Upload File

e-mail: [email protected] 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ...

  • Home
  • Documents
  • E-mail: [email protected] 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘
12
EUR/KZT 338.93 USD/KZT 315.55 RUB/KZT 5.53 CNY/KZT 45.64 №57 (29038) 24 НАУРЫЗ, ЖҰМА 2017 ЖЫЛ E-mail: [email protected] www.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZ FACEBOOK.COM/.EGEMEN.KZ 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ: РУХАНИЯТ 10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙҒАНИННІҢ БАЛАСЫ 4-бет СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ МҰНАЙ КЕНІШТЕРІ 7-8-беттер ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша) САМАРҚАННЫҢ КӨК ТАСЫ ЖІБІГЕН КҮН ШИКІЗАТ ӨНДІРІСІНДЕ ШИКІЛІК БОЛМАУЫ ТИІС Оңтүстік Корея: СЕБЕП ПЕН САЛДАР 3-бет 4-бет 5-бет Жанкелді ШЫМШЫҚОВ лисұлтан ҚҰЛАНБАЙ Дархан ҚЫДЫРЛІ Еліміздің косметикалық нарығында соңғы он жылдан бері өзгерістер елеулі түрде орын алып отыр. Бұрындары жу- ынатын сабынның қайдан келіп, шығарылып жататындығына мəн бермейтін халқымыз енді жасару мен əдеміленудің, бір сөзбен айтқанда, табиғат берсін, бермесін сұлуланудың түп- тамырына үңілгендей. Əлемдегі экономикалық жағдаяттар да осы салаға тікелей əсер етеді. Қандай дағдарыс болма- сын жəне ол қай елде болма- сын косметика нарығының сұранысы күннен-күнге артып келеді екен. Дүние жүзі бо- йынша жасартатын косметика қажеттілігі молая түсуде. Иə, кім қартайғысы келеді дейсің?! Тұтынушылар косметика саласындағы жаңашылдықты да қалт жібермей, назарда ұстауда. Ал біздің салтымызда иіссу, əтір, опа, далап күнделікті ғана емес, мерекелік тарихи маңызы бар дүние. Мəселен, Наурыз тойында жастар бір-біріне «селт еткізер» деп иіссу сыйға тар- тып жатады. Қазақстанда кос- метика шығарылмайды емес, шығарылады. Бірақ, өте аз мөлшерде, енді ғана тапыл- тапыл басып аяқтанғандар. Сосын əрине, аттары қазақша емес. Басқа халықтың тілімен аталып кете береді. Мысалы, «Лидл» деген жəне тағы басқаларды естісең, бұның қай жері қазақстандық деп таңғалуға тура келеді. Енді «Жұпар» деп жазса, əрине, тіпті, ағылшын, латын графикасымен терілсе де, түсінікті ғой қазақ сөзі екендігі. Осыған қарағанда, қазақы ұғым жоғалып бара жатқандай. Мəселен, атақты «Шанель» иіссуы француздық екендігі айтпаса да түсінікті. Француздық демекші, өткен жылы Қазақстанға Франциядан 11, 7 миллион доллардың иіссуы жеткізіліпті. Байқап-бағамдасақ, Қазақстан нарығын Франция мен Ресей косметикалық бұйымдары жаппай жаулап алған. – Мен қазір Польша косме- тикаларын саудалауды қойдым, бағасы қымбаттап кетті, – деді кəсіпкер Гүлия Тұржанова, – көбіне Ресей тауарларын са- тумен айналысамын. Десек те, 2016 жылы Франциядан 11,7 млн долларға иіссулар сатып алынып, елімізге жеткізілген. Бірақ, осы Франциядан 2015 жылы 13 млн долларға тауар жеткізілгенін есепке алсақ, онда көрсеткіштің біршама төмендегенін байқаймыз. Ал Ресейден 2016 жылы 11,3 млн доллардың косметикасы əкелінген. 2015 жылы болса, бұл 9,7 млн доллар көрсеткішті құраған. Сондықтан да Франциядан гөрі Ресей тауарларының өтімді болғанын жəне оны тұтынудың бағамы өскенін байқаймыз. (Соңы 4-бетте) Иіссудың да сұрауы бар... Қазақстанның косметикалық бұйымдар нарығының жай-күйі қалай? ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ КІМІ Қазақстан халқы Ассамблеясының жиырма бесінші сессиясын шақыру туралы 1. Қазақстан халқы Ассамблеясының жиырма бесінші сессиясы 2017 жылғы 26 сəуір күні Астана қаласында Бейбітшілік жəне келісім сарайында «Жаңғырудың негізі – тұрақтылық, бірлік, келісім» күн тəртібімен шақырылсын. 2. Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақ- стан халқы Ассамблеясының жиырма бесінші сес- сиясын өткізуді ұйымдастыру жөнінде шаралар қабылдасын. Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ Астана, Ақорда, 2017 жылғы 18 наурыз №154 Көңіл айту жеделхатын жолдады ––––––––––––––––––––––––––––––––––– Мемлекет басшысы Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігінің Премьер-министрі Тереза Мэйге Лондон қаласында болған террорлық актіге байла- нысты кңіл айту жеделхатын жолдады, деп хабарлады Президенттің баспасз қызметі. ––––––––––––––––––––––––––––––––––– Жеделхатта Ұлыбритания Парламенті маңындағы террорлық акт салдарынан бейбіт тұрғындардың қаза болғаны туралы хабарды Қазақстан Президенті зор күйзеліспен қабылдағаны айтылған. «Бұл қастандық əрекетті бүкіл өркениетті əлемге қарсы бағытталған террорлық акт деп санаймыз. Біріккен Корольдіктің халқы мен үкіметіне, сондай- ақ, зардап шеккендердің туыстары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып, көңіл айтамын», – делінген жеделхатта. Сонымен қатар, жеделхатта Қазақстан терроризм- нің кез келген түрін қатаң айыптайтыны, халықара- лық қоғамдастықты зұлымдықпен күресу үшін күш жұмылдыруға шақыратыны жөнінде атап өтілген. Арнұр АСҚАР, «Егемен Қазақстан» Қазақстан Президенті өзбекстандық əріптесін шетелдік мəртебелі мейманға лайықты сəн-салтанатпен қарсы алды. Н.Назарбаев Шавкат Мирзиеевтің пре- зидент ретінде қазақ жеріне алғаш келіп отырғанын атап өтіп, басқан қадамына сəттілік тіледі. – Мен сізді Қазақстан жерінде шын жүректен, бауыр ретінде қарсы ала- мын. Бұл – президент ретіндегі алғашқы сапарыңыз. Сізді өзбек халқы президент сайлауына байланысты құттықтаймыз. Өзбекстан бізге стратегиялық əріптес, көрші əрі бауырлас ел. Біздің халқымыз сіздерге даму жəне береке тілейді. Болашақта да экономикалық жəне мəдени-гуманитарлық байланыстар- ды дамыту ісінде біз Өзбекстанға жəне жеке өзіңізге сенім артамыз. Сапарыңыз табысты болуы үшін барлығын жасай- мыз. Қазақстан өзінің стратегиялық серіктесі, көршісі əрі бауырласы – Өзбекстанның халқына бақ-береке тілеп, өсіп-өркендеуіне ниеттестік білдіреді. Біз келешекте екіжақты байланыстар аясында жемісті қарым- қатынас орнайды деп сенеміз. Қазірдің өзінде мемлекетаралық əріптестікті нығайту бағытында нақты жұмыстар жүргізілді. Атап айтқанда, елдеріміздің арасындағы сауда айналымының көлемі өскені айқын байқалады, шекаралары- мыз арқылы өткізу мүмкіндігі артып, өнімдердің жаңа түрлері жеткізілуде, – деді Қазақстан Президенті. Өз кезегінде, Өзбекстан Президенті Қазақстанға жасаған мемлекеттік сапарын тарихи сапар деп санайтынын айтты. Ол Қазақстан тарапының сый- құрметпен күтіп алғанына ризалығын білдірді. – Сіз, Нұрсұлтан Əбішұлы, өткен жылғы қыркүйекте Самарқандқа келгеніңізде Қазақстан мен Өзбекстан қашанда бірге болатынын айтқан едіңіз. Жақсылықты да, қайғыны да бөлісеміз деген болатынсыз. Бұл сөздер бізді жақындатты, бүкіл өзбек халқы нағыз дос əрі бауыр халықтың қолдауын сезінді. Сіз өз досыңыз, Өзбекстан Республикасының тұңғыш Президенті Ислам Кəрімовтің қабіріне арнайы келіп, құрмет білдірдіңіз. Сол сапар- дан бері бізде мүлдем жаңаша қарым- қатынас басталды. Соңғы бес айда бəрі қайта басталғандай болды,– деді Шавкат Мирзиеев. Кеше елордадағы Тəуелсіздік сарай- ында екі елдің 500-ден астам кəсіпкерінің қатысуымен халықаралық бизнес-фо- рум өтіп, алқалы жиында жалпы сома- сы 1 миллиард долларды құрайтын 75 келісімшартқа қол қойылған болатын. Мемлекет басшыларының кездесуінде бұл туралы да айтылды. Шавкат Мирзиеевтің айтуынша, Өзбекстан тарапы Қазақстанды қашанда ең жақын, ең сенімді дос деп санайды. Ел Президентінің алғашқы сапарларының бірін Астанаға жасауын да осының бір нышаны деп түсінген абзал. Мерекесі мен берекесі ортақ елдер Қазақстан-Өзбекстан қатынастарының жаңа белесі –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Кеше Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанға мемлекеттік сапармен келген збекстан Президенті Шавкат Мирзиеевпен кездесті. Ақордада шағын құраммен ткен кездесу барысында екі елдің қатынастарындағы басты салалар бойынша ынтымақтастықты одан әрі нығайту мәселесі сз болды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– (Соңы 2-бетте) «ҚАЗАҚСТАН – ҚҰРАМА ШТАТТАРДЫҢ ӨҢІРДЕГІ СЕНІМДІ СЕРІКТЕСІ»

Upload: others

Post on 08-Sep-2020

18 views

Category:

Documents


0 download

Report

TRANSCRIPT

Page 1: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

EURKZT 33893 USDKZT 31555 RUBKZT 553 CNYKZT 4564

57 (29038) 24 НАУРЫЗ ЖҰМА 2017 ЖЫЛE-mail infoegemenkzwwwegemenkz TWITTERCOMEGEMENKZFACEBOOKCOMEGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ

РУХАНИЯТ

10-бет

ЭКОНОМИКА

ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

5-бет

ТАЛАПКЕР-2017

КӨКЕЙКЕСТІ

БАЙҒАНИННІҢ БАЛАСЫ

4-бет

СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ МҰНАЙ КЕНІШТЕРІ

7-8-беттер

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

САМАРҚАННЫҢ КӨК ТАСЫ ЖІБІГЕН КҮН

ШИКІЗАТ ӨНДІРІСІНДЕ ШИКІЛІК БОЛМАУЫ ТИІС

Оңтүстік Корея СЕБЕП ПЕН САЛДАР

3-бет 4-бет 5-бет

Жанкелді ШЫМШЫҚОВ

лисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

Дархан ҚЫДЫРЛІ

Еліміздің косметикалық нарығында соңғы он жылдан бері өзгерістер елеулі түрде орын алып отыр Бұрындары жу-ынатын сабынның қайдан келіп шығарылып жататындығына мəн бермейтін халқымыз енді жасару мен əдеміленудің бір сөзбен айтқанда табиғат берсін бермесін сұлуланудың түп-тамырына үңілгендей Əлемдегі экономикалық жағдаяттар да осы салаға тікелей əсер етеді Қандай дағдарыс болма-сын жəне ол қай елде болма-сын косметика нарығының сұранысы күннен-күнге артып келеді екен Дүние жүзі бо-йынша жасартатын косметика қажеттілігі молая түсуде Иə кім қартайғысы келеді дейсің Тұтынушылар косметика саласындағы жаңашылдықты да қалт жібермей назарда ұстауда

Ал біздің салтымызда иіссу əтір опа далап күнделікті ғана емес мерекелік тарихи маңызы бар дүние Мəселен Наурыз тойында жастар бір-біріне laquoселт еткізерraquo деп иіссу сыйға тар-тып жатады Қазақстанда кос-метика шығарылмайды емес шығарылады Бірақ өте аз мөлшерде енді ғана тапыл-тапыл басып аяқтанғандар Сосын əрине аттары қазақша емес Басқа халықтың тілімен аталып кете береді Мысалы laquoЛидлraquo деген жəне тағы басқаларды естісең бұның қай жері қазақстандық деп

таңғалуға тура келеді Енді laquoЖұпарraquo деп жазса əрине тіпті ағылшын латын графикасымен терілсе де түсінікті ғой қазақ сөзі екендігі Осыған қарағанда қазақы ұғым жоғалып бара жатқандай Мəселен атақты laquoШанельraquo иіссуы француздық екендігі айтпаса да түсінікті Француздық демекші өткен жылы Қазақстанға Франциядан 11 7 миллион доллардың иіссуы жеткізіліпті Байқап-бағамдасақ Қазақстан нарығын Франция мен Ресей косметикалық бұйымдары жаппай жаулап алған

ndash Мен қазір Польша косме-тикаларын саудалауды қойдым бағасы қымбаттап кетті ndash деді кəсіпкер Гүлия Тұржанова

ndash көбіне Ресей тауарларын са-тумен айналысамын

Десек те 2016 жылы Франциядан 117 млн долларға и іссулар сатып алынып елімізге жеткізілген Бірақ осы Франциядан 2015 жылы 13 млн долларға тауар жеткізілгенін есепке алсақ онда көрсеткіштің б і р ш а м а т ө м е н д е г е н і н байқаймыз Ал Ресейден 2016 жылы 113 млн доллардың косметикасы əкелінген 2015 жылы болса бұл 97 млн доллар көрсеткішті құраған Сондықтан да Франциядан гөрі Ресей тауарларының өтімді болғанын жəне оны тұтынудың бағамы өскенін байқаймыз

(Соңы 4-бетте)

Иіссудың да сұрауы барҚазақстанның косметикалық бұйымдар нарығының жай-күйі қалай

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ КІМІ

Қазақстан халқы Ассамблеясының жиырма бесінші сессиясын

шақыру туралы1 Қазақстан халқы Ассамблеясының жиырма

бесінші сессиясы 2017 жылғы 26 сəуір күні Астана қаласында Бейбітшілік жəне келісім сарайында laquoЖаңғырудың негізі ndash тұрақтылық бірлік келісімraquo күн тəртібімен шақырылсын

2 Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақ-стан хал қы Ассамблеясының жиырма бесінші сес-сиясын өт кізуді ұйымдастыру жөнінде шаралар қабылдасын

Қазақстан Республикасының ПрезидентіННАЗАРБАЕВ

Астана Ақорда 2017 жылғы 18 наурыз 154

Көңіл айту жеделхатын жолдады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет басшысы Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігінің Премьер-министрі Тереза Мэйге Лондон қаласында болған террорлық актіге байла-нысты кңіл айту жеделхатын жолдады деп хабарлады Президенттің баспасз қызметіndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жеделхатта Ұлыбритания Парламенті маңындағы террорлық акт салдарынан бейбіт тұрғындардың қаза болғаны туралы хабарды Қазақстан Президенті зор күйзеліспен қабылдағаны айтылған

laquoБұл қастандық əрекетті бүкіл өркениетті əлемге қарсы бағытталған террорлық акт деп санаймыз Біріккен Корольдіктің халқы мен үкіметіне сондай-ақ зардап шеккендердің туыстары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтамынraquo ndash делінген жеделхатта

Сонымен қатар жеделхатта Қазақстан терро ризм -нің кез келген түрін қатаң айыптайтыны ха лық ара-лық қоғамдастықты зұлымдықпен күресу үшін күш жұмылдыруға шақыратыны жөнінде атап өтілген

Арнұр АСҚАРlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қазақстан Президенті өзбекстандық əріптесін шетелдік мəртебелі мейманға лайықты сəн-салтанатпен қарсы алды ННазарбаев Шавкат Мирзиеевтің пре-зидент ретінде қазақ жеріне алғаш келіп отырғанын атап өтіп басқан қадамына сəттілік тіледі

ndash Мен сізді Қазақстан жерінде шын

жүректен бауыр ретінде қарсы ала-мын Бұл ndash президент ретіндегі алғашқы сапарыңыз Сізді өзбек халқы президент сайлауына байланысты құттықтаймыз Өзбекстан бізге стратегиялық əріптес көрші əрі бауырлас ел Біздің халқымыз сіздерге даму жəне береке тілейді Болашақта да экономикалық жəне мəдени-гуманитарлық байланыстар-ды дамыту ісінде біз Өзбекстанға жəне жеке өзіңізге сенім артамыз Сапарыңыз

табысты болуы үшін барлығын жасай-мыз Қазақстан өзінің стратегиялық серіктесі көршісі əрі бауырласы ndash Өзбекстанның халқына бақ-береке тілеп өсіп-өркендеуіне ниеттестік білдіреді Біз келешекте екіжақты байланыстар аясында жемісті қарым-қатынас орнайды деп сенеміз Қазірдің өзінде мемлекетаралық əріптестікті нығайту бағытында нақты жұмыстар жүргізілді Атап айтқанда елдеріміздің арасындағы сауда айналымының көлемі өскені айқын байқалады шекаралары-мыз арқылы өткізу мүмкіндігі артып өнімдердің жаңа түрлері жеткізілуде ndash деді Қазақстан Президенті

Өз кезегінде Өзбекстан Президенті Қазақстанға жасаған мемлекеттік

сапарын тарихи сапар деп санайтынын айтты Ол Қазақстан тарапының сый-құрметпен күтіп алғанына ризалығын білдірді

ndash Сіз Нұрсұлтан Əбішұлы өткен жылғы қыркүйекте Самарқандқа келгеніңізде Қазақстан мен Өзбекстан қашанда бірге болатынын айтқан едіңіз Жақсылықты да қайғыны да бөлісеміз деген болатынсыз Бұл сөздер бізді жақындатты бүкіл өзбек халқы нағыз дос əрі бауыр халықтың қолдауын сезінді Сіз өз досыңыз Өзбекстан Республикасының тұңғыш Президенті Ислам Кəрімовтің қабіріне арнайы келіп құрмет білдірдіңіз Сол сапар-дан бері бізде мүлдем жаңаша қарым-қатынас басталды Соңғы бес айда бəрі

қайта басталғандай болдыndash деді Шавкат Мирзиеев

Кеше елордадағы Тəуелсіздік сарай-ында екі елдің 500-ден астам кəсіпкерінің қатысуымен халықаралық бизнес-фо-рум өтіп алқалы жиында жалпы сома-сы 1 миллиард долларды құрайтын 75 келісімшартқа қол қойылған болатын Мемлекет басшыларының кездесуінде бұл туралы да айтылды

Шавкат Мирзиеевтің айтуынша Өзбекстан тарапы Қазақстанды қашанда ең жақын ең сенімді дос деп санайды Ел Президентінің алғашқы сапарларының бірін Астанаға жасауын да осының бір нышаны деп түсінген абзал

Мерекесі мен берекесі ортақ елдерҚазақстан-Өзбекстан қатынастарының жаңа белесі

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashКеше Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанға мемлекеттік сапармен келген збекстан Президенті Шавкат Мирзиеевпен кездесті Ақордада шағын құраммен ткен кездесу барысында екі елдің қатынастарындағы басты салалар бойынша ынтымақтастықты одан әрі нығайту мәселесі сз болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

(Соңы 2-бетте)

laquoҚАЗАҚСТАН ndash ҚҰРАМА ШТАТТАРДЫҢӨҢІРДЕГІ СЕНІМДІ СЕРІКТЕСІraquo

2 24 наурыз 2017 жылСаяСат

Асхат РАЙҚҰЛlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Басқосуда laquoАтамекенraquo ұлттық кәсіпкерлер палата-сы төрағасының орынбасары Нұржан Әлтаев сөз сөйледі Ол бұл шара ның Қазақстан мен Өзбек стан арасындағы эконо ми калық қарым-қаты-нас тың жаңа бастауы болаты-нына сенім білдірді laquoӨзбек -стан Президенті Шавкат Мир зиеевтің сапары аясын -да бірқатар өзбек кәсіпорын -дары Қазақстанға келді Биз-нес форумға екі жақтан 500-ден аса кәсіпкер қаты сып отыр Қос тарап өкілдері -нің арасында құны 840 мил -лион доллар болатын 92 келі сімшартқа қол қойылды Жиын ның соңын да құны 94 млн дол ларлық тағы 10 құ-жатқа қол қойы лады Биз нес -мен дер үшін маңызды құжат-тар барraquo деді Нұржан Әлтаев

Өзбекстан Сауда-өнер-

кәсіп палата сының төр-ағасы Алишер Шайхов тың мәліметінше өзбек тара пы Қазақстан шекара сына жақын орналас қан аумақтарда еркін эко но микалық аймақтардың жұ мы сын дамытпақ laquoӘрине барлық салаларда қатынас-тарды дамытуға жағдай бар екенін көріп отырмыз Екі елдің арасында қол қой ыл-ған 170 келісім ынтымақ-тастықты дамыту үшін өте маңызды заңнамалық негіз болып табылады Бұл тұрғыда татулығымызды әртараптандыру үшін үлкен мүмкіндіктер бар яғни жаңа өндірістерді Өзбекстан мен Қазақстан аумағында құру бағытында ынталандыру-шы қадамдар жеткілікті Бүгінде біз Өзбекстан ау-мағында қызмет етіп жат-қан өнеркәсіптік еркін эко-но микалық аймақтармен қатар жаңаларын құруды жоспарлаудамыз Олар қос ел

шекарасынан алыс орналас-пайды осы орайда сіздердің және біздің биз нестің бірлесіп қатысуы жа һандық нарықта бәсе кеге қабілеттілікті арт-тыра түседіraquo деді АШайхов биз нес-форум барысында Оның сөзінше Қазақ стан мен Өзбекстан ара сын дағы ынты-мақтас тық тың оңтайлы болуы үшін атқарылатын жұ мыс тар өзара сәйкестік ұста ным-дары мен жүргізілуі тиіс Сон -дықтан барлық ресурстар ды іске қосу қажеттілігі тууда

laquoБизнес саудадан баста-лады Өзбекстан мен Қа-зақстан ndash Жібек жолының ор тасында болған елдер Сол себепті логистиканы дамы-тып бірлескен кәсіп орындар

құрып үшінші ел дердің нарығына шығуға боладыraquo деген АШай хов екі елдің сауда айна лымын 5 милли-ард дол ларға жеткізу мүмкін еке нін мәлімдеді laquoБизнес- форумның алдында құны 800 мил лион доллардан аса-тын келісімшарттарға қол қой дық Кешке дейін қол қойылған келісімшарттар құны 100 миллион дол лар-ға жетеді деп ойлаймын Жалпы екі елдің ара сын-дағы сауда айналымды бес миллиард долларға жет кізу міндеті тұрraquo деді ол

Бұл ретте инвестиция тарту мәселесіне тоқталған Өзбекстан өкілі инвестиция көлемі кәсіпкерлердің өзіне

байланысты екенін оны тарту үшін екі елдің әлеуеті же тетіндігін тілге тиек етті

Айта кеткен жөн Өз бек-стан тарапы елімізге химия тауарлары электротехни-ка шарап тері аяқ киім жөнелтуді көздеп отыр Ал Қазақстан көрші мемлекет-ке алюминий қорытпасы мен металл прокатын сатуға ниетті Бұл жобалардың құны шамамен 30 милли-он долларға тең болады Былтыр екі ел арасындағы тауар айналымының көлемі 15 миллиард доллардан асқан Сарапшылар алдағы үш жылда бұл көрсеткіш 5 миллиард долларға жетуі әбден мүмкін деп отыр

ndash Біздің тарихи тамырымыз бүгінгі күндерімізден хабар береді Біз кеше келіссөздерді бастадық Бүгін болашақ қарым-қатынасымыз туралы сөз болады Бірінші рет делегациямызбен парламент жетекшілері қорғаныс министрлігінің жетекшілері келіп отыр Бұл ведомство-лар арасында бұрын мұндай тығыз қарым-қатынас болған емес Өткен жылы әлем үшін тарихи құбылыс бол ды Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңе сіне сайланды Бұл бүкіл Орталық Азия мүддесі сіздің жетекшілігіңізбен қорға ла тынын білдіреді БҰҰ-дағы екі жыл дық тұрақты емес мүшелік кезінде Ауғанстан бойынша ша-ралар қабыл данады деп сенемін Бұл сіздің баста маларыңыз Өзбекстан қашанда мұның бәрін қолдайды Біздің бәріміз де сіздің бастамаларыңызды қолдаймызndash деді Шавкат Мирзиеев

Салтанатты кездесуден соң екі мем-лекеттің делегацияларының қатысуымен кеңейтілген келіссөздер өтті Осы жиынның қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиеев Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы стратегиялық әріптестікті одан әрі тереңдету және тату көршілікті нығайту туралы бір лескен декларацияға қол қойды

Сондай-ақ келіссөздер нәтижесінде Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Асқар Мамин мен Өзбекстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орын-басары Ачилбай Раматов Өңіраралық ынтымақтастық туралы келісімге 2017-2019 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық стратегиясына Табыс-пен бірге қосарланған салық салуды бол-дырмау туралы келісімге өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы хаттамаға қол қойды

Ал еліміздің Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбек пен Өз-бекстан Сыртқы экономикалық бай-ланыстар инвестициялар және сауда министрі Элёр Ганиев Халықаралық автомобиль қатынасы туралы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы хаттаманы екі елдің сыртқы сая сат ведомстволарының басшылары Қайрат Әбдірахманов пен Абдулазиз Камилов ведомствоаралық 2017-2018 жылдарға арналған ынтымақтастық бағдарламасын Қазақстанның Қор-ғаныс министрі Сәкен Жасұзақов пен

Өз бекстанның Қорғаныс министрі Ка-бул Бердиев Қорғаныс министрліктері арасындағы әскери ынтымақтастық тура-лы келісімді рәсімдеді

Қол қою рәсімінен кейін Қазақстан мен Өзбекстан президенттері бірлескен мәлімдеме жасады Қазақстан Президенті ННазарбаев атап өткендей алдағы уақытта Қазақстан мен Өзбекстанның өзара тиімді ынтымақтастық қарқынын арттыра түсу керек

ndash Ең алдымен Шавкат Мирзиеев мыр заға бауырлас халықтар қастер тұта-тын ортақ мерекеміз ndash Наурыз мейра-мында келіп біздің елімізге тұң ғыш мемлекеттік сапар жасағаны үшін шын көңілімнен ризашылығымды біл діремін Мерекесі мен берекесі ортақ елдеріміздің барлық азаматтарын Ұлыстың Ұлы күнімен құттықтаймын Өзбекстан Республикасының жаңадан сайланған Президенті Қазақстанға сапармен келіп отыр Бұл Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы стратегиялық серіктестікті дамытып достық байланысты нығайтуға мүмкіншілік береді ndash деді ННазарбаев

Елбасы келіссөздер барысында қол жеткі зілген уағдаластықтарды жүзеге асы руға екі елдің үкіметтері жедел кірісіп кеткендігін де атап өтті ННазарбаев мысалға келтіргендей бүгінде екі ел кәсіпкерлерінің атсалысуымен сауда үйлері ашылды елдеріміз арасын да өзара тауар жеткізу номенкулатура сы ұлғайды Көлік энергетика ғарыш туризм сала-лары бойынша өзара іс-қимыл жанданып келеді Автомобиль құрас тыру саласында бірлескен инвести ция лық жобаларды іске асыру үшін маңыз ды жұмыстар жүргізілді Алдағы уақыт та сауда-экономикалық бағыттағы жұ мыс тар әлі де ілгерілеп өзара тиімді ын ты мақ тастық қарқынын арттыра түсу көз деліп отыр

Жалпы Өзбекстанның жаңа Пре-зи денті қазақ-өзбек сауда-саттық қаты-нас тарының қанат жаюы үшін барлық мүмкіндіктерді жасады деуге бола-ды Елбасы айтып өткендей бүгінгі күні Астана мен Ташкент екіжақты сауда-экономикалық әріптестік бойын-ша Орталық Азия аймағында же текші позицияға ие болып отыр Өткен жыл дың қорытындысында тауар айналымының көлемі шамамен 2 млрд долларды құрағаны осының бір нышаны Ал сауданың нақты көлемдегі өсімі 2016 жылы 16 пайызға артыпты Бір айта кетерлігі соңғы 5 айда Қазақ стан мен Өзбекстан арасындағы та-уар айна лы мының ауқымы екі тарапта да 30 пайызға ұлғайған Қазақстанның астығы

көрші елге 30 пайыз артық жеткізілсе елімізге келіп жатқан өзбек жеміс-жидегі мен көкөнісінің көлемі 25 пайызға артқан Қазақстан экономикасының әртүрлі сала-ларында өзбек капиталы салынған 800-ден астам кәсіпорын жұмыс істейді

Көлік-транзит саласындағы ынты-мақ тастық жанданып Алматы-Ташкент бағытында жүрдек пойызы жолға шық-ты жаңа әуе жолы мен автобус бағыт-тары да іске қосылған Елордада өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне де іргелес ел кең ауқымда қатысуға ниет білдіріп отыр

Ақорда төріндегі келіссөздер барысын-да су-энергетика мәселелеріне айрықша мән беріліпті Бұл туралы Мем лекет басшысы

ndash Орталық Азияның трансшекаралық өзендері ортақ игілік екенін тағы да растадық Біз бауырлас елдердің су-ды пайдалану жөніндегі ойларына толық түсіністікпен қараймыз және бұл іске аталған өзендердің төмен жағын-дағы елдердің мүддесіне нұқсан келтір-мей қатысуға дайынбыз Бұл суға мил-лиондаған адамның тағдыры тәуелді Аймақтағы тұрақтылық аман-саулық тиісінше арамыздағы достық қарым-қатынас пен сенімнің нығаюы осы суға байланысты Сондықтан оны ақылмен пайдалану қажет ndash деді

Дәл осы трансшекаралық өзендер мәсе лесіне қатысты Шавкат Мирзиеев өзендерде жаңа гидротехникалық құры-лыстар салу мәселесі талқыланғанын жеткізді Өзбекстан басшысының пайымдауынша бұл жұмыс өзге де мүдделі мемлекеттердің мүдделеріне нұқсан келтірмейтін сындарлы көзқарас пен келісім негізінде сонымен қатар халықаралық су құқының нормалары-на сәйкес жасалуы тиіс Бұл тұрғыда өзбекстандық тарап БҰҰ-ның Әмудария мен Сырдарияның су ресурстарын ұтымды әрі әділ пайдалану жөнінде ха лық аралық келісім жасау жөніндегі бас тамасын қолдайды

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың мәлімдемесінде айтылғандай Шавкат Мирзиеевтің елімізге жасаған алғашқы мемлекеттік сапары ынтымақтастық пен әріптестіктің жаңа белесіне жол ашты деп санаған ләзім

ndash Біздің тығыз мәдени-тарихи бай-ланыстарымыз достық қарым-қаты на-сымыздың маңызды факторы саналады Бүгінде миллионнан астам этни кал ық қазақ Өзбекстанда тұрып жатыр Шама-мен 500 мың өзбек екі мемлекетті де өз отандары санайды ndash деп атап өтті Ел ба сы

Сондай-ақ Мемлекет басшысы келіс-сөздер барысында өзбек әріптесімен мәдени күндер өткізу жайында уағ-даластық жасағандығын атап өтті Қа зақ-станда өзбек этносы өкілдерінің өз мә-дени орталықтары театрлары бар екен-дігін Қазақстан халқы Ассамблеясында Қазақстан Парламентінің құрамында да мүшелері сайланғанын қажеттілік бар жерлерде өзбек тіліндегі мектептердің жұмыс істеп тұрғанын айтты

ndash Бүгінгі келіссөздер нәтижесіне мен өте жоғары баға беремін Шавкат Мирзиеевтің елімізге алғашқы мем-лекеттік сапары ынтымақтастық пен әріптестіктің жаңа белесіне жол ашты деп санаймын Өзбекстан өсіп өркендей берсін Бауырлас өзбек халқына бақ бе-реке тілеймін ndash деді Елбасы

Өзбекстан Президенті Шавкат Мир-зиеев өз сөзінде Қазақстанның халық-аралық қауіпсіздікті сақтаудағы рөлін жоғары бағалап БҰҰ Қауіпсіздік Ке-ңесінің тұрақты емес мүшесі болып сай-лануын тарихи оқиға деп санайтынын жеткізді ШМирзиеевтің пікірінше елі-міздің Қауіпсіздік Кеңесіне мүшелігі Орталық Азия өңірі үшін зор маңызға ие

ndash Қазақстанның БҰҰ-дағы 2 жыл-дық тұрақты емес мүшелігі бары-сында Ауғанстанға қатысты шаралар қабылданатынына сенімім мол Ауған-стандағы тұрақтылық пен бейбітшілік Қазақстан үшін де Өзбекстан үшін де барынша маңызды ndash деді Өзбекстан Президенті

Өзбекстан Президенті Қазақстан бас-шысы ННазарбаевты өзіне ыңғайлы кез келген уақытта Өзбекстанға сапарлап баруға шақырып құшақ жая күтіп алуға әзір екендігін айтты

ndash Сізбен жиі кездесіп сағаттарымыз-ды түзетіп алға қарай ілгерілейміз деп уағ даластық Нұрсұлтан Әбішұлы мен Сіз ге өзіңізге ыңғайлы кез келген уа-қыт та Өзбекстанға шақырамын Сізбен

Өзбек станда кездесуге өте қуанышты бо-ламын ndash деді ол

Жалпы сан ғасырлық тарихи тағ-дыры сабақтас өріліп келе жатқан қазақ-өзбек қатынастары соңғы уақытта жаңа белеске көтерілді деуге негіз бар Бұл әсіресе сауда-экономикалық қаты нас-тарының қарқын алып қанат жайып келе жатқанынан айқын аңғарылады Бір-бірін сенімді серік тату көрші және бауырлас ел деп санайтын екі мем лекеттің басшылары алдағы уақытта өзара қатынастарды одан әрі жетілдіріп ын ты мақтастықты нығайта беруге ниет ті екендіктерін жеткізді

Сондай-ақ екі ел президенттері кеше

екіжақты келіссөздерден кейін Астана қаласының көрнекті орындарын аралады ННазарбаев пен ШМирзиеев laquoАстана Операraquo мемлекеттік опера және балет театрында болып laquoҚыз Жібекraquo опера-сының дайындығын көрді

Ал Назарбаев Университетте білім ордасының даму жоспарымен өнеркәсіпті автоматтандыру зертханасымен оқу орнының зерттеушілік жобаларымен және физика-математика зертханасымен таныс-ты ШМирзиеев университеттің құрметті қонақтар кітабына қолтаңба қалдырды

Содан кейін Нұрсұлтан Назарбаев пен Шавкат Мирзиеев ресми ашылған laquoMEGA Silk Wayraquo сауда және ойын-сауық орталығының сауда-көрме павильонда-рын аралап көрді Президенттер laquoCirque du Soleiraquo әртістерінің Монте-Карлодағы халықаралық фестивалінің жеңімпаздары қойған шағын театрлық көрініс пен акробатикалық шоуды тамашалады

Мемлекеттер басшылары қаланың көрнекті орындарын аралап көрген соң Астана ЭКСПО-2017 көрме кешені құры-лы сының барысымен және оның макетімен танысты

Суреттер Президенттің баспасөз қызметінен алынды

Ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиеевтің мемлекеттік са-пары аясында Астанаға келген Өзбекстан Олий Мажлисі Сенаты Төрағасының бірінші орынба-сары Содик Сафоевпен кездесті деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ҚТоқаевтың пікірінше президенттер ННазарбаев пен ШМирзиеевтің Ақордадағы келіссөздерінің нәтижесі сапардың тарихи маңызын дәлелдеді

laquoҚазақстан мен Өзбекстан қатынастарының парла-мент аралық өлшемі тамаша серпін алатын болды Екі елдің парламенттері сапар барысында қол жеткен уағда-лас тықтарды тиімді іске асыру оның ішінде уақытылы әрі тиісті заңнамалық қолдауды қамтамасыз ету үшін бар күшін салатын болады Одан басқа екі елдің сенаттары арасындағы ынтымақтастық Қазақстан мен Өзбекстан аймақтары арасындағы байланыстарды нығайтуға ықпал ететін боладыraquo ndash деді әңгіме барысында ҚТоқаев

Кездесу аясында Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты мен Өзбекстан Республикасы Олий Мажлисі Сенаты арасындағы Ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды Парламентаралық үнқатысуды тереңдетуге бағыт талған бұл құжат парламенттердегі жоғарғы палата-лардың тарапынан екі елдің саяси сауда-экономикалық инвестициялық және мәдени-гуманитарлық байланыстарын қолдауды көздейді

Екі мемлекеттің Сенаттары өз құзыреттері аясында екі жақты ынтымақтастықтың келісім-құқықтық базасын кеңей туге ықпал етеді

Құжатта laquoТараптар жаһандық сын-қатерлермен және қауіптермен тиімді күрес жүргізуді қамтамасыз ететін құ-қық тық кеңістік құру саласында өзара іс-қимыл жасайдыraquo ndash деп атап өтілген

Меморандум сапарлар алмасу парламенттік шараларға қатысу халықаралық парламенттік ұйымдарда өзара қолдау көрсету мен ұстанымдарды келісу сипатында жүзеге асады

Қазақ-өзбек кәсіпкерлерінің уағдаластығыжаһандық нарықтағы бәсекеге қабілеттілікті арттырады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashКеше Астана қаласындағы laquoТәуелсіздікraquo сарай-ында Қазақстан-Өзбекстан бизнес-форумы өтті Өз бекстан Республикасының Президенті Шавкат Мир зиеевтің Қазақстанға мемлекеттік сапары ая-сында ұйымдастырылған шарада екі ел кәсіпкер-лерінің қатысуымен B2B форматында келіс-сөздер жүргізілді Көпшілік оңтүстіктегі көршінің өнеркәсіптік және тұтыну тауарлары көрмесін та-машалады Онда жеңіл өнеркәсіп машина жасау азық-түлік құрылыс және басқа да салалардағы жүзден астам компанияның өнімдері ұсынылған ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Мерекесі мен берекесі ортақ елдерҚазақстан-Өзбекстан қатынастарының жаңа белесі

(Соңы Басы 1-бетте)

Сур

етт

і түс

ірге

н Е

рлан

ОМ

АР

ОВ

24 наурыз 2017 жыл 3СаяСат

Дархан ҚЫДЫРӘЛІ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Дана халқымыз әспеттеп әзиз-әулиеге теңеп laquoӘз-Наурызraquo деп атайтын Ұлыстың Ұлы күні биыл еліміз үшін айрықша сипатта тойланды Түгел түркінің ру-хани ордасы Әзірет қонған Түркістан шаһары laquoТүркі әлемінің мәдени астана-сыraquo болып жарияланып барша бауыр-лас елді бауырға басқан ғажап шара өтті Елбасының шақыруымен Өзбекстан Пре-зиденті Астанаға ат басын бұрып мере-кенің мән-мағынасын арттырып жіберді

Бұл сапарды Мемлекет басшысының Құрбан айттың алғашқы күні Самарқанға арнайы баруының қайырлы қайтарымы деп түйдік Сондықтан аталарымыз айта-тын laquoСамар қанның көк тасы жібіген күнraquo осы болар деп тауық жылының мере келі-берекелі басталғанына қуандық

Елбасымыз Астанадағы мерекелік шарада laquoБұл ndash бабаларымыздың бағзы за маннан бері тойлап бізге қалдырған аманаты береке-бірліктің ізгіліктің жо-лы болсын деген тілеуі жақсылық пен келі сімнің жаңа күннің символыraquo деп атап көрсеткеніндей Наурыз ndash есте жоқ ықылым заманнан бері үзілмей жалғасып келе жатқан төл мерекеміз жаңа жылы-мыз

Бәзбіреулер парсыша атына қарап өзгеге телігенмен бұл күннің түркілік та-мыры тым тереңде жатыр Көне түріктер алғашқы адам көктем күні жаратылған деп сенген Көктемнің түбірі laquoкөктіңraquo аспан және тәңірі сөздерімен синоним екені белгілі Сондықтан жер мен суды кие тұтып көкке тағзым етіп тұрмы-сы тіршілікпен тығыз байланысқан таби ғатпен етене егіз өскен көшпелі ел жер-жа һан жаңарып жаңғырған сәтті Ұлыс тың Ұлы күніне балаған Бұл орай-да көшін жұлдыздарға қарап белгілеген бағ зы ба ба лардың күн мен түннің теңелер күнін дәл болжап білгеніне таң қалудың реті жоқ

Рауаяттар laquoНұх пайғамбардың ке-месінен қарайған жерге алғаш нәуірзек ұшқан екен сонда наурыз гүлі ndash бәйшешек гүлдеп тұрыптыraquo деп наурызды топан су-мен байланыстырады Аңыз түбі ndash ақиқат Сондықтан қазақ laquoкеме қалғанraquo деп кие тұтатын Қазығұртты күллі түркінің ат байлар қазық жұртқа теңеуі бекер емес деп ойлаймыз

Кейбір деректер наурыз Зәрдүш зама-нында Орталық Азиядан парсыға жеткен десе Фирдоуси әйгілі еңбегінде осы күні Жәмшид Әзербайжан жеріне келген екен дейді Осы деректерді алға тартқан Әбу Райхан әл-Бируни түрік жұртының нау-рызды laquoжаңа күнraquo деп тойлайтынын айта-ды Қалай болғанда әз-Наурыздың түркі-лік күнтізбемен қатысы бары анық Бұл орайда мүшелден тұратын күнтізбеміздің қазір әлемде laquoҚытай күнтізбесіraquo деп ата-лып жүргені жанға батады XIX ғасырда Чжао И есімді әйгілі қытай ғалымы laquo12 мү шел жыл санау амалы батыста пай-да болып Сиюйдегі (Орта Азиядағы) түрк жұрты арқылы Қытайға жеткенraquo деген пікір айтқан Көне laquoЖаңа Тан патшалығының тарихыraquo кітабында да түркілердің VIII ғасырда 12 жануарлық жыл санау амалын қолданатыны айты-лады Ал Edouard Chavannes laquoLe Cycle turc des Douze Animaux (12 жануарлық түрік жыл қайыруы)raquo деп аталатын еңбегінде бұл күнтізбенің түркілік тамы-рын бұлтартпас деректермен айғақтайды Ендеше дәстүрлі жыл қайыруды балама күнтізбе ретінде жиі пайдаланып зерттеу жұмыстарын арттырсақ түркі жұртына ортақ құндылықтың ортамызға қайта оралары анық

Ғұн заманынан пайда болған 12 жыл-дық мүшел түркі дәуірінде жетіліп ке-меліне келген Бұл туралы Қашқарлы Мах мұт әйгілі сөздігінде laquoтүрік қағаны хал қымен кеңес құрып laquoкейінгілер жа-ңыл мас үшін он екі жұлдыз бен он екі ай дың санындай он екі жылдың әрқайсы-сы на ат қояйық Жыл санауымызды осы -ған қарап жүргізейікraquo депті Сөйтіп қа ған жабайы аңдарды Іле өзеніне қарай қуың -дар деп бұйрық береді Аңдардың он екі сі суды кешіп өтеді Өзеннен өткен әрбір аң-ның аты бір жылға беріледіraquo деп жазады

Көк түріктердің осы жыл қайыру ама-лын жиі қолданғанын білеміз Мысалы жылан жылы қайтыс болған Елтеріс қағанның көктасына жыланның бейнесі қашап салынған Ислам діні хижра жыл санауын ала келгенімен түркі жұрты көне күнтізбесінен бас тартпаған Салжұқ сұлтаны Мәлік шах 1079 жылы көне жыл қайыруға қайтуға жарлық шығарған

Ал әйгілі Әбілғазы бахадүр хан laquoТүрік шежіресіraquo деген еңбегінде бұл күнді Ергенеқонмен байланыстыра-ды Құздардың қуысына сыймаған Ел ханның ұрпақтары Отанына жету үшін от қойып темірмен тауды балқытып жол тауып шатқалдан шығады Көк бөрінің жол көрсетуімен жаңа қонысқа жеткен жауынгер жұрт Ұлыстың ұлы күнін тойлапты Осылайша бұл күнді жаңа күн ретінде тойлау салтқа ай-налып түрік қағандары көрік басып балға ұрып төс соғатын ырымға айна-лыпты Бұл дәстүрді Шыңғыс хан қайта жаңғыртқан Бүгінде Әзербайжанда жиылған жұрт от жағып алаудан ат-тайды Анадолы түріктері көрік басып төске балға соғады Мәңгілік ел мұратын жадыда жаңғыртатын осы дәстүрді біз де Наурызды тойлау барысында ескерсек Ұлыстың Ұлы күні түрлене түсер еді деген ойдамыз

Табылдырықтан аттаған тауық жылы құтты болсын Ұлыс оң болсын жыл жақсылығымен келсін

Самарқанның көк тасы жібіген күн

баС баған

Арман ОКТЯБРЬlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Іс-шараға Алматы қаласы ҚХА төрағасының орынбасары Қазбек Мамсұров Алматы қа ла-сы ҚХА Аналар кеңесінің бел -сенділері Ал маты татар қоғам -дық-мәдени орта лығының бас-шы лығы Қазақстан татарла-ры мен башқұрттары қауым-дас ты ғының өкілдері Алматы қала сы мәслихатының депутат-тары ҚХА мүшелері респуб ли-калық және қалалық этномәдени бір лес тік тердің өкілдері жас-тар ұйым дарының мүшелері БАҚ өкілдері мен ҚХА өзге де құры лымдарының басшылары қатысты

Жиында Елбасы ұсынған жаңа реформалардың халық тара-пынан қуатталып іске асуы жайы сөз болды Ел экономикасының қарыштап дамып кеңге қанат жа-юына елдің саяси өміріндегі жаңа өзгерістер арқылы халықтың әл-ауқаты артып демократиялық үде рістердің алға жылжуы сияқ-ты негізгі жетістіктерге жол аша тын жаңа реформа ел тари-хын дағы елеулі оқиға деп баға-лан ды Қазақстан халқы Ассам-блея сының Алматы қаласы бойын ша төрағасының орынба-сары Қазбек Мамсұров laquoЕлбасы ұсын ған жаңа реформаны тал-қы лау кезінде ҚХА бар ерік-жі-гері мен қызмет жасады ҚХА ая сында реформаны талқылауға ар налған 400-ден астам іс-шара өтті Сондай-ақ laquoҚазақстанның Үшін ші жаңғыруы жаһандық бәсе кеге қабілеттілікraquo атты Елбасы мыздың жаңа Жолдауы

да өзінің маңыздылығы мен өзек ті лігін көрсетудеraquo деді өзі-нің сө зінде

Шара барысында Жолдауда айтылған негізгі басымдықтар да сөз болды laquoБіздің елімізде үл кен өзгерістер жүзеге асуда Қиындықты еңсеріп Тәуел сіз-дікті нығайту жолында хал қымыз талай жолдан өтіп келеді Бұл ndash басқарудың жаңа тетігі Уақыт пен заман талабына қарай әр нәрсе өзгеріп дамып алға жыл-жып отырады Осындай жауапты кезеңде Алматы қаласы Аналар кеңесі атынан саяси бастамаларға қолдау көрсету мақсатында жиы лып отырмыз Өйткені бұл ndash біз бен сіздің болашағымыз келе-шек ұрпақтарымыздың жарқын өмірі Елбасымыз Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев өзінің жаңа Жол дауында да білім сапасын арт тыруға денсаулық сақтау қыз-метін одан әрі дамытуға әлемдік дамыған жаңа технология-ларды меңгеруге халықтың әлеу меттік-экономикалық жағ-дайын жақсартуға баса назар ау да рып отыр Сондықтан ұлт болып ұйысып жұрт болып жұмы лып Президентіміздің жар-қын баста маларының іске асуына әр сала ның мамандары өзіндік үлесімізді қосуымыз қажетraquo деді Аналар кеңесінің төрайымы Нурия Ниязова

Қазақстан халқы Ассам блея-сына қарасты этномәдени бірлес-тіктердің өкілдері де өз ойларын ортаға салып жаңа реформа жаңа белестерді бағындыру жо лын-дағы берік көпір екендігін айтты

АЛМАТЫ

Жаңа белес жолындағы берік көпір

Арман ОКТЯБРЬlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Шара Елбасы Жол дау-ын қолдай отырып құ-жат та нысанаға алынған негіз гі басымдықтарды олар дың маңызы мен мәнін жас спортшыларға түсін-діру ге бағытталды Эконо-ми каның жеделдетілген тех нологиялық жаң ғыр -ты луы бизнес-орта ны тү-бе гейлі жақсар ту және кеңейту мак ро-эконо ми-ка лық тұрақ ты лық адами ка питал сапасын жақсар ту инсти тут тық өзгерістер-ге қауіп сіздікке және

сы бай лас жем қорлықпен күрес сияқ ты әр басымдық бо йынша жеке-жеке баян-дамалар жа салды

Аталған оқу ордасының басшысы Амалбек Тшанов жас спортшылардың бола-шағы елі міздің әлеуметтік-экономикалық дамуымен тығыз байланысты еке -нін тілге тиек етті laquoБар-ша мыз ға бел гілі Елбасы Н ұ р с ұ л т а н Ә б і ш ұ л ы Назарбаев өз халқымен тіке лей сұхбаттасты өзі нің ойын көзқара сын айтып ал ға қойған мақ сат тарымен б ө л і с т і laquo Қ а з а қ с т а н -ның Үшінші жаң ғы руы

жа һан дық бәсеке ге қабі-лет тілікraquo атты Елба сының биылғы Жолдауы ndash өзі нің тари хилы ғымен ерек ше ле-нетін құжат Елба сымыз-дың қай Жол дауын алып қарасақ та ас тарында ұлт болып ұйысу ха лық бо-лып біріге отырып қиын-дық тарды еңсеру идея сы жат қанын байқауға бо-лады Елбасының сали-қалы саясаты еліміздің әлем нің 30 дамыған елінің қа тарына қосылуына то-лық мүмкіндік беретініне сенім діміз Дамуымыз же-дел келеше гіміз кемел болуы үшін Елбасы Жол-дауы нан туындайтын мін -дет терді орындауда елі міз -дің әр азаматы табан дылық таны туы қажетraquo деді ол өзі нің сөзінде

Аталған laquoРес пуб ли ка-лық спорт колледжіraquo ndash елі-міздің атын әлемге әйгі леп жүрген талай спорт шы-ны қанаттандырған киелі ша ңырақ Ал шараға қа-тыс қан бар лық спортшы өрен өздері не тән үрдіс пен бірауыз дан laquoАлға Қа зақ-станraquo деп ұрандатты

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстандағы саяси өзгерістер мен экономикалық Үшінші жаңғырудың жаңа жоспары бразилиялықтардың қызығушылығын туshyдырды Бұл туралы Қазақстанның Бразилиядағы елшілігі хабарладыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Алға Қазақстан

Хамит ЕСАМАНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Сонымен қатар аталған жиында Тараз қаласындағы жастардың түрлі санаттарына арналған laquoКеңес беру алаңыraquo да құрылды Бүгінде жұмыссыз мүмкіндігі шектеулі сондай-ақ жеке кәсібін ашуға немесе кәсібін да мытуға ниетті жастардың да түрлі ба ғыт-тағы мемлекеттік қолдау тетік терін пайда-лануға мүмкіндігі бар Облыста әлеу меттік және құқықтық көмекті қажет ететін жас тар да жетерлік Шарада осы мәсе ле лерге ба-сым дық беріліп бірқатар ойлар да айтылды

Ал жоғары және орта арнаулы оқу ор-нын бітіруші студенттердің алдында да болашақта жұмысқа орналасу мәселесі тұ-ра ды Жиында Тараз қаласы әкімінің орын-басары Кенжебек Олжабай мен басқарма басшысы Мәди Мәтен жастардың түрлі мәсе лелеріне тоқталып нақты жоспарлар-ды ұсынды Мұндағы негізгі басымдық ndash жас тарды жұмыспен қамтуға беріліп отыр Сондай-ақ жастардың кәсіпкерлік әлеуе-тін арттыру да олардың өзін өзі жұмыс пен қамтуға баулу да күн тәртібіндегі мәселе Ал Мәди Мейірбекұлының айтуын ша болашақта біраз жас laquoКеңес беру алаңыraquo арқылы жұмысқа орналасып кәсібін ашып

қоғамға қызмет ететін болады Сондай-ақ laquoКеңес беру алаңыныңraquo жұмысына облыс әкімдігінің басқармалары мен мемле кет-тік органдар қызметкерлері қаржы сектор-ларының мамандары да қатысты

Айта кетейік аталған басқарманың ұйымдастыруымен үстіміздегі жылдың ақпан-наурыз айларында laquoЕлбасы Жолдауы ndash жаңғырудың жаңа кезеңіraquo атты облыстық авто керуен облыстың барлық аудандарын-да болып кеңес беру алаңдарын ұйымдас-тыр ған болатын Аталған шараға 14-29 жас ара лы ғындағы әрбір ауыл елді мекендердегі түрлі санаттағы жастар қатысқан Мұнда жал пы саны 3 мыңға жуық жасқа кеңес бе-ріл ген еді

Бүгінде елімізде жастарға арналған laquoДип ломмен ndash ауылғаraquo laquoСерпінraquo laquoБиз-нес тің жол картасыraquo laquoЖастар практикасыraquo сияқты ірі бағдарламалар бар Бұл өз кезегін-де жастардың ауылшаруашылық және кәсіп-керлік бағыттарында да жұмыс істеуіне жағ-дай жасайды Ал облыс орталығында өткен жиын ның қорытындысы бойынша 1000-ға жуық жасқа кеңес берілді Келешекте де жастар laquoКеңес беру алаңыraquo арқылы өз мәсе-лелерін шеше алатын болады

Жамбыл облысы

laquoКеңес беру алаңыraquo құрылдыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшінші жаңғыруы жаһандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауын жасshyтар арасында түсіндіруге арналған laquoЕлбасы Жолдауы ndash жаңғырудың жаңа кезеңіraquo атты жиын өтті Шараны облыс әкімдігінің жастар саясаты мәселелері басқармасы ұйымдастырып жастарды Жолдауда көрсетілген негізгі мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруға атсалысуға шақырды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жолдауда сөз болған отандық агро-өнеркәсіп саласының келешегі зор Жалпы қазіргі кезеңде бірқатар қар-қынды дамушы мемлекеттер үшін агроөнеркәсіп кешені экономиканың драйверіне айналғандығы шындық Сондай мемлекеттердің қатарына өзім білім алып жатқан бүгінде Еуропалық одақ аймағының қарқынды дамушы экономикаларының біріне айналған Польша мемлекетін жатқызуға бо-лады Польшаның жылдам дамуына серпін беруші бағыттардың бірі ndash елдің дәстүрлі ауыл шаруашылығы

Поляктар ғасырлар бойы жерден несібесін терген мал шаруашылығынан пайда көре білген халық екендігі белгілі Бірақ соңғы онжылдықта Польша агроөнеркәсіпте laquoдәстүрлі сапаraquo мен laquoтехнологиялық жаңашылдықraquo ұғым-дарын өзара үйлестіре білді Аграр-лық сала технологияның соңғы жетіс-тіктерімен жарақтандырылып сала

өнімдерін экспортқа шығару бағытында қыруар жұмыс атқарылды Нәтижесінде Польша ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттау саласындағы көшбасшы мемлекеттердің біріне айналды

Мұндай жетістікке поляк кәсіп кер-лері саланы технологиялық тұрғыдан жаң ғырту сыртқы нарықтарды олардың талаптары мен сұраныстарын жіті зерт-теу зерделеу тұтынушылардың талап-тілектерін ескеру арқылы қол жеткізді Польшаның аграрлық сала мамандары елдің ғылыми орталықтарымен өнімнің сапасын арттыру шығынын азайту және тб бағыттар бойынша тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеді Нәти-жесі де жаман емес бүгінде поляк алма-лары ет және сүт өнімдері тек Еуропа ғана емес одан тысқары аумақтарда да кеңінен танымал

Қазіргі таңда халықаралық қоғам-дастық сапалы экологиялық тұрғыдан таза ауыл шаруашылығы өнімдерін

тұтынуға ниетті Отандық кәсіпкерлер бұл трендті пайдалана білулері тиіс Жол дауда айтылған субсидиялар беру өнім ді сақтандыру тауарларды сақтау мен өткізу саладағы әртараптандыру қол ға алынып ғылыми орталар мен сала кәсіп керлерінің бірлескен жұмыстары өзара пайдалы бағытта жүргізілсе отан дық агроөнеркәсіп кешені дами-тын болады

Ал мемлекетіміз бүгінгі күні құ ры -лы сына қыруар қаражат бөліп қалып -тастырып жатқан көлік-логис тика лық кешен сала өнімін сырт қы нарық тарға шығаруға қызмет көрсе тетін бола-ды Аталған логистикалық инфра құ-рылымды дамыту ndash биыл ғы Жолдауда көтерілген басты тақы рып тардың бірі

Халықаралық сауда ағынында Шығыс Азия Таяу Шығыс және Еуропа аймақтарының рөлі аса жоғары Еуразия құрлығындағы тасымал бағыттары негізінен аталған аймақтар арасын-да жүретін болады Қазақстан сынды теңізге тікелей шығатын жолы жоқ негізінен құрлықтық сипаттағы мем-лекет үшін қуатты көлік-логистикалық кешенді қалыптастыру стратегиялық

маңызды қадам саналады Бұл ретте Дүниежүзілік сауда ұйымына мү ше-лігіміз оң ықпалын тигізетін болады

Халықаралық деңгейдегі жолдардың салынуы ел қазынасына түсетін табы-спен қатар жолдың өн бойындағы көлік инфрақұрылымының қызмет көрсету саласының дамуына сеп бол-мақ Ол дегеніңіз қызмет көрсету сала сындағы кәсіпкерлікті дамытуға мүм кіндік береді Ал ішкі жолдардың салы нуы өңірлер арасындағы барыс-келіс тің көлемін ұлғайтып ішкі дамуға мультипликативтік әсерін тигізбек

Халқымызда laquoЫнтымақ жүрген жерде ырыс бірге жүредіraquo деген мақал бар Осы мүмкіндікті пайдалана оты-рып барша отандастарымызды Елба-сы ның биылғы бастамаларын жап-пай қолдауға Жолдауда көрсетілген мақсат тарды жүз еге асыруда жұмыла еңбек тенуге шақы рамын

Жандос ҚАРЫНБАЕВВаршава университеті саяси

ғылымдар және халықаралық қатынастар факультетінің

докторанты

Қазақстанның Бразилиядағы Тө тенше және өкілетті елшісі Қай рат Саржанов осы елдің мем-лекеттік органдар қызметкерлеріне ака демиялық қоғамдық және іскер лік топтар өкілдеріне Латын Аме рикасы мемлекеттері елшілік-тері нің дипломаттарына Мемлекет бас шысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚа зақстанның Үшінші жаңғыруы жа һандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты Жолдауының негізгі қағида-ларын түсіндіру бойынша брифинг өткізді

ҚСаржанов ұсынылған эко-номикалық Үшінші жаңғырудың жаңа жоспары тек қана жаһандық сындар мен қатерлерге қарсы күрес бойынша міндеттер емес бо лашақ экономикалық өсудің бе рік көпірі екенін атап көрсетті Сондай-ақ ол Мемлекет басшы-сы белгілеген экономиканы ре-фор малау мен жаңғырту және

Қа зақ станның жаһандық бәсекеге қа бі лет тілігін қамтамасыз ету бо й ын ша 5 басымдықтарға екпін берді

Брифингке қатысушылар эконо-микалық жаңғырудың маңыз-ды құжат екеніне назар аударды Олардың пайымдауынша жедел технологиялық жаңғыру жөнін-дегі жоспардың сәтті іске асыры-луы ел дамуына ерекше серпін бер мек Мәселен Бразилия Ұлт-тық конгресінің бұрынғы депу-таты laquoUniao Planetariaraquo (Брази лия пла нетарлық одағы) ұйымы ның басшы сы laquoTV-Suprenraquo телеар насы-ның президенті Улисис Ридель Бра зилия универ си теті Халық ара-лық қатынастар институтының про фессоры Алсидис Ваз Жол дау-дағы басымдықтардың орындалуы Қазақ станды әлемдегі аса дамыған 30 елдің қатарына қосатынына сенім ді екендіктерін білдірді

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдағы Достық үйінде ҚХА Аналар кеңесі laquoТатар гума ниshyтарлық даму орталығыraquo laquoИльдашraquo және Алматы татар қоғамshyдық мәдени орталығымен бірлесіп конституциялық реформаны қолдауға арналған отырыс өткізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Агроөнеркәсіп кешенінің келешегі зорndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшінші жаңғыруы жаһандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты кезекті Жолдауы шет елдердегі қазақ жастары арасында үлкен қызығушылықпен талқылануда ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Дамудың сындарлы бағыты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Алматыдағы laquoРеспубликалық спорт колледжіндеraquo Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшін ші жаңғыруы жаһандық бәсеshyкеге қабілеттілікraquo атты Қа зақ стан халқына Жолдауында аталған баshyсымдықтардың мәнін зерделеуге арshy

налған шара өтті Оған laquoНұр Отанraquo партиясының өкілдері аталған оқу орнының басшылығы мен қызметкерлері қатыстыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

4 24 наурыз 2017 жыл

сараптама

мәселенің мәнісі

экономика

Шикізат өндірісінде шикілік болмауы тиіс

Президент Жолдауының үшінші мін дет те ме сін де laquoЭко но микалық өсімнің тұ рақ ты лы ғы үшін елдің кен металлургиясы мен мұнай-газ кешендері өзінің стра те гиялық маңызын сақтауға тиісraquo minus де лінген

Бір қарағанда бұл жаңғырту идеясы-на экспортқа дайын өнім ғана шығару қажеттілігі қағидатына қайшы келетін секілді Алайда қазіргі кезеңде еліміз экспортының 80-ын қамтамасыз етіп экономиканың құрылымында 48 үлесі бар шикізат өндіретін дәстүрлі салалар-ды экономиканы жаңғыртамыз екен деп екінші сатыға сырып тастауға болмай-тын сияқты

Жолдауда laquoбелсенді геологиялық барлау қажетraquo делінген Осы орайда мына мәселеге назар аударсақ Мұ-най-газ кендері алғаш өндірілген ке-зең де жер астынан фонтан болып ат-қы лағандықтан жер бетіне шығару шы ғын дары аз өзіндік құны төмен ар занға сатқанның өзінде түсер пайда мол болады Жылдар өте жер асты қы-сымы кеміген сайын мұнайды шығару қымбаттай береді ал сапасы түрлі қо-сал қы заттар әсерінен нашарлай түседі Бү гінгі күні елімізде мұнай шыға рып жат қан кеніштердің 60 пайыздан аста-мы кеңестік дәуірде барланып іске қосылған Әлемдік мұнай бағасы арзан-дап жатқанда табысты азайтпау үшін жаңа кен орындарын ашудың маңызы зор

Кен өндірісінің экономикамызға бергенінен берері көп ол үшін жоғарыда аталған дайын өнімді экспортқа шығару қағидатын кен мұнай-газ өндірісінде де басшылыққа алу қажет Ол үшін кен мұнай-газ өндірісінің өнімін сол күйінде экспорттаудан мүлдем бас тар-ту қажет Бұл салалардың өнімін өңдеу және қайта өңдеу арқылы неғұрлым дайын өнім деңгейіне жақындатып барып экспортқа шығарса тиімділік әлдеқайда артар еді Мәселен мұнайды тек жанар-жағармай деп қарастыру мүлдем қате Өйткені мұнайдан 100-ге тарта әртүрлі өнім алына ды Осы дайын өнім дерді экспортқа шығарсақ табысты ай тарлықтай еселеуге болады

Өткен ғасырдың 90-жылдарында республикаға еңбегі сіңген экономист Жарысбек Абуталипов laquoбіздің мұнай өңдеу зауыттарымыз мұнайды 60 па-йыз деңгейінде ғана қайта өңдейді ал озық елдерде бұл көрсеткіш 95 пайызға дейін жетіп отыр Мұнайды қайта өңдеу деңгейін шет елдер дәрежесіне көтеру үшін мұнай өңдеу зауыттарын түбегейлі жаңғырту және заманауи технология-ларды енгізу қажетraquo деген болатын

Содан бері ширек ғасыр өтсе де бұл зауыттар жаңа инновациялық өнім-дер өндіруді қолға алмақ түгілі эко но-ми к амыздың жанар-жағармайға деген қа жеттілігін де қанағаттандыра ал май отыр Дәлірек айтсақ тек 75 пай ыз ға жу-ық бензин мен дизель отынын ұсы нып қал ған 25 пайызын Ресейге импорттау-да Бұл өз кезегінде ел ішінде ЖЖМ ба ғасының тұрақсыздығына себеп бо-лып отыр Егіс науқаны басталар тұс-та мұнай өңдеу зауыттары laquoжоспарлыraquo жөн деуге тұрғызылады баға да бір ден қымбаттайды

Бұрын ЖЖМ-ның қымбаттауын мұнай бағасының өсуімен түсіндіріп келген олар енді мұнай бағасы 3 есе арзан дағанда неліктен ЖЖМ бағасы толас сыз жоғарылап отырғанын тағы да зауыттар қуатының әлсіздігіне жа ба салады Біздің пайымдауымыз ша бұл мәселе зауыттардың әлсіз ді гі нен емес монополияға қарсы тиіс ті ко ми тет тің бағаны реттеп қадаға лау дағы дәр мен-сіз дігінен туып отыр Нәти же сінде бар ша тұтыну тауарлары мен қыз мет-тер ба ғасы көлік шығындарының өсуі салда рынан жаппай көтеріліп ин фля -цияны одан сайын өршітеді

Жолдауда осыған орай laquoБұл салалар-ды одан әрі дамыту ісі шикізатты кешенді түрде қайта өңдеуді тереңдете түсумен берік ұштастырылуы тиісraquo деп орын-ды талап қойылған Кен өндірісінің әлі де Кеңес Одағы кезінен қордаланып шешімін таппай келе жатқан мәселесі ndash кеніштен шығарылған кенді біржақты игеру және соның салдарынан тау-тау үйінділердің пайдасыз жер көлемін босқа алып жатуы мен оның қоршаған ортаға зиян келтіруі Мысалы темір кенінің құрамында ондаған басқа құнды метал-дар болатынын ескерсек шет елдің озық тәжірибесіне сүйене отырып темірін алып қалған қалдықтардан үйінді жаса-май кенді неғұрлым жан-жақты игеріп басқа да қоспаларын қорытып бөлектеп қолданысқа жаратуға болар

Сондықтан бірде-бір маман дан ды-рыл ған кен кәсіпорны басқа қосалқы ілес пе өнімдерді бөлек шығарып кен орнын кешенді қолдануға мүдделі бол -ған емес Ал шет ел тәжірибесіне кел -сек қолдануға алған кен орнын кә сіп -орын бөліп-жарып мыс жез алтын та ғы басқа деп бөлмей кешенді түр де бір неше өнімді сепарациялап шы ға ру-ға кенді еш қалдықсыз өндіруге ма-шық танған

Қорыта айтқанда кен мұнай-газ өнім де рін өңдеу мен қайта өңдеуді жол-ға қою ар қылы көптеген түйткілді мәс е-ле лердің ше шім табары сөзсіз

Жанкелді ШЫМШЫҚОВ экономика ғылымдарының кандидаты

Алайда климаттық жағдайларға теңіз жағалауынан тысқары қондырғыларды салу және жұмыс істету үшін білікті мамандардың арнайы жабдықтардың тапшылығы тәрізді мәселелер кеніштерді игеру ісінде көптеген қиындық тудыр-ды Соған қарамастан laquoЛукойлraquo Каспий қайраңындағы көмірсутектерді игеру жо-баларын жүзеге асыруда көшбасшылық орнын сақтап отыр

Каспий теңізінің ресейлік секторында жүргізілген мұнай барлау жұмыс тарын-дағы алғашқы нәтижеге laquoЛукойлraquo компа-ниясы 2000 жылы қол жеткізді Жаңадан ашылған ЮКорчагин атындағы мұнай кенішінің қатары 2001 жылы Ракушечное және 170-ші шақырым 2002 жылы Хвалынское және Сарматское (2012 жылы Кувыкин болып өзгертілді) 2005 жылы ВФилановский 2008 жылы Морское және Центральное кеніштерімен толықты Осы кеніштер мен тағы 16 перспекти-валы ресурстардың жиынтығы 47 млрд баррель мұнайдан асады деп болжануда

laquoЛукойлraquo компаниясы бұрғылау және мұнай өндірісі үшін LSP-1 мұзға төзімді стационарлық платформа LSP-2 тұрғын үй платформасы және мұнай өндірудің сақтау мен тиеудің жүзбелі жүйесі мен танкерлерді арқандаудың мұнара жүйесінен тұратын теңіз-көлік кешенінен мұнай жөнелту үшін 58 шақырымдық су асты құбырын жасап 2009 жылы 14 млрд долларлық Юрий Корчагин атындағы кеніш жоба-сын аяқтады ЮКорчагин кенішіндегі барлау жұмыстарының бірінші кезеңінде 6-12 мың тонналық танкерлерді пайда-ланып мұнайды Махачкала портының құрлықтағы нысандарына жөнелту және laquoТранснефтьraquo құбыр жүйесі арқылы ай-дау шешімі қабылданды Астраханьнан 180 шақырым қашықтықта және 11-13 метр тереңдікте орналасқан Корчагин мұнай кенішінің мұнай қоры 120 млн бар-рельге тең деп бағаланады 2016 жылдың желтоқсанындағы жағдай бойынша кен орнында 26 мұнай өндіру ұңғымасының 23-і пайдалануға берілді

Кеніштегі алғашқы өнеркәсіптік мұнай 2010 жылдың сәуір айында өндірілді және мұнай тиелген бірінші танкер 2016 жылдың қазан айында Махачкала портына жетті Ұзындығы 5 шақырымнан асатын көлденең ұңғымаларды бұрғылау үшін бірегей (Ресей үшін) инженерлік және технологиялық шешім іске асырылғаннан кейін кеніште мұнай өндірісі 2012 жылғы 0793 млн тоннадан 2013 жылы 1372 млн тоннаға дейін ал 2014 және 2015 жылда-ры сәйкесінше 1460 млн және 1662 млн тоннаға дейін арттырылды 2016 жылдың желтоқсан айының соңында laquoЛукойлraquo 2010 жылы Корчагин кеніші пайдалануға берілгеннен бері өндірілген мұнайдың көлемі 7 млн тоннаға жетті деп хабарла-ды Бұл кеніштегі мұнай және газ конден-саты өндірісінің көлемі жылына 25 млн тонна мұнай 12 млрд текше метр газға жетеді деп күтілуде

Қазіргі уақытта компания кеніш ті игерудің 2-ші кезеңін бастау жұмыс та-ры мен айналысуда Бұл кезең өндірілген мұ най ды жаңа платформадан LSP-1-ге жөнелту ал өндірілген газды LSP-1-ден жаңа платформаға тасымалдау үшін жеті өндіру ұңғымасы мен 9 ша қы рым д ық екі құбырдан тұратын өткізгіш плат фор-маның құрылысын қамтиды 2-ші ке-зеңнің жалпы құны 118 млн долларды құ рап өткізгіш платформа 2018 жылы пай далануға беріледі деп жоспарланған

2016 жылы қазанда ВФилановский атын дағы мұнай кен орнында коммер ция лық мұнай өндірісінің іске қосылуы laquoЛукойлғаraquo Каспий мұнайын Каспий құ быр консорци-умы (КҚК) арқылы та сы мал дауға жол ашты Шын мәнінде laquoЛук ойлraquo ВФилановский және ЮКор ча гин кеніштерін байланыс-тыратын 40 шақырымдық су асты мұнай

және газ құбырымен қатар Филановский кенішін Қалмақияда орналасқан құрлықтағы сақтау терминалымен байланыстыратын 330 шақырымдық су асты құбырлары мен 350 шақырым құрлықтық құбырлар желісін қалыптастырды Нәтижесінде Фи ла новский және Корчагин теңіз кен орын дарынан Каспий құбыр консорциу мына мұнай жеткізілімі 2016 жылы 1 қа занда басталды 2017 жылы ақпандағы жағдай бойынша КҚК Солтүстік Каспий де өндірілген 1 млн тонна мұнайды Қал ма қия дағы Комсомольск сорғы стансасын да қабылдады 2017 жылы осы кен орын дарынан мұнай жеткізілімінің жалпы көлемі 55 млн тоннаға дейін ұлғаяды деп жос парланып отыр

Түптеп келгенде 237 млрд долларға бағаланған ВФилановский мұнай кеніші Ресейде соңғы 20-25 жылда табылған ең ірі мұнай кені саналады Оның мұнай қоры 290 млн баррель шамасында ба-ғаланып отыр Кен орнын игерудің бі-рін ші сатысында laquoЛукойлraquo ISP-1 мұзға тө зімді стационарлық платформаны LQP-1 тұрғын үй алаңын орталық өңдеу плат формасын (CTP) және көтеруші блок-ты салды Кен орнын игерудің екінші кезеңінде ISP-2 және LQP-2 салынады деп жоспарлануда 2017 жылы наурыз айын да laquoЛукойлraquo Филановский кеніштегі төртінші ұңғыманы бұрғылауды аяқтады Қазіргі таңда кен орнындағы жалпы мұнай өндірісі тәулігіне шамамен 9 000 тоннаны құрайды Сондай-ақ өткен қаң-тар айындағы жағдай бойынша бұл ке-ніш те алғашқы 1 млн тонна мұнай өн ді-рілді laquoЛукойлraquo мұнда жыл аяғына дейін 44 млн тонна мұнай өндіреді ал 2019 жылға қарай оның көлемін жылына 6 млн тоннаға жеткізеді деп күтілуде

Осы көрсеткіштерді бағамдай келе Ресейдің Солтүстік Каспий теңізінің жа-ға лауынан тысқары кеніштерді игеру ісінде ілгері басып бара жатқанын анық кө руге болады Бұл ретте тағы да сол laquoЛукойлraquo 2015 жылы 2016-2018 жыл-дарға арналған Солтүстік Каспий ке-ніштері үшін интеграцияланған кен орны инфрақұрылымын дамыту жоспарын бекітті Бұл жоспарға сәйкес қосымша 25 платформа 1000 шақырымдық су асты құбырлар желісі және 550 шақырымнан асатын құрлықтағы құбырлар желісін салу жоспарланып отыр Осы орайда жасалған инвестициялардың жалпы көлемі 55 млрд доллардан асатын болады Сонымен қатар компания 2022 және 2026 жылда-ры Каспий теңізінде тағы екі мұнай және газ кеніші атап айт қанда Ракушечное және СарматскоеКу выкин кен орында-ры пайдалануға бері летінін жариялады Компанияның Солтүстік Каспий сулары-на арналған ұзақ мерзімді бағдарламасы аймақта көмірсутек өндірісі деңгейін жылына 20 млн тоннаға дейін арттыруды көздеуде Осы ретте Корчагин кенішінің айналасында 19 млрд баррель мұнай бар екені болжанып отырғанын айту ләзім Демек Ресей болашақта Солтүстік Кас-пий дегі мұнай-газ өндірісін елеулі дә ре-жеде арттыруы мүмкін

Лидия ПархОМчик Қожа Ахмет Ясауи атындағы

Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-

зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері

аЛМатЫ

Солтүстік каспий қайраңындағы мұнай кеніштері

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет тарапынан моноқалаларды дамытуға ерекше көңіл бөлінуде Еліміздің әр аймағында бұл орайда тиісті жұмыстар атқарылып атқарылған әрбір іс халық игілігіне қызмет етуде Жамбыл облысындағы Жаңатас және Қаратау қалалары да ертеден өндірісті өлке болып саналғандықтан мұнда да бүгінде маңызды жобалар жүзеге асыры-лып келеді Әйткенмен де әттеген-ай дейтін мәселе де жоқ емесndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

хамит ЕСаМаНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бүгінде байыпты істерді қолға алып қарқынды даму жолына түс-кен Жаңатас қаласында су тапшы Қала тұрғындары ауызсу зә ру лі гін сезінуде Бұлай дейтініміз қа ладағы көп қабатты үйлерге су та ңер теңгі сағат 7 мен 12-нің аралығында және кешкі 18 бен 23 аралығында ғана бе рі ле ді Ал адам үшін судың қа-же т тілігі тәуліктің қай мезгілінде бол са да туындайтыны даусыз Тұр ғын дар болса таңертең үйден шы ғар да бос ыдыстарға тіпті ваннаға су толтырып кететіндерін айтады Шы нында да олай етпеске амалы тағы жоқ Ал ауданның даму көр сеткіштері мен қол жеткізген та быстары баяндалған аудан әкі-мінің есебінде бұл мәселені Жа-ңа тас қаласындағы laquoАйгөлекraquo ба-ла бақшасының тәрбиешісі Ольга Касапкина көтеріпті Әрине бұл жал ғыз ғана адамның емес бүкіл жа ңатастықтардың тілегі әрі жер гі-лікті билікке сауалы laquoСудың да сұ-рау ы барraquo екенін білген халық суды тір шілік көзіне балаған Ал қала адам дарына ол тіпті ауадай қажет

Аудан әкімінің орынбасары

Бер ген Омарбек бұл мәселе жуық арада шешімін табатындығын ай-тады Себебі осыдан алты жыл бұрын тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында нақты жоба да қолға алыныпты Жо-баның сметалық құны 2 милли-ард 227 миллион теңгені құрайды екен Дегенмен laquoСу құбырларын жаңғыртуraquo бағдарламасының екі кезеңі бойынша бұл мақсатқа 2011 жылы 500 миллион 2012 жылы 859 миллион ал 2015 жылы 442 милли-он 424 мың теңге қаражат бөлініп иге рілген Өткен жылы 352 милли-он 370 мың теңге қарастырылған Ен ді республикалық облыстық бюд жеттен бөлінген бұл сомаларға жұ мыс атқарылып жатқанын айт қан БОмарбек аудандағы таулы айм ақ т-ар Көпбұлақ пен Бүркіттіден 84 ша-қырым су құбырларының тарты лып отырғанын мәлімдеді Айта ке тейік бұл жұмыс 2011 жылы бас талған

Ал тұрғындар үшін бұл мәсе ле-нің бәрі алты жылдан бері бауын тапса да байлауын таппаған дү ние болып көрініп тұр Бәрінен де олар үй леріне тәуліктің барлық ме з гі лін-де су келіп тұрғанын қалайды

Кезінде күллі елге өндірісімен аты шыққан Жаңатас қаласы

бүгінде су мәселесінен таршылық кө ріп отыр дегенге сену қиын Бі-рақ бәрібір ақиқатты айналып өту-ге болмайды Енді талай жыл дан бері laquoжырraquo болып келе жатқан су мәселесін аудан әкімінің орынба-са ры ағымдағы жылдың бірінші жар ты жыл дығында ше ші леді деп отыр Сонымен қатар тұр ғындарға тәу лігіне су сегіз сағ аттан берілген күн нің өзінде халық қа ладағы laquoЖа ң атас-Су-Жылуraquo ме ке месіне 3 миллион 200 мың теңге қа рыз екен laquoЕгер суды тәулігіне берсек ха лық оны төлей алмайдыraquo дейді БОмарбек

Бірінші жартыжылдықтың бі-ту і не де екі айдан сәл ғана астам уа қыт қалды Қалың қардың кө бесі сө гіліп көктем мінезін та ныт қан шақ қа да куә болдық Бұл уақытта тір шіліктің оянып түр лене түсетіні ақиқат Енді Жа ңа тас жақтан да жағымды хабар бо лып қалатын күн алыс емес сияқ ты Кел геніне көп бо ла қоймаса да көп тің көкейінде жақ сы пікір қал дырып үлгерген ау дан әкімі Балабек Нарбаев су мә селесін жолға қояды деген се-нім бар

Жамбыл облысы

Моноқаладағы мазасыз күй

Ресейге болашақта мұнай өндірісін арттыруға мүмкіндік береді

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӘлемдегі ең ірі көмірсутек экспорттаушы елдердің бірі саналатын ресей өндірісі біртіндеп төмендеп жатқан Батыс Сібірдегі мұнай кеніштеріне ба-лама өндіріс көздерін іздестіру үстінде Сондықтан ресей үкіметі мұнай-газ өндірісінің аясын кеңейту үшін каспий қайраңын қоса алғанда елдің басқа да аймақтарында қосымша геологиялық барлау жүргізу үшін кең ауқымды бағдарламаларды бастады Сонымен қатар энергетикалық компаниялар-ды кең ауқымды геологиялық барлаумен айналысуға бағыттау мақсатында ынталандырушы қаржылық режімді қамтамасыз етті Мысалы каспий жобалары үшін салық саясатындағы жеңілдіктер экспорттық баждардың нөлге теңестірілуі мен мұнай өндірісінің алғашқы жеті жылы үшін пай-далы қазбаларды өндіруге салынатын салықтың төмендетілуін қамтыды Нәтижесінде ресейдің laquoГазпромraquo laquoрос нефтьraquo сияқты жетекші мұнай-газ компаниялары да каспий теңізінің ресурстары үшін жалғасып жатқан жарысқа қосылды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Luko

ilru

arna

pres

skz

көкейкесті

Иіссудың да сұрауы бар

(Соңы Басы 1-бетте)

Ерін далабы сияқты сәндік косметика бойынша былтыр Ресейден 28 млн долларға тауар сатылып алынған Ерінді көркемдеуге Польшадан 12 млн долларға Франциядан 870 мың долларға тауар жеткізілген Және көз сүрмелері және оның түрлері тушь қарындаш сияқтылар бойынша тағы да Ресей алғы орыннан көрінді Өткен жылдың қорытындысы бойынша Ресейден көз сұлулығы үшін қажетті 34 млн доллардың тауары әкелінген 2015 жылы бұл тауарлар 13 млн доллар екен десек онда бір ғана көз бояулардың тасымалдануының өзі небәрі бір жылдың ішінде екі есе өскенін байқаймыз Ақжарқын көршіміз Ресейден кейін көз сүрмелеуде Қытай мен Польша тауарлары көш жалғап келе жатыр Аталмыш елдерден тиісінше 14 млн және 11 млн доллардың тауары сатып алынған Мұндай өнімдер елімізге аз-аздап болса да Беларусь Сирия Пәкістан АҚШ Франциядан да әкелінеді Аз-аздап олар да өтеді Ресейден әкелінетін тағы бір тауар ndash бетті әсемдейтін опа Өткен жылы көршімізден 600 мың долларға тауар жеткізіппіз

Иіссуға қайта оралсақ Бұл салада еліміздің қыз-келіншектерін әсемдеп көркейтуде Италия Испания Швеция Польша Түркия елдері де Ресей мен Франциядан қалыспай келе жатыр Осынау шет елдердің әрқайсысынан 1 млн доллардың иіссулары жеткізілген Және иіссу са-ласында Қытайдың үлесі аз екен Еліміздің тұрғындары 860 мың долларға ғана Қытай әтірлерін алған Жалпы косметика нарығы дегеніміз тек қыз-келіншектердің ғана емес сол сияқты ерлердің балалардың қажетін өтейтін тауар түрлері болғандықтан соның бәрі есепке алынып берілген екен мәліметте Қазақстанға иіссулар Біріккен Араб Әмірлігі Нидерланд Жапония Мексика елдерінен де келіп жетеді Зерттеушілердің пікірінше тіпті Ресей елімен салыстырғанда қазақстандық қыз-келіншектердің косметикаға талғамы ерекше сұраныстары да жоғары көрінеді Осыншама сұранысты өтейтін өз елімізде де иіссу шығаратын бір кәсіпорын болса ғой деп ойлайсың сонда қаншама қаражат өз кәсіпкерлерімізге тиесілі болар ма еді

раушан НҰҒМаНБЕкОВа

СЕМЕЙ

24 наурыз 2017 жыл 5

Оңтүстік Корея себеп пен салдар

Оңтүстік Кореяның Мемлекет тік

кеңесі биылғы жылдың 9 мамырынshyда мерзімінен бұрын президентshyтік сайлау өткізу туралы шешім қабылдады Осының алдында яғни 10 наурызда елдің Конституциялық соты парламенттің президент Пак Кын Хеге импичмент жөніндегі шешімін бекіткен еді Осылайша сот бесshyалты айға созылған саяси дағдарысқа нүкте қойғандай болды

Конституциялық соттың парламент шешімін дұрыс деп танып бекітуі осы ел қоғамын нақты түрде бір-біріне қарсы екі лагерьге бөліп тастады Мемлекеттік билік импичменттің нәтижесі жаппай наразылыққа ұласатынын күні бұрын білген сияқты Елдің қарулы күштері жоғары әскери дайындық жағдайына келтірілді және қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету үшін көшелерге 21 мың полицей шығарылды Оның үстіне импичмент жөнінде ұйғарым белгілі болмай тұрып-ақ Оңтүстік Кореяның астанасы ndash Сеулде Пак Кын Хенің жақтастары мен қарсыластары екі митинг өткізген еді

Ал Конституциялық соттың ұй-ғарымы жария етілгеннен кейін көп уақыт өтпей-ақ митингке қаты-су шылар арасында қақтығыс орын алды Өйткені сот процесін жеке ле-ген телеарналар көшелердегі үлкен экрандардан тікелей эфир арқы лы көрсетіп тұрды Ақпараттарға қара-ған да қақтығыстар салдарынан екі адам қаза тауып ондаған адам жарақат алған Оның бірі laquoКиодоraquo агенттігінің операторы көрінеді

Президенттіктен мерзімнен едәуір уақыт бұрын кеткен 65 жастағы Пак Кын Хеге тағылған айып аса ауыр Өткен жылдың желтоқсанында Оңтүс-тік Кореяның парламенті сыбайлас жемқорлыққа салынды және өз билігін теріс пайдаланды деп айыптал ған президентке сенімсіздік білдіру туралы мәселені қарады Нәтижесінде пар-ламенттегі 300 депутаттың 234-і импичмент үшін дауыс берді Осыдан он шақты күндей бұрын Пак Кын Хе өзінің мәлімдемесінде қателігін мойын дап халықтан кешірім сұраған болатын Сонымен қатар ол отставкаға байланысты парламенттің шешіміне бағынатынын да айтқан еді

Елде саяси дағдарыстың ушығып оның соңы Пак Кын Хенің мемлекет басшысы қызметінен laquoқуылуынаraquo себеп болған ең басты мәселе ndash 2016 жылдың қазанында президенттің жақын құрбысы Чхве Сун Сильдің пре зи дентке ықпалы жөніндегі дерек-тердің бұқаралық ақпарат құрал -дарында жариялануы Сол мақа ла-лардағы деректер бойынша жүр гізіл-ген тексерулер нәтижесі Чхве Сун Сильдің бірнеше жыл қатарынан мемлекеттік басқару ісіне араласып саяси шешімдер қабылдауға да ықпал етті деген күдік келтіріліп отырғанын көрсеткен сияқты Сондай-ақ тергеу органдары президенттің құрбысы на елдегі ірі компанияларға қысым көр-сету арқылы өзінің бақылауындағы қорларға миллиондаған доллар қар-жы аударуға мәжбүрледі деген де айып таққан Тіпті ол биліктің жоғары лауазымды кадрларын тағайындау мәселесіне де араласқан көрінеді

Оңтүстік Кореяның оппозиция-сы Пак Кын Хе құрбысы Чхве Сун Сильдің сыбайлас жемқорлық шыр-мауына іліккенін білген және одан хабардар болған деп есептейді Ал осындай теріс әрекеттерден қаржылай зардап шеккендер арасында әлемге танымал Hyundai Motor POSCО және Koreo Telecom сияқты корпорациялар бар екен Тергеу материалдарына қарағанда шығын көлемі 657 миллион АҚШ долларын құрайды

Пак Кын Хенің президенттік өкі-леттігі 2018 жылдың ақпанында аяқталуы тиіс еді Қалыптасқан жағдай оған жеткізбеді Енді экс-президентке қарсы қылмыстық іс қозғалуы да мүмкін Өйткені Конституциялық соттың жоғарыдағы шешімі соған мүмкіндік береді Сарапшылар қазірдің өзінде оған енжар әрі жігерсіз президент болды деген баға да беріп үлгерді Сондай-ақ Пак Кын Хе Оңтүстік Кореяның импичмент бойынша лауазымынан шеттетілген алғашқы президенті ретінде тарихта қалады

Сарапшылардың пікірінше Оң-түстік Кореядағы мерзімінен бұ-рын өтетін президенттік сайлауға Демо кратиялық партияның бұрынғы төрағасы Мун Чжэ Ин Чхунчхон-Намдо провинциясының губернато-ры Ан Хи Чжон Соннам қаласының мэрі Ли Чжэ Мен және Халық партия-сынан Ан Чхоль Су түспек Ал БҰҰ Бас Ассамблеясының бұрынғы Бас хатшысы Пан Ги Мун мен президенттің міндетін уақытша атқарушы елдің қазіргі премьер-министрі Хван Гё Ан өз кандидатураларын президенттікке ұсынбайтындарын мәлімдеді

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

ndash Елші мырза Тәуел сіз Қазақстанshyда ең бірінші елшілігін ашқан ел ndash АҚШ Екі ел арасындағы дипло маshyтиялық қатынастардың орнағанына 25 жылдан асты Осы жылдар ішіндегі саясиshyэкономикалық қарымshyқатыshyнастардың даму деңгейіне қандай баға берер едіңіз

ndash Өзіңіз айтып өткендей Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін көп уақыт өтпей Америка Құрама Штаттары дип-ломатиялық қарым-қатынас орна тып Алматыда елшілігін ашқан алғашқы елдердің бірі болды Сол кезден бері Құрама Штаттар Қазақстанның стра-те гиялық серіктесі және адал достары қатарында Осы уақыт ішінде Америка Құрама Штаттары мен Қазақстан Рес-публикасы экономиканың түрлі ба-ғыт тары бойынша байланыс орнатып сауда-саттық көлемін арттыру және халықаралық қоғамдастықпен қоян-қолтықтаса отырып жаһандық және ай мақ тық ең өзекті мәселелерді шешу -де бірлесіп жұмыс жасап келе ді Ал бірлескен іс-қимылдар қата рын да ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жаппай қырып-жою қарулары таралуы-ның алдын алу жасыл техно ло гиялар-ды дамыту мен адамның ғылым мен технологиядағы білімін көтеру секілді басымдықтар бар

Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлануы мен Сирия жөніндегі жина-лыстарды ұйымдастыруы Астананың халық аралық аренада өсіп келе жатқан көшбасшылық рөлі мен беделін айғақ-тайды Сондай-ақ АҚШ-тың дип-лома тиялық миссиясы Қазақстан тара-пымен бірлесіп білім беру бағдар л а-малары мен мәдени көрмелер ұйым-дас тыруды жүзеге асырып келеді Ондай бағдарламалық іс-шаралар АҚШ өнерпаздары мен Қазақстанды таныстыратын спикерлердің қатысуы-мен өтіп жүр Білім алмасу бағдар лама-лары арқылы Қазақстанның көптеген мамандары мен студенттері АҚШ-та оқып кәсіби біліктіліктерін шыңдау мүмкіндіктеріне ие болуда

ndash Екі елдің байланыстарында қай саланың табыстары мол керісінше қай бағыттар кенже қалып тұр деп ойлайсыз Сіз өз жұмысыңызда қай бағыттарға басымдық бергенді жөн санайсыз

ndash Бастапқыда біздің елдеріміздің ынтымақтастығы ядролық қаруды таратпау және энергия салалары нан басталған еді ал қазір ынтымақтас-тығымыз жоғары технология білім беру қауіпсіздік және құқық қорғау салаларын да қамтиды

Осы кездері біз қазақстандық серік-тес терімізбен бірге ЖИТСАИТВ-пен күрес кәсіпкерлікті қолдау және аймақ-тық сауданың көлемін ұлғайтуды қоса алғанда біраз елең еткізер жобалар

бойынша жұмыстарда қарым-қатынас жасаймыз Ауыл шаруашылығы сала-сындағы байланыстарымыздың ны-ға юы ның арқасында қазір біз Қа-зақ станға бидайдың өнімділігін арт-тыруға орай кеңес беріп отырамыз Қазақ стан көптеген бағытта бәсеке-лік артықшылықтарға ие бола алады оның ішінде тамақ өнер кәсібі мұнай химиясы металлургия және ауыл-шаруашылық саласы

Америкалық инвестициялардың ша мамен 70-ы мұнай барлау мен өн діру сияқты кен игеру өнеркәсі-біне соным ен қатар коммерциялық қыз мет тер қонақ үй және темір жол мате риалдарын жасау салаларына тартылып отыр

ndash Президент Дональд Трамптың билік басына келуімен АҚШshyтың Орталық Азияға және Қазақстанға қатысты ұстанымында өзгерістер болуы мүмкін бе

ndash Мен біздің Президентіміздің Орта лық Азияға оның ішінде әсіресе Қазақ станға келуі айтарлықтай маңы-зы бар оқиға болар еді деп ойлаймын АҚШ Президентінің сапары Қазақ-стан ның және осы аймақтың Құрама Штаттар үшін маңыздылығын біл-діріп қана қоймай соңғы 25 жылдағы серіктестіктің мызғымастығының кепі лі де болып табылар еді Өзінің уақы ты мен сапарлар кестесінің ты-ғыз дығына қара мастан АҚШ Пре зи-денті өзі бас шылық ететін мер зімде Орталық Азия секілді маңызды ай-мақ қа келу жолын қарастырады ғой деп үміттенемін

ndash Сіз елші болғандық тан еліshyміздің қоғамдықshyсаяси өмірін дегі

бар лық ісshyқимылдар мен жаңаshyлық тарды саралап отырасыз Осы орайда өзіңіз білесіз Қазақстан Рес публикасының Пре зи денті Нұрсұлтан Назарбаев конс ти туцияshyлық реформалардың жаңа легін ұсынып ол ел халқы тара пы нан қолдау тапты АҚШshyтағы саяси орта бұл реформаларды қалай қаshyбыл дап жатыр Өзіңіздің де пікі ріshyңізді айта кетсеңіз Сонымен қатар Қазақстан Президентінің биыл ғы Жолдауында сіз назар аудар ған маңызды мәселелер болды ма

ndash Америка Құрама Штаттары соңғы 200 жылда өзінің Конституциясына 27 рет өзгеріс енгізген болатын Сондықтан америкалықтар жаңа сынақтар мен сын-тегеуріндер жағдайында Қазақстан Республикасының Конституциясы на өзгерістер енгізу қажеттілігін мұ ның заман талабынан туындап отыр ғанын түсінеді

Ал сұрағыңыздың екінші бөлігіне келсек Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жолдауында Қазақстанның саяси экономикалық және әлеуметтік салаларын трансформацияға жеткізетін кешенді реформаларды атап айтты Осы реформалар толықтай жүзеге ас қан жағдайда олардың нәтижесі Қазақ стан экономикасы өсуінің жедел-деуі не инфрақұрылымдардың жаң-ғы руы на сауда-саттықтың артуына және жоспарланғанындай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына қосылуы-на жол ашатыны анық Сыбайлас жемқор лықпен күрес реформаларды жүзеге асырудың негізгі тетігі болып табы лады себебі қай елді алып қарасақ та сыбайлас жемқорлықтың

дамуға кедергі келтіріп қоғам мен ин весторлардың сеніміне селкеу түсі-ретіні күмәнсіз

ndash Сіздің қазақша үйреніп жүрshyгеніңізді білеміз және мұны халқыshyмызға деген құрметіңіз деп баға лайshyмыз Тіл білу ndash шынайы ақпарат алуshyдың мүмкіндігі Сіз Қазақстан ның ты нысshyтіршілігі туралы ақпаратshyты қан д ай ресурстардан аласыз Елшілік қазақ газеттерін жаздырып ала ма

ndash Мен қазақ тілін үйренуге мүмкін-дігінше қолымнан келгеннің бәрін жасап жүрмін Жалпы елшілер өздері қызмет атқарып жүрген елінің тілімен тарихымен және мәдениетімен таныс болуы тиіс деп ойлаймын Осы себеп-ті мен Қазақстанға келген алғаш-қы күн дерімде-ақ қазақтың дәстүрлі киіз үйін резиденциямның ауласына орнатуды жөн көрдім және өзім оны мақтан тұта мын себебі іс-шаралар кезінде қонақ тарды күтуге киіз үй өте жайлы әрі қолайлы және келушілерге де ұнайды

Бұған қосарым мен қазақ тағам-дарын да жақсы білемін оның ішінде өзіме ерекше ұнайтыны ndash шұбат

Қазақ тіліндегі басылымдар дан мен 5-6 газетке жазылғанмын Ара сында әрине сіздердің laquoЕгемен Қазақстанraquo да бар Қазақ басылымдарын оқу сөз жоқ менің қазақша үйрен сем деген ұм тылысыма оң септігін тигізіп отыр-ғаны анық

ndash Әңгімеңізге рахмет елші мырза

Әңгімелескен Арнұр АСҚАР

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Кездесу барысында қазақ-стандық елші Ирак басшы-сына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 2017 жылдың 10-11 қыркүйек күндері Астана қаласында өтетін Ислам Ын-ты мақтастығы Ұйымының Ғы лым және технологиялар

жөніндегі бірінші саммитіне ша қыру хатын табыс етті АБер ді бай аталған саммит ИЫҰ-ға мүше мемлекеттер ара сындағы ғылым және инно -ва ция жөніндегі қатынас тар-ды нығайтуға жаңа сер пін бере тінін сондай-ақ ислам

әлеміндегі халықтың әлеу-меттік жағдайын жақсарту эконо микалық даму мақ сатын-да ғылым мен тех нология лар-дың рөлін ны ғайтуға бағыт-талған жоба лар ды іске асыруға үлес қоса тынын жеткізді

Кездесу аясында тараптар екі ел арасындағы қарым-қа ты настардың даму көк-жиек терін талқылап күн тәр-тібіндегі халықаралық және өңірлік өзекті мәселелер бо-йын ша пікір алмасты АБер-дібай Ирак Президентін Елба-сы Нұрсұлтан Назарбаевтың

laquoҚазақстанның Үшін ші жаң-ғыруы жаһандық бә секеге қабілеттілікraquo атты Жол дауы-ның негізгі басым дықтарымен таныстырды

Кездесудің қорытынды-сында ФМасум Қазақстан Президенті ННазарбаевтың саммитке шақыруына орай өз алғысын білдіріп екі ел арасындағы ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға үлес қоса-тындығын атап өтті Соны мен бірге ол Елбасының пара-сатты сыртқы саяси баста-ма ларына және қоғам инсти-туттарын дамыту мақса тында жүргізіп отырған реформа-ларына жоғары баға берді

Қазақстанның туристік әлеуеті голландтықтардың көзімен

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБреда қаласындағы Қолshyданбалы ғылымдар униshyверситетінде (Солтүстік Б р а б а н т п р о в и н ц и я shyсы Нидерланд Корольshyдігі) Қазақстан елшіліshyг і н і ң б а с т а м а с ы м е н laquoҚазақ стандағы туризмraquo тақырыбында жыл саshyйынғы студенттер жұ мысshyтарының ІІІ байқауы өтті ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Байқауға туризм және қонақ үй бизнесі факультетінің 100-ге жуық студенті қатысты Іс-шараның мақсаты голландтық туроператорлар арасында Қазақстанның туристік әлеуетін ашып көрсету болды Байқау шеңберінде Қазақстан жайлы көптеген мәліметтер көлденең тартылып жоғары деңгейде еліміздің туристік әлеуетінің тұсаукесері ұйымдастырылды және қазақстандық туризм нарығының жағдайы мен даму болашағы таныстырылды

laquoҚазақстандағы экотуризмraquo атты жобаны ұсынған команда байқау жеңімпазы болып та-ныл ды Жобада негізгі мәде-ни көрікті жерлер Ұлы Дала-ның табиғи пейзажы мен ланд-шафтарының алуан түрлі лі-гі ежелгі тарихи мұралары мен заманауи архитектуралары бейнеленген

Іс-шара кезінде экотуризмді дамыту қоршаған орта мен та-биғи ресурстарды қорғау сон -дай-ақ Астанадағы ЭКСПО-2017 халықаралық ма ман дандырылған көрмесінің тұса у к есеріне де ерекше назар ауда рылды деп хабарлады Қа зақ стан Рес пуб-ликасы Сырт қы істер министр-лігінің баспасөз қызметі

Конференцияны ұйымдас-тыру ға Қазақстанның Австрия-дағы елшілігі Австрияның Еуропа істері ықпалдастық және халықаралық қатынастар жөніндегі федералдық ми-нистр лігі сонымен қатар Авс трия-Қазақстан қоғам-дас т ығы мұрындық болды Жиын ға қоғамдық-саяси са-ланың бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері Австрия Сыртқы істер ми-нистрлігінің қызметкерлері дип ломатиялық корпус өкіл-дері laquoАвстрия-Орталық Азияraquo пар ламенттік тобының мү ше лері халықаралық ұйым-дардағы Қазақстан өкілдері Қазақстанның құрметті кон-сулдары қатысты Сонымен қатар сол елдегі қазақ диаспо-расының өкілдері жоғары оқу орындарында білім алып жатқан студент жерлестеріміз

де шарадан сырт қалған жоқ Конференция екі елдің

мемлекеттік әнұрандарын орындаудан басталды Жи-нал ған қауым алдында бірін-ші болып сөз алған Дипло ма-тиялық академия директоры Ханс Винклер Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында қол жеткізген табыстарын жоғары бағалады Ол екі ел арасында дипломатиялық қарым-қаты-нас орнағаннан бергі ара-лықтағы Қазақстан мен Авс-трия байланыстарының даму барысын баяндады

Алқалы жиында Австрия Парламенті Ұлттық кеңесінің екінші президенті Карл-хайнц Копф Қазақстанның Австрия дағы елшісі Қайрат Сары бай Австрия-Қазақстан қоғ а мы н ың п рези ден т і Австрия Эко но микалық палатасының вице-президенті

Рихард Щенц Австрияның Қазақстанда алғашқы елшісі болған Урсула Фарингер баян дама жасады Олар тәуел -сіздік жылдарында эко но-мика саясат білім беру және мәдениет салаларында Қа-зақ станның биік белес терді бағындырғанын Қазақ стан-Австрия екіжақты қаты нас-тарының өзара тиімді арнада қанат жайып келе жат қанын тілге тиек етті

Австрия Парламенті Ұлт-тық кеңесінің екінші пре зи-денті Карлхайнц Копф Қазақ-стан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халық аралық бастамалары тура лы айта келіп laquoДемо кра тия лық даму ndash біртіндеп жүруге тиіс құ-былыс Австрия мен Қазақ-стан өзі орналасқан аймақтар-да тұрақтылықтың факторы болып табылады Сонымен қатар бұл екі мем лекет бүкіл ғаламшарда бей біт шілік пен қауіпсіздікті ны ғай туға сүбелі үлес қосып келе жатырraquo ndash деді Карлхайнц Копф

Спикерлердің пайым-дауын ша алдыңғы қатарлы

технологияларға ие авс-трия лық фирмалардың Бес институттық реформаны жү-зеге асыру жөніндегі laquo100 нақ ты қадамraquo Ұлт жос парын іс жүзіне асыруға сон дай-ақ ННазарбаевтың laquoҚазақ-станның Үшінші жаң ғыруы жаһандық бәсекеге қабі летті-лікraquo Жолдауында көрсе тілген міндеттерді орындауға ықпал етуге толық мүмкіндігі бар

Жаңғырмалы энергия саласындағы компания-лар үшін Астанада өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көр месіне қатысу қосымша мүм кін дік туғызып отыр Осы-ған байланысты Экономи-калық палата вице-президенті әрі Австрияның ЭКСПО-2017 бойынша ұлттық комиссары РШенц өз елінің саяси және іскерлік ортасының белді өкіл дері елордада Австрия-ның Ұлт тық күні Қазақстан-Австрия Іскерлік кеңесінің отырысы Технология күні және басқа да шараларды өткізу арқылы халықара лық көрмеге белсене атсалысуға дайын екенін айтты

ЕлдЕстірмЕк ndash ЕлшідЕн

laquoҚазақстан ndash Құрама Штаттардыңөңірдегі сенімді серіктесіraquoАҚШ-тың Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Джордж КРОЛЛМЕН әңгіме

Ирак Президентімен кездестіndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashТаяуда Қазақстанның Иордан Хашемиттік Корольдігіндегі Төтенше және өкілетті елшісі Ирактағы елші қызметін қоса атқарушы Азамат Бердібай Ирак Республикасының президенті Фуад Масуммен кездесіп күн тәртібіндегі маңызды мәселелер жөнінде әңгімелесті деп хабарлады Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Австрия-Қазақстан қатынастарына ndash 25 жылndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстан мен Австрия арасында дипломатиялық қатынастардың орнағанына 25 жыл толуына орай таяуда Вена дипломатиялық академиясында алқалы жиын өтті Бұл туралы еліміздің Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

әлЕм жәнЕ қазақстан

6 24 наурыз 2017 жылкелбет

өнеге өрнектері өнер өлкесінде

Сәрсенғали ӘБДІМАНАПОВҚазақ экономика қаржы және халықаралық сауда университетінің ректоры педагогика ғылымдарының докторы профессор

Мәселен кешкен ғұмыры атқарған елдік қызметі жастарға деген қамқор пейілі ел тағдырына алаңдаған дархан көңілі бар филология ғылымдарының док то ры профессор КСРО Педагогика ғы лым дары академиясының коррес понshyдентshyмүшесі ҰҒА академигі Қазақстан жә не Қырғызстан республикалары ғыshyлы мының еңбек сіңірген қайраткері Қазақстан Республикасы Мемлекеттік

сый лығының иегері Серік Смайылұлы Қи рабаевты да солай атау әбден лайық

Жеке тұлғаның мі незshyқұлқы ар қылы тұтас топтың қо ғам ның өмі рін түсінуге болады Өйт ке ні адам қоғамсыз өмір сүре алмайды Адам ның белсенді түрде еңбекпен шұғ ыл дануы әлеуметтік қатынастарға түсіп өза ра байланыс жасауға толық қабілеті бар тіршілік иесі болып қалуы ғана оның тұл ғалық бейнесін жоғарылата түспек

Біз мұны Серік Смайылұлы Қираshyба евтың 1927 жылы 23 наурызда Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы Атасу ауылында дүниеге кел ген нен баshyстап 1951 жылы Абай атын да ғы Қазақ педагогикалық институтын бітіріп аспирантурада оқи жүріп Қазақ тың мем лекеттік көркем әдебиет бас паshyсының аға редакторы laquoӘдебиет жә не ис кус ствоraquo журналының бөлім мең геshyру шісі 1952shy1955 жылдары laquoПионерraquo жур налының редакторы 1955shy1958 жыл дары laquoСоциалистік Қазақстанraquo (қа зіргі laquoЕгемен Қазақстанraquo) газетінде меңгеруші редакциялық алқа мүшесі бол ғанындағы қызметінен аңғарамыз

1958 жылдан Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында 30 жыл бойы доцент профессор филология факультетінің деканы қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі инстиshyтут ректорының оқу ісін басқаратын орынбасары қызметтерін атқарған 1988shy1995 жылдары Қазақ КСР ҒА МОӘуезов атындағы Әдебиет және өнер инсти тутының директоры бөлім мең герушісі болған кездегі тынshyдырған өл шеусіз еңбектерінен таshyныпshyбілеміз Осы уақыт аралығында қы руар қоғамдық жұ мыстар атқаруы өн ді рте ғылыми ең бек тер жазуы таshyрихтың ақтаңдақ ке сі рінен жазықсыз жа заланған жандар ды ақ тап алуға жанshyталасқан өршіл қи мы лы нан көреміз

ndash Әдебиет ndash ұлттық мәдениеттің бір саласы Оның дамуы ұлттың тілімен ділімен ұғымshyтүсінігімен парасатыshyмен дүниетанымымен тікелей байлаshyныс ты Осының бәрі көркем туынды ар қылы көрініп халықтың сана сына сіңе отырып оның рухани өмі рін қаshyлып тас тырады Сол жолдан ауыт қыshyмау ын қа да ғ алауға міндеттіміз ndash деп ға лым осы үдерістің бәрін әдебиет аяshyсында са лыс тып қарастырады жастарға түзу жол нұсқайды

Серік Қирабаев есімі ұлттық мәshyде ние тіміздің аса көрнекті өкілі реshyтінде республика көлемінде ғана емес жақын шет елдерге де таныс Ол әдеshyби еті міздің атақты қаламгерлерінің шы ғар машылығын монографиялық үлгіде жанshyжақты зерттеу тәсілін жете игерген ға лым Оның Абайтану са ласындағы тын дырған күрделі еңshyбегіне қазақ елі аса құрметпен қаshyрай ды Бұл саладағы же місті еңбегі үшін кезінде институттың бір топ ғалымдарымен бірге Мемлекеттік сыйshyлыққа ие болғаны ndash осының айғағы

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әде биетінің тарихында ұлттық идеяshyның тууы мен өркендеуіне жол ашуы өз алдына бөлек әңгіме Жаңаша көз қа shyрас қалыптастырған laquoҚазақ әде биет і нің

тарихыraquo атты іргелі еңбектің ұйымshyдас тырушысы ғана емес редак ция лық ал қа ның төрағасы ретінде тын дыр ған ісін әркім өзінше пайымдай алады деп есеп теймін

Өмір талқысынан сүрінбей өтіп сан алуан қиындықтың таразысында шың дал ған сынақтың қандайы болса да ту ра бидей әділ шешімін таба білshyген ға лым ағамыздың тағы бір белесі ndash қа зақ әдебиеті оқулықтарының авshyторы екен дігі Қазақ жастарының таshyлай буыны осы оқулықтан бойына білім сіңіріп өмір лік тәлім алып келе жатқанын ескерсек ғалым көтерген жүктің салмағы ай қын дала түспек

Академик Серік Қирабаев ғылыми шы ғар машылық өнерінде 40shyтан

астам мо ногра фия мен сын зертshyтеу кітаптарын 17 оқулық пен оқу құралдарын шығар ды 1994 жы лы laquoЖүсіпбек Аймауытовraquo атты кі т аshyбы ҰҒАshyның ШУәлиханов атын даshyғы сыйлығына ие болған ғалым көпshyтеген орден де р мен медальдармен ма рапаттал ды Қазақстанның еңбек сі ңір ген қай раткері laquoОтанraquo орденінің ие ге рі болды

Ыбырай Алтынсарин бір сөзінде laquoЖақсы мінез бен ақыл күші біріксе ndash бұ лар адамгершілік қасиеттерraquo ndash деп адам гершілігі мол жандарға үміт артаshyтынын білдірген екен Адамгершілік ndash адам бойындағы ең асыл қасиет және адамзат баласының ең жоғарғы мақсатына бағытталады Бұл қасиет адамды мейірімділікке Отанын елін отбасын сүюге үйретері анық

Міне соның бәрін 67 жылдан бері жұптары жазылмай берік отбасын құрған Серік аға мен Әлия апамыздың бойынан көріп киелі шаңырағында қалыптасқан тамаша қасиеттерінен заshyмандастары мен шәкірттері ағайынshyтуыстары үлгі алады

Мен бұл отбасын көптен білемін Сон дықтан да ойымды саралай ке ле хал қы мыздың laquoЖақсы адам ndash қа зы наraquo деген нақыл сөзін еске алдым Өз деshyрі нің білімімен біліктілігімен терең ма ғыналы ғұмыр кешуімен өзгеге өнеге болуымен халықтың қазынасына айналған Серік Қирабаев пен Әлия Бейсенованың өмірлеріне көз жіберсек олардың өте бай ғұмыр кешіп келе жатқанын бай қай мыз

Сөзіміздің айғағы ретінде айтаshyрымыз филология ғылымдарының докторы Серік Қирабаев пен геограshyфия ғылымдарының докторы Әлия Бейсенованың шаңырағын ел laquoАкаshyдемиктер отбасыraquo деп таниды Біле білгенге бір отбасынан екі бірдей акаshyдемиктің шығуы ndash сирек кездесетін құshyбы лыс Оған себепкер тату тірлік бірshyбі ріне деген адал махаббат жемісі екені анық Оны мына әңгімеден аңғарамыз laquoАпаларың жас кезінде сұ лудың сұshyлуы еді Әлі де сыры кетсе де сыны кет пеген қалпында отыр ғой мі не Бір көр генненshyақ ғашық болдым сөйтіп 18 жасында үйленіп алдым ndash деген Серік аға әзілshyқалжыңы аралас мақтанышын жасырмайды Расында Әлия апамыз мінезге бай жан

laquoАдамгершілікке тәрбиелеу құралы ndash еңбек пен атаshyана үлгісіraquo дейтін Ыбырай Алтынсарин атамыздың laquoАғаш түзу өсу үшін оған көшет кеshyзін де көмектесуге болады үлкен ағаш бол ғанда оны түзете алмайсыңraquo деген ха л қымыздың дана сөзі бар Осы ретте баланың бойына жастайынан ізгілік мей ірімділік қайырымдылық яғни адам гершіліктің құнды қасиеттерін сіshyңіруде үлгілі отбасы мен педагогтер ше шуші рөл атқаратынын еске салғым ке леді

Шүкір қос ғалымның ұясынан түлеп ұшқан тұңғыш ұлы Нұр болса Мәскеу университетін бітіріп аспиранshyтурада оқып сол жақта кан дидаттығын докторлық диссер та циясын қорғады философия ғы лым дарының док торы

профессор атан ды Бүгінде Ресей Хаshyлық тар дос тығы университетінің бірінshyші про ректорыshyғылыми проректоры

Профессор Нұр Серікұлының ғыshyлыми істер жөніндегі проректор реshyтін де тындырған жұмыс ауқымы өте көлемді Оны Ресей Халықтар достығы уни верситетінің соңғы бес жыл ішінде барлық жоғары оқу орындары мен РФ уни верситеттері арасында 3shy4 орынды иеленіп келгенінен сондайshyақ ха лықshyаралық деңгейдегі рейтингісінің жо ғаshyры лай түскенінен де аңғаруға болады Бұл олардың халықаралық ғылыми қа рымshyқатынасын арттырып кадр лар даяр лаудағы ғылыми біліктілігін жоshyға ры лата түсуде

Ұзақ жылдар профессор Нұр Серікshyұлы Қирабаев Ресей Федерациясы Білім министрлігінің гуманитарлық білімдер жөніндегі Кеңес төрағасының орынshyбасары болып 15 жыл РФ Білім және ғылым министрлігінің Философиялық ғылымиshyәдіс темелік кеңесін басқарды

Осыданshyақ оның жұмысқа жа shy у апкершілігінің жоғарылығы та банshyдылығы іскер басшы екендігі аң ға рыshyлады laquoҚазақ халқындағы laquoӘке ге тарshyтып ұл туса игі ата жолын қу са игіraquo деген тілектің жүзеге асқанына бұл да бір негіз

Ортаншы ұлы Әділ еліміздің Іш кі істер министрлігінде жауапты қыз мет атқара жүріп жол апатынан қайтыс бол ғанshyды Кенже ұлы Әлім Сырshyтқы істер ми нистрлігінде Америка департаменті директорының орынбаshyсары

Енді аяулы апамыз жайлы бірер сөз Ресми тілмен айтар болсақ Ұлттық ғы лым академиясының академигі Әлия Бейсенованың ұсынысымен 1986 жылы ҚазПИshyдің физикалық гео граshyфия кафедрасының жанынан laquoЛандshyшафт тар эко логиясы және табиғатты қор ғауraquo атты лаборатория ұйым дасshyты рылды 1989 жылы Әлия Сәр сен shyқы зының ұсынысы және тікелей қатыshyсуымен ҚазПИshyдің жаратылыстануshyгеография факультетінің құрамында экология бөлімі ашылып ҚазПИshyде гео графия және экология факультеті ұйым дас ты1991shy1999 жылдары геоshyграфия және эко логия факультетінің деканы Қазақстан геогра фиясы және экология сы кафедрасының меңгерушісі болып сай ланды

Осыншама жүкті арқалай жүріп үл гілі отбасын қалыптастыру оңайға түс пейді Әлия апамыз үшін ол қаshyлып ты жағдай Енді келіні Астана қа ла сындағы laquoДарынraquo республикалық ғы лымиshyпрактикалық орталығының ди ректоры Шолпан Қирабаеваның ле бі зі не зер салайық laquoАтаshyенемнің сүйік ті ұлы Әділ керемет азамат еді Әскери адам болатын Тағдырдың жаshyзуына не дерсің Бар болғаны 11 жыл сыйластықта өмір кештік Машина апатын ан қайтыс болды Артында Ержан Санжар деген екі ұлы қалды Қазір олар үлкен азамат дәрежесінде Бірі халықаралық құқық мамандығын игерсе екіншісі Ұлттық қауіпсіздік акаshyдемиясын бітірді Екеуі де мемлекеттік қызметте Менің бұл арадағы айтпағым laquoАтаshyенең жақсы болса қызындай етіп өсіредіraquo деген қазақы қағиданың растығына көз жеткізу

Талайыма қарай қазақтың бай таshyғын дай ниеттері бар көргендері көп кө ңілге түйгендері мол екі асылым арshyдақты атаshyенем менің бетімнен қаққан емес Ұзататын қыздай алақандарында ұстады

Өзім де алдарын қиып өтпедім айтshyқандарын екі етпедім Әкемдей болshyған атаммен анамдай болған енеммен қатар сол отбасының барлық үл кенshyкішісін әсі ресе енемнің шешесі ақылshyпарасаты мол Рымбала апамды ерекше қадір тұттым Ол кісіден қалған бір керемет үлгіні осы арада айта кетсем деймін Күн сайын ертеңгісін тұрғанда бәрімізбен амандасатын

laquoҚалдарың қалай жақсы тұрдыңдар маraquo дейтін Біз бір шаңырақтың ас тынshyда отырып бұл кісінің мұнысы несі деп таңданыс білдірсек

laquoЕ жассыңдар ғой Кейін мендей болғанда солай екенshyау дейсіңдер Түн тү нек қой Одан таңертеңгі жарыққа же ту бір ғанибет емес пе laquoТүннен таң ға түгел жетейікraquo деген сөзді бұshyрын ғы лар бекер айтқан баraquo дейтін Сол сөздің ақиқатына енді көз жетіп ке леді

Мен мамандығыма қарай өмір бойы ба ла тәрбиесі саласында қызмет етіп ке лемін Менің бар жақ сы тірshyлігім ұр пақ тәрбиесіндегі ат қа рып жүр ген жұ мы сым сол атаshyанамдай болып кеткен атаshyенемнің үлгіshyөнегесі деп бі лемінraquo

Қазақстанның әлемдік деңгейдегі зият керлік қоғам қалыптастыру ба ғыshyтындағы қарышты қадамы ұлтық құнshyды лықты баянды ету төл тарихымызды жаңғырту экономикамызды өріс тетуде жастарымызға жанshyжақты білім қа жет Ол үшін Елбасы Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев ұсынған laquoМәңгілік Елraquo идеяshyсын жедел жүзеге асыруға бә рі міз де ат салысуға мүдделіміз

Осы істе қос мерейтой иелері бүshyгін де 90 жасты еншілеген Серік Смайshyыл ұлы Қирабаев пен 85 жасқа жеткен Әлия Сәр сенқызы Бейсенова ортаshyмызды толтырып жүре берулері үшін бақуатты өмір зор денсаулық тілеймін

Қазіргі кезеңде Қаратау өңірінің әні мен күйін сол топырақтан шыққан Сүгір күйші жөнінде көшелі сөз қозғай алатын оның елі мен өскен ортасы күйшілік дәргейін талдапshyтүсіндіре алатын бірденshyбір адам ndash филоshyлогия ғылымдарының докторы Мырзатай Жолдасбеков Көкірегі көмбе абыз аға Қаратаудың теріскейінде қазіргі Жамбыл облысы Талас ауданы Ақтөбе ауылында туған Жастайынан зымыстан заманның көп қиындығын бастан өткерсе де ұлтымыздың өлмес мұрасы ndash күй мен әнге ынталы болshyды елгезек талабының арқасында домбыра мен сырнайды қатар игерді Қарт Қаратау Шу бойы Сарысу аймағына осы мекенге жайлауы мен суы ортақ болған жер жәннаты Жетісуға тән домбырашылық үлгіні бойыshyна сіңіріп өзі өскен ауылshyаймаққа laquoақын балаraquo деген аты шықты Жас кезінде Арқа мен Қаратауға аты шыққан Әйкен Мәді Боранқұл сияқты күй залқарларынан үлгіshyөнеге көрді шертпе күйдің сырлы сазыshyмен ержетті Кейінірек халық композиторы Төлеген Момбековпен ағалыshyінілі бауыр болып араласты Кейін ат жалын тартып ғылым теңізіне бойлаған кезінде Сүгір күйлерін жатық шертетін қабілетімен өз ортасына аты шығады Қаратау күйлерінің дәстүрлі қағыстары басар саусақтың пернедегі ізі мен ілмесін шебер меңгерген домбырашы болып толыса береді Тасқа қашалып жазылған көне түркі жазуларын зерттеу жұмыстарымен айналыса бастағанда бейтаныс күйдің үзік сарындары тылсымshyнан құйылып жүрегінен шыға бастағанын байқайды бастапқыда жасқанады жаshyсырады Тоныкөк Білге қаған Бұмын қағандардың жорық жырларын оқыған сайshyын жаны әсерленіп жариясыз күйінің де сағасы өрлей түседі қайырма қағысы шираshyтыла бастайды Мырзатай ағаның өз жаныshyнан күй шығаруының мәнәйі себебі осы еді

Қай өнерпаз болсын топырағына сол топыраққа өнген бір түп жусанына тартпай тумайды Мырзатай ағаның да сазы солай дамыды Қазіргі кезде Қаратау дәстүрімен шығарған laquoОйтолғауraquo laquoҚосбасарraquo laquoАзат Қосбасарraquo атты үш күйі бар Әлбетте күйлерінің жалпы өрісshyаңысы Сүгірдің күйшілік мектебінен өрбиді мысалы оның laquoОйтолғауыraquo музыкалық композиshyциясы жағынан Сүгірдің laquoКертолғауыменraquo мазмұндас Сүгір laquoКертолғаудыraquo шертіп кер заманға налыса Мырзатай laquoОйтолғаудыraquo толғап өткенге салауат айтады laquoОйтолғауraquo күйінің музыкалық табиғаты Ықылас пен Сүгірдің қоңыр күйлерінің (laquoНазқоңырraquo laquoМайдақоңырraquo laquoЖолаушының жолды қоңырыraquo) композициялық формасына келеді кейде шертіліп кейде төкпелетіп домбыраның қабырғасын сөгілте жыр секілді laquoыңғай төкпелейдіraquo Мырзатай ағаның laquoОйтолғауыraquo Сүгірдің тараулы laquoКертолғауларыныңraquo жаңа замандағы жалshyғасы іспетті бір ырғақпен шерте отырып күй шиесіне (шырқау шегіне) келген де даshyуылдата тарту тәсілі де байырғы қара тауshyлық машық домбыра күйлері модернге ұшыраған мына заманда халықтық өнер дің классикалық төлтума қалпын сақ та ғаны сақтай алғаны кімді болса да еріксіз таңshyғал дырады

Мырзатай ағаның laquoҚосбасарыныңraquo да сөйлер сөзі табиғаты жағынан Сүгірдің атыshyшулы laquoҚосбасарыменraquo үндес Бұл туындының шынай ы лығы шертісіне біткендей замаshyны бөлек де м есеңіз екі күйдің де мұңы мен шемені бір Мырзатай ағаның қолы нан шыққан laquoҚосбасарraquo екі тараудан тұ ра ды осы жер де күйді нұсқалата тараула та тарту Қаратаудың байырғы дәстүрі еке нін еске сала кеткеннің артығы болмас күй авто ры сол салтshyты бұлжытпай сақ тауға бел буған секілді Өз күйшілігі орын дау шылық ерекшелігі әдеттегі біздің құ лақ үй ренген монтаны машықтан бөлек қос ішек ті құмықтыра сөйлетуі кейде Төлеген Мом бековтің кейде Боранқұл Қошshyма ғамбетовтің қоңыр шертпелеріне ұқсаса кетеді Күйдің бұғалығынан сағалығына өткенде бірде ілмелей бірде желдірмелете төгілтеді Осынау күйшілік қасиеттердің ар жағында Сүгірдің қобызсарынды laquoНазshyқоңырларыraquo мен қара өлеңге тарта жөне леshyт ін laquoҚаратау шертпелеріraquo тұрғанын сезу бір бақыт Мырзатай Жолдасбековтің Сүгір күй ші туралы мынадай естелігі бар

laquoМен Сүгір Әліұлын үш рет көрген едім Бала кезім еді халық соғыстан кейінгі зоshyба лаңнан қайта ес жия бастаған уақыт Бір

кү ні біздің ауылға атақты Сүгір күйші келді Қаратаудың теріскейі болған соң Созақпен біздің ел laquoауылымыз аралас қойымыз қораласraquo қатарshyқоңсы қонатынбыз Ел жиналды күйшіге құрмет жасалды төр ұсынылды мал сойылды Сүгір біздің елдің күйшісі Әйкенді жақсы көреді екен laquoӘуелі Әйкен тартсынraquo деді Әйкен ауылдың алshyтыбасарын бірshyекі қайырған соң сосынғы кезекті Сүгірге берді Сүгірдің әсем шертісі көпшілікті әпshyсәтте баурап алды Күйлерін тарауshyтарауымен тартып арасында күйдің қалай шыққаны жөніндегі әңгімесін де айтып отырды Сүгір шағын денелі қаршығадай кісі екен күй тартқанда арқасы қозғандай болаshyды екен Бірақ болмысы басқа мінезінде осы

күнгі кейбір күйшілер сияқты жасанды қимыл жасау мүлде жоқ Сол кеште қаққан қазықтай шөкелеп отырды

да күйді төге берді төге берді Мен кейініректеу уақыттарда заманымыздың

дүлдүл домбырашысы Сүгірдің ізбасары Төлеген Момбековті де көп тыңдаған едім ағаshyіні болып араласып едік Сол Төлегеннің отырысы осы Сүгірдікіндей болатын

Сүгірдің дыбысы күй шерткендегі қағысының тазалығы домбыраны сабалаshyмайтын бекзаттығы жас болсам да жадымда қалыпты домбырасы шешен қызыл өріктен шабылған формасы Арқаның домбырасы секілді шағын болатын Бір күн мейман болған соң ертесіне ел жақсылары жолshyжоралғысын жасап Сүгірді еліне шығарып салды Сүгірдің шертпесі маған қатты әсер етті сарыны жылдар бойы санамда қалып қойды Мен көрген күйшілердің ішіндегі ең құдіреттісі осы Сүгір едіraquo (сұхбат өз аузы-нан жазылып алынды ndash ЖЖ)

2016 жылы белгілі композитор Ілия Жақанов Мырзатай Жолдасбековтің өмірі мен шығармашылығына арналған laquoДүние шіркінraquo атты көлемді эссеshyхикаясын жазshyды Сол кітапта мынадай дерек баяндалады

laquoМырзатай домбырадан көз айырмайndash Төкпе күйдің қуаты секілді шертпе

күйде де шабыт экстазы болады Қара ңызshyшы сезімнің шалқуын патетикаға қалай кө те реді мен сол құдіреті зор Сүгірді көрshyдім ғой ndash деді өзінің сабырлы байсалды қал пымен

Мына сөзге елең еткен Фариза (Оңғарshyсы нова)

ndash Ә сіз Сүгірді көре алдыңыз ба ndash дедіМырзатай алабұрта толқыған күйіndash Иә ndash дедіФариза енді маған бұрылыпndash Сүгірді сіз жақсы білесіз ndash деді жай

ғанаМен бұл емеурінді түсіндім де бала кезshy

ден естіпshyбілгенімді айттымndash Сүгірдің мекені Созақ ол біздің Сарысу

ауданымен іргелес жатыр Атаshyтегіміз бір Ұзын аққан Талас пен Шу дариясын тел емген елміз Біздің үлкен кісілер Сүгірдің еліндегі Жабал Құрақ Барақ Қызылқұрт Бұзау Тама дейтін аталарды laquoтөм енгі елraquo дейді Сүгір мен қобызшы Жаппас осы Бұзау Тамадан тарайды Сүгір біздің ауылға да келіп жүріпті бірақ мен көре алғам жоқ Үлкен кісілер Сүгір ауыл да ғы Сәдібек домбырашы екеуі алмаshyкезек күй тартshyты деп отыратынshyды Асан қа рия ның ұлы Нұрғали әйдік домбырашы еді Сү гір дің осы laquoБозінгенraquo laquoЫңғайтөкraquo күй ле рін өзгеше бір кербез мінезбен шертуші еді

Сөзге қайтадан Мырзатай араластыndash Бәрі есімде ұмытқам жоқ Аулымызды

laquoАқтөбеraquo дейтін Сүгір біздің ауылда бір жекжатына келіп жүрді Сүгірдің бетshyбейнесі қаршығадай ғана қағылез келбеті жыпshyжинақы порымы домбыраны ұзақ бұрап өзіменshyөзі боп дидары біртеshyбірте нұрланып күйдің бір тұсына келгенде көзін жұмып тас мүсіндей қатуы бәрі көз алдымshyда ndash деді (Жақанов І Дүние шіркін (Эссе-элегия) ndash Астана laquoКүлтегінraquo баспасы 2016 24-бет)

Мырзатай Жолдасбеков Сүгір мұрасының ізбасары ретінде Жаппас Қаламбаев пен Төлеген Момбековтің соңын ала көшке қосылған орта буынның өкілі қазіргі кездегі Қаратау күйшілік мектебінің қасиетін сақтап қалған бірегей домбырашы Мырзатай Жолдасбеков ғылым саласында жүрсе де үлкен лауазымды қыз метт ер де болса да қолынан қазақы сырнайы мен домбыshyрасын ешқашан тастамаған өнер лі тұлға Өмірден өткен Нұрғиса Тілен диев Кенжебек Күмісбеков Қаршыға Ахмедияров сияқты арыстармен араласты Қазіргі кезде Шәміл Әбілтаев Әбдімомын Желдібаев Секен Тұрысбек секілді қазақ күйінің майталshyмандарымен тығыз шығармашылық байshyланыста олардың өнеріне халshyқадерінше қолдау көрсетіп тұрады Авторлық жеке күйтабағы шыққан салтshyдәстүр ғибратshyнасиет мазмұнымен жазған бірсыпыра таныshyмал әндердің авторы Өзіндік дара сазгерлігі арқылы Сүгір дәстүрін жалғастырып жүрген қоңыр домбырашылығымен шертпе күй төрінен өз орнын алған мәнерлі күйші Оның төл туындылары кәсіби оқу бағдарламасына күй жинақтарына енген халық оркестрлері мен фольклор ансамбльдерінің репертуарлаshyрына да кіріп тәуелсіз заманда туған рухани қазынамыздың қатарына қосылды

Жанғали ЖҮЗБАЙ күйші

Жақсы адам ndash асыл қазына

Кертолғау мен Ойтолғау

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақтың зерделі ғалымдары мен жазушыларының арасында домбыра шертпейтіні некен-саяқ мысалы Рахманқұл Бердібаев Ақселеу Сейдімбек Асқар Сүлейменов Төлеген Тоқбергенов тәуір күйшілер болған Қазіргі кезде де Өмірзақ Айтбаев Төлен Әбдіков сияқты аға буын өкілдері қасиетті домбыраны қолдарынан тастаған емес Ал енді түркітану ғылымында халықаралық беделге ие болған қазақтың белгілі ғалымы Мырзатай Жолдасбековтің домбыраны күмбірлете шертіп өз жанынан күй шығаратын қабілетін зиялы орта болмаса көпшілік біле қоймайды Қазақтың күйшілік өнерін laquoшертпе laquoтөкпеraquo деп үлкен екі арнаға бөлетін болсақ Мырзатай ағамыздың әуесі ndash шертпе оның ішінде Сүгірдің үлгісі Мырзатай ағамыздың қоңыр шертісінен әманда Қаратау күйінің сарыны есіп тұрады қобызға етенелі дыбыстары Ықылас пен Сүгірден ауысқаны бірден сезіледі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

laquoҚобыланды батырraquo жырында laquoӨзі алты жасында Кәмшат бөркі басында То былғы торы ат астындаraquo деп келетін жыр жолдары торы атқа ерекше ықы лас ты білдіретіні рас Сондай-ақ күй ші Қазанғап Тілепбергенұлының laquoТо ры атraquo күйі Жұбан Молдағалиевтің laquoТо ры ат басыraquo ғажайып туынды-сын да да осы түске айрықша мән береді Мұндай мысалдар жүздеп са-налады Кейбір сөз тір кестеріне көз жүгіртсек laquoсұлу торы ат болуraquo аса құрмет екені аңғарылады Қазақ халқының ұлы перзенті Мұхтар Әуезов те laquoӘдебиеттің еңбек торысыraquo деген сөзді қазақ әдебиетінің тари хын табан дап отырып тиянақты зертте ген филология ғылымдарының док торы профес-сор Ұлттық ғылым ака де миясының корреспондент-мүшесі Қа зақ КСР-інің еңбек сіңірген ғылым қай раткері Есмағамбет Самұратұлы Ысмайыловқа байланысты қолданған екен Осыдан-ақ көрер көзге көңіл тола тын ісіне мығым еңбекқорлығына жан келмейтін мінсіз мінез иелеріне осы те ңеу лайық болған тәрізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 7

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

8

5 4

Нұсқау Бір немесе б ірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмаларды орындаңыз

1 Этил спиртіндегі толқынның жылдамдығы 1177 мс болса жиілігі 200 Гц болатын толқынның осы ортадағы толқын ұзындығы

A) asymp035 дмB) asymp0035 мC) asymp590 смD) asymp05 мE) asymp59 мF) asymp50 смG) asymp35 смH) asymp20 см

2 Суреттегі графиктердегі изобаралық процесс

A) 4B) 8C) 2D) 1E) 6F) 7G) 5H) 33 Иіндікке əсер етуші күш 15 Н ал

оның иінінің ұзындығы 8 см болса осы күштің моменті

A) 25 Н∙мB) 15 Н∙мC) 1500 мН∙мD) 12 Н∙мE) 22 Н∙мF) 2200 мН∙мG) 1200 мН∙мH) 2500 мН∙м4 Жарық сəулесінің түсу бұрышы

45deg ал сыну бұрышы 30deg болса шағылу бұрышы шағылған сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш түскен сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш

A) 45degB) 105degC) 30degD) 125degE) 165degF) 205degG) 85degH) 25deg

C) 8 НD) 08 НE) 80 Н

5 Ұзындығы 5 м жəне көлденең қимасының ауданы 100 см2 болатын сым 10 кН күштің əсерінен 1 см-ге созылды Сымның салыстырмалы ұзаруы

A) 002 B) 20C) 2D) 200E) 02

6 Мөлшері 1 моль болатын кез келген заттың ішіндегі бөлшектер саны (NA= 602∙1023моль-1)

A) 602middot1025

B) 602middot1023

C) 602middot1027

D) 602middot1021

E) 602middot1019

7 Графикте келтірілген процес-тердің ішінде ең көп жұмыс атқа-рылатын процесс

p

A) 1 жəне 2B) 2 жəне 3C) тек қана 3D) тек қана 1E) тек қана 2

8 Эквипотенциал бет үшінA) q = constB) E= constC) F=constD) φne constE) φ= const9 Бордың екінші постулатыA) вакуумдегі жарық жылдамдығы

жарық көзінің де қабылдаушының да жылдамдығына тəуелді емес

B) электрон тек бір стационар ор-битадан екінші стационар орбитаға ауысқанда ғана энергия квантын жұтады не шығарады

C) атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар

D) қалыпты жағдайда 1 моль кез кел-ген газдың алатын көлемі 224 л

E) таңдап отырған инерциялық санақ жүйесіне қатысты физикалық заңдар инвариантты

10 Бір атомды идеал газ күйі-нің өзгеруі pV координатасын-да көрсетілген График бойынша біратомды идеал газдың ішкі энер-гия ның өзгерісі

ptimes106Па

A) 225 кДжB) 225 МДжC) -225 кДжD) 0 E) -225 МДж

11 10 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды Оның Жерден 5 м биіктіктегі кинетикалық энер-гиясы (ауа кедергісін ескермеңіз g = 10 мс2)

A) 200 ДжB) 150 ДжC) 250 ДжD) 210 ДжE) 120 Дж

12 Массасы 6 кг көлемі 49 м3 газдың қысымы 200 кПа Оның молекулаларының орташа квадраттық жылдамдығы

A) 500 мсB) 900 мсC) 700 мсD) 450 мсE) 400 мс13 Дене жазық айнаға қарай

1 мс жылдамдықпен жақындап келе жатыр Егер де бастапқы

уақыт мезетінде дене айнадан 5 м қашықтықта болса онда 3 с-тан кейін дене мен оның айнадағы кескінінің ара қашықтығы

A) 3 мB) 15 мC) 2 мD) 5 мE) 4 м

14 Толқынның таралу бағы-тындағы 1 м қашықтыққа жиілігі 300 ТГц сəуленің толқын ұзындығы неше рет сыяды (c =3∙108 мс 1ТГц =1012 Гц)

A) 104

B) 108

C) 105

D) 106

E) 107

15 Материялық нүкте гармо-никалық тербеліс жасайды Осы нүктенің тербелістер амплитудасын 2 есе арттырғанда оның максимал кинетикалық энергиясы

A) 2 есе артадыB) өзгермейдіC) 4 есе артадыD) 8 есе артадыE) 16 есе артады

16 Суретте кескінделген процесте зат мөлшері өзгермеген болса онда ыдыстағы идеал газдың 1-күйден 2-күйге өткендегі температурасы

p

A) Т2 = 4Т1

B) Т2= Т1C) Т2 = 3Т1

D) Т2= Т1

E) Т2= Т1

17 Ашық тербелмелі контурдағы ток күші i = 02cos2∙105πt заңы бо-йынша өзгереді Ауада таратыла-тын электромагниттік толқынның ұзындығы (с=3∙108мс)

A) 300 мB) 30 кмC) 3 км D) 30 мE) 300 км

18 Ара қашықтықтары 01 м бо-латын -8 нКл жəне -8 нКл нүктелік зарядтарды байланыстыратын кесіндінің ортасындағы нүктедегі электр өрісінің жалпы кернеулігі (k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 252 кВм B) 48 кВмC) 0 ВмD) 64 кВмE) 72 кВм

19 Температурасы 10degС-тағы суға температурасы -10degС-тағы мұз сал-ғанда жылулық тепе-теңдік 0degС-та орнады алайда мұз ерімеді Мұз мас-са сының су массасына қатынасы (см = 2100 Джкг∙degС ссу = 4200 Джкг∙degС)

A) 2 B) 15 C) 15 D) 10E) 25

20 Массасы 5 кг денеге шамалары 8 Н жəне 6 Н болатын өзара перпен-дикуляр екі күш əсер етеді Дененің үдеуі

A) 4 мс2

B) 2 мс2

C) 3 мс2

D) 1 мс2

E) 5 мс2

21 Массасы 40 кг бала əр қабатының биіктігі 3 м болатын ғимараттың 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтеріледі Баланың атқарған жұмысы (g = 10 мс2)

A) 24 кДжB) 26 Дж

4 2 Ш а м д а р д ы ң т і з б е к т е й жалғануына сəйкес келетін сұлба

1 2 3

A) тек 1B) 1 жəне 2C) тек 2D) 2 жəне 3E) тек 343 Серіппеге бекітілген масса-

сы 40 г жүктің қозғалыс заңдылығы х=03sin20t болса серіппе қатаңдығы

A) 60 НмB) 20 НмC) 80 НмD) 16 НмE) 30 Нм44 Жылжымалы поршеннің

көмегімен жабылған цилиндр ішінде газ бар Газдың бастапқы темпе-ратурасы 227degС Газдың сығылу нəтижесінде оның температурасы 800 К-ге дейін артты ал көлемі 10 есе кемиді Газдың сығылу процесі соңында қысымы 3 МПа болса оның бастапқы қысымы

A) 1875 кПаB) 661 кПаC) 285 кПаD) 115 кПаE) 1975 кПа

45 Май ішінде орналасқан əрқайсысы 20 нКл нүктелік екі зарядтың өзара əсерлесу күші 015 мН болса олардың ара қашықтығы (εмай=24 k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 1 смB) 2 смC) 5 смD) 10 смE) 50 см

46 Поршеньмен шектелген газдың көлемін 2 есе кемітіп температура-сын 2 есе арттырса оның қысымы

A) 4 есе кемидіB) өзгермейдіC) 2 есе артады

D) 2 есе кемидіE) 4 есе артады

47 Белгісіз планетаның масса-сы Жердің массасынан 4 есе кіші ал радиусы 2 есе кіші Жер бетінде бірінші ғарыштық жылдамдық υ1 болса белгісіз планета үшін бірінші ғарыштық жылдамдық

A) B)

C)

D) E)

48 Баллондағы газдың массасы 9 кг қысымы 12 МПа Егер баллон-ды біраз ашқан кезде температу-ра тұрақты жағдайда газ қысымы 4 МПа-ға дейін төмендеген болса баллоннан сыртқа шыққан газдың массасы

A) 12 кгB) 6 кг C) 4 кгD) 9 кгE) 3 кг

49 Біртекті магнит өрісінің индук-ция сызықтарына перпендикуляр 8middot106 мс жылдамдықпен кірген элек-трон радиусы 91 мм шеңбермен қоз-ғалса магнит өрісінің индукция век-торы (e =16 ∙10-19 Кл m = 91∙10-31 кг)

A) 2 мТлB) 4 мТлC) 20 мТлD) 5 мТлE) 50 мТл

50 Катушкадағы ток күші 3∙10-3 с уақытта 225 А-ға кеміген кезде 15 В өздік индукцияның ЭҚК-і пайда болған болса катушканың индуктивтігі

A) 10 мГнB) 20 мГнC) 30 мГнD) 50 мГнE) 60 мГн

ҚР Білім және ғылым министрлігі laquoҰлттық тестілеу орталығыraquo РМҚК

laquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ

ФИЗИКА

ТАЛАПКЕР-2017

10 20 30 40 V л

p

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 2: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

2 24 наурыз 2017 жылСаяСат

Асхат РАЙҚҰЛlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Басқосуда laquoАтамекенraquo ұлттық кәсіпкерлер палата-сы төрағасының орынбасары Нұржан Әлтаев сөз сөйледі Ол бұл шара ның Қазақстан мен Өзбек стан арасындағы эконо ми калық қарым-қаты-нас тың жаңа бастауы болаты-нына сенім білдірді laquoӨзбек -стан Президенті Шавкат Мир зиеевтің сапары аясын -да бірқатар өзбек кәсіпорын -дары Қазақстанға келді Биз-нес форумға екі жақтан 500-ден аса кәсіпкер қаты сып отыр Қос тарап өкілдері -нің арасында құны 840 мил -лион доллар болатын 92 келі сімшартқа қол қойылды Жиын ның соңын да құны 94 млн дол ларлық тағы 10 құ-жатқа қол қойы лады Биз нес -мен дер үшін маңызды құжат-тар барraquo деді Нұржан Әлтаев

Өзбекстан Сауда-өнер-

кәсіп палата сының төр-ағасы Алишер Шайхов тың мәліметінше өзбек тара пы Қазақстан шекара сына жақын орналас қан аумақтарда еркін эко но микалық аймақтардың жұ мы сын дамытпақ laquoӘрине барлық салаларда қатынас-тарды дамытуға жағдай бар екенін көріп отырмыз Екі елдің арасында қол қой ыл-ған 170 келісім ынтымақ-тастықты дамыту үшін өте маңызды заңнамалық негіз болып табылады Бұл тұрғыда татулығымызды әртараптандыру үшін үлкен мүмкіндіктер бар яғни жаңа өндірістерді Өзбекстан мен Қазақстан аумағында құру бағытында ынталандыру-шы қадамдар жеткілікті Бүгінде біз Өзбекстан ау-мағында қызмет етіп жат-қан өнеркәсіптік еркін эко-но микалық аймақтармен қатар жаңаларын құруды жоспарлаудамыз Олар қос ел

шекарасынан алыс орналас-пайды осы орайда сіздердің және біздің биз нестің бірлесіп қатысуы жа һандық нарықта бәсе кеге қабілеттілікті арт-тыра түседіraquo деді АШайхов биз нес-форум барысында Оның сөзінше Қазақ стан мен Өзбекстан ара сын дағы ынты-мақтас тық тың оңтайлы болуы үшін атқарылатын жұ мыс тар өзара сәйкестік ұста ным-дары мен жүргізілуі тиіс Сон -дықтан барлық ресурстар ды іске қосу қажеттілігі тууда

laquoБизнес саудадан баста-лады Өзбекстан мен Қа-зақстан ndash Жібек жолының ор тасында болған елдер Сол себепті логистиканы дамы-тып бірлескен кәсіп орындар

құрып үшінші ел дердің нарығына шығуға боладыraquo деген АШай хов екі елдің сауда айна лымын 5 милли-ард дол ларға жеткізу мүмкін еке нін мәлімдеді laquoБизнес- форумның алдында құны 800 мил лион доллардан аса-тын келісімшарттарға қол қой дық Кешке дейін қол қойылған келісімшарттар құны 100 миллион дол лар-ға жетеді деп ойлаймын Жалпы екі елдің ара сын-дағы сауда айналымды бес миллиард долларға жет кізу міндеті тұрraquo деді ол

Бұл ретте инвестиция тарту мәселесіне тоқталған Өзбекстан өкілі инвестиция көлемі кәсіпкерлердің өзіне

байланысты екенін оны тарту үшін екі елдің әлеуеті же тетіндігін тілге тиек етті

Айта кеткен жөн Өз бек-стан тарапы елімізге химия тауарлары электротехни-ка шарап тері аяқ киім жөнелтуді көздеп отыр Ал Қазақстан көрші мемлекет-ке алюминий қорытпасы мен металл прокатын сатуға ниетті Бұл жобалардың құны шамамен 30 милли-он долларға тең болады Былтыр екі ел арасындағы тауар айналымының көлемі 15 миллиард доллардан асқан Сарапшылар алдағы үш жылда бұл көрсеткіш 5 миллиард долларға жетуі әбден мүмкін деп отыр

ndash Біздің тарихи тамырымыз бүгінгі күндерімізден хабар береді Біз кеше келіссөздерді бастадық Бүгін болашақ қарым-қатынасымыз туралы сөз болады Бірінші рет делегациямызбен парламент жетекшілері қорғаныс министрлігінің жетекшілері келіп отыр Бұл ведомство-лар арасында бұрын мұндай тығыз қарым-қатынас болған емес Өткен жылы әлем үшін тарихи құбылыс бол ды Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңе сіне сайланды Бұл бүкіл Орталық Азия мүддесі сіздің жетекшілігіңізбен қорға ла тынын білдіреді БҰҰ-дағы екі жыл дық тұрақты емес мүшелік кезінде Ауғанстан бойынша ша-ралар қабыл данады деп сенемін Бұл сіздің баста маларыңыз Өзбекстан қашанда мұның бәрін қолдайды Біздің бәріміз де сіздің бастамаларыңызды қолдаймызndash деді Шавкат Мирзиеев

Салтанатты кездесуден соң екі мем-лекеттің делегацияларының қатысуымен кеңейтілген келіссөздер өтті Осы жиынның қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиеев Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы стратегиялық әріптестікті одан әрі тереңдету және тату көршілікті нығайту туралы бір лескен декларацияға қол қойды

Сондай-ақ келіссөздер нәтижесінде Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Асқар Мамин мен Өзбекстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орын-басары Ачилбай Раматов Өңіраралық ынтымақтастық туралы келісімге 2017-2019 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық стратегиясына Табыс-пен бірге қосарланған салық салуды бол-дырмау туралы келісімге өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы хаттамаға қол қойды

Ал еліміздің Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбек пен Өз-бекстан Сыртқы экономикалық бай-ланыстар инвестициялар және сауда министрі Элёр Ганиев Халықаралық автомобиль қатынасы туралы келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы хаттаманы екі елдің сыртқы сая сат ведомстволарының басшылары Қайрат Әбдірахманов пен Абдулазиз Камилов ведомствоаралық 2017-2018 жылдарға арналған ынтымақтастық бағдарламасын Қазақстанның Қор-ғаныс министрі Сәкен Жасұзақов пен

Өз бекстанның Қорғаныс министрі Ка-бул Бердиев Қорғаныс министрліктері арасындағы әскери ынтымақтастық тура-лы келісімді рәсімдеді

Қол қою рәсімінен кейін Қазақстан мен Өзбекстан президенттері бірлескен мәлімдеме жасады Қазақстан Президенті ННазарбаев атап өткендей алдағы уақытта Қазақстан мен Өзбекстанның өзара тиімді ынтымақтастық қарқынын арттыра түсу керек

ndash Ең алдымен Шавкат Мирзиеев мыр заға бауырлас халықтар қастер тұта-тын ортақ мерекеміз ndash Наурыз мейра-мында келіп біздің елімізге тұң ғыш мемлекеттік сапар жасағаны үшін шын көңілімнен ризашылығымды біл діремін Мерекесі мен берекесі ортақ елдеріміздің барлық азаматтарын Ұлыстың Ұлы күнімен құттықтаймын Өзбекстан Республикасының жаңадан сайланған Президенті Қазақстанға сапармен келіп отыр Бұл Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы стратегиялық серіктестікті дамытып достық байланысты нығайтуға мүмкіншілік береді ndash деді ННазарбаев

Елбасы келіссөздер барысында қол жеткі зілген уағдаластықтарды жүзеге асы руға екі елдің үкіметтері жедел кірісіп кеткендігін де атап өтті ННазарбаев мысалға келтіргендей бүгінде екі ел кәсіпкерлерінің атсалысуымен сауда үйлері ашылды елдеріміз арасын да өзара тауар жеткізу номенкулатура сы ұлғайды Көлік энергетика ғарыш туризм сала-лары бойынша өзара іс-қимыл жанданып келеді Автомобиль құрас тыру саласында бірлескен инвести ция лық жобаларды іске асыру үшін маңыз ды жұмыстар жүргізілді Алдағы уақыт та сауда-экономикалық бағыттағы жұ мыс тар әлі де ілгерілеп өзара тиімді ын ты мақ тастық қарқынын арттыра түсу көз деліп отыр

Жалпы Өзбекстанның жаңа Пре-зи денті қазақ-өзбек сауда-саттық қаты-нас тарының қанат жаюы үшін барлық мүмкіндіктерді жасады деуге бола-ды Елбасы айтып өткендей бүгінгі күні Астана мен Ташкент екіжақты сауда-экономикалық әріптестік бойын-ша Орталық Азия аймағында же текші позицияға ие болып отыр Өткен жыл дың қорытындысында тауар айналымының көлемі шамамен 2 млрд долларды құрағаны осының бір нышаны Ал сауданың нақты көлемдегі өсімі 2016 жылы 16 пайызға артыпты Бір айта кетерлігі соңғы 5 айда Қазақ стан мен Өзбекстан арасындағы та-уар айна лы мының ауқымы екі тарапта да 30 пайызға ұлғайған Қазақстанның астығы

көрші елге 30 пайыз артық жеткізілсе елімізге келіп жатқан өзбек жеміс-жидегі мен көкөнісінің көлемі 25 пайызға артқан Қазақстан экономикасының әртүрлі сала-ларында өзбек капиталы салынған 800-ден астам кәсіпорын жұмыс істейді

Көлік-транзит саласындағы ынты-мақ тастық жанданып Алматы-Ташкент бағытында жүрдек пойызы жолға шық-ты жаңа әуе жолы мен автобус бағыт-тары да іске қосылған Елордада өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне де іргелес ел кең ауқымда қатысуға ниет білдіріп отыр

Ақорда төріндегі келіссөздер барысын-да су-энергетика мәселелеріне айрықша мән беріліпті Бұл туралы Мем лекет басшысы

ndash Орталық Азияның трансшекаралық өзендері ортақ игілік екенін тағы да растадық Біз бауырлас елдердің су-ды пайдалану жөніндегі ойларына толық түсіністікпен қараймыз және бұл іске аталған өзендердің төмен жағын-дағы елдердің мүддесіне нұқсан келтір-мей қатысуға дайынбыз Бұл суға мил-лиондаған адамның тағдыры тәуелді Аймақтағы тұрақтылық аман-саулық тиісінше арамыздағы достық қарым-қатынас пен сенімнің нығаюы осы суға байланысты Сондықтан оны ақылмен пайдалану қажет ndash деді

Дәл осы трансшекаралық өзендер мәсе лесіне қатысты Шавкат Мирзиеев өзендерде жаңа гидротехникалық құры-лыстар салу мәселесі талқыланғанын жеткізді Өзбекстан басшысының пайымдауынша бұл жұмыс өзге де мүдделі мемлекеттердің мүдделеріне нұқсан келтірмейтін сындарлы көзқарас пен келісім негізінде сонымен қатар халықаралық су құқының нормалары-на сәйкес жасалуы тиіс Бұл тұрғыда өзбекстандық тарап БҰҰ-ның Әмудария мен Сырдарияның су ресурстарын ұтымды әрі әділ пайдалану жөнінде ха лық аралық келісім жасау жөніндегі бас тамасын қолдайды

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың мәлімдемесінде айтылғандай Шавкат Мирзиеевтің елімізге жасаған алғашқы мемлекеттік сапары ынтымақтастық пен әріптестіктің жаңа белесіне жол ашты деп санаған ләзім

ndash Біздің тығыз мәдени-тарихи бай-ланыстарымыз достық қарым-қаты на-сымыздың маңызды факторы саналады Бүгінде миллионнан астам этни кал ық қазақ Өзбекстанда тұрып жатыр Шама-мен 500 мың өзбек екі мемлекетті де өз отандары санайды ndash деп атап өтті Ел ба сы

Сондай-ақ Мемлекет басшысы келіс-сөздер барысында өзбек әріптесімен мәдени күндер өткізу жайында уағ-даластық жасағандығын атап өтті Қа зақ-станда өзбек этносы өкілдерінің өз мә-дени орталықтары театрлары бар екен-дігін Қазақстан халқы Ассамблеясында Қазақстан Парламентінің құрамында да мүшелері сайланғанын қажеттілік бар жерлерде өзбек тіліндегі мектептердің жұмыс істеп тұрғанын айтты

ndash Бүгінгі келіссөздер нәтижесіне мен өте жоғары баға беремін Шавкат Мирзиеевтің елімізге алғашқы мем-лекеттік сапары ынтымақтастық пен әріптестіктің жаңа белесіне жол ашты деп санаймын Өзбекстан өсіп өркендей берсін Бауырлас өзбек халқына бақ бе-реке тілеймін ndash деді Елбасы

Өзбекстан Президенті Шавкат Мир-зиеев өз сөзінде Қазақстанның халық-аралық қауіпсіздікті сақтаудағы рөлін жоғары бағалап БҰҰ Қауіпсіздік Ке-ңесінің тұрақты емес мүшесі болып сай-лануын тарихи оқиға деп санайтынын жеткізді ШМирзиеевтің пікірінше елі-міздің Қауіпсіздік Кеңесіне мүшелігі Орталық Азия өңірі үшін зор маңызға ие

ndash Қазақстанның БҰҰ-дағы 2 жыл-дық тұрақты емес мүшелігі бары-сында Ауғанстанға қатысты шаралар қабылданатынына сенімім мол Ауған-стандағы тұрақтылық пен бейбітшілік Қазақстан үшін де Өзбекстан үшін де барынша маңызды ndash деді Өзбекстан Президенті

Өзбекстан Президенті Қазақстан бас-шысы ННазарбаевты өзіне ыңғайлы кез келген уақытта Өзбекстанға сапарлап баруға шақырып құшақ жая күтіп алуға әзір екендігін айтты

ndash Сізбен жиі кездесіп сағаттарымыз-ды түзетіп алға қарай ілгерілейміз деп уағ даластық Нұрсұлтан Әбішұлы мен Сіз ге өзіңізге ыңғайлы кез келген уа-қыт та Өзбекстанға шақырамын Сізбен

Өзбек станда кездесуге өте қуанышты бо-ламын ndash деді ол

Жалпы сан ғасырлық тарихи тағ-дыры сабақтас өріліп келе жатқан қазақ-өзбек қатынастары соңғы уақытта жаңа белеске көтерілді деуге негіз бар Бұл әсіресе сауда-экономикалық қаты нас-тарының қарқын алып қанат жайып келе жатқанынан айқын аңғарылады Бір-бірін сенімді серік тату көрші және бауырлас ел деп санайтын екі мем лекеттің басшылары алдағы уақытта өзара қатынастарды одан әрі жетілдіріп ын ты мақтастықты нығайта беруге ниет ті екендіктерін жеткізді

Сондай-ақ екі ел президенттері кеше

екіжақты келіссөздерден кейін Астана қаласының көрнекті орындарын аралады ННазарбаев пен ШМирзиеев laquoАстана Операraquo мемлекеттік опера және балет театрында болып laquoҚыз Жібекraquo опера-сының дайындығын көрді

Ал Назарбаев Университетте білім ордасының даму жоспарымен өнеркәсіпті автоматтандыру зертханасымен оқу орнының зерттеушілік жобаларымен және физика-математика зертханасымен таныс-ты ШМирзиеев университеттің құрметті қонақтар кітабына қолтаңба қалдырды

Содан кейін Нұрсұлтан Назарбаев пен Шавкат Мирзиеев ресми ашылған laquoMEGA Silk Wayraquo сауда және ойын-сауық орталығының сауда-көрме павильонда-рын аралап көрді Президенттер laquoCirque du Soleiraquo әртістерінің Монте-Карлодағы халықаралық фестивалінің жеңімпаздары қойған шағын театрлық көрініс пен акробатикалық шоуды тамашалады

Мемлекеттер басшылары қаланың көрнекті орындарын аралап көрген соң Астана ЭКСПО-2017 көрме кешені құры-лы сының барысымен және оның макетімен танысты

Суреттер Президенттің баспасөз қызметінен алынды

Ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиеевтің мемлекеттік са-пары аясында Астанаға келген Өзбекстан Олий Мажлисі Сенаты Төрағасының бірінші орынба-сары Содик Сафоевпен кездесті деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ҚТоқаевтың пікірінше президенттер ННазарбаев пен ШМирзиеевтің Ақордадағы келіссөздерінің нәтижесі сапардың тарихи маңызын дәлелдеді

laquoҚазақстан мен Өзбекстан қатынастарының парла-мент аралық өлшемі тамаша серпін алатын болды Екі елдің парламенттері сапар барысында қол жеткен уағда-лас тықтарды тиімді іске асыру оның ішінде уақытылы әрі тиісті заңнамалық қолдауды қамтамасыз ету үшін бар күшін салатын болады Одан басқа екі елдің сенаттары арасындағы ынтымақтастық Қазақстан мен Өзбекстан аймақтары арасындағы байланыстарды нығайтуға ықпал ететін боладыraquo ndash деді әңгіме барысында ҚТоқаев

Кездесу аясында Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты мен Өзбекстан Республикасы Олий Мажлисі Сенаты арасындағы Ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды Парламентаралық үнқатысуды тереңдетуге бағыт талған бұл құжат парламенттердегі жоғарғы палата-лардың тарапынан екі елдің саяси сауда-экономикалық инвестициялық және мәдени-гуманитарлық байланыстарын қолдауды көздейді

Екі мемлекеттің Сенаттары өз құзыреттері аясында екі жақты ынтымақтастықтың келісім-құқықтық базасын кеңей туге ықпал етеді

Құжатта laquoТараптар жаһандық сын-қатерлермен және қауіптермен тиімді күрес жүргізуді қамтамасыз ететін құ-қық тық кеңістік құру саласында өзара іс-қимыл жасайдыraquo ndash деп атап өтілген

Меморандум сапарлар алмасу парламенттік шараларға қатысу халықаралық парламенттік ұйымдарда өзара қолдау көрсету мен ұстанымдарды келісу сипатында жүзеге асады

Қазақ-өзбек кәсіпкерлерінің уағдаластығыжаһандық нарықтағы бәсекеге қабілеттілікті арттырады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashКеше Астана қаласындағы laquoТәуелсіздікraquo сарай-ында Қазақстан-Өзбекстан бизнес-форумы өтті Өз бекстан Республикасының Президенті Шавкат Мир зиеевтің Қазақстанға мемлекеттік сапары ая-сында ұйымдастырылған шарада екі ел кәсіпкер-лерінің қатысуымен B2B форматында келіс-сөздер жүргізілді Көпшілік оңтүстіктегі көршінің өнеркәсіптік және тұтыну тауарлары көрмесін та-машалады Онда жеңіл өнеркәсіп машина жасау азық-түлік құрылыс және басқа да салалардағы жүзден астам компанияның өнімдері ұсынылған ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Мерекесі мен берекесі ортақ елдерҚазақстан-Өзбекстан қатынастарының жаңа белесі

(Соңы Басы 1-бетте)

Сур

етт

і түс

ірге

н Е

рлан

ОМ

АР

ОВ

24 наурыз 2017 жыл 3СаяСат

Дархан ҚЫДЫРӘЛІ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Дана халқымыз әспеттеп әзиз-әулиеге теңеп laquoӘз-Наурызraquo деп атайтын Ұлыстың Ұлы күні биыл еліміз үшін айрықша сипатта тойланды Түгел түркінің ру-хани ордасы Әзірет қонған Түркістан шаһары laquoТүркі әлемінің мәдени астана-сыraquo болып жарияланып барша бауыр-лас елді бауырға басқан ғажап шара өтті Елбасының шақыруымен Өзбекстан Пре-зиденті Астанаға ат басын бұрып мере-кенің мән-мағынасын арттырып жіберді

Бұл сапарды Мемлекет басшысының Құрбан айттың алғашқы күні Самарқанға арнайы баруының қайырлы қайтарымы деп түйдік Сондықтан аталарымыз айта-тын laquoСамар қанның көк тасы жібіген күнraquo осы болар деп тауық жылының мере келі-берекелі басталғанына қуандық

Елбасымыз Астанадағы мерекелік шарада laquoБұл ndash бабаларымыздың бағзы за маннан бері тойлап бізге қалдырған аманаты береке-бірліктің ізгіліктің жо-лы болсын деген тілеуі жақсылық пен келі сімнің жаңа күннің символыraquo деп атап көрсеткеніндей Наурыз ndash есте жоқ ықылым заманнан бері үзілмей жалғасып келе жатқан төл мерекеміз жаңа жылы-мыз

Бәзбіреулер парсыша атына қарап өзгеге телігенмен бұл күннің түркілік та-мыры тым тереңде жатыр Көне түріктер алғашқы адам көктем күні жаратылған деп сенген Көктемнің түбірі laquoкөктіңraquo аспан және тәңірі сөздерімен синоним екені белгілі Сондықтан жер мен суды кие тұтып көкке тағзым етіп тұрмы-сы тіршілікпен тығыз байланысқан таби ғатпен етене егіз өскен көшпелі ел жер-жа һан жаңарып жаңғырған сәтті Ұлыс тың Ұлы күніне балаған Бұл орай-да көшін жұлдыздарға қарап белгілеген бағ зы ба ба лардың күн мен түннің теңелер күнін дәл болжап білгеніне таң қалудың реті жоқ

Рауаяттар laquoНұх пайғамбардың ке-месінен қарайған жерге алғаш нәуірзек ұшқан екен сонда наурыз гүлі ndash бәйшешек гүлдеп тұрыптыraquo деп наурызды топан су-мен байланыстырады Аңыз түбі ndash ақиқат Сондықтан қазақ laquoкеме қалғанraquo деп кие тұтатын Қазығұртты күллі түркінің ат байлар қазық жұртқа теңеуі бекер емес деп ойлаймыз

Кейбір деректер наурыз Зәрдүш зама-нында Орталық Азиядан парсыға жеткен десе Фирдоуси әйгілі еңбегінде осы күні Жәмшид Әзербайжан жеріне келген екен дейді Осы деректерді алға тартқан Әбу Райхан әл-Бируни түрік жұртының нау-рызды laquoжаңа күнraquo деп тойлайтынын айта-ды Қалай болғанда әз-Наурыздың түркі-лік күнтізбемен қатысы бары анық Бұл орайда мүшелден тұратын күнтізбеміздің қазір әлемде laquoҚытай күнтізбесіraquo деп ата-лып жүргені жанға батады XIX ғасырда Чжао И есімді әйгілі қытай ғалымы laquo12 мү шел жыл санау амалы батыста пай-да болып Сиюйдегі (Орта Азиядағы) түрк жұрты арқылы Қытайға жеткенraquo деген пікір айтқан Көне laquoЖаңа Тан патшалығының тарихыraquo кітабында да түркілердің VIII ғасырда 12 жануарлық жыл санау амалын қолданатыны айты-лады Ал Edouard Chavannes laquoLe Cycle turc des Douze Animaux (12 жануарлық түрік жыл қайыруы)raquo деп аталатын еңбегінде бұл күнтізбенің түркілік тамы-рын бұлтартпас деректермен айғақтайды Ендеше дәстүрлі жыл қайыруды балама күнтізбе ретінде жиі пайдаланып зерттеу жұмыстарын арттырсақ түркі жұртына ортақ құндылықтың ортамызға қайта оралары анық

Ғұн заманынан пайда болған 12 жыл-дық мүшел түркі дәуірінде жетіліп ке-меліне келген Бұл туралы Қашқарлы Мах мұт әйгілі сөздігінде laquoтүрік қағаны хал қымен кеңес құрып laquoкейінгілер жа-ңыл мас үшін он екі жұлдыз бен он екі ай дың санындай он екі жылдың әрқайсы-сы на ат қояйық Жыл санауымызды осы -ған қарап жүргізейікraquo депті Сөйтіп қа ған жабайы аңдарды Іле өзеніне қарай қуың -дар деп бұйрық береді Аңдардың он екі сі суды кешіп өтеді Өзеннен өткен әрбір аң-ның аты бір жылға беріледіraquo деп жазады

Көк түріктердің осы жыл қайыру ама-лын жиі қолданғанын білеміз Мысалы жылан жылы қайтыс болған Елтеріс қағанның көктасына жыланның бейнесі қашап салынған Ислам діні хижра жыл санауын ала келгенімен түркі жұрты көне күнтізбесінен бас тартпаған Салжұқ сұлтаны Мәлік шах 1079 жылы көне жыл қайыруға қайтуға жарлық шығарған

Ал әйгілі Әбілғазы бахадүр хан laquoТүрік шежіресіraquo деген еңбегінде бұл күнді Ергенеқонмен байланыстыра-ды Құздардың қуысына сыймаған Ел ханның ұрпақтары Отанына жету үшін от қойып темірмен тауды балқытып жол тауып шатқалдан шығады Көк бөрінің жол көрсетуімен жаңа қонысқа жеткен жауынгер жұрт Ұлыстың ұлы күнін тойлапты Осылайша бұл күнді жаңа күн ретінде тойлау салтқа ай-налып түрік қағандары көрік басып балға ұрып төс соғатын ырымға айна-лыпты Бұл дәстүрді Шыңғыс хан қайта жаңғыртқан Бүгінде Әзербайжанда жиылған жұрт от жағып алаудан ат-тайды Анадолы түріктері көрік басып төске балға соғады Мәңгілік ел мұратын жадыда жаңғыртатын осы дәстүрді біз де Наурызды тойлау барысында ескерсек Ұлыстың Ұлы күні түрлене түсер еді деген ойдамыз

Табылдырықтан аттаған тауық жылы құтты болсын Ұлыс оң болсын жыл жақсылығымен келсін

Самарқанның көк тасы жібіген күн

баС баған

Арман ОКТЯБРЬlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Іс-шараға Алматы қаласы ҚХА төрағасының орынбасары Қазбек Мамсұров Алматы қа ла-сы ҚХА Аналар кеңесінің бел -сенділері Ал маты татар қоғам -дық-мәдени орта лығының бас-шы лығы Қазақстан татарла-ры мен башқұрттары қауым-дас ты ғының өкілдері Алматы қала сы мәслихатының депутат-тары ҚХА мүшелері респуб ли-калық және қалалық этномәдени бір лес тік тердің өкілдері жас-тар ұйым дарының мүшелері БАҚ өкілдері мен ҚХА өзге де құры лымдарының басшылары қатысты

Жиында Елбасы ұсынған жаңа реформалардың халық тара-пынан қуатталып іске асуы жайы сөз болды Ел экономикасының қарыштап дамып кеңге қанат жа-юына елдің саяси өміріндегі жаңа өзгерістер арқылы халықтың әл-ауқаты артып демократиялық үде рістердің алға жылжуы сияқ-ты негізгі жетістіктерге жол аша тын жаңа реформа ел тари-хын дағы елеулі оқиға деп баға-лан ды Қазақстан халқы Ассам-блея сының Алматы қаласы бойын ша төрағасының орынба-сары Қазбек Мамсұров laquoЕлбасы ұсын ған жаңа реформаны тал-қы лау кезінде ҚХА бар ерік-жі-гері мен қызмет жасады ҚХА ая сында реформаны талқылауға ар налған 400-ден астам іс-шара өтті Сондай-ақ laquoҚазақстанның Үшін ші жаңғыруы жаһандық бәсе кеге қабілеттілікraquo атты Елбасы мыздың жаңа Жолдауы

да өзінің маңыздылығы мен өзек ті лігін көрсетудеraquo деді өзі-нің сө зінде

Шара барысында Жолдауда айтылған негізгі басымдықтар да сөз болды laquoБіздің елімізде үл кен өзгерістер жүзеге асуда Қиындықты еңсеріп Тәуел сіз-дікті нығайту жолында хал қымыз талай жолдан өтіп келеді Бұл ndash басқарудың жаңа тетігі Уақыт пен заман талабына қарай әр нәрсе өзгеріп дамып алға жыл-жып отырады Осындай жауапты кезеңде Алматы қаласы Аналар кеңесі атынан саяси бастамаларға қолдау көрсету мақсатында жиы лып отырмыз Өйткені бұл ndash біз бен сіздің болашағымыз келе-шек ұрпақтарымыздың жарқын өмірі Елбасымыз Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев өзінің жаңа Жол дауында да білім сапасын арт тыруға денсаулық сақтау қыз-метін одан әрі дамытуға әлемдік дамыған жаңа технология-ларды меңгеруге халықтың әлеу меттік-экономикалық жағ-дайын жақсартуға баса назар ау да рып отыр Сондықтан ұлт болып ұйысып жұрт болып жұмы лып Президентіміздің жар-қын баста маларының іске асуына әр сала ның мамандары өзіндік үлесімізді қосуымыз қажетraquo деді Аналар кеңесінің төрайымы Нурия Ниязова

Қазақстан халқы Ассам блея-сына қарасты этномәдени бірлес-тіктердің өкілдері де өз ойларын ортаға салып жаңа реформа жаңа белестерді бағындыру жо лын-дағы берік көпір екендігін айтты

АЛМАТЫ

Жаңа белес жолындағы берік көпір

Арман ОКТЯБРЬlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Шара Елбасы Жол дау-ын қолдай отырып құ-жат та нысанаға алынған негіз гі басымдықтарды олар дың маңызы мен мәнін жас спортшыларға түсін-діру ге бағытталды Эконо-ми каның жеделдетілген тех нологиялық жаң ғыр -ты луы бизнес-орта ны тү-бе гейлі жақсар ту және кеңейту мак ро-эконо ми-ка лық тұрақ ты лық адами ка питал сапасын жақсар ту инсти тут тық өзгерістер-ге қауіп сіздікке және

сы бай лас жем қорлықпен күрес сияқ ты әр басымдық бо йынша жеке-жеке баян-дамалар жа салды

Аталған оқу ордасының басшысы Амалбек Тшанов жас спортшылардың бола-шағы елі міздің әлеуметтік-экономикалық дамуымен тығыз байланысты еке -нін тілге тиек етті laquoБар-ша мыз ға бел гілі Елбасы Н ұ р с ұ л т а н Ә б і ш ұ л ы Назарбаев өз халқымен тіке лей сұхбаттасты өзі нің ойын көзқара сын айтып ал ға қойған мақ сат тарымен б ө л і с т і laquo Қ а з а қ с т а н -ның Үшінші жаң ғы руы

жа һан дық бәсеке ге қабі-лет тілікraquo атты Елба сының биылғы Жолдауы ndash өзі нің тари хилы ғымен ерек ше ле-нетін құжат Елба сымыз-дың қай Жол дауын алып қарасақ та ас тарында ұлт болып ұйысу ха лық бо-лып біріге отырып қиын-дық тарды еңсеру идея сы жат қанын байқауға бо-лады Елбасының сали-қалы саясаты еліміздің әлем нің 30 дамыған елінің қа тарына қосылуына то-лық мүмкіндік беретініне сенім діміз Дамуымыз же-дел келеше гіміз кемел болуы үшін Елбасы Жол-дауы нан туындайтын мін -дет терді орындауда елі міз -дің әр азаматы табан дылық таны туы қажетraquo деді ол өзі нің сөзінде

Аталған laquoРес пуб ли ка-лық спорт колледжіraquo ndash елі-міздің атын әлемге әйгі леп жүрген талай спорт шы-ны қанаттандырған киелі ша ңырақ Ал шараға қа-тыс қан бар лық спортшы өрен өздері не тән үрдіс пен бірауыз дан laquoАлға Қа зақ-станraquo деп ұрандатты

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстандағы саяси өзгерістер мен экономикалық Үшінші жаңғырудың жаңа жоспары бразилиялықтардың қызығушылығын туshyдырды Бұл туралы Қазақстанның Бразилиядағы елшілігі хабарладыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Алға Қазақстан

Хамит ЕСАМАНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Сонымен қатар аталған жиында Тараз қаласындағы жастардың түрлі санаттарына арналған laquoКеңес беру алаңыraquo да құрылды Бүгінде жұмыссыз мүмкіндігі шектеулі сондай-ақ жеке кәсібін ашуға немесе кәсібін да мытуға ниетті жастардың да түрлі ба ғыт-тағы мемлекеттік қолдау тетік терін пайда-лануға мүмкіндігі бар Облыста әлеу меттік және құқықтық көмекті қажет ететін жас тар да жетерлік Шарада осы мәсе ле лерге ба-сым дық беріліп бірқатар ойлар да айтылды

Ал жоғары және орта арнаулы оқу ор-нын бітіруші студенттердің алдында да болашақта жұмысқа орналасу мәселесі тұ-ра ды Жиында Тараз қаласы әкімінің орын-басары Кенжебек Олжабай мен басқарма басшысы Мәди Мәтен жастардың түрлі мәсе лелеріне тоқталып нақты жоспарлар-ды ұсынды Мұндағы негізгі басымдық ndash жас тарды жұмыспен қамтуға беріліп отыр Сондай-ақ жастардың кәсіпкерлік әлеуе-тін арттыру да олардың өзін өзі жұмыс пен қамтуға баулу да күн тәртібіндегі мәселе Ал Мәди Мейірбекұлының айтуын ша болашақта біраз жас laquoКеңес беру алаңыraquo арқылы жұмысқа орналасып кәсібін ашып

қоғамға қызмет ететін болады Сондай-ақ laquoКеңес беру алаңыныңraquo жұмысына облыс әкімдігінің басқармалары мен мемле кет-тік органдар қызметкерлері қаржы сектор-ларының мамандары да қатысты

Айта кетейік аталған басқарманың ұйымдастыруымен үстіміздегі жылдың ақпан-наурыз айларында laquoЕлбасы Жолдауы ndash жаңғырудың жаңа кезеңіraquo атты облыстық авто керуен облыстың барлық аудандарын-да болып кеңес беру алаңдарын ұйымдас-тыр ған болатын Аталған шараға 14-29 жас ара лы ғындағы әрбір ауыл елді мекендердегі түрлі санаттағы жастар қатысқан Мұнда жал пы саны 3 мыңға жуық жасқа кеңес бе-ріл ген еді

Бүгінде елімізде жастарға арналған laquoДип ломмен ndash ауылғаraquo laquoСерпінraquo laquoБиз-нес тің жол картасыraquo laquoЖастар практикасыraquo сияқты ірі бағдарламалар бар Бұл өз кезегін-де жастардың ауылшаруашылық және кәсіп-керлік бағыттарында да жұмыс істеуіне жағ-дай жасайды Ал облыс орталығында өткен жиын ның қорытындысы бойынша 1000-ға жуық жасқа кеңес берілді Келешекте де жастар laquoКеңес беру алаңыraquo арқылы өз мәсе-лелерін шеше алатын болады

Жамбыл облысы

laquoКеңес беру алаңыraquo құрылдыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшінші жаңғыруы жаһандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауын жасshyтар арасында түсіндіруге арналған laquoЕлбасы Жолдауы ndash жаңғырудың жаңа кезеңіraquo атты жиын өтті Шараны облыс әкімдігінің жастар саясаты мәселелері басқармасы ұйымдастырып жастарды Жолдауда көрсетілген негізгі мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруға атсалысуға шақырды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жолдауда сөз болған отандық агро-өнеркәсіп саласының келешегі зор Жалпы қазіргі кезеңде бірқатар қар-қынды дамушы мемлекеттер үшін агроөнеркәсіп кешені экономиканың драйверіне айналғандығы шындық Сондай мемлекеттердің қатарына өзім білім алып жатқан бүгінде Еуропалық одақ аймағының қарқынды дамушы экономикаларының біріне айналған Польша мемлекетін жатқызуға бо-лады Польшаның жылдам дамуына серпін беруші бағыттардың бірі ndash елдің дәстүрлі ауыл шаруашылығы

Поляктар ғасырлар бойы жерден несібесін терген мал шаруашылығынан пайда көре білген халық екендігі белгілі Бірақ соңғы онжылдықта Польша агроөнеркәсіпте laquoдәстүрлі сапаraquo мен laquoтехнологиялық жаңашылдықraquo ұғым-дарын өзара үйлестіре білді Аграр-лық сала технологияның соңғы жетіс-тіктерімен жарақтандырылып сала

өнімдерін экспортқа шығару бағытында қыруар жұмыс атқарылды Нәтижесінде Польша ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттау саласындағы көшбасшы мемлекеттердің біріне айналды

Мұндай жетістікке поляк кәсіп кер-лері саланы технологиялық тұрғыдан жаң ғырту сыртқы нарықтарды олардың талаптары мен сұраныстарын жіті зерт-теу зерделеу тұтынушылардың талап-тілектерін ескеру арқылы қол жеткізді Польшаның аграрлық сала мамандары елдің ғылыми орталықтарымен өнімнің сапасын арттыру шығынын азайту және тб бағыттар бойынша тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеді Нәти-жесі де жаман емес бүгінде поляк алма-лары ет және сүт өнімдері тек Еуропа ғана емес одан тысқары аумақтарда да кеңінен танымал

Қазіргі таңда халықаралық қоғам-дастық сапалы экологиялық тұрғыдан таза ауыл шаруашылығы өнімдерін

тұтынуға ниетті Отандық кәсіпкерлер бұл трендті пайдалана білулері тиіс Жол дауда айтылған субсидиялар беру өнім ді сақтандыру тауарларды сақтау мен өткізу саладағы әртараптандыру қол ға алынып ғылыми орталар мен сала кәсіп керлерінің бірлескен жұмыстары өзара пайдалы бағытта жүргізілсе отан дық агроөнеркәсіп кешені дами-тын болады

Ал мемлекетіміз бүгінгі күні құ ры -лы сына қыруар қаражат бөліп қалып -тастырып жатқан көлік-логис тика лық кешен сала өнімін сырт қы нарық тарға шығаруға қызмет көрсе тетін бола-ды Аталған логистикалық инфра құ-рылымды дамыту ndash биыл ғы Жолдауда көтерілген басты тақы рып тардың бірі

Халықаралық сауда ағынында Шығыс Азия Таяу Шығыс және Еуропа аймақтарының рөлі аса жоғары Еуразия құрлығындағы тасымал бағыттары негізінен аталған аймақтар арасын-да жүретін болады Қазақстан сынды теңізге тікелей шығатын жолы жоқ негізінен құрлықтық сипаттағы мем-лекет үшін қуатты көлік-логистикалық кешенді қалыптастыру стратегиялық

маңызды қадам саналады Бұл ретте Дүниежүзілік сауда ұйымына мү ше-лігіміз оң ықпалын тигізетін болады

Халықаралық деңгейдегі жолдардың салынуы ел қазынасына түсетін табы-спен қатар жолдың өн бойындағы көлік инфрақұрылымының қызмет көрсету саласының дамуына сеп бол-мақ Ол дегеніңіз қызмет көрсету сала сындағы кәсіпкерлікті дамытуға мүм кіндік береді Ал ішкі жолдардың салы нуы өңірлер арасындағы барыс-келіс тің көлемін ұлғайтып ішкі дамуға мультипликативтік әсерін тигізбек

Халқымызда laquoЫнтымақ жүрген жерде ырыс бірге жүредіraquo деген мақал бар Осы мүмкіндікті пайдалана оты-рып барша отандастарымызды Елба-сы ның биылғы бастамаларын жап-пай қолдауға Жолдауда көрсетілген мақсат тарды жүз еге асыруда жұмыла еңбек тенуге шақы рамын

Жандос ҚАРЫНБАЕВВаршава университеті саяси

ғылымдар және халықаралық қатынастар факультетінің

докторанты

Қазақстанның Бразилиядағы Тө тенше және өкілетті елшісі Қай рат Саржанов осы елдің мем-лекеттік органдар қызметкерлеріне ака демиялық қоғамдық және іскер лік топтар өкілдеріне Латын Аме рикасы мемлекеттері елшілік-тері нің дипломаттарына Мемлекет бас шысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚа зақстанның Үшінші жаңғыруы жа һандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты Жолдауының негізгі қағида-ларын түсіндіру бойынша брифинг өткізді

ҚСаржанов ұсынылған эко-номикалық Үшінші жаңғырудың жаңа жоспары тек қана жаһандық сындар мен қатерлерге қарсы күрес бойынша міндеттер емес бо лашақ экономикалық өсудің бе рік көпірі екенін атап көрсетті Сондай-ақ ол Мемлекет басшы-сы белгілеген экономиканы ре-фор малау мен жаңғырту және

Қа зақ станның жаһандық бәсекеге қа бі лет тілігін қамтамасыз ету бо й ын ша 5 басымдықтарға екпін берді

Брифингке қатысушылар эконо-микалық жаңғырудың маңыз-ды құжат екеніне назар аударды Олардың пайымдауынша жедел технологиялық жаңғыру жөнін-дегі жоспардың сәтті іске асыры-луы ел дамуына ерекше серпін бер мек Мәселен Бразилия Ұлт-тық конгресінің бұрынғы депу-таты laquoUniao Planetariaraquo (Брази лия пла нетарлық одағы) ұйымы ның басшы сы laquoTV-Suprenraquo телеар насы-ның президенті Улисис Ридель Бра зилия универ си теті Халық ара-лық қатынастар институтының про фессоры Алсидис Ваз Жол дау-дағы басымдықтардың орындалуы Қазақ станды әлемдегі аса дамыған 30 елдің қатарына қосатынына сенім ді екендіктерін білдірді

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдағы Достық үйінде ҚХА Аналар кеңесі laquoТатар гума ниshyтарлық даму орталығыraquo laquoИльдашraquo және Алматы татар қоғамshyдық мәдени орталығымен бірлесіп конституциялық реформаны қолдауға арналған отырыс өткізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Агроөнеркәсіп кешенінің келешегі зорndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшінші жаңғыруы жаһандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты кезекті Жолдауы шет елдердегі қазақ жастары арасында үлкен қызығушылықпен талқылануда ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Дамудың сындарлы бағыты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Алматыдағы laquoРеспубликалық спорт колледжіндеraquo Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшін ші жаңғыруы жаһандық бәсеshyкеге қабілеттілікraquo атты Қа зақ стан халқына Жолдауында аталған баshyсымдықтардың мәнін зерделеуге арshy

налған шара өтті Оған laquoНұр Отанraquo партиясының өкілдері аталған оқу орнының басшылығы мен қызметкерлері қатыстыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

4 24 наурыз 2017 жыл

сараптама

мәселенің мәнісі

экономика

Шикізат өндірісінде шикілік болмауы тиіс

Президент Жолдауының үшінші мін дет те ме сін де laquoЭко но микалық өсімнің тұ рақ ты лы ғы үшін елдің кен металлургиясы мен мұнай-газ кешендері өзінің стра те гиялық маңызын сақтауға тиісraquo minus де лінген

Бір қарағанда бұл жаңғырту идеясы-на экспортқа дайын өнім ғана шығару қажеттілігі қағидатына қайшы келетін секілді Алайда қазіргі кезеңде еліміз экспортының 80-ын қамтамасыз етіп экономиканың құрылымында 48 үлесі бар шикізат өндіретін дәстүрлі салалар-ды экономиканы жаңғыртамыз екен деп екінші сатыға сырып тастауға болмай-тын сияқты

Жолдауда laquoбелсенді геологиялық барлау қажетraquo делінген Осы орайда мына мәселеге назар аударсақ Мұ-най-газ кендері алғаш өндірілген ке-зең де жер астынан фонтан болып ат-қы лағандықтан жер бетіне шығару шы ғын дары аз өзіндік құны төмен ар занға сатқанның өзінде түсер пайда мол болады Жылдар өте жер асты қы-сымы кеміген сайын мұнайды шығару қымбаттай береді ал сапасы түрлі қо-сал қы заттар әсерінен нашарлай түседі Бү гінгі күні елімізде мұнай шыға рып жат қан кеніштердің 60 пайыздан аста-мы кеңестік дәуірде барланып іске қосылған Әлемдік мұнай бағасы арзан-дап жатқанда табысты азайтпау үшін жаңа кен орындарын ашудың маңызы зор

Кен өндірісінің экономикамызға бергенінен берері көп ол үшін жоғарыда аталған дайын өнімді экспортқа шығару қағидатын кен мұнай-газ өндірісінде де басшылыққа алу қажет Ол үшін кен мұнай-газ өндірісінің өнімін сол күйінде экспорттаудан мүлдем бас тар-ту қажет Бұл салалардың өнімін өңдеу және қайта өңдеу арқылы неғұрлым дайын өнім деңгейіне жақындатып барып экспортқа шығарса тиімділік әлдеқайда артар еді Мәселен мұнайды тек жанар-жағармай деп қарастыру мүлдем қате Өйткені мұнайдан 100-ге тарта әртүрлі өнім алына ды Осы дайын өнім дерді экспортқа шығарсақ табысты ай тарлықтай еселеуге болады

Өткен ғасырдың 90-жылдарында республикаға еңбегі сіңген экономист Жарысбек Абуталипов laquoбіздің мұнай өңдеу зауыттарымыз мұнайды 60 па-йыз деңгейінде ғана қайта өңдейді ал озық елдерде бұл көрсеткіш 95 пайызға дейін жетіп отыр Мұнайды қайта өңдеу деңгейін шет елдер дәрежесіне көтеру үшін мұнай өңдеу зауыттарын түбегейлі жаңғырту және заманауи технология-ларды енгізу қажетraquo деген болатын

Содан бері ширек ғасыр өтсе де бұл зауыттар жаңа инновациялық өнім-дер өндіруді қолға алмақ түгілі эко но-ми к амыздың жанар-жағармайға деген қа жеттілігін де қанағаттандыра ал май отыр Дәлірек айтсақ тек 75 пай ыз ға жу-ық бензин мен дизель отынын ұсы нып қал ған 25 пайызын Ресейге импорттау-да Бұл өз кезегінде ел ішінде ЖЖМ ба ғасының тұрақсыздығына себеп бо-лып отыр Егіс науқаны басталар тұс-та мұнай өңдеу зауыттары laquoжоспарлыraquo жөн деуге тұрғызылады баға да бір ден қымбаттайды

Бұрын ЖЖМ-ның қымбаттауын мұнай бағасының өсуімен түсіндіріп келген олар енді мұнай бағасы 3 есе арзан дағанда неліктен ЖЖМ бағасы толас сыз жоғарылап отырғанын тағы да зауыттар қуатының әлсіздігіне жа ба салады Біздің пайымдауымыз ша бұл мәселе зауыттардың әлсіз ді гі нен емес монополияға қарсы тиіс ті ко ми тет тің бағаны реттеп қадаға лау дағы дәр мен-сіз дігінен туып отыр Нәти же сінде бар ша тұтыну тауарлары мен қыз мет-тер ба ғасы көлік шығындарының өсуі салда рынан жаппай көтеріліп ин фля -цияны одан сайын өршітеді

Жолдауда осыған орай laquoБұл салалар-ды одан әрі дамыту ісі шикізатты кешенді түрде қайта өңдеуді тереңдете түсумен берік ұштастырылуы тиісraquo деп орын-ды талап қойылған Кен өндірісінің әлі де Кеңес Одағы кезінен қордаланып шешімін таппай келе жатқан мәселесі ndash кеніштен шығарылған кенді біржақты игеру және соның салдарынан тау-тау үйінділердің пайдасыз жер көлемін босқа алып жатуы мен оның қоршаған ортаға зиян келтіруі Мысалы темір кенінің құрамында ондаған басқа құнды метал-дар болатынын ескерсек шет елдің озық тәжірибесіне сүйене отырып темірін алып қалған қалдықтардан үйінді жаса-май кенді неғұрлым жан-жақты игеріп басқа да қоспаларын қорытып бөлектеп қолданысқа жаратуға болар

Сондықтан бірде-бір маман дан ды-рыл ған кен кәсіпорны басқа қосалқы ілес пе өнімдерді бөлек шығарып кен орнын кешенді қолдануға мүдделі бол -ған емес Ал шет ел тәжірибесіне кел -сек қолдануға алған кен орнын кә сіп -орын бөліп-жарып мыс жез алтын та ғы басқа деп бөлмей кешенді түр де бір неше өнімді сепарациялап шы ға ру-ға кенді еш қалдықсыз өндіруге ма-шық танған

Қорыта айтқанда кен мұнай-газ өнім де рін өңдеу мен қайта өңдеуді жол-ға қою ар қылы көптеген түйткілді мәс е-ле лердің ше шім табары сөзсіз

Жанкелді ШЫМШЫҚОВ экономика ғылымдарының кандидаты

Алайда климаттық жағдайларға теңіз жағалауынан тысқары қондырғыларды салу және жұмыс істету үшін білікті мамандардың арнайы жабдықтардың тапшылығы тәрізді мәселелер кеніштерді игеру ісінде көптеген қиындық тудыр-ды Соған қарамастан laquoЛукойлraquo Каспий қайраңындағы көмірсутектерді игеру жо-баларын жүзеге асыруда көшбасшылық орнын сақтап отыр

Каспий теңізінің ресейлік секторында жүргізілген мұнай барлау жұмыс тарын-дағы алғашқы нәтижеге laquoЛукойлraquo компа-ниясы 2000 жылы қол жеткізді Жаңадан ашылған ЮКорчагин атындағы мұнай кенішінің қатары 2001 жылы Ракушечное және 170-ші шақырым 2002 жылы Хвалынское және Сарматское (2012 жылы Кувыкин болып өзгертілді) 2005 жылы ВФилановский 2008 жылы Морское және Центральное кеніштерімен толықты Осы кеніштер мен тағы 16 перспекти-валы ресурстардың жиынтығы 47 млрд баррель мұнайдан асады деп болжануда

laquoЛукойлraquo компаниясы бұрғылау және мұнай өндірісі үшін LSP-1 мұзға төзімді стационарлық платформа LSP-2 тұрғын үй платформасы және мұнай өндірудің сақтау мен тиеудің жүзбелі жүйесі мен танкерлерді арқандаудың мұнара жүйесінен тұратын теңіз-көлік кешенінен мұнай жөнелту үшін 58 шақырымдық су асты құбырын жасап 2009 жылы 14 млрд долларлық Юрий Корчагин атындағы кеніш жоба-сын аяқтады ЮКорчагин кенішіндегі барлау жұмыстарының бірінші кезеңінде 6-12 мың тонналық танкерлерді пайда-ланып мұнайды Махачкала портының құрлықтағы нысандарына жөнелту және laquoТранснефтьraquo құбыр жүйесі арқылы ай-дау шешімі қабылданды Астраханьнан 180 шақырым қашықтықта және 11-13 метр тереңдікте орналасқан Корчагин мұнай кенішінің мұнай қоры 120 млн бар-рельге тең деп бағаланады 2016 жылдың желтоқсанындағы жағдай бойынша кен орнында 26 мұнай өндіру ұңғымасының 23-і пайдалануға берілді

Кеніштегі алғашқы өнеркәсіптік мұнай 2010 жылдың сәуір айында өндірілді және мұнай тиелген бірінші танкер 2016 жылдың қазан айында Махачкала портына жетті Ұзындығы 5 шақырымнан асатын көлденең ұңғымаларды бұрғылау үшін бірегей (Ресей үшін) инженерлік және технологиялық шешім іске асырылғаннан кейін кеніште мұнай өндірісі 2012 жылғы 0793 млн тоннадан 2013 жылы 1372 млн тоннаға дейін ал 2014 және 2015 жылда-ры сәйкесінше 1460 млн және 1662 млн тоннаға дейін арттырылды 2016 жылдың желтоқсан айының соңында laquoЛукойлraquo 2010 жылы Корчагин кеніші пайдалануға берілгеннен бері өндірілген мұнайдың көлемі 7 млн тоннаға жетті деп хабарла-ды Бұл кеніштегі мұнай және газ конден-саты өндірісінің көлемі жылына 25 млн тонна мұнай 12 млрд текше метр газға жетеді деп күтілуде

Қазіргі уақытта компания кеніш ті игерудің 2-ші кезеңін бастау жұмыс та-ры мен айналысуда Бұл кезең өндірілген мұ най ды жаңа платформадан LSP-1-ге жөнелту ал өндірілген газды LSP-1-ден жаңа платформаға тасымалдау үшін жеті өндіру ұңғымасы мен 9 ша қы рым д ық екі құбырдан тұратын өткізгіш плат фор-маның құрылысын қамтиды 2-ші ке-зеңнің жалпы құны 118 млн долларды құ рап өткізгіш платформа 2018 жылы пай далануға беріледі деп жоспарланған

2016 жылы қазанда ВФилановский атын дағы мұнай кен орнында коммер ция лық мұнай өндірісінің іске қосылуы laquoЛукойлғаraquo Каспий мұнайын Каспий құ быр консорци-умы (КҚК) арқылы та сы мал дауға жол ашты Шын мәнінде laquoЛук ойлraquo ВФилановский және ЮКор ча гин кеніштерін байланыс-тыратын 40 шақырымдық су асты мұнай

және газ құбырымен қатар Филановский кенішін Қалмақияда орналасқан құрлықтағы сақтау терминалымен байланыстыратын 330 шақырымдық су асты құбырлары мен 350 шақырым құрлықтық құбырлар желісін қалыптастырды Нәтижесінде Фи ла новский және Корчагин теңіз кен орын дарынан Каспий құбыр консорциу мына мұнай жеткізілімі 2016 жылы 1 қа занда басталды 2017 жылы ақпандағы жағдай бойынша КҚК Солтүстік Каспий де өндірілген 1 млн тонна мұнайды Қал ма қия дағы Комсомольск сорғы стансасын да қабылдады 2017 жылы осы кен орын дарынан мұнай жеткізілімінің жалпы көлемі 55 млн тоннаға дейін ұлғаяды деп жос парланып отыр

Түптеп келгенде 237 млрд долларға бағаланған ВФилановский мұнай кеніші Ресейде соңғы 20-25 жылда табылған ең ірі мұнай кені саналады Оның мұнай қоры 290 млн баррель шамасында ба-ғаланып отыр Кен орнын игерудің бі-рін ші сатысында laquoЛукойлraquo ISP-1 мұзға тө зімді стационарлық платформаны LQP-1 тұрғын үй алаңын орталық өңдеу плат формасын (CTP) және көтеруші блок-ты салды Кен орнын игерудің екінші кезеңінде ISP-2 және LQP-2 салынады деп жоспарлануда 2017 жылы наурыз айын да laquoЛукойлraquo Филановский кеніштегі төртінші ұңғыманы бұрғылауды аяқтады Қазіргі таңда кен орнындағы жалпы мұнай өндірісі тәулігіне шамамен 9 000 тоннаны құрайды Сондай-ақ өткен қаң-тар айындағы жағдай бойынша бұл ке-ніш те алғашқы 1 млн тонна мұнай өн ді-рілді laquoЛукойлraquo мұнда жыл аяғына дейін 44 млн тонна мұнай өндіреді ал 2019 жылға қарай оның көлемін жылына 6 млн тоннаға жеткізеді деп күтілуде

Осы көрсеткіштерді бағамдай келе Ресейдің Солтүстік Каспий теңізінің жа-ға лауынан тысқары кеніштерді игеру ісінде ілгері басып бара жатқанын анық кө руге болады Бұл ретте тағы да сол laquoЛукойлraquo 2015 жылы 2016-2018 жыл-дарға арналған Солтүстік Каспий ке-ніштері үшін интеграцияланған кен орны инфрақұрылымын дамыту жоспарын бекітті Бұл жоспарға сәйкес қосымша 25 платформа 1000 шақырымдық су асты құбырлар желісі және 550 шақырымнан асатын құрлықтағы құбырлар желісін салу жоспарланып отыр Осы орайда жасалған инвестициялардың жалпы көлемі 55 млрд доллардан асатын болады Сонымен қатар компания 2022 және 2026 жылда-ры Каспий теңізінде тағы екі мұнай және газ кеніші атап айт қанда Ракушечное және СарматскоеКу выкин кен орында-ры пайдалануға бері летінін жариялады Компанияның Солтүстік Каспий сулары-на арналған ұзақ мерзімді бағдарламасы аймақта көмірсутек өндірісі деңгейін жылына 20 млн тоннаға дейін арттыруды көздеуде Осы ретте Корчагин кенішінің айналасында 19 млрд баррель мұнай бар екені болжанып отырғанын айту ләзім Демек Ресей болашақта Солтүстік Кас-пий дегі мұнай-газ өндірісін елеулі дә ре-жеде арттыруы мүмкін

Лидия ПархОМчик Қожа Ахмет Ясауи атындағы

Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-

зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері

аЛМатЫ

Солтүстік каспий қайраңындағы мұнай кеніштері

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет тарапынан моноқалаларды дамытуға ерекше көңіл бөлінуде Еліміздің әр аймағында бұл орайда тиісті жұмыстар атқарылып атқарылған әрбір іс халық игілігіне қызмет етуде Жамбыл облысындағы Жаңатас және Қаратау қалалары да ертеден өндірісті өлке болып саналғандықтан мұнда да бүгінде маңызды жобалар жүзеге асыры-лып келеді Әйткенмен де әттеген-ай дейтін мәселе де жоқ емесndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

хамит ЕСаМаНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бүгінде байыпты істерді қолға алып қарқынды даму жолына түс-кен Жаңатас қаласында су тапшы Қала тұрғындары ауызсу зә ру лі гін сезінуде Бұлай дейтініміз қа ладағы көп қабатты үйлерге су та ңер теңгі сағат 7 мен 12-нің аралығында және кешкі 18 бен 23 аралығында ғана бе рі ле ді Ал адам үшін судың қа-же т тілігі тәуліктің қай мезгілінде бол са да туындайтыны даусыз Тұр ғын дар болса таңертең үйден шы ғар да бос ыдыстарға тіпті ваннаға су толтырып кететіндерін айтады Шы нында да олай етпеске амалы тағы жоқ Ал ауданның даму көр сеткіштері мен қол жеткізген та быстары баяндалған аудан әкі-мінің есебінде бұл мәселені Жа-ңа тас қаласындағы laquoАйгөлекraquo ба-ла бақшасының тәрбиешісі Ольга Касапкина көтеріпті Әрине бұл жал ғыз ғана адамның емес бүкіл жа ңатастықтардың тілегі әрі жер гі-лікті билікке сауалы laquoСудың да сұ-рау ы барraquo екенін білген халық суды тір шілік көзіне балаған Ал қала адам дарына ол тіпті ауадай қажет

Аудан әкімінің орынбасары

Бер ген Омарбек бұл мәселе жуық арада шешімін табатындығын ай-тады Себебі осыдан алты жыл бұрын тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында нақты жоба да қолға алыныпты Жо-баның сметалық құны 2 милли-ард 227 миллион теңгені құрайды екен Дегенмен laquoСу құбырларын жаңғыртуraquo бағдарламасының екі кезеңі бойынша бұл мақсатқа 2011 жылы 500 миллион 2012 жылы 859 миллион ал 2015 жылы 442 милли-он 424 мың теңге қаражат бөлініп иге рілген Өткен жылы 352 милли-он 370 мың теңге қарастырылған Ен ді республикалық облыстық бюд жеттен бөлінген бұл сомаларға жұ мыс атқарылып жатқанын айт қан БОмарбек аудандағы таулы айм ақ т-ар Көпбұлақ пен Бүркіттіден 84 ша-қырым су құбырларының тарты лып отырғанын мәлімдеді Айта ке тейік бұл жұмыс 2011 жылы бас талған

Ал тұрғындар үшін бұл мәсе ле-нің бәрі алты жылдан бері бауын тапса да байлауын таппаған дү ние болып көрініп тұр Бәрінен де олар үй леріне тәуліктің барлық ме з гі лін-де су келіп тұрғанын қалайды

Кезінде күллі елге өндірісімен аты шыққан Жаңатас қаласы

бүгінде су мәселесінен таршылық кө ріп отыр дегенге сену қиын Бі-рақ бәрібір ақиқатты айналып өту-ге болмайды Енді талай жыл дан бері laquoжырraquo болып келе жатқан су мәселесін аудан әкімінің орынба-са ры ағымдағы жылдың бірінші жар ты жыл дығында ше ші леді деп отыр Сонымен қатар тұр ғындарға тәу лігіне су сегіз сағ аттан берілген күн нің өзінде халық қа ладағы laquoЖа ң атас-Су-Жылуraquo ме ке месіне 3 миллион 200 мың теңге қа рыз екен laquoЕгер суды тәулігіне берсек ха лық оны төлей алмайдыraquo дейді БОмарбек

Бірінші жартыжылдықтың бі-ту і не де екі айдан сәл ғана астам уа қыт қалды Қалың қардың кө бесі сө гіліп көктем мінезін та ныт қан шақ қа да куә болдық Бұл уақытта тір шіліктің оянып түр лене түсетіні ақиқат Енді Жа ңа тас жақтан да жағымды хабар бо лып қалатын күн алыс емес сияқ ты Кел геніне көп бо ла қоймаса да көп тің көкейінде жақ сы пікір қал дырып үлгерген ау дан әкімі Балабек Нарбаев су мә селесін жолға қояды деген се-нім бар

Жамбыл облысы

Моноқаладағы мазасыз күй

Ресейге болашақта мұнай өндірісін арттыруға мүмкіндік береді

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӘлемдегі ең ірі көмірсутек экспорттаушы елдердің бірі саналатын ресей өндірісі біртіндеп төмендеп жатқан Батыс Сібірдегі мұнай кеніштеріне ба-лама өндіріс көздерін іздестіру үстінде Сондықтан ресей үкіметі мұнай-газ өндірісінің аясын кеңейту үшін каспий қайраңын қоса алғанда елдің басқа да аймақтарында қосымша геологиялық барлау жүргізу үшін кең ауқымды бағдарламаларды бастады Сонымен қатар энергетикалық компаниялар-ды кең ауқымды геологиялық барлаумен айналысуға бағыттау мақсатында ынталандырушы қаржылық режімді қамтамасыз етті Мысалы каспий жобалары үшін салық саясатындағы жеңілдіктер экспорттық баждардың нөлге теңестірілуі мен мұнай өндірісінің алғашқы жеті жылы үшін пай-далы қазбаларды өндіруге салынатын салықтың төмендетілуін қамтыды Нәтижесінде ресейдің laquoГазпромraquo laquoрос нефтьraquo сияқты жетекші мұнай-газ компаниялары да каспий теңізінің ресурстары үшін жалғасып жатқан жарысқа қосылды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Luko

ilru

arna

pres

skz

көкейкесті

Иіссудың да сұрауы бар

(Соңы Басы 1-бетте)

Ерін далабы сияқты сәндік косметика бойынша былтыр Ресейден 28 млн долларға тауар сатылып алынған Ерінді көркемдеуге Польшадан 12 млн долларға Франциядан 870 мың долларға тауар жеткізілген Және көз сүрмелері және оның түрлері тушь қарындаш сияқтылар бойынша тағы да Ресей алғы орыннан көрінді Өткен жылдың қорытындысы бойынша Ресейден көз сұлулығы үшін қажетті 34 млн доллардың тауары әкелінген 2015 жылы бұл тауарлар 13 млн доллар екен десек онда бір ғана көз бояулардың тасымалдануының өзі небәрі бір жылдың ішінде екі есе өскенін байқаймыз Ақжарқын көршіміз Ресейден кейін көз сүрмелеуде Қытай мен Польша тауарлары көш жалғап келе жатыр Аталмыш елдерден тиісінше 14 млн және 11 млн доллардың тауары сатып алынған Мұндай өнімдер елімізге аз-аздап болса да Беларусь Сирия Пәкістан АҚШ Франциядан да әкелінеді Аз-аздап олар да өтеді Ресейден әкелінетін тағы бір тауар ndash бетті әсемдейтін опа Өткен жылы көршімізден 600 мың долларға тауар жеткізіппіз

Иіссуға қайта оралсақ Бұл салада еліміздің қыз-келіншектерін әсемдеп көркейтуде Италия Испания Швеция Польша Түркия елдері де Ресей мен Франциядан қалыспай келе жатыр Осынау шет елдердің әрқайсысынан 1 млн доллардың иіссулары жеткізілген Және иіссу са-ласында Қытайдың үлесі аз екен Еліміздің тұрғындары 860 мың долларға ғана Қытай әтірлерін алған Жалпы косметика нарығы дегеніміз тек қыз-келіншектердің ғана емес сол сияқты ерлердің балалардың қажетін өтейтін тауар түрлері болғандықтан соның бәрі есепке алынып берілген екен мәліметте Қазақстанға иіссулар Біріккен Араб Әмірлігі Нидерланд Жапония Мексика елдерінен де келіп жетеді Зерттеушілердің пікірінше тіпті Ресей елімен салыстырғанда қазақстандық қыз-келіншектердің косметикаға талғамы ерекше сұраныстары да жоғары көрінеді Осыншама сұранысты өтейтін өз елімізде де иіссу шығаратын бір кәсіпорын болса ғой деп ойлайсың сонда қаншама қаражат өз кәсіпкерлерімізге тиесілі болар ма еді

раушан НҰҒМаНБЕкОВа

СЕМЕЙ

24 наурыз 2017 жыл 5

Оңтүстік Корея себеп пен салдар

Оңтүстік Кореяның Мемлекет тік

кеңесі биылғы жылдың 9 мамырынshyда мерзімінен бұрын президентshyтік сайлау өткізу туралы шешім қабылдады Осының алдында яғни 10 наурызда елдің Конституциялық соты парламенттің президент Пак Кын Хеге импичмент жөніндегі шешімін бекіткен еді Осылайша сот бесshyалты айға созылған саяси дағдарысқа нүкте қойғандай болды

Конституциялық соттың парламент шешімін дұрыс деп танып бекітуі осы ел қоғамын нақты түрде бір-біріне қарсы екі лагерьге бөліп тастады Мемлекеттік билік импичменттің нәтижесі жаппай наразылыққа ұласатынын күні бұрын білген сияқты Елдің қарулы күштері жоғары әскери дайындық жағдайына келтірілді және қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету үшін көшелерге 21 мың полицей шығарылды Оның үстіне импичмент жөнінде ұйғарым белгілі болмай тұрып-ақ Оңтүстік Кореяның астанасы ndash Сеулде Пак Кын Хенің жақтастары мен қарсыластары екі митинг өткізген еді

Ал Конституциялық соттың ұй-ғарымы жария етілгеннен кейін көп уақыт өтпей-ақ митингке қаты-су шылар арасында қақтығыс орын алды Өйткені сот процесін жеке ле-ген телеарналар көшелердегі үлкен экрандардан тікелей эфир арқы лы көрсетіп тұрды Ақпараттарға қара-ған да қақтығыстар салдарынан екі адам қаза тауып ондаған адам жарақат алған Оның бірі laquoКиодоraquo агенттігінің операторы көрінеді

Президенттіктен мерзімнен едәуір уақыт бұрын кеткен 65 жастағы Пак Кын Хеге тағылған айып аса ауыр Өткен жылдың желтоқсанында Оңтүс-тік Кореяның парламенті сыбайлас жемқорлыққа салынды және өз билігін теріс пайдаланды деп айыптал ған президентке сенімсіздік білдіру туралы мәселені қарады Нәтижесінде пар-ламенттегі 300 депутаттың 234-і импичмент үшін дауыс берді Осыдан он шақты күндей бұрын Пак Кын Хе өзінің мәлімдемесінде қателігін мойын дап халықтан кешірім сұраған болатын Сонымен қатар ол отставкаға байланысты парламенттің шешіміне бағынатынын да айтқан еді

Елде саяси дағдарыстың ушығып оның соңы Пак Кын Хенің мемлекет басшысы қызметінен laquoқуылуынаraquo себеп болған ең басты мәселе ndash 2016 жылдың қазанында президенттің жақын құрбысы Чхве Сун Сильдің пре зи дентке ықпалы жөніндегі дерек-тердің бұқаралық ақпарат құрал -дарында жариялануы Сол мақа ла-лардағы деректер бойынша жүр гізіл-ген тексерулер нәтижесі Чхве Сун Сильдің бірнеше жыл қатарынан мемлекеттік басқару ісіне араласып саяси шешімдер қабылдауға да ықпал етті деген күдік келтіріліп отырғанын көрсеткен сияқты Сондай-ақ тергеу органдары президенттің құрбысы на елдегі ірі компанияларға қысым көр-сету арқылы өзінің бақылауындағы қорларға миллиондаған доллар қар-жы аударуға мәжбүрледі деген де айып таққан Тіпті ол биліктің жоғары лауазымды кадрларын тағайындау мәселесіне де араласқан көрінеді

Оңтүстік Кореяның оппозиция-сы Пак Кын Хе құрбысы Чхве Сун Сильдің сыбайлас жемқорлық шыр-мауына іліккенін білген және одан хабардар болған деп есептейді Ал осындай теріс әрекеттерден қаржылай зардап шеккендер арасында әлемге танымал Hyundai Motor POSCО және Koreo Telecom сияқты корпорациялар бар екен Тергеу материалдарына қарағанда шығын көлемі 657 миллион АҚШ долларын құрайды

Пак Кын Хенің президенттік өкі-леттігі 2018 жылдың ақпанында аяқталуы тиіс еді Қалыптасқан жағдай оған жеткізбеді Енді экс-президентке қарсы қылмыстық іс қозғалуы да мүмкін Өйткені Конституциялық соттың жоғарыдағы шешімі соған мүмкіндік береді Сарапшылар қазірдің өзінде оған енжар әрі жігерсіз президент болды деген баға да беріп үлгерді Сондай-ақ Пак Кын Хе Оңтүстік Кореяның импичмент бойынша лауазымынан шеттетілген алғашқы президенті ретінде тарихта қалады

Сарапшылардың пікірінше Оң-түстік Кореядағы мерзімінен бұ-рын өтетін президенттік сайлауға Демо кратиялық партияның бұрынғы төрағасы Мун Чжэ Ин Чхунчхон-Намдо провинциясының губернато-ры Ан Хи Чжон Соннам қаласының мэрі Ли Чжэ Мен және Халық партия-сынан Ан Чхоль Су түспек Ал БҰҰ Бас Ассамблеясының бұрынғы Бас хатшысы Пан Ги Мун мен президенттің міндетін уақытша атқарушы елдің қазіргі премьер-министрі Хван Гё Ан өз кандидатураларын президенттікке ұсынбайтындарын мәлімдеді

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

ndash Елші мырза Тәуел сіз Қазақстанshyда ең бірінші елшілігін ашқан ел ndash АҚШ Екі ел арасындағы дипло маshyтиялық қатынастардың орнағанына 25 жылдан асты Осы жылдар ішіндегі саясиshyэкономикалық қарымshyқатыshyнастардың даму деңгейіне қандай баға берер едіңіз

ndash Өзіңіз айтып өткендей Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін көп уақыт өтпей Америка Құрама Штаттары дип-ломатиялық қарым-қатынас орна тып Алматыда елшілігін ашқан алғашқы елдердің бірі болды Сол кезден бері Құрама Штаттар Қазақстанның стра-те гиялық серіктесі және адал достары қатарында Осы уақыт ішінде Америка Құрама Штаттары мен Қазақстан Рес-публикасы экономиканың түрлі ба-ғыт тары бойынша байланыс орнатып сауда-саттық көлемін арттыру және халықаралық қоғамдастықпен қоян-қолтықтаса отырып жаһандық және ай мақ тық ең өзекті мәселелерді шешу -де бірлесіп жұмыс жасап келе ді Ал бірлескен іс-қимылдар қата рын да ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жаппай қырып-жою қарулары таралуы-ның алдын алу жасыл техно ло гиялар-ды дамыту мен адамның ғылым мен технологиядағы білімін көтеру секілді басымдықтар бар

Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлануы мен Сирия жөніндегі жина-лыстарды ұйымдастыруы Астананың халық аралық аренада өсіп келе жатқан көшбасшылық рөлі мен беделін айғақ-тайды Сондай-ақ АҚШ-тың дип-лома тиялық миссиясы Қазақстан тара-пымен бірлесіп білім беру бағдар л а-малары мен мәдени көрмелер ұйым-дас тыруды жүзеге асырып келеді Ондай бағдарламалық іс-шаралар АҚШ өнерпаздары мен Қазақстанды таныстыратын спикерлердің қатысуы-мен өтіп жүр Білім алмасу бағдар лама-лары арқылы Қазақстанның көптеген мамандары мен студенттері АҚШ-та оқып кәсіби біліктіліктерін шыңдау мүмкіндіктеріне ие болуда

ndash Екі елдің байланыстарында қай саланың табыстары мол керісінше қай бағыттар кенже қалып тұр деп ойлайсыз Сіз өз жұмысыңызда қай бағыттарға басымдық бергенді жөн санайсыз

ndash Бастапқыда біздің елдеріміздің ынтымақтастығы ядролық қаруды таратпау және энергия салалары нан басталған еді ал қазір ынтымақтас-тығымыз жоғары технология білім беру қауіпсіздік және құқық қорғау салаларын да қамтиды

Осы кездері біз қазақстандық серік-тес терімізбен бірге ЖИТСАИТВ-пен күрес кәсіпкерлікті қолдау және аймақ-тық сауданың көлемін ұлғайтуды қоса алғанда біраз елең еткізер жобалар

бойынша жұмыстарда қарым-қатынас жасаймыз Ауыл шаруашылығы сала-сындағы байланыстарымыздың ны-ға юы ның арқасында қазір біз Қа-зақ станға бидайдың өнімділігін арт-тыруға орай кеңес беріп отырамыз Қазақ стан көптеген бағытта бәсеке-лік артықшылықтарға ие бола алады оның ішінде тамақ өнер кәсібі мұнай химиясы металлургия және ауыл-шаруашылық саласы

Америкалық инвестициялардың ша мамен 70-ы мұнай барлау мен өн діру сияқты кен игеру өнеркәсі-біне соным ен қатар коммерциялық қыз мет тер қонақ үй және темір жол мате риалдарын жасау салаларына тартылып отыр

ndash Президент Дональд Трамптың билік басына келуімен АҚШshyтың Орталық Азияға және Қазақстанға қатысты ұстанымында өзгерістер болуы мүмкін бе

ndash Мен біздің Президентіміздің Орта лық Азияға оның ішінде әсіресе Қазақ станға келуі айтарлықтай маңы-зы бар оқиға болар еді деп ойлаймын АҚШ Президентінің сапары Қазақ-стан ның және осы аймақтың Құрама Штаттар үшін маңыздылығын біл-діріп қана қоймай соңғы 25 жылдағы серіктестіктің мызғымастығының кепі лі де болып табылар еді Өзінің уақы ты мен сапарлар кестесінің ты-ғыз дығына қара мастан АҚШ Пре зи-денті өзі бас шылық ететін мер зімде Орталық Азия секілді маңызды ай-мақ қа келу жолын қарастырады ғой деп үміттенемін

ndash Сіз елші болғандық тан еліshyміздің қоғамдықshyсаяси өмірін дегі

бар лық ісshyқимылдар мен жаңаshyлық тарды саралап отырасыз Осы орайда өзіңіз білесіз Қазақстан Рес публикасының Пре зи денті Нұрсұлтан Назарбаев конс ти туцияshyлық реформалардың жаңа легін ұсынып ол ел халқы тара пы нан қолдау тапты АҚШshyтағы саяси орта бұл реформаларды қалай қаshyбыл дап жатыр Өзіңіздің де пікі ріshyңізді айта кетсеңіз Сонымен қатар Қазақстан Президентінің биыл ғы Жолдауында сіз назар аудар ған маңызды мәселелер болды ма

ndash Америка Құрама Штаттары соңғы 200 жылда өзінің Конституциясына 27 рет өзгеріс енгізген болатын Сондықтан америкалықтар жаңа сынақтар мен сын-тегеуріндер жағдайында Қазақстан Республикасының Конституциясы на өзгерістер енгізу қажеттілігін мұ ның заман талабынан туындап отыр ғанын түсінеді

Ал сұрағыңыздың екінші бөлігіне келсек Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жолдауында Қазақстанның саяси экономикалық және әлеуметтік салаларын трансформацияға жеткізетін кешенді реформаларды атап айтты Осы реформалар толықтай жүзеге ас қан жағдайда олардың нәтижесі Қазақ стан экономикасы өсуінің жедел-деуі не инфрақұрылымдардың жаң-ғы руы на сауда-саттықтың артуына және жоспарланғанындай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына қосылуы-на жол ашатыны анық Сыбайлас жемқор лықпен күрес реформаларды жүзеге асырудың негізгі тетігі болып табы лады себебі қай елді алып қарасақ та сыбайлас жемқорлықтың

дамуға кедергі келтіріп қоғам мен ин весторлардың сеніміне селкеу түсі-ретіні күмәнсіз

ndash Сіздің қазақша үйреніп жүрshyгеніңізді білеміз және мұны халқыshyмызға деген құрметіңіз деп баға лайshyмыз Тіл білу ndash шынайы ақпарат алуshyдың мүмкіндігі Сіз Қазақстан ның ты нысshyтіршілігі туралы ақпаратshyты қан д ай ресурстардан аласыз Елшілік қазақ газеттерін жаздырып ала ма

ndash Мен қазақ тілін үйренуге мүмкін-дігінше қолымнан келгеннің бәрін жасап жүрмін Жалпы елшілер өздері қызмет атқарып жүрген елінің тілімен тарихымен және мәдениетімен таныс болуы тиіс деп ойлаймын Осы себеп-ті мен Қазақстанға келген алғаш-қы күн дерімде-ақ қазақтың дәстүрлі киіз үйін резиденциямның ауласына орнатуды жөн көрдім және өзім оны мақтан тұта мын себебі іс-шаралар кезінде қонақ тарды күтуге киіз үй өте жайлы әрі қолайлы және келушілерге де ұнайды

Бұған қосарым мен қазақ тағам-дарын да жақсы білемін оның ішінде өзіме ерекше ұнайтыны ndash шұбат

Қазақ тіліндегі басылымдар дан мен 5-6 газетке жазылғанмын Ара сында әрине сіздердің laquoЕгемен Қазақстанraquo да бар Қазақ басылымдарын оқу сөз жоқ менің қазақша үйрен сем деген ұм тылысыма оң септігін тигізіп отыр-ғаны анық

ndash Әңгімеңізге рахмет елші мырза

Әңгімелескен Арнұр АСҚАР

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Кездесу барысында қазақ-стандық елші Ирак басшы-сына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 2017 жылдың 10-11 қыркүйек күндері Астана қаласында өтетін Ислам Ын-ты мақтастығы Ұйымының Ғы лым және технологиялар

жөніндегі бірінші саммитіне ша қыру хатын табыс етті АБер ді бай аталған саммит ИЫҰ-ға мүше мемлекеттер ара сындағы ғылым және инно -ва ция жөніндегі қатынас тар-ды нығайтуға жаңа сер пін бере тінін сондай-ақ ислам

әлеміндегі халықтың әлеу-меттік жағдайын жақсарту эконо микалық даму мақ сатын-да ғылым мен тех нология лар-дың рөлін ны ғайтуға бағыт-талған жоба лар ды іске асыруға үлес қоса тынын жеткізді

Кездесу аясында тараптар екі ел арасындағы қарым-қа ты настардың даму көк-жиек терін талқылап күн тәр-тібіндегі халықаралық және өңірлік өзекті мәселелер бо-йын ша пікір алмасты АБер-дібай Ирак Президентін Елба-сы Нұрсұлтан Назарбаевтың

laquoҚазақстанның Үшін ші жаң-ғыруы жаһандық бә секеге қабілеттілікraquo атты Жол дауы-ның негізгі басым дықтарымен таныстырды

Кездесудің қорытынды-сында ФМасум Қазақстан Президенті ННазарбаевтың саммитке шақыруына орай өз алғысын білдіріп екі ел арасындағы ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға үлес қоса-тындығын атап өтті Соны мен бірге ол Елбасының пара-сатты сыртқы саяси баста-ма ларына және қоғам инсти-туттарын дамыту мақса тында жүргізіп отырған реформа-ларына жоғары баға берді

Қазақстанның туристік әлеуеті голландтықтардың көзімен

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБреда қаласындағы Қолshyданбалы ғылымдар униshyверситетінде (Солтүстік Б р а б а н т п р о в и н ц и я shyсы Нидерланд Корольshyдігі) Қазақстан елшіліshyг і н і ң б а с т а м а с ы м е н laquoҚазақ стандағы туризмraquo тақырыбында жыл саshyйынғы студенттер жұ мысshyтарының ІІІ байқауы өтті ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Байқауға туризм және қонақ үй бизнесі факультетінің 100-ге жуық студенті қатысты Іс-шараның мақсаты голландтық туроператорлар арасында Қазақстанның туристік әлеуетін ашып көрсету болды Байқау шеңберінде Қазақстан жайлы көптеген мәліметтер көлденең тартылып жоғары деңгейде еліміздің туристік әлеуетінің тұсаукесері ұйымдастырылды және қазақстандық туризм нарығының жағдайы мен даму болашағы таныстырылды

laquoҚазақстандағы экотуризмraquo атты жобаны ұсынған команда байқау жеңімпазы болып та-ныл ды Жобада негізгі мәде-ни көрікті жерлер Ұлы Дала-ның табиғи пейзажы мен ланд-шафтарының алуан түрлі лі-гі ежелгі тарихи мұралары мен заманауи архитектуралары бейнеленген

Іс-шара кезінде экотуризмді дамыту қоршаған орта мен та-биғи ресурстарды қорғау сон -дай-ақ Астанадағы ЭКСПО-2017 халықаралық ма ман дандырылған көрмесінің тұса у к есеріне де ерекше назар ауда рылды деп хабарлады Қа зақ стан Рес пуб-ликасы Сырт қы істер министр-лігінің баспасөз қызметі

Конференцияны ұйымдас-тыру ға Қазақстанның Австрия-дағы елшілігі Австрияның Еуропа істері ықпалдастық және халықаралық қатынастар жөніндегі федералдық ми-нистр лігі сонымен қатар Авс трия-Қазақстан қоғам-дас т ығы мұрындық болды Жиын ға қоғамдық-саяси са-ланың бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері Австрия Сыртқы істер ми-нистрлігінің қызметкерлері дип ломатиялық корпус өкіл-дері laquoАвстрия-Орталық Азияraquo пар ламенттік тобының мү ше лері халықаралық ұйым-дардағы Қазақстан өкілдері Қазақстанның құрметті кон-сулдары қатысты Сонымен қатар сол елдегі қазақ диаспо-расының өкілдері жоғары оқу орындарында білім алып жатқан студент жерлестеріміз

де шарадан сырт қалған жоқ Конференция екі елдің

мемлекеттік әнұрандарын орындаудан басталды Жи-нал ған қауым алдында бірін-ші болып сөз алған Дипло ма-тиялық академия директоры Ханс Винклер Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында қол жеткізген табыстарын жоғары бағалады Ол екі ел арасында дипломатиялық қарым-қаты-нас орнағаннан бергі ара-лықтағы Қазақстан мен Авс-трия байланыстарының даму барысын баяндады

Алқалы жиында Австрия Парламенті Ұлттық кеңесінің екінші президенті Карл-хайнц Копф Қазақстанның Австрия дағы елшісі Қайрат Сары бай Австрия-Қазақстан қоғ а мы н ың п рези ден т і Австрия Эко но микалық палатасының вице-президенті

Рихард Щенц Австрияның Қазақстанда алғашқы елшісі болған Урсула Фарингер баян дама жасады Олар тәуел -сіздік жылдарында эко но-мика саясат білім беру және мәдениет салаларында Қа-зақ станның биік белес терді бағындырғанын Қазақ стан-Австрия екіжақты қаты нас-тарының өзара тиімді арнада қанат жайып келе жат қанын тілге тиек етті

Австрия Парламенті Ұлт-тық кеңесінің екінші пре зи-денті Карлхайнц Копф Қазақ-стан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халық аралық бастамалары тура лы айта келіп laquoДемо кра тия лық даму ndash біртіндеп жүруге тиіс құ-былыс Австрия мен Қазақ-стан өзі орналасқан аймақтар-да тұрақтылықтың факторы болып табылады Сонымен қатар бұл екі мем лекет бүкіл ғаламшарда бей біт шілік пен қауіпсіздікті ны ғай туға сүбелі үлес қосып келе жатырraquo ndash деді Карлхайнц Копф

Спикерлердің пайым-дауын ша алдыңғы қатарлы

технологияларға ие авс-трия лық фирмалардың Бес институттық реформаны жү-зеге асыру жөніндегі laquo100 нақ ты қадамraquo Ұлт жос парын іс жүзіне асыруға сон дай-ақ ННазарбаевтың laquoҚазақ-станның Үшінші жаң ғыруы жаһандық бәсекеге қабі летті-лікraquo Жолдауында көрсе тілген міндеттерді орындауға ықпал етуге толық мүмкіндігі бар

Жаңғырмалы энергия саласындағы компания-лар үшін Астанада өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көр месіне қатысу қосымша мүм кін дік туғызып отыр Осы-ған байланысты Экономи-калық палата вице-президенті әрі Австрияның ЭКСПО-2017 бойынша ұлттық комиссары РШенц өз елінің саяси және іскерлік ортасының белді өкіл дері елордада Австрия-ның Ұлт тық күні Қазақстан-Австрия Іскерлік кеңесінің отырысы Технология күні және басқа да шараларды өткізу арқылы халықара лық көрмеге белсене атсалысуға дайын екенін айтты

ЕлдЕстірмЕк ndash ЕлшідЕн

laquoҚазақстан ndash Құрама Штаттардыңөңірдегі сенімді серіктесіraquoАҚШ-тың Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Джордж КРОЛЛМЕН әңгіме

Ирак Президентімен кездестіndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashТаяуда Қазақстанның Иордан Хашемиттік Корольдігіндегі Төтенше және өкілетті елшісі Ирактағы елші қызметін қоса атқарушы Азамат Бердібай Ирак Республикасының президенті Фуад Масуммен кездесіп күн тәртібіндегі маңызды мәселелер жөнінде әңгімелесті деп хабарлады Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Австрия-Қазақстан қатынастарына ndash 25 жылndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстан мен Австрия арасында дипломатиялық қатынастардың орнағанына 25 жыл толуына орай таяуда Вена дипломатиялық академиясында алқалы жиын өтті Бұл туралы еліміздің Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

әлЕм жәнЕ қазақстан

6 24 наурыз 2017 жылкелбет

өнеге өрнектері өнер өлкесінде

Сәрсенғали ӘБДІМАНАПОВҚазақ экономика қаржы және халықаралық сауда университетінің ректоры педагогика ғылымдарының докторы профессор

Мәселен кешкен ғұмыры атқарған елдік қызметі жастарға деген қамқор пейілі ел тағдырына алаңдаған дархан көңілі бар филология ғылымдарының док то ры профессор КСРО Педагогика ғы лым дары академиясының коррес понshyдентshyмүшесі ҰҒА академигі Қазақстан жә не Қырғызстан республикалары ғыshyлы мының еңбек сіңірген қайраткері Қазақстан Республикасы Мемлекеттік

сый лығының иегері Серік Смайылұлы Қи рабаевты да солай атау әбден лайық

Жеке тұлғаның мі незshyқұлқы ар қылы тұтас топтың қо ғам ның өмі рін түсінуге болады Өйт ке ні адам қоғамсыз өмір сүре алмайды Адам ның белсенді түрде еңбекпен шұғ ыл дануы әлеуметтік қатынастарға түсіп өза ра байланыс жасауға толық қабілеті бар тіршілік иесі болып қалуы ғана оның тұл ғалық бейнесін жоғарылата түспек

Біз мұны Серік Смайылұлы Қираshyба евтың 1927 жылы 23 наурызда Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы Атасу ауылында дүниеге кел ген нен баshyстап 1951 жылы Абай атын да ғы Қазақ педагогикалық институтын бітіріп аспирантурада оқи жүріп Қазақ тың мем лекеттік көркем әдебиет бас паshyсының аға редакторы laquoӘдебиет жә не ис кус ствоraquo журналының бөлім мең геshyру шісі 1952shy1955 жылдары laquoПионерraquo жур налының редакторы 1955shy1958 жыл дары laquoСоциалистік Қазақстанraquo (қа зіргі laquoЕгемен Қазақстанraquo) газетінде меңгеруші редакциялық алқа мүшесі бол ғанындағы қызметінен аңғарамыз

1958 жылдан Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында 30 жыл бойы доцент профессор филология факультетінің деканы қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі инстиshyтут ректорының оқу ісін басқаратын орынбасары қызметтерін атқарған 1988shy1995 жылдары Қазақ КСР ҒА МОӘуезов атындағы Әдебиет және өнер инсти тутының директоры бөлім мең герушісі болған кездегі тынshyдырған өл шеусіз еңбектерінен таshyныпshyбілеміз Осы уақыт аралығында қы руар қоғамдық жұ мыстар атқаруы өн ді рте ғылыми ең бек тер жазуы таshyрихтың ақтаңдақ ке сі рінен жазықсыз жа заланған жандар ды ақ тап алуға жанshyталасқан өршіл қи мы лы нан көреміз

ndash Әдебиет ndash ұлттық мәдениеттің бір саласы Оның дамуы ұлттың тілімен ділімен ұғымshyтүсінігімен парасатыshyмен дүниетанымымен тікелей байлаshyныс ты Осының бәрі көркем туынды ар қылы көрініп халықтың сана сына сіңе отырып оның рухани өмі рін қаshyлып тас тырады Сол жолдан ауыт қыshyмау ын қа да ғ алауға міндеттіміз ndash деп ға лым осы үдерістің бәрін әдебиет аяshyсында са лыс тып қарастырады жастарға түзу жол нұсқайды

Серік Қирабаев есімі ұлттық мәshyде ние тіміздің аса көрнекті өкілі реshyтінде республика көлемінде ғана емес жақын шет елдерге де таныс Ол әдеshyби еті міздің атақты қаламгерлерінің шы ғар машылығын монографиялық үлгіде жанshyжақты зерттеу тәсілін жете игерген ға лым Оның Абайтану са ласындағы тын дырған күрделі еңshyбегіне қазақ елі аса құрметпен қаshyрай ды Бұл саладағы же місті еңбегі үшін кезінде институттың бір топ ғалымдарымен бірге Мемлекеттік сыйshyлыққа ие болғаны ndash осының айғағы

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әде биетінің тарихында ұлттық идеяshyның тууы мен өркендеуіне жол ашуы өз алдына бөлек әңгіме Жаңаша көз қа shyрас қалыптастырған laquoҚазақ әде биет і нің

тарихыraquo атты іргелі еңбектің ұйымshyдас тырушысы ғана емес редак ция лық ал қа ның төрағасы ретінде тын дыр ған ісін әркім өзінше пайымдай алады деп есеп теймін

Өмір талқысынан сүрінбей өтіп сан алуан қиындықтың таразысында шың дал ған сынақтың қандайы болса да ту ра бидей әділ шешімін таба білshyген ға лым ағамыздың тағы бір белесі ndash қа зақ әдебиеті оқулықтарының авshyторы екен дігі Қазақ жастарының таshyлай буыны осы оқулықтан бойына білім сіңіріп өмір лік тәлім алып келе жатқанын ескерсек ғалым көтерген жүктің салмағы ай қын дала түспек

Академик Серік Қирабаев ғылыми шы ғар машылық өнерінде 40shyтан

астам мо ногра фия мен сын зертshyтеу кітаптарын 17 оқулық пен оқу құралдарын шығар ды 1994 жы лы laquoЖүсіпбек Аймауытовraquo атты кі т аshyбы ҰҒАshyның ШУәлиханов атын даshyғы сыйлығына ие болған ғалым көпshyтеген орден де р мен медальдармен ма рапаттал ды Қазақстанның еңбек сі ңір ген қай раткері laquoОтанraquo орденінің ие ге рі болды

Ыбырай Алтынсарин бір сөзінде laquoЖақсы мінез бен ақыл күші біріксе ndash бұ лар адамгершілік қасиеттерraquo ndash деп адам гершілігі мол жандарға үміт артаshyтынын білдірген екен Адамгершілік ndash адам бойындағы ең асыл қасиет және адамзат баласының ең жоғарғы мақсатына бағытталады Бұл қасиет адамды мейірімділікке Отанын елін отбасын сүюге үйретері анық

Міне соның бәрін 67 жылдан бері жұптары жазылмай берік отбасын құрған Серік аға мен Әлия апамыздың бойынан көріп киелі шаңырағында қалыптасқан тамаша қасиеттерінен заshyмандастары мен шәкірттері ағайынshyтуыстары үлгі алады

Мен бұл отбасын көптен білемін Сон дықтан да ойымды саралай ке ле хал қы мыздың laquoЖақсы адам ndash қа зы наraquo деген нақыл сөзін еске алдым Өз деshyрі нің білімімен біліктілігімен терең ма ғыналы ғұмыр кешуімен өзгеге өнеге болуымен халықтың қазынасына айналған Серік Қирабаев пен Әлия Бейсенованың өмірлеріне көз жіберсек олардың өте бай ғұмыр кешіп келе жатқанын бай қай мыз

Сөзіміздің айғағы ретінде айтаshyрымыз филология ғылымдарының докторы Серік Қирабаев пен геограshyфия ғылымдарының докторы Әлия Бейсенованың шаңырағын ел laquoАкаshyдемиктер отбасыraquo деп таниды Біле білгенге бір отбасынан екі бірдей акаshyдемиктің шығуы ndash сирек кездесетін құshyбы лыс Оған себепкер тату тірлік бірshyбі ріне деген адал махаббат жемісі екені анық Оны мына әңгімеден аңғарамыз laquoАпаларың жас кезінде сұ лудың сұshyлуы еді Әлі де сыры кетсе де сыны кет пеген қалпында отыр ғой мі не Бір көр генненshyақ ғашық болдым сөйтіп 18 жасында үйленіп алдым ndash деген Серік аға әзілshyқалжыңы аралас мақтанышын жасырмайды Расында Әлия апамыз мінезге бай жан

laquoАдамгершілікке тәрбиелеу құралы ndash еңбек пен атаshyана үлгісіraquo дейтін Ыбырай Алтынсарин атамыздың laquoАғаш түзу өсу үшін оған көшет кеshyзін де көмектесуге болады үлкен ағаш бол ғанда оны түзете алмайсыңraquo деген ха л қымыздың дана сөзі бар Осы ретте баланың бойына жастайынан ізгілік мей ірімділік қайырымдылық яғни адам гершіліктің құнды қасиеттерін сіshyңіруде үлгілі отбасы мен педагогтер ше шуші рөл атқаратынын еске салғым ке леді

Шүкір қос ғалымның ұясынан түлеп ұшқан тұңғыш ұлы Нұр болса Мәскеу университетін бітіріп аспиранshyтурада оқып сол жақта кан дидаттығын докторлық диссер та циясын қорғады философия ғы лым дарының док торы

профессор атан ды Бүгінде Ресей Хаshyлық тар дос тығы университетінің бірінshyші про ректорыshyғылыми проректоры

Профессор Нұр Серікұлының ғыshyлыми істер жөніндегі проректор реshyтін де тындырған жұмыс ауқымы өте көлемді Оны Ресей Халықтар достығы уни верситетінің соңғы бес жыл ішінде барлық жоғары оқу орындары мен РФ уни верситеттері арасында 3shy4 орынды иеленіп келгенінен сондайshyақ ха лықshyаралық деңгейдегі рейтингісінің жо ғаshyры лай түскенінен де аңғаруға болады Бұл олардың халықаралық ғылыми қа рымshyқатынасын арттырып кадр лар даяр лаудағы ғылыми біліктілігін жоshyға ры лата түсуде

Ұзақ жылдар профессор Нұр Серікshyұлы Қирабаев Ресей Федерациясы Білім министрлігінің гуманитарлық білімдер жөніндегі Кеңес төрағасының орынshyбасары болып 15 жыл РФ Білім және ғылым министрлігінің Философиялық ғылымиshyәдіс темелік кеңесін басқарды

Осыданshyақ оның жұмысқа жа shy у апкершілігінің жоғарылығы та банshyдылығы іскер басшы екендігі аң ға рыshyлады laquoҚазақ халқындағы laquoӘке ге тарshyтып ұл туса игі ата жолын қу са игіraquo деген тілектің жүзеге асқанына бұл да бір негіз

Ортаншы ұлы Әділ еліміздің Іш кі істер министрлігінде жауапты қыз мет атқара жүріп жол апатынан қайтыс бол ғанshyды Кенже ұлы Әлім Сырshyтқы істер ми нистрлігінде Америка департаменті директорының орынбаshyсары

Енді аяулы апамыз жайлы бірер сөз Ресми тілмен айтар болсақ Ұлттық ғы лым академиясының академигі Әлия Бейсенованың ұсынысымен 1986 жылы ҚазПИshyдің физикалық гео граshyфия кафедрасының жанынан laquoЛандshyшафт тар эко логиясы және табиғатты қор ғауraquo атты лаборатория ұйым дасshyты рылды 1989 жылы Әлия Сәр сен shyқы зының ұсынысы және тікелей қатыshyсуымен ҚазПИshyдің жаратылыстануshyгеография факультетінің құрамында экология бөлімі ашылып ҚазПИshyде гео графия және экология факультеті ұйым дас ты1991shy1999 жылдары геоshyграфия және эко логия факультетінің деканы Қазақстан геогра фиясы және экология сы кафедрасының меңгерушісі болып сай ланды

Осыншама жүкті арқалай жүріп үл гілі отбасын қалыптастыру оңайға түс пейді Әлия апамыз үшін ол қаshyлып ты жағдай Енді келіні Астана қа ла сындағы laquoДарынraquo республикалық ғы лымиshyпрактикалық орталығының ди ректоры Шолпан Қирабаеваның ле бі зі не зер салайық laquoАтаshyенемнің сүйік ті ұлы Әділ керемет азамат еді Әскери адам болатын Тағдырдың жаshyзуына не дерсің Бар болғаны 11 жыл сыйластықта өмір кештік Машина апатын ан қайтыс болды Артында Ержан Санжар деген екі ұлы қалды Қазір олар үлкен азамат дәрежесінде Бірі халықаралық құқық мамандығын игерсе екіншісі Ұлттық қауіпсіздік акаshyдемиясын бітірді Екеуі де мемлекеттік қызметте Менің бұл арадағы айтпағым laquoАтаshyенең жақсы болса қызындай етіп өсіредіraquo деген қазақы қағиданың растығына көз жеткізу

Талайыма қарай қазақтың бай таshyғын дай ниеттері бар көргендері көп кө ңілге түйгендері мол екі асылым арshyдақты атаshyенем менің бетімнен қаққан емес Ұзататын қыздай алақандарында ұстады

Өзім де алдарын қиып өтпедім айтshyқандарын екі етпедім Әкемдей болshyған атаммен анамдай болған енеммен қатар сол отбасының барлық үл кенshyкішісін әсі ресе енемнің шешесі ақылshyпарасаты мол Рымбала апамды ерекше қадір тұттым Ол кісіден қалған бір керемет үлгіні осы арада айта кетсем деймін Күн сайын ертеңгісін тұрғанда бәрімізбен амандасатын

laquoҚалдарың қалай жақсы тұрдыңдар маraquo дейтін Біз бір шаңырақтың ас тынshyда отырып бұл кісінің мұнысы несі деп таңданыс білдірсек

laquoЕ жассыңдар ғой Кейін мендей болғанда солай екенshyау дейсіңдер Түн тү нек қой Одан таңертеңгі жарыққа же ту бір ғанибет емес пе laquoТүннен таң ға түгел жетейікraquo деген сөзді бұshyрын ғы лар бекер айтқан баraquo дейтін Сол сөздің ақиқатына енді көз жетіп ке леді

Мен мамандығыма қарай өмір бойы ба ла тәрбиесі саласында қызмет етіп ке лемін Менің бар жақ сы тірshyлігім ұр пақ тәрбиесіндегі ат қа рып жүр ген жұ мы сым сол атаshyанамдай болып кеткен атаshyенемнің үлгіshyөнегесі деп бі лемінraquo

Қазақстанның әлемдік деңгейдегі зият керлік қоғам қалыптастыру ба ғыshyтындағы қарышты қадамы ұлтық құнshyды лықты баянды ету төл тарихымызды жаңғырту экономикамызды өріс тетуде жастарымызға жанshyжақты білім қа жет Ол үшін Елбасы Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев ұсынған laquoМәңгілік Елraquo идеяshyсын жедел жүзеге асыруға бә рі міз де ат салысуға мүдделіміз

Осы істе қос мерейтой иелері бүshyгін де 90 жасты еншілеген Серік Смайshyыл ұлы Қирабаев пен 85 жасқа жеткен Әлия Сәр сенқызы Бейсенова ортаshyмызды толтырып жүре берулері үшін бақуатты өмір зор денсаулық тілеймін

Қазіргі кезеңде Қаратау өңірінің әні мен күйін сол топырақтан шыққан Сүгір күйші жөнінде көшелі сөз қозғай алатын оның елі мен өскен ортасы күйшілік дәргейін талдапshyтүсіндіре алатын бірденshyбір адам ndash филоshyлогия ғылымдарының докторы Мырзатай Жолдасбеков Көкірегі көмбе абыз аға Қаратаудың теріскейінде қазіргі Жамбыл облысы Талас ауданы Ақтөбе ауылында туған Жастайынан зымыстан заманның көп қиындығын бастан өткерсе де ұлтымыздың өлмес мұрасы ndash күй мен әнге ынталы болshyды елгезек талабының арқасында домбыра мен сырнайды қатар игерді Қарт Қаратау Шу бойы Сарысу аймағына осы мекенге жайлауы мен суы ортақ болған жер жәннаты Жетісуға тән домбырашылық үлгіні бойыshyна сіңіріп өзі өскен ауылshyаймаққа laquoақын балаraquo деген аты шықты Жас кезінде Арқа мен Қаратауға аты шыққан Әйкен Мәді Боранқұл сияқты күй залқарларынан үлгіshyөнеге көрді шертпе күйдің сырлы сазыshyмен ержетті Кейінірек халық композиторы Төлеген Момбековпен ағалыshyінілі бауыр болып араласты Кейін ат жалын тартып ғылым теңізіне бойлаған кезінде Сүгір күйлерін жатық шертетін қабілетімен өз ортасына аты шығады Қаратау күйлерінің дәстүрлі қағыстары басар саусақтың пернедегі ізі мен ілмесін шебер меңгерген домбырашы болып толыса береді Тасқа қашалып жазылған көне түркі жазуларын зерттеу жұмыстарымен айналыса бастағанда бейтаныс күйдің үзік сарындары тылсымshyнан құйылып жүрегінен шыға бастағанын байқайды бастапқыда жасқанады жаshyсырады Тоныкөк Білге қаған Бұмын қағандардың жорық жырларын оқыған сайshyын жаны әсерленіп жариясыз күйінің де сағасы өрлей түседі қайырма қағысы шираshyтыла бастайды Мырзатай ағаның өз жаныshyнан күй шығаруының мәнәйі себебі осы еді

Қай өнерпаз болсын топырағына сол топыраққа өнген бір түп жусанына тартпай тумайды Мырзатай ағаның да сазы солай дамыды Қазіргі кезде Қаратау дәстүрімен шығарған laquoОйтолғауraquo laquoҚосбасарraquo laquoАзат Қосбасарraquo атты үш күйі бар Әлбетте күйлерінің жалпы өрісshyаңысы Сүгірдің күйшілік мектебінен өрбиді мысалы оның laquoОйтолғауыraquo музыкалық композиshyциясы жағынан Сүгірдің laquoКертолғауыменraquo мазмұндас Сүгір laquoКертолғаудыraquo шертіп кер заманға налыса Мырзатай laquoОйтолғаудыraquo толғап өткенге салауат айтады laquoОйтолғауraquo күйінің музыкалық табиғаты Ықылас пен Сүгірдің қоңыр күйлерінің (laquoНазқоңырraquo laquoМайдақоңырraquo laquoЖолаушының жолды қоңырыraquo) композициялық формасына келеді кейде шертіліп кейде төкпелетіп домбыраның қабырғасын сөгілте жыр секілді laquoыңғай төкпелейдіraquo Мырзатай ағаның laquoОйтолғауыraquo Сүгірдің тараулы laquoКертолғауларыныңraquo жаңа замандағы жалshyғасы іспетті бір ырғақпен шерте отырып күй шиесіне (шырқау шегіне) келген де даshyуылдата тарту тәсілі де байырғы қара тауshyлық машық домбыра күйлері модернге ұшыраған мына заманда халықтық өнер дің классикалық төлтума қалпын сақ та ғаны сақтай алғаны кімді болса да еріксіз таңshyғал дырады

Мырзатай ағаның laquoҚосбасарыныңraquo да сөйлер сөзі табиғаты жағынан Сүгірдің атыshyшулы laquoҚосбасарыменraquo үндес Бұл туындының шынай ы лығы шертісіне біткендей замаshyны бөлек де м есеңіз екі күйдің де мұңы мен шемені бір Мырзатай ағаның қолы нан шыққан laquoҚосбасарraquo екі тараудан тұ ра ды осы жер де күйді нұсқалата тараула та тарту Қаратаудың байырғы дәстүрі еке нін еске сала кеткеннің артығы болмас күй авто ры сол салтshyты бұлжытпай сақ тауға бел буған секілді Өз күйшілігі орын дау шылық ерекшелігі әдеттегі біздің құ лақ үй ренген монтаны машықтан бөлек қос ішек ті құмықтыра сөйлетуі кейде Төлеген Мом бековтің кейде Боранқұл Қошshyма ғамбетовтің қоңыр шертпелеріне ұқсаса кетеді Күйдің бұғалығынан сағалығына өткенде бірде ілмелей бірде желдірмелете төгілтеді Осынау күйшілік қасиеттердің ар жағында Сүгірдің қобызсарынды laquoНазshyқоңырларыraquo мен қара өлеңге тарта жөне леshyт ін laquoҚаратау шертпелеріraquo тұрғанын сезу бір бақыт Мырзатай Жолдасбековтің Сүгір күй ші туралы мынадай естелігі бар

laquoМен Сүгір Әліұлын үш рет көрген едім Бала кезім еді халық соғыстан кейінгі зоshyба лаңнан қайта ес жия бастаған уақыт Бір

кү ні біздің ауылға атақты Сүгір күйші келді Қаратаудың теріскейі болған соң Созақпен біздің ел laquoауылымыз аралас қойымыз қораласraquo қатарshyқоңсы қонатынбыз Ел жиналды күйшіге құрмет жасалды төр ұсынылды мал сойылды Сүгір біздің елдің күйшісі Әйкенді жақсы көреді екен laquoӘуелі Әйкен тартсынraquo деді Әйкен ауылдың алshyтыбасарын бірshyекі қайырған соң сосынғы кезекті Сүгірге берді Сүгірдің әсем шертісі көпшілікті әпshyсәтте баурап алды Күйлерін тарауshyтарауымен тартып арасында күйдің қалай шыққаны жөніндегі әңгімесін де айтып отырды Сүгір шағын денелі қаршығадай кісі екен күй тартқанда арқасы қозғандай болаshyды екен Бірақ болмысы басқа мінезінде осы

күнгі кейбір күйшілер сияқты жасанды қимыл жасау мүлде жоқ Сол кеште қаққан қазықтай шөкелеп отырды

да күйді төге берді төге берді Мен кейініректеу уақыттарда заманымыздың

дүлдүл домбырашысы Сүгірдің ізбасары Төлеген Момбековті де көп тыңдаған едім ағаshyіні болып араласып едік Сол Төлегеннің отырысы осы Сүгірдікіндей болатын

Сүгірдің дыбысы күй шерткендегі қағысының тазалығы домбыраны сабалаshyмайтын бекзаттығы жас болсам да жадымда қалыпты домбырасы шешен қызыл өріктен шабылған формасы Арқаның домбырасы секілді шағын болатын Бір күн мейман болған соң ертесіне ел жақсылары жолshyжоралғысын жасап Сүгірді еліне шығарып салды Сүгірдің шертпесі маған қатты әсер етті сарыны жылдар бойы санамда қалып қойды Мен көрген күйшілердің ішіндегі ең құдіреттісі осы Сүгір едіraquo (сұхбат өз аузы-нан жазылып алынды ndash ЖЖ)

2016 жылы белгілі композитор Ілия Жақанов Мырзатай Жолдасбековтің өмірі мен шығармашылығына арналған laquoДүние шіркінraquo атты көлемді эссеshyхикаясын жазshyды Сол кітапта мынадай дерек баяндалады

laquoМырзатай домбырадан көз айырмайndash Төкпе күйдің қуаты секілді шертпе

күйде де шабыт экстазы болады Қара ңызshyшы сезімнің шалқуын патетикаға қалай кө те реді мен сол құдіреті зор Сүгірді көрshyдім ғой ndash деді өзінің сабырлы байсалды қал пымен

Мына сөзге елең еткен Фариза (Оңғарshyсы нова)

ndash Ә сіз Сүгірді көре алдыңыз ба ndash дедіМырзатай алабұрта толқыған күйіndash Иә ndash дедіФариза енді маған бұрылыпndash Сүгірді сіз жақсы білесіз ndash деді жай

ғанаМен бұл емеурінді түсіндім де бала кезshy

ден естіпshyбілгенімді айттымndash Сүгірдің мекені Созақ ол біздің Сарысу

ауданымен іргелес жатыр Атаshyтегіміз бір Ұзын аққан Талас пен Шу дариясын тел емген елміз Біздің үлкен кісілер Сүгірдің еліндегі Жабал Құрақ Барақ Қызылқұрт Бұзау Тама дейтін аталарды laquoтөм енгі елraquo дейді Сүгір мен қобызшы Жаппас осы Бұзау Тамадан тарайды Сүгір біздің ауылға да келіп жүріпті бірақ мен көре алғам жоқ Үлкен кісілер Сүгір ауыл да ғы Сәдібек домбырашы екеуі алмаshyкезек күй тартshyты деп отыратынshyды Асан қа рия ның ұлы Нұрғали әйдік домбырашы еді Сү гір дің осы laquoБозінгенraquo laquoЫңғайтөкraquo күй ле рін өзгеше бір кербез мінезбен шертуші еді

Сөзге қайтадан Мырзатай араластыndash Бәрі есімде ұмытқам жоқ Аулымызды

laquoАқтөбеraquo дейтін Сүгір біздің ауылда бір жекжатына келіп жүрді Сүгірдің бетshyбейнесі қаршығадай ғана қағылез келбеті жыпshyжинақы порымы домбыраны ұзақ бұрап өзіменshyөзі боп дидары біртеshyбірте нұрланып күйдің бір тұсына келгенде көзін жұмып тас мүсіндей қатуы бәрі көз алдымshyда ndash деді (Жақанов І Дүние шіркін (Эссе-элегия) ndash Астана laquoКүлтегінraquo баспасы 2016 24-бет)

Мырзатай Жолдасбеков Сүгір мұрасының ізбасары ретінде Жаппас Қаламбаев пен Төлеген Момбековтің соңын ала көшке қосылған орта буынның өкілі қазіргі кездегі Қаратау күйшілік мектебінің қасиетін сақтап қалған бірегей домбырашы Мырзатай Жолдасбеков ғылым саласында жүрсе де үлкен лауазымды қыз метт ер де болса да қолынан қазақы сырнайы мен домбыshyрасын ешқашан тастамаған өнер лі тұлға Өмірден өткен Нұрғиса Тілен диев Кенжебек Күмісбеков Қаршыға Ахмедияров сияқты арыстармен араласты Қазіргі кезде Шәміл Әбілтаев Әбдімомын Желдібаев Секен Тұрысбек секілді қазақ күйінің майталshyмандарымен тығыз шығармашылық байshyланыста олардың өнеріне халshyқадерінше қолдау көрсетіп тұрады Авторлық жеке күйтабағы шыққан салтshyдәстүр ғибратshyнасиет мазмұнымен жазған бірсыпыра таныshyмал әндердің авторы Өзіндік дара сазгерлігі арқылы Сүгір дәстүрін жалғастырып жүрген қоңыр домбырашылығымен шертпе күй төрінен өз орнын алған мәнерлі күйші Оның төл туындылары кәсіби оқу бағдарламасына күй жинақтарына енген халық оркестрлері мен фольклор ансамбльдерінің репертуарлаshyрына да кіріп тәуелсіз заманда туған рухани қазынамыздың қатарына қосылды

Жанғали ЖҮЗБАЙ күйші

Жақсы адам ndash асыл қазына

Кертолғау мен Ойтолғау

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақтың зерделі ғалымдары мен жазушыларының арасында домбыра шертпейтіні некен-саяқ мысалы Рахманқұл Бердібаев Ақселеу Сейдімбек Асқар Сүлейменов Төлеген Тоқбергенов тәуір күйшілер болған Қазіргі кезде де Өмірзақ Айтбаев Төлен Әбдіков сияқты аға буын өкілдері қасиетті домбыраны қолдарынан тастаған емес Ал енді түркітану ғылымында халықаралық беделге ие болған қазақтың белгілі ғалымы Мырзатай Жолдасбековтің домбыраны күмбірлете шертіп өз жанынан күй шығаратын қабілетін зиялы орта болмаса көпшілік біле қоймайды Қазақтың күйшілік өнерін laquoшертпе laquoтөкпеraquo деп үлкен екі арнаға бөлетін болсақ Мырзатай ағамыздың әуесі ndash шертпе оның ішінде Сүгірдің үлгісі Мырзатай ағамыздың қоңыр шертісінен әманда Қаратау күйінің сарыны есіп тұрады қобызға етенелі дыбыстары Ықылас пен Сүгірден ауысқаны бірден сезіледі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

laquoҚобыланды батырraquo жырында laquoӨзі алты жасында Кәмшат бөркі басында То былғы торы ат астындаraquo деп келетін жыр жолдары торы атқа ерекше ықы лас ты білдіретіні рас Сондай-ақ күй ші Қазанғап Тілепбергенұлының laquoТо ры атraquo күйі Жұбан Молдағалиевтің laquoТо ры ат басыraquo ғажайып туынды-сын да да осы түске айрықша мән береді Мұндай мысалдар жүздеп са-налады Кейбір сөз тір кестеріне көз жүгіртсек laquoсұлу торы ат болуraquo аса құрмет екені аңғарылады Қазақ халқының ұлы перзенті Мұхтар Әуезов те laquoӘдебиеттің еңбек торысыraquo деген сөзді қазақ әдебиетінің тари хын табан дап отырып тиянақты зертте ген филология ғылымдарының док торы профес-сор Ұлттық ғылым ака де миясының корреспондент-мүшесі Қа зақ КСР-інің еңбек сіңірген ғылым қай раткері Есмағамбет Самұратұлы Ысмайыловқа байланысты қолданған екен Осыдан-ақ көрер көзге көңіл тола тын ісіне мығым еңбекқорлығына жан келмейтін мінсіз мінез иелеріне осы те ңеу лайық болған тәрізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 7

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

8

5 4

Нұсқау Бір немесе б ірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмаларды орындаңыз

1 Этил спиртіндегі толқынның жылдамдығы 1177 мс болса жиілігі 200 Гц болатын толқынның осы ортадағы толқын ұзындығы

A) asymp035 дмB) asymp0035 мC) asymp590 смD) asymp05 мE) asymp59 мF) asymp50 смG) asymp35 смH) asymp20 см

2 Суреттегі графиктердегі изобаралық процесс

A) 4B) 8C) 2D) 1E) 6F) 7G) 5H) 33 Иіндікке əсер етуші күш 15 Н ал

оның иінінің ұзындығы 8 см болса осы күштің моменті

A) 25 Н∙мB) 15 Н∙мC) 1500 мН∙мD) 12 Н∙мE) 22 Н∙мF) 2200 мН∙мG) 1200 мН∙мH) 2500 мН∙м4 Жарық сəулесінің түсу бұрышы

45deg ал сыну бұрышы 30deg болса шағылу бұрышы шағылған сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш түскен сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш

A) 45degB) 105degC) 30degD) 125degE) 165degF) 205degG) 85degH) 25deg

C) 8 НD) 08 НE) 80 Н

5 Ұзындығы 5 м жəне көлденең қимасының ауданы 100 см2 болатын сым 10 кН күштің əсерінен 1 см-ге созылды Сымның салыстырмалы ұзаруы

A) 002 B) 20C) 2D) 200E) 02

6 Мөлшері 1 моль болатын кез келген заттың ішіндегі бөлшектер саны (NA= 602∙1023моль-1)

A) 602middot1025

B) 602middot1023

C) 602middot1027

D) 602middot1021

E) 602middot1019

7 Графикте келтірілген процес-тердің ішінде ең көп жұмыс атқа-рылатын процесс

p

A) 1 жəне 2B) 2 жəне 3C) тек қана 3D) тек қана 1E) тек қана 2

8 Эквипотенциал бет үшінA) q = constB) E= constC) F=constD) φne constE) φ= const9 Бордың екінші постулатыA) вакуумдегі жарық жылдамдығы

жарық көзінің де қабылдаушының да жылдамдығына тəуелді емес

B) электрон тек бір стационар ор-битадан екінші стационар орбитаға ауысқанда ғана энергия квантын жұтады не шығарады

C) атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар

D) қалыпты жағдайда 1 моль кез кел-ген газдың алатын көлемі 224 л

E) таңдап отырған инерциялық санақ жүйесіне қатысты физикалық заңдар инвариантты

10 Бір атомды идеал газ күйі-нің өзгеруі pV координатасын-да көрсетілген График бойынша біратомды идеал газдың ішкі энер-гия ның өзгерісі

ptimes106Па

A) 225 кДжB) 225 МДжC) -225 кДжD) 0 E) -225 МДж

11 10 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды Оның Жерден 5 м биіктіктегі кинетикалық энер-гиясы (ауа кедергісін ескермеңіз g = 10 мс2)

A) 200 ДжB) 150 ДжC) 250 ДжD) 210 ДжE) 120 Дж

12 Массасы 6 кг көлемі 49 м3 газдың қысымы 200 кПа Оның молекулаларының орташа квадраттық жылдамдығы

A) 500 мсB) 900 мсC) 700 мсD) 450 мсE) 400 мс13 Дене жазық айнаға қарай

1 мс жылдамдықпен жақындап келе жатыр Егер де бастапқы

уақыт мезетінде дене айнадан 5 м қашықтықта болса онда 3 с-тан кейін дене мен оның айнадағы кескінінің ара қашықтығы

A) 3 мB) 15 мC) 2 мD) 5 мE) 4 м

14 Толқынның таралу бағы-тындағы 1 м қашықтыққа жиілігі 300 ТГц сəуленің толқын ұзындығы неше рет сыяды (c =3∙108 мс 1ТГц =1012 Гц)

A) 104

B) 108

C) 105

D) 106

E) 107

15 Материялық нүкте гармо-никалық тербеліс жасайды Осы нүктенің тербелістер амплитудасын 2 есе арттырғанда оның максимал кинетикалық энергиясы

A) 2 есе артадыB) өзгермейдіC) 4 есе артадыD) 8 есе артадыE) 16 есе артады

16 Суретте кескінделген процесте зат мөлшері өзгермеген болса онда ыдыстағы идеал газдың 1-күйден 2-күйге өткендегі температурасы

p

A) Т2 = 4Т1

B) Т2= Т1C) Т2 = 3Т1

D) Т2= Т1

E) Т2= Т1

17 Ашық тербелмелі контурдағы ток күші i = 02cos2∙105πt заңы бо-йынша өзгереді Ауада таратыла-тын электромагниттік толқынның ұзындығы (с=3∙108мс)

A) 300 мB) 30 кмC) 3 км D) 30 мE) 300 км

18 Ара қашықтықтары 01 м бо-латын -8 нКл жəне -8 нКл нүктелік зарядтарды байланыстыратын кесіндінің ортасындағы нүктедегі электр өрісінің жалпы кернеулігі (k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 252 кВм B) 48 кВмC) 0 ВмD) 64 кВмE) 72 кВм

19 Температурасы 10degС-тағы суға температурасы -10degС-тағы мұз сал-ғанда жылулық тепе-теңдік 0degС-та орнады алайда мұз ерімеді Мұз мас-са сының су массасына қатынасы (см = 2100 Джкг∙degС ссу = 4200 Джкг∙degС)

A) 2 B) 15 C) 15 D) 10E) 25

20 Массасы 5 кг денеге шамалары 8 Н жəне 6 Н болатын өзара перпен-дикуляр екі күш əсер етеді Дененің үдеуі

A) 4 мс2

B) 2 мс2

C) 3 мс2

D) 1 мс2

E) 5 мс2

21 Массасы 40 кг бала əр қабатының биіктігі 3 м болатын ғимараттың 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтеріледі Баланың атқарған жұмысы (g = 10 мс2)

A) 24 кДжB) 26 Дж

4 2 Ш а м д а р д ы ң т і з б е к т е й жалғануына сəйкес келетін сұлба

1 2 3

A) тек 1B) 1 жəне 2C) тек 2D) 2 жəне 3E) тек 343 Серіппеге бекітілген масса-

сы 40 г жүктің қозғалыс заңдылығы х=03sin20t болса серіппе қатаңдығы

A) 60 НмB) 20 НмC) 80 НмD) 16 НмE) 30 Нм44 Жылжымалы поршеннің

көмегімен жабылған цилиндр ішінде газ бар Газдың бастапқы темпе-ратурасы 227degС Газдың сығылу нəтижесінде оның температурасы 800 К-ге дейін артты ал көлемі 10 есе кемиді Газдың сығылу процесі соңында қысымы 3 МПа болса оның бастапқы қысымы

A) 1875 кПаB) 661 кПаC) 285 кПаD) 115 кПаE) 1975 кПа

45 Май ішінде орналасқан əрқайсысы 20 нКл нүктелік екі зарядтың өзара əсерлесу күші 015 мН болса олардың ара қашықтығы (εмай=24 k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 1 смB) 2 смC) 5 смD) 10 смE) 50 см

46 Поршеньмен шектелген газдың көлемін 2 есе кемітіп температура-сын 2 есе арттырса оның қысымы

A) 4 есе кемидіB) өзгермейдіC) 2 есе артады

D) 2 есе кемидіE) 4 есе артады

47 Белгісіз планетаның масса-сы Жердің массасынан 4 есе кіші ал радиусы 2 есе кіші Жер бетінде бірінші ғарыштық жылдамдық υ1 болса белгісіз планета үшін бірінші ғарыштық жылдамдық

A) B)

C)

D) E)

48 Баллондағы газдың массасы 9 кг қысымы 12 МПа Егер баллон-ды біраз ашқан кезде температу-ра тұрақты жағдайда газ қысымы 4 МПа-ға дейін төмендеген болса баллоннан сыртқа шыққан газдың массасы

A) 12 кгB) 6 кг C) 4 кгD) 9 кгE) 3 кг

49 Біртекті магнит өрісінің индук-ция сызықтарына перпендикуляр 8middot106 мс жылдамдықпен кірген элек-трон радиусы 91 мм шеңбермен қоз-ғалса магнит өрісінің индукция век-торы (e =16 ∙10-19 Кл m = 91∙10-31 кг)

A) 2 мТлB) 4 мТлC) 20 мТлD) 5 мТлE) 50 мТл

50 Катушкадағы ток күші 3∙10-3 с уақытта 225 А-ға кеміген кезде 15 В өздік индукцияның ЭҚК-і пайда болған болса катушканың индуктивтігі

A) 10 мГнB) 20 мГнC) 30 мГнD) 50 мГнE) 60 мГн

ҚР Білім және ғылым министрлігі laquoҰлттық тестілеу орталығыraquo РМҚК

laquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ

ФИЗИКА

ТАЛАПКЕР-2017

10 20 30 40 V л

p

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 3: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

24 наурыз 2017 жыл 3СаяСат

Дархан ҚЫДЫРӘЛІ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Дана халқымыз әспеттеп әзиз-әулиеге теңеп laquoӘз-Наурызraquo деп атайтын Ұлыстың Ұлы күні биыл еліміз үшін айрықша сипатта тойланды Түгел түркінің ру-хани ордасы Әзірет қонған Түркістан шаһары laquoТүркі әлемінің мәдени астана-сыraquo болып жарияланып барша бауыр-лас елді бауырға басқан ғажап шара өтті Елбасының шақыруымен Өзбекстан Пре-зиденті Астанаға ат басын бұрып мере-кенің мән-мағынасын арттырып жіберді

Бұл сапарды Мемлекет басшысының Құрбан айттың алғашқы күні Самарқанға арнайы баруының қайырлы қайтарымы деп түйдік Сондықтан аталарымыз айта-тын laquoСамар қанның көк тасы жібіген күнraquo осы болар деп тауық жылының мере келі-берекелі басталғанына қуандық

Елбасымыз Астанадағы мерекелік шарада laquoБұл ndash бабаларымыздың бағзы за маннан бері тойлап бізге қалдырған аманаты береке-бірліктің ізгіліктің жо-лы болсын деген тілеуі жақсылық пен келі сімнің жаңа күннің символыraquo деп атап көрсеткеніндей Наурыз ndash есте жоқ ықылым заманнан бері үзілмей жалғасып келе жатқан төл мерекеміз жаңа жылы-мыз

Бәзбіреулер парсыша атына қарап өзгеге телігенмен бұл күннің түркілік та-мыры тым тереңде жатыр Көне түріктер алғашқы адам көктем күні жаратылған деп сенген Көктемнің түбірі laquoкөктіңraquo аспан және тәңірі сөздерімен синоним екені белгілі Сондықтан жер мен суды кие тұтып көкке тағзым етіп тұрмы-сы тіршілікпен тығыз байланысқан таби ғатпен етене егіз өскен көшпелі ел жер-жа һан жаңарып жаңғырған сәтті Ұлыс тың Ұлы күніне балаған Бұл орай-да көшін жұлдыздарға қарап белгілеген бағ зы ба ба лардың күн мен түннің теңелер күнін дәл болжап білгеніне таң қалудың реті жоқ

Рауаяттар laquoНұх пайғамбардың ке-месінен қарайған жерге алғаш нәуірзек ұшқан екен сонда наурыз гүлі ndash бәйшешек гүлдеп тұрыптыraquo деп наурызды топан су-мен байланыстырады Аңыз түбі ndash ақиқат Сондықтан қазақ laquoкеме қалғанraquo деп кие тұтатын Қазығұртты күллі түркінің ат байлар қазық жұртқа теңеуі бекер емес деп ойлаймыз

Кейбір деректер наурыз Зәрдүш зама-нында Орталық Азиядан парсыға жеткен десе Фирдоуси әйгілі еңбегінде осы күні Жәмшид Әзербайжан жеріне келген екен дейді Осы деректерді алға тартқан Әбу Райхан әл-Бируни түрік жұртының нау-рызды laquoжаңа күнraquo деп тойлайтынын айта-ды Қалай болғанда әз-Наурыздың түркі-лік күнтізбемен қатысы бары анық Бұл орайда мүшелден тұратын күнтізбеміздің қазір әлемде laquoҚытай күнтізбесіraquo деп ата-лып жүргені жанға батады XIX ғасырда Чжао И есімді әйгілі қытай ғалымы laquo12 мү шел жыл санау амалы батыста пай-да болып Сиюйдегі (Орта Азиядағы) түрк жұрты арқылы Қытайға жеткенraquo деген пікір айтқан Көне laquoЖаңа Тан патшалығының тарихыraquo кітабында да түркілердің VIII ғасырда 12 жануарлық жыл санау амалын қолданатыны айты-лады Ал Edouard Chavannes laquoLe Cycle turc des Douze Animaux (12 жануарлық түрік жыл қайыруы)raquo деп аталатын еңбегінде бұл күнтізбенің түркілік тамы-рын бұлтартпас деректермен айғақтайды Ендеше дәстүрлі жыл қайыруды балама күнтізбе ретінде жиі пайдаланып зерттеу жұмыстарын арттырсақ түркі жұртына ортақ құндылықтың ортамызға қайта оралары анық

Ғұн заманынан пайда болған 12 жыл-дық мүшел түркі дәуірінде жетіліп ке-меліне келген Бұл туралы Қашқарлы Мах мұт әйгілі сөздігінде laquoтүрік қағаны хал қымен кеңес құрып laquoкейінгілер жа-ңыл мас үшін он екі жұлдыз бен он екі ай дың санындай он екі жылдың әрқайсы-сы на ат қояйық Жыл санауымызды осы -ған қарап жүргізейікraquo депті Сөйтіп қа ған жабайы аңдарды Іле өзеніне қарай қуың -дар деп бұйрық береді Аңдардың он екі сі суды кешіп өтеді Өзеннен өткен әрбір аң-ның аты бір жылға беріледіraquo деп жазады

Көк түріктердің осы жыл қайыру ама-лын жиі қолданғанын білеміз Мысалы жылан жылы қайтыс болған Елтеріс қағанның көктасына жыланның бейнесі қашап салынған Ислам діні хижра жыл санауын ала келгенімен түркі жұрты көне күнтізбесінен бас тартпаған Салжұқ сұлтаны Мәлік шах 1079 жылы көне жыл қайыруға қайтуға жарлық шығарған

Ал әйгілі Әбілғазы бахадүр хан laquoТүрік шежіресіraquo деген еңбегінде бұл күнді Ергенеқонмен байланыстыра-ды Құздардың қуысына сыймаған Ел ханның ұрпақтары Отанына жету үшін от қойып темірмен тауды балқытып жол тауып шатқалдан шығады Көк бөрінің жол көрсетуімен жаңа қонысқа жеткен жауынгер жұрт Ұлыстың ұлы күнін тойлапты Осылайша бұл күнді жаңа күн ретінде тойлау салтқа ай-налып түрік қағандары көрік басып балға ұрып төс соғатын ырымға айна-лыпты Бұл дәстүрді Шыңғыс хан қайта жаңғыртқан Бүгінде Әзербайжанда жиылған жұрт от жағып алаудан ат-тайды Анадолы түріктері көрік басып төске балға соғады Мәңгілік ел мұратын жадыда жаңғыртатын осы дәстүрді біз де Наурызды тойлау барысында ескерсек Ұлыстың Ұлы күні түрлене түсер еді деген ойдамыз

Табылдырықтан аттаған тауық жылы құтты болсын Ұлыс оң болсын жыл жақсылығымен келсін

Самарқанның көк тасы жібіген күн

баС баған

Арман ОКТЯБРЬlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Іс-шараға Алматы қаласы ҚХА төрағасының орынбасары Қазбек Мамсұров Алматы қа ла-сы ҚХА Аналар кеңесінің бел -сенділері Ал маты татар қоғам -дық-мәдени орта лығының бас-шы лығы Қазақстан татарла-ры мен башқұрттары қауым-дас ты ғының өкілдері Алматы қала сы мәслихатының депутат-тары ҚХА мүшелері респуб ли-калық және қалалық этномәдени бір лес тік тердің өкілдері жас-тар ұйым дарының мүшелері БАҚ өкілдері мен ҚХА өзге де құры лымдарының басшылары қатысты

Жиында Елбасы ұсынған жаңа реформалардың халық тара-пынан қуатталып іске асуы жайы сөз болды Ел экономикасының қарыштап дамып кеңге қанат жа-юына елдің саяси өміріндегі жаңа өзгерістер арқылы халықтың әл-ауқаты артып демократиялық үде рістердің алға жылжуы сияқ-ты негізгі жетістіктерге жол аша тын жаңа реформа ел тари-хын дағы елеулі оқиға деп баға-лан ды Қазақстан халқы Ассам-блея сының Алматы қаласы бойын ша төрағасының орынба-сары Қазбек Мамсұров laquoЕлбасы ұсын ған жаңа реформаны тал-қы лау кезінде ҚХА бар ерік-жі-гері мен қызмет жасады ҚХА ая сында реформаны талқылауға ар налған 400-ден астам іс-шара өтті Сондай-ақ laquoҚазақстанның Үшін ші жаңғыруы жаһандық бәсе кеге қабілеттілікraquo атты Елбасы мыздың жаңа Жолдауы

да өзінің маңыздылығы мен өзек ті лігін көрсетудеraquo деді өзі-нің сө зінде

Шара барысында Жолдауда айтылған негізгі басымдықтар да сөз болды laquoБіздің елімізде үл кен өзгерістер жүзеге асуда Қиындықты еңсеріп Тәуел сіз-дікті нығайту жолында хал қымыз талай жолдан өтіп келеді Бұл ndash басқарудың жаңа тетігі Уақыт пен заман талабына қарай әр нәрсе өзгеріп дамып алға жыл-жып отырады Осындай жауапты кезеңде Алматы қаласы Аналар кеңесі атынан саяси бастамаларға қолдау көрсету мақсатында жиы лып отырмыз Өйткені бұл ndash біз бен сіздің болашағымыз келе-шек ұрпақтарымыздың жарқын өмірі Елбасымыз Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев өзінің жаңа Жол дауында да білім сапасын арт тыруға денсаулық сақтау қыз-метін одан әрі дамытуға әлемдік дамыған жаңа технология-ларды меңгеруге халықтың әлеу меттік-экономикалық жағ-дайын жақсартуға баса назар ау да рып отыр Сондықтан ұлт болып ұйысып жұрт болып жұмы лып Президентіміздің жар-қын баста маларының іске асуына әр сала ның мамандары өзіндік үлесімізді қосуымыз қажетraquo деді Аналар кеңесінің төрайымы Нурия Ниязова

Қазақстан халқы Ассам блея-сына қарасты этномәдени бірлес-тіктердің өкілдері де өз ойларын ортаға салып жаңа реформа жаңа белестерді бағындыру жо лын-дағы берік көпір екендігін айтты

АЛМАТЫ

Жаңа белес жолындағы берік көпір

Арман ОКТЯБРЬlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Шара Елбасы Жол дау-ын қолдай отырып құ-жат та нысанаға алынған негіз гі басымдықтарды олар дың маңызы мен мәнін жас спортшыларға түсін-діру ге бағытталды Эконо-ми каның жеделдетілген тех нологиялық жаң ғыр -ты луы бизнес-орта ны тү-бе гейлі жақсар ту және кеңейту мак ро-эконо ми-ка лық тұрақ ты лық адами ка питал сапасын жақсар ту инсти тут тық өзгерістер-ге қауіп сіздікке және

сы бай лас жем қорлықпен күрес сияқ ты әр басымдық бо йынша жеке-жеке баян-дамалар жа салды

Аталған оқу ордасының басшысы Амалбек Тшанов жас спортшылардың бола-шағы елі міздің әлеуметтік-экономикалық дамуымен тығыз байланысты еке -нін тілге тиек етті laquoБар-ша мыз ға бел гілі Елбасы Н ұ р с ұ л т а н Ә б і ш ұ л ы Назарбаев өз халқымен тіке лей сұхбаттасты өзі нің ойын көзқара сын айтып ал ға қойған мақ сат тарымен б ө л і с т і laquo Қ а з а қ с т а н -ның Үшінші жаң ғы руы

жа һан дық бәсеке ге қабі-лет тілікraquo атты Елба сының биылғы Жолдауы ndash өзі нің тари хилы ғымен ерек ше ле-нетін құжат Елба сымыз-дың қай Жол дауын алып қарасақ та ас тарында ұлт болып ұйысу ха лық бо-лып біріге отырып қиын-дық тарды еңсеру идея сы жат қанын байқауға бо-лады Елбасының сали-қалы саясаты еліміздің әлем нің 30 дамыған елінің қа тарына қосылуына то-лық мүмкіндік беретініне сенім діміз Дамуымыз же-дел келеше гіміз кемел болуы үшін Елбасы Жол-дауы нан туындайтын мін -дет терді орындауда елі міз -дің әр азаматы табан дылық таны туы қажетraquo деді ол өзі нің сөзінде

Аталған laquoРес пуб ли ка-лық спорт колледжіraquo ndash елі-міздің атын әлемге әйгі леп жүрген талай спорт шы-ны қанаттандырған киелі ша ңырақ Ал шараға қа-тыс қан бар лық спортшы өрен өздері не тән үрдіс пен бірауыз дан laquoАлға Қа зақ-станraquo деп ұрандатты

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстандағы саяси өзгерістер мен экономикалық Үшінші жаңғырудың жаңа жоспары бразилиялықтардың қызығушылығын туshyдырды Бұл туралы Қазақстанның Бразилиядағы елшілігі хабарладыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Алға Қазақстан

Хамит ЕСАМАНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Сонымен қатар аталған жиында Тараз қаласындағы жастардың түрлі санаттарына арналған laquoКеңес беру алаңыraquo да құрылды Бүгінде жұмыссыз мүмкіндігі шектеулі сондай-ақ жеке кәсібін ашуға немесе кәсібін да мытуға ниетті жастардың да түрлі ба ғыт-тағы мемлекеттік қолдау тетік терін пайда-лануға мүмкіндігі бар Облыста әлеу меттік және құқықтық көмекті қажет ететін жас тар да жетерлік Шарада осы мәсе ле лерге ба-сым дық беріліп бірқатар ойлар да айтылды

Ал жоғары және орта арнаулы оқу ор-нын бітіруші студенттердің алдында да болашақта жұмысқа орналасу мәселесі тұ-ра ды Жиында Тараз қаласы әкімінің орын-басары Кенжебек Олжабай мен басқарма басшысы Мәди Мәтен жастардың түрлі мәсе лелеріне тоқталып нақты жоспарлар-ды ұсынды Мұндағы негізгі басымдық ndash жас тарды жұмыспен қамтуға беріліп отыр Сондай-ақ жастардың кәсіпкерлік әлеуе-тін арттыру да олардың өзін өзі жұмыс пен қамтуға баулу да күн тәртібіндегі мәселе Ал Мәди Мейірбекұлының айтуын ша болашақта біраз жас laquoКеңес беру алаңыraquo арқылы жұмысқа орналасып кәсібін ашып

қоғамға қызмет ететін болады Сондай-ақ laquoКеңес беру алаңыныңraquo жұмысына облыс әкімдігінің басқармалары мен мемле кет-тік органдар қызметкерлері қаржы сектор-ларының мамандары да қатысты

Айта кетейік аталған басқарманың ұйымдастыруымен үстіміздегі жылдың ақпан-наурыз айларында laquoЕлбасы Жолдауы ndash жаңғырудың жаңа кезеңіraquo атты облыстық авто керуен облыстың барлық аудандарын-да болып кеңес беру алаңдарын ұйымдас-тыр ған болатын Аталған шараға 14-29 жас ара лы ғындағы әрбір ауыл елді мекендердегі түрлі санаттағы жастар қатысқан Мұнда жал пы саны 3 мыңға жуық жасқа кеңес бе-ріл ген еді

Бүгінде елімізде жастарға арналған laquoДип ломмен ndash ауылғаraquo laquoСерпінraquo laquoБиз-нес тің жол картасыraquo laquoЖастар практикасыraquo сияқты ірі бағдарламалар бар Бұл өз кезегін-де жастардың ауылшаруашылық және кәсіп-керлік бағыттарында да жұмыс істеуіне жағ-дай жасайды Ал облыс орталығында өткен жиын ның қорытындысы бойынша 1000-ға жуық жасқа кеңес берілді Келешекте де жастар laquoКеңес беру алаңыraquo арқылы өз мәсе-лелерін шеше алатын болады

Жамбыл облысы

laquoКеңес беру алаңыraquo құрылдыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшінші жаңғыруы жаһандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауын жасshyтар арасында түсіндіруге арналған laquoЕлбасы Жолдауы ndash жаңғырудың жаңа кезеңіraquo атты жиын өтті Шараны облыс әкімдігінің жастар саясаты мәселелері басқармасы ұйымдастырып жастарды Жолдауда көрсетілген негізгі мақсаттар мен міндеттерді жүзеге асыруға атсалысуға шақырды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жолдауда сөз болған отандық агро-өнеркәсіп саласының келешегі зор Жалпы қазіргі кезеңде бірқатар қар-қынды дамушы мемлекеттер үшін агроөнеркәсіп кешені экономиканың драйверіне айналғандығы шындық Сондай мемлекеттердің қатарына өзім білім алып жатқан бүгінде Еуропалық одақ аймағының қарқынды дамушы экономикаларының біріне айналған Польша мемлекетін жатқызуға бо-лады Польшаның жылдам дамуына серпін беруші бағыттардың бірі ndash елдің дәстүрлі ауыл шаруашылығы

Поляктар ғасырлар бойы жерден несібесін терген мал шаруашылығынан пайда көре білген халық екендігі белгілі Бірақ соңғы онжылдықта Польша агроөнеркәсіпте laquoдәстүрлі сапаraquo мен laquoтехнологиялық жаңашылдықraquo ұғым-дарын өзара үйлестіре білді Аграр-лық сала технологияның соңғы жетіс-тіктерімен жарақтандырылып сала

өнімдерін экспортқа шығару бағытында қыруар жұмыс атқарылды Нәтижесінде Польша ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттау саласындағы көшбасшы мемлекеттердің біріне айналды

Мұндай жетістікке поляк кәсіп кер-лері саланы технологиялық тұрғыдан жаң ғырту сыртқы нарықтарды олардың талаптары мен сұраныстарын жіті зерт-теу зерделеу тұтынушылардың талап-тілектерін ескеру арқылы қол жеткізді Польшаның аграрлық сала мамандары елдің ғылыми орталықтарымен өнімнің сапасын арттыру шығынын азайту және тб бағыттар бойынша тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеді Нәти-жесі де жаман емес бүгінде поляк алма-лары ет және сүт өнімдері тек Еуропа ғана емес одан тысқары аумақтарда да кеңінен танымал

Қазіргі таңда халықаралық қоғам-дастық сапалы экологиялық тұрғыдан таза ауыл шаруашылығы өнімдерін

тұтынуға ниетті Отандық кәсіпкерлер бұл трендті пайдалана білулері тиіс Жол дауда айтылған субсидиялар беру өнім ді сақтандыру тауарларды сақтау мен өткізу саладағы әртараптандыру қол ға алынып ғылыми орталар мен сала кәсіп керлерінің бірлескен жұмыстары өзара пайдалы бағытта жүргізілсе отан дық агроөнеркәсіп кешені дами-тын болады

Ал мемлекетіміз бүгінгі күні құ ры -лы сына қыруар қаражат бөліп қалып -тастырып жатқан көлік-логис тика лық кешен сала өнімін сырт қы нарық тарға шығаруға қызмет көрсе тетін бола-ды Аталған логистикалық инфра құ-рылымды дамыту ndash биыл ғы Жолдауда көтерілген басты тақы рып тардың бірі

Халықаралық сауда ағынында Шығыс Азия Таяу Шығыс және Еуропа аймақтарының рөлі аса жоғары Еуразия құрлығындағы тасымал бағыттары негізінен аталған аймақтар арасын-да жүретін болады Қазақстан сынды теңізге тікелей шығатын жолы жоқ негізінен құрлықтық сипаттағы мем-лекет үшін қуатты көлік-логистикалық кешенді қалыптастыру стратегиялық

маңызды қадам саналады Бұл ретте Дүниежүзілік сауда ұйымына мү ше-лігіміз оң ықпалын тигізетін болады

Халықаралық деңгейдегі жолдардың салынуы ел қазынасына түсетін табы-спен қатар жолдың өн бойындағы көлік инфрақұрылымының қызмет көрсету саласының дамуына сеп бол-мақ Ол дегеніңіз қызмет көрсету сала сындағы кәсіпкерлікті дамытуға мүм кіндік береді Ал ішкі жолдардың салы нуы өңірлер арасындағы барыс-келіс тің көлемін ұлғайтып ішкі дамуға мультипликативтік әсерін тигізбек

Халқымызда laquoЫнтымақ жүрген жерде ырыс бірге жүредіraquo деген мақал бар Осы мүмкіндікті пайдалана оты-рып барша отандастарымызды Елба-сы ның биылғы бастамаларын жап-пай қолдауға Жолдауда көрсетілген мақсат тарды жүз еге асыруда жұмыла еңбек тенуге шақы рамын

Жандос ҚАРЫНБАЕВВаршава университеті саяси

ғылымдар және халықаралық қатынастар факультетінің

докторанты

Қазақстанның Бразилиядағы Тө тенше және өкілетті елшісі Қай рат Саржанов осы елдің мем-лекеттік органдар қызметкерлеріне ака демиялық қоғамдық және іскер лік топтар өкілдеріне Латын Аме рикасы мемлекеттері елшілік-тері нің дипломаттарына Мемлекет бас шысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚа зақстанның Үшінші жаңғыруы жа һандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты Жолдауының негізгі қағида-ларын түсіндіру бойынша брифинг өткізді

ҚСаржанов ұсынылған эко-номикалық Үшінші жаңғырудың жаңа жоспары тек қана жаһандық сындар мен қатерлерге қарсы күрес бойынша міндеттер емес бо лашақ экономикалық өсудің бе рік көпірі екенін атап көрсетті Сондай-ақ ол Мемлекет басшы-сы белгілеген экономиканы ре-фор малау мен жаңғырту және

Қа зақ станның жаһандық бәсекеге қа бі лет тілігін қамтамасыз ету бо й ын ша 5 басымдықтарға екпін берді

Брифингке қатысушылар эконо-микалық жаңғырудың маңыз-ды құжат екеніне назар аударды Олардың пайымдауынша жедел технологиялық жаңғыру жөнін-дегі жоспардың сәтті іске асыры-луы ел дамуына ерекше серпін бер мек Мәселен Бразилия Ұлт-тық конгресінің бұрынғы депу-таты laquoUniao Planetariaraquo (Брази лия пла нетарлық одағы) ұйымы ның басшы сы laquoTV-Suprenraquo телеар насы-ның президенті Улисис Ридель Бра зилия универ си теті Халық ара-лық қатынастар институтының про фессоры Алсидис Ваз Жол дау-дағы басымдықтардың орындалуы Қазақ станды әлемдегі аса дамыған 30 елдің қатарына қосатынына сенім ді екендіктерін білдірді

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдағы Достық үйінде ҚХА Аналар кеңесі laquoТатар гума ниshyтарлық даму орталығыraquo laquoИльдашraquo және Алматы татар қоғамshyдық мәдени орталығымен бірлесіп конституциялық реформаны қолдауға арналған отырыс өткізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Агроөнеркәсіп кешенінің келешегі зорndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшінші жаңғыруы жаһандық бәсекеге қабілеттілікraquo атты кезекті Жолдауы шет елдердегі қазақ жастары арасында үлкен қызығушылықпен талқылануда ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Дамудың сындарлы бағыты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Алматыдағы laquoРеспубликалық спорт колледжіндеraquo Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың laquoҚазақстанның Үшін ші жаңғыруы жаһандық бәсеshyкеге қабілеттілікraquo атты Қа зақ стан халқына Жолдауында аталған баshyсымдықтардың мәнін зерделеуге арshy

налған шара өтті Оған laquoНұр Отанraquo партиясының өкілдері аталған оқу орнының басшылығы мен қызметкерлері қатыстыndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

4 24 наурыз 2017 жыл

сараптама

мәселенің мәнісі

экономика

Шикізат өндірісінде шикілік болмауы тиіс

Президент Жолдауының үшінші мін дет те ме сін де laquoЭко но микалық өсімнің тұ рақ ты лы ғы үшін елдің кен металлургиясы мен мұнай-газ кешендері өзінің стра те гиялық маңызын сақтауға тиісraquo minus де лінген

Бір қарағанда бұл жаңғырту идеясы-на экспортқа дайын өнім ғана шығару қажеттілігі қағидатына қайшы келетін секілді Алайда қазіргі кезеңде еліміз экспортының 80-ын қамтамасыз етіп экономиканың құрылымында 48 үлесі бар шикізат өндіретін дәстүрлі салалар-ды экономиканы жаңғыртамыз екен деп екінші сатыға сырып тастауға болмай-тын сияқты

Жолдауда laquoбелсенді геологиялық барлау қажетraquo делінген Осы орайда мына мәселеге назар аударсақ Мұ-най-газ кендері алғаш өндірілген ке-зең де жер астынан фонтан болып ат-қы лағандықтан жер бетіне шығару шы ғын дары аз өзіндік құны төмен ар занға сатқанның өзінде түсер пайда мол болады Жылдар өте жер асты қы-сымы кеміген сайын мұнайды шығару қымбаттай береді ал сапасы түрлі қо-сал қы заттар әсерінен нашарлай түседі Бү гінгі күні елімізде мұнай шыға рып жат қан кеніштердің 60 пайыздан аста-мы кеңестік дәуірде барланып іске қосылған Әлемдік мұнай бағасы арзан-дап жатқанда табысты азайтпау үшін жаңа кен орындарын ашудың маңызы зор

Кен өндірісінің экономикамызға бергенінен берері көп ол үшін жоғарыда аталған дайын өнімді экспортқа шығару қағидатын кен мұнай-газ өндірісінде де басшылыққа алу қажет Ол үшін кен мұнай-газ өндірісінің өнімін сол күйінде экспорттаудан мүлдем бас тар-ту қажет Бұл салалардың өнімін өңдеу және қайта өңдеу арқылы неғұрлым дайын өнім деңгейіне жақындатып барып экспортқа шығарса тиімділік әлдеқайда артар еді Мәселен мұнайды тек жанар-жағармай деп қарастыру мүлдем қате Өйткені мұнайдан 100-ге тарта әртүрлі өнім алына ды Осы дайын өнім дерді экспортқа шығарсақ табысты ай тарлықтай еселеуге болады

Өткен ғасырдың 90-жылдарында республикаға еңбегі сіңген экономист Жарысбек Абуталипов laquoбіздің мұнай өңдеу зауыттарымыз мұнайды 60 па-йыз деңгейінде ғана қайта өңдейді ал озық елдерде бұл көрсеткіш 95 пайызға дейін жетіп отыр Мұнайды қайта өңдеу деңгейін шет елдер дәрежесіне көтеру үшін мұнай өңдеу зауыттарын түбегейлі жаңғырту және заманауи технология-ларды енгізу қажетraquo деген болатын

Содан бері ширек ғасыр өтсе де бұл зауыттар жаңа инновациялық өнім-дер өндіруді қолға алмақ түгілі эко но-ми к амыздың жанар-жағармайға деген қа жеттілігін де қанағаттандыра ал май отыр Дәлірек айтсақ тек 75 пай ыз ға жу-ық бензин мен дизель отынын ұсы нып қал ған 25 пайызын Ресейге импорттау-да Бұл өз кезегінде ел ішінде ЖЖМ ба ғасының тұрақсыздығына себеп бо-лып отыр Егіс науқаны басталар тұс-та мұнай өңдеу зауыттары laquoжоспарлыraquo жөн деуге тұрғызылады баға да бір ден қымбаттайды

Бұрын ЖЖМ-ның қымбаттауын мұнай бағасының өсуімен түсіндіріп келген олар енді мұнай бағасы 3 есе арзан дағанда неліктен ЖЖМ бағасы толас сыз жоғарылап отырғанын тағы да зауыттар қуатының әлсіздігіне жа ба салады Біздің пайымдауымыз ша бұл мәселе зауыттардың әлсіз ді гі нен емес монополияға қарсы тиіс ті ко ми тет тің бағаны реттеп қадаға лау дағы дәр мен-сіз дігінен туып отыр Нәти же сінде бар ша тұтыну тауарлары мен қыз мет-тер ба ғасы көлік шығындарының өсуі салда рынан жаппай көтеріліп ин фля -цияны одан сайын өршітеді

Жолдауда осыған орай laquoБұл салалар-ды одан әрі дамыту ісі шикізатты кешенді түрде қайта өңдеуді тереңдете түсумен берік ұштастырылуы тиісraquo деп орын-ды талап қойылған Кен өндірісінің әлі де Кеңес Одағы кезінен қордаланып шешімін таппай келе жатқан мәселесі ndash кеніштен шығарылған кенді біржақты игеру және соның салдарынан тау-тау үйінділердің пайдасыз жер көлемін босқа алып жатуы мен оның қоршаған ортаға зиян келтіруі Мысалы темір кенінің құрамында ондаған басқа құнды метал-дар болатынын ескерсек шет елдің озық тәжірибесіне сүйене отырып темірін алып қалған қалдықтардан үйінді жаса-май кенді неғұрлым жан-жақты игеріп басқа да қоспаларын қорытып бөлектеп қолданысқа жаратуға болар

Сондықтан бірде-бір маман дан ды-рыл ған кен кәсіпорны басқа қосалқы ілес пе өнімдерді бөлек шығарып кен орнын кешенді қолдануға мүдделі бол -ған емес Ал шет ел тәжірибесіне кел -сек қолдануға алған кен орнын кә сіп -орын бөліп-жарып мыс жез алтын та ғы басқа деп бөлмей кешенді түр де бір неше өнімді сепарациялап шы ға ру-ға кенді еш қалдықсыз өндіруге ма-шық танған

Қорыта айтқанда кен мұнай-газ өнім де рін өңдеу мен қайта өңдеуді жол-ға қою ар қылы көптеген түйткілді мәс е-ле лердің ше шім табары сөзсіз

Жанкелді ШЫМШЫҚОВ экономика ғылымдарының кандидаты

Алайда климаттық жағдайларға теңіз жағалауынан тысқары қондырғыларды салу және жұмыс істету үшін білікті мамандардың арнайы жабдықтардың тапшылығы тәрізді мәселелер кеніштерді игеру ісінде көптеген қиындық тудыр-ды Соған қарамастан laquoЛукойлraquo Каспий қайраңындағы көмірсутектерді игеру жо-баларын жүзеге асыруда көшбасшылық орнын сақтап отыр

Каспий теңізінің ресейлік секторында жүргізілген мұнай барлау жұмыс тарын-дағы алғашқы нәтижеге laquoЛукойлraquo компа-ниясы 2000 жылы қол жеткізді Жаңадан ашылған ЮКорчагин атындағы мұнай кенішінің қатары 2001 жылы Ракушечное және 170-ші шақырым 2002 жылы Хвалынское және Сарматское (2012 жылы Кувыкин болып өзгертілді) 2005 жылы ВФилановский 2008 жылы Морское және Центральное кеніштерімен толықты Осы кеніштер мен тағы 16 перспекти-валы ресурстардың жиынтығы 47 млрд баррель мұнайдан асады деп болжануда

laquoЛукойлraquo компаниясы бұрғылау және мұнай өндірісі үшін LSP-1 мұзға төзімді стационарлық платформа LSP-2 тұрғын үй платформасы және мұнай өндірудің сақтау мен тиеудің жүзбелі жүйесі мен танкерлерді арқандаудың мұнара жүйесінен тұратын теңіз-көлік кешенінен мұнай жөнелту үшін 58 шақырымдық су асты құбырын жасап 2009 жылы 14 млрд долларлық Юрий Корчагин атындағы кеніш жоба-сын аяқтады ЮКорчагин кенішіндегі барлау жұмыстарының бірінші кезеңінде 6-12 мың тонналық танкерлерді пайда-ланып мұнайды Махачкала портының құрлықтағы нысандарына жөнелту және laquoТранснефтьraquo құбыр жүйесі арқылы ай-дау шешімі қабылданды Астраханьнан 180 шақырым қашықтықта және 11-13 метр тереңдікте орналасқан Корчагин мұнай кенішінің мұнай қоры 120 млн бар-рельге тең деп бағаланады 2016 жылдың желтоқсанындағы жағдай бойынша кен орнында 26 мұнай өндіру ұңғымасының 23-і пайдалануға берілді

Кеніштегі алғашқы өнеркәсіптік мұнай 2010 жылдың сәуір айында өндірілді және мұнай тиелген бірінші танкер 2016 жылдың қазан айында Махачкала портына жетті Ұзындығы 5 шақырымнан асатын көлденең ұңғымаларды бұрғылау үшін бірегей (Ресей үшін) инженерлік және технологиялық шешім іске асырылғаннан кейін кеніште мұнай өндірісі 2012 жылғы 0793 млн тоннадан 2013 жылы 1372 млн тоннаға дейін ал 2014 және 2015 жылда-ры сәйкесінше 1460 млн және 1662 млн тоннаға дейін арттырылды 2016 жылдың желтоқсан айының соңында laquoЛукойлraquo 2010 жылы Корчагин кеніші пайдалануға берілгеннен бері өндірілген мұнайдың көлемі 7 млн тоннаға жетті деп хабарла-ды Бұл кеніштегі мұнай және газ конден-саты өндірісінің көлемі жылына 25 млн тонна мұнай 12 млрд текше метр газға жетеді деп күтілуде

Қазіргі уақытта компания кеніш ті игерудің 2-ші кезеңін бастау жұмыс та-ры мен айналысуда Бұл кезең өндірілген мұ най ды жаңа платформадан LSP-1-ге жөнелту ал өндірілген газды LSP-1-ден жаңа платформаға тасымалдау үшін жеті өндіру ұңғымасы мен 9 ша қы рым д ық екі құбырдан тұратын өткізгіш плат фор-маның құрылысын қамтиды 2-ші ке-зеңнің жалпы құны 118 млн долларды құ рап өткізгіш платформа 2018 жылы пай далануға беріледі деп жоспарланған

2016 жылы қазанда ВФилановский атын дағы мұнай кен орнында коммер ция лық мұнай өндірісінің іске қосылуы laquoЛукойлғаraquo Каспий мұнайын Каспий құ быр консорци-умы (КҚК) арқылы та сы мал дауға жол ашты Шын мәнінде laquoЛук ойлraquo ВФилановский және ЮКор ча гин кеніштерін байланыс-тыратын 40 шақырымдық су асты мұнай

және газ құбырымен қатар Филановский кенішін Қалмақияда орналасқан құрлықтағы сақтау терминалымен байланыстыратын 330 шақырымдық су асты құбырлары мен 350 шақырым құрлықтық құбырлар желісін қалыптастырды Нәтижесінде Фи ла новский және Корчагин теңіз кен орын дарынан Каспий құбыр консорциу мына мұнай жеткізілімі 2016 жылы 1 қа занда басталды 2017 жылы ақпандағы жағдай бойынша КҚК Солтүстік Каспий де өндірілген 1 млн тонна мұнайды Қал ма қия дағы Комсомольск сорғы стансасын да қабылдады 2017 жылы осы кен орын дарынан мұнай жеткізілімінің жалпы көлемі 55 млн тоннаға дейін ұлғаяды деп жос парланып отыр

Түптеп келгенде 237 млрд долларға бағаланған ВФилановский мұнай кеніші Ресейде соңғы 20-25 жылда табылған ең ірі мұнай кені саналады Оның мұнай қоры 290 млн баррель шамасында ба-ғаланып отыр Кен орнын игерудің бі-рін ші сатысында laquoЛукойлraquo ISP-1 мұзға тө зімді стационарлық платформаны LQP-1 тұрғын үй алаңын орталық өңдеу плат формасын (CTP) және көтеруші блок-ты салды Кен орнын игерудің екінші кезеңінде ISP-2 және LQP-2 салынады деп жоспарлануда 2017 жылы наурыз айын да laquoЛукойлraquo Филановский кеніштегі төртінші ұңғыманы бұрғылауды аяқтады Қазіргі таңда кен орнындағы жалпы мұнай өндірісі тәулігіне шамамен 9 000 тоннаны құрайды Сондай-ақ өткен қаң-тар айындағы жағдай бойынша бұл ке-ніш те алғашқы 1 млн тонна мұнай өн ді-рілді laquoЛукойлraquo мұнда жыл аяғына дейін 44 млн тонна мұнай өндіреді ал 2019 жылға қарай оның көлемін жылына 6 млн тоннаға жеткізеді деп күтілуде

Осы көрсеткіштерді бағамдай келе Ресейдің Солтүстік Каспий теңізінің жа-ға лауынан тысқары кеніштерді игеру ісінде ілгері басып бара жатқанын анық кө руге болады Бұл ретте тағы да сол laquoЛукойлraquo 2015 жылы 2016-2018 жыл-дарға арналған Солтүстік Каспий ке-ніштері үшін интеграцияланған кен орны инфрақұрылымын дамыту жоспарын бекітті Бұл жоспарға сәйкес қосымша 25 платформа 1000 шақырымдық су асты құбырлар желісі және 550 шақырымнан асатын құрлықтағы құбырлар желісін салу жоспарланып отыр Осы орайда жасалған инвестициялардың жалпы көлемі 55 млрд доллардан асатын болады Сонымен қатар компания 2022 және 2026 жылда-ры Каспий теңізінде тағы екі мұнай және газ кеніші атап айт қанда Ракушечное және СарматскоеКу выкин кен орында-ры пайдалануға бері летінін жариялады Компанияның Солтүстік Каспий сулары-на арналған ұзақ мерзімді бағдарламасы аймақта көмірсутек өндірісі деңгейін жылына 20 млн тоннаға дейін арттыруды көздеуде Осы ретте Корчагин кенішінің айналасында 19 млрд баррель мұнай бар екені болжанып отырғанын айту ләзім Демек Ресей болашақта Солтүстік Кас-пий дегі мұнай-газ өндірісін елеулі дә ре-жеде арттыруы мүмкін

Лидия ПархОМчик Қожа Ахмет Ясауи атындағы

Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-

зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері

аЛМатЫ

Солтүстік каспий қайраңындағы мұнай кеніштері

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет тарапынан моноқалаларды дамытуға ерекше көңіл бөлінуде Еліміздің әр аймағында бұл орайда тиісті жұмыстар атқарылып атқарылған әрбір іс халық игілігіне қызмет етуде Жамбыл облысындағы Жаңатас және Қаратау қалалары да ертеден өндірісті өлке болып саналғандықтан мұнда да бүгінде маңызды жобалар жүзеге асыры-лып келеді Әйткенмен де әттеген-ай дейтін мәселе де жоқ емесndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

хамит ЕСаМаНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бүгінде байыпты істерді қолға алып қарқынды даму жолына түс-кен Жаңатас қаласында су тапшы Қала тұрғындары ауызсу зә ру лі гін сезінуде Бұлай дейтініміз қа ладағы көп қабатты үйлерге су та ңер теңгі сағат 7 мен 12-нің аралығында және кешкі 18 бен 23 аралығында ғана бе рі ле ді Ал адам үшін судың қа-же т тілігі тәуліктің қай мезгілінде бол са да туындайтыны даусыз Тұр ғын дар болса таңертең үйден шы ғар да бос ыдыстарға тіпті ваннаға су толтырып кететіндерін айтады Шы нында да олай етпеске амалы тағы жоқ Ал ауданның даму көр сеткіштері мен қол жеткізген та быстары баяндалған аудан әкі-мінің есебінде бұл мәселені Жа-ңа тас қаласындағы laquoАйгөлекraquo ба-ла бақшасының тәрбиешісі Ольга Касапкина көтеріпті Әрине бұл жал ғыз ғана адамның емес бүкіл жа ңатастықтардың тілегі әрі жер гі-лікті билікке сауалы laquoСудың да сұ-рау ы барraquo екенін білген халық суды тір шілік көзіне балаған Ал қала адам дарына ол тіпті ауадай қажет

Аудан әкімінің орынбасары

Бер ген Омарбек бұл мәселе жуық арада шешімін табатындығын ай-тады Себебі осыдан алты жыл бұрын тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында нақты жоба да қолға алыныпты Жо-баның сметалық құны 2 милли-ард 227 миллион теңгені құрайды екен Дегенмен laquoСу құбырларын жаңғыртуraquo бағдарламасының екі кезеңі бойынша бұл мақсатқа 2011 жылы 500 миллион 2012 жылы 859 миллион ал 2015 жылы 442 милли-он 424 мың теңге қаражат бөлініп иге рілген Өткен жылы 352 милли-он 370 мың теңге қарастырылған Ен ді республикалық облыстық бюд жеттен бөлінген бұл сомаларға жұ мыс атқарылып жатқанын айт қан БОмарбек аудандағы таулы айм ақ т-ар Көпбұлақ пен Бүркіттіден 84 ша-қырым су құбырларының тарты лып отырғанын мәлімдеді Айта ке тейік бұл жұмыс 2011 жылы бас талған

Ал тұрғындар үшін бұл мәсе ле-нің бәрі алты жылдан бері бауын тапса да байлауын таппаған дү ние болып көрініп тұр Бәрінен де олар үй леріне тәуліктің барлық ме з гі лін-де су келіп тұрғанын қалайды

Кезінде күллі елге өндірісімен аты шыққан Жаңатас қаласы

бүгінде су мәселесінен таршылық кө ріп отыр дегенге сену қиын Бі-рақ бәрібір ақиқатты айналып өту-ге болмайды Енді талай жыл дан бері laquoжырraquo болып келе жатқан су мәселесін аудан әкімінің орынба-са ры ағымдағы жылдың бірінші жар ты жыл дығында ше ші леді деп отыр Сонымен қатар тұр ғындарға тәу лігіне су сегіз сағ аттан берілген күн нің өзінде халық қа ладағы laquoЖа ң атас-Су-Жылуraquo ме ке месіне 3 миллион 200 мың теңге қа рыз екен laquoЕгер суды тәулігіне берсек ха лық оны төлей алмайдыraquo дейді БОмарбек

Бірінші жартыжылдықтың бі-ту і не де екі айдан сәл ғана астам уа қыт қалды Қалың қардың кө бесі сө гіліп көктем мінезін та ныт қан шақ қа да куә болдық Бұл уақытта тір шіліктің оянып түр лене түсетіні ақиқат Енді Жа ңа тас жақтан да жағымды хабар бо лып қалатын күн алыс емес сияқ ты Кел геніне көп бо ла қоймаса да көп тің көкейінде жақ сы пікір қал дырып үлгерген ау дан әкімі Балабек Нарбаев су мә селесін жолға қояды деген се-нім бар

Жамбыл облысы

Моноқаладағы мазасыз күй

Ресейге болашақта мұнай өндірісін арттыруға мүмкіндік береді

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӘлемдегі ең ірі көмірсутек экспорттаушы елдердің бірі саналатын ресей өндірісі біртіндеп төмендеп жатқан Батыс Сібірдегі мұнай кеніштеріне ба-лама өндіріс көздерін іздестіру үстінде Сондықтан ресей үкіметі мұнай-газ өндірісінің аясын кеңейту үшін каспий қайраңын қоса алғанда елдің басқа да аймақтарында қосымша геологиялық барлау жүргізу үшін кең ауқымды бағдарламаларды бастады Сонымен қатар энергетикалық компаниялар-ды кең ауқымды геологиялық барлаумен айналысуға бағыттау мақсатында ынталандырушы қаржылық режімді қамтамасыз етті Мысалы каспий жобалары үшін салық саясатындағы жеңілдіктер экспорттық баждардың нөлге теңестірілуі мен мұнай өндірісінің алғашқы жеті жылы үшін пай-далы қазбаларды өндіруге салынатын салықтың төмендетілуін қамтыды Нәтижесінде ресейдің laquoГазпромraquo laquoрос нефтьraquo сияқты жетекші мұнай-газ компаниялары да каспий теңізінің ресурстары үшін жалғасып жатқан жарысқа қосылды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Luko

ilru

arna

pres

skz

көкейкесті

Иіссудың да сұрауы бар

(Соңы Басы 1-бетте)

Ерін далабы сияқты сәндік косметика бойынша былтыр Ресейден 28 млн долларға тауар сатылып алынған Ерінді көркемдеуге Польшадан 12 млн долларға Франциядан 870 мың долларға тауар жеткізілген Және көз сүрмелері және оның түрлері тушь қарындаш сияқтылар бойынша тағы да Ресей алғы орыннан көрінді Өткен жылдың қорытындысы бойынша Ресейден көз сұлулығы үшін қажетті 34 млн доллардың тауары әкелінген 2015 жылы бұл тауарлар 13 млн доллар екен десек онда бір ғана көз бояулардың тасымалдануының өзі небәрі бір жылдың ішінде екі есе өскенін байқаймыз Ақжарқын көршіміз Ресейден кейін көз сүрмелеуде Қытай мен Польша тауарлары көш жалғап келе жатыр Аталмыш елдерден тиісінше 14 млн және 11 млн доллардың тауары сатып алынған Мұндай өнімдер елімізге аз-аздап болса да Беларусь Сирия Пәкістан АҚШ Франциядан да әкелінеді Аз-аздап олар да өтеді Ресейден әкелінетін тағы бір тауар ndash бетті әсемдейтін опа Өткен жылы көршімізден 600 мың долларға тауар жеткізіппіз

Иіссуға қайта оралсақ Бұл салада еліміздің қыз-келіншектерін әсемдеп көркейтуде Италия Испания Швеция Польша Түркия елдері де Ресей мен Франциядан қалыспай келе жатыр Осынау шет елдердің әрқайсысынан 1 млн доллардың иіссулары жеткізілген Және иіссу са-ласында Қытайдың үлесі аз екен Еліміздің тұрғындары 860 мың долларға ғана Қытай әтірлерін алған Жалпы косметика нарығы дегеніміз тек қыз-келіншектердің ғана емес сол сияқты ерлердің балалардың қажетін өтейтін тауар түрлері болғандықтан соның бәрі есепке алынып берілген екен мәліметте Қазақстанға иіссулар Біріккен Араб Әмірлігі Нидерланд Жапония Мексика елдерінен де келіп жетеді Зерттеушілердің пікірінше тіпті Ресей елімен салыстырғанда қазақстандық қыз-келіншектердің косметикаға талғамы ерекше сұраныстары да жоғары көрінеді Осыншама сұранысты өтейтін өз елімізде де иіссу шығаратын бір кәсіпорын болса ғой деп ойлайсың сонда қаншама қаражат өз кәсіпкерлерімізге тиесілі болар ма еді

раушан НҰҒМаНБЕкОВа

СЕМЕЙ

24 наурыз 2017 жыл 5

Оңтүстік Корея себеп пен салдар

Оңтүстік Кореяның Мемлекет тік

кеңесі биылғы жылдың 9 мамырынshyда мерзімінен бұрын президентshyтік сайлау өткізу туралы шешім қабылдады Осының алдында яғни 10 наурызда елдің Конституциялық соты парламенттің президент Пак Кын Хеге импичмент жөніндегі шешімін бекіткен еді Осылайша сот бесshyалты айға созылған саяси дағдарысқа нүкте қойғандай болды

Конституциялық соттың парламент шешімін дұрыс деп танып бекітуі осы ел қоғамын нақты түрде бір-біріне қарсы екі лагерьге бөліп тастады Мемлекеттік билік импичменттің нәтижесі жаппай наразылыққа ұласатынын күні бұрын білген сияқты Елдің қарулы күштері жоғары әскери дайындық жағдайына келтірілді және қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету үшін көшелерге 21 мың полицей шығарылды Оның үстіне импичмент жөнінде ұйғарым белгілі болмай тұрып-ақ Оңтүстік Кореяның астанасы ndash Сеулде Пак Кын Хенің жақтастары мен қарсыластары екі митинг өткізген еді

Ал Конституциялық соттың ұй-ғарымы жария етілгеннен кейін көп уақыт өтпей-ақ митингке қаты-су шылар арасында қақтығыс орын алды Өйткені сот процесін жеке ле-ген телеарналар көшелердегі үлкен экрандардан тікелей эфир арқы лы көрсетіп тұрды Ақпараттарға қара-ған да қақтығыстар салдарынан екі адам қаза тауып ондаған адам жарақат алған Оның бірі laquoКиодоraquo агенттігінің операторы көрінеді

Президенттіктен мерзімнен едәуір уақыт бұрын кеткен 65 жастағы Пак Кын Хеге тағылған айып аса ауыр Өткен жылдың желтоқсанында Оңтүс-тік Кореяның парламенті сыбайлас жемқорлыққа салынды және өз билігін теріс пайдаланды деп айыптал ған президентке сенімсіздік білдіру туралы мәселені қарады Нәтижесінде пар-ламенттегі 300 депутаттың 234-і импичмент үшін дауыс берді Осыдан он шақты күндей бұрын Пак Кын Хе өзінің мәлімдемесінде қателігін мойын дап халықтан кешірім сұраған болатын Сонымен қатар ол отставкаға байланысты парламенттің шешіміне бағынатынын да айтқан еді

Елде саяси дағдарыстың ушығып оның соңы Пак Кын Хенің мемлекет басшысы қызметінен laquoқуылуынаraquo себеп болған ең басты мәселе ndash 2016 жылдың қазанында президенттің жақын құрбысы Чхве Сун Сильдің пре зи дентке ықпалы жөніндегі дерек-тердің бұқаралық ақпарат құрал -дарында жариялануы Сол мақа ла-лардағы деректер бойынша жүр гізіл-ген тексерулер нәтижесі Чхве Сун Сильдің бірнеше жыл қатарынан мемлекеттік басқару ісіне араласып саяси шешімдер қабылдауға да ықпал етті деген күдік келтіріліп отырғанын көрсеткен сияқты Сондай-ақ тергеу органдары президенттің құрбысы на елдегі ірі компанияларға қысым көр-сету арқылы өзінің бақылауындағы қорларға миллиондаған доллар қар-жы аударуға мәжбүрледі деген де айып таққан Тіпті ол биліктің жоғары лауазымды кадрларын тағайындау мәселесіне де араласқан көрінеді

Оңтүстік Кореяның оппозиция-сы Пак Кын Хе құрбысы Чхве Сун Сильдің сыбайлас жемқорлық шыр-мауына іліккенін білген және одан хабардар болған деп есептейді Ал осындай теріс әрекеттерден қаржылай зардап шеккендер арасында әлемге танымал Hyundai Motor POSCО және Koreo Telecom сияқты корпорациялар бар екен Тергеу материалдарына қарағанда шығын көлемі 657 миллион АҚШ долларын құрайды

Пак Кын Хенің президенттік өкі-леттігі 2018 жылдың ақпанында аяқталуы тиіс еді Қалыптасқан жағдай оған жеткізбеді Енді экс-президентке қарсы қылмыстық іс қозғалуы да мүмкін Өйткені Конституциялық соттың жоғарыдағы шешімі соған мүмкіндік береді Сарапшылар қазірдің өзінде оған енжар әрі жігерсіз президент болды деген баға да беріп үлгерді Сондай-ақ Пак Кын Хе Оңтүстік Кореяның импичмент бойынша лауазымынан шеттетілген алғашқы президенті ретінде тарихта қалады

Сарапшылардың пікірінше Оң-түстік Кореядағы мерзімінен бұ-рын өтетін президенттік сайлауға Демо кратиялық партияның бұрынғы төрағасы Мун Чжэ Ин Чхунчхон-Намдо провинциясының губернато-ры Ан Хи Чжон Соннам қаласының мэрі Ли Чжэ Мен және Халық партия-сынан Ан Чхоль Су түспек Ал БҰҰ Бас Ассамблеясының бұрынғы Бас хатшысы Пан Ги Мун мен президенттің міндетін уақытша атқарушы елдің қазіргі премьер-министрі Хван Гё Ан өз кандидатураларын президенттікке ұсынбайтындарын мәлімдеді

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

ndash Елші мырза Тәуел сіз Қазақстанshyда ең бірінші елшілігін ашқан ел ndash АҚШ Екі ел арасындағы дипло маshyтиялық қатынастардың орнағанына 25 жылдан асты Осы жылдар ішіндегі саясиshyэкономикалық қарымshyқатыshyнастардың даму деңгейіне қандай баға берер едіңіз

ndash Өзіңіз айтып өткендей Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін көп уақыт өтпей Америка Құрама Штаттары дип-ломатиялық қарым-қатынас орна тып Алматыда елшілігін ашқан алғашқы елдердің бірі болды Сол кезден бері Құрама Штаттар Қазақстанның стра-те гиялық серіктесі және адал достары қатарында Осы уақыт ішінде Америка Құрама Штаттары мен Қазақстан Рес-публикасы экономиканың түрлі ба-ғыт тары бойынша байланыс орнатып сауда-саттық көлемін арттыру және халықаралық қоғамдастықпен қоян-қолтықтаса отырып жаһандық және ай мақ тық ең өзекті мәселелерді шешу -де бірлесіп жұмыс жасап келе ді Ал бірлескен іс-қимылдар қата рын да ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жаппай қырып-жою қарулары таралуы-ның алдын алу жасыл техно ло гиялар-ды дамыту мен адамның ғылым мен технологиядағы білімін көтеру секілді басымдықтар бар

Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлануы мен Сирия жөніндегі жина-лыстарды ұйымдастыруы Астананың халық аралық аренада өсіп келе жатқан көшбасшылық рөлі мен беделін айғақ-тайды Сондай-ақ АҚШ-тың дип-лома тиялық миссиясы Қазақстан тара-пымен бірлесіп білім беру бағдар л а-малары мен мәдени көрмелер ұйым-дас тыруды жүзеге асырып келеді Ондай бағдарламалық іс-шаралар АҚШ өнерпаздары мен Қазақстанды таныстыратын спикерлердің қатысуы-мен өтіп жүр Білім алмасу бағдар лама-лары арқылы Қазақстанның көптеген мамандары мен студенттері АҚШ-та оқып кәсіби біліктіліктерін шыңдау мүмкіндіктеріне ие болуда

ndash Екі елдің байланыстарында қай саланың табыстары мол керісінше қай бағыттар кенже қалып тұр деп ойлайсыз Сіз өз жұмысыңызда қай бағыттарға басымдық бергенді жөн санайсыз

ndash Бастапқыда біздің елдеріміздің ынтымақтастығы ядролық қаруды таратпау және энергия салалары нан басталған еді ал қазір ынтымақтас-тығымыз жоғары технология білім беру қауіпсіздік және құқық қорғау салаларын да қамтиды

Осы кездері біз қазақстандық серік-тес терімізбен бірге ЖИТСАИТВ-пен күрес кәсіпкерлікті қолдау және аймақ-тық сауданың көлемін ұлғайтуды қоса алғанда біраз елең еткізер жобалар

бойынша жұмыстарда қарым-қатынас жасаймыз Ауыл шаруашылығы сала-сындағы байланыстарымыздың ны-ға юы ның арқасында қазір біз Қа-зақ станға бидайдың өнімділігін арт-тыруға орай кеңес беріп отырамыз Қазақ стан көптеген бағытта бәсеке-лік артықшылықтарға ие бола алады оның ішінде тамақ өнер кәсібі мұнай химиясы металлургия және ауыл-шаруашылық саласы

Америкалық инвестициялардың ша мамен 70-ы мұнай барлау мен өн діру сияқты кен игеру өнеркәсі-біне соным ен қатар коммерциялық қыз мет тер қонақ үй және темір жол мате риалдарын жасау салаларына тартылып отыр

ndash Президент Дональд Трамптың билік басына келуімен АҚШshyтың Орталық Азияға және Қазақстанға қатысты ұстанымында өзгерістер болуы мүмкін бе

ndash Мен біздің Президентіміздің Орта лық Азияға оның ішінде әсіресе Қазақ станға келуі айтарлықтай маңы-зы бар оқиға болар еді деп ойлаймын АҚШ Президентінің сапары Қазақ-стан ның және осы аймақтың Құрама Штаттар үшін маңыздылығын біл-діріп қана қоймай соңғы 25 жылдағы серіктестіктің мызғымастығының кепі лі де болып табылар еді Өзінің уақы ты мен сапарлар кестесінің ты-ғыз дығына қара мастан АҚШ Пре зи-денті өзі бас шылық ететін мер зімде Орталық Азия секілді маңызды ай-мақ қа келу жолын қарастырады ғой деп үміттенемін

ndash Сіз елші болғандық тан еліshyміздің қоғамдықshyсаяси өмірін дегі

бар лық ісshyқимылдар мен жаңаshyлық тарды саралап отырасыз Осы орайда өзіңіз білесіз Қазақстан Рес публикасының Пре зи денті Нұрсұлтан Назарбаев конс ти туцияshyлық реформалардың жаңа легін ұсынып ол ел халқы тара пы нан қолдау тапты АҚШshyтағы саяси орта бұл реформаларды қалай қаshyбыл дап жатыр Өзіңіздің де пікі ріshyңізді айта кетсеңіз Сонымен қатар Қазақстан Президентінің биыл ғы Жолдауында сіз назар аудар ған маңызды мәселелер болды ма

ndash Америка Құрама Штаттары соңғы 200 жылда өзінің Конституциясына 27 рет өзгеріс енгізген болатын Сондықтан америкалықтар жаңа сынақтар мен сын-тегеуріндер жағдайында Қазақстан Республикасының Конституциясы на өзгерістер енгізу қажеттілігін мұ ның заман талабынан туындап отыр ғанын түсінеді

Ал сұрағыңыздың екінші бөлігіне келсек Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жолдауында Қазақстанның саяси экономикалық және әлеуметтік салаларын трансформацияға жеткізетін кешенді реформаларды атап айтты Осы реформалар толықтай жүзеге ас қан жағдайда олардың нәтижесі Қазақ стан экономикасы өсуінің жедел-деуі не инфрақұрылымдардың жаң-ғы руы на сауда-саттықтың артуына және жоспарланғанындай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына қосылуы-на жол ашатыны анық Сыбайлас жемқор лықпен күрес реформаларды жүзеге асырудың негізгі тетігі болып табы лады себебі қай елді алып қарасақ та сыбайлас жемқорлықтың

дамуға кедергі келтіріп қоғам мен ин весторлардың сеніміне селкеу түсі-ретіні күмәнсіз

ndash Сіздің қазақша үйреніп жүрshyгеніңізді білеміз және мұны халқыshyмызға деген құрметіңіз деп баға лайshyмыз Тіл білу ndash шынайы ақпарат алуshyдың мүмкіндігі Сіз Қазақстан ның ты нысshyтіршілігі туралы ақпаратshyты қан д ай ресурстардан аласыз Елшілік қазақ газеттерін жаздырып ала ма

ndash Мен қазақ тілін үйренуге мүмкін-дігінше қолымнан келгеннің бәрін жасап жүрмін Жалпы елшілер өздері қызмет атқарып жүрген елінің тілімен тарихымен және мәдениетімен таныс болуы тиіс деп ойлаймын Осы себеп-ті мен Қазақстанға келген алғаш-қы күн дерімде-ақ қазақтың дәстүрлі киіз үйін резиденциямның ауласына орнатуды жөн көрдім және өзім оны мақтан тұта мын себебі іс-шаралар кезінде қонақ тарды күтуге киіз үй өте жайлы әрі қолайлы және келушілерге де ұнайды

Бұған қосарым мен қазақ тағам-дарын да жақсы білемін оның ішінде өзіме ерекше ұнайтыны ndash шұбат

Қазақ тіліндегі басылымдар дан мен 5-6 газетке жазылғанмын Ара сында әрине сіздердің laquoЕгемен Қазақстанraquo да бар Қазақ басылымдарын оқу сөз жоқ менің қазақша үйрен сем деген ұм тылысыма оң септігін тигізіп отыр-ғаны анық

ndash Әңгімеңізге рахмет елші мырза

Әңгімелескен Арнұр АСҚАР

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Кездесу барысында қазақ-стандық елші Ирак басшы-сына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 2017 жылдың 10-11 қыркүйек күндері Астана қаласында өтетін Ислам Ын-ты мақтастығы Ұйымының Ғы лым және технологиялар

жөніндегі бірінші саммитіне ша қыру хатын табыс етті АБер ді бай аталған саммит ИЫҰ-ға мүше мемлекеттер ара сындағы ғылым және инно -ва ция жөніндегі қатынас тар-ды нығайтуға жаңа сер пін бере тінін сондай-ақ ислам

әлеміндегі халықтың әлеу-меттік жағдайын жақсарту эконо микалық даму мақ сатын-да ғылым мен тех нология лар-дың рөлін ны ғайтуға бағыт-талған жоба лар ды іске асыруға үлес қоса тынын жеткізді

Кездесу аясында тараптар екі ел арасындағы қарым-қа ты настардың даму көк-жиек терін талқылап күн тәр-тібіндегі халықаралық және өңірлік өзекті мәселелер бо-йын ша пікір алмасты АБер-дібай Ирак Президентін Елба-сы Нұрсұлтан Назарбаевтың

laquoҚазақстанның Үшін ші жаң-ғыруы жаһандық бә секеге қабілеттілікraquo атты Жол дауы-ның негізгі басым дықтарымен таныстырды

Кездесудің қорытынды-сында ФМасум Қазақстан Президенті ННазарбаевтың саммитке шақыруына орай өз алғысын білдіріп екі ел арасындағы ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға үлес қоса-тындығын атап өтті Соны мен бірге ол Елбасының пара-сатты сыртқы саяси баста-ма ларына және қоғам инсти-туттарын дамыту мақса тында жүргізіп отырған реформа-ларына жоғары баға берді

Қазақстанның туристік әлеуеті голландтықтардың көзімен

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБреда қаласындағы Қолshyданбалы ғылымдар униshyверситетінде (Солтүстік Б р а б а н т п р о в и н ц и я shyсы Нидерланд Корольshyдігі) Қазақстан елшіліshyг і н і ң б а с т а м а с ы м е н laquoҚазақ стандағы туризмraquo тақырыбында жыл саshyйынғы студенттер жұ мысshyтарының ІІІ байқауы өтті ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Байқауға туризм және қонақ үй бизнесі факультетінің 100-ге жуық студенті қатысты Іс-шараның мақсаты голландтық туроператорлар арасында Қазақстанның туристік әлеуетін ашып көрсету болды Байқау шеңберінде Қазақстан жайлы көптеген мәліметтер көлденең тартылып жоғары деңгейде еліміздің туристік әлеуетінің тұсаукесері ұйымдастырылды және қазақстандық туризм нарығының жағдайы мен даму болашағы таныстырылды

laquoҚазақстандағы экотуризмraquo атты жобаны ұсынған команда байқау жеңімпазы болып та-ныл ды Жобада негізгі мәде-ни көрікті жерлер Ұлы Дала-ның табиғи пейзажы мен ланд-шафтарының алуан түрлі лі-гі ежелгі тарихи мұралары мен заманауи архитектуралары бейнеленген

Іс-шара кезінде экотуризмді дамыту қоршаған орта мен та-биғи ресурстарды қорғау сон -дай-ақ Астанадағы ЭКСПО-2017 халықаралық ма ман дандырылған көрмесінің тұса у к есеріне де ерекше назар ауда рылды деп хабарлады Қа зақ стан Рес пуб-ликасы Сырт қы істер министр-лігінің баспасөз қызметі

Конференцияны ұйымдас-тыру ға Қазақстанның Австрия-дағы елшілігі Австрияның Еуропа істері ықпалдастық және халықаралық қатынастар жөніндегі федералдық ми-нистр лігі сонымен қатар Авс трия-Қазақстан қоғам-дас т ығы мұрындық болды Жиын ға қоғамдық-саяси са-ланың бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері Австрия Сыртқы істер ми-нистрлігінің қызметкерлері дип ломатиялық корпус өкіл-дері laquoАвстрия-Орталық Азияraquo пар ламенттік тобының мү ше лері халықаралық ұйым-дардағы Қазақстан өкілдері Қазақстанның құрметті кон-сулдары қатысты Сонымен қатар сол елдегі қазақ диаспо-расының өкілдері жоғары оқу орындарында білім алып жатқан студент жерлестеріміз

де шарадан сырт қалған жоқ Конференция екі елдің

мемлекеттік әнұрандарын орындаудан басталды Жи-нал ған қауым алдында бірін-ші болып сөз алған Дипло ма-тиялық академия директоры Ханс Винклер Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында қол жеткізген табыстарын жоғары бағалады Ол екі ел арасында дипломатиялық қарым-қаты-нас орнағаннан бергі ара-лықтағы Қазақстан мен Авс-трия байланыстарының даму барысын баяндады

Алқалы жиында Австрия Парламенті Ұлттық кеңесінің екінші президенті Карл-хайнц Копф Қазақстанның Австрия дағы елшісі Қайрат Сары бай Австрия-Қазақстан қоғ а мы н ың п рези ден т і Австрия Эко но микалық палатасының вице-президенті

Рихард Щенц Австрияның Қазақстанда алғашқы елшісі болған Урсула Фарингер баян дама жасады Олар тәуел -сіздік жылдарында эко но-мика саясат білім беру және мәдениет салаларында Қа-зақ станның биік белес терді бағындырғанын Қазақ стан-Австрия екіжақты қаты нас-тарының өзара тиімді арнада қанат жайып келе жат қанын тілге тиек етті

Австрия Парламенті Ұлт-тық кеңесінің екінші пре зи-денті Карлхайнц Копф Қазақ-стан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халық аралық бастамалары тура лы айта келіп laquoДемо кра тия лық даму ndash біртіндеп жүруге тиіс құ-былыс Австрия мен Қазақ-стан өзі орналасқан аймақтар-да тұрақтылықтың факторы болып табылады Сонымен қатар бұл екі мем лекет бүкіл ғаламшарда бей біт шілік пен қауіпсіздікті ны ғай туға сүбелі үлес қосып келе жатырraquo ndash деді Карлхайнц Копф

Спикерлердің пайым-дауын ша алдыңғы қатарлы

технологияларға ие авс-трия лық фирмалардың Бес институттық реформаны жү-зеге асыру жөніндегі laquo100 нақ ты қадамraquo Ұлт жос парын іс жүзіне асыруға сон дай-ақ ННазарбаевтың laquoҚазақ-станның Үшінші жаң ғыруы жаһандық бәсекеге қабі летті-лікraquo Жолдауында көрсе тілген міндеттерді орындауға ықпал етуге толық мүмкіндігі бар

Жаңғырмалы энергия саласындағы компания-лар үшін Астанада өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көр месіне қатысу қосымша мүм кін дік туғызып отыр Осы-ған байланысты Экономи-калық палата вице-президенті әрі Австрияның ЭКСПО-2017 бойынша ұлттық комиссары РШенц өз елінің саяси және іскерлік ортасының белді өкіл дері елордада Австрия-ның Ұлт тық күні Қазақстан-Австрия Іскерлік кеңесінің отырысы Технология күні және басқа да шараларды өткізу арқылы халықара лық көрмеге белсене атсалысуға дайын екенін айтты

ЕлдЕстірмЕк ndash ЕлшідЕн

laquoҚазақстан ndash Құрама Штаттардыңөңірдегі сенімді серіктесіraquoАҚШ-тың Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Джордж КРОЛЛМЕН әңгіме

Ирак Президентімен кездестіndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashТаяуда Қазақстанның Иордан Хашемиттік Корольдігіндегі Төтенше және өкілетті елшісі Ирактағы елші қызметін қоса атқарушы Азамат Бердібай Ирак Республикасының президенті Фуад Масуммен кездесіп күн тәртібіндегі маңызды мәселелер жөнінде әңгімелесті деп хабарлады Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Австрия-Қазақстан қатынастарына ndash 25 жылndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстан мен Австрия арасында дипломатиялық қатынастардың орнағанына 25 жыл толуына орай таяуда Вена дипломатиялық академиясында алқалы жиын өтті Бұл туралы еліміздің Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

әлЕм жәнЕ қазақстан

6 24 наурыз 2017 жылкелбет

өнеге өрнектері өнер өлкесінде

Сәрсенғали ӘБДІМАНАПОВҚазақ экономика қаржы және халықаралық сауда университетінің ректоры педагогика ғылымдарының докторы профессор

Мәселен кешкен ғұмыры атқарған елдік қызметі жастарға деген қамқор пейілі ел тағдырына алаңдаған дархан көңілі бар филология ғылымдарының док то ры профессор КСРО Педагогика ғы лым дары академиясының коррес понshyдентshyмүшесі ҰҒА академигі Қазақстан жә не Қырғызстан республикалары ғыshyлы мының еңбек сіңірген қайраткері Қазақстан Республикасы Мемлекеттік

сый лығының иегері Серік Смайылұлы Қи рабаевты да солай атау әбден лайық

Жеке тұлғаның мі незshyқұлқы ар қылы тұтас топтың қо ғам ның өмі рін түсінуге болады Өйт ке ні адам қоғамсыз өмір сүре алмайды Адам ның белсенді түрде еңбекпен шұғ ыл дануы әлеуметтік қатынастарға түсіп өза ра байланыс жасауға толық қабілеті бар тіршілік иесі болып қалуы ғана оның тұл ғалық бейнесін жоғарылата түспек

Біз мұны Серік Смайылұлы Қираshyба евтың 1927 жылы 23 наурызда Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы Атасу ауылында дүниеге кел ген нен баshyстап 1951 жылы Абай атын да ғы Қазақ педагогикалық институтын бітіріп аспирантурада оқи жүріп Қазақ тың мем лекеттік көркем әдебиет бас паshyсының аға редакторы laquoӘдебиет жә не ис кус ствоraquo журналының бөлім мең геshyру шісі 1952shy1955 жылдары laquoПионерraquo жур налының редакторы 1955shy1958 жыл дары laquoСоциалистік Қазақстанraquo (қа зіргі laquoЕгемен Қазақстанraquo) газетінде меңгеруші редакциялық алқа мүшесі бол ғанындағы қызметінен аңғарамыз

1958 жылдан Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында 30 жыл бойы доцент профессор филология факультетінің деканы қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі инстиshyтут ректорының оқу ісін басқаратын орынбасары қызметтерін атқарған 1988shy1995 жылдары Қазақ КСР ҒА МОӘуезов атындағы Әдебиет және өнер инсти тутының директоры бөлім мең герушісі болған кездегі тынshyдырған өл шеусіз еңбектерінен таshyныпshyбілеміз Осы уақыт аралығында қы руар қоғамдық жұ мыстар атқаруы өн ді рте ғылыми ең бек тер жазуы таshyрихтың ақтаңдақ ке сі рінен жазықсыз жа заланған жандар ды ақ тап алуға жанshyталасқан өршіл қи мы лы нан көреміз

ndash Әдебиет ndash ұлттық мәдениеттің бір саласы Оның дамуы ұлттың тілімен ділімен ұғымshyтүсінігімен парасатыshyмен дүниетанымымен тікелей байлаshyныс ты Осының бәрі көркем туынды ар қылы көрініп халықтың сана сына сіңе отырып оның рухани өмі рін қаshyлып тас тырады Сол жолдан ауыт қыshyмау ын қа да ғ алауға міндеттіміз ndash деп ға лым осы үдерістің бәрін әдебиет аяshyсында са лыс тып қарастырады жастарға түзу жол нұсқайды

Серік Қирабаев есімі ұлттық мәshyде ние тіміздің аса көрнекті өкілі реshyтінде республика көлемінде ғана емес жақын шет елдерге де таныс Ол әдеshyби еті міздің атақты қаламгерлерінің шы ғар машылығын монографиялық үлгіде жанshyжақты зерттеу тәсілін жете игерген ға лым Оның Абайтану са ласындағы тын дырған күрделі еңshyбегіне қазақ елі аса құрметпен қаshyрай ды Бұл саладағы же місті еңбегі үшін кезінде институттың бір топ ғалымдарымен бірге Мемлекеттік сыйshyлыққа ие болғаны ndash осының айғағы

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әде биетінің тарихында ұлттық идеяshyның тууы мен өркендеуіне жол ашуы өз алдына бөлек әңгіме Жаңаша көз қа shyрас қалыптастырған laquoҚазақ әде биет і нің

тарихыraquo атты іргелі еңбектің ұйымshyдас тырушысы ғана емес редак ция лық ал қа ның төрағасы ретінде тын дыр ған ісін әркім өзінше пайымдай алады деп есеп теймін

Өмір талқысынан сүрінбей өтіп сан алуан қиындықтың таразысында шың дал ған сынақтың қандайы болса да ту ра бидей әділ шешімін таба білshyген ға лым ағамыздың тағы бір белесі ndash қа зақ әдебиеті оқулықтарының авshyторы екен дігі Қазақ жастарының таshyлай буыны осы оқулықтан бойына білім сіңіріп өмір лік тәлім алып келе жатқанын ескерсек ғалым көтерген жүктің салмағы ай қын дала түспек

Академик Серік Қирабаев ғылыми шы ғар машылық өнерінде 40shyтан

астам мо ногра фия мен сын зертshyтеу кітаптарын 17 оқулық пен оқу құралдарын шығар ды 1994 жы лы laquoЖүсіпбек Аймауытовraquo атты кі т аshyбы ҰҒАshyның ШУәлиханов атын даshyғы сыйлығына ие болған ғалым көпshyтеген орден де р мен медальдармен ма рапаттал ды Қазақстанның еңбек сі ңір ген қай раткері laquoОтанraquo орденінің ие ге рі болды

Ыбырай Алтынсарин бір сөзінде laquoЖақсы мінез бен ақыл күші біріксе ndash бұ лар адамгершілік қасиеттерraquo ndash деп адам гершілігі мол жандарға үміт артаshyтынын білдірген екен Адамгершілік ndash адам бойындағы ең асыл қасиет және адамзат баласының ең жоғарғы мақсатына бағытталады Бұл қасиет адамды мейірімділікке Отанын елін отбасын сүюге үйретері анық

Міне соның бәрін 67 жылдан бері жұптары жазылмай берік отбасын құрған Серік аға мен Әлия апамыздың бойынан көріп киелі шаңырағында қалыптасқан тамаша қасиеттерінен заshyмандастары мен шәкірттері ағайынshyтуыстары үлгі алады

Мен бұл отбасын көптен білемін Сон дықтан да ойымды саралай ке ле хал қы мыздың laquoЖақсы адам ndash қа зы наraquo деген нақыл сөзін еске алдым Өз деshyрі нің білімімен біліктілігімен терең ма ғыналы ғұмыр кешуімен өзгеге өнеге болуымен халықтың қазынасына айналған Серік Қирабаев пен Әлия Бейсенованың өмірлеріне көз жіберсек олардың өте бай ғұмыр кешіп келе жатқанын бай қай мыз

Сөзіміздің айғағы ретінде айтаshyрымыз филология ғылымдарының докторы Серік Қирабаев пен геограshyфия ғылымдарының докторы Әлия Бейсенованың шаңырағын ел laquoАкаshyдемиктер отбасыraquo деп таниды Біле білгенге бір отбасынан екі бірдей акаshyдемиктің шығуы ndash сирек кездесетін құshyбы лыс Оған себепкер тату тірлік бірshyбі ріне деген адал махаббат жемісі екені анық Оны мына әңгімеден аңғарамыз laquoАпаларың жас кезінде сұ лудың сұshyлуы еді Әлі де сыры кетсе де сыны кет пеген қалпында отыр ғой мі не Бір көр генненshyақ ғашық болдым сөйтіп 18 жасында үйленіп алдым ndash деген Серік аға әзілshyқалжыңы аралас мақтанышын жасырмайды Расында Әлия апамыз мінезге бай жан

laquoАдамгершілікке тәрбиелеу құралы ndash еңбек пен атаshyана үлгісіraquo дейтін Ыбырай Алтынсарин атамыздың laquoАғаш түзу өсу үшін оған көшет кеshyзін де көмектесуге болады үлкен ағаш бол ғанда оны түзете алмайсыңraquo деген ха л қымыздың дана сөзі бар Осы ретте баланың бойына жастайынан ізгілік мей ірімділік қайырымдылық яғни адам гершіліктің құнды қасиеттерін сіshyңіруде үлгілі отбасы мен педагогтер ше шуші рөл атқаратынын еске салғым ке леді

Шүкір қос ғалымның ұясынан түлеп ұшқан тұңғыш ұлы Нұр болса Мәскеу университетін бітіріп аспиранshyтурада оқып сол жақта кан дидаттығын докторлық диссер та циясын қорғады философия ғы лым дарының док торы

профессор атан ды Бүгінде Ресей Хаshyлық тар дос тығы университетінің бірінshyші про ректорыshyғылыми проректоры

Профессор Нұр Серікұлының ғыshyлыми істер жөніндегі проректор реshyтін де тындырған жұмыс ауқымы өте көлемді Оны Ресей Халықтар достығы уни верситетінің соңғы бес жыл ішінде барлық жоғары оқу орындары мен РФ уни верситеттері арасында 3shy4 орынды иеленіп келгенінен сондайshyақ ха лықshyаралық деңгейдегі рейтингісінің жо ғаshyры лай түскенінен де аңғаруға болады Бұл олардың халықаралық ғылыми қа рымshyқатынасын арттырып кадр лар даяр лаудағы ғылыми біліктілігін жоshyға ры лата түсуде

Ұзақ жылдар профессор Нұр Серікshyұлы Қирабаев Ресей Федерациясы Білім министрлігінің гуманитарлық білімдер жөніндегі Кеңес төрағасының орынshyбасары болып 15 жыл РФ Білім және ғылым министрлігінің Философиялық ғылымиshyәдіс темелік кеңесін басқарды

Осыданshyақ оның жұмысқа жа shy у апкершілігінің жоғарылығы та банshyдылығы іскер басшы екендігі аң ға рыshyлады laquoҚазақ халқындағы laquoӘке ге тарshyтып ұл туса игі ата жолын қу са игіraquo деген тілектің жүзеге асқанына бұл да бір негіз

Ортаншы ұлы Әділ еліміздің Іш кі істер министрлігінде жауапты қыз мет атқара жүріп жол апатынан қайтыс бол ғанshyды Кенже ұлы Әлім Сырshyтқы істер ми нистрлігінде Америка департаменті директорының орынбаshyсары

Енді аяулы апамыз жайлы бірер сөз Ресми тілмен айтар болсақ Ұлттық ғы лым академиясының академигі Әлия Бейсенованың ұсынысымен 1986 жылы ҚазПИshyдің физикалық гео граshyфия кафедрасының жанынан laquoЛандshyшафт тар эко логиясы және табиғатты қор ғауraquo атты лаборатория ұйым дасshyты рылды 1989 жылы Әлия Сәр сен shyқы зының ұсынысы және тікелей қатыshyсуымен ҚазПИshyдің жаратылыстануshyгеография факультетінің құрамында экология бөлімі ашылып ҚазПИshyде гео графия және экология факультеті ұйым дас ты1991shy1999 жылдары геоshyграфия және эко логия факультетінің деканы Қазақстан геогра фиясы және экология сы кафедрасының меңгерушісі болып сай ланды

Осыншама жүкті арқалай жүріп үл гілі отбасын қалыптастыру оңайға түс пейді Әлия апамыз үшін ол қаshyлып ты жағдай Енді келіні Астана қа ла сындағы laquoДарынraquo республикалық ғы лымиshyпрактикалық орталығының ди ректоры Шолпан Қирабаеваның ле бі зі не зер салайық laquoАтаshyенемнің сүйік ті ұлы Әділ керемет азамат еді Әскери адам болатын Тағдырдың жаshyзуына не дерсің Бар болғаны 11 жыл сыйластықта өмір кештік Машина апатын ан қайтыс болды Артында Ержан Санжар деген екі ұлы қалды Қазір олар үлкен азамат дәрежесінде Бірі халықаралық құқық мамандығын игерсе екіншісі Ұлттық қауіпсіздік акаshyдемиясын бітірді Екеуі де мемлекеттік қызметте Менің бұл арадағы айтпағым laquoАтаshyенең жақсы болса қызындай етіп өсіредіraquo деген қазақы қағиданың растығына көз жеткізу

Талайыма қарай қазақтың бай таshyғын дай ниеттері бар көргендері көп кө ңілге түйгендері мол екі асылым арshyдақты атаshyенем менің бетімнен қаққан емес Ұзататын қыздай алақандарында ұстады

Өзім де алдарын қиып өтпедім айтshyқандарын екі етпедім Әкемдей болshyған атаммен анамдай болған енеммен қатар сол отбасының барлық үл кенshyкішісін әсі ресе енемнің шешесі ақылshyпарасаты мол Рымбала апамды ерекше қадір тұттым Ол кісіден қалған бір керемет үлгіні осы арада айта кетсем деймін Күн сайын ертеңгісін тұрғанда бәрімізбен амандасатын

laquoҚалдарың қалай жақсы тұрдыңдар маraquo дейтін Біз бір шаңырақтың ас тынshyда отырып бұл кісінің мұнысы несі деп таңданыс білдірсек

laquoЕ жассыңдар ғой Кейін мендей болғанда солай екенshyау дейсіңдер Түн тү нек қой Одан таңертеңгі жарыққа же ту бір ғанибет емес пе laquoТүннен таң ға түгел жетейікraquo деген сөзді бұshyрын ғы лар бекер айтқан баraquo дейтін Сол сөздің ақиқатына енді көз жетіп ке леді

Мен мамандығыма қарай өмір бойы ба ла тәрбиесі саласында қызмет етіп ке лемін Менің бар жақ сы тірshyлігім ұр пақ тәрбиесіндегі ат қа рып жүр ген жұ мы сым сол атаshyанамдай болып кеткен атаshyенемнің үлгіshyөнегесі деп бі лемінraquo

Қазақстанның әлемдік деңгейдегі зият керлік қоғам қалыптастыру ба ғыshyтындағы қарышты қадамы ұлтық құнshyды лықты баянды ету төл тарихымызды жаңғырту экономикамызды өріс тетуде жастарымызға жанshyжақты білім қа жет Ол үшін Елбасы Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев ұсынған laquoМәңгілік Елraquo идеяshyсын жедел жүзеге асыруға бә рі міз де ат салысуға мүдделіміз

Осы істе қос мерейтой иелері бүshyгін де 90 жасты еншілеген Серік Смайshyыл ұлы Қирабаев пен 85 жасқа жеткен Әлия Сәр сенқызы Бейсенова ортаshyмызды толтырып жүре берулері үшін бақуатты өмір зор денсаулық тілеймін

Қазіргі кезеңде Қаратау өңірінің әні мен күйін сол топырақтан шыққан Сүгір күйші жөнінде көшелі сөз қозғай алатын оның елі мен өскен ортасы күйшілік дәргейін талдапshyтүсіндіре алатын бірденshyбір адам ndash филоshyлогия ғылымдарының докторы Мырзатай Жолдасбеков Көкірегі көмбе абыз аға Қаратаудың теріскейінде қазіргі Жамбыл облысы Талас ауданы Ақтөбе ауылында туған Жастайынан зымыстан заманның көп қиындығын бастан өткерсе де ұлтымыздың өлмес мұрасы ndash күй мен әнге ынталы болshyды елгезек талабының арқасында домбыра мен сырнайды қатар игерді Қарт Қаратау Шу бойы Сарысу аймағына осы мекенге жайлауы мен суы ортақ болған жер жәннаты Жетісуға тән домбырашылық үлгіні бойыshyна сіңіріп өзі өскен ауылshyаймаққа laquoақын балаraquo деген аты шықты Жас кезінде Арқа мен Қаратауға аты шыққан Әйкен Мәді Боранқұл сияқты күй залқарларынан үлгіshyөнеге көрді шертпе күйдің сырлы сазыshyмен ержетті Кейінірек халық композиторы Төлеген Момбековпен ағалыshyінілі бауыр болып араласты Кейін ат жалын тартып ғылым теңізіне бойлаған кезінде Сүгір күйлерін жатық шертетін қабілетімен өз ортасына аты шығады Қаратау күйлерінің дәстүрлі қағыстары басар саусақтың пернедегі ізі мен ілмесін шебер меңгерген домбырашы болып толыса береді Тасқа қашалып жазылған көне түркі жазуларын зерттеу жұмыстарымен айналыса бастағанда бейтаныс күйдің үзік сарындары тылсымshyнан құйылып жүрегінен шыға бастағанын байқайды бастапқыда жасқанады жаshyсырады Тоныкөк Білге қаған Бұмын қағандардың жорық жырларын оқыған сайshyын жаны әсерленіп жариясыз күйінің де сағасы өрлей түседі қайырма қағысы шираshyтыла бастайды Мырзатай ағаның өз жаныshyнан күй шығаруының мәнәйі себебі осы еді

Қай өнерпаз болсын топырағына сол топыраққа өнген бір түп жусанына тартпай тумайды Мырзатай ағаның да сазы солай дамыды Қазіргі кезде Қаратау дәстүрімен шығарған laquoОйтолғауraquo laquoҚосбасарraquo laquoАзат Қосбасарraquo атты үш күйі бар Әлбетте күйлерінің жалпы өрісshyаңысы Сүгірдің күйшілік мектебінен өрбиді мысалы оның laquoОйтолғауыraquo музыкалық композиshyциясы жағынан Сүгірдің laquoКертолғауыменraquo мазмұндас Сүгір laquoКертолғаудыraquo шертіп кер заманға налыса Мырзатай laquoОйтолғаудыraquo толғап өткенге салауат айтады laquoОйтолғауraquo күйінің музыкалық табиғаты Ықылас пен Сүгірдің қоңыр күйлерінің (laquoНазқоңырraquo laquoМайдақоңырraquo laquoЖолаушының жолды қоңырыraquo) композициялық формасына келеді кейде шертіліп кейде төкпелетіп домбыраның қабырғасын сөгілте жыр секілді laquoыңғай төкпелейдіraquo Мырзатай ағаның laquoОйтолғауыraquo Сүгірдің тараулы laquoКертолғауларыныңraquo жаңа замандағы жалshyғасы іспетті бір ырғақпен шерте отырып күй шиесіне (шырқау шегіне) келген де даshyуылдата тарту тәсілі де байырғы қара тауshyлық машық домбыра күйлері модернге ұшыраған мына заманда халықтық өнер дің классикалық төлтума қалпын сақ та ғаны сақтай алғаны кімді болса да еріксіз таңshyғал дырады

Мырзатай ағаның laquoҚосбасарыныңraquo да сөйлер сөзі табиғаты жағынан Сүгірдің атыshyшулы laquoҚосбасарыменraquo үндес Бұл туындының шынай ы лығы шертісіне біткендей замаshyны бөлек де м есеңіз екі күйдің де мұңы мен шемені бір Мырзатай ағаның қолы нан шыққан laquoҚосбасарraquo екі тараудан тұ ра ды осы жер де күйді нұсқалата тараула та тарту Қаратаудың байырғы дәстүрі еке нін еске сала кеткеннің артығы болмас күй авто ры сол салтshyты бұлжытпай сақ тауға бел буған секілді Өз күйшілігі орын дау шылық ерекшелігі әдеттегі біздің құ лақ үй ренген монтаны машықтан бөлек қос ішек ті құмықтыра сөйлетуі кейде Төлеген Мом бековтің кейде Боранқұл Қошshyма ғамбетовтің қоңыр шертпелеріне ұқсаса кетеді Күйдің бұғалығынан сағалығына өткенде бірде ілмелей бірде желдірмелете төгілтеді Осынау күйшілік қасиеттердің ар жағында Сүгірдің қобызсарынды laquoНазshyқоңырларыraquo мен қара өлеңге тарта жөне леshyт ін laquoҚаратау шертпелеріraquo тұрғанын сезу бір бақыт Мырзатай Жолдасбековтің Сүгір күй ші туралы мынадай естелігі бар

laquoМен Сүгір Әліұлын үш рет көрген едім Бала кезім еді халық соғыстан кейінгі зоshyба лаңнан қайта ес жия бастаған уақыт Бір

кү ні біздің ауылға атақты Сүгір күйші келді Қаратаудың теріскейі болған соң Созақпен біздің ел laquoауылымыз аралас қойымыз қораласraquo қатарshyқоңсы қонатынбыз Ел жиналды күйшіге құрмет жасалды төр ұсынылды мал сойылды Сүгір біздің елдің күйшісі Әйкенді жақсы көреді екен laquoӘуелі Әйкен тартсынraquo деді Әйкен ауылдың алshyтыбасарын бірshyекі қайырған соң сосынғы кезекті Сүгірге берді Сүгірдің әсем шертісі көпшілікті әпshyсәтте баурап алды Күйлерін тарауshyтарауымен тартып арасында күйдің қалай шыққаны жөніндегі әңгімесін де айтып отырды Сүгір шағын денелі қаршығадай кісі екен күй тартқанда арқасы қозғандай болаshyды екен Бірақ болмысы басқа мінезінде осы

күнгі кейбір күйшілер сияқты жасанды қимыл жасау мүлде жоқ Сол кеште қаққан қазықтай шөкелеп отырды

да күйді төге берді төге берді Мен кейініректеу уақыттарда заманымыздың

дүлдүл домбырашысы Сүгірдің ізбасары Төлеген Момбековті де көп тыңдаған едім ағаshyіні болып араласып едік Сол Төлегеннің отырысы осы Сүгірдікіндей болатын

Сүгірдің дыбысы күй шерткендегі қағысының тазалығы домбыраны сабалаshyмайтын бекзаттығы жас болсам да жадымда қалыпты домбырасы шешен қызыл өріктен шабылған формасы Арқаның домбырасы секілді шағын болатын Бір күн мейман болған соң ертесіне ел жақсылары жолshyжоралғысын жасап Сүгірді еліне шығарып салды Сүгірдің шертпесі маған қатты әсер етті сарыны жылдар бойы санамда қалып қойды Мен көрген күйшілердің ішіндегі ең құдіреттісі осы Сүгір едіraquo (сұхбат өз аузы-нан жазылып алынды ndash ЖЖ)

2016 жылы белгілі композитор Ілия Жақанов Мырзатай Жолдасбековтің өмірі мен шығармашылығына арналған laquoДүние шіркінraquo атты көлемді эссеshyхикаясын жазshyды Сол кітапта мынадай дерек баяндалады

laquoМырзатай домбырадан көз айырмайndash Төкпе күйдің қуаты секілді шертпе

күйде де шабыт экстазы болады Қара ңызshyшы сезімнің шалқуын патетикаға қалай кө те реді мен сол құдіреті зор Сүгірді көрshyдім ғой ndash деді өзінің сабырлы байсалды қал пымен

Мына сөзге елең еткен Фариза (Оңғарshyсы нова)

ndash Ә сіз Сүгірді көре алдыңыз ба ndash дедіМырзатай алабұрта толқыған күйіndash Иә ndash дедіФариза енді маған бұрылыпndash Сүгірді сіз жақсы білесіз ndash деді жай

ғанаМен бұл емеурінді түсіндім де бала кезshy

ден естіпshyбілгенімді айттымndash Сүгірдің мекені Созақ ол біздің Сарысу

ауданымен іргелес жатыр Атаshyтегіміз бір Ұзын аққан Талас пен Шу дариясын тел емген елміз Біздің үлкен кісілер Сүгірдің еліндегі Жабал Құрақ Барақ Қызылқұрт Бұзау Тама дейтін аталарды laquoтөм енгі елraquo дейді Сүгір мен қобызшы Жаппас осы Бұзау Тамадан тарайды Сүгір біздің ауылға да келіп жүріпті бірақ мен көре алғам жоқ Үлкен кісілер Сүгір ауыл да ғы Сәдібек домбырашы екеуі алмаshyкезек күй тартshyты деп отыратынshyды Асан қа рия ның ұлы Нұрғали әйдік домбырашы еді Сү гір дің осы laquoБозінгенraquo laquoЫңғайтөкraquo күй ле рін өзгеше бір кербез мінезбен шертуші еді

Сөзге қайтадан Мырзатай араластыndash Бәрі есімде ұмытқам жоқ Аулымызды

laquoАқтөбеraquo дейтін Сүгір біздің ауылда бір жекжатына келіп жүрді Сүгірдің бетshyбейнесі қаршығадай ғана қағылез келбеті жыпshyжинақы порымы домбыраны ұзақ бұрап өзіменshyөзі боп дидары біртеshyбірте нұрланып күйдің бір тұсына келгенде көзін жұмып тас мүсіндей қатуы бәрі көз алдымshyда ndash деді (Жақанов І Дүние шіркін (Эссе-элегия) ndash Астана laquoКүлтегінraquo баспасы 2016 24-бет)

Мырзатай Жолдасбеков Сүгір мұрасының ізбасары ретінде Жаппас Қаламбаев пен Төлеген Момбековтің соңын ала көшке қосылған орта буынның өкілі қазіргі кездегі Қаратау күйшілік мектебінің қасиетін сақтап қалған бірегей домбырашы Мырзатай Жолдасбеков ғылым саласында жүрсе де үлкен лауазымды қыз метт ер де болса да қолынан қазақы сырнайы мен домбыshyрасын ешқашан тастамаған өнер лі тұлға Өмірден өткен Нұрғиса Тілен диев Кенжебек Күмісбеков Қаршыға Ахмедияров сияқты арыстармен араласты Қазіргі кезде Шәміл Әбілтаев Әбдімомын Желдібаев Секен Тұрысбек секілді қазақ күйінің майталshyмандарымен тығыз шығармашылық байshyланыста олардың өнеріне халshyқадерінше қолдау көрсетіп тұрады Авторлық жеке күйтабағы шыққан салтshyдәстүр ғибратshyнасиет мазмұнымен жазған бірсыпыра таныshyмал әндердің авторы Өзіндік дара сазгерлігі арқылы Сүгір дәстүрін жалғастырып жүрген қоңыр домбырашылығымен шертпе күй төрінен өз орнын алған мәнерлі күйші Оның төл туындылары кәсіби оқу бағдарламасына күй жинақтарына енген халық оркестрлері мен фольклор ансамбльдерінің репертуарлаshyрына да кіріп тәуелсіз заманда туған рухани қазынамыздың қатарына қосылды

Жанғали ЖҮЗБАЙ күйші

Жақсы адам ndash асыл қазына

Кертолғау мен Ойтолғау

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақтың зерделі ғалымдары мен жазушыларының арасында домбыра шертпейтіні некен-саяқ мысалы Рахманқұл Бердібаев Ақселеу Сейдімбек Асқар Сүлейменов Төлеген Тоқбергенов тәуір күйшілер болған Қазіргі кезде де Өмірзақ Айтбаев Төлен Әбдіков сияқты аға буын өкілдері қасиетті домбыраны қолдарынан тастаған емес Ал енді түркітану ғылымында халықаралық беделге ие болған қазақтың белгілі ғалымы Мырзатай Жолдасбековтің домбыраны күмбірлете шертіп өз жанынан күй шығаратын қабілетін зиялы орта болмаса көпшілік біле қоймайды Қазақтың күйшілік өнерін laquoшертпе laquoтөкпеraquo деп үлкен екі арнаға бөлетін болсақ Мырзатай ағамыздың әуесі ndash шертпе оның ішінде Сүгірдің үлгісі Мырзатай ағамыздың қоңыр шертісінен әманда Қаратау күйінің сарыны есіп тұрады қобызға етенелі дыбыстары Ықылас пен Сүгірден ауысқаны бірден сезіледі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

laquoҚобыланды батырraquo жырында laquoӨзі алты жасында Кәмшат бөркі басында То былғы торы ат астындаraquo деп келетін жыр жолдары торы атқа ерекше ықы лас ты білдіретіні рас Сондай-ақ күй ші Қазанғап Тілепбергенұлының laquoТо ры атraquo күйі Жұбан Молдағалиевтің laquoТо ры ат басыraquo ғажайып туынды-сын да да осы түске айрықша мән береді Мұндай мысалдар жүздеп са-налады Кейбір сөз тір кестеріне көз жүгіртсек laquoсұлу торы ат болуraquo аса құрмет екені аңғарылады Қазақ халқының ұлы перзенті Мұхтар Әуезов те laquoӘдебиеттің еңбек торысыraquo деген сөзді қазақ әдебиетінің тари хын табан дап отырып тиянақты зертте ген филология ғылымдарының док торы профес-сор Ұлттық ғылым ака де миясының корреспондент-мүшесі Қа зақ КСР-інің еңбек сіңірген ғылым қай раткері Есмағамбет Самұратұлы Ысмайыловқа байланысты қолданған екен Осыдан-ақ көрер көзге көңіл тола тын ісіне мығым еңбекқорлығына жан келмейтін мінсіз мінез иелеріне осы те ңеу лайық болған тәрізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 7

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

8

5 4

Нұсқау Бір немесе б ірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмаларды орындаңыз

1 Этил спиртіндегі толқынның жылдамдығы 1177 мс болса жиілігі 200 Гц болатын толқынның осы ортадағы толқын ұзындығы

A) asymp035 дмB) asymp0035 мC) asymp590 смD) asymp05 мE) asymp59 мF) asymp50 смG) asymp35 смH) asymp20 см

2 Суреттегі графиктердегі изобаралық процесс

A) 4B) 8C) 2D) 1E) 6F) 7G) 5H) 33 Иіндікке əсер етуші күш 15 Н ал

оның иінінің ұзындығы 8 см болса осы күштің моменті

A) 25 Н∙мB) 15 Н∙мC) 1500 мН∙мD) 12 Н∙мE) 22 Н∙мF) 2200 мН∙мG) 1200 мН∙мH) 2500 мН∙м4 Жарық сəулесінің түсу бұрышы

45deg ал сыну бұрышы 30deg болса шағылу бұрышы шағылған сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш түскен сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш

A) 45degB) 105degC) 30degD) 125degE) 165degF) 205degG) 85degH) 25deg

C) 8 НD) 08 НE) 80 Н

5 Ұзындығы 5 м жəне көлденең қимасының ауданы 100 см2 болатын сым 10 кН күштің əсерінен 1 см-ге созылды Сымның салыстырмалы ұзаруы

A) 002 B) 20C) 2D) 200E) 02

6 Мөлшері 1 моль болатын кез келген заттың ішіндегі бөлшектер саны (NA= 602∙1023моль-1)

A) 602middot1025

B) 602middot1023

C) 602middot1027

D) 602middot1021

E) 602middot1019

7 Графикте келтірілген процес-тердің ішінде ең көп жұмыс атқа-рылатын процесс

p

A) 1 жəне 2B) 2 жəне 3C) тек қана 3D) тек қана 1E) тек қана 2

8 Эквипотенциал бет үшінA) q = constB) E= constC) F=constD) φne constE) φ= const9 Бордың екінші постулатыA) вакуумдегі жарық жылдамдығы

жарық көзінің де қабылдаушының да жылдамдығына тəуелді емес

B) электрон тек бір стационар ор-битадан екінші стационар орбитаға ауысқанда ғана энергия квантын жұтады не шығарады

C) атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар

D) қалыпты жағдайда 1 моль кез кел-ген газдың алатын көлемі 224 л

E) таңдап отырған инерциялық санақ жүйесіне қатысты физикалық заңдар инвариантты

10 Бір атомды идеал газ күйі-нің өзгеруі pV координатасын-да көрсетілген График бойынша біратомды идеал газдың ішкі энер-гия ның өзгерісі

ptimes106Па

A) 225 кДжB) 225 МДжC) -225 кДжD) 0 E) -225 МДж

11 10 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды Оның Жерден 5 м биіктіктегі кинетикалық энер-гиясы (ауа кедергісін ескермеңіз g = 10 мс2)

A) 200 ДжB) 150 ДжC) 250 ДжD) 210 ДжE) 120 Дж

12 Массасы 6 кг көлемі 49 м3 газдың қысымы 200 кПа Оның молекулаларының орташа квадраттық жылдамдығы

A) 500 мсB) 900 мсC) 700 мсD) 450 мсE) 400 мс13 Дене жазық айнаға қарай

1 мс жылдамдықпен жақындап келе жатыр Егер де бастапқы

уақыт мезетінде дене айнадан 5 м қашықтықта болса онда 3 с-тан кейін дене мен оның айнадағы кескінінің ара қашықтығы

A) 3 мB) 15 мC) 2 мD) 5 мE) 4 м

14 Толқынның таралу бағы-тындағы 1 м қашықтыққа жиілігі 300 ТГц сəуленің толқын ұзындығы неше рет сыяды (c =3∙108 мс 1ТГц =1012 Гц)

A) 104

B) 108

C) 105

D) 106

E) 107

15 Материялық нүкте гармо-никалық тербеліс жасайды Осы нүктенің тербелістер амплитудасын 2 есе арттырғанда оның максимал кинетикалық энергиясы

A) 2 есе артадыB) өзгермейдіC) 4 есе артадыD) 8 есе артадыE) 16 есе артады

16 Суретте кескінделген процесте зат мөлшері өзгермеген болса онда ыдыстағы идеал газдың 1-күйден 2-күйге өткендегі температурасы

p

A) Т2 = 4Т1

B) Т2= Т1C) Т2 = 3Т1

D) Т2= Т1

E) Т2= Т1

17 Ашық тербелмелі контурдағы ток күші i = 02cos2∙105πt заңы бо-йынша өзгереді Ауада таратыла-тын электромагниттік толқынның ұзындығы (с=3∙108мс)

A) 300 мB) 30 кмC) 3 км D) 30 мE) 300 км

18 Ара қашықтықтары 01 м бо-латын -8 нКл жəне -8 нКл нүктелік зарядтарды байланыстыратын кесіндінің ортасындағы нүктедегі электр өрісінің жалпы кернеулігі (k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 252 кВм B) 48 кВмC) 0 ВмD) 64 кВмE) 72 кВм

19 Температурасы 10degС-тағы суға температурасы -10degС-тағы мұз сал-ғанда жылулық тепе-теңдік 0degС-та орнады алайда мұз ерімеді Мұз мас-са сының су массасына қатынасы (см = 2100 Джкг∙degС ссу = 4200 Джкг∙degС)

A) 2 B) 15 C) 15 D) 10E) 25

20 Массасы 5 кг денеге шамалары 8 Н жəне 6 Н болатын өзара перпен-дикуляр екі күш əсер етеді Дененің үдеуі

A) 4 мс2

B) 2 мс2

C) 3 мс2

D) 1 мс2

E) 5 мс2

21 Массасы 40 кг бала əр қабатының биіктігі 3 м болатын ғимараттың 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтеріледі Баланың атқарған жұмысы (g = 10 мс2)

A) 24 кДжB) 26 Дж

4 2 Ш а м д а р д ы ң т і з б е к т е й жалғануына сəйкес келетін сұлба

1 2 3

A) тек 1B) 1 жəне 2C) тек 2D) 2 жəне 3E) тек 343 Серіппеге бекітілген масса-

сы 40 г жүктің қозғалыс заңдылығы х=03sin20t болса серіппе қатаңдығы

A) 60 НмB) 20 НмC) 80 НмD) 16 НмE) 30 Нм44 Жылжымалы поршеннің

көмегімен жабылған цилиндр ішінде газ бар Газдың бастапқы темпе-ратурасы 227degС Газдың сығылу нəтижесінде оның температурасы 800 К-ге дейін артты ал көлемі 10 есе кемиді Газдың сығылу процесі соңында қысымы 3 МПа болса оның бастапқы қысымы

A) 1875 кПаB) 661 кПаC) 285 кПаD) 115 кПаE) 1975 кПа

45 Май ішінде орналасқан əрқайсысы 20 нКл нүктелік екі зарядтың өзара əсерлесу күші 015 мН болса олардың ара қашықтығы (εмай=24 k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 1 смB) 2 смC) 5 смD) 10 смE) 50 см

46 Поршеньмен шектелген газдың көлемін 2 есе кемітіп температура-сын 2 есе арттырса оның қысымы

A) 4 есе кемидіB) өзгермейдіC) 2 есе артады

D) 2 есе кемидіE) 4 есе артады

47 Белгісіз планетаның масса-сы Жердің массасынан 4 есе кіші ал радиусы 2 есе кіші Жер бетінде бірінші ғарыштық жылдамдық υ1 болса белгісіз планета үшін бірінші ғарыштық жылдамдық

A) B)

C)

D) E)

48 Баллондағы газдың массасы 9 кг қысымы 12 МПа Егер баллон-ды біраз ашқан кезде температу-ра тұрақты жағдайда газ қысымы 4 МПа-ға дейін төмендеген болса баллоннан сыртқа шыққан газдың массасы

A) 12 кгB) 6 кг C) 4 кгD) 9 кгE) 3 кг

49 Біртекті магнит өрісінің индук-ция сызықтарына перпендикуляр 8middot106 мс жылдамдықпен кірген элек-трон радиусы 91 мм шеңбермен қоз-ғалса магнит өрісінің индукция век-торы (e =16 ∙10-19 Кл m = 91∙10-31 кг)

A) 2 мТлB) 4 мТлC) 20 мТлD) 5 мТлE) 50 мТл

50 Катушкадағы ток күші 3∙10-3 с уақытта 225 А-ға кеміген кезде 15 В өздік индукцияның ЭҚК-і пайда болған болса катушканың индуктивтігі

A) 10 мГнB) 20 мГнC) 30 мГнD) 50 мГнE) 60 мГн

ҚР Білім және ғылым министрлігі laquoҰлттық тестілеу орталығыraquo РМҚК

laquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ

ФИЗИКА

ТАЛАПКЕР-2017

10 20 30 40 V л

p

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 4: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

4 24 наурыз 2017 жыл

сараптама

мәселенің мәнісі

экономика

Шикізат өндірісінде шикілік болмауы тиіс

Президент Жолдауының үшінші мін дет те ме сін де laquoЭко но микалық өсімнің тұ рақ ты лы ғы үшін елдің кен металлургиясы мен мұнай-газ кешендері өзінің стра те гиялық маңызын сақтауға тиісraquo minus де лінген

Бір қарағанда бұл жаңғырту идеясы-на экспортқа дайын өнім ғана шығару қажеттілігі қағидатына қайшы келетін секілді Алайда қазіргі кезеңде еліміз экспортының 80-ын қамтамасыз етіп экономиканың құрылымында 48 үлесі бар шикізат өндіретін дәстүрлі салалар-ды экономиканы жаңғыртамыз екен деп екінші сатыға сырып тастауға болмай-тын сияқты

Жолдауда laquoбелсенді геологиялық барлау қажетraquo делінген Осы орайда мына мәселеге назар аударсақ Мұ-най-газ кендері алғаш өндірілген ке-зең де жер астынан фонтан болып ат-қы лағандықтан жер бетіне шығару шы ғын дары аз өзіндік құны төмен ар занға сатқанның өзінде түсер пайда мол болады Жылдар өте жер асты қы-сымы кеміген сайын мұнайды шығару қымбаттай береді ал сапасы түрлі қо-сал қы заттар әсерінен нашарлай түседі Бү гінгі күні елімізде мұнай шыға рып жат қан кеніштердің 60 пайыздан аста-мы кеңестік дәуірде барланып іске қосылған Әлемдік мұнай бағасы арзан-дап жатқанда табысты азайтпау үшін жаңа кен орындарын ашудың маңызы зор

Кен өндірісінің экономикамызға бергенінен берері көп ол үшін жоғарыда аталған дайын өнімді экспортқа шығару қағидатын кен мұнай-газ өндірісінде де басшылыққа алу қажет Ол үшін кен мұнай-газ өндірісінің өнімін сол күйінде экспорттаудан мүлдем бас тар-ту қажет Бұл салалардың өнімін өңдеу және қайта өңдеу арқылы неғұрлым дайын өнім деңгейіне жақындатып барып экспортқа шығарса тиімділік әлдеқайда артар еді Мәселен мұнайды тек жанар-жағармай деп қарастыру мүлдем қате Өйткені мұнайдан 100-ге тарта әртүрлі өнім алына ды Осы дайын өнім дерді экспортқа шығарсақ табысты ай тарлықтай еселеуге болады

Өткен ғасырдың 90-жылдарында республикаға еңбегі сіңген экономист Жарысбек Абуталипов laquoбіздің мұнай өңдеу зауыттарымыз мұнайды 60 па-йыз деңгейінде ғана қайта өңдейді ал озық елдерде бұл көрсеткіш 95 пайызға дейін жетіп отыр Мұнайды қайта өңдеу деңгейін шет елдер дәрежесіне көтеру үшін мұнай өңдеу зауыттарын түбегейлі жаңғырту және заманауи технология-ларды енгізу қажетraquo деген болатын

Содан бері ширек ғасыр өтсе де бұл зауыттар жаңа инновациялық өнім-дер өндіруді қолға алмақ түгілі эко но-ми к амыздың жанар-жағармайға деген қа жеттілігін де қанағаттандыра ал май отыр Дәлірек айтсақ тек 75 пай ыз ға жу-ық бензин мен дизель отынын ұсы нып қал ған 25 пайызын Ресейге импорттау-да Бұл өз кезегінде ел ішінде ЖЖМ ба ғасының тұрақсыздығына себеп бо-лып отыр Егіс науқаны басталар тұс-та мұнай өңдеу зауыттары laquoжоспарлыraquo жөн деуге тұрғызылады баға да бір ден қымбаттайды

Бұрын ЖЖМ-ның қымбаттауын мұнай бағасының өсуімен түсіндіріп келген олар енді мұнай бағасы 3 есе арзан дағанда неліктен ЖЖМ бағасы толас сыз жоғарылап отырғанын тағы да зауыттар қуатының әлсіздігіне жа ба салады Біздің пайымдауымыз ша бұл мәселе зауыттардың әлсіз ді гі нен емес монополияға қарсы тиіс ті ко ми тет тің бағаны реттеп қадаға лау дағы дәр мен-сіз дігінен туып отыр Нәти же сінде бар ша тұтыну тауарлары мен қыз мет-тер ба ғасы көлік шығындарының өсуі салда рынан жаппай көтеріліп ин фля -цияны одан сайын өршітеді

Жолдауда осыған орай laquoБұл салалар-ды одан әрі дамыту ісі шикізатты кешенді түрде қайта өңдеуді тереңдете түсумен берік ұштастырылуы тиісraquo деп орын-ды талап қойылған Кен өндірісінің әлі де Кеңес Одағы кезінен қордаланып шешімін таппай келе жатқан мәселесі ndash кеніштен шығарылған кенді біржақты игеру және соның салдарынан тау-тау үйінділердің пайдасыз жер көлемін босқа алып жатуы мен оның қоршаған ортаға зиян келтіруі Мысалы темір кенінің құрамында ондаған басқа құнды метал-дар болатынын ескерсек шет елдің озық тәжірибесіне сүйене отырып темірін алып қалған қалдықтардан үйінді жаса-май кенді неғұрлым жан-жақты игеріп басқа да қоспаларын қорытып бөлектеп қолданысқа жаратуға болар

Сондықтан бірде-бір маман дан ды-рыл ған кен кәсіпорны басқа қосалқы ілес пе өнімдерді бөлек шығарып кен орнын кешенді қолдануға мүдделі бол -ған емес Ал шет ел тәжірибесіне кел -сек қолдануға алған кен орнын кә сіп -орын бөліп-жарып мыс жез алтын та ғы басқа деп бөлмей кешенді түр де бір неше өнімді сепарациялап шы ға ру-ға кенді еш қалдықсыз өндіруге ма-шық танған

Қорыта айтқанда кен мұнай-газ өнім де рін өңдеу мен қайта өңдеуді жол-ға қою ар қылы көптеген түйткілді мәс е-ле лердің ше шім табары сөзсіз

Жанкелді ШЫМШЫҚОВ экономика ғылымдарының кандидаты

Алайда климаттық жағдайларға теңіз жағалауынан тысқары қондырғыларды салу және жұмыс істету үшін білікті мамандардың арнайы жабдықтардың тапшылығы тәрізді мәселелер кеніштерді игеру ісінде көптеген қиындық тудыр-ды Соған қарамастан laquoЛукойлraquo Каспий қайраңындағы көмірсутектерді игеру жо-баларын жүзеге асыруда көшбасшылық орнын сақтап отыр

Каспий теңізінің ресейлік секторында жүргізілген мұнай барлау жұмыс тарын-дағы алғашқы нәтижеге laquoЛукойлraquo компа-ниясы 2000 жылы қол жеткізді Жаңадан ашылған ЮКорчагин атындағы мұнай кенішінің қатары 2001 жылы Ракушечное және 170-ші шақырым 2002 жылы Хвалынское және Сарматское (2012 жылы Кувыкин болып өзгертілді) 2005 жылы ВФилановский 2008 жылы Морское және Центральное кеніштерімен толықты Осы кеніштер мен тағы 16 перспекти-валы ресурстардың жиынтығы 47 млрд баррель мұнайдан асады деп болжануда

laquoЛукойлraquo компаниясы бұрғылау және мұнай өндірісі үшін LSP-1 мұзға төзімді стационарлық платформа LSP-2 тұрғын үй платформасы және мұнай өндірудің сақтау мен тиеудің жүзбелі жүйесі мен танкерлерді арқандаудың мұнара жүйесінен тұратын теңіз-көлік кешенінен мұнай жөнелту үшін 58 шақырымдық су асты құбырын жасап 2009 жылы 14 млрд долларлық Юрий Корчагин атындағы кеніш жоба-сын аяқтады ЮКорчагин кенішіндегі барлау жұмыстарының бірінші кезеңінде 6-12 мың тонналық танкерлерді пайда-ланып мұнайды Махачкала портының құрлықтағы нысандарына жөнелту және laquoТранснефтьraquo құбыр жүйесі арқылы ай-дау шешімі қабылданды Астраханьнан 180 шақырым қашықтықта және 11-13 метр тереңдікте орналасқан Корчагин мұнай кенішінің мұнай қоры 120 млн бар-рельге тең деп бағаланады 2016 жылдың желтоқсанындағы жағдай бойынша кен орнында 26 мұнай өндіру ұңғымасының 23-і пайдалануға берілді

Кеніштегі алғашқы өнеркәсіптік мұнай 2010 жылдың сәуір айында өндірілді және мұнай тиелген бірінші танкер 2016 жылдың қазан айында Махачкала портына жетті Ұзындығы 5 шақырымнан асатын көлденең ұңғымаларды бұрғылау үшін бірегей (Ресей үшін) инженерлік және технологиялық шешім іске асырылғаннан кейін кеніште мұнай өндірісі 2012 жылғы 0793 млн тоннадан 2013 жылы 1372 млн тоннаға дейін ал 2014 және 2015 жылда-ры сәйкесінше 1460 млн және 1662 млн тоннаға дейін арттырылды 2016 жылдың желтоқсан айының соңында laquoЛукойлraquo 2010 жылы Корчагин кеніші пайдалануға берілгеннен бері өндірілген мұнайдың көлемі 7 млн тоннаға жетті деп хабарла-ды Бұл кеніштегі мұнай және газ конден-саты өндірісінің көлемі жылына 25 млн тонна мұнай 12 млрд текше метр газға жетеді деп күтілуде

Қазіргі уақытта компания кеніш ті игерудің 2-ші кезеңін бастау жұмыс та-ры мен айналысуда Бұл кезең өндірілген мұ най ды жаңа платформадан LSP-1-ге жөнелту ал өндірілген газды LSP-1-ден жаңа платформаға тасымалдау үшін жеті өндіру ұңғымасы мен 9 ша қы рым д ық екі құбырдан тұратын өткізгіш плат фор-маның құрылысын қамтиды 2-ші ке-зеңнің жалпы құны 118 млн долларды құ рап өткізгіш платформа 2018 жылы пай далануға беріледі деп жоспарланған

2016 жылы қазанда ВФилановский атын дағы мұнай кен орнында коммер ция лық мұнай өндірісінің іске қосылуы laquoЛукойлғаraquo Каспий мұнайын Каспий құ быр консорци-умы (КҚК) арқылы та сы мал дауға жол ашты Шын мәнінде laquoЛук ойлraquo ВФилановский және ЮКор ча гин кеніштерін байланыс-тыратын 40 шақырымдық су асты мұнай

және газ құбырымен қатар Филановский кенішін Қалмақияда орналасқан құрлықтағы сақтау терминалымен байланыстыратын 330 шақырымдық су асты құбырлары мен 350 шақырым құрлықтық құбырлар желісін қалыптастырды Нәтижесінде Фи ла новский және Корчагин теңіз кен орын дарынан Каспий құбыр консорциу мына мұнай жеткізілімі 2016 жылы 1 қа занда басталды 2017 жылы ақпандағы жағдай бойынша КҚК Солтүстік Каспий де өндірілген 1 млн тонна мұнайды Қал ма қия дағы Комсомольск сорғы стансасын да қабылдады 2017 жылы осы кен орын дарынан мұнай жеткізілімінің жалпы көлемі 55 млн тоннаға дейін ұлғаяды деп жос парланып отыр

Түптеп келгенде 237 млрд долларға бағаланған ВФилановский мұнай кеніші Ресейде соңғы 20-25 жылда табылған ең ірі мұнай кені саналады Оның мұнай қоры 290 млн баррель шамасында ба-ғаланып отыр Кен орнын игерудің бі-рін ші сатысында laquoЛукойлraquo ISP-1 мұзға тө зімді стационарлық платформаны LQP-1 тұрғын үй алаңын орталық өңдеу плат формасын (CTP) және көтеруші блок-ты салды Кен орнын игерудің екінші кезеңінде ISP-2 және LQP-2 салынады деп жоспарлануда 2017 жылы наурыз айын да laquoЛукойлraquo Филановский кеніштегі төртінші ұңғыманы бұрғылауды аяқтады Қазіргі таңда кен орнындағы жалпы мұнай өндірісі тәулігіне шамамен 9 000 тоннаны құрайды Сондай-ақ өткен қаң-тар айындағы жағдай бойынша бұл ке-ніш те алғашқы 1 млн тонна мұнай өн ді-рілді laquoЛукойлraquo мұнда жыл аяғына дейін 44 млн тонна мұнай өндіреді ал 2019 жылға қарай оның көлемін жылына 6 млн тоннаға жеткізеді деп күтілуде

Осы көрсеткіштерді бағамдай келе Ресейдің Солтүстік Каспий теңізінің жа-ға лауынан тысқары кеніштерді игеру ісінде ілгері басып бара жатқанын анық кө руге болады Бұл ретте тағы да сол laquoЛукойлraquo 2015 жылы 2016-2018 жыл-дарға арналған Солтүстік Каспий ке-ніштері үшін интеграцияланған кен орны инфрақұрылымын дамыту жоспарын бекітті Бұл жоспарға сәйкес қосымша 25 платформа 1000 шақырымдық су асты құбырлар желісі және 550 шақырымнан асатын құрлықтағы құбырлар желісін салу жоспарланып отыр Осы орайда жасалған инвестициялардың жалпы көлемі 55 млрд доллардан асатын болады Сонымен қатар компания 2022 және 2026 жылда-ры Каспий теңізінде тағы екі мұнай және газ кеніші атап айт қанда Ракушечное және СарматскоеКу выкин кен орында-ры пайдалануға бері летінін жариялады Компанияның Солтүстік Каспий сулары-на арналған ұзақ мерзімді бағдарламасы аймақта көмірсутек өндірісі деңгейін жылына 20 млн тоннаға дейін арттыруды көздеуде Осы ретте Корчагин кенішінің айналасында 19 млрд баррель мұнай бар екені болжанып отырғанын айту ләзім Демек Ресей болашақта Солтүстік Кас-пий дегі мұнай-газ өндірісін елеулі дә ре-жеде арттыруы мүмкін

Лидия ПархОМчик Қожа Ахмет Ясауи атындағы

Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-

зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері

аЛМатЫ

Солтүстік каспий қайраңындағы мұнай кеніштері

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashМемлекет тарапынан моноқалаларды дамытуға ерекше көңіл бөлінуде Еліміздің әр аймағында бұл орайда тиісті жұмыстар атқарылып атқарылған әрбір іс халық игілігіне қызмет етуде Жамбыл облысындағы Жаңатас және Қаратау қалалары да ертеден өндірісті өлке болып саналғандықтан мұнда да бүгінде маңызды жобалар жүзеге асыры-лып келеді Әйткенмен де әттеген-ай дейтін мәселе де жоқ емесndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

хамит ЕСаМаНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бүгінде байыпты істерді қолға алып қарқынды даму жолына түс-кен Жаңатас қаласында су тапшы Қала тұрғындары ауызсу зә ру лі гін сезінуде Бұлай дейтініміз қа ладағы көп қабатты үйлерге су та ңер теңгі сағат 7 мен 12-нің аралығында және кешкі 18 бен 23 аралығында ғана бе рі ле ді Ал адам үшін судың қа-же т тілігі тәуліктің қай мезгілінде бол са да туындайтыны даусыз Тұр ғын дар болса таңертең үйден шы ғар да бос ыдыстарға тіпті ваннаға су толтырып кететіндерін айтады Шы нында да олай етпеске амалы тағы жоқ Ал ауданның даму көр сеткіштері мен қол жеткізген та быстары баяндалған аудан әкі-мінің есебінде бұл мәселені Жа-ңа тас қаласындағы laquoАйгөлекraquo ба-ла бақшасының тәрбиешісі Ольга Касапкина көтеріпті Әрине бұл жал ғыз ғана адамның емес бүкіл жа ңатастықтардың тілегі әрі жер гі-лікті билікке сауалы laquoСудың да сұ-рау ы барraquo екенін білген халық суды тір шілік көзіне балаған Ал қала адам дарына ол тіпті ауадай қажет

Аудан әкімінің орынбасары

Бер ген Омарбек бұл мәселе жуық арада шешімін табатындығын ай-тады Себебі осыдан алты жыл бұрын тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында нақты жоба да қолға алыныпты Жо-баның сметалық құны 2 милли-ард 227 миллион теңгені құрайды екен Дегенмен laquoСу құбырларын жаңғыртуraquo бағдарламасының екі кезеңі бойынша бұл мақсатқа 2011 жылы 500 миллион 2012 жылы 859 миллион ал 2015 жылы 442 милли-он 424 мың теңге қаражат бөлініп иге рілген Өткен жылы 352 милли-он 370 мың теңге қарастырылған Ен ді республикалық облыстық бюд жеттен бөлінген бұл сомаларға жұ мыс атқарылып жатқанын айт қан БОмарбек аудандағы таулы айм ақ т-ар Көпбұлақ пен Бүркіттіден 84 ша-қырым су құбырларының тарты лып отырғанын мәлімдеді Айта ке тейік бұл жұмыс 2011 жылы бас талған

Ал тұрғындар үшін бұл мәсе ле-нің бәрі алты жылдан бері бауын тапса да байлауын таппаған дү ние болып көрініп тұр Бәрінен де олар үй леріне тәуліктің барлық ме з гі лін-де су келіп тұрғанын қалайды

Кезінде күллі елге өндірісімен аты шыққан Жаңатас қаласы

бүгінде су мәселесінен таршылық кө ріп отыр дегенге сену қиын Бі-рақ бәрібір ақиқатты айналып өту-ге болмайды Енді талай жыл дан бері laquoжырraquo болып келе жатқан су мәселесін аудан әкімінің орынба-са ры ағымдағы жылдың бірінші жар ты жыл дығында ше ші леді деп отыр Сонымен қатар тұр ғындарға тәу лігіне су сегіз сағ аттан берілген күн нің өзінде халық қа ладағы laquoЖа ң атас-Су-Жылуraquo ме ке месіне 3 миллион 200 мың теңге қа рыз екен laquoЕгер суды тәулігіне берсек ха лық оны төлей алмайдыraquo дейді БОмарбек

Бірінші жартыжылдықтың бі-ту і не де екі айдан сәл ғана астам уа қыт қалды Қалың қардың кө бесі сө гіліп көктем мінезін та ныт қан шақ қа да куә болдық Бұл уақытта тір шіліктің оянып түр лене түсетіні ақиқат Енді Жа ңа тас жақтан да жағымды хабар бо лып қалатын күн алыс емес сияқ ты Кел геніне көп бо ла қоймаса да көп тің көкейінде жақ сы пікір қал дырып үлгерген ау дан әкімі Балабек Нарбаев су мә селесін жолға қояды деген се-нім бар

Жамбыл облысы

Моноқаладағы мазасыз күй

Ресейге болашақта мұнай өндірісін арттыруға мүмкіндік береді

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӘлемдегі ең ірі көмірсутек экспорттаушы елдердің бірі саналатын ресей өндірісі біртіндеп төмендеп жатқан Батыс Сібірдегі мұнай кеніштеріне ба-лама өндіріс көздерін іздестіру үстінде Сондықтан ресей үкіметі мұнай-газ өндірісінің аясын кеңейту үшін каспий қайраңын қоса алғанда елдің басқа да аймақтарында қосымша геологиялық барлау жүргізу үшін кең ауқымды бағдарламаларды бастады Сонымен қатар энергетикалық компаниялар-ды кең ауқымды геологиялық барлаумен айналысуға бағыттау мақсатында ынталандырушы қаржылық режімді қамтамасыз етті Мысалы каспий жобалары үшін салық саясатындағы жеңілдіктер экспорттық баждардың нөлге теңестірілуі мен мұнай өндірісінің алғашқы жеті жылы үшін пай-далы қазбаларды өндіруге салынатын салықтың төмендетілуін қамтыды Нәтижесінде ресейдің laquoГазпромraquo laquoрос нефтьraquo сияқты жетекші мұнай-газ компаниялары да каспий теңізінің ресурстары үшін жалғасып жатқан жарысқа қосылды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Luko

ilru

arna

pres

skz

көкейкесті

Иіссудың да сұрауы бар

(Соңы Басы 1-бетте)

Ерін далабы сияқты сәндік косметика бойынша былтыр Ресейден 28 млн долларға тауар сатылып алынған Ерінді көркемдеуге Польшадан 12 млн долларға Франциядан 870 мың долларға тауар жеткізілген Және көз сүрмелері және оның түрлері тушь қарындаш сияқтылар бойынша тағы да Ресей алғы орыннан көрінді Өткен жылдың қорытындысы бойынша Ресейден көз сұлулығы үшін қажетті 34 млн доллардың тауары әкелінген 2015 жылы бұл тауарлар 13 млн доллар екен десек онда бір ғана көз бояулардың тасымалдануының өзі небәрі бір жылдың ішінде екі есе өскенін байқаймыз Ақжарқын көршіміз Ресейден кейін көз сүрмелеуде Қытай мен Польша тауарлары көш жалғап келе жатыр Аталмыш елдерден тиісінше 14 млн және 11 млн доллардың тауары сатып алынған Мұндай өнімдер елімізге аз-аздап болса да Беларусь Сирия Пәкістан АҚШ Франциядан да әкелінеді Аз-аздап олар да өтеді Ресейден әкелінетін тағы бір тауар ndash бетті әсемдейтін опа Өткен жылы көршімізден 600 мың долларға тауар жеткізіппіз

Иіссуға қайта оралсақ Бұл салада еліміздің қыз-келіншектерін әсемдеп көркейтуде Италия Испания Швеция Польша Түркия елдері де Ресей мен Франциядан қалыспай келе жатыр Осынау шет елдердің әрқайсысынан 1 млн доллардың иіссулары жеткізілген Және иіссу са-ласында Қытайдың үлесі аз екен Еліміздің тұрғындары 860 мың долларға ғана Қытай әтірлерін алған Жалпы косметика нарығы дегеніміз тек қыз-келіншектердің ғана емес сол сияқты ерлердің балалардың қажетін өтейтін тауар түрлері болғандықтан соның бәрі есепке алынып берілген екен мәліметте Қазақстанға иіссулар Біріккен Араб Әмірлігі Нидерланд Жапония Мексика елдерінен де келіп жетеді Зерттеушілердің пікірінше тіпті Ресей елімен салыстырғанда қазақстандық қыз-келіншектердің косметикаға талғамы ерекше сұраныстары да жоғары көрінеді Осыншама сұранысты өтейтін өз елімізде де иіссу шығаратын бір кәсіпорын болса ғой деп ойлайсың сонда қаншама қаражат өз кәсіпкерлерімізге тиесілі болар ма еді

раушан НҰҒМаНБЕкОВа

СЕМЕЙ

24 наурыз 2017 жыл 5

Оңтүстік Корея себеп пен салдар

Оңтүстік Кореяның Мемлекет тік

кеңесі биылғы жылдың 9 мамырынshyда мерзімінен бұрын президентshyтік сайлау өткізу туралы шешім қабылдады Осының алдында яғни 10 наурызда елдің Конституциялық соты парламенттің президент Пак Кын Хеге импичмент жөніндегі шешімін бекіткен еді Осылайша сот бесshyалты айға созылған саяси дағдарысқа нүкте қойғандай болды

Конституциялық соттың парламент шешімін дұрыс деп танып бекітуі осы ел қоғамын нақты түрде бір-біріне қарсы екі лагерьге бөліп тастады Мемлекеттік билік импичменттің нәтижесі жаппай наразылыққа ұласатынын күні бұрын білген сияқты Елдің қарулы күштері жоғары әскери дайындық жағдайына келтірілді және қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету үшін көшелерге 21 мың полицей шығарылды Оның үстіне импичмент жөнінде ұйғарым белгілі болмай тұрып-ақ Оңтүстік Кореяның астанасы ndash Сеулде Пак Кын Хенің жақтастары мен қарсыластары екі митинг өткізген еді

Ал Конституциялық соттың ұй-ғарымы жария етілгеннен кейін көп уақыт өтпей-ақ митингке қаты-су шылар арасында қақтығыс орын алды Өйткені сот процесін жеке ле-ген телеарналар көшелердегі үлкен экрандардан тікелей эфир арқы лы көрсетіп тұрды Ақпараттарға қара-ған да қақтығыстар салдарынан екі адам қаза тауып ондаған адам жарақат алған Оның бірі laquoКиодоraquo агенттігінің операторы көрінеді

Президенттіктен мерзімнен едәуір уақыт бұрын кеткен 65 жастағы Пак Кын Хеге тағылған айып аса ауыр Өткен жылдың желтоқсанында Оңтүс-тік Кореяның парламенті сыбайлас жемқорлыққа салынды және өз билігін теріс пайдаланды деп айыптал ған президентке сенімсіздік білдіру туралы мәселені қарады Нәтижесінде пар-ламенттегі 300 депутаттың 234-і импичмент үшін дауыс берді Осыдан он шақты күндей бұрын Пак Кын Хе өзінің мәлімдемесінде қателігін мойын дап халықтан кешірім сұраған болатын Сонымен қатар ол отставкаға байланысты парламенттің шешіміне бағынатынын да айтқан еді

Елде саяси дағдарыстың ушығып оның соңы Пак Кын Хенің мемлекет басшысы қызметінен laquoқуылуынаraquo себеп болған ең басты мәселе ndash 2016 жылдың қазанында президенттің жақын құрбысы Чхве Сун Сильдің пре зи дентке ықпалы жөніндегі дерек-тердің бұқаралық ақпарат құрал -дарында жариялануы Сол мақа ла-лардағы деректер бойынша жүр гізіл-ген тексерулер нәтижесі Чхве Сун Сильдің бірнеше жыл қатарынан мемлекеттік басқару ісіне араласып саяси шешімдер қабылдауға да ықпал етті деген күдік келтіріліп отырғанын көрсеткен сияқты Сондай-ақ тергеу органдары президенттің құрбысы на елдегі ірі компанияларға қысым көр-сету арқылы өзінің бақылауындағы қорларға миллиондаған доллар қар-жы аударуға мәжбүрледі деген де айып таққан Тіпті ол биліктің жоғары лауазымды кадрларын тағайындау мәселесіне де араласқан көрінеді

Оңтүстік Кореяның оппозиция-сы Пак Кын Хе құрбысы Чхве Сун Сильдің сыбайлас жемқорлық шыр-мауына іліккенін білген және одан хабардар болған деп есептейді Ал осындай теріс әрекеттерден қаржылай зардап шеккендер арасында әлемге танымал Hyundai Motor POSCО және Koreo Telecom сияқты корпорациялар бар екен Тергеу материалдарына қарағанда шығын көлемі 657 миллион АҚШ долларын құрайды

Пак Кын Хенің президенттік өкі-леттігі 2018 жылдың ақпанында аяқталуы тиіс еді Қалыптасқан жағдай оған жеткізбеді Енді экс-президентке қарсы қылмыстық іс қозғалуы да мүмкін Өйткені Конституциялық соттың жоғарыдағы шешімі соған мүмкіндік береді Сарапшылар қазірдің өзінде оған енжар әрі жігерсіз президент болды деген баға да беріп үлгерді Сондай-ақ Пак Кын Хе Оңтүстік Кореяның импичмент бойынша лауазымынан шеттетілген алғашқы президенті ретінде тарихта қалады

Сарапшылардың пікірінше Оң-түстік Кореядағы мерзімінен бұ-рын өтетін президенттік сайлауға Демо кратиялық партияның бұрынғы төрағасы Мун Чжэ Ин Чхунчхон-Намдо провинциясының губернато-ры Ан Хи Чжон Соннам қаласының мэрі Ли Чжэ Мен және Халық партия-сынан Ан Чхоль Су түспек Ал БҰҰ Бас Ассамблеясының бұрынғы Бас хатшысы Пан Ги Мун мен президенттің міндетін уақытша атқарушы елдің қазіргі премьер-министрі Хван Гё Ан өз кандидатураларын президенттікке ұсынбайтындарын мәлімдеді

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

ndash Елші мырза Тәуел сіз Қазақстанshyда ең бірінші елшілігін ашқан ел ndash АҚШ Екі ел арасындағы дипло маshyтиялық қатынастардың орнағанына 25 жылдан асты Осы жылдар ішіндегі саясиshyэкономикалық қарымshyқатыshyнастардың даму деңгейіне қандай баға берер едіңіз

ndash Өзіңіз айтып өткендей Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін көп уақыт өтпей Америка Құрама Штаттары дип-ломатиялық қарым-қатынас орна тып Алматыда елшілігін ашқан алғашқы елдердің бірі болды Сол кезден бері Құрама Штаттар Қазақстанның стра-те гиялық серіктесі және адал достары қатарында Осы уақыт ішінде Америка Құрама Штаттары мен Қазақстан Рес-публикасы экономиканың түрлі ба-ғыт тары бойынша байланыс орнатып сауда-саттық көлемін арттыру және халықаралық қоғамдастықпен қоян-қолтықтаса отырып жаһандық және ай мақ тық ең өзекті мәселелерді шешу -де бірлесіп жұмыс жасап келе ді Ал бірлескен іс-қимылдар қата рын да ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жаппай қырып-жою қарулары таралуы-ның алдын алу жасыл техно ло гиялар-ды дамыту мен адамның ғылым мен технологиядағы білімін көтеру секілді басымдықтар бар

Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлануы мен Сирия жөніндегі жина-лыстарды ұйымдастыруы Астананың халық аралық аренада өсіп келе жатқан көшбасшылық рөлі мен беделін айғақ-тайды Сондай-ақ АҚШ-тың дип-лома тиялық миссиясы Қазақстан тара-пымен бірлесіп білім беру бағдар л а-малары мен мәдени көрмелер ұйым-дас тыруды жүзеге асырып келеді Ондай бағдарламалық іс-шаралар АҚШ өнерпаздары мен Қазақстанды таныстыратын спикерлердің қатысуы-мен өтіп жүр Білім алмасу бағдар лама-лары арқылы Қазақстанның көптеген мамандары мен студенттері АҚШ-та оқып кәсіби біліктіліктерін шыңдау мүмкіндіктеріне ие болуда

ndash Екі елдің байланыстарында қай саланың табыстары мол керісінше қай бағыттар кенже қалып тұр деп ойлайсыз Сіз өз жұмысыңызда қай бағыттарға басымдық бергенді жөн санайсыз

ndash Бастапқыда біздің елдеріміздің ынтымақтастығы ядролық қаруды таратпау және энергия салалары нан басталған еді ал қазір ынтымақтас-тығымыз жоғары технология білім беру қауіпсіздік және құқық қорғау салаларын да қамтиды

Осы кездері біз қазақстандық серік-тес терімізбен бірге ЖИТСАИТВ-пен күрес кәсіпкерлікті қолдау және аймақ-тық сауданың көлемін ұлғайтуды қоса алғанда біраз елең еткізер жобалар

бойынша жұмыстарда қарым-қатынас жасаймыз Ауыл шаруашылығы сала-сындағы байланыстарымыздың ны-ға юы ның арқасында қазір біз Қа-зақ станға бидайдың өнімділігін арт-тыруға орай кеңес беріп отырамыз Қазақ стан көптеген бағытта бәсеке-лік артықшылықтарға ие бола алады оның ішінде тамақ өнер кәсібі мұнай химиясы металлургия және ауыл-шаруашылық саласы

Америкалық инвестициялардың ша мамен 70-ы мұнай барлау мен өн діру сияқты кен игеру өнеркәсі-біне соным ен қатар коммерциялық қыз мет тер қонақ үй және темір жол мате риалдарын жасау салаларына тартылып отыр

ndash Президент Дональд Трамптың билік басына келуімен АҚШshyтың Орталық Азияға және Қазақстанға қатысты ұстанымында өзгерістер болуы мүмкін бе

ndash Мен біздің Президентіміздің Орта лық Азияға оның ішінде әсіресе Қазақ станға келуі айтарлықтай маңы-зы бар оқиға болар еді деп ойлаймын АҚШ Президентінің сапары Қазақ-стан ның және осы аймақтың Құрама Штаттар үшін маңыздылығын біл-діріп қана қоймай соңғы 25 жылдағы серіктестіктің мызғымастығының кепі лі де болып табылар еді Өзінің уақы ты мен сапарлар кестесінің ты-ғыз дығына қара мастан АҚШ Пре зи-денті өзі бас шылық ететін мер зімде Орталық Азия секілді маңызды ай-мақ қа келу жолын қарастырады ғой деп үміттенемін

ndash Сіз елші болғандық тан еліshyміздің қоғамдықshyсаяси өмірін дегі

бар лық ісshyқимылдар мен жаңаshyлық тарды саралап отырасыз Осы орайда өзіңіз білесіз Қазақстан Рес публикасының Пре зи денті Нұрсұлтан Назарбаев конс ти туцияshyлық реформалардың жаңа легін ұсынып ол ел халқы тара пы нан қолдау тапты АҚШshyтағы саяси орта бұл реформаларды қалай қаshyбыл дап жатыр Өзіңіздің де пікі ріshyңізді айта кетсеңіз Сонымен қатар Қазақстан Президентінің биыл ғы Жолдауында сіз назар аудар ған маңызды мәселелер болды ма

ndash Америка Құрама Штаттары соңғы 200 жылда өзінің Конституциясына 27 рет өзгеріс енгізген болатын Сондықтан америкалықтар жаңа сынақтар мен сын-тегеуріндер жағдайында Қазақстан Республикасының Конституциясы на өзгерістер енгізу қажеттілігін мұ ның заман талабынан туындап отыр ғанын түсінеді

Ал сұрағыңыздың екінші бөлігіне келсек Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жолдауында Қазақстанның саяси экономикалық және әлеуметтік салаларын трансформацияға жеткізетін кешенді реформаларды атап айтты Осы реформалар толықтай жүзеге ас қан жағдайда олардың нәтижесі Қазақ стан экономикасы өсуінің жедел-деуі не инфрақұрылымдардың жаң-ғы руы на сауда-саттықтың артуына және жоспарланғанындай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына қосылуы-на жол ашатыны анық Сыбайлас жемқор лықпен күрес реформаларды жүзеге асырудың негізгі тетігі болып табы лады себебі қай елді алып қарасақ та сыбайлас жемқорлықтың

дамуға кедергі келтіріп қоғам мен ин весторлардың сеніміне селкеу түсі-ретіні күмәнсіз

ndash Сіздің қазақша үйреніп жүрshyгеніңізді білеміз және мұны халқыshyмызға деген құрметіңіз деп баға лайshyмыз Тіл білу ndash шынайы ақпарат алуshyдың мүмкіндігі Сіз Қазақстан ның ты нысshyтіршілігі туралы ақпаратshyты қан д ай ресурстардан аласыз Елшілік қазақ газеттерін жаздырып ала ма

ndash Мен қазақ тілін үйренуге мүмкін-дігінше қолымнан келгеннің бәрін жасап жүрмін Жалпы елшілер өздері қызмет атқарып жүрген елінің тілімен тарихымен және мәдениетімен таныс болуы тиіс деп ойлаймын Осы себеп-ті мен Қазақстанға келген алғаш-қы күн дерімде-ақ қазақтың дәстүрлі киіз үйін резиденциямның ауласына орнатуды жөн көрдім және өзім оны мақтан тұта мын себебі іс-шаралар кезінде қонақ тарды күтуге киіз үй өте жайлы әрі қолайлы және келушілерге де ұнайды

Бұған қосарым мен қазақ тағам-дарын да жақсы білемін оның ішінде өзіме ерекше ұнайтыны ndash шұбат

Қазақ тіліндегі басылымдар дан мен 5-6 газетке жазылғанмын Ара сында әрине сіздердің laquoЕгемен Қазақстанraquo да бар Қазақ басылымдарын оқу сөз жоқ менің қазақша үйрен сем деген ұм тылысыма оң септігін тигізіп отыр-ғаны анық

ndash Әңгімеңізге рахмет елші мырза

Әңгімелескен Арнұр АСҚАР

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Кездесу барысында қазақ-стандық елші Ирак басшы-сына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 2017 жылдың 10-11 қыркүйек күндері Астана қаласында өтетін Ислам Ын-ты мақтастығы Ұйымының Ғы лым және технологиялар

жөніндегі бірінші саммитіне ша қыру хатын табыс етті АБер ді бай аталған саммит ИЫҰ-ға мүше мемлекеттер ара сындағы ғылым және инно -ва ция жөніндегі қатынас тар-ды нығайтуға жаңа сер пін бере тінін сондай-ақ ислам

әлеміндегі халықтың әлеу-меттік жағдайын жақсарту эконо микалық даму мақ сатын-да ғылым мен тех нология лар-дың рөлін ны ғайтуға бағыт-талған жоба лар ды іске асыруға үлес қоса тынын жеткізді

Кездесу аясында тараптар екі ел арасындағы қарым-қа ты настардың даму көк-жиек терін талқылап күн тәр-тібіндегі халықаралық және өңірлік өзекті мәселелер бо-йын ша пікір алмасты АБер-дібай Ирак Президентін Елба-сы Нұрсұлтан Назарбаевтың

laquoҚазақстанның Үшін ші жаң-ғыруы жаһандық бә секеге қабілеттілікraquo атты Жол дауы-ның негізгі басым дықтарымен таныстырды

Кездесудің қорытынды-сында ФМасум Қазақстан Президенті ННазарбаевтың саммитке шақыруына орай өз алғысын білдіріп екі ел арасындағы ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға үлес қоса-тындығын атап өтті Соны мен бірге ол Елбасының пара-сатты сыртқы саяси баста-ма ларына және қоғам инсти-туттарын дамыту мақса тында жүргізіп отырған реформа-ларына жоғары баға берді

Қазақстанның туристік әлеуеті голландтықтардың көзімен

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБреда қаласындағы Қолshyданбалы ғылымдар униshyверситетінде (Солтүстік Б р а б а н т п р о в и н ц и я shyсы Нидерланд Корольshyдігі) Қазақстан елшіліshyг і н і ң б а с т а м а с ы м е н laquoҚазақ стандағы туризмraquo тақырыбында жыл саshyйынғы студенттер жұ мысshyтарының ІІІ байқауы өтті ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Байқауға туризм және қонақ үй бизнесі факультетінің 100-ге жуық студенті қатысты Іс-шараның мақсаты голландтық туроператорлар арасында Қазақстанның туристік әлеуетін ашып көрсету болды Байқау шеңберінде Қазақстан жайлы көптеген мәліметтер көлденең тартылып жоғары деңгейде еліміздің туристік әлеуетінің тұсаукесері ұйымдастырылды және қазақстандық туризм нарығының жағдайы мен даму болашағы таныстырылды

laquoҚазақстандағы экотуризмraquo атты жобаны ұсынған команда байқау жеңімпазы болып та-ныл ды Жобада негізгі мәде-ни көрікті жерлер Ұлы Дала-ның табиғи пейзажы мен ланд-шафтарының алуан түрлі лі-гі ежелгі тарихи мұралары мен заманауи архитектуралары бейнеленген

Іс-шара кезінде экотуризмді дамыту қоршаған орта мен та-биғи ресурстарды қорғау сон -дай-ақ Астанадағы ЭКСПО-2017 халықаралық ма ман дандырылған көрмесінің тұса у к есеріне де ерекше назар ауда рылды деп хабарлады Қа зақ стан Рес пуб-ликасы Сырт қы істер министр-лігінің баспасөз қызметі

Конференцияны ұйымдас-тыру ға Қазақстанның Австрия-дағы елшілігі Австрияның Еуропа істері ықпалдастық және халықаралық қатынастар жөніндегі федералдық ми-нистр лігі сонымен қатар Авс трия-Қазақстан қоғам-дас т ығы мұрындық болды Жиын ға қоғамдық-саяси са-ланың бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері Австрия Сыртқы істер ми-нистрлігінің қызметкерлері дип ломатиялық корпус өкіл-дері laquoАвстрия-Орталық Азияraquo пар ламенттік тобының мү ше лері халықаралық ұйым-дардағы Қазақстан өкілдері Қазақстанның құрметті кон-сулдары қатысты Сонымен қатар сол елдегі қазақ диаспо-расының өкілдері жоғары оқу орындарында білім алып жатқан студент жерлестеріміз

де шарадан сырт қалған жоқ Конференция екі елдің

мемлекеттік әнұрандарын орындаудан басталды Жи-нал ған қауым алдында бірін-ші болып сөз алған Дипло ма-тиялық академия директоры Ханс Винклер Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында қол жеткізген табыстарын жоғары бағалады Ол екі ел арасында дипломатиялық қарым-қаты-нас орнағаннан бергі ара-лықтағы Қазақстан мен Авс-трия байланыстарының даму барысын баяндады

Алқалы жиында Австрия Парламенті Ұлттық кеңесінің екінші президенті Карл-хайнц Копф Қазақстанның Австрия дағы елшісі Қайрат Сары бай Австрия-Қазақстан қоғ а мы н ың п рези ден т і Австрия Эко но микалық палатасының вице-президенті

Рихард Щенц Австрияның Қазақстанда алғашқы елшісі болған Урсула Фарингер баян дама жасады Олар тәуел -сіздік жылдарында эко но-мика саясат білім беру және мәдениет салаларында Қа-зақ станның биік белес терді бағындырғанын Қазақ стан-Австрия екіжақты қаты нас-тарының өзара тиімді арнада қанат жайып келе жат қанын тілге тиек етті

Австрия Парламенті Ұлт-тық кеңесінің екінші пре зи-денті Карлхайнц Копф Қазақ-стан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халық аралық бастамалары тура лы айта келіп laquoДемо кра тия лық даму ndash біртіндеп жүруге тиіс құ-былыс Австрия мен Қазақ-стан өзі орналасқан аймақтар-да тұрақтылықтың факторы болып табылады Сонымен қатар бұл екі мем лекет бүкіл ғаламшарда бей біт шілік пен қауіпсіздікті ны ғай туға сүбелі үлес қосып келе жатырraquo ndash деді Карлхайнц Копф

Спикерлердің пайым-дауын ша алдыңғы қатарлы

технологияларға ие авс-трия лық фирмалардың Бес институттық реформаны жү-зеге асыру жөніндегі laquo100 нақ ты қадамraquo Ұлт жос парын іс жүзіне асыруға сон дай-ақ ННазарбаевтың laquoҚазақ-станның Үшінші жаң ғыруы жаһандық бәсекеге қабі летті-лікraquo Жолдауында көрсе тілген міндеттерді орындауға ықпал етуге толық мүмкіндігі бар

Жаңғырмалы энергия саласындағы компания-лар үшін Астанада өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көр месіне қатысу қосымша мүм кін дік туғызып отыр Осы-ған байланысты Экономи-калық палата вице-президенті әрі Австрияның ЭКСПО-2017 бойынша ұлттық комиссары РШенц өз елінің саяси және іскерлік ортасының белді өкіл дері елордада Австрия-ның Ұлт тық күні Қазақстан-Австрия Іскерлік кеңесінің отырысы Технология күні және басқа да шараларды өткізу арқылы халықара лық көрмеге белсене атсалысуға дайын екенін айтты

ЕлдЕстірмЕк ndash ЕлшідЕн

laquoҚазақстан ndash Құрама Штаттардыңөңірдегі сенімді серіктесіraquoАҚШ-тың Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Джордж КРОЛЛМЕН әңгіме

Ирак Президентімен кездестіndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashТаяуда Қазақстанның Иордан Хашемиттік Корольдігіндегі Төтенше және өкілетті елшісі Ирактағы елші қызметін қоса атқарушы Азамат Бердібай Ирак Республикасының президенті Фуад Масуммен кездесіп күн тәртібіндегі маңызды мәселелер жөнінде әңгімелесті деп хабарлады Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Австрия-Қазақстан қатынастарына ndash 25 жылndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстан мен Австрия арасында дипломатиялық қатынастардың орнағанына 25 жыл толуына орай таяуда Вена дипломатиялық академиясында алқалы жиын өтті Бұл туралы еліміздің Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

әлЕм жәнЕ қазақстан

6 24 наурыз 2017 жылкелбет

өнеге өрнектері өнер өлкесінде

Сәрсенғали ӘБДІМАНАПОВҚазақ экономика қаржы және халықаралық сауда университетінің ректоры педагогика ғылымдарының докторы профессор

Мәселен кешкен ғұмыры атқарған елдік қызметі жастарға деген қамқор пейілі ел тағдырына алаңдаған дархан көңілі бар филология ғылымдарының док то ры профессор КСРО Педагогика ғы лым дары академиясының коррес понshyдентshyмүшесі ҰҒА академигі Қазақстан жә не Қырғызстан республикалары ғыshyлы мының еңбек сіңірген қайраткері Қазақстан Республикасы Мемлекеттік

сый лығының иегері Серік Смайылұлы Қи рабаевты да солай атау әбден лайық

Жеке тұлғаның мі незshyқұлқы ар қылы тұтас топтың қо ғам ның өмі рін түсінуге болады Өйт ке ні адам қоғамсыз өмір сүре алмайды Адам ның белсенді түрде еңбекпен шұғ ыл дануы әлеуметтік қатынастарға түсіп өза ра байланыс жасауға толық қабілеті бар тіршілік иесі болып қалуы ғана оның тұл ғалық бейнесін жоғарылата түспек

Біз мұны Серік Смайылұлы Қираshyба евтың 1927 жылы 23 наурызда Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы Атасу ауылында дүниеге кел ген нен баshyстап 1951 жылы Абай атын да ғы Қазақ педагогикалық институтын бітіріп аспирантурада оқи жүріп Қазақ тың мем лекеттік көркем әдебиет бас паshyсының аға редакторы laquoӘдебиет жә не ис кус ствоraquo журналының бөлім мең геshyру шісі 1952shy1955 жылдары laquoПионерraquo жур налының редакторы 1955shy1958 жыл дары laquoСоциалистік Қазақстанraquo (қа зіргі laquoЕгемен Қазақстанraquo) газетінде меңгеруші редакциялық алқа мүшесі бол ғанындағы қызметінен аңғарамыз

1958 жылдан Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында 30 жыл бойы доцент профессор филология факультетінің деканы қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі инстиshyтут ректорының оқу ісін басқаратын орынбасары қызметтерін атқарған 1988shy1995 жылдары Қазақ КСР ҒА МОӘуезов атындағы Әдебиет және өнер инсти тутының директоры бөлім мең герушісі болған кездегі тынshyдырған өл шеусіз еңбектерінен таshyныпshyбілеміз Осы уақыт аралығында қы руар қоғамдық жұ мыстар атқаруы өн ді рте ғылыми ең бек тер жазуы таshyрихтың ақтаңдақ ке сі рінен жазықсыз жа заланған жандар ды ақ тап алуға жанshyталасқан өршіл қи мы лы нан көреміз

ndash Әдебиет ndash ұлттық мәдениеттің бір саласы Оның дамуы ұлттың тілімен ділімен ұғымshyтүсінігімен парасатыshyмен дүниетанымымен тікелей байлаshyныс ты Осының бәрі көркем туынды ар қылы көрініп халықтың сана сына сіңе отырып оның рухани өмі рін қаshyлып тас тырады Сол жолдан ауыт қыshyмау ын қа да ғ алауға міндеттіміз ndash деп ға лым осы үдерістің бәрін әдебиет аяshyсында са лыс тып қарастырады жастарға түзу жол нұсқайды

Серік Қирабаев есімі ұлттық мәshyде ние тіміздің аса көрнекті өкілі реshyтінде республика көлемінде ғана емес жақын шет елдерге де таныс Ол әдеshyби еті міздің атақты қаламгерлерінің шы ғар машылығын монографиялық үлгіде жанshyжақты зерттеу тәсілін жете игерген ға лым Оның Абайтану са ласындағы тын дырған күрделі еңshyбегіне қазақ елі аса құрметпен қаshyрай ды Бұл саладағы же місті еңбегі үшін кезінде институттың бір топ ғалымдарымен бірге Мемлекеттік сыйshyлыққа ие болғаны ndash осының айғағы

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әде биетінің тарихында ұлттық идеяshyның тууы мен өркендеуіне жол ашуы өз алдына бөлек әңгіме Жаңаша көз қа shyрас қалыптастырған laquoҚазақ әде биет і нің

тарихыraquo атты іргелі еңбектің ұйымshyдас тырушысы ғана емес редак ция лық ал қа ның төрағасы ретінде тын дыр ған ісін әркім өзінше пайымдай алады деп есеп теймін

Өмір талқысынан сүрінбей өтіп сан алуан қиындықтың таразысында шың дал ған сынақтың қандайы болса да ту ра бидей әділ шешімін таба білshyген ға лым ағамыздың тағы бір белесі ndash қа зақ әдебиеті оқулықтарының авshyторы екен дігі Қазақ жастарының таshyлай буыны осы оқулықтан бойына білім сіңіріп өмір лік тәлім алып келе жатқанын ескерсек ғалым көтерген жүктің салмағы ай қын дала түспек

Академик Серік Қирабаев ғылыми шы ғар машылық өнерінде 40shyтан

астам мо ногра фия мен сын зертshyтеу кітаптарын 17 оқулық пен оқу құралдарын шығар ды 1994 жы лы laquoЖүсіпбек Аймауытовraquo атты кі т аshyбы ҰҒАshyның ШУәлиханов атын даshyғы сыйлығына ие болған ғалым көпshyтеген орден де р мен медальдармен ма рапаттал ды Қазақстанның еңбек сі ңір ген қай раткері laquoОтанraquo орденінің ие ге рі болды

Ыбырай Алтынсарин бір сөзінде laquoЖақсы мінез бен ақыл күші біріксе ndash бұ лар адамгершілік қасиеттерraquo ndash деп адам гершілігі мол жандарға үміт артаshyтынын білдірген екен Адамгершілік ndash адам бойындағы ең асыл қасиет және адамзат баласының ең жоғарғы мақсатына бағытталады Бұл қасиет адамды мейірімділікке Отанын елін отбасын сүюге үйретері анық

Міне соның бәрін 67 жылдан бері жұптары жазылмай берік отбасын құрған Серік аға мен Әлия апамыздың бойынан көріп киелі шаңырағында қалыптасқан тамаша қасиеттерінен заshyмандастары мен шәкірттері ағайынshyтуыстары үлгі алады

Мен бұл отбасын көптен білемін Сон дықтан да ойымды саралай ке ле хал қы мыздың laquoЖақсы адам ndash қа зы наraquo деген нақыл сөзін еске алдым Өз деshyрі нің білімімен біліктілігімен терең ма ғыналы ғұмыр кешуімен өзгеге өнеге болуымен халықтың қазынасына айналған Серік Қирабаев пен Әлия Бейсенованың өмірлеріне көз жіберсек олардың өте бай ғұмыр кешіп келе жатқанын бай қай мыз

Сөзіміздің айғағы ретінде айтаshyрымыз филология ғылымдарының докторы Серік Қирабаев пен геограshyфия ғылымдарының докторы Әлия Бейсенованың шаңырағын ел laquoАкаshyдемиктер отбасыraquo деп таниды Біле білгенге бір отбасынан екі бірдей акаshyдемиктің шығуы ndash сирек кездесетін құshyбы лыс Оған себепкер тату тірлік бірshyбі ріне деген адал махаббат жемісі екені анық Оны мына әңгімеден аңғарамыз laquoАпаларың жас кезінде сұ лудың сұshyлуы еді Әлі де сыры кетсе де сыны кет пеген қалпында отыр ғой мі не Бір көр генненshyақ ғашық болдым сөйтіп 18 жасында үйленіп алдым ndash деген Серік аға әзілshyқалжыңы аралас мақтанышын жасырмайды Расында Әлия апамыз мінезге бай жан

laquoАдамгершілікке тәрбиелеу құралы ndash еңбек пен атаshyана үлгісіraquo дейтін Ыбырай Алтынсарин атамыздың laquoАғаш түзу өсу үшін оған көшет кеshyзін де көмектесуге болады үлкен ағаш бол ғанда оны түзете алмайсыңraquo деген ха л қымыздың дана сөзі бар Осы ретте баланың бойына жастайынан ізгілік мей ірімділік қайырымдылық яғни адам гершіліктің құнды қасиеттерін сіshyңіруде үлгілі отбасы мен педагогтер ше шуші рөл атқаратынын еске салғым ке леді

Шүкір қос ғалымның ұясынан түлеп ұшқан тұңғыш ұлы Нұр болса Мәскеу университетін бітіріп аспиранshyтурада оқып сол жақта кан дидаттығын докторлық диссер та циясын қорғады философия ғы лым дарының док торы

профессор атан ды Бүгінде Ресей Хаshyлық тар дос тығы университетінің бірінshyші про ректорыshyғылыми проректоры

Профессор Нұр Серікұлының ғыshyлыми істер жөніндегі проректор реshyтін де тындырған жұмыс ауқымы өте көлемді Оны Ресей Халықтар достығы уни верситетінің соңғы бес жыл ішінде барлық жоғары оқу орындары мен РФ уни верситеттері арасында 3shy4 орынды иеленіп келгенінен сондайshyақ ха лықshyаралық деңгейдегі рейтингісінің жо ғаshyры лай түскенінен де аңғаруға болады Бұл олардың халықаралық ғылыми қа рымshyқатынасын арттырып кадр лар даяр лаудағы ғылыми біліктілігін жоshyға ры лата түсуде

Ұзақ жылдар профессор Нұр Серікshyұлы Қирабаев Ресей Федерациясы Білім министрлігінің гуманитарлық білімдер жөніндегі Кеңес төрағасының орынshyбасары болып 15 жыл РФ Білім және ғылым министрлігінің Философиялық ғылымиshyәдіс темелік кеңесін басқарды

Осыданshyақ оның жұмысқа жа shy у апкершілігінің жоғарылығы та банshyдылығы іскер басшы екендігі аң ға рыshyлады laquoҚазақ халқындағы laquoӘке ге тарshyтып ұл туса игі ата жолын қу са игіraquo деген тілектің жүзеге асқанына бұл да бір негіз

Ортаншы ұлы Әділ еліміздің Іш кі істер министрлігінде жауапты қыз мет атқара жүріп жол апатынан қайтыс бол ғанshyды Кенже ұлы Әлім Сырshyтқы істер ми нистрлігінде Америка департаменті директорының орынбаshyсары

Енді аяулы апамыз жайлы бірер сөз Ресми тілмен айтар болсақ Ұлттық ғы лым академиясының академигі Әлия Бейсенованың ұсынысымен 1986 жылы ҚазПИshyдің физикалық гео граshyфия кафедрасының жанынан laquoЛандshyшафт тар эко логиясы және табиғатты қор ғауraquo атты лаборатория ұйым дасshyты рылды 1989 жылы Әлия Сәр сен shyқы зының ұсынысы және тікелей қатыshyсуымен ҚазПИshyдің жаратылыстануshyгеография факультетінің құрамында экология бөлімі ашылып ҚазПИshyде гео графия және экология факультеті ұйым дас ты1991shy1999 жылдары геоshyграфия және эко логия факультетінің деканы Қазақстан геогра фиясы және экология сы кафедрасының меңгерушісі болып сай ланды

Осыншама жүкті арқалай жүріп үл гілі отбасын қалыптастыру оңайға түс пейді Әлия апамыз үшін ол қаshyлып ты жағдай Енді келіні Астана қа ла сындағы laquoДарынraquo республикалық ғы лымиshyпрактикалық орталығының ди ректоры Шолпан Қирабаеваның ле бі зі не зер салайық laquoАтаshyенемнің сүйік ті ұлы Әділ керемет азамат еді Әскери адам болатын Тағдырдың жаshyзуына не дерсің Бар болғаны 11 жыл сыйластықта өмір кештік Машина апатын ан қайтыс болды Артында Ержан Санжар деген екі ұлы қалды Қазір олар үлкен азамат дәрежесінде Бірі халықаралық құқық мамандығын игерсе екіншісі Ұлттық қауіпсіздік акаshyдемиясын бітірді Екеуі де мемлекеттік қызметте Менің бұл арадағы айтпағым laquoАтаshyенең жақсы болса қызындай етіп өсіредіraquo деген қазақы қағиданың растығына көз жеткізу

Талайыма қарай қазақтың бай таshyғын дай ниеттері бар көргендері көп кө ңілге түйгендері мол екі асылым арshyдақты атаshyенем менің бетімнен қаққан емес Ұзататын қыздай алақандарында ұстады

Өзім де алдарын қиып өтпедім айтshyқандарын екі етпедім Әкемдей болshyған атаммен анамдай болған енеммен қатар сол отбасының барлық үл кенshyкішісін әсі ресе енемнің шешесі ақылshyпарасаты мол Рымбала апамды ерекше қадір тұттым Ол кісіден қалған бір керемет үлгіні осы арада айта кетсем деймін Күн сайын ертеңгісін тұрғанда бәрімізбен амандасатын

laquoҚалдарың қалай жақсы тұрдыңдар маraquo дейтін Біз бір шаңырақтың ас тынshyда отырып бұл кісінің мұнысы несі деп таңданыс білдірсек

laquoЕ жассыңдар ғой Кейін мендей болғанда солай екенshyау дейсіңдер Түн тү нек қой Одан таңертеңгі жарыққа же ту бір ғанибет емес пе laquoТүннен таң ға түгел жетейікraquo деген сөзді бұshyрын ғы лар бекер айтқан баraquo дейтін Сол сөздің ақиқатына енді көз жетіп ке леді

Мен мамандығыма қарай өмір бойы ба ла тәрбиесі саласында қызмет етіп ке лемін Менің бар жақ сы тірshyлігім ұр пақ тәрбиесіндегі ат қа рып жүр ген жұ мы сым сол атаshyанамдай болып кеткен атаshyенемнің үлгіshyөнегесі деп бі лемінraquo

Қазақстанның әлемдік деңгейдегі зият керлік қоғам қалыптастыру ба ғыshyтындағы қарышты қадамы ұлтық құнshyды лықты баянды ету төл тарихымызды жаңғырту экономикамызды өріс тетуде жастарымызға жанshyжақты білім қа жет Ол үшін Елбасы Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев ұсынған laquoМәңгілік Елraquo идеяshyсын жедел жүзеге асыруға бә рі міз де ат салысуға мүдделіміз

Осы істе қос мерейтой иелері бүshyгін де 90 жасты еншілеген Серік Смайshyыл ұлы Қирабаев пен 85 жасқа жеткен Әлия Сәр сенқызы Бейсенова ортаshyмызды толтырып жүре берулері үшін бақуатты өмір зор денсаулық тілеймін

Қазіргі кезеңде Қаратау өңірінің әні мен күйін сол топырақтан шыққан Сүгір күйші жөнінде көшелі сөз қозғай алатын оның елі мен өскен ортасы күйшілік дәргейін талдапshyтүсіндіре алатын бірденshyбір адам ndash филоshyлогия ғылымдарының докторы Мырзатай Жолдасбеков Көкірегі көмбе абыз аға Қаратаудың теріскейінде қазіргі Жамбыл облысы Талас ауданы Ақтөбе ауылында туған Жастайынан зымыстан заманның көп қиындығын бастан өткерсе де ұлтымыздың өлмес мұрасы ndash күй мен әнге ынталы болshyды елгезек талабының арқасында домбыра мен сырнайды қатар игерді Қарт Қаратау Шу бойы Сарысу аймағына осы мекенге жайлауы мен суы ортақ болған жер жәннаты Жетісуға тән домбырашылық үлгіні бойыshyна сіңіріп өзі өскен ауылshyаймаққа laquoақын балаraquo деген аты шықты Жас кезінде Арқа мен Қаратауға аты шыққан Әйкен Мәді Боранқұл сияқты күй залқарларынан үлгіshyөнеге көрді шертпе күйдің сырлы сазыshyмен ержетті Кейінірек халық композиторы Төлеген Момбековпен ағалыshyінілі бауыр болып араласты Кейін ат жалын тартып ғылым теңізіне бойлаған кезінде Сүгір күйлерін жатық шертетін қабілетімен өз ортасына аты шығады Қаратау күйлерінің дәстүрлі қағыстары басар саусақтың пернедегі ізі мен ілмесін шебер меңгерген домбырашы болып толыса береді Тасқа қашалып жазылған көне түркі жазуларын зерттеу жұмыстарымен айналыса бастағанда бейтаныс күйдің үзік сарындары тылсымshyнан құйылып жүрегінен шыға бастағанын байқайды бастапқыда жасқанады жаshyсырады Тоныкөк Білге қаған Бұмын қағандардың жорық жырларын оқыған сайshyын жаны әсерленіп жариясыз күйінің де сағасы өрлей түседі қайырма қағысы шираshyтыла бастайды Мырзатай ағаның өз жаныshyнан күй шығаруының мәнәйі себебі осы еді

Қай өнерпаз болсын топырағына сол топыраққа өнген бір түп жусанына тартпай тумайды Мырзатай ағаның да сазы солай дамыды Қазіргі кезде Қаратау дәстүрімен шығарған laquoОйтолғауraquo laquoҚосбасарraquo laquoАзат Қосбасарraquo атты үш күйі бар Әлбетте күйлерінің жалпы өрісshyаңысы Сүгірдің күйшілік мектебінен өрбиді мысалы оның laquoОйтолғауыraquo музыкалық композиshyциясы жағынан Сүгірдің laquoКертолғауыменraquo мазмұндас Сүгір laquoКертолғаудыraquo шертіп кер заманға налыса Мырзатай laquoОйтолғаудыraquo толғап өткенге салауат айтады laquoОйтолғауraquo күйінің музыкалық табиғаты Ықылас пен Сүгірдің қоңыр күйлерінің (laquoНазқоңырraquo laquoМайдақоңырraquo laquoЖолаушының жолды қоңырыraquo) композициялық формасына келеді кейде шертіліп кейде төкпелетіп домбыраның қабырғасын сөгілте жыр секілді laquoыңғай төкпелейдіraquo Мырзатай ағаның laquoОйтолғауыraquo Сүгірдің тараулы laquoКертолғауларыныңraquo жаңа замандағы жалshyғасы іспетті бір ырғақпен шерте отырып күй шиесіне (шырқау шегіне) келген де даshyуылдата тарту тәсілі де байырғы қара тауshyлық машық домбыра күйлері модернге ұшыраған мына заманда халықтық өнер дің классикалық төлтума қалпын сақ та ғаны сақтай алғаны кімді болса да еріксіз таңshyғал дырады

Мырзатай ағаның laquoҚосбасарыныңraquo да сөйлер сөзі табиғаты жағынан Сүгірдің атыshyшулы laquoҚосбасарыменraquo үндес Бұл туындының шынай ы лығы шертісіне біткендей замаshyны бөлек де м есеңіз екі күйдің де мұңы мен шемені бір Мырзатай ағаның қолы нан шыққан laquoҚосбасарraquo екі тараудан тұ ра ды осы жер де күйді нұсқалата тараула та тарту Қаратаудың байырғы дәстүрі еке нін еске сала кеткеннің артығы болмас күй авто ры сол салтshyты бұлжытпай сақ тауға бел буған секілді Өз күйшілігі орын дау шылық ерекшелігі әдеттегі біздің құ лақ үй ренген монтаны машықтан бөлек қос ішек ті құмықтыра сөйлетуі кейде Төлеген Мом бековтің кейде Боранқұл Қошshyма ғамбетовтің қоңыр шертпелеріне ұқсаса кетеді Күйдің бұғалығынан сағалығына өткенде бірде ілмелей бірде желдірмелете төгілтеді Осынау күйшілік қасиеттердің ар жағында Сүгірдің қобызсарынды laquoНазshyқоңырларыraquo мен қара өлеңге тарта жөне леshyт ін laquoҚаратау шертпелеріraquo тұрғанын сезу бір бақыт Мырзатай Жолдасбековтің Сүгір күй ші туралы мынадай естелігі бар

laquoМен Сүгір Әліұлын үш рет көрген едім Бала кезім еді халық соғыстан кейінгі зоshyба лаңнан қайта ес жия бастаған уақыт Бір

кү ні біздің ауылға атақты Сүгір күйші келді Қаратаудың теріскейі болған соң Созақпен біздің ел laquoауылымыз аралас қойымыз қораласraquo қатарshyқоңсы қонатынбыз Ел жиналды күйшіге құрмет жасалды төр ұсынылды мал сойылды Сүгір біздің елдің күйшісі Әйкенді жақсы көреді екен laquoӘуелі Әйкен тартсынraquo деді Әйкен ауылдың алshyтыбасарын бірshyекі қайырған соң сосынғы кезекті Сүгірге берді Сүгірдің әсем шертісі көпшілікті әпshyсәтте баурап алды Күйлерін тарауshyтарауымен тартып арасында күйдің қалай шыққаны жөніндегі әңгімесін де айтып отырды Сүгір шағын денелі қаршығадай кісі екен күй тартқанда арқасы қозғандай болаshyды екен Бірақ болмысы басқа мінезінде осы

күнгі кейбір күйшілер сияқты жасанды қимыл жасау мүлде жоқ Сол кеште қаққан қазықтай шөкелеп отырды

да күйді төге берді төге берді Мен кейініректеу уақыттарда заманымыздың

дүлдүл домбырашысы Сүгірдің ізбасары Төлеген Момбековті де көп тыңдаған едім ағаshyіні болып араласып едік Сол Төлегеннің отырысы осы Сүгірдікіндей болатын

Сүгірдің дыбысы күй шерткендегі қағысының тазалығы домбыраны сабалаshyмайтын бекзаттығы жас болсам да жадымда қалыпты домбырасы шешен қызыл өріктен шабылған формасы Арқаның домбырасы секілді шағын болатын Бір күн мейман болған соң ертесіне ел жақсылары жолshyжоралғысын жасап Сүгірді еліне шығарып салды Сүгірдің шертпесі маған қатты әсер етті сарыны жылдар бойы санамда қалып қойды Мен көрген күйшілердің ішіндегі ең құдіреттісі осы Сүгір едіraquo (сұхбат өз аузы-нан жазылып алынды ndash ЖЖ)

2016 жылы белгілі композитор Ілия Жақанов Мырзатай Жолдасбековтің өмірі мен шығармашылығына арналған laquoДүние шіркінraquo атты көлемді эссеshyхикаясын жазshyды Сол кітапта мынадай дерек баяндалады

laquoМырзатай домбырадан көз айырмайndash Төкпе күйдің қуаты секілді шертпе

күйде де шабыт экстазы болады Қара ңызshyшы сезімнің шалқуын патетикаға қалай кө те реді мен сол құдіреті зор Сүгірді көрshyдім ғой ndash деді өзінің сабырлы байсалды қал пымен

Мына сөзге елең еткен Фариза (Оңғарshyсы нова)

ndash Ә сіз Сүгірді көре алдыңыз ба ndash дедіМырзатай алабұрта толқыған күйіndash Иә ndash дедіФариза енді маған бұрылыпndash Сүгірді сіз жақсы білесіз ndash деді жай

ғанаМен бұл емеурінді түсіндім де бала кезshy

ден естіпshyбілгенімді айттымndash Сүгірдің мекені Созақ ол біздің Сарысу

ауданымен іргелес жатыр Атаshyтегіміз бір Ұзын аққан Талас пен Шу дариясын тел емген елміз Біздің үлкен кісілер Сүгірдің еліндегі Жабал Құрақ Барақ Қызылқұрт Бұзау Тама дейтін аталарды laquoтөм енгі елraquo дейді Сүгір мен қобызшы Жаппас осы Бұзау Тамадан тарайды Сүгір біздің ауылға да келіп жүріпті бірақ мен көре алғам жоқ Үлкен кісілер Сүгір ауыл да ғы Сәдібек домбырашы екеуі алмаshyкезек күй тартshyты деп отыратынshyды Асан қа рия ның ұлы Нұрғали әйдік домбырашы еді Сү гір дің осы laquoБозінгенraquo laquoЫңғайтөкraquo күй ле рін өзгеше бір кербез мінезбен шертуші еді

Сөзге қайтадан Мырзатай араластыndash Бәрі есімде ұмытқам жоқ Аулымызды

laquoАқтөбеraquo дейтін Сүгір біздің ауылда бір жекжатына келіп жүрді Сүгірдің бетshyбейнесі қаршығадай ғана қағылез келбеті жыпshyжинақы порымы домбыраны ұзақ бұрап өзіменshyөзі боп дидары біртеshyбірте нұрланып күйдің бір тұсына келгенде көзін жұмып тас мүсіндей қатуы бәрі көз алдымshyда ndash деді (Жақанов І Дүние шіркін (Эссе-элегия) ndash Астана laquoКүлтегінraquo баспасы 2016 24-бет)

Мырзатай Жолдасбеков Сүгір мұрасының ізбасары ретінде Жаппас Қаламбаев пен Төлеген Момбековтің соңын ала көшке қосылған орта буынның өкілі қазіргі кездегі Қаратау күйшілік мектебінің қасиетін сақтап қалған бірегей домбырашы Мырзатай Жолдасбеков ғылым саласында жүрсе де үлкен лауазымды қыз метт ер де болса да қолынан қазақы сырнайы мен домбыshyрасын ешқашан тастамаған өнер лі тұлға Өмірден өткен Нұрғиса Тілен диев Кенжебек Күмісбеков Қаршыға Ахмедияров сияқты арыстармен араласты Қазіргі кезде Шәміл Әбілтаев Әбдімомын Желдібаев Секен Тұрысбек секілді қазақ күйінің майталshyмандарымен тығыз шығармашылық байshyланыста олардың өнеріне халshyқадерінше қолдау көрсетіп тұрады Авторлық жеке күйтабағы шыққан салтshyдәстүр ғибратshyнасиет мазмұнымен жазған бірсыпыра таныshyмал әндердің авторы Өзіндік дара сазгерлігі арқылы Сүгір дәстүрін жалғастырып жүрген қоңыр домбырашылығымен шертпе күй төрінен өз орнын алған мәнерлі күйші Оның төл туындылары кәсіби оқу бағдарламасына күй жинақтарына енген халық оркестрлері мен фольклор ансамбльдерінің репертуарлаshyрына да кіріп тәуелсіз заманда туған рухани қазынамыздың қатарына қосылды

Жанғали ЖҮЗБАЙ күйші

Жақсы адам ndash асыл қазына

Кертолғау мен Ойтолғау

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақтың зерделі ғалымдары мен жазушыларының арасында домбыра шертпейтіні некен-саяқ мысалы Рахманқұл Бердібаев Ақселеу Сейдімбек Асқар Сүлейменов Төлеген Тоқбергенов тәуір күйшілер болған Қазіргі кезде де Өмірзақ Айтбаев Төлен Әбдіков сияқты аға буын өкілдері қасиетті домбыраны қолдарынан тастаған емес Ал енді түркітану ғылымында халықаралық беделге ие болған қазақтың белгілі ғалымы Мырзатай Жолдасбековтің домбыраны күмбірлете шертіп өз жанынан күй шығаратын қабілетін зиялы орта болмаса көпшілік біле қоймайды Қазақтың күйшілік өнерін laquoшертпе laquoтөкпеraquo деп үлкен екі арнаға бөлетін болсақ Мырзатай ағамыздың әуесі ndash шертпе оның ішінде Сүгірдің үлгісі Мырзатай ағамыздың қоңыр шертісінен әманда Қаратау күйінің сарыны есіп тұрады қобызға етенелі дыбыстары Ықылас пен Сүгірден ауысқаны бірден сезіледі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

laquoҚобыланды батырraquo жырында laquoӨзі алты жасында Кәмшат бөркі басында То былғы торы ат астындаraquo деп келетін жыр жолдары торы атқа ерекше ықы лас ты білдіретіні рас Сондай-ақ күй ші Қазанғап Тілепбергенұлының laquoТо ры атraquo күйі Жұбан Молдағалиевтің laquoТо ры ат басыraquo ғажайып туынды-сын да да осы түске айрықша мән береді Мұндай мысалдар жүздеп са-налады Кейбір сөз тір кестеріне көз жүгіртсек laquoсұлу торы ат болуraquo аса құрмет екені аңғарылады Қазақ халқының ұлы перзенті Мұхтар Әуезов те laquoӘдебиеттің еңбек торысыraquo деген сөзді қазақ әдебиетінің тари хын табан дап отырып тиянақты зертте ген филология ғылымдарының док торы профес-сор Ұлттық ғылым ака де миясының корреспондент-мүшесі Қа зақ КСР-інің еңбек сіңірген ғылым қай раткері Есмағамбет Самұратұлы Ысмайыловқа байланысты қолданған екен Осыдан-ақ көрер көзге көңіл тола тын ісіне мығым еңбекқорлығына жан келмейтін мінсіз мінез иелеріне осы те ңеу лайық болған тәрізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 7

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

8

5 4

Нұсқау Бір немесе б ірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмаларды орындаңыз

1 Этил спиртіндегі толқынның жылдамдығы 1177 мс болса жиілігі 200 Гц болатын толқынның осы ортадағы толқын ұзындығы

A) asymp035 дмB) asymp0035 мC) asymp590 смD) asymp05 мE) asymp59 мF) asymp50 смG) asymp35 смH) asymp20 см

2 Суреттегі графиктердегі изобаралық процесс

A) 4B) 8C) 2D) 1E) 6F) 7G) 5H) 33 Иіндікке əсер етуші күш 15 Н ал

оның иінінің ұзындығы 8 см болса осы күштің моменті

A) 25 Н∙мB) 15 Н∙мC) 1500 мН∙мD) 12 Н∙мE) 22 Н∙мF) 2200 мН∙мG) 1200 мН∙мH) 2500 мН∙м4 Жарық сəулесінің түсу бұрышы

45deg ал сыну бұрышы 30deg болса шағылу бұрышы шағылған сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш түскен сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш

A) 45degB) 105degC) 30degD) 125degE) 165degF) 205degG) 85degH) 25deg

C) 8 НD) 08 НE) 80 Н

5 Ұзындығы 5 м жəне көлденең қимасының ауданы 100 см2 болатын сым 10 кН күштің əсерінен 1 см-ге созылды Сымның салыстырмалы ұзаруы

A) 002 B) 20C) 2D) 200E) 02

6 Мөлшері 1 моль болатын кез келген заттың ішіндегі бөлшектер саны (NA= 602∙1023моль-1)

A) 602middot1025

B) 602middot1023

C) 602middot1027

D) 602middot1021

E) 602middot1019

7 Графикте келтірілген процес-тердің ішінде ең көп жұмыс атқа-рылатын процесс

p

A) 1 жəне 2B) 2 жəне 3C) тек қана 3D) тек қана 1E) тек қана 2

8 Эквипотенциал бет үшінA) q = constB) E= constC) F=constD) φne constE) φ= const9 Бордың екінші постулатыA) вакуумдегі жарық жылдамдығы

жарық көзінің де қабылдаушының да жылдамдығына тəуелді емес

B) электрон тек бір стационар ор-битадан екінші стационар орбитаға ауысқанда ғана энергия квантын жұтады не шығарады

C) атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар

D) қалыпты жағдайда 1 моль кез кел-ген газдың алатын көлемі 224 л

E) таңдап отырған инерциялық санақ жүйесіне қатысты физикалық заңдар инвариантты

10 Бір атомды идеал газ күйі-нің өзгеруі pV координатасын-да көрсетілген График бойынша біратомды идеал газдың ішкі энер-гия ның өзгерісі

ptimes106Па

A) 225 кДжB) 225 МДжC) -225 кДжD) 0 E) -225 МДж

11 10 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды Оның Жерден 5 м биіктіктегі кинетикалық энер-гиясы (ауа кедергісін ескермеңіз g = 10 мс2)

A) 200 ДжB) 150 ДжC) 250 ДжD) 210 ДжE) 120 Дж

12 Массасы 6 кг көлемі 49 м3 газдың қысымы 200 кПа Оның молекулаларының орташа квадраттық жылдамдығы

A) 500 мсB) 900 мсC) 700 мсD) 450 мсE) 400 мс13 Дене жазық айнаға қарай

1 мс жылдамдықпен жақындап келе жатыр Егер де бастапқы

уақыт мезетінде дене айнадан 5 м қашықтықта болса онда 3 с-тан кейін дене мен оның айнадағы кескінінің ара қашықтығы

A) 3 мB) 15 мC) 2 мD) 5 мE) 4 м

14 Толқынның таралу бағы-тындағы 1 м қашықтыққа жиілігі 300 ТГц сəуленің толқын ұзындығы неше рет сыяды (c =3∙108 мс 1ТГц =1012 Гц)

A) 104

B) 108

C) 105

D) 106

E) 107

15 Материялық нүкте гармо-никалық тербеліс жасайды Осы нүктенің тербелістер амплитудасын 2 есе арттырғанда оның максимал кинетикалық энергиясы

A) 2 есе артадыB) өзгермейдіC) 4 есе артадыD) 8 есе артадыE) 16 есе артады

16 Суретте кескінделген процесте зат мөлшері өзгермеген болса онда ыдыстағы идеал газдың 1-күйден 2-күйге өткендегі температурасы

p

A) Т2 = 4Т1

B) Т2= Т1C) Т2 = 3Т1

D) Т2= Т1

E) Т2= Т1

17 Ашық тербелмелі контурдағы ток күші i = 02cos2∙105πt заңы бо-йынша өзгереді Ауада таратыла-тын электромагниттік толқынның ұзындығы (с=3∙108мс)

A) 300 мB) 30 кмC) 3 км D) 30 мE) 300 км

18 Ара қашықтықтары 01 м бо-латын -8 нКл жəне -8 нКл нүктелік зарядтарды байланыстыратын кесіндінің ортасындағы нүктедегі электр өрісінің жалпы кернеулігі (k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 252 кВм B) 48 кВмC) 0 ВмD) 64 кВмE) 72 кВм

19 Температурасы 10degС-тағы суға температурасы -10degС-тағы мұз сал-ғанда жылулық тепе-теңдік 0degС-та орнады алайда мұз ерімеді Мұз мас-са сының су массасына қатынасы (см = 2100 Джкг∙degС ссу = 4200 Джкг∙degС)

A) 2 B) 15 C) 15 D) 10E) 25

20 Массасы 5 кг денеге шамалары 8 Н жəне 6 Н болатын өзара перпен-дикуляр екі күш əсер етеді Дененің үдеуі

A) 4 мс2

B) 2 мс2

C) 3 мс2

D) 1 мс2

E) 5 мс2

21 Массасы 40 кг бала əр қабатының биіктігі 3 м болатын ғимараттың 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтеріледі Баланың атқарған жұмысы (g = 10 мс2)

A) 24 кДжB) 26 Дж

4 2 Ш а м д а р д ы ң т і з б е к т е й жалғануына сəйкес келетін сұлба

1 2 3

A) тек 1B) 1 жəне 2C) тек 2D) 2 жəне 3E) тек 343 Серіппеге бекітілген масса-

сы 40 г жүктің қозғалыс заңдылығы х=03sin20t болса серіппе қатаңдығы

A) 60 НмB) 20 НмC) 80 НмD) 16 НмE) 30 Нм44 Жылжымалы поршеннің

көмегімен жабылған цилиндр ішінде газ бар Газдың бастапқы темпе-ратурасы 227degС Газдың сығылу нəтижесінде оның температурасы 800 К-ге дейін артты ал көлемі 10 есе кемиді Газдың сығылу процесі соңында қысымы 3 МПа болса оның бастапқы қысымы

A) 1875 кПаB) 661 кПаC) 285 кПаD) 115 кПаE) 1975 кПа

45 Май ішінде орналасқан əрқайсысы 20 нКл нүктелік екі зарядтың өзара əсерлесу күші 015 мН болса олардың ара қашықтығы (εмай=24 k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 1 смB) 2 смC) 5 смD) 10 смE) 50 см

46 Поршеньмен шектелген газдың көлемін 2 есе кемітіп температура-сын 2 есе арттырса оның қысымы

A) 4 есе кемидіB) өзгермейдіC) 2 есе артады

D) 2 есе кемидіE) 4 есе артады

47 Белгісіз планетаның масса-сы Жердің массасынан 4 есе кіші ал радиусы 2 есе кіші Жер бетінде бірінші ғарыштық жылдамдық υ1 болса белгісіз планета үшін бірінші ғарыштық жылдамдық

A) B)

C)

D) E)

48 Баллондағы газдың массасы 9 кг қысымы 12 МПа Егер баллон-ды біраз ашқан кезде температу-ра тұрақты жағдайда газ қысымы 4 МПа-ға дейін төмендеген болса баллоннан сыртқа шыққан газдың массасы

A) 12 кгB) 6 кг C) 4 кгD) 9 кгE) 3 кг

49 Біртекті магнит өрісінің индук-ция сызықтарына перпендикуляр 8middot106 мс жылдамдықпен кірген элек-трон радиусы 91 мм шеңбермен қоз-ғалса магнит өрісінің индукция век-торы (e =16 ∙10-19 Кл m = 91∙10-31 кг)

A) 2 мТлB) 4 мТлC) 20 мТлD) 5 мТлE) 50 мТл

50 Катушкадағы ток күші 3∙10-3 с уақытта 225 А-ға кеміген кезде 15 В өздік индукцияның ЭҚК-і пайда болған болса катушканың индуктивтігі

A) 10 мГнB) 20 мГнC) 30 мГнD) 50 мГнE) 60 мГн

ҚР Білім және ғылым министрлігі laquoҰлттық тестілеу орталығыraquo РМҚК

laquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ

ФИЗИКА

ТАЛАПКЕР-2017

10 20 30 40 V л

p

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 5: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

24 наурыз 2017 жыл 5

Оңтүстік Корея себеп пен салдар

Оңтүстік Кореяның Мемлекет тік

кеңесі биылғы жылдың 9 мамырынshyда мерзімінен бұрын президентshyтік сайлау өткізу туралы шешім қабылдады Осының алдында яғни 10 наурызда елдің Конституциялық соты парламенттің президент Пак Кын Хеге импичмент жөніндегі шешімін бекіткен еді Осылайша сот бесshyалты айға созылған саяси дағдарысқа нүкте қойғандай болды

Конституциялық соттың парламент шешімін дұрыс деп танып бекітуі осы ел қоғамын нақты түрде бір-біріне қарсы екі лагерьге бөліп тастады Мемлекеттік билік импичменттің нәтижесі жаппай наразылыққа ұласатынын күні бұрын білген сияқты Елдің қарулы күштері жоғары әскери дайындық жағдайына келтірілді және қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету үшін көшелерге 21 мың полицей шығарылды Оның үстіне импичмент жөнінде ұйғарым белгілі болмай тұрып-ақ Оңтүстік Кореяның астанасы ndash Сеулде Пак Кын Хенің жақтастары мен қарсыластары екі митинг өткізген еді

Ал Конституциялық соттың ұй-ғарымы жария етілгеннен кейін көп уақыт өтпей-ақ митингке қаты-су шылар арасында қақтығыс орын алды Өйткені сот процесін жеке ле-ген телеарналар көшелердегі үлкен экрандардан тікелей эфир арқы лы көрсетіп тұрды Ақпараттарға қара-ған да қақтығыстар салдарынан екі адам қаза тауып ондаған адам жарақат алған Оның бірі laquoКиодоraquo агенттігінің операторы көрінеді

Президенттіктен мерзімнен едәуір уақыт бұрын кеткен 65 жастағы Пак Кын Хеге тағылған айып аса ауыр Өткен жылдың желтоқсанында Оңтүс-тік Кореяның парламенті сыбайлас жемқорлыққа салынды және өз билігін теріс пайдаланды деп айыптал ған президентке сенімсіздік білдіру туралы мәселені қарады Нәтижесінде пар-ламенттегі 300 депутаттың 234-і импичмент үшін дауыс берді Осыдан он шақты күндей бұрын Пак Кын Хе өзінің мәлімдемесінде қателігін мойын дап халықтан кешірім сұраған болатын Сонымен қатар ол отставкаға байланысты парламенттің шешіміне бағынатынын да айтқан еді

Елде саяси дағдарыстың ушығып оның соңы Пак Кын Хенің мемлекет басшысы қызметінен laquoқуылуынаraquo себеп болған ең басты мәселе ndash 2016 жылдың қазанында президенттің жақын құрбысы Чхве Сун Сильдің пре зи дентке ықпалы жөніндегі дерек-тердің бұқаралық ақпарат құрал -дарында жариялануы Сол мақа ла-лардағы деректер бойынша жүр гізіл-ген тексерулер нәтижесі Чхве Сун Сильдің бірнеше жыл қатарынан мемлекеттік басқару ісіне араласып саяси шешімдер қабылдауға да ықпал етті деген күдік келтіріліп отырғанын көрсеткен сияқты Сондай-ақ тергеу органдары президенттің құрбысы на елдегі ірі компанияларға қысым көр-сету арқылы өзінің бақылауындағы қорларға миллиондаған доллар қар-жы аударуға мәжбүрледі деген де айып таққан Тіпті ол биліктің жоғары лауазымды кадрларын тағайындау мәселесіне де араласқан көрінеді

Оңтүстік Кореяның оппозиция-сы Пак Кын Хе құрбысы Чхве Сун Сильдің сыбайлас жемқорлық шыр-мауына іліккенін білген және одан хабардар болған деп есептейді Ал осындай теріс әрекеттерден қаржылай зардап шеккендер арасында әлемге танымал Hyundai Motor POSCО және Koreo Telecom сияқты корпорациялар бар екен Тергеу материалдарына қарағанда шығын көлемі 657 миллион АҚШ долларын құрайды

Пак Кын Хенің президенттік өкі-леттігі 2018 жылдың ақпанында аяқталуы тиіс еді Қалыптасқан жағдай оған жеткізбеді Енді экс-президентке қарсы қылмыстық іс қозғалуы да мүмкін Өйткені Конституциялық соттың жоғарыдағы шешімі соған мүмкіндік береді Сарапшылар қазірдің өзінде оған енжар әрі жігерсіз президент болды деген баға да беріп үлгерді Сондай-ақ Пак Кын Хе Оңтүстік Кореяның импичмент бойынша лауазымынан шеттетілген алғашқы президенті ретінде тарихта қалады

Сарапшылардың пікірінше Оң-түстік Кореядағы мерзімінен бұ-рын өтетін президенттік сайлауға Демо кратиялық партияның бұрынғы төрағасы Мун Чжэ Ин Чхунчхон-Намдо провинциясының губернато-ры Ан Хи Чжон Соннам қаласының мэрі Ли Чжэ Мен және Халық партия-сынан Ан Чхоль Су түспек Ал БҰҰ Бас Ассамблеясының бұрынғы Бас хатшысы Пан Ги Мун мен президенттің міндетін уақытша атқарушы елдің қазіргі премьер-министрі Хван Гё Ан өз кандидатураларын президенттікке ұсынбайтындарын мәлімдеді

Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

ndash Елші мырза Тәуел сіз Қазақстанshyда ең бірінші елшілігін ашқан ел ndash АҚШ Екі ел арасындағы дипло маshyтиялық қатынастардың орнағанына 25 жылдан асты Осы жылдар ішіндегі саясиshyэкономикалық қарымshyқатыshyнастардың даму деңгейіне қандай баға берер едіңіз

ndash Өзіңіз айтып өткендей Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін көп уақыт өтпей Америка Құрама Штаттары дип-ломатиялық қарым-қатынас орна тып Алматыда елшілігін ашқан алғашқы елдердің бірі болды Сол кезден бері Құрама Штаттар Қазақстанның стра-те гиялық серіктесі және адал достары қатарында Осы уақыт ішінде Америка Құрама Штаттары мен Қазақстан Рес-публикасы экономиканың түрлі ба-ғыт тары бойынша байланыс орнатып сауда-саттық көлемін арттыру және халықаралық қоғамдастықпен қоян-қолтықтаса отырып жаһандық және ай мақ тық ең өзекті мәселелерді шешу -де бірлесіп жұмыс жасап келе ді Ал бірлескен іс-қимылдар қата рын да ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жаппай қырып-жою қарулары таралуы-ның алдын алу жасыл техно ло гиялар-ды дамыту мен адамның ғылым мен технологиядағы білімін көтеру секілді басымдықтар бар

Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлануы мен Сирия жөніндегі жина-лыстарды ұйымдастыруы Астананың халық аралық аренада өсіп келе жатқан көшбасшылық рөлі мен беделін айғақ-тайды Сондай-ақ АҚШ-тың дип-лома тиялық миссиясы Қазақстан тара-пымен бірлесіп білім беру бағдар л а-малары мен мәдени көрмелер ұйым-дас тыруды жүзеге асырып келеді Ондай бағдарламалық іс-шаралар АҚШ өнерпаздары мен Қазақстанды таныстыратын спикерлердің қатысуы-мен өтіп жүр Білім алмасу бағдар лама-лары арқылы Қазақстанның көптеген мамандары мен студенттері АҚШ-та оқып кәсіби біліктіліктерін шыңдау мүмкіндіктеріне ие болуда

ndash Екі елдің байланыстарында қай саланың табыстары мол керісінше қай бағыттар кенже қалып тұр деп ойлайсыз Сіз өз жұмысыңызда қай бағыттарға басымдық бергенді жөн санайсыз

ndash Бастапқыда біздің елдеріміздің ынтымақтастығы ядролық қаруды таратпау және энергия салалары нан басталған еді ал қазір ынтымақтас-тығымыз жоғары технология білім беру қауіпсіздік және құқық қорғау салаларын да қамтиды

Осы кездері біз қазақстандық серік-тес терімізбен бірге ЖИТСАИТВ-пен күрес кәсіпкерлікті қолдау және аймақ-тық сауданың көлемін ұлғайтуды қоса алғанда біраз елең еткізер жобалар

бойынша жұмыстарда қарым-қатынас жасаймыз Ауыл шаруашылығы сала-сындағы байланыстарымыздың ны-ға юы ның арқасында қазір біз Қа-зақ станға бидайдың өнімділігін арт-тыруға орай кеңес беріп отырамыз Қазақ стан көптеген бағытта бәсеке-лік артықшылықтарға ие бола алады оның ішінде тамақ өнер кәсібі мұнай химиясы металлургия және ауыл-шаруашылық саласы

Америкалық инвестициялардың ша мамен 70-ы мұнай барлау мен өн діру сияқты кен игеру өнеркәсі-біне соным ен қатар коммерциялық қыз мет тер қонақ үй және темір жол мате риалдарын жасау салаларына тартылып отыр

ndash Президент Дональд Трамптың билік басына келуімен АҚШshyтың Орталық Азияға және Қазақстанға қатысты ұстанымында өзгерістер болуы мүмкін бе

ndash Мен біздің Президентіміздің Орта лық Азияға оның ішінде әсіресе Қазақ станға келуі айтарлықтай маңы-зы бар оқиға болар еді деп ойлаймын АҚШ Президентінің сапары Қазақ-стан ның және осы аймақтың Құрама Штаттар үшін маңыздылығын біл-діріп қана қоймай соңғы 25 жылдағы серіктестіктің мызғымастығының кепі лі де болып табылар еді Өзінің уақы ты мен сапарлар кестесінің ты-ғыз дығына қара мастан АҚШ Пре зи-денті өзі бас шылық ететін мер зімде Орталық Азия секілді маңызды ай-мақ қа келу жолын қарастырады ғой деп үміттенемін

ndash Сіз елші болғандық тан еліshyміздің қоғамдықshyсаяси өмірін дегі

бар лық ісshyқимылдар мен жаңаshyлық тарды саралап отырасыз Осы орайда өзіңіз білесіз Қазақстан Рес публикасының Пре зи денті Нұрсұлтан Назарбаев конс ти туцияshyлық реформалардың жаңа легін ұсынып ол ел халқы тара пы нан қолдау тапты АҚШshyтағы саяси орта бұл реформаларды қалай қаshyбыл дап жатыр Өзіңіздің де пікі ріshyңізді айта кетсеңіз Сонымен қатар Қазақстан Президентінің биыл ғы Жолдауында сіз назар аудар ған маңызды мәселелер болды ма

ndash Америка Құрама Штаттары соңғы 200 жылда өзінің Конституциясына 27 рет өзгеріс енгізген болатын Сондықтан америкалықтар жаңа сынақтар мен сын-тегеуріндер жағдайында Қазақстан Республикасының Конституциясы на өзгерістер енгізу қажеттілігін мұ ның заман талабынан туындап отыр ғанын түсінеді

Ал сұрағыңыздың екінші бөлігіне келсек Президент Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жолдауында Қазақстанның саяси экономикалық және әлеуметтік салаларын трансформацияға жеткізетін кешенді реформаларды атап айтты Осы реформалар толықтай жүзеге ас қан жағдайда олардың нәтижесі Қазақ стан экономикасы өсуінің жедел-деуі не инфрақұрылымдардың жаң-ғы руы на сауда-саттықтың артуына және жоспарланғанындай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына қосылуы-на жол ашатыны анық Сыбайлас жемқор лықпен күрес реформаларды жүзеге асырудың негізгі тетігі болып табы лады себебі қай елді алып қарасақ та сыбайлас жемқорлықтың

дамуға кедергі келтіріп қоғам мен ин весторлардың сеніміне селкеу түсі-ретіні күмәнсіз

ndash Сіздің қазақша үйреніп жүрshyгеніңізді білеміз және мұны халқыshyмызға деген құрметіңіз деп баға лайshyмыз Тіл білу ndash шынайы ақпарат алуshyдың мүмкіндігі Сіз Қазақстан ның ты нысshyтіршілігі туралы ақпаратshyты қан д ай ресурстардан аласыз Елшілік қазақ газеттерін жаздырып ала ма

ndash Мен қазақ тілін үйренуге мүмкін-дігінше қолымнан келгеннің бәрін жасап жүрмін Жалпы елшілер өздері қызмет атқарып жүрген елінің тілімен тарихымен және мәдениетімен таныс болуы тиіс деп ойлаймын Осы себеп-ті мен Қазақстанға келген алғаш-қы күн дерімде-ақ қазақтың дәстүрлі киіз үйін резиденциямның ауласына орнатуды жөн көрдім және өзім оны мақтан тұта мын себебі іс-шаралар кезінде қонақ тарды күтуге киіз үй өте жайлы әрі қолайлы және келушілерге де ұнайды

Бұған қосарым мен қазақ тағам-дарын да жақсы білемін оның ішінде өзіме ерекше ұнайтыны ndash шұбат

Қазақ тіліндегі басылымдар дан мен 5-6 газетке жазылғанмын Ара сында әрине сіздердің laquoЕгемен Қазақстанraquo да бар Қазақ басылымдарын оқу сөз жоқ менің қазақша үйрен сем деген ұм тылысыма оң септігін тигізіп отыр-ғаны анық

ndash Әңгімеңізге рахмет елші мырза

Әңгімелескен Арнұр АСҚАР

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Кездесу барысында қазақ-стандық елші Ирак басшы-сына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 2017 жылдың 10-11 қыркүйек күндері Астана қаласында өтетін Ислам Ын-ты мақтастығы Ұйымының Ғы лым және технологиялар

жөніндегі бірінші саммитіне ша қыру хатын табыс етті АБер ді бай аталған саммит ИЫҰ-ға мүше мемлекеттер ара сындағы ғылым және инно -ва ция жөніндегі қатынас тар-ды нығайтуға жаңа сер пін бере тінін сондай-ақ ислам

әлеміндегі халықтың әлеу-меттік жағдайын жақсарту эконо микалық даму мақ сатын-да ғылым мен тех нология лар-дың рөлін ны ғайтуға бағыт-талған жоба лар ды іске асыруға үлес қоса тынын жеткізді

Кездесу аясында тараптар екі ел арасындағы қарым-қа ты настардың даму көк-жиек терін талқылап күн тәр-тібіндегі халықаралық және өңірлік өзекті мәселелер бо-йын ша пікір алмасты АБер-дібай Ирак Президентін Елба-сы Нұрсұлтан Назарбаевтың

laquoҚазақстанның Үшін ші жаң-ғыруы жаһандық бә секеге қабілеттілікraquo атты Жол дауы-ның негізгі басым дықтарымен таныстырды

Кездесудің қорытынды-сында ФМасум Қазақстан Президенті ННазарбаевтың саммитке шақыруына орай өз алғысын білдіріп екі ел арасындағы ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға үлес қоса-тындығын атап өтті Соны мен бірге ол Елбасының пара-сатты сыртқы саяси баста-ма ларына және қоғам инсти-туттарын дамыту мақса тында жүргізіп отырған реформа-ларына жоғары баға берді

Қазақстанның туристік әлеуеті голландтықтардың көзімен

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБреда қаласындағы Қолshyданбалы ғылымдар униshyверситетінде (Солтүстік Б р а б а н т п р о в и н ц и я shyсы Нидерланд Корольshyдігі) Қазақстан елшіліshyг і н і ң б а с т а м а с ы м е н laquoҚазақ стандағы туризмraquo тақырыбында жыл саshyйынғы студенттер жұ мысshyтарының ІІІ байқауы өтті ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Байқауға туризм және қонақ үй бизнесі факультетінің 100-ге жуық студенті қатысты Іс-шараның мақсаты голландтық туроператорлар арасында Қазақстанның туристік әлеуетін ашып көрсету болды Байқау шеңберінде Қазақстан жайлы көптеген мәліметтер көлденең тартылып жоғары деңгейде еліміздің туристік әлеуетінің тұсаукесері ұйымдастырылды және қазақстандық туризм нарығының жағдайы мен даму болашағы таныстырылды

laquoҚазақстандағы экотуризмraquo атты жобаны ұсынған команда байқау жеңімпазы болып та-ныл ды Жобада негізгі мәде-ни көрікті жерлер Ұлы Дала-ның табиғи пейзажы мен ланд-шафтарының алуан түрлі лі-гі ежелгі тарихи мұралары мен заманауи архитектуралары бейнеленген

Іс-шара кезінде экотуризмді дамыту қоршаған орта мен та-биғи ресурстарды қорғау сон -дай-ақ Астанадағы ЭКСПО-2017 халықаралық ма ман дандырылған көрмесінің тұса у к есеріне де ерекше назар ауда рылды деп хабарлады Қа зақ стан Рес пуб-ликасы Сырт қы істер министр-лігінің баспасөз қызметі

Конференцияны ұйымдас-тыру ға Қазақстанның Австрия-дағы елшілігі Австрияның Еуропа істері ықпалдастық және халықаралық қатынастар жөніндегі федералдық ми-нистр лігі сонымен қатар Авс трия-Қазақстан қоғам-дас т ығы мұрындық болды Жиын ға қоғамдық-саяси са-ланың бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері Австрия Сыртқы істер ми-нистрлігінің қызметкерлері дип ломатиялық корпус өкіл-дері laquoАвстрия-Орталық Азияraquo пар ламенттік тобының мү ше лері халықаралық ұйым-дардағы Қазақстан өкілдері Қазақстанның құрметті кон-сулдары қатысты Сонымен қатар сол елдегі қазақ диаспо-расының өкілдері жоғары оқу орындарында білім алып жатқан студент жерлестеріміз

де шарадан сырт қалған жоқ Конференция екі елдің

мемлекеттік әнұрандарын орындаудан басталды Жи-нал ған қауым алдында бірін-ші болып сөз алған Дипло ма-тиялық академия директоры Ханс Винклер Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында қол жеткізген табыстарын жоғары бағалады Ол екі ел арасында дипломатиялық қарым-қаты-нас орнағаннан бергі ара-лықтағы Қазақстан мен Авс-трия байланыстарының даму барысын баяндады

Алқалы жиында Австрия Парламенті Ұлттық кеңесінің екінші президенті Карл-хайнц Копф Қазақстанның Австрия дағы елшісі Қайрат Сары бай Австрия-Қазақстан қоғ а мы н ың п рези ден т і Австрия Эко но микалық палатасының вице-президенті

Рихард Щенц Австрияның Қазақстанда алғашқы елшісі болған Урсула Фарингер баян дама жасады Олар тәуел -сіздік жылдарында эко но-мика саясат білім беру және мәдениет салаларында Қа-зақ станның биік белес терді бағындырғанын Қазақ стан-Австрия екіжақты қаты нас-тарының өзара тиімді арнада қанат жайып келе жат қанын тілге тиек етті

Австрия Парламенті Ұлт-тық кеңесінің екінші пре зи-денті Карлхайнц Копф Қазақ-стан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халық аралық бастамалары тура лы айта келіп laquoДемо кра тия лық даму ndash біртіндеп жүруге тиіс құ-былыс Австрия мен Қазақ-стан өзі орналасқан аймақтар-да тұрақтылықтың факторы болып табылады Сонымен қатар бұл екі мем лекет бүкіл ғаламшарда бей біт шілік пен қауіпсіздікті ны ғай туға сүбелі үлес қосып келе жатырraquo ndash деді Карлхайнц Копф

Спикерлердің пайым-дауын ша алдыңғы қатарлы

технологияларға ие авс-трия лық фирмалардың Бес институттық реформаны жү-зеге асыру жөніндегі laquo100 нақ ты қадамraquo Ұлт жос парын іс жүзіне асыруға сон дай-ақ ННазарбаевтың laquoҚазақ-станның Үшінші жаң ғыруы жаһандық бәсекеге қабі летті-лікraquo Жолдауында көрсе тілген міндеттерді орындауға ықпал етуге толық мүмкіндігі бар

Жаңғырмалы энергия саласындағы компания-лар үшін Астанада өтетін ЭКСПО-2017 халықаралық көр месіне қатысу қосымша мүм кін дік туғызып отыр Осы-ған байланысты Экономи-калық палата вице-президенті әрі Австрияның ЭКСПО-2017 бойынша ұлттық комиссары РШенц өз елінің саяси және іскерлік ортасының белді өкіл дері елордада Австрия-ның Ұлт тық күні Қазақстан-Австрия Іскерлік кеңесінің отырысы Технология күні және басқа да шараларды өткізу арқылы халықара лық көрмеге белсене атсалысуға дайын екенін айтты

ЕлдЕстірмЕк ndash ЕлшідЕн

laquoҚазақстан ndash Құрама Штаттардыңөңірдегі сенімді серіктесіraquoАҚШ-тың Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Джордж КРОЛЛМЕН әңгіме

Ирак Президентімен кездестіndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashТаяуда Қазақстанның Иордан Хашемиттік Корольдігіндегі Төтенше және өкілетті елшісі Ирактағы елші қызметін қоса атқарушы Азамат Бердібай Ирак Республикасының президенті Фуад Масуммен кездесіп күн тәртібіндегі маңызды мәселелер жөнінде әңгімелесті деп хабарлады Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Австрия-Қазақстан қатынастарына ndash 25 жылndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақстан мен Австрия арасында дипломатиялық қатынастардың орнағанына 25 жыл толуына орай таяуда Вена дипломатиялық академиясында алқалы жиын өтті Бұл туралы еліміздің Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

әлЕм жәнЕ қазақстан

6 24 наурыз 2017 жылкелбет

өнеге өрнектері өнер өлкесінде

Сәрсенғали ӘБДІМАНАПОВҚазақ экономика қаржы және халықаралық сауда университетінің ректоры педагогика ғылымдарының докторы профессор

Мәселен кешкен ғұмыры атқарған елдік қызметі жастарға деген қамқор пейілі ел тағдырына алаңдаған дархан көңілі бар филология ғылымдарының док то ры профессор КСРО Педагогика ғы лым дары академиясының коррес понshyдентshyмүшесі ҰҒА академигі Қазақстан жә не Қырғызстан республикалары ғыshyлы мының еңбек сіңірген қайраткері Қазақстан Республикасы Мемлекеттік

сый лығының иегері Серік Смайылұлы Қи рабаевты да солай атау әбден лайық

Жеке тұлғаның мі незshyқұлқы ар қылы тұтас топтың қо ғам ның өмі рін түсінуге болады Өйт ке ні адам қоғамсыз өмір сүре алмайды Адам ның белсенді түрде еңбекпен шұғ ыл дануы әлеуметтік қатынастарға түсіп өза ра байланыс жасауға толық қабілеті бар тіршілік иесі болып қалуы ғана оның тұл ғалық бейнесін жоғарылата түспек

Біз мұны Серік Смайылұлы Қираshyба евтың 1927 жылы 23 наурызда Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы Атасу ауылында дүниеге кел ген нен баshyстап 1951 жылы Абай атын да ғы Қазақ педагогикалық институтын бітіріп аспирантурада оқи жүріп Қазақ тың мем лекеттік көркем әдебиет бас паshyсының аға редакторы laquoӘдебиет жә не ис кус ствоraquo журналының бөлім мең геshyру шісі 1952shy1955 жылдары laquoПионерraquo жур налының редакторы 1955shy1958 жыл дары laquoСоциалистік Қазақстанraquo (қа зіргі laquoЕгемен Қазақстанraquo) газетінде меңгеруші редакциялық алқа мүшесі бол ғанындағы қызметінен аңғарамыз

1958 жылдан Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында 30 жыл бойы доцент профессор филология факультетінің деканы қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі инстиshyтут ректорының оқу ісін басқаратын орынбасары қызметтерін атқарған 1988shy1995 жылдары Қазақ КСР ҒА МОӘуезов атындағы Әдебиет және өнер инсти тутының директоры бөлім мең герушісі болған кездегі тынshyдырған өл шеусіз еңбектерінен таshyныпshyбілеміз Осы уақыт аралығында қы руар қоғамдық жұ мыстар атқаруы өн ді рте ғылыми ең бек тер жазуы таshyрихтың ақтаңдақ ке сі рінен жазықсыз жа заланған жандар ды ақ тап алуға жанshyталасқан өршіл қи мы лы нан көреміз

ndash Әдебиет ndash ұлттық мәдениеттің бір саласы Оның дамуы ұлттың тілімен ділімен ұғымshyтүсінігімен парасатыshyмен дүниетанымымен тікелей байлаshyныс ты Осының бәрі көркем туынды ар қылы көрініп халықтың сана сына сіңе отырып оның рухани өмі рін қаshyлып тас тырады Сол жолдан ауыт қыshyмау ын қа да ғ алауға міндеттіміз ndash деп ға лым осы үдерістің бәрін әдебиет аяshyсында са лыс тып қарастырады жастарға түзу жол нұсқайды

Серік Қирабаев есімі ұлттық мәshyде ние тіміздің аса көрнекті өкілі реshyтінде республика көлемінде ғана емес жақын шет елдерге де таныс Ол әдеshyби еті міздің атақты қаламгерлерінің шы ғар машылығын монографиялық үлгіде жанshyжақты зерттеу тәсілін жете игерген ға лым Оның Абайтану са ласындағы тын дырған күрделі еңshyбегіне қазақ елі аса құрметпен қаshyрай ды Бұл саладағы же місті еңбегі үшін кезінде институттың бір топ ғалымдарымен бірге Мемлекеттік сыйshyлыққа ие болғаны ndash осының айғағы

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әде биетінің тарихында ұлттық идеяshyның тууы мен өркендеуіне жол ашуы өз алдына бөлек әңгіме Жаңаша көз қа shyрас қалыптастырған laquoҚазақ әде биет і нің

тарихыraquo атты іргелі еңбектің ұйымshyдас тырушысы ғана емес редак ция лық ал қа ның төрағасы ретінде тын дыр ған ісін әркім өзінше пайымдай алады деп есеп теймін

Өмір талқысынан сүрінбей өтіп сан алуан қиындықтың таразысында шың дал ған сынақтың қандайы болса да ту ра бидей әділ шешімін таба білshyген ға лым ағамыздың тағы бір белесі ndash қа зақ әдебиеті оқулықтарының авshyторы екен дігі Қазақ жастарының таshyлай буыны осы оқулықтан бойына білім сіңіріп өмір лік тәлім алып келе жатқанын ескерсек ғалым көтерген жүктің салмағы ай қын дала түспек

Академик Серік Қирабаев ғылыми шы ғар машылық өнерінде 40shyтан

астам мо ногра фия мен сын зертshyтеу кітаптарын 17 оқулық пен оқу құралдарын шығар ды 1994 жы лы laquoЖүсіпбек Аймауытовraquo атты кі т аshyбы ҰҒАshyның ШУәлиханов атын даshyғы сыйлығына ие болған ғалым көпshyтеген орден де р мен медальдармен ма рапаттал ды Қазақстанның еңбек сі ңір ген қай раткері laquoОтанraquo орденінің ие ге рі болды

Ыбырай Алтынсарин бір сөзінде laquoЖақсы мінез бен ақыл күші біріксе ndash бұ лар адамгершілік қасиеттерraquo ndash деп адам гершілігі мол жандарға үміт артаshyтынын білдірген екен Адамгершілік ndash адам бойындағы ең асыл қасиет және адамзат баласының ең жоғарғы мақсатына бағытталады Бұл қасиет адамды мейірімділікке Отанын елін отбасын сүюге үйретері анық

Міне соның бәрін 67 жылдан бері жұптары жазылмай берік отбасын құрған Серік аға мен Әлия апамыздың бойынан көріп киелі шаңырағында қалыптасқан тамаша қасиеттерінен заshyмандастары мен шәкірттері ағайынshyтуыстары үлгі алады

Мен бұл отбасын көптен білемін Сон дықтан да ойымды саралай ке ле хал қы мыздың laquoЖақсы адам ndash қа зы наraquo деген нақыл сөзін еске алдым Өз деshyрі нің білімімен біліктілігімен терең ма ғыналы ғұмыр кешуімен өзгеге өнеге болуымен халықтың қазынасына айналған Серік Қирабаев пен Әлия Бейсенованың өмірлеріне көз жіберсек олардың өте бай ғұмыр кешіп келе жатқанын бай қай мыз

Сөзіміздің айғағы ретінде айтаshyрымыз филология ғылымдарының докторы Серік Қирабаев пен геограshyфия ғылымдарының докторы Әлия Бейсенованың шаңырағын ел laquoАкаshyдемиктер отбасыraquo деп таниды Біле білгенге бір отбасынан екі бірдей акаshyдемиктің шығуы ndash сирек кездесетін құshyбы лыс Оған себепкер тату тірлік бірshyбі ріне деген адал махаббат жемісі екені анық Оны мына әңгімеден аңғарамыз laquoАпаларың жас кезінде сұ лудың сұshyлуы еді Әлі де сыры кетсе де сыны кет пеген қалпында отыр ғой мі не Бір көр генненshyақ ғашық болдым сөйтіп 18 жасында үйленіп алдым ndash деген Серік аға әзілshyқалжыңы аралас мақтанышын жасырмайды Расында Әлия апамыз мінезге бай жан

laquoАдамгершілікке тәрбиелеу құралы ndash еңбек пен атаshyана үлгісіraquo дейтін Ыбырай Алтынсарин атамыздың laquoАғаш түзу өсу үшін оған көшет кеshyзін де көмектесуге болады үлкен ағаш бол ғанда оны түзете алмайсыңraquo деген ха л қымыздың дана сөзі бар Осы ретте баланың бойына жастайынан ізгілік мей ірімділік қайырымдылық яғни адам гершіліктің құнды қасиеттерін сіshyңіруде үлгілі отбасы мен педагогтер ше шуші рөл атқаратынын еске салғым ке леді

Шүкір қос ғалымның ұясынан түлеп ұшқан тұңғыш ұлы Нұр болса Мәскеу университетін бітіріп аспиранshyтурада оқып сол жақта кан дидаттығын докторлық диссер та циясын қорғады философия ғы лым дарының док торы

профессор атан ды Бүгінде Ресей Хаshyлық тар дос тығы университетінің бірінshyші про ректорыshyғылыми проректоры

Профессор Нұр Серікұлының ғыshyлыми істер жөніндегі проректор реshyтін де тындырған жұмыс ауқымы өте көлемді Оны Ресей Халықтар достығы уни верситетінің соңғы бес жыл ішінде барлық жоғары оқу орындары мен РФ уни верситеттері арасында 3shy4 орынды иеленіп келгенінен сондайshyақ ха лықshyаралық деңгейдегі рейтингісінің жо ғаshyры лай түскенінен де аңғаруға болады Бұл олардың халықаралық ғылыми қа рымshyқатынасын арттырып кадр лар даяр лаудағы ғылыми біліктілігін жоshyға ры лата түсуде

Ұзақ жылдар профессор Нұр Серікshyұлы Қирабаев Ресей Федерациясы Білім министрлігінің гуманитарлық білімдер жөніндегі Кеңес төрағасының орынshyбасары болып 15 жыл РФ Білім және ғылым министрлігінің Философиялық ғылымиshyәдіс темелік кеңесін басқарды

Осыданshyақ оның жұмысқа жа shy у апкершілігінің жоғарылығы та банshyдылығы іскер басшы екендігі аң ға рыshyлады laquoҚазақ халқындағы laquoӘке ге тарshyтып ұл туса игі ата жолын қу са игіraquo деген тілектің жүзеге асқанына бұл да бір негіз

Ортаншы ұлы Әділ еліміздің Іш кі істер министрлігінде жауапты қыз мет атқара жүріп жол апатынан қайтыс бол ғанshyды Кенже ұлы Әлім Сырshyтқы істер ми нистрлігінде Америка департаменті директорының орынбаshyсары

Енді аяулы апамыз жайлы бірер сөз Ресми тілмен айтар болсақ Ұлттық ғы лым академиясының академигі Әлия Бейсенованың ұсынысымен 1986 жылы ҚазПИshyдің физикалық гео граshyфия кафедрасының жанынан laquoЛандshyшафт тар эко логиясы және табиғатты қор ғауraquo атты лаборатория ұйым дасshyты рылды 1989 жылы Әлия Сәр сен shyқы зының ұсынысы және тікелей қатыshyсуымен ҚазПИshyдің жаратылыстануshyгеография факультетінің құрамында экология бөлімі ашылып ҚазПИshyде гео графия және экология факультеті ұйым дас ты1991shy1999 жылдары геоshyграфия және эко логия факультетінің деканы Қазақстан геогра фиясы және экология сы кафедрасының меңгерушісі болып сай ланды

Осыншама жүкті арқалай жүріп үл гілі отбасын қалыптастыру оңайға түс пейді Әлия апамыз үшін ол қаshyлып ты жағдай Енді келіні Астана қа ла сындағы laquoДарынraquo республикалық ғы лымиshyпрактикалық орталығының ди ректоры Шолпан Қирабаеваның ле бі зі не зер салайық laquoАтаshyенемнің сүйік ті ұлы Әділ керемет азамат еді Әскери адам болатын Тағдырдың жаshyзуына не дерсің Бар болғаны 11 жыл сыйластықта өмір кештік Машина апатын ан қайтыс болды Артында Ержан Санжар деген екі ұлы қалды Қазір олар үлкен азамат дәрежесінде Бірі халықаралық құқық мамандығын игерсе екіншісі Ұлттық қауіпсіздік акаshyдемиясын бітірді Екеуі де мемлекеттік қызметте Менің бұл арадағы айтпағым laquoАтаshyенең жақсы болса қызындай етіп өсіредіraquo деген қазақы қағиданың растығына көз жеткізу

Талайыма қарай қазақтың бай таshyғын дай ниеттері бар көргендері көп кө ңілге түйгендері мол екі асылым арshyдақты атаshyенем менің бетімнен қаққан емес Ұзататын қыздай алақандарында ұстады

Өзім де алдарын қиып өтпедім айтshyқандарын екі етпедім Әкемдей болshyған атаммен анамдай болған енеммен қатар сол отбасының барлық үл кенshyкішісін әсі ресе енемнің шешесі ақылshyпарасаты мол Рымбала апамды ерекше қадір тұттым Ол кісіден қалған бір керемет үлгіні осы арада айта кетсем деймін Күн сайын ертеңгісін тұрғанда бәрімізбен амандасатын

laquoҚалдарың қалай жақсы тұрдыңдар маraquo дейтін Біз бір шаңырақтың ас тынshyда отырып бұл кісінің мұнысы несі деп таңданыс білдірсек

laquoЕ жассыңдар ғой Кейін мендей болғанда солай екенshyау дейсіңдер Түн тү нек қой Одан таңертеңгі жарыққа же ту бір ғанибет емес пе laquoТүннен таң ға түгел жетейікraquo деген сөзді бұshyрын ғы лар бекер айтқан баraquo дейтін Сол сөздің ақиқатына енді көз жетіп ке леді

Мен мамандығыма қарай өмір бойы ба ла тәрбиесі саласында қызмет етіп ке лемін Менің бар жақ сы тірshyлігім ұр пақ тәрбиесіндегі ат қа рып жүр ген жұ мы сым сол атаshyанамдай болып кеткен атаshyенемнің үлгіshyөнегесі деп бі лемінraquo

Қазақстанның әлемдік деңгейдегі зият керлік қоғам қалыптастыру ба ғыshyтындағы қарышты қадамы ұлтық құнshyды лықты баянды ету төл тарихымызды жаңғырту экономикамызды өріс тетуде жастарымызға жанshyжақты білім қа жет Ол үшін Елбасы Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев ұсынған laquoМәңгілік Елraquo идеяshyсын жедел жүзеге асыруға бә рі міз де ат салысуға мүдделіміз

Осы істе қос мерейтой иелері бүshyгін де 90 жасты еншілеген Серік Смайshyыл ұлы Қирабаев пен 85 жасқа жеткен Әлия Сәр сенқызы Бейсенова ортаshyмызды толтырып жүре берулері үшін бақуатты өмір зор денсаулық тілеймін

Қазіргі кезеңде Қаратау өңірінің әні мен күйін сол топырақтан шыққан Сүгір күйші жөнінде көшелі сөз қозғай алатын оның елі мен өскен ортасы күйшілік дәргейін талдапshyтүсіндіре алатын бірденshyбір адам ndash филоshyлогия ғылымдарының докторы Мырзатай Жолдасбеков Көкірегі көмбе абыз аға Қаратаудың теріскейінде қазіргі Жамбыл облысы Талас ауданы Ақтөбе ауылында туған Жастайынан зымыстан заманның көп қиындығын бастан өткерсе де ұлтымыздың өлмес мұрасы ndash күй мен әнге ынталы болshyды елгезек талабының арқасында домбыра мен сырнайды қатар игерді Қарт Қаратау Шу бойы Сарысу аймағына осы мекенге жайлауы мен суы ортақ болған жер жәннаты Жетісуға тән домбырашылық үлгіні бойыshyна сіңіріп өзі өскен ауылshyаймаққа laquoақын балаraquo деген аты шықты Жас кезінде Арқа мен Қаратауға аты шыққан Әйкен Мәді Боранқұл сияқты күй залқарларынан үлгіshyөнеге көрді шертпе күйдің сырлы сазыshyмен ержетті Кейінірек халық композиторы Төлеген Момбековпен ағалыshyінілі бауыр болып араласты Кейін ат жалын тартып ғылым теңізіне бойлаған кезінде Сүгір күйлерін жатық шертетін қабілетімен өз ортасына аты шығады Қаратау күйлерінің дәстүрлі қағыстары басар саусақтың пернедегі ізі мен ілмесін шебер меңгерген домбырашы болып толыса береді Тасқа қашалып жазылған көне түркі жазуларын зерттеу жұмыстарымен айналыса бастағанда бейтаныс күйдің үзік сарындары тылсымshyнан құйылып жүрегінен шыға бастағанын байқайды бастапқыда жасқанады жаshyсырады Тоныкөк Білге қаған Бұмын қағандардың жорық жырларын оқыған сайshyын жаны әсерленіп жариясыз күйінің де сағасы өрлей түседі қайырма қағысы шираshyтыла бастайды Мырзатай ағаның өз жаныshyнан күй шығаруының мәнәйі себебі осы еді

Қай өнерпаз болсын топырағына сол топыраққа өнген бір түп жусанына тартпай тумайды Мырзатай ағаның да сазы солай дамыды Қазіргі кезде Қаратау дәстүрімен шығарған laquoОйтолғауraquo laquoҚосбасарraquo laquoАзат Қосбасарraquo атты үш күйі бар Әлбетте күйлерінің жалпы өрісshyаңысы Сүгірдің күйшілік мектебінен өрбиді мысалы оның laquoОйтолғауыraquo музыкалық композиshyциясы жағынан Сүгірдің laquoКертолғауыменraquo мазмұндас Сүгір laquoКертолғаудыraquo шертіп кер заманға налыса Мырзатай laquoОйтолғаудыraquo толғап өткенге салауат айтады laquoОйтолғауraquo күйінің музыкалық табиғаты Ықылас пен Сүгірдің қоңыр күйлерінің (laquoНазқоңырraquo laquoМайдақоңырraquo laquoЖолаушының жолды қоңырыraquo) композициялық формасына келеді кейде шертіліп кейде төкпелетіп домбыраның қабырғасын сөгілте жыр секілді laquoыңғай төкпелейдіraquo Мырзатай ағаның laquoОйтолғауыraquo Сүгірдің тараулы laquoКертолғауларыныңraquo жаңа замандағы жалshyғасы іспетті бір ырғақпен шерте отырып күй шиесіне (шырқау шегіне) келген де даshyуылдата тарту тәсілі де байырғы қара тауshyлық машық домбыра күйлері модернге ұшыраған мына заманда халықтық өнер дің классикалық төлтума қалпын сақ та ғаны сақтай алғаны кімді болса да еріксіз таңshyғал дырады

Мырзатай ағаның laquoҚосбасарыныңraquo да сөйлер сөзі табиғаты жағынан Сүгірдің атыshyшулы laquoҚосбасарыменraquo үндес Бұл туындының шынай ы лығы шертісіне біткендей замаshyны бөлек де м есеңіз екі күйдің де мұңы мен шемені бір Мырзатай ағаның қолы нан шыққан laquoҚосбасарraquo екі тараудан тұ ра ды осы жер де күйді нұсқалата тараула та тарту Қаратаудың байырғы дәстүрі еке нін еске сала кеткеннің артығы болмас күй авто ры сол салтshyты бұлжытпай сақ тауға бел буған секілді Өз күйшілігі орын дау шылық ерекшелігі әдеттегі біздің құ лақ үй ренген монтаны машықтан бөлек қос ішек ті құмықтыра сөйлетуі кейде Төлеген Мом бековтің кейде Боранқұл Қошshyма ғамбетовтің қоңыр шертпелеріне ұқсаса кетеді Күйдің бұғалығынан сағалығына өткенде бірде ілмелей бірде желдірмелете төгілтеді Осынау күйшілік қасиеттердің ар жағында Сүгірдің қобызсарынды laquoНазshyқоңырларыraquo мен қара өлеңге тарта жөне леshyт ін laquoҚаратау шертпелеріraquo тұрғанын сезу бір бақыт Мырзатай Жолдасбековтің Сүгір күй ші туралы мынадай естелігі бар

laquoМен Сүгір Әліұлын үш рет көрген едім Бала кезім еді халық соғыстан кейінгі зоshyба лаңнан қайта ес жия бастаған уақыт Бір

кү ні біздің ауылға атақты Сүгір күйші келді Қаратаудың теріскейі болған соң Созақпен біздің ел laquoауылымыз аралас қойымыз қораласraquo қатарshyқоңсы қонатынбыз Ел жиналды күйшіге құрмет жасалды төр ұсынылды мал сойылды Сүгір біздің елдің күйшісі Әйкенді жақсы көреді екен laquoӘуелі Әйкен тартсынraquo деді Әйкен ауылдың алshyтыбасарын бірshyекі қайырған соң сосынғы кезекті Сүгірге берді Сүгірдің әсем шертісі көпшілікті әпshyсәтте баурап алды Күйлерін тарауshyтарауымен тартып арасында күйдің қалай шыққаны жөніндегі әңгімесін де айтып отырды Сүгір шағын денелі қаршығадай кісі екен күй тартқанда арқасы қозғандай болаshyды екен Бірақ болмысы басқа мінезінде осы

күнгі кейбір күйшілер сияқты жасанды қимыл жасау мүлде жоқ Сол кеште қаққан қазықтай шөкелеп отырды

да күйді төге берді төге берді Мен кейініректеу уақыттарда заманымыздың

дүлдүл домбырашысы Сүгірдің ізбасары Төлеген Момбековті де көп тыңдаған едім ағаshyіні болып араласып едік Сол Төлегеннің отырысы осы Сүгірдікіндей болатын

Сүгірдің дыбысы күй шерткендегі қағысының тазалығы домбыраны сабалаshyмайтын бекзаттығы жас болсам да жадымда қалыпты домбырасы шешен қызыл өріктен шабылған формасы Арқаның домбырасы секілді шағын болатын Бір күн мейман болған соң ертесіне ел жақсылары жолshyжоралғысын жасап Сүгірді еліне шығарып салды Сүгірдің шертпесі маған қатты әсер етті сарыны жылдар бойы санамда қалып қойды Мен көрген күйшілердің ішіндегі ең құдіреттісі осы Сүгір едіraquo (сұхбат өз аузы-нан жазылып алынды ndash ЖЖ)

2016 жылы белгілі композитор Ілия Жақанов Мырзатай Жолдасбековтің өмірі мен шығармашылығына арналған laquoДүние шіркінraquo атты көлемді эссеshyхикаясын жазshyды Сол кітапта мынадай дерек баяндалады

laquoМырзатай домбырадан көз айырмайndash Төкпе күйдің қуаты секілді шертпе

күйде де шабыт экстазы болады Қара ңызshyшы сезімнің шалқуын патетикаға қалай кө те реді мен сол құдіреті зор Сүгірді көрshyдім ғой ndash деді өзінің сабырлы байсалды қал пымен

Мына сөзге елең еткен Фариза (Оңғарshyсы нова)

ndash Ә сіз Сүгірді көре алдыңыз ба ndash дедіМырзатай алабұрта толқыған күйіndash Иә ndash дедіФариза енді маған бұрылыпndash Сүгірді сіз жақсы білесіз ndash деді жай

ғанаМен бұл емеурінді түсіндім де бала кезshy

ден естіпshyбілгенімді айттымndash Сүгірдің мекені Созақ ол біздің Сарысу

ауданымен іргелес жатыр Атаshyтегіміз бір Ұзын аққан Талас пен Шу дариясын тел емген елміз Біздің үлкен кісілер Сүгірдің еліндегі Жабал Құрақ Барақ Қызылқұрт Бұзау Тама дейтін аталарды laquoтөм енгі елraquo дейді Сүгір мен қобызшы Жаппас осы Бұзау Тамадан тарайды Сүгір біздің ауылға да келіп жүріпті бірақ мен көре алғам жоқ Үлкен кісілер Сүгір ауыл да ғы Сәдібек домбырашы екеуі алмаshyкезек күй тартshyты деп отыратынshyды Асан қа рия ның ұлы Нұрғали әйдік домбырашы еді Сү гір дің осы laquoБозінгенraquo laquoЫңғайтөкraquo күй ле рін өзгеше бір кербез мінезбен шертуші еді

Сөзге қайтадан Мырзатай араластыndash Бәрі есімде ұмытқам жоқ Аулымызды

laquoАқтөбеraquo дейтін Сүгір біздің ауылда бір жекжатына келіп жүрді Сүгірдің бетshyбейнесі қаршығадай ғана қағылез келбеті жыпshyжинақы порымы домбыраны ұзақ бұрап өзіменshyөзі боп дидары біртеshyбірте нұрланып күйдің бір тұсына келгенде көзін жұмып тас мүсіндей қатуы бәрі көз алдымshyда ndash деді (Жақанов І Дүние шіркін (Эссе-элегия) ndash Астана laquoКүлтегінraquo баспасы 2016 24-бет)

Мырзатай Жолдасбеков Сүгір мұрасының ізбасары ретінде Жаппас Қаламбаев пен Төлеген Момбековтің соңын ала көшке қосылған орта буынның өкілі қазіргі кездегі Қаратау күйшілік мектебінің қасиетін сақтап қалған бірегей домбырашы Мырзатай Жолдасбеков ғылым саласында жүрсе де үлкен лауазымды қыз метт ер де болса да қолынан қазақы сырнайы мен домбыshyрасын ешқашан тастамаған өнер лі тұлға Өмірден өткен Нұрғиса Тілен диев Кенжебек Күмісбеков Қаршыға Ахмедияров сияқты арыстармен араласты Қазіргі кезде Шәміл Әбілтаев Әбдімомын Желдібаев Секен Тұрысбек секілді қазақ күйінің майталshyмандарымен тығыз шығармашылық байshyланыста олардың өнеріне халshyқадерінше қолдау көрсетіп тұрады Авторлық жеке күйтабағы шыққан салтshyдәстүр ғибратshyнасиет мазмұнымен жазған бірсыпыра таныshyмал әндердің авторы Өзіндік дара сазгерлігі арқылы Сүгір дәстүрін жалғастырып жүрген қоңыр домбырашылығымен шертпе күй төрінен өз орнын алған мәнерлі күйші Оның төл туындылары кәсіби оқу бағдарламасына күй жинақтарына енген халық оркестрлері мен фольклор ансамбльдерінің репертуарлаshyрына да кіріп тәуелсіз заманда туған рухани қазынамыздың қатарына қосылды

Жанғали ЖҮЗБАЙ күйші

Жақсы адам ndash асыл қазына

Кертолғау мен Ойтолғау

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақтың зерделі ғалымдары мен жазушыларының арасында домбыра шертпейтіні некен-саяқ мысалы Рахманқұл Бердібаев Ақселеу Сейдімбек Асқар Сүлейменов Төлеген Тоқбергенов тәуір күйшілер болған Қазіргі кезде де Өмірзақ Айтбаев Төлен Әбдіков сияқты аға буын өкілдері қасиетті домбыраны қолдарынан тастаған емес Ал енді түркітану ғылымында халықаралық беделге ие болған қазақтың белгілі ғалымы Мырзатай Жолдасбековтің домбыраны күмбірлете шертіп өз жанынан күй шығаратын қабілетін зиялы орта болмаса көпшілік біле қоймайды Қазақтың күйшілік өнерін laquoшертпе laquoтөкпеraquo деп үлкен екі арнаға бөлетін болсақ Мырзатай ағамыздың әуесі ndash шертпе оның ішінде Сүгірдің үлгісі Мырзатай ағамыздың қоңыр шертісінен әманда Қаратау күйінің сарыны есіп тұрады қобызға етенелі дыбыстары Ықылас пен Сүгірден ауысқаны бірден сезіледі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

laquoҚобыланды батырraquo жырында laquoӨзі алты жасында Кәмшат бөркі басында То былғы торы ат астындаraquo деп келетін жыр жолдары торы атқа ерекше ықы лас ты білдіретіні рас Сондай-ақ күй ші Қазанғап Тілепбергенұлының laquoТо ры атraquo күйі Жұбан Молдағалиевтің laquoТо ры ат басыraquo ғажайып туынды-сын да да осы түске айрықша мән береді Мұндай мысалдар жүздеп са-налады Кейбір сөз тір кестеріне көз жүгіртсек laquoсұлу торы ат болуraquo аса құрмет екені аңғарылады Қазақ халқының ұлы перзенті Мұхтар Әуезов те laquoӘдебиеттің еңбек торысыraquo деген сөзді қазақ әдебиетінің тари хын табан дап отырып тиянақты зертте ген филология ғылымдарының док торы профес-сор Ұлттық ғылым ака де миясының корреспондент-мүшесі Қа зақ КСР-інің еңбек сіңірген ғылым қай раткері Есмағамбет Самұратұлы Ысмайыловқа байланысты қолданған екен Осыдан-ақ көрер көзге көңіл тола тын ісіне мығым еңбекқорлығына жан келмейтін мінсіз мінез иелеріне осы те ңеу лайық болған тәрізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 7

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

8

5 4

Нұсқау Бір немесе б ірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмаларды орындаңыз

1 Этил спиртіндегі толқынның жылдамдығы 1177 мс болса жиілігі 200 Гц болатын толқынның осы ортадағы толқын ұзындығы

A) asymp035 дмB) asymp0035 мC) asymp590 смD) asymp05 мE) asymp59 мF) asymp50 смG) asymp35 смH) asymp20 см

2 Суреттегі графиктердегі изобаралық процесс

A) 4B) 8C) 2D) 1E) 6F) 7G) 5H) 33 Иіндікке əсер етуші күш 15 Н ал

оның иінінің ұзындығы 8 см болса осы күштің моменті

A) 25 Н∙мB) 15 Н∙мC) 1500 мН∙мD) 12 Н∙мE) 22 Н∙мF) 2200 мН∙мG) 1200 мН∙мH) 2500 мН∙м4 Жарық сəулесінің түсу бұрышы

45deg ал сыну бұрышы 30deg болса шағылу бұрышы шағылған сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш түскен сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш

A) 45degB) 105degC) 30degD) 125degE) 165degF) 205degG) 85degH) 25deg

C) 8 НD) 08 НE) 80 Н

5 Ұзындығы 5 м жəне көлденең қимасының ауданы 100 см2 болатын сым 10 кН күштің əсерінен 1 см-ге созылды Сымның салыстырмалы ұзаруы

A) 002 B) 20C) 2D) 200E) 02

6 Мөлшері 1 моль болатын кез келген заттың ішіндегі бөлшектер саны (NA= 602∙1023моль-1)

A) 602middot1025

B) 602middot1023

C) 602middot1027

D) 602middot1021

E) 602middot1019

7 Графикте келтірілген процес-тердің ішінде ең көп жұмыс атқа-рылатын процесс

p

A) 1 жəне 2B) 2 жəне 3C) тек қана 3D) тек қана 1E) тек қана 2

8 Эквипотенциал бет үшінA) q = constB) E= constC) F=constD) φne constE) φ= const9 Бордың екінші постулатыA) вакуумдегі жарық жылдамдығы

жарық көзінің де қабылдаушының да жылдамдығына тəуелді емес

B) электрон тек бір стационар ор-битадан екінші стационар орбитаға ауысқанда ғана энергия квантын жұтады не шығарады

C) атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар

D) қалыпты жағдайда 1 моль кез кел-ген газдың алатын көлемі 224 л

E) таңдап отырған инерциялық санақ жүйесіне қатысты физикалық заңдар инвариантты

10 Бір атомды идеал газ күйі-нің өзгеруі pV координатасын-да көрсетілген График бойынша біратомды идеал газдың ішкі энер-гия ның өзгерісі

ptimes106Па

A) 225 кДжB) 225 МДжC) -225 кДжD) 0 E) -225 МДж

11 10 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды Оның Жерден 5 м биіктіктегі кинетикалық энер-гиясы (ауа кедергісін ескермеңіз g = 10 мс2)

A) 200 ДжB) 150 ДжC) 250 ДжD) 210 ДжE) 120 Дж

12 Массасы 6 кг көлемі 49 м3 газдың қысымы 200 кПа Оның молекулаларының орташа квадраттық жылдамдығы

A) 500 мсB) 900 мсC) 700 мсD) 450 мсE) 400 мс13 Дене жазық айнаға қарай

1 мс жылдамдықпен жақындап келе жатыр Егер де бастапқы

уақыт мезетінде дене айнадан 5 м қашықтықта болса онда 3 с-тан кейін дене мен оның айнадағы кескінінің ара қашықтығы

A) 3 мB) 15 мC) 2 мD) 5 мE) 4 м

14 Толқынның таралу бағы-тындағы 1 м қашықтыққа жиілігі 300 ТГц сəуленің толқын ұзындығы неше рет сыяды (c =3∙108 мс 1ТГц =1012 Гц)

A) 104

B) 108

C) 105

D) 106

E) 107

15 Материялық нүкте гармо-никалық тербеліс жасайды Осы нүктенің тербелістер амплитудасын 2 есе арттырғанда оның максимал кинетикалық энергиясы

A) 2 есе артадыB) өзгермейдіC) 4 есе артадыD) 8 есе артадыE) 16 есе артады

16 Суретте кескінделген процесте зат мөлшері өзгермеген болса онда ыдыстағы идеал газдың 1-күйден 2-күйге өткендегі температурасы

p

A) Т2 = 4Т1

B) Т2= Т1C) Т2 = 3Т1

D) Т2= Т1

E) Т2= Т1

17 Ашық тербелмелі контурдағы ток күші i = 02cos2∙105πt заңы бо-йынша өзгереді Ауада таратыла-тын электромагниттік толқынның ұзындығы (с=3∙108мс)

A) 300 мB) 30 кмC) 3 км D) 30 мE) 300 км

18 Ара қашықтықтары 01 м бо-латын -8 нКл жəне -8 нКл нүктелік зарядтарды байланыстыратын кесіндінің ортасындағы нүктедегі электр өрісінің жалпы кернеулігі (k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 252 кВм B) 48 кВмC) 0 ВмD) 64 кВмE) 72 кВм

19 Температурасы 10degС-тағы суға температурасы -10degС-тағы мұз сал-ғанда жылулық тепе-теңдік 0degС-та орнады алайда мұз ерімеді Мұз мас-са сының су массасына қатынасы (см = 2100 Джкг∙degС ссу = 4200 Джкг∙degС)

A) 2 B) 15 C) 15 D) 10E) 25

20 Массасы 5 кг денеге шамалары 8 Н жəне 6 Н болатын өзара перпен-дикуляр екі күш əсер етеді Дененің үдеуі

A) 4 мс2

B) 2 мс2

C) 3 мс2

D) 1 мс2

E) 5 мс2

21 Массасы 40 кг бала əр қабатының биіктігі 3 м болатын ғимараттың 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтеріледі Баланың атқарған жұмысы (g = 10 мс2)

A) 24 кДжB) 26 Дж

4 2 Ш а м д а р д ы ң т і з б е к т е й жалғануына сəйкес келетін сұлба

1 2 3

A) тек 1B) 1 жəне 2C) тек 2D) 2 жəне 3E) тек 343 Серіппеге бекітілген масса-

сы 40 г жүктің қозғалыс заңдылығы х=03sin20t болса серіппе қатаңдығы

A) 60 НмB) 20 НмC) 80 НмD) 16 НмE) 30 Нм44 Жылжымалы поршеннің

көмегімен жабылған цилиндр ішінде газ бар Газдың бастапқы темпе-ратурасы 227degС Газдың сығылу нəтижесінде оның температурасы 800 К-ге дейін артты ал көлемі 10 есе кемиді Газдың сығылу процесі соңында қысымы 3 МПа болса оның бастапқы қысымы

A) 1875 кПаB) 661 кПаC) 285 кПаD) 115 кПаE) 1975 кПа

45 Май ішінде орналасқан əрқайсысы 20 нКл нүктелік екі зарядтың өзара əсерлесу күші 015 мН болса олардың ара қашықтығы (εмай=24 k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 1 смB) 2 смC) 5 смD) 10 смE) 50 см

46 Поршеньмен шектелген газдың көлемін 2 есе кемітіп температура-сын 2 есе арттырса оның қысымы

A) 4 есе кемидіB) өзгермейдіC) 2 есе артады

D) 2 есе кемидіE) 4 есе артады

47 Белгісіз планетаның масса-сы Жердің массасынан 4 есе кіші ал радиусы 2 есе кіші Жер бетінде бірінші ғарыштық жылдамдық υ1 болса белгісіз планета үшін бірінші ғарыштық жылдамдық

A) B)

C)

D) E)

48 Баллондағы газдың массасы 9 кг қысымы 12 МПа Егер баллон-ды біраз ашқан кезде температу-ра тұрақты жағдайда газ қысымы 4 МПа-ға дейін төмендеген болса баллоннан сыртқа шыққан газдың массасы

A) 12 кгB) 6 кг C) 4 кгD) 9 кгE) 3 кг

49 Біртекті магнит өрісінің индук-ция сызықтарына перпендикуляр 8middot106 мс жылдамдықпен кірген элек-трон радиусы 91 мм шеңбермен қоз-ғалса магнит өрісінің индукция век-торы (e =16 ∙10-19 Кл m = 91∙10-31 кг)

A) 2 мТлB) 4 мТлC) 20 мТлD) 5 мТлE) 50 мТл

50 Катушкадағы ток күші 3∙10-3 с уақытта 225 А-ға кеміген кезде 15 В өздік индукцияның ЭҚК-і пайда болған болса катушканың индуктивтігі

A) 10 мГнB) 20 мГнC) 30 мГнD) 50 мГнE) 60 мГн

ҚР Білім және ғылым министрлігі laquoҰлттық тестілеу орталығыraquo РМҚК

laquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ

ФИЗИКА

ТАЛАПКЕР-2017

10 20 30 40 V л

p

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 6: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

6 24 наурыз 2017 жылкелбет

өнеге өрнектері өнер өлкесінде

Сәрсенғали ӘБДІМАНАПОВҚазақ экономика қаржы және халықаралық сауда университетінің ректоры педагогика ғылымдарының докторы профессор

Мәселен кешкен ғұмыры атқарған елдік қызметі жастарға деген қамқор пейілі ел тағдырына алаңдаған дархан көңілі бар филология ғылымдарының док то ры профессор КСРО Педагогика ғы лым дары академиясының коррес понshyдентshyмүшесі ҰҒА академигі Қазақстан жә не Қырғызстан республикалары ғыshyлы мының еңбек сіңірген қайраткері Қазақстан Республикасы Мемлекеттік

сый лығының иегері Серік Смайылұлы Қи рабаевты да солай атау әбден лайық

Жеке тұлғаның мі незshyқұлқы ар қылы тұтас топтың қо ғам ның өмі рін түсінуге болады Өйт ке ні адам қоғамсыз өмір сүре алмайды Адам ның белсенді түрде еңбекпен шұғ ыл дануы әлеуметтік қатынастарға түсіп өза ра байланыс жасауға толық қабілеті бар тіршілік иесі болып қалуы ғана оның тұл ғалық бейнесін жоғарылата түспек

Біз мұны Серік Смайылұлы Қираshyба евтың 1927 жылы 23 наурызда Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданы Атасу ауылында дүниеге кел ген нен баshyстап 1951 жылы Абай атын да ғы Қазақ педагогикалық институтын бітіріп аспирантурада оқи жүріп Қазақ тың мем лекеттік көркем әдебиет бас паshyсының аға редакторы laquoӘдебиет жә не ис кус ствоraquo журналының бөлім мең геshyру шісі 1952shy1955 жылдары laquoПионерraquo жур налының редакторы 1955shy1958 жыл дары laquoСоциалистік Қазақстанraquo (қа зіргі laquoЕгемен Қазақстанraquo) газетінде меңгеруші редакциялық алқа мүшесі бол ғанындағы қызметінен аңғарамыз

1958 жылдан Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында 30 жыл бойы доцент профессор филология факультетінің деканы қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі инстиshyтут ректорының оқу ісін басқаратын орынбасары қызметтерін атқарған 1988shy1995 жылдары Қазақ КСР ҒА МОӘуезов атындағы Әдебиет және өнер инсти тутының директоры бөлім мең герушісі болған кездегі тынshyдырған өл шеусіз еңбектерінен таshyныпshyбілеміз Осы уақыт аралығында қы руар қоғамдық жұ мыстар атқаруы өн ді рте ғылыми ең бек тер жазуы таshyрихтың ақтаңдақ ке сі рінен жазықсыз жа заланған жандар ды ақ тап алуға жанshyталасқан өршіл қи мы лы нан көреміз

ndash Әдебиет ndash ұлттық мәдениеттің бір саласы Оның дамуы ұлттың тілімен ділімен ұғымshyтүсінігімен парасатыshyмен дүниетанымымен тікелей байлаshyныс ты Осының бәрі көркем туынды ар қылы көрініп халықтың сана сына сіңе отырып оның рухани өмі рін қаshyлып тас тырады Сол жолдан ауыт қыshyмау ын қа да ғ алауға міндеттіміз ndash деп ға лым осы үдерістің бәрін әдебиет аяshyсында са лыс тып қарастырады жастарға түзу жол нұсқайды

Серік Қирабаев есімі ұлттық мәshyде ние тіміздің аса көрнекті өкілі реshyтінде республика көлемінде ғана емес жақын шет елдерге де таныс Ол әдеshyби еті міздің атақты қаламгерлерінің шы ғар машылығын монографиялық үлгіде жанshyжақты зерттеу тәсілін жете игерген ға лым Оның Абайтану са ласындағы тын дырған күрделі еңshyбегіне қазақ елі аса құрметпен қаshyрай ды Бұл саладағы же місті еңбегі үшін кезінде институттың бір топ ғалымдарымен бірге Мемлекеттік сыйshyлыққа ие болғаны ndash осының айғағы

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әде биетінің тарихында ұлттық идеяshyның тууы мен өркендеуіне жол ашуы өз алдына бөлек әңгіме Жаңаша көз қа shyрас қалыптастырған laquoҚазақ әде биет і нің

тарихыraquo атты іргелі еңбектің ұйымshyдас тырушысы ғана емес редак ция лық ал қа ның төрағасы ретінде тын дыр ған ісін әркім өзінше пайымдай алады деп есеп теймін

Өмір талқысынан сүрінбей өтіп сан алуан қиындықтың таразысында шың дал ған сынақтың қандайы болса да ту ра бидей әділ шешімін таба білshyген ға лым ағамыздың тағы бір белесі ndash қа зақ әдебиеті оқулықтарының авshyторы екен дігі Қазақ жастарының таshyлай буыны осы оқулықтан бойына білім сіңіріп өмір лік тәлім алып келе жатқанын ескерсек ғалым көтерген жүктің салмағы ай қын дала түспек

Академик Серік Қирабаев ғылыми шы ғар машылық өнерінде 40shyтан

астам мо ногра фия мен сын зертshyтеу кітаптарын 17 оқулық пен оқу құралдарын шығар ды 1994 жы лы laquoЖүсіпбек Аймауытовraquo атты кі т аshyбы ҰҒАshyның ШУәлиханов атын даshyғы сыйлығына ие болған ғалым көпshyтеген орден де р мен медальдармен ма рапаттал ды Қазақстанның еңбек сі ңір ген қай раткері laquoОтанraquo орденінің ие ге рі болды

Ыбырай Алтынсарин бір сөзінде laquoЖақсы мінез бен ақыл күші біріксе ndash бұ лар адамгершілік қасиеттерraquo ndash деп адам гершілігі мол жандарға үміт артаshyтынын білдірген екен Адамгершілік ndash адам бойындағы ең асыл қасиет және адамзат баласының ең жоғарғы мақсатына бағытталады Бұл қасиет адамды мейірімділікке Отанын елін отбасын сүюге үйретері анық

Міне соның бәрін 67 жылдан бері жұптары жазылмай берік отбасын құрған Серік аға мен Әлия апамыздың бойынан көріп киелі шаңырағында қалыптасқан тамаша қасиеттерінен заshyмандастары мен шәкірттері ағайынshyтуыстары үлгі алады

Мен бұл отбасын көптен білемін Сон дықтан да ойымды саралай ке ле хал қы мыздың laquoЖақсы адам ndash қа зы наraquo деген нақыл сөзін еске алдым Өз деshyрі нің білімімен біліктілігімен терең ма ғыналы ғұмыр кешуімен өзгеге өнеге болуымен халықтың қазынасына айналған Серік Қирабаев пен Әлия Бейсенованың өмірлеріне көз жіберсек олардың өте бай ғұмыр кешіп келе жатқанын бай қай мыз

Сөзіміздің айғағы ретінде айтаshyрымыз филология ғылымдарының докторы Серік Қирабаев пен геограshyфия ғылымдарының докторы Әлия Бейсенованың шаңырағын ел laquoАкаshyдемиктер отбасыraquo деп таниды Біле білгенге бір отбасынан екі бірдей акаshyдемиктің шығуы ndash сирек кездесетін құshyбы лыс Оған себепкер тату тірлік бірshyбі ріне деген адал махаббат жемісі екені анық Оны мына әңгімеден аңғарамыз laquoАпаларың жас кезінде сұ лудың сұshyлуы еді Әлі де сыры кетсе де сыны кет пеген қалпында отыр ғой мі не Бір көр генненshyақ ғашық болдым сөйтіп 18 жасында үйленіп алдым ndash деген Серік аға әзілshyқалжыңы аралас мақтанышын жасырмайды Расында Әлия апамыз мінезге бай жан

laquoАдамгершілікке тәрбиелеу құралы ndash еңбек пен атаshyана үлгісіraquo дейтін Ыбырай Алтынсарин атамыздың laquoАғаш түзу өсу үшін оған көшет кеshyзін де көмектесуге болады үлкен ағаш бол ғанда оны түзете алмайсыңraquo деген ха л қымыздың дана сөзі бар Осы ретте баланың бойына жастайынан ізгілік мей ірімділік қайырымдылық яғни адам гершіліктің құнды қасиеттерін сіshyңіруде үлгілі отбасы мен педагогтер ше шуші рөл атқаратынын еске салғым ке леді

Шүкір қос ғалымның ұясынан түлеп ұшқан тұңғыш ұлы Нұр болса Мәскеу университетін бітіріп аспиранshyтурада оқып сол жақта кан дидаттығын докторлық диссер та циясын қорғады философия ғы лым дарының док торы

профессор атан ды Бүгінде Ресей Хаshyлық тар дос тығы университетінің бірінshyші про ректорыshyғылыми проректоры

Профессор Нұр Серікұлының ғыshyлыми істер жөніндегі проректор реshyтін де тындырған жұмыс ауқымы өте көлемді Оны Ресей Халықтар достығы уни верситетінің соңғы бес жыл ішінде барлық жоғары оқу орындары мен РФ уни верситеттері арасында 3shy4 орынды иеленіп келгенінен сондайshyақ ха лықshyаралық деңгейдегі рейтингісінің жо ғаshyры лай түскенінен де аңғаруға болады Бұл олардың халықаралық ғылыми қа рымshyқатынасын арттырып кадр лар даяр лаудағы ғылыми біліктілігін жоshyға ры лата түсуде

Ұзақ жылдар профессор Нұр Серікshyұлы Қирабаев Ресей Федерациясы Білім министрлігінің гуманитарлық білімдер жөніндегі Кеңес төрағасының орынshyбасары болып 15 жыл РФ Білім және ғылым министрлігінің Философиялық ғылымиshyәдіс темелік кеңесін басқарды

Осыданshyақ оның жұмысқа жа shy у апкершілігінің жоғарылығы та банshyдылығы іскер басшы екендігі аң ға рыshyлады laquoҚазақ халқындағы laquoӘке ге тарshyтып ұл туса игі ата жолын қу са игіraquo деген тілектің жүзеге асқанына бұл да бір негіз

Ортаншы ұлы Әділ еліміздің Іш кі істер министрлігінде жауапты қыз мет атқара жүріп жол апатынан қайтыс бол ғанshyды Кенже ұлы Әлім Сырshyтқы істер ми нистрлігінде Америка департаменті директорының орынбаshyсары

Енді аяулы апамыз жайлы бірер сөз Ресми тілмен айтар болсақ Ұлттық ғы лым академиясының академигі Әлия Бейсенованың ұсынысымен 1986 жылы ҚазПИshyдің физикалық гео граshyфия кафедрасының жанынан laquoЛандshyшафт тар эко логиясы және табиғатты қор ғауraquo атты лаборатория ұйым дасshyты рылды 1989 жылы Әлия Сәр сен shyқы зының ұсынысы және тікелей қатыshyсуымен ҚазПИshyдің жаратылыстануshyгеография факультетінің құрамында экология бөлімі ашылып ҚазПИshyде гео графия және экология факультеті ұйым дас ты1991shy1999 жылдары геоshyграфия және эко логия факультетінің деканы Қазақстан геогра фиясы және экология сы кафедрасының меңгерушісі болып сай ланды

Осыншама жүкті арқалай жүріп үл гілі отбасын қалыптастыру оңайға түс пейді Әлия апамыз үшін ол қаshyлып ты жағдай Енді келіні Астана қа ла сындағы laquoДарынraquo республикалық ғы лымиshyпрактикалық орталығының ди ректоры Шолпан Қирабаеваның ле бі зі не зер салайық laquoАтаshyенемнің сүйік ті ұлы Әділ керемет азамат еді Әскери адам болатын Тағдырдың жаshyзуына не дерсің Бар болғаны 11 жыл сыйластықта өмір кештік Машина апатын ан қайтыс болды Артында Ержан Санжар деген екі ұлы қалды Қазір олар үлкен азамат дәрежесінде Бірі халықаралық құқық мамандығын игерсе екіншісі Ұлттық қауіпсіздік акаshyдемиясын бітірді Екеуі де мемлекеттік қызметте Менің бұл арадағы айтпағым laquoАтаshyенең жақсы болса қызындай етіп өсіредіraquo деген қазақы қағиданың растығына көз жеткізу

Талайыма қарай қазақтың бай таshyғын дай ниеттері бар көргендері көп кө ңілге түйгендері мол екі асылым арshyдақты атаshyенем менің бетімнен қаққан емес Ұзататын қыздай алақандарында ұстады

Өзім де алдарын қиып өтпедім айтshyқандарын екі етпедім Әкемдей болshyған атаммен анамдай болған енеммен қатар сол отбасының барлық үл кенshyкішісін әсі ресе енемнің шешесі ақылshyпарасаты мол Рымбала апамды ерекше қадір тұттым Ол кісіден қалған бір керемет үлгіні осы арада айта кетсем деймін Күн сайын ертеңгісін тұрғанда бәрімізбен амандасатын

laquoҚалдарың қалай жақсы тұрдыңдар маraquo дейтін Біз бір шаңырақтың ас тынshyда отырып бұл кісінің мұнысы несі деп таңданыс білдірсек

laquoЕ жассыңдар ғой Кейін мендей болғанда солай екенshyау дейсіңдер Түн тү нек қой Одан таңертеңгі жарыққа же ту бір ғанибет емес пе laquoТүннен таң ға түгел жетейікraquo деген сөзді бұshyрын ғы лар бекер айтқан баraquo дейтін Сол сөздің ақиқатына енді көз жетіп ке леді

Мен мамандығыма қарай өмір бойы ба ла тәрбиесі саласында қызмет етіп ке лемін Менің бар жақ сы тірshyлігім ұр пақ тәрбиесіндегі ат қа рып жүр ген жұ мы сым сол атаshyанамдай болып кеткен атаshyенемнің үлгіshyөнегесі деп бі лемінraquo

Қазақстанның әлемдік деңгейдегі зият керлік қоғам қалыптастыру ба ғыshyтындағы қарышты қадамы ұлтық құнshyды лықты баянды ету төл тарихымызды жаңғырту экономикамызды өріс тетуде жастарымызға жанshyжақты білім қа жет Ол үшін Елбасы Нұрсұлтан Әбіш ұлы Назарбаев ұсынған laquoМәңгілік Елraquo идеяshyсын жедел жүзеге асыруға бә рі міз де ат салысуға мүдделіміз

Осы істе қос мерейтой иелері бүshyгін де 90 жасты еншілеген Серік Смайshyыл ұлы Қирабаев пен 85 жасқа жеткен Әлия Сәр сенқызы Бейсенова ортаshyмызды толтырып жүре берулері үшін бақуатты өмір зор денсаулық тілеймін

Қазіргі кезеңде Қаратау өңірінің әні мен күйін сол топырақтан шыққан Сүгір күйші жөнінде көшелі сөз қозғай алатын оның елі мен өскен ортасы күйшілік дәргейін талдапshyтүсіндіре алатын бірденshyбір адам ndash филоshyлогия ғылымдарының докторы Мырзатай Жолдасбеков Көкірегі көмбе абыз аға Қаратаудың теріскейінде қазіргі Жамбыл облысы Талас ауданы Ақтөбе ауылында туған Жастайынан зымыстан заманның көп қиындығын бастан өткерсе де ұлтымыздың өлмес мұрасы ndash күй мен әнге ынталы болshyды елгезек талабының арқасында домбыра мен сырнайды қатар игерді Қарт Қаратау Шу бойы Сарысу аймағына осы мекенге жайлауы мен суы ортақ болған жер жәннаты Жетісуға тән домбырашылық үлгіні бойыshyна сіңіріп өзі өскен ауылshyаймаққа laquoақын балаraquo деген аты шықты Жас кезінде Арқа мен Қаратауға аты шыққан Әйкен Мәді Боранқұл сияқты күй залқарларынан үлгіshyөнеге көрді шертпе күйдің сырлы сазыshyмен ержетті Кейінірек халық композиторы Төлеген Момбековпен ағалыshyінілі бауыр болып араласты Кейін ат жалын тартып ғылым теңізіне бойлаған кезінде Сүгір күйлерін жатық шертетін қабілетімен өз ортасына аты шығады Қаратау күйлерінің дәстүрлі қағыстары басар саусақтың пернедегі ізі мен ілмесін шебер меңгерген домбырашы болып толыса береді Тасқа қашалып жазылған көне түркі жазуларын зерттеу жұмыстарымен айналыса бастағанда бейтаныс күйдің үзік сарындары тылсымshyнан құйылып жүрегінен шыға бастағанын байқайды бастапқыда жасқанады жаshyсырады Тоныкөк Білге қаған Бұмын қағандардың жорық жырларын оқыған сайshyын жаны әсерленіп жариясыз күйінің де сағасы өрлей түседі қайырма қағысы шираshyтыла бастайды Мырзатай ағаның өз жаныshyнан күй шығаруының мәнәйі себебі осы еді

Қай өнерпаз болсын топырағына сол топыраққа өнген бір түп жусанына тартпай тумайды Мырзатай ағаның да сазы солай дамыды Қазіргі кезде Қаратау дәстүрімен шығарған laquoОйтолғауraquo laquoҚосбасарraquo laquoАзат Қосбасарraquo атты үш күйі бар Әлбетте күйлерінің жалпы өрісshyаңысы Сүгірдің күйшілік мектебінен өрбиді мысалы оның laquoОйтолғауыraquo музыкалық композиshyциясы жағынан Сүгірдің laquoКертолғауыменraquo мазмұндас Сүгір laquoКертолғаудыraquo шертіп кер заманға налыса Мырзатай laquoОйтолғаудыraquo толғап өткенге салауат айтады laquoОйтолғауraquo күйінің музыкалық табиғаты Ықылас пен Сүгірдің қоңыр күйлерінің (laquoНазқоңырraquo laquoМайдақоңырraquo laquoЖолаушының жолды қоңырыraquo) композициялық формасына келеді кейде шертіліп кейде төкпелетіп домбыраның қабырғасын сөгілте жыр секілді laquoыңғай төкпелейдіraquo Мырзатай ағаның laquoОйтолғауыraquo Сүгірдің тараулы laquoКертолғауларыныңraquo жаңа замандағы жалshyғасы іспетті бір ырғақпен шерте отырып күй шиесіне (шырқау шегіне) келген де даshyуылдата тарту тәсілі де байырғы қара тауshyлық машық домбыра күйлері модернге ұшыраған мына заманда халықтық өнер дің классикалық төлтума қалпын сақ та ғаны сақтай алғаны кімді болса да еріксіз таңshyғал дырады

Мырзатай ағаның laquoҚосбасарыныңraquo да сөйлер сөзі табиғаты жағынан Сүгірдің атыshyшулы laquoҚосбасарыменraquo үндес Бұл туындының шынай ы лығы шертісіне біткендей замаshyны бөлек де м есеңіз екі күйдің де мұңы мен шемені бір Мырзатай ағаның қолы нан шыққан laquoҚосбасарraquo екі тараудан тұ ра ды осы жер де күйді нұсқалата тараула та тарту Қаратаудың байырғы дәстүрі еке нін еске сала кеткеннің артығы болмас күй авто ры сол салтshyты бұлжытпай сақ тауға бел буған секілді Өз күйшілігі орын дау шылық ерекшелігі әдеттегі біздің құ лақ үй ренген монтаны машықтан бөлек қос ішек ті құмықтыра сөйлетуі кейде Төлеген Мом бековтің кейде Боранқұл Қошshyма ғамбетовтің қоңыр шертпелеріне ұқсаса кетеді Күйдің бұғалығынан сағалығына өткенде бірде ілмелей бірде желдірмелете төгілтеді Осынау күйшілік қасиеттердің ар жағында Сүгірдің қобызсарынды laquoНазshyқоңырларыraquo мен қара өлеңге тарта жөне леshyт ін laquoҚаратау шертпелеріraquo тұрғанын сезу бір бақыт Мырзатай Жолдасбековтің Сүгір күй ші туралы мынадай естелігі бар

laquoМен Сүгір Әліұлын үш рет көрген едім Бала кезім еді халық соғыстан кейінгі зоshyба лаңнан қайта ес жия бастаған уақыт Бір

кү ні біздің ауылға атақты Сүгір күйші келді Қаратаудың теріскейі болған соң Созақпен біздің ел laquoауылымыз аралас қойымыз қораласraquo қатарshyқоңсы қонатынбыз Ел жиналды күйшіге құрмет жасалды төр ұсынылды мал сойылды Сүгір біздің елдің күйшісі Әйкенді жақсы көреді екен laquoӘуелі Әйкен тартсынraquo деді Әйкен ауылдың алshyтыбасарын бірshyекі қайырған соң сосынғы кезекті Сүгірге берді Сүгірдің әсем шертісі көпшілікті әпshyсәтте баурап алды Күйлерін тарауshyтарауымен тартып арасында күйдің қалай шыққаны жөніндегі әңгімесін де айтып отырды Сүгір шағын денелі қаршығадай кісі екен күй тартқанда арқасы қозғандай болаshyды екен Бірақ болмысы басқа мінезінде осы

күнгі кейбір күйшілер сияқты жасанды қимыл жасау мүлде жоқ Сол кеште қаққан қазықтай шөкелеп отырды

да күйді төге берді төге берді Мен кейініректеу уақыттарда заманымыздың

дүлдүл домбырашысы Сүгірдің ізбасары Төлеген Момбековті де көп тыңдаған едім ағаshyіні болып араласып едік Сол Төлегеннің отырысы осы Сүгірдікіндей болатын

Сүгірдің дыбысы күй шерткендегі қағысының тазалығы домбыраны сабалаshyмайтын бекзаттығы жас болсам да жадымда қалыпты домбырасы шешен қызыл өріктен шабылған формасы Арқаның домбырасы секілді шағын болатын Бір күн мейман болған соң ертесіне ел жақсылары жолshyжоралғысын жасап Сүгірді еліне шығарып салды Сүгірдің шертпесі маған қатты әсер етті сарыны жылдар бойы санамда қалып қойды Мен көрген күйшілердің ішіндегі ең құдіреттісі осы Сүгір едіraquo (сұхбат өз аузы-нан жазылып алынды ndash ЖЖ)

2016 жылы белгілі композитор Ілия Жақанов Мырзатай Жолдасбековтің өмірі мен шығармашылығына арналған laquoДүние шіркінraquo атты көлемді эссеshyхикаясын жазshyды Сол кітапта мынадай дерек баяндалады

laquoМырзатай домбырадан көз айырмайndash Төкпе күйдің қуаты секілді шертпе

күйде де шабыт экстазы болады Қара ңызshyшы сезімнің шалқуын патетикаға қалай кө те реді мен сол құдіреті зор Сүгірді көрshyдім ғой ndash деді өзінің сабырлы байсалды қал пымен

Мына сөзге елең еткен Фариза (Оңғарshyсы нова)

ndash Ә сіз Сүгірді көре алдыңыз ба ndash дедіМырзатай алабұрта толқыған күйіndash Иә ndash дедіФариза енді маған бұрылыпndash Сүгірді сіз жақсы білесіз ndash деді жай

ғанаМен бұл емеурінді түсіндім де бала кезshy

ден естіпshyбілгенімді айттымndash Сүгірдің мекені Созақ ол біздің Сарысу

ауданымен іргелес жатыр Атаshyтегіміз бір Ұзын аққан Талас пен Шу дариясын тел емген елміз Біздің үлкен кісілер Сүгірдің еліндегі Жабал Құрақ Барақ Қызылқұрт Бұзау Тама дейтін аталарды laquoтөм енгі елraquo дейді Сүгір мен қобызшы Жаппас осы Бұзау Тамадан тарайды Сүгір біздің ауылға да келіп жүріпті бірақ мен көре алғам жоқ Үлкен кісілер Сүгір ауыл да ғы Сәдібек домбырашы екеуі алмаshyкезек күй тартshyты деп отыратынshyды Асан қа рия ның ұлы Нұрғали әйдік домбырашы еді Сү гір дің осы laquoБозінгенraquo laquoЫңғайтөкraquo күй ле рін өзгеше бір кербез мінезбен шертуші еді

Сөзге қайтадан Мырзатай араластыndash Бәрі есімде ұмытқам жоқ Аулымызды

laquoАқтөбеraquo дейтін Сүгір біздің ауылда бір жекжатына келіп жүрді Сүгірдің бетshyбейнесі қаршығадай ғана қағылез келбеті жыпshyжинақы порымы домбыраны ұзақ бұрап өзіменshyөзі боп дидары біртеshyбірте нұрланып күйдің бір тұсына келгенде көзін жұмып тас мүсіндей қатуы бәрі көз алдымshyда ndash деді (Жақанов І Дүние шіркін (Эссе-элегия) ndash Астана laquoКүлтегінraquo баспасы 2016 24-бет)

Мырзатай Жолдасбеков Сүгір мұрасының ізбасары ретінде Жаппас Қаламбаев пен Төлеген Момбековтің соңын ала көшке қосылған орта буынның өкілі қазіргі кездегі Қаратау күйшілік мектебінің қасиетін сақтап қалған бірегей домбырашы Мырзатай Жолдасбеков ғылым саласында жүрсе де үлкен лауазымды қыз метт ер де болса да қолынан қазақы сырнайы мен домбыshyрасын ешқашан тастамаған өнер лі тұлға Өмірден өткен Нұрғиса Тілен диев Кенжебек Күмісбеков Қаршыға Ахмедияров сияқты арыстармен араласты Қазіргі кезде Шәміл Әбілтаев Әбдімомын Желдібаев Секен Тұрысбек секілді қазақ күйінің майталshyмандарымен тығыз шығармашылық байshyланыста олардың өнеріне халshyқадерінше қолдау көрсетіп тұрады Авторлық жеке күйтабағы шыққан салтshyдәстүр ғибратshyнасиет мазмұнымен жазған бірсыпыра таныshyмал әндердің авторы Өзіндік дара сазгерлігі арқылы Сүгір дәстүрін жалғастырып жүрген қоңыр домбырашылығымен шертпе күй төрінен өз орнын алған мәнерлі күйші Оның төл туындылары кәсіби оқу бағдарламасына күй жинақтарына енген халық оркестрлері мен фольклор ансамбльдерінің репертуарлаshyрына да кіріп тәуелсіз заманда туған рухани қазынамыздың қатарына қосылды

Жанғали ЖҮЗБАЙ күйші

Жақсы адам ndash асыл қазына

Кертолғау мен Ойтолғау

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashҚазақтың зерделі ғалымдары мен жазушыларының арасында домбыра шертпейтіні некен-саяқ мысалы Рахманқұл Бердібаев Ақселеу Сейдімбек Асқар Сүлейменов Төлеген Тоқбергенов тәуір күйшілер болған Қазіргі кезде де Өмірзақ Айтбаев Төлен Әбдіков сияқты аға буын өкілдері қасиетті домбыраны қолдарынан тастаған емес Ал енді түркітану ғылымында халықаралық беделге ие болған қазақтың белгілі ғалымы Мырзатай Жолдасбековтің домбыраны күмбірлете шертіп өз жанынан күй шығаратын қабілетін зиялы орта болмаса көпшілік біле қоймайды Қазақтың күйшілік өнерін laquoшертпе laquoтөкпеraquo деп үлкен екі арнаға бөлетін болсақ Мырзатай ағамыздың әуесі ndash шертпе оның ішінде Сүгірдің үлгісі Мырзатай ағамыздың қоңыр шертісінен әманда Қаратау күйінің сарыны есіп тұрады қобызға етенелі дыбыстары Ықылас пен Сүгірден ауысқаны бірден сезіледі ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

laquoҚобыланды батырraquo жырында laquoӨзі алты жасында Кәмшат бөркі басында То былғы торы ат астындаraquo деп келетін жыр жолдары торы атқа ерекше ықы лас ты білдіретіні рас Сондай-ақ күй ші Қазанғап Тілепбергенұлының laquoТо ры атraquo күйі Жұбан Молдағалиевтің laquoТо ры ат басыraquo ғажайып туынды-сын да да осы түске айрықша мән береді Мұндай мысалдар жүздеп са-налады Кейбір сөз тір кестеріне көз жүгіртсек laquoсұлу торы ат болуraquo аса құрмет екені аңғарылады Қазақ халқының ұлы перзенті Мұхтар Әуезов те laquoӘдебиеттің еңбек торысыraquo деген сөзді қазақ әдебиетінің тари хын табан дап отырып тиянақты зертте ген филология ғылымдарының док торы профес-сор Ұлттық ғылым ака де миясының корреспондент-мүшесі Қа зақ КСР-інің еңбек сіңірген ғылым қай раткері Есмағамбет Самұратұлы Ысмайыловқа байланысты қолданған екен Осыдан-ақ көрер көзге көңіл тола тын ісіне мығым еңбекқорлығына жан келмейтін мінсіз мінез иелеріне осы те ңеу лайық болған тәрізді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash ndashndashndashndashndash

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 7

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

8

5 4

Нұсқау Бір немесе б ірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмаларды орындаңыз

1 Этил спиртіндегі толқынның жылдамдығы 1177 мс болса жиілігі 200 Гц болатын толқынның осы ортадағы толқын ұзындығы

A) asymp035 дмB) asymp0035 мC) asymp590 смD) asymp05 мE) asymp59 мF) asymp50 смG) asymp35 смH) asymp20 см

2 Суреттегі графиктердегі изобаралық процесс

A) 4B) 8C) 2D) 1E) 6F) 7G) 5H) 33 Иіндікке əсер етуші күш 15 Н ал

оның иінінің ұзындығы 8 см болса осы күштің моменті

A) 25 Н∙мB) 15 Н∙мC) 1500 мН∙мD) 12 Н∙мE) 22 Н∙мF) 2200 мН∙мG) 1200 мН∙мH) 2500 мН∙м4 Жарық сəулесінің түсу бұрышы

45deg ал сыну бұрышы 30deg болса шағылу бұрышы шағылған сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш түскен сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш

A) 45degB) 105degC) 30degD) 125degE) 165degF) 205degG) 85degH) 25deg

C) 8 НD) 08 НE) 80 Н

5 Ұзындығы 5 м жəне көлденең қимасының ауданы 100 см2 болатын сым 10 кН күштің əсерінен 1 см-ге созылды Сымның салыстырмалы ұзаруы

A) 002 B) 20C) 2D) 200E) 02

6 Мөлшері 1 моль болатын кез келген заттың ішіндегі бөлшектер саны (NA= 602∙1023моль-1)

A) 602middot1025

B) 602middot1023

C) 602middot1027

D) 602middot1021

E) 602middot1019

7 Графикте келтірілген процес-тердің ішінде ең көп жұмыс атқа-рылатын процесс

p

A) 1 жəне 2B) 2 жəне 3C) тек қана 3D) тек қана 1E) тек қана 2

8 Эквипотенциал бет үшінA) q = constB) E= constC) F=constD) φne constE) φ= const9 Бордың екінші постулатыA) вакуумдегі жарық жылдамдығы

жарық көзінің де қабылдаушының да жылдамдығына тəуелді емес

B) электрон тек бір стационар ор-битадан екінші стационар орбитаға ауысқанда ғана энергия квантын жұтады не шығарады

C) атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар

D) қалыпты жағдайда 1 моль кез кел-ген газдың алатын көлемі 224 л

E) таңдап отырған инерциялық санақ жүйесіне қатысты физикалық заңдар инвариантты

10 Бір атомды идеал газ күйі-нің өзгеруі pV координатасын-да көрсетілген График бойынша біратомды идеал газдың ішкі энер-гия ның өзгерісі

ptimes106Па

A) 225 кДжB) 225 МДжC) -225 кДжD) 0 E) -225 МДж

11 10 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды Оның Жерден 5 м биіктіктегі кинетикалық энер-гиясы (ауа кедергісін ескермеңіз g = 10 мс2)

A) 200 ДжB) 150 ДжC) 250 ДжD) 210 ДжE) 120 Дж

12 Массасы 6 кг көлемі 49 м3 газдың қысымы 200 кПа Оның молекулаларының орташа квадраттық жылдамдығы

A) 500 мсB) 900 мсC) 700 мсD) 450 мсE) 400 мс13 Дене жазық айнаға қарай

1 мс жылдамдықпен жақындап келе жатыр Егер де бастапқы

уақыт мезетінде дене айнадан 5 м қашықтықта болса онда 3 с-тан кейін дене мен оның айнадағы кескінінің ара қашықтығы

A) 3 мB) 15 мC) 2 мD) 5 мE) 4 м

14 Толқынның таралу бағы-тындағы 1 м қашықтыққа жиілігі 300 ТГц сəуленің толқын ұзындығы неше рет сыяды (c =3∙108 мс 1ТГц =1012 Гц)

A) 104

B) 108

C) 105

D) 106

E) 107

15 Материялық нүкте гармо-никалық тербеліс жасайды Осы нүктенің тербелістер амплитудасын 2 есе арттырғанда оның максимал кинетикалық энергиясы

A) 2 есе артадыB) өзгермейдіC) 4 есе артадыD) 8 есе артадыE) 16 есе артады

16 Суретте кескінделген процесте зат мөлшері өзгермеген болса онда ыдыстағы идеал газдың 1-күйден 2-күйге өткендегі температурасы

p

A) Т2 = 4Т1

B) Т2= Т1C) Т2 = 3Т1

D) Т2= Т1

E) Т2= Т1

17 Ашық тербелмелі контурдағы ток күші i = 02cos2∙105πt заңы бо-йынша өзгереді Ауада таратыла-тын электромагниттік толқынның ұзындығы (с=3∙108мс)

A) 300 мB) 30 кмC) 3 км D) 30 мE) 300 км

18 Ара қашықтықтары 01 м бо-латын -8 нКл жəне -8 нКл нүктелік зарядтарды байланыстыратын кесіндінің ортасындағы нүктедегі электр өрісінің жалпы кернеулігі (k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 252 кВм B) 48 кВмC) 0 ВмD) 64 кВмE) 72 кВм

19 Температурасы 10degС-тағы суға температурасы -10degС-тағы мұз сал-ғанда жылулық тепе-теңдік 0degС-та орнады алайда мұз ерімеді Мұз мас-са сының су массасына қатынасы (см = 2100 Джкг∙degС ссу = 4200 Джкг∙degС)

A) 2 B) 15 C) 15 D) 10E) 25

20 Массасы 5 кг денеге шамалары 8 Н жəне 6 Н болатын өзара перпен-дикуляр екі күш əсер етеді Дененің үдеуі

A) 4 мс2

B) 2 мс2

C) 3 мс2

D) 1 мс2

E) 5 мс2

21 Массасы 40 кг бала əр қабатының биіктігі 3 м болатын ғимараттың 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтеріледі Баланың атқарған жұмысы (g = 10 мс2)

A) 24 кДжB) 26 Дж

4 2 Ш а м д а р д ы ң т і з б е к т е й жалғануына сəйкес келетін сұлба

1 2 3

A) тек 1B) 1 жəне 2C) тек 2D) 2 жəне 3E) тек 343 Серіппеге бекітілген масса-

сы 40 г жүктің қозғалыс заңдылығы х=03sin20t болса серіппе қатаңдығы

A) 60 НмB) 20 НмC) 80 НмD) 16 НмE) 30 Нм44 Жылжымалы поршеннің

көмегімен жабылған цилиндр ішінде газ бар Газдың бастапқы темпе-ратурасы 227degС Газдың сығылу нəтижесінде оның температурасы 800 К-ге дейін артты ал көлемі 10 есе кемиді Газдың сығылу процесі соңында қысымы 3 МПа болса оның бастапқы қысымы

A) 1875 кПаB) 661 кПаC) 285 кПаD) 115 кПаE) 1975 кПа

45 Май ішінде орналасқан əрқайсысы 20 нКл нүктелік екі зарядтың өзара əсерлесу күші 015 мН болса олардың ара қашықтығы (εмай=24 k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 1 смB) 2 смC) 5 смD) 10 смE) 50 см

46 Поршеньмен шектелген газдың көлемін 2 есе кемітіп температура-сын 2 есе арттырса оның қысымы

A) 4 есе кемидіB) өзгермейдіC) 2 есе артады

D) 2 есе кемидіE) 4 есе артады

47 Белгісіз планетаның масса-сы Жердің массасынан 4 есе кіші ал радиусы 2 есе кіші Жер бетінде бірінші ғарыштық жылдамдық υ1 болса белгісіз планета үшін бірінші ғарыштық жылдамдық

A) B)

C)

D) E)

48 Баллондағы газдың массасы 9 кг қысымы 12 МПа Егер баллон-ды біраз ашқан кезде температу-ра тұрақты жағдайда газ қысымы 4 МПа-ға дейін төмендеген болса баллоннан сыртқа шыққан газдың массасы

A) 12 кгB) 6 кг C) 4 кгD) 9 кгE) 3 кг

49 Біртекті магнит өрісінің индук-ция сызықтарына перпендикуляр 8middot106 мс жылдамдықпен кірген элек-трон радиусы 91 мм шеңбермен қоз-ғалса магнит өрісінің индукция век-торы (e =16 ∙10-19 Кл m = 91∙10-31 кг)

A) 2 мТлB) 4 мТлC) 20 мТлD) 5 мТлE) 50 мТл

50 Катушкадағы ток күші 3∙10-3 с уақытта 225 А-ға кеміген кезде 15 В өздік индукцияның ЭҚК-і пайда болған болса катушканың индуктивтігі

A) 10 мГнB) 20 мГнC) 30 мГнD) 50 мГнE) 60 мГн

ҚР Білім және ғылым министрлігі laquoҰлттық тестілеу орталығыraquo РМҚК

laquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ

ФИЗИКА

ТАЛАПКЕР-2017

10 20 30 40 V л

p

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 7: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 7

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДЫҚ (газет ішіндегі кітапша)

8

5 4

Нұсқау Бір немесе б ірнеше дұрыс жауабы бар тапсырмаларды орындаңыз

1 Этил спиртіндегі толқынның жылдамдығы 1177 мс болса жиілігі 200 Гц болатын толқынның осы ортадағы толқын ұзындығы

A) asymp035 дмB) asymp0035 мC) asymp590 смD) asymp05 мE) asymp59 мF) asymp50 смG) asymp35 смH) asymp20 см

2 Суреттегі графиктердегі изобаралық процесс

A) 4B) 8C) 2D) 1E) 6F) 7G) 5H) 33 Иіндікке əсер етуші күш 15 Н ал

оның иінінің ұзындығы 8 см болса осы күштің моменті

A) 25 Н∙мB) 15 Н∙мC) 1500 мН∙мD) 12 Н∙мE) 22 Н∙мF) 2200 мН∙мG) 1200 мН∙мH) 2500 мН∙м4 Жарық сəулесінің түсу бұрышы

45deg ал сыну бұрышы 30deg болса шағылу бұрышы шағылған сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш түскен сəуле мен сынған сəуле арасындағы бұрыш

A) 45degB) 105degC) 30degD) 125degE) 165degF) 205degG) 85degH) 25deg

C) 8 НD) 08 НE) 80 Н

5 Ұзындығы 5 м жəне көлденең қимасының ауданы 100 см2 болатын сым 10 кН күштің əсерінен 1 см-ге созылды Сымның салыстырмалы ұзаруы

A) 002 B) 20C) 2D) 200E) 02

6 Мөлшері 1 моль болатын кез келген заттың ішіндегі бөлшектер саны (NA= 602∙1023моль-1)

A) 602middot1025

B) 602middot1023

C) 602middot1027

D) 602middot1021

E) 602middot1019

7 Графикте келтірілген процес-тердің ішінде ең көп жұмыс атқа-рылатын процесс

p

A) 1 жəне 2B) 2 жəне 3C) тек қана 3D) тек қана 1E) тек қана 2

8 Эквипотенциал бет үшінA) q = constB) E= constC) F=constD) φne constE) φ= const9 Бордың екінші постулатыA) вакуумдегі жарық жылдамдығы

жарық көзінің де қабылдаушының да жылдамдығына тəуелді емес

B) электрон тек бір стационар ор-битадан екінші стационар орбитаға ауысқанда ғана энергия квантын жұтады не шығарады

C) атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар

D) қалыпты жағдайда 1 моль кез кел-ген газдың алатын көлемі 224 л

E) таңдап отырған инерциялық санақ жүйесіне қатысты физикалық заңдар инвариантты

10 Бір атомды идеал газ күйі-нің өзгеруі pV координатасын-да көрсетілген График бойынша біратомды идеал газдың ішкі энер-гия ның өзгерісі

ptimes106Па

A) 225 кДжB) 225 МДжC) -225 кДжD) 0 E) -225 МДж

11 10 м биіктіктен массасы 5 кг дене еркін құлайды Оның Жерден 5 м биіктіктегі кинетикалық энер-гиясы (ауа кедергісін ескермеңіз g = 10 мс2)

A) 200 ДжB) 150 ДжC) 250 ДжD) 210 ДжE) 120 Дж

12 Массасы 6 кг көлемі 49 м3 газдың қысымы 200 кПа Оның молекулаларының орташа квадраттық жылдамдығы

A) 500 мсB) 900 мсC) 700 мсD) 450 мсE) 400 мс13 Дене жазық айнаға қарай

1 мс жылдамдықпен жақындап келе жатыр Егер де бастапқы

уақыт мезетінде дене айнадан 5 м қашықтықта болса онда 3 с-тан кейін дене мен оның айнадағы кескінінің ара қашықтығы

A) 3 мB) 15 мC) 2 мD) 5 мE) 4 м

14 Толқынның таралу бағы-тындағы 1 м қашықтыққа жиілігі 300 ТГц сəуленің толқын ұзындығы неше рет сыяды (c =3∙108 мс 1ТГц =1012 Гц)

A) 104

B) 108

C) 105

D) 106

E) 107

15 Материялық нүкте гармо-никалық тербеліс жасайды Осы нүктенің тербелістер амплитудасын 2 есе арттырғанда оның максимал кинетикалық энергиясы

A) 2 есе артадыB) өзгермейдіC) 4 есе артадыD) 8 есе артадыE) 16 есе артады

16 Суретте кескінделген процесте зат мөлшері өзгермеген болса онда ыдыстағы идеал газдың 1-күйден 2-күйге өткендегі температурасы

p

A) Т2 = 4Т1

B) Т2= Т1C) Т2 = 3Т1

D) Т2= Т1

E) Т2= Т1

17 Ашық тербелмелі контурдағы ток күші i = 02cos2∙105πt заңы бо-йынша өзгереді Ауада таратыла-тын электромагниттік толқынның ұзындығы (с=3∙108мс)

A) 300 мB) 30 кмC) 3 км D) 30 мE) 300 км

18 Ара қашықтықтары 01 м бо-латын -8 нКл жəне -8 нКл нүктелік зарядтарды байланыстыратын кесіндінің ортасындағы нүктедегі электр өрісінің жалпы кернеулігі (k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 252 кВм B) 48 кВмC) 0 ВмD) 64 кВмE) 72 кВм

19 Температурасы 10degС-тағы суға температурасы -10degС-тағы мұз сал-ғанда жылулық тепе-теңдік 0degС-та орнады алайда мұз ерімеді Мұз мас-са сының су массасына қатынасы (см = 2100 Джкг∙degС ссу = 4200 Джкг∙degС)

A) 2 B) 15 C) 15 D) 10E) 25

20 Массасы 5 кг денеге шамалары 8 Н жəне 6 Н болатын өзара перпен-дикуляр екі күш əсер етеді Дененің үдеуі

A) 4 мс2

B) 2 мс2

C) 3 мс2

D) 1 мс2

E) 5 мс2

21 Массасы 40 кг бала əр қабатының биіктігі 3 м болатын ғимараттың 1-ші қабатынан 3-ші қабатына көтеріледі Баланың атқарған жұмысы (g = 10 мс2)

A) 24 кДжB) 26 Дж

4 2 Ш а м д а р д ы ң т і з б е к т е й жалғануына сəйкес келетін сұлба

1 2 3

A) тек 1B) 1 жəне 2C) тек 2D) 2 жəне 3E) тек 343 Серіппеге бекітілген масса-

сы 40 г жүктің қозғалыс заңдылығы х=03sin20t болса серіппе қатаңдығы

A) 60 НмB) 20 НмC) 80 НмD) 16 НмE) 30 Нм44 Жылжымалы поршеннің

көмегімен жабылған цилиндр ішінде газ бар Газдың бастапқы темпе-ратурасы 227degС Газдың сығылу нəтижесінде оның температурасы 800 К-ге дейін артты ал көлемі 10 есе кемиді Газдың сығылу процесі соңында қысымы 3 МПа болса оның бастапқы қысымы

A) 1875 кПаB) 661 кПаC) 285 кПаD) 115 кПаE) 1975 кПа

45 Май ішінде орналасқан əрқайсысы 20 нКл нүктелік екі зарядтың өзара əсерлесу күші 015 мН болса олардың ара қашықтығы (εмай=24 k=9middot109 Нmiddotм2Кл2)

A) 1 смB) 2 смC) 5 смD) 10 смE) 50 см

46 Поршеньмен шектелген газдың көлемін 2 есе кемітіп температура-сын 2 есе арттырса оның қысымы

A) 4 есе кемидіB) өзгермейдіC) 2 есе артады

D) 2 есе кемидіE) 4 есе артады

47 Белгісіз планетаның масса-сы Жердің массасынан 4 есе кіші ал радиусы 2 есе кіші Жер бетінде бірінші ғарыштық жылдамдық υ1 болса белгісіз планета үшін бірінші ғарыштық жылдамдық

A) B)

C)

D) E)

48 Баллондағы газдың массасы 9 кг қысымы 12 МПа Егер баллон-ды біраз ашқан кезде температу-ра тұрақты жағдайда газ қысымы 4 МПа-ға дейін төмендеген болса баллоннан сыртқа шыққан газдың массасы

A) 12 кгB) 6 кг C) 4 кгD) 9 кгE) 3 кг

49 Біртекті магнит өрісінің индук-ция сызықтарына перпендикуляр 8middot106 мс жылдамдықпен кірген элек-трон радиусы 91 мм шеңбермен қоз-ғалса магнит өрісінің индукция век-торы (e =16 ∙10-19 Кл m = 91∙10-31 кг)

A) 2 мТлB) 4 мТлC) 20 мТлD) 5 мТлE) 50 мТл

50 Катушкадағы ток күші 3∙10-3 с уақытта 225 А-ға кеміген кезде 15 В өздік индукцияның ЭҚК-і пайда болған болса катушканың индуктивтігі

A) 10 мГнB) 20 мГнC) 30 мГнD) 50 мГнE) 60 мГн

ҚР Білім және ғылым министрлігі laquoҰлттық тестілеу орталығыraquo РМҚК

laquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ

ФИЗИКА

ТАЛАПКЕР-2017

10 20 30 40 V л

p

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 8: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

8 24 наурыз 2017 жылТалапкер-2017

2 7

3 6

5 Дененің қозғалыс теңдеуіх=3+5t (м) берілген қозғалыс басталғаннан 3 с өткеннен кейінгі орын ауыстыруы координатасы

A) 10 мB) 3 мC) 15 мD) 12 мE) 7 мF) 9 мG) 5 мH) 18 м

6 Ауада өзара 9 мН күшпен әрекетshyтесетін 1 мкКл және 10 нКл нүк телік зарядтардың ара қа шық тығы

(k = 9∙109 )

A) 10 мB) 01 смC) 100 смD) 10 смE) 01 мF) 001 смG) 1 смH) 001 м

7 Күміс үшін фотоэффектінің қызыл шекарасына сәйкес келетін толқын ұзындығы 029 мкм болса электрондардың шығу жұмысы

(h = 662 10shy34 Джmiddotс с = 3108 мс)

A) asymp 62210-20 ДжB) asymp 062 10-24 ДжC) asymp 622 10-26 ДжD) asymp 622 10-27 ДжE) asymp 68 10-19 ДжF) asymp 68 10-20 ДжG) asymp 68 10-21 ДжH) asymp 68 10-20 Дж

8 Массасы m дене тұрақты жылдамshyдықпен қозғала отырып t уақыт ішін shyде S жол жүріп өтті Қозғалыс кезін дегі дененің кинетикалық энергиясы

A)

B)

C)

D)

E)

F)

G)

H)

9 Ауданы 100 см 2 болатын цилиндрдің массасы 100 кг поршені астындағы температурасы 0deg масshyсасы 28 г азотты 100degСshyқа дейін қыздырғанда поршеннің көтерілу биіктігі

(р0 = 105 Па М =28 гмоль R = 831 ДжКmiddotмоль g =10 мс2)

A) asymp 54 смB) asymp 42 смC) asymp 64 смD) asymp 048 мE) asymp 064 мF) asymp 48 смG) asymp 054 мH) asymp 042 м

10 Ұзындығы = 36 м жез сымF = 250 кН күш әсерінен = 2 ммshyге ұзарса сымның диаметрі (Е = 1011 Па)

A) 05 ммB) 04 мм C) 09 ммD) 085 ммE) 76 ммF) 02 ммG) 03 ммH) 06 мм

11 Орам саны 500 соленоидта 4 мс уақыт ішінде магнит ағыны 77 мВбshyден 5 мВбshyге дейін бірқалыпты кемісе индукцияның ЭҚКshyі

A) 5 кВB) 5 middot103 ВC) 9 кВD) 9 middot103 ВE) 7middot103 ВF) 2middot103 ВG) 2 кВH) 7 кВ

C) 26 кДжD) 36 кДжE) 24 Дж

22 υ1 = 3 shy t υ2 =1 + t қозғалыс теңshyдеу лерінен үдеудің мәндерін анықта

A) 3 мс2-1 мс2

B) 3 мс2 1 мс2

C) 1 мс2 1 мс2

D) 1 мс2 3 мс2

E) -1 мс2 1 мс2

23 Цельсий шкаласы бойынша 56degС температура өзгерісіне абсолют шкаласы бойынша сәйкес келетін температура өзгерісі

A) 56 КB) 329 КC) 217 КD) 112 КE) 28 К

24 Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 117degС ал тоңазытқышының темпеshyратурасы 27degС Машинаның ПӘКshyі

A) asymp 39B) asymp 23C) asymp 46D) asymp 30E) asymp 77

25 Егер электр өрісінің кернеулігі вакуумде E0 ал берілген диэлекshyтриктегі өріс кернеулігі E болса онда

қатынасының шамасы

A) салыстырмалы диэлектрлік өтімділік

B) жылулық өтімділік C) магниттік өтімділікD) жылулық және магниттік өтімділікE) салыстырмалы электрлік өтімділік

26 Электрондардың белгілі меshyталдан шығу жұмысы А = 206 эВ Фотоэффект байқалу үшін қажетті минимал толқын жиілігі (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) asymp9middot1014 ГцB) asymp5middot1013 ГцC) asymp1016 Гц

D) asymp5middot1014 ГцE) asymp9middot1015 Гц

27 Дене жерге 45 м биіктіктен еркін құ лайды Дененің жерге соғылатын меshyзет тегі соңғы жылдамдығы (g = 10 мс2)

A) 212мсB) 30мсC) 24мсD) 256мсE) 23 мс

28 Газға 300 Дж жылу мөлшері беріліп сыртқы күштер 500 Дж жұмыс атқарған Газдың ішкі энергиясының өзгерісі

A) 400 ДжB) 300 ДжC) 800 ДжD) 500 ДжE) 200 Дж

29 Орамдарының саны 200shyге тең соленоидта пайда болған индукцияның ЭҚКshyі 120 В болса магshyнит ағынының өзгеріс жылдамдығы

A) 6middot10-2 ВбсB) 19 ВбсC) 06 ВбсD) 100 ВбминE) 3600 Вбмин

30 Ауада толқын ұзындығы 06 мкм болатын жарық сәулесі суға түсірілді Оның судағы толқын ұзындығы (nсу =133)

A) 045 мм B) 45 нмC) 045 нм D) 45 мкмE) 045 мкм

31 Қыздырғыштың кернеуін 2 есе кемітсек бірдей уақыт аралығында бөлініп шығатын жылу мөлшері

A) өзгермейдіB) 4 есе кемидіC) 2 есе кемидіD) 2 есе артадыE) 4 есе артады

32 Адам жолдың алғашқы төрттен бір бөлігін 7 мc жылдамдықпен

12 Жарықтың шағылу заңы

A) жарық сәулелері кездескенде бір-бірінің таралуына әсер етпейді

B) түсу бұрышы шағылу бұрышынан кіші

C) жарық сәулесі біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады

D) түсу бұрышы синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген екі орта үшін тұрақты шама

E) түсу бұрышы шағылу бұрышынан үлкен

F) түскен сәуле сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпенди-куляр бір жазықтықта жатады

G) түскен сәуле шағылған сәуле және сәуленің түсу нүктесінде шағылдырушы бетке тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады

H) түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

13 Массасы 12 кг біртекті бөреshy

ненің ұзындығының бөлігіне тіреу

қойылған Бөрене горизонталь тепеshyтеңдігін сақтап тұру үшін үлshyкен иінге түсірілетін күштің ең аз мәні және оның бағыты үлкен иін ұзындығының бөрене ұзынshyдығына қатынасы (g =10 мс2)

A) тік төменB) 40 НC) 300 НD) вертикальмен 60о бұрыш жасайE)

F) тік жоғарыG) 3

H)

14 Тербелмелі контурдың резоshy

нанс тық жиілігі Гц резоshy

нанс кезіндегі индуктивтік кедергісі 05 кОмshyға тең Осы контурдағы конденсатордың сыйымдылығы

A) 25middot10-11 ФB) 1 пФC) 25 мкФD) 10-12 Ф

E) 25 middot10-5 ФF) 50 пФG) 5middot10-11ФH) 25 пФ

15 Радиоактивті αshyыдырау βshyыдырау γshyыдырау реакциялары

A) B) C) D) E) F) G) H)

Нұсқау Бес жауап нұсқасындағы бір дұрыс жауапты таңдауға арналған тапсырмаларды орындаңыз

1 Метроның қозғалыстағы экскалаторының сатысында тұрған адамның жермен байланысқан санақ жүйесіндегі күйі

A) тыныштықта B) бірқалыпты қозғалыстаC) бірқалыпты үдемелі қозғалыстаD) бірқалыпты кемімелі қозғалыстаE) бірқалыпсыз қозғалыста

2 Математикалық маятниктің максимал ығысқан мезеттегі кинетикалық энергиясы

A) Ekgt 1B) Ek = 1C) Eklt 0D) Ek = 0E) Ekgtgt 0

3 Дыбыс толқындары тарала алаshyтын орта

A) газдарда B) газдар мен сұйықтардаC) барлық ортадаD) қатты денелердеE) сұйықтарда4 Қатаңдығы 400 Нм серіппені 2

см созу үшін қажетті күш

A) 800 НB) 008 Н

жүгіріп өтіп қалған бөлігін екі есе кем жылдамдықпен жүріп өтсе барлық жолдағы орташа жылдамдығы

A) 25 мcB) 6 мcC) 35 мc D) 7 мcE) 4 мc

33 2 сағатта 15 м тереңдіктен 400 т мұнай шығаратын сорғы осы уақыт аралығында 435 кг бензин жұмshyсайды Бензин сорғының ПӘКshyі және пайдалы қуаты (qбензин=46 МДжкг)

A) asymp 30 asymp 058 кВтB) asymp 30 asymp 28 кВтC) asymp 30 asymp 83 кВтD) asymp 30 asymp 83 кВтE) asymp 30 asymp 28 кВт

34 Әрбіреуінің кедергісі 120 Ом болатын үш шам өзара параллель жалғанып кернеуі 120 В сыртқы тізбекке қосылған Белгілі бір уақыт аралығында шамдар 216 кВт∙сағ энерshyгия жұмсады Шамдардың жұмысына кеткен уақыт

A) 2 сағB) 8 сағC) 6 сағD) 10 сағE) 4 сағ

35 Резисторды ішкі кедергісі 2 Ом ал ЭҚКshyі 12 В болатын ток көзіне жалғағанда ол арқылы 2 А ток жүреді Осы резисторды кедергісі 2 есе кем басқа резистормен ауыстырсақ тізбектен өтетін ток шамасы

A) 4 АB) 02 АC) 05 АD) 3 АE) 2 А

36 Массасы 78 кг ағаш жанғанда бөлінетін энергияны толығымен жұмсап балқытуға болатын алюмиshyний массасы (алюминий балқу темshyпературасында алынған qағ = 10 МДжкг λал = 039 МДжкг)

A) 25 тB) 2 т

C) 15 т D) 2000 т E) 1 т

37 Екі дененің қозғалыс теңдеулері берілген х1=3tshyt2 x2=2t+t2 Олардың бастапқы жылдамдықтары

A) 2 мс -1 мс B) 3 мс -1 мс C) 3 мс1 мсD) 3 мс 2 мс E) 2 мс 1 мс

38 Жүйеге берілген жылу мөлшері оның ішкі энергиясын арттыруға және жұмыс атқаруға жұмсалады Бұл тұжырым

A) импульстің сақталу заңыB) Авогадро заңыC) термодинамиканың 1-ші заңыD) термодинамиканың 2-ші заңыE) механикалық энергияның сақталу

заңы

39 25degСshyтегі қаныққан будың қысымы 3173 Па ал ауадағы су буының осы температурадағы парshyциал қысымы 1225 Па Ауаның саshyлыстырмалы ылғалдылығы

A) asymp 49B) asymp 59C) asymp 79D) asymp 69E) asymp 39

40 Тұрақты қысымда газ молекуshyлаларының орташа квадрат тық жылshyдамдығы 2 есе артса газ тығыздығы

A) 4 есе артадыB) өзгермейдіC) 2 есе кемидіD) 4 есе кемидіE) 2 есе артады

41 Энергиясы Е = 27 эВshyқа тең жарық фотонының толқынының ұзындығы (һ = 663middot10shy34 Джmiddotс с = 3middot108 мс 1эВ=16∙10shy19Дж)

A) 460 нмB) 660 нмC) 560 нмD) 360 нмE) 760 нм

Талапкер-2017

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 9: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ДЕРЕК

ndash Дүйсенəлі мырза жа-қында газетімізде құнды ең-бек теріңіз жөнінде қысқаша мақала жарияланды laquoҚытай мұра ғатында қазаққа қатысты 3 мың құжат сақталғанraquo деген мəлімет жұртшылықты елең ет кізді Тарихи құнды кітап та-рыңызды тіпті өз қаржы ңыз-бен шығарыпсыз

ndash Алдымен жалпақ жұртқа жария қылып жатқан журналист Нұрболат Абайұлына жəне га-зет басшылығына алғысымды айтамын Кітаптарымның Қазақ-станда жарық көруіне Ахмет Бай-тұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика бөлі-мінің меңгерушісі филология ғылымдарының докторы Оры-най Жұбаева себепкер болды Ол кісіге көп рахмет Əрине жеке қар жыммен шыққан соң таралым санының шектеулі болуы түсі-нікті жағдай

ndash Əңгімені басынан баста-сақ қалың оқырманға алды-мен өзіңіз туралы айтсаңыз

ndash Мен 1974 жылы Шың-жаңның Іле аймағына қарасты Күнес ауданының Нарат ауылын-да дүниеге келдім Əке-шешем жаз жайлау қыс қыстауға көше жүріп он баласын бағып-қағып тəрбиелеген қарапайым мал-шы Мен үйдің бесіншісімін Мектепті ауылда ауданда оқы-дым 1993 жылы бағым жа-нып Бейжіңдегі Орталық ұлт тар университетіне оқуға қабыл-дандым 1995 жылы Білім минис-трлігінің laquoМемлекеттік гума-нитарлық ғылымдар бойынша негіздік пəндерден дарынды-ларды жетілдіру жəне ғылыми зерттеу базасын құруraquo жөніндегі қаулысына сай университеттің бекітуімен laquoТіл ғылымыraquo фа-куль тетінде алғаш ашылған ар-найы топқа ауыстым 1998 жы-лы магистратураға емтихансыз түстім 2002 жылдан бастап уни верситетке оқытушы болып қызметке қабылдандым

ndash Ғылымдағы жолыңызды алғаш қай тақырыптан баста-дыңыз

ndash Сонау мектепте оқып жүрген кезден бастап жағырапия тарих пəндеріне қатты қызығатынмын Кейін университетке түскенде тіл бағытына бөліндік Магис-тратурада тіл тарихы бағытында оқыдым Кейін диссертация тақырыбын laquoXVIII-XIX ғасыр-лардағы ресми іс қағаздар тілінің лексикалық ерекшелігіraquo деп бекі тіп осы тақырыпта диссер-тациямды жаза бастадым Əрине пайдаланған мəтіндердің дені бұрынғы Кеңес Одағы тұсында жазылған еңбектерден алын-ды Бір қызығы қазақ хан сұлтандарының хат-қағаз дарын оқу барысында оның тілдік ерекшелігімен бірге ондағы мол тарихи мəліметтер жадымда жат-талып қалды Менің тарихи дерек-тану тарихты зерттеу бағытына қарай бейімделуімнің негізгі себептерінің бірі осы Дерек-тануда тіл білімі аса маңызды рөл атқарады Осы орайда алғашқы ғылыми жетекшім бүгінде əрі ұстазым əрі қызметтесім Еркін Ауғалиұлына ерекше алғысымды айтамын

ndash Естуімізше сіз кейін өз қар жыңызбен мұхит асып Жапонияға білім іздеп барып-сыз Не үшін Осы тақырып-тарыңызға ол елден қандай қа жет тілік болды

ndash Қазақ хандығы тарихын зерт тегенде көрші елдердің сол дəуірдегі тарихымен міндетті түрде ұштастыра зерттеу керек

Қазақ хандығы төрт ғасырдан астам уақыт дəурендегенмен атажұртта сақталған тарихи дерек көздер жоқтың қасы Қайта көрші елдердегі мұрағат қорларында сақталған Мысалы Қазақ хандығының Чиң пат-шалығымен болған қарым-қатынасын Қытай мұрағат қор-ларындағы дереккөзінсіз зерттеу бос əңгіме Осыдан барып Чиң патшалығын тану деген ұғым ту-ындайды Чиң патшалығын зерт-теуде Қытайдан басқа біршама мол табыстарға қол жеткізу жа-ғынан Батыс елдерін айтуға бола-ды Ал Шығыста Жапо ния ны ауыз толтырып айта аламыз Олардың ғасырлық зерттеу тəжірибесі бар зерттеу жетістіктерімен қоса зерттеу əдістері өз алды-на бір төбе манжутану моң-ғолтану мектептері əлде қашан қалыптасқан Сондықтан Жапо-нияға барып білім алу менің ар-маным болды Əйтеуір қат-қабат қиыншылықтарды жеңе жүріп Жапонияға оқуға келдім

ndash Жапонияда докторлық диссертацияны қандай тақы-рыпта қорғадыңыз Қай тілде жаздыңыз Ғылыми жетек-шіңіз кім болды

жылы алдымен На 2005 ـــГоя университеті халықаралық тілдер мен мəдениеттану инсти-тутына оқуға түстім Алайда білі-мімді онан ары ұштап зерттеу саласының ғылыми теориялық негіздерін бекемдей түсу үшін 2006 жылы сəуірде Киото университетіне оқу ауыстырып тарих-мəдениеттану мамандығы бойынша докторантурада жал-ғастырдым Бұл арада əйгілі шығыстанушы ғалымдармен танысып еңбектерін оқы дым Шағатай парсы тілі сабақ -тарынан қалмауға тырыс тым манжу тілін үйрендім Халық-аралық конференцияларға бел-сенді қатысып өзім де баянда-ма жасадым 2009 жылы жазда жапондық ғалымдардан құралған археологиялық экспедициямен бірге Қазақстан Қырғызстан

елдерін аралап қайттық 2010 жылы наурызда əйгілі тарих-шы шағатайтанушы Хамада Масами мырзаның ғылыми жетек шілігінде laquoXVIII-XIX ғасырлардағы қазақша мұрағат құжаттары туралы тарихи дерек-намалық зерттеуraquo атты док-торлық диссертациямды үздік қорғап Киото университетінен докторлық ғылыми атағын ал-дым Диссертациям əрине жа-пон тілінде жазылды

ndash Сіздіңше Қазақ хандығы тұсында қатталған қазақша дерек көздердің зерттелу жай-күйі қалай

ndash Тарихи деректану ғылы-мының тікелей зерттеу объек-тісі əлмисақтан тарихи құнға ие барлық нақты жазба дерек-тер болмақ Осы тарихи дерек-тердің сүбелісінің бірі ndash мұрағат құжаттары Қазаққа қатысты мұрағат құжаттары саны жағынан қомақты болмаса да əр дəуірде əр өңірде түрлі жазба тілде жа-зылып сақталған Бұлардың

ішінде ескі қазақ жазба тілімен қатталған тарихи құжаттардың дені XVIII ғасырдың алғашқы жартысынан бастау алады Онда негізінен Кіші жүз хан сұлтандары жəне олардың ұрпақтарының Ресей империя-сына жазған түрлі мақсаттағы ресми іс қағаздары басым орын-ды иеленеді Алайда Қазақ хандығының Чиң патшалығымен болған қарым-қатынас мəселелері нақты дереккөз мəліметтер табылмағандықтан ұзақ уақыт жұмбақ болып келді Ал кейінгі кездері осы жұмбақ шешімін та-уып қуанарлығы жапониялық қазақстандық мамандар да бұл салаға ден қоя бастады

ndash Сіздің пікіріңізше бұл сала əр елде қолға алынып зерттеле бастаған көрінеді Алдыңғы қатарда қай ғалымдарды ай-тар едіңіз

ndash Бұл арада мен тек жапондық ғалымдарға тоқтала кетейін Жапонияда аға буын ғалымдардан алдымен Сагучи Торуды айтуға

болады Ол кісі 2006 жылы 90-ға қараған шағында қайтыс болды Мен ол кезде Жапонияда бола-тынмын Тарихшы ғалым Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты өшпес зерттеу мұраларын жа-зып қалдырып кетті Қазір қазақ тарихын зерттеп жүргендерден Уяма Томохико Нода Джин Онума Такахиро Акасака Цунеаки қатарлы əріптес ғалым-дарды айтуға болады Уяма Томо хиконың жазған laquoҚазақ тарихы тарихи пайымдаудағы сақталған мəселелер негізіндеraquo атты мақаласы (1999 жыл) бар Меніңше бейтараптық тұрғыдан тамаша жазылған еңбек Ал соңғы екі ғалым болса Қазақ хандығы мен Чиң патшалығы қарым-қатынасына байланысты зерттеу-лермен тікелей айналасып жүр Екеуі бірлесіп ағылшын тілінде жазған laquoҚазақ сұлтандарының Чиң патшалығына жазған хат-тарыraquo атты еңбегі 2010 жылы баспадан шықты Оған 13 дана қазақша құжат енгізілген 2011 жылы Нода Джиннің laquoРесей-Чиң империясы жəне Қазақ хандығыraquo атты жеке монографиялық еңбегі жарық көрді Өткен жылы осы кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасы да оқырман қауыммен жүздесті Ал Онума Такахироның laquoЧиң патшалығы жəне Орталық Азия сахарасы көшпелілер əлемінен империя іргесіне қарайraquo атты монографиялық еңбе гі жарық көрді (2014 жы-лы) Ғылыми мақалаларынан 2006 жылы жарияланған laquoЧиң патшалығы мен қазақ билеу-шілерінің саяси қарым-қатынасы хақында ndash Орталық Азия Ежен-Албатұ қатынасының дамуыraquo атты мақаласын айтар едім Бұл мақалада қазақша тот-моң-ғұл тіліндегі құжаттар негіз етіліп қазақтар мен Чиң пат-шалығы арасындағы қарым-қатынас жөнінде жаңа ғылыми көзқарастар ортаға қойылған

Абылай Əбілпейіздердің Боғда Ежен ханға жазған тұң-ғыш хатына байланысты сөз болғанда зерттеушілер көп жағ дайда оның қытай тіліндегі аудар масына жүгінетін Оның түпнұсқасына барабар тот-моңғол тілінде жазылған нұсқасы бар екенін кейін білдік Мұрағат қорынан көзімізбен де көрдік Дəл осы нұсқасын тұңғыш рет 2006 жылы ғылыми айналымға түсіріп жарыққа шығарған осы Онума Такахиро Ғалым мақаласында алғаш құжаттың факсимилесі транскрипциясы жəне жапон тіліндегі аударма-ларын бере отырып зерттеген Ал Акасака Цунеакидің laquoЖошы ұрпақтарының саяси билік тари-хыraquo атты еңбегі 2005 жылы жарық көрген Жоғарыдағы айтылған кітаптар мен мақалаларды біздегі оқырмандарды айтпағанда зерт-теушілеріміздің де білуі екіталай Шынтуайтқа келгенде олар əлдеқашан талай нəрсеге ғылыми тұжырымдар жасап қойған Осы саламен айналысатын ғалымдар осы жағын ескерсе екен дегім келеді

ndash Қытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазаққа қатысты құжаттарды зерттеп жүрген ғалым ретінде онда сақ талған қазақ хан сұлтан-дары ның хаттары туралы не айтар едіңіз

ndash Осы мұрағат қорында сақталған қазақша құжаттардың жалпы санына байланысты берілген цифрлар біркелкі емес Мен осы мəселені түбегейлі

Қытайдың 1 мұрағатында Қазақ еліне қатысты 3000 құжат сақталған

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

шешу мақсатында 2008 жылы 15 қазаннан 2009 жылы 16 қаңтарға дейін Қытайдың 1 тарихи мұрағатында арнайы зерттеу жүргізіп ондағы ми-крофильмге түсірілген laquoƏскери басқармада сақталған манжу-ша мəлімдемелердің көшірме нұсқаларынraquo бастан-аяқ тү-гел көзден кешіріп ондағы қазақ ша құжаттардың бірде-біреуін қалдырмай тексеріп шықтым Осылайша жергілікті əкімшіліктегілердің манжуша мəлімдемелерімен бірге патшаға жолданған қазақша хаттар мен тот-моңғұл жазуындағы хат-тардың нақты жағдайынан біршама толық мағлұмат алдым Жан-жақты зерттеу барысын-да манжуша мəлімдемелермен бірге жолданған қазақша тот-моңғол жазуындағы құжаттардың жалпы саны 173 дана соның ішінде тек ескі қазақ жазба тілінде жазылғандары 156 дана екенін алғаш анықтадым Міне бұл қазірге дейін жорамалданып келген қазақша құжаттардың сандық мəліметтерінен əлдеқайда көп Осы құжаттардың ішінен 5 дана патшаның жарлық хатын шығарып тастағанда қалғандары түгел қазақ билеушілері ndash Абылай Болат Əбілпейіз Хан қожа Жошы Бопы Көгедай Уəли Əділ қатарлы хан сұл тандардың патша ордасына немесе оның жергілікті əкім шіліктеріне жолдаған ресми іс қағаздары екені белгілі болды

Бұл арада оқырман қауым-ға мынаны алдын ала ескерт-кім келеді қазір мұрағат құжат-тарының тек микрофильмге тартылған нұсқасын ғана көруге болады Сондықтан микрофильм-ге тартылмай қалғаны болса онда біздің жинақтаған сандық мəліметке кірмей қалуы мүмкін

ndash Сол хаттардың маз мұ-нынан біреуін айтып бері-ңізші

ndash Аталған құжаттарда Чиң пат шалығы мен қазақтар ара-сындағы саяси-экономикалық байланыстар ғана қамтылып қалмастан оның үстіне қазақ-қырғыз қазақ-ойрат қарым-қатынастары туралы да құнды тарихи мəліметтер бар екендігін байқай аламыз Мысалы 1775 жылы 28 маусымда Əбілпейіз сұлтан Іле генералына laquoЖылан жылы атам Əбілмəмбет ханға жолыққалы барғанмын одан жылқы жылы күз үйіме қай тып келдім Мен кеткенде қыр-ғыздар ел шетінен жылқы барым-талады оған Ханқожа төре Барақ батыр 4 мың қол бас тап барған екен қырғыздар ел болайық деп қазақтарды 17 күн қондырып соңынан бұлап алыпты да қайта келіп Шапырашты елін шауып кетіпті Онан Абылай ханмен бірге 20 мың қол бастап барып қырғыздардың 4 мың кісісін алдықraquo ndash деп хат жазады Міне бұл өте қызықты тарихи оқиға мұнда Абылай хан Əбілпейіз сұлтан Барақ батыр бастаған əскер саны сынды мəліметтер тайға таңба басқандай анық қатталған

ndash Өткен жылы жарық көр-ген laquoҚытайдың 1 тарихи мұ-рағатында сақталған қазақ ша құжаттарraquo атты еңбегіңіз жоға-рыдағы зерттеулердің жемісі болды ғой

ndash Иə солай Сол зерттеулердің маңызды бір бөлігі əрі 2011 жылдан бері Білім министрлігі қаржыландырып келе жатқан laquoҚытайдың 1 тарихи мұра-ғатында сақталған Чиң пат-шалығы дəуі ріндегі қазақша құ-жаттарraquo ат ты ауқымды ғылыми жоба ның жемісі деп те айтуға болады Қытайдың 1 тарихи мұра ғатында сақталған қазақша құжа ттардың жай-күйі алғаш кеңі нен баяндалған кітап былтыр Бейжіңдегі laquoҰлттар баспасы-нанraquo жарық көрді Құжаттарды атауда laquoқазақша құжаттарraquo де-ген ұғымды алдым Кітапқа 67 дана хат енгізілді мұның ара-сында бірнешеуі бұрын басқа ғалымдар жағынан істелген алайда кейбір тұстарын қайталай толықтырдым Сондай-ақ 30 дана құжаттың факсимилесі берілді Хаттағы мəліметтерге қарай отырып хат иесі олардың жіберген елшілері еріп барған қосшылары жəне сыйға тартқан

арғымақтары сынды мазмұндарға жіктеп көрсеттім Бұл хатнама-лар қазақ тарихы мен мəдениеті үшін аса құнды тарихи деректе-мелер екендігі даусыз

ndash Естуімізше laquoЕскі қазақ жазба тіліraquo атты тағы бір ең-бегіңіз тұңғыш рет жазылып отыр екен Бұл тақырыпқа не түрткі болды

ndash Иə бұл еңбек 2015 жылы Бейжің қаласындағы laquoҰлттар баспасынанraquo алғаш жарық көр-ді Мұндағы негізгі мақсат ndash нақ ты деректерге сүйене оты-рып Қазақ хандығы тұсындағы жаз ба тілдің туын көтеріп оны ғылыми айналымға салу Бұл жазба тілдің уақыт кезеңі ретінде Қазақ хандығы құрылғаннан бас-тап XX ғасырдың бас шеніне дейінгі аралықты айтуға бола-ды Бұл арада оны ауызша əдеби тілімен шатастырмауы мыз керек Бізде осы жазба дəстүрді көп жағдайда laquoШағатай тіліraquo деп атап келеді қазіргі ғалымдарымыз да үнемі осылай қолданады Əрине бұлай атаудың да өзіндік негізі бар Қазақ хандығы тұсында қолданылған жазба тіл де осы шағатайлық дəстүрмен сабақтасып жатады оларды бөліп тастауға келмейді Деген-мен Орталық Еуразия даласын-да төрт ғасырдан астам уақыт аты затына сай хандық құрып билік жүргізген бір ұлыстың өз ойын хатқа түсіретін мəлім бір фор мадағы жазба тілі болмады деу шындыққа жанаспайды Ал болған жағдайда оның қазіргі қа-зақ тілімен қатысы жоқ деп айту мүлде ақылға қонымсыз пікір

Біздің laquoЕскі қазақ жазба тілінraquo жазуымызға осындай ой тікелей мұрындық болды Шынын айту керек бұл тақырыпты жазу тым қиынға соқты Өйткені қазірге дейін осы кезеңге жа-татын жазба деректердің тілін ескі қазақ тілі ретінде бейімдеп жазған ел іші-сыртында кəдеге жарайтын оқу құралы немесе ғылыми еңбек жоқ Сондықтан бəрін бастан бейімдеп жазуға тура келді Келтірілген мысал-дар нақты дереккөздерден алын-ды laquoКөш жүре түзеледіraquo деген кейінгі басылымдарда жалғасты түзетулер мен толықтырулар жа-сасам деймін

ndash Сіз қазір Жапонияда қандай шаруалармен айналы-сып жатырсыз

ndash Қазір Токиодамын Білім министрлігінің шетелге шығу қорының қаржыландыруымен Токио шетел тілдер университеті laquoАзия-Африка тіл-мəдениет зерт теу институтынаraquo бір жылға оқуға келдім Осындағы ғалым-дармен селбесіп ғылыми зерт-теу жұмыстарымды ары қарай жалғастырудамын Бұл арада білімімді нығайтуыма қолдау көрсеткен факультет бастығы Жаң Диңжиң мырзаға көп алғыс айтамын

ndash Алдағы зерттеу жоспар-ла рыңыз жөнінде айта отыр-саңыз

ndash Əу басында Қытайдың 1 тарихи мұрағатында сақталған қазақша құжаттарды толықтай зерделеуді жобалаған болатын-мын Мұның алғашқы жемісін де көріп отырмыз былтырғы шыққан laquoҚытайдың 1 та-рихи мұрағатында сақталған қ а з а қ ш а қ ұ ж а т т а р raquo а т т ы еңбек осының айғағы Қалған құжаттарды тағы бір кітапқа топтастырып шығармақпын Одан кейін дəл осы қазақша құжаттардың манжу тіліндегі аудармалары жəне жергілікті əкімшіліктегілердің осыған қатысты патшаға жол даған мəлімдемелері бар осылар-ды салғастыра отырып қазақ тіліне аударып зерттеу жасау ниетіндемін Арасында əрине тот-моңғол тілінде жазылған хаттарды зерделегім келеді

ndash Əңгімеңізге рахмет

ңгімелескен Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

АСТАНА

СУРЕТТЕ 1788 жылы 22 мау сымда Іле генералы мәлімде-ме сімен бірге жолданған Хан-қожа сұлтанның хаты

Дүйсенәлі ӘБДІЛӘШІМҰЛЫБейжіңдегі Ұлттар университетінің доценті тарих ғылымдарының докторы

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 10: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

10 24 наурыз 2017 жылруханият

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashlaquoАқтөбеде ақын Нұрпейіс Байғаниннің баласы тұрады екенraquo Бұдан біраз бұрын осындай хабарды естігенде өз құлағымызға өзіміз сенбей аң-таң қалған едік laquoҚалай ndash дегенбіз ішімізден күбірлеп ndash Жамбылдың замандасы Доскей мен Шашубайдың қатарласы бұл талант иесінің тұяғы осы күнге дейін тірі болғаны маraquo laquoРас сіз айтқан адам атақты ақынның туған баласы болып шық ты Аты ndash Момынraquo ndash деді біздің берген тапсырмамызға орай хабарласқан сол өңірдегі әріптесіміз Сатыбалды Сәуірбай laquoЖасы қай шамадағы кісі екен Денсаулығыraquo laquo1937 жылы өмір ге келіпті Сөзі әлі тыңraquoМына сөзді естіген соң Ақтөбеге баруға жиналдық Мақсат ndash кейіпкерімізді көзімізбен көру айтқандарын құлағымызбен ес ту Солай болды да Ақсақалмен жүздестік Әңгімелестік Үй ие сі нің сөзінен көп нәрсеге көз жеткіздік Сұхбат төмендегідей си патта болды ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жанболат Аупбаев ndash Сізді әу бас та Нұрпейіс ақынның баласы дегенде Сенгеміз жоқ

Момын Байғанин ndash Иә Солай бо-латынын білгенмін Туғанына биыл 157 жыл толатын Нұрекеңнің немересі яки шөбересі бар десе сөз басқа Ал бала-сы әлі тірі екен дегеннің өзі Бұл енді түсінбестік туғызары анық Бірақ шын мәнінде осылай Мен ол кісінің 77 жа-сында өмірге келген перзентімін

ЖА ndash Дұрыс екен ағасы Енді бәрі түсінікті болды Айтыңызшы Нұрпейіс ақын қайда қандай отба-сында өмірге келген Сізден басқа балалары болған ба

МБ ndash Әкеміз осы өңірдің Темір ауданына қарайтын Сүлікті деген жерінде туған Сонда түйеші Байғана атты дәулетті адам болыпты Нұрпейіс ақын сол бабамыздың перзенті ғой Өлең құдіреті ол кісіге анасы Үміттен дарыған деседі көнекөздер Себебі әжеміз айтыс ақыны әрі күйші болған адам екен Осындай ортада өскен әкей есейіп ат жалын тартып мінгеннен-ақ қисса-дастандарға құмартады Сөйтіп құймақұлақ жыршы бала атанады

Ол кісі тағдырдың жазуымен екі рет отбасын құраған адам Алғашқы әйелінен Ғалым Зылиха Зілия атты ұл-қыздары болған Бұл балаларының ана-сы 1927 жылы қайтыс болады да ақын он жылдай салт басты сабау қамшылы тірлік кешеді 1936 жылы үкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылды емес пе Міне сол кезде жөн білетін замандастары laquoБұл үйде енді келімді-кетімді кісілер көп бола-ды Сондықтан шаңыраққа жөн білетін бір әйел заты керекraquo деп менің анам Аймекен Жаниязқызына үйлендіреді Содан бір жылдан соң мен өмірге келіппін

ЖА ndash Жаңа жоғарыдағы сөзіңізде сіз laquoҮкіметтің демеп қолдауымен әкейдің аты бүкіл елге танылдыraquo деп қалдыңыз Мұны қалай түсінуге болады

МБ ndash Ол былай 30-жылда-ры Кеңес үкіметі жер-жердегі халық ақындарына ерекше құрметпен қарай ба-стайды Ондағы мақсат партия саясатын елге солардың беделі арқылы ұғынықты қарапайым өлең тілімен айтқызып жеткізу болатын Соның нәтижесінде одақта көп кешікпей Кавказдан Сүлеймен Стальский Қазақстаннан Жамбыл Жабаев Тәжікстаннан Әбілқасым Лаху-ти есімдері жарқырап көрінеді 1936 жылы біздің республикамыз Мәскеу көңіл бөлген осы талант иелерінің бірі Жәкең Жамбыл атамыздың 90 жылдығы құрметіне арналған слетке дайында-лады Ал ондай байқауға облыстардан Алматыға кімдер баруы керек Әрине алғашқы кезекте өңірлердегі ел аузын-да жүрген әншілер мен күйші жыршы-лар Бірақ оларды іздеу қажет Сосын аймақтық жарыс өткізіп жеңімпаздарды ғана астанаға аттандыру керек Осындай тапсырмамен Ақтөбеге ақын Диқан Әбілев келеді Содан не керек облыстық партия комитетінің жауапты қызметкері Қанафия Мұстафин екеуі табандарынан таусылып жүріп біраз өнер иелерін оның ішінде біздің әкейді де табады ғой

Осы арада анықтап айта кететін бір нәр се бар қарағым Ол laquoСол 30-жыл-дар дың ортасына дейін Нұрпейіс ақын ел ге онша танымал адам болмаған баraquo ndash деген сауал Жоқ олай емес Әке міздің даңқы Кеңес үкіметіне дей ін-ақ осы өңірде дүркіреп тұрған Мұ ны кезінде оның Абыл Шернияз Нұрым секілді дүлдүлдерден үлгі алып Ақтан Қазақбай ақындармен ай тысқа түскенінен және өзінің laquoАқ ке н жеraquo laquoНарқызraquo дастанда-рын өмір ге әкелгенінен анық байқауға болады Міне осындай дарын иесіне Кеңес үкі меті тұсында қызметке іліккен бала сы Ғалым laquoҚазіргі саясатты тү сі ну қиын Байқаймын ас пен тойлар да түрлі әңгімелер айтылады Сол жиын дардағы сөздер бірде болмаса бір де белсенділерге жақпай қалуы мүм кін Сондықтан базарға барып өлең айтқаныңызды қойып үйде оты рыңызraquo ndash деп әкесіне тыйым салады Со дан шал 12-13 жыл бойы домбырасын құшақтап ешқайда шыға алмай қал ған ғой Осы арада құдай айдап Алматыдан үкіметтің арнайы тапсыр ма сымен Дихан Әбілевтің келе қал ға нын көрмейсіз бе Содан қария қайтадан атқа мінеді Ел аралап жұрт алдына шығады Жаңа өмір жарқын болашақ туралы жыр нөсерін төгеді Өңір дің құрметті адамына айналады

ЖА ndash Өзіңіз айтып отырған 30-жылдардың ортасына дейін ақын қайда тұрған Елде ме жоқ Ақтөбеде ме Сосын Ол кісінің Алматыға жолы қашан түсіп атақты адамдармен

таныстығы қалай басталған деп ой-лайсыз

МБ ndash Бұл сұраққа мен анам Аймекеннің айтқандары бойынша жа-уап берейін Себебі ол кісі 95 жыл өмір сүріп әкеммен отасқан он жылға жуық уақыт ішіндегі оқиғалардың көбін құлағыма құйып кеткен адам еді жарықтық Шешемнің сөзіне қарағанда ақын ауылдан Ақтөбеге 1937 жылы қоныс аударыпты Алғашында Берсүгір көшесінде тұрыпты Бұл қазіргі теле-мұ нараның түбі Содан соң отбасы-мыз Герцен көшесіне көшіріліпті Мен ес білгенде Фрунзе көшесіндегі алты бөлмелі мекенжайда едік Ол бұрынғы қа лалық оқу бөлімі болған ғимарат екен

Ал Алматы сапарына келсек әкей онда алғаш рет 1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына арналған салтанатқа орай барыпты Осыдан кейін астанаға 1939 жылы жолы түскен Ол Қазақстан Жазушылары одағының ІІ съезіне қатысуы еді Сөз ретіне қарай әкейдің сол жылы Мәскеуге де барғанын айта кету ләзім Бұл КСРО астанасындағы Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің ашылуы құрметі қарсаңындағы өткі-зіл ген мәдени іс-шараға байланыс ты сапар екен Соңғы рет Алматыға 1943 жылы республикалық ақындар ай тысына қатысуға барыпты Міне осындай жиын-дар мен кеңестерде ақын басы Жамбыл бабадан тартып Мұхтар Әуезов Сәбит Мұқанов сияқты ел ардақтыларымен танысады Ақындар Әбділда Тәжібаев пен Дихан Әбілевтің үйінде қонақта болып Қанабек Байсейітов Құрманбек Жандарбеков секілді өнер өкілдерімен дос болып қайтады

ЖА ndash Солай деңіз Сіз бен біз енді мына сауалға жауап іздеп көрсек Ол laquoҮкімет аты шығып даңқы алысқа кеткен ақынға көзі тірісінде қандай қамқорлықтар жасады екенraquo ndash де-ген сұрақ Атап айтқанда әкеңізде Жамбыл ақсақалдың жеке хатшы сы сияқты көмекші болған ба Кітап та-рының шығуы қай уақыттан бас тала-ды және оны қария көзі тірісінде көре алды ма

МБ ndash Үкіметтің жасаған жақ сы-лығы сол алдымен ол кісіні шал ғай-дағы ауылдан қалаға көшіріп әкелген ғой Содан соң үлкен үй берген Оны жоғарыда айттым Ал ақынның шы-ғар ған өлеңдерін жазып алып күн сай-ын елдегі жаңалықтарды газеттерден оқып беріп түрлі оқиғалардан хабар-дар етіп отыратын көмекшісіне кел-сек біздің үйде ондай адам болды Ол Ахмет деген аға еді Фамилиясының Ескендіров екенін кейін ғалым Оразгүл Нұрмағамбетованың зерттеулерінен оқып барып білдім Міне сол кісі әкемнің жанында отырып бірдеңелерді бас көтермей жазатын Сапарға шық-қан да ақынның жанынан қалмай қоса ел аралап кететін

Жергілікті қаламгер Бердібай Ке мал-дың айтуына қарағанда Ахмет аға сол кездегі Ақтөбе облыстық laquoСоциалистік жолraquo газетінде бөлім меңгерушісі бо-лып жұмыс істеген кісі екен 1938 жыл-дан бастап Нұрпейіс ақынның жеке хатшысы қызметіне тағайындалып әкейдің күнделікті шығармашылығынан басқа бүкіл мұраларын қағазға түсірумен шұғылданған Соның ішінде Ахмет Ескендіровтің laquoҚобыланды

батырraquo эпосына сіңірген еңбегі ерекше Ғалымдардың айтуынша бұл жырдың 30-ға жуық нұсқасы болған көрінеді Соның ішіндегі ең көлемдісі яғни 9300 жолдан тұратын Нұрпейіс Байғанин айтқан вариантты жазып алған оның жеке хатшысы Ахмет аға Сөйтіп 1942 жылы майданға аттанғанға дейін ол кісі ақын мұраларын жинақтауға өте көп еңбек сіңірген Ал одан кейін бұл жұмысты ақын Қуандық Шаңғытбаев жалғастырыпты Соның нәтижесінде Нұрпейіс Байғаниннің 1939 жылы laquoӨрістеген өмірraquo 1940 жылы laquoАқын шабытыraquo атты кітаптары мен 1945 жылы laquoТаңдамалыraquo деп аталатын өлеңдер жинағы жарық көреді Осылардың бәріне әкейдің жеке хатшылығына бекітілген Ахмет Ескендіров пен Қуандық Шаңғытбаевтың еңбектері ерекше болғанын атап айтқым келеді

ЖА ndash Бұл күндері Ақтөбе об-лысында Байғанин ауданының бар екенін бәріміз жақсы білеміз Осы атау сол өңірге ақынның өмірде бар кезінде берілген бе жоқ әлде ол кейін жасалған ұйғарым ба

МБ ndash 1940 жылы әкей 80 жасқа то-лыпты Онда мен үш жастағы баламын Көп ештеңе есімде жоқ Міне сол кезде халық ақыны Нұрпейіс Байғанинге бір ауданның аты берілсін деген үкіметтің пәрмені болыпты Сөйтіп бұрынғы Табын ауданы сол кезден бастап әкейдің есімін иеленген ғой Бұл ақынның көзі тірі кезінде болған оқиға

ЖА ndash Енді әкеңіздің соңғы күндері туралы бірер сөз айтсаңыз Сіз ол кезде ес біліп қалған сегіз жастағы баласыз ғой Ақсақал неден ауырып қалай қайтыс болды Зираты ауылда ма жоқ осы қала іргесіндегі қорымда ма Сосын Үйлеріңізде қария ұстаған пайдаланған жәдігерлік заттар бар ма Бар болса ол қандай дүниелер

МБ ndash Кішкентай күнімде әкемнің басы ауырып балтыры сыздағанын көрмеппін Өзін бірқалыпты ұстайтын Қайтыс болатын жылы да сергек тың еді Анамның айтуына қарағанда көктем шыға ол кісі тыл еңбеккерлеріне концерт қоятын үгіт бригадасы құрамында Ақшат деген жерге барады Онда ыстық бұлақ бар екен Ревматизм болуы керек ара-тұра аяғы ауыратын әкей сондағы тұзды балшыққа түседі Одан шыққан соң терін баспай сондағы ауыл тұрғындарына жыр-толғауларын айтады Ертесінде қатты ау-ырып қалаға келгеннен соң өмірден оза-ды Бұл 1945 жылғы 9 сәуір еді Зираты

осы Ақтөбедегі көне қорымда Ол қазіргі әуежайдан онша қашық емес Ал енді мына үйде қариядан қалған не бар деген-ге келсек бәрі музейде Кезінде ақынның замандастары шешемнен ақсақалдың анау-мынау заттарын тәбәрік ретінде сұрап ала бастапты Мұны байқап қалған билік өкілдері арнайы комиссия құрады да бәрін мұражайға өткізуге тапсырма береді Соның нәтижесінде қарияның жеке заттары мен фотосуреттерінің біразы бүгінгі күнге аман-есен жеткен жайы бар Оларды осындағы музейден барып көруге болады

ЖА ndash Айтыңызшы әкеңіз сіздің есіңізде қандай іс-әрекетімен сақталып қалды Ол кісі өзіңізге несімен қымбат деп ойлайсыз

МБ ndash Бір ғана нәрсе есімде Және соның өзі менің өмір бойғы тіршілігімнің мәні мен мазмұны бола білді Ол әкемнің бес жасымнан бастап домбыра ұстауға үйреткендігі еді Қалай дейсіз ғой Мен ес білгенде үйімізде әдемі қабы бар дом-быра тұратын Анамның айтуынша оны ақын 1943 жылы Алматыға барғанда алып қайтыпты Міне осы аспапқа әкем мені сәби кезімнен үйір етіп ақыры соған қызығудың арқасында жеті жасым-да екі-үш күй орындай алатын жағдайға жеткенім бар

Осы арада бір қызық жағдайға тоқтала кетейін Ол менің сол кішкентай кезімде ұстаған аспабымның Алаш ары-сы Құдайберген Жұбановтың домбыра-сы екендігі 1937 жылы атақты ғалым жазықсыз жазалауға ұшырағанда от-басы қатты қиналады Күнкөрістен тарыққан сондай күндердің бірінде сол үйдегі жеңгей өздеріндегі іске жарайды-ау деген дүниелерін базарға шығарып сатпақшы болады Оны естіген Құдайберген ағаның інісі Ахмет Жұбанов бұл хабарды күйзеле отырып ақын Әбділда Тәжібаевқа айтады Ақыры не керек жеңгей заттарын базар сөресіне қояды екен деген күні Әбекең үлгеріп барып ғалым ұстаған домбыраны 500 сомға сатып алады 1943 жылы менің әкем республикалық ақындар айтысы-на қатысу үшін Алматыға бармай ма Сонда ол кісі Әбділда Тәжібаевтың үйіне түседі Өзі сыпа әрі біртоға қонақ кел-геннен бастап кетер кеткенше Әбділда ақынға да анасы Айманкүлге де өте жақсы әсер қалдырады Әкейге көңілі қатты құлаған үй иесі елге қайтарда қонағына laquoНе қалауыңыз бар Айтыңыз Орындаймынraquo дейді Нұрпейіс ақын рахмет деп ештеңенің қажет емес екенін айтады Әбекең қоймайды ренжуге дейін барады Сол кезде мейман төрдегі домбыраны сұрайды Сөйтіп Алаш арысының бұл мүлкі біздің үйге осылай келген екен

Жоғарыда айттым ғой ес білгеннен бастап әкем мені осы домбыраға үйір етті деп Сегіз жасыма дейін ол кісінің алдына отырып алып қасиетті аспаптың пернелерін дұрыс басуға күйді шанақты сабаламай тартуға талпындым Кейін бұл ұмтылысым өмірімнің мәніне тіршілігімнің темірқазығына айналды Олай дейтінім домбыраны дұрыс меңгеруім 1952 жылы облыстық мәдени-ағарту училищесіне алып келді 1957 жылы Алматыда өткен республикалық І фестивальдағы күй сайысында лауреат атандым 1960 жыл-дан бастап облыстық мәдениет үйінде халық аспаптары оркестрін құрып соған жетекшілік еттім 1971 жылы Ақтөбе музыкалық училищесіне директор болдым да 1977 жылдан зейнеткерлікке шыққанша осындағы педагогикалық институттың халық шығармашылығы кафедрасындағы ұлттық аспаптар класында еңбек еттім Осының барлығын мен кезінде әкем негізін қалап беріп кеткен домбыраға құмарлығым мен күйшілік өнерді мұрат тұтқанымның арқасы деп білемін

ЖА ndash Жеке репертуарыңызда қазір қанша күй бар Оларды нотамен орындайсыз ба жоқ әлде

МБ ndash Мен өзі 160 күйді меңгерген адаммын қарағым Олардың бәрін ештеңеге қарамай жатқа тартқанмын Қазір де содан жаңылғаным жоқ Өйткені күй атаулыны әу бастан-ақ қағаздан емес есту қабілетім бойынша үйренген жанмын ғой

ашылмаған аралдар наурыз нақыштары

Байғаниннің баласыМомын қария ақтөбе қаласында тұрады

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashӨмірдегі екі ұдай көңілкүй секілді әр күннің әр сәттің қуаныш пен мұңаюдан тұратын өз несібесі бар ғой Солай десек-тағы биылғы Наурыз мейрамына тұспа-тұс келген той-думан көбірек секілді Сондай тойдың бірі ndash көптен күткен келін түсіру қуанышы Аманжоловтар от-басында замандас достарымыз Әділ мен Зәурештің отбасында болып жатыр ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының аяғында университетті бітіргендеріне он жыл-дан асып қызметтері орнықты болған Қуаныш пен Әтіркүлдің Құдайберген мен Дәмежанның және Құдиярбек пен Рәзияның өзара аралас-құралас жүрген отбасылары laquoодақтарынаraquo тағы біраз достарын тартпақ болады Сөйтіп Тұрсыновтар бұл ортаға Сүлеймен мен Азатты Жиенбаевтар Ержұман мен Жақанды өз кезегінде Смайыловтар Ербол мен Күләшті Мәметовтер Қожахмет пен Әсияны тартады Екі-үш жылда жеті отбасы жұбымыз жазылмас-тай болып кеттік

Тоқсаныншы жылдардың басында кезекті бір басқосу Назарбетовтер отбасында өтіп олар ортамызға Аманжоловтарды әкелді laquoАлып қоюraquo жағынан ешқайсымыздан қалыс қалмайтын көп сөйлей бермейтін бірақ кейін бәріміз laquoцитатағаraquo айналдыратын бірер лебізін анда-санда білдіріп қоятын жауырыны қақпақтай сұлу өңді қарапайым да адал банк қызметкері Әділ мен ашық-жарқын қай-қай отырыстың да гүлі болып кететін бір күйеу баламыз Әсет laquoАлты журна-лист пен бір педагог және бір гинеколог қалай біріккенсіздерraquo деп айтатындай ерке де көрікті дәрігер Зәурешті біз жылы қабылдап қатарымыз сегіз laquoқыранraquo сегіз laquoаққуraquo болып бекіді Одан беріде қаншама ұлымызды үйлендіріп қаншама қызымызды ұзаттық laquoҚырандарraquo жағы бір-

біріміздің қуанышымызда бас құда болып сый-сияпатқа бөлендік Бұрынырақта зайыптарымыз алма-кезек немерелеріміздің кіндік шешесі ата-нып жатса сол таныстықтан кейін келіндеріміз бен қыздарымыз тек Зәуреш арқылы босанатын болған Ал біздің Көлсайға Алматы облысының Күрті ауданына Қарағанды облысының Сәтбаев қаласына Алматыдан Астанаға және кері сапар-ларымыз бүгінде балаларымыз немерелерімізге айтатын аңызға айналып кеткен

Әрине қай-қай тойда да бірге не қатар отыруға ұмтыламыз да байқайтынымыз әйелдеріміз арнайы ыдыспен әлде түрліше дорбалармен келетін тойбастарларды бөлісіп жатпайды оларды кейде Әтіркүл кейде Әсия немесе Рәзия алатын болған Сол арқылы кімнің отбасында әлі тұрмыс құрмаған ұл-қыздарымыз бар екені байқалып тұратын Ал соңғы кездері осындай той сарқыттары көбінесе Зәурешке тиетін Себебі қалған жетеуінде де үш-төрттен немерелері бар бәріміз ендігі той Аманжоловтар отбасында болуы керек деп білетінбіз

Жуырда әрқайсымызға Зәурештің өзі ха-барласып laquoАғалар айтқан тілектеріңіз қабыл болып Рүстем үйленемін деп жатырraquo дегенді айтқан Содан екі апта өткен соң laquoГөзел атты келінді алып келдік беташарын жасап асүйді түгелдей өткізіп бердімraquo деп хабарласқан Сонымен қалай дегенде де той қарсаңында тұрғанымыз нақтылыққа айналды Сол екі ор-тада Аманжоловтарды әйелдер мерекесімен Наурыз мейрамымен құттықтағанбыз Екеуінде де Зәурештің laquoтойда күтемізraquo деген көңілді да-уысын естігенбіз Ширек ғасырдан астам уақыт жақсы білетін Әдекең мен Зәкең бақытты болу қуанышына жеткенін түсіндік Әсіресе қызмет бабына байланысты Зәуреш Астанаға ауысып әлі зейнет демалысына шығып үлгермеген Әділ Алматыда қалғанда laquoқалай күн көрер екенraquo деп ол үшін қамыққанбыз Енді бәріміз Зәкеңнің жап-жақсы ене боларын сезініп Әдекең қандай ата бо-лады деп соны ойлайтын болдық Өйткені келін дегеніміз ештеңе айтпаса да қазақ отбасындағы аталар үшін кейде жалаңаш кеудешең кей-де жалаңаяқ жүре беретін аталар үшін үлкен бір тәрбиеші екені түсінікті Дегенмен бәрі де ойдағыдай шешілеріне Әдекең де ата рөлінде өзін көрсете алатынына сенімдіміз

Ертең той барысында сөз кезегі тиген-де laquoқырандарraquo мен laquoаққуларraquo не айтаты-нын білеміз Жоқ ештеңені келіскен емеспіз Отыз жылға жуық уақыттағы білістігіміз соған үйреткен Ал тойға келе алмай қалған құдандалы болып келін түсіріп қолдары ұзарып жатқан достарымыздың бақытты болу қуанышын алыстан сезініп отырған біздер мы-наны айтқымыз келеді Әдеке Зәке көргенді де иманды ауылмен құда болып жатырсыздар өздеріңізбен бірге қуанамыз laquoҚазақ есімдеріraquo деген кітаптың жазғанына қарағанда жас жұбайлардың есімдері байырғы атаулардың бірі екен Рүстем иран тілінен алынған батыр батыл зор алып дегенді білдірсе Гөзел көне түркі тілінен алынып ең әдемі көркем сұлу дегенді танытатын көрінеді Екі жас есімдеріне лайық жақсы отбасы болатыны сөзсіз Бақытты болсын қолдарыңның ұзарғаны құтты болсын

Ержұман СМАЙЫЛҚұдиярбек АҒЫБАЕВ

АСТАНА

Бақытты болу қуанышы

Момын ақсақал бұдан кейін де бізге көп әңгіме айтты Естеліктерінің бәрі қызық әрі әсерлі laquoБіраз болды көзім қатты нашарлап кетті Сендердің бет-жүздеріңді емес тек сұлбаларыңды көріп отырмынraquo деді мұңайып Үйге кіргенде сәлемдесіп әңгімелескенде біз мұны байқамаған едік Өзі айтқан соң ғана барып білдік laquoОқасы жоқ Осыған да шүкірraquo ndash деді қария іле сөзін жалғап laquoАғамыз бізбен кездескенде осы күйді тартып беріп еді дерсіңдер кейін Естеріңде жүрсін қарақтарымraquo ndash деп Қазанғаптың laquoАқжелеңініңraquo екі түрін орындап берді Пернелерге қарамай тек ішкі үндестік құдіретіне бағына отырып бірінен кейін бірін келістіре тартқан күйді тыңдап отырған біз laquoНе деген қабілет Неткен шеберлік шіркінraquo ndash дедік ішімізден Сөйттік те ақсақалмен қимай қоштасып сыртқа қарай бет алдық

ӘңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ

laquoЕгемен Қазақстанraquo

Суреттерде ақын Н Байғанин мен кенже ұлы Момын 1944 ж күйші М Байғанин 1987 ж

АҚТӨБЕ

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 11: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

24 наурыз 2017 жыл 11қоғам

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashРафат Әбдіғұлұлы алпыс алты жасқа қырық күн қалғанда үстіміздегі ақпанның 13 күні дүниеден шалқалап озып бара жатты Көргенің мен көңілге түйгеніңді алған әсер қорытқан ойыңды бүкпесіз бөлісетін адамың ndash тағдырдың үлкен сыйы екен де соның рет кестесі кене-тенеден бұзылғаны жан ау-ыртар арқа сүйер нарыңның құлағанымен бірдей жаныңды жабырқатар шындық екен ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashЖыл сайын көктемнің алғашқы айымен Еуразиялық Топтың құрамына кіретін кәсіпорындар арасында дәстүрге айналған laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясы бастау алады Акцияның аты айтып тұрғандай еліміздің ірі өнеркәсіп кешендері зауыт-тар мен кәсіпорындар тұрғындарға әртүрлі әлеуметтік көмек көрсетеді ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Ақтық сапарға аттандырып салудың әдеттегі қаралы жиыны десе де жиылған көпшіліктен тобырлық мәдениет белгісінің жұқанасы да білінбеді Мінбеге көтерілгендердің көбі мансап иелері мен бастарына бақ-дәу лет қонғандардың қасында төмен-шіктей қоймайтын жұрт шылыққа танымал зиялы қауым өкілдері Құбылаға қарата жат қызылған сүйек алдында сөйлегендер адам гер шілігі мен ғалымдығын әспеттеп еңбегі мен ерлігін бұл-дай алмас икемсіз жаратылы-сын тұспалды емеурін арқылы жеткізгісі келген сарында күңіреніс те жоқ емес еді

Әрі сыныптас әрі немере-лес туысы Бақыт Балайұлы ұзын тұрқына бола балалар Рафатқа laquoжирафraquo деген жанама ат қойған еді Жасөспірім шағында жазған фантастикалық әңгімесін өзіне оңашада оқығанын мазмұнын қысқаша баяндай бастағанда ndash laquoүш-төрт көгенкөз біз де бір емес пе едікraquo деп сол арада дауыстап үн қата жаздадық Бақыт сөзі жиылған көпшіліктің бірқатарын тәуір әсерге бөлегендей Мұрат Әуезов Дияр Қонаев Айгүл Іс мақова Жанарбек Әшімжан қанша жүрекжарды сөйлесе де қонақасы үстінде Марат Әдібаев Рафат сыныптасының тебіренісіне айрықша тоқталып өтті Әуезов мұражайы үшін Рафат өлімі орны толмас қаза екенін тегеурінді екпінімен өкіне жеткізген кезде laquoБар-жоғы мұражай маraquo деп ая-сын тарсынып қоңылтақсулы халде қабылдағанымыз да рас

Келтелік дегенің бәрібір сыр бермей қоймайды Мұхтар Әуезов мұражайы әйтпесе жай атаудан гөрі мәртебесі жоғары киелі орын емес пе laquoАбай жолыraquo эпопеясын әр саққа әуектетіп әкететін әдетке үн қатпастан түксиіп отыратын Рафат laquoЖинаған материалдарды көрсең тағы төрт кітапқа жетерлік Соларды іріктеп көркемдік шын-дыққа айналдырудың азабын айтпайсыңдар ма Қазақ арасын-да ғана өйтті бүйтті деген әңгіме толастамайды Ұлылардың аты ұлы солардың көбінен Әуезов артықшылығы ndash әмбебапraquo ndash деп қысқа тұжыра кесіп тастайтын

Мұраға деген көзқарасының тұрақтылығы жөнінен Рафат т а қуалық ғұрыпты ұстан ған ға ұқсайды Ленинград уни вер си-тетінің студенті Әуезовтің Чехов драмалары мен Жетісу алабындағы албан ақындары туралы орыс-ша жазған зерттеуін табу Рафат маңдайына жазылғаннан бөлек ndash оның осы жұмысқа тұруын ұзақ күтіп жатқандай көрінеді Соны алғаш кезіктіріп оқығандағы қуа-нышы мен жарыққа шығарудағы ұм тылысы күні бүгінге дейін

есімізде Сом алтынның буына елтіп мол олжаға кенелген нұрлы өзгерістің төтендігін дер уағында аңғарып қуанышын үстемелей түсудің орнына салғырттау тың-дап салқын райда қоштағаннан сау емес шығармыз Әдебиет инс-титуында жұмыс істеп жүрген шағында қат-қатымен жиналған папкілердің арасынан Сарыбас пен Жамбыл айтысының жаңа нұсқасын кезіктіргенін қайта-қайта айтып laquoЖұлдызraquo журналына бас-тырғаннан кейін барып арыны басылған сияқтанды Әуезовтің 50 томдық академиялық жинағына 150 комментарий жазғанын тіке-лей жұмысы санағаннан болар шет жағалатып қана айтатын Том дарды өткізу бағдарына кіріс кен кезде ко-миссия тарапынан ешқандай ескер-ту естімегенін мақ тан қып емес ризалық шырайда баяндайтын

Мінеки енді есік пен төрдей аралықта кесе-көлденеңнен жатқан алып азаматпен бұл дүниедегі соңғы рет қоштасу барысындағы налаңды қанша жұлқынып шығар-саң да құла дүз кеңістікке маңған үнің көгілдір толқындарға сіңіп ширатыла есілген сағым арасы-нан Рафаттың еңсегей бейнесі көлең қаға көрінетін сияқтанады Байтаққа аты мәлім ғалым ақын-жазушылар лек-легімен ағылып келген көпшілік ndash көңілдерін рия-сыз білдірген соң ба laquoАпыр-ау Рафат мықты екен ғойraquo ndash десті сы-ныптастар бір-біріне үнсіз қараған қалыпта Адам танудың алаңсыз қамсыздығы ма кештетіп болса да мойындады-ау әйтеуір Мұның бәрі жазушы ғалым қоғам қай-раткері деген өнебойғы жарнамаға академик дегенді қосақтайтын тұстастарының қылығы санала-рына тұлға болып қонақтағанның кесірі шығар бәлкім

laquoҚазақ әдебиетіraquo газетінде жүр-гізілген анкета бойынша жазу-шы Қуаныш Жиенбаевтың бер-ген жауабы Рафаттың жастықтың қоламтасына жатқан шоғын үрлеп тұтатқандай көрінді Алдың ғы лар мен кейінгілердің тура орта сындағы тұтас бір буыннан көп ешкімнің на-зарына ілікпей қақастау қалғанын меңзеген еді Соның арқасында Не сіпбек Дәутайұлы Серік Асыл-бекұлы Әлібек Асқаров Қуа ныш Жиен баев Қуандық Түменбаев шы ғармаларының байыбына бай-салды барып жан-жақты тал-даған сериялы мақалаларды бі -рінен соң бірін үзбей жазып жа риялаған еді Мұндағы бас-ты нысана осы қаламгерлердің кес кіндеген бейнелерінің ерек-шелігін негізгі ұстаным ғып ал-ған бағыт біраз жұртқа ескі са-рын жүріп өткен соқпақтың бұрынғыдан қалған сүрлеуіндей көрінді Әдебиетші інішектің

бірі мұндайда сын керек деген емеуріні сол ойды меңзегендей Осы мақалалардың өн бойында асыра мақтап асығыстыққа бармай-тын кемшіліктің өзін әдеп-ибамен жұмсақ жеткізетін ұстанымының арқасында ешкім шамданбады да талдаудың қисынына еш қарсылық білдірмеді де

Қырық я одан да ұлғайыңқы тартқан шағымыз ба ықыласты әңгіменің әйтеуір өрістеген сәті-нің үстінде баяғы бала кезде жаз-ған фантастикалық дүниесінің жай-жапсарын сұрап неміз бар еді Дереу жиылып ала қойды да түйіле суық қадалған мезет әлгінде ғана жадыраңқы шырайы ойсоқты кейіпке көшіп үлгерді laquoОп-оңай жазылатын жаттанды нәрсе болған соң тастай салғамraquo ndash деді жақтырмаған ыңғайда Мұн шалықты үзілді-кесілді тұ-жыруды күтпеген пақыр басымыз жаттандылықты шиырлаумен есіл уақытты зая қылғандай қуыстану халіне тап болғаныңды өзің де сезбей қалады екенсің Ауырып жаны әлекке түскен шақта да осалдыққа барып мұңын шақпаған Рафат ата жолынан мүлт кетпе-ген қариядан аумай бара жатты Тумысынан бейәдеп сөйлемей кемсітіп басынуға жаны қас ол жігіттердің әйел мінезіне салы-нып жасып егілгенін алда-жалда ұшырата қалса ndash осынау әлсіздікті құдды өзі жасап тұрғандай өрт шалғандай күреңіткен бет-жүзін тыжырына бұрып әкететін

Классикалық әдебиетпен тіке-лей тәрбиеленіп қалыптасқан эстетика ndash құндылық атаулыға құр метті суытпастан жан дүние алы мын кеңіте түсе ме дейсің Дүние жүзі әдебиетінен кез кел-ген персонаждан мысал келтіріп әңгімесін жалғаған кезде сөз желі-сіне сұранып тұрғандай қапысыз құйылыс табатын Өзіне жамандық жасағандардың пендешіліктерін соншалықты жирене баяндаса да солардың өрен-жарандарының мінезіндегі іріліктерді көре бі луге еркі еркін жететін

Дерт терең дендеп еттен ари бастаған ақырғы күндері Рафат перзенттік борышын аяғына дейін атқарып кетуге тырысқанына қанша түсіністікпен қарасаң да о баста-ақ неге қолға алмады екен деген пенделік ой қылаң қаға-тыны бар Үлкендер тарапынан жабылған жаланы әкесіне жеткізе алмай қиналған оқушы баланың жағдайын баяндаған осы жолдар иесі повесінің прототипі ndash Рафат пен әкесі еді Соғысқа қатысты құ жаттарды жинастырып жүріп өмірден алынған сәттерін тал-дап көркемдік уәжге тоқталған соңғы мақаласы laquoАна тіліraquo газетіне жарияланған бетте бір ап таға жет-пей өзі дүниеден озды Оқыған дүниелеріндегі образдарды талдау машығы қатар өмір сүріп жатқан адамдарға ұқсатып айтқанда ndash кітап тағылардың демін тура қа-сыңнан сезілетіндей күй ке ше тінің бар Сол соңғы мақа ланың бір түйіні әрі таңырқатып әрі опын-дыратын халге тап қылғаны несі екен Екі кейіпкер де адал капитан шенінде соғысқа қатысып бата-льон басқара жүріп ерлік жасаса да әкесі өмір бойы елеусіз Білімді де білікті бола тұрса да туған ұлы өзін көрсете алмайтын жігерсіз пақыр еді Бұлайша қатал үкім шығарса да Рафатпен қызу пікірталасқа барып мың-сан мәрте ой бөліскен шақтар қай тып оралмайтыны өкінішті-ақ Ақырғы күндері жүріс-тұрысы мен ұстамының әсері ауыр тисе де байыппен сөйлеп қана қой-май құрыштан құйылғандай бол-мысының арқасында орасан дерттің салмағын қайыспай көтеріп сыр бермей өткен екен-ау сабазың

Жұмабай ШАШТАЙҰЛЫ

АЛМАТЫ

еске алу спорт

Құрыштан құйылғандай Рафат еді-ау

Қысы қытымыр аязды ақтү-тек бораны жиі соғатын солтүстік өңірде биыл қар қалың түсті Көктем мезгілінде еріген қалың қар суы халық тұрмысы мен шаруасына қауіп төндіреді Сол себепті биылғы laquoНаурыз ndash игі істер айыraquo акциясын жүзеге асыруға қатысқан Павлодар алюминий зауытының еңбеккерлері кәсіпорынның еңбек ардагерлері жалғыз басты зейнеткерлері мен көмекке мұқтаж жандардың үй-жайлары мен аулаларын қалың қардан тазалауға көмектесті

Игілікті акция шеңберінде зауыттың жастар кеңесінің мүше-лері мен еңбеккерлері зейнеткер-лер үйінде отын жарып су тасып үй шаруасына қолғабыс жасады

Наурыз айы бойы жалғасатын игі істер акциясы адамдарға қайы-рымдылық жасауда тамаша жобаға айналды деп айта аламыз

Ақылбек САТЫБАЛДИН

ПАВЛОДАР

Қар тазалауға атсалысты

laquoАкционерлік қоғамдар тура-лыraquo Қазақстан Республикасы Заңы-ның (laquoАҚ туралы заңraquo) 25-бабы-ның 3-тармағына сәйкес laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың (laquoБанкraquo) 71 281 375 дана жай акцияларын иеленетін Байсеитов Бахытбек Рымбекович осы арқылы Банктің қалған акционерлеріне (жай және артық шылықты акция-ларын ұстау шыларға) 10092016 ж бастап 10032017 ж дейінгі кезеңде Қазақ стан қор биржасындағы сауда-сат тық тың қорытындысы бойынша қалыптасқан нарықтық орташа баға болып табылатын бір жай Акция үшін 160 теңге сондай-ақ кәсіби бағалаушы белгілеген баға болып табылатын бір артықшылықты ак-ция үшін 100 теңге бағасы бойынша өздеріне тиесілі Банк акцияларын са-туды ұсынады

Егер Сіз көрсетілген баға бойын-ша өз акцияларыңызды (БРБайсеи-товке) сатқыңыз келсе осы ұсыныс жа рияланған күннен кейінгі 30 күн-тіз белік күн ішінде төменде көр се-тілген нысанда толтырылған жаз баша ке лі сіміңізді (laquoӨтінішraquo) жолдауыңыз қажет

Өтініштерді бір орталықтан қа-былд ау және өңдеу жөніндегі агент laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың ен-шілес ұйымы ndash laquoBCC Investraquo АҚ болып табылады Жай жәнене-месе артықшылықты Акцияларын сатқысы келетін акционерлер жай акциялар бойынша httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf және артықшылықты акциялар бойын-ша httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf сілтемесі бойынша Банктің корпоративтік веб-сайтының laquoАкционерлерге арналған ақпаратraquo тарауынан Өтініштің сәйкес нысан(-дар)ын жүктеп алып басып шығаруы тиіс

Толтырылып қол қойылған Өтініш 050052 Қазақстан Республикасы Алматы қаласы Шевченко көше-сі 100 Сауда операциялары депар-таменті мекенжайы бойынша пошта-мен жөнелтілуі немесе қолма-қол жеткізілуі тиіс

Өтініштер 2017 жылғы 24 наурыз-дан бастап 2017 жылғы 24 сәуір ге дейін (қоса есептегенде) Алма ты уақы тымен сағат 900-ден 1800-ге дейін қабылданады Қажет ті мәлі-меттер көрсетілмеген неме се бел-гіленген мерзімді бұзып тап сы рыл ған

Өті ніштер қабылданбауы мүмкінЖай акцияларды сатып алу 2017

жылғы 25 сәуірде Қазақстан қор бир-жасында бір жай Акция үшін 160 теңгеге тең кесімді баға бойынша сатуға берілген лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық әдісімен өткізіледі Акцияларға төлем Қазақстан қор биржасының Сауда-саттық жүргізу ережесіне сәйкес но-миналды ұстаушының есепшотына жасалады

Жай Акцияларды сатуға ниетті акционерлер

Жоғарыда көрсетілгендей laquoBCC Investraquo АҚ-қа жазбаша Өтініш жөнелтуі тиіс

Акцияларын номиналды ұстаушыға (орталық депозитарийге) сақтауға берген акционерлер 1-тармаққа қосым ша 2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей брокерге (Акциялардың номиналды ұстау шысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Акцияларын Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіне (БҚБТ) сақ-тауға берген акционерлер 1-тар маққа қосымша

laquoBCC Investraquo АҚ-та немесе өзге но-миналды ұстаушыда брокерлік есеп-шот ашып 2017 жылғы 24 сәуірден кешіктірмей Акцияларды БҚБТ-дан брокердің номиналды ұстауына ау-даруы тиіс

2017 жылғы 25 сәуір күні сағат 1500-ден GMT+6 кешіктірмей бро-керге (Акциялардың номиналды ұстаушысына) Акцияларды маман-дандырылған сауда-саттық әдісімен сатуға тапсырыс беруі тиіс

Банктің артықшылықты акция-ларды сататын акционерлері Өтініш берген күннен кейінгі 3 жұмыс күні ішінде laquoБағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісіraquo АҚ-қа (laquoБӨБТraquo) неме-се өзінің номиналды ұстаушысына Акцияларды есептен шығару және БРБайсеитовтің есепшотына ауда-ру туралы бұйрық (laquoБұйрықraquo) беруі тиіс сондай-ақ сәйкес комиссиялар-ды төлеп осындай артықшылықты акцияларды аударғаны туралы осы ұсыныста көрсетілген байланыс де-ректері бойынша хабарлауы тиіс Бұл талапты бұзған жағдайда ак-ционер осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі Осы ұсынысқа

жауап ретінде артықшылықты акция-ларын сатуға Өтініш берген Банк ак-ционерлеріне Бұйрықты тол тыру үшін қажетті ақпарат оған қоса БРБай сеи-товтің есепшотына қатысты беріледі

Белгіленген мерзімде аударылған артықшылықты акциялар үшін төлем акционердің Өтініште көрсетілген банктік есепшотына артықшылықты акцияларды БРБайсеитовтің жеке есепшотына аударған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде аударылады

Жоғарыда көрсетілген мерзім ішінде Өтініштерін және жай ак-цияларды сатуға тапсырыстарын жәненемесе артықшылықты акция-ларды аударуға бұйрықтарын бер-меген сондай-ақ осы көрсетілген құжаттарды осы хабарламаның Қазақстан қор биржасының жәненемесе заңнаманың талаптарын бұза отырып тапсырған Банк акционерлері осы ұсыныстан бас тартқан болып есептеледі

Әрбір акционер Акцияларды сату үшін қажетті рұқсаттарды мақұл-дауларды уақытылы алу үшін және өзге де іс-әрекеттерді уақытылы орындау (оған қоса есепшот ашу акцияларды есептен шығару және аудару үшін және оларды Қазақстан қор биржасында мамандандырылған сауда-саттық әдісімен сату үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді БҚБТ-ға брокерге (номи налды ұстаушыға) тапсыру үшін сондай-ақ кез келген комиссияларды алымдар мен салықтарды төлеу үшін соған қоса брокердің БҚБТ-ның номинал-ды ұстаушылардың қызметіне төлем жасау үшін өз бетінше жауап береді

Осы хабарламаға қатысты сұрақ-тарыңыз болса немесе қосымша ақпа-рат немесе хабарламада көрсетілген құжат тарды алу қажет болса laquoBCC Investraquo АҚ-тың Сауда-саттық опе-рациялары департаментіне +7 (727) 2-443-232 телефон нөмірі бойынша infobcc-investkz электрондық пош-та мекенжайы бойынша хабарласуды өтінеміз

Акцияларды сатып алу Биржаның сауда-саттық жүргізу әдістері тура-лы қағидаға сәйкес Қазақстан қор биржасында лимиттелген қарсы өтінімдерді қанағаттандыру арқылы мамандандырылған сауда-саттық жүргізу әдісімен жүзеге асырылады httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Настоящим в соответствии с пунк-том 3 статьи 25 Закона Республики Казахстан laquoОб акционерных обще-ствахraquo (laquoЗакон об АОraquo) Байсеитов Бахытбек Рымбекович которому принадлежат 71 281 375 штук прос-тых акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo (laquoБанкraquo) предлагает остальным ак-ционерам Банка (держателям простых и привилегированных акций) про-дать принадлежащие им акции Банка по цене 160 тенге за одну простую Акцию что является средневзвешен-ной рыночной ценой сложившейся по итогам торгов на Казахстанской фон-довой бирже за период с 10092016 г по 10032017 г а также по цене 100 тенге за одну привилегированную акцию что является ценой опре-деленной профессиональным оцен-щиком

Если Вы согласны продать (Байсеитову БР) свои Акции по указанной цене то должны напра-вить свое письменное согласие (laquoЗаявлениеraquo) заполненное по фор-ме представленной ниже в течение 30 календарных дней с даты публика-ции настоящего предложения

Агентом по централизованному приему и обработке Заявлений вы-ступает Акционерное общество laquoBCC Investraquo ndash дочерняя организация АО laquoБанк ЦентрКредитraquo Акционерам желающим реализовать простые иили привилегированные Акции не-обходимо скачать по следующей ссылке и распечатать соответствую-щую форму(ы) Заявления с корпора-тивного веб-сайта Банка по простым акциям httpswwwbcckzuploadnewsprostye-akciipdf и по привиле-гированным акциям - httpswwwbcckzuploadnewsprivilegirovanie-akciipdf - Раздел laquoИнформация для Акционеровraquo

Подписанное Заявление долж-но быть направлено по почте или доставлено нарочно по следую-щему адресу 050052 Республика Казахстан г Алматы ул Шевченко 100 Департамент торговых опера-ций

Заявления принимаются с 24 марта 2017 г по 24 апреля 2017 г (включи-тельно) по времени 900 ndash 1800 ча-сов алматинского времени В приеме Заявления не содержащего необходи-мые сведения либо представленные

с нарушением установленного срока может быть отказано

Осуществление выкупа простых акций будет проходить 25 апреля 2017 г на Казахстанской фондовой бирже методом специализированных торгов путем удовлетворения ли-митированных встречных заявок на продажу по цене отсечения равной 160 тенге за одну простую Акцию Оплата за акции будет осуществле-на на счет номинального держателя согласно правил проведения торгов Казахстанской фондовой бирже

Акционеры имеющие намерение продать простые Акции должны

Отправить письменное Заявление в АО laquoBCC Investraquo как указано выше

Акционерам которые держат Акции на хранении у номинального держателя (в центральном депозита-рии) в дополнение к пункту 1 долж-ны подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

А кци он ерам которые дер -жат Акции на хранении в Едином Регистраторе Ценных Бумаг (ЕРЦБ) в дополнение к пункту 1

открыть брокерский счет в АО laquoBCC Investraquo или у иного номиналь-ного держателя и осуществить пере-вод Акций с ЕРЦБ в номинальное дер-жание брокера до 24 апреля 2017 г

подать заказ брокеру (номиналь-ному держателю Акций) на продажу Акций методом специализированных торгов не позднее 25 апреля 2017 г 1500 GMT+6

Акционеры Банка продающие при-вилегированные акции должны в те-чение 3 рабочих дней со дня подачи Заявления подать в АО laquoЕдиный ре-гистратор ценных бумагraquo (laquoЕРЦБraquo) или своему номинальному держате-лю приказ о списании Акций и их зачислении на счет г-на Байсеитова БР (laquoПриказraquo) а также произвести оплату соответствующих комиссий и незамедлительно уведомить о таком переводе привилегированных акций по контактам указанным в настоящем предложении При нарушении дан-ного требования акционер считается отказавшимся от настоящего предло-жения Акционерам Банка которые представят Заявление на продажу

привилегированных акций в ответ на настоящее предложение будет неза-медлительно предоставлена инфор-мация необходимая для заполнения Приказа включая информацию в от-ношении счета Байсеитова БР

Оплата за переведенные в уста-новленный срок привилегированные Акции будет перечислена на банков-ский счет акционера указанный в Заявлении в течение 5 рабочих дней с даты перевода привилегированных акций на лицевой счет Байсеитова БР

Акционеры Банка которые не предоставили свои Заявления и за-казы на продажу простых акций иили Приказы на перевод привилеги-рованных акций в течении сроков указанных выше а также предоста-вившие вышеуказанные документы с нарушениями требований настоящего уведомления Казахстанской фондо-вой биржи иили законодательства будут считаться отказавшимися от настоящего предложения

Каждый акционер самостоятельно отвечает за своевременное получение разрешений одобрений и совершение иных действий необходимых для продажи Акций (включая предостав-ление в ЕРЦБ брокеру (номинально-му держателю) требуемых докумен-тов и сведений для открытия счета списания и зачисления акций и их продаже методом специализирован-ных торгов на Казахстанской фондо-вой бирже) а также за оплату любых комиссий сборов и налогов включая оплату услуг брокера ЕРЦБ номи-нальных держателей

В случае возникновения вопросов связанных с настоящим объявлением либо при необходимости получения дополнительной информации или до-кументов указанных в объявлении просим обращаться в АО BCC Invest в Департамент Торговых операций по телефону +7 (727) 2-443-232 электронной почте infobcc-investkz соответственно

Осуществление выкупа Акций будет происходит методом про-ведения специализированных тор-гов путем удовлетворения лими-тированных встречных заявок на Казахстанской фондовой бирже со-гласно Положения о методах прове-дения торгов биржи httpwwwkasekzfilesnormative_basemethodspdf

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Шығысқазақстандық laquoАл-тайraquo волейбол командасы Ұлт-тық лигада ерлер арасында ел чемпионатының жеңімпазы атан-ды laquoБуревестник-Алматыraquo во-лейбол командасын 30 есебімен ойсырата жеңген алтайлықтар уақытынан бұрын біріншіліктің чемпионы атағына қол жет-кізді Осылайша laquoАлтайraquo екі мәрте ел чемпионы атанып же ңіс тұғырының ең биігінен көрінді Павлодар облысының laquoПавлодарыraquo екінші орынды ие-ленсе laquoТНК laquoКазхромraquo команда-сы чемпионаттың қола жүлдесін қанағат тұтты Марапаттау рәсі-міне облыс әкімі Даниал Ах-метов қатысып жүлдегерлерді құттықтап жылы лебізін білдірді

ndash Бұл біздің облыстың ғана емес барлық волейбол сүйер қауымның жеңісі деп білемін

Аймағымызда осы спорт түрі-нің дамуына атсалысып клубты қолдап отырған облыс басшы-лығына алғысымды білдіремін ndash деді laquoАлтайraquo волейбол клубының бас бапкері Игорь Никольченко

Реті келгенде айта кетейік

өткен маусымда тарихта бірінші рет laquoАлтайraquo волейбол клубы ел біріншілігін жеңіп алған-ды Ол кезде де чемпионат аяқталмай жатып жеңіске жеткен еді

ӨСКЕМЕН

laquoАлтайraquo екінші рет ел чемпионы атанды

laquoБанк ЦентрКредитraquo АҚ-тың акцияларын сатып алатыны туралы акционерлерге арналған хабарлама

Объявление акционерам о выкупе акций АО laquoБанк ЦентрКредитraquo

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды

Page 12: E-mail: info@egemen.kz 24 НАУРЫЗ, 2017 …10-бет ЭКОНОМИКА ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН 5-бет ТАЛАПКЕР-2017 КӨКЕЙКЕСТІ БАЙ˝АНИННІ˘

12 24 НАУРЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

БІР СУРЕТТІҢ СЫРЫ ТАҒЗЫМ

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashАлматыдан қиянда қызмет істеп жүріп-ақ мұқым қазаққа қадірі ортақ ғажайып кадрлар түсірген фототілші Болат Омарәлиевтің қоржыны қазынаға толы екенін бұған дейін де баяндап оны фотолары-мен дәйектегенбіз ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashБүгінде академик Рахманқұл Бердібайдың 34 жыл бойы Алматы қалалық қазақ әдебиеті мен нері халық университетінің қоғамдық негіздегі ректоры қызметін атқарғанын біреу білер біреу білмес 1963 жылы ашылған осы университетте әр саладағы таңдаулы мамандар ұл-тымыздың фольклорлық мұраларынан бастап сол заман-дағы аса ірі тұлғаларға дейінгі аралықтағы бүкіл әдеби мәдени ғылыми шығармашылықты қамтитын 500-ден аса лекция оқыпты ndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndashndash

Жалпыұлттық республикалық газет 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады

Меншік иесіlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағыАстана қ Сілеті к-сі 30 laquoErnurraquo Медиа холдингіraquo ЖШСАлматы қ Гагарин к-сі 93 А laquoДəуірraquo РПБК ЖШСҚарағанды қ Сəтбаев к-сі 15 laquoТипография Аркоraquo ЖШСҚостанай қ Мəуленов к-сі 16 laquoҚостанай полиграфияraquo ЖШСҚызылорда қ Байтұрсынов к-сі 49 laquoЭнергопромсервисraquo ПФraquo ЖШСАқтөбе қ Рысқұлов к-сі 190 laquoА-Полиграфияraquo ЖШС Атырау қ ЖМолдағалиев к-сі 29 А laquoАтырау-Ақпаратraquo ЖШСШымкент қ ТƏлімқұлов к-сі 22 laquoErnur prіntraquo ЖШСПавлодар қ Ленин к-сі 143 laquoДом печатиraquo ЖШСТараз қ Төле би д-лы 22 laquoЖБО laquoСенімraquo ЖШСОрал қ Достық-Дружба даң 215 А laquoWESTAraquo ЖШСӨскемен қ Абай д-лы 20 laquoПечатное издательство-агентство Рекламный Дайджестraquo ЖШСбаспаханаларында басылып шықты

Индекс 65392 Аптасына 5 рет шығадыlaquoЕгемен Қазақстанraquo республикалық газетіraquo АҚ компьютер орталығында теріліп беттелді Көлемі 6 баспа табақ Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді laquoЕгемен Қазақстандаraquo жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды Газетті есепке қою туралы 01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген laquoЕгемен Қа зақ станraquo республикалық газетіraquo АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі Талаптарraquo талаптарына сəйкес сертификатталған

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыДуман АНАШ

Mекенжайымыз 010008 АСТАНА laquoЕгемен Қазақстанraquo газеті көшесі 513 050010 АЛМАТЫ Абылай хан даңғылы 58аАнықтама үшінАстанада АТС 37-65-27 факс 8 (7172) 37-19-87 Электронды пошта infoegemenkz Интернет-редакция portalegemenkz Алматыда 8 (727) 273-07-87 факс 8 (727) 273-07-87 Электронды пошта almatyegemenkz Жарнама-ақпарат бөлімі Астанада ndash 8 (717 2) 37-60-49 37-64-48 advertegemenkzАлматыда ndash 8 (727) 273-74-39 факс ndash 273-07-26 advegemenkzА Материалдың жариялану ақысы төленген Жарнама хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауаптыГазеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны 1499 (laquoҚазпоштаraquo АҚ)

Меншікті тілшілерАстана ndash 8 (717-2) 37-54-21Ақтау ndash 8 (701) 593-64-78Ақтөбе ndash 8 (713-2) 56-01-75Талдықорған ndash 8 (728-2) 27-05-70Атырау ndash 8 (712-2) 31-74-13Көкшетау ndash 8 (716-2) 25-76-91Қарағанды ndash 8 (701) 3757434Қостанай ndash 8 (714-2) 21-01-42Қызылорда ndash 8 (701) 772-70-74Орал ndash 8 (775) 336-47-57Өскемен ndash 8 (777) 355-41-14Павлодар ndash 8 (718-2) 54-31-56Тараз ndash 8 (726-2) 43-37-33Шымкент ndash 8 (701) 362-63-76Петропавл ndash 8 (715-2) 50-72-50

Айнаш ЕСАЛИlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Қайталанбас сурет-терін кітап қылып шы-ғарып беремін деген демеу-шілерден уəдесі көп əкім-қаралардан көңілі қалды ма соңғы уақытта байырғы қызылордалық фототілші өзінің сирек фотоларын əлеуметтік желілерде жа-риялаумен шектеліп жүр Əрқайсысы бір қаралық кадрлардың ішінен көзге оттай басылатын сəттер жарқ етіп шыға келеді

Сол жылдары өнер май-талмандары деп айтуға кел мейтін өндірдей жас Меруерт Өтекешова мен Құ ман Тастанбековтің қо-сақ тасып отырған кезін фо то тілші қалай тарихқа ай нал дырды екен

ndash 1969 жылы Алматыға оқуға құжат тапсыруға бар-дым Бір жағынан laquoҚа-зақ əдебиетіraquo мен laquoСо-циалист ік Қазақстанraquo (laquoЕге мен Қазақстанraquo) га-зет теріне фотоэтюдта-рым бұрқырап күнде шы-ғып жатқан кез Сол жыл-дардағы laquoСоциалистік Қа-зақ станныңraquo фототілшісі Сиез Бəсібековке жолығып

оқуға түсуге келгенімді айт-сам Ол кісі laquoСаған оқудың керегі де жоқ Сен дайын тұрған фототілшісің Елге қайтraquo дегені

Жоғарыдағыдай əңгі-меден кейін оқуға тапсыруға көңіл соқпады Содан ауыл-дасым ndash laquoҚоғалыкөлденraquo шыққан жерлес ағам Сұлтан Қожықовқа сəлем беріп кетейін деп laquoҚазақфильмraquo кино студиясына келдім Сұл тан ағам сол жылы laquoҚыз Жі бектіraquo түсіріп жүрген кезі екен

Сұлтан ағамыздың жұ-мысы көп болып ақыры ол кісіге жолыға алмадым Сөйтіп киностудия да жүр-сем бір бұрышта ажарлы қыз бен жігіт өте жарасып отыр Дереу екі рет фотоға шыр-тылдатып түсі ріп үлгердім Бірінші кадр да Меруерт көзін жұ мып қалыпты Екінші кадр дағы осы сурет Мен ол кез де екеуі нің Жібек пен Төле генді ойнайтынын да Ме руерт пен Құман екенін де біл ген жоқпын ndash дейді фототілші

Суретті түсірген Болат ОМАРЛИЕВ

АЛМАТЫ

Наурыз жыры

Мирас АСАН

Күнге сəлем бердің бе көшпелі жұртКөлігіне қос артты кестелі бұлтДүбіраяқ дүрліккен дүниегеТүйіншектен шашылды дестелі мүлік

Самарқанның көк тасы көңілшек мұзЕнді жеткен жыл құсы еріншек қызОн үш жасар Алаша отауға еніпКөкжиектен көк түрік көрінсек ndash біз

Екі өркеші ойсылдың Ай менен КүнТөбесінен қарғиды тай көгенніңҚырау көйлек жеңінен сығалайдыАйқыш-ұйқыш теңелген бай менен күң

Шаңырақты-Күн-Ие уығы ndash нұрҮрсе үсітпес құралай суығын үрТақырға асық тігіліп қоңқар қырдаАлтыбақан аузында қу үні дүр

Өлі шөптің мүрдесін өртеңге үйіпСал-сал қимыл ат ауып серпер ме иықБалбал тастың бетіне күлкі үйіріліпСаумал қымыз сарқытын ертең құйып

Мыңжылдықтың мұрасын артып ұлысКүнге сəлем береді қартым-ырысҚонақ келсе ақ əже абдырағанƏбдіреден алдырып алты пүліш

Сері түскен үй əнді қыр асырарҚасат қардың үрпісі гүл ашыларҰнға тыққан телшікті Ұмай асыпҚынға тыққан қылышты ұл асынар

Ұлы мейрам басталып көшпелі елдеКөкпар тартып жатады дос дөнендеЕскен самал ұқсайды еспегенгеКешкен жалған ұқсайды кешпегенге

ҚАРАҒАНДЫ

Айгүл СЕЙІЛОВАlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Осы университеттің қолға алуымен 70-жылдарға дейін өз өлкесінен əріге таныла қоймаған Сыр бойының жы-раулық дəстүрі бүкіл елімізге мəлім болып кең та раған Осы университеттің бас тауы-мен айтыс өнері жан дан-ған Жыршылық тер ме ші-лік өнердің шертпе күй дің бағы жануына халық ком-позиторларының респуб лика көлемінде танылуына зор еңбек еткен университеттің басында академик Рахманқұл Бердібай тұрды

Бір ғана мысал кеңес зама-нында екеуара айтыстың қандай түрінде де оқу орындарының басқа да кішігірім сахналарға шыққан жұптардың қағазға қарап айтысқанын көзі көрген адамдар əлі бар арамызда Егер айтыскерлер бүгінде қолма-қол жанынан суырып шығарып айтып жүрсе бұл жанрдың жайқалғанын дамығанын көрсетеді laquoБір өлеңі бір елдің мұ расындайraquo демекші бір ғана қо ғамдық қызметінің өзін-де халқына өлшеусіз еңбек

еткен Рахманқұл Бердібай сияқты академиктердің ғылыми мұрасы туралы айту жазу үшін таңды таңға ұру керек еке нін өзіңіз де пайымдай беріңіз Бірақ олардың ғылыми мұрасын да мəдениетімізге сіңірген өлшеусіз еңбегін де насихаттау кейінгі жастардың санасына құю парыз болып қала бермек

Осы орайда ЛНГумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верситеті МЖұмабаев атын дағы əдеби бірлестіктің laquoАлқаraquo клубы ұйымдастырған laquoТолағай толқын тағылымыraquo атты ғылыми семинардың студент-жастарға берген əсері мол болды Толағай толқын дегеніңіз осы ndash Рахманқұл Бердібай Қажым Жұмалиев Мүсілім Базарбаев Зейнолла Қабдолов Серік Қирабаев Нығмет Ғабдуллин сынды ака-демиктер мен профессорлардың тізімі болып жалғаса береді Жə не бұлардың барлығы биыл тоқ сан жасқа шығып отыр Олардың халқымыздың əде-бие тіне мəдениетіне сіңірген өлшеусіз еңбектері жайында университеттің профессорлары кеңінен толғады

Азамат ҚАСЫМlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Бізде жыл қорытындысы əдетте Жаңа жыл қарсаңында жасалып үздіктер марапатта-лып жатады Өкінішке қарай қазақтың Жаңа жылы санала-тын Əз-Наурызда мұндай шара-лар сирек ұйымдастырылады Алайда соңғы жылдары ма-ңызды шараларды ұлық ме-реке қарсаңында өткізуді дəстүрге айналдырып келе жатқан аудандар да бар Мəселен Жарма ауданында биыл Наурыз мейрамын тойлау барысында білім денсаулық сақтау мəдениет спорт ауыл шаруашылығы қаржы құқық қорғау органдары мемлекеттік қызмет саласының үздіктері жыл қо рытындысы бойынша laquoЖыл үздігіraquo төсбелгілеріне ие болып құрметке бөленді

Аудан əкімі Нұрлан Сыдықов жұртшылықты ұлық мере-кемен құттықтап марапат-тарды табыс етті Бұл күні орталық алаңда 15 киіз үй тігіліп оның іші ЭКСПО-2017 көрмесіне орай қазақ халқының тұр мыс-салтын бейнелейтін жəдігерлермен безендірілді

Мəдениет үйінің өнерпаз-дары жұртшылық назарына мерекелік қойылымдар мен театр ландырылған көріністер ұсынды Қазақ халқының ежелден жалғасып келе жатқан ойын-сауық түрі laquoАлтыбақанraquo басын дағы жастардың əн-думаны мерекенің ажарын ашып сəнін келтіре түсті Алаңға жинал ған дар арқан тарту қол күресі жəне гір та-сын көтеруден сайысып мере-кенің көрігін қыздырды

Шығыс Қазақстан облысы

Азамат ҚАСЫМ laquoЕгемен Қазақстанraquo

Ұлыстың ұлы күні қар-саңында Барқытбелдің баурайында қиядан қиқу төгілсе аттың басын тартпаған қисапсыз қол көрiнсе қорқып жаудан қайтпаған (Бұқар жы-рау) баhадүр батыр дара-боз қолбасшы Қаракерей Қабанбай батырдың ең-селі ескерткіші бой кө-терді Үржар ауданы ор-талығының төрiнен қас-қайып орын алған тас мүсін көрген жанның кө-зiн сүйсіндiредi Биіктiгi 10 метр гранит тастан қа шалып жасалған ескерт-кішті жерлестеріне тарту еткен осы өңірдiң тума-сы белгілі меценат Құс-ман Шалабаев

ndashЖер-жерде атқа мiн-ген батырлардың ес керт-кіштері көбейіп кетті Б iр-б iр iнен ажырата алмай тындай жағдайға

жеттік Сондықтан бұл ескерткішті тұрғызарда ба тырларға қарата айты-латын білектің күші найзаның ұшы деген сөзді назарға алдық Хас батырдың қолына найза ұстатқанымыздың себебі осы ndash дейді Атымтай жо-март азамат

Ескерткіштің ашы-лу рəсімі өткен соң ға-лым дардың қаты суы -мен ғылыми-тəжі ри белік кон ференция ұйым дас -тырылып Абы лай хан-ның бас батыры жайында құнды баяндамалар жа-салды Тағылымды бас-қосуда сөз алған Үр жар ауданының əкімі Се рiк Зайнулдин биыл Қа бан-бай батырдың 325 жыл-дығы екенін атап өтіп өңірде бірқатар iс-ша-ралар өткізуді жоспар лап отырғандарын жет кізді

Шығыс Қазақстан облысы

Наурыздың ақшақары

Темір ҚҰСАЙЫНlaquoЕгемен Қазақстанraquo

Мейрам күні таңертең Ақтөбе аспанында бір шөкім бұлт жоқ күн шəйдай ашық болатын Əйтсе де ауада кəдімгідей салқындық пен ызғырық жел бар еді Ауа райы өзгерейін десе қиын емес екен Түс ауа аспанды бұлт тұтастай торлады да бір кезде күтпеген жерден ұшқындап қар жауды Сəлден соң ұсақ қар түйіршіктері іріленіп жапалақтап жауа бастады Осы сəтте таңертеңгілік адамдарды дірдектетіп жіберген ызғырық жел де бəсеңдеп төңіректің бəрі жылынып сала бергендей көрінді

Əлбетте мұның өзі наурыздың ақшақары еді laquoҚардың басын қар аларraquo демеуші ме еді мұндайда дана халқымыз Сондай-ақ Наурыз күні жауған қар ndash тазалық пен пəктіктің жақсылық пен құт-берекенің хабаршысындай көрінетіні де бар Сонымен бірге наурыздың ақшақары əдемілік пен табиғаттың ерекше əрі келісті көрінісі де бола алады Бұл жөнінде халық ауыз əдебиетінде небір таптырмас тамаша теңеулер мен эпитеттер де бар екені белгілі Айталық Қыз Жібек эпосының бір қайырмасы былай деп келмеуші ме еді laquoҚыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақшақарындай Ақ бетінің қызылы ақ тауықтың қанындайraquo

Наурыздың ақшақары жоғарыда айтыл ғандай алдағы құт-берекенің басы болса игі

АҚТБЕ

laquoОлардың Жібек пен Төлегенді ойнайтынын білмедімraquo

Тоқсанға толған толағайлар

БӘРЕКЕЛДІ ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ӨҢІР ӨМІРІ

Баһадүр батырдың ескерткіші бой көтерді

Жыл үздіктері марапатталды


ryazshkola-70.narod.ru · важном мероприятии актив-ное участие. 20 ноября в рамках акции «Гуд бай, батарейка» ***

V A T A N D O S H—ўравонлик қурбонлари учун — 4-бет Нью-Йоркда Навоийхонлик — 5-бет Украинадаги намойишлар

Әлем бесігін тербеткен жан Ана

bastaush.ucoz.rubastaush.ucoz.ru/_ld/1/122_1___Microsoft_W.doc · Web viewЖанында Бет 7 1 4 Бұрын.Кейін Уақыт Бет 9 1 5 Бірдей.Әртүрлі Өлшем

5-бет 10-бет 14-бет · №93 (29822) 14 МАМЫР, БЕЙСЕНБІ 2020 ЖЫЛ E-mail: [email protected] FACEBOOK.COM/EGEMENKZ TWITTER.COM/EGEMENKZ Даналық феномені

3-бет 4-бет - Egemen2020/07/06  · сөздер алып тасталсын; 3) 804-баптың бірінші бөлігінің 60) тармақшасы мы-надай редакцияда

[email protected] МЕМЛЕКЕТТІК …8-9 6-7 бет бет бет ... қабылдамау, зайырлы мемлекет өміріндегі діннің орны

Egemen · (Соңы 4-бетте). Оймақтай ой Бүгінгі нөмірде: 7-бет 8-бет 10-бет Балтамен жəне пы шақ-пен қаруланған

Пикник. Лето, бай-бай!

14-бет - Kcell6-бет 14-бет 18-бет Жаңалықтар TeliaSonera жаңалықтары 4Kcell жаңалықтары 10Фотожариялама Connect Kazakhstan-2012:

Хавдрын бай эмчилгээ

"Дөңгеленген дүние" № 8(416) 25 ақпан, 2015 жыл - 2 бет

Басты бет — Astana.gov.kz

Начало | Просвета - УТВЪРДИЛ · Web view129 26 Из „Бай Ганьо. Невероятни разкази за един съвременен българин“:

[email protected] РЕСЕЙ ... · 8 10-11 5 бет бет бет 050006, Алматы қаласы, Қалқаман-3 ықшамауданы, К.Сейітов көшесі,

ЖӘНЕ ЖАСЫЛ ЭКОНОМИКА» тәжірибелік ... · 2016-11-29 · «ПОСТИНДУСТРИАЛДЫ ӘЛЕМ: ЖАСЫЛ ӚСІМ ЖӘНЕ ЖАСЫЛ ЭКОНОМИКА»

«Әлем тілдері» кафедрасыныңayu.edu.kz/wp-content/uploads/2017/06/MKTU-plan... · 5В010700-Бейнелеу өнері және сызу ... Оқу-әдістемелік

«ЖЕРІ БАЙДЫҢ — ЕЛІ БАЙ» · 2019-10-04 · в Казахстане, ... цию земель в засушливых, ... структуры богарных пахотных

"Дөңгеленген дүние" № 8(416) 25 ақпан, 2015 жыл - 3 бет

2-бет 4-бет 10-бет VA T A N D O S Hn.ziyouz.com/books/jurnallar/vatandosh/vatandosh_32_2013.pdf · Крол иштирок этди. Комилов, шунингдек, Пента-

74 713,001919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады 188 (28916) 1 қазан, сенбі 2016 жыл 4-5-беттер 9-бет 7-бет МˆˇАЛІМ М РТЕБЕСІ

ГАР БИЕ ОРОЛЦrussian.globalreach.org/russian/images/L5150RU_L03.pdf · 42 Авралын зар mараах ДУУЛГАВАРТАЙ БАЙ Зорипго 1. Бuечлэн

45minutkz.files.wordpress.com  · Web view2016-11-22 · Ежелгі заманнан қазақ халқы-салт-дустүрге бай халықтардың бірі.Қазақ

12-бет 34-бет 10-бет Мазатап айтқанда Turkcell компаниясының меншік құқығы мен оны басқаруға қатысты даулар

ЖЕМЌОРЛЫЌ – ІНДЕТ, ЖОЮ – МІНДЕТБїгінгі нґмірде: Елбасы жəне ќазаќ мемлекеттігі 3-бет Ел ертеѕі – тыныштыќта

Әлем шаттық пен сұлулыққа толатын күн

Мой Бурен-Бай-Хаак

Елбасы схбат берді - Egemen2017/08/18  · ЗЕРДЕ ДИДАР 9-бет 12-бет ДЕНСАУЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МӘСЕЛЕ 7-бет НА ЫЗ АНА

Egemen · Бїгінгі нґмірде: Даналыќ, мейірімділік жəне сыйластыќ 2-бет Ќаржыєа толыќќанды баќылау орнатпай,

Вильям Шекспир - ferlibrary.uzferlibrary.uz/f/vilyam_shekspir_kirol_lir.pdf · Ҳомердан ҳикоялар (96 бет) Араб кечаларидан ғаройиб

Ілияс Жансүгіров "Поэмалары" - Алматы; Мектеп баспасы - 1972, 175 бет

ТӘУЕЛСІЗДІК БАРДА ТЕҢГЕ БАР · 2019-07-23 · сек, әлем бойынша таза су айналымы 2030 жылы 40 пайызға өсетін көрінеді

5-бет - psu.kz · PDF fileсының орынбасары Ғалым Жайлыбай, Қазақстан Республикасының Журна-листер одағының

Қазақ және әлем әдебиеті

2-бет 4-бет 10-бет VA T A N D O S H · ўқитувчи томонидан олиб бориляпти. Ўзбек тили дарсларига икки ... лари фаолияти