs wuTSi. gaiTvaliswineT,

rom auditoriis interess ganapirobebs gamosvlis pirveli wuTebi. moyvanili magaliTebi unda

iyos adekvaturi. magaliTebi saSualebas iZleva, auditoriam ukeT daimaxsovros Tema. ZiriTadi

ideebi ar unda iyos bevri (saSualod – 3), radgan erTi Temidan meoreze gadasvla auditoriis

yuradRebis gafantvas iwvevs.

mniSvnelovania gamosvlis dasasrulic. dasasruli unda iyos pozitiuri, an mTavrdebodes

SekiTxviT. amiT Tqven aiZulebT auditorias, miubrundes ganxilul sakiTxs da dafiqrdes masze.

TvalsaCinoebebi auditoriisaTvis gamomsvlelis poziciis erTgvari dadasturebaa da xels

uwyobs ZiriTad ideebze yuradRebis gamaxvilebas.

TvalsaCinoeba SeiZleba iyos ori tipis: teqsturi da grafikuli. isini warmoadgenen moxsenebis

mniSvnelovan danamats. teqsturSi warmoCenili unda iyos mTavari postulatebi, rac auditoriis

mxedvelobiTi mexsierebis gamoyenebis saSualebas iZleva da advilad amaxsovrebinebs sakiTxs. pos-

tulati unda eweros garkveviT, didi SriftiT da ar aRematebodes 4-5 xazs. grafikuli SeiZleba

iyos sqema, diagrama, cxrili, ruka, foto, naxati. saWiroa, prezentators gamosvlaSi CarTuli

hqondes vizualuri masala, ipyrobdes auditoriis yuradRebas, magram ar unda kiTxulobdes

masze warwerebs. umjobesia perifrazireba, axsna.

prezentatorma winaswar unda Seamzados oTaxi, naxos, ra dasWirdeba ilustraciebis gamo-

sakravad, saWiroebis SemTxvevaSi moamzados markeri da sxva resursi.

warmatebuli gamosvlisaTvis saWiroa, damyardes auditoriasTan kontaqti. gamosvlisas ga-

saTvaliswinebelia xmis tembri, rac auditoriis sididezea da mo kidebuli.

dgoma, Jestebi unda iyos bunebrivi. metyveleba unda iyos gamarTuli da mSvidi, winadadebebi

martivi, msjeloba – Tanamimdevruli, Tavi unda aaridoT Temidan Temaze gadaxtomas. auditoriis

kiTxvebze pasuxebi unda iyos konkretuli. ar aris saWiro pasuxebis Zalian gaSla, radgan SeiZleba

auditoriaze kontroli daikargos. Tuki kiTxvebi ar aris, prezentatorma Tavad SeiZleba dasvas

savaraudo kiTxva msmenelis nacvlad, amis Semdeg SesaZlebelia sxvac SeuerTdes.

35

kargia, rodesac adamiani flobs prezentaciis warmoebis unars. skolam moswavleebs unda

ganuviTaros es unar-Cveva sxvadasxva saganSi, rac gulisxmobs maT mier Seqmnili kvlevis Sedegebis

auditoriis winaSe wardgenas.

prezentaciis Sesafaseblad maswavlebelma SeiZleba gamoiyenos Semdegi kriteriumebi:

* ramdenad saintereso iyo Sesavali nawili;

* ramdenad gamokveTilad iyo Camoyalibebuli Tezisebi;

* ramdenad damajerebeli iyo argumentacia, magaliTad, gamyarebuli iyo msjeloba konkre-

tuli magaliTebiTa da faqtebiT;

* ramdenad Semajamebeli iyo prezentaciis daskvniTi nawili;

* ramdenad saintereso da originaluri iyo saprezentacio Tema;

* ramdenad daculi iyo msjelobis nawilebs Soris balansi;

* ramdenad miipyro prezentatorma auditoriis yuradReba;

* ramdenad SeZlo prezentatorma auditoriis yuradRebis SenarCuneba prezentaciis bolomde;

* ramdenad mozomili da miznobrivi iyo prezentatoris Jestikulacia da manerebi;

* ramdenad sZlia prezentatorma nerviulobis zogad fons;

* ramdenad Tamamad da damajereblad gasca man msmenelebis mier dasmul SekiTxvebs pasuxi;

* ramdenad daicva prezentatorma saprezentacio reglamenti;

* ramdenad iyo prezentatori momzadebuli zepiri metyvelebisaTvis, miejaWva Tu ara igi

baraTebs, furclebs, masalas;

* ramdenad iyenebda prezentatori TvalsaCinoebas.

maswavlebelma TiToeuli kriteriumis gaswvriv unda daweros Sesabamisi niSani, procentuli

Sesatyvisi, amis Semdeg jamdeba qulebi da gamoiTvleba saSualo ariTmetikuli. SesaZlebelia, mas-

wavlebelma ar gamoiyenos yvela kriteriumi da SearCios maTgan ufro mniSvnelovani. igi iniS navs

prezentatoris dadebiT da sust mxareebs. prezentaciis dasrulebis Semdeg ki moswavles eubneba

yovelive amis Sesaxeb pozitiuri kritikis formiT (ix. Sefaseba).

auditoriis yuradRebis mobilizebisaTvis maswavlebelma SesaZloa moswavleebs sTxovos

TiToeuli prezentatoris Sefaseba specialurad maTTvis gankuTvnili kriteriumebis mixedviT.

kriteriumebi SeiZleba iyos Semdegi:

* ramdenad saintereso iyo saprezentacio Tema;

* ramdenad miipyro prezentatorma Tqveni yuradReba;

* ramdenad gagiCinaT prezentaciam kiTxvebis dasmis survili;

* ramdenad dagitovaT prezentaciam samomavlod am sakiTxze fiqris survili.

36

VI. komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo

paragrafebze

XI klasis `globaluri geografiis~ moswavlis wigni 5 nawilisa da 39 Temisgan (paragrafisgan)

Sedgeba.

saxelmZRvaneloSi warmodgenilia rubrikebi:

1. leqsikoni – sadac ganmartebulia axali terminebi, ucxo sityvebi.

2. kiTxvebi da davalebebi – romelTa umetesoba sruldeba gakveTilze, xolo nawili moswav-

leebs eZlevaT saxlSi saSinao davalebis saxiT.

3. es sainteresoa – am nawilSi moswavleebi gaecnobian damatebiT cnobebs gakveTilSi mocemul

masalasTan dakavSirebiT.

4. magaliTebi;

5. danarTebi.

TiToeuli sagakveTilo Tema moicavs Sinaarsis realizaciisTvis gankuTvnil teqstebs,

ilust raciebs, sqemebs, diagramebs, cxrilebs da istoriul wyaroebs, romlebic gankuTvnilia

jgufuri an individualuri samuSaoebisaTvis.

Sinaarsi

II Tavi – globalizacia da globaluri problemebi

1. ra aris globalizacia

2. globalizaciis indeqsi

3. antiglobalizmi

4. ra aris globaluri problemebi

5. globalur problemaTa urTierTkavSiri

6. globaluri problemebi da saerTaSoriso organizaciebi

II Tavi – msoflios politikuri ruka da globaluri problemebi

7. Tanamedrove msoflios politikuri ruka

8. mSvidoba da ganiaraReba

9. konfliqtebis geografia

10. terorizmis geografia

11 msoflios lideri qveynebi da globaluri samyaro:

1. aSS – erTpolusiani msoflios supersaxelmwifo da msoflio geopolitikuri lideri

2. iaponia – globaluri samyaro da mzardi interesebi

3. CineTi

4. evropa (didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo, Ggermania

gaerTianebis Semdeg, ruseTi)

5. islamuri samyaro

III Tavi – msoflios mosaxleoba da globaluri socialuri problemebi

12. msoflios mosaxleobis dinamika

13. demografiuli optimumi da demografiuli politika

14. urbanizacia – XX saukunis fenomeni

15. eTnomozaika da globaluri eTnikuri krizisi

16. kulturis globalizacia

17. janmrTelobis problema

18. SromiTi migracia da fuladi gzavnilebi

37

IV Tavi – msoflios meurneoba da globaluri problemebi

19. ekonomikuri globalizacia

20. msoflios finansuri nakadebi da centrebi

21. cxovrebis done da xarisxi

22. mdidrebi da Raribebi da CamorCenilobis problema

23. sasursaTo problema

24. energetikuli problema

25. resursuli problema

V Tavi – globaluri ekologiuri problemebi

26. ekologiuri problema – zogadi mimoxilva

27. atmosferos ekologia

28. msoflio okeanis problemebi

29. sanapiro zilis aTvisebisa da dacvis problemebi

30. mtknari wylis problema

31. pedosferos ekologia

32. stiqiuri katastrofebi

33. teqnogenuri movlenebi

34. msoflios kritikuli ekoregionebi

35. msoflios biologiuri da landSafturi mravalferovneba

36. msoflios daculi teritoriebi

37. msoflios kulturuli da bunebrivi memkvidreobis geografia

38. garemosdacviTi organizaciebi

39. ekologiuri alternativa – mdgradi ganviTareba.

danarTebi

38

VII. sanimuSo gakevTilebis scenarebi

§ 4. ra aris globaluri problemebi

Sedegi 1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTiY aspeqtebis daxasiaTeba.


* adgens misTvis aqtualuri problemebis sivrce-droiT Taviseburebebs; gansazRvravs cnebas

`globaluri~ da SeimuSavebs kriteriumebs am problemisadmi statusis misaniWeblad;

* SeimuSavebs globaluri problemebis CamonaTvals da adarebs arsebuls; aanalizebs prob-

lemebis warmoSobisa da transformaciis (warmoqmna, gamZafreba, mogvareba, Canacvleba) gzebs;

* globaluri problemebis nusxidan gamoarCevs saqarTvelosTvis yvelaze aqtualur prob-

lemebs; gansazRvravs maT transformacias sivrcesa da droSi; akeTebs problemis mimdinareobis

amsaxvel sqemas.

gakveTilis mizani:

* globaluri problemebis gacnoba, maTi warmoSobisa da ganviTarebis sivrciT-droiTi

aspeqtebis gansazRvra.

* geografiuli informaciis analizi da interpretacia;

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:

* problemis gaazrebisa da daskvnebis gakeTebis unari;

*informaciis mopovebis, organizebis, klasifikaciis, interpretaciisa da analizis unari;

* sakuTari mosazrebebis gamoTqmisa da argumentirebulad msjelobis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka, kavkasiis ruka, saqarTvelos ruka,

Tabaxis furclebi, dafa, carci.

gakveTilis msvleloba

I etapi – provocireba, 10 wT.

maswavlebeili klass ukiTxavs citatas, `Cven memkvidreobiT ki ar gvergo dedamiwa winapre-

bisgan, aramed `visesxeT~ igi STamomavlebisgan~ da sTxovs moswavleebs, axsnan, rogor esmiT es

gamoTqma:

maswavlebeli klass mimarTavs kiTxviT, gaixsenon, Tu ras niSnavs globaluri, globalizacia,

globaluri problemebi, ra TaviseburebebiT xasiaTdeba globaluri problemebi. moswavleebi

gamoTqvamen TavianT mosazrebebs. Semdeg TavianT gamoTqmul mosazrebebs adareben saxelmZR-

vaneloSi mocemul sqemas (nax. 4.2).

II etapi – cxrilebze muSaoba, 25 wT.

klasi iyofa jgufebad da TiToeul jgufs eZleva davaleba: moifiqron, maTi azriT, ra prob-

lemebi aRelvebs dRes kacobriobas, SeimuSaon kriteriumebi, ris gamoc maT am problemebs mianiWes

`globaluris~ statusi, CamoTvlili problemebi cxrilSi #1 daajgufon politikur, ekonomikur,

socialur da ekologiur problemebad. am nusxidan gamoarCion is problemebi, romelTa mogva-

rebac, maTi azriT, axlo momavalSia SesaZlebeli. aseve amorCion saqarTvelosTvis yvelaze aq-

tualuri problema da pasuxebi Caweron cxrilSi #2.

cxrili #1

politikuri

problemebi

ekonomikuri

problemebi

socialuri

problemebi

ekologiuri

problemebi

39

cxrili #2

globaluri problemebi

globaluri problemebi,

romelTa mogvarebac

SesaZlebelia axlo momavalSi

saqarTvelosTvis aqtualuri

problemebi

moswavleebi akeTeben prezentaciebs, romelTa Sejerebis safuZvelze dgindeba globalur prob-

lemaTa erTiani nusxa, saqarTvelosTvis aqtualur problemaTa sia da im problemaTa CamonaTvali,

romelTa mogvarebac, maTi azriT, SesaZlebelia. prezentaciis dros mosawvleebma unda imsjelon,

Tu ra niSnebis mixedviT daajgufes globaluri problemebi, rogor da ratom SearCies globaluri

problemebis nusxidan saqarTvelosTvis, maTi azriT, aqtualuri problemebi.

III etapi – gakveTilis Sejameba, 10 wT.

saSinao davalebad moswavleebs miecemaT daweron narkvevi: `vifiqroT globalurad, vimoq-

medoT lokalurad~.

dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs.

§ 5. globaluri problemebis urTierTkavSiri

Sedegi 1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTiY aspeqtebis daxasiaTeba.


* gamoTqvams varauds globalur problemebs Soris mizez-Sedegobriv kavSirebze da akeTebs

Sesabamis sqemas;

* SeimuSavebs globaluri problemebis CamonaTvals da adarebs arsebuls; aanalizebs prob-

lemebis warmoSobisa da transformaciis (warmoqmna, gamZafreba, mogvareba, Canacvleba) mizezebs.


lemebs; gansazRvravs maT transformacias sivrcesa da droSi; akeTebs problemis mimdinareobis

amsaxvel sqemas.

gakveTilis mizani:

* globalur problemaTa sivrciT-droiTi aspeqtebis kvleva; maTi warmoSobisa da transfor-

maciis mizezebis dadgena da analizi.

* globalur problemebs Soris mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgena.

* globaluri problemebis mogvarebis SesaZleblobebis Sesaxeb varaudis gamoTqma.


* informaciis organizebis, transformaciisa da analizis unari;

* mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

* sivrce-droiTi analizis unari;

* varaudebis gamoTqmisa da argumentirebulad msjelobis unari;

* namuSevris wardgenis da dacvis unari;

* TanamSromlobisa da komunikaciis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, dafa, carci, formatis furclebi, flomasterebi.

40

gakveTilis msvleloba:

I etapi – klasifikacia, 10 wT.

saSinao davalebis mosmenis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon wina gakveTilze

Sesrulebuli davaleba da kidev erTxel CamoTvalon globaluri problemebi.

maswavlebeli dafaze xazavs samkuTxeds, romlis wveroebzec wers sityvebs: mosaxleoba,

socialur-ekonomikuri ganviTareba, garemo. igi sTxovs moswavleebs CamoTvlili problemebi

daajufon imisda mixedviT, Tu romel sferos exebian isini da Caweron samkuTxedis Sesabamis

wverosTan (mag., mosaxleoba – urbanizacia, demografiuli da a. S.).

III etapi – reitingul skalasa da mizez-Sedegobrivi kavSirebis sqemebze muSaoba, diskusia,

30 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs maT mier CamoTvlili globaluri problemebi ganalagon

reitingul cxrilSi maTi mniSvnelobis mixedviT (cxrili #1 da #2). maT vTavazobT reitinguli

cxrilis 2 variants da isini Tavad irCeven romelimes.

cxrili #1 an cxrili #2

safexurebrivi reitingi mravalwaxnagiani reitingi


yvelaze umniSvnelo

reitinguli sqemebis Sevsebis Semdeg moswavleebma unda Seadginon globalur problemaTa

urTierTkavSiris sqema: sqemis centrSi moaTavson maT mier amorCeuli yvelaze mniSvnelovani

problema da daakavSiron igi sxva problemebTan.

namuSevrebis prezentaciisas moswavleebi argumentirebulad asabuTeben, Tu ratom mianiWes

`pirveloba~ amorCeul problemas, rogor aris erTmaneTTan dakavSirebuli globaluri prob-

lemebi.

prezentaciis dasrulebis Semdeg moswavleebi ecnobian saxelmZRvaneloSi mocemul sqemas

`globalur problemaTa urTierTkavSiri~ da adareben TavianT sqemebs.

prezentaciebis dasrulebis Semdeg imarTeba diskusia: `kacobriobis umTavresi globaluri

problema da misi gadawyvetis gzebi~.


dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs. saSinao dava-

lebad moswavleebs miecemaT, amoarCion globalur problemaTa nusxidan erT-erTi, moiZion mis

Sesaxeb informacia Semdegi gegmis mixedviT: problemis arsi, misi warmoqmnis mizezebi, problemis

gadaWris savaraudo gzebi.


yvelaze umniSvnelo

41

§ 8. mSvidoba da ganiaraReba (2 saaTi)

Sedegi 2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis analizi.


gamoTqvams mosazrebas, ra socialuri da ekonomikuri sargeblis motana SeuZlia SeiaraRebaze

dazogil xarjebs.

Sedegi 4. moswavles SeuZlia politikuri xasiaTis globalur problemebze msjeloba. Sedegi

TvalsaCinoa, Tu moswavle:

* mopovebuli informaciis safuZvelze (statistikuri monacemebi, masmedia) aanalizebs

msoflio qveynebis samxedro-politikur potencials da gamoTqvams mosazrebas, Tu ra wvlili

SeiZleba Seitanos TiToeulma moqalaqem da qveyanam msoflioSi mSvidobisa da ganiaraRebis saqmeSi;

* irCevs da ecnoba (sainformacio saSualebebidan) erT-erTi qveynis mier gadadgmul konkretul

nabijebs ganiaraRebis da mSvidobis SenarCunebis saqmeSi da SeimuSavebs movlenebis ganviTarebis

SesaZlo prognozs (sqema, scenari).

gakveTilis mizani:

* Tanamedrove msoflioSi mSvidobisa da ganiaraRebis mniSvnelobis gacnobiereba da analizi;

* mSvidobisa da ganiaraRebis problemis gadawyvetis savaraudo gzebis dasaxva.


* informaciis moZiebis, analizisa da daskvnebis gakeTebis unari;

* msjelobisa da varaudebis gamoTqmis unari;

* geografiul TvalsaCinoebebze muSaobis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka.

gakveTilis msvleloba: I saaTi.

I etapi – kiTxva-pasuxi – 15 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, upasuxon Semdeg kiTxvebs:

* ra aris omi? ratom xdeba omebi? ra gansxvavebaa msoflio da regionul omebs Soris? rogor

SeiZleba SeiaraRebuli konfliqtebis mogvareba?

ra rols asruleben saerTaSoriso organizaciebi omisa da mSvidobis mogvarebis saqmeSi.

SeiZleba Tu ara miviCnioT mSvidobisa da ganiaraRebis problema globalur problemad da

ratom?

II etapi – rukebsa da statistikur informaciaze muSaoba, 25 wT.

moswavleTa pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs waikiTxon saxelmZR-

vaneloSi mocemuli magaliTi 1. Semdeg klass yofs 4 jgufad da TiToeul jgufs aZlevs davalebas;

gaaanalizon saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 82 da daadginon:

I-ma jgufma – qveynebi, romlebmac xeli moaweres birTvuli iaraRis gavrcelebis winaaRmdeg

xelSekrulebas;

II jgufma – qveynebi, romlebmac xeli ar moaweres am xelSekrulebas;

III jgufma – qveynebi, romlebic eWvmitanilni arian birTvuli iaraRis flobaSi;

IV jgufma – qveynebi, romlebmac uari Tqves birTvul iaraRze.

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi waradgenen Sesrulebul namuSevars.

Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaaanalizon saxelmZRvaneloSi mocemuli cxrilebi

(nax. 8.3 – birTvuli iaraRis maragi msoflioSi, nax. 8.5 – iaraRis mTavari eqsportiori da impor-

tiori qveynebi, nax. 87 – SeiaraRebaze daxarjuli Tanxebi msoflios zogierT qveyanaSi da nax. 8.8

msoflios zogierTi qveynebis udidesi armiebi).

statistikuri informaciis analizis Sedegad gamoitanon daskvna, romeli qveynebi lideroben

msoflioSi: SeiaraRebaze daxarjuli TanxebiT, iaraRis yidva-gayidviT, armiebiT.

maswavleblis xelmZRvanelobiT klasSi gaimarTeba mokle diskusia: sWirdeba Tu ara msoflios

qveynebs SeiaraReba.

42

III etapi – gakveTilis Sejameba – 5 wT.

gakveTilis dasasruls maswavlebeli mokled Seajamebs Catarebul aqtivobebs da moswavleebs

sTxovs, saxlSi werilobiT Seasrulon davaleba, moiZion masalebi (interneti, Jurnal-gazeTebi),

romlebic exeba xalxebis urTierTTanamSromlobasa da urTierTgagebas dedamiwaze mSvidobis

SenarCunebis problemis gadasawyvetad.

§ 8. mSvidoba da ganiaraReba – meore saaTi


I etapi – gonebrivi ieriSi – 10 wT.

saSinao davalebis Semowmebis Semdeg maswavlebeli dafaze wers sityva `militarizacias~ da

sTxovs moswavleebs, CamoTvalon militarizaciis uaryofiTi Sedegebi. pasuxebis mosmenis Semdeg

moswavleebi ecnobian saxelmZRvaneloSi mocemul sqemas (nax. 8.4) da mas Tavian pasuxebs adareben.

maswavleblis TxovniT moswavleebi ecnobian leqsikonSi terminebs – demilitarizacia, kon-

versia.

II etapi – rukebisa da teqstis analizi – 20 wT.

maswavleblis TxovniT klasi iyofa 3 jgufad. TiToeuli jgufi asrulebs davalebas.

I jgufis davalebaa gaaanalizos nax. 8.6 da daadginos, rogoria samxedro xarjebis xvedriTi

wili msoflios qveynebis mSp-Si;

II jgufs davalebad eZleva gaaanalizos nax. 8.10 da daadginos msoflios metad da naklebad

mSvidobismoyvare qveynebi;

III jgufi ecnoba saxelmZRvanelos teqsts samxedro ekonomikis konvertaciasa da globaluri

mSvidobis indeqsis Sesaxeb. samuSaos dasrulebis Semdeg moswavleebi warmoadgenen namuSevrebs;

III etapi – gakveTilis Sejameba – 15 wT.

gakveTilis bolos maswavlebeli sTxovs moswavleebs individualurad Seasrulon samuSao:

`warmoidginon, rom TiToeuli maTgani `msoflios mTavrobis~ xelmZRvanelia. CamoTvalon, ka-

cobriobis romeli problemis gadasaWrelad gamoiyeneben ganiaraRebaze gaweuli ekonomiidan

miRebul 1 trilion dolars~.

namuSevrebis ganxilva xdeba SerCeviT. dasasruls, maswavlebeli mokled ajamebs Catarebul

aqtivobebs da sTxovs moswavleebs, saxlSi werilobiT Seasrulon davaleba; daweron mokle ese,

Tu ra wvlilis Setana SeuZlia TiToeul moqalaqes da qveyanas msoflioSi mSvidobisa da gania-

raRebis saqmeSi.

§ 9. konfliqtebis geografia – 1 sT.

Sedegi 2. moswavles SeuZlia politikuri xasiaTis globalur problemebze msjeloba.


* aanalizebs politikuri xasiaTis globaluri problemebis warmoSobas, ganviTarebas da

sivrcobriv Taviseburebebs. gamoxatavs sakuTar damokidebulebas aRniSnuli sakiTxisadmi da

akeTebs prognozebs;

* adgens mizez-Sedegobriv kavSirebs omebis, eTnokonfliqtebisa da terorizmis warmoSobas,

gamovlinebis formebsa da sivrcobriv Taviseburebebs Soris;

* mopovebuli informaciis safuZvelze msofliosa da saqarTveloSi arsebuli eTnokonf-

liqtebis, gaxmaurebuli teraqtebis Sesaxeb adgens `cxeli wertilebis~ rukas.

gakveTilis mizani:* politikuri xasiaTis globaluri problemis gacnobiereba, maTi sivrciT-droiTi aspeqtiT

gaanalizeba;

* konfliqtebis tipebis, warmoSobis mizezebisa da gavrcelebis arealebis gansazRvra;

43

* informaciis moZieba da gaanalizeba;

* konfliqtebis mogvarebis SesaZleblobebis Sesaxeb varaudebis gamoTqma.


* problemis gaazrebis, analizisa da daskvnebis gakeTebis unari;

* informaciis mopovebis, organizebis, klasifikaciisa da interpretaciis unari;

* varaudebis gamoTqmis unari;

* argumentirebuli msjelobis unari;

* mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari.

resursebi:

msoflios politikuri ruka, saxelmZRvanelo, winaswar momzadebuli dasarigebeli baraTebi.



maswavlebeli klas acnobs or gansxvavebul situacias da sTxovs maT, teqstis mosmenis Semdeg,

wyvilebSi upasuxon kiTxvebs:

1. aRniSnul situaciebSi ra aris konfliqtis warmoqmnis mizezi?

2. vin arian konfliqtSi monawile mxareebi?

3. ra tipis konfliqtia aRwerili?

situacia #1

mcxunvare mze amocurda aRmosavleTidan, navTobWaburRilebTan muSebi gamoCndnen. daiwyo

Cveulebrivi samuSao dila. moulodnelad caze TviTmfrinavebi gamoCnda. daiwyo dabombva. ram-

denime wuTSi qalaqi gvamebiT, dangreuli saxlebiT da kvamliT aivso. udabnos xvats xanZaris simx-

urvale daemata. wuTebSi dairRva simSvide. didxans esmoda qveynis xelisuflebas gafrTxilebebi

da muqara, magram maT araferi iRones situaciis gansamuxtad. omi daiwyo. incidents saerTaSoriso

organizaciebi gamoexmaura.

situacia #2

aRniSnul raionSi, tyes qardacviTi da niadagdacviTi mniSvneloba aqvs. arada, raioni wlebis

ganmavlobaSi ganicdis saTbobis deficits, amitom mosaxleobis ZiriTadi nawili gasaTbobad SeSas

iyenebs. ramdenime weliwadSi tye TiTqmis gaiCexa, ramac mewyruli zonebis warmoqmna gamoiwvia.

mosaxleobis usafrTxoebas problemebi Seeqmna, ris gamoc raionSi sastikad aikrZala xis moWra.

mosaxleoba saTbobis gareSe darCa, ramac gamoiwvia dapirispireba adgilobriv mTavrobasa da

mosaxleobas Soris.

pasuxebis mosmenis Semdeg, maswavleblis TxovniT moswavleebi ixseneben, kidev ra saxis kon-

fliqtebs icnoben, saubroben maTi warmoqmnis mizezebsa da masStabebze.

II etapi – mini-leqcia da diskusia: 25 wT.

maswavlebeli atarebs mini-leqcias konfliqtebis Sesaxeb. Semdeg sTxovs klass gaecnon sax-

elmZRvaneloSi mocemul magaliTebs. maswavlebeli sTxovs klass gaiyvnen sam jgufad: israelad,

arabul qveynebad da mediatorebad. TiToeulma mxarem Tavisi poziciis gasamyareblad sul mcire

sami argumenti unda moifiqros. argumentebi fiqsirdeba dafaze, cxrilSi.

israelis argumentebi arabuli qveynebis argumentebi mediatorebi

diskusiaSi mediatorebi usmenen `israelisa~ da `arabuli qveynebis~ momxreTa argumentebs da

sTavazoben TavianT varaudebsa da RonisZiebebs problemis gadasawyvetad.

III etapi – eses dawera da saSinao davaleba, 10 wT.

diskusiis damTavrebis Semdeg moswavleebi weren xuTwuTian eses Temaze: `msoflio omebis

gareSe~.

44

klass saSinao davalebad eZleva ganixilon nax. 9.1 – `omebisa da konfliqtebis geografia~.

amoarCion maTgan erTi romelime konfliqtis zona da moiZion mis Sesaxeb informacia.

§ 24. energetikuli problema – 2 sT.

Sedegi 1. moswavles SeuZlia globalizaciis procesebis sivrce-droiTi aspeqtebis daxasiaTeba.



lemebs, gansazRvravs maT transformacias sivrcesa da droSi; akeTebs problemis mimdinareobis

amsaxvel sqemas.

Sedegi 2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis analizi.


* amyarebs logikur kavSirebs socialur-ekonomikuri xasiaTis globalur problemebs Soris

da msjelobs maT masStabebze;

* rukebisa da sxva wyaroebis safuZvelze aanalizebs qveynebs Soris sursaTisa da nedleulis

uTanabro ganawilebas. gamoTqvams varauds problemis lokalur, regionul da globalur doneeb-

ze gadaWris SesaZlo gzebze.

Sedegi 3. moswavles SeuZlia bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globalur problemebze

msjeloba.


* ilustraciebis da sxva wyaroebis gamoyenebiT amyarebs kavSirebs globalur geoekologiur

problemebsa da meurneobis im dargebs Soris, romlebic am problemebis maprovocirebelia. iyenebs

Tematur rukebs da adgens geoekologiuri problemebis gamovlinebis mentalur rukas.

gakveTilis mizani:

* energetikuli problemebis gacnoba-gacnobiereba da misi ganviTarebis modelirebis

sakiTxebis kvleva;

* energetikuli problemis sivrciT-droiTi Taviseburebebis gansazRvra da kvleva;

* energetikuli problemis gadaWris Sesalo gzebze varaudebis gamoTqma;

* energetikul da geoekologiur problemebs Soris mizez-Sedegobrivi kavSirebis damyareba;

* informaciis moZiebis, organizebisa da transformaciis unaris ganviTareba.



* logikuri da mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

* TanamSromlobisa da komunikaciis unari;

* informaciis moZiebis, organizebis, klasifikaciisa da interpretaciis unari;

* varaudebis gamoTqmis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios fizikuri ruka, msoflios politikuri ruka, saqarT-

velos ruka, saqarTvelos atlasi, formatis qaRaldebi, markerebi, winaswar momzadebuli teqstebi.

teqsti atomuri eleqtrosadguris Sesaxeb (saWiroebis SemTxvevaSi).


pirveli saaTi


maswavlebeli klass mimarTavs kiTxviT, Tu rogor esmiT gamoTqma: `energetika Tanamedrove

meurneobasa da ekonomikaSi yvela progresuli procesis safuZvelia~. moswavleebi gamoTqvamen

TavianT mosazrebebs, romlebsac Tezisebis saxiT maswavlebeli afiqsirebs dafaze.

45

II etapi – saxelmZRvanelosa da rukebze muSaoba – 30 wT.

moswavleebi ixseneben maTTvis nacnob, energiis tradiciul da alternatiul saxeebs da CamoTv-

lil nusxas adareben nax. 24.3-s. Semdeg klasi iyofa jgufebad da TiToeul jgufs eZleva davaleba:

I jgufi: gaecnon nax. 24.1-s ̀ energiis moxmareba msoflios qveynebSi~ da daadginon xuTi qveyana,

sadac yvelaze didi raodenobiT iyeneben energias da xuTi qveyana, sadac yvelaze dabalia energiis

gamoyenebis done, axsnan mizezebi da gamoitanon daskvna.

II jgufi: gaecnon nax. 24.2-s – ̀ saTbob-energetikuli resursebis gamoyenebis dinamika da prog-

nozi~ da nax. 24.3-s – `msoflio energomoxmarebis struqtura da misi cvlilebebis prognozi~ da

daadginon: a) rogor icvleboda energoresursebis dinamika; b) romeli energetikuli resursis

gamoyeneba gaizarda da Semcirda da ratom? g) rogor Seicvleba momavalSi energomoxmarebis

struqtura?

III jgufi: saxelmZRvanelos teqstisa da nax. 24.5; 24,7 da 24.8-is mixedviT daadginon msoflioSi

navTobisa da gazis mompovebeli ZiriTadi qveynebi da regionebi.

IV jgufi: saxelmZRvanelos teqstisa da nax. 24.10-isa da 24.12-is mixedviT gansazRvron: a)

msoflios udidesi xuTi Tboeleqtro, atomuri da hidroeleqtrosadguri da daadginon, romel

qveynebSi mdebareoben isini; b) msoflios fizikuri rukis gamoyenebiT daadginon, romel mdina-

reebzea agebuli es hidroeleqtrosadgurebi.

V jgufi: saxelmZRvanelos teqstis mixedviT gansazRvron: romel qveynebSi xdeba energiis

aratradiciuli wyaroebis intensiuri gamoyeneba da ratom?

moswavleebi akeTeben prezentaciebs, romelTa Sejerebis safuZvelze isini adgenen energeti-

kul da resursul problemebs Soris arsebul kavSirebs.

III etapi – gakveTilis Sejameba

dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs Catarebul aqtivobebs.

saSinao davalebad moswavleebs miecemaT, daweron narkvevi: `rogor SeiZleba energetikuli

problemis gadaWra?~

§ 24. energetikuli problema – meore saaTi

roluri TamaSi: `atomuri eleqtrosadguris mSeneblobis proeqtis eqspertiza~

TamaSis aRwera:

xelmZRvaneli – proeqtis warmomadgeneli. yvela monawile warmoadgens damoukidebel eqsperts.

stimulirebis sistema moicavs eqspertebis winaswar SerCevas maTi kompetenturobis mixedviT.

eqspertTa Sefaseba xdeba Semdegi kriteriumebiT: aqtiuroba (gamosvlaTa raodenoba); aratrivi-

aluri azrovneba (SemoTavazebaTa originalobis xarisxi), sruli da amomwuravi pasuxebis gacema

mcire droSi urTierTmisaRebi variantis moZebnis codna.

TamaSis scenari – pirveli varianti

gamoikvreba im raionis an qveynis ruka (mag., saqarTvelos ruka), romlisTvisac ganixileba Ses-

abamisi proeqti. rukaze pirobiTi niSnebis saSualebiT aRiniSneba proeqtis ZiriTadi obieqtebi.

specialur cxrilSi mocemulia proeqtis ZiriTadi teqnikur-ekonomikuri parametrebi. magaliTad,

saqarTveloSi atomuri eleqtrosadguris proeqtirebis rukaze daitaneba aes-i Tavisi infra-

struqturiT, saxelmwifoTaSorisi mniSvnelobis ZiriTadi obieqtebi, rekreaciul-sakurorto

zonebi. aq SesaZlebelia saqarTvelos atlasis gamoyeneba.

maswavlebeli, igive proeqtis xelmZRvaneli, moswavleebs acnobs proeqts saqarTveloSi ato-

muri eleqtrosadguris mSeneblobis Sesaxeb.

proeqtis ZiriTadi pirobebis mosmenis Semdeg xdeba eqspertebis gamokiTxva, romelic SesaZ-

lebelia Catardes ubralo Ria kenWisyriT: vin aris proeqtis momxre, vin winaaRmdegi da Tavi

vin Seikava. Semdeg amave jgufis eqspertebs eZlevaT saSualeba TavianTi poziciebi daasabuTon

ubralo pasuxebis meSveobiT. mag., `momxreTa~ argumentebi – qveyana ganicdis eleqtroenergiis

46

deficits, aes-i warmoadgens ekologiurad sufTa sawarmos, mdebareobs mcired dasaxlebul

raionSi, uzrunvelyofilia infrastruqturiT da a.S.

`mowinaaRmdegeTa~ argumentebi – aes-i warmoadgens radioaqtiuri gaWuWyianebis wyaros, re-

gioni xasiaTdeba maRali seismurobiT, amitom didia avariis riski da a.S.

`Tavi Seikavas~ argumentebi – ar icis, rogor gavlenas moaxdens aes-i garemoze, rogori iqneba

aes-is mravalwliuri zemoqmedeba mosaxleobaze, rogoria damatebiTi danaxarjebi sadguris

saimedobaze da a.S.

es da sxva argumentebi mokle Tezisebis saxiT SeaqvT cxrilSi.

momxre mowinaaRmdege Tavi Seikava

argumentebis mosmenis Semdeg monawileebs saSualeba aqvT Seicvalon pozicia, Tumca unda

daasabuTon, ratom moiqcnen ase.

proeqtis ganxorcieleba SesaZlebelia mxolod maSin, Tu mas monawileTa 2/3 an umravlesoba

emxroba. winaaRmdeg SemTxvevaSi iqmneba momrigebeli komisia (TiTo warmomadgeneli samive jgu-

fidan), romlebic awarmoeben Ria debatebs da cdiloben kompromisis moZebnas.

debatebis Semdeg isev tardeba kenWisyra. problema gadaWrilad miiCneva, Tu miiRweva saerTo

SeTanxmeba proeqtis ganxorcielebis Sesaxeb.

TamaSis scenari – meore varianti

am SemTxvevaSi eqspertTa gamovlineba xdeba testirebis safuZvelze, sadac monawileebi pa-

suxoben kiTxvebs im regionis (mag., saqarTvelos) Sesaxeb. es kiTxvebi Seexeba regionis an qveynis

geografiul mdebareobas, bunebriv pirobebsa da resursebs, mosaxleobas, meurneobis dargebs,

satransporto qselsa da sakurorto-rekreaciul zonebs. sakiTxebs proeqtis xelmZRvaneli

winaswar adgens.

testirebis Sedegad eqspertebad airCevian is moswavleebi, romelTac maRali Sefasebebi miiRes.

danarCenebi TamaSSi monawileoben, rogorc sazogadoebis warmomadgenlebi.

Semdeg etapze TiToeuli eqsperti werilobiT warmoadgens faqtebs, romlebic, maTi azriT, gaT-

valiswinebuli unda iqnes aes-is mSeneblobis SemTxvevaSi. maTi pasuxi gamoikvreba dafaze. sazoga-

doebis warmomadgenlebi msjeloben am faqtebze da eqspertebs 1-dan 10-mde qulebiT afaseben.

yvela eqspertis qulebi sabolood jamdeba, da Tu maTi raodenoba sakmarisia (mag., Tu 10

eqspertia, maSin qulaTa maqsimaluri raodenoba 100-ia, xolo sakmarisad 51 qula iTvleba), maSin

miiCneva, rom proeqti aes-is mSeneblobis Sesaxeb gasulia.

§ 27. atmosferos ekologia


msjeloba.


* aanalizebs adamianis saqmianobis Sedegad warmoqmnil garemosdacviT globalur problemebs

istoriuli warsulidan dRemde; gamoTqvams varauds maTi SesaZlo ganviTarebis Sesaxeb;

* sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebiT aanalizebs atmosferos, hidrosferos,

maT Soris, msoflio okeanis, pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs.

* irCevs romelime komponentis aTvisebasTan dakavSirebul globalur problemas. msjelobs

mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs gamoxatavs sasurveli formiT;

* jgufuri muSaobisas irCevs romelime globalur geoekologiur problemas. gamoyofs misi

mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs; Sede-

gebs gamoxatavs sasurveli formiT (grafiki, diagrama da sxv.).

47

Sedegi 6. moswavles SeuZlia gaacnobieros globaluri problemebis gadaWraSi lokalur,

regionul da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba.


* msjelobs mosaxleobis (ojaxis, Temis, qveynis, regionis da msoflios) cxovrebis wesis, gare-

mosdacviTi cnobierebis, ganaTlebisa da adgilobrivi kanonmdeblobis mizez-Sedegobriv kavSireb-

ze; gamoxatavs sakuTar damokidebulebas maTi mniSvnelobis Sesaxeb mdgradi ganviTarebisaTvis;

* msjelobs, Tu ra rols asrulebs saerTaSoriso Zalisxmeva globaluri problemebis mogva-

rebaSi da ramdenad mniSvnelovania es kacobriobis mdgradi ganviTarebis perspeqtivebisaTvis,

Sedegebs warmoadgens sasurveli formiT.

gakveTilis mizani:

* bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globaluri problemebis gacnoba;

* atmosferos aTvisebisa da dacvis problemis gaazreba;

*globaluri geoekologiuri problemebis mogvarebis Sesaxeb gzebis dasaxva.


*geografiuli informaciis analizisa da interpretaciis unari;

*msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari;

*varaudebis gamoTqmis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo; dedamiwis klimaturi ruka, msoflios politikuri ruka.


I etapi – kiTxva-pasuxi, 10 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon naswavli masala da upasuxon kiTxvebs:

ra aris atmosfero?

ra mniSvneloba aqvs atmosferos?

rogoria atmosferos Sedgeniloba da romeli ZiriTadi Sreebisgan Sedgeba?

risTvisaa saWiro atmosferos Seswavla?

ratom unda davicvaT atmosfero?

II etapi – teqstsa da geografiul TvalsaCinoebebze muSaoba – 25 wT.

moswavleTa pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli yofs klass 5 jgufad da TiToeuls aZlevs

davalebas:

I jgufma unda waikiTxos saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstidan is nawili, romelic tropos-

feros Sedgenilobasa da mniSvnelobas exeba. moniSnos teqstSi maTTvis axali informacia.

II jgufi unda gaecnos saxelmZRvaneloSi teqstis im nawils, romelic atmosferos Semadgenel

fenebs exeba. maT aseve unda gaanalizon nax. 27.1 da daadginon TiToeuli Sris gavrcelebis saz-

Rvrebi da temperaturebi.

III jgufi mocemul teqstSi unda gaecnos im sakiTxebs, romlebic atmosferos gaWuWyianebas

exeba. gaanalizon nax. 27.2 da imsjelon saTburis efeqtis warmoqmnis procesis Sesaxeb.

IV jgufi saxelmZRvaneloSi ecnoba ozonis SresTan dakavSirebul sakiTxebs. maT unda gaaanali-

zon nax. 27.3 da 27.4 da imsjelon ozonis Sris ZiriTad damrRvevebsa da ozonis xvrelis dinamikis

Sesaxeb.

V jgufi aanalizebs saxelmZRvaneloSi mocemul nax. 27.5-sa da 27.6, aseve magaliT 1-s. maT unda

daadginon, Tu ra kavSiria avtomobilebis raodenobasa da atmosferos gaWuWyianebas Soris; aseve

imsjelon mJava wvimebis warmoqmnisa da Sedegebis Sesaxeb. samuSaos Sesrulebis Semdeg xdeba na-

muSevrebis prezentacia.


prezentaciis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs CamoTvalon is RonisZiebebi, romlebic,

maTi azriT, saWiroa gatardes atmosferuli gaWuWyianebis Tavidan asacileblad.

dasasrul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs.

48

§ 29. sanapiro zolis aTvisebisa da dacvis problemebi


msjeloba.



maT Soris, msoflio okeanis, pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs;

* irCevs romelime komponentis aTvisebasTan dakavSirebul globalur problemas, msjelobs

mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs gamoxatavs sasurveli formiT;

* ilustaciebis da sxva wyaroebis gamoyenebiT amyarebs kavSirebs globalur geoekologiur

problemebsa da meurneobis im dargebs Soris, romlebic am problemebis maprovocirebelia; iyenebs

Tematur rukebs da adgens geoekologiuri problemebis gamovlinebis mentalur rukas;

* jgufuri muSaobisas irCevs romelime globalur geoekologiur problemas, gamoyofs misi

mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs; Sede-

gebs gamoxatavs misTvis sasurveli formiT (grafiki, diagrama da sxv.).

gakveTilis mizani:

* sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebiT hidrosferosTan dakavSirebuli glo-

baluri problemis gacnoba, kvleva da analizi;

* ilustraciebisa da sxva wyaroebis gamoyenebiT mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgena msoflio

okeanis geoekologiur problemasa da am problemebis maprovocirebel meurneobis dargebs Soris;

* msoflio okeanis geoekologiuri problemis mogvarebis Sesaxeb varaudis gamoTqma da scena-

rebis Seqmna sasurveli formiT.


* sxvadasxva geografiuli saSualebebis gamoyenebisa da analizis unari;

* informaciis mopovebis, organizebis da interpretaciis unari;

* movlenebsa da procesebs Soris mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

* namuSevris wardgenisa da dacvis unari;


* argumentirebulad msjelobis, dasabuTebisa da daskvnebis gakeTebis unari;

* varaudebis gamoTqmisa da SemoqmedebiTobis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo; msoflio okeanis ruka, naxevarsferoebis an msoflio fizikuri

ruka, msoflios politikuri ruka, formatis furclebi, flomasterebi.


I etapi – kiTxva-pasuxi, diskusia, 10 wT.

maswavlebeli svams SekiTxvebs, romlebic wina klasebSi naswavli masalis gaxsenebazea orien-

tirebuli:

– ra aris msoflio okeane?

– ra roli ukavia okeanes kacobriobis istoriaSi?

– raSi mdgomareobs msoflio okeanis wamyvani roli Cveni planetis biosferoSi, adamianis

sameurneo saqmianobasa da cxovrebaSi?

– msoflio okeanis romeli simdidreebia aTvisebuli da kidev romeli resursebis aTvisebaa

momavalSi SesaZlebeli?

Semdeg maswavlebeli ukiTxavs moswavleebs nawyvets elizabet man-borgezes wignidan ̀ msoflio

okeanis problemebi~ (moswavlis wigni, #29, davaleba 5.) da sTxovs upasuxon kiTxvebs: ramdenad

eTanxmebian avtors da ratom? ra problemebi SeiZleba warmoiqmnas, maTi azriT, msgavsi proeqtebis

ganxorcielebisas? klasSi ewyoba mcire diskusia.

49

II etapi – teqstze, geografiul TvalsaCinoebebsa da sqemebze muSaoba, 25 wT.

klasi dayaviT jgufebad da sTxoveT, Seavson sqema. sqemis zeda rkalebze moswavleebma unda

Camoweron problemebi, romlebic, maTi azriT, msoflio okeanis sanapiro zolis aTvisebasa da

dacvasTan aris dakavSirebuli, xolo qveda rkalebze faqtebi, romlebic am problemas ukavSirdeba.

sqemebis prezentaciisas prezentatorebi asaxeleben faqts da misgan gamomdinare problemas.

yvela jgufis mosmenis Semdeg dgeba erTiani sqema, romelic gamoikvreba kedelze.

Semdeg maswavlebeli TiToeul jgufs aZlevs teqstis garkveul nawils. teqsts maswavlebeli

winaswar yofs jgufebis raodenobisa da teqstis moculobis mixedviT. jgufebs evalebaT, gaecnon

saxelmZRvaneloSi mocemul teqsts, magaliTebs da kiTxvisas sqolioSi gamoitanon TiToeuli

abzacis ZiriTadi arsi; Semdeg sqolioebis mixedviT Seadginon gegma da moamzadon saprezentacio

naSromi. sqolioSi moswavleebma aseve SeiZleba Caweron sakuTari azri, emocia ama Tu im movlenis

mimarT, TariRebi, faqtebi da a. S. jgufebma aseve unda daasaTauron wakiTxuli teqsti. teqstis

kiTxvisas gamoiyenon saxelmZRvaneloSi mocemuli rukebi da davalebebi.

jgufebi akeTeben sakuTari naSromebis prezentacias. TiToeuli jgufis mier ikveTeba ZiriTadi

problema da faqti. warmodgenili pasuxebis mixedviT ivseba axali sqema da xdeba Zveli da axali

sqemebis Sedareba.


dasarul, maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs da sTxovs mos-

wavleebs Semdegi gakveTilisTvis moamzadon proeqtebi sazRvao qalaqebis Sesaxeb. proeqtis

mosamzadeblad acnobs muSaobis etapebs.

proeqti: `sazRvao qalaqi~

proeqtze muSaobis etapebi:

I etapi: rolebis ganawileba da jgufebis Seqmna;

1. proeqtantTa jgufi;

2. eqspertTa jgufi, romelic afasebs proeqtebs;

3. sadiskusio jgufi, romelSic Sedian am qalaqis momavali mcxovreblebi, Jurnalistebi da sxv.;

II etapi: monawileTa zogadi momzadeba;

1. sazRvao qalaqebis ukve arsebuli proeqtebis gacnoba;

2. dasaproeqtebeli qalaqebis funqciis (an funqciebis), maTi savaraudo geografiuli mde-

bareobis gansazRvra;

3. proeqtebis Sefasebis kriteriumebis SemuSaveba. kriteriumebi ar unda iyos Zalian bevri da

unda iyos mkafiod da konkretulad formulirebuli;

4. samuSao vadebis dadgena, saprezentaciod warmosadgeni namuSevris formisa da saprezentacio

drois gansazRvra da saorganizacio sakiTxebis mogvareba.

III etapi: jgufSi muSaoba;

1. arqiteqtorebi amuSaveben da qmnian proeqts SerCeuli kriteriumebis gaTvaliswinebiT;

2. eqspertebi da sadiskusio jgufis wevrebi amzadeben kiTxvebs da sadiskusio sakiTxebs, rom-

lebic unda iyos informaciis Semcveli, analizze, Sedarebaze, gamoyenebaze orientirebuli.

IV etapi: proeqtebis wardgena da ganxilva.

V etapi: Casatarebeli samuSaos analizi, rac misi dadebiTi da uaryofiTi mxareebis gamovle-

naSi dagexmarebaT.

50

§ 39. ekologiuri alternativa – mdgradi ganviTareba

Semajamebeli gakveTili – saqmiani TamaSi `resursTsargeblobis teritoriuli marTva~


msjeloba.


* aanalizebs adamianis saqmianobis Sedegad warmoqmnil garemosdacviT globalur problemebs

istoriuli warsulidan dRemde; gamoTqvams varauds maTi SesaZlo ganviTarebis Sesaxeb;


pedosferos da biosferos aTvisebis ZiriTad mimarTulebebs, irCevs romelime komponentis aT-

visebasTan dakavSirebul globalur problemas, msjelobs mis usafrTxo aTvisebaze da Sedegebs

gamoxatavs sasurveli formiT;

* monawileobs debatebSi Temaze: ̀ warmoebis gafarToeba da ekologiuri balansis SenarCuneba~;

* jgufuri muSaobis dros irCevs romelime globalur geoekologiur problemas, gamoyofs

misi mogvarebis ramdenime mniSvnelovan RonisZiebas da qmnis problemis ganviTarebis scenarebs;

Sedegebs gamoxatavs misTvis sasurveli formiT.

Sedegi 6. moswavles SeuZlia gaacnobieros globaluri problemebis gadaWraSi lokalur,

regionul da saerTaSoriso doneebze SemuSavebuli koordinirebuli politikis aucilebloba.


* msjelobs mosaxleobis cxovrebis wesis, garemosdacviTi cnobierebis, ganaTlebisa da ad-

gilobrivi kanonmdeblobis mizez-Sedegobriv kavSirebze; gamoxatavs sakuTar damokidebulebas

maTi mniSvnelobis Sesaxeb mdgradi ganviTarebisaTvis.

* msjelobs, Tu ra rols asrulebs saerTaSoriso Zalisxmeva globaluri problemebis mogvare-

baSi da ramdenad mniSvnelovania es kacobriobis mdgradi ganviTarebis perspeqtivisTvis. Sedegebs

warmoadgens sasurveli formiT.

gakveTilis mizani:

* bunebrivi da anTropogenuri xasiaTis globaluri problemebis kvleva;

* mdgradi ganviTarebis mniSvnelobis gaazreba;

* garemosdacviTi globaluri problemis gacnobiereba, gaanalizeba, misi mogvarebis RonisZie-

baTa Sesaxeb varaudebis gamoTqma da ganviTarebis scenarebis Seqmna.




* sakuTari mosazrebebis gamoTqmisa da argumentirebulad msjelobis unari.

resursebi: wyalsatevisa (mag., tbis) da misi Semogarenis rukebi, saTamaSo matrica, monawileTa

saaRricxvo baraTebi, maswavleblis saaRricxvo baraTi, saTamaSo baraTebi.

saqmiani TamaSis – `resursTsargeblobis teritoriuli marTva~ – sawyisi mdgomareoba:

1. romelime regionis (mag., tbebis an romelime wyalsatevis mimdebare regionis) ekonomikur-

geografiuli mdgomareobis daxasiaTeba (makro, mega da mikrodoneebze).

2. regionSi wylis moxmarebis pirobebi:

a) pirdapiri – wylis gamoyeneba wyalmoxmarebisTvis da ukan, tbaSi misi dabruneba gawmendis

gareSe (gauwmendavi saxiT);

b) wylis gamoyeneba da tbaSi gawmendili saxiT dabruneba;

g) Sebrunebuli (wriuli) wyalmoxmareba.

51

aucilebelia gaurkveveli situaciisa da savaraudo konfliqtebis dazusteba. gaurkvevlobas,

bunebrivi faqtorebidan gamomdinare, Tan axlavs wylis SemTxveviTi gauareseba an gaumjobeseba.

konfliqturi situaciebi warmoiqmneba Camdinare wylebis CaSvebiT, romlebic auareseben tbaSi

wylis xarisxs.

TamaSis zogadi da konkretuli modelebis safuZvlebi moicavs:

1. raodenobrivi maCveneblebis gamoTvlebs ama Tu im gadawyvetilebebis miRebisas;

2. tbaSi wylis mdgomareobis Sefasebas qulebSi;

3. TamaSis monawileTa CamonaTvals;

4. stiqiuri zemoqmedebis CamonaTvals;

5. sameurneo zemoqmedebis Sedegebis gamoTvlebs, romlebic TiToeulma moTamaSem da mTlianad

jgufma miiRo.

monawileTa Semadgenloba da maTi rolebi

monawileTa raodenoba SeiZleba klasis moswavleTa raodenobis Sesabamisad icvlebodes.

TamaSis tipur variantSi rva wyalmomxmarebeli monawileobs. isini SeiZleba warmoadgendnen rva

sxvadasxva sawarmos direqtors, an rva dasaxlebuli punqtis wyalmoxmarebisa da kanalizaciis

sammarTveloebs, an fermerebsa da agrobiznesis warmomadgenlebs, romelTac wyali mosarwyavad

esaWiroebaT da a.S. TamaSSi mravalferovneba Semoaqvs sxvadasxva miznebisaTvis wyalmoxmarebis

dasabuTebas rva gansxvavebuli poziciidan. am SemTxvevaSi moTamaSeebs aqvT Tavisufali arCevanis

ufleba da SesaZlebloba Tavi warmoidginon konkretuli xelmZRvanelis rolSi. radgan jgufebSi,

rogorc wesi, monawileTa ricxvi xSirad moTamaSeTa optimalur raodenobas aRemateba, SesaZle-

belia ori variantis gamoyeneba:

1. rva wyalmomxmareblidan TiToeulisTvis iqmneba 2-3 kaciani jgufebi, romlebic winaswar

ganixilaven problemas, iReben gadawyvetilebas da afiqsireben TavianT poziciebs;

2. SenarCunebulia moTamaSeTa optimaluri raodenoba, magram, amasTan, figurirebs ori, sami

an meti wyalsatevi. es xels uwyobs monawileTa Sejibrs da konkurencias, radgan am dros didia

interesi ara marto sakuTari warmatebis, aramed jgufebis mimarTac.

Tu klasSi moswavleTa raodenoba 16-s aRemateba, maSin TamaSi ukeTesia or etapad warimarTos.

pirvel etapze erTi jgufi uSualod monawileobs TamaSSi da meore naxevari mayureblis rolSia,

xolo meore etapze isini rolebs cvlian.

stimulirebis sistema

mocemuli TamaSis farglebSi stimulirebis sistema SeTanxmebuli variantis Ziebisas indi-

vidualuri da jgufuri warmatebis garants warmoadgens. amasTan, warmateba aseve SesaZlebelia

wyalsatevis mtacebluri eqspluataciis drosac TamaSis sxva monawileTa an mTliani jgufis

interesebis xarjze.

saqmiani TamaSis scenari:

dafaze CamokideT an daxazeT wyalsatevisa da misi Semogarenis erTi an ramdenime ruka, sadac

pirobiTi niSnebiT an naxatebiT aRniSnulia wyalmomxmareblebi. TiToeuli wyalmomxmarebeli

Tavad qmnis Tavis warmosaCen plakats an raime niSans (ix. nax. #1).

52

nax. #1. saTamaSo mindvris sqema: # – moTamaSeTa jgufis nomeri.

saTamaSo matrica

w y a l s a c a v i

№ 1

№ 2

№ 3

№ 4

№ 5№ 6

№ 7

№ 8

tbis centrSi ikideba an ixateba saTamaSo matrica. igi gamoiyeneba tbaSi wylis mdgomareobis

imitaciisaTvis da sainformacio cxriluri modelis saxesxvaobas warmoadgens. tbis wylis ga-

moyenebis teqnologiebisa da wylis xarisxis urTierTzemoqmedebis procesebi TamaSisas svlebis

Sesrulebis wesebis erTobliobiT modelirdeba.

moTamaSeebi klasSi ise unda ganlagdnen, rogorc es naCvenebia nax. #2-ze. metad mniSvnelovania,

rom TiToeuli maTganis svlebi ucnobi iyos danarCeni monawileebisTvis. amis miRweva SesaZle-

belia specialuri `Sirmis~ gamoyenebiT, romlis saSualebiT moTamaSe faravs aRricxvis baraTs.

saaRricxvo baraTSi, romelic TiToeul moTamaSes gaaCnia, yoveli axali svlisas Sesabamis grafaSi

(striqonSi) miRebuli gadawyvetilebis kodi SeaqvT. (cx. #3).

nax. #2 – moTamaSeTa ganlagebis sqema saklaso oTaxSi TamaSis dros

I varianti – TamaSi erTi tbis pirobebSi

№ 1

№ 4

№ 7

№ 10

№ 13

№ 2

№ 5

№ 8

№ 11

№ 14

№ 3

№ 6

№ 9

№ 12

№ 15

53

II varianti – TamaSi sami tbis pirobebSi

№ 1 № 2

№ 3 № 4

№ 5 № 6

№ 7 № 8

№ 1 № 2

№ 3 № 4

№ 5 № 6

№ 7 № 8

№ 1 № 2

№ 3 № 4

№ 5 № 6

№ 7 № 8

moTamaSis saaRricxvo formis daxurvis fanjara

maswavlebeli, romelic TamaSis xelmZRvanelia, auditoriis Semovlisas, Tavis saaRricxvo

baraTSi (cx. #2) afiqsirebs da acxadebs qulebis raodenobas miRebuli gadawyvetilebis Sesaxeb.

TiToeul momentSi saTamaSo sistemis mdgomareoba saaRricxvo matriciT xasiaTdeba. erTi

sruli wris Semdeg, anu mas Semdeg, roca Sesruldeba rva svla, saWiroa xuTwuTiani Sesveneba.

TiToeuli svlisas monawile xuTi gadawyvetilebidan irCevs erTs, Sesvenebisas ki monawileebi

sistemis mdgomareobisa da erTiani saTamaSo strategiis SemuSavebis Sesaxeb msjeloben. msjeloba

mimdinareobs sajarod, rac saSualebas iZleva monawileTa Sefasebisas gaTvaliswinebuli iqnes

maTi argumentirebuli da logikuri msjelobis unari. Sesvenebaze monawileTa gadawyvetileba

fiqsirdeba, rac saSualebas iZleva, momavalSi gamovlindes yvela is faqtori, romelmac TamaSis

esa Tu is Sedegi ganapiroba.

SesaZlebelia TamaSis zogadi scenaris ramdenime sxvadasxva qvevariantis gamoyenebac:

1. oretapiani scenaris dros, pirvel etapze xdeba moTamaSeTa qcevis sabazro meqanizmebis imi-

tacia, ufro sworad, warmatebis erTaderTi kriteriumi Semosavlebis maqsimalizaciaa (moTamaSis

mier mogrovili qulebi). rogorc wesi, TamaSis pirveli etapis damTavrebisas wylis mdgomareoba

tbaSi savalaloa. am momentidan iwyeba TiTqmis meore etapi, roca Semodis resursTgamoyenebis

saxelmwifo regulirebis damzogav RonisZiebaTa sistema. am regulirebas awarmoebs wamyvani.

2. erTetapiani scenari, romlis drosac pirveli rva svlis Semdeg, xuTwuTiani Sesvenebisas

xdeba gadawyvetilebis miReba, romelic aucilebel pirobas warmoadgens moTamaSeebisTvis Tama-

Sis Semdeg wreze. Tu sistemam SemdgomSi gaaumjobesa Tavisi maCveneblebi, maSin meore Sesvenebis

dros moTamaSeebs SeuZliaT miiRon arasavaldebulo gadawyvetileba.

3. mkacri qvevarianti, roca aucileblad gasaTvaliswinebelia wylis xarisxis SenarCunebis

piroba da igi unda iyos samrewvelo wyalze sufTa.

TamaSis procesSi SeiZleba gaTvaliswinebuli iqnes SemTxveviTi movlenebis Carevis SesaZleb-

lobac, Tu TamaSis wamyvani miiCnevs, rom jgufi kargad aris momzadebuli. aseTi SemTxveviTi

faqtorebia:

* wyaldidoba, romelic aaxlebs tbaSi wyals da, Sesabamisad, TavisTavad aumjobesebs xarisxs (a);

* gvalva, romelic mkveTrad amcirebs tbaSi wylis moculobas da auaresebs mis mdgomareobas (b);

* avaria gamwmend nagebobebze da tbaSi daWuWyianebuli wylebis swrafi da didi raodenobiT

Cadineba (g);

* wylis moxmarebaze SezRudvebis daweseba, rac dakavSirebulia wylis ayvavebasTan, baqteri-

ologiur daWuWyianebasTan da a.S. (d). (cx. #1).

54

cx. #1

SemTxvevaTa albaToba

SemTxvevaalbaToba (ujrebis raodenoba martricaze)

ujrebis raodenobis cvlileba

a 5 2 1

a

b

g

d

SemTxveviTobis aRm-

niSvneli baraTebis

jamuri raodenoba

27-ia.

1

1

1

-

15

5

5

5

erTi svlis gamotoveba

8

pirveli done maRla

pirveli done dabla

pirveli done dabla

ori svlis gamotoveba

4

SeniSvna: baraTebis saerTo raodenoba 60-is tolia.

TamaSis msvleloba

TamaSi mimdinareobs sistemis CarCoebSi, romelic Sedgeba tbisa da misi wylis rva momxmareb-

lisagan. naxmari wyali tbaSi ukan Caedineba. erTi teqnologiuri ciklis xangrZlivoba erTi Tvea

da igi erT svlas Seesabameba, romlis drosac ramdenime gadawyvetilebidan mxolod erTis reali-

zebaa SesaZlebeli. es gadawyvetilebebia:

1. gauwmendavi wylebis tbaSi CaSveba;

2. gamoyenebuli wylis gawmenda;

3. wriul wyaldazogviT sistemaze gadasvla;

4. damaWuWyianeblis dajarimeba;

5. im wyalmomxmarebelTa dajildoeba, romlebic wylebs wmenden.

pirveli gadawyvetilebis arCevisas sawarmo mniSvnelovan mogebas iRebs wylis gawmendaze dana-

xarjebis dazogviT. Tumca, tbaSi gauwmendavi wylebis yoveli CaSvebisas uaresdeba wylis xarisxi,

rac amcirebs mosaxmarebeli wylis xarisxs da, amave dros, aseve amcirebs yvela sawarmos Semosav-

lebs Semdegi svlebisas, radgan maT didi danaxarjebi aqvT mosaxmarebeli wylis gawmendisaTvis.

meore gadawyvetilebis (gawmenda) miRebisas sawarmos Semosavali mcirdeba, magram wylis xarisxi

ar uaresdeba, Sesabamisad, Semdeg svlebze ar mcirdeba Semosavlebi. Tumca SesaZlebelia wyal-

didoba, romelic `garecxavs~ tbas, da maSin yvela sawarmos Semosavlebi izrdeba.

Tu moTamaSe iRebs mesame gadawyvetilebas (wriuli wyalmoxmareba), maSin sawarmo faqtobrivad

tbaze ar aris damokidebuli da, amave dros, mas umniSvnelo, magram stabiluri Semosavali aqvs.

sawarmo da tba erTmaneTze ar axdenen zegavlenas.

meoTxe gadawyvetilebis miRebisas (jarima) wyalmomxmarebeli, imis magivrad, rom mocemul

ciklSi Tavisi saqmianobiT iyos dakavebuli, eZebs damrRvevs da ajarimebs mas. TamaSis wesebis

Tanaxmad, yvela wyalmomxmarebeli, romelmac aRniSnul TveSi tbaSi WuWyiani wylebi CauSva, ja-

rimdeba. amasTan, damjarimebelsac, aRniSnul TveSi aqvs wageba, radganac igi ar aris dakavebuli

Tavisi ZiriTadi saqmianobiT.

mexuTe gadawyvetilebis dros (premia) wyalmomxmarebeli, romelic aRniSnul TveSi Tavisi

samewarmeo saqmianobiT unda yofiliyo dakavebuli, wylis gamwmendi saerTo sistemebis remonts

awarmoebs. jamSi, wyalmomxmareblebi, romelTac am TveSi moaxdines wylis gawmenda, damatebiT

Semosavals iReben, xolo sawarmoebi, romlebic sazogadoebrivi saqmianobiT arian dakavebulebi –

wagebaSi rCebian.

TamaSi mimdinareobs `ori wlis~ ganmavlobaSi sam turad. TiToeuli turi `rva Tvea~. TamaSi-

sas TiToeuli Tve erTi svlis Sesabamisia, xolo mTeli TamaSi 8-dan 24-mde svlis ganmavlobaSi

grZeldeba. TiToeuli svlisas (TiToeuli Tve) miRebuli unda iqnes xuTidan erTi gadawyvetileba.

TamaSis pirobebidan gamomdinare, monawilis mTavari amocanaa rac SeiZleba metad gazardos

Tavisi an mTeli gundis mogeba, an SeinarCunos tbaSi wylis maqsimalurad maRali xarisxi. yoveli

gadawyvetilebis miReba xdeba anonimurad. mxolod wamyvanma icis, romeli gadawyvetilebaa miRe-

55

buli im TveSi. amitom TamaSis monawileebma ar ician, konkretulad vinaa damnaSave mocemul TveSi

tbaSi wylis mdgomareobis gauaresebaSi.

TamaSi SeiZleba erT, or an sam turad gaimarTos. metad mniSvnelovania is, rom xuTwuTiani

TaTbirebisas monawileebma Semdegi turisTvis erTmaneTisTvis metad xelsayreli TamaSis strate-

gia SeimuSaon, romelsac SeiZleba hqondes sarekomendacio xasiaTi (mag., romelime konkretulma

moTamaSem SeiZleba daarRvios miRebuli SeTanxmeba) an savaldebulo xasiaTi (mag., moTamaSeebma

Semdeg wreze aucileblad unda SeinarCunon SeTanxmebuli strategia).

modelirebuli sameurneo sistema metad dinamikuria da ekonomikuri saqmianobis maRali

xarisxis ganusazRvreli SedegebiT xasiaTdeba.

nebismier momentSi tbaSi wylis mdgomareoba saTamaSo matricaze niSnis mdebareobiT gamoisa-

xeba (cx. #2).

cx. #2

saTamaSo matricis forma

wylis daxasiaTeba striqonis poziciastriqonis

nomeri

gadawyvetilebis

qulebi

1 2 3 4 5 6 7 8 № 1 № 2sufTa wyali

samrewvelo

miznebisTvis

sufTa wyali

WuWyiani wyali

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

+6

+5

+4

+3

+2

+1

0

-1

-2

-3

-4

-5

-6

193

168

148

133

121

110

100

90

69

57

42

22

-3

109

102

92

79

63

48

35

28

13

04

-13

-20

-25

SeniSvna: ^ – indikatoris mdebareoba TamaSis dawyebis momentSi.

TamaSis dawyebisas pirobiTi niSani saSualo doneze mdebareobs. moTamaSeTa saqcielidan da

SemTxveviTi faqtorebidan gamomdinare, wylis xarisxi SeiZleba gaumjobesdes an gauaresdes. pi-

robiTi niSanic Sesabamisad gadaadgildeba matricas striqonebSi. ase modelirdeba wyalsatevis

mdebareoba.

matrica dayofilia striqonebad da poziciebad. TiToeuli striqoni wylis xarisxis ganmsazRv-

rel dones Seesabameba da im qulebis raodenobaSi aisaxeba, romelic monawileebma, SesaZlebelia,

mocemul TveSi #1 an #2 variantis dros miiRon. TiToeuli striqoni rva pozicias moicavs. yoveli

calkeuli gadawyvetileba #1 (Cadineba) indikators erTi poziciiT marcxniv gadaswevs. 1 pozi-

ciis gavlis Semdeg indikatori gadaadgildeba qveda striqonis me-8 poziciaze da iqidan iwyebs

marcxniv moZraobas. indikatori qveda striqonidan zeda striqonze analogiurad moZraobs da

damokidebulia baraTebze – `stiqiuri bunebrivi movlenebi~ mxolod im SemTxvevaSi, Tu es aris

wyaldidoba an wyalsatevis TviTgawmendis sxva varianti. baraTze, rogorc wesi, aRniSnulia, ra

raodenobis poziciiT an striqoniT unda gadaadgildes indikatori zemoT an qvemoT, bunebrivi

movlenebis masStabebidan gamomdinare.

56

cx. #3

gadawyvetileba da Sedegebi

kodigadawyvetilebis

saxeoba

gadawyvetilebis re-

alizaciis variantiqulebi Sedegebi

1. CaRvra (Cadineba) Tu ar iqneba jarimebi,

Tu iqneba jarimebi

matricis

gaswvriv -20

wylis xarisxis

gauareseba

gawmenda Tu ar iqneba premiebi,

Tu iqneba premiebi

matricis

gaswvriv +15

wylis xarisxi

ar uaresdeba

3 wyalbrunviTi

wyalmoxmareba

varianti ar aris +10 gavlenas axdens

4 jarima Tu jarima erTaderTia +10 moTamaSe, romelmac

ganaxorciela

CaRvra kargavs 20

qulas

5 premia Tu premia erTaderTia -10 moTamaSe, romelmac

ganaxorciela

wmenda, imatebs

10 qulas

yovel saTamaSo Tves moTamaSeebi iReben arsebuli xuTi variantidan erT gadawyvetilebas (cx. #3).

1 da 2 kodiT aRniSnuli gadawyvetilebebisTvis qulebi gamoiTvleba matricis mixedviT. amasTan,

1 gadawyvetilebas SeuZlia indikatoris moqmedebaSi moyvana. me-3 gadawyvetileba ar moqmedebs sxva

moTamaSeebze da xelsayrelia mxolod Zalian WuWyiani wylisTvis. me-4 da me-5 gadawyvetilebebis

miRebisas moTamaSe mcired zaraldeba, magram ar axdens mniSvnelovan zegavlenas sxva moTamaSeebze.

cx. #4.

wamyvanis saaRricxvo baraTi

gvari saxeli

miRebuli gadawyvetilebebis

raodenoba, tipebis mixedviTqulebi adgili

1 2 3 4 5

1

2

3

4

5

57

cxr. #5

moTamaSis saaRricxvo baraTi

svlis nomerigadawyvetilebis

kodiqulebi

Sedegebi TamaSis

dawyebidan

01

02

03

04

1

1

–

2

100

-20

–

35

100

80

–

670

saukeTeso Sedegs iZleva strategia, romlis drosac moTamaSeebi irCeven me-2 gadawyvetilebas.

TamaSis Sedegebi aisaxeba moTamaSisa da wamyvanis saaRricxvo formebSi (cx. #4 da #5).

TamaSis ZiriTadi mizania moTamaSeTa yuradRebis gamaxvileba rogorc individualur da

sazogadoebriv interesebs Soris arsebuli winaaRmdegobebis daZlevisa da gadawyvetis SesaZleb-

lobebze, aseve sameurneo saqmianobis moTxovnilebebsa da garemos dacvasa da SenarCunebas Soris

arsebul winaaRmdegobebzec.

TamaSis bolos unda moewyos diskusia Temaze: ̀ warmoebis gafarToeba da ekologiuri balansis

SenarCuneba~. diskusiis dros moTamaSeebi argumentirebulad afiqsireben TavianT poziciebs.

58

sareferato Temebi da proeqtebi:

1. evropa: mosaxleobis aRwarmoebis problemebi;

2. evropa: eTnosTaSorisi urTierTobebis gamwvaveba;

3. evropis umsxvilesi saqalaqo aglomeraciebi;

4. CrdiloeTis zRvis navTob-gazSemcveli auzi;

5. polderebi da dambebi niderlandebSi;

6. samecniero parkebi da teqnopolisebi evropaSi;

7. evropis turistul-rekreaciuli raionebi;

8. garemos gaWuWyianeba evropaSi;

9. garemos dacva evropaSi;

10. evropis daculi teritoriebi;

11. sparseTis yuris navTobisa da gazis sabadoebi da maTi roli globalur samyaroSi;

12. aziis mosaxleobis aRwarmoeba da demografiuli problemebi;

13. aziis mosaxleobis eTnolingvisturi Semadgenloba da eTnikuri problemebi;

14. 1990-91 wlebis sparseTis yuris konfliqtis ekonomikuri da ekologiuri Sedegebi;

15. CineTis demografiuli problema;

16. CineTis garemosdacviTi da ekologiuri problemebi;

17. iaponiis mosaxleobis bunebrivi moZraoba;

18. tokio – msoflios umsxvilesi qalaqi;

19. iaponiis wynarokeanuri sartyeli da stiqiuri movlenebi;

20. iaponiis teqnopolisebi;

21. garemos gaWuWyianebisa da ekologiuri problemebi iaponiaSi;

22. indoeTis demografiuli afeTqeba da demografiuli politika;

23. indoeTis qalaqebis mosaxleoba da udidesi qalaqebi;

24. indoeTis garemos mdgomareoba;

25. demografiuli afeTqeba afrikaSi da misi Sedegebi;

26. afrikis mosaxleobis eTnolingvisturi Semadgenloba da eTnikuri krizisebi;

27. saheli: ekologiuri wonasworobis darRveva;

28. afrikis daculi teritoriebi;

29. urbanizacia aSS-Si;

30. garemos gaWuWyianeba aSS-Si da misi dacva;

31. aSS-is daculi teritoriebi;

32. niu-iorki – aSS-isa da msoflios ekonomikuri dedaqalaqi;

33. wylis problemebi kanadaSi;

34. laTinuri amerikis eTnikuri rukis formireba;

35. bidonvilebi laTinur amerikaSi;

36. amazoneTis aTviseba da ekologiuri problemebi;

37. mwvane revolucia da sasursaTo problema.

59

VIII. moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi

§ 1. ra aris globalizacia

1. abreSumis didi gza transkontinenturi savaWro-saqaravno gza iyo, romelic CineTs xmelTa-

Sua da Savi zRvebis sanapiroebTan akavSirebda. am gziT vaWrobas dasabami mieca Zv. w. II saukuneSi.

abreSumis didi gza iwyeboda sianSi. q. dunxuanidan igi or ganStoebad miemarTeboda dasavleTi-

saken. orive gza – pirveli lobnoris tbis CrdiloeTiT q. turfanis, meore ki imave tbis samxreTiT

q. xotanisa da q. iarqendis gavliT – q. kaSgarSi iyrida Tavs. aqedan CrdiloeTis gza kaspiis zRviT

ukavSirdeboda amierkavkasias, gadakveTda saqarTvelos da fasisidan Savi zRviT bizantiasa da

romamde aRwevda. meore gza kaSgaridan balxsa da CrdiloeT iranze gavliT SuamdinareTisaken,

iqidan ki xmelTaSua zRvis napirebisaken miemarTeboda.

abreSumis didi gziT umTavresad gahqondaT maRalxarisxovani Cinuri abreSumi, romlis mTavari

momxmareblebi romis warCinebulebi iyvnen. abreSumis eqsporti romSi (Semdeg bizantiaSi) axlo

aRmosavleTis didi saxelmwifoebis – parTiisa da mogvianebiT sasanianTa iranis – SuamavlobiT

xorcieldeboda. Cinuri abreSumis Setana roms yovelwliurad 100 aTasi sesterciusi ujdeboda.

CineTidan SehqondaT agreTve oqro. abreSumis didi gzis im monakveTisaTvis, romelic axlo

aRmosavleTze gadioda, romsa da bizantias saukunovani omebi hqonda jer parTiasTan, Semdeg

sasanianTa iranTan (aRsaniSnavia, rom abreSumis didi gzis marSrutebi parTiaSi saxelmwifo said-

umloebad miiCneoda). VII-IX saukunebSi am gziT Semotanili saqonliT vaWrobas arabTa saxalifo

uwevda kontrols. Semdeg masze monRolebma daamyares monopolia. abreSumis didma gzam mniSvn-

eloba dakarga XVII saukunis miwurulSi, rodesac evropelebma sabolood aiTvises saokeano gza

afrikis SemovliT.

abreSumis didma gzam xeli Seuwyo ekonomikuri da kulturuli urTierTobis ganviTarebas

aRmosavleTisa da dasavleTis qveynebs Soris. am gziT Sevida CineTSi mina, fufunebis sagnebi,

gavrcelda zogierTi kulturuli mcenare, arabuli cxeni da sxva, SeaRwia agreTve religiurma

da filosofiurma moZRvrebebma (budizmi, maniqevloba, iudaizmi, islami, nestorianeloba).

2. globalizaciis istoriul precedentebs adgili hqonda me-19 saukunis meore naxevris im-

periuli saxelmwifoebis dapirisipirebis xanaSi. Tumca globalizmis adreuli formebi Zvel

msoflioSic arsebobda.

3. globalizaciis procesi Seexo sazogadoebrivi cxovrebisa da sameurneo saqmianobis TiTqmis

yvela sferos.

4. globalizacia msoflio ekonomikuri, politikuri da socialur-kulturuli integraciisa

da unifikaciis procesia. zogadad ki, globalizacia aris procesi, romelic axdens msoflios

daviwroebas, arRvevs erovnul sazRvrebs, aaxloebs erovnul ekonomikebs, kulturas, teqnolo-

giebs, marTvas, warmoebas da zrdis urTierTdamokidebulebis xarisxs. martivi ganmartebiT,

globalizacia niSnavs erT qveyanaSi mimdinare cvlilebebis asaxvas sxva qveynebze, rac maTi urTi-

erTdamokidebulebis da urTierTgadaxlarTvis Sedegia.

5. glosalizacia globalizaciis regionuli scenaria. glosalizacia globalizaciis sayovel-

Taod gavrcelebuli variantia da niSnavs globalizaciis gavrcelebas adgilobrivi mosaxleobis

eTnikuri Tu erovnuli kulturebis gaTvaliswinebiT. globalizaciis procesSi transerovnulma

kompaniebma, aseve biznesis sxva sferoebma gaafarToves TavianTi sazRvrebi, rogorc geografi-

ulad (moicves mravali qveyana da kontinenti), aseve organizaciulad (ara aqvs mniSvneloba maTi

sawarmoebis adgilmdebareobas, radgan Tanamedrove sakomunikacio saSualebebis gamoyenebiT

advilad da myisierad amyareben maTTan kavSirs da organizacias uweven maT saqmianobas.

6. magaliTad, makdonaldsis restornebis geografia, koka-kolas gavrcelebis geografia,

distanciuri swavlebis gaaqtiureba da sxv.

7. globalizaciis dadebiTi mxareebia: transerovnuli kompaniebis zrda, internetis, sateli-

turi televiziebisa da mobiluri telefonebis saSualebiT droisa da manZilis minimumamde dayvana

da sxv, xolo uaryofiT mxared ki miiCneva erovnuli kulturisa da TviTmyofadobis dakargva,

erovnuli sazRvrebis gauqmeba da sxv.

60

§ 2. globalizaciis indeqsi

1. msoflios qveynebi globalizaciisF indeqsis mixedviT: 0-20 – mianmari, papaua axali-gvinea;

20-40 – bangladeSi, siera-leone, TurqmeneTi; 40-60 – Bbolivia, albaneTi, Aazerbaijani, surinami,

indoeTi; 60-80 – espaneTi, ungreTi, latvia, islandia, xorvatia; 80-100 – belgia, avstria, nider-

landi, Sveicaria, SvedeTi, dania, kanada, portugalia, fineTi, ungreTi.

2. 1970-2008 wlebSi globalizaciis indeqsis samive nawili – ekonomikuri, politikuri da so-

cialuri – gaizarda.

3. globalizaciis indeqsis gamoTvlis meTodebSi gaTvaliswinebulia yvela mniSvnelovani

kriteriumi da amitom es meTodebi srulyofilia.

4. globalizaciis indeqsis mixedviT qveyena adgens Tavisi integraciis xarisxs da CarTulo-

bas am procesSi, gansazRvravs sakuTar adgils msoflio globalizaciis procesSi da momavali

moqmedebis gegmebs.

§ 3. antiglobalizmi

1. protestis gamoxatvis nebismieri Zaladobrivi forma miuRebelia.

§ 4. ra aris globaluri problemebi

1. mSvidoba, birTvuli iaraRis arseboba, mosaxleobis zrda ganviTarebad qveynebSi, sursaTi,

ekologia da sxv.

2. politikuri: msoflioSi mSvidobis damyarebas, teroristuli organizaciebis likvidacias,

sxvadasxva saxisa da masStabis konfliqtebis mogvarebas mSvidobiani gziT;

ekonomikuri: ganviTarebad da ganviTrebul qveynebSi cxovrebis doneebs Soris gansxvavebis

Semcireba, mosaxleobis sursaTiT uzrunvelyofa, resursebis racionalurad moxmareba;

socialuri: mosaxleobis zrdis kontrolireba da swori demografiuli politikis dagegmva da

gatareba, jandacvisa da ganaTlebis donis amaRleba, kulturuli TviTmyofadobis SenarCuneba;

ekologiuri: garemos dacva, stiqiuri da teqnogenuri katasrofebis acileba da prognozireba.

am problemebis warmoqmna dakavSirebulia mraval faqtorTan, mag., qveynebs Soris sadao teri-

toriebTan, sxvadasxva xasiaTis konfliqtebis arsebobasTan, bunebrivi resursebis amowurvis

safrTxesTan, radgan Cveni planetis mosaxleoba swrafad izrdeba. mosaxleobis zrdam, urban-

izaciis ganviTarebam gamoiwvia garemos intensiuri aTviseba, cvlileba, rasac mZime ekologiuri

Sedegebi mohyva. am problemis globaluri xasiaTi ganpirobebulia imiT, rom erTi qveyana uZluria

maTi mogvarebisas.

3. globaluri problemebi gansakuTrebiT gamwvavda Tanamedrove epoqaSi, amasTan, es erTi

romelime qveynis problema ki ar aris, aramed msoflios yvela qveynis. maTi gadawyveta msoflios

yvela qveynis erToblivi ZalisxmeviT unda moxdes, amitomac uwodeben Tanamedrove msoflios

globaluri problemebis epoqas.

4. globaluri problemebi marTalia sxvadasxva qveynebsa da regionebSi sxvadasxva masStabiTa

da xarisxiT vlindeba, magram mTlianobaSi isini mTel planetasa da kacobriobas exeba da amitomac

maTi gadaWra yvela qveynis SeTanxmebuli moqmedebiTa da ZalisxmeviT unda moxdes. globaluri

problemebi Tanabrad exeba dedamiwis TiToeul mcxovrebs, amitom mxolod qveynebis mTavrobebi

verafers gaxdebian Tu ara – TiToeuli adamianis TviTSegneba da survili.

5. globaluri problemebis arsi imaSia, rom isini mTel kacobriobas exeba ganurCevlad ra-

sisa, socialuri mdgomareobisa, enisa da a.S. maT mzard aqtualobas ki ganapirobebs is, rom isini

mniSvnelovan ekonomikur da socialur danakagebs iwveven, xolo maTi gamwvaveba safrTxes uqmnis

TviT kacobriobis arsebobasac ki.

6. problemisTvis globaluris statusis misaniWeblad aucilebelia, rom is iyos sayovelTao,

anu exebodes yvela qveyanas, iyos aqtualuri, met-naklebad dakavSirebuli iyos sxva globalur

problemasTan.

61

7. axlo momavalSi met-naklebad SesaZlebelia iseTi globaluri problemebis mogvareba, ro-

gorebicaa resursuli, ekologiuri, demografiuli da sxv, Tu, ra Tqma unda, msoflios qveynebi

koordinirebulad imoqmedeben.

8. a) Tanamedrove etapze TiToeuli Cvenganis saqmianoba gansazRvravs Cveni planetis momavals.

amitom gvakisria pasuxismgebloba swored momavali Taobebis winaSe, radgan maT unda davutovoT

iseTi dedamiwa da msoflio, rom stabilurad da mSvidobianad cxovreba SeZlon.

b) msoflios yvela moqalaqem unda ifiqros mTeli planetis Sesaxeb, magram TiToeulma Cven-

ganma unda imoqmedos lokalurad, Tavisi sacxovrebeli qveynis, adgilis mixedviT da amiT Tavisi

wvlili Seitanos globaluri problemebis mogvarebis saqmeSi.

§ 5. globalur problemaTa urTierTkavSiri

1. a) globaluri problemebis Casaxva adamianis gaCenis droidan iwyeba. kacobriobis arsebobis

ganmavlobaSi isini TandaTan Rrmavdeboda da maT lokaluri da regionuli masStabebidan glo-

balur, planetarul masStabebs miaRwies.

b) isini ganasakuTrebiT XX s-Si gamwvavda, roca maT marTlac TiTqmis mTeli dedamiwa moicves

da TiTqmis yvela qveyanas Seexo globalur problemaTa sxvadasxva aspeqti;

2. globaluri problemebi erTmaneTTan mWidro kavSirSia. isini gadajaWvulebi arian erTmaneT-

ze da erTis gamwvaveba sxva danarCenebis gaaqtiurebas iwvevs.

3. savarudod, yvelaze mniSvnelovania mSvidobisa da ganiaraRebis problema.

4. Tanamedroveobis zogadsakacobrio problemebis gadaWra, romlebic saerToa mTeli msoflio-

saTvis, yvela regionisa da qveynisaTvis, mxolod mTeli kacobriobis ZalisxmeviT aris SesaZle-

beli. cal–calke saxelmwifoebi uZlurni arian, individualurad ebrZolon am problemebs, amas-

Tanave, nebismieri globaluri problema pirdapir an iribad exeba yovel saxelmwifos. globalur

problemebs miekuTvneba: birTvuli omis Tavidan acilebisa da sayovelTao mSvidobis damyarebis

problema, saerTaSoriso urTierTobebis mSvidobianad ganviTareba, socialuri ganviTareba da

ekonomikuri zrda, siRaribis, SimSilis, umuSevrobis likvidaciisTvis brZola, nedleulisa da

sursaTis problemebi; ekologiuri problemebi: atmosferos, wylis, niadagis dabinZureba, tyis

safaris Semcireba, gaudabnoeba, miwebis erozia; demografiuli problemebi, maT Soris, mosaxleo-

bis ukontrolo zrda, saerTaSoriso terorizmi, narkobiznesi da a.S.

globalizaciis epoqaSi globaluri problemebi da maTi gadaWrisaTvis brZola kacobriobis

erT-erTi mTavari amocana gaxda, razec metyvelebs am sakiTxebisadmi miZRvnili saerTaSoriso

konferenciebis, konvenciebisa da xelSekrulebebis ricxvis swrafi zrda ukanasknel wlebSi.

§^ 6. globaluri problemebi da saerTaSoriso organizaciebi

1. saerTaSoriso samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebis ricxvi XX s-is 50-iani wlebi-

dan mniSvnelovnad gaizarda da maqsimalur zRvars XX-XXI ss-is mijnaze miaRwia. swored am dros

gamwvavda da kacobriobis winaSe mTeli aqtualobiT dadga globaluri problemebi.

2. msoflios mraval qveyanaSi rTuli ekonomikuri, politikuri da socialuri xasiaTis prob-

lemebia, romelTa gadaWra maT damoukideblad da Sida resursebiT ar SeuZliaT, amitomac isini

saerTaSoriso organizaciebSi wevriandebian da maTi daxmarebiTa da saerTo ZalisxmeviT cdi-

loben maT gadawyvetas.

3. samTavrobo da arasamTavrobo saerTaSoriso organizaciebis saqmianoba mimarTulia

msoflios qveynebs Soris saerTaSoriso urTierTobebis daregulirebisa da saerTo problemebis

gadaWrisaken. gansxvaveba maT Soris isaa, rom mTavrobaTSorisi organizaciebi qveynebis mTavro-

baTSorisi SeTanxmebis safuZvelze moqmedeben, xolo arasamTavrobo organizaciebi apolitikuri

da arakomerciuli organizaciebia da maTSi gaerTianeba SeuZliaT nebismieri qveynis sxvadasxva

erovnul organizaciebs, qalaqebs, samecniero da saganmanaTleblo dawesebulebebs, calkeul

moqalaqeebs da a.S.

62

4. magaliTi 1. miumxroblobis moZraoba (ingl. Non-Aligned Movement) – saerTaSoriso moZraoba,

aerTianebs msoflios 119 qveyanas, romelTa mizania ar miiRon monawileoba samxedro blokebis

muSaobaSi. moZraoba oficialurad daaarsa ocdaxuTma saxelmwifom belgradis pirvel konferen-

ciaze 1961 wlis seqtemberSi. moZraobis Seqmnas win uZRoda bandungis konferencia 1955 wels da

ioseb broz titos, gamal abdel naserisa da javaharlal nerus sammxrivi molaparakebebi 1956 wels.

2009 wlis monacemebiT, mis SemadgenlobaSi Sedis 119 qveyana, maT Soris, 1 evropuli (belarusi),

38 aziuri (maT Soris palestina, TurqmeneTi, uzbekeTi), 53 afrikuli, 26 samxreTamerikuli da

karibis qveyana.

damkvirveblis statusi aqvs 15 qveyanas: somxeTi, azerbaijani, bosnia da hercogovina, brazilia,

yazaxeTi, yirgizeTi, CineTi, kosta-rika, meqsika, paragvai, salvadori, serbeTi, montenegro,

ukraina, urugvai, xorvatia. igive statuss atarebs 5 saerTaSoriso da 2 erovnul-ganmaTavisuf-

lebeli organizacia: gaero, afrikis kavSiri, arabuli qveynebis liga, organizacia – islamis

konferencia, kanakis saxalxo-ganmaTavisuflebeli socialisturi fronti (axali kaledonia) da

axali moZraoba puerto-rikos damoukideblobisaTvis.

havanis me-14-e konferenciaze moZraobis wevrebad miiRes haiti da sent-kitsi da nevisi, wevrTa

ricxvi gaizarda 119-mde. 2011 wels indoneziaSi gaimarTa miumxrobeli qveynebis morigi konferen-

cia, romelic organizaciis 50 wlisTavs eZRvneba da romelzedac wevrebad miiReben azerbaijansa

da fijis.

magaliTi 2. wiTeli jvris saerTaSoriso moZraoba saerTaSoriso humanitaruli organizaciaa,

romelsac safuZveli 1863 wels Caeyara, daWrilTa daxmarebis saerTaSoriso komisiis SeqmnasTan

erTad. Tavdapirvelad is Semoifargleboda brZolaSi dazaralebul omis monawileTaTvis dax-

marebiT. SemdgomSi am organizaciis saqmianoba mSvidobian mosaxleobazec gavrcelda.

1864 wlis 22 agvistos JenevaSi (Sveicaria), anri diunanis winadadebiT xeli moewera konvencias

brZolis velze daWrilTa da dasaxiCrebulTa pirveladi daxmarebis Taobaze. amave konvenciaSi

miTiTebuli iyo, rom eqimebs da samedicino personals universaluri ganmasxvavebeli niSani hqono-

daT. aseT simbolod SerCeul iqna wiTeli jvari TeTr fonze (Sveicariis droSis ferebis inversia).

1906 wels osmaleTis imperiaSi wiTeli jvris analogiiT Seiqmna saqvelmoqmedo organizacia

wiTeli naxevarmTvare muslimuri qveynebisaTvis.

termini saerTaSoriso wiTeli jvari xSirad gaugebrobis mizezi xdeba, vinaidan am oficialuri

saxeliT raime organizacia ar arsebobs. realurad, moZraoba Sedgeba ramdenime, erTmaneTisgan

damoukidebeli organizaciisgan, Tumca maT aerTianebT saerTo zogadi principebi, miznebi, sim-

boloebi da mmarTveli organoebi. moZraobis Semadgeneli nawilebia:

wiTeli jvris saerTaSoriso komiteti (ICRC) kerZo humanitaruli institutia, dafuZnebuli

1863 wels JenevaSi, SveicariaSi. mis 25-wevrian komitets umaRlesi avtoriteti aqvs saerTaSoriso

da Sida konfliqtebiT dazaralebulTa sicocxlis dacvis saerTaSoriso humanitarul kanonze.

wiTeli jvrisa da wiTeli naxevarmTvaris saerTaSoriso federacia (IFRC) daarsda 1919 wels

da koordinacias uwevs wiTeli jvrisa da wiTeli naxevarmTvaris 185 erovnul sazogadoebas,

gaerTianebuls am moZraobis SigniT. saerTaSoriso doneze federacia uZRveba da organizebas

uwevs, erovnul sazogadoebebTan mWidro TanamSromlobiT, humanitaruli daxmarebis misiebs

farTomasStabiani ubedurebisas. saerTaSoriso federaciis samdivno JenevaSi mdebareobs.

erovnuli wiTeli jvrisa da wiTeli naxevarmTvaris sazogadoebebi arsebobs msoflios TiTqmis

yvela qveyanaSi. amJamad saerTaSoriso komitetisa da federaciis mier cnobilia 185 erovnuli

sazogadoeba da miRebulia federaciis srul wevrad. yoveli maTgani sakuTar qveyanaSi muSaobs

saerTaSoriso humanitaruli kanonis principebis mixedviT. maTi specifikuri garemoebebis mixed-

viT, erovnuli sazogadoebebi SeiZleba eweodnen damatebiT humanitarul saqmianobebsac, rac ar

aris pirdapir gaTvaliswinebuli saerTaSoriso humanitaruli kanonis an saerTaSoriso moZraobis

mandatis mier.

5. magaliTebi:

1966 wlis 16 dekembris samoqalaqo da politikuri uflebebis saerTaSoriso paqti (saqarT-

velosTan mimarTebaSi ZalaSia 1994 wlis 3 agvistodan);

1966 wlis 16 dekembris samoqalaqo da politikuri uflebebis saerTaSoriso paqtis fakul-

taturi oqmi (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1994 wlis 3 agvistodan);

63

1948 wlis 9 dekembris konvencia genocidis danaSaulis prevenciisa da dasjis Sesaxeb (saqarT-

velosTan mimarTebaSi ZalaSia 1993 wlis 11 oqtombridan);

1984 wlis 10 dekembris konvencia wamebisa da sxva sastiki araadamianuri an Rirsebis Semlaxavi

mopyrobisa da dasjis winaaRmdeg (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1994 wlis 25 noembridan);

1968 wlis 26 noembris konvencia samxedro danaSaulobebisa da kacobriobis winaaRmdeg Cadenili

danaSaulobebisadmi xandazmulobis vadis miuReblobis Sesaxeb (saqarTvelosTan mimarTebaSi

ZalaSia 1995 wlis 29 ivnisidan);

konvencia koleqtiuri molaparakebis organizebisa da gamarTvis uflebaTa principebis gamoy-

enebis Sesaxeb (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1997 wlis 22 ivnisidan);

1961 wlis 18 aprilis venis konvencia diplomatiuri urTierTobebis Sesaxeb (saqarTvelosTan

mimarTebaSi ZalaSia 1993 wlis 12 ivlisidan);

1960 wlis 14 dekembris konvencia ganaTlebis diskriminaciis winaaRmdeg, parizi, UNESCO (saqar-

TvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 1993 wlis 4 Tebervlidan);

konvencia birTvuli avariis SemTxvevaSi adreuli Setyobinebis Sesaxeb (saqarTvelosTan

mimarTebaSi ZalaSia 2010 wlis 5 noembridan);

evropis veluri bunebisa da bunebrivi habitatebis dacvis konvencia (saqarTvelosTan mimarTe-

baSi ZalaSia 2010 wlis 1 martidan);

evropis landSaftebis konvencia (saqarTvelosTan mimarTebaSi ZalaSia 2011 wlis 1 ianvridan).

§ 7. Tanamedrove msoflios politikuri ruka

gaixsene:

1. msoflios politikuri ruka iseTi geografiuli rukaa, romelzedac asaxulia msoflios

yvela qveyana sazRvrebiT, dedaqalaqebiT, msxvili qalaqebiT da mniSvnelovani satransporto

magistralebiT.

2. msoflios politikuri rukis formirebis procesi metad rTuli da xangrZlivia da ram-

denime aTaswleuls grZeldeboda. am drois ganmavlobaSi man araerTi istoriuli etapi ganvlo.

sxvadasxva etapze msoflios politikuri rukis wamyvan politikur erTeulebs sxvadasxva qveynebi

warmoadgenda. msoflio politikuri rukis ganviTarebis xangrZlivi periodi SeiZleba xuT etapad

daiyos: Zveli periodi – uZvelesi droidan V saukunemde, Sua saukuneebis periodi – V-XV ss., axali

periodi – XVI s – 1914 wlamde, uaxlesi periodi – 1914 wlidan XX s. 90-iani wlebis dasawyisamde da

Tanamedrove etapi – XX saukunis 90-iani wlebidan dRemde.

3. qveynebis dajgufeba SesaZlebelia sxvadasxva niSnis mixedviT: teritoriis sididis, mosaxleo-

bis raodenobis, mmarTvelobis formebis, saxelmwifo mowyobis, sagareo-politikuri kursis da sxv.

davaleba:

1. a) msoflios udidesi qveynebis aTeuli farTobis mixedviT:

qveyana farTobi

1. ruseTi 17,0 mln kv.m. (11,5 % mTeli xmeleTis)

2. kanada 9,9 mln kv.km. (6,7%)

3. CineTi 9,6 mln kv.km. (6,5%)

4. aSS 9,6 mln kv.km. (6,5%)

5. brazilia 8,5 mln kv.km. (5,7%)

6. avstralia 7,6 mln kv.km. (5,2%)

7. indoeTi 3,2 mln kv.km. (2,3%)

8. argentina 2,7 mln kv.km. (2,0%)

9. yazaxeTi 2,7 mln kv.km. (1,8%)

10. alJiri 2,3 mln kv.km. (1,6%)

64

farTobis mixedviT msoflios yvelaze patara qveynebi:

qveyana farTobi

1. vatikani 0.44 kv.km

2. monako 1.96 kv.km

3. nauru 21 kv.km

4. tuvalu 26 kv.km

5. san-marino 61 kv.km

6. lixtenSteini 160 kv.km

7. marSalis kunZulebi 180 kv.km

8. seiSelis kunZulebi 217 kv.km

9. sent-kitsi da nevisi 269 kv.km

10. maldivis kunZulebi 298 kv.km.

b) msoflios udidesi qveynebi mosaxleobis raodenobis mixedviT, 2010/11 ww.

1. CineTi 1 mlrd 339 mln kaci (msoflio mosaxleobis 19,3%)

2. indoeTi 1 mlrd 210 mln kaci (17,4%)

3. aSS 3121 mln kaci (4,5%)

4. indonezia 237,7 mln kaci (3,4%)

5. brazilia 190,6 mln kaci (2,7%)

6. pakistani 177,1 mln kaci (2,5%)

7. bangladeSi 151,2 mln kaci (2,3%)

8. nigeria 142,2 mln kaci (2,1%)

9. ruseTi 142,09 mln kaci (2,0%)

10. iaponia 127,09 mln kaci (1,8%)

11. meqsika 112,3 mln kaci (1,6%)

msoflios yvelaze patara qveynebi mosaxleobis raodenobis mixedviT (2010 w. monacemebiT):

monako – 35,0 aTasi kaci, san-marino – 31,8 aTasi kaci, palao – 20,0 aTasi kaci, nauru – 10,0 aTasi

kaci, vatikani – 829 kaci.

g) geogarfiuli mdebareobis mixedviT gamoyofen: naxevarkunZulovan qveynebs – indoeTi, sau-

dis arabeTi, somali da sxv; kunZulovan qveynebs – iaponia, madagaskari, islandia da sxv,; qveynebs,

romelTac ara aqvT zRvaze gasasvleli – Sveicaria, somxeTi, avstria da sxv;

d) mmarTvelobis formebis mixedviT msoflios qveynebs yofen: monarqiebad – didi britaneTi,

espaneTi, niderlandebi, iaponia, saudis arabeTi, omani, yatari, brunei da a.S. da respublikebad –

indoeTi, avstria, germania, saberZneTi, safrangeTi, fineTi, ruseTi, portugalia, CexeTi, da a.S.

e) teritoriul-administraciuli mowyobis mixedviT arsebobs unitaruli qveynebi – fineTi,

koreis respublika, egvipte, axali zelandia, singapuri, irlandia, nepali da a.S. da federaciuli

qveynebi – aSS, kanada, avstralia, Sveicaria, argentina, belgia, indoeTi, pakistani, nigeria da a.S.

v) qveynebi sagareo-politikuri kursis mixedviT – arsebobs blokuri – aSS, gGermania, safran-

geTi, gaerTianebuli samefo da sxv. da neitraluri qveynebi – SvedeTi (1814 wlidan), Sveicaria

(1815 w.) da san-marino (1862 w.).

2. bipolaruli msoflio – saerTaSoriso sistemis iseTi tipia, romelSic aSkaradaa gamoxatuli

erTmaneTisadmi dapirispirebuli Zalebis ori centri ( polusi). saxelmwifoTa umravlesoba

iZulebulia bipolarul msoflioSi erT-erTi polusis mxares iyos da meores upirispirdebodes.

erTpolusiani msoflio – msoflio politikuri wesrigis formaa, roca msoflioSi erTi qveyanaa

aSkarad gamoxatuli lideris poziciiT. mravalpolusiani msoflio – msoflio politikuri wes-

rigis formaa, romelic xasiaTdeba ramdenime Zalis centriT (polusiT).

3. Tanamedrove msoflioSi e. w. politikur aminds qmnian supersaxelmwifoebi, ZiriTadad ̀ didi

rvianis~ wevri qveynebi.

4. neitraliteti (germ. Neutralität, laT. neuter – arc erTi, arc meore), saerTaSoriso samar-

TalSi – omSi armonawileoba, mSvidobian periodSi saomar blokebSi monawileobisgan uaris Tqma.

neitralitetis saerTaSoriso samarTali Seicavs sam SezRudvas omis periodSi neitraluri

65

qveynis moqmedebaze sxva saxelmwifoTa Soris: ar miawodos sakuTari SeiaraReba meomar mxareebs;

ar dauTmos sakuTari teritoria meomar mxareebs (bazireba, tranziti, gadafrena da misT.); ar

gauwios diskriminacia romelime mxares samxedro daniSnulebis iaraRisa da saqonlis miwodebisas

(anu SezRudva an erTnairi unda iyos, an saerTod ar arsebobdes).

5. Tanamedrove satransporto da sakomunikacio saSualebebiT qveynebs Soris Semcirda da

gaadvilda urTierTobebis damyareba da mimosvla.

6. ̀ didi rviani~ G8 (ingl. Group of Eight – G8, Zveli saxelwodeba (G6) an didi eqvsiani) aris saerTaSor-

iso forumi kanadis, safrangeTis, germaniis, italiis, iaponiis, ruseTis, gaerTianebuli samefos,

amerikis SeerTebuli Statebis da evrokavSirisTvis (magram evrokavSirs ar aqvs ufleba Sexvedra

waiyvanos an Tavmjdomare iyos). `did rvians~ SeuZlia mimarTos wevr qveynebs an Caataros yovel-

wliuri samiti G8 wevri qveynis mmarTvelebis monawileobiT. didi rvianis ministrebis Sexvedraze

ganixileba sxvadasxva saqmeebi da mimdinareobs diskusiebi ormxriv an globalur urTierTobebze.

ganxilvis Temebia janmrTeloba, samarTlebrivi iZuleba, Sroma, ekonomika da socialuri ganvi-

Tareba, energetika, garemo, sagareo saqmeebi, samarTlianoba da Sinagani saqmianoba, terorizmi

da vaWroba. ̀ didi rvianis~ qveynebi erTad warmoadgenen mTliani Sida produqtis 65%-s, samxedro

Zalis umetesobas da TiTqmis msoflios yvela moqmed atomur iaraRs.

D̀ didi oceuli~ G20; (ingl: Group of Twenty Finance Ministers and Central Bank Governors) saerTaSoriso

forumis formatia, roca erTmaneTs finansTa ministrebi da centraluri bankebis xelmZRvanelebi

xvdebian. 2009 wels umaRles doneze miRebuli gadawyvetilebis mixedviT, ̀ didi oceuli~ msoflio

ekonomikis mTavari strategiuli ekonomikuri forumia. didi oceuli aerTianebs msoflioSi eko-

nomikurad wamyvan da swrafad ganviTarebad qveynebs. oceulis wevrebi arian aSS, kanada, avstralia,

argentina, brazilia, meqsika, ruseTi, CineTi, iaponia, samxreTi korea, samxreTi afrika, TurqeTi,

saudis arabeTi, indoeTi, indonezia, italia, britaneTi, germania da safrangeTi; `didi oceuli~

msoflios Sida produqtis 90%-s, msoflio vaWrobis 80%-s da msoflio mosaxleobis 2/3-s moicavs.

§ 8. mSvidoba da ganiaraReba

1. kacobriobis istoriis ganmavlobaSi momxdari omebis Sedegad dedamiwaze miliardobiT

adamiani daiRupa. marto meore msoflio omma 55 mln adamianis sicocxle Seiwira. mecnierebisa da

teqnologiebis ganviTarebas axali saomari iaraRis Seqmnac mohyva, maT Soris, birTvuli iaraRi-

sac, romlis gamoyenebam SeiZleba seriozuli safrTxe Seuqmnas, saerTod, kacobriobis arsebobas.

2. a) aSS, ruseTi, gaerTianebuli samefo, safrangeTi, CineTi; b) israeli, indoeTi, pakistani,

CrdiloeT korea; g) irani da isris; d) ukraina, belorusi, yazaxeTi da samxreT afrikis respublika.

3. a) iaraRis eqsportiori qveynebi ZiriTadad ganviTarebadi qveynebia, xolo importiori –

ganviTarebuli saxelmwifoebi; b) qveynis Tavdacvis gaZlierebis mizniT.

4. a) saudis arabeTi, omani; b) TurqeTi, siria da erayi; g) CineTi, aSS, ruseTi; d) avstralia,

indoeTi, kanada.

5. qveynis mosaxleobis ricxovnoba garkveulwilad gansazRvravs mis polotikur da samxedro

Zlierebas, radgan mosaxleobis garkveuli nawili (umetesad mamakacebi) am qveynis armiis mniS-

vnelovan resurss warmoadgens.

6. SeiaraRebis ekonomikidan ganiaraRebis ekonomikaze gadasvlisas gamoTavisuflebuli Tanxebi,

sawarmoebi, kvalificiuri muSaxeli SeiZleba sxva sferoebSi iyos gamoyenebuli.

7. konversiis ganxorcielebis xelisSemSlel faqtorTa Soris aRsaniSnavia daZabuli poli-

tikuri situaciebi msoflios sxvadasxva qveynebsa da regionebSi, aseve, terorizmis safrTxis

arseboba, samxedro sferoSi dasaqmebuli adamianebis gadamzadeba da dasaqmeba da sxv.

8. a) yvelaze metad mSvodobismoyvare qveynebia: kanada, avstralia, norvegia, SvedeTi, fineTi,

irlandia, portugalia, iaponia da sxv; naklebad mSividobismoyvare qveynebia: somali, sudani,

samxreT sudani, erayi, avRaneTi. b) Sualeduri pozicia.

9. ganiaraRebis Sedegad gamoTavisuflebuli Tanxebis gamoyeneba sxva miznebisa da problemebis

gadasaWrelad SeiZleba, kerZod ki, SimSilis, siRaribis, wera-kiTxvis ucodinrobis da a. S.

66

§ 9. konfliqtebis geografia

2. kolumbia, sudani, somali, nigeria, erayi, saudis arabeTi, iemeni, pakistani, avRaneTi, indoeTi.

3. konfliqtebis ricxvisa da intesivobis maRali maCvenebliT gamoirCeva afrika saharis

samxreTiT, azia da okeaneTi, axlo aRmosavleTi da maRribis regionebi, xolo dabali maCvene-

bliT – evropa da amerika.

4. gaerosa da natos jarebi sxvadasxva konfliqtur zonebSi garkveulwilad mediatorebis rols

asruleben da iq mSvidobis SenarCunebisTvis zrunaven. gaeros samSvidobo Zalebi (United Nations

Peacekeeping Forces) 1992 wels Camoyalibda prevenciul diplomatiasa da mSvidobis SenarCunebaSi

gaeros qmediTunarianobis amaRlebis mizniT.

cisfeCafxutianebi amJamad 18 misiaSi imyofebian afrikaSi, karibebze, axlo aRmosavleTSi,

evropasa da aziaSi. am misiebSi asi aTasamde uniformiani da samoqalaqo TanamSromeli msaxurobs

da maTi saerTo wliuri biujeti $5 miliards aWarbebs.

saqarTveloSi arsebuli konfliqtebis dros gaerosa da natos samSvidobo sadamkvirveblo

misiebma udidesi roli Seasrules konfliqtis daregulirebisaTvis, Tumca es konfliqtebi jerac

mougvarebelia.

5. lokaluri problemebis warmoqmna SesaZlebelia qveyanaSi samoqalaqo dapirispirebis

Sedegad, ekologiuri mdgomareobis gauresebis gamo da sxv.

6. gaeros arsebuli struqtura da saqmianoba wlebis ganmavlobaSi warmatebiT moqmedebs.

amitom, savaraudod, maTi gadawyvetilebebi misaRebia. uSiSroebis sabWo – gaeros mudmivmoqmedi

organoa. gaeros wesdebis Sesabamisad uSiSroebis sabWos aqvs dakisrebuli mTavari pasuxismgebloba

saerTaSoriso mSvidobisa da usafrTxoebis SenarCunebaze. igi uflebamosilia imoqmedos gaeros

yvela wevri saxelmwifos saxeliT, romlebic valdebulni arian daemorCilon mis gadawyvetilebebs

da Seasrulon isini. uSiSroebis sabWo gansazRvravs mSvidobisaTvis safrTxis arsebobas, mSvidobis

darRvevas, agresiis aqts, iRebs rekomendaciebs da wyvets, ra RonisZiebebi unda gatardes mSvidobisa

da usafrTxoebis SenarCunebis an misi aRdgenisaTvis. uSiSroebis sabWos rezoluciebs saerTaSo-

riso kanonis Zala aqvs da saWiroebis SemTxvevaSi msoflioSi mSvidobis SenarCunebisa da saxifaTo

saxelmwifoebis damorCilebisaTvis Zaladobis gamoyenebis uflebasac iZleva. uSiSroebis sabWos

15 wevri hyavs, maTgan 5 mudmivi wevria (aSS, didi britaneTi, ruseTi, safrangeTi, CineTi), danarCeni

10 ki yovel meore wels airCeva generaluri asambleis mier. procedurul sakiTxebze sabWo gadaw-

yvetilebebs iRebs mudmiv wevrTa erTsulovani TanxmobiT (gadawyvetileba ar miiReba, Tu mas mxars

ar uWers romelime wevri) da igi savaldebuloa gaeros yvela wevrisaTvis.

§10. terorizmis geografia

1. terorizmis ganmapirobebeli mizezebia religiuri, politikuri, teritoriuli da sxv. faq-

torebi.

2. a) kolumbia, espaneTi, erayi, pakistani da avRaneTi; b) ruseTi, TurqeTi, aSS; g) CineTi, fineTi,

norvegia;

3. teroris saSualebebi da zemoqmedebis xerxebi metad mravalferovania, amitom maT winaaRm-

deg brZola SesaZlebelia msoflios qveynebis erToblivi moqmedebiTa da ZalisxmeviT. saWiroa

maTi koordinirebuli moqmedeba teroristuli dajgufebebisagan mosalodneli safrTxeebis

Tavidan asacileblad. saWiroa sxvadasxva specprogramebis, Tanamedrove aparaturis amoqmedeba,

kontrolis gamkacreba sabaJoebsa da sazRvarze asafeTqebel, radioaqtiur, toqsikur (momwamlav)

nivTierebebze.

4. saerTaSoriso organizaciebi cdiloben, mSvidobiani gziT moagvaron msoflioSi warmoqmnili

sxvadasxva problemebi da amiT xeli SeuSalon terorizmis warmoqmnis safrTxes.

5. trefikingi SeiZleba garkveulwilad terorozmis saxed CaiTvalos, radganac am dros xdeba

adamianis uflebebis Selaxva da iZulebis, daSinebisa da teroris gziT misTvis arasasurveli

saqmianobis Sesruleba.

67

§11. msoflios lideri qveynebi da globaluri samyaro

1. aSS – erTpolusiani msoflios supersaxelmwifo da msoflio geopolitikuri lideri

gaixsene:

1. amerikis SeerTebuli Statebi (ingl. The United States of America, US A; aseve uwodeben SeerTebul

Statebs, aSS-s., Statebs) CrdiloeT da dasavleT naxevarsferoSi mdebareobs. qveynis teritoriis

ZiriTadi nawili mdebareobs CrdiloeT amerikis centralur nawilSi, kontinentze mdebareobs

ormocdacxra Stati. SeerTebul Statebs CrdiloeTidan esazRvreba kanada, xolo samxreTidan

meqsika. qveyana moqceulia or okeanes Soris. Stati alaska mdebareobs kontinentis ukidures

CrdiloeT nawilSi, kanadis dasavleTiT da ruseTis aRmosavleTiT, swored beringis srutis meS-

veobiT xdeba ruseTis da aSS-is dakavSireba. Stati havai aris arqipelagi wynari okeanis centralur

nawilSi. aSS aseve flobs teritoriebs karibis zRvaSi da wynar okeaneSi. qveynis farTobi Seadgens

9.83 milion kvadratul kilometrs.

2. geopolitika mecnierebaa, romelic Seiswavlis saxelmwifos sagareo politikaSi geografiu-

li faqtoris rols da mis gavlenas qveynis erovnuli interesebis Camoyalibebaze. geopolitikis,

rogorc sagareo politikuri praqtikis, mTavari mizania saxelmwifos geografiuli mdgomareobis

gaumjobeseba, e.i. geopolitikis mTavari mizani – es aris nebismieri qveynis geostrategiis Se-

muSaveba. geopolotikuri midgomis sinTezuri Seswavla gulisxmobs nebismieri qveynis an regionis

geografiul, social-politikur, samxedro, demografiul, ekonomikur da qveynis sxva siZlieris

ganmsazRvrel faqtorTa kombinirebul Seswavlas da Sefasebas.

qveynis geopolitikuri mdebareobis Sefasebisas udidesi yuradReba eqceva rogorc geo-

grafiul faqtors, aseve ekonomikur da strategiul poziciebs, qveynis warsuls, mis mezobelTan

am qveynis nebismier urTierTobas, mezobel qveynebsa da regionSi arsebul politikur Tu eko-

nomikur viTarebas.

XX saukunis istoriam udidesi gavlena iqonia araerTi didi qveynis geopolitikuri mdgo-

mareobis ganviTarebis Taviseburebaze. amis naTeli magaliTia Tundac ruseTis saxelmwifo

geopolitikuri `regaliebis~ cvla saukunis manZilze. mniSvnelovani cvlilebebi moxda aseve

dasavleT evropis mravali qveynis geopolitikuri faqtorebis ganviTarebis TaviseburebebSi.

am mxriv sainteresoa safrangeTis geopolitikuri mdgomareobis cvalebadoba. bolo aswleulma

naTlad asaxa is umniSvnelovanesi cvlilebebi, romelTac adgili hqonda qveynis rogorc saSinao,

aseve sagareo politikaSi da romlebmac udidesi gavlena iqonia safrangeTis geopolitikuri

mdgomareobis Tanamedrove poziciebis Camoyalibebaze.

nebismieri qveynis geopolitikuri simZlavreebis ZiriTadi kriteriumebia: teritoriis zeda-

piri, sazRvrebis buneba, zRvaze gasasvleli, mosaxleobis raodenoba, bunebrivi resursebi. finans-

uri siZliere, ekonomikisa da teqnikis ganviTarebis done, eTnikuri erTgvarovneba, socialuri

integraciis done, politikuri stabiluroba, erovnuli TviTSegneba.

3. amerikis SeerTebuli Statebi federaluri saxelmwifo, moicavs ormocdaaTi Stats da erT

federalur olqs. konstitucia miRebulia 1787 wels. saxelmwifos meTauria prezidenti. aSS-is

prezidenti aris saxelmwifos da mTavrobis meTauri, SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardali. 2009

wlidan prezidentia barak obama. sakanonmdeblo organoa: orpalatiani kongresi, romelic Sedgeba

senatisagan (zeda palata, 100 wevri) da warmomadgenelTa palatisagan (qveda palata, 435 wevri).

politikuri partiebia: demokratiuli partia (daarsebulia 1828 wels), respublikuri partia

(daarsebulia 1854 wels).

davaleba:

1. aSS-is geostrategiuli mdebareoba metad xelsayrelia da xels uwyobs, rogorc qveynis uSiS-

roebis dacvas, ise mis sameurneo ganviTarebasac, radgan misi saxmeleTo mezoblebi arc dRes da

arc warsulSi qveynisTvis araviTar saSiSroebas ar warmoadgendnen, amasTan, kanadac da meqsikac

amerikis ekonomikis mniSvnelovan gavlenas ganicdian.

2. a) aSS TiTqmis yvela saxis sasargeblo wiaRiseuls flobs, maT Soris, rogorc energetikuls –

navTobi, bunebrivi airi, naxSiri, ise loTonurs – spilenZi, tyvia, TuTia, molibdeni, urani, titani,

volframi, oqro, vercxli da sxv. aseve araliTonurs – fosforitebs, kaliumis marils, gogirds,

68

barits da sxv. amavdroulad aSS-s ar gaaCnia sakuTari maragi iseTi resursebisa, rogorica mar-

ganeci, qromi, boqsitebi, nikeli, kobalti, vercxliswyali, surma, kala, azbesti.

b) aSS-Si mdebareobs 38 navTobgazSemcveli da 14 savaraudo sabado. navTobisa da gazis udidesi

sabadoebia texasis, alaskisa da kaliforniis StatebSi, aseve meqsikis mosazRvre StatebSi. swored

am StatebSia Tavmoyrili saTbob-energetikuli meurneoba da masze damokidebuli mrewvelobis

dargebi.

3. msoflio ekonomikis centris aSS-Si gadanacvleba gamowveulia mTeli rigi faqtorebiT:

mdidari sasargeblo wiaRiseuliT, umTavresi samecniero-teqnikuri potencialiT, mrewvelobis

ganviTarebis maRali doniTa da umsxvilesi samrewvelo kompaniebis arsebobiT, biznesis global-

izaciiTa da sxv.

4. magaliTi 1. General Motors akronimi GM (ji-emi) (NYSE: GM) – umsxvilesi amerikuli saavtomobilo

korporacia, 2007 wlamde 77 wlis ganmavlobaSi msoflioSi umsxvilesi avtomwarmoebeli (2007

wlidan toiota gaxda). Svilobili kompaniebi hyavs 35 qveyanaSi, xolo dilerebi – 192 qveyanaSi.

kompaniis Stab-bina detroitSi mdebareobs.

magaliTi 2. Wal-Mart Stores, Inc. (NYSE: WMT) amerikuli Ria saaqcio korporaciaa, amJamad msofli-

oSi erT-erTi udidesi (brunvis mxriv) 2007 wlis Fortune 500. is daaarsa sem uoltonma 1962 wels,

korporaciad Camoyalibda 1969 wlis 31 oqtombers, da niu-iorkis saaqcio birJis siaSi 1972 wels

Sevida. is msoflioSi udidesi kerZo damqiravebelia da meoTxea udides komerciul an sargebliani

samuSao Zalis damqiraveblebs Soris, CineTis xalxis gamaTavisuflebeli armiis, gaerTianebuli

samefos nacionaluri janmrTelobis servisis da indoeTis rkinigzis Semdeg.

5. aSS-is Zliereba Tanamedrove msoflioSi aixsneba misi uZlieresi SeiaraRebuli Zalebis ar-

sebobiT.

6. aSS, gaerTianebuli samefo, espaneTi, portugalia, TurqeTi, Ggermania, italia, rumineTi,

erayi, avRaneTi, iaponia, samxreT korea da sxv. qveynis samxedro bazebi ZiriTadad ganlagebulia

an natos wevri qveynebis saxelmwifoTa teritoriebze, an konfliqtur zonebSi.

7. axlo aRmosavleTis regionSi strategiuli nedleulis – navTobisa da gazis aRmoCenis Semdeg

aSS-is interesebi am regionis mimarT gaizarda.

9. amerikis SeerTebuli Statebi-saqarTvelos qartia strategiuli partniorobis Sesaxeb –

amerikis SeerTebuli Statebisa da saqarTvelos erToblivi, arasavaldebulo xasiaTis qartiaa,

romelic or qveyanas Soris TanamSromlobis mimarTulebebs gansazRvravs da saqarTvelos natoSi

gaerTianebis miswrafebisadmi da teritoriuli mTlianobis mimarT aSS-is mxardaWeras adasturebs.

qartia gaformda vaSingtonSi, kolumbiis olqSi 2009 wlis 9 ianvars. xels aweren: saqarTvelos

mxridan saqarTvelos sagareo saqmeTa ministri grigol vaSaZe, xolo aSS-is mxridan – aSS-is sa-

xelmwifo mdivani kondoliza raisi.

2. iaponia – globaluri samyaro da mzardi interesebi

gaixsene:

qveyana konstituciuri monarqiaa. iaponiaSi moqmedebs 1947 wels miRebuli konstitucia,

romlis Tanaxmad, `imperatori aris qveynis simbolo da xalxis erToba~. iaponiaSi 1989 wlidan

mefobs imperatori akihito. misi mefobis periodi qveynis istoriaSi Seva, rogorc `mSvidobis

damyarebis era~ – era `heisei~. Qqveynis parlamenti ori nawilisgan Sedgeba. mTavrobas meTaurobs

premier-ministri.

davaleba:

1. iaponia, oficialurad, iaponiis saxelmwifo ( nipon) – kunZulovani saxelmwifo aRmosavleT

aziaSi. mdebareobs wynar okeaneSi, iaponiis zRvis aRmosavleTiT. esazRvreba CineTis saxalxo

respublikas, CrdiloeT da samxreT koreasa da ruseTis federacias. iaponiis originaluri

saxelwodebis zusti qarTuli Targmania „mzis samSoblo~. iaponia 6,852 kunZulisgan Semdgari

arqipelagia. iaponiis oTxi udidesi kunZulia honsiu, hokaido, kiusiu da sikoku, romlebic er-

Toblivad qveynis teritoriis 97%-s Seadgenen. kunZulTa umravlesobas gaaCnia mTiani reliefi

mravali vulkaniT; magaliTisTvis, iaponiis udidesi mwvervali, mTa fuZiama vulkania. mosaxleobis

69

mixedviT iaponias msoflioSi mexuTe adgili ukavia. aq 127 milioni adamiani cxovrobs. didi tokio,

romlis SemadgenlobaSi Sedis aseve qveynis de faqto dedaqalaqi tokio da mis irgvliv mdebare

ramdenime prefeqtura, sadac 30 milionze meti adamiani cxovrobs, dedamiwis udidesi qalaqia.

2. iaponia kunZulovani qveyanaa da metad Raribia bunebrivi resursuli potencialiT.

3. iaponiis ekonomikaSi didi adgili ukavia manqanaTmSeneblobas, kerZod ki, msubuqi avtomo-

bilebis, Carxebis, sayofacxovrebo eleqtronikis, robotebis warmoebas. msubuqi avtomobilebis

geografia aseTia: CineTi (taivani), malaizia, indonezia, filipinebi, indoeTi, egvipte, Ggermania,

gaerTianebuli samefo, portugalia, espaneTi, brazilia, peru, meqsika, axali zelandia, aSS,

kanada.

4. magaliTi 1. soni (ingl. Sony,) aris mravalerovnuli konglomerati; gaerTianeba, romlis sa-

Tao ofisi mdebareobs minatoSi, tokio, iaponia. igi aris msoflios udidesi media-konglomerati,

romlis wliuri Semosavali aRemateba ¥7.730.0 trilions, rac $78.88 miliards Seadgens (2008 wlis

monacemebiT). soni aris erT-erTi lideri eleqtronikis, videos, komunikaciebis, video-TamaSebis

konsolebisa da sainformacio teqnologiebis gamoSvebaSi. misi saxeli momdinareobs sonus-idan,

rac laTinurad niSnavs xmas. 1950-ian wlebSi sonim pirvelma ganaviTara tranzistorebze momuSave

radio Sony TR-63. savaWro marka `valkmanis~ saxeliT, sonim pirveli audiopleieri bazarze 1979

wels gamoitana. 1983 wels sonim filipsTan erTad kompaqtdiski ganaviTara.

magaliTi 2. nisani – iaponuri avtomwarmoebeli kompania; daarsda 1933 wels. erT-erTi pirveli

kompaniaa iaponiaSi, romelmac avtomobilebis masobrivi gamoSveba daiwyo. maSindeli saxelwodeba

DAiyo kompaniis mflobelTa gvarebis akronomi (Den, Aoyama, Takeuchi.) 1933 wels oficialurad Camo-

yalibda nisani Motor Co. nisani uSvebda TviTmfrinavebsa da tvirTmzidebs iaponuri armiisTvis.

1958 wels pirveli Datsun Cadis aSS-Si. es iyo mZime avtomobili 48 cxenis ZaliTa da 12000 cZ ZraviT.

1959 wels pirveli fiqafi gaiyida amerikaSi. momdevno wlebSi nisanma Seiqmna seriozuli reputacia

rogorc iaponiaSi, aseve aSS-Si. 1960 wels NMC daarsda kaliforniaSi. amave wels Seiqmna Datsun-is

pirveli sportuli modeli SPL 210, romelSic SemdgomSi Caido 85 cZ-iani Zravi. 1962 wels gamosuli

Datsun bluebird iyo 3-siCqariani avtomobili, romelic gaTvaliswinebuli iyo amerikis kontigentze.

amave wels moxda seriozuli gardatexa nisanis istoriaSi, rac Patrol-is gamoSvebam ganapiroba. es

iyo oTxwamyvanTvliani manqana, romelsac hqonda 6 cilindri, 145 cZ da 4000 cZ Zrava, romelic

gamoimuSavebda sakmaris Torqs, `xeebze asasvlelad~, rogorc maSindeli Semfaseblebi axasi-

aTebdnen. 1966 wels NMEX-ma (Nissan Mexicana) Seqmna Tavisi pirveli avtomobili.

5. miuxedavad metad Raribi bunebrivi resursuli potencialisa, iaponiam SeZlo da Tavisi

ekonomikiT lideris adgili daikava msoflio meurneobaSi.

6. meore msoflio omSi damarcxebul iaponias praqtikulad ar gaaCnda saTbob-energetikuli

resursebi, infrastruqturis 40%-mde omma gaanadgura, warmoeba 15 wlis winandel donemde iyo

dacemuli, mosaxleoba atomuri dabombvebiT gamowveul fsiqologiur SokSi imyofeboda. 25 wlis

gasvlis Semdeg ki iaponia iyo msoflios erT-erTi yvelaze swrafad mzardi ekonomikis mqone

qveyana, ekonomikis zrdis tempis (wliuri 11% saSualod, 1950-1973 wlebSi) mixedviT iaponias

analogi ar hyavda imdroindel msoflioSi.

mkveTri ekonomikuri winsvlis mTavari mizezi, ra Tqma unda, TviTon iaponeli xalxis mondomeba

da Sromismoyvareoba iyo, magram mTavar faqtors mainc liberalur-demokratiuli partiis (im

dros iaponiis mmarTveli partia) swori politika warmoadgenda. mTavroba srul Tavisuflebas

aZlevda kerZo seqtors da teqnologiis importirebaze dabali gadasaxadi iyo dawesebuli. garda

amisa, revoluciurma teqnologiurma progresmac Tavisi kvali datova ekonomikis ganviTarebaSi.

aRsaniSnavia, rom iaponuri mrewveloba damoukidebeli iyo samxedro diqtatisagan. Tu civi omis

periodSi amerikuli da evropuli samrewvelo teqnikis didi nawili warmoadgenda samxedro

miznebisaTvis Seqmnili teqnikis danamat produqts, imis gamo, rom iaponias saerTod ar hqonda

sakuTari samxedro mrewveloba, misi samrewvelo teqnikis ganviTareba mTlianad samomxmareblo

bazris karnaxiT mimdinareobda.1970-iani wlebisaTvis iaponiis politikuri da ekonomikuri

mdgomareoba erTmaneTs ar Seesabameboda. Tu ekonomikuri kuTxiT iaponia erT-erTi wamyvani

saxelmwifo iyo, politur asparezze is jer kidev aSS-is dacvis qveS arsebul saxelmwifod gani-

xileboda. sazogadoebaSi nel-nela mwifdeboda azri, rom saWiro iyo amerikisagan meti gamijvna,

meti damoukidebloba da meti „agresiuli ekonomikis“ politika. aSS-vietnamis meore omSi aSS-is

70

marcxma daamsxvria miTi misi uZlevelobis Sesaxeb. garda amisa, 70-iani wlebis „navTobis kriziss“

yvelaze ukeT alRo iaponelebma auRes. am periodSi isini ukve nedleuls pirdapir axlo aRmosav-

leTis saxelmwifoebidan iRebdnen da ara transnacionaluri korporaciebidan. maT pirvelebma

daiwyes mcirelitraJiani avtomobilebis warmoeba, aseve Seqmnes mzis energiaze momuSave sxvadasxva

mowyobiloba. am inovaciurma samecniero-teqnologiurma revoluciam iaponiis ekonomikuri gaZ-

liereba gamoiwvia. xalxic nel-nela gamodioda post-atomuri Sokidan.

1972 wlis 29 seqtembers xeli moewera xelSekrulebas CineTTan diplomatiuri urTierTobebis

Sesaxeb. meore msoflio omis Semdeg es faqti „yinulis daZvras“ niSnavda.

70-ian wlebSi aSS-isa da CineTis daaxloebas, iaponelTa mxridan uaryofiTi rezonansi mohyva.

maTTvis erTgvari „Soki“ iyo riCard niqsonis viziti CineTis saxalxo respublikaSi. 1979 wels

iranis revoluciam da sabWoTa kavSiris SeWram avRaneTSi iaponias privilegirebuli mdgomareoba

moutana. qveyana, ekonomikuri kuTxiT, mebrZoli qveynebis mTavari kreditori iyo.

1980-iani wlebi iaponiisaTvis gardamtexi periodi iyo. mTavrobaSi liberalur-demokratiuli

partis wevrebs Soris TaobaTa cvlis procesma mcire politikuri krizisi gamoiwvia, rasac 1983

wels iaponiis socialistur partiasTan moklevadiani koaliciis Seqmna mohyva. iasuhiro nakasones

mTavrobaSi mosvlis Semdeg iaponiis sagareo politikuri kursic ufro agresiuli gaxda. isini

aSS-sTan erTad afinansebdnen antisabWour ganviTarebad qveynebs da 80-iani wlebis bolosTvis

iaponia yvelaze did kreditor saxelmwifod gadaiqca.

1990-ian wlebSi iaponiam kidev ufro gaamyara Tavisi politikuri mdgomareoba. misi ekonomi-

kuri zrdis tempebma da siZlierem sxva TvaliT Seaxeda msoflios iaponiisadmi. aSS iZulebuli

gaxda molaparakebis magidasTan damjdariyo iaponiis pirispir da ganeaxlebina iaponiis konsti-

tucia. es movlena moinaTla, rogorc „axali globaluri partnioroba“ (Library of Congress Country

Studies. – Japan). 2000-iani wlebis dasawyisisaTvis iaponiam daibruna Tavisi Zveli (meore msoflio

omamdeli) mdgomareoba saerTaSoriso asparezze da yvela winapiroba Seiqmna imisaTvis, rom mas

TamaSis wesebis karnaxi SeZleboda.

7. honsiu aris iaponiis yvelaze didi, mTavari kunZuli. mdebareobs hokaidos samxreTiT,

cugarus srutis gaswvriv, sikokus CrdiloeTiT, Sua zRvis gaswvriv, da Crdilo-aRmosavleTiT

kiusiudan kanmonis srutis gaswvriv. sididiT meSvide kunZulia da meorea mosaxleobis simWidro-

viT javas Semdeg.

kunZuli daax. 1300 km-ia sigrZeSi, xolo siganeSi meryeobs 50-230 km-s Soris. misi saerTo far-

Tobia 230.500 km-ia da Seadgens iaponiis saerTo teritoriis 60%-s. farTobiT is britaneTis

kunZuls aRemateba. honsius 5450 km sigrZis sanapiro aqvs. mTagorian da vulkanur kunZuls xSiri

miwisZvrebi axasiaTebs (didi kantos miwisZvram Zlier daaziana tokio 1923 wlis seqtemberSi);

misi umaRlesi mwvervalia aqtiuri vulkanuri mTa fuZi (3.776 m). kunZulze mravali mdinarea, maT

Soris, Sinaro – yvelaze grZeli iaponiaSi. klimati meryeobs civi CrdiloeTidan subtropikul

samxreTamde.

mosaxleoba Seadgens 98.352.000 adamians, ZiriTadi koncentraciiT dablobebze, gansakuTrebiT

ki kantos gavakebaze, sadac mTeli mosaxleobis 25% saxlobs tokiosa da iokohamas SemogarenSi.

kunZulis sxva qalaqebia kioto, osaka, kobe, hirosima, sendai da nagoia. kunZuli nominalurad xuT

regionad aris dayofili da moicavs 34 prefeqturas, tokios metropoliis CaTvliT.

kunZul honsius aRmosavleT nawilSi mdebareobs iseTi mniSvnelovani portebi, rogoricaa

tokio (politikur, samewarmeo, safinanso, saganmanaTleblo, sainformacio da pop-kulturis

centrs. tokios iaponiaSi korporaciaTa Stab-binebis, finansuri institutebis, universitetebis,

kolejebis, muzeumebis, Teatrebis, savaWro da gasarTobi dawesebulebebis yvelaze maRali kon-

centracia aqvs. tokios, zogadad, msoflios oTx yvelaze gavlenian `globalur qalaqTa~ (lon-

donis, niu-iorksa da parizs) Soris moixsenieben. iokohama kanagavas prefeqturis dedaqalaqia

iaponiaSi. is iaponiis udidesi qalaqia mosaxleobis mixedviT (tokio prefeqturad iTvleba),

iaponiis udidesi portia da aseve didi tokios regionis komerciuli centria. nagoia (aris sa-

porto qalaqi iaponiaSi, kunZul honsiuze. is gaxlavT aitis prefeqturis administraciuli

centri da tokais ekonomikuri raionis birTvi. portis wliuri brunva 110 milion tona tvirTs

Seadgens. kobe hiogos prefeqturis dedaqalaqia da iaponiis erT-erTi mniSvnelovani qalaqi 1.5

milioni mcxovrebiT. mdebareobs kansais regionSi osakadan dasavleTiT. kobe iaponiis TxuTmet

71

mniSvnelovan qalaqTagania da osaka-kobe-kiotos aglomeraciis nawilia. kobe erT-erTi pirveli

qalaqi iyo iaponiaSi, romelmac dasavleTTan vaWroba daiwyo 1868 wels da, amgvarad, cnobilia,

rogorc kosmopoliuri saporto qalaqi. aq 45000 ucxoeli rezidentia 100-ze meti sxvadasxva

qveynidan. qalaqSi mdebareobs mravali multierovnuli kompaniis aziis da iaponiis saTao ofisi

(maT Soris, proqter & gembli da nestle).

8. aSS-is samxedro bazebia: misava (aomoris prefeqtura), iokota da flotis (fusas prefeqtura),

iamaguta, sasebo (nagasakis prefeqtura), ivakuni (k. okinava).

3. CineTi

gaixsene:

1949 wlidan CineTi komunisturi qveyanaa. saxelmwifos meTauria CineTis saxalxo respublikis

Tavmjdomare, umaRles sakanonmdeblo organos sruliad CineTis saxalxo warmomadgenelTa kreba

warmoadgens. sruliad CineTis saxalxo warmomadgenelTa krebas yovel xuT weliwadSi erTxel

2970 deputatis SemadgenlobiT irCeven. arCevnebSi monawileobis ufleba aqvs 18 wels miRweul

moqalaqes. qveyanaSi 1982 wels miRebuli konstitucia moqmedebs. qveynis erovnuli dResaswaulia

1 oqtomberi.

davaleba:

1. farTobis mxriv CineTi meoTxe qveyanaa msoflioSi. igi xmeleTis daaxloebiT 7%-s ikavebs da

saxmeleTo sazRvari 14 qveyanasTan aqvs. Aaseve farTo gasasvleli aqvs msoflio okeaneSi. qveynis

teritoria aRmosavleTidan dasavleTiT 5,2 aTas km-ze, xolo CrdiloeTidan samxreTisaken ki 5,5

aTas km-zea gadaWimuli. CineTis kuTvnil kunZulTa Soris farTobiT udidesia hainani (34 aTasi

kv.km).

2. CineTis uzarmazari teritoria mravalferovani bunebiT xasiaTdeba. Warbobs mTebi, platoebi

da maRlobebi. aRsaniSnavia msoflioSi umaRlesi tibetis mTianeTi. nepalTan sasazRvro raionSi

mdebareobs msoflios umaRlesi mwvervali jomolungma (8848 m). CineTSi 100-ze meti mwvervalia,

romelTa simaRlec 7 aTas metrs aRemateba. teritoriis 12% dablobs ukavia, maT Soris udidesia

CineTis didi dablobi. teritoriaze mdebareobs gobisa da taklamakanis udabnoebi.

qveyana mdidaria energetikuli resursebiT. wamyvania naxSiris mopoveba (pirveli adgili

msoflioSi), romlis udidesi auzebi qveynis Crdilo da Crdilo-aRmosavleT raionebSia ganla-

gebuli da mas saeqsporto mniSvneloba aqvs. navTobisa da gazis mrewveloba SedarebiT axali dar-

gia. qveyana flobs mZlavr navTobgadamamuSavebel industrias, romlis udidesi nawilic qveynis

Crdilo-aRmosavleT raionebSia Tavmoyrili.

3. CineTis mravalferovani bunebrivi pirobebi xels uwyobs qveyanaSi mravaldargovani soflis

meurneobis ganviTarebas. igi dRes pirvel adgilzea msoflioSi xorblis, brinjis, Cais, bambis,

kartofilis, xilis, bostneulis moyvaniT. aseve, xorcisa da kvercxis warmoebiTa da simindis

moyvaniT.

4. CineTma garkveuli adgili daikava globalur samyaroSi. Cinuri produqcia msoflios TiTqmis

yvela qveynaSi iyideba. swrafi tempiT izrdeba momsaxureobis sferos dargebi, kerZod, sabanko-

safinanso, saSinao vaWroba, turizmi da transporti.

5. CineTs ruseTTan yvelaze xelsayreli saxelmwifo sazRvari aqvs Crdilo-aRmosavleTiT.

6. hongkongis specialuri administraciuli regioni CineTis saxalxo respublikaSi CineTis

avtonomiuri erTeulia. didi britaneTis yofili kolonia samxreT-CineTis zRvis sanapiroze

mdebareobs. adre CineTis nawili iyo, 1841 wels daikava inglisma. 1941-45 wlebSi okupirebuli

iyo iaponiis mier. hongkongi msoflios yvelaze liberaluri ekonomikis qalaqi da finansebisa

da vaWrobis umniSvnelovanesi saerTaSoriso centria. yofili britaneTis kolonia amJamad Ci-

neTis administraciis qveS imyofeba `erTi qveyana, ori sistema~ politikuri SeTanxmebiT da mas

Seda rebiT ufro maRali donis avtonomia aqvs CineTis sxva regionebTan SedarebiT. mag., is inar-

Cunebs sakuTar legalur sistemas, fulad erTeuls, sabaJos, saerTaSoriso xelSekrulebebis,

molaparakebis uflebas da saimigracio kanonebs. mas sakuTari sagzao wesebic ki aqvs – transportis

moZraoba britanul yaidaze kvlavac marcxena mxaresaa. erovnuli Tavdacvisa da dimplomatiuri

urTierTobebis ufleba-movaleobebi gadacemuli aqvs pekinis centralur mTavrobas. miuxeda-

72

vad britaneTis kanonebidan CineTi, kanonmdeblobaze gadasvlisa, regionis inglisuri saxeli

hongkongi isev ZalaSi rCeba (kantonuri varianti), xiangangis nacvlad (mandarinis ekvivalenti).

7. magaliTi 1. Cendes sakurorto zona – cinis imperiis zafxulis sasaxle CineTis xebeis pro-

vinciaSi, qalaq CendeSi mdebareobs. igi Sendeboda 1703-1792 wlebSi. kompleqsis farTobi 5.6

km-ia da Cendes urbanuli zonis TiTqmis naxevars moicavs. es sakmaod vrceli kompleqsi Sedgeba

administraciuli da saceremonio Senobebisgan. sxvadasxva arqiteqturuli stilis taZrebi da

baRebi harmoniulad erwymis tbebis, mdeloebisa da tyeebis landSafts. pekinis zafxulis sicxis

dros imperatorebi CendeSi afarebdnen Tavs. sasaxleebis zona mimsgavsebulia pekinis akrZalul

qalaqs. igi ori nawilisgan Sedgeba: samefo nawili SesasvlelSi, sadac imperatorebi oficialur

pirebs, aristokratebsa da sxvadasxva qveynebis despanebs iRebdnen da meore – imperatoris ojaxis

sacxovrebeli nawili. kompleqsSi yofnis dros CineTis ori imperatori – ciacingi da xianfeni

gardaicvalnen 1820 da 1861 wlebSi. 1994 wels, iuneskom Cendes sakurorto zona msoflio memkvid-

reobis siaSi Seitana.

magaliTi 2. daZus kldis reliefebi – Cinuri religiuri skulpturebisa da ornamentebis

seria, romelic ax. w. VII saukuniT TariRdeba, ganicdis budisturi, konfucianuri da daoisturi

Sexedulebebis gavlenas. 1999 wlidan Sesulia iuneskos msoflio memkvidreobis siaSi. Sedgeba 75

daculi Zeglisgan, romlebic moicavs 50 000 skulpturasa da 100 000 Cinur warweras. mdebareobs

qalaq Cuncinis dasavleTiT, gorakebis ferdebze. uZvelesi ornamentebi ax. w. 650 wels miekuTv-

neba, tanis dinastiis adreul epoqas, magram maTi ZiriTadi nawili IX saukuneSia Seqmnili. mravali

wlis ganmavlobaSi reliefebi mnaxvelTaTvis daxuruli iyo. CinelebisTvis is 1961 wels gaixsna,

xolo ucxoeli damTvaliereblisTvis 1980 wels. izolaciis wyalobiT, xelovnebis es nimuSebi

XX saukunis 60-ian wlebSi CineTSi mimdinare antireligiuri vandalizmis xasiaTis kulturuli

revoliciis dros xelSeuxebeli darCa.

4. evropa

didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo

gaixsene:

gaerTianebuli samefo konstituciuri monarqiaa. saxelmwifos meTauria monarqi (1952 wlidan –

dedofali elisabed II, uinZorTa dinastiidan). parlamenti Sedgeba TemTa da lordTa palatebisgan.

TemTa palataSi 651 adgilia. arCevnebi aq 5 weliwadSi erTxel ewyoba. am palataSi gamarjvebuli

partiis lideri monarqis mier qveynis mTavrobis meTaurad iniSneba. lordTa palata saukuneebis

ganmavlobaSi memkvidreobiTi organo iyo, dRes ki misi modernizacia mimdinareobs, romlis miza-

nic memkvidreobis principze uaris Tqmaa.

Ggermania gaerTianebis Semdeg

davaleba:

1. germaniis geopolitikuri mdgomareobis cvlileba XX s-Si ZiriTadad pirveli da meore

msoflio omebis Sedegad, aseve 90-ian wlebSi, germaniis gaerTianebis Semdeg moxda.

2. safrangeTSi, ruseTsa da italiaSi.

ruseTi – komunizmis Semdeg

1. a) ruseTi (oficialuri saxelia ruseTis federacia) evropisa da aziis qveyanaa. is aris fed-

eraciuli respublika. ruseTi Sedgeba 83 federaciuli subieqtisgan. amerikisgan yofs beringis

srute. ruseTs teritoriis farTobis mixedviT msoflioSi pirveli adgili ukavia, misi farTobi

Seadgens 17,075,400 km-s. ruseTs oficialuri sazRvari ar gaaCnia iaponiasTan da aSS-sTan, magram

am or qveyanas is zRvis meSveobiT ukavSirdeba: iaponiasa da ruseTs Soris mdebareobs oxotis

zRva, xolo aSS-sa da ruseTs Soris mdebareobs beringis srute;

b) qveynis saxmeleTo sazRvari yvelaze didia msoflioSi. ruseTs dasavleT mxares esazRvreba

evropuli saxelmwifoebi: fineTi, norvegia, estoneTi, latvia, litva da poloneTi, es ori saxelm-

wifo ruseTis mxolod erT administraciul subieqts – kaliningradis olqs esazRvreba. ruseTs

73

aseve esazRvreba: belorusia, ukraina, saqarTvelo, azerbaijani, yazaxeTi, CineTi, monRoleTi da

CrdiloeTi korea.

2. ruseTi mravali saerTaSoriso Tu adgilobrivi organizaciis wevria, maTgan aRsaniSnavia

gaeros uSiSroebis sabWos wevroba. ruseTi aseve gaerTianebulia did G8-ianSi da G20-eulSi. ruseTi

aris evropis sabWos, azia-wynari okeanis ekonomikuri TanamSromlobis, Sanhais TanamSromlobis

organizaciebis wevri qveyana.

3. XX saukuneSi msoflioSi bevri mniSvnelovani movlena moxda, maT Soris, 2 msoflio omi,

ssr kavSiris daSla, cvlilebebi aRmosavleT evropis qveynebSi. evropa seriozuli istoriuli

gamowvevebis winaSe aRmoCnda. am dros wamyvani poziciebi aSS-ma daikava da Tavisi gavlena gaaZ-

liera.

4. evropis ekonomika 710 milion adamians moicavs 48 sxvadasxva qveyanaSi. sxva kontinentTa

msgav sad, evropis qveynebis simdidre erTmaneTisgan gansxvavdeba, Tumca maT Soris yvelaze Raribi

mSp-isa da cxovrebis standartebis mixedviT, gacilebiT maRla dgas sxva kontinentebis Rarib

qveynebTan mimarTebaSi.

gansxvaveba simdidreSi evropaSi TvalsaCinoa dasavleTidan aRmosavleTisken. dasavleT

evropul qveynebs maRali mSp da cxovrebis standartebi aqvT, maSin, roca aRmosavleT evropis

mravali qveyana jerac ssrk-isa da yofili iugoslaviis daSlis Sedegad miRebuli ekonomikuri

kraxis nangrevebidan gamosvlas cdilobs.

rogorc kontinents, evropas msoflioSi udidesi ekonomika aqvs. TviT evropaSi udidesi

erovnuli ekonomika ki germanias aqvs, romelic aseve globalurad nominaluri mSp-iT mesame

adgilzea da mexuTea msyidvelobiTunarianobis paritetis mixedviT. meorea didi britaneTi, ro-

melic mexuTea msoflioSi nominaluri mSp-is doniT da meeqvsea mSp-iT. evropis kavSiri msoflios

udidesi gaerTianebaa (ssf-isa da msoflio bankis SefasebiT – 2005) da sididiT meorea (css msoflio

faqtwigni – 2006), Tu mas erT erTeulad miviCnevT. dasavleT evropis regionis Zlieri poziciebi

Tanamedrove ekonomikaSi warmodgenilia ZiriTadad momsaxurebis sferoTi – sabanko-safinanso

biznesiT, transportiT, turizmiTa da a.S. amave dros regionis sameurneo iersaxes global-

uri masStabiT mrewvelobis iseTi dargebic qmnis, rogorebicaa avtomSenebloba, eleqtronika,

eleqtroteqnika, qimiuri industria, metalurgia da aseve, agrobiznesi.

5. islamuri samyaro

1. a) islamuri qveynebia: egvipte, erayi, libani, saudis arabeTi, siria, iordania, iemeni, libia,

sudani, maroko, tunisi, kuveiTi, alJiri, bahreini, katari, omani, arabTa gaerTianebuli saamiroebi,

mavritania, somali (1974), jibuti.

b) yvelaze maRalia – erayi, saudis arabeTi, arabTa gaerTianebuli saamiroebi; dabalia – bosnia-

hercogovina, yazaxeTi.

2. arabuli qveynebis liga aris saerTaSoriso organizacia, romelic Seicavs 20-ze met arabul

qveyanas da partnior qveynebs. organizacia Seqmnilia 22 marts, 1945 wels. umaRlesi organo – ligis

sabWo mdebareobs kairoSi (egvipte). SeqmnisTanave, 1945 wels mSvidobis da organizaciis Seqmnis

xelSekrulebas Svidma qveyanam moawera xeli: egvipte, erayi, libani, saudis arabeTi, siria, trans-

ordania (dRevandeli iordania) da iemeni. SemdegSi ki ligas SeurTdnen: libia(1953), sudani (1956),

maroko da tunisi (1958), kuveiTi (1961), alJiri (1962), bahreini, yatari, omani da arabTa saamiroebi

(1971), mavritania (1973), somali (1974), jibuti (1977), komoris kunZulebi (1993). 1976 wels ligaSi

miiRes palestinis ganTavisuflebis organizacia, 1988 wlidan warmoadgens palestinis saxelmwi-

fos. organizaciis generaluri mdivania nabil elarabi (egvipte) 2011 wlidan.

§12. msoflio mosaxleobis dinamika

gaixsene:

1. mosaxleobis dinamika – mosaxleobis raodenobis cvlileba droSi; bunebrivi moZraoba – sxva-

oba Sobadobasa da mokvdaobas Soris; Sobadobis koeficienti – dabadebulTa raodenoba yovel

1000 kacze, mokvdaobis koeficienti – gardacvlilTa raodenoba yovel 1000 kacze.

74

2. demografiuli afeTqeba – esaa msoflios mosaxleobis mkveTri daCqareba, ZiriTadad ganvi-

Tarebadi qveynebis mosaxleobis raodenobis zrdis xarjze. 1950-1960-iani wlebis demografiuli

afeTqeba ganpirobebuli iyo ganviTarebad qveynebSi mokvdaobis SemcirebiT 23-24 promiledan

9-10 promilemde Sobadobis maRali donis SenarCunebis pirobebSi. demografiuli politika aris

RonisZiebaTa sistema, romelic mimarTulia demografiuli mdgomareobis dasaregulireblad.

demografiuli politika arsebobs mastimulirebeli da SemzRudveli xasiaTis.

davaleba:

1. a) dedamiwis mosaxleoba XIX s-mde nela izrdeboda, radgan am periodSi marTalia maRali iyo

Sobadoba, magram amave dros, aseve, Zalian maRali iyo mokvdaobac, rac gamowveuli iyo medicinis

ganviTarebis dabali doniTa da sxv. socialur-ekonomikuri faqtorebiT. b) ganviTarebad qveynebSi.

2. bunebrivi namati erTi wlis ganmavlobaSi saSualod 76259815 kacs Seadgens.

3. a) dedamiwis mosaxleoba gaormagda 100 weliwadSi; b) mosaxleobis zrdasTan erTad TandaTan

mcirdeba zrdis periodebi.

4. msoflios qveynebi mosaxleobis mixedviT: 1 mlrd-ze meti mcxovrebiT: 1. CineTi – 1 mlrd 339

mln kaci (msoflio mosaxleobis 19,3%), indoeTi – 1 mlrd 210 mln kaci (17,4%); 100 mln-ze meti

mcxovrebiT: (%), aSS – 3121 mln kaci (4,5%) indonezia – 237,7 mln kaci (3,4%), brazilia – 190,6 mln

kaci (2,7%), pakistani – 177,1 mln kaci (2,5%), bangladeSi – 151,2 mln kaci (2,3%), nigeria – 142,2 mln

kaci (2,1%), ruseTi – 142,09 mln kaci (2,0%), iaponia – 127,09 mln kaci (1,8%)m meqsika – 112,3 mln

kaci (1,6%); 10 mln-ze meti mcxovrebiT: kanada, avstralia, alJiri, senegali, gvatemala,zimbabve

da sxv: 1 mln-ze meti mcxovrebiT: saqarTvelo, bulgareTi, israeli, fineTi, norvegia da sxv.; 1

mln-ze naklebi mcxovrebiT: katari, bahreini, surinami, brunei, islandia, malta, vatikani da sxv.

5. a) aziasa da afrikaSi; b) prognoziT 2010-2050 wlebSi dedamiwis mosaxleoba aziasa da afrikaSi

gaizrdeba.

6. a) 1950-2050 wlebSi ganviTarebul qveynebSi mosaxleobis ricxovnoba ar icvleba, xolo gan-

viTarebad qveynebSi misi mkveTri zrdis tendencia SeiniSneba.

b) mosaxlebis ricxovnoba imatebs ZiriTadad afrikisa da aziis mosaxleobis zrdis xarjze.

g) prognoziT 2010-2050 wlebSi dedamiwis mosaxleoba 900 mln-s gadaaWarbebs.

7. savaraudod, aqtualuria misi pirveli nawili, rom mosaxleoba geometriuli progresiiT

izrdeba, xolo sursaTi da resursebi – arTmetikuli progresiiT, magram swori politikis Sem-

TxvevaSi SesaZlebelia procesis daregulireba.

8. SesaZlebelia, Tu msoflios sxvadasxva qveynebsa da regionebSi Sesabamisi demografiuli

politika gatardeba.

9. ganviTarebul qveynebs pirdapiri kavSiri aqvT globalur demografiul situaciasTan,

radgan ganviTarebadi qveynebis mosaxleoba ukeTesi pirobebisa da samuSaos ZiebaSi Tavs swored

am qveynebs afarebs.

10. mosaxleobis zrda – SimSilisa da siRaribis problema – janmrTelobis dacva – wera-kiTxvis

ucodinaroba – dasaqmebuloba – mZime socialur-ekonomikuri pirobebi.

§13. demografiuli optimumi da demografiuli politika

1. a) yvelaze maRalia: avRaneTi, angola, siera-leone; b) yvelaze dabalia: aSS, kanada, avstralia.

evropis qveynebi; g) afrikisa da aziis umetesi qveynebi;

2. qveynebis specifika, mag., religiuri faqtori, ganaTlebis done da sxv. mniSvnelovnad moq-

medebs damografiul mdgomareobaze.

3. qveynebis ekonomikuri ganviTarebis done am qveynebSi demografiul viTarebas gansazRvravs,

ris gamoc es qveynebi demografiuli gadasvlis sxvadasxva fazaSi imyofebian.

4. mosaxleobis aRwarmoebis tipebis cvlilebis gamomwvevi mizezebia socialuri da ekonomikuri

faqtorebi da politikuri mdgomareoba.

5. saqarTveloSi demografiuli viTarebis Sesacvlelad sapatriarqo, aseve sxvadasxva kerZo

kompaniebi cdiloben sxvadasxva aqciebis Catarebas da daxmarebis gawevas.

75

§14. urbanizacia – XX saukunis fenomeni

gaixsene:

1. miuxedavad urbanizaciis mzardi tempebisa, dedamiwis mosaxleobis udidesi nawili jerac

sasoflo dasaxlebebSi cxovrobs;

2. urbanizacia – esaa qalaqebis zrda, ganviTarebis procesi, qalaqis mosaxleobis xvedriTi

wilis zrda qveyanaSi, regionSi, msoflioSi. sazogadoebis ganviTarebaSi qalaqebis rolis zrdis

procesi, saqalaqo cxovrebis wesis gavrceleba da misi Tanmxlebi sazogadoebrivi procesebi.

davaleba:

1. urbanizaciis done gviCvenebs qalaqis mosaxleobis xvedriT wils mTeli qveynis mosaxleo-

baSi, xolo urbanizaciis xarisxi, asaxavs ara marto qalaqebis ricxvis zrdas, aramed qalaquri

cxovrebis wesis gavrcelebasac qveynis masStabiT. amitomac urbanizaciis xarisxi ufro realurad

asaxavs urbanizaciis process.

2. saqalaqo mosaxleobis xvedriTi wili gaizarda 1900 wlidan, TiTqmis gaormagda 1950 wels,

xolo 2000 wlidan mkveTrad gaizarda.

3. raodenobrivi – ramdeni adamiani cxovrobs qalaqebSi; socialur-fsiqologiuri – saqalaqo

cxovrebis ritmi metad swrafia, rac Tavisebur fsiqologiur mdgradobas moiTxovs; komunalur-

sayofacxovrebo: qalaqs specifikuri komunalur-sayofacxovrebo pirobebi axasiaTebs; qalaqSi

mravali kulturuli obieqti mdebareobs; bevri qalaqi politikur-administarciul centrs

warmoadgens, aqaa Tavmoyrili sakanonmdeblo da aRmasrulebeli organoebi; qalaqebSi mrewvelo-

bisa da momsaxurebis mravali dargia ganviTarebuli da saqalaqo mosaxleobis udidesi nawilic

am sferoebSia dasaqmebuli; qalaqs Taviseburi arqiteqturuli stili aqvs, xasiaTdeba maRali

SenobebiT, mravalkorpusiani sacxovrebeli ubnebiT;

4. maRalurbanizebuli qveynebia: aSS, kanada, avstralia, gaerTianebuli samefo, norvegia.

sa Su alourbanizebuli qveynebia: CineTi, indoeTi, egvipte, sudani, kongos demokratiuli res publika;

dabalurbanizrebuli qveynebia: eTiopia, nigeri, vietnami, avRaneTi, papua-axali gvinea;

urbanizaciis maRali done ganviTarebul qveynebSia, xolo dabali done ganviTarebadSi. urbaniza-

ciis maCvenebeli pirdapirproporciulia qveynebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis donesTan.

5. CrdileoT amerikaSi, laTinur amerikaSi, evropasa da avstraliaSi.

6. religiuri: ierusalimi, vatikani, meqa, medina, elyasa; sakurorto: karlovi vari, nica, an-

talia, insbruki, maiami; gasarTobi: las-vegasi, los-anjelesi; sadedaqalaqo: brazilia, la-pasi.

7. globaluri qalaqebia: Cikago da niu-iorki – aSS; toronto – kanada; mexiko – meqsika; dub-

lini da londoni – gaerTianebuli samefo, briuseli – belgia, frankfurti – germania, romi da

milani – italia, madridi – espaneTi, lisaboni – portugalia, parizi – safrangeTi; ciurixi – Svei-

caria, aTeni – saberZneTi, amsterdami – niderlandebi, stokholmi – SvedeTi, varSava – poloneTi,

praRa – CexeTi, vena – avstria, budapeSti – ungreTi, stambuli –TurqeTi, mumbai – indoeTi, to-

kio – iaponia; seuli – samxreT korea, beijingi, Sanhai da hongkongi – CineTi, bangkoki – tailandi,

kuala-lumpuri – malaizia, singapuri – singapuri, jakarta – indonezia, sidnei – avstralia,

karakasi – venesuela, san-paulo – brazilia, santiago – Cile, buenos- airesi – argentina.

8. bidonvilebi ZiriTadad gavrcelebulia laTinuri amerikis, aziisa da afrikis ganviTarebad

qveynebSi, rac iq arsebuli dabali socialur-ekonomikuri doniTaa ganpirobebuli; a) meqsika;

Cile, saudis arabeTi; b) TurqeTi, brazilia, argentina; g) iemeni, omani, gaboni; d) somali, avRaneTi,

Cadi, nigeri.

9. XX s-Si saqalaqo mosaxleoba TiTqmis 16%-iT gaizarda, rac msoflioSi mimdinare cvli-

lebebiT iyo gamowveuli. samecniero-teqnikuri revoluciis Sedegad gaCnda meurneobis axali

dargebi, saWiro Seiqna kvalificiuri muSaxeli, ris gamoc mosaxleobis didma nawilma qalaqebSi

gadainacvla.

10. dedaqalaqi aris saxelmwifos an sxva administraciuli teritoriis (olqis, provinciis,

avtonomiuri erTeulis) mTavari qalaqi, sadac, rogorc wesi, ganlagebulia xelisuflebisa da

mmarTvelobis umaRlesi organoebi: prezidentis, monarqis, gubernatoris rezidencia, parla-

76

menti, centraluri saministroebi da uwyebebi, qveynis umaRlesi sasamarTlo da sxva. dedaqalaqi

xSirad calke administraciul erTeulad aris gamoyofili, magaliTad, qalaq venas konstituciiT

miniWebuli aqvs mxaris statusi.

dedaqalaqi SeiZleba ar iyos qveynis yvelaze didi qalaqi. amis magaliTebia: ankara TurqeTSi,

vaSingtoni aSS-Si, kanbera avstraliaSi da sxva. ufro metic, ukanasknel aTwleulebSi SeimCneva ten-

denciebi dedaqalaqis gadatanisa mcire sididis qalaqebSi (astana yazaxeTSi, dodoma tanzaniaSi,

iamasukro kot-divuarSi) an sruliad axali dedaqalaqebis mSeneblobisa (brazilia, islamabadi).

zogierT qveyanaSi praqtikulad aRiarebulia ordedaqalaqianoba: niderlandebis oficialuri

dedaqalaqia amsterdami, magram mTavroba da umaRlesi sasamarTlo haagaSia ganTavsebuli, analo-

giuri viTarebaa boliviaSi (sukre – konstituciuri dedaqalaqia, la-pasi – faqtobrivi), kot-

divuarSi (iamasukro da abijani), Sri-lankaSi, CileSi, malaiziaSi, samxreT afrikis respublikaSi.

11. ganviTarebul qveynebSi urbanizaciis zrdis tempebi Semcirda: mosaxleobis didi nawili

sacxovreblad didi qalaqebis gareubnebsa da qalaqTan axlos mdebare dasaxlebul adgilebSi

gadadis, rac upirvelesad e.w. `qalaquri problemebiTaa~ gamowveuli.

12. qalaqi – msxvili dasaxlebeli punqti, romelic asrulebs samrewvelo, satransporto,

sameurneo, kulturuli, politikuri, administraciuli organizaciis funqciebs. qalaqis ka-

tegoria adgilobrivi TaviseburebebiT ganisazRvreba Semdegi niSnebis mixedviT: mosaxleobis

raodenoba da saqmianoba, dasaxlebuli punqtis ekonomikuri da kulturuli mniSvneloba. qalaqs

axasiaTebs dasaxlebis didi simWidrove da ganaSenianebis kompaqturoba. qalaqebis daarseba da

ganviTareba mWidro kavSirSia Sromis geografiul danawilebasTan. qalaqTa umravlesobis ganviTa-

rebis ZiriTadi faqtoria sazogadoebrivi warmoebis funqcia, Tumca arsebobs qalaqwarmomqmneli

sxva faqtorebic, magaliTad: administraciuli (Cveulebriv, sxva faqtorebTan erTad), samxedro-

strategiuli (cixe-qalaqi), dasasvenebeli da samkurnalo (sakurorto qalaqebi), samecniero-

sauniversiteto, religiuri.

Tanamedrove pirobebSi bevrma qalaqma SeiZina sxva daniSnulebac: turistul-samuzeumo,

safestivalo, sportuli da sxva. TiToeuli qalaqis funqciuri tipi arsebiTad ganisazRvreba

misi geografiuli mdebareobiT da im kavSirebiT, romlebic arsebobs qalaqsa da misken mizidul

teritorias Soris.

qalaqebSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis da saxelmwifo mmarTvelobis sxvadasxva formebia

gavrcelebuli. saqalaqo mmarTvelobis tipuri organoebia: arCeuli municipaluri sabWo (munici-

paliteti), qalaqis asamblea, qalaqis sakrebulo, saqalaqo sabWo. am organoebis mier an qalaqis

mosaxleobis mier arCeuli saqalaqo administraciis meTauri, meri, burgomistri, qalaqis Tavi

da misdami daqvemdebarebuli samsaxurebi. did qalaqebSi arCeviTi organoebi irCeven Tavis aR-

masrulebel da ganmkargulebel organoebs: qalaqis mTavrobas, aRmasrulebel komitets da sxva.

dedaqalaqebSi xSirad mmarTvelobis gansakuTrebuli formebia dadgenili.

13. qalaqebis cxovrebis donis dasadgenad aseve SeiZleba gaTvaliswinebuli iqnes Semdegi kri-

teriumebi: kvebis Rirebuleba, sacxovrebeli pirobebi, xmauris done, haeris sisufTave, sazoga-

doebrivi usafrTxoeba da sxv.

§15. eTnomozaika da globaluri eTnikuri krizisi

gaixsene:

1. rasobrivi, eTnikuri, sqesobrivi, asakobrivi, lingvisturi da sxva niSnebiT.

2. eTnosi aris adamianTa istoriulad Camoyalibebuli, met-naklebad didi Tu mcire jgufi,

SekavSirebuli Tavdapirveli teritoriis, enisa da kulturis erTobis safuZvelze; dedamiwis mo-

saxleobis eTnikuri struqtura Zalze mravalferovania: daaxloebiT 3-4 aTass eTnos gamoyofen.

davaleba:

1. xorvatia, serbeTi, bosnia-hercogovina, makedonia, slovenia, montenegro.

2. erTerovani qveynebia: Ggermania, safrangeTi, espaneTi; orerovani – belgia, mravalerovani –

ruseTi.

77

3. eTnikuri krizisis gamomwvevi ZiriTadi mizezebia: eTnosebis swrafva TviTgamorkvevisaken,

ekonomikuri brZola teritoriebisa da bunebrivi resursebisaTvis, aramarTvadi demografiuli

ganviTareba ̀ mesame samyaros~ qveynebSi, erebis ̀ dabereba~ ganviTarebul qveynebSi, asimilaciuri

procesebi da eTnoumciresobebis depopulacia, ekologiuri da religiuri faqtorebi.

4. ebraelebisa da arabebis, Turqeb-qurTebis problema; berZnebisa da Turqebis –kviprosSi.

5. gvari sisxliT naTesavTa jgufia, romlis wevrebi TavianT warmomavlobas dedis an mamis

mxridan saerTo winapars (realurs an miTiurs) ukavSirebdnen da saerTo saxelwodeba hqondaT.

gvari warmoiSva pirvelyofil adamianTa jogidan qveda da zeda paleoliTis mijnaze. egzogamiis

wesis Tanaxmad, gvars ar SeeZlo damoukidebeli arseboba da tomSi iyo gaerTianebuli.

tomi winaklasobrivi sazogadoebis eTnikuri da socialuri erTianobis tipia, romelsac axa-

siaTebs wevrTa sisxliT naTesaobiTi kavSiri. iyofa gvarad da fratriadad. aqvs saerTo satomo

teritoria, ena (dialeqti), tomobrivi TviTSegneba da endogamia, ganviTarebul gvarovnul

wyobilebaSi – sakuTari mmarTveloba, romelsac saTaveSi udgas satomo samxedro da samoqalaqo

sabWo. toms aqvs Tavisi kulti da satomo dResaswaulebi.

xalxi (xalxovneba) – eTnosocialuri erTobis forma, tomis ganviTarebis Semdgomi stadia,

sadac sisxliT naTesaur erTobas cvlis teritoriuli erToba da damaxasiaTebelia enis, kultu-

ris da sameurneo wyobis erToba, klasobrivi da socialuri diferenciacia. msoflios eTnosebis

mniSvnelovani nawili amJamadac xalxovnebis donezea.

eTnosi aris adamianTa istoriulad aRmocenebuli da Camoyalibebuli, myari erToba, warmod-

genili tomis, xalxis, eris saxiT. misi gaCenis aucilebeli pirobebia: teritoria, ena da fsiqikuri

wyobis erTianoba, xolo damaxasiaTebel Tvisebebad miiCneva:

supereTnosi – saerTo warmoSobis monaTesave eTnosTa jgufi, romelsac SenarCunebuli aqvs

saerTo TviTSegneba da saerTo zeeTnikuri saxelwodeba ( mag., slavebi, arabebi da sxva);

subeTnosi – eTnosis SigniT gamokveTili eTnikuri individualobis mqone erTobebi, romlis

wevrebsac gacnobierebuli aqvT eTnikuri TviTmyofadoba, TavisTavadoba eTnosis farglebSi da

aqvT sakuTari TviTsaxelwodeba (mag., megrelebi da svanebi qarTuli eTnosis SigniT).

eri aris adamianTa istoriulad Camoyalibebuli, myari erTianoba saerTo teritoriiT, eniT,

ekonomikuri TanacxovrebiTa da kulturul-fsiqologiuri (nacionaluri xasiaTi, TviTcno-

biereba, interesebi da yofa) niSnebiT.

eTnikuri (erovnuli) umciresoba – saxelmwifos mosaxleobis garkveuli jgufi, romelsac

qveynis mosaxleobis umravlesobisgan gansxvavebuli eTnikuri TviTSegneba da TviTidentifikacia

gaaCnia da, rogorc wesi, es gansxvaveba emyareba gansxvavebul enas, religias, kulturas, rasas an

sxva faqtors.

6. saqarTveloSi mcxovrebi EeTnikuri umciresobebia:

78

7. kavkasiis uZveles mosaxleobaSi ZiriTadad gamoiyofa ori, erTmaneTisagan gansxvavebuli,

rasobrivi tipi. erTi, romelsac xmelTaSuazRvispirul rasas akuTvneben, moicavs imierkavkasiis

zogierT dablob raionsac (mag., yubanis regioni). mas axasiaTebs viwro da grZeli Tavi, Zalze vi-

wro, maRali da mkveTrad profilirebuli saxe, daxvewili yvrimali, viwro da mkveTrad gamoxat-

uli cxvi ri, gluvi reliefi da sxva. mis Tanadroulad CrdiloeT kavkasiis dablob regionebSi

gavrcelebuli iyo mkveTrad gansxvavebuli tipic, romelsac axasiaTebda zomieri sigrZisa da

siganis Tavi, farTo da naklebprofilirebuli saxe, zomierad gamoxatuli yvrimali da sxva.

kavkasiis Tanamedrove mosaxleobis anTropologiur SemadgenlobaSi ZiriTadad gamoyofen

sam did rasobriv tips. kavkasiis Crdilo-dasavleT teritoriaze gavrcelebulia adiReuri

anTropologiuri tipi, romlisganac muqi pigmentaciiTa da zogierTi sxva niSniT gansxvavdeba

kavkasiis kaspiispireTSi gavrcelebuli dasavlur-kaspiuri tipi. igi gvxvdeba azerbaijanelebsa

da daRestnelebSi. am tipis analogiuri formebi SeiniSneba Sua aziis, avRaneTisa da CrdiloeT

indoeTis evropeidul mosaxleobaSi. aq igi cnobilia indoxmelTaSuazRvispiruli rasis indo-

pamiruli ganStoebis saxeliT. mesamea centralur kavkasiaSi mcxovrebi winaaziuri tipi, romelsac

axasiaTebs mkveTrad braqikefaluri Tavi, sakmaod farTo, magram mkveTrad profilirebuli

saxe, viwro, maRali da mkveTrad gamoxatuli cxviri, uxvad ganviTarebuli Tmovani safarveli

da sxva. es tipi gavrcelebulia Tanamedrove qarTvelebSi, somxebSi, dasavleT azerbaijanelebsa

da daRestnelebSi, kavkasiis mTielTa jgufebSi da sxva. misi analogiebi wina aziis Tanamedrove

mosaxleobaSi gvxvdeba. kavkasiis Tanamedrove mosaxleobaSi sakmaod garkveviTaa gamoxatuli

lokaluri qvetipebi, romlebic met-naklebad gansxvavdeba erTmaneTisagan.

kavkasiaSi cxovrobs 50-ze meti erovnebis xalxi, romlebic laparakoben iberiul-kavkasiur

(kavkasiur), indoevropul da altaur enobriv ojaxTa enebze.

iberiul-kavkasiur enaTa ojaxSi Sedis qarTvelur, afxazur-adiReur, naxur da daRestnur

enaTa jgufebi. iberiul-kavkasiur enaTa ojaxis yvelaze mravalricxovani xalxia qarTvelebi.

isini cxovroben kavkasionis Sua nawilis samxreT kalTaze. am ojaxis enebze molaparake yvela sxva

xalxi, afxazebis garda, gansaxlebulia kavkasionis CrdiloeT kalTaze.

* afxazur-adiReur jgufSi Sedian warmoSobiT monaTasave adiReelebi (adiRe da krasnodaris

mxaris mezobeli raionebi), Cerqezebi (yaraCai-CerqezeTi) da yabardoelebi (yabardo-balyareTis

79

dablobi nawili da CrdiloeTi oseTis mozdokis raioni), agreTve afxazebi (afxazeTi da aWara) da

abazebi (yaraCai-CerqezeTis CrdiloeTi nawili).

* naxur jgufSi Sedian CeCnebi (CeCneT-inguSeTis aRmosavleTi da centraluri raionebi da

daRestnis xasaviurTis raioni) da inguSebi (CeCneT-inguSeTis dasavleTi raionebi da misi momij-

nave CrdiloeT oseTis raionebi), enobrivad amave jgufs ukavSirdebian bacbebi anu wova-TuSebi

(saqarT velo, axmetis raioni), Tumca kulturul-istoriulad, religiurad, yofiTa da sxva

ZiriTadi niSnebis mixedviT, isini qarTveli eris ganuyofel nawils warmoadgenen.

* daRestnel xalxTa didi umravlesoba Sedis daRestnur jgufSi, romelic Sedgeba 4 qve-

jgufisagan: xunZuri, darguuli, lakuri da lezgiuri. xunZur qvejgufSi (mTiani daRestani da

azerbaijanis CrdiloeT-dasavleTi raionebi) xunZebis garda Sedian maTTan TiTqmis Serwymuli

mcirericxovani andiur-didouri (cezuri) xalxebi (andielebi, boTlixelebi, RoRoberielebi,

Wamalalebi, kvandelebi, tindielebi, yaradaRelebi, axvaxelebi, cezebi, hinuxebi, xvarSielebi,

beJitelebi, hunzibelebi), agreTve arCibelebi.

* darguul qvejgufSi (Sua daRestnis mTiani da mTispira raionebi) darguelTa garda xaida-

yelebi, kubaCelebi da lakebi cxovroben centraluri daRestnis mTebSi. lezgiur qvejgufSi

Sedian lezgebi (daRestnis aRmosavleTi da azerbaijanis CrdiloeTi raionebi), Tabasaranelebi

(samxreT-aRmosavleT daRestani, derbentis dasavleTiT), aRulebi (daRestnis samxreT-aRmosav-

leTis maRalmTiani nawili), ruTulelebi (samxreT daRestani, mdinare samuris zemo dineba), waxebi

(ruTulelebis dasavleTiT), maTve ganekuTvnebian CrdiloeTi azerbaijanis mcirericxovani

xalxebi: udiebi, buduxebi, kriwebi da xinaluRebi.

kavkasiaSi mcxovreb xalxTagan indoevropul enaTa ojaxSi Sedian rusebi, ukrainelebi, somxebi

da iranis jgufis xalxebi. rusebi cxovroben stavropolisa da krasnodaris mxareebSi, agreTve

kavkasiis yvela mokavSire respublikaSi; ukrainelebi – krasnodaris mxareSi. CrdiloeT kavkasiis

rusi da ukraineli mosaxleobis mniSvnelovan nawils Seadgenen yubanisa da Tergis kazakebi.

indoevropuli ojaxis calkeuli jgufia somxebi. isini Seadgenen somxeTis ZiriTad mosaxleo-

bas, cxovroben agreTve mTian yarabaRSi, saqarTveloSi (umTavresad axalcixisa da axalqalaqis

raionebSi) kavkasiis qalaqebSi. amave ojaxis iranulenovan jgufs ganekuTvnebian osebi (CrdiloeTi

da samxreTi oseTi), qurTebi (somxeTi, saqarTvelo, azerbaijani), TaTebi (azerbaijanis Crdilo-

aRmosavleTi da daRestnis samxreTi nawili), TaTur enaze molaparake mTis ebraelebi (daRestani

da azerbaijani), TaliSebi (azerbaijanis samxreT-aRmosavleTi nawili).

* alTauri ojaxis Turquli jgufis enebze laparakoben azerbaijanelebi (azerbaijani da

saqarT velos, somxeTis, daRestnis mosazRvre raionebi); erTmaneTTan axlomonaTesave yaraCaelebi

(yaraCai-CerqezeTis mTiani samxreT raionebi) da balyarebi (yabardo-balyareTis samxreT da

samxreT-dasavleTi raionebi), yumuxebi (daRestnis dablobi nawili, mcire raodenobiT – CeCneT-

inguSeTsa da CrdiloeT oseTSi), noRaelebi (stavropolis mxare da daRestani), TaTrebi (azerbai-

janis qalaqebi), kavkasiis Turqmenebi (stavropolis mxaris aRmosavleTi da CrdiloeTi raionebi).

kavkasiaSi mcire jgufebad cxovroben berZnebi, asurelebi, moldovelebi, estonelebi,

mordvelebi, koreelebi, boSebi. kavkasiis morwmune mosaxleobis umravlesoba qristianobas aRi-

arebs. marTlmadideblebi arian: rusebi, ukrainelebi, osebis ZiriTadi nawili, qarTvelebisa da

afxazebis umravlesoba, mozdokis yarabdoelebi; monofizitebi – somxebi. danarCeni xalxebis didi

nawili muslimebi iyvnen, m. S. lekebis mcire nawili – Siitebi; sxvebi da nawilobriv afxazebi, osebi

da qarTvelebi (aWarelebi da ingiloebi) – sunitebi. qarTveli da mTieli ebraelebi aRiarebdnen

iudaizms.

enobrivi klasifikaciis Sesabamisad kavkasieli xalxebi Semdeg jgufebad iyofian:

kavkasiuri ojaxis xalxebi: qarTveluri jgufi: qarTvelebi (saqarTveloSi: daaxl. 4.000.000;

saerTo raodenoba: 7.200.000), afxazur-adiReuri ojaxi: afxazebi (95.000), abazinebi (31.000), yabar-

doelebi (304.000), Cerqezebi (50.000), adiReelebi (115.000)., naxuri jgufi: CeCnebi (840.000), inguSebi

(200.000), daRestnuri jgufi: avarelebi (540.000), lekebi (430.000), lakebi (110.000), darguelebi

(32.000).

alTauri ojaxis xalxebi: Turquli jgufi: azerbaijanelebi (5.800.000), yumuxebi (255.000), yara-

Caelebi (140.000), balyarelebi (69.000); monRoluri jgufi: yalmuxebi (218.000)

indoevropuli ojaxis xalxebi: slavuri jgufi: rusebi (8.100.000), ukrainelebi (350.000). bevri

80

maTgani Tavs kazakebad miiCnevs. berZnuli jgufi: berZnebi (120.000); iranuli jgufi: osebi (570.000),

qurTebi (230.000); somxuri jgufi: somxebi (4.300.000).

afraziuli ojaxis xalxebi: semituri jgufi: ebraelebi (30.000), asurelebi (11.000)

miuxedavad eTnikuri, religiuri da enobrivi sxvaobisa, kavkasielebs erTmaneTTan mWidrod

akavSirebs politikuri da ekonomikuri interesebi, agreTve saerTo istoriuli bedi, kulturebisa

da tradiciebis msgavseba.

§ 16. kulturis globalizacia

1. 750-2000 – aSS, norvegia, fineTi; 40-750 – germania, safrangeTi, avstralia, Sveicaria; 4-40 –

ruseTi, brazilia, samxreT afrikis respublika, TurqeTi; 0-40 – CineTi, indoeTi, bolivia, ekva-

dori, alJiri, maroko, saudis arabeTi da sxv.

internetis qselSi maRali CarTulobiT gamoirCeva ganviTarebuli da zogierTi ganviTarebadi,

ZiriTadad, axali industriuli qveynebi, xolo SeadrebiT dabali CarTulobiT umetesad ganvi-

Tarebadi qveynebi.

2. 1940-1969 w.w. – aSS, kanada; 1970-1974 w.w. – SvedeTi, iaponia, safrangeTi, germania, gaer-

Tianebuli samefo; 1975-1979 w.w. – brazilia, irlandia, Sveicaria; 1980-1984 w.w. – espaneTi, fineTi,

norvegia; 1985- 1989 w.w. – meqsika, argentina, venesuela, TurqeTi; 1990-1994 w.w. – ruseTi, CineTi,

saudis arabeTi, egvipte, poloneTi, saberZneTi; 1995-1999 w.w. – kolumbia, peru, ukraina, saqarT-

velo, indoeTi, samxreT afrikis respublika, paragvai; 2000 wlidan dRemde – serbeTi, safrangeTis

gviana. makdonaldsis restornebis ricxvi yoveli 5-wliani intervalis Semdeg matulobs da misi

geografiac farTovdeba.

3. erovnuli TviTmyofadoba aris is, ris dakargvis uflebac arc erT qarTvels ar aqvs.

4. bunebrivi garemo did gavlenas axdens saukuneTa ganmavlobaSi mcxovrebi xalxis mentalitet-

ze, kulturis Taviseburebebze, tradiciebze, folklorze. aRniSnuli Sexedulebis damtkiceba

advilad SesaZlebelia bunebrivi garemosa da masSi mcxovrebi xalxis kulturis TaviseburebaTa

ganxilvis Sedegad. cnobili qarTveli filosofosi zurab kakabaZe wers: ,,buneba ramdenadme

sxvadasxvagvaria saqarTvelos farglebs SigniT, amis Sesabamisad, ramdenadme sxvadasxvagvaria

simRerebi saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. roca kaxeTSi CaxCaxa mziT ganaTebulsa da mkveTrad

gamokveTils, cisaken amayad mzirals, mxrebmaRalsa da Zvalmagar kavkasionis mTebs Sevyureb,

ase mgonia, kaxur mravalJamiers vismen, xolo imereTSi ,,dabindul qliavisferi~ mTebis xilvisas

ramdenadme sxvadasxvagvari melodia momesmis – naklebad mkveTri da `CaxCaxa~, nakleb SemarTu-

li, rixiani da omaxiani, ufro rbili, niuansobrivi, naxevar tonebSi naTqvami, liriuli…. erTob

sagrZnobi da xelSeuxebelia guruli landSaftisa da simRerebis urTierTSesabamisoba: mwvaned

aqoCril, xuWuWa mTebsa da gorakebze mkvircxlad `morbenali~, mixveul-moxveuli bilikebi da

nakadulebi SesaniSnav vizualur fons qmnian krimanWuliani simRerebisaTvis. igive SeiZleba

iTqvas kaxur `mravalJamierze~, rac gaSlili alaznis velisa da amayad aRmarTuli kavkasionis

mTebis wiaRSi SeiZleba dabadebuliyo. megrul-kolxuri nazi simRerebi subtropikuli rbili

bunebis wiaRSi aRmocendnen.

bunebrivi landSaftebisa da folkloris, xelovnebis urTierTmimarTebis sakiTxi aseve mt-

kicdeba svanuri ̀ lileos~, imeruli ̀ sapovnelasa~ da sxva SemTxvevebSic. saboloo jamSi TiToeuli

simRera erTi mTliani qarTuli kulturis Semadgeneli nawilia bunebisa da mis wiaRSi saukuneTa

manZilze mcxovrebi xalxisa. eris fsiqologiaze, kulturaze gavlenas axdens bunebrivi garemo~.

5. sakmarisia mimovixedoT, raTa davrwmundeT imaSi, Tu ramdenad didia saqarTveloze glo-

balizaciisa da kulturuli imperializmis gavlena. Cvens garSemo yvelafers globalizaciis

kvali amCnevia: diliT adgomisTanave kbilebs ixexaven Colgate-is kbilis pastiT, svamen Nescafé-is

yavas, icvamen Nike-is sportul fexsacmels, miiCqarian makdonaldsSi, raTa miirTvan bigmaki da

Cizburgeri, sicxes koka-kolaTi da pepsiTi ebrZvian, bavSvebi Superman-s, Spider-Man-s da Batman-s

baZaven, patara gogonebi barbebiT TamaSoben, „hari poters“ kiTxuloben, kinoTeatrebSi uyureben

holivudur melodramas popkornis TanxlebiT, rTaven kompiuters da interenetSi informacias

inglisur enaze naxuloben, skaipis Tu socialuri qselebis meSveobiT ukavSirdebian Soreul

qveynebSi myof adamianebs, CNN-s uyureben, usmenen reps da dasavlur popmusikas, Tineijerebi

81

cekvaven breiqdanss, sadRac ewevian Marlboro-s, qalebi kiTxuloben Cosmopolitan-s, diasaxlisi ket-

Cupis laqas aSorebs `levisis~ jinss „arielis~ sarecxi fxvniliT, ok-Ti gamoxataven Tanxmobas,

tirian laTinoamerikul teleserialebze.…

§17. janmrTelobis problema

1. erT eqimsa da sawolebze mosaxleobis raodenobis mixedviT, aseTi maCveneblebia: 500 kacze

naklebi: aSS, evropis qveynebis umetesoba, avstralia, argentina; 500-1000 kaci kanada, ruseTi,

laTinuri amerikis qveynebi; 10 000-20 000 kaci – aziis qveynebis didi nawili, 20 000 kacze meti

afrikis qveynebis umetesoba; es maCvenebeli damokidebulia qveynebis socialur-ekonomikuri

ganviTarebis doneze.

2. bavSvTa sikvdilianoba maRalia: avRaneTi, angola, siera-leone; somali, Cadi; bavSvTa

sikvdilianoba dabalia: aSS, kanada, avstralia, iaponia, samxreT korea da evropis yvela qveyana.

bavSvTa mokvdaobis maCvenebeli damokidebulia qveynebis ganviTarebis doneze: ganviTarebul

qveynebSi – dabalia, xolo ganviTarebad qveynebSi – maRali.

3. tropikul sartyelSi ganviTarebadi qveynebi mdebareoben, sadac jandacvis done sakmaod

dabalia da amitom infeqciuri daavadebebi farTod aris gavrcelebuli.

4. klimati, wylis resursebis deficiti.

5. malariis gavrcelebis arealebia: tropikul ganedebSi mdebare afrikis, laTinuri amerikisa

da aziis qveynebi. malariis gamomwvevi ZiriTadi faqtorebia bunebrivi, konkretulad ki klimaturi

pirobebi da daavadebis sawinaaRmdego RoniZiebaTa gatarebis dabali done.

6. a) SidsiT daavadebulTa xvedriTi wili maRalia: samxreT afrikis respublika, namibia, zambia,

zimbabve. aseve tanzania, mozambiki, centraluri afrikis respublika, gaboni, kongo; es maCvenebeli

yvelaze dabalia: egvipte, monRoleTi, TurqmeneTi, iordania, iaponia, samxreT korea, CrdiloeT

korea, filipinebi, Sri-lanka.

b) saqarTveloSi es maCvenebeli 0.1-0.5 %-ia.

7. Savi sikvdili dReisaTvis cnobilia, rogorc Savi Wiri. es saSineli daavadeba evropas swrafad

moedo da didi gangaSis mizezi gaxda. misTvis damaxasiaTebeli simptomebi iyo: Tavis tkivili,

oflianoba, kankali, Zlieri cieb-cxeleba. magram mTavari damaxasiaTebeli niSani, romliTac Savi

WiriT daavadebulebi gamoirCeodnen sxva avadmyofebisagan, iyo Cirqiani wylulebi, e.w. „bubonebi“.

buboni Cndeboda iRliis, kisris da barZayis midamoebSi. Tavdapirvelad gamonayari vardisferi

Seferilobis iyo, Semdeg mewamuli feris xdeboda, bolos ki Savdeboda. e.w. „Savma sikvdilma“ ram-

denime weliwadSi evropis mosaxleobis meoTxedi gaanadgura. im droisaTvis yvela darwmunebuli

iyo, rom dgeboda samyaros dasasruli.

rogorc cnobilia, centralur aziaSi Wiri 1330 wels gaCnda. aqedan gavrcelda aRmosavleTiT –

CineTsa da indoeTSi da dasavleTiT – afrikaSi, ris Semdegac evropas miuaxlovda.

Savi Wiris pirveli SemTxveva evropaSi 1347 wlis oqtomberSi dafiqsirda. 12 italiuri gemi

Sav zRvaSi mogzaurobidan brundeboda da da siciliis port mesinaSi Semovida. Tormetive gemis

ekipaJi da mgzavrebi gembanzeve daixocnen. TiToeul gemze TiTqos imdenive raodenobis virTxa

iyo, ramdenic mgzavri. Savi virTxa daavadebebis yvelaze swrafi gadamtania. Savi Wiris mikrobi

virTxas rwyilis saSualebiT gadaecemoda. TiTqmis yoveli gaCerebisas gemebs ematebodnen axali

virTxebi axali mikrobebiT. Wiri inficirebul virTxas klavda. daxocili virTxis rwyilebi axla

ukve adamianebze gadadiodnen da agrZelebdnen maT dainficirebas.

rodesac gemebi mesinas ports moadgnen, is virTxebi, romlebic jer kidev cocxlebi iyvnen,

napirze gadavidnen da Tan gaiyoles infeqciis gadamtani rwyilebi. evropuli portebis talaxi

da sibinZure xels uwyobda virTxebisa da rwyilebis gamravlebas. sibinZure amravlebda virTxebs,

xolo virTxebi – rwyilebs. rodesac inficirebuli virTxebi daixocnen, rwyilebi axla ukve mesi-

nas mosaxleobas Seesivnen.

zogierTi regioni, maT Soris, skandinavia mTlianad ganadgurda. moispo norvegielTa dasaxle-

bebi grenlandiaSi. avadmyofobas ewireboda yvela – Raribic da mdidaric, axalgazrdac da moxu-

cic. xSiri sikvdilianoba SeimCneoda mRvdelTmsaxurebs Soris, radgan isini did dros atarebdnen

82

avadmyofebTan. iyo iseTi regionebic, romlebmac advilad daaRwies Tavi epidemias, magaliTad,

milanis Semogareni italiaSi.

sanam epidemiis realuri gamomwvevi mizezebi ucnobi iyo, kacobrioba uZluri aRmoCnda mis

winaSe. eqimebma uamravi wamlis saxeoba gamoscades. erT-erTi Sedgeboda 10-wliani badagis, wvr-

ilad daWrili gvelebis, Rvinisa da damatebiTi 60 ingredientisagan. magram yvelaferi es, ra Tqma

unda, gaumarTlebeli iyo. erT-erTi yvelaze gansakuTrebuli aspeqti am daavadebisa iyo misi

araprognozirebadi xasiaTi. Tu erT qalaqSi Wiri mosaxleobis mxolod erT meaTeds iwiravda,

meore qalaqi naxevrad nadgurdeboda. axla ukve cnobilia, rom im periodisaTvis erTdroulad

Savi Wiris sami sxvadasxva tipi mZvinvarebda. yvelaze gavrcelebuli iyo e. w. „bubonuri“ Wiri,

metad sasikvdilo ki – misi ori Tanasaxeoba. im SemTxvevaSi, Tu Wiris baqteria adamianis filtvebs

aRwevda, viTardeboda e.w. pnevmoniuri Wiri. avadmyofebi xvelebisa da daceminebis gziT mikrobebs

avrcelebdnen haerSi, rac safrTxeSi agdebda garSemomyofT. amgvarad pnevmoniuri Wiri advilad

vrceldeboda da uswrafes sikvdils iwvevda.

Wiris mesame tipiT inficirdebodnen is avadmyofebi, romelTa SemTxvevaSi, rwyilis nakbenis

Semdeg Wiris mikrobi pirdapir sisxlSi gadadioda. aseTi gziT inficirebuli avadmyofi ramde-

nime saaTSi kvdeboda. xSir SemTxvevaSi msxverpli iZinebda TiTqosda janmrTeli, diliT ki aRar

iRviZebda.

amgvarad, „Savi sikvdilis“ gavrceleba da milionobiT adamianis ganadgurebis mizezi gaxda

Cveulebrivi virTxa, romelic inficirebuli rwyilis matarebeli aRmoCnda.

1351 wlisaTvis „Savi sikvdilis“ epidemia dasrulda. Sua saukuneebis istoriuli wyaroebis

mixedviT, msoflios mosaxleobis mesamedi amowyda. bevri Tanamedrove mkvlevari am ricxvs eTanx-

meba. rac Seexeba evropas, misi mosaxleobis meoTxedi mainc daixoca.

„Savi sikvdilis“ periodi dasrulda, magram daavadeba mainc arsebobda. igi regularulad iCenda

Tavs XV saukunis bolomde. yvelaze sagulisxmoa 1361 wlisa da 1369 wlis epidemiebi. amis Semdeg

epidemiaTa Soris periodebi metad xangrZlivi iyo.

Savi Wiri dResac arsebobs. XIX saukunis bolos igi ganmeorda aziaSi, sadac mxolod indoeTSi

eqvsi milioni adamiani imsxverpla. 1995 wels indoeTSi isev dafiqsirda Savi Wiris SemTxvevebi.

8. simsuqnisa da SimSilis gamomwvevi mizezebi arasrulfasovani kveba da sakvebi produqtebis

ukmarisoba, an piriqiT, gadaWarbebuli moxmarebaa.

9. geohigiena – mecniereba, romelic swavlobs gaografiuli garemos zemoqmedebas adamianis or-

ganizmze da janmrTelobis dacvis uzrunvelyofis praqtikul RonisZiebaTa geografias. paTolo-

giebis geografia – sxvadasxva paTologiebis (avadmyofuri gadaxra normisgan, aranormaluroba)

geografiuli gavrceleba. epidemiologiis geografia – epidemiaTa warmoSobisa da ganviTarebis

da maTTan brZolis saSualebaTa geografiuli gavrceleba; ekologiuri fiziologia – mecniereba,

romelic cocxali organizmebisa da misi nawilebis sasicocxlo funqciebs, moqmedebas Seiswav-

lis da organizmSi mimdinare sasicocxlo procesebs garemoSi arsebul ekologiuri pirobebs

ukavSirebs. ekotoqsikologia – mecniereba, romelic swavlobs Sxamebis Tvisebebs, maT moqmedebas

organizmze da maTi ganeitralebisa da maTgan Tavis dacvis saSualebebs.

§18. SromiTi migracia da fuladi gzavnilebi

gaixsene:

1. migracia adamianis gadaadgileba an gadasaxlebaa sxvadasxva vadiT (ramdenime saaTidan si-

cocxlis bolomde), romelic statistikurad aRricxvadi sazRvrebis (ZiriTadad qalaqis, qveynis

da sxva administraciuli sazRvrebis) gadakveTaSi gamoixateba. ganasxvaveben: mudmiv migracias,

romelic dakavSirebulia sacxovrebeli adgilis samudamod SecvlasTan; droebiT migracias,

rodesac gadasaxleba xdeba sakmaod xangrZlivi droiT; sezonur, qanqarisebur, Sida, gare, iZule-

biT da sxva saxis migraciebs.

2. migraciis gamomwvevi mizezebi: ekonomikuri, politikuri, ekologiuri, socialuri da sxv.

83

davaleba:

1. a) germaniasa da did britaneTSi – 2 mln-s, safrangeTSi – 1.5 mln-s. b) gaerTianebul same-

foSi – samxreT aziis da vestindoeTis qveynebidan, germaniaSi – espaneTidan, saberZneTidan da

yofili iugoslaviis qveynebidan; safrangeTSi – espaneTidan da italiidan.

2. ̀ tvinebis gadineba~ ineteleqtualuri migrantebis zrdas iwvevs mimReb qveynebSi, rac dadebi-

Tad aisaxeba am qveynebis samecniero-teqnikur kadrebze, aseve saganmanaTleblo, samedicino da

sxva sferoebze.

3. migraciis saldo dadebiTia: aSS, kanada, ruseTi, avstralia, dasavleT evropis qveynebi;

uaryofiTia: brazilia, meqsika, aRmosavleT evropis qveynebi, indoeTi; stabiluri: argentina,

Cile, TurqeTi.

4. a) saerTaSoriso SromiTi migraciebis ZiriTadi mimarTulebebia: aRmosavleT veropis, aR-

mosavleT da samxreT-aRmosavleT aziis, samxreT da centraluri amerikis qveynebidan aSS-sa da

kanadaSi; indoeTidan da pakistanidan dasavleT evropaSi;

b) indoeTi, pakistani, saberZneTi, portugalia – 3 mlrd aSS dolarze meti.

§ 19. ekonomikuri globalizacia

gaixsene:

msoflios meurneoba msoflios qveynebis meurneobaTa erTobliobaa.

davaleba:

1. a) maRalia: CineTi, indoeTi; dabalia: ukraina, meqsika, TurqeTi.

b) ekonomikuri zrda saqarTveloSi -4-dan -6%-mdea.

2. konkurentunarianobis maRali reitingi aqvT: aSS, kanada, CineTi, avstralia, iaponia, saudis

arabeTi, norvegia, SvedeTi, espaneTi, safrangeTi, germania, gaerTianebuli samefo da sxv; dabali

reitingi: monRoleTi, madagaskari, bolivia, mozambiki da sxv. b) saqarTveloSi es maCvenebeli

saSualoa.

3. umetesad ar emTxveva;

4. a) pakistani da bangladeSi; b) avstralia da safrangeTi; g) aSS da kanada; e) qveyanaSi rac ufro

maRalia socialur-ekonomikuri ganviTarebis done, miT ufro metia 1 sul mosaxleze wliuri

savaWro moculoba weliwadSi; v) 750-dan 1499 aSS dolari.

5. 2010 wels saerTaSoriso vaWrobis struqturaSi wamyvani poziciebi daikava mza produqciam da

manqana-danadgarebma, samagierod, Semcirda sasoflo-sameuneo nedleulis, sawvavisa da naxevar-

fabrikatebis wili, maSin, roca 1960 wels yvela am produqciaze TiTqmis Tanabari wili modioda.

saerTaSoriso savaWro struqturis Secvla msoflio bazarze mza produqciaze sul ufro da

ufro mzardi moTxovnilebiTaa gamowveuli.

6. a) aSS, kanada, brazilia, CineTi, avstralia, iaponia, irlandia, espaneTi, da sxv; b) argentina,

meqsika, yazaxeTi, indoeTi, sar-i da sxv; g) ukraina, irani, TurqmeneTi, kenia, kongos demokratiuli

respublika; d) monRoleTi, avRaneTi, venesuela; e) saqarTveloSi inflaciis maCvenebeli 0-2%-mdea.

7. a) kanada, avstralia, irlandia; b) aSS, SvedeTi, islandia; g) espaneTi, TurqeTi, saudis arabeTi;

d) ruseTi, brazilia, argentina; e) ukraina, belorusi, venesuela.

§ 20. msoflios finansuri nakadebi da centrebi

1. sazogadoebrivi finansebia saxelmwifo da municipaluri finansebi, romelTa saSualebiTac

xdeba sazogadoebrivi saWiroebebis dafinanseba. kerZo finansebs Seadgens piradi da saojaxo fi-

nansebi, asvev mcire biznesis, korporaciuli da arakomerciuli organizaciebis finansebi. kerZo

finansebis mTavari amocanaa Semosavlebis miReba da saqmianobis warmarTva am Semosavlis misaRebad.

amasTan, mimarTulia mogebaze, romelic, Tavis mxriv, ixarjeba misi mflobelis gankargviT.

84

2. finansuri centrebi udides rols asruleben ekonomikuri globalizaciis procesSi. isini

marTaven msoflio finansur nakadebs, axorcieleben ra saerTaSoriso savaluto, sakredito da

finansur operaciebs, fasiani qaRaldebis da oqros garigebebs.

3. msoflios yvela ekonomikur reitingSi singapuri tradiciulad sameulSi Sedis – aq yvelaze

advilia biznes-saqmianoba, aris TiTqmis yvelaze dabali gadasaxadebi da xelsayreli sainvesti-

cio klimati.

aziis es ̀ vefxvi~ erT sul mosaxleze mTliani Sida produqtiT erT-erTi mowinavea msoflioSi.

qveyanaSi, romelic mxolod 707 kvadratul kilometris farTobze mdebareobs da 5 milionamde

adamiani cxovrobs, msoflios yvelaze ganviTarebul saxelmwifoTa Sorisaa da rac mTavaria, am

qveyanam ekonomikis ganviTarebas mxolod bolo aTwleulebSi miaRwia. gasuli saukunis 60-ian

wlebSi, rodesac singapurma ekonomikuri ganviTarebis liberaluri mimarTuleba airCia, mTliani

Sida produqti erT sul mosaxleze mxolod 500 amerikuli dolari iyo. dRes ki es maCvenebeli 50

aTas dolaramdea da am mxriv es kunZulovani saxelmwifo liderebs Sorisaa msoflioSi.

jer kidev meore msoflio omis Semdeg qveyana mniSvnelovani ekonomikuri sirTuleebis winaSe

idga. TiTqos Soreul 60-ian wlebSi, rodesac qveyanas haeriviT sWirdeboda investiciebi ekonomi-

kis gasaviTareblad, singapuris mTavrobam adgilobrivi biznesis ganviTarebis xelSesawyobad

Camoayaliba finansuri ganviTarebis instituti – singapuris ganviTarebis banki „dibiesi“. dRes es

banki ukve kerZo, msxvili sainvesticio dawesebulebaa, romelic araerT qveyanaSia warmodgenili.

singapuris ekonomikis ori wamyvani dargi aris mrewveloba da safinanso biznesi. warmoebis

seqtorSi liderobs eleqtronikis warmoeba, romelzec modis mrewvelobis 48 procenti, magram

mTavroba prioritetulad miiCnevs agreTve bioteqnologiebis ganviTarebas da bolo wlebSi

investirebas axorcielebs am dargSi. singapuri msoflioSi meoTxe adgilzea ucxouri valutiT

vaWrobis mixedviT, londonis, niu-iorkis da tokios Semdeg.

singapuri miCneuli aris msoflioSi yvelaze keTilganwobil qveynad biznesis mimarT. bizne-

sis keTebis siiolis maCvenebliT mas pirveli adgili uWiravs. singapurisTvis damaxasiaTebelia

globalizaciis maRali done. globalizaciis zogierTi indeqsis mixedviT, is pirvel adgilsac

ki ikavebs, miT umetes, ekonomikuri globalizaciis kuTxiT.

4. ofSoruli finansuri centrebia: iaponia, panama, omani, axali zelandia, filipinebisa da

karibis zRvis kunZulebi (kaimanis, bermudis, mcire antiliis) da sxv.

§ 21. cxovrebis done da xarisxi

gaixsene:

a. mTliani Sida produqti (mSp) aseve erToblivi Sida produqti (eSp) aris erTi wlis ganmavlobaSi

qveynis sazRvrebSi warmoebuli mTliani saboloo produqciisa da momsaxurebis saerTo Rireb-

uleba. mSp erovnuli Semosavlebisa da warmoebis zomis gamoTvlis erT-erTi meTodia. is SeiZleba

gamoyenebul iqnas, rogorc qveynis cxovrebis standartis erT-erTi indikatori, Tumca am meTods

garkveuli naklovanebebic aqvs. ekonomikur formulebSi mSp-s xSirad aRniSnaven laTinuri Y-iT.

mTliani erovnuli produqti (mep) qveynis rezidentebis mier miwodebuli SromiTa da qonebiT

erT weliwadSi warmoebuli produqciisa da momsaxurebis sabazro Rirebulebaa. mTliani Sida

produqtisgan gansxvavebiT, romelic gansazRvravs warmoebas geografiuli mdebareobiT, mTliani

erovnuli produqti iTvaliswinebs warmoebas sakuTrebis mixedviT.

2. cxovrebis done socialur-ekonomikuri kategoriaa; es aris konkretuli istoriuli cneba.

cxovrebis donis qveS igulisxmeba mosaxleobis uzrunvelyofa materialuri, sulieri, socialuri

dovlaTiTa da sacxovrebeli pirobebiT, anu igivea, rac moxmarebis miRweuli done da adamianTa

moTxovnilebebis dakmayofilebis xarisxi. cxovrebis done damokidebulia mraval rTul da gansx-

vavebul garemoebebze: ekonomikur, politikur, socialur, istoriul, erovnul Taviseburebebze,

bunebriv pirobebze. maT Soris mTavar faqtorad SeiZleba CaiTvalos ekonomikuri pirobebi, anu

mosaxleobis Semosavlebi, danaxarjebi, inflaciis tempi da a. S. mecnierTa ganmartebiT, ̀ cxovrebis

donis~ qveS igulisxmeba mosaxleobis uzrunvelyofa aucilebeli materialuri dovlaTiTa da

momsaxurebiT. ZiriTadad praqtikaSi gamoiyeneba mosaxleobis cxovrebis donis oTxi gageba:

85

uzrunvelyofili done (keTildReoba), romlis pirobebSic SesaZlebelia adamianis yovelmxrivi

ganviTareba; normaluri done iTvaliswinebs racionalur moxmarebas mecnierulad dasabuTebuli

normebis mixedviT da SesaZlebels xdis adamianis fizikuri da inteleqtualuri Zalebis aRd-

genas; siRaribe, romlis pirobebSic SesaZlebelia mxolod Sromisunarianobis SenarCuneba. igi

warmoadgens samuSao Zalis kvlavwarmoebis qveda zRvars; siRatake; masSi igulisxmeba saqonlis da

momsaxurebis nakrebi, romelic saSualebas iZleva SenarCundes adamianis sicocxlisunarianoba.

amrigad, cxovrebis done statistikuri mecnierebis umniSvnelovanesi kategoriaa. masze bevrad

aris damokidebuli sazogadoebis ekonomikuri da socialuri ganviTarebis done.

3. ekologiuri nakvalevi adamianis zemoqmedebaa garemoze, romelic saSualebas gvaZlevs

gamovTvaloT im mimdebare teritoriebis farTobi, romelic aucilebelia Cven mier moxmarebuli

resursebis sawarmoeblad da narCnebis Sesanaxad. Eam sazomi erTeuliT SesaZlebelia ganvsazRvroT

Tanafardoba Cvens moTxovnilebebsa da im ekologiuri resursebis moculobas Soris, romelic

maragSi gvaqvs. es ki saSualebas gvaZlevs gavzomoT garemoze nebismieri adamianis, sawarmos,

organizaciis, dasaxlebuli punqtis, qveynisa da mTlianad planetis mosaxleobis zemoqmedeba.

Eekologiuri nakvalevi asaxavs ekologiuri resursebis xarjvas CvenTvis saWiro da aucilebeli

sagnebis, kvebis produqtebis, energiisa da sxv. sawarmoeblad.

davaleba:

1. mTliani Sida produqti (mSp) erT sul mosaxleze yvelaze realurad asaxavs qveynis so-

cialur-ekonomikuri ganviTarebis dones da am qveynis mosaxleobis cxovrebis donesa da xarisxs.

2. a) qveynebi mSp-is saerTo maCvenebeliT. msoflios qveynebis pirveli aTeuli (trilioni do-

lari, 2010 w): aSS – 14.6; CineTi – 5.8; iaponia – 5.4; germania – 3.3; safrangeTi – 2.5; didi britaneTi –

2.2; brazilia – 2.0; italia – 2.0; kanada – 1.5; indoeTi – 1.5

mSp qveynebis pirveli aTeuli erT sul mosaxleze gaangariSebiT (aTasi dolari, 2010 wels):

luqsemburgi – 108,8; norvegia – 84, katari – 76,1; Sveicaria – 67,2; arabTa gaerTianebuli sae-

miroebi – 59,7; dania – 56,1; avstralia – 55,5; SvedeTi – 48,8; aSS – 47,2; niderlandebi – 47,1.

b) mniSvnelovani faqtori am qveynebis teritoriis sidide, mosaxleobis raodenoba. g) arc

erTi; d) mSp-is 1 sul mosaxleze gaangariSebiT ZiriTadad farTobiTa da mosaxleobiT patara

qveynebi lideroben.

3. adamianis ganviTarebis indeqsi (ingl. Human Development Index - (HDI)) – msoflios nebismieri

qveynisTvis warmoadgens indikators misi ganviTarebisa da is aerTianebs am ganviTarebis iseT

sazomebs, rogorebicaa: sicocxlis saSualo xangrZlivoba; ganaTlebis done da mTliani Sida

produqti erT sul mosaxleze gaangariSebiT. adamianis ganviTarebis indeqsi gaeros mier aRiare-

bulia adamianuri ganviTarebis gansazRvris standartul saSualebad.

4. adamianis ganviTarebis indeqsis mTavari daniSnulebaa gansazRvros qveynis adamianuri

ganviTarebis done, romelic aseve im jgufs gansazRvravs, romelsac es qveyana ganekuTvneba –

ganviTarebul, ganviTarebad Tu dabalganviTarebul qveyanaTa jgufs. zogadad, „humanuri

ganviTareba“ – esaa koncefcia, „gaerTianebuli erebis ganviTarebis programis“ (UNDP) mixedviT,

exeba adamianTa SesaZleblobebis zrdis process, Semosavlebis zrdas, dasaqmebas, ganaTlebis

miRebisTvis ukeTesi pirobebis Seqmnas, jandacvas da a. S. adamianis ganviTarebis indeqsi adgens

kriteriumebs da gviCvenebs, am kriteriumebis mixedviT, Tu ra safexurzea esa Tu is qveyana.

5.a) avstralia, kanada, italia; b) aSS, ruseTi, indoeTi; g) Cile, bBolivia, papua-axali gvinea;

d) samxreT afrikis respublika, namibia, centraluri afrikis respublika.

6. maRali maCveneblebia: bolivia, kameruni; dabali – aSS, espaneTi, gaerTianebuli samefo.

7. ara, radgan mxolod saxelfaso anazRaureba ar asaxavs qveyanaSi arsebul cxovrebis donesa

da xarisxs.

§ 22. mdidrebi da Raribebi da CamorCenilobis problema

1. afrikaSi (saharis samxreTiT mdebare qveynebSi) da aziaSi. am qveynebis ekonomikuri ganviTa-

rebis dabalma donem.

86

2. a) aSS, kanada, avstralia, evropis qveynebi; b) argentina, brazilia, CineTi, alJiri; g) indoeTi,

uzbekeTi, nigeri; d) Cadi, madagaskari, mozambiki.

3. 1 000 000 000 000 + – aSS, espaneTi, safrangeTi, gaerTianebuli samefo; 500 000 000 000-1 000

000 000 000 – avstralia, kanada, SvedeTi; 200 000 000-500 000 000 000 – ruseTi, CineTi, brazilia;

100 000 000-200 000 000 000 – indoeTi, TurqeTi, poloneTi; 20 000 000 000-100 000 000 000 – yazaxeTi,

ukraina, alJiri; 1 000 000 000-20 000 000 000 – monRoleTi, irani, saqarTvelo;

4. a) surinami, gaiana, mavritania; b) CineTi, indoeTi, argentina; g) saqarTveloSi saerTaSoriso

daxmareba 1 sul mosaxleze Seadgens 50-100 aSS dolars.

5. afrikisa da aziis ganviTarebadi qveynebi, mag., eTiopia, mozambiki, somali, avRaneTi, bangla-

deSi, nikaragua da sxv.

6. ZiriTadad siRaribeSi, masobriv SimSilobasa da wera-kiTxvis ucodinarobaSi.

7. CamoTvlilTagan yvelaze mniSvnelovania kolonializmi da reformebis arasworad dagegmva

da gatareba.

8. progresuli socialur-ekonomikuri gardaqmnebi, mecnierul-teqnikuri revoluciis miR-

wevaTa farTo danergva da gamoyeneba, msoflio vaWrobaSi diqtatisa da monopoliebis gauqmeba,

nedleulis eqsportidan Semosavlebis stabilizacia, aseve, ganviTarebuli qveynebis mier sam-

xedro miznebisaTvis gaweuli xarjebis Semcireba da mosaxleobis sakeTildReod misi gamoyeneba.

9. miuxedavad bunebrivi resursebis siuxvisa, afrika mraval mizezTa gamo msoflios uRaribes

da yvelaze naklebganviTarebul kontinentad rCeba. gaeros humanuri ganviTarebis moxsenebis

Tanaxmad 2003 wels yvelaze CamorCenili 25 qveyana afrikaSi iyo.

zogierT regionSi, gansakuTrebiT botsvanaSi da samxreT afrikaSi ekonomikuri zrda SeiniSneba.

es ukanaskneli mdidaria bunebrivi resursebiT da oqrosa da almasebis msoflios wamyvani mwar-

moebelia, aseve kargad Camoyalibebuli legaluri sistema aqvs. samxreT afrikas xeli miuwvdeba

finansur kapitalTan, mraval bazrebTan, gamocdil muSaxelTan da pirveli klasis infrastruq-

turasTan mTeli qveynis masStabiT.

bostvanas (aseve almasebis udidesi mwarmoebeli) biujetis meoTxedze meti mis dedaqalaq

gaborones infrastruqturis gaumjobesebaze ixarjeba. zogierTi sxva afrikuli saxelmwifoc

SedarebiT progress ganicdis, maT Soris, gana, kenia, kameruni da egvipte.

nigerias msoflioSi erT-erTi udidesi navTobis maragi aqvs, udidesi mosaxleoba afrikis

qveynebs Soris, da erT-erTi yvelaze swrafad mzardi ekonomika msoflioSi.

bolo aTwleulSi afrikis ekonomikam SesamCnevi zrda daiwyo da saSualod 5%-s miaRwia wliu-

rad. Tumca zogierT qveyanaSi zrda gacilebiT maRalia (saS. +10%), mag., angolaSi, sudansa da

ekvatorul gvineaSi. samive maTganma bolo dros navTobis mopoveba daiwyo.

bolo periodSi afrikis qveynebSi swrafi tempebiT viTardeba momsaxurebis sfero, bevri

qveyana did yuradRebas uTmobs turistuli industriis ganviTarebas. turizmidan Semosavali

mniSvnelovani wyaro gaxda iseTi qveynebisTvis, rogorebicaa: egvipte, tunisi, senegali, uganda,

komoris kunZulebi. turizmi aseve fexs idgams zimbabveSi, madagaskarSi.

teqnikuri TvalsazrisiT, afrikis industriis yvelaze ganviTarebuli dargi aris mopovebiTi

mrewveloba. CrdiloeTsa da dasavleTSi moipoveben navTobs da gazs, aq mniSvnelovania ucxouri

kapitalis roli.

miuxedavad imisa, rom SedarebiT swrafi tempebiT izrdeba kontinentis gadamamuSavebeli mrew-

veloba, ekonomikaSi misi roli jerac mcirea. mrewvelobis es dargi ZiriTadad ganviTarebulia

sar-Si, egvipteSi, alJirSi, nigeriaSi. ganviTarda Savi da feradi metalurgia, manqanaTmSenebloba,

qimiuri mrewveloba. rac Seexeba soflis meurneobas, aq wamyvani dargia memcenareoba. saeqsporto

kulturebidan aRsaniSnavia: kakao, yava, banani, Cai, araqisi. kakaos udidesi mwarmoeblebia gana

da kot-d’ivuari. yava gavrcelebulia tropikul afrikaSi, gamoirCeva: kot-d’ivuari, eTiopia,

uganda, angola. mecxoveleoba gamoirCeva dabalproduqtulobiT. afrikaSi yvelaze nayofieria

kontinentis aRmosavleTi mxare, sadac ZiriTadad mohyavT saeqsporto kulturebi. gvalvian

adgilebSi umetesad ganviTarebulia sasaZovre mesaqonleoba. sanapiro raionebTan da tbebTan

ganviTarebulia meTevzeoba.

10. aziis qveynebi ekonomikuri ganviTarebis doniT erTmaneTisgan mkveTrad gansxvavdebian. aq

mdebareobs msoflios erT-erTi yvelaze ganviTarebuli qveyana iaponia, aseve sparseTis yuris

87

navTobmompovebeli qveynebi, sadac ekonomika maRal donezea ganviTarebuli. magaliTad, arabeTis

gaerTianebul saamiroebs aqvs maRalindustriuli ekonomika, ramac gadaaqcia is erT-erT yvelaze

ganviTarebul qveynad msoflioSi. qveynis ZiriTadi resursebi navTobi da gazia. saudis arabeTisa

da kuveiTisgan gansxvavebiT, saamiroebSi gvian daiwyo navTobis mopoveba (1969 w). damoukideblobis

gamocxadebis Semdeg qveynis xelisuflebam gamoisyida ucxouri navTobis koncernebis aqtivebi. 1981

wlisaTvis navTobidan miRebuli Semosavlebi 100-jer gaizarda. uzarmazari simdidre, romelsac

qveyana iRebs navTobisgan, mTavrobas saSualebas aZlevs ganaxorcielos grandiozuli socialur-

ekonomikuri programebi. qveyanaSi aris Tavisufali ekonomikuri zonebi, romlebic pirvelad

dubais portis (jabal ‘ali) irgvliv daarsda 80-ian wlebSi. 90-ian wlebSi saamiroebi gadaiqca axlo

aRmosavleTis msxvil safinanso centrad. qveyanaSi faqtobrivad ar aris inflacia.

soflis meurneobaSi dasaqmebulia mosaxleobis 5%. soflis meurneoba akmayofilebs kvebis

produqtebze qveynis mosaxleobis moTxovnis mxolod meoTxeds. TevzWeridan miRebuli Semosavlebi

4-jer aRemateba soflis meurneobidan miRebul Semosavlebs. eqsporti: navTobi da navTobproduqte-

bi, gazi, alumini. importi: mZime manqanaTmSeneblobis produqcia da satransporto aRWurviloba,

sasoflo-sameurneo cxovelebi. savaWro partniorebi: tailandi, didi britaneTi, CineTi, germania,

singapuri, aSS, iaponia, indoeTi, italia, irani (masze modis dubais biznesis 20-30%) da samxreT korea.

aziaSi qveynebis umravlesoba ki CamorCenelia da maTi ekonomika Zalian dabal donezea;

§ 23. sasursaTo problema

1. a) azia-wynari okeanis regioni da afrikis qveynebi saharis samxreTiT. moSimSileTa maRali

xvedriTi wilia: eTiopiaSi, angolaSi, madagaskarze, zambiaSi, mozambikSi, bostvanaSi. b) am qvey-

nebis ekonomikuri ganviTarebis dabalma donem, politikurma arastabilurobam. g) planetis

mosaxleobis zrdasTan erTad SesaZlebelia gamwvavdes sasursaTo problema da gafarTovdes

`SimSilis geografia~.

2. xmelTaSuazRvispireTis qveynebis.

3. a) kvebis produqtebis moxmareba maRalia: aSS; kanada, avstralia; evropis qveynebi; saSualoa:

saudis arabeTi, irani, CineTi: dabalia: peru, Cadi, somali, monRoleTi; b) gansxvavebas am qveynebis

ekonomikuri ganviTarebis done ganapirobebs.

4. SesaZlebelia, Tumca srulfasovani kvebisaTvis aseve aucilebelia cxoveluri warmoSobis

– proteinebis miReba.

5. kvebis xarisxi sakvebi nivTierebebis asortimentia, amitom adamianis kveba srulfasovani

unda iyos, rameTu sakvebis sxvadasxva saxeebi urTierTSeucvlelia da mxolod maTi nairgvaroba

da farTo asortimenti iZleva jamSi saWiro kaloriebs.

6. ganviTarebul qveynebSi kvebis racionSi didi raodenobiT iyeneben cxoveluri warmoSobis

produqts, ganviTarebadSi ki – mcenareul sakvebs.

7. intensiuri gza, radgan progresulia.

8. ganviTarebad qveynebSi metad maRalia mosaxleobis zrdis tempebi, ekonomikuri ganviTarebis

done ki dabalia.

9. soflis meurneoba da agrobiznesi, kvebis mrewveloba, qimiuri industria, manqanaTmSenebloba.

10. ganviTarebad qveynebSi sasursaTo problemis gadawyvetis ZiriTadi gzebia: mosaxleobis

socialuri ganaTleba, agraruli reformebi, soflis meurneobaSi arsebuli mecnierul-teqni-

kuri miRwevebis gacnoba da gamoyeneba, sarwyavi miwebis farTobebis gazrda, soflis meurneobis

intensifikacia.

11. Tanamedrove mecnierebas didi SesaZleblobebi aqvs sasursaTo resursebis gasazrdelad,

aseve soflis meurneobaSi miRweuli Sedegebis dasanergad.

12. sasursaTo problema – soflis meurneoba – sasoflo-sameurneo miwebi – mecnierul-teqni-

kuri miRwevebis danergva – mosaxleobis zrdis daregulireba.

88

§ 24. energetikuli problema

gaixsene:

1. navTobi, naxSiri, bunebrivi airi, torfi da sawvavi fiqlebi.

2. qari, wyali, mze, geoTermuli, biogazi.

3. sparseTis yuris qveynebi: omani, arabeTis gaerTianebuli saamiroebi, saudis arabeTi, yatari,

bahreini, kuveiTi, erayi da irani; afrikis qveynebi: angola, alJiri, libia, nigeria, gaboni; samxreT

amerikis qveynebi: ekvadori, venesuela, aseve ruseTi. CrdiloeTis zRva: niderlandi, dania, nor-

vegia, gaerTianebuli samefo.

davaleba:

1. energiis moxmareba maRalia: aSS, kanada, ruseTi, avstralia, norvegia. energiis moxmareba

dabalia: Bbolivia, madagaskari, angola, papua-axali gvinea, sudani. energiis moxmareba damokide-

bulia qveynebis ekonomikuri ganviTarebis doneze.

2. a) energoresursebis yvela saxeobis gamoyeneba izrdeboda. b) gaizarda navTobisa da bunebrivi

airis gamoyeneba, Semcirda qvanaxSiris moxmareba. g) navTobisa da bunebrivi airis mopoveba da

transportireba SedarebiT iolia, amasTan qvanaSirTan SedarebiT ufro ekologiuria.

3. energomoxmarebis struqturaSi prioriteti SeinarCuna navTobma da bunebrivma airma, aseve

gaizrda atomuri da alternatiuli energetikis wili.

4. saudis arabeTi, kanada, ruseTi, irani.

5. navTobis moxmareba maRalia: aSS, kanada, saudis arabeTi, norvegia, yatari; dabalia: CineTi,

indoeTi, maroko, bolivia.

6. aSS, kanada, ruseTi, gaerTianebuli samefo, irani, alJiri.

7. a) Tboeleqtrosadgurebia: monros (aSS), ilos (peru) fuSunis (CineTi); atomuri eleqtro-

sadgurebia: biblisi (germania), tarapuri (indoeTi), damperi (safrangeTi); hidroeleqtrosad-

gurebia: asuanis (egvipte), itaipus (brazilia-paragvai), guris ( venesuela), tukuruis (brazilia),

CerCil-folsis (kanada), sami xeobis (CineTi), saiano-SuSenskoes, krasnoiarskis, bratskis (ruseTi).

Bb) asuanis – md. nilosze; tukuruis – md. tokantinze; itaipus – md. paranaze, guris – md. karonze,

CerCil-folsis – md. CerCilze, sami xeobis – md. ianZize, saiano-SuSenskoes – md. eniseize, kras-

noiarskis – md. eniseize, bratskis – md. angaraze.

8. a) ruseTi, aSS, kanada; iaponia, brazilia; meqsika; b) egvipte, libia, alJiri, TurqeTi, saudis

arabeTi; g) safrangeTi, SvedeTi, espaneTi; d) avstralia, italia, erayi.

9. 30857,1-jer

10. energetikazea damyarebuli msoflios qveynebis meurneobis ganviTareba.

11. energiis alternatiuli saxeebi tradiciulTan SedarebiT ekologiurad sufTaa.

12. mecnierul-teqnikuri revoluciis Sedegad SesaZlebeli gaxda energiis axali saxeebis

gamoyeneba.

13. norvegia mdidaria hidroresuresebiT, romlebic energiis iafi wyaroa, amitomac aq mrav-

ladaa hidroeleqtrosadgurebi.

14. energiis alternatiuli wyaroebis farTo gamoyenebiTa da energodazogviTi politikis

gatarebiT.

§ 25. resursuli problema

gaixsene:

1. bunebrivi resursebi bunebrivi garemos is elementebia, romlebic uSualod gamoiyeneba an

SeiZleba gamoyenebul iqnes sazogadoebis materialuri Tu Usulieri moTxovnilebebis dasakmayo-

fileblad.

2. bunebrivi resursebi arsebobs: amowurvadi da amouwuravi, aRdgenadi da aRudgeneli,

tradiciuli da alternatiuli.

89

davaleba:

1. bunebrivi resursebi eyofa Cvens STamomavlobas, Tu maTi racionaluri gamoyeneba moxdeba,

aseve aucilebelia maTi Semcvlelebis Zieba.

2. resursuli problemis warmoqmnis mizezia adamiani da misi aragonivruli, araracionaluri

sameurneo saqmianoba.

3. daaxloebiT 93 weli.

4. a) sxvadasxva saxis mineraluri resursis sabado sxvadasxva regionSi mdebareobs. magaliTad,

rkina moipoveba CineTSi, avstraliaSi, safrangeTSi, aSS-Si, ruseTSi. spilenZi – indoneziaSi,

CineTSi, CileSi, aSS-Si, kanadaSi, zambiaSi, avstraliaSi, yazaxeTSi; manganums moipovebs CineTi,

sar-i, avstralia, brazilia, gaboni, yazaxeTi, indoeTi, ukraina, gana da sxv. oqros – CineTi, sar-i,

aSS, avstralia, peru, ruseTi, kanada, indonezia, yazaxeTi, gana, Cile, meqsika; titans – avstarlia,

indoeTi, kanada, CineTi, norvegia, aSS, korea, sar-i; alumins – CineTi, ruseTi, kanada, aSS, avstra-

lia, brazilia, indoeTi, norvegia, bahreini, islandia. b) aSS, ruseTi, CineTi, avstralia, kanada.

5. ar aris aucilebeli piroba, mag., iaponia Raribia bunebrivi resursebiT, magram ekonomikuri

ganviTarebis doniT erT-erTi lideri qveyanaa msoflioSi.

6. dedamiwaze sicocxlis arseboba didad aris damokidebuli tyis resursebze, rameTu Seucv-

lelia maTi roli da mniSvneloba atmosferoSi Jangbadis warmoqmnaSi.

7. taiga CrdiloeTis zomieri sartylis wiwvovani tyea, romelsac uWiravs CrdiloeT evraziisa

da CrdiloeT amerikis uzarmazari teritoria. Sereuli da farTofoTlovani tye ZiriTadad

evraziasa da CrdiloeT amerikaSia gavrcelebuli. subtropikuli tye – xmelTaSuazRvispireTis

subtropikul sartyelSi. tropikuli tyeebi – gavrcelebulia ekvatorul, subekvatorul da

tropikul sartylebSi C. g. 25° da s. g. 25°-s Soris. naxevrad maradmwvane tropikuli tyeebi, rom-

lebSic xSirad mkveTradaa gamoxatuli foTolcvena da SefoTvla, gavrcelebulia vestindoeTSi,

centralur amerikaSi (k. trinidadi, Sri-lanka), dasavleT afrikasa da samxreT-aRmosavleT aziaSi

(indoeTi, mianmari). aziis tropikebSi amgvar tyeebs musonurs uwodeben.

8. a) brazilia, aSS, kanada, ruseTi, fineTi, norvegia, kongo, gaboni; b) argentina, Cile, indoeTi,

CineTi, avstralia; g) alJiri, maroko, libia, saudis arabeTi, irani.

9. erTi mxriv, rentabeluria, radgan sameurneo TvalsazrisiT Semosavliania da gaweul xar-

jebs amarTlebs, xolo, meore mxriv, zians ayenebs garemos da savalalo ekologiur Sedegs iwvevs.

10. ekonomikur resursebSi Sedis bunebrivi, adamianuri da adamianis SromiT Seqmnili yvela

saxis resursi, romelic saqonlisa da momsaxurebis sawarmoeblad gamoiyeneba.

11. nebismieri qveynis ekonomikuri potencialis SefasebaSi didi mniSvneloba eniWeba bunebriv

resursebs. bunebrivi pirobebisa da bunebrivi resursebis gansakuTrebuli siuxve da mraval-

ferovneba SeiZleba gamowveuli iyos ara marto qveynis geografiuli mdebareobiT da terito-

riebis bunebrivi pirobebis TaviseburebebiT, aramed fizikur-geografiuli da geologiuri movle-

nebiTa da procesebiT. qveynis bunebriv-resursuli potenciali moicavs bunebis, havis, reliefis,

niadagebis, wylis safaris, mcenareuli, geologiuri agebulebis, sasargeblo wiaRiseulis, maTi

maragebis da a. S. daxasiaTebasa da Sefasebas. wiaRiseuls qveynis ekonomikisaTvis uaRresad didi

mniSvneloba aqvs, magram metad mniSvnelovania, Tu ra sasargeblo wiaRiseuli gaaCnia qveyanas da

rogor gamoiyeneba igi. gansakuTrebiT didi potenciali gaaCniaT qveynebs, sadac teritoriis

udidesi nawili mTebs ukavia, qveyana mdidaria sakurorto adgilebiT, mniSvnelovani adgili

uWiravs hidroenergetikul resursebsa da mineralur wyaroebs.

egzogenur energoresursebs miekuTvneba iseTi ganaxlebadi resursebi, rogorebicaa hidro-

resursebi, qarisa da mzis energia. dReisaTvis qveynis mdgradi ganviTarebisaTvis metad mniSv-

nelovania miwis resursebis ekologiuri problemebis Seswavla da bunebis dacviTi RonisZiebebis

gatareba. mdgradi ekologiuri ganviTareba gulisxmobs iseTi ekonomikuri meqanizmis Seqmnas,

romelic ganapirobebs makroekonomikuri maCveneblebis srulyofas, inovaciuri saqmianobis

ekologiur-ekonomikuri meqanizmebis Seqmnas da ekonomikuri zemoqmedebis sistemis formirebas

warmoebis ekologizaciaze. maRalganviTarebuli mrewveloba qveynis ekonomikuri Zlierebisa da

erovnuli ekonomikis mniSvnelovan seqtors warmoadgens. meore msoflio omis Semdgomi periodi

axali Tanamedrove dargebis SeqmniTa da mrewvelobis diversifikaciiT gamoirCeoda. swrafi

tempiT ganviTarda eleqtroenergetika, manqanaTmSenebloba, metalurgia, qimiuri mrewveloba.

90

kacobrioba Tavisi arsebobis ganmavlobaSi mWidro kavSirSi iyo bunebasTan da mudmivad iye-

nebda mis resursebs, siTbosa da tens, niadags, xe-tyes, wyals da sxva wiaRiseuls. kacobriobis

moTxovnileba resursebis mimarT gansxvavebuli iyo. maTi gamoyenebis SesaZleblobebi erT-erTi

problemaa. dedamiwaze aris teritoriebi, sadac saerTod ar aris tyis resursebi, aqvT mtknari

wylis deficiti da piriqiT. XX saukuneSi mkveTrad gaizarda bunebrivi resursebis gamoyenebis

masStabebi. ar arsebobs iseTi qveyana, romelic uzrunvelyofilia bunebrivi resursebiT. nebis-

mieri qveynis ekonomikis ganviTarebisaTvis aucilebelia sakuTari resursebis maragi da gamo-

yenebis SesaZleblobebi.

miuxedavad imisa, rom Cvens planetaze energetikuli resursebi sakmarisi raodenobiTaa da

eleqtrosadgurebic uwyvetad muSaoben, energetikuli problema mainc erT-erTi mwvavea glo-

balur problemaTa Soris. XX-XXI saukuneebis mijnaze ekonomikis ganviTareba did energetikul

danaxarjebs moiTxovs, radganac energetikuli resursebi amowurvadia. es didi problemis winaSe

ayenebs mTel kacobriobas.

eqspertTa gamoTvlebiT, organuli sawvavis maragi 150-200 weli gveyofa. aqedan navTobis maragi

50-60 weli, bunebrivi airi 70-80 da naxSiri 300-400 weli. navTobis, gazisa da naxSiris sabadoebis

Zieba yoveldRiurad mimdinareobs, isini aRmoCenilia, magram Znelad mosapovebel adgilebSi.

pirvelad energetikuli problema XX-is 70-iani wlebis Sua periodSi dadga, roca dasavleTSi

ekonomikuri krizisi daiwyo, didi xnis ganmavlobaSi navTobi yvelaze iaf da advilad mosapovebel

resursad miiCneoda, ris gamoc masze fasi ar icvleboda, magram arabeTis navTobmompovebelma

qveynebma sakuTari uflebebis dacvis mizniT navTobiT vaWroba politikur iaraRad gamoiyenes.

swored aqedan dadga energetikuli problemis sakiTxi.

12. tyeebis gaCexiT udidesi safrTxe eqmneba mTel kacobriobas, radgan tye dedamiwis ekolo-

giur sistemaTa mTliani kompleqsisTvis globaluri da sasicocxlo faqtoria. is dedamiwaze

cocxali nivTierebis erT-erTi akumulatoria, romelic akavebs biosferoSi mTel rig qimiur

elementebsa da wyals, aqtiurad urTierTqmedebs troposferosTan da gansazRvravs Jangbadisa

da naxSirorJangis balansis dones. tye umdidresi biologiuri resursia, romelsac aRdgenis

unari axasiaTebs da aqvs didi wyalSemnaxavi, niadagdacviTi, klimatmaregulirebeli, sanitarul-

higienuri mniSvneloba. amitomac tyis dacvasa da mis racionalur gamoyenebas udidesi saxelmwi-

foebrivi, sameurneo da sasicocxlo mniSvneloba aqvs.

§ 26. ekologiuri problema – zogadi mimoxilva

gaixsene:

1. ekologia biologiis nawilia, romelic cocxal organizmebs Soris urTierTkavSirebs, agreTve

cocxali organizmebisa da maT sacxovrebeli garemos urTierTdamokidebulebas Seiswavlis.

termini èkologia~ zogjer cnebis `garemos dacva~ aRsaniSnavadac gamoiyeneba, Tumca bolo

wlebSi am ori terminis gamijvnis tendencia SeimCneva, sadac èkologia~ aRniSnavs biologiis

dargs, xolo ̀ garemos dacva~ – adamianis saqmianobis Sedegad misi garemos degradaciasTan dakav-

Sirebul sakiTxebs.

arsebobs terminis èkologia~ kidev ramdenime ganmarteba: a) ekologia aris mecniereba,

romelic mimarTulia cocxal arsebaTa ganTavsebis da ganawilebis, garemomcvel samyarosTan

maTi urTierTobisa da wonasworobis pirobebis Secnobisaken. b) ekologia bunebis ekonomikaa; g)

ekologia garemos organul da araorganul komponentebTan cocxali bunebis urTierTobebis

Semswavleli mecnierebaa; d) ekologia aris mecniereba, romelic cocxal bunebaSi arsebul rTul

urTierTkavSirebs swavlobs.

2. grinpisi (Greenpeace); garemos dacvis evropuli saagento, garemos dacvis msoflio kavSiri

(IUCN), veluri bunebis dacvis fondi (WWF), dedamiwis qartiis iniciativa, socialur-ekologiuri

kavSiri; ekologiuri restavraciis samsaxuri, ekodelo, mwvane jvari, gaeros garemosdacviTi

programa, belona da sxv.

91

davaleba:

1. garemos dacviTi mimarTulebiT TiToeul adamians udidesi roli aqvs: unda racionalurad

da yairaTianad gamoviyenoT bunebrivi resursebi, davicvaT Cveni axlomdebare teritoriebi

gaWuWyianebisgan, sworad unda iyos dagegmili sawarmoTa, aseve sasoflo-sameurneo da satyeo

menejmenti da sxv.

2. ekologiuri problemebi dedamiwaze yvelaze metad vlindeba urbanizirebul zonebSi, samTo-

mopovebiT teritoriebze da samrewvelo centrebSi, xolo meurneobis dargebidan materialuri

warmoebis TiTqmis yvela dargSi, gansakuTrebiT ki, metalurgiaSi, manqanaTmSeneblobaSi, qimiur

industriaSi da sxv.

3. sazogadoebis saqmianoba nebismieri kuTxiT (ekonomikuri, samxedro, socialuri da politi-

kuri) iwvevs ekologiur problemebs. mag., politikuri desatabilizacia, omebi da konfliqtebi

uaryofiTad moqmedebs garemos mdgomareobaze: Cndeba xanZrebi, nadgurdeba bunebisa da isto-

riuli Zeglebi, nadgurdeba sasoflo-samurneo savargulebi da tyis masivebi da sxv.

4. daaxloebiT 236 weli.

5. tyeebis gaCexis maRali maCveneblebia: brazilia, ruseTi, kanada, indonezia; dabali: indoeTi,

gaerTianebuli samefo, espaneTi. saSualo: tanzania, argenitina, madagaskari.

6. yvelaze saxifaTo rgolia atomuri sadgurebidan gaJonili radiacia.

7. adamianis gonivruli saqmianobis Sedegad gauZlebs.

8. kacobriobas SeuZlia mis mierve Seqmnili ekologiuri `Cixidan~ gamosvla, Tu sworad Sei-

muSavebs da swrafad da efeqtianad ganaxorcielebs garemos dacvis strategiebs.

9. XX saukunis meore naxevridan mecnierul-teqnikuri revoluciis Sedegad gaizarda meurneobis

ganviTarebis tempebi da, aseve, moimata planetis mosaxleobis ricxovnobam.

10. ganviTarebul qveynebSi ekologiuri problemebi ZiriTadad vlindeba atmosferos, wylis

resursebis daWuWyianebiT, xolo ganviTarebad qveynebSi – umetesad resursebis araracionaluri

gamoyenebiT.

11. ekologiuri problemebi SeiZleba lokalur an regionul doneze vlindebodes, magram

radgan maTTvis ar arsebobs cneba ̀ saxelmwifo sazRvari~ , amitom isini globalur xasiaTs iReben.

maT gadasawyvetad yvela qveynis TanamSromlobaa saWiro, romelTa gaerTianebas saerTaSoriso

organizaciebi cdiloben da Taosnoben.

§ 27. atmosferos ekologia

gaixsene:

atmosfero dedamiwis haeris garsia. Sedgeba azotis (78 %), Jangbadis (21 %), naxSirorJangis (0,03

%), inertuli airebis, wylis orTqlis, mtvrisa da mikroorganizmebisagan. atmosferos sisqe 3000

kilometria. aq gamoiyofa 3 fena: troposfero – 7-18 km; stratosfero – 50 km-mde; mezosfero – 85

km-mde; Termosfero – 300 km; 600-1000km-is zemoT ki ekzosferoa. 50 km simaRleze, ozonis koncen-

tracia SeiniSneba (ozonsfero).

davaleba:

1. atmosferos qveda nawilis – trofosferos simaRle, saSualod,10-12 kilometria. atmos-

feroSi arsebuli airebis 80% trofosferoze modis. amitom is yvelaze mkvrivi fenaa. swored aq

Tavmoyrilia atmosferos mTeli wylis orTqli, aq warmoiqmneba Rrublebi, modis wvima da Tovli,

adgili aqvs Weqa-quxils, yalibdeba amindi da sxva. aq temperatura +20 gradusidan -40 gradusam-

dea; simaRlis matebasTan erTad troposferoSi haeris temperatura klebulobs.

troposferos zeviT stratosferoa, romelic daaxloebiT 40-50 kilometris simaRlemde

vrceldeba. masSi Tavmoyrilia atmosferuli airebis mxolod 20%. aq temperatura 70 gradusia.

gansakuTrebiT aRsaniSnavia ozonis Sre (20-25 kilometrze), romelic STanTqavs sicocxlisaTis

Zalze saSiS ultraiisfer sxivebs. bolo dros SeiniSneba ozonis Sris rRveva, rac did saSiSroe-

bas uqmnis cocxal organizmebs. maTi warmoqmna ZiriTadad dakavSirebulia atmosferos Zlier

gaWuWyianebasTan. kidev ufro zeviT grZeldeba mezosfero, sadac temperatura +17 gradusia.

92

2. ozonis Sris ZiriTadi damrRvevebia: naxSirorJangi, romlis momatebasac iwvevs navTob-

produqtebis organuli narCenebi, xanZrebi; meTani, romelsac iwvevs: cxoveluri narCenebi, nav-

Tobproduqtebi da bunebrivi airi, karierebi da Waobebi, biomasis wva; azotis Jangi; romelsac

iwvevs biomasisa da qvanaxSiris wva, azotis warmoeba, cxoveluri narCenebi; qloridebi, romelsac

iwvevs kondicionerebi, macivrebi, industriuli gamxsnelebi, plastmasis qafi, aerozolebi. ozo-

nis xvreli wlebis mixedviT izrdeba.

3. atmosferos gaWuWyianeba pirdapir kavSirSia avtomobilebis raodenobasTan. ganviTarebul

qveynebSi, sadac avtomobilebis raodenoba 1 sul mosaxleze maRalia, aseve maRalia atmosferos

gaWuWyianebis xarisxi.

4. atmosferoSi moxvedrili freonebi iSlebian da qlors warmoqmnian, romelic, Tavis mxriv,

ozonis Sres azianebs da aTxelebs.

5. freonebi – halogenoalkanebi, gajerebuli naxSirwylebis (umeteswilad, meTanis da eTanis)

ftorSemcveli warmoebulebi, romlebsac gamoiyeneben samacivre manqanebSi, rogorc macivar

agents (magaliTad, kondicionerebSi). ftoris atomebis garda, freonis molekulebi Cveulebriv

Seicaven agreTve qloris atomebs, ufro iSviaTad – bromsac. cnobilia 40-mde sxvadasxvagvari

freoni; maTi umravlesoba iwarmoeba mrewvelobaSi.

stratosferoSi ozonis fenis Semcirebis da ozonis xvrelis warmoqmnis mizezTa Soris erT-

erTi mTavaria qlorisa da bromis Semcveli freonebis warmoeba da gamoyeneba. atmosferoSi mox-

vedrisas, gamoyenebis Semdeg, isini iSlebian mzis eleqtromagnituri gamosxivebis zemoqmedebiT.

gamoTavisuflebuli komponentebi aqtiurad urTierTqmedeben ozonTan egreT wodebul, atmos-

feruli ozonis daSlis halogenur ciklSi.

gaeros qveynebis mier xelmowerili da ratificirebuli iqna monrealis oqmi, amis Sedegad Sem-

cirda ozonis damSleli freonebis warmoeba da is xels uwyobs ozonis Sris aRdgenas dedamiwis

zeda fenaSi.

ozonis damSleli freonis – R22 – damRupveli zemoqmedebis gamo, misi gamoyeneba wlidan

wlamde mcirdeba aSS-sa da evropaSi, sadac 2010 wlidan oficialurad akrZalulia am freonis

gamoyeneba. ruseTSi aseve akrZalulia samacivro manqanebis importi, maT Soris, samrewvelo da

naxevrad samrewvelo klasis kondicionerebis. freon R22-is sanacvlod unda gamoiyenebodes

freoni R410A, aseve R407C.

6. saWiroa minimumamde Semcirdes atmosferoSi mavne nivTierebebis gatyorcna.

§ 28. msoflio okeanis problemebi

gaixsene:

1. okeanis wyali ganuwyvetliv moZraobs da urTierTqmedebs atmosferosTan da liTosferosTan.

okeanis wyali mzisgan miRebuli siTbos uzarmazari rezervuaria. dinebebis meSveobiT am siTbos

gadanawileba mniSvnelovnad ganapirobebs xmeleTis didi sivrceebis havas. didi geografiuli

aRmoCenebis epoqidan moyolebuli, okeane did rols TamaSobs kacobriobisaTvis rogorc sa-

transporto gza, sakvebi produqtebis, energetikis, qimiuri da mineraluri resursebis wyaro.

2. mineraluri resursebi, flora da fauna.

davaleba:

1. a) atlantis okeaneSi karibis zRvis fskerze, samxreT amerikis aRmosavleT napirebTan; indoe-

Tis okeaneSi avstraliis aRsavleT sanapiroebTan da wynar okeaneSi iaponiis arqipelagis samxreT

nawilSi, filipinebis zRvis midamoebSi. b) samxreT afrikaSi angolisa da sar-is napirebTan, avs-

traliis napirebTan, aziaSi iaponiis napirebTan, samxreT amerikaSi braziliis napirebTan.

2. gaerTianebuli samefo, norvegia, dania, Ggermania, niderlandi, belgia da safrangeTi. Self-

uri zona mdidaria mineraluri resursebiT da maTi mopoveba aq SedarebiT advilia am zonis mcire

siRrmis gamo.

3. navTobmopovebisa da TevzWeris regionebi erTmaneTs ZiriTadad emTxveva. navTobmopovebis

regionebSi okeanis wyali gaWuWyianebulia, rac uaryofiTad moqmedebs okeanis faunaze. saWiroa

93

navTobmompovebel zonebsa da tankerebis moZraobis gzebze daculi iqnes ekologiuri zomebi.

4. katastrofulad aris daWuWyianebuli espaneTis, safrangeTis, italiis, saberZneTis,

TurqeTis, ukrainis, bulgareTis, rumineTis, tunisisa da egviptis sanapiroebi. zomierad aris

daWuWyianebuli alJiri, maroko, balearis kunZulebi; kunZulebi sardinia, kreta, kviprosi, kor-

sika, xorvatia. xmelTaSua zRva mniSvnelovani sazRvao arteriaa. aseve aq mTeli sanapiro zoli

turistul-rekreaciuli zonaa.

5. atlantis okeaneSi meqsikis yuris CrdiloeTi sanapiro, aSS-is aRmosavleTi sanapiro, evro-

pis sanapiroebi. wynar okeaneSi aRmosavleT da samxreT-aRmosavleT aziis sanapiroebi, axali

zelandiis CrdiloeTi nawili. msoflios okeanis mkvdari zonebis ganlageba emTxveva mosaxleobis

maRali simWidrovis arealebs.

6. okeanis resursebs gamoyenebis didi perspeqtivebi aqvs da, okeanes xSirad kacobriobis `mo-

mavalsac~ uwodeben.

7. msoflio okeanis wylis TvisebebiT: temperaturiT, marilianobiTa da simkvriviT.

8. talRebisa da miqceva-moqcevis eleqtrosadgurebis mSenebloba, okeanis sanapiro zolSi

qaris eleqtrosadgurebis mSenebloba. miqceva-moqcevis energia warmatebiT gamoiyeneba saf-

rangeTSi, ruseTSi da sxv.

9. navTobproduqtebiT. msoflio okeaneSi yoveldRiurad dedamiwis mdinareebs didi raode-

nobiT sawarmoo da sayofacxovrebo narCenebiT gaWuWyianebuli wyali CaaqvT. saWiroa gamwmendi

danadgarebisa da sxva teqnikuri saSualebebis farTod gamoyeneba.

10. samecniero-teqnikuri revoluciis Sedegad SesaZlebeli gaxda msoflio okeanis ufro in-

tensiuri aTviseba, Tumca Sedegad okeane kidev ufri metad gaWuWyianda.

samecniero-teqnikuri revoluciis Sedegebi pirdapir aisaxa sazRvao meurneobis ganviTare-

baze, kerZod Seiqmna sazRvao qalaqebisa da xelovnuri kunZulebis proeqtebi, srulyofas miaRwia

sazRvao portebma da sxv.

11. saWiroa msoflios yvela qveynis gaerTianeba da erToblivi ZalebiT im RonisZiebebis Se-

muSaveba da ganxorcieleba, romelic msoflio okeanis gadarCenas Seuwyobs xels.

§ 29. sanapiro zolis aTvisebisa da dacvis problemebi

1. samxreT da CrdiloeT korea, CineTi, indoeTi, egvipte, avstralia, kongo, nigeria, meqsika,

aSS, alJiri, portugalia, espaneTi, italia, safrangeTi, Ggermania, gaerTianebuli samefo.

2. warmoiqmna axali viselmeris yure, polderebze aSenda axali qalaqi lelistadi.

3. a) aziis sanapiro zolis simaRle zRvis donidan mcirea, xolo zogierT adgilas ki zRvis

donezec dablaa. b) datborva emuqreba CineTis aRmosavleT nawils, iaponiis kunZulebs, bangla-

deSs, indonezias. g) am regionebSi mosaxleobis simWidrove Zalian maRalia.

4. daka (bangaldeSi), jakarta (indonezia), tokio (iaponia), Sanhai (CineTi), axali orleani (aSS).

§ 30. mtknari wylis problema

1. wylis wrebrunva – dedamiwis biosferoSi wylis cikluri mimoqcevis procesi. dedamiwaze wylis

brunva sam ZiriTad nawilad iyofa: okeanurad, Sida kontinenturad da kontinentur-okeanurad.

yoveldRiurad dedamiwaze 577 aTasi kuburi km. wyali „gadaadgildeba“. aqedan ZiriTadi nawili

(80%) okeaneebis zedapirze „moZraobs“ (orTqldeba da naleqis saxiT ukanve ubrundeba mas).

aorTq lebuli wylis nawili (119 aTasi kub. km.) qars kontinentebze gadaaqvs. misi udidesi nawili

mdinareebis meSveobiT kvlav ubrundeba okeaneebs, xolo mcire nawili Caedineba iseT wyalsate-

vebSi, romlebsac msoflio okeanesTan kavSiri ar gaaCnia. adamianis sameurneo saqmianobis Sedegad

atmosferoSi xvdeba sxvadasxva mavne da momwamlavi nivTiereba, romelic ereva wylis orTqls da

warmoiqmneba mJave wvimebi.

2. dedamiwaze mtknari wylis resursebi araTanabradaa ganawilebuli, mtknari wylis resursebis

udidesi maragi miwisqveSaa koncentrirebuli.

94

3. 1900-2000 wlebSi soflis meuneobaSi yvelaze meti raodenobiT wyali gamoiyeneboda, prog-

nozis mixedviT 2025 wlisTvis suraTi ar Seicvleba.

4. a) mtknari wyliT uzrunvelyofilia: kanada, norvegia, kongo, ruseTi, aSS, brazilia. mtknari

wylis deficitia: pakistani, TurqmeneTi, somali, saudis arabeTi, omani, iemeni, libia, quveiTi,

alJiri. b) somali, eTiopia, mavritania, angola.

5. wylis resursebiT mdidari raionebia: samxreT amerikaSi md. amazonis auzi, afrikaSi md. kongos

auzi; aRmosavleT da samxreT-aRmosavleT aziis musonuri havis regionebi.

6. aridul zonebSi da wylis resursebiT Rarib regionebSi.

7. Teoriulad wylis resursebi amouwuravia, radgan maTi racionaluri gamoyenebis dros isini

kvlavac aRdgebian wrebrunvis procesSi. magram wylis moxmareba iseTi tempiT izrdeba, rom kaco-

briobis winaSe dadga problema – rogor uzrunvelyos moTxovnileba maTze momavalSi.

wylis resursebis amowurvis saSiSroebas qmnis mdinaris, tbisa da zRvis wylis swrafad mzardi

gaWuWyianeba, rasac iwvevs maTSi binZuri wylebis CaSveba, amitom saWiroa maTi dacva. wylis meur-

neobisa da soflis meurneobis praqtikaSi mimarTaven wylis resursebis gafarToebul warmoebas,

e.i. gamosayeneblad advilad misawvdom wylis resursebs zrdian Znelad misawvdomi an potenciuri

wylis resursebis xarjze. magaliTad: niadagis tenis resursebis gazrda zedapiruli (wyalmovard-

nis) Camonadenis, wyalsacavebis mowesrigebis saSualebiT. didi mniSnveloba aqvs agreTve miwisqveSa

wylebis xelovnur Sekavebas – didi tranzituli miwisqveSa wyalsacavebis Semqnas.

§ 31. pedosferos ekologia

gaixsene:

niadagi – dedamiwis qerqis zeda, fxvieri nawili, romelic Seqmnilia qanebis, biosferos, havis,

reliefisa da xnovanebis erToblivi moqmedebis Sedegad. miwis fondi dedamiwis xmeleTis udidesi

nawilia, romelic moicavs rogorc adamianis mier gamoyenebul, ise auTvisebel an gamouyenebel

teritoriebs. sasoflo-sameurneo savargulebi miwis fondis is nawilia, romelsac soflis meur-

neobaSi iyeneben.

davaleba:

1. a) damuSavebuli miwebis ZiriTadi masivebi mdebareobs CrdiloeT amerikaSi, aSS-is aRmosav-

leT nawilSi, avropaSi – safrangeTi, Ggermania, niderlandi, avstria, Sveicaria, poloneTi, bulga-

reTi; samxreT aziaSi – indoeTi da aRmosavleT aziaSi – CineTi, afrikaSi – siera-leone, liberia,

kot’diuvari da sxv. saTib-saZovrebi gavcelebulia aSS-is dasavleT nawilSi, avstraliaSi, CineTisa

da monRoleTis teritoriebze, braziliis samxreT-aRmosavleTiT da sxv.

2. a) gaudabnoebis xarisxi Zalian maRalia: afrikaSi – libia, alJiri, Cadi, sudani, nigeri (saharis

CrdiloeT da samxreT nawilebSi), avstraliis CrdiloeT da samxreT-aRmosavleTiT, centralur

da dasavleT aziaSi – CineTi, erayi, avRaneTi. b) zomieria: aSS-is centraluri nawili, monRoleTi,

TurqmeneTi, uzbekeTi, yazaxeTi. g) gaudabnoeba intensiurad mimdinareobs ariduli havis olqebSi

mdebare teritoriebze.

3. a) ZiriTadad degradirebulia: meqsika, nikaragua, Cile, sar-i, madagaskari. b) nawilobriv

degradirebulia: argentina, aSS-is ZiriTadi nawili, avstralia, espaneTi, somali.

4. sasoflo-sameurneo miwebis xvedriTi wili miwis fondis struqturiT ganisazRvreba.

5. miwis resursebis araracionaluri gamoyenebis Sedegad izrdeba degradirebuli miwebis

farTobebi, niadagis gaWuWyianebis xarisxi da sxv.

6. niadagis degradacia procesia, romlis Sedegad niadagi kargavs adre dagrovil organul

nivTierebebs, ris Sedegadac ganicdis noyierebis degradacias, e.i. daqveiTebas. aRniSnuli pro-

cesi an bunebrivia, an anTropogenuri. niadagis degradacias ganapirobebs sasoflo-sameurneo

saqmianoba, niadagis zeda fenis masis Warbi moxmareba, tyis gakafva da a.S.

7. gaudabnoeba ekologiuri problemis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia da igi iseTi intensi-

urobiT mimdinareobs da iseT vrcel teritoriebs moicavs, rom SesaZlebelia globalur prob-

lemad miviCnioT.

95

§ 32. bunebrivi stiqiuri katastrofebi

gaixsene:

bunebrivi katastrofuli movlenebi: miwisZvra bunebrivi mizezebiT gamowveuli dedamiwis

zedapiris rxevaa. miwisZvrebis umravlesoba sustia, xSirad SeumCnevelia adamianebisaTvis da

aranair zians ar iwvevs. zogi maTgani ki iwvevs did ngrevas, rasac xandaxan Tan axlavs msxverpli;

vulkani konusiseburi mTaa, romelic Seqmnilia dedamiwis zedapirze dedamiwis qerqidan amofr-

qveuli lavis gadaadgilebis da gacivebis Sedegad. vulkanidan nivTiereba sam mdgomareobaSi amoi-

frqveva: Txevadia – lava; myaria – vulkanuri ferfli, mtveri, talaxi da qvebi; airovani – wylis

orTqli, naxSirorJangi da sxva. gavarvarebuli lava swrafad moZraobs vulkanis mTis ferdobze,

anadgurebs yovelive cocxals, faravs da asworebs xmeleTis zedapirs. vulkanis amofrqvevisas,

ferflsa da mtvris uwvriles nawilakebTan erTad, xSirad didi moculobisa da raodenobis my-

ari masalac gamoityorcneba, rac lavaze aranakleb saSiSia. wyalmovardna wylis donis uecari

matebaa, ganpirobebuli Tavsxma wvimebiT an Tovlis intensiuri dnobiT. wyalmovardna Znelad-

prognozirebadi movlenaa. zvavi mTis ferdobze moZravi Tovlis masaa. mewyeri miwis masebis

an qanebis fenis mowyveta da gadaadgilebaa mTis kalTaze an ferdobze simZimis Zalis gavleniT.

davaleba:

1. bunebrivi katastrofebis ricxvi maRalia: aSS – tropikuli ciklonebi, meqsika – miwisZvrebi,

CineTi – miwisZvrebi, iaponia – miwisZvrebi da cunami, TurqeTi – miwisZvrebi.

2. aSS, meqsika, CineTi, iaponia, indoeTi, TurqeTi, indonezia.

3. a) wynarokeanuri cecxlovani sartyeli: iaponia, filipinebi, Cile, meqsika, aSS. b) xmelTa-

SuazRviur- zondis sartyeli: italia, saberZneTi, TurqeTi, irani, centraluri CineTi, indonezia.

4. vulkanebisa da miwisZvrebis gavrcelebis sartylebi erTmaneTs emTxveva.

5. aSS – misisipi misuriT, CineTi – ianZi da xuanxe, indoeTi – indi, gangi da brahmaputra, bra-

zilia – amazoni da misi Senakadebi.

6. aSS, iaponia, bangladeSi.

7. bunebrivi katastrofebis Sedegad momxdari zaralisa da Sedegebis aRmosafxvrelad qveynebi

sakmaod did Tanxebs xarjaven, amasTan, yvelaze metad swored mosaxleoba zaraldeba, rac maTi

cxovrebis donis gauaresebas iwvevs.

8. 8-9 bali;

9. vulkanuri ferfli didi raodenobiT Seicavs mineralur nivTierebebs. amis gamo, vulkanis

mimdebare teritoriis niadagebi didi nayofierebiT gamoirCeva.

§ 33. teqnogenuri katastrofebi

davaleba:

1. kacobriobis ganviTarebis sxvadasxva etapze adamiani gansxvavebul zemoqmedebas axdenda

garemoze, Tumca zemoqmedebis nebismierma formam Tavisi kvali datova. amitomac zemoqmedebis

yvela forma mniSvnelovania.

2. Tboeleqtrosadgurebis gamonabolqvi, sasoflo-sameurneo miwebis ganayofiereba sasuqe-

biTa da Sxam-qimikatebiT.

3. teqnogenuri katastrofebi maRalia: aSS, indoeTi, CineTi. dabalia: argentina, Bbolivia, avs-

tralia.

4. a) 1960-iani wlebidan dawyebuli, tbis daSrobis procesi dRemde adamianis mier gamowveul

erT-erT udides ekologiur katastrofad miiCneva. daSrobamde tbis farTobi daaxloebiT 68 000

km-s Seadgenda da am monacemiT igi meoTxe zRva iyo msoflioSi; sididis gamo ewoda aralis tbas

„zRva“.

wylis swraf daSrobas xels uwyobs is garemoebac, rom wlis ganmavlobaSi naleqis raodenoba aq

Zalian mcirea, mxolod 100 mm. aorTqlebuli wyali miRebulze 12-jer metia. aorTqlebam gamoiwvia

zRvaSi marilianobis momateba, ramac, Tavis mxriv, gamoiwvia florisa da faunis mravali jiSis

96

ganadgureba. Tevzis gaqrobis Sedegad Sewyda manamde tbaze gavrcelebuli meTevzeoba. damSral

teritoriaze rCeba marilis sqeli fenebi. daSrobis Sedegad 1989 wels tba orad gaiyo: Crdilo-

eTis da samxreTis aralis zRvebad. 2003 wels zRvis zedapiris farTobi pirvandeli farTobis

meoTxeds Seadgenda, xolo wyali pirvandelis 10%-s.

b) aralis zRvaSi mdebare k. kokarali naxevarkunZulad gadaiqca, xolo navsadguri moinaqi

sagrZnoblad daSorda zRvas da geografiuli mdebareoba Seicvala.

g) Sesabamisad Seicvala adgilobrivi mosaxleobis saqmianobis sferoc;

5. xanZrebi, avariebi sxvadasxva satransporto saSualebebze.

6. katastrofuli xasiaTis ar SeiniSneba, Tumca mcire masStabis vlindeba.

§ 34. msoflios kritikuli ekoregionebi

1. a) kritikuli an safrTxis qveS myofi regionebia: Cile, braziliis samxreT-aRmosavleTi,

atlasis mTebi afrikaSi, k. madagaskari, floridis n/k, meqsikis mTianeTi, pirineis (espaneTi) da

apeninis (italia) n/k-ebi, CineTis samxreT-aRmosavleTi nawili da sxv. b) k. kalimantani, brazilis

centraluri nawili, somalis n/k. g) stabiluria: kanadis CrdiloeTi, ruseTis aRmosavleTi, avs-

traliis CrdiloeTi nawilebi.

2. kritikuli ekoregionebis umravlesoba swored adamianis samurneo saqmianobis Sedegad

warmoiqmna.

4. bunebis istoria kacobriobis istoriaze bevrad adre, dedamiwis warmoSobis periodidan

daiwyo. adamianisa da bunebis urTierToba Cvens planetaze misi gaCenis dRidan iwyeba. mas Semdeg

adamiani ara marto Seegua garemomcvel garemos, aramed aqtiurad daiwyo misi gardaqmnac: gaCexa

tyeebi, gadaxna miwebi, gaiyvana gzebi, aago xidebi da kaSxalebi, aaSena qalaqebi da a.S.

geografiuli garsis ganviTarebis istoriaSi dadga axali etapi, romelic uSualod da mWidrod

aris dakavSirebuli adamianis sameurneo saqmianobasTan. geografiuli garsi gadaiqca e.w. noos-

ferod anu adamianis gonebis sferod. noosfero dedamiwis planeturi da masTan dakavSirebuli

kosmosuri sivrcea, romelic adamianis gonebrivi moqmedebis Sedegad gardaiqmneba da imarTeba.

mravali milioni wlis ganmavlobaSi dedamiwaze bunebrivi komponentebis garkveuli wonas-

woroba Camoyalibda. adamiani Tavisi arsebobis dRidan gavlenas axdens masze.

mosaxleobis raodenobis zrdam, mecnierebisa da teqnikis ganviTarebam adamians gauadvila

bunebrivi resursebis gamoyeneba. mag., sasargeblo wiaRiseuli, romelic bunebaSi milionobiT

wlis ganmavlobaSi grovdeboda, adamianma sul ramdenime aTeul weliwadSi sxvadasxva terito-

riaze gadaitana; adamianis saqmianobis Sedegad gaCnda axali nivTierebebi da sxeulebi, romlebic

bunebisTvis ar aris damaxasiaTebeli.

adamianis saqmianobis Sedegad dedamiwis bunebam bevr adgilas Seicvala pirvandeli saxe. gaCnda

reliefis iseTi formebi, rogorebicaa terasebi, Txrilebi, xramebi, yorRanebi da sxv.

garemomcveli bunebis garda adamianebs arsebobis sxva wyaro ar gaaCniaT, amitom misi simdidree-

bis gamoyenebisas saWiroa zomiereba da mofrTxileba. bunebisgan unda aviRoT imdeni, ramdenic

gvesaWiroeba da gamoviyenoT mTlianad da gegmazomierad.

§ 35. msoflios biologiuri da landSafturi mravalferovneba

gaixsene:

biosfero dedamiwis Txeli fenaa, sadac arsebobs da viTardeba sicocxle. termini „biosfero“

pirvelad gamoCenilma frangma naturalistma Jan batist lamarkma gamoiyena, xolo mwyobri

swavleba biosferos Sesaxeb mxolod me-XX saukunis dasawyisSi Seiqmna. misi avtoria rusi mec-

nieri vladimer vernadski. Tanamedrove biosfero moicavs liTosferos, anu dedamiwis qerqs;

hidrosferos, anu dedamiwis wylian garss da atmosferos, anu planetis airovan garss. biomraval-

ferovneba (biologiuri mravalferovneba) – sicocxlis mravalferovnebaa. warmoadgens cocxali

organizmebis mravalferovnebas, genebidan dawyebuli biosferoTi damTavrebuli. zogjer gamoi-

97

yofa landSaftebis mravalferovneba. ekosistema – cocxali organizmebiTa da maTi sabinadro

garemoTi warmoqmnili bunebrivi kompleqsia. ekosistemaSi Semaval cocxal organizmebsa da im

garemopirobebs Soris, romelSic isini cxovroben, ganuwyveteli urTierTkavSiria – mudmivad

xdeba nivTierebaTa cvla. ekosistema SeiZleba Camoyalibdes bunebrivad an adamianis zemoqmedebiT.

bunebrivi ekosistemebia: tba, tye, veli, Waobi da sxv. xelovnuri ekosistemaa, magaliTad, qalaqi,

sofeli da a. S. landSafti – teritoriis ier-saxea. nawarmoebia germanuli sityvisgan: „Land“ – miwa,

xmeleTi, „schaft“ – saxe, ieri. bunebriv-geografiuli kompleqsi, romlis farglebSi yvela ZiriTadi

komponenti: reliefi, hava, wylebi, niadagebi, mcenareuloba da cxovelTa samyaro imyofeba rTul

urTierTkavSirSi, morgebulia erTmaneTze da qmnis erTian, ganuyofel sistemas, romelic ganvi-

Tarebis erTgvarovani pirobebiT xasiaTdeba.

davaleba:

1. biomravalferovnebis maRali maCvenebelia: indonezia, brazilia – amazonis tyeebi, k. axali

gvinea, md. kongos auzi; dabali: kanadis arqtikuli arqipelagi, saharis udabno, gobis udabno,

antarqtida.

2. afrikisa da antarqtidis landSafturi mravalferovnebis nakleboba am kontinentebis re-

liefis erTgvarovnebiT aixsneba.

3. maTi saxeobebi Semcirda.

4. yvela biomma. tendencia ki maTi Semcirebaa.

5. mcenareulobis ganlageba emorCileba ganedur da grZedul, aseve simaRlebriv kanonzomiere-

bebs (horizontaluri zonaloba), romelic ganpirobebulia hidroTermuli reJimis cvlilebebiT.

6. avstraliis xangrZlivma izolaciam ganapiroba am kontinentze maRali endemizmi.

7. klimati, reliefi, hidrografia, niadagi.

§ 36. msoflios daculi teritoriebi

gaxsene:

daculi teritoria – es aris teritoria, romelsac miniWebuli aqvs specialuri statusi, raTa

daculi iyos misi fizikuri maxasiaTeblebi, daculi iyos, rogorc kulturuli memkvidreoba.

daculi teritoria SeiZleba iyos saxelmwifo nakrZali, erovnuli parki, aRkveTili an miwis sxva

farTi.

davaleba:

1. kenia, tanzania, aSS.

2. magaliTad: emasis erovnuli parki mdebareobs braziliaSi, goiasisa da matu-grosu-du-sulis

Statebs Soris, braziliis centralur-dasavleT nawilSi. am parkSi warmodgenilia Taviseburi

ekosistema. teritoriis udidesi nawili utyeo, SiSveli savanaa. warmodgenilia veluri bunebis

farTo speqtri. aq binadroben termitebi, giganturi anTarebi, fafriani mglebi, javSnosnebi,

siraqlema nandu. 2001 wels parki iuneskom msoflio memkvidreobis siaSi Seitana.

3. icavs unikalur da gadaSenebis piras myof mcenareebsa da cxovelebs, xels uwyobs turizmis

ganviTarebas, samecniero-kvleviT saqmianobas.

§ 37. msoflios kulturuli da bunebrivi memkvidreobis geografia

1. a) aSS, brazilia, meqsika; germania; espaneTi, italia, gaerTianebuli samefo; b) poloneTi,

saberZneTi, SevedeTi; g) xorvatia, slovakeTi, norvegia; d) saqarTvelo, somxeTi, san-marino.

2. nebismieri obieqti turistiTa mizidulobas iwvevs.

3. mcxeTis istoriuli centri, bagratis taZari da uSguli.

98

§ 38. garemosdacviTi organizaciebi

1. grinpisi Tavis saqmianobas msoflios 40-mde qveyanaSi awarmoebs. esenia: aSS, kanada, meqsika,

brazilia, venesuela, argentina, ruseTi, indoeTi, avstralia, germania, espaneTi da sxv.

2. grinpisi Tavisi saprotesto aqciebiT cdilobs msoflio sazogadoebis yuradRebis mipyrobas

ekologiuri problemebisadmi.

§ 39. ekologiuri alternativa – mdgradi ganviTareba

1. mdgradi ganviTareba gulisxmobs ekonomikuri zrdis iseT formas, romelic uzrunvelyofs

sazogadoebis keTildReobas mokle, saSualo da, rac mTavaria, xangrZlivi vadiT. igi efuZneba

princips, romlis Tanaxmad, dRevandelobis moTxovnilebebi unda dakmayofildes ise, rom safrTxe

ar Seeqmnas momaval Taobebs. mdgradi ganviTareba gulisxmobs pirobebis Seqmnas grZelvadiani

ekonomikuri ganviTarebisaTvis garemos dacvis sakiTxebis maqsimaluri gaTvaliswinebiT. siRatake

ki mosaxleobas aiZulebs uari Tqvas am principebze.

2. dedamiwaze warmoqmnili ekologiuri da resursuli problemebi.

99

IX. Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi

Semajamebeli samuSao I

I –1. globalizacia msoflio ekonomikuri, politikuri da socialur-kulturuli integraciisa

da unifikaciis procesia. zogadad ki, globalizacia aris procesi, romelic axdens msoflios

daviwroebas, arRvevs erovnul sazRvrebs, aaxloebs erovnul ekonomikebs, kulturas, teqnol-

ogiebs, marTvas, warmoebas da zrdis urTierTdamokidebulebis xarisxs. martivi ganmartebiT,

globalizacia niSnavs erT qveyanaSi mimdinare cvlilebebis asaxvas sxva qveynebze, rac maTi

urTierTdamokidebulebis da urTierTgadaxlarTvis Sedegia.

2. glosalizacia globalizaciis regionuli scanaria. glosalizacia globalizaciis sayo-

velTaod gavrcelebuli variantia da niSnavs globalizaciis gavrcelebas adgilobrivi mo-

saxleobis eTnikuri Tu erovnuli kulturebis gaTvaliswinebiT. globalizaciis procesSi

transerovnulma kompaniebma, aseve biznesis sxva sferoebma gaafarToves TavianTi sazRvrebi,

rogorc geografiulad (moicves mravali qveyana da kontinenti), aseve organizaciulad (ara

aqvs mniSvneloba maTi sawarmoebis adgilmdebareobas, radgan Tanamedrove sakomunikacio

saSualebebis gamoyenebiT advilad da myisierad amyareben maTTan kavSirs da organizacias

uweven maT saqmianobas.

3. a.T. kerneis mier SemuSavebuli `globaluri ganviTarebis indeqsi~ moicavs: ucxouri inves-

ticiebis moculobas, samTavrobo transferebis raodenobas, erovnuli Sida produqtis zrdis

maCvenebels, saerTaSoriso organizaciebis wevrobas, internetprovaiderebisa da momxmare-

belTa raodenobas, samSvidobo misiebis ricxvs, mosaxleobis raodenobas, fulad gzavnilebs,

usafrTxo internetserviss, dasaqmebas, satelefono tarifebs.

4. globalizaciis KOF indeqsi ekonomikuri, politikuri da socialuri globalizaciis maCvene-

blebis da maTi ganmsazRvreli indikatorebiT dgindeba.

5. qveyanaSi saelCoebis raodenoba, gaeros usafrTxoebis sabWos misiis wevroba, saerTaSoriso

organizaciebis wevroba, saerTaSoriso xelSekrulebebis raodenoba.

6. antiglobalistebi gaurkveveli momavlis winaSe SiSsa da kacobriobis Tavs datexili yvela

ubedurebis gamo pasuxismgeblobas globalizacias akisrebdnen, da amave dros, am ukanasknels

vaSingtonis neoimperialisturi politikis produqtad moiazrebdnen.

7. mSvidobis, birTvuli iaraRis arsebobis, mosaxleobis zrdis ganviTarebad qveynebSi, sursa-

Tis, ekologiuri da sxv. globaluri problemebis arsi imaSia, rom isini mTel kacobriobas

exeba ganurCevlad rasisa, socialuri mdgomareobisa, enisa da a.S. maT mzard aqtualobas ki

ganapirobebs is, rom isini mniSvnelovan ekonomikur da socialur danakagebs iwveven, xolo

maTi gamwvaveba safrTxes uqmnis TviT kacobriobis arsebobasac ki.

8. globalur problemebs Soris mWidro urTierTkavSiria. erTis gamwvaveba sxva danarCenebis

gaaqtiurebas iwvevs.

9. saerTaSoriso organizaciebis saqmianoba mimarTulia msoflios qveynebs Soris saerTaSoriso

urTierTobebis daregulirebisa da saerTo problemebis gadaWrisken.

10. gansxvaveba samTavrobo da arasamTavrobo saerTaSoriso organizaciebs Soris isaa, rom sam-

TavrobaTSoriso organizaciebi qveynebis samTavrobaTSoriso SeTanxmebis safuZvelze moq-

medeben, xolo arasamTavrobo organizaciebi apolitikuri da arakomerciuli organizaciebia

da maTSi gaerTianeba SeuZlia nebismieri qveynis sxvadasxva erovnul organizacias, qalaqebs,

samecniero da saganmanaTleblo dawesebulebebs, calkeul moqalaqeebs da a.S.

11. mondializmi, anu erTpolusiani msoflio – msoflio politikuri wesrigis iseTi formaa, roca

msoflioSi erTi qveyanaa aSkarad gamoxatuli lideris poziciiT. bipolaruli msoflio – saer-

TaSoriso sistemis iseTi tipia, roca aSkaradaa gamoxatuli erTmaneTisadmi dapirispirebuli

Zalis ori centri ( polusi). saxelmwifoTa umravlesoba iZulebulia bipolarul msoflioSi

erT-erTi polusis mxares iyos da meores upirispirebodes.

12. globaluri politika cvlis tradiciul warmodgenebs saSinao da sagareo, Sidasaxelmwifoe-

briv da saerTaSoriso, teritoriul da arateritoriul politikas Soris. msoflios erT

romelime nawilSi miRebuli politikuri gadawyvetilebebi da moqmedebebi swrafad aisaxeba

100

danarCen msoflioze. msoflio politikuri centrebi da miRebuli gadawyvetilebebi Ta-

namedrove sakomunikacio saSualebebis gamoyenebiT SesaZlebelia gardaiqmnas erToblivi

gadawyvetilebebis, SeTanxmebebisa da politikuri urTierTzemoqmedebis rTul sistemad.

Sesabamisad, gaCnda iseTi fenomeni, rogoricaa `globaluri marTveloba~.

13. aSS, ruseTi, gaerTianebuli samefo, safrangeTi, CineTi; israeli, indoeTi, pakistani.

14. militarizacia – imperialistur saxelmwifoTa ekonomikuri, politikuri da sazogadoebrivi

cxovrebis damorCileba dampyrobluri omis momzadebis miznebisaTvis; samxedro organizaciis

meTodebis gadatana samoqalaqo urTierTobaTa sferoSi. militarizaciis Sedegad mwvavdeba

sxva globaluri problemebi, radgan qveynebis biujetis udidesi Tanxebi swored SeiraRebisken

aris mimarTuli.

15. konversia samxedro daniSnulebis, warmoebisa da ekonomikis sxva dargebis samoqalaqo daniS-

nulebis warmoebaze gadayvanas niSnavs. konversia SeiZleba ganxorciledes msoflios qveynebs

Soris SeTanxmebiT.

16. globaluri mSvidobis indeqsis dadgena erebisa da regionebis mSvidobismoyvareobis aRwera-

gazomvis erTgvari mcdelobaa. indeqsis dadgena organizebulia ekonomikisa da mSvidobis

institutis mier, mSvidobis institutis eqspertebis saerTaSoriso nawilTan da analitikur

centrTan konsultaciiT, sidneis universitetis mSvidobisa da konfliqtebis kvleviTi

centris monawileobiT. indeqsis dadgenisas gaTvaliswinebulia qveyanaSi politikuri sta-

bilurobisa da kriminalis done, qveynis samxedro biujeti da omianoba.

17. politikuri konfliqtebi SeiZleba warmoiSvas teritoriul, religiur, rasobriv, eTnikur

da ideologiur safuZvelze. teritoriuli konfliqtebis mizezi ZiriTadad xelsayreli

geografiuli mdebareobaa.

18. aSS, ruseTi, germania, CineTi, safrangeTi, gaerTianebuli samefo.

19. teroris saSualebebia: sainformacio, fizikur-teqnikuri, fizikur-qimiuri, qimiuri, biolo-

giuri saSualebebi.

20. al-qaida, `wiTeli arwivebis jgufi~, wiTeli brigadebi, irlandiis respublikuri armia, eta

da sxv.

II – 1 – amerikis saxelmwifoTa organizacia; 2 – evropis uSiSroebisa da TanamSromlobis orga-

nizacia; 3 – msoflios banki; 4 – samxreT-aRmosavleT aziis saxelmwifoTa asociacia – aseani;

5 – arabuli qveynebis liga.

III – 1 – aSS. 2 – iaponia; 3 – CineTi; 4 – gerTianebuli samefo; 5 – germania.

Semajamebeli samuSao II

I - 1. msoflios zogierT qveyanaSi adgili aqvs demografiul afeTqebas, zogan ki piriqiT – de-

populacias. ganviTarebad qveynebSi es problema mosaxleobis arakontolirebadi zrdiT

gamoixateba, romlebic mZime socialur-ekonomikuri pirobebis gamo SemdgomSi ganviTarebul

qveynebSi miDdian SromiT migrantebad.

2. demografiuli optimumi mosaxleobis iseT kvlavwarmoebas gulisxmobs, roca adgili aqvs

demografiuli situaciis stabilizacias.

3. axalgazrdobis wilis Semcirebas qveynis saerTo mosaxleobaSi;

4. urbanizacia – esaa qalaqebis zrda-ganviTarebis procesi, qalaqis mosaxleobis xvedriTi wilis

zrda qveyanaSi, regionSi, msoflioSi; sazogadoebis ganviTarebaSi qalaqebis rolis zrdis

procesi, saqalaqo cxovrebis wesis gavrceleba da misi Tanmxlebi sazogadoebrivi procesebi.

suburbanizacia – msxvili qalaqebis sagareubno zonebSi mosaxleobis swrafi zrda.

5. qalaqebis didi raodenobiT warmoqmna, saqalaqo aglomeraciebisa da megalopolisebis war-

moqmna, milioniani qalaqebis swrafi zrda.

6. rogorc cnobilia, ganviTarebis Tavisebureba isaa, rom igi garkveul kvanZebSia Tavmoyrili.

aRniSnuli centrebis irgvliv ki viTardeba infrastruqtura, koncentrirdeba mosaxleoba.

bunebrivia, mravali mizezis gamo amgvari kvanZebis rols saqalaqo dasaxlebebi warmoadgenen.

101

dResdReobiT zogierTi qalaqis gavlena scdeba sakuTari qveynis sazRvrebs da msoflio

masStabebs iZens. amgvar qalaqebs `globalur qalaqebs~ uwodeben.

7. geografiuli mdebareobis Tavisebureba, teritoriis farTobi, mosaxleobis raodenoba,

satransporto komunikaciis done, sabanko-safinanso institutebis globaluri xasiaTi,

kosmopolitizmi, istoriul-arqiteqturuli Zeglebi da sxv.

8. urbanizaciis mTavari problema is aris, rom es procesi stiqiuri da Znelad marTvadia: izrdeba

umuSevroba, Cndeba bidonvileba, mwvavdeba kriminaluri situacia, warmoiqmneba socialuri

da ekologiuri problemebi da sxv.

9. dedamiwaze mravali eTnosi da xalxi cxovrobs, romlebic erTmaneTisgan eniT, warmoSobiT,

religiiT, tradiciebiT da sxv. niSnebiT gansxvavdebian.

10. ama Tu im qveynis mosaxleobaSi sxva eTnikuri jgufebi, romlebic raodenobrivad bevrad

CamorCebian ZiriTad mosaxleobas.

11. kulturis (kulturuli) difuzia aris ori an meti sazogadoebis kulturuli maxasiaTeblebis

sivrceSi gavrceleba da SeRweva sxva sazogadoebaSi. esaa kulturis gavrceleba-moZraobis

gansakuTrebuli forma, romelic aucileblad ar gulisxmobs migraciul procesebs. kultura

sazogadoebidan sazogadoebas SeiZleba gadaeces Tavad sazogadoebis an misi warmomadgenlebis

gadaadgilebis gareSe. kulturis gavrceleba moZraobis gansakuTrebuli formaa, romelic

gansxvavdeba da ar daiyvaneba migraciul procesebze.

kulturuli imperializmi miznad isaxavs religiuri, eTnikuri, erovnuli da kulturuli

gansxvavebebis waSlas da erTsaxovani globaluri kulturis formirebas.

kulturuli konfliqti aris calkeul pirovnebebs, jgufebs, pirovnebasa da jgufs, pirovne-

basa da sazogadoebas, jgufsa da sazogadoebas, sxvadasxva erTobebs an maT koaliciebs Soris

faseulobriv-normatiuli, orientaciuli, poziciuri dapirispirebis kritikuli stadia.

konfliqtebis sxva saxeTagan gansxvavebiT, kulturuli konfliqtebis mizezi msoflmxed-

velobriv, religiur SexedulebaTa, Sefasebis poziciaTa SeuTavseblobiT, mxareTa socialuri

gamocdilebis gansxvavebulobiT aris ganpirobebuli.

12. janmrTelobis problema pirdapir kavSirSia demografiul problemasTan: jandacvis sistemis

mdgomareoba, eqimebis, saavadmoyofoebis raodenoba; daavadebebis gavrceleba da prevencia

uSualod moqmedebs qveyanis demografiul situaciaze.

13. daavadebebis geografiaSi gamoiyofa oTxi ZiriTadi bunebriv-klimaturi zona: zomieri,

samxreTi, xmelTaSuazRviuri da tropikuli.

14. SromiTi migrantebi ZiriTadad fertilur asakSi myofi Sromisunariani adamianebi arian,

romlebic sxva qveyenaSi midian legaluri Tu aralegaluri gziT samuSaos saZebnelad; isini

TavianTi qveynis mosaxleobas akldebian, mimReb qveyanas ki ematebian.

15. ̀ brein dreini~, sityvasityviT, ̀ tvinebis gadineba~ da igive maRalkvalificiuri specialistebis

emigraciaa, es problema postsabWoTa sivrcis ramdenime qveyanaSi, maT Soris, saqarTveloSic,

gansakuTrebulad mwvaved dgas.

II - 1 – urbanizaciis done msoflios qveynebSi; 2 – malariis gavrcelebis geografia; 3 – mak-don-

aldsis restornebois geografia; 4 – migraciis saldo msoflios qveynebSi.

Semajamebeli samuSao III

I – 1. ekonomikuri globalizacia warmoebis, produqciis, momsaxurebis, teqnologiebis, infor-

maciis, Sromisa da kapitalis saerTaSoriso integraciaa. ekonomikuri globalizacia amitom

ZiriTadad sami mimarTulebiT vlindeba: warmoebis, vaWrobisa da finansuri globalizaciis

saxiT.

2. qveynis erovnuli meurneoba calkeuli Semadgeneli rgolebis, sawarmoebisa da organizaciebi-

sagan Sedgeba. TiToeuli maTgani garkveul sameurneo saqmianobas axorcielebs. TviT es saqmi-

anoba mravali calkeuli moqmedebaa, romlebic raodenobriv da Tvisebriv asaxvas saWiroebs.

msoflio meurneoba msoflios qveynebis meurneobaTa erTobliobaa.

102

3. ^finansuri bazrebis saxeebia: fasiani qaRaldebis, safondo, obligaciebis, savaluto, finan-

suri riskebis, dazRvevis, sasaqonlo, nedleulis, fiuCersuli.

4. jinis indeqsi warmoadgens monacemebis gafantulobis sazoms. is SemoRebul iqna 1912 wels

italieli statistikosis, korado jinis mier. jinis indeqsi zomavs uTanabrobas monacemTa ga-

nawilebaSi. indeqsis mniSvneloba 0 miuTiTebs, rom uTanabroba ar arsebobs, xolo 1 miuTiTebs,

rom uTanabroba maqsimaluria. jinis indeqsi gamoiyeneba mecnierebis mraval dargSi, maT Soris

sociologiaSi, ekologiaSi, qimiasa da soflis meurneobaSi.

jinis indeqsi yvelaze metad cnobilia, rogorc populaciis Semosavlebisa da keTildReobis

uTanabrobis sazomi. qveynebs Soris am indeqsis mixedviT yvelaze naklebi uTanabroba Sve-

deTSia (0.23), xolo yvelaze meti – namibiaSi (0.7). Tumca, unda aRiniSnos, rom yvela qveyana ar

Sefasebula.

5. upirvelesad, qveynebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis done. ekonomikuri CamorCena

niSnavs im situacias, roca resursebi aqtiurad gamoiyeneba, Tumca maTi gamoyenebiT sargeb-

lobs dominanturi saxelmwifo da ara is Raribi qveyana, romlis teritoriazec moipoveba

resursebi.

6. `aTaswleulis fondi~ aSS mTavrobis specialur programas warmoadgens, romelsac axorcie-

lebs aSS samTavrobo organizacia – ̀ aTaswleulis gamowvevis korporacia~. programis mizania

daxmareba aRmouCinos ganviTarebad qveynebs siRaribis daZlevasa da ekonomikur ganviTarebaSi.

7. adamianis kvebis xarisxi ZiriTadad ori maCvenebliT fasdeba: sakvebis kaloriulobiTa da

kvebisaTvis kompleqsurad aucilebeli ingredientebiT.

8. ganviTarebad qveynebSi sasursaTo problemas qmnis sakvebis deficiti da sakvebis nakleb-

kaloriuloba, rac am qveynebSi arasrulfasovan kvebasa da SimSils iwvevs; ganviTarebul

qveynebSi ki sasursaTo problema sakvebis siWarbiTa da mosaxleobis simsuqniT xasiaTdeba.

9. soflis meuneobis ganviTarebis eqstensiuri gza niSnavs saxnavebis, saZovrebisa da Tevzsare-

wao teritoriebis Semdgom gafarToebas, xolo intesiuri ganviTarebis gza ki ukve arsebul

savargulebze biologiur produqtulobas gazrdas, bioteqnologiis ganviTarebas, axali

maRalproduqtuli jiSebis gamoyvana-gamoyenebas, niadagis damuSavebis axali meTodebis,

meqanizaciis, qimizaciis da melioraciis ganviTarebas niSnavs.

10. saTbob-energetikuli meurneoba yvela qveynis ekonomikuri ganviTarebis safuZvels warmoad-

gens, radgan swored maszea damokidebuli meurneobis nebismieri dargis ganviTareba.

11. mzis, qaris, miogazis, zRvis talRebisa da miqceva-moqcevis, geoTermuli.

12. problemas warmoadgens atomuri eleqtrosadgurebis narCenebis Senaxva. aseve saSiSroebas

qmnis am sadgurebze SesaZlo avariebi, rasac SeiZleba radiaciis gaJonva mohyves.

13. heliosadgurebi moqmedebs: aSS, espaneTi, safrangeTi, iaponia, israeli da sxv. qaris eleqtro-

sadgurebi: dania, germania, aSS. geoTermuli sadgurebi: islandia, axali zelandia, aSS, meqsika,

filipinebi; zRvis miqceva-moqcevis sadgurebi: safrangeTi, aSS, kanada, ruseTi, CineTi.

14. kacobrioba Tavisi arsebobis ganmavlobaSi mudmivad iyenebs bunebriv resursebs. Tanamedrove

msoflioSi ganuwyvetliv izrdeba da farTovdeba bunebrivi resursebis moxmareba; Sesabamisad,

bunebrivi resursebi, gansakuTrebiT ki amowurvadi da aRudgeneli resursebi, ileva da ukve

mravali qveyana aRmoCnda nedleulis ZiriTadi saxeebiT uzrunvelyofis problemis winaSe.

15. resursTuzrunvelyofa ori xerxiT fasdeba: 1. adgenen misi gamoyenebis savaraudo vadas,

anu kidev ramdeni weli iqneba misi maragi sakmarisi. Sefasebis aseTi forma ZiriTadad mine-

raluri resursebiT uzrunvelyofis gaTvlebisas gamoiyeneba. amisaTvis maragis raodenoba

weliwadSi mopovebuli resursis moculobaze iyofa. 2. adgenen erT sul mosaxleze mocemuli

saxis resursis raodenobas, risTvisac maragis raodenoba qveynis mosaxleobis ricxovnobaze

iyofa. Sefasebis es forma yvela saxis amowurvadi resursisaTvis gamoiyeneba.

16. mineraluri resursebi garkveuli TaviseburebebiT xasiaTdeba. esenia: amowurvadoba da

aRudgenloba, araTanabari ganawileba, Sor manZilebze transportirebis problemebi, maragis

Sevsebis SesaZleblobebi axali sabadoebis aRmoCenisa da aTvisebis xarjze.

17. tyiT dafaruli teritoriis farTobis gayofiT mTlian teritoriaze.

18. kanada, ruseTi, brazilia, kongo, malaizia, indoeTi da sxv.

19. adamianisa da bunebis urTierToba Cvens planetaze misi gaCenis dRidan iwyeba. mas Semdeg ada-

103

miani ara marto Seegua garemomcvel garemos, aramed aqtiurad daiwyo misi gardaqmnac: gaCexa

tyeebi, gadaxna miwebi, gaiyvana gzebi, aago xidebi da kaSxalebi, aaSena qalaqebi da a.S.

geografiuli garsis ganviTarebis istoriaSi dadga axali etapi, romelic uSualod da mWidrod

aris dakavSirebuli adamianis sameurneo saqmianobasTan. geografiuli garsi gadaiqca e.w

noosferod, anu adamianis gonebis sferod. noosfero dedamiwis planeturi da masTan dakav-

Sirebuli kosmosuri sivrcea, romelic adamianis gonebrivi moqmedebis Sedegad gardaiqmneba

da imarTeba.

mravali milioni wlis ganmavlobaSi dedamiwaze bunebrivi komponentebis garkveuli wonas-

woroba Camoyalibda. adamiani Tavisi arsebobis dRidan gavlenas axdens masze.

mosaxleobis raodenobis zrdam,mecnierebisa da teqnikis ganviTarebam adamians gauadvila

bunebrivis gamoyeneba. mag., sasargeblo wiaRiseuli, romelic bunebaSi milionobiT wlis gan-

mavlobaSi grovdeboda, adamianma sul ramdenime aTeul weliwadSi sxvadasxva teritoriaze

gadaitana; adamianis saqmianobis Sedegad gaCnda axali nivTierebebi da sxeulebi, romlebis

bunebisTvis ar aris maxasiaTebeli.

adamianis saqmianobis Sedegad dedamiwis bunebam bevr adgilas Seicvala pirvandeli saxe.gaCnda

reliefis iseTi formebi,rogoricaa terasebi,Rxrilebi xramebi,yorRanebi da sxv.

garemomcveli bunebis garda adamianebs arsebobis sxva wyaro ar gaaCniaT,amitom misi simdidree-

bis gamoyenebisas saWiroa zomiereba da mofrTileba.bunebisgan unda aviRoT imdeni,ramdenic

gvesaWiroeba da gamoviyenoT mTlianad da ekonomiurad.

20. bunebrivi resursebis sameurneo Sefaseba niSnavs maTi mrewvelobaSi gamoyenebis SesaZle-

blobebisa da mizanSewonilobis dadgenas; aseTi Sefaseba gulisxmobs resursebis maragis,

sasargeblo elementebis xarisxisa da Sedgenilobis, ganlagebisa da eqsploataciis pirobebis

dadgenas, transportirebas, bunebrivi garemos dacvis SesaZleblobebs da a.S.

II – 1– navTobis maragi msoflios qveynebis mixedviT; 2 – msoflios mniSvnelovani eleqtrosad-

gurebi; 3 – mineraluri resursebis geografia; 4 – msoflios tyeebis gavrceleba; 5 – tyianoba

msoflios qveynebSi.

Semajamebeli samuSao IV

I – 1. garemoze sazogadoebis uaryofiTi zemoqmedebis faqtorebi da formebia: sazogadoebis

sawarmoo da arasawarmoo saqmianoba – industrializacia, sasoflo da satyeo meurneobis

intensifikacia, transportis ganviTareba, dasvenebis da turizmis ganviTareba.

2. XX s-is meore naxevarSi bunebasa da sazogadoebas Soris urTierTobaSi moxda xarisxobrivi

naxtomi, roca mosaxleobis swrafi zrdis, intensiuri industrializaciisa da urbanizaciis

procesebis Sedegad samurneo datvirTvebma mTel planetaze ekologiuri sistemis umTavres –

TviTgawmendisa da regenaraciis unars gadaaWarba. Sedegad dairRva biosferos nivTierebaTa

bunebrivi wrebrunva.

3. globaluri ekologiuri garemos cvlilebebis gamovlinebis saxeebia: tyeebis gaCexa da

degradacia; biomravalferovnebis Semcireba; resursebis araracionaluri gamoyeneba da

deficiti; vrceli teritoriebis radiaciuli gaWuWyianeba; hidrosferos gaWuWyianeba

navTobproduqtebiT; niadagis erozia, damlaSeba, daWaobeba da gaudabnoeba; mindvrebis

toqsikacia; atmosferos gaWuWyianeba da saTburi efeqtis safrTxe; ozonis Sris gaTxeleba

da ultraiisferi radiaciis momateba; dedamiwis mosaxleobis arakontrolirebadi zrda;

sxvadasxva daavadebis epidemia;

4. ganviTarebul qveynebSi ekologiuri problemebis gamwvaveba industrializaciiTa da mox-

marebis maRali standartebiTaa gamowveuli. ganviTarebad qveynebSi ekologiur problemebs

arsebuli siRaribe da resursebis ukmarisoba warmoqmnis.

5. stabiluroba mis mier mzis gamosxivebis STanTqmasa da Tburi energiis gamosxivebas Soris dam-

yarebuli zusti balansiT aixsneba. mzis xiluli gamosxiveba ZiriTadad dedamiwis zedapiris

mier STainTqmeba. infrawiTel sxivebs ki dedamiwidan kosmosSi ZiriTadad atmosferos zeda

104

fenebi asxivebs. amis mizezi imaSia, rom dedamiwis zedapiris mier gamosxivebuli infrawiTeli

fotonebis udides nawils atmosferoSi arsebuli saTburis airebi da Rrublebi `iWers~ da

isini kosmosSi mxolod am ukanasknelTa mier xelaxali gamosxivebis Sedegad SeiZleba moxvdes.

gamTbari atmosferos gamosxivebis nawili kvlav dedamiwis zedapirs ubrundeba da ufro me-

tad aTbobs mas. metad gamTbari zedapiri ufro met siTbos asxivebs atmosferoSi; gamTbari

atmosfero aseve met siTbos ubrunebs dedamiwis zedapirs, magram amave dros met siTbos

asxivebs kosmosSic. dedamiwis zedapiris da atmosferos urTierTgaTboba grZeldeba manam,

sanam atmosferos zeda fenebidan energiis gafrqveva mzisgan miRebul energias ar gautol-

deba. am dros wonasworoba myardeba agreTve dedamiwis zedapiris mier STanTqmul da mis mier

atmosferoSi gafrqveul energias Soris. am wonasworobaTa miRwevis Semdeg dedamiwis (da

atmosferos) temperatura stabilurdeba.

ozonis xvreli – dedamiwis atmosferos zeda fenaSi, stratosferoSi, ozonis koncentraciis

mkveTri Semcirebis fenomeni. bolo aTwleulebSi gaZlierda, savaraudod, anTropogenuri

zemoqmedebis Sedegad. kacobriobis gansakuTrebuli daintereseba gamoiwvia imis gamo, rom

stratosferuli ozoni dedamiwis zedapirs mzis ultraiisferi gamosxivebisgan icavs.

mJave wvimebi – atmosferuli naleqebis yvela saxeoba – wvima, Tovli, setyva, nisli da sxv. bevri

regionisTvis igi garemos dabinZurebis TvalsazrisiT erT-erTi mniSvnelovani problemaa.

es dasaxeleba iseT movlenebs aerTianebs, rogoricaa mJave nisli, mJave Tovli da a.S. magram

TiToeuli maTgani atmosferul tenSi mJavaTa arsebobas da garemoze maT damazianebel moq-

medebas gulisxmobs. mJave wvimis ori umTavresi komponentia gogirdmJava da azotmJava.

6. msoflio okeanes udidesi roli aqvs kacobriobis ganviTarebaSi. man Tavisi Semadgeneli miner-

aluri marilebis mdgradobiT, damRupveli ultraiisferi radiaciisgan bunebrivi Tavdacvis

zemoqmedebiTa da sxva TvisebebiT sicocxlis mravali forma warmoqmna da evolucias Seuwyo

xeli. cocxali orgnizmebis umravlesoba swored okeaneSi warmoiqmna.

7. marikultura zRvis mcenareebis moSenebaa.

8. klimatis cvlilebam, kerZod ki, globalurma daTbobam.

9. zogierTi kontinentis sanapiro zolisa da kunZulis wylis qveS moqceva.

10. msoflio okeaneSi mdebareoben Semdegi kunZulovani qveynebi: iaponia, filipinebi, axali

zelandia, madagaskari, kuba, avstralia, didi britaneTi, islandia, irlandia, indonezia, Sri-

lanka da sxv. msoflio okeanis napirebTan mdebareoben: safrangeTi, espaneTi, aSS, indoeTi,

kanada, CineTi, ruseTi, brazilia da sxv.

11. aSenebs polderebs, xelovnur kunZulebs.

12. wylis ersursebi Semdegi specifikurobiT xasiaTdeba: 1. ZiriTadad mxiolod mtknari wyali

gamoiyeneba; 2. aqvs mravalmiznobrivi gamoyeneba; 3. maTi gamoyeneba ZiriTadad adgilze xdeba;

4. araTanabrad aris ganlagebuli. 5. wylis brunvis gamo SeuZliaT ganaxleba;

13. araTanabrad, arsebobs adgilebi, sadac wylis deficitia da adgilebi, sadac wylis resursebi

Warbi raodenobiTaa.

14. pedosfero – dedamiwis niadaguri safaria, romelic xmeleTis ekologiuri sistemis da mTli-

anad biosferos umTavresi komponentia. igi udides rols asrulebs cocxal da aracocxal

bunebas Soris mimdinare nivTierebaTa cvlis procesSi.

15. gaudabnoeba msoflioSi ariduli klimatiT gamorCeuli regionebis umTavresi problemaa,

rac isedac Raribi mcenareulobis gadaZovebiTaa gamowveuli. dedamiwaze udabnoebi swrafad

ikavebs nayofier miwebs da masobriv SimSilsa da migracias iwvevs.

16. bunebrivi stiqiuri movlenebi warmoSobis pirobebis mixedviT arsebobs: kosmiuri, meteo-

rologiuri, hidrologiuri, hidro-meteorologiuri da geologiur-geomorfologiuri,

glacialur-meteorologiuri, geologiuri, geologiur-teqtonikuri, teqtonikur-hi-

drologiuri, geologiur-geomorfologiuri.

17. teqnogenuri katastrofebis ganviTarebis etapebia: anTropogenezisi, wertilovani teqno-

genuri katastrofebi, lokaluri teqnogenuri katastrofebi, mikroregionuli teqnogenuri

katastrofebi, mezoregionuli teqnogenuri katastrofebi, makroregionuli teqnogenuri

katastrofebi da globaluri teqnogenuri katastrofebi.

105

18. garemoze teqnogenuri zemoqmedebis pirdapiri forma samurneo obieqtebis zemoqmedebaa garemoze

uSualo kontaqtiT, xolo iribi zemoqmedebis forma piradapiri zemoqmedebis jaWvuri Sedegia.

19. ekologiuri mdgmareobis mixedviT garemos Semdegi formebi gamoiyofa: bunebrivi, gawonas-

worebuli, krizisuli, kritikuli, katastrofuli da kolafisis mdgomareoba.

20. ekoregioni landSafturi erTeulia, romelic gamoiyofa arsebuli biogeografiuli er-

Teulebis gaTvaliswinebiT. warmoadgens xmeleTisa da akvatoriis msxvil, garkveul monakveTs,

romelic gamoirCeva bioturad erTferovani gaerTianebiT.

21. biomravalferovnebis indeqsi dgindeba saxeobaTa raodenobiT 10 000 kv.km-ze.

22. daculi teritoria iseTi teritoria, romelsac miniWebuli aqvs specialuri statusi, raTa

daculi iyos aRniSnuli teritoriis fizikuri maxasiaTeblebi, daculi iyos, rogorc kul-

turuli memkvidreoba. daculi teritoria SeiZleba iyos saxelmwifo nakrZali, erovnuli

parki, aRkveTili an miwis sxva farTi. daculi teritoriebi emsaxureba bunebis dacvas, tu-

rizmis ganviTarebas, samecniero-kvleviT saqmianobas da sxv.

23. yovelwliurad msoflio memkvidreobis komiteti ikribeba sesiaze, romelic gansazRvravs

,Tu romeli Zegli Seitanon iuneskos msoflio memkvidreobis siaSi. msoflio memkvidreobis

Zeglebis siis mTavari mizania TiToeuli obieqti daicvas da gaxados cnobili, Tu, ra Tqma

unda, igi Seesabameba iuneskos kriteriumebs.

grinpisi saerTaSoriso sazogadoebrivi bunebisdamcveli organizaciaa, daarsebuli kana-

daSi 1971 wels. misi ZiriTadi mizania globaluri ekologiuri problemebis mogvareba, maTze

sazogadoebisa da xelisuflebis yuradRebis miqcevis gziT. grinpisi cdilobs Secvalos

adamianebis damokidebuleba dedamiwis bunebrivi simdidreebis mimarT.

bunebis konservaciis saerTaSoriso kavSiri arakomerciuli saerTaSoriso organizaciaa,

romlis mizanicaa bunebis konservacia / dacva.

24. dedamiwaze globaluri ekologiuri tendeciebi metad SemaSfoTebelia: adamianTa sasicocxlo

sivrcis, geografiuli garemos xelsayreli pirobebis SenarCuneba, resursebis racionaluri

gamoyeneba yvela qveynis problemaa. amitomac dRis wesrigSi dadga mdgradi ganviTarebis

aucilebloba.

25. mdgradi ganviTarebis koncefcia unda emyarebodes Semdeg principebs:

1) maqsimaluri efeqturobiT gamoyenebul iqnes bunebrivi resursebi bunebaze mniSvnelovani

zianis miyenebis gareSe; 2) cocxali resursebiT sargeblobisas ar miadges ziani biomra-

valferovnebas da dasaxuli iqnas gzebi misi aRwarmoebis da gamravalferovnebisa; 3) unda

moicavdes resursebis marTvis principebis ganviTarebas, romlis drosac gaTvaliswinebuli

iqneba samomavlo riskebi; 4) arsebuli resursebis bazaze Tanamedrove teqnologiebis danergva

da ganviTareba; 5) ekonomikuri ganviTarebis kvaldakval mTavari prioritetebis gamoyofa

da srulyofa; 6) tradiciuli energoresursebis energoganaxlebadi resursebiT Canacvleba

Sesabamisi teqnologiebis ganviTarebis gziT. mdgradi ganviTarebis ZiriTad mamoZravebel

Zalad swored ganaxlebadi energetika unda iqnes miCneuli; 7) bunebrivi resursebis konse-

vaciis da gamoyenebis harmonizacia.

II – 1 – msoflio okeanis mineraluri resursebi; 2 – gaudabnoeba dedamiwis zedapirze; 3 – vulkanebis

gavrcelebis arealebi dedamiwaze; 4 – dedamiwis biomravalferovneba.

106

X. Sefaseba

rekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi

პიროვნული განვითარების გეგმის განსაზღვრა და შესრულება

მდგრადი განვითარებაუფრო ხშირად მდგრად განვითარებას განმარტავენ როგორც განვითარებას რომელიც აწმყოს მოთხოვნებს იმგვარად აკმაყოფილებს

რომ მომავალ თაობებს არ ართმევს მოთხოვნათა დაკმაყოფილების შესაძლებლობას

ის ცვლილებათა პროცესია რომელშიც ბუნებრივი რესურსების მოხმარება ინვესტიციები მეცნიერულ ტექნიკური განვითარებაპიროვნების განვითარება და ინსტიტუციური ცვლილებები ურთიერთშეთანხმებულია და ამყარებს ადამიანის მოთხოვნილებებისა დამისწრაფებების დასაკმაყოფილებლად საჭირო აწმყო და სამომავლო პოტენციალს გარკვეულწილად საუბარია ადამიანთა ცხოვრებისხარისხის უზრუნველყოფაზე

თვითმმართველობა და მმართველობათვითმმართველობა და მმართველობა უკავშირდება იმ გადაწყვეტილებებს ინდივიდუალურ ოჯახის თემის ქვეყნის დონეზე

რომლებიც განსაზღვრავს მოლოდინებს ძალაუფლების მინიჭებას ან საქმიანობის კონტროლს ის მოიცავს ინდივიდუალური ანჯგუფური თუ საზოგადოებრივი საქმიანობის მართვის პროცესებისა და ლიდერობის სპეციფიკურ ნაწილს

გეოგრაფიული კვლევაამ მიმართულების მთავარი მიზანია მოზარდმა გააცნობიეროს გეოგრაფიისა და გეოგრაფიული ცოდნის მნიშვნელობა ადამიანის

საქმიანობის სხვადასხვა სფეროსათვის გაეცნოს გეოგრაფიული კვლევების ტრადიციულ აღწერითი შედარებით გეოგრაფიულიკარტოგრაფიული და ახალ მათემატიკური დისტანციური გეოინფორმაციული მეთოდებს შეისწავლოს გეოგრაფიული პროგნოზისა დამოდელირების საკითხები შეძლოს შესაბამის პრობლემასთან დაკავშირებული თეორიული მასალის და წყაროების მოძიება საველეპირობებში ინფორმაციის შეგროვება მასალის ორგანიზება ანალიზი და გეოგრაფიული თემის სტრუქტურის შემუშავება

სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების სწავლა სწავლება მიმდინარეობს სამი ძირითადი მიმართულებით პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ყოველდღიურ ცხოვრებაში საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები გადაუდებელი ექიმამდელი დახმარება

ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხეები სხვადასხვაგვარია თავისი წარმოშობის მიზეზების გავრცელებისზემოქმედი ფაქტორების შედეგებისა და შესაბამისი უსაფრთხოების ზომების მიხედვით იმავდროულად ბავშვის ზრდასთან ერთადიცვლება როგორც მასთან დაკავშირებული საფრთხეების ტიპები ისე უსაფრთხოების ზომების დაცვის შესაძლებლობები

მოსწავლესა და სწავლის შედეგზე ორიენტებული საგანმანათლებლო პროცესი ბუნებრივია უნდა ითვალისწინებდეს როგორცსაფრთხეებისა და მასთან გამკლავების ისე ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს

მნიშვნელოვანია რომ სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების საგანმანათლებლო პროგრამა ითვალისწინებდეს მრავალფეროვანშესაძლებლობებს სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობის მოსწავლეთათვის

ვ შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში

შეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში:

საკლასო სამუშაო

2. საშინაო დავალება 3. შემაჯამებელი დავალება

4. საკლასო სამუშაო

ფასდება შემდეგი ცოდნა8 და უნარები:

1. პრობლემის გააზრება

კომუნიკაცია სწავლა

თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება

გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა

ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით:

თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით

დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით

განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით

განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით

დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით

ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით

დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით

ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით

თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით

პრეზენტაციით

დროის ლიმიტის დაცვით

დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

საშინაო დავალებაფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები

პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნება

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით წერითი ნამუშევრის შექმნით

შემაჯამებელი შეფასება

ფასდება შემდეგი უნარებიკრიტიკულ პირობებში ტესტი საკონტროლო და სხვა ცოდნისა და უნარ ჩვევების გამომჟღავნება

პრობლემის გააზრება

1.

107

თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დროის ლიმიტის დაცვით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

საშინაო დავალება ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:

2. პრობლემის გააზრება

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა

კომუნიკაცია სწავლა

თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა

შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება

გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა

ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

კრიტიკული აზროვნება

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით:

ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით

დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით

განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით

დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით

თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით

პრეზენტაციით

დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

წერითი ნამუშევრის შექმნით

შემაჯამებელი შეფასება9

ფასდება შემდეგი უნარები:

3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება პრობლემის გააზრება

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა

კომუნიკაცია ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა

პრობლემის გადაჭრა

შემოქმედებითობა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა

თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა

კრიტიკული აზროვნება

9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომიისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემებისბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა პასუხი თემა ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია დებატები კონფერენცია

მოთხოვნები რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლებამათი ჯამი მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა

მოსწავლის სახელი გვარი

საინტერესო შესავალი პრობლემის იდენტიფიცირება

კვლევების ნაშრომის წარმოჩენის უნარი

შემოქმედებითი უნარი

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება

თემის გასაგებად წარმოდგენა ლოგიკური ჯაჭვი

საუბარი გამართულობა ტემბრი

108

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია ისტორიულ გეოგრაფიული კვლევა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა კრიტიკული აზროვნება

შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი დისკუსია ინსცენირება და წერითი ტესტი ნაშრომიისტორიულ გეოგრაფიული თმა ისე შერეული პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა ფორმით სასწავლო თემის თემებისბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები:

საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი

თემა/ესე

პრეზენტაცია პროექტი

რეფერატი

კვლევა დისკუსია/დებატები

კონფერენცია

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით;

10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე;

მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები:

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლება მათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა.

მოსწავლის სახელი, გვარი

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1

შემოქმედებითი უნარი 1

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1

დროის ლიმიტის დაცვა 0

ჯამი 6

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა

მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა

ელემენტარულიქულა

მისაღებიქულა

ოსტატურიქულა

მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილიბუნდოვანია

ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები,

მარტივად აღსაქმელიორგანიზება სუსტად ორგანიზებული არ არის

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვირაც აბნევს მკითხველს მსმენელს

გააზრებულიათანმიმდევრულობა ორგანიზებისნიშნებით ზოგი გადასვლა იდეებსშორის არის მარტივი ზოგიგაუგებარი

კარგად ორგანიზებულიფორმატი ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზეორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობას

შინაარსისკორექტულობა

ხშირად გვხვდება შეუსაბამომცდარი ინფორმაცია

ძირითადად კორექტულიაზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციით

მთლიანად კორექტულიფაქტები ზუსტი და მკაფიო

ენობრივიგამართულობა

ენობრივად გაუმართავი ხშირიშეცდომებით

ენობრივად გამართული მცირეშეცდომებით

ენობრივად გამართულიადაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

კვლევა კვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი გამოყენებულიწყაროები არ არის სანდოანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია მაგრამჯგუფის პოტენციალი მთლიანადარ არის გამოყენებულიშეზღუდული რაოდენობისწყაროებია გამოყენებულიანალიზი მისაღებია

კვლევა არის დაგეგმილიგამოყენებულია არაერთი წყაროდა ანალიზი სიღრმისეულია

თვალსაჩინოებები

თვალსაჩინოებები ხშირადშინაარსთან შეუსაბამოა ან არარის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან ნატელია მაგრამერთფეროვანია

მრავალფეროვანი შინაარსისშესატყვისი აკურატულადშესრულებული

შემოქმედებითობა

მცირე შემოქმედებითი ენერგიისდანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები რაცეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობასიახლე და თავისებური ხედვარაც პროექტს საინტერესოს ხდის

კავშირებისაგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენციასაგნებში გვხვდება ფაქტებისუზუსტო ინტერპრეტირება

მოსაზრებები დაკავშირებულიაერთი ან ორი საგნიდან მიღებულცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნიდან მიღებულ ცოდნასთანრაც მიუთითებს ჯგუფისმრავალი მიმართულებითკომპეტენტურობაზე

დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებულიდასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად მაგრამ არარის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლეორიგინალობა ლოგიკურიკავშირი იგრძნობა კვლევასთანისინი მკაფიოდააჩამოყალიბებულია

პრეზენტაცია ეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტის არსიუჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებები

ბუნდოვნად აყალიბებსპროექტის არსს იყენებსთვალსაჩინოებებს პასუხობსშეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი მკაფიომეტყველება აუდიტორიაზეგათვლილი ძირითადი იდეებიაგაშლილი იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვას

რეფერატის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მე და მე კრიტერიუმები ფასდება ქულით ხოლო ყველა დანარჩენი ან ქულით მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა

109

თვალსაჩინოებების გამოყენება

აუდიტორიასთან კონტაქტი

ინფორმაციის ფლობის უნარი ადეკვატური კითხვა პასუხი

დროის ლიმიტის დაცვა

ჯამი



ელემენტარული

1 ქულა მისაღები

2 ქულა ოსტატური

3 ქულა 1.მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილი,

ბუნდოვანია ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები,

მარტივად აღსაქმელი

2.ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული, არ არის

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი,

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს

გააზრებულია თანმიმდევრულობა, ორგანიზების

ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს

შორის არის მარტივი, ზოგი

გაუგებარი

კარგად ორგანიზებული

ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა ერთი იდეიდან მეორეზე,

ორგანიზება ზრდის პროექტის

ეფექტურობას

3.შინაარსის

კორექტულობა ხშირად გვხვდება შეუსაბამო,

მცდარი ინფორმაცია,

ძირითადად კორექტულია, ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი

ინფორმაციით

მთლიანად კორექტული,

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო

4.ენობრივი

გამართულობა ენობრივად გაუმართავი, ხშირი

შეცდომებით

ენობრივად გამართული, მცირე

შეცდომებით

ენობრივად გამართულია, დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

5.კვლევა კვლევა არაეფექტურადაა დაგეგმილი, გამოყენებული

წყაროები არ არის სანდო,

ანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ

ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად

არ არის გამოყენებული,

შეზღუდული რაოდენობის

წყაროებია გამოყენებული,

ანალიზი მისაღებია

კვლევა არის დაგეგმილი,

გამოყენებულია არაერთი წყარო

და ანალიზი სიღრმისეულია

6.თვალსაჩინოებები

თვალსაჩინოებები ხშირად

შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ

არის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირი

შინაარსთან ნატელია, მაგრამ

ერთფეროვანია,

მრავალფეროვანი, შინაარსის

შესატყვისი, აკურატულად

შესრულებული

7.შემოქმედებითობა

მცირე შემოქმედებითი ენერგიის

დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის

ორიგინალური აზრები, რაც

ეხმარება პროექტის უკეთ

წარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, სიახლე და თავისებური ხედვა, რაც პროექტს საინტერესოს ხდის

8.კავშირები

საგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია საგნებში, გვხვდება ფაქტების

უზუსტო ინტერპრეტირება

მოსაზრებები დაკავშირებულია

ერთი ან ორი საგნიდან მიღებულ

ცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებების

დაკავშირება სხვადასხვა საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან,

რაც მიუთითებს ჯგუფის

მრავალი მიმართულებით

კომპეტენტურობაზე

9.დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებული

დასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულია კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ

არის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლე

(ორიგინალობა), ლოგიკური

კავშირი იგრძნობა კვლევასთან,

ისინი მკაფიოდაა ჩამოყალიბებულია

10.პრეზენტაცია ეფექტურად არ არის

წარმოჩენილი პროექტის არსი,

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და პასუხების გაცემა, არ არის

მიზნობრივად გამოყენებული


ბუნდოვნად აყალიბებს

პროექტის არსს, იყენებს

თვალსაჩინოებებს, პასუხობს

შეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებული

პროექტის არსი, მკაფიო

მეტყველება, აუდიტორიაზე

გათვლილი, ძირითადი იდეებია გაშლილი, იყენებს

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს

ყველა კითხვას


ამ შემთხვევაში მე და მე კრიტერიუმები ფასდება ქულით ხოლო ყველა დანარჩენი ან ქულით მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა

110

მოსწავლის სახელი, გვარი

1.

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1

2.რეფერატის ორგანიზება 1

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2

4.ენობრივი გამართულობა 0

5.კვლევა 2

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 1

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1

8.დასკვნები 1

ჯამი 9

დისკუსიის შეფასების რუბრიკა კონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებული

ქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული).

III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა) მოსმენა ყოველთვის უსმენს და

თვალყურს ადევნებს

ორატორს

ხშირად უსმენს და უყურებს


იშვიათად უსმენს და უყურებს


საუბარი მკაფიოდ მეტყველებს და უყურებს მსმენელებს

ძირითადად მეტყველება გასაგებია და უყურებს

მსმენელებს

მეტყველება არამკაფიოა, მსმენელებს უჭირთ გაგება

არავერბალური

კომუნიკაცია შეუძლია ეფექტურად

აღიქვას და გამოიყენოს

არავერბალური

კომუნიკაციის ფორმები

(თვალით, ჟესტებით,

გამომეტყველებით, ხმით)

ხშირად შეუძლია დაამყაროს

არავერბალური კონტაქტი

იშვიათად იყენებს არავერბალურ

კომუნიკაციის ფორმებს

მონაწილეობა უჩვენებს ინტერესს

დისკუსიის თემისადმი

საჭირო კომენტარებითა და აზრების გამოთქმით

ძირითადად გამოხატავს

ინტერესს. კომენტარები და აზრები ყოველთვის არაა თემის შესატყვისი

მცირე ინტერესი აქვს. არ

გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს

თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო

თემას

კოოპერაცია თანამშრომლობს

თანაკლასელებთან, აცლის

სხვებს აზრის გამოთქმას

და იცავს დისკუსიის

წესებს

ძირითადად თანამშრომლობს

თანაკლასელებთან, ზოგჯერ

ერთვება სხვის საუბარში,

ძირითადად იცავს დისკუსიის

წესებს

იშვიათად თანამშრომლობს და იცავს დისკუსიის წესებს

მოსაზრების

არგუმენტირება მოსაზრება ორიგინალურია და გამყარებულია ფაქტებით, ცნებებით. არის

ლოგიკური კავშირი

საკითხთან

მოსაზრების გასამყარებლად

გამოყენებულია სადავო

ფაქტები და ცნებები

მოსაზრება მოკლებულია ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და არ არის გამყარებული ფაქტებით

ისტორიისთვის შესაძლოა მე კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ შესაბამისად მე კრიტერიუმი შეფასდებამაქსიმალური ქულით

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში: დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’.

ა ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა თეზისი

თვალსაჩინოებების გამოყენება

აუდიტორიასთან კონტაქტი

ინფორმაციის ფლობის უნარი ადეკვატური კითხვა პასუხი

დროის ლიმიტის დაცვა

ჯამი



ელემენტარულიქულა

მისაღებიქულა

ოსტატურიქულა

მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილიბუნდოვანია

ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნებიმარტივად აღსაქმელი

ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული არ არისიდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვირაც აბნევს მკითხველს მსმენელს

გააზრებულიათანმიმდევრულობა ორგანიზებისნიშნებით ზოგი გადასვლა იდეებსშორის არის მარტივი ზოგიგაუგებარი

კარგად ორგანიზებულიფორმატი ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზეორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობას

შინაარსისკორექტულობა

ხშირად გვხვდება შეუსაბამომცდარი ინფორმაცია

ძირითადად კორექტულიაზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციით

მთლიანად კორექტულიფაქტები ზუსტი და მკაფიო

ენობრივიგამართულობა

ენობრივად გაუმართავი ხშირიშეცდომებით

ენობრივად გამართული მცირეშეცდომებით

ენობრივად გამართულიადაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

კვლევა კვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი გამოყენებულიწყაროები არ არის სანდოანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია მაგრამჯგუფის პოტენციალი მთლიანადარ არის გამოყენებულიშეზღუდული რაოდენობისწყაროებია გამოყენებულიანალიზი მისაღებია

კვლევა არის დაგეგმილიგამოყენებულია არაერთი წყაროდა ანალიზი სიღრმისეულია


თვალსაჩინოებები ხშირადშინაარსთან შეუსაბამოა ან არარის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან ნატელია მაგრამერთფეროვანია

მრავალფეროვანი შინაარსისშესატყვისი აკურატულადშესრულებული

შემოქმედებითობა

მცირე შემოქმედებითი ენერგიისდანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები რაცეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობასიახლე და თავისებური ხედვარაც პროექტს საინტერესოს ხდის

კავშირებისაგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენციასაგნებში გვხვდება ფაქტებისუზუსტო ინტერპრეტირება

მოსაზრებები დაკავშირებულიაერთი ან ორი საგნიდან მიღებულცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნიდან მიღებულ ცოდნასთანრაც მიუთითებს ჯგუფისმრავალი მიმართულებითკომპეტენტურობაზე

დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებულიდასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად მაგრამ არარის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლეორიგინალობა ლოგიკურიკავშირი იგრძნობა კვლევასთანისინი მკაფიოდააჩამოყალიბებულია

პრეზენტაცია ეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტის არსიუჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებები

ბუნდოვნად აყალიბებსპროექტის არსს იყენებსთვალსაჩინოებებს პასუხობსშეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი მკაფიომეტყველება აუდიტორიაზეგათვლილი ძირითადი იდეებიაგაშლილი იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვას


ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი

ქულა.

111

ვარაუდისაფუძველსმოკლებულია

სათანადოვარაუდებსთანამიმ დევრულადდალა გებულიმასალისსაფუძველზეახერხებსთავისთვისსაინტერესოკითხვებზე პასუხისგაცემას

ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებებიშეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება

0 ქულა არ აქვსსაკუთარი პოზიცია

1 ქულა - ცდილობს შემოგვთავაზოსსაკუთარი ხედვასაკითხთანმიმართებაშითუმცა საკუთარპოზიციის დაცვაუჭირს

2 ქულა - ავლენსსაგნის კარგ ცოდნასდამუშავებულიმა სალისმოშველიებითკარგად აყალიბებსსაკუთარ პოზიციასდა ამყარებს მასარგუმენტებითმსჯელობს თამამადანგარიშს უწევსმაგრამ ბრმად არენდობაავტორიტეტებს

დასკვნები 0 ქულა რეფერატშიმოცემული დასკვნებიარაარგუმენტირებულიდა მცდარია

1 ქულა - აჯამებსკვლევის შედეგებსკარგად ახერხებსამის მკითხველამდემიტანას

ჯამური ქულა

ისტორიისთვის შესაძლოა მე კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ ასეთ შემთხვევაში მე კრიტერიუმი შეფასდება მაქსიმალურიქულით

სტანდართან შესაბამისობა მაგალითი შესაბამისობაშია კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების ისტორიული ინტერპრეტაცია და კვლევა მე მე მე მე შედეგებსა და მიმართულების კომუნიკაცია მე შედეგთან ასევე კლასისისტორიის სტანდარტის მიმართულების სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა მე შედეგთან

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში:

წარმოადგინეთ თემა - ,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება‖,

ა) განიხილეთ შემდეგი საკითხები: 1) გერმანიის ფიზიკურ-გეოგრაფიული მდებარეობა, 2) ბუნებრივი რესურსები, 3) მოსახლეობა

(სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, მიგრაცია, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა) 4) ეკონომიკური მდგომარეობა (მეურნეობის დარგები, ტრანსპორტი), 5)პოლიტიკური მდგომარეობა (პოლიტიკური სტრუქტურა).

ბ) იმსჯელეთ და გამოიტანეთ დასკვნები (ქვეყნის ადგილი მსოფლიო პოლიტიკურ რუკაზე და მისი განვითარების მომავალი

პერსპექტივები).

შეფასების კრიტერიუმები

განიხილავს

პირველ ხუთ

საკითხს

0-1

-2

0 ქულა - ზედაპირულად

განიხილავს მხოლოდ ერთ ან

ორ საკითხს

1 ქულა - განიხილავს

დავალებაში მოცემული

საკითხების ნახევარზე მეტს

2 ქულა - განიხილავს ხუთივე

საკითხს

იცავს

შინაარსობრივ

თანამიმდევრობას

0-1 0 ქულა - არათანამიმდევრულად

გადადის ერთი საკითხიდან

მეორეზე.

------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულად

განიხილავს საკითხებს

ავლენს ანალიზისა

და კრიტიკულ

აზროვნებს

0-2 0 ქულა -

ყურადღებას ამახვილებს

მხოლოდ ფაქტებზე, არ

ავლენს კრიტიკული

1 ქულა

აანალიზებს ერთ-ორ

საკითხს და მათ მიმართ

გამოხატავს საკუთარ

2 ქულა

მოსწავლე აანალიზებს

მასალაში მოცემულ საკითხებს,

გამოხატავს მათთან

უნარს აზროვნების უნარს. დამოკიდებულებას დაკავშირებით საკუთარ

პოზიციას

იყენებს

თვალსაჩინოებებს

0-1 0 ქულა - თვალსაჩინოება არ

არსებობს ან ძალიან მწირია ------------------ 1 ქულა - მოხსენებას ახლავს

მრავალფეროვანი

თვალსაჩინოება

საუბრობს

გარკვევით და გამართულად

0-1 0 ქულა - საუბრობს

გაურკვევლად, ჭირს აზრის

გამოტანა

1 ქულა - საუბრობს გარკვევით,

გამართულად მეტყველებს

პასუხობს

დასმულ

კითხვებს,

ავლენს

შესწავლილი

საკითხების

ცოდნას

0-1 0 ქულა-საერთოდ ვერ

პასუხობს აუდიტორიის მიერ

დასმულ კითხვებს,

1ქულა-ადეკვატურად პასუხობს

კითხვებს, ავლენს ცოდნასა და ანალიზის უნარს

იცავს დროის

ლიმიტს

0-1

0 ქულა - არ იცავს დროის

ლიმიტს

1 ქულა - დროის ლიმიტი

დაცულია

გამოაქვს

დასკვნა/ები

0-1

-2

0 ქულა -

ვერ გამოაქვს

დასკვნა/გამოაქვს

არადეკვატური დასკვნა/ები.

1ქულა გამოაქვს გარკვეული

დასკვნები, მაგრამ ვერ

ასაბუთებს მათ.

2 ქულა -გამოაქვს საინტერესო

დასკვნები, განმარტავს მათ

სოციალურ-ეკონომიკური

კონტექსტის და მნშვნელოვანი

ფაქტორების გაანალიზების

საფუძველზე, მსჯელობა საინტერესოა და დამაჯერებელი.

სტანდართან შესაბამისობა შემაჯამებელი დავალება შესაბამისობაშია კლასის გეოგრაფიის სტანდარტის მეორე შედეგთანგეო. მოსწავლეს შეუძლია სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის გლობალური პრობლემების ანალიზი

თავი

საგნობრივი კომპეტენციები დაწყებით საფეხურზე

კლასისამოქალაქო თავდაცვა და უსაფრთხოება მოძრაობის უსაფრთხოება

სტანდარტი

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით

პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლებიუსაფ მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოსუსაფრთხოდ მოძრაობის წესებიუსაფ მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოსხალხმრავალ ადგილებში და საველე პირობებშიუსაფრთხოდ ქცევის წესები

უსაფ მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს უჩვეულოვითარებაში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები

მიმართულება პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა

უსაფ მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს უსაფრთხოდ მოძრაობის წესები

შედეგი თვალსაჩინოა თუ მოსწავლე ამოიცნობს საგზაო მოძრაობის წესებს კონკრეტულ ვითარებას შეუსაბამებს საგზაო მოძრაობის წესებს

უსაფ მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს ხალხმრავალ ადგილებში და საველე პირობებში უსაფრთხოდ ქცევის წესები

112

geografiuli saSualebebis gamoyeneba da Seqmna

nimuSi #1

elementaruli (1-4)

1. rukis kiTxva – wakiTxuli informacia erTi an ramdenime elementisagan Sedgeba.

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – uWirs adekvaturi monacemebis Segroveba an

misi informacia arasandoa.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – simboloebi ZiriTadad uzustodaa datanili da

informacia ar aris sando. ar aqvs saTauri da legenda.

saSualo (5-7)

1. rukis kiTxva – esaWiroeba miTiTebebi, rogor moipovos saWiro informacia, mopovebuli

informacia arasrulia da zogjer uzusto.

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – ereva saSualebebis Tematuri daniSnuleba.

srulad ver moipovebs da amuSavebs informacias.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – zogi simbolo ar aris saTanado adgilas datanili

da informacia arazustia, an ar aris srulad aRqmadi. aqvs saTauri, legenda araa sruli.

sanimuSo (8-10)

1. rukis kiTxva – damoukideblad da srulad moipovebs informacias.

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – ganarCevs sxvadasxva tipis saSualebas Temati-

kis mixedviT da SeuZlia maTgan saWiro informaciis mopoveba. informaciis Sedareba, ranJireba

da interpretireba teqstad an sxva saSualebad.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – informacia daaqvs saTanado adgilas, simboloebis

swori gamoyenebiT, aqvs saTauri da legendis sxva elementebi. datanili informacia kargad

aRqmadia.

113

nimuSi #2

niSani 1-4 5-7 8-10

damoukideblad da sru-lad moipovebs informa-cias.

ganarCevs sxvadasxva tipis saSualebas Tema -tikis mixedviT da SeuZ lia maTgan saWiro informaciis mopoveba; informaciis Seda reba, ranJireba da inte r pre-tireba teqstad an sxva saSualebad.

informacia daaqvs saTa-nado adgilas simbo lo-ebis swori gamo ye nebiT. daaqvs saTauri da le-ge n dis sxva elementebi. datanili informacia kargad aRqmadia.

gansazRvravs mTavar sakiTxs, esmis avtoris miznebi, gamoaqvs wya-rodan meoradi info r-macia.

rukis kiTxva, wyaroze muSaoba

geografiulisaSualebebis gamoyeneba

geografiulisaSualebebisSeqmna

wyaros mTavari sakiTxis (sakiTxe bis) da avtoris mizne bis gansazRv ra

wakiTxuli info rma-cia erTi an ram denime eleme n -tis gan Sedgeba.

uWirs adekvaturi monacemebis Segro veba an misi informacia arasandoa.

simboloebi ZiriTa-dad uzustodaa da -ta nili da info r-macia ar aris sa ndo, ara aqvs saTauri da legenda.

ar cdilobs,gansazRvros wyaros mTavari sakiTxi.

esaWiroeba miTiTe-bebi, rogor moipovos saWi ro informacia, mopovebuli infor-macia arasrulia da zogjer uzusto.

ereva saSualebebis Te maturi daniS-nuleba, srulad ver moipovebs da amuSavebs informa-cias.

zogi simbolo ar aris saTanado adgilas da-tanili da info rmacia arazustia, an ar aris sruli, legenda araa sruli.

zogadad aRwers erT-erT sakiTxs, rome l-sac exeba wyaro.

114

argumentirebuli geografiuli Temis Sefasebis cxrili

maswavlebels SeuZlia, Seajamos xuTive kriteriumSi mis mier dawerili qulebi da miRebuli ricxvi

gayos xuTze. am SemTxvevaSi moswavlis naSromi fasdeba miRebuli ricxviT.

maswavlebels niSnis gamoyvanisas aseve SeuZlia, romelime kriteriums an kriteriumebs (mag.: pirvel,

meore da mesame kriteriums) mianiWos meti mniSvneloba.

Tezisi kargadaaCamoyalibebuli.

Tezisi gamyarebulia argumentebiTa da magaliTebiT.

amomwuravadaa ganxiluli sawi-naaRmdego mosaz-rebis mi ze zebi da axsnilia, Tu ratom aris sa ku Tari Sexedu leba swori.

Tema kargad aris organizebuli: Sesavali aRZravs mkiTxvelis inte-ress, SesavalSive gadmocemulia Te-zisi, aqvs ZiriTadi nawili, romelSic abzacebi kargad aris gamoyofili; aqvs daskvna, romelSic Sejame-bulia Temis Ziri-Tad nawilSi ganxi-luli argumentebi

ar gvxvdeba grama-tikuli Secdomebi; winadadebebi kargad gamarTulia; TiTqmis ar aris pun qtuaciuri Sec-domebi; sityvebi kargad aris SerCe u-li; ar vxvdebiT bevr Jargonsa da xatovan gamoTqmas (Footnotes).

niSani 1-2 3-5 6-7 8-10

Tezisi

Tezis gamyareba argumentebiTa da magaliTebiT

sawinaaRmdego mosazrebis ganxilva

Temisorganizeba

enobrivi mxare

ar aris Tezisi.

ar aris argu-mentebi da maga-liTebi.

ar aris naxsenebi arc erTi sawina-aR m dego mosaz-reba.

Tema ar arisorganizebuli.

aris Zalian bev-ri gramatikuliSec do ma; winada-debebi xSirad gaumarTavia.

Tezisi aris bundovani.

aris erTi an ori argumenti, mag-ram ver amyare-bsTeziss.

naxsenebia sawina-aRmdego mosaz-reba, magram ar aris axsnili.

Tema organizebu-lia, magram xan-daxan scildeba sakiTxs; xandaxan abzacebi ar aris gamoyofili.

aris gramatikuli Secdomebi; wina-dadebebi zo gjer ar aris kar gad gamarTuli.

Tezisi kargadaa Camoyalibebuli.

aris argumentebi, romlebic amya -rebs Teziss, mag-ram ar aris moy-vanili Sesa bamisi ma ga liTebi.

ganxilulia sawi-naaRmdego mosaz-rebis mizezebi, magram ar aris axs-ni li, Tu ratom aris sakuTa ri Se -xe duleba swori.

Temas aqvs erTma-neTisgan kargad gamijnuli Sesa-vali, ZiriTadi na wi li da daskv-na; abzacebi, ro-gorc wesi, gamo-yofilia.

aris zogierTi gramatikuli Sec doma; punq-tuacia ar aris yove lTvis dacu-li.

115

TviTSefaseba

GganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba.

TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan

(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiuramde (dabali TviTSefaseba).

TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebis

Camoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeT

sakuTari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkves sakuTar

sust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi.

maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi,

perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyos

Semdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ra

gavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S.

TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdeg

moswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebi

adareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswav-

lebeli sTxovs moswavleebs, axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi.

aseve SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momaval

semestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba.

maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuR-

wevlobis SemTxvevaSi.

TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebule-

bas. moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba.

moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba;

TviTSefasebis kiTxvari:

1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde?

2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas?

3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas?

4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze?

5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba?

6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierToba

swavlis procesSi?

7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze?

a) maswavleblis saubris mosmenas;

b) msjelobas, diskusias;

g) jgufebSi muSaobas;

d) kiTxvas;

e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas;

v) sxva saqmianobas.

moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelic

amave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas:

kiTxva ki ara miWirs Sefaseba

gakveTili iyo kargad organizebuli

gamoyenebuli masala iyo saintereso

gakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli damatebiTi masaliT

maswavlebeli iyo moswavleze orientirebuli

maswavleblis Sefaseba iyo samarTliani

maswavlebeli iyo mkacri, ramac xeli SemiSala gakveTilis Temis

SeswavlaSi

gakveTils maRal Sefasebas vaZlev

ris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTilebze (mokle komentari)

116

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuri

codna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTan

urTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba.

magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis,

ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSiris

damyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqtiani da Sedegis momtania. albaT TviT

maswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an, piriqiT, warmate-

bulobis gaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiT

bevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic araerTxel

dafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeT

pedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis,

man ase gvipasuxa:

`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT rea-

luri Sedegi unda miviCnioT da is mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi ar unda davinaxoT.

mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da, an siamayes da bednierebas mog-

gvris, an guls gatkens~.

GgTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogis

warmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis.

CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an `ara~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeul

punqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeT

daskvnebi:

1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols.

2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba.

3. adamianebis mimarT var yuradRebiani.

4. sakuTar Tavs vgrZnob bednier, mxiarul adamianad.

5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, Tu skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWiro

gaxda.

6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi.

7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTan

yofna saintereso da saxalisoa.

8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelic

damexmareba muSaobaSi.

9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli da

warmatebis momtani Tvisebebi.

10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane

Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba.

11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yovel

dRiurad amis keTebis survili ar miqreba.

12. me ar vvardebi frustraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs.

SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba da

daskvnis gamotana.

13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiT

moveqce axlobel adamianebs da, rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svileb

ze.

14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specia

luri literaturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva.

15. araferi ar maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika.

16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi.

17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs.

18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba.

19. sakuTari sixalisiT, sixaruliT, SeupovrobiTa da dainteresebulobis piradi

ma galiTiT SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle.

117

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb raime axals, sainteresos. amitom isini

ar meSvebian gagrZelebis moTxovniT.

21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaze, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebis

dReebs.

22. ivlisis TveSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTan

Sexvedras.

23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTaven

da madlierebiT iReben rCevas.

24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixa

ruli.

25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi,

bilikebi.

26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxeb

vicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebode

cxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlisken moZraobaSi.

27. vcdilob, adamianze arasdros vilaparako cudad.

28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan.

29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze.

30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miR

wevasa da upiratesobaze.

31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT,

SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini.

32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdeg

ganvicdi kmayofilebis grZnobas.

33. me pativs vcem Cems kolegebs.

34. vcdilob viyo gulaxdili, magram:

• yovelTvis vambob simarTles;

• mxolod nawilobriv vambob simarTles.

35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleq

tivis azrs.

36. arasodes davcini bavSvebs.

37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas.

38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi.

39. miyvars kargad Cacma.

40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea.

41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani.

42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad.

43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, bavSvi rom gaTavisufldes kompleqsebisgan da

gamoavlinos sakuTari niWi da unari.

118

XI. damatebiTi masala

resursebis amowurvis Teoria

gasuli saukunis Sua periodSi mecnierebi dainteresdnen globaluri problemebiT da

misi ganviTarebis perspeqtivebiT. pirvelad aSS-Si 40-iani wlebidan Seiqmna kacobriobis

momavlis prognozirebis samecniero organizaciebi, romlebic kvlevas awarmoebdnen

sazogadoebis socialur-ekonomikuri, demografiuli da ekologiuri ganviTarebis mo-

delze. 50-60-ian wlebSi aSS-Si Camoyalibda TxuTmeti msxvili instituti da organizacia.

aseve evropaSi Seiqmna `momavlis problemebis instituti~.

ekologiuri problemebis gamwvavebasTan dakavSirebiT, mecnierebaSi gaCnda axali

mimarTuleba – alarmistebi. ̀ Alarme~ – franguli sityvaa, rac gangaSs niSnavs. dasavleTSi

gavrcelda axali mimarTuleba, romlis ZiriTadi laitmotivia ekologiuri krizisi da

bunebis garduvali daRupva. yovelive amis mizezad isini miiCneven mosaxleobis da indus-

triuli warmoebis ganviTarebas.

alarmistul SexedulebaTa ganviTareba 70-ian wlebSi realobas ar iyo moklebuli,

radgan am wlebSi droebiTma energetikulma da sanedleulo krizisma moicva samyaro, mas

daemata sasursaTo da ekologiuri problemebic. kerZod, msoflios qalaqebSi – lon-

donSi, los-anjelesSi, san-franciskoSi, tokioSi aRiniSna smogis SemTxvevebi, romlis

drosac sxvadasxva dros da garkveuli wlebis intervalis ganmeorebiT, ramdenime aTeuli

dRis ganmavlobaSi aseulobiT adamiani iRupeboda. 1970-72 wlebSi Semcirda msoflio

marcvleulis warmoeba 1 sul mosaxleze, mkveTrad daeca marcvleulis maragi. ar Secv-

lila Tevzisa da xorcis warmoebis done, maSin, rodesac mosaxleobis wliurma namatma 77

mln kacs miaRwia, xolo 1974 wlidan 1980 wlamde saSualo wliuri namati 73 mln 600 000-s

Seadgenda. amasTanave, saerTaSoriso sasursaTo daxmareba 1973 wels katastrofulad

Semcirda.

70-ian wlebSi mravali naSromi mieZRvna bunebrivi resursebis gamoyenebasa da gare-

mos dacvas, msoflio mosaxleobis dinamikis sakiTxebs. 1970 wels gamovida h. da a. er-

lixebis naSromi: `mosaxleoba, resursebi, garemomcveli garemo – adamiani ekologiis

sakiTxebTan~, romelSic avtorebi ganixilavdnen ganviTarebad qveynebSi demografiul

afeTqebas, resursebis gamolevisa da garemos dabinZurebis sakiTxebs da miuTiTebdnen

mzardi disproporciis SeCerebis aucilebel RonisZiebebze.

1971 w. gamovida b. komoneris wigni `Caketili wre – buneba, adamiani, teqnologia~,

sadac yuradReba gamaxvilebulia garemos dabinZurebasa da bunebrivi resursebis gamo-

yenebis masStabebze, im winaaRmdegobebze, romlebic iqmneba warmoebis swrafi zrdisa da

bunebrivi resursebis intensiuri aTvisebis gamo.

b. uordisa da r. diubos wignSi ̀ miwa mxolod erTia~, ganxilulia bunebrivi resursebis

gamoyenebisa da garemos dacvis problemebi, warmoebis gafarToebasa da resursebis

gamoyenebas Soris arsebuli winaaRmdegobebis zrda. am problemasTan Sexeba gvaxsenebs

malTusis Teorias, romelic jer kidev ori saukunis win warmoiSva. zemoT dasaxlebuli

avtorebic neomalTusianelebis poziciaze dganan: 70-ian wlebSi gamovida u. duglasis

wigni ̀ samaswliani omi. ekologiuri siRatakis qronika~, sadac moyvanilia aSS-is garemos

gauaresebis mdgomareoba da misgan gamowveuli zarali.

am periodis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani naSromia j. roCesteris `msoflio

dinamika~, romelSic ganxilulia msoflio dinamikuri modeli da urTierTdakavSire-

buli mosaxleoba, kapitaluri dabandeba, bunebrivi resursebi, garemos dabinZureba da

sasursaTo produqciis warmoeba. wignSi mocemulia 40-mde grafiki, romlebic asaxaven

119

aRniSnuli maxasiaTeblebis dinamikas, maT raodenobriv mniSvnelobas, romlebic ganpiro-

bebulia sxvadasxva faqtoriT. ase, magaliTad, mosaxleobis sikvdilianobis koeficienti

damokidebulia cxovrebis donesa da kvebaze, kapitaldabandeba – cxovrebis doneze da

a.S naSromSi mocemulia pesimisturi daskvnebi. yvelaze xelsayreli msoflio modeli,

romelic uzrunvelyofs e. w. ̀ globalur wonasworobas~, iTvaliswinebs nulovan zrdas,

romlis drosac miRweuli iqneba cxovrebis donis stabilizacia da SezRuduli bunebaT-

sargebloba.

1968 wels gamoCenili sazogado moRvawis, firma ̀ fiatis~ mmarTvelis – aurelio peCeis

iniciativiT, daarsda msoflio sistemis ganviTarebis modelirebisa da prognozirebis

arasamTavrobo futurologiuri saerTaSoriso organizacia – `romis klubi~, rom-

lis prezidenti TviTon aurelio peCei gaxda. `romis klubi~ miznad isaxavda msoflio

sazogadoebriobis yuradRebas globaluri problemebisadmi da maTi gadawyvetis gzebis

moZebnas. organizaciaSi 70-iani wlebis dasawyisSi gaerTianebuli iyo dasavleTis asamde

gamoCenili mecnieri da sazogado moRvawe (ix. `romis klubi~).

mTel msoflioSi didi popularoba moipova d. medouzis xelmZRvanelobiT gamo-

cemulma wignma `zrdis sazRvrebi~. wigni daweres masaCusetsis teqnikuri institutis

mecnierebma `romis klubis~ davalebiT, sadac problema axleburad iqna ganxiluli. maT

warmoadgines globaluri mniSvnelobis xuTi ZiriTadi mimarTuleba – mzardi indus-

trializaciis, mosaxleobis swrafi zrdis, sakvebi produqtebis ukmarisobis, amowur-

vadi resursebis gamolevisa da garemos gauaresebis eqsponencialuri zrdis analizi.

yvela es mimarTuleba urTierTkavSirSi imyofeba da urTierTganpirobebulia. mag.,

mosaxleobis zrda moiTxovs sawarmoo produqciis zrdas, es ukanaskneli – bunebrivi

resursebis gamoyenebis gafarToebas, sasargeblo wiaRiseulis mopoveba-gadamuSaveba

ki garemos dabinZurebas iwvevs. mosaxleobis, samrewvelo warmoebisa da satransporto-

sakomunikacio qselis zrda zRudavs sasoflo-sameurneo produqciis warmoebas, radgan

absolutur erTeulebSi da, miT umetes, 1 sul mosaxleze gaangariSebuli saxnavi miwebis

farTobebi klebulobs msoflios umravles qveyanaSi, rac, cxadia, sakvebi produqtebis

ukmarisobas ganapirobebs. wignSi yuradReba gamaxvilebulia aRudgeneli resursebis

maragze, sasargeblo wiaRiseulis zogierTi saxeobis maragis gamolevis Taobaze aTeuli

wlebis ganmavlobaSi.

1970-iani wlebis bolos alarmistuli tendencia ramdenadme Sesustda. mecnierebi

naklebad amaxvilebdnen yuradRebas mecnierebisa da teqnikis uaryofiT rolze gare sam-

yarosTan mimarTebaSi. ufro metic, pesimistur varaudebs daupirispirda optimisturi

prognozebi.

am periodSi gamoica nordhauzis naSromi, romelic upirispirdeba momavlis pesimis-

tur Sefasebas. igi miuTiTebs, rom mineraluri resursebis calkeuli saxeebi kacobriobas

eyofa ramdenime aseuli wlis ganmavlobaSi da warmoebis Tanamedrove teqnologiis done

uzrunvelyofs resursebis ekonomikur gamoyenebas xangrZlivi periodis manZilze.

optimist mkvlevarTa erTi jgufi samarTlianad iTvaliswinebs samecniero-teqnikuri

progresis rols, resursebis efeqtian gamoyenebas, energiis aRdgeniTi wyaroebis ganvi-

Tarebas, mosaxleobis zrdis tempebis Semcirebas, niadagis dacvas, tyeebis aRdgenas da

a.S. maTi ganxorcieleba sagrZnoblad Secvlida bunebrivi resursebis dadebiTad gamo-

yenebisa da garemos dacvis prognozs. teqnologia yovelTvis iyo da aris sazogadoebis

socialur-ekonomikuri progresis aucilebeli piroba. igi udides rols asrulebda

sazogadoebis ganviTarebis sxvadasxva etapze. msoflios ganviTarebulma qveynebma SeZles

farTo gasaqani miecaT principulad axali teqnikisa da teqnologiebis danergvisaTvis.

bunebaTsargeblobaSi udides rols asrulebs resursdamzogavi, `unarCeno~ da

mcirenarCeniani teqnologiebis ganviTareba, meoradi resursebis gamoyeneba, romelic

moiTxovs did kapitalur danaxarjebs. msoflio resursebis mopoveba-gadamuSavebis

120

ZiriTadi nawili ganviTarebad qveynebze modis, sadac resursebis gamoyenebas eqsten-

siuri xasiaTi aqvs. amJamad, `ekologiuri afeTqebis~ kerad mecnierebi swored am tipis

qveynebs miiCneven, romelTac ar SeswevT Zala ganaxorcielon radikaluri RonisZiebebi

garemos dacvis mizniT.

bolo aTwleulebis analizi gviCvenebs, rom ekologiuri RonisZiebebis dadebiTi

Sedegebi lokalur da, ukeTes SemTxvevaSi, regionul xasiaTs atarebs (mag., zemo tbis,

tba miCiganis gawmenda, rig qalaqebSi ekologiuri situaciis gaumjobeseba, resursebis

calkeuli saxeebis TviTaRdgenis procesi da a.S.), xolo rac Seexeba ekologiuri xasiaTis

globalur problemebTan dakavSirebul iseT cnebebs, rogorebicaa: ozonis xvreli, mJa-

vuri wvimebi, saTburis efeqti, smogi, atmosferoSi Jangbadis koncentraciis Semcireba da

a.S., gaxSirda. globalur problemebs ar gaaCnia arc saxelmwifoebrivi da arc bunebrivi

sazRvrebi, amitom maTi gadaWra moiTxovs regionuli problemebis aRmofxvras farTo

masStabiT planetis yvela qveyanaSi.

romis klubi

romis klubi (rk) saerTaSoriso sazogadoebrivi organizaciaa da 1968 wels daarsda

italieli menejerisa da sazogado moRvawis aurelio peCeis TaosnobiT. igi msoflios

politikuri, finansuri, kulturuli da samecniero elitis warmomadgenlebs aerTianebs.

organizaciam mniSvnelovani wvlili Seitana biosferos ganviTarebis Seswavlisa da ada-

mianisa da bunebis harmoniuli ganviTarebis ideebis propagandis saqmeSi.

romis klubi farTomasStabian kvlevebs axorcielebs sxvadasxva sakiTxebSi, Tumca

ZiriTadi prioriteti socialur-ekonomikuri sferoa.

romis klubis wevrTa raodenoba SezRudulia (100 kaci). klubis wevri SeiZleba gax-

des is pirovneba, romelsac ar ukavia oficialuri samTavrobo Tanamdeboba da ar icavs

romelime qveynis interesebs.

romis klubma saTave daudo iseTi sakiTxis Seswavlas, rogoricaa globaluri prob-

lematika. msoflios wamyvanma mecnierebma Seqmnes moxsenebaTa seria saxelwodebiT, `ka-

cobriobis siZneleebi~, romelSic msoflios ganviTarebis perspeqtivebis prognozireba

kompiuteruli modelebiT xdeboda, xolo miRebuli Sedegebi sajarod ganixileboda. maT

Soris iyo iseTi sakiTxebi, rogorebicaa narCenebis gadamuSaveba, energiis gamoyeneba,

sazogadoebis organizacia, keTildReobis miRweva da sxv.

amJamad romis klubi agrZelebs kvlevebs Tanamedrove msoflios mdgomareobis Se-

saxeb, romelSic fundamenturi cvlilebebi moxda da xdeba, gansakuTrebiT, geopoli-

tikisa da ekologiis kuTxiT.

romis klubis saqmianoba 12-kaciani aRmasrulebeli komitetis mier koordinirdeba.

organizaciis Stab-bina parizSi mdebareobs.

garemosTan dakavSirebuli konfliqtebi

gasuli saukunis meore naxevarSi mecnierTa gansakuTrebuli yuradReba miipyro buneb-

rivi resursebis mTeli rigi saxeobebis gamolevisa da garemos gauaresebis saSiSroebam.

70-ian wlebSi mecnierebaSi axali pesimisturi mimarTulebebi Seiqmna. mas win uswrebda

energetikuli, ekologiuri, sanedleulo da sasursaTo krizisis safrTxe. istoriam ga-

moavlina saxelmwifoTa winaaRmdegobrivi konfliqtebis mravali faqti. gansakuTrebuli

simwvaviTa da masStaburobiT gamoirCeoda teritoriuli konfliqtebi koloniur epo-

qaSi, rac xSirad saukuneebis manZilze grZeldeboda. sxvadasxva xasiaTis teritoriuli

konfliqtebi aRiniSna sparseTis yuris sanapiroze, axlo da Sua aRmosavleT aziaSi, ka-

121

vkasiaSi, laTinur amerikaSi, evropaSi, kerZod, konfliqti israelsa da libans, israelsa

da egviptes, kuveitsa da erays, iransa da kuveits, bahreinsa da katars, argentinasa da

gaerTianebul samefos Soris, ruseTsa da iaponias, ruseTsa da CineTs Soris da a.S.

mZafr xasiaTs iRebs teritoriuli konfliqtebi qveynebis SigniT, romlebic dRe-

sac mimdinareobs: kerZod, espaneTSi – baskeTis, safrangeTSi – korsikis, gaerTianebul

samefoSi – Crdilo irlandiis, qurTebis problema – samxreT dasavleT aziis qveynebSi,

CineTSi – taivanis, ruseTSi – CeCneTis da a.S.

XX saukuneSi farTo xasiaTi miiRo bunebriv-resursulma, ekologiurma konfliqtebma.

qveynebs Soris davis mizezi xdeba navTobi da gazi. konfliqti mimdinareobs ara

mxolod xmeleTis, aramed teritoriuli wylebis gamoc. mezobeli qveynebis TevziT mdi-

dari Selfuri zonebi davis sababi xdeba, magaliTad, gaerTianebul samefosa da islan-

dias, portugaliasa da espaneTs Soris. CrdiloeTis zRvaSi navTobisa da gazis aRmoCenis

Semdeg misi akvatoriis danawilebis sakiTxs germanias, danias, holandias, gaerTianebul

samefos, safrangeTs Soris saerTaSoriso sasamarTlo agvarebs.

sanapiro wylebSi Tevzis sarewi zonis mosagvareblad, gaerTianebuli erebis orga-

nizaciis egidiT, 1982 wels daido saerTaSoriso xelSekruleba 200 milioni ekonomikuri

zonis gamoyofis Sesaxeb. bevri sazRvao qveynisaTvis Tevzis warmoeba wamyvani dargia da,

amdenad, konfliqturi situaciis SemTxvevaSi, ekonomikuri zonebi iuridiuli garkvevis

saSualebas iZleva.

jer kidev ar gamwvavebula iseTi resursuli xasiaTis saerTaSoriso konfliqtebi,

romlebsac iwvevs mezobeli qveynebis sasazRvro regionebSi wylebiT Tu saTbobiT sargeb-

lobis sakiTxi.

miwisqveSa wyliani Sreebi Tu zedapiruli wylebi sxvadasxva qveynis teritoriebs

moicavs. aseve Txevadi da gazovani saTbobis, anu navTob-gaziani miwisqveSa Tu wylisqveSa

regionebi sxvadasxva qveynis saziaro arealebia da erTi qveynis mier am resursiT sargeb-

loba meore qveynis resursebs amcirebs, rac davis sababs iZleva. rTuli gasarkvevi xdeba,

Tu romeli qveynis teritoriis sakuTrebaa igi. amis magaliTia israelSi SemuSavebuli

gruntis wylis amoRebis proeqtis CaSla mezobeli arabuli saxelmwifos mier. saqarT-

veloSi aWaris zRvispira sanapiro problemis winaSe dgas TurqeTis teritoriaze, md.

Woroxze mSenebare hidroteqnikuri nagebobebis mSeneblobis gamo.

saerTaSoriso sisxlis samarTali calke gamoyofs danaSauls garemos dacvis Sesaxeb,

radganac dedamiwa, rogorc planeta, mTliani da ganuyofeli ekologiuri sistemaa;

saWiroa garemos dacvis Sesaxeb Sidasaxelmwifoebrivi da saxelmwifoTaSorisi kanonmdeb-

lobebis erTmaneTTan Sexameba, rom saerTo sargeblobis teritoriebze gaerTianebuli

erebis organizaciis uflebamosileba gavrceldes.

evropis cnobil samrewvelo regionebSi atmosferos dasacavad, gamwmend nagebobebTan

erTad, samrewvelo sawarmoebi iyeneben ramdenime aseuli metris milebs, rac xels uwyobs

mavne nivTierebebis gabnevas atmosferos maRal fenebSi. magaliTad, skandinaviis qvey-

nebSi xSiria mJavuri wvimebi, romlebic golfstrimis dinebis zegavleniT haeris masebs

moaqvs evropis samrewvelo regionebidan. amis gamo am teritoriebis wyals, niadagebs,

mcenareul safars gogirdovani anhidridi wamlavs.

gansakuTrebiT dabinZurebulia dedamiwis Crdilo naxevarsferos zomieri da sub-

tropikuli sartyeli, romelic mWidrod dasaxlebul da mZlavr industriul regionebs

moicavs evropisa da CrdiloeT amerikis kontinentze.

msoflioSi met-naklebad xSiria ekologiuri katastrofebi. Cernobilis katastro-

fam moicva evropis kontinentis 1/3 nawili da amierkavkasiaSic SeaRwia. ekologiuri

problemebi warmoiqmneba samxedro moqmedebebis procesSi tyviiT, qimiur-baqteriuli

iaraRis gamoyenebiT, sawvavis afeTqebiT (1991 wels erayis mier kuveiTis navTobmompo-

vebeli obieqtebis dazianeba) da sxv.

122

amrigad, XX saukunis meore naxevarSi adamianisa da garemos urTierTmoqmedebis

Sedegad warmoqmnilma ekologiurma problemebma farTo xasiaTi miiRo. ekologiur

problemebs ar gaaCniaT saxelmwifoebrivi sazRvrebi da erTi qveynis mier garemos kom-

ponentebis dabinZurebam SesaZloa metad daazianos sxva qveyana, vidre is saxelmwifo da

misi regioni, romelic dabinZurebis wyaros Tavad warmoadgens.

sazogadoebriv-politikuri da saerTaSoriso organizaciebis roli garemos dacvis saqmeSi

garemos dacvisa da bunebaTsargeblobis procesSi warmoqmnili ekologiuri, so-

cialuri da ekonomikuri problemebis gadawyvetaSi didmniSvnelovania saxelmwifo,

sazogadoebriv-politikuri da saerTaSoriso organizaciebis roli.

1950-iani wlebidan ganviTarebuli qveynebis regionebSi gauaresda ekologiuri situa-

cia, ramac saxelmwifoTa mTavrobebis da sazogadoebis udidesi SeSfoTeba gamoiwvia.

daiwyo sazogadoebrivi cnobierebis ekologizacia. msoflios bevr qveyanaSi SeimuSaves

bunebaTsargeblobis axali koncefciebi, rac gamoixata bunebrivi resursebis raciona-

lur gamoyenebasa da garemos dacvis kanonmdeblobis SeqmniT, kerZod, Seadgines tyis

gaSenebis, msoflio okeanuri wylebis, Selfisa da kontinenturi ferdobebis gamoyenebis,

myari narCenebis meoradi gamoyenebisa da utilizaciis, aratradiciuli energiis wyaroe-

bis gamoyenebis, miwebis dabinZurebis, gaewrebisa da eroziis winaaRmdeg Sxamqimikatebisa

da sxva agroteqnikuri saSualebebis araswori gamoyenebis kontrolis da a.S. programebi.

ZiriTadi principi mdgomareobs imaSi, rom, vinc garemos abinZurebs, TviTonve afinansebs

aRmkveT RonisZiebaTa sistemas. garda amisa, saxelmwifo doneze gamoiyofa subsidiebi,

romlis moculoba izrdeba ganviTarebul qveynebSi. mag., amerikis SeerTebul StatebSi

aRniSnuli mizniT gamoyofilma Tanxam 70-ian wlebis dasawyisSi yovelwliurad 18 mlrd,

80-ian wlebSi – 78 mlrd, xolo 90-ian wlebSi – 100 mlrd dolars miaRwia. 80-iani wlebi-

dan gaiwminda zemo tba, miCigani, eri. germaniam aRmosavleT nawilSi SeaCera uranisa da

spilenZis mopovebiTi sawarmoebis funqcionireba da a.S.

bunebrivi resursebis gamoyenebis procesi ganviTarebul qveynebSi kanonmdeblobas

eqvemdebareba, rac kompaniebisagan damatebiT kapitaldabandebebs moiTxovs. amitom aris,

rom ukve ramdenime aTeuli welia, ganviTarebuli qveynebis mewarmeebs ̀ damabinZurebeli~,

resurstevadi warmoebebi gaaqvT ganviTarebad qveynebSi, yiduloben teritoriebs ra-

doiaqtiuri narCenebis konservaciisaTvis.

msoflio kapitalizmi ganviTarebad qveynebs uyenebs moTxovnebs im bunebrivi

resursebis mimarT, romlebic am qveynebis bunebriv-resursuli potencialis aTvisebas

ganapirobebs. es qveynebi floben msoflio miwis, tyis resursebis naxevarze mets. saTbobi

da mineraluri resursebis maragisa da msoflio warmoebis udidesi nawili ganviTarebad

qveynebze modis.

miuxedavad imisa, rom axalma masalebma (plastmasebma, sinTeTikurma boWkoebma da

sxv.), liTonebis meoradma gadamuSavebam Seamcira wiaRiseuli resursebis zrdis tempebi,

maTi mopoveba mainc farTo masStabiT mimdinareobs msoflios ganviTarebad qveynebSi.

ekonomikurad maRalganviTarebuli qveynebi sabados Ziebis, aRmoCenisa da Semdgomi

gadamuSavebisaTvis guluxvad exmarebian ganviTarebad qveynebs sesxis, subsidiebis saxiT,

rac sagulisxmoa da gasaTvaliswinebeli saqarTvelosaTvis, miT umetes, rom mineraluri

nedleulis eqsportiori qveynebis ekonomikuri mdgomareoba amiT ar gaumjobesebula.

1960-70-ian wlebSi msoflios 100-ze met qveyanaSi Seiqmna garemos dacvisa da

resursebis gamoyenebis kontrolis specialuri samsaxurebi. am samsaxurebis moRvaweo-

ba SezRuduli iyo ZiriTadad uflebamosilebiTa da biujetiT, ris gamoc ver SeZles

123

mniSvnelovani politikuri zegavlenis moxdena arsebul situaciaze. mosalodneli

ekologiuri katastrofiT gamowveuli gangaSi, uwinares yovlisa, saxelmwifoTa Soris

urTierTobaSi gamoixata. ukanasknel periodSi gaeros organoebisa da dawesebulebebis

praqtikaSi farTod inergeba ekologiuri samarTlis axleburi, farTo gageba, mas ganixi-

laven, rogorc axal dargs, romelic Seicavs nacionaluri da saerTaSoriso samarTlis

normebs. didia saerTaSoriso organizaciebis roli garemos dacvis sferoSi. amJamad

msoflioSi asze meti saerTaSoriso organizacia emsaxureba am saqmes, gansakuTrebiT

mniSvnelovania gaeros roli.

garemos dacvis sakiTxi gaerTianebuli erebis organizaciaSi pirvelad 1962 wels

daisva da mas Semdeg araerTxel yofila msjelobis sagani. saxelmwifoebi SeTanxmdnen

garemos dacvis RonisZiebebis erToblivad gatarebaze. garemos dacvis sferoSi saerTa-

Soriso TanamSromloba gulisxmobs im RonisZiebaTa sistemas, romlebsac saxelmwifoebi,

saerTaSoriso organizaciebi ganaxorcieleben saerTaSoriso samarTlis aRiarebuli

principebisa da normebis Sesabamisad, bunebrivi garemos SenarCunebis, aRdgenisa da gaum-

jobesebis mizniT. gaeros generalurma asambleam miiRo rezolucia, romlis Tanaxmadac,

garemos dacvis sferoSi globaluri xasiaTis problemebis gadawyvetisaTvis pasuxismgeb-

loba daekisra gaeros, romelic axorcielebs garemos dacvisaTvis gamoyofili fondebis

xelmZRvanelobas. amasTan dakavSirebiT, calkeuli qveynebi xelmZRvaneloben garemos

dacvis im zogadi principebiT, romlebic SemuSavebulia gaeros generaluri asambleis

mier. masve akisria saerTaSoriso masStabebis samecniero forumebis mowyoba aRniSnul

problemaze da ganviTarebad qveynebSi garemos dacvis uzrunvelyofa.

gaeros generalurma asambleam 1976 wels, XXX sesiaze miiRo konvencia bunebriv gare-

moze samxedro an sxva mavne zemoqmedebis akrZalvis, dedamiwis liTosferos, hidrosfe-

ros, atmosferos, agreTve kosmosuri sivrcis dabinZurebis Sesaxeb. Tu am xelSekrulebis

aqts daarRvevda konvenciis monawile romelime saxelmwifo, nebismieri konvenciis

monawile qveyanas ufleba hqonda Seetana saCivari gaeros uSiSroebis sabWoSi. ekologi-

uri ganaTlebis, ekologiuri TviTSegnebis naklebobis gamo, pasuxismgebeli pirebi mxed-

velobaSi ar iRebdnen resursebis amowurvadobas, garemoSi Seqmnili disbalansis zegav-

lenas bunebasa da adamianze. mogvianebiT msoflios mTel rig qveynebSi didi yuradReba

mieqca ekologiuri ganaTlebis sakiTxebs. am sakiTxebze iuneskom pirveli konuferencia

Caatara q. TbilisSi 1979 wlis oqtomberSi, Semdegi – 1987 wlis agvistoSi, q. moskovSi.

garemos dacva globaluri problemaa da igi msoflios yvela saxelmwifosa da xalxis

interesebs Seexeba. aman gamoiwvia saxelmwifoTa TanamSromloba garemos dacvis sferoSi.

miRebul iqna mravali saerTaSoriso konvencia, xelSekruleba.

1972 wels stokholmSi gaerom ekologiur problemebs miuZRvna konferencia. gaer-

Tianebuli erebis organizaciis generalurma asambleam 1983 w. moiwvia specialuri komisia

garemos dacvis problemebze, sadac msoflios 22 ekonomikurad ganviTarebuli da gan-

viTarebadi qveynis 23-ma warmomadgenelma miiRo monawileoba. sami wlis muSaobis Semdeg

komisiam gaaanaliza sakiTxebis farTo speqtri, warmoadgina moxseneba – `Cveni saerTo

momavali~, sadac ganixiles ozonis xvrelis, klimatis cvlilebebis, mJavuri wvimebis,

stepur zonaSi niadagis gauaresebis, tyeebis ganadgurebis, florisa da faunis saxeobebis

gauCinarebis da sxva saSiSi ekologiuri movlenebis sakiTxebi, kritikul zRvarze myofi

adamianebis janmrTelobis mdgomareoba dedamiwis mTel rig regionebSi. komisiam dasaxa

qveynis balansirebuli ekonomikuri ganviTarebis gzebi, romlebic moicavs:

1. mosaxleobis zrdis tempebis Semcirebas;

2. bunebrivi resursebis (tyeebis, atmosferos, wylis, niadagis, floris, faunis)

SenarCunebas momavali TaobebisaTvis;

3. bunebrivi resursebis gamoyenebis moculobisa da tempebis minimalur zrdas

(nedleulis moxmarebis Semcirebas, energiis efeqtian gamoyenebas, wyalmoxmarebis Sem-

124

cirebas, teqnologiuri procesebis danergvas resursebis ekonomikuri gamoyenebisa da

dabinZurebis aRsakveTad).

balansirebuli ekonomikuri ganviTarebis umTavres pirobad miCneul iqna ekonomikuri

da ekologiuri problemebis erTdrouli gadawyveta. ekologiuri problemebi ganviTa-

rebadi qveynebis xvedria, maT ki ar ZaluZT damoukideblad gadawyviton es problema. jer

kidev 1988 wels msoflio ekologiuri zedamxedvelobis institutma Seafasa damatebiTi

xarjebi im RonisZiebaTa sistemis gasatareblad, romelsac instituti arsebiTad miiC-

nevda, raTa 2000 wlisaTvis msoflios dabalansebuli ekonomikuri ganviTarebisaTvis

mieRwia. RonisZiebebi moicavda mosaxleobis zrdis tempebis Senelebas, saxnavi miwebis

dacvas planetis masStabiT, tyeebis aRdgenas, energiis efeqtiani gamoyenebis amaRlebas,

energiis aRdgeniTi wyaroebis ganviTarebas. institutis monacemebiT, am miznis misaRwevad

saWiro iyo yovelwliurad gamoyofiliyo 145 mlrd dolari. 2000 wlis programis mixed-

viT garemos dacvaze gamoyofili garemos dacvis fondis gazrda mxolod 100 milionamde

SeZles, rac cxadia, dasaxul RonisZiebaTa sistemis (niadagis dacva, tyeebis aRdgena,

energiis efeqtiani gamoyeneba, energiis ganaxlebadi wyaroebis gamoyeneba, ganviTarebadi

qveynebis valebis dafarva da a.S.) gansaxorcieleblad umniSvnelo iyo.

1989 wels garemosa da janmrTelobis dacvis pirvel evropul konferenciaSi evropis

29 qveynis janmrTelobisa da garemos dacvis ministrebma miiRes monawileoba.

garemosa da sazogadoebis urTierTmoqmedebis harmonizacia msoflio mecnieruli az-

rovnebis yuradRebis centrSia moqceuli. bunebrivi garemosa da adamianis janmrTelobis

dacva mdgradi ganviTarebis aucilebeli komponentia. mdgradi ganviTarebis koncefciis

safuZvelia saerTaSoriso komisiis specialuri gamokvlevebis Sedegebi, romlebic 1987

wels waredgina gaerTianebuli erebis organizacias da mdgradi ganviTarebis principebis

saxiT Camoyalibda gaeros 1992 wlis rio-de-Janeiros konferenciaze. 1992 wels gaerom

rio-de-JaneiroSi Caatara konferencia `Cveni planeta – Cveni janmrTeloba~. 1993 wels

SveicariaSi, q. liuturnSi, msoflios 45 qveynis ministrebisa da wamyvani Tanamdebobis

pirebis monawileobiT janmrTelobis saerTaSoriso konferenciam miiRo ekologiuri

programa. 1994 wels helsinkSi garemosa da janmrTelobis dacvis konferenciaze miRe-

bul proeqts uwodes `evropis xvalindel dReze zrunva~. garemos dacvis problemebze,

rio-de-Janeiros konferenciis gadawyvetilebis Sesrulebis Taobaze 1997 wels Sedga

gaeros generaluri asambleis specialuri `angariSis~ sesia, romelSic monawileobdnen

saxelmwifos meTaurebi da mTavrobis warmomadgenlebi.

2002 wlis agvistos bolosa da seqtembris dasawyisSi iohanesburgSi (samxreT afrika)

mimdinareobda gaeros saerTaSoriso forumi – ̀ samyaros samiti~. forumze xazgasmiT iyo

aRniSnuli, rom msoflios mdgradi ganviTareba XXI-XXII saukuneebSi mniSvnelovnad aris

damokidebuli imaze, ra gavlenas moaxdens kacobrioba dedamiwis ekologiur sistemebze

uaxloesi 10 wlis ganmavlobaSi.

dReisaTvis 200-mde saerTaSoriso garemosdacviTi konvencia, xelSekruleba da

SeTanxmeba arsebobs, romelTa ZiriTadi nawili miRebuli iqna ori-sami aTeuli wlis

manZilze.

mdgradi ganviTareba da garemo

mdgradi ganviTareba – saqmianoba, romelic ganapirobebs qveynis an regionis mdgrad

politikur, socialur-ekonomikur da ekologiur mdgomareobas.

mdgradi ganviTareba – garemosa da sazogadoebis dabalansebuli ganviTareba, bune-

baTsargeblobis optimaluri zRvrebis gansazRvra.

125

mdgradi ganviTareba (Sustainable deveplopment) – sazogadoebis ganviTarebis iseTi

sistema, romelic uzrunvelyofs adamianis cxovrebis donis xarisxis zrdas da momavali

TaobebisaTvis maqsimalurad daculi bunebrivi resursebiTa da garemoTi uzrunvelyo-

fas.

mdgradi ganviTareba – evolucia (ganviTareba), romelic akmayofilebs Tanamedrove

moTxovnebs, raTa momavalma Taobebma daakmayofilon sakuTari moTxovnilebebi.

1972 w. SvedeTSi (stokholmSi) gaeros egidiT garemos problemebisadmi miZRvnili

saerTaSoriso konferencia Catarda, sadac miRebuli iqna specialuri programa garemos

dacvis Sesaxeb. 1982 w. nairobiSi gaimarTa amave sakiTxisadmi miZRvnili II konferencia. 1983

wels gaerom Seqmna garemos dacviTi problemebis Semswavleli msoflio komisia, romelic

cnobilia brundtlantis komisiis saxeliT. man gamoaqveyna vrceli angariSi msoflioSi

Seqmnili rTuli ekologiuri viTarebis Sesaxeb. aRniSnul dokumentSi pirvelad gaiJ-

Rera terminma `mdgradi ganviTareba~. 1992 w. rio-de-JaneiroSi gaimarTa saerTaSoriso

konferencia, romelmac dasabami misca axal ideologias – garemosa da sazogadoebis

mdgradi (dabalansebuli) ganviTarebis Sesaxeb, romlis mTavari mizania Cvens planetaze

civilizaciis gadarCena. igi moiTxovs: resursebis racionalur moxmarebas, uaxlesi

teq nologiebis danergvas, bunebaTsargeblobis sferoSi investiciebis mozidvas da sxv.

mdgradi ganviTarebis programis erT-erTi mniSvnelovani safexuria bunebis daculi

teritoriebis gafarToeba globaluri masStabiT. garemos dacvis mecnieruli bazis

zogadi ekologia, romelic iZleva pasuxs kiTxvebze, Tu rogori dialeqtikuri kanonebiT

arsebobs da viTardeba samyaro da, ra kavSirSia buneba sazogadoebasTan, ris ufleba aqvs

sazogadoebas bunebriv sistemebze zRvrulad dasaSvebi datvirTvebis TvalsazrisiT,

ise, rom ar daarRvios arsebuli wonasworobis procesi.

mdgradi momavlisTvis didi mniSvneloba eniWeba ganaTlebas. 2003 wels kievSi gaeros

evropis ekonomikuri komisiis mier safuZveli Caeyara iniciativas `ganaTleba mdgradi

ganviTarebisaTvis~ (dekada 2005-2014 ww). evropis qveynebis garemos dacvis da ganaTlebis

ministrebma miiRes strategia `ganaTleba mdgradi ganviTarebisaTvis~ (ix. internetsai-

tze: www.unce.org/env/strategytext/strategyinGeorgian.pdf).

garemos dacva uzrunvelyofs saerTaSoriso, saxelmwifoebriv, regionul da lo-

kalur administraciul-sameurneo, teqnologiur, politikur, iuridiul da sazogadoe-

briv RonisZiebaTa kompleqsis gatarebas, romelic mimarTulia adamianis keTildReobasa

da janmrTelobisaTvis saWiro ekosistemebis dasacavad.

garemos dacva gulisxmobs, erTi mxriv, sacxovrebeli bunebrivi garemos dacvas da

dakavSirebulia envairomentologiasTan da, meores mxriv, adamianis garemomcveli gare-

mos dacvas.

garemos dacva dakavSirebulia bunebaTsargeblobis ekonomikasTan, geologiasTan,

adamianis ekologiasTan, niadagTmcodneobasTan, klimatologiasTan, hidrologiasTan,

medicinasTan da a.S.

garemos dacvisa da bunebrivi resursebis gamoyenebis praqtikuli amocanebis gadawy-

vetisaTvis umniSvnelovanesia garemos da bunebrivi resursebis marTvisa da ekonomikuri

meqanizmebis (auditi, dafinanseba, saxelmwifo kontroli, garemos dacvis stimulireba

da a.S.) srulyofilad amoqmedeba.

126

XII. damatebiTi literatura

1. i. miqaZe, `ekologia~, Tb., 2005 w.

2. m. ardia, g. margvelani, `msoflios bunebrivi resursebi~, Tb., 1998 w.

3. g. qajaia, `biosfero da sazogadoeba~, Tb., 1997 w.

4. m. bliaZe, d. kereseliZe, `geografia~, leqsikoni. cnobari, Tb., 2011 w.

5. geografiis enciklopedia da msoflio atlasi, Tb., 2004 w.

6. g. babutaSvili, g. xutaSvili, zogadi ekologia da garemos dacva, Tb., 2003 w.

7. l. Wanturia, `globaluri ekologiuri problema da samarTali~, `samarTali~ #4, Tb., 1992 w.

8. a. gegeSiZe, `geopolitika~, Tb., 1997 w.

9. z. daviTaSvili, `saqarTvelos istoriuli da politikuri geografia~, Tb., 1999 w.

10. Максаковский В.П. ,`Географическая картина Мира~, часть 1, 2 и 3, Ярославль, 1996.11. Реймерс Н.Ф. `Природопользование~, М., 1990.12. Greenow L.L. and all. `World Geography~, People in Time and Place. Silver Burdett Ginn. 1991.

http://ru.wikipedia.org

http://www.unep.org

http://www. eea.europa.eu

http://www.bellona.no

http://www.greenpeace.org

http://www. panda.org

www.iucn.org

http://www.earthcharter.org

http://seu.ru

http://ecodelo.org

http://green-cross.net/news.php

http://www.ipcc.ch/publications–and–data/publications–and–data–technical–papers.shtml

globaluri geografia xi...5 i. sesavali xi klassi `globaluri geografiis~ seswavlit mtavrdeba...

Documents