ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1...

12
ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi: önemi, yararlar› ve yayg›nlaflt›rma önerileri fiUBAT 2007

Upload: dangdung

Post on 29-Oct-2018

223 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

ekonomik ve toplumsal kalk›nma için

erken çocukluk e¤itimi:

önemi, yararlar› ve yayg›nlaflt›rma önerileri

fiUBAT 2007

Page 2: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

Bu raporu derleyen Batuhan Aydagül ile katk›da bulunan Sinan Gökçen ve Evren Gönül’e teflekkür ederiz.

Page 3: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

1erken çocukluk e¤itimi

“taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas›

ve geliflmesi için mümkün olan azami çabay›

gösterirler.”

Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar› Sözleflmesi Madde 6/2

0-6 yafl aras›, çocu¤un en h›zl› geliflti¤idönemdir. Beyin gelifliminin büyük bir bölümüde 0-4 yafl aras›nda tamamlanmakta veçocuklar›n yaflad›klar› deneyimler bu geliflimdebelirleyici rol oynamaktad›r. Bu yüzden budönemde çocu¤un yeterli beslenmesi veetkileflimde bulunabildi¤i, onun gelifliminidestekleyen bir ortamda bulunmas› önemlidir.Erken çocukluk e¤itimi insan geliflimininbafllang›ç noktas›d›r.

Nüfusunun yar›dan fazlas› 25 yafl›n alt›ndaolan ve y›lda 1,4 milyon bebe¤in do¤du¤uülkemizde, 0-6 yafl grubundaki yaklafl›k8 milyon çocu¤un ancak yüzde 16's›okul öncesi e¤itim hizmetlerindenyararlanabilmektedir. Bu yafllardaki e¤itimeksikli¤inin sonradan giderilmesininneredeyse imkâns›z oldu¤u göz önündebulunduruldu¤unda bu tablo geliflmiflülkeler düzeyine yükselmeye çal›flan bir ülkeaç›s›ndan hiç de iç aç›c› de¤ildir.

Bu politika notu, ülkemizde erken çocukluke¤itiminin yayg›nlaflt›r›lmas›n› savunmak

amac›yla haz›rlanm›flt›r ve afla¤›daki sorularaodaklanmaktad›r:

• Erken çocukluk döneminin önemi nedir?Beyinle ilgili son bulgular erken çocuklukdönemiyle ilgili hangi noktalara dikkatçekmektedir?

• Erken çocukluk e¤itiminin yararlar›nelerdir? Erken çocukluk dönemindeyap›lan müdahalelerin bireylere ne gibietkileri olmaktad›r? Bunun, toplum içinsosyal ve ekonomik yararlar› nelerdir?

• Türkiye'de mevcut durum nedir? Erkençocukluk e¤itimine eriflim di¤er ülkelerlekarfl›laflt›r›l›nca nas›ld›r? E¤itiminyayg›nlaflt›r›lmas› önünde ne gibi engellervard›r?

• Yayg›nlaflt›rma için hangi politikalarizlenebilir? Farkl› modeller nelerdir veülkemiz aç›s›ndan olumlu yanlar› nelerdir?Yüksek sosyal risk alt›nda yaflayan çocuklariçin ne gibi öncelikler belirlenebilir?

Erken çocukluk dönemi hayat›n temelini oluflturur. Bu dönemde çocuklar›n erkençocukluk e¤itimi ve bak›m› almas› hem geliflimleri için çok önemlidir hem de temelinsan hakk›d›r. Ayr›ca, bu dönemde çocuklar›n e¤itimine yap›lacak kamu yat›r›m›n›nhem sosyal hem de ekonomik olarak getirisi çok yüksektir. Ancak, Türkiye'de erkençocukluk e¤itimine eriflim çok s›n›rl›d›r. O kadar ki, ülkemiz ancak Arap ve Afrikaülkeleriyle karfl›laflt›r›labilmektedir. Yakalamay› hedefledi¤imiz geliflmifl ülkelerinço¤unda en az›ndan iki y›l ücretsiz erken çocukluk e¤itimi mevcuttur. Ülkemizdedaha çok çocu¤un kaliteli erken çocukluk e¤itiminden yararlanabilmesi için siyasive bürokratik irade, mali kaynak art›fl› ve alternatif yaklafl›mlar› içeren kapsaml›politikalar flartt›r. 0-6 yafl aras› çocuklar›n e¤itimini politikalar›nda önemsemeyenhükümetler, toplumun geliflimini riske atmaktad›r.

Page 4: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

2 erken çocukluk e¤itimi

Erken çocukluk dönemi, yaflama (çocu¤undo¤umdan itibaren fiziksel, ruhsal ve sosyalaç›dan sa¤l›kl› olmas›), büyüme (çocu¤un kilove boyunun artmas›), geliflme (çocu¤unduygusal, zihinsel ve fiziksel geliflimalanlar›ndaki karmafl›kl›k düzeyinde veifllevinde geçirdi¤i de¤iflim) ve bak›m gibibirbirini tamamlayan ve bütünleflik kritiksüreçleri içerir (Bekman ve Gürlesel 2005).Dolay›s›yla, hayat›n temelini oluflturur.

Afla¤›daki ana noktalar erken çocuklukdöneminin önemini desteklemektedir:

• Özellikle beyinle ilgili yeni bulgular erkenyafllarda deneyim-esasl› beyin geliflimininyaflam boyunca sa¤l›¤›, ö¤renmeyi vedavran›fl› etkiledi¤ini ve sosyal çevreninbeynin gelifliminde çok önemli etkisioldu¤unu göstermektedir.

• Do¤umdan sonra, duyular›n geliflmesi içinbeyinde ayn› genetik koda sahipmilyarlarca nöron, uyaranlar taraf›ndanfarkl›laflt›r›lmal› ve aralar›ndaki ba¤lant›lar(sinaps) oluflturulmal›d›r. Böylece duyularharekete geçecektir. Bu, her duyu için kritikzaman aral›¤› olarak tan›mlanan süreiçerisinde gerçekleflmelidir.

• Üç yafl›nda çocu¤un beyni, nöronlararas›ndaki ba¤lant›lar›n en yo¤un oldu¤udönemdir.

• Yeni do¤mufl bebe¤in beyni henüz tamgeliflmemifltir ve bir yandan geliflirken biryandan da ö¤renmektedir. Beynin geliflimsüreci, insanlar›n kendi kendilerineö¤renmelerini mümkün k›lmaktad›r, üçyafl›nda biri, her 90 dakikada yeni birkelime ö¤renmekte, befl yafl›ndaki çocuklarana dillerinde binlerce kelimeyi ve dilinkar›fl›k dilbilgisini bilmektedir.

• Yedi yafl›na gelen bir çocu¤un zihinselyetenekleri, davran›fl al›flkanl›klar›, dilkabiliyeti, duygusal denetimi, kavray›fl›ve birçok fiziksel özellikleri flekillenmifldurumdad›r. Bu flekillenme, çocu¤un, yediyafl›na kadar nas›l bir e¤itim ald›¤›naba¤l›d›r.

Dolay›s›yla, erken çocukluk döneminde çocu¤agösterilecek özen ve ona verilecek e¤itimgelece¤in sa¤l›kl›, yarat›c›, üretken ve baflar›l›bireylerinin altyap›s›n› haz›rlar.

erken çocukluk dönemi, beyin gelifliminde

çok önemli bir dönemdir ve gelecekteki

ö¤renmenin temelini oluflturur.

Erken çocukluk e¤itimi, çocu¤un fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelifliminekatk›da bulunmay› hedefler; bu amaçla sadece çocu¤u de¤il baflta anne-baba olmaküzere tüm çevresini de e¤itmeyi amaçlar; böylece her yönden sa¤l›kl› ve potansiyeliniiyi kullanabilen çocuklar yetifltirmeye yöneliktir.

Page 5: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

3erken çocukluk e¤itimi

türkiye'deki araflt›rmalar da erken

çocukluk e¤itiminin birey üzerindeki

olumlu etkilerini göstermektedir.

Araflt›rmalar, erken çocukluk e¤itimi alançocuklar›n almayanlara oranla daha yüksekzihinsel beceriler ve e¤itime yatk›nl›ksergilediklerini ortaya koymufltur. Dahas›, bugeliflim, kaynaklara ulaflma flans› k›s›tl›çocuklarda, bir di¤er deyiflle “risk alt›ndakiçocuklar”da daha da belirgindir. Erkençocukluk e¤itiminin okulda baflar›yla iliflkisiniinceleyen araflt›rmalar, ilk ve ortaö¤renimdekibaflar›n›n erken çocukluk e¤itimine ba¤l›oldu¤unu göstermifltir. Kaliteli erken çocukluke¤itimi programlar›na kat›lan çocuklar okuladaha iyi haz›rlan›rlar, okulda daha baflar›l›d›rlarve s›n›fta kalmalar› veya okulu terk etmeleridaha düflük olas›l›kt›r. OECD taraf›ndangerçeklefltirilen Uluslararas› Ö¤renciDe¤erlendirme Program› (PISA) 2003sonuçlar›na göre Türkiye'de erken çocukluke¤itimi alan ve almayan ö¤renciler aras›ndayaklafl›k olarak iki okul y›l›na denk baflar› fark›vard›r.

Türkiye'de yap›lan uzun vadeli, boylamsal biraraflt›rma, erken çocukluk e¤itiminin bireyleriçin eriflkinlikte süren etkilerini araflt›rm›flt›r(Ka¤›tç›bafl›, Sunar, Bekman, Cemalc›lar 2005).Araflt›rmada, 1982-1986 y›llar› aras›nda ErkenDestek Projesi'ne (EDP) kat›lan gelir ve e¤itimdüzeyi düflük kesimlerdeki çocuklar 20'liyafllar›n›n ortalar›na kadar takip edilmifltir.Araflt›rman›n ana bulgular› afla¤›daderlenmifltir:

• Erken çocukluk e¤itimi alan çocuklarortalama 10,75 y›l okula devam etmifltir,bu da ço¤unun en az lise e¤itimi ald›¤›n›göstermektedir.

• Erken çocukluk e¤itimi alm›fl kat›l›mc›lare¤itim almam›fl gruptakilerden neredeyse1,5 y›l daha uzun süre okula devametmifltir.

• Erken çocukluk e¤itimi alm›fl kat›l›mc›lar›nyüzde 44,1'i üniversiteye giderken, buoran almam›fl olan grupta yüzde 30,6'd›r.

• Erken çocukluk e¤itimi alm›fl olanlar di¤ergruba göre zeka göstergesi olarak kabuledilen kelime bilgisi testinde daha iyiperformans göstermektedir.

• Erken yaflta e¤itim alan çocuklar meslekistatüsü daha yüksek ifllerde çal›flmaktad›r.

• Erken yaflta e¤itim deneyimi olanlar›nayl›k hane giderleri daha yüksektir, dahabüyük bir bölümü bilgisayar ve kredi kart›sahibidir.

Erken çocukluk e¤itimiyle kazan›landonan›m›n, dil yetene¤inden, çal›flan nüfusakat›l›m yafl›na, mesleki statüye ve hattabilgisayar kullan›m›na yatk›nl›¤a kadarmodern hayata uyum sa¤lamaya yöneliksay›s›z alanda büyük etkisi vard›r. Erkençocukluk e¤itiminin katk›s›yla potansiyelinien üst düzeyde kullanmay› ö¤renen, fizikselve zihinsel yeteneklerini gelifltiren, çevresiylerahat iletiflim kuran, kendine güvenli bireylerolarak yetiflen çocuklar, toplumsal hayata veiflgücüne kat›ld›klar›nda elbette dönüfltürücübir rol oynayacaklard›r.

Erken çocukluk e¤itimi alanlar, daha sa¤l›kl›, okulda daha baflar›l› ve hayatlar›n›nileri aflamalar›nda daha üretkendir. Erken çocukluk e¤itim programlar›na kat›l›m›nfaydalar› sosyo-ekonomik zorluklar› olan çevrede yaflayan çocuklar için dahayüksektir.

Page 6: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

4 erken çocukluk e¤itimi

Erken çocukluk e¤itimi sadece çocu¤un sa¤l›kl›ve baflar›l› bir yetiflkin olmas›na katk›dabulunmaz; orta ve uzun vadede tüm toplumuetkileyen çok önemli sosyal ve ekonomiksonuçlar› vard›r. Son y›llarda, bu sonuçlargenifl bir perspektifte de¤erlendirilmifl,özellikle ampirik araflt›rmalar sonras›ndagüçlü ekonomik görüfller ortaya konmufltur.

Van der Gaag (2005), erken çocukluk e¤itimininçocuklar›n beslenme, sa¤l›k, zihinsel geliflimve sosyalleflmesini iyilefltirdi¤ini, bunun datoplumun e¤itim, sa¤l›k, sosyal kalk›nma vebüyümesine katk›da bulundu¤u önermektedir.Van der Gaag'a göre, erken çocukluk e¤itimive insani geliflme çok yak›ndan ba¤lant›l›d›rve bu ba¤ lant › dört ana yo ldangerçekleflmektedir.

erken çocukluk e¤itimi

ekonomik getirisi de yüksek olan

çok iyi bir kamu yat›r›m›d›r.

erken çocukluk geliflimi

E¤itim Sa¤l›k ToplumsalSermaye Eflitlik

Ekonomik Büyüme

‹nsani Geliflme

fiekil 1: Erken çocukluke¤itimi ve insanigeliflme yak›ndanba¤lant›l›d›r

Kaynak: Van der Gaag(2002)

Erken çocukluk e¤itiminin bir politika olarak benimsenmesinin önemi, insan geliflimive ekonomik büyüme aras›ndaki iliflki göz önüne al›nd›¤›nda daha da ciddi biçimdeortaya ç›kar. E¤itime mümkün olan en erken zamanda bafllanmas›, insan geliflmesinidestekleyen kilit ö¤elerden biridir.

• E¤itim: Uzun soluklu, kapsaml› ve iyitasarlanm›fl bir erken çocukluk e¤itimisonucunda okullulaflma oran› artacak,okullar›n kalitesi ve dolay›s›yla mezunlar›nniteli¤i yükselecektir. Toplumun e¤itimdüzeyi geliflecek, bu da istihdam›, geliri verefah› art›racakt›r.

• Sa¤l›k: Erken yafllarda bafllayan e¤itim,ailenin bilgilendirilmesi ve gerekli beslenmeve sa¤l›k hizmetlerinin sa¤lanmas› sonucusa¤l›kl› kuflaklar yetiflecektir. Toplumsa¤l›kl› ve üretken bireylerden oluflacak,toplumsal verim, dolay›s›yla refahartacakt›r.

• Toplumsal Sermaye: Kendine güvenen,ö¤renme iste¤i yüksek, baflar›l› bireyler,kendileriyle ve çevreleriyle bar›fl›k olacakt›r.Bu çocuklar, baflkalar›na sayg› duymay›,sorunlar› uzlaflma yöntemiyle çözmeyiö¤renecek, böylece toplumsal gerginliklerazalacak, toplumsal dayan›flma duygusugüçlenecektir. Uyumlu bir toplumda refahh›zla yükselir.

• Eflitlik: Baflar›l› bir erken çocukluk e¤itimiprogram›, s›n›rl› ekonomik ve sosyalolanaklara sahip çocuklara kendilerinigelifltirme imkân› yaratarak f›rsat eflitli¤isa¤lar. Böylece hem iflgücüne daha çokkiflinin kat›lmas› hem de toplumsal eflitliksa¤lanm›fl olur. Gelir da¤›l›m›n›n dengelioldu¤u toplumlarda ekonomik geliflmedaha güçlüdür.

Page 7: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

5erken çocukluk e¤itimi

0

Kümülatif KamuYat›r›m›

‹nsan SermayesineYat›r›m›n Getiri Oran›

OkulOkul

öncesi

Beyin GeliflimiOkullaflma

Okul öncesi Programlar

Mesleki E¤itim

Okul Sonras›

fiekil 2: Befleri sermayeyat›r›mlar›n›n dönüflü

Kaynak: Heckman veCarneiro (2003)

Erken çocukluk e¤itimi ayn› zamandakad›nlar›n güçlenmesi yolunda ve yoksullu¤akarfl› önemli bir mücadele stratejisidir. Erkenyafllarda çocuklar›n ve annelerin ihtiyaçlar›birbirine ba¤l› oldu¤undan bu hizmetlerinyayg›nlaflt›r›lmas› kad›nlar›n ekonomik vesosyal yaflama kat›l›m›n› ve toplumsal hayattaöne ç›kmas›n› kolaylaflt›rabilir.

Ekonomik olarak, yat›r›m getirisi ve fayda-maliyet analizi temelinde bak›ld›¤›nda, erkençocukluk e¤itimi orta ve uzun vadede çokkazançl› bir kamu politikas›d›r. Araflt›rmalar,insan sermayesine yap›lan yat›r›mlar›n getirioran›n›n en yüksek oldu¤u dönemin okulöncesi oldu¤unu ortaya koymufltur. Beyingelifliminin okul ça¤›nda çok s›n›rl› olmas›,sonras›nda ise göz ard› edilebilecek bir geliflmegöstermesi nedeniyle yafl ilerledikçe insan

sermayesine yap›lan yat›r›mlar›n getiri oran›düflmektedir.

Nobel Ekonomi Ödülü sahibi James Heckman,çocuklara yap›lan yat›r›m›n yetiflkinlerine¤itimine yat›r›mdan daha yüksek dönüflüolaca¤›n› öne sürmektedir.

Erken çocukluk e¤itimi hizmetlerine “fayda-maliyet analizi” temelinde yaklafl›ld›¤›nda,bu hizmetlerin yayg›nlaflt›r›lmas›n›n Türkiyeiçin ekonomik aç›dan da büyük önemi oldu¤ugörülmüfltür. “Türkiye'de Okulöncesi E¤itiminFayda-Maliyet Analizi” (Kaytaz 2005)araflt›rmas›na göre ülkemizde erken çocukluke¤itimine yap›lacak 1 liral›k yat›r›m›nekonomiye farkl› senaryolara göre 7 lirayakadar kazanç olarak dönece¤i ortayaç›kmaktad›r.

türkiye’de erken çocukluk e¤itimine çok

s›n›rl› say›da çocuk eriflebilmektedir.

Erken çocukluk e¤itiminin s›n›rl›l›¤› dolay›s›yla, özellikle yoksullar bu hizmetlerdenyararlanamamaktad›r. Türkiye, her aç›dan daha güçlü oldu¤u Gürcistan, Ürdün,Fas, Bulgaristan gibi ülkelerin bile bu alanda çok gerisinde kalm›flt›r. Türkiye'yebenzerlik gösteren Meksika'da oran, Türkiye'nin befl kat›d›r.

Herkes ‹çin E¤itim Küresel ‹zleme Raporu'nagöre, okul öncesi e¤itimde küresel brütokullulaflma oranlar› 1970'teki yüzde 17düzeyinden 2004'te yüzde 37'ye ç›km›flt›r.

Bu oran 2004'te geliflmifl ülkelerde yüzde 73iken, geliflmekte olan ülkelerde yüzde 32'dir.Co¤rafi e¤ilimlere bak›ld›¤›nda, brütokullulaflma oranlar›nda özellikle Latin

Page 8: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

6 erken çocukluk e¤itimi

Amerika ve Karayibler'de önemli art›fllargörülmektedir. Orta ve Do¤u Avrupa'daArnavutluk, H›rvatistan, Makedonya veTürkiye d›fl›nda kalan ülkelerde ça¤nüfusunun yüzde 50'sinden fazlas› okul öncesie¤itime devam etmektedir (UNESCO 2007).

Raporda, Türkiye'de 3-5 yafl aras› nüfusununbrüt okullulaflma oran› yüzde 8,2 olarakverilmifltir. Öte yandan, Milli E¤itim Bakanl›¤›verilerine göre Türkiye'de anaokulu ve anas›n›flar›n›n okullulaflma oran› 2004-2005ö¤ret im y › l ›nda yüzde 16 o larakgerçekleflmifltir (Bekman ve Gürlesel 2005).Her flekilde, Türkiye bu oranlarla Arap ülkelerive Sahra-alt› Afrika ülkeleri ile ayn› düzeylerdeyer almaktad›r. Bu alanda son dönemdegörülen iyileflmelere ra¤men Türkiye'nin, ABve OECD ülkeleri düzeyine ulaflmas› için çokyol almas› gerekmektedir. Nitekim OECDülkelerinin ço¤unda en az›ndan iki y›l ücretsizokul öncesi e¤itim mevcuttur.

Türkiye'nin zaten düflük olan erken çocukluke¤itimi okullulaflma oran›, bölgeler itibariylede büyük bir dengesizlik göstermektedir.Örne¤in bu oran A¤r›'da yüzde 7, Erzurum'da9,4 ve Mardin'de yüzde 16 düzeyindedir.

Türkiye'de erken çocukluk e¤it imiolanaklar›ndan yararlananlar›n ço¤unlukla‹stanbul, Ankara, ‹zmir gibi büyük kentlerleülkenin bat›s›ndaki merkezlerde yo¤unlaflt›¤›dikkate al›n›rsa, bu oranlar›n Türkiye'debölgeler aras›nda gözlenen dengesizli¤iyans›tt›¤› ifade edilebilir. Erken çocukluke¤itiminden as›l yararlanmas› gereken grup,yani olanaklar› s›n›rl› kesim ço¤unlukla bue¤itime eriflemiyor. E¤er Türkiye tümçocuklar›na eflit f›rsatlar sunmak, böylecebölgeler aras› eflitsizli¤i k›rmak istiyorsa, erkençocukluk e¤itimini ekonomik olarak gerikalm›fl bölgelere de ulaflt›rmas› zorunludur.

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

84

78 77

66

5753

47

3733 32

27

1614 12

16

78

Mek

sika

Kuze

y A

mer

ika

ve B

at› A

vrup

a

Bulg

aris

tan

Gel

iflm

ifl ü

lkel

er

Yuna

nist

an

Ort

a ve

Do¤

u A

vrup

a

Keny

a

H›r

vati

stan

Dün

ya

Gün

ey A

frik

a

Gel

iflm

ekte

ola

n ül

kele

r

Ort

a A

sya

Türk

iye

Ara

p ül

kele

ri

M›s

›r

Sahr

a-al

t› A

frik

a

fiekil 3: Karfl›laflt›rmal›Erken ÇocuklukE¤itimi OkullulaflmaOranlar› (%)

Kaynak: UNESCO,Education For AllGlobal MonitoringReport 2007, Paris,2006.

Page 9: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

Ülkemizde ço¤unlukla MEB Okul ÖncesiE¤itimi Genel Müdürlü¤ü’nün anaokullar›nda,ilkö¤retim okullar›n›n anas›n›flar›nda veSosyal Hizmetler ve Çocuk EsirgemeKurumu’nun yuvalar›nda verilmekte olan okulöncesi e¤itimin kaynaklar› farkl› bütçekalemlerinden karfl›lanmaktad›r. Ancak toplambütçeden okul öncesi e¤itime ayr›lan payabakt›¤›m›zda bunun yayg›nlaflma için yeterliolmad›¤› görülmektedir.

Hedeflenen okullulaflma oranlar›na ulaflmakiçin hem Milli E¤itim Bakanl›¤›'n›n gider veyat›r›m bütçeleri artmal› hem de bütçedenerken çocukluk e¤itimine daha fazla payayr›lmal›d›r.

Türk Sanayici ve ‹fladamlar› Derne¤i (TÜS‹AD)taraf›ndan yay›nlanan raporda Türkiye'dekierken çocukluk e¤itimi sistemindekik›s›tlamalar irdelenmifltir (Bekman ve Gürlesel2005). Yetersiz yayg›nlaflma konusunun yan›s›ra sisteme iliflkin bafll›ca sorunlar afla¤›das›ralanm›flt›r:

• Erken çocukluk e¤itimi kurumlar›n›n ço¤ubüyük illerde ve ülkenin bat›s›nda yer

almaktad›r, içinde bulundu¤u koflullarnedeniyle geliflimi tehdit alt›nda olangruplara yeterince ulafl›lamamaktad›r.

• Erken çocukluk e¤itiminin içeri¤i, kapsam›ve uygulamalar› ile ilgili temel standartlaryeterli de¤ildir.

• Mevcut e¤itim program› ülkenin farkl›yerlerinde ve farkl› koflullardaki çocuklar›niht iyaç lar ›na tam olarak cevapverememektedir.

• Mali k›s›tlamalar nedeniyle, okul öncesiö¤retmen kadrolar› yetersiz olup, ustaö¤reticiler de ihtiyaçlar› tam anlam›ylakarfl›layamamaktad›r.

Son y›llarda kamuoyundan gelen talepdo¤rultusunda devlet, özel sektör ve STK’lartaraf›ndan yap›lan çal›flmalar ülke düzeyindeokul öncesi e¤itim kurumlar›n›n ve dolay›s›ylaokullulaflman›n artmas›n› sa¤lam›fl, ancakhenüz istenen noktaya ulafl›lamam›flt›r.

7erken çocukluk e¤itimi

türkiye'de erken çocukluk e¤itimine

çok az kamu kayna¤› ayr›lmaktad›r.

yayg›nlaflt›rma sürecinde ilk ad›m

tüm alt› yafl nüfusuna erken çocukluk

e¤itiminin ulaflt›r›lmas› olmal›d›r.

“Sosyal adalet ve eflitli¤i destekleyen ve ayn› zamanda ekonomide verimlili¤i vetoplumda refah› art›ran sosyal politika giriflimlerine az rastlan›r. Erken yafllardaçocuklara yat›r›m yapmak böyle bir politikad›r.”

James Heckman, Nobel Ekonomi Ödülü Sahbi

Erken çocukluk e¤itiminin yayg›nlaflt›r›lmas›üzerinde duran UNESCO, OECD ve DünyaBankas› gibi uluslararas› kurulufllar baz› önemlinoktalara dikkat çekmektedir:

• Erken çocukluk e¤itimini herkes içinulafl›labilir k›lmak konusunda siyasi vebürokratik irade olmas›

• Erken çocukluk e¤itimine ayr›lan kamukaynak lar ›n ›n yoksu l çocuk laraodaklanmak üzere art›r›lmas›

• Tüm hizmet sunucular› ve farkl› yaflgruplar›n› kapsayan kalite standartlar›n›nuygulanmas›

Page 10: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

8 erken çocukluk e¤itimi

• E¤itim görevlilerinin e¤itilmesi ve iflkoflullar›n›n iyilefltirilmesi

• Kamu ve özel sektör aras›nda daha çok vedaha güçlü ortakl›klar oluflturulmas›

• Ebeveynler, aileler ve ö¤rencinin çevresininde e¤itimin bir parças› haline getirilmesi

Bu noktalar› ve ülkemizin mevcut durumunuda dikkate alarak ivedilikle Türkiye için etkinve sürdürülebilir bir erken çocuk e¤itimipolitikas› gelifltirmeliyiz. Bu politikan›nöncelikli ad›mlar› afla¤›daki gibi olmal›d›r:

1) 0-6 yafl aras›ndaki tüm çocuklar›hedefleyen erken çocukluk e¤itimi, temele¤itime, okul öncesi ve zorunlu bir aflamaolarak kat›lmal›d›r. ‹lk ad›m olarak, 2010 y›l›nakadar 6 (60-72 ay) yafl grubundakilerin yüzde100'üne okul öncesi e¤itim verilmesihedeflenmelidir. Bu e¤itim, ilkö¤retimdenayr› tutulmal›, çocu¤u ilkö¤retime haz›rlayanbir safha olarak görülmelidir ve çocu¤un oyaflta ö¤renme özelliklerine uygun müfredatve e¤itim metotlar› ile uygulanmal›d›r. Ortave uzun vadede ise, s›rayla 5 ve 4 yaflgruplar›n›n program kapsam›na al›nmas› vezamanla erken çocukluk e¤itiminin daha erkenyafllara inmesi amaçlanmal›d›r.

2010'a kadar 6 yafl grubunda yüzde 100okullulaflma hedefine ulaflman›n mali çerçevesi534 milyon dolar olarak hesaplanm›flt›r(Bekman ve Gürlesel, 2005). Yüzde 80'ikurumsal model olmak üzere yüzde 100okullulaflma için 429 milyon dolar yap›m vedonat›m gideri ve 85 milyon dolar daö¤retmen yetifltirme yat›r›m› gerekmektedir.

Milli E¤itim Bakanl›¤› 2006 yat›r›m ödene¤iolan yaklafl›k 1 milyar dolar temel al›nd›¤›nda,befl y›l boyunca yat›r›m bütçesinden erkençocukluk e¤itiminin yayg›nlaflt›r›lmas›nasadece yüzde 10-15 düzeyinde pay ayr›lmas›yeterli olacakt›r. Bu Türkiye'nin kolayl›klaalt›nda kalkabilece¤i bir yat›r›md›r.

2) Türkiye'de erken çocukluk e¤itimindekurum merkezli model uygulanmaktad›r. Bu

model, kullan›c›lar›n hizmete ulaflmada zorlukçekmesi gibi çeflitli sorunlara yol açmaktad›r.Yaz anaokullar›, ev merkezli programlar,mahalle yuvalar›, gezici e¤itim modelleri,anne baba e¤itimi, televizyon yoluyla e¤itimgibi farkl› modeller de uygulamayakonulmal›d›r. Bu modeller gelifltirilirken,genifl kapsaml›, baflar›l› sonuçlar› bilinenve kökleflmifl örnekler dikkate al›nmal›d›r.

3) E¤itim ve hizmet kalitesinin art›r›lmas›amac›yla okul ve ailenin birlikte ve uyumluçal›flmas› özendirilmelidir.

4) Türkiye'nin az geliflmifl ve geliflmekteolan bölgelerine öncelik verilmelidir; kamupolitikas›, olanaklar› k›s›tl› ailelerden gelençocuklar›n yaflam flans›n› art›racak biryaklafl›mla oluflturulmal›d›r. Bu amaçla, etkinolmas›n›n yan› s›ra, en makul mali çerçeveyisunan bir program gelifltirilmelidir. Erkençocukluk e¤itimi, halktan genifl bir kesiminulaflabilece¤i bir uygulama haline gelmedikçe,mevcut programlara getirilecek düzenlemelerfazla bir etki yapmayacakt›r.

Erken çocukluk e¤itimi bir hakt›r ve buradada alt› çizildi¤i gibi bireye ve toplumadönüflü çok yüksektir. Erken çocukluke¤itimine yönlendirilecek kamu kaynaklar›,yoksulluk ve eflitsizlik nedeniyle Türkiye'yizorlayan sorunlar›n ortaya ç›kmadanönlenmesine de zemin haz›rlayacakt›r.2006 Kas›m ay›nda yap›lan 17. Milli E¤itimfiuras›'nda 6 yafl›n zorunlu e¤itimkapsam›na al›nmas› önerisinin GenelKurul'da oybirli¤iyle kabul edilmesiuzmanlar›n bu konuda ki görüfl birli¤ininve toplumsal talebin çok önemli birgöstergesidir. fiimdi yasama ve yürütmeorganlar›n›n üzerine düflen görev ulusalerken çocukluk e¤itimi politikas›oluflturmak ve bu politikan›n uygulamayageçirilmesini sa¤lamak ve izlemek için birmekanizma oluflturmakt›r. Bu flekildeTürkiye lay›k oldu¤u geliflim düzeyiniyakalama yönünde önemli bir ad›matacakt›r.

Page 11: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

Bainbridge, J., Meyers, M. K., Tanaka, S., & Waldfogel, J. (2005). Who gets an early education?Family income and the enrollment of three-to five-year-olds from 1968 to 2000(Erken e¤itimi kim al›yor? 1968-2000 aras›nda üç-befl yafl aras› çocuklar›n ailelerinin gelir veifl düzeyi). Social Science Quarterly,Volume 86, Number 3.

Bekman, S. & Gürlesel, C. F. (2005). Do¤ru bafllang›ç: Türkiye'de okul öncesi e¤itim.‹stanbul, Türk Sanayicileri ve ‹fladamlar› Derne¤i (TÜS‹AD).

Bridges, M., Fuller B., Rumberger R., & Tran, L. (2004). Preschool for California's children:Promising benefits, unequal access (Kaliforniya'n›n çocuklar› için okulöncesi: Faydalar› veeflitsiz ulafl›m). PACE Child Development Projects, Policy Brief 04-3.

Heckman, J. & Carneiro, P. (2003). Human capital policy (‹nsan sermayesi politikalar›).NBER Working Paper 9495, Cambridge.

Ka¤›tç›bafl›, Ç., Sunar, D., Bekman, S. & Cemalc›lar, Z. (2005). Erken müdahalenin eriflkinliktesüren etkileri: Erken destek projesi'nin ikinci takip araflt›rmas›'n›n ön bulgular›.‹stanbul: Anne Çocuk E¤itim Vakf›.

Kaytaz, M. (2005). Türkiye'de okulöncesi e¤itimin fayda-maliyet analizi. ‹stanbul: Anne ÇocukE¤itim Vakf›.

Milli E¤itim Bakanl›¤› (2006). Türkiye e¤itim istatistikleri 2005-2006. Ankara.

Mustard, J. F. (2006). Beyin Geliflimi ve ‹nsan Sermayesi. AÇEV 7 Çok Geç: Toplumsal veEkonomik Kalk›nma için Erken Çocukluk E¤itimi Konferans›nda sunulan bildiri, ‹stanbul.

Starting Strong: Early childhood education and care (2002) (Erken çocukluk e¤itimi vebak›m 2002). Paris: OECD

UNESCO (2006). Education for all global monitoring report 2007(Herkes için e¤itim izleme raporu 2007). Paris: UNESCO

Van der Gaag, J. (2000). From child development to human development. M. E. Young (Edt.),From early childhood development to human development (Erken çocukluk geliflimindeninsan geliflimine) (ss.63-78). Washington DC: Dünya Bankas›

kaynaklar

Page 12: ekonomik ve toplumsal kalk›nma için erken çocukluk e¤itimi · erken çocukluk e¤itimi 1 “taraf devletler, çocu¤un hayatta kalmas› ve geliflmesi için mümkün olan azami

Büyükdere Cad. Stad Han. No.85 Kat.2 Mecidiyeköy 34387 ‹stanbulTel: 0 212 213 42 20 Faks: 0 212 213 36 60

[email protected] www.acev.orgwww.7cokgec.org