Editör: Elif Çelebi Öncü

Şafak Öztürk Aynal / Zeynep Çetin / H. Elif Dağlıoğlu / Fatma Elibol Hatice Zeynep İnan / Elif Çelebi Öncü / Ebru H. Tanju / Nalan Kuru Turaşlı

Esra Ünlüer / Elvan Şahin Zeteroğlu

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE YARATICILIK

ve GELİŞTİRİLMESİ

4. Baskı

Editör: Doç. Dr. Elif ÇELEBİ ÖNCÜ

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE YARATICILIK VE GELİŞTİRİLMESİ

ISBN 978-605-364-039-4

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2015, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bondrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın, bondrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermelerini ve bondrolsüz yayınlarısatın almamalarını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2010, Ankara4. Baskı: Eylül 2015, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle / ANKARA

(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖNSÖZ

Gelişimin en hızlı olduğu dönem olan erken çocukluk döneminde çocukların ne denli yaratıcı oldukları tartışmasız kabul edilmektedir. Yaşam kalitesini arttırarak daha refah içinde yaşamanın en etkili yollarından birisi de, yaratıcı düşünme ve so-runlara yaratıcı çözümler bulabilme becerisine sahip olmaktan geçmektedir. Günü-müzde yaratıcılığın sadece eğitimde değil, birçok farklı meslek alanında kullanılması ve bunun başarı için bir zorunluluk haline dönüştürülmesi aslında bu olgunun ne denli önemli olduğunu da net bir biçimde ispatlamaktadır.

Yaratıcılık kavramından yola çıkarak yaratıcılığa ilişkin ortaya atılmış kuramlar, yaratıcılık ve zekâ ilişkisi, yaratıcılığı ölçen araçlar, yaratıcı süreçler, yaratıcılığı geliş-tiren ya da engelleyen durumlar ve hem erken çocukluk dönemindeki çocuklara hem de yetişkinlere yönelik yaratıcılığı destekleyen etkinlik örneklerini oldukça geniş bir yelpaze ve engin bir bilgi denizi içinde bulabileceğiniz bu kitap; en başta erken çocuk-luk dönemindeki çocukları eğitecek olan öğretmen ve öğretmen adaylarının yaratı-cılık konusunda bilgi sahibi olmalarını ve öğretmenlerin ya da öğretmen adaylarının hem öğrencilerinin hem de kendilerinin yaratıcılıklarını geliştirebilmeye ilişkin birta-kım yöntemleri de öğrenebilmelerini sağlamak amacıyla yazılmıştır. Bölümler, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi ile Okul Öncesi Eğitimi alanlarında ülkemizin çeşitli üniversite-lerinde yaratıcılık konusunda çalışan çok değerli araştırmacılar ve öğretim eleman-ları tarafından kaleme alınmıştır. Yazım tarzları, biçimleri ve bölümlerin içeriğinde bulunan bilgilere ilişkin yorumlamalar her bir yazarın kendilerine özgü görüşlerini ve bilgi zenginliklerini yansıtmakla beraber, umuyorum ki başta okul öncesi eğitimi ve çocuk gelişimi ve eğitimi alanları olmak üzere eğitim alanında okuyan ve çalışan herkese de yararlı bir başucu kaynağı olacaktır.

Son olarak bu kitabın üç ay gibi kısa bir süre içerisinde ortaya çıkmasında büyük emek harcayan değerli bölüm yazarlarına ve kitabın basımını gerçekleştiren Pegem Akademi Yayıncılık ekibine teşekkürü de borç bilirim.

Doç. Dr. Elif ÇELEBİ ÖNCÜEditör

B Ö L Ü M L E R V E Y A Z A R L A R I

BÖLÜM 1: Yaratıcılıkta Temel Kavramlar ve Yaratıcılığın Doğasını AnlamakÖğr. Gör. Nalan KURU TURAŞLIUludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BÖLÜM 2: Yaratıcı Düşünme Kuram ve YaklaşımlarıYrd. Doç. Dr. Ebru H. TANJUBaşkent Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BÖLÜM 3: Yaratıcılık, Hayal Gücü ve Zekâ İlişkisiDoç. Dr. H. Elif DAĞLIOĞLUGazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BÖLÜM 4: Yaratıcılığın GelişimiDoç. Dr. Zeynep ÇETİNHacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

BÖLÜM 5: Eğitimde YaratıcılıkDoç. Dr. Şafak ÖZTÜRK AYNALOndokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BÖLÜM 6: Okul Öncesi Eğitiminde Yaratıcılık: Reggio Emilia ÖrneğiDoç. Dr. Hatice Zeynep İNANDumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BÖLÜM 7: Eğitimde Yaratıcılığı ÖlçmeÖğr. Gör. Elvan ŞAHİN ZETEROĞLUUludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BÖLÜM 8: Okul Öncesinde Yaratıcılık Eğitiminde Ailenin RolüYrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOLKırıkkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

BÖLÜM 9: Yaratıcılık Süreci ve Okul Öncesi Döneme Yönelik Yaratıcı Sorun Çözme Teknikleri

Öğr. Gör. Esra ÜNLÜERKocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi

BÖLÜM 10: Bireysel Yaratıcılığı Geliştirici Etkinlikler ve Okul Öncesinde Yaratıcı UygulamalarDoç. Dr. Elif ÇELEBİ ÖNCÜKocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi

İ Ç İ N D E K İ L E R

BÖLÜM 1: Yaratıcılıkta Temel Kavramlar ve Yaratıcılığın Doğasını Anlamak

YARATICILIĞIN TANIMI VE KAPSAMI ......................................................................................... 2

Yaratıcılığın Boyutları .................................................................................................................... 5

Yaratıcılığın Doğasını Anlamak ................................................................................................10

KAYNAKÇA ......................................................................................................................................14

BÖLÜM 2: Yaratıcı Düşünme Kuram ve Yaklaşımları

Psikoanalitik Kuram .....................................................................................................................21

İnsancıl Kuram ...............................................................................................................................27

Çağrışımsal Yaklaşım ...................................................................................................................30

Algısal Yaklaşım .............................................................................................................................32

Bilişsel-Gelişimsel Yaklaşım .......................................................................................................32

Gestalt Kuramı ...............................................................................................................................32

Çoklu Zekâ Kuramı .......................................................................................................................33

Sözel-Dilsel Zekâ ..........................................................................................................................34

Mantıksal-Matematiksel Zekâ ..................................................................................................35

Görsel-Uzamsal Zekâ ...................................................................................................................35

Bedensel-Kinestetik Zekâ ..........................................................................................................36

Müziksel-Ritmik Zekâ ..................................................................................................................37

Kişilerarası-Sosyal Zekâ ..............................................................................................................38

Kişisel-İçsel Zekâ ...........................................................................................................................39

Doğasal-Varoluşçu Zekâ ............................................................................................................40

KAYNAKÇA ......................................................................................................................................44

BÖLÜM 3: Yaratıcılık, Hayal Gücü ve Zekâ İlişkisi

GİRİŞ ................................................................................................................................................48

YARATICILIK .....................................................................................................................................50

HAYAL GÜCÜ ..................................................................................................................................53

HAYAL GÜCÜ VE GERÇEKLİK .....................................................................................................54

YARATICILIK VE HAYAL GÜCÜ ARASINDAKİ BAĞLANTI ...................................................56

YARATICILIK VE ZEKÂ ...................................................................................................................57

Erken Çocukluk Döneminde Yaratıcılık ve GeliştirilmesiVIII

HAYAL GÜCÜNÜN GELİŞİMİ ......................................................................................................60

KÜÇÜK ÇOCUKLARDA YARATICI VE ÜRETİCİ DÜŞÜNME ÖZELLİKLERİ .......................65

1. Yaratıcı İnsanların Özellikleri ..........................................................................................68

2. Yaratıcı Yetenekler .............................................................................................................70 3. Yaratıcı Hareketli Oyunlar ..............................................................................................7

ÖZET ................................................................................................................................................72

KAYNAKÇA ......................................................................................................................................76

BÖLÜM 4: Yaratıcılığın Gelişimi

GELİŞİM VE GELİŞMENİN ÖNEMİ .............................................................................................82

YARATICILIK VE GELİŞİM .............................................................................................................82

YARATICILIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ...................................................................................84

Gelişimsel Faktörler ...............................................................................................................85

Duygusal Faktörler ................................................................................................................87

Toplumsal ve Kültürel Faktörler ........................................................................................87

Yaratıcılığın Gelişiminde Olumlu Faktörlere Bakış .....................................................89

Yaratıcılığın Gelişiminde Olumsuz Faktörlere Bakış ...................................................90

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE YARATICILIK ....................................................................91

KAYNAKÇA ......................................................................................................................................94

BÖLÜM 5: Eğitimde Yaratıcılık

EĞİTİM VE YARATICILIK İLİŞKİSİ: YARATICI OKUL KÜLTÜRÜ...........................................100

YARATICILIK EĞİTİMİ VE ÖĞRETMEN ....................................................................................102

YARATICILIĞI GELİŞTİREN EĞİTİM ORTAMLARI VE DÜZENLENMESİ ..........................104

Okul öncesi eğitime uygun dış ve iç mekan tasarımı..............................................104

Sınıf içinin (indoor) çevresel düzenlemesi ............................................................106

Dış Mekanın (Outdoor) çevresel düzenlemesi.....................................................109

KAYNAKÇA ....................................................................................................................................115

EKLER ..............................................................................................................................................118

İçindekiler IX

BÖLÜM 6: Okul ncesi Eğitiminde Yaratıcılık: Reggio Emilia Örneği

GİRİŞ ..............................................................................................................................................124

REGGİO EMİLİA YAKLAŞIMI TEMEL PRENSİPLERİ VE YARATICILIK...............................124

ÇOCUK İMAJI ................................................................................................................................125

ÖĞRETMEN ROLÜ .......................................................................................................................127

DOKÜMANTASYON ....................................................................................................................127

ÇEVRE: SANAT ATÖLYESİ VE SANAT ÖĞRETMENİNİN YARATICILIKTAKİ ROLÜ .......128

REGGIO EMILIA OKULLARINDA YARATICI ÇOCUĞUN 100 DİLİ ...................................130

REGGIO EMILIA YAKLAŞIMINDA İLİŞKİLER .........................................................................131

MERAK-TABANLI PROJE YAKLAŞIMI ......................................................................................133

SONUÇ ............................................................................................................................................135

KAYNAKÇA ....................................................................................................................................137

BÖLÜM 7: Eğitimde Yaratıcılığı Ölçme

Yaratıcılığın Ölçülmesi Neden Gereklidir? .........................................................................144

Yaratıcılık Testlerinin Kullanım Amaçları.............................................................................148

Yaratıcılığın Ölçümünde Kullanılan Geleneksel Alt Başlıklar .....................................150

Yaratıcılığa Yönelik Veri Toplama Yöntemleri ....................................................................153

1- Davranış veya Performans Verisi (Behaviour or Performance Data) .............153

2- Öz Bildirim Verisi (Self- Report Data) ........................................................................155

3- Derecelendirme Ölçekleri (Rating Scales) ..............................................................156

4- Testler (Tests) ....................................................................................................................156

Yaratıcılığı Ölçen Araçlar .........................................................................................................157

Torrance Testleri (The Torrance Tests) ..................................................................................158

Wallach ve Kogan Testleri (The Wallach and Kogan Tests) ..........................................160

Guilford Bataryası (The Guilford Battery) ...........................................................................161

Purdue İlköğretim Çocukları için Problem Çözme Envanteri

(The Purdue Elementary Problem Solving Inventory-PEPSI) ...............................161

Flanagan’ın Yaratıcılık ve Mednick’in Uzak Çağrışımlar Testi

(Flanagan’s Ingenuity and Mednick’s Remote Associates Tests) ........................162

Erken Çocukluk Döneminde Yaratıcılık ve GeliştirilmesiX

Uzak Çağrışımlar Testi (The Remote Associates Test-RAT) ...........................................163

Seslerle ve Kelimelerle Yaratıcı Düşünme

(Thinking Creatively with Sounds and Words) ..........................................................163

Öz Bildirim Envanterleri ( Self-Report Inventories ) .......................................................164

Kişilik, Tercih veya Stil Envanterleri

(Personality, Preference or Style Inventories) ............................................................164

Myers-Briggs Tip Göstergesi (The Myers-Briggs Type Indicator ) .............................165

Çocuklar için Ölçme Araçları ( Instruments for Young Children ) ..............................166

Çevresel Endeksler (Environmental Indexes) ...................................................................167

Williams Yaratıcılık Değerlendirme Ölçeği (Creativity Assessment Packet) ..........167

Yaratıcılık Potansiyelini Değerlendirme Testi

(Evaluation of Potential Creativity- EPoC) ...................................................................168

KAYNAKÇA ....................................................................................................................................172

BÖLÜM 8: Okul Öncesinde Yaratıcılık Eğitiminde Ailenin Rolü

GİRİŞ ..............................................................................................................................................176

YARATICILIKTA AİLENİN ROLÜ ................................................................................................177

ANNE BABA TUTUMLARININ ÇOCUĞUN YARATICILIĞININ GELİŞİMİNEETKİLERİ..........................................................................................................................................180

Demokratik Tutum...............................................................................................................180

Baskıcı Tutum ........................................................................................................................181

Aşırı Hoşgörülü Tutum .......................................................................................................181

Tutarsız Tutum .......................................................................................................................181

ANNE BABALARIN SINIF İÇİ ETKİNLİKLERE KATILIMI ......................................................182

Evde Yaratıcılık Eğitimi .......................................................................................................183

YARATICILIK KONUSUNDA AİLELERE DÜŞEN GÖREVLER .............................................185

KAYNAKÇA ....................................................................................................................................189

İçindekiler XI

BÖLÜM 9: Yaratıcılık Süreci ve Okul Öncesi Döneme YönelikYaratıcı Sorun Çözme Teknikleri

YARATICILIK SÜREÇLERİ ............................................................................................................192

BEYİN VE YARATICILIK SÜREÇLERİ .........................................................................................193

PROBLEM ÇÖZME VE YARATICILIK ........................................................................................194

OKUL ÖNCESİ DÖNEME YÖNELİK YARATICI PROBLEM ÇÖZME TEKNİKLERİ ..........195

Beyin Fırtınası...............................................................................................................................196

Beyin Fırtınasının Aşamaları ...................................................................................................196

1. Aşama: Sorunun Belirtilmesi ve Tartışılması ..........................................................196

2. Aşama: Sorunun Yeniden Tanımlanması .................................................................197

3. Aşama: Tanımlardan Birinin Seçilmesi .....................................................................197

4. Aşama: Isınma Turu .........................................................................................................197

5. Aşama: Beyin Fırtınası (Düşünce Üretme) ..............................................................197

6. Aşama: En Akla Gelmeyecek Düşünce .....................................................................197

7. Aşama: Değerlendirme .................................................................................................198

Scamper .........................................................................................................................................198

Çalışma Örneği ............................................................................................................................202

KAYNAKÇA ....................................................................................................................................205

BÖLÜM 10: Bireysel Yaratıcılığı Geliştirici Etkinlikler veOkul Öncesinde Yaratıcı Uygulamalar

BİREYSEL YARATICILIĞIN ÖNEMİ ............................................................................................208

YARATICILIĞI ARTTIRICI YÖNTEM VE ETKİNLİKLER ..........................................................210

Bireylerdeki Yaratıcılığı Geliştiren Yöntemler .............................................................210

Yaratıcı Düşünceye Yönelik Stratejiler ..........................................................................214

OKUL ÖNCESİNE YÖNELİK YARATICI ETKİNLİKLER ..........................................................215

YARATICI PERFORMANSI GELİŞTİREBİLECEK ETKİNLİK ÖRNEKLERİ ...........................217

Stratejik Düşünme, Sorun Çözmeye Yönelik Etkinlikler .........................................217

Sanatsal Yaratıcılığa Yönelik Etkinlikler ........................................................................2

Bedensel ya da Harekete Dayalı Yaratıcılığa Yönelik Etkinlikler ...........................222

KAYNAKÇA ....................................................................................................................................226

Yaratıcılıkta Temel Kavramlar ve Yaratıcılığın Doğasını Anlamak

1

-

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE YARATICILIK VE GELİŞTİRİLMESİ2

YARATICILIĞIN TANIMI VE KAPSAMI

İnsanlık tarihi kadar eski bir olgu olan “yaratıcılık” insanoğlunun ilgisini en çok çeken konulardan biridir. İlk insandan bu yana yaşamın olduğu her alanda yaratıcı düşüncenin izlerini görmek mümkündür. Ateşi keşfeden yazıyı bulan, farklı coğraf-yaları tanıma merakı ile yola düşen, ilk kez aya ayak basan ve sayısız teknolojik geliş-meye imza atan insanoğlunu güdüleyen temel itici gücün yaratıcı düşünce ve doğal merak duygusu olduğu açıktır.

Yaratıcılık, bir çok kavramın iç içe geçtiği oldukça karışık bir kavramdır. Bu terim eğitimden sanata, politikadan iş dünyasına kadar pek çok alanda kullanılmaktadır (Prentice,2000). Yaşamın her alanında gördüğümüz ve görmeye ihtiyaç duyduğunuz “yaratıcılık” kavramını tanımlamak da bu doğrultuda oldukça zordur. Her kullanım alanında yaratıcılık terimi farklı bir biçimde ele alınmaktadır.

Yaratıcılık, bireylere çekici gelen “ sihir, deha, üstün yeteneklilik” gibi çoklu kav-ramları çağrıştıran bir kişilik özelliği olarak bilinmektedir. Yaratıcılık konusunda bi-limsel çalışmalar da oldukça yenidir. Yaratıcı düşünce ile ilgili sistemli araştırmalara ve örgütsel ortam ve değişkenlerle yaratıcılığın ilişkisini konu alan çalışmalara 1960’lı yıllarda başlanmıştır (Sungur,1992).

Yaratıcılık kavramının günümüzde bilim insanlarının üzerinde birleştikleri kesin bir tanımı olmamakla birlikte uzun yıllardır bu konuda yapılan araştırma sonuçlarına göre farklı açılardan bir çok tanımlama yapılmaktadır. Bu tanımlarda bazı ortak ve farklı noktalar göze çarpmaktadır:

Yaratıcılık ile ilgili çalışmalarının en önemli isimlerinden biri olan Torrance (1968) yaratıcılığı bir eylem olarak tanımlanmıştır. Ona göre bu eylem artistik ola-bileceği gibi, mekanik ve teorik de olabilmektedir. Torrance yaratıcılığı; “ sorunlara, bozukluklara, bilgi eksikliğine, kayıp öğelere, uyumsuzluğa karşı duyarlı olma, güçlüğü tanımlama, çözüm arama, tahminlerde bulunma ya da eksikliklere ilişkin denenceler geliştirme, bu denenceleri değiştirme ya da yeniden sınama, daha sonra da sonucu orta-ya koyma” olarak tanımlamaktadır.

Yaratıcılıkta Temel Kavramlar ve Yaratıcılığın Doğasını Anlamak 3

Öğr. Gör. Nalan KURU TURAŞLI

Yaratıcılık konusunda çalışmalar yapan bir diğer önemli isim olan Guilford’a göre, “Yaratıcı düşünme alışılmamış düşünmedir ve esneklik, orjinallik ve akıcılıkla ta-nımlanır” (Chien ve Hui;2010).

Bu açıdan yaratıcılık kişinin bir problem karşısında problemin çözümünde yeni bir ürün ortaya koyması ile bağdaştırılmaktadır. Yaratıcılığın yeni ve alışılmadık şey-ler üretme ile ilgili olduğu görüşü farklı araştırmacılar tarafından da desteklenmiştir:

Wallach ve Kogan yaratıcılığı “Çok sayıda çağrısım üretebilmek, bu üretmede öz-gür olabilmek, ancak bunu yaparken de özden ayrılmamak” şeklinde tanımlamışlardır (Jersild,1979).

Benzer şekilde May (1986) yaratıcılığı, “Yeni bir şeyler oluşturma süreci” olarak tanımlamaktadır.

Mumford ve Gustafson’a (1988) göre de yaratıcılık, “Felsefeden resme ve müziğe kadar çeşitli alanlarda beğeni ile kabul edilen yeni ve özgün fikirler, nesneler üretme yeteneğidir” (Akt. Şenyüz 2002).

Boden’e (1994) göre yaratıcılık, “Bir kişinin uzmanlar tarafından kabul edilen bi-limsel, estetik, sosyal ve teknik değeri olan yeni fikirler, sezgiler, buluşlar veya ürünler ortaya çıkarmasıdır”.

Rein ve Rein’e(2000) göre, “Yaratıcılık, yeni alışılmadık ve benzersiz yollardan giderek, düşünceler, gerçekler ve bilgiler üzerinde etkili olma becerisidir” (Akt:Önder, 2003).

Yaratıcılık sıklıkla problem çözme becerisi ile beraber ele alınmaktadır. Prob-lem çözme becerisi ile bağdaştıran en önemli araştırmacıların başında gelen Gardner (1993) “bireysel yaratıcılığı problem çözme becerisi gelişmiş yeni ürünler ortaya çıkar-ma ya da olaylara ve sorunlara özgün çözümler bulma” olarak tanımlamaktadır. Bu ta-nıma göre de sorunların çözümünde alışılmadık yollardan gitme ve özgün çözümler bulma yaratıcılığın önemli bir göstergesidir (Akt.Woolfolk,1998):

Yaratıcılığın bir fikir süreci olduğu konusunda birleşen çeşitli araştırmacılar da birbirine yakın tanımlamalar yapmışlardır:

Chien ve Hui (2010) ‘a göre, “Yaratıcı düşünce ya da bireysel yaratıcılık, kişilerin çeşitli sosyo-kültürel ortamlarda, durumlarda ortaya koydukları akıcı, esnek, orijinal ve başkalarına çağrışım yapabilecek nitelikteki davranım ve ürünleri”dir.

Taylor (1977)’ın tanımlamasına göre yaratıcılık “yeni ve geçerli fikirlerin yaratıl-masıyla sonuçlanan fikir süreci”dir. Taylor yaratıcılığın bir süreç ve birbiri ardından gelen anlardan oluştuğunu vurgulamaktadır (Oğuzkan, Demiral ve Tür, 1999).

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE YARATICILIK VE GELİŞTİRİLMESİ4

A.B.D.’de bulunan Ulusal Eğitimde Yaratıcılık ve Kültür Danışmanlık Grubu (NACCCE,1999) ise, yaratıcılığı, “sonuçta özgün ve değerli bir ürün elde etmeyi sağla-yan hayal etme aktivitesi” olarak tanımlamaktadır (Akt. Prentice 2000).

Süreçle ilgi kuran tüm bu yaratıcılık tanımları incelendiğinde, “akıcı, esnek, oriji-nal ve derinleştirici olma, yeni ve bilinmedik şeyler üretme” konularının sıklıkla vur-guladığı görülmektedir.

Yaratıcılık çeşitli akım ve yaklaşımlar açısından da farklı farklı tanımlanabilmek-tedir:

Psikoanalitik Yaklaşıma Göre yaratıcılık; insan yapısının olumsuz yönlerinden oluşur; bireyin iç çatışmalarının ve saldırgan enerjisinin onaylanan kültürel davranış-lara dönüşmesidir.

Hümanistik Yaklaşıma Göre yaratıcılık, insanın olumlu yanları ile ilgilidir. Ser-best ortamda, bu tür özellikler daha kolay ortaya çıkarken; çatışma ortamlarında ya-ratıcılık engellenir..

Çevresel Yaklaşıma Göre ise yaratıcılık, öğrenme ile ortaya çıkmış özgün dav-ranışlardır (Ülgen,1995).

Tüm bu farklı tanım ve yaklaşımlar bir arada düşünüldüğünde genel olarak yara-tıcılığa ilişkin alan yazınının üç farklı yönde geliştiği söylenebilir;

a) Bunlardan ilki yaratıcı kişiliği ya da bireyi tanımlama olarak ortaya çıkmaktadır. Bu grupta Guilford’un bilişsel alandaki, Mac Kinnon’un kişilikle ilgili, Dunnette, Gough ve Torrence’ın kavrama ile ilgili araştırmaları yer almaktadır.

b) İkinci grup örgütsel faktörlerle ilgili olarak geliştirilmiştir. Bu araştırmalar; “yara-tıcılığı arttırdığı ya da desteklediği belirlenebilen faktörler var mıdır? Varsa neler-dir?” soruları üzerine yapılandırılmıştır.

c) Üçüncü grupta ise, eğitim ve geliştirme ile ilgili çalışmalar yer almaktadır. Bu grupta da; “bireyler, içsel yaratıcılıklarını kullanabilmeleri için yetiştirilebilir mi?” “Bireylerin bu şekilde daha yaratıcı olmaları sağlanabilir mi?” soruları ile yola çıkılmıştır (Sungur,1992).

Özetle, yaratıcılık çeşitli açılardan farklı şekillerde tanımlanabilmektedir. Ba-zılarına göre yaratıcılık bir işlem, bazılarına göre ise bir üründür. Ancak yaratıcılık kavramına ilişkin bilim insanlarının üzerinde uzlaştıkları ortak nokta; yaratıcılığın yeni ve farklı bir şey yapmak olduğu ya da gözlenebilen bir ürüne bağlı olarak yara-tıcılığın değerlendirilebileceği şeklindedir (Erdoğdu, 2006). Ancak ne şekilde tanım-lanırsa tanımlansın yaratıcı düşünme becerisinin insanoğlunun en özel ve en değerli becerilerinden biri olduğu kesindir. Yaratıcılığı ve yaratıcı düşünceyi doğru tanımak, etkisini ve önemini daha iyi anlayabilmek için yaratıcılığın boyutlarına ve içeriğine de derinlemesine bakmak gerekmektedir.

Yaratıcılıkta Temel Kavramlar ve Yaratıcılığın Doğasını Anlamak 5

Öğr. Gör. Nalan KURU TURAŞLI

DÜŞÜN ve TARTIŞ

Görüldüğü gibi “Yaratıcılık” terimi farklı birçok kullanım alanı olması ve çok yönlü bir kavramı tanımlaması nedeniyle birçok araştırmacı tarafından farklı biçimlerde tanımlanmıştır. Eğer siz bir tanım yapsaydınız “Yaratıcılık” terimini nasıl anlatırdınız? Lütfen siz de kendi yaratıcılık tanımınızı yapın ve daha sonra arkadaşlarınız ya da yakınlarınızın tanımları ile benzer ve farklı yönlerini karşı-laştırın. Her bir tanımın ne kadar yaratıcı olduğunu göreceksiniz.

Yaratıcılığın Boyutları

Yaratıcılığın yapısı farklı yüzlerden oluşmuştur. Konu ile ilgili yapılan psikomet-rik ölçümler, yaratıcı düşüncenin akıcılık, orijinallik, esneklik ve derinleştirebilme becerisi içerdiğini göstermektedir. Bireysel yaratıcılık duygusal, sosyal, bilişsel ve motivasyonla ilgili çeşitli değişkenlerden etkilenebilir. Ancak yaratıcı düşünce akıcı-lık, esneklik, orijinallik ve derinleştirme kapasitesinin ürünüdür (Chien ve Hui;2010). Birçok araştırmacının üzerinde birleşerek hem fikir olduğu bu boyutları tek tek ele alarak inceleyebiliriz:

– Akıcılık, Bireyin bir problemle karşılaştığında probleme çözüm olabilecek dü-şünceleri birbiri ardına sıralayabilme yeteneğidir. Akıcı düşünebilen bir birey çoğu zaman ikiden fazla alternatif düşünce üretebilir. Ne kadar çok farklı çözüm seçenekleri üretebiliyorsa, o bireyin o kadar akıcılık yeteneğine sahip olduğu dü-şünülür (Önder, 2003). Yani, bireyin farklı bir durumla karşılaştığında bu du-ruma uygun ne kadar farklı tür ve sayıda düşünce üretebildiği o kişinin yaratıcı düşünme becerisinin “akıcılık boyutu” ile ilgili performansını işaret etmektedir.

– Esneklik, Bu boyut insanın duruma uyum sağlamasını ve özellikle de daha önce yerleşmiş ya da kalıplaşmış olan durumları değiştirmesini içermektedir. Yaratıcı kişi karşılaştığı duruma kolayca uyum sağlayabilir. Herhangi bir duruma uygun olan yaklaşımdan diğer bir yaklaşım biçimine geçebilir (Oğuzkan, Demiral ve Tür, 1999). Başka bir deyişle, kişinin farklı durumlara, olaylara kişilere ve şartlara uyum sağlama hızı yaratıcı düşünme becerisinin “esneklik boyutu” ile ilgili per-formansına işaret etmektedir.

– Orjinallik (Özgünlük), Bu boyut kişinin karşılaştığı sorunlara farklı ve denenme-miş yollar bulabilme becerisini tanımlar. Yaratıcı düşünceye sahip bireyler farklı yolları bulma konusunda becerikli ve isteklidirler. Yaratıcılık belirsizlikleri tolere edebilmeyi ve bunlarla baş edebilme yeteneğini de içerir. Belirsizlikleri tolere ede-bilmek için farklı yollar ve farklı malzemeler keşfetmek gerekir (Prentice,2000).