Download - บาลี 62 80

ประโยค๗ - ทตยสมนตปาสาทกาแปล ภาค ๑ - หนาท 1

สมตปาสาทกาแปล อรรถกถาพระวนย มหาวภงควรรณนา ภาค ๒ เตรสกณฑวรรณนา เตรสกะ (หมวด ๑๓) ทพระธรรมสงคาหกาจารย ทงหลายไดรอยกรองไวในลาดบแหงปาราชกกณฑ มการพรรณนาบททยงไมมในกอน ดงตอไปน สงฆาทเสสสกขาบทท ๑ สกกวสฏฐสกขาบทวรรณนา [ แกอรรถปฐมบญญตเรองพระเสยยสกะ ] บณฑตพงทราบวนจฉย ในคาวา " โดยสมยนน พระผมพระภาคเจา ประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถปณฑกคฤหบด เขตพระนครสาวตถ. กในสมยนนแล ทานพระเสยยสกะ ไมยนดประพฤตพรหมจรรย " น ดงตอไปน :- คาวา อายสมา เปนคาไพเราะ บทวา เสยยสโก เปนชอของภกษรปนน.


คาวา อนภรโต ความวา เปนผมจตฟงซาน คอ ถกความเรา รอนเพราะกาหนดในกามแผดเผาอย แตไมปรารถนาความเปนคฤหสถ. ขอวา โส เตน กโส โหต ความวา พระเสยยสกะนน ยอมเปนผผายผอม เพราะความเปนผไมยนดนน. ในคาวา อททสา โข อายสมา อทาย นมวนจฉยดงน :- ในคาวา อทาย เปนชอของพระเถระนน. จรงอย พระเถระ ชอโลลทายน เปนอปชฌาย ของพระเสยยสกะ เปนผมสวน เปรยบดวยเนอตน คอ เปนภกษโลเลรปใดรปหนง บรรดาภกษผ ตามประกอบเหตแหงความเกยจคราน มความเปนผมความหลบนอน เปนทมายนดเปนตน. บทวา กจจ โน ตว ไขความวา กจจ น ตว แปลวาทาน... ละหรอหนอ . พงทราบวนจฉยย ในคามอาทวา ยาวทตถ ภช ดงตอไปน :- ความตองการมประมาณเพยงใด ชอวา ยาวทตถะ (เทาทตองการ). มคาอธบายวา " เธอมความประสงคดวยโภชนะ ประมาณเทาใด, คอ เธอตองการประมาณเทาใด, จงบรโภคประมาณ เทานน, หรอวา เธอปรารถนาเพอจะหลบในเวลากลางคน หรอกลาง วน สนกาลประมาณเทาใด, จงหลบสนกาลประมาณเทานน, เธอ ปรารถนาการชะโลมกายดวยดนเหนยวเปนตน ขดสดวยแปงเปนตน แลวอาบนาประมาณเทาใด, จงอาบนาประมาณเทานน, ไมมประโยชน ดวยบาล อรรถกถา ขอวตรปฏบต หรอดวยกรรมฐาน. " คาวา ยทา เต อนภรต อปปชชต ความวา ในกาลใด


ความกระสน คอ ความเปนผมจตฟงซาน ดวยอานาจแหงความกาหนด ในกาม เกดแกเธอ. คาวา ราโค จตต อนทธเสต ความวา กามราคะ ยอมกาจด ทาลาย คอ ซดสายจตไปมา และทาจตใหเหยวแหง. ขอวา ตทา หตเถน อปกกมตวา อสจ โมเจห มความวา ในกาลนน เธอจงเอามอพยายามกระทาการปลอยอสจ, จรงอย ดวยการกระทาอยางน เอกคคตาจต จกมแกเธอ, อปชฌายะพราสอน เธออยางน เชนกบคนโงสอนคนโง คนใบสอนคนใบ ฉะนน. [ แกอรรถปฐมบญญตเรองภกษหลายรป ] คาวา เตส ฯ เป ฯ โอกกมนตา มความวา เมอภกษเหลานน ละสตสมปชญญะจาวด. ในคานน มวนจฉยดงน :- เมอภกษทงหลาย กาลงจาวด ภวงควารทเปนอพยากฤตเปนไปอย, สตสมปชญญวาร จะคลาดไป แมกจรง ; ถงกระนน ในการจาวด ภกษควรทามนสการ. ภกษเมอจะจาวดในกลางวน พงจาวดพรอมดวยความอตสาหะวา " เราจกจาวดชวเวลาทผมของภกษผสรงนา ยงไมแหง แลวจกลกขน " ดงน. จะจาวดในเวลากลางคน พงเปนผมความอตสาหะจาวดวา " เราจกหลบสนสวนแหงราตร ชอมประมาณเทาน แลวลกขนในเวลา ทดวงจนทร หรอดวงดาวโคจรมาถงสถานทชอน. " อกอยางหนง พงกาหนดกรรมฐานอยางหนง ในบรรดา กรรมฐานทง ๑๐ มพทธานสตเปนตน หรอกรรมฐานทใจชอบ


อยางอน แลวจงจาวด. กเมอภกษกระทาเชนนน ทานเรยกวา " ม สตสมปชญญะ คอ ไมละสตและสมปชญญะจาวด." กภกษเหลานน เปนคนโง โลเล มสวนเปรยบดวยเนอตน ไมไดกระทาอยางนน. ดวยเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย จงกลาววา เตส ฯ เป ฯ โอกกมนตาน ดงน. ขอวา อตถ เจตถ เจตนา อปลพภต มความวา กความจงใจ ยนดในความฝนน มอย คอหาไดอย. ขอวา อตเถสา ภกขเว เจตนา สา จ โข อพโพหารกา มความวา ดกอนภกษทงหลาย ! เจตนาเปนเหตยนด น มอย, แต เจตนานนแล ชอวา เปนอพโพหารก คอ ไมเปนองคแหงอาบต เพราะบงเกดในฐานอนไมใชวสย. พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงความทเจตนาในความฝน เปนอพโพหารก ดวยประการอยางนแลว จงทรงบญญตสกขาบท พรอมทงอนบญญตวา " ภกษทงหลาย ! กแล เธอทงหลาย พงสวด สกขาบทน อยางนวา ' การปลอยสกกะเปนไปดวยความจงใจ ' เวนไวแตฝน เปนสงฆาทเสส " ดงน. [ อธบายสกขาบทวภงค วาดวยสญเจตนกาศพท ] ในสกขาบทนน มวนจฉยยดงตอไปน :- เจตนาแหงการปลอย สกกะนน มอย; เหตนน การปลอยสกกะนน จงชอวา สญเจตนา (มเจตนา). สญเจตนานนแหละ ชอสญเจตนกา. อกอยางหนง ความ


จงใจ ของการปลอยสกกะนน มอย; เหตนน การปลอยสกกะนน จงชอ วาสญเจตนกา (มความจงใจ). การปลอยสกกะมความจงใจ เปนของ ภกษใด, ภกษนนเปนผร คอ รสกตว, และการปลอยสกกะนน ของ ภกษนน เปนการแกลง คอ ฝาฝนลวงละเมด; เพราะเหตนน เพอ แสดงแตใจความเทานน ไมทาความเออเฟอในพยญชนะ พระผม พระภาคจงตรสบทภาชนะแหงบทวา สเจตนกา นน อยางนวา " อาการ ทร คอ รสก แกลง คอ ฝาฝน ลวงละเมด " (ชอวามความจงใจ). บรรดาบทเหลานน บทวา ชานนโต ไดแกรอยวา " เรากาลง พยายาม." บทวา สชานนโต ไดแกรสกตวอยวา " เรากาลงปลอยสกกะ" อธบายวา " รพรอมกบอาการทพยายามและความรนนนนเอง." บทวา เจจจ ไดแก แกลง คอ จงใจ ดวยอานาจเจตนา คอ ความยนดในการปลอย. บทวา อภวตรตวา ไดแก เมอฝาฝนดวยอานาจความพยายาม สงจตอนปราศจากดวามรงเกยจไป. บทวา วตกกโม มคาอธบายวา " ความลวงละเมดใด ของภกษผประพฤตอยางนน, ความลวงละเมดนนน เปนใจความ สดยอดแหงสญเจตนกาศพท." บดนพระผมพระภาคเจาตรสดาวา สกกนต ทส สกกาน เปนตน กเพอแสดงสกกะและการปลอย ในบทวา สกกวสฏ น โดย จานวน และโดยความตางแหงสกอน. ในจานวนและความตางแหง


สนน พงทราบความตางแหงสมสเขยวเปนตน โดยความตางแหงท อาศยของสกกะทงหลาย และโดยความเปนตาง ๆ แหงธาต. การสละ ชอวา การปลอย. กคาวา ปลอยน โดยใจความ เปนการทาใหเคลอน จากฐาน. ดวยเหตนน พระผมพระภาคจงตรสวา " กรยาททาให เคลอนจากฐาน เรยกวาปลอย." ในคานน พระอาจารยทงหลาย กาหนดฐานแหงสกกะไว ๓ สวน คอ กระเพาะเบา ๑ สะเอว ๑ กาย ๑. ไดยนวาพระอาจารยรปหนงกลาววา " กระเพาะเบาเปนฐานของสกกะ " รปหนงกลาววา " สะเอวเปนฐานของสกกะ" รปหนงกลาววา " กายทงสน." ใน ๓ อาจารยนน ภาษตของรปท ๓ กลาวชอบ. เพราะวา เวนทซง ผม ขน เลบ และฟน พนจากเนอ และอจจาระปสสาวะ นาลายนามก และหนงทแหงเสยแลว กายแมทงหมดทเหลออซงม หนงและเนออนโลหตเดนไดตลอด เปนฐานของกายประสาท ภาวะ ชวตนทรยและดไมเปนฝก และเปนฐานของนาสมภพเหมอนกน. จรง อยางนนนาสมภพ ยอมไหลออกทางหมวกหทงสองของชางทงหลาย ท ถกดวามกลดกลมดวยราคะครอบงาแลว. และพระเจามหาเสนะผ ทรงกลดกลมดวยราคะ ไมทรงสามารถจะอดทนกาลงนาสมภพได จงรบสงใหผาตนพระพาหดวยมด ทรงแสดงนาสมภพ ซงไหลออก ทางปากแผล ฉะนแล. กบรรดาวาทะเหลาน ในวาทะของอาจารยทหนง เมอภกษ พยายามทนมตดวยความยนดจะใหเคลอน แมลงวนนอย ๆ ตวหนง


พงดมนาอสจมประมาณเทาใดได เมออสจมประมาณเทานนมาตรวา เคลอนจากกระเพาะเบา ไหลลงสคลองปสสาวะ จะออกขางนอกกตาม ไมออกกตาม เปนสงฆาทเสส. ในวาทะของอาจารยทสองกเหมอน กน เมออสจมาตรวาเคลอนจากสะเอวไหลลงสคลองปสสาวะเปนสงฆา- ทเสส. ในวาทะของอาจารยทสาม กเหมอนกน เพราะยงกายทงสน ใหหวนไหว เมออสจมาตรวาเคลอนออกจากกายนนไหลลงสคลอง ปสสาวะ จะออกขางนอกกตาม ไมออกกตาม เปนสงฆาทเสส. กแล ความไหลลงสคลองปสสาวะ ทานกลาวไวในการปลอยสกกะน ก เพราะ เปนของทใคร ๆ ไมพงอาจจะกลนหามเสยในระหวางได. จรงอย อสจเคลอนจากฐานแลว ยอมลงสคลองปสสาวะเปนแน; เพราะฉะนน ในการปลอยสกกะน พงทราบอาบต ดวยเหตเพยง ใหเคลอนจากฐานเทานน. และอาบตนนแล ยอมมแกภกษผพยายาม ทนมตเทานน. สวนในการทาหตถบรกรรม ปาทบรกรรม และคตต- บรกรรม ถาแมนอสจเคลอนกไมเปนอาบต. นเปนวนจฉยยทวไปแหง อาจารยทงปวง. [ อธบายเหตใหเกดความฝน ๔ อยาง ] ในคาวา อตร สปนนตา นมวนจฉยยดงน :- สปนะนนแหละ ชอสปนนตะ, มคาอธบายวา " ยกเวน คอ นาความ ฝนนนออกไปเสย." กแล บคคลเมอจะฝนนน ยอมฝนเพราะเหต ๔ ประการ คอ เพราะธาตกาเรบ ๑ เพราะเคยทราบมากอน ๑


เพราะเทวดาสงหรณ ๑ เพราะบพพนมต ๑. บรรดาเหต ๔ อยางนน คนผมธาตกาเรบ เพราะประกอบดวย ปจจยอนทาใหดเปนตนกาเรบ ชอวา ยอมฝน เพราะธาตกาเรบ. และ เมอฝน ยอมฝนตาง ๆ เชนเปนเหมอนตกจากภเขา เหมอนเหาะ ไปทางอากาศ และเหมอนถกเนอราย ชางราย และโจรเปนตน ไลตดตาม. เมอฝนเพราะเคยทราบมากอน ชอวายอมฝนถงอารมณท ตนเคยเสวยมาแลวในกาลกอน. พวกเทวดายอมนาอารมณมอยางตาง ๆ เขาไป เพอความเจรญบาง เพอความเสอมบาง เพราะเปนผมง ความเจรญบาง เพราะความเปนผมงความเสอมบาง แกบคคลผฝน เพราะเทวดาสงหรณ ผนนยอมฝนเหนอารมณเหลานนดวยอานภาพ ของพวกเทวดานน. เมอบคคลฝนเพราะบพพนมต ชอวายอมฝน ทเปนบพพนมตแหงความเจรญบาง แหงความเสอมบาง ซงตอง การจะเกดขน ดวยอานาจแหงบญและบาป เหมอนพระมารดา ของพระโพธสตว ทรงพระสบนนมตในการทจะไดพระโอรสฉะนน, เหมอนพระโพธสตวทรงมหาสบน ๕ และเหมอนพระเจาโกศลทรง พระสบน ๑๖ ประการ ฉะนนแล. บรรดาความฝน ๔ อยางนน ความฝนทคนฝน เพราะธาต กาเรบ และเพราะเคยทราบมากอนไมเปนจรง. ความฝนทคน ฝนเพราะเทวดาสงหรณ จรงกม เหลวไหลกม, เพราะวาพวก เทวดาโกรธแลว ประสงคจะใหพนาศโดยอบาย จงแสดงใหเหน วปรตไปบาง. สวนความฝนทคนฝนเพราะบพพนมต เปนความ


จรงโดยสวนเดยวแล. ความแตกตางแหงความฝน แมเพราะ ความแตกตางแหงมลเหตทง ๔ อยางนคละกนกมไดเหมอนกน. กแล ความฝนทง ๔ อยางนนน พระเสขะและปถชนเทานน ยอมฝน เพราะยงละวปลลาสไมได. พระอเสขะทงหลาย ยอมไมฝนเพราะทาน ละวปลลาสไดแลว. ถามวา " กบคคลเมอฝนนน หลบฝน หรอตนฝน หรอวา ไมหลบไมตนฝน." แกวา " ในเรองความฝนน ทานควรกลาวกลาวเพมอกสกเลกนอย. ชนแรก ถาคนหลบฝนกจะตองขดแยงกบพระอภธรรม. เพราะวา คน หลบดวยภวงคจต. ภวงคจตนน หามรปนมตเปนตนเปนอารมณหรอ สมปยตดวยราคะเปนตนไม. กเมอบคคลฝน จตทงหลายเชนน ยอม เกดขนได. ถาบคคล ตนฝน กจะตองขดแยงกบพระวนย. เพราะวา คนตนฝนเหนสงใด, เขาเหนสงนน ดวยสพโพหารกจต๑

(ดวยจตตามปกต). กชอวา อนาบต ยอมไมมในเพราะความ ลวงละเมดทภกษทาดวยสพโพหารกจต. แตเมอผกาลงฝนทาการ ลวงละเมด เปนอนาบตโดยสวนเดยวแท. ถาบคคลไมหลบไมตน ฝน ชอวาใคร ๆ จะฝนไมได. และเมอเปนอยางนน ความฝนก จะตองไมมแน. จะไมมไมได. เพราะเหตไร ? เพราะคนผถก ความหลบดจลงหลบครอบงา จงฝน." สมจรงดงคาทพระนาคเสน- ๑. วมตวโนทนฏกา, สพโพหารกจตเตนาต ปฏพทธสส ปกตวถจตเตน. แปลวา บทวาดวยสพโพหารกจต นน คอ ดวยวถจตตามปกตของคนผตนอย.


เถระกลาวไววา " มหาบพตร ! คนถกความหลบดจลงหลบครอบงา จงฝนแล." บทวา กปมทธปเรโต แปลวา ประกอบดวยความหลบดจลง หลบ. เหมอนอยางวา ความหลบของลงเปลยนแปลงรวดเรว ฉนใด, ความหลบใดเปลยนแปลงเรว เพราะเกลอนกลนดวยจตเปนกศลเปน ตนบอย ๆ กฉนนน คอ มการตนขนจากภวงคบอย ๆ ในเวลาความ หลบใดเปนไป, บคคลผประกอบดวยความหลบนน ยอมฝนได. เพราะเหตนน ความฝนน จงเปนกศลบาง เปนอกศลบาง เปน อพยากฤตบาง. บรรดาความฝน ๓ อยางนน ความฝนของผทฝนวา กาลงทาการไหวพระเจดย ฟงธรรมและแสดงธรรมเปนตน พงทราบ วาเปนกศล, ของผทฝนวา กาลงทาบาป มการฆาสตวเปนตน พงทราบวา เปนอกศล, ความฝนทพนไปจากองคสอง พงทราบวา เปนอพยากฤต ในขณะแหงอาวชชนจตและตทารมมณจต. ความ ฝนนนนไมสามารถเพอจะชกปฏสนธมาได เพราะเจตนามวตถออน กาลง แตในปวตตกาล อนกศลและอกศลเหลาอนสนบสนนแลว ยอมใหวบากได. จะใหวบากไดแมกจรง, ถงอยางนน เจตนาในความ ฝน กจดเปนอพโพหารกทเดยว เพราะบงเกดในฐานอนมใชวสย. เพราะเหตนน ทานพระอบาลจงกลาววา เวนไวแตฝน [ อธบายคาวาสงฆาทเสส ] คาวา สงฆาทเสส เปนชอของกองอาบตน. เพราะเหตนน


ผศกษาพงทราบสมพนธในสกขาบทนอยางนวา " การปลอยสกกะม ความจงใจเวนความฝนอนใด, อนนเปนกองแหงอาบตชอสงฆาทเสส." กแล เนอความเฉพาะคาในบทวา สงฆาทเสส นวา " สงฆอน ภกษพงปรารถนาในกรรมเบองตน และในกรรมทเหลอแหงกอง อาบตนน; เพราะฉะนน กองอาบตนน จงชอสงฆาทเสส." มคาอธบาย อยางไร ? มคาวา " ภกษตองอาบตนแลวพงปรารถนาสงฆ เพอประโยชนแกปรวาสในกรรมเบองตนแหงการออกจากอาบต ของ ผใครจะออก และเพอประโยชนแกการใหมานต หรอเพอประโยชน แกการใหมานตรวมกบมลายปฏกสสนา ในกรรมอนเปนทามกลาง เพอประโยชนแกอพภานในกรรมทสด ซงเหลอจากกรรามเปนเบองตน. เพราะวา บรรดากรรมเหลาน กรรมแมอนหนง เวนสงฆเสยแลว ใคร ๆ ไมสามารถจะทาได." สงฆอนภกษพงปรารถนาในกรรม เบองตน และกรรมทเหลออแหงกองอาบตนน; เพราะฉะนน กองอาบตนน จงชอวาสงฆาทเสส. กแล เพอไมเออเฟอพยญชนะ แสดงแตใจความเทานน พระผมพระภาคจงตรสบทภาชนะแหงบทวา สงฆาทเสส นน ดงนวา " สงฆแล ยอมใหปรวาส เพออาบตนน ยอมชกเขาหาอาบตเดม ยอมใหมานต ยอมอพภาน, ไมใชภกษมากรป ไมใชบคคลผเดยว; เพราะเหตนน อาบตนน ทานจงเรยกวา สงฆาทเสส. และตรสเหต แหงคาไวในคมภรปรวารวา


"อาบตใดทเรากลาววา สงฆาทเสส, ทานจงฟง อาบตนน ตามทไดกลาวแลว, สงฆเทานน ยอมใหปรวาส ยอมชกเขาหาอาบตเดม ยอมใหมานต ยอมอพภาน: เพราะเหตนน อาบตนน บณฑตเรยกวา สงฆาทเสส." กวฏฐานวธมใหปรวาสเปนตน ในกองอาบตนน มาแลวโดยพสดาร ในสมจจยขนธกะ. ขาพเจาจกทาการพรรณนาวฏฐานวธเหลานน ในสมจจยขนธกะนนแล. สองบทวา ตสเสว วา อาปตตนกายสส มความวา (อกอยางหนง กรรมเปนชอสาหรบเรยก) ประชมแหงอาบตนนนนเอง. ในพระบาลนน อาบตน มเพยงตวเดยว แมกจรง, ถงอยางนน นกายศพททานกลาวดวยรฬหศพท หรอ ดวยโวหารทเรยกสวน ทงหลายรวมกน อยางขนธศพท ในคาวา " เวทนาขนธหนง วญญาณขนธหนง " ดงนเปนตน. พระผมพระภาค ครนทรงจาแนกสกขาบททพระองคทรงอเทศไว ตามลาดบบทอยางนนแลว บดน จงตรสดาวา อชฌตตรเป โมเจต เปนอาท เพอแสดงอบาย กาล ความประสงคและวตถแหงความประสงค ของภกษผถงการปลอยสกกะน. [ อธบายบทภาชนยวาดวยเหตใหปลอยสกกะ ] จรงอย ในสวนทง ๔ มอบายเปนตนน อบายทรงแสดงแลว ดวย ๔ บท มอชฌตตรปเปนตน. เพราะวา ภกษพงปลอยในรปภายใน


บาง ในรปภายนอกบาง ในรปทงสองบาง พงแอนเอวในอากาศปลอย บาง. อบายอนนอกจากน ยอมไมม. ในอบายนน ภกษพยายามปลอย ในรปกด พยายามปลอยดวยรปกด พงทราบวา " ปลอยในรปทงนน " เพราะวาเมอมรป เธอจงปลอยได, ไมไดรป ปลอยไมได ฉะนแล. สวนกาลทรงแสดงดวย ๕ บท มราคปตถมภเปนตน. จรงอย เมอความทองคชาตใด เปนของควรแกการงาน มอย ภกษจงปลอยได, องคชาตนนยอมเปนของควรแกการงาน ในกาลทราคะอปถมภเปนตน (ในเวลามความกาหนดหนนเปนตน). กาลอนนอกจากน ยอมไมม. เพราะวา เวนจากกาลทราคะอปถมภเปนตนนนเสยแลว กาลตางชนด มเวลาเชาเปนตนจะเปนทกาหนดในการใหเคลอนหาไดไม. ความ ประสงคทรงแสดงดวย ๑๐ บทมบทวา อาโรคยตถาย เปนตน. จรงอย ภกษยอมใหเคลอนตามชนดแหงความประสงคเหนปานน, หาใชโดย ประการอยางอนไม. สวนวตถแหงความประสงคท ๙ ทรงแสดงดวย ๑๐ บท มนลบทเปนตน. จรงอย ภกษเมอจะทดลอง ยอมทดลอง ดวยอานาจแหงสเขยวเปนตนอยางใดอยางหนง. สอนทพนจากส เหลานนไป ยอมไมม ฉะนแล. ตอไปน พระผมพระภาคตรสดาวา อชฌตตรเปต อชฌตต- อปาทนนรเป เปนตน เพอประกาศบททงหลายมอชฌตตรปบทเปนตน เหลานนนแล. บรรดาบทเหลานน บทวา อชฌตตอปาทนนรเป คอ ในรปตางชนด มมอเปนตนของตน. บทวา พหทธาอปาทนเน คอ ในรปเชนนนเหมอนกน ของคนอน.


บทวา อนปาทนเน คอ ในรปตางชนด มชองลกดาลประต เปนตน บทวา ตทภเย คอ ในรปทงของตนและของคนอน. การใหสกกะ เคลอนน พระผมพระภาคตรสดวยอานาจความพยายามในรปทงสอง. การใหสกกะเคลอน ยอมมได แมในความพยายามรวมกน โดยรป ของตน และโดยอนปาทนรป. สองบทวา อากาเส วายมนตสส ความวา ไมพยายามโดยรป อะไร ๆ เลย สายองคชาตโดยประโยค คอ การแอนเอวในอากาศ อยางเดยว. บทวา ราคปตถมเภ ความวา ในเวลาองคชาตเกดความกาหนด เพราะราคะมกาลง หรอ เพราะความกาหนด. มอธบายวา " เมอ องคชาตเกดความแขงตวขนแลว." สองบทวา กมมนย โหต ความวา องคชาตเปนอวยวะควรแก การงานในอนใหเคลอน คอ เหมาะแกการพยายามในอชฌตตรป เปนตน. บทวา อจจาลงคปาณกทฏปตถมเภ ความวา เมอองคชาต ถกหนนใหเกดความกาหนดเพราะบงขนกด. ชอวาบงขน เปนสตว เลก ๆ มขน, องคชาตอนขนของสตวเลก ๆ เหลานนถกตองกจะรสกคน แลวแขงตว (?) ในบาลนน พระผมพระภาคเจาตรสวา " เพราะถก บงกด " (ก) เพราะขนเหลานน ยอมสาเรจเหมอนกดองคชาต. แต โดยใจความ มอธบายวา " เพราะถกขนของบงขนแทงเอา "


คาวา อโรโค ภวสสาม ความวา เราใหสกกะเคลอนแลวจก เปนผหายโรค. คาวา สขเวทน อปปาเทสสาม ความวา สขเวทนาอนใด ยอมมเพราะการใหเคลอน คอ เพราะเกดการปลอย และเพราะสกกะ เคลอนแลวเปนปจจย. เราจกยงสขเวทนานนใหเกดขน. คาวา เภสชช ภวสสต ความวา สกกะทเราใหเคลอนแลวน จกเปนยาบางชนดทเดยว. คาวา ทาน ทสสาม ความวา เราทาใหเคลอนแลว จกให ทานแกสตวเลก ๆ มแมลงและมดเปนตน. คาวา ป ภวสสต ความวา เมอเราปลอยใหเปนทานแก แมลงเปนตน จกเปนบญ. คาวา ย ยชสสาม ความวา เราทาใหเคลอนแลว จกบชา ยญแกพวกแมลงเปนตน. มอธบายวา " เราจกกลาวบทมนตอะไร บางอยางแลวให." คาวา สดค คมสสาม ความวา เราจกไปสวรรคดวยการทปลอย ใหทานแกพวกแมลงเปนตน ดวยบญ หรอ ดวยยญวธ. คาวา วช ภวสสต ความวา จกเปนพชเพอทารกผเปนหนอ แหงวงศสกล. มอธบายวา " ยอมปลอยโดยประสงคนวา บตรจกเกด ดวยพชของเราน " บทวา วมสตถาย คอ เพอตองการร. ในคาวา นล ภวสสต เปนตน บณฑตพงทราบใจความ


อยางนวา " เราจกรกอนวา สกกะทเราปลอยแลว จกเปนสเขยว หรอ สอยางใดอยางหนง มสเหลองเปนตน." บทวา ขฑฑาธปปาโย คอ ขวนขวายในการเลน. มคาอธบาย วา " ภกษยอมปลอยเลนโดยความประสงคนน ๆ." [ อธบายสทธกสงฆาทเสส ] บดนพระผมพระภาค เมอจะทรงแสดงอาการทภกษใหสกกะ เคลอนตองอาบตและจานวนชนดอาบต ดวยอานาจแหงบทเหลานน ทงหมด ในพระดารสทตรสไววา อชฌตตรเป โมเจต เปนตน จงตรสพระดารมอาทวา " ภกษจงใจ คอ พยายามในรปภายใน, สกกะเคลอน ตองสงฆาทเสส " ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา เจเตต ความวา ยอมจงใจวา " สกกะจงเคลอน ดวยเจตนาทถงความยนดในการใหเคลอน." บทวา อปกกมต ความวา ยอมกระทาความพยายามอน สมควรแกความจงใจนน. บทวา มจจต ความวา เมอภกษจงใจอยอยางนน พยายาม ดวยความพยายามอนสมควรแกความจงใจนน สกกะยอมเคลอน จากฐาน. คาวา อาปตต สงฆาทเสสสส ความวา ยอมเปนอาบต ชอสงฆาทเสส แกภกษนน ดวยองค ๓ เหลาน. แมใน ๒๘ บทท เหลอมบทวา พหทธารเป เปนตน กนยน.


กในปญจกะทง ๔ น บณฑตพงนาเอาอาบตสองพนตวออกแสดง. แสดงอยางไร ? คอ เมอภกษปลอยสกกะสเขยวเพอประสงคความไม มโรค ในเวลาเกดความกาหนดในรปภายในกายกอน ยอมเปนอาบตตว เดยว. เปนอาบตอก ๙ ตว ดวยอานาจปลอยสกกะสเหลองเปนตนใน รปภายในนนแล เพอประสงคความไมมโรค ในเวลามความกาหนด; ฉะนน จงรวมเปนอาบต ๑๐ ตว. เหมอนอยางวา เพอประสงคความ ไมมโรค มอาบต ๑๐ ตว เพราะแบงออกไปแตละบทเปนบทละ ๑๐ ตว ๆ ฉนนน. อาบต ๙๐ ตว เหลาน และอาบต ๑๐ ตวกอน ดวยประการ อยางน; ฉะนน จงเปนอาบต ๑๐๐ ตว ในเวลาเกดความกาหนดกอน. เหมอนอยางวา ในเวลาเกดความกาหนด มอาบต ๑๐๐ ตว ฉนใด, แมในเหตหนน ๔ อยาง มปวดอจจาระเปนตน กมอาบต ๔๐๐ ตว เพราะแบงเหตหนนแตละอยางออกไปเปนอยางละ ๑๐๐ ตว ๆ ฉนนน. อาบต ๔๐๐ ตวเหลาน และอาบต ๑๐๐ ตวกอนดงกลาวมาน จงเปนอาบต ๕๐๐ ตว ดวยอานาจแหงเหตหนน ๕ อยาง ในรปภายใน กอน. เหมอนอยางวาในรปภายใน มอาบต ๕๐๐ ตว ฉนใด, ในรป ภายนอกมอาบต ๕๐๐ ตว ในรปทงทเปนภายในทงทเปนภายนอก ม อาบต ๕๐๐ ตว, เมอภกษแอนสะเอวในอากาศ มอาบต ๕๐๐ ตว ฉนนน, บณฑตพงทราบ อาบตทงหมด ๒,๐๐ ตว ดวยอานาจปญจกะ ทง ๔ ดวยประการฉะน.


[ อธบายขณฑจกรและพทธจกรเปนตน ] บดนพระผมพระภาค ตรสพระบาลมความวจตรไปดวยชนดแหง ขณฑจกรและพทธจกรเปนตนวา " เพอความหายโรคและเพอความ สข " ดงน กเพอแสดงวา " เมอมการปลอยสกกะใหเคลอนดวยความ พยายามโดยความจงใจ ของภกษผจบ (องคชาต) ตามลาดบ หรอ ผดลาดบ หรอในเบองตาใน ๑๐ บท มบทวา อาโรคยตถาย เปนตน กอน แลวจบเบองบนกด จบเบองบนแลวจบเบองตากด จบทงสอง ขางแลวหยดทตรงกลางกด จบทตรงกลางแลวขยบไปทงสองขางกด จบใหมมลรวมกนทงหมดกด ชอวาความผดทหมาย ยอมไมม." ในพระบาลนน พระผมพระภาคตรสขณฑจกรอนหนง ประ กอบอาโรคยบท ดวยทก ๆ บท อยางนวา " เพอความหายโรคและ เพอความสข เพอความหายโรคและเพอเภสช " ดงน เปนตน. ทรงประกอบสขบทเปนตนดวยทก ๆ บท นามาจนถงบทเปนลาดบท ลวงไปแหงตน ๆ แลวตรส ๙ พทธจกร, ดวยประการดงกลาวมาน จงเปนจกรมมลเดยวกน ๑๐ จกร. จกรเหลานนกบดวยจกรมมลสอง เปนตน อนผศกษาพงทราบใหพสดาร โดยความไมงมงาย. สวนใจ ความในเอกมลกจกรแมน ปรากฏชดแลวแล. และตรสจกรทงหลาย แมในสกกะสเขยวเปนตน โดยนยมอาทวา " ภกษจงใจ พยายาม ปลอยสกกะสเขยวและสเหลอง " ดงน เหมอนใน ๑๐ บท มบทวา " เพอความหายโรค " เปนตน ฉะนน. แมจกรเหลานน กควรทราบ ใหพสดารโดยความไมงมงาย. สวนใจความแมในจกรทงหลายเหลาน


กปรากฏชดแลวเหมอนกน. ตรสมสสกจกรอนหนงอกประกอบบท หลงกบบทหนาอยางน คอ บทหนงกบบทหนง สองบทกบสองบท ฯ ล ฯ สบบทกบสบบทวา "อาโรคยตถจ นลจ อาโรคยตถจ สขตถจ นลจ ปตกจ " ดงน เปนตน. บดนพระผมพระภาค ตรสจกรโดยนยมอาทวา " ภกษจงใจ พยายามวา ' เราจกปลอยสกกะสเขยว ' แตสกกะสเหลองเคลอน " ดงน เพอแสดงนยแมน เพราะเมอภกษจงใจพยายามวา " จกปลอยสกกะส เขยว " ครนสกกะสเขยวเปนตนเคลอนกด จงใจพยายามดวยอานาจ แหงสกกะสเหลองเปนตน ครนสกกะสเหลองเปนตนนอกน เคลอนกด ไมมความผดสงเกตเลย. ตอจากนน ทรงประกอบบทหลงทงหมดดวย ๙ บท มนลบทเปนตน แลวตรสใหชอวา กจฉจกร. ตอจากนน ทรง ประกอบ ๙ บทมปตกบทเปนตน เขาดวยนลบทเพยงบทเดยว แลว ตรสใหชอวา ปฏฐจกร. ตอจากนน ทรงประกอบ ๙ บทมโลหตกะ เปนตน เขาดวยปตกบทเดยวเทานน แลวตรสทตยปฏฐจกร. ทรง ประกอบ ๙ บท ๆ นอกน แมกบดวยโลหตกบทเปนตนอยางนน แลว ตรส ๘ จกรแมเหลาอน ; เพราะฉะนน พงทราบปฏฐจกรมดต ๑๐ อยาง ดวยประการฉะน. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงครกาบตอยางเดยว โดยพสดาร ดวยอานาจแหงจกรมใชนอยมขณฑจกรเปนตนอยางนแลว เพอจะทรง แสดงครกาบต ลหกาบต และอนาบต ดวยอานาจแหงองคเทานน จงตรคาเปนตนวา " ยอมจงใจ ยอมพยายาม, สกกะเคลอน " ดงน.


บรรดานยเหลานน พระผมพระภาคเจา ตรสครกาบตถงพรอม ดวยองค ๓ ในเพราะพยายามปลอยอสจแหงภกษผจงใจ เพอตอง การความหายโรคเปนตน ในเวลาเกดมความกาหนดเปนตน ใน อชฌตตรปเปนตน แมโดยนยกอนนนแล. ตรสลหกาบต คอ อาบต ถลลจจย สาเรจดวยองค ๒ ในเมอไมมการปลอยแหงภกษผจงใจ และพยายามโดยนยทสอง. ตรสอนาบตโดย ๖ นย มนยวา " จงใจ ไมพยายาม อสจเคลอน " ดงนเปนตน. กความตางแหงอาบตและ อนาบตน ละเอยด สขม ; เพราะฉะนน พระวนยธรควรกาหนดหมาย ใหด. ครนกาหนดใหดแลว ถกซกถามถงความรงเกยจ พงบอก อาบต หรออนาบต. หรอพงกระทาวนยกรรม. จรงอย พระวนยธร เมอกาหนดไมได ทาลงไป ยอมถงความลาบาก และไมสามารถจะ แกไขซงบคคลเชนนนได ดจหมอผไมรตนเหตแหงโรคแลวปรงยา ฉะนน. วธกาหนดในอธการวาดวยความตางแหงอาบต และอนาบตนน ดงตอไปน :- ภกษผมาเพราะความรงเกยจ อนพระวนยธรพงถามจน ถง ๓ ครงวา " ทานตองดวยประโยคไหน ดวยความกาหนดไหน. " ถาครงแรกเธอกลาวอยางหนง แลวภายหลงกลาวอกอยางหนง ไม กลาวโดยทางเดยว, พงกลาวเตอนเธอวา " ทานไมพดทางเดยว พดเลยงไป, เราไมอาจเพอจะทาวนยกรรมแกทานได, ทานจงไป แสวงหาความสวสดเถด." กถาเธอกลาวยนยนโดยทางเดยวเทานนถง ๓ ครง, กระทาตนใหแจงตามความเปนจรง, ลาดบนน พระวนยธร


พงพจารณาประโยค ๑๑ ดวยอานาจแหงราคะ ๑๑ อยาง เพอวนจฉย อาบต อนาบต ครกาบตและลหกาบตของเธอ. [ อธบายราคะและประโยค ๑๑ อยาง ] บรรดาราคะและประโยค ๑๑ นน ราคะ ๑๑ เหลานคอ ความ ยนดเพอจะใหเคลอน ๑ ความยนดในขณะเคลอน ๑ ความยนดในเมอ อสจเคลอนแลว ๑ ความยนดในเมถน ๑ ความยนดในผสสะ ๑ ความ ยนดในความคน ๑ ความยนดในการด ๑ ความยนดในกรยานง ๑ ความยนดในคาพด ๑ ความรกอาศยเรอน ๑ ความยนดดวยกงไม ทพงหกได ๑. ในราคะ ๑๑ อยางนน พงทราบวนจฉยดงน :- ความยนดเพอจะ ใหสกกะเคลอน ชอโมจนสสาทะ. ความยนดในขณะอสจเคลอน ชอวา มจจนสสาทะ. ความยนดในเมออสจเคลอนแลว ชอวา มตตสสาทะ. ความยนดในเมถน ชอวา เมถนสสาทะ. ความยนดในผสสะ ชอวา ผสสสสาทะ. ความยนดในความคน ชอวา กณฑวนสสาทะ. ความ ยนดในการด ชอวา ทสสนสสาทะ. ความยนดในกรยานง ชอวา นสสชชสสาทะ. ความยนดในถอยคา ชอวา วาจสสาทะ. ความรก อาศยเรอน ชอวา เคหสตเปมะ. รกขาวยวะอยางใดอยางหนง ม ดอกไมและผลไมเปนตนทเขาหกเอามาจากปา ชอวา วนภงคยะ (ของขวญ). กบรรดาบททง ๑๑ น พระผมพระภาคเจาตรสราคะ โดยยก ความยนดทสมปยตเปนประธานดวย ๙ บท ตรสโดยสรปดวยบทเดยว,


ตรสโดยวตถบทเดยว. จรงอย วนภงคะ เปนทตงแหงราคะ, ไม ใชเปนตวราคะทเดยว. แตประโยค (ในการปลอย) พระวนยธร พงทราบ ดวยอานาจแหงราคะเหลาน โดยนยดงจะกลาวตอไปน :- ในความยนดเพอจะใหสกกะเคลอน พงทราบวนจฉยดงน :- เมอภกษจงใจและยนดอยดวยโมจนสสาทเจตนา พยายาม, อสจ เคลอนเปนสงฆาทเสส, เมอภกษจงใจและยนดอยดวยเจตนาอยางนน เหมอนกน พยายาม, แตอสจไมเคลอน เปนถลลจจย, ถาวาใน เวลานอน ภกษเปนผกลดกลมดวยราคะ เอาขาออน หรอกามอบบ องคชาตใหแนนแลว หลบไปทงทยงมความอตสาหะ เพอตอง การจะปลอย. กเมอภกษนนหลบอย อสจเคลอน, เปนสงฆาทเสส, ถาหากวา เธอยงความกลดกลมดวยราคะใหสงบโดยมนสการอสภะ มใจบรสทธหลบไป, แมเมออสจเคลอนขณะเธอหลบ กเปนอนาบต. ในความยนดขณะเคลอน พงทราบวนจฉยดงน :- ภกษยนด อสจทกาลงเคลอนโดยธรรมดาของมน ไมพยายาม, อสจเคลอน เปน อนาบต. กถาหากวา เธอยนดอสจทกาลงจะเคลอนยอมพยายาม, เมออสจเคลอนแลวดวยความพยายามนน เปนสงฆาทเสส. ในมหา- ปจจกลาววา " เมออสจเคลอนโดยธรรมดาของมน เธอจบองคชาต ไวดวยคดวา ' อยาเปอนผากาสายะ หรอเสนาสนะ ' ไปสทมนา เพอ ทาความสะอาด ยอมควร." ในความยนดเมออสจเคลอนแลว พงทราบวนจฉยดงน :- เมอ อสจเคลอน คอ เคลอนจากฐานโดยธรรมดาของมนแลว เมอภกษ


ยนดภายหลง อสจเคลอนเวนจากความพยายาม เปนอนาบต. ถาเธอ ยนด พยายามทนมตเพอตองการใหเคลอนอก แลวใหเคลอน, เปน สงฆาทเสส. ในความยนดในเมถน พงทราบวนจฉยดงน :- ภกษจบมาตคาม ดวยความกาหนดในเมถน อสจเคลอนเพราะประโยคนน เปน อนาบต แตการจบตอง (มาตคาม) เชนนน เปนทกกฏ เพราะเปน ประโยคแหงเมถนธรรม. เมอถงทสด เปนปาราชก. ถาหากภกษ กาหนดดวยความกาหนดในเมถน กลบยนด พยายามทนมต เพอตอง การจะปลอย แลวปลอย, เปนสงฆาทเสส. พงทราบวนจฉยในความ ยนดในผสสะ ดงตอไปน :- ผสสะม ๒ อยาง ผสสะทเปนภายใน ๑ ผสสะทเปนภายนอก ๑. พงทราบวนจฉยยในผสสะทเปนภายในกอน :- เมอภกษเลนนมตของตนโดยคดวา " เรารจกวา ตง หรอ หยอนกด โดยความซกซนกด อสจเคลอน, เปนอนาบต. ถาเธอเลนอย ยนด พยายามทนมต เพอประสงคจะปลอย แลวปลอย, เปนสงฆาทเสส. สวนผสสะภายนอก พงทราบวนจฉยดงน :- เมอภกษลบ คลาอวยวะนอยใหญของมาตคาม และสวมกอดดวยความกาหนดใน การเคลาคลงกาย อสจเคลอน, เปนอนาบต. แตเธอตองกายสงสคคะ- สงฆาทเสส. ถาวา ภกษกาหนดดวยความกาหนดในการเคลาคลงกาย กลบยนด พยายามในนมตเพอตองการปลอย แลวปลอย, เปน สงฆาทเสส แมเพราะการปลอยสกกะเปนปจจย.


พงทราบวนจฉย ความยนดในความคน ดงน :- เมอภกษเกา นมตทกาลงคนดวยอานาจแหงหดดานและหดเปอย ผนคน และสตว เลกเปนตน อยางใดอยางหนง ดวยความยนดในความคนเทานน อสจเคลอน, เปนอนาบต. ภกษกาหนดดวยความยนดในความคน กลบยนด พยายามในนมต เพอตองการจะปลอย แลวปลอย, เปน สงฆาทเสส. พงทราบวนจฉยยความยนดในการด ดงน :- ภกษเพงด โอกาสอนไมสมควร (กาเนด) ของมาตคามบอย ๆ ดวยอานาจความ ยนดในการด อสจเคลอน, เปนอนาบต. แตเปนทกกฏเพราะการเพงด ทไมใชโอกาสอนสมควรแหงมาตคาม. ถาภกษกาหนดดวยความ ยนดในการด กลบยนดพยายามในนมต เพอตองการจะปลอย แลว ปลอย, เปนสงฆาทเสส. พงทราบวนจฉยยความยนดในการนง ดงน :- เมอภกษนง ดวยความกาหนดยนดการนงในทลบกบมาตคาม อสจเคลอน เปน อนาบต. แตพระวนยธร พงปรบเธอดวยอาบตทตองเพราะการนงใน ทลบเปนปจจย. ถาภกษกาหนดดวยความยนดในการนง แลวกลบ ยนด พยายามนมตเพอตองการจะปลอย แลวปลอย, เปน สงฆาทเสส. พงทราบวนจฉยยในความยนดในคาพด ดงน :- ภกษพดเกยว มาตคามดวยคาพดพาดพงเมถนดวยความกาหนดยนดในถอยคา อสจ เคลอน, เปนอนาบต. แตเธอตองสงฆาทเสส เพราะวาจาชวหยาบ.


ถาภกษกาหนดดวยความยนดในถอยคาแลว กลบยนด พยายามท นมต เพอตองการจะปลอย แลวปลอย, เปนสงฆาทเสส. พงทราบวนจฉยในความรกอาศยเรอน ดงน :- เมอภกษลบ คลาและสวมกอดบอย ๆ ซงมารดาดวยความรกฐานมารดากด ซง พสาว นองสาวดวยความรกฉนพสาวนองสาวกด อสจเคลอน, เปน อนาบต. แตเปนทกกฏ เพราะถกตองดวยความรกอาศยเรอนเปน ปจจย. ถาหากวา ภกษกาหนดดวยความรกอาศยเรอนแลวกลบยนด พยายามทนมตเพอตองการจะปลอย แลวปลอย, เปนสงฆาทเสส. พงทราบวนจฉยยในวนภงคะ (ของขวญ) ดงน :- หญงกบชาย ยอมสงบรรณาการ (ของขวญ) มชนด คอ หมากพล ของหอม ดอกไม และเครองอบกลนเปนตนไร ๆ ไปใหกนและกน เพอ ตองการความมสนถวไมตรทมนคง นชอวา วนภงคะ. ถา มาตคาม สงของขวญเชนนนไปใใหแกภกษผเขาสตระกล ผอยใกลชดกนบางรป, และเมอเธอกาหนดหนกวา "ของนหญงชอโนนสงมาให " ดงน แลว เอามอลบคลาของขวญเลนบอย ๆ อสจเคลอน เปนอนาบต. ถาวา ภกษกาหนดหนกในวนภงคะแลวกลบยนด พยายามทนมต เพอประสงคจะปลอย แลวปลอย, เปนสงฆาทเสส. ถาแม เมอภกษ พยายาม แตอสจไมเลอน เปนถลลจจย. พระวนยธรพงพจารณาประโยค ๑๑ เหลาน ดวยอานาจแหงราคะ ๑๑ เหลานแลว กาหนดอาบต หรออนาบต ดวยประการอยางน. ครนกาหนดดแลว ถาเปนครกาบต พงบอกวา " เปนครกาบต " ถา


เปนลหกาบต พงบอกวา " เปนลหกาบต. " และพงกระทาวนยกรรม ใหสมควรแกอาบตนน ๆ. จรงอย วนยกรรมททาแลวอยางน ชอวา เปนกรรมททาดแลว ดจหมอรสมฏฐานแหงโรคแลวปรงยาฉะนน และยอมเปนไปเพอความสวสดแกบคคลผนน. พงทราบวนจฉยในคาวา เจเตต น อปกกมต เปนตน ดงน :- ภกษจงใจดวยเจตนายนดทจะปลอย แตไมพยายาม, อสจเคลอน ไมเปนอาบต. ภกษถกความยนดในการปลอยบบคนแลว จงใจวา " ไฉนหนอ ! อสจจะพงเคลอน " แตไมพยายาม, อสจไมเคลอน ไมเปนอาบต. ภกษไมจงใจดวยความยนดในการปลอย พยายามดวย ความยนดในผสสะกด ดวยความยนดในการคนกด. อสจเคลอน ไมเปนอาบต. ภกษไมจงใจอยางนนเหมอนกน แตพยายาม อสจไม เคลอนไมเปนอาบต. ภกษเมอตรกถงกามวตก ไมจงใจ ไมพยายาม เพอตองการปลอย แตอสจเคลอน, ไมเปนอาบต. ถาแมเมอ ภกษนนตรกถงกามวตกอย อสจไมเคลอน. คาน เปนคาทชกมาอาง ในอรรถกถาโบราณวา " ภกษไมจงใจ ไมพยายาม, อสจไมเคลอน, ไมเปนอาบต " ดงน. คาวา อนาปตต สปนนเตน ความวา เมอภกษหลบแลว ฝน เหมอนวา เสพเมถนธรรมกด ฝนเหมอนวาถงความเคลาคลงกาย (มาตคาม) เปนตนกด ไมเปนอาบตแกภกษผมอสจเคลอนเพราะเหต ในความฝนนนเลย. แตเมอเจตนายนดบงเกดในความฝน ถาหาก


เปนวสยของเธอ.๑ อยาพงเคลอนไหว ไมพงเอามอจบนมตเลน. แตเพอจะรกษาผากาสวะและผาปทนอน จะเอาองมอจบ ไปสทมนา เพอทาความสะอาด ควรอย. บทวา นโมจนาธปปายสส มความวา เมอภกษใด พอก นมตดวยเภสชกด กระทาการถายอจจาระเปนตนกด ไมมความ ประสงคในการใหเคลอน อสจเคลอน. ไมเปนอาบตแมแกภกษนน. ไมเปนอาบต แมแกภกษบาทงสองจาพวก. ในสกขาบทน พระ เสยยสกะเปนตนบญญต. ไมเปนอาบต แกพระเสยยสกะผเปนตน บญญตนน ฉะนแล. บทภาชนยวรรณนา จบ. ๑. โยชนาปาฐะ ๑/๔๓๔. สจสสาสโยต สเจ อสส ภกขสส อวสโย.


พงทราบวนจฉยในสมฏฐานเปนตน ดงน :- สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชกสกขาบท ยอมตงขนทางกายกบจตเปนกรยา เปนสญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ โดยเปนสขเวทนาและอเบกขาเวทนาทงสองแล. วนตวตถในสงฆาทเสสสกขาบทท ๑ บรรดาวนตวตถทงหลาย เรองความฝนมนยดงทพระผมพระภาค ตรสแลว ในอนบญญตนนแล. เรองถายอจจารปสสาวะหลาย เรอง มเนอความชดเจนทงนน. ในเรองวตก บทวา กามวตกก ไดแก ความตรกถงกามทอาศย เรอน. ในเรองกามวตกนน ตรสอนาบตไวแมโดยแท, ถงกระนน ภกษไมควรตกอยในอานาจแหงวตก. เรองนารอนเรองแรกงายแล. ในเรองท ๒ ภกษนนใครเพอจะปลอย เอานารอนสาดแลวสาดอกซง นมตแลวอาบนา. ดวยเหตนน พระผมพระภาคจงปรบอาบตแกเธอ. ในเรองท ๓ เปนถลลจจยเพราะมความพยายาม. เรองยาและเรองเกา มเนอความกระจางทงนนแล. พงทราบวนจฉยยในมคควตถหลายเรองดงน :- เมอภกษรป แรกมขาลากาลงเดนทาง อสจไดเคลอน เพราะความเสยดสในท แคบ. ไมเปนอาบตแกเธอ เพราะไมมความประสงคในการใหเคลอน. สาหรบรปทสอง อสจไดเคลอนอยางนนเหมอนกน, แตเปนสงฆาท-


เสส เพราะมความประสงคในการใหเคลอน. รปทสาม อสจไมเคลอน แตเปนถลลจจย เพราะมความพยายาม. เพราะเหตนน ภกษกาลง เดนทาง เมอความกลดกลมเกดขน ไมควรเดนทาง. พงหยดเดน ยงจตใหสงบโดยมนสการในอสภเปนตนกาหนดกรรมฐานดวยจตบรสทธ แลวจงเดนตอไป. ถาหยดยนแลวไมอาจบรรเทาได พงแวะออกจาก หนทาง นงบรรเทาแลวเดนกาหนดกรรมฐานไปดวยจตบรสทธนนแล. ในเรองฝกหวไสหลายเรอง พวกภกษเหลานน จบทว๑ไสให แนนปลอย (เบา) ใหเตมแลว ๆ ถายปสสาวะ เหมอนพวกเดก ชาวบาน. ในเรองเรอนไฟเมอภกษองทองอย มความประสงคจะใหเคลอน กด ไมประสงคจะใหเคลอนกด เมออสจเคลอนแลว เปนอนาบต เหมอนกน. เมอกระทาบรกรรมอย อสจเคลอนดวยอานาจแหงการยง นมตใหเคลอนไหว. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงปรบอาบต ในฐานะแหงอาบต. ในเรองเสยดสดวยขาหลายเรอง ทานกลาวไดในกรนทอรรถ- กถา อยางนวา " พระผมพระภาคปรบอาบตแกภกษเหลาใด, ภกษ เหลานน บณฑตพงทราบวา เสยดสอยโดยรอบองคชาต ใหถกตอง องคชาตนนแลว." เรอสามเณรเปนตน มเนอความกระจางทงนน. ๑. สารตถทปน ๓/๒๖. วตถ ทฬห คเหตวา องคชาตสส อคเค ปสสาวนคคมนาเน จมม ทฬห คเหตวา. แปลวา ขอวา จบทวไสใหแนนนน ไดแก จบทปลายองคชาต คอ หนงในทซงปสสาวะไหลออกใหแนน.


ในเรองดดกาย คาวา กาย ถมเภนตสส มความวา เมอ ภกษนงนานหรอนอนนานกด กระทานวกรรมกด แลวดดกายเพอแก ความเมอยขบ. พงทราบวนจฉยในเรองเพงด ดงน :- แมถาวา หญงนนนงผา ตงรอยชน, ภกษยนขางหนากตาม ขางหลงกตาม เพงดวา " นมต อยในโอกาสชอน " เปนทกกฏแท. กเมอเพงดนมตแหงพวกเดกหญง ชาวบานผไมนงผา จะตองกลาวอะไรเลา ? ในนมตแมแหงสตวเดยรจ- ฉาน กมนยนเหมอนกนน. แตเมอภกษไมเหลยวไปขางโนนขางน เพงดโดยประโยคเดยว แมตลอดทงวน กเปนทกกฏตวเดยวเทานน. เมอเหลยวดทางโนนและทางน เพงดแลว ๆ เลา ๆ เปนทกกฏทก ๆ ประโยค. พระวนยธร ไมพงปรบดวยอานาจแหงการลมตาและหลบตา (กระพรบตา). เมอเพงดโดยบงเอญ กลบพจารณาแลวตงอยใน สงวรอก เปนอนาบต. เมอละสงวรนนแลว เพงดอก เปนทกกฏทเดยว. เรองชองลกดานเปนตน มเนอความกระจางทงนน. ในเรองอาบนาหลายเรอง พระผมพระภาคปรบอาบตแกพวกภกษผ เอานมตฟาดกระแสนา. แมเรองนาโคลนหลายเรอง กมนยเหมอน กนน. กในเรองนาโคลนน นาโคลน ทานเรยก อทญชละ. เรองอน ๆ นอกนทงหมดมเรองวงในนาเปนตน บณฑตพงทราบ โดยอบายนเหมอนกน. สวนความแปลกกน ในเรองบปผาวลยดงตอ ไปน :- ถงวาจะไมเปนอาบตแกภกษผไมมความประสงคในอนให


เคลอน. แตกระนน กเปนทกกฏ เพราะการเลนเปนปจจย ดงนแล. สกกวสฏฐสกขาบทวรรณนา ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๒ กายสงสคคสกขาบทวรรณนา กายสงสคคสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนอาท ขาพเจาจะกลาวตอไป :- ในกายสงสคคสกขาบทนน มการพรรณนา บททยงไมชดเจน ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญตเรองพระอทาย ] สองบทวา อรเ วหรต ความวา ไมใชอยในปาแผนก หนงตางหาก คอ อยทสดแดนขางหนงแหงพระวหารเชตวนนนเอง. สองบทวา มชเฌ คพโภ ความวา กทตรงกลางวหารของ ทานพระอทายนน มหอง. บทวา สมนตาปรยาคาโร ความวา ก โดยรอบทองนน มระเบยงโรงกลมเปนเครองลอม. ไดยนวา หองนน ทานพระอทาย สรางใหเปนหอง ๔ เหลยมจตรสทตรงกลาง โดยมโรงกลมเปนระเบยง ลอมในภายนอก อยางทคนทงหลายอาจเพอจะเดนเวยนรอบภายใน ไดทเดยว. บทวา สปปตต แปลวา จดตงไวเรยบรอย. อธบายวา เตยงตงนน จดวางไวโดยประการใด ๆ และในโอกาสใด ๆ จงจะกอให เกดความเลอมใส ใหชาวโลกยนด, ทานไดจดตงไวโดยประการนน ๆ ในโอกาสนน ๆ. แทจรง ทานพระอทายนน จะกระทากจแมสก อยางหนง โดยยกขอวตรขนเปนประธานกหามได.


ขอวา เอกจเจ วาตปาเน ความวา เปดหนาตางทงหลายทเมอ เปดแลวมความมด ปดหนาตางทงหลายทเมอเปดแลวมแสงสวาง. ขอวา เอว วตเต สา พราหมณ ต พราหมณ เอตทโวจ ความวา เมอพราหมณนนกลาวสรรเสรญอยางน นางพราหมณนน เขาใจวา " พราหมณนเลอมใสแลว ชะรอยอยากจะบวช " เมอจะ เปดเผยอาการทนาบดสนนของตน แมควรปกปดไว มความมงหมาย จะตดรอนศรทธาของพราหมณนนอยางเดยว จงไดกลาวคามอาทวา กโต ตสส อฬารตตตา๑ น. ในบทวา อฬารตตา นน มวเคราะหวา ตน (อธยาศย) ของผนนโอฬาร (ด); เพราะเหตนน จงชอวา มตนอนโอฬาร. ภาวะแหงบคคลผมตนอนโอฬารนน ชอวา อฬารตตตา. พงทราบวนจฉยในคาวา กลตถห เปนตนตอไป :- หญงแมเจาเรอนทงหลาย ชอวา กลสตร. พวกลกสาวของ ตระกลผไปกบบรษอนได ชอวา กลธดา. พวกหญงวยรนมใจยง ไมหนกแนน เรยกชอวา กลกมาร. หญงสาวทเขานามาจากตระกล อน เพอเดกหนมในตระกล เรยกชอวา กลสณหา. [ อธบายสกขาบทวภงควาดวยถกราคะครอบงา ] บทวา โอตณโณ นน ไดแก ผอนราคะซงเกดในภายในครอบ งาแลว ประหนงสตวทงหลาย ทถกยกษเปนตนขมขเอาไว ฉะนน. ๑. บาล เปน อฬารตา.


อกอยางหนง เมอไมพจารณากาหนดอยในฐานะทนากาหนด ชอวา หยงลงสความกาหนดเอง ดงสตวทไมพจารณาตกหลมเปนตน ฉะนน. กคาวา โอตณโณ น เปนชอของภกษผสะพรงดวยราคะเทานน แม โดยประการทงสอง; เพราะฉะนน พระผมพระภาคจงตรสบทภาชนะ แหงบาวา โอตณโณ นน อยางนวา " ผกาหนดนก ผมความเพง เลง ผมจตปฏพทธ ชอวา ผถกราคะครอบงา." บรรดาบทเหลานน บทวา สารตโต ไดแก ผกาหนดจด ดวยกายสงสคคราคะ. บทวา อเปกขวา ไดแก ผมความเพงเลง ดวยความมงหมาย ในกายสงสคคะ. บทวา ปฏพทธจตโต ไดแก ผมจตผกพนในวตถนน ดวยกาย- สงสคคราคะนนแหละ. บทวา วปรณเตน มความวา จตทละปรกต กลาวคอภวงค- สนตตทบรสทธเสย เปนไปโดยประการอน จดวาแปรปรวนไปผดรป หรอเปลยนแปลงไปผดรป. อธบายวา " จตเปลยนแปลงอยางใด ชอวาผดรป, มจตเปลยนแปลงไปอยางนน." กเพราะเหตทจตนน ไมลวงเลยความประกอบพรอมดวยกเลส มราคะเปนตนไปได; ฉะนน พระผมพระภาคเมอตรสบทภาชนะแหงบทวา วปรณต นน โดยนย เปนตนวา วปรณตนต รตตมป จตต แลวจะทรงแสดงอรรถท ประสงคในสกขาบทนในทสด จงตรสวา " กแตวา จตทกาหนดแลว ชอวาจตแปรปรวน ซงประสงคในอรรถน."


บทวา ตทหชาตา ไดแก เดกหญงทเกดในวนนน คอ สกวา เกด ยงมสเปนชนเนอสด. จรงอย ในเพราะการเคลาคลงกายกบเดกหญง แมเหนปานน กยอมเปนสงฆาทเสส, ในเพราะกาวลวงดวยเมถน ยอมเปนปาราชก, และในเพราะยนดดวยรโหนสชชะ ยอมเปน ปาจตตย. บทวา ปเคว ไดแก กอนทเดยว. สองบทวา กายสสดค สมาปชเชยย มความวา พงถงความ ประชดกายมจบมอเปนตน คอ ความเปนผเคลาคลงดวยกาย. กกาย- สงสคคะของภกษผเขาถงความเคลาคลงดวยกายนนแหละ โดยใจความ ยอมเปนอชฌาจาร คอ ความประพฤตลวงแดนแหงสารวมดวยอานาจ ราคะ; เพราะเหตนน พระผมพระภาคเมอจะทรงแสดงเนอความโดย ยอแหงสองบทนน จงตรสบทภาชนะวา " เราเรยกอชฌาจาร." บทวา หตถคคาห วา เปนตน เปนบทจาแนกของสองบทนน ทานแสดงโดยพสดาร ในสกขาบทน. พระผมพระภาคตรสคาเปนตนวา หตโถ นาม กปปร อปาทาย เพอแสดงวภาคแหงอวยวะมมอ เปนตน ในบทภาชนะนน. บรรดาบทเหลานน สองบทวา กปปร อปาทาย มความวา หมายถงทตอใหญทสอง (ตงแตขอศอกลงไป). แตในทอนตงแตตน แขนถงปลายเลบ จดเปนมอ. ในทน ประสงคตงแตขอศอกพรอมทง ปลายเลบ. บทวา สทธเกสาน วา ไดแก ผมทไมเจอดวยดายเปนตน


คอผมลวน ๆ นนเอง. คาวา ชอง น เปนชอของมดผมทถกดวยผม ๓ เกลยว. บทวา สตตมสสา ไดแก ชองทเขาเอาดาย ๕ ส แซมในผม. บทวา มาลามสสา ไดแก ชองทเขาแซมดวยดอกมลเปนตน หรอถกดวยผม ๓ เกลยว. อกอยางหนง กาผมทแซมดวยดอกไม อยาเดยว แมไมไดถก กพงทราบวา ชอง ในทน. บทวา หรญมสสา ไดแก ชองทแซมดวยระเบยบกหาปณะ. บทวา สวณณมสสา ไดแก ชองทประดบดวยสายสรอยทองคา หรอดวยสงวาลยเปนตน. บทวา มตตามสสา ไดแก ชองทประดบดวยแกวมกดา. บทวา มณมสสา ไดแก ชองทประดบดวยแกวมณรอยดาย. จรงอย เมอภกษจบชองชนดใดชนดหนงในชองเหลานเปนสงฆาทเสส ทงนน. ความพนไมมแกภกษผแกตววา " ขาพเจาไดจบชองทเจอ." สวนผม เปนอนพระผมพระภาคทรงถอเอาดวยเวณศพท ใน บทวา เวณคคาห น. เพราะเหตนน แมภกษใดจบผมเสนเดยว. แมภกษนน กเปนอาบตเหมอนกน. รางกายทเหลออ เวนมอและชองผมมประการทกอยาง ซงม ลกษณะดงทกลาวแลว ในคาวา หตถจ เวณจ เปตวา น พงทราบวา " อวยวะ ". บรรดาอวยวะมมอเปนตน ทกาหนดแลว อยางน การจบมอ ชอวา หตถคคาหะ. การจบชองผม ชอวา เวณคคาหะ. การลบคลาสรระทเหลอ ชอวา การลบคลาอวยวะอนใด


อนหนงกตาม. อรรถนวา " ภกษใดพงถงการจบมอกตาม การจบ ชองผมกตาม การลบคลาอวยวะอยางใดอยางหนงนนกตาม, เปนกอง อาบตชอสงฆาทเสสแกภกษนน " ดงน เปนใจความแหงสกขาบท. [ อรรถาธบายบทภาชนยวาดวยการจบมอเปนตน ] อนง การจบมอกด การจบชองผมกด การลบคลาอวยวะท เหลอกด ทงหมดโดยความตางกนม ๑๒ อยาง; เพราะฉะนน เพอ แสดงความตางกนนน พระผมพระภาค จงตรสบทภาชนะแหงบทวา หตถคคาหะ เปนตนนน โดยนยมอาทวา อามสนา ปรามสนา ดงน. บรรดาบทวา อามสนา เปนตนนน ๒ บททพระผมพระภาคเจา ตรสวา อามสนา นาม อามฏมตตา และวา ฉปนนนาม ผฏมตตา น มความแปลกกนดงตอไปน :- การถกตอง คอ การเสยดสในโอกาส ทถกตองเทานน ไมถงกบเลยโอกาสทถกตองไป ชอวา อามสนา. จรงอย การเสยดสน พระผมพระภาคตรสเรยกวา อามฏฐมตตา. กรยาสกวาถกตองไมเสยดส ชอวา ฉปนง. ถงแมในบทเดยวกนนนเอง ทพระผมพระภาคตรสไว ในนเทสแหง อมมสนา และ อลลงฆนา วา อทธ อจจารณา ดงน กมความแปลกกนดงตอไปน :- บทท ๑ ตรสดวยสามารถแหงกายของตนถกตองขางบนกายของหญง. บทท ๒ ตรสดวยสามารถแหงการยกกายของหญงขน. บททเหลออ ปรากฏชด แลวแล. บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงประเภทแหงอาบต


โดยพสดาร ดวยสามารถแหงบทเหลาน ของภกษผถกราคะครอบงา แลวมจตแปรปรวน ถงความเคลาคลงกาย จงตรสคาเปนตนวา " หญง ๑ ภกษมความสาคญวาเปนหญง ๑ มความกาหนด ๑ เคลาคลงกาย ดวยกายกบทญงนน ๑ " ดงน. พงทราบวนจฉยในบทเหลานน ดงน :- คาวา ภกข จ น อตถยา กาเยน กาย ความวา ภกษนนมความกาหนด ๑ มความ สาคญวาเปนหญง ๑ (เคลาคลงกายของหญง) ดวยกายของตน. บทวา น เปนเพยงนบาต. อกอยางหนง ความวา (เคลาคลง) กายนน คอ กายตางดวยมอเปนตนของหญงนน. คาวา อามสต ปรามสต ความวา กภกษประพฤตลวงละเมด โดยอาการแมอยางหนง บรรดาการจบตองเปนตนเหลานนนแล ตอง สงฆาทเสส. ในการจบตองเปนตนนน เมอภกษจบตองคราวเดยว เปนอาบตตวเดยว, เมอจบตองบอย ๆ เปนสงฆาทเสสทก ๆ ประโยค. แมเมอลบคลา หากวา ไมปลอยใหพนจากกายเลย สาย ยาย ไส มอกด กายกด ของตนไปขางโนน ขางน, เมอลบคลาอย แมตลอด ทงวน กเปนอาบตตวเดยวเทานน. ถาปลอยใหพนจากกายแลว ๆ เลา ๆ ลบคลา เปนอาบตทก ๆ ประโยค. เมอลบลง ถาไมใชพน จากกายเลย ลบตงแตกระหมอมของหญงลงไปจนถงหลงเทา กเปน อาบตเพยงตวเดยว. ก ถาวา ถงทนน ๆ บรรดาท มทองเปนตน ปลอย (มอ) แลวลบลงไป, เปนอาบตทก ๆ ประโยค. พงทราบวนจฉยแมในการลบขนดงน :- เมอภกษลบขนตงแต


เทาไปจนถงศรษะ กมนยอยางนเหมอนกน. พงทราบวนจฉยในการทบลง ดงน :- เมอภกษจบมาตตามท ผมแลวกดลง กระทาอชฌาจารตามปรารถนา มการจบเปนตนแลว ปลอยเปนอาบตตวเดยว. เมอภกษกดหญงทเงยขนแลว ใหกมลง บอย ๆ เปนอาบตทก ๆ ประโยค. พงทราบวนจฉยแมในการอม ดงน :- เมอภกษจบมาตคาม ทผมกด ทมอทงสองกด ใหลกขน มนยอยางนเหมอนกน. พงทราบวนจฉยในการฉด ดงน :- ภกษฉดมาตคามใหหนหนา มาหาตน ยงไมปลอย (มอ) เพยงใด เปนอาบตตวเดยวเพยงนนแล. เมอปลอยวาง (มอ) แลวกลบฉดมาแมอก เปนอาบตทก ๆ ประโยค. พงทราบวนจฉยแมในการผลก ดงน :- กเมอภกษจบทหลง มาตคามลบหลงแลวผลกไป มนยเชนนเหมอนกน. พงทราบวนจฉยในการกด ดงน :- เมอภกษจบทมอ หรอ ท แขนมาตคามใหแนนแลว เดนไปแมสนระยะโยชนหนง เปนอาบต เพยงตวเดยว. เมอปลอยจบ ๆ เปนอาบตทก ๆ ประโยค, พระมหา- สมเถระกลาววา " เมอไมปลอยถกตอง หรอสวมกอดกด บอย ๆ เปนอาบตทก ๆ ประโยค." ฝายพระมหาปทมเถระกลาววา " การ จบเดมนนแหละเปนประมาณ, เพราะเหตนน ภกษยงไมปลอย (มอ) ตราบใด เปนอาบตเพยงตวเดยวตราบนน." พงทราบวนจฉยในการบบ ดงน :- เมอภกษบบดวยผากด เครองประดบกด ไมถกตองตวเปนถลลจจย, เมอถกตองตว เปน


สงฆาทเสส. เปนอาบตตวเดยวโดยประโยคเดยว, เปนอาบตตาง ๆ ดวยประโยคตาง ๆ กน. ในการจบและถกตอง แมเมอไมกระทาวการ อะไร ๆ อน ยอมตองอาบตแมดวยอาการเพยงจบ เพยงถกตอง. บรรดาอาการ มการจบตองเปนตนน อยางกลาวมาน เมอภกษ มความสาคญในหญงวาเปนผหญง ประพฤตลวงละเมดดวยอาการ แมอยางหนง เปนสงฆาทเสส. เปนถลลจจยแกภกษผมความสงสย, แมภกษสาคญในหญงวาเปนบณเฑาะก เปนบรษ และเปนดรจฉาน กเปนถลลจจยเหมอนกน. เปนถลลจจยแกภกษผมความสาคญใน บณเฑาะกวาเปนบณเฑาะก. เปนทกกฏ แกภกษผมความสงสย. สาหรบภกษผสาคญ (ในบณเฑาะก) วาเปนบรษ เปนดรจฉาน และเปนหญงเปนทกกฏเหมอนกน. ภกษวามความสาคญในบรษวา เปนบรษกด มความสงสยกด มความสาคญวา เปนหญง เปน บณเฑาะก เปนสตวดรจฉานกด เปนทกกฏทงนน. แมในสตวดรจ- ฉาน กเปนทกกฏโดยอาการทกอยางเหมอนกนแล. บณฑตพงกาหนด อาบตเหลาน ทพระผมพระภาคเจาตรสไวในเอกมลกนยแลว ทราบ อาบตทวคณ แมในทวมลกนยทตรสโดยอบายน และโดยอานาจแหง คาวา เทว อตถโย ทวนน อตถน เปนตน. เหมอนอยางวา ในหญง ๒ คน พงทราบสงฆาทเสส ๒ ตว ฉนใด, ในหญงมากคน พงทราบสงฆาทเสสมากตว ฉนนน. จรงอย ภกษใดเอาแขนทงสองรวบจบหญงมจานวนมากคนทยนรวมกนอย, ภกษนนตองสงฆาทเสสมากตว ดวยการนบจานวนหญงทตนถกตอง.


ตองถลลจจยดวยการนบทญงทอยตรงกลาง. จรงอย หญงเหลานนยอม เปนอนภกษนนจบตองดวยของเนองดวยกาย. อนง ภกษใด จบนวมอ หรอ ผมของหญงจานวนมากรวมกน. ภกษนน พระวนยธรอยานบนวมอ หรอเสนผมปรบ พงนบทญงปรบ ดวยสงฆาทเสส. และเธอยอมตองถลลจจยดวยการนบทญงทงหลายผม นวมอและผมอยตรงกลาง. จรงอย หญงเหลานน ยอมเปนผอน ภกษนนจบตองแลว ดวยของทเนองดวยกาย. แตเมอภกษรวบจบ หญงเปนอนมาก ดวยของทเนองดวยกาย มเชอกและผาเปนตน ยอมตองอาบตถลลจจย ดวยการนบทญงทงหมดผอยภายในวงลอม นนแล. ในมหาปจจร ทานปรบทกกฏ ในพวกหญงทไมไดถกตองดวย. บรรดานยกอนและนยททานกลาวไวในมหาปจจรนน เพราะขนชอวา การจบตองของเนองดวยกาย กบของเนองดวยกาย ไมมในบาล; เพราะฉะนนแล นยกอนททานรวบรวมของเนองดวยกายทงหมดเขา ดวยกน กลาวไวในมหาอรรถกถาและกรนท ปรากฏวาถกตองกวา ในอธการน. กภกษใดมความกาหนดจดเทากน ในหญงทงหลายผยนเอามอ จบมอกนอยตามลาดบ จบทญงคนหนงทมอ, ภกษนนยอมตองอาบต สงฆาทเสสตวเดยว ดวยสามารถแหงหญงคนทตนจบ, ตองอาบต ถลลจจยหลายตว ตามจานวนแหงหญงนอกน โดยนยกอนนนแล. ถาวาภกษนนจบหญงนน ทผา หรอ ทดอกไมอนเปนของเนองดวย กาย, ยอมตองอาบตถลลจจยมากตว ตามจานวนแหงหญงทงหมด.


เหมอนอยางวา ภกษรวบจบหญงทงหลาย ดวยเชอกและผาเปนตน ยอมเปนอนจบตอง หลอนแมทงหมด ดวยของเนองดวยกาย ฉนใดแล, แมในอาการน หญงทงหมดกเปนอนภกษจบตองแลว ดวยของเนองดวยกาย ฉนนนเหมอนกน ฉะนแล. กถาวา หญงเหลานนยนจบกนและกนทชายผา, และภกษนจบ หญงคนแรกในบรรดาหญงเหลานน ทมอ, เธอตองอาบตสงฆาทเสส ดวยอานาจแหงหญงคนทตนจบ, ตองทกกฏหลายตวตามจานวนแหง หญงนอกน โดยนยกอนนนแล. ดวยวา ของทเนองกายกบของทเนอง ดวยกายของหญงเหลานนทงหมด เปนอนภกษนนจบตองแลว โดยนย กอนเหมอนกน. กถาแมนวา ภกษนนจบหญงนนเฉพาะของทเนอง ดวยกายเทานน, เธอตองถลลจจย ดวยสามารถแหงหญงนน, ตองทกกฏหลายตวตามจานวนแหงหญงนอกน โดยนยถดมานนเอง. กภกษใด เบยดผหญงทนงผาหนา ถกผาดวยกายสงสคคราคะ, ภกษนนตองถลลจจย. เบยดผหญงทนงผาบางถกผา, ถาวาในทซงถก กนนน ขนของผหญงทลอดออกจากรผาถกภกษ หรอขนของภกษ แยงเขาไปถกหญง หรอ ขนของทงสองฝายถกกนเทานน, เปนสงฆาทเสส. เพราะวา แมถกรปทมวญญาณครอง หรอ ไมมวญญาณครอง (ของหญง) ดวยกรรมชรปทมวญญาณ (ของตน) กด ถกรปทม วญญาณครอง หรอ ไมมวญญาณครอง (ของหญง) ดวยผมเปนตน แมไมมวญญาณครองกด ยอมตองสงฆาทเสสเหมอนกน. ในการท ขนตอขนถกกนนน ในกรนทกลาววา " พงนบขนปรบสงฆาทเสส."


แตในมหาอรรถกถากลาววา " ไมควรนบขนปรบอาบต, ภกษนน ตองสงฆาทเสสตวเดยวเทานน, สวนภกษไมปลาด นอนบนเตยงของ สงฆ จงควรนบขนปรบอาบต." คาของมหาอรรถกถานนแหละ ชอบ. เพราะวา อาบตนปรบดวยอานาจแหงหญง ไมใชปรบดวย อานาจแหงสวน ฉะนแล. [ ความตางกนแหงมตของพระเถระ ๒ รป ] ในอธการนทานตงคาถามวา " ก ภกษใด คดวา ' จกจบของ เนองดวยกาย ' แลวจบกายกด คดวา ' จกจบกาย ' แลวจบของเนอง ดวยกายกด ภกษนนจะตองอาบตอะไร ? " พระสมเถระตอบกอนวา " ตองอาบตตามวตถเทานน." ไดยนวา ลทธของทานมดงน :- " วตถ ๑ สญญา ๑ ราคะ ๑ ความรบรผสสะ ๑ เพราะฉะนน ควรปรบครกาบต ทกลาวแลว ในนเทศตามททรงอธบายไว." ในคาถาน วตถ นน ไดแก ผหญง. สญญา นน ไดแก ความ สาคญวาเปนผหญง. ราคะนน ไดแก ความกาหนด ในการเคลาคลง ดวยกาย. ความรบรผสสะ นน ไดแก ความรสกผสสะในการเคลา คลงดวยกาย. เพราะฉะนน ภกษใดมความสาคญวาเปนผหญง ดวย ความกาหนดในอนเคลาคลงดวยกาย คดวา " จกจบของเนองดวยกาย " แมพลาดไปถกกาย, ภกษนนตองสงฆาทเสส. เปนโทษหนกแท,


ฝายภกษนอกน ตองถลลจจย ฉะนแล. ฝายพระมหาปทมเถระ กลาววา " เมอความสาคญผดไป และการจบ กพลาดไป อาบตหนกในนเทศตามททรงอธบายไว ยอมไม ปรากฏในการจบนน." ลทธของทานเลามดงน :- จรงอย ทานปรบสงฆาทเสสแกภกษผม ความสาคญในผหญงวาเปนผหญง, แตความสาคญวาเปนผหญง อน ภกษนใหคลาดเสย, ความสาคญในของเนองดวยกายวาเปนของเนอง ดวยกาย อนเธอใหเกดขนแลว, กเมอเธอจบของเนองดวยกายนน ทานปรบถลลจจย. อนง การจบเลา อนภกษน กใหคลาดเสย, เธอไมไดจบของ เนองดวยกายนน แตไดจบผหญง; เพราะฉะนน สงฆาทเสส ชอวา ยงไมปรากฏ ในเพราะการจบน เพราะไมมความสาคญวาเปนผหญง, ถลลจจย ชอวาไมปรากฏ เพราะของเนองดวยกายเธอกไมไดจบ, แต ปรบเปนทกกฏ เพราะถกดวยกายสงสคคราคะ, จรงอย เมอถกวตถ เชนน ดวยกายสงสคคราคะ คาวา " ไมเปนอาบต " ไมม; เพราะฉะนน จงเปนทกกฏแท. กแล พระมหาสมเถระ ครนกลาวคานแลว จงกลาวจตกกะ นวา " ภกษคดวา ' จกจบรปทมความกาหนด แลวจบรปทม ความกาหนด ' เปนสงฆาทเสส, คดวา ' จกจบรปทปราศจากดวาม กาหนด ' แลวจบรปทปราศจากดวามกาหนด เปนทกกฏ, คดวา ' จก


จบรปทมความกาหนด ไพลไปจบรปทปราศจากดวามกาหนด' เปน ทกกฏ, คดวา ' จกจบรปทปราศจากดวามกาหนด' ไพลไปจบรป ทมความกาหนด เปนทกกฏเหมอนกน. พระมหาปทมเถระกลาวอยางน แมกจรง, ถงอยางนน ในวาทะของพระเถระทงสองน กวาทะของพระมหาสมเถระเทานน ยอมสมดวยพระบาลนวา " ผหญง ๑ ภกษมความสาคญวาเปนผหญง ๑ มความกาหนด ๑ ถก คลา จบ ตอง ซงของเนองดวยกายของ ผหญงดวยกาย ตองอาบตถลลจจย " และดวยวนจฉยยในอรรถกถา มอาทวา " กภกษใดเอาแขนทงสองรวบจบหญงหลายคนทยนรวมกน อย, ภกษนนตองสงฆาทเสส เทากบจานวนหญงทตนถกตอง " ดงน. กถาวา การจบ ชอวาคลาดไป ดวยความคลาดแหงสญญา เปนตน จะพงมไซร, พระผมพระภาค พงตรสดวามแปลกแหงบาล โดยนยเปนตนวา กายปฏพทธจ โหต กายส จ ดงนบาง เหมอนตรสไวในบาลเปนตนวา ปณฑโก จ โหต อตถส ดงน, กเพราะความแปลกกนนน พระผมพระภาคไมตรสไวแลว; ฉะนน ความเปนตามวตถวา " เมอความสาคญในผหญงวาเปนผหญง ม เปนสงฆาทเสสแกภกษผถกตองผหญง, เปนถลลจจย แกภกษผถกตอง ของเนองดวยกาย " ดงนเทานน ยอมถก. จรงอย แมในมหาปจจร ทานกลาววา " เมอหญงดาหมผา สเขยวนอน ภกษคดวา ' จกเบยดกาย ' แลวเบยดกาย เปนสงฆา- ทเสส, คดวา ' จกเบยดกาย ' แลวเบยดผาสเขยว เปนถลลจจย, คดวา


' จกเบยดผาเขยว ' แลวเบยดผาเขยว เปนถลลจจย." ก วตถมสสกนยนใด ทพระผมพระภาคตรสไว โดยนยมคาวา อตถ จ ปณฑโก จ เปนตน, ในมสสกวตถแมนน อาบตทงหลาย ทพระองคตรสไว ดวยอานาจความสาคญ และความสาคญผดในวตถ อนผไมงมงายในพระบาล พงทราบ. สวนในวาระวาดวยของเนองดวยกายกบกาย เมอภกษมความ สาคญในผหญงวาเปนผหญง และจบของเนองดวยกาย เปนถลลจจย, ในบณเฑาะกทเหลออ เปนทกกฏทก ๆ บท, แมในวาระ วาดวยกาย กบของเนองดวยกาย กมนยเหมอนกนน. ในวาระวาดวยของเนองดวยกายกบของทเนองดวยกาย และใน วาระทงหลาย มวาระวาดวยกายกบของทซดไปเปนตน คงเปนทกกฏ แกภกษนน เหมอนกนทก ๆ บท. แตวาระเปนอาทวา " อตถ จ โหต อตถส สารตโต จ อตถ จ น ภกขสส กาเยน กาย " " พระผมพระภาคตรส ดวยอานาจแหงความกาหนดจด ของมาตคามในภกษ." บรรดาบทเหลานน หลายบทวา อตถ จ น ภกขสส กาเยน กาย มความวา หญงผมความกาหนดจดในภกษ จงไปยงโอกาสท เธอนง หรอ นอน แลวจบถกกายของภกษนนดวยกายของตน. ขอวา เสวนาธปปาโย กาเยน วายมต ผสส ปฏวชานาต มความวา ภกษซงหญงนนจบตองแลว หรอ ถกตองอยางนนแลว เปนผมความประสงคในอนเสพ ถาขยบ หรอ ไหวกาย แมนอย


หนง เพอรบรผสสะ, เธอตองสงฆาทเสส. ตองอาบตสงฆาทเสส ๒ ตว ในบทวา " หญง ๒ คน " น. ใน หญงและบณเฑาะกเปนทกกฏกบสงฆาทเสส. ดวยอบายน คาวา " ผหญงถกนสสคคยวตถ, ภกษมความประสงคในอนเสพพยายาม ดวยกาย, แตไมรบรผสสะ ตองทกกฏ " ดงน ยงมอย เพยงใด, ชนดของอาบต พงทราบตามนยกอนนนแหละ เพยงนน. กแล ในคาน ขอวา กาเยน วายมต น จ ผสส ปฏวชานาต มความวา ภกษผเหนหญงขวางดอกไม หรอ ผลไมทตนขวางไป ดวย ดอกไม หรอ ผลไมสาหรบขวางของหลอน จงทากายวการ คอ กระดก นว หรอ ยกคว หรอ หลวตา หรอ ทาวการเหนปานนนอยางอน, ภกษน เรยกวา " พยายามดวยกาย แตไมรบรผสสะ." แมภกษน ชอวา ตองทกกฏ เพราะมความพยายามดวยกาย. ผหญง ๒ คน ตองอาบตทกกฏ ๒ ตว, บณเฑาะกกบผหญง ตองทกกฏ ๒ ตว เหมอนกน. [ อธบายอาบตและอนาบตโดยลกษณะ ] พระผมพระภาค ครนทรงแสดงชนดแหงอาบตโดยพสดาร ดวย อานาจแหงวตถอยางนแลว บดนจะทรงแสดงอาบตและอนาบตโดอยอ ดวยอานาจลกษณะ จงตรสดาวา เสวนาธปปาโย เปนอาท. บรรดานยเหลานน นยแรกเปนสงฆาทเสสดวยครบองค ๓ คอ ภกษเปนผอนหญงถกตองมอย ๑ มความประสงคในอนเสพ พยายาม ดวยกาย ๑ รบรผสสะ ๑. นยทสองเปนทกกฏ ดวยครบองค ๒ คอ


เพราะพยายามเหมอนในการถกนสสคคยวตถดวยนสสคคยวตถ ๑ เพราะ ไมรบรผสสะเหมอนในการไมถกตอง ๑. นยท ๓ ไมเปนอาบตแกเธอ ผไมพยายามดวยกาย. จรงอย ภกษใดมความประสงคจะเสพ แตมการนง รบร คอ ยนด เสวยผสสะอยางเดยว, ไมเปนอาบตแกภกษนน เพราะไมม อาบตในอาการสกวา จตตปบาท. สวนนยท ๔ แมความรบรผสสะกไมม เหมอนในการถก นสสคคยวตถ ดวยนสสคคยวตถ, มแตสกวาจตตปบาทอยางเดยว เทานน; เพราะเหตนน จงไมเปนอาบต. ไมเปนอาบตในเพราะ อาการทงปวง ของภกษผประสงคจะใหพน. กแล ในฐานะน พงทราบอธบายวา " ภกษใดถกผหญงจบ จะใหหญงนนพนจากสรระของตน จงผลก หรอ ต, ภกษน ชอวา พยายามดวยกาย รบรผสสะ. ภกษใดเหนผหญงกาลงมาใครจะพน จากหญงนน จงตวาดใหหนไป, ภกษน ชอวา พยายามดวยกาย แตไมรบรผสสะ. ภกษใดเหนทฆชาตเชนนนเลอยขนบนกาย แตไม สลดดวยคดวา ' มนจงคอย ๆ ไป, มนถกเราสลดเขา จะพงเปนไป เพอความพนาศ ', หรอ รวาหญงทเดยวถกตว แตนงเฉย ทาเปน ไมรเสยดวยคดวา ' หญงนรวา ' ภกษน ไมมความตองการเรา ' แลวจกหลกไปเองแหละ ' หรอ ภกษหนมถกผหญงมกาลงกอดไวแนน แมอยากหน แตตองนงเฉย เพราะถกยดไวมน, ภกษน ชอวา ไมไดพยายามดวยกาย แตรบรผสสะ. สวนภกษใดเหนผหญงมา แลว


เปนผนงเฉยเสยดวยคดวา ' หลอนจงมากอน, เราจกต หรอ ผลก หลอนแลวหลกไปเสยจากนน ' ภกษน พงทราบวา มความประสงคจะ พนไปไมพยายามดวยกาย ทงไมรบรผสสะ." บทวา อสจจจ มความวา ไมจงใจวา " เราจกถกผหญง คนน ดวยอบายน." จรงอย เพราะไมจงใจอยางนน เมอภกษแม ถกตองตวมาตคามเขาในคราวทรบบาตรเปนตน ยอมไมอาบต. บทวา อสตยา มความวา ภกษเปนผสงใจไปในทอน คอ ไมม ความนกวา " เราจกถกตองมาตคาม " เพราะไมมสตอยางน ไมเปนอาบตแกภกษผถกตองในเวลาเหยยดมอและเทาเปนตน. บทวา อชานนตสส มความวา ภกษเหนเดกหญงมเพศคลาย เดกชาย ไมรวา ' เปนผหญง ' ถกตองดวยกรณยกจบางอยางเทานน, ไมเปนอาบตแกภกษผไมรวา ' เปนผหญง ' และถกตองดวยอาการ อยางน. บทวา อสาทยนตสส มความวา ไมเปนอาบตแกภกษผไม ยนดดวยการเคลาคลงดวยกาย เหมอนไมเปนอาบตแกภกษทถกผหญงจบ แขนกนและกนหอมพาเอาไป ฉะนน. ภกษบาเปนตน มนยดงกลาว แลวแล. และพระอทายเถระเปนอาทกมมกะในสกขาบทน ไมเปน อาบตแกทานผเปนอาทกมมกะนน ฉะนแล. บทภาชนยวรรณนา จบ.


บรรดาสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก สกขาบท ยอมเกดขนทางกายกบจต เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ โดยเปน สขเวทนาและอเบกขาเวทนาทงสองแล. วนตวตถในสงฆาทเสสสกขาบทท ๒ พงทราบวนจฉยย ในวนตวตถทงหลายตอไปน :- สองบทวา มาตยา มาตปเปเมน ความวา ยอมจบตองการ ของมารดาดวยความรกฉนมารดา. ในเรองลกสาวและพนองสาว กม นยเหมอนกนน. ในพระบาลนน พระผมพระภาคปรบอาบตทกกฏ เหมอนกนทงนน แกภกษผจบตอง ดวยความรกอาศยเรอนวา " ผน เปนมารดาของเรา นเปนธดาของเรา นเปนพนองสาวของเรา " เพราะขนชอวาผหญงแมทงหมด จะเปนมารดากตาม เปนธดากตาม เปนขาศกแกพรหมจรรยทงนน. กเมอภกษระลกถง พระอาญาน ของพระผมพระภาคเจา ถาแมนวา เหนมารดาถกกระแสนาพดไป ไมควรจบตองดวยมอเลย, แตภกษผฉลาดพงนาเรอ หรอ แผนกระดาน หรอทอนกลวย หรอ ทอนไมเขาไปให, เมอเรอเปนตนนนไมม แมผากาสาวะกควรนาไป วางไวขางหนา, แตไมควรกลาววา " จงจบทน. " เมอทานจบแลว พงสาวมาดวยทาในใจวา " เราสาวบรขารมา." กถามารดากลว พงไปขางหนา ๆ แลวปลอบโยนวา " อยากลว. " ถามารดาถกนา


พดไปรบขนคอ หรอจบทมอของภกษผเปนบตร, ภกษอยาพงสลดวา " หลกไป หญงแก ! " พงสงไปใหถงบก. เมอมารดาตดหลมกด ตกลงไปในบอกด มนยเหมอนกนน. อธบายวา ภกษพงฉดขน แตอยาพงจบตองเลย. [ อธบายวตถทเปนอนามาส ] กมใชแตรางกายของมาตคามอยางเดยวเทานน เปนอนามาส, แมผานงและผาหมกด สงของเครองประดบกด จนชนเสวยนหญากตาม แหวนใบตาลกตาม เปนอนามาสทงนน. กแลผานงและผาหมนน ตงไวเพอตองการใชเปนเครองประดบเทานน. กถาหากวามาตคาม วางผานง หรอ ผาหมไวในทใกลเทา เพอตองการใหเปลยนเปนจวร, ผานนสมควร. กบรรดาเครองประดบ ภณฑะทเปนกปปยะ มเครอง ประดบศรษะเปนตน อนมาตคามถวายวา " ทานเจาคะ ! ขอพระ คณทานโปรดรบสงนเถด " ภกษควรรบไว เพอเปนเครองใช มฝก มดโกนและเขมเปนตน. สวนภณฑะททาดวยทอง เงน และแกวมกดา เปนตน เปนอนามาสแท ถงแมเขาถวาย กไมควรรบ. อนง มใชแตเครองประดบทสวมรางกาย ของหญงเหลานน อยางเดยวเทานน จะเปนอนามาส, ถงแมรปไมกด รปงากด รปเหลกกด รปดบกกด รปเขยนกด รปทสาเรจดวยรตนะทกอยางกด ทเขากระทา สณฐานแหงหญง ชนทสดแมรปทปนดวยแปง กเปนอนามาสทงนน. แตไดของทเขาถวายวา " สงนจงเปนของทาน " เวนของทสาเรจดวย รตนะทกอยาง ทาลายรปทเหลออ นอมเอาสงทควรเปนเครองอปกรณ


เขาในเครองอปกรณ และสงทควรใชสอย เขาในของสาหรบใชสอย เพอประโยชนแกการใชสอย ควรอย. อนง แมธญญชาต ๗ ชนด กเปนอนามาสเชนเดยวกบรปสตร ฉะนน. เพราะฉะนน เมอเดนไปกลางทงนา อยาเดนจบตองเมลด ธญญชาตแมทเกดอยในทงนานนไปพลาง. ถามธญญชาตทเขาตากไว ทประตเรอน หรอทหนทาง, และดานขางมทางเดน อยาเดนเหยยบ ยาไป. เมอทางเดนไมม พงอธษฐานใหเปนทางแลวเดนไปเถด. คนทงหลายปลาดอาสนะถวายบนกองธญญชาตในละแวกบาน จะนง กควร. ชนบางพวกเทธญญชาตกองไวในโรงฉน. ถาอาจจะใหนา ออกได กพงใหนาออก. ถาไมอาจ อยาเหยยบยาธญญชาต พงตงตง ณ สวนขางหนงแลว นงเถด. ถาไมมโอกาส, พวกชาวบานปลาด อาสนะถวายตรงทามกลางธญญชาตนนเอง พงนงเถด. แมในธญญ- ชาตทอยบนเรอ กมนยอยางนเหมอนกน. แมอปณณชาตมถวเขยว และถวเหลองเปนตนกด ผลไมมตาลและขนนเปนตนกด ทเกดในทนน ภกษไมควรจบเลน. แมในอปณณชาตและผลไมทพวกชาวบาน รวมกองไว กมนยเชนนเหมอนกน. แตการทภกษจะถอเอาผลไมท หลนจากตนในปา ดวยตงใจวา " จกใหแกพวกอนปสมบน " ควรอย. [ วาดวยรตนะ ๑๐ ประการ ] บรรดารตนะ ๑๐ ประการเหลาน คอ " มกดา มณ ไพฑรย สงข ศลา ประพาฬ เงน ทอง ทบทม บษราคม," มกดา ตาม


ธรรมชาตยงไมไดเจยระในและเจาะ, ภกษจะจบตองไดอย. อาจารย บางพวกกลาววา " รตนะทเหลอ เปนอนามาส," แตในมหาปจจร ทานกลาววา " มกดา ทเจยระในแลวกด ทยงไมเจยระในกด เปนอนามาส และภกษจะรบเพอประโยชนเปนมลคาแหงสงของ ยอม ไมควร, แตจะรบเพอเปนยาแกคนเปนโรคเรอน ควรอย. มณชนด สเขยวและเหลองเปนตน แมทงหมด โดยทสดจนกระทงแกวผลก ธรรมชาตทเขาขด เจยระในและกลงแลว เปนอนามาส. แตมณตาม ธรรมชาตพนจากบอเกด ทานกลาววา " ภกษจะรบเอาไวเพอเปน มลคาแหงสงของมบาตรเปนตน กควร." แมมณนน ทานหามไวใน มหาปจจร. กระจกแกว ทเขาหงทาไวอยางเดยวเทานน ทานกลาววา " ควร." แมในไพฑรย กมวนจฉยเชนเดยวกนกบแกวมณ. สงขจะเปน สงขสาหรบเปา (แตรสงข) กด ทเขาขดและเจยระในแลวกด ประดบ ดวยรตนะ (ขลบดวยรตนะ) กด เปนอนามาส. สงขสาหรบตกนาดม ทขดแลวกด ยงมไดขดกด เปนของควรจบตองไดแท. อนง รตนะท เหลอ ภกษจะรบไว เพอใชเปนยาหยอดตาเปนตนกด เพอเปนมลคา แหงสงของกด ควรอย. ศลา ทขดและเจยระในแลว ประดบดวยรตนะมสเหมอนถวเขยว เทานน เปนอนามาส. ศลาทเหลออ ภกษจะถอเอามาเพอใชเปนหน ลบมดเปนตน กได. ในคาน อาจารยบางพวกกลาววา " บทวา รตนสยตตา ไดแก ศลาทหลอมผสมปนกบทองคา." แกวประพาฬทขดและเจยระในแลว เปนอนามาส. ประพาฬ


ทเหลอเปนอนามาส (ควรจบตองได) และภกษจะรบไว เพอใชจาย เปนมลคาแหงสงของ ควรอย. แตในมหาปจจรกลาววา " ประพาฬ ทขดแลวกตาม มไดขดกตาม เปนอนามาสทงนน และจะรบไว ไมควร." เงนและทอง แมเขาทาเปนรปพรรณทกสงทกอยาง เปน อนามาส และเปนของไมควรรบไว จาเดมแตยงเปนแร. ไดยนวา อดรราชโอรส ใหสรางพระเจดยทองสงไปถวายพระมหาปทมเถระ. พระเถระหามวา " ไมควร." ดอกปทมทองและดาวทองเปนตน ม อยทเรอนพระเจดย. แมสงเหลานนกเปนอนามาส. แตพวกภกษผเฝา เรอนพระเจดยตงอยในฐานเปนผทงรปยะ, เพราะเหตนน ทานจงกลาว วา " ภกษเหลานนจะลบคลาด กควร." แตคานน ทานหามไวใน กรนท. ทานอนญาตแตเพยงเทานวา " จะชาระหยากเยอทพระเจดย ทองกควรอย." ทานกลาวไดในอรรถกถาทงปวงวา " แมโลหะท กาไหลทอง๑ กมดตดจทองคาเหมอนกน จดเปนอนามาส." สวน เครองใชสอยในเสนาสนะ เปนกปปยะทงสน; เพราะฉะนน เครอง ๑. วมตวโนทนฎกา. อารกฏโลหนต สวณณวณโณ กตตมโลหวเสโส. ตวธห กตตมโลห กสโลห วฏฏโลห. หารกฏโลหนต ตตถ ตปตมเพ มสเสตวา กต กสโลห นาม. สสตมเพ มสเสตวา กต วฏฏโลห. รสตมเพ มสเสตวา กต หารกฏโลห นาม. แปลวา โลหะเทยมพเศษมสเหมอนทองคา ชอวา อารกฏโลหะ. ก โลหะทาเทยมม ๓ อยาง คอ กงสโลหะ วฏฏโลหะ หารกฏโลหะ. บรรดาโลหะเหลานน โลหะทเขาทา ผสมดบกและทองแดง ชอวา กงสโลหะ. ทเขาทาผสมตะกวและทองแดง ชอวา วฏฏ- โลหะ. ทเขาทาผสมปรอทและทองแดง ชอวา หารกฏโลหะ. แมในสารวตถทปน ๓/๓๕ กขยายความโดยทานองน - ผชาระ. นาจะเปนสมฤทธ.


บรขารประจาเสนาสนะ แมทกอยางททาดวยทองและเงน เปน อามาส (ควรจบตองได). พวกชาวบานสรางมณฑปแกว เปนสถาน ทแสดงพระธรรมวนยแกภกษทงหลาย มเสาแกวผลก ประดบประดา ดวยพวงแกว, การทภกษทงหลายจะเกบรกษาเครองอปกรณทงหมด ในรตนมณฑปนน ควรอย. ทบทมและบษราคม ทขดและเจยระในแลว เปนอนามาส. ทยงไมไดขดและเจยระในนอกน ทานกลาววา " เปนอามาส ภกษจะ รบไว เพอใชเปนมลคาแหงสงของ ควรอย." แตในมหาปจจร กลาววา " ทบทมและบษราคมทขดแลวกด ทยงมไดขดกด เปน อนามาส โดยประการทกอยาง และภกษจะรบไว ไมควร." เครองอาวธทกชนด เปนอนามาส แมเขาถวาย เพอประโยชน จาหนายเปนมลคาแหงสงของกไมควรรบไว. ชอวา การคาขายศสตรา ยอมไมสมควร. แมคนธนลวน ๆ กด สายธนกด ประตกกด ขอชาง กด โดยทสดแมมดและขวานเปนตน ทเขาทาโดยสงเขปเปนอาวธ กเปนอนามาส. ถามใคร ๆ เอาหอก หรอ โตมรมาวางไวในวหาร เมอจะชาระวหาร พงสงขาวไปบอกแกพวกเจาของวา " จงนาไปเสย." ถาพวกเขาไมนาไป อยาใหของนนขยบเขยอน พงชาระวหารเถด. ภกษพบเหน ดาบกด หอกกด โตมรกด ตกอยในสนามรบ พงเอา หนหรอของอะไร ๆ ตอยดาบเสยแลว ถอเอาไปเพอใชทาเปนมด ควรอย. ภกษจะแยกแมของนอกนออกแลว ถอเอาของบางอยางเพอ ใชเปนมด บางอยางเพอใชเปนไมเทาเปนตน ควรอย. สวนวาเครอง


อาวธทเขาถวายวา " ขอทานจงรบอาวธนไว " ภกษจะรบแมทงหมด ดวยตงใจวา " เราจกทาใหเสยหายแลวกระทาใหเปนกปปยภณฑ " ดงน ควรอย. เครองจบสตว มแหทอดปลาและขายดงนกเปนตนกด เครอง ปองกนลกศร มโลหและตาขายเปนตนกด เปนอนามาสทกอยาง. กบรรดาเครองดกสตว และเครองปองกนลกศรทไดมาเพอเปนเครอง ใชสอย ทแรก ตาขายภกษจะถอเอาดวยตงใจวา " เราจกผกขงไว หรอพนเปนฉตรไวเบองบนแหงอาสนะ หรอพระเจดย " ควรอย. เครองปองกนลกศรแมทงหมด ภกษจะรบไวเพอใชเปนมลคาแหงสง ของ กสมควร. เพราะวา เครองปองกนลกศรนน เปนเครองกนการ เบยดเบยนจากคนอน ไมใชเปนเครองทาการเบยดเบยน ฉะนแล. จะรบโลหดวยตงใจวา " เราจกทาเปนภาชนะใสไมสฟน " ดงน กควร. เครองดนตรมพณและกลองเปนตน ทขงดวยหนง เปนอนามาส. แตในกรนททานกลาววา " ตวกลอง (หนงชะเนาขนกลอง) กด ตวพณ (สายขงพณ) กด รางเปลากด๑ หนงทเขาปดไวทขอบปาก ๑. สารตถทปน ๓/๓๖. แกวา เภรสงฆาโฏต สงฆาฏตจมมเภร. วฃณาสงฆาโฏต สงฆาฏตจมมวณา. จมมวนทธาน เภรวณานเมต อธวจน. ตจฉโปกขรนต อวนทธจมม เภรโปกขร วณาโปกขรจ. แปลวา กลองทขนหนงแลว ชอวา เภรสงฆาฏะ. พณท ขงสายแลว ชอวา วณาสงฆาฏะ. คาทงสองน เปนชอแหงกลองทขนหนงและพณทขง สายแลว. ในทบางแหงวา หนงชะเนาะขนกลอง ชอวา เภรสงฆาฏะ สายขงพณ ชอวา วณาสงฆาฏะ กม ดงในวมตวโนทนฎกา อางถงอรรถกถากรนท แกไววา เภรอาทน วนทโธปกรณสมโห เภรวณาสงฆาโฏต เวทตพพ. พงทราบวา ประชมเครองอปกรณขน กลองเปนตน ชอวา เภรวณาสงฆาฏะ. รางกลองและรางพณทยงไมไดขนหนงและขงสาย ชอวา ตจฉโกฃปขระ. -ผชาระ.


กด คนพณกด เปนอนามาสแมทงสน." จะขงเอง หรอใหคนอน เขาขงกด จะประโคมเอง หรอ ใหคนอนเขาประโคมกด ไมไดทงนน. แมเหนเครองดนตรทพวกมนษยกระทาการบชา แลวทงไวทลานพระ เจดย อยาทาใหเคลอนทเลย พงกวาดไปในระหวาง ๆ. แตในมหา- ปจจร ทานกลาววา " ในเวลาเทหยากเยอ พงนาไปโดยกาหนดวา เปนหยากเยอแลววางไว ณ สวนขางหนง ควรอย." แมจะรบไว เพอใชเปนมลคาแหงสงของ กควร. แตทไดมาเพอตองการจะใชสอย จะถอเอาเพอตองการทาใหเปนบรขารนน ๆ โดยตงใจอยางนวา " เราจกทารางพณและหนกลองใหเปนภาชนะใสไมสฟน, หนงจกทา ใหเปนฝกมด " แลวกระทาตามทตงใจอยางนน ๆ ควรอย. เรองภรรยาเกา มอรรถชดเจนทเดยว. พงทราบวนจฉยในเรอง นางยกษณ ดงน :- แมถาวา ภกษถงความเคลาคลงกายกบนางเทพ ของทาวปรนมมตวสวดด กตองถลลจจยอยางเดยว. เรองบณเฑาะก และเรองหญงหลบ ปรากฏชดแลวแล, พงทราบวนจฉยในเรองหญงตาย ดงน :- เปนถลลจจยในเวลา พอจะเปนปาราชก, นอกจากนน เปนทกกฏ. พงทราบวนจฉยในเรองดรจฉาน ดงน :- (เคลาคลงกาย) กบ นางนาคมาณวกากด กบนางสบรรณมาณวกากด กบนางกนรกด กบแมโคกด เปนทกกฏทงนน. พงทราบวนจฉยในเรองตกตาไม ดงน :- มใชแตกบไม อยางเดยวเทานน, โดยทสดแมในรปหญงทเขาเขยนจตรกรรมไว


กเปนทกกฏเหมอนกน. เรองบบบงคบภกษ มอรรถกระจางทงนน. พงทราบวนจฉยในเรองสะพาน ดงน :- สะพานทคนเดนได จาเพาะคนเดยวกตาม สะพานทเปนทางเกวยนขามกตามท เพยงแต ภกษกระทาประโยคดวยตงใจวา " เราจกเขยาสะพาน " ดงน จะ เขยากตาม ไมเขยากตาม เปนทกกฏ. เรองหนทาง ปรากฏชดแลวแล. พงทราบวนจฉยในเรองตนไม ดงน :- ตนไมเปนไมใหญ ขนาดเทาตนหวากตาม เปนตนไมเลกกตาม, ภกษอาจเพอ เขยากตาม ไมอาจเพอเขยากตาม, เปนทกกฏ เพราะเหตเพยงแต มความพยายาม. แมในเรองเรอ กมนยเชนนเหมอนกน. พงทราบวนจฉยในเรองเชอก ดงน :- ภกษอาจเพอจะดงเชอก ใหเคลอนจากฐานได, เปนถลลจจยในเพราะเชอกนน. เชอกชนด ใดเปนเชอกเสนใหญ ยอมไมเคลอนไหวจากฐาน แมเพยงเลกนอย เปนทกกฏในเพราะเชอกนน. แมในขอนไมกมนยเชนนเหมอนกน. จรงอย แมตนไมใหญทลมลงบนพนดน กทรงถอเอาแลวดวยทณฑ- ศพทเหมอนกน ในเรองขอนไมน. เรองบาตรปรากฏชดแลวแล. พงทราบวนจฉยในเรองไหว ดงน :- หญงผประสงคจะนวด เทาทงสองไหว ภกษพงหาม พงปกปดเทาไว หรอ พงนงเฉยเสย. ดวยวา ภกษผนงเฉย แมจะยนด กไมเปนอาบต. เรองสดทาย ปรากฏชดแลวแล. กายสงสคควรรณนา ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ ดวยประการฉะน.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๓ ทฏลลวาจาสกขาบทวรรณนา ทฏลลวาจาสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจงจะกลาวตอไป :- พงทราบวนจฉยในทฏลลวาจาสกขาบทนนดงตอน :- [ อธบายสกขาบทวภงคสงฆาทเสสท ๓ ] บทวา อาทสส แปลวา มงถง. หลายบทวา วณณมป ภณต เปนตน จกมแจงขางหนา. บทวา อจฉนนกา แปลวา ขาดความเกรงบาป. บทวา ธตตกา แปลวา ผมมารยา. บทวา อหรกาโย แปลวา ผไมมความอาย. บทวา โอหสนต แปลวา แยมพรายแลว หวเราะเบา ๆ. บทวา อลลปนต ความวา ยอมกลาวถอยคาแทะโลม ม ประการตาง ๆ ยกยองโดยนยเปนตนวา โอ ! พระคณเจา. บทวา อชชคฆนต แปลวา ยอมหวเราะลน. บทวา อปผณเฑนต ความวา กระทาการเยาะเยยโดยนยเปน ตนวา " น เปนบณเฑาะก น มใชผชาย." บทวา สารตโต แปลวา กาหนดแลว ดวยความกาหนด โดยอานาจแหงความพอใจในวาจาชวหยาบ.


บทวา อเปกขวา ปฏพทธจตโต มนยดงกลาวแลวนนแล, ใน สกขาบทน พงประกอบราคะดวยอานาจแหงความยนดในวาจาอยางเดยว. พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงมาตตามททรงประสงคในคา วา มาตคาม ทฏลลาห วาจาห น จงตรสวา มาตคามโม เปนอาท. บรรดาบทเหลานน ดวยคาวา " เปนหญงทรเดยงสา สามารถ ทราบถอยคาทเปนสภาษตทพภาษต วาจาชวหยาบและสภาพได " น ทานพระอบาลแสดงวา " หญงทเปนผฉลาด สามารถเพอจะทราบ ถอยคาทเปนประโยชนและไรประโยชน ถอยคาทพาดพงอสทธรรมและ สทธรรมทรงประสงคเอาในสกขาบทน. สวนหญงทโงเขลาเบาปญญา แมเปนผใหญ กไมทรงประสงคเอาในสกขาบทน." บทวา โอภาเสยย ความวา พงพดเคาะ คอ พดพาดพงอสทธรรม มประการตาง ๆ. กเพราะชอวา การพดเคาะของภกษผพดอยางน โดย ความหมาย เปนอชฌาจาร คอ เปนความประพฤตลวงละเมดของเขตแดน แหงความสารวมดวยอานาจแหงราคะ; ฉะนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงเนอความนน จงตรสวา " บทวา โอภาเสยย คอ ทเรยกวา อชฌาจาร." คาวา ต ในคาวา ยถาต น เปนเพยงนบาต. ความวา เหมอน ชายหนมพดเคาะหญงสาว ฉะนน. คาเปนตนวา เทว มคเค อาทสส ดงน พระผมพระภาคเจา ตรสแลว เพอทรงแสดงอาการทเปนเหตใหเปนสงฆาทเสส แกภกษ ผพดเคาะ (หญง).


[ อธบายบทภาชนย สงฆาทเสสท ๓ ] บรรดาบทเหลานน สองบทวา เทว มคเค ไดแก วจจมรรค กบ ปสสาวมรรค. คาทเหลออปรากฏแลวแตแรกในอเทศนนแล. กใน อเทศ คาวา พดชม คอ พดวา " เธอเปนผเพยบพรอมดวยลกษณะ ของหญง คอ ดวยสภลกษณะ," อาบตยงไมถงทสดกอน. พดวา " วจจมรรคและปสสาวมรรคของเธอเปนเชนน, เธอเปนผเพยบพรอม ดวยลกษณะของสตร คอ ดวยสภลกษะเชนน ดวยเหตเชนนน," อาบตยอมถงทสด คอ เปนสงฆาทเสส. กสองบทวา วณเณต ปสสต น เปนไวพจนของบทวา พดชม. บทวา ขเสต ความวา ยอมพดกระทบกระเทยบดวยประตก คอ วาจา. บทวา วมเภต แปลวา พดรกราน. บทวา ครหต แปลวา ยอมกลาวโทษ. แตเมอยงไมพดเชอมตอกบ ๑๑ บท มบทวา อนมตตาส เปนตน ซงมาในบาลขางหนา อาบตยงไมถงทสด, ถงแมเชอมแลว เมอพด เชอมดวย ๓ บทเหลานวา " เธอเปนคนมเดอย, เธอเปนคนผา. เธอเปน คน ๒ เพศ " ดงนเทานน ในบรรดา ๑๑ บทเหลานน จงเปนสงฆาทเสส. แมในการพดขอวา " เธอจงใใหแกเรา " อาบตยงไมถงทสด ดวยคา พดเพยงเทาน. ตอเมอพดเชอมดวยเมถนธรรมอยางนวา " เธอจงให เมถนธรรม " เปนสงฆาทเสส. แมในคาพดออนวอนวา " เมอไร มารดาของเธอจกเลอมใส " เปนตน อาบตยงไมถงทสด ดวยคาพด


เพยงเทาน. แตเมอพดเชอมดวยเมถนธรรม โดยนยเปนตนวา " เมอไร มารดาของเธอ จกเลอมใส, เมอไร เราจกไดเมถนธรรมของเธอ " หรอวา " เมอมารดาของเธอเลอมใสแลว เราจกไดเมถนธรรม " ดงน เปนสงฆาทเสส. แมในคาถามเปนตนวา " เธอใใหแกสาม อยางไร ? " เมอพดคาวา " เมถนธรรม " เทานน จงเปนสงฆาทเสส. หาเปนโดยประการอนไม. แมในคาพดสอบถามวา " ไดยนวา เธอ ใใหแกสามอยางนหรอ " กมนยเหมอนกนน. พงทราบการวนจฉยยในการบอกดงน :- สองบทวา ปฏโ ภณต มความวา ภกษถกผหญงถามวา " เมอใหอยางไร จงจะเปนทรกของ สาม ? " แลวบอก. กในการบอกนน แมเมอพดวา " จงใหอยางน, เมอใหอยางน...." อาบตยงไมถงทสด, แตเมอเชอมดวยเมถนธรรม เทานน โดยนยเปนตนวา " เธอจงให จงนอมเขาไป ซงเมถนธรรม อยางน, เมอให เมอนอมเขาไปซงเมถนธรรมอยางน จะเปนทรก " เปนสงฆาทเสส. แมในการกลาวสอน กมนยนเหมอนกน. วนจฉยยในอกโกสนเทส พงทราบดงน :- บทวา อนมตตาส แปลวา เธอเปนคนปราศจากนมต มอธบายวา " ชองปสสาวะของเธอมประมาณเทารกญแจเทานน " บทวา นมตตมตตาส แปลวา นมตสตรของเธอ ไมเตม บรบรณ, มอธบายวา " สกแตวาเปนทหมายรเทานน." บทวา อโลหตา แปลวา มชองคลอดแหง. บทวา ธวโลหตา แปลวา มชองคลอดทเปยกชมไปดวยโลหต


เปนนตย. บทวา ธวโจลา แปลวา มผาลมจกอยเปนนตย, มอธบายวา " เธอใชผาซบเสมอ." บทวา ปคฆรนต แปลวา ยอมไหลออก. มอธบายวา " นามตร ของเธอไหลออกอยเสมอ." บทวา สขรณ แปลวา มเนอเดอยยนออกมาขางนอก. หญงทไมมนมตเลย ทานเรยกวา " หญงบณเฑาะก," หญงทม หนวดและเคราเลย ทานเรยกวา " หญงคลายผชาย." บทวา สมภนนา ความวา มชองทวารหนก และชองทวาร เบาปนกน. บทวา อภโตพยชนา ความวา เปนผประกอบดวยเพศทงสอง คอ เครองหมายเพศสตร ๑ เครองหมายเพศบรษ ๑. กบรรดา ๑๑ บทเหลาน ๓ บทลวน ๆ น คอ เธอมเดอย, เธอ เปนคนผา, เธอเปนคนสองเพศ " เทานน ยอมถงทสด. ๓ บทน และ ๓ บทกอน ๆ คอ บทวาดวยวจจมรรคปสสาวมรรค และ เมถนธรรม รวมเปน ๖ บทลวน ๆ ทาใหเปนอาบตได ดวยประการ ฉะน. บททเหลออเปนตนวา " เธอเปนคนไมมนมต " ซงเชอมในบท วาไมมนมต ดวยเมถนธรรมแลวนนแล โดยนยเปนตนวา " เธอจง ใหเมถนธรรมแกเรา " หรอวา " เธอเปนคนไมมนมต จงใหเมถนธรรม แกเรา " พงทราบวา " เปนบทกอใหเปนอาบตได."


บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงชนดแหงอาบต โดยพสดาร ดวยสามารถแหงอาการมการพดชมเปนตนเหลาน พาดพง ถงวจจมรรค และปสสาวมรรค ของภกษผกาหนด มจตแปรปรวน พดเคาะมาตคาม จงตรสดาวา อตถ จ โหต อตถส เปนตน. เนอความแหงบทเหลานน พงทราบตามนยทกลาวแลว ในกายสงสคคะ นนแล. สวนความแปลกกนดงตอไปน :- บทวา อธกขก คอ เบองตาตงแตรากขวญลงมา. บทวา อพภชานมณฑล คอ เบองบนตงแตมณฑลเขาขนไป. บทวา อพภกขก คอ บนตงแตรากขวญขนไป. บทวา อโธชานมณฑล คอ ตาตงแตมณฑลเขาลงไป. กรากขวญ (ไหปลารา) และมณฑลเขา สงเคราะหเขาใน เขตแหงทกกฏ เฉพาะในสกขาบทน เหมอนในกายสงสคคะของนาง ภกษณ. แทจรง พระพทธเจาทงหลาย ยอมทรงบญญตครกาบต ใหมสวนเหลอหามไดแล. บทวา กายปฏพทธ ไดแก ผาบาง ดอกไมบาง เครองประดบ บาง. [ วาดวยอนาปตตวาร ] บทวา อตถปเรกขารสส ความวา ผกลาวอรรถแหงบทเปนตน วา อนมตตาส หรอผทาการสาธยายยอรรถกถา. บทวา ธมมปเรกขารสส ความวา ผบอก หรอ สาธยายย พระบาลอย. เมอภกษมงอรรถ มงธรรม กลาวอยางน ชอวา


ไมเปนอาบตแกผมงอรรถ และมงธรรม. บทวา อนสาสนปเรกขารสส ความวา เมอภกษมงสงสอน กลาวอยางนวา " ถงบดน เธอกเปนคนไมมนมต, เปนคนสองเพศ, เธอพงทาความไมประมาทเสย แตบดน, เธออยาเปนเหมอนอยางน ตอไปเลย " ชอวา ไมเปนอาบตแกผมงคาสอน. สวนภกษใด เมอ บอกบาลแกพวกนางภกษณ ละทานองพดตามปกตเสย หวเราะเยาะ พดยา ๆ อยวา " เธอเปนคนมเดอย, เปนคนผา, เปนคนสองเพศ," ภกษนน เปนอาบตแท. ไมเปนอาบตแกภกษบา. พระอทายเถระ เปนตนบญญต ในสกขาบทน ไมเปนอาบตแกทานผเปนตนบญญต ฉะนแล. บทภาชนยวรรณนา จบ.


บรรดาปกณกะมสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ ยอมเกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ ฉะนแล. วนตวตถในตตยสงฆาทเสส บรรดาวนตวตถ พงทราบวนจฉยในเรองโลหต ดงน :- ภกษ นนกลาวหมายถงนมตทมโลหตของหญง, หญงนอกนไมร; เพราะฉะนน จงเปนทกกฏ. บทวา กกกสโลม แปลวา มขนมากดวยขนสน ๆ. บทวา อากณณโลม แปลวา มขนรกรงรง. บทวา ขรโลม แปลวา มขนกระดาง. บทวา ทฆโลม แปลวา มขนไมสน (ขนยาว). คาทงหมด ภกษเหลานนกลาวหมายถงนมตของหญงทงนน. ภกษเหลานนกลาวหมายถงอสทธรรมวา " เธอหวานนาแลวหรอ ?" หญงนนไมเขาใจ จงกลาววา " (หวานแลว) แตยงไมไดกลบ เจาคะ ! " พชทชอวากลบแลว ไดแก พชทเขาใหตงขนใหม (ใหหวาน ซอม) ในโอกาสทพชทงหลายตงไมตด (ไมงอก) หรอ ในโอกาส ทมพชถกพวกแมลงทาใหเสยหาย แลวราดใหเสมอดวยนา ในนาหวาน มนา (และ) พชทเขาเกลยใหเสมอดวยคราดมฟน ๘ ซซาอก เพอตอง


การทาใหพชทงหลาย ทตกลงไปไมสมาเสมอกน ใหสมาเสมอกน ในนาหวานทดอน. บรรดาพชเหลานน หญงนกลาวหมายเอาพช อยางใดอยางหนง. ในเรองทาง คาวา " ทางของเธอราบรนดอกหรอ ? " ภกษนน กลาวหมายถงองคชาต. คาทเหลออมเนอความกระจางทงนนแล. ทฏลลวาจาสกขาบทวรรณนา ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ


พรรณนาสงฆาทเสสสกขาบทท ๔ อตตกามปารจรยสกบทวา เตน สเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป :- วนจฉยในอตตกามปารจรยสกขาบทนน พงทราบดงน :- [ แกอรรถปฐมบญญตเรองพระอทาย ] บทวา กลปโก ความวา เปนผเขาใกลชดตระกล คอ เปนผ ขวนขวายเปนนตยในการเขาหาตระกล เพอตองการปจจย ๔. บทวา จวรปณฑปาตเสนาสนคลานปจจยเภสชชปรกขาร ไดแก จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชชบรขาร. กใน บทวา คลานปจจยเภสชชปรกขาร นพงทราบวนจฉยดงน :- ทชอวา ปจจย พระอรรถวา ทาการบาบด. คาวา ปจจย เปนชอแหงเภสช อนสบายชนดใดชนดหนง. ชอวากรรมของหมอ เพราะหมอนนอนญาต ฉะนน จงชอวา เภสช. คลานปจจยดวย เภสชดวย ชอวา คลานปจจย เภสช. มคาอธบายวา " การงานของหมอมนามน นาผง และนาออย เปนตน ชนดใดชนดหนง เปนทสบายแกคนไข." กเครองลอม ทาน เรยกวา " บรขาร " ในคาเปนตนวา " เมองเปนอนเขาลอมดแลว ดวยเครองลอมเมอง ๗ ชน๑ " ดงน. เครองประดบทานกเรยกวา " บรขาร " ในคาเปนตนวา " รถมเครองประดบขาว มฌานเปนเพลา มความเพยรเปนลอ๒ " ดงน. เครองคาจน ทานเรยกวา " บรขาร " ในประโยคเปนตนวา " เครองคาจนชวตแมเหลาน อนบรรพชต ๑. อง. สตตก. ๒๓/๑๐๗. ๒. ส. มหาวาร. ๑๙/๗.


พงแสวงหา๑ " ดงน. ในบทวา 0คลานปจจยเภสชชปรกขาร น ยอมควรทงเครองคาจน ทงเครองลอม. แทจรง คลานปจจยเภสชนน เปนเครองลอมชวตบาง เพราะ ไมใหชองแกความเกดขน แหงอาพาธอนจะยงชวตใหพนาศ เปน เครองคาจนบาง เพราะเปนเหตใหชวตนน เปนไปไดนาน, เพราะ ฉะนน จงเรยกวา " บรขาร." พงทราบเนอความอยางนวา " คลาน- ปจจยเภสชนนดวย เปนบรขารดวย โดยนยดงกลาวมาน ; เพราะ ฉะนน จงชอวา คลานปจจยเภสชบรขาร. ซงคลานปจจยเภสช- บรขารนน." บทวา วสล แปลวา เลว คอ ชวชา. อกนยหนง ผทชอวา วสละ เพราะอรรถวา ไหลออกมา. อธบายวา " ยอมหลงออก." บทวา นฏฐหตวา แปลวา บวนเขฬะใหตกไป. ดวยคาวา กสสาห เกน หายาม ดงน หญงนนแสดงวา " เราจะดอยกวาหญงอนคนไหน ? วาโดยอะไร ? คอ วาโดยโภคะ กตาม โดยเครองแตงตวกตาม โดยรปรางกตาม. หญงชออะไรเลา ? จะเปนผดยงไปกวาเรา." บทวา สนตเก ยนอยในทใกลเคยง คอ ในทไม ไกลโดยรอบ. แมดวยบทภาชนะ ทานกแสดงเนอความอยางน เหมอนกน. บทวา อตตกามปารจรยาย ความวา การบาเรอดวยกาม ๑. ม. ม. ๑๒/๒๑๒.


กลาวคอ เมถนธรรม ชอวา กามปารจรยา. การบาเรอดวยกามเพอ ประโยชนแกตน ชอวา อตตกามปารจรยา. อกอยางหนง การบาเรอ ทใครตน คอ ปรารถนา ; เพราะฉะนน จงชอวา อตตกามา. อธบายวา " อนภกษเองปรารถนาแลวดวยอานาจแหงความกาหนด ในเมถน." การบาเรอนนดวย อนตนใหใครดวย ; เพราะฉะนน จง ชอวา อตตกามปารจรยา. แหงการบาเรอดวยกามเพอประโยชนแกตน (หรอแหงการบาเรออนตนใคร) นน. [ อธบายบทวภงคจตตถสงฆาทเสส ] สองบทวา วณณ ภาเสยย ความวา พงประกาศคณ คอ อานสงส. ในอรรถวกปทงสองนน เพราะในอรรถวกปนวา " การ บาเรอกามเพอประโยชนตน " ไดใจความ คอ กาม ๑ เหต ๑ การบาเรอ ๑, พยญชนะยงเหลอ, ในอรรถวกปนวา " การบาเรอ นนดวย อนตนใครดวย ชออตตกามปารจรยา " ไดใจความ คอ ความประสงค ๑ การบาเรอ ๑, พยญชนะยงเหลอ; เพราะเหตนน เพอไมทาความเออเฟอในพยญชนะแสดงแตใจความเทานน พระผม พระภาคเจาจงตรสบทภาชนะวา " การบาเรอตนทตนใคร คอ เปนเหต แหงตน เปนทประสงคแหงตน." จรงอย เมอตรสดาวา " การ บาเรอตนทใคร เปนเหตแหงตน." บณฑตทงหลายจกทราบวา " การบาเรอดวยกาม เพอประโยชนแกตน ทานกลาวแลวดวยคาม ประมาณเทาน." แมเมอทานกลาวคาวา " การบาเรอตน ซงเปน


ทประสงคแหงตน " บณฑตทงหลาย กจกทราบวา " การบาเรอ ทตนใคร ดวยอรรถวา ทตนตองการประสงค ทานกลาวดวยคาม ประมาณเทาน." บดน พระผมพระภาคเจา จะทรงแสดงอาการในการสรรเสรญ คณแหงการบาเรอตนดวยกามนน จงตรสดาวา เอตทคค เปนอาท. คานนมเนอความชดเจนทเดยว ทงโดยอเทศทงโดยนเทศ. สวนบทสมพนธ และวนจฉยอาบตในสกขาบทน พงทราบ ดงน :- คาวา เอตทคค ฯ เป ฯ ปรจเรยย มความวา หญงใดพง บาเรอผประพฤตพรหมจรรยมศล มกลยาณธรรมเชนเรา ดวยธรรม นน. ขนชอวาการบาเรอนใด ของหญงนน ผบาเรอผประพฤต พรหมจรรยเชนเราอยางนน. การบาเรอน เปนยอดของการบาเรอ ทงหลาย. สองบทวา เมถนปสหเตน สงฆาทเสโส มความวา ภกษใด เมอกลาวคณแหงการบาเรอตนดวยกามอยางนน พงกลาวดวยคา พาดพงเมถนจง ๆ คอ หมายเฉพาะเมถนจง ๆ เปนสงฆาทเสส แกภกษนน. บดน ทานปรบสงฆาทเสส แกภกษผกลาวดวยถอยคาพาดพง เมถนเทานน, เพราะเหตนน จงไมเปนสงฆาทเสสแมแกภกษผกลาว คณแหงการบาเรอ ดวยถอยคามอาทอยางนวา " ฉนกเปนกษตรย หลอนกเปนกษตรย นางกษตรย สมควรใหกษตรย เพราะม ชาตเสมอกน." แตเปนสงฆาทเสสแกภกษผกลาวปรยายแมมาก ม


คาวา " ฉนกเปนกษตรย หลอนกเปนกษตรย " เปนตน แลวกลาว ดวยถอยคาพาดพงเมถนจง ๆ อยางนวา " หลอนสมควรใหเมถน แกฉน." คาวา อตถ จ โหต เปนตน มนยดงกลาวแลวในกอนนนแล. พระอทายเถระเปนอาทกมมกะในสกขาบทน ไมเปนอาบตแกทานผ เปนอาทกมมกะ ฉะนแล. บทภาชนยวรรณนา จบ. ปกณกะทงปวงมสมฏฐานเปนตน เหมอนทฏลลวาจาสกขาบท แมวนตวตถทงหลาย กมอรรถชดเจนทงนน ดวยประการฉะน. พรรณนาสงฆาทเสสสกขาบทท ๔ จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๕ สญจรตตสกขาบทวรรณนา สญจรตตสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป :- ในสญจรตตสกขาบทนน พงทราบวนจฉย ดงน :- [ แกอรรถปฐมบญญตเรองพระอทาย ] บทวา ปณฑตา ไดแก ผประกอบดวยความเปนผฉลาด คอผม ปญญาเปนเครองดาเนนไป. บทวา พยตตา ไดแก ผประกอบดวยความเปนผสามารถ คอ เปนผรอบาย ผกลาหาญ. บทวา เมธาวน ความวา เปนผประกอบดวยปญญาทาใหคนอน เหนแลวเหนเลา. บทวา ทกขา คอ เปนผเฉยบแหลม. บทวา อนลสา คอ เปนผถงพรอมดวยความขยนหมนเพยร. บทวา ฉนนา แปลวา เหมาะสม. บทวา กสม วย มอธบายวา ดเหมอนจะเปนการยาก คอ ดจะเปนความเสย ดจะเปนขอทนาละอายแกพวกขาพเจา. สองบทวา กมารกาย วตต ความวา การทจะพดเพราะเหต แหงเดกหญงวา " พวกทานจงรบเอาเดกหญงนไป " (ดเปนการยาก).


บรรดาอาวาหะเปนตน ทชอวา อาวาหะ ไดแก การนาเดก สาวมาจากตระกลอน เพอเดกหนม. ทชอวา ววาหะ ไดแก การ สงเดกสาวของตนไปสตระกลอน. บทวา วาเรยยาน ความวา การสขอวา "พวกทานจงให เดกหญงสาวนอยแกเดกชายหนมนอยของพวกเรา " หรอทาการกาหนด วน ฤกษ และยาม. บทวา ปราณคณกยา ความวา ภรรยาของหมอด (โหร) คนหนง. หญงนน เมอหมอดนนยงมชวตอย ปรากฏชอวา คณก. และเมอหมอดนนตายแลว ถงอนนบวา " ปราณคณก " บทวา ตโรคาโม ไดแก นอกบาน. อธบายวา " บานอน." บทวา มนสสา ไดแก พวกชาวบานผรความทพระอทายเปนผ ชอบขวนขวายในการชกสอน. บทวา สณสาโภเคน ความวา พวกสาวกของอาชวเหลานน ใชสอยหญงนน อยางทคนทงหลายจะพงใชสอยหญงสะใภ มการให หงภตใหตมแกง และการใหเลยงดเปนตน. หลายบทวา ตโต อปเรน ทาสโภเคน ความวา แตลวง ไปได ๑ เดอน พวกสาวกของอาชวกเหลานนใชสอยนางนน ดวยการ ใชสอยอยางทคนทงหลายจะพงใชสอยทาส มการทานา เทหยากเยอ และตกนาเปนตน. บทวา ทคคตา คอ เปนผยากจน, อกอยางหนง ความวา ไปสตระกลทตนไปแลว เปนผตกทกขไดยาก.


หลายบทวา มายโย อม กมารก ความวา คณอยาใชสอย เดกหญงน อยางใชสอยทาสเลย. ดวยบทวา อาหารปหาโร พวกสาวกของอาชวกแสดงวา " การ รบรองและการตกลง คอ การรบและการให พวกเราไมไดรบมา ไม ไดมอบอะไร ๆ คอวา พวกเราไมมการซอขาย คอ การคาขาย กบทาน." คาวา สมเณน ภวตพพ อพยาวเฏน สมโณ อสส สสสมโณ มความวา พวกสาวกของอาชวก รกรานพระอทายเถระ นนอยางนวา " ธรรมดาวา สมณะ ตองเปนผไมขวนขวาย คอตอง เปนผไมพยายามในการงานเชนน, ดวยวา สมณะผเปนอยางน พงเปน สมณะทด " แลวกลาววา " ไปเสยเถดทาน พวกเราไมรจกทาน." บทวา สชชโต ความวา เปนผสมบรณดวยเครองอปกรณ ทกอยาง หรอเปนผตกแตงประดบประดาแลว. บทวา ธตตา ไดแก พวกนกเลงหญง. บทวา ปรจาเรนตา ความวา ยงอนทรยทงหลายใหเทยวรนเรง ในอารมณมรปเปนตน ทเพลดเพลนใจโดยรอบดาน อยางโนน อยางน, มอธบายวา " เลนอย คอ ยนดอย." บทวา อพภตมกส ความวา พวกนกเลงกระทาการพนนกนวา " ถาพระอทายจกทา ทานชนะพนนเทาน ถาจกไมทา เราจะแพพนน เทาน " ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " กการกระทาพนนกน ไมควร แกภกษทงหลาย, ถาภกษใดกระทา, ผแพจะตองเสยใใหแกภกษนน."


เวลาไมนาน เรยกวา ตงขณะ (ขณะนน) ในคาวา กถ ห นาม อยโย อทาย ตงขณก น ฯ บทวา ตงขณก ไดแก การ ชกสอ มการทาหนาทชวกาลไมนาน. [ อธบายการเทยวชกสอ ] คาวา สจรตต สมาปชเชยย ความวา พงถงภาวะเทยวชกสอ. กเพราะภกษผถงภาวะผชกสอนน ถกใคร ๆ สงไปแลว จาจะตองไป ในทบางแหง, หญงและชายททานประสงคเอาในสกขาบทน โดย พระบาลเปนตนวา อตถยา วา ปรสมต ขางหนานนแหละ, ฉะนน เพอจะทรงแสดงอรรถนน พระผมพระภาคเจาจงตรสบทภาชนะแหง คาวา อตถยา วา ปรสมต นน อยางนวา " ภกษ ถกหญงวาน ไปในสานกผชาย หรอวา ถกผชายวานไปในสานกแหงหญง " ดงน. ในคาวา อตถยา วา ปรสมต ปรสสส วา อตถมต น บณฑตพงทราบบาลทเหลออวา อาโรเจยย แปลวา พงบอก. ดวยเหตนนนนแล ในบทภาชนะแหงบทวา ปรสสส วา อตถมต นน พระผมพระภาคจงตรสดาวา " ยอมบอกดวามประสงคของชาย แกหญง, บอกดวามประสงคของหญงแกชาย " ดงน. บดน เมอจะทรงแสดงประโยชน คอ ความประสงค ความ ตองการ อธยาศย ความพอใจ ความชอบใจ ของชายและหญงเหลานน ทภกษบอกจงตรสวา " ในความเปนเมยกตาม ในความเปนชกตาม." บรรดาบททงสองนน บทวา ชายตตเน คอ ในความเปนเมย.


บทวา ชารตตเน คอ ในความเปนช. อธบายวา เมอภกษ บอกความประสงคของชายแกหญง ชอวา ยอมบอกในความเปนเมย, เมอบอกความประสงคของหญงแกชาย ชอวายอมบอกในความเปนช. อกนยหนง เมอบอกดวามประสงคของชายนนแหละแกหญง ชอวา บอกในความเปนเมย. คอ ในความเปนภรรยาถกตองตามกฎหมายบาง ในความเปนช คอ ในความเปนมจฉาจารบาง. กเพราะวา ภกษ เมอจะบอกความเปนเมยและชน จาจะตองกลาวคามอาทวา " นยวา เธอจกตองเปนภรรยาของชายนน, ฉะนน เพอจะแสดงอาการ แหงความเปนถอยคาจาเปนตองกลาวนน จงตรสบทภาชนะแหงบท ทงสองนนวา " คาวา ในความเปนเมย คอ เธอจกเปนภรรยา, คาวา ในความเปนช คอ เธอจกเปนช " ดงน. โดยอบายนนนแล แมในการบอกความประสงคของหญงแกชาย บณฑตพงทราบอาการทภกษจาเปนตองกลาววา " เธอจกเปนผว, เธอจกเปนสาม, จกเปนช." สองบทวา อนตมโส ตขณกายป มความวา หญงทพระผม พระภาคตรสเรยกวา ตงขณกา เพราะเปนผอนชายพงอยรวมเฉพาะ ในขณะนน คอ เพยงชวคร, ความวา เปนเมยเพยงชวคราว โดย กาหนดอยางตาทสดทงหมด. เมอภกษบอกความประสงคของชาย อยางนวา " เธอจกเปนเมยชวคราว " แกหญงแมนน กเปนสงฆา- ทเสส. โดยอบายนนนแล แมภกษผบอกความประสงคของหญง


แกชายอยางนวา " เธอจกเปนผวชวคราว." บณฑตพงทราบวา ตองสงฆาทเสส." [ อธบายหญง ๑๐ จาพวก ] บดน พระผมพระภาคเจา เพอทรงแสดงหญง จาพวกททรง ประสงคในคาวา อตถยา วา ปรสมต น โดยประเภทแลว ทรง แสดงชนดแหงอาบต ดวยอานาจความเปนผชกสอ ในหญงเหลานน จงตรสคาวา ทส อตถโย เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา มาตรกขตา ไดแก หญงทมารดา รกษา คอ มารดารกษาโดยประการทจะสาเรจการอยรวมกบผชาย ไมได. ดวยเหตนน ทานพระอบาลจงกลาวแมบทภาชนะแหงบทวา มาตรกขตา นนวา " มารดายอมรกษาคมครอง ยงตนใหทาความ เปนใหญ ยงอานาจใหเปนไป." บรรดาบทเหลานน บทวา รกขต ความวา ไมใหไปในท ไหน ๆ. บทวา โคเปต ความวา ยอมกกไวในทคมครอง โดย ประการทชายเหลาอนจะไมเหน. สองบทวา อสสรย กาเรต ความวา หามการอยตามอาเภอใจ แหงหญงนน ประพฤตขมข. สองบทวา ส วตเตต ความวา ยงอานาจของตนใหเปนไป ในเบองบนแหงหญงนนอยางนวา " เจาจงทาสงน, อยาไดทาอยางน." แมหญงทงหลาย มหญงทบดารกษาเปนตน กพงทราบโดยอบายน. โคตร หรอ ธรรม ยอมรกษาไมได, แตวา หญงอนชนผม


โคตรเสมอกน และอนชนผประพฤตธรรมรวมกน คอ ชนผบวชอทศ พระศาสดาพระองคเดยวกน และชนผนบเนองในคณะเดยวกนรกษา แลว ทานเรยกวา " หญงอนโคตรรกษา หญงอนธรรมรกษา." เพราะฉะนน ทานจงกลาวบทภาชนะแหงบทเหลานนโดยนยเปนตนวา สโคตตา รกขนต. หญงทเปนไปกบดวยอารกขา ชอวา หญงมอารกขา. หญงเปนไปกบดวยอาชญาโดยรอบ ชอวา หญงมอาชญารอบ. นเทศ แหงหญงเหลานนปรากฏชดแลวแล. บรรดาหญง ๑๐ จาพวกน เฉพาะ สองพวกหลงเทานนเมอคบทาชายอน ยอมเปนมจฉาจาร, พวกนอกน หาเปนไม. บรรดาหญงทเขาซอมาดวยทรพยเปนตน หญงทเขาซอมาดวย ทรพยนอยบาง มากบาง ชอวา ธนกกตา. กเพราะหญงนน เพยง เขาซอมาดวยทรพยเทานน ยงไมชอวาเปนภรรยา, แตทชอวา ภรรยา กเพราะเขาซอมาเพอประโยชนแกการอยรวม; ฉะนน ในนเทศแหงบทวา ธนกกตา นน พระอบาลเถระจงกลาววา " ชาย ซอมาดวยทรพยแลวใหอย." หญงใด ยอมอยดวยความพอใจ คอ ดวยความยนดของตน; เหตนน หญงนน ชอวา ฉนทวาสน. กเพราะเหตทหญงนนยอม เปนภรรยาดวยเหตสกวาความพอใจของตนฝายเดยว กหามได, แตทชอ วาเปนภรรยา เพราะเปนผอนชายรบรองแลว; ฉะนน ในนเทศแหง บทวา ฉนทวาสน นน ทานจงกลาววา " ชายทรก ยอมยงหญงทรก ใหอย."


หญงใด ยอมอยดวยโภคะ; เหตนน หญงนน ชอวา โภค- วาสน. คาวา โภควาสน นน เปนชอแหงหญงในชนบท ผไดอปกรณ แหงเรอน มครกสากเปนตน แลวเขาถงความเปนภรรยา. หญงใด ยอมอยดวยแผนผา; เหตนน หญงนนชอวา ปฏวาสน. คาวา ปฏวาสน นน เปนชอแหงหญงเขญใจ ผไดเพยงผานงบาง ผาหมบาง แลวเขาถงความเปนภรรยา. คาวา โอทปตตกน นน เปนชอแหงหญงผทหมญาตยงมอของ คบาวสาวใหจมลงในถาดนา ถาดเดยวกน แลวกลาววา " เจาทง ๒ จงปรองดองไมแตกกนดจนานเถด " ดงน แลวกาหนดถอเอา. แม ในนเทศแหงบทวา โอทปตตกน นน พงทราบเนอความอยางนวา " ญาตใหชายนน จบภาชนะนารวมกบทญงนน แลวใหอย." เทรดของสตรนนอนบรษนาลง คอ ปลงลงแลว; เหตนน สตร นน ชอวา โอภฏจมพฏา, คอ บรรดาสตรทงหลาย มสตรขายฟน เปนตน คนใดคนหนง. คาวา โอภฏจมพฏา นน เปนชอแหงสตร ผทบรษยกเทรดลงจากศรษะ แลวใหอยในเรอน. บทวา ทาส จ ไดแก สตรเปนทงทาส ทงภรรยาของตน. สตรผทางานในเรอนเพอคาจาง ชอวา สตรทาการงาน, บรษบางคน ไมมความตองการดวยภรรยาของตน จงสาเรจการครองเรอนกบสตร นน, สตรน ทานเรยกวา " สตรผทาการงานดวย เปนภรรยาดวย." สตรผอนนาธงมาแลว ชอวา ธชาหฏา. มคาอธบายวา " สตรผ อนกองทพยกธงขนแลวไปโจมตเขตแดนของปรปกษแลวนามา." บรษ


บางคนทาสตรนนใหเปนภรรยา, สตรนชอวา ธชาหฏา. สตรทบรษ พงอยรวมเพยงชวครหนง มนยดงกลาวแลวนนแล. เปนมจฉาจาร แกสตรทง ๑๐ จาพวกน ในเพราะคบทาชายอน. กในสตรทง ๒๐ จาพวกน เปนมจฉาจารแกพวกบรษ. และกเปนการชกสอแกภกษดวย. [ อธบายนกเขปบทเรองชายวานภกษ ] บดน พงทราบวนจฉยในคาวา ปรโส ภกข ปหณาต เปน อาท ดงตอไปน :- ภกษนนรบคาทชายนนกลาวอยางนวา ไ ทานโปรดไปพดกะหญง ทมารดาปกครองชอนวา ไดยนวา หลอนจงไปเปนภรรยาสนไถของชาย ชอน " ดงน ดวยลนวาจาดวยอาการอยางใดอยางหนงวา " ดละ อบาสก ! " หรอวา " จงสาเรจ " หรอวา " เราจกบอก " หรอดวย กายวการมพะยกศรษะเปนตน ชอวา รบ. ครนรบอยางนนแลว ไปยงสานกหญงนน บอกดาสงนน ชอวา บอก. เมอคาสงนนอนเธอบอกแลว หญงนนรบวา " ดละ " หรอ หามเสย หรอ นงเสย เพราะอายกตามท, ภกษกลบมาบอกขาว นนแกชาย ชอวา กลบมาบอก. ดวยอาการเพยงเทานเปนสงฆา- ทเสส เพราะครบองค ๓ กลาวคอ รบคา บอก กลบมาบอก. แต หญงนน จะเปนภรรยาของชายนนหรอไม กตามท, นนไมใชเหต. พระมหาปทมเถระกลาววา " กถาภกษนน อนชายวานไปยงสานก ของหญงทมารดาปกครอง ไมพบทญงนน จงบอกดาสงนนแกมารดา


ของหญงนน ชอวา บอกนอกคาสง; เพราะฉะนน จงผดสงเกต." ฝาย พระมหาสมเถระกลาววา " จะเปนมารดา หรอ บดา กตามท, ชนทสด แมเปนทาสในเรอน หรอ ผอนคนใดคนหนง จกยงกรยานนใหสาเรจ ได, เมอคาสงนนอนภกษนน แมบอกแลวแกผนน เปนอนบอกแลว ทเดยว; เพราะฉะนน คงเปนอาบตเหมอนกนในเวลาครบองค ๓, ภกษใครจะกลาววา " พทธ ปจจกขาม " พงกลาวผดไปวา " ธมม ปจจกขาม " สกขาพงเปนอนเธอลาแลวมใชหรอ ขอน ฉนใด, อกอยางหนง ภกษใครจะกลาววา " ปม ฌาน สมาปชชาม " พง กลาวผดไปวา " ทตย ฌาน สมาปชชาม " เธอพงเปนผตองปาราชก แทมใชหรอ ขอน ฉนใด, คาเปนเครองยงอปไมยใหถงพรอมน กฉนนน." กคาของพระสมเถระนนแหละ สมดวยบทนวา " ภกษรบ แตใหอนเตวาสกบอก แลวกลบมาบอกดวยตนเอง ตองสงฆาทเสส; เพราะฉะนน คาของทานเปนอนกลาวชอบแลว. เมอภกษอนชายสงวา " ทานโปรดบอกหญงอนมารดาปกครอง " แลวไปบอกแมแกชนอนมมารดาเปนตน ผสามารถจะบอกแกหญงนน หลอนจงเปนภรรยาสนไถของชายชอน " แมเมอภกษบอกดวยอานาจ คาวา " ผอยรวมดวยความพอใจ " เปนตน คาใดคาหนง ทตรสไว ในบาลอยางนวา " ไดยนวา หลอนจงเปนภรรยา ผอยดวยความพอใจ ของชายชอน " หรอ ดวยอานาจคาทงหลายแมทไมไดตรสไวแตแสดง


ความอยรวมกนมอาทอยางนวา " ไดยนวา หลอนจงเปนภรรยา ชายา ปชาบด มารดาของบตร แมเรอน แมเจาเรอน แมครว นาง- บาเรอ หญงบาเรอกาม ของชายชอน " ดงน คาใดคาหนง ความผด สงเกต ยอมไมม ฉะนนแล, คงเปนอาบตแท เพราะครบองค ๓. แตเมอภกษอนชายวานวา " โปรดบอกหญงทมารดาปกครอง " แลวไปบอกหญงเหลาอนมหญงทบดาปกครองเปนตน คนใดคนหนง ผดสงเกต. แมในบทวา ปตรกขต พรห เปนตน กนยนแหละ. อนทจรง ความแปลกกนในบทวา ปตรกขต พรห เปนตนน กเพยง ความตางแหงเปยยาล ดวยอานาจแหงจกร มเอกมลกจกร และ ทมลกจกรเปนตน และดวยอานาจแหงคนเดม มอาทอยางน คอ มารดาของของชายวานภกษ, มารดาของหญงอนมารดาปกครองวานภกษ, หญงทมารดาปกครองวานภกษเทานน. แตความแปลกกนนน ผ ศกษาอาจทราบได ตามแนวแหงพระบาลนนเอง เพราะมนยดงได กลาวไวแลวในกอน; เพราะเหตนน ขาพเจาจงมไดทาความเออเฟอ เพอแสดงวภาคแหงความแปลกกนนน. กใน ๒ จตกกะ มคาวา ปฏคคณหาต เปนอาท ในจตกกะท หนง เปนสงฆาทเสส เพราะครบองค ๓ ดวยบทตน, เปนถลลจจย เพราะครบองค ๒ ดวยสองบททามกลาง, เปนทกกฏ เพราะครบองคหนง ดวยบทเดยวสดทาย. ในจตกกะทสอง เปนถลลจจย เพราะครบ องค ๒ ดวยบทตน, เปนทกกฏ เพราะครบองคหนง ดวยสองบท ทามกลาง, ไมเปนอาบต เพราะไมมองค ดวยบทเดยวสดทาย.


[ อธบายเรองภกษรบคาของหญงผวานเปนตน ] บรรดาบทเหลานน บทวา รบ ไดแก รบคาสงของผวาน. บทวา บอก ไดแก ไปสทซงเขาวานไปแลว บอกคาสงนน. บทวา กลบมาบอก ไดแก กลบมาบอกแกผวานซงเปนตนเดม. บทวา ไมกลบมาบอก ไดแก บอกแลวหลกไปจากทนนเสย. บทวา ไมบอก แตกลบมาบอก ไดแก ผอนชายวานวา " ทานโปรดไปบอกหญงชอน " รบคาสงของเขาวา " ไดซ " แลวจะลม เสย หรอ ไมลมคาสงนนกตาม ไปสสานกของหญงนนดวยกรณยกจ อยางอน นงกลาวคาบางเลกนอย, ดวยอาการเพยงเทาน ทาน เรยกวา ชอวา รบ แตไมบอก. ลาดบนน หญงนนพดเองกะภกษนนวา " ไดยนวา อปฏฐากของ ทานอยากไดดฉน " ดงน, ครนพดอยางนแลว จงพดวา " ดฉนจกเปน ภรรยาของเขา " หรอวา " จกไมเปน " กด. ภกษนนไมรบรอง ไมคดคานคาของหญงนน นงเฉยเสย ลกจากทนงมายงสานกของชายนน บอกขาวนน, ดวยอาการเพยงเทาน ทานเรยกวา ชอวา ไมบอก แตกลบมาบอก. บทวา ไมบอก ไมกลบมาบอก ไดแก รบในเวลาทบอกดา สงอยางเดยวเทานน, แตวา ไมทากจสองอยางนอกน. บทวา ไมรบ แตบอก กลบมาบอก ไดแก ชายบางคนกลาว ถอยคาเหนปานนน ในทซงภกษยนอย หรอ ทซงนงอย. ภกษแมอน เขาไมไดวานเลย แตเปนดงถกเขาวาน จงไปยงสานกของหญง แลว


บอกโดยนยเปนตน " ไดยนวา หลอนจงเปนภรรยาของชายชอน " แลวกลบมาบอกความชอบใจ หรอ ไมชอบใจของหญงนนแกชายน. ภกษบอกแลวกลบมาบอกโดยนยนน นนแหละทานเรยกวา ไมรบ แตบอก และกลบมาบอก. ภกษผไปแลวโดยนยนนนนแล แต ไมบอก ฟงถอยคาของหญงนนพดแลว มาบอกแกชายน ตามนยท กลาวแลว ในบทท ๓ แหงปฐมจตกกะ ทานเรยกวา ไมรบ ไมบอก แตกลบมาบอก. บทท ๔ ชดเจนแลวแล. นยทงหลายเปนตนวา " วานภกษมากหลาย " ชดเจนแลวเหมอนกน. เหมอนอยางวา ภกษแมหลายรปดวยกน ยอมตองอาบตในเพราะวตถเดยว ฉนใด, พงทราบอาบตมากหลายในเพราะวตถมากหลาย แมแหงภกษรปเดยว ฉนนน. เปนอยางไร ? ชายวานภกษวา " ทานขอรบ ! ขอทานโปรด ไป ทปราสาทชอโนน มหญงประมาณ ๖๐ หรอ ๗๐ คน, ทาน โปรดบอกหญงเหลานนวา " ไดยนวา พวกหลอนจงเปนภรรยาของ ชายชอน." ภกษนนรบแลว ไปทปราสาทนนทเดยว บอกแลวนา ขาวนนกลบมาอก. เธอตองอาบตเทาจานวนหญง. จรงอย แมใน คมภรปรวาร พระผมพระภาคกไดตรสคานไววา " ภกษพงตองครกาบตทยงทาคนไดทงหมด พรอมกน ทง ๖๔ ตว ดวยสกวายางเทาเดนไป และกลาวดวย วาจา, ปญหานทานผฉลาดทงหลายคดกนแลว." ไดยนวา ปญหาน ทานอาศยอานาจแหงอรรถนกลาวแลว. สวน


คาวา " อาบต ๖๔ ตว " ในคาถาน พระผมพระภาคตรส เพอความ สละสวยแหงถอยคา. แตเมอภกษนนทาอยางนน ยอมตองอาบตตง ๑๐๐ ตว กได ตง ๑,๐๐๐ ตวกได ฉะนแล. เหมอนอยางวา เปนอาบตมากหลายในเพราะหญงมากหลาย แกภกษรปเดยว ทชายคนเดยววานไป ฉนใด, ชายคนเดยววานภกษ มากหลายไปยงสานกของหญงคนเดยว, เปนสงฆาทเสส แกภกษทงหมด ทกรป ฉนนน. ชายคนเดยววานภกษมากรปดวยกน ไปยงสานกของหญงจานวน มากดวยกน เปนสงฆาทเสสตามจานวนหญง. ชายมากคนดวยกน วานภกษรปเดยวไปยงสานกของหญงคนเดยว เปนสงฆาทเสสตาม จานวนของชาย. ชายมากคนดวยกน วานภกษรปเดยวไปยงสานกของ หญงมากคนดวยกน เปนสงฆาทเสสตามจานวนวตถ. ชายมากคนดวย กน วานภกษมากรปดวยกนไปยงสานกของหญงคนเดยว เปนสงฆาทเสส ตามจานวนวตถ. ชายมากคนดวยกน วานภกษมากรปไปยงสานกแหง หญงมากคนดวยกน เปนสงฆาทเสสตามจานวนวตถ. แมในคาวา " หญงคนเดยววานภกษรปเดยว " เปนตน กมนยนเหมอนกนน. กใน สญจรตตสกขาบทน ชอวา ความเปนผถกสวน และไมถกสวนกนไม เปนประมาณ. เมอภกษทาการชกสอ แกบดามารดากด แกสหธรรมก ทง ๕ กด เปนอาบตทงนน. จตกกะวา " ชายวานภกษวา ' ไปเถด ทานขอรบ " ทานกลาวไว เพอแสดงชนดแหงอาบต ดวยอานาจ แหงองค.


ในบททายแหงจตกกะนน พงทราบวนจฉยย ดงน :- หลายบทวา อนเตวาสกบอกแลว กลบมาบอกภายนอก มความวา อนเตวาสกมาแลวไมบอกแกอาจารย ไปเสยทางอน บอกแกชายผนน. หลายบทวา อาปตต อภนน ถลลจจยสส มความวา เปน ถลลจจยแกอาจารยดวยองค ๒ คอ เพราะรบคา ๑ เพราะใชใหบอก ๑. เปนถลลจจยแกอนเตวาสก ดวยองค ๒ คอ เพราะบอก ๑ เพราะกลบ มาบอก ๑. คาทเหลออ ปรากฏชดแลวแล. สองบทวา คจฉนโต สมปาเทต ไดแก รบ และบอก. สองบทวา อาคจฉนโต วสวาเทต ไดแก ไมกลบมาบอก. สองบทวา คจฉนโต วสวาเทต ไดแก ไมรบ. สองบทวา อาคจฉนโต สมปาเทต ไดแก บอก และกลบมา บอก. ในบททงสองอยางน เปนถลลจจยดวยองค ๒. ในบทท ๓ เปน อาบต, ในบทท ๔ ไมเปนอาบต. ในคาวา อนาปตต สงฆสส วา เจตยสส วา คลานสส วา กรณเยน คจฉต อมมตตกสส อาทกมมกสส น พงทราบวนจฉย ดงน :- อโปสถาคาร หรอการงานอะไร ๆ ของภกษสงฆททาคางไวมอย, อบาสกวานภกษไปยงสานกของอบาสกา หรออบาสกาวานภกษไปยง สานกของอบาสกา เพอตองการอาหารและคาแรงงานสาหรบพวกคนงาน


(พวกชาง) ในการสรางอโปสถาคารเปนตนนน, เมอภกษไปดวย กรณยะของสงฆเชนน ไมเปนอาบต. แมในเจตยกรรมทกาลงทา กมนยเหมอนกนน. ไมเปนอาบตแกภกษผอนอบาสกวานแลว ไป ยงสานกของอบาสกา หรอผอนอบาสกวานแลว ไปยงสานกอบาสก แมเพอตองการยาสาหรบภกษอาพาธ. ภกษบาแลภกษผเปนอาท- กมมกะ มนยดงกลาวแลวนนแล. บรรดาปกณณกะมสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เมอ ภกษรบขาวสารดวยกายวการมผงกศรษะเปนตน ไปบอกดวยหวแมมอ แลวกลบมาบอกดวยหวแมมอ, อาบตเกดโดยลาพงกาย. เมอใคร ๆ กลาวแกภกษผนงทหอฉนวา " หญงชอน จกมา, ทานพงทราบจต ของนาง " แลวรบวา " ดละ " บอกกะนางผมาหา เมอนางกลบไป แลว บอกในเมอชายนนกลบมาหา. อาบตเกดโดยลาพงวาจา. แม เมอภกษรบคาสงดวยวาจาวา " ไดซ " แลวไปยงเรอนของหญงนนดวย กรณยะอน หรอพบทญงนนในเวลาไปทอน แลวบอกดวยเปลงวาจา นนแล ยงไมหลกไปจากทนนดวยเหตอนนนเอง บงเอญพบชายคนนน เขาอกแลวบอก, อาบตยอมเกดโดยลาพงวาจาอยางเดยว. แตอาบต ยอมเกดโดยทางกายและวาจา แมแกพระขณาสพผไมรพระบญญต. เปนอยางไร ? กถาวา มารดากบบดาของภกษนนโกรธกนเปน ผหยารางขาดกนแลว. ก บดาของพระเถระนน พดกะภกษนนผ มายงเรอนวา " แนะลก ! โยมมารดาของทานทงโยมผแกเฒาไปส ตระกลญาตเสยแลว, ขอทานไปสงขาวใหโยมมารดานน (กลบมา)


เพอปรนนบตโยมเถด." ถาภกษนนไปพดกะโยมมารดานนแลวกลบ มาบอกขาวการมา หรอไมมาแหงโยมมารดานน แกโยมบดา เปน สงฆาทเสส. ๓ สมฏฐานน เปนอจตตกสมฏฐาน. แตเมอภกษทราบ พระบญญตแลว ถงความชกสอโดยนยทง ๓ นแหละ อาบตยอมเกด ทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑. ๓ สมฏ- ฐานน เปนสจตตกสมฏฐาน ดวยจตทรพระบญญต. เปนกรยา โนสญญาวโมกข ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม และในสกขา- บทน มจต ๓ ดวง ดวยสามารถแหงกศลจตเปนตน มเวทนา ๓ ดวยสามารถแหงสขเวทนาเปนตน ฉะนแล. บรรดาวนตวตถทงหลาย ใน ๕ เรองขางตน เปนทกกฏ เพราะเปนแตเพยงรบ. ในเรองทะเลาะกน มวนจฉยดงน :- บทวา สมโมทนย อกาส ความวา ใหหญงนนยนยอมแลว ไดกระทาบานใหเปนสถานทควรกลบไปอก. บทวา นาลวจนยา มอรรถวา ยงไมหยารางกน. จรงอย หญงใดอนสามทงแลวในชนบทใด ๆ โดยประการใด ๆ ยอมพนภาวะ เปนภรรยา, หญงนทานเรยกวา " ผหยารางกน." แตหญงคนน มใช ผหยารางกน. นางทะเลาะกนดวยเหตบางประการแลวไปเสย. ดวยเหต นนแล ในเรองทะเลาะกนน พระผมพระภาคจงตรสวา " ไมเปนอาบต." กเพราะพระผมพระภาคปรบถลลจจย ในนางยกษณ เพราะกาย


สงสคคะ; ฉะนน แมในทฏลลสกขาบทเปนตนน นางยกษณและ นางเปรต บณฑตพงทราบวา " เปนวตถแหงถลลจจยเหมอนกน." แตในอรรถกถาทงหลาย ทานไมไดวจารคานไว. คาทเหลอทก ๆ เรอง มอรรถกระจางทงนนแล. สญจรตตสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๖ กฏการสกขาบทวรรณนา กฏการสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป. ในกฏการสกขาบทนน พงทราบวนจฉยยดงน :- [ แกอรรถปฐมบญญตเรองภกษชาวแควนอาฬว ] บทวา อาฬวกา มความวา พวกเดกหนมเกดในแควนอาฬว ชอวา อาฬวกา. เดกหนมเหลานน แมในเวลาบวชแลว กปรากฏ ชอวา " อาฬวกา " เหมอนกน. ทานกลาวคาวา " อาฬวกา ภกข " หมายเอาภกษชาวแควนอาฬวเหลานน. บทวา สาจกาโย ไดแก มเครองอปกรณอนตนขอเขา เอามาเอง. บทวา การาเปนต ไดแก กระทาเองบาง ใชใหคนอนทาบาง. ไดยนวา พวกภกษเหลานน ทอดทงธระทงสอง คอ วปสสนาธระ และ คนถธระ ยกนวกรรมเทานนขนเปนธระสาคญ. บทวา อสสามกาโย ไดแก ไมมผเปนใหญ, อธบายวา " เวนจากผสรางถวาย." บทวา อตตทเทสกาโย ไดแก เฉพาะตนเอง, อธบายวา " อนภกษปรารภเพอประโยชนแกตน." บทวา อปปมาณกาโย ไดแก ไมมประมาณกาหนด๑

๑. ฎกาวมตและสารตถทปน เปน อปปรจฉนนปปมาณาโย แปลวา ไมไดกาหนด ประมาณไว, หรอไมมกาหนดและไมมประมาณ.


ไวอยางนวา " จกถงความสาเรจดวยเครองอปกรณเพยงเทาน " หรอขยายกวางยาวไมมประมาณ, อธบายวา " ใหญไมมประมาณ." ภกษเหลาน มการขอรองเทานนมาก การงานอน มนอย, เพราะเหตนน จงชอวาเปนผมากไปดวยการขอรอง. พวกภกษเหลานน เปนผมากดวยการขอ กพงทราบอยางน. แตโดยใจความในสองบทวา ยาจนพหลา วตตพหลา น ไมมเหตแตกตางกน. คานนเปนชอ ของพวกภกษผวอนขอหลายครงวา " ทานจงใหคน, จงใหหตถกรรมทคน ตองทา (แรงงาน)." บรรดาคนและหตถกรรมนน จะขอโดยความ ขาดมลไมควร. จะขอวา " พวกทานจงใหคนเพอประโยชนแกการ รวมมอ เพอประโยชนแกการงาน " ควรอย, หตถกรรมทคนพง กระทาเรยกวา " แรงงาน," จะขอแรงงาน ควรอย. [ วญญตกถาวาดวยการออกปากขอ ] ขนชอวาหตถกรรมมใชเปนวตถบางอยาง; เพราะเหตนน หตถ- กรรมนน เวนการงานสวนตวของพวกพรานเนอและชาวประมงเปนตน เสย ทเหลออเปนกปปยะทงหมด. เมอเขาถามวา " ทานมาทาไมขอรบ ? มการงานทใครจะตองทาหรอ ?" หรอวา ไมถาม จะขอ กควร. ไมม โทษเพราะการขอเปนปจจย. เพราะเหตนนพวกพรานเนอเปนตน ภกษ ไมควรขอกจการสวนตวเขา. ทงไมไดกาหนดใหแนนอนลงไป ไมควร ขอวา " พวกทานจงใหหตถกรรม." เพราะพวกพรานเนอเปนตนนน ถกภกษขออยางนแลว จะตองรบคาวา " ได ขอรบ ! " แลวนมนตภกษ ใหกลบไป พงฆาเนอมาถวายได. แตควรขอกาหนดลงไปวา " ใน


วหารมกจการบางอยางจาตองทา, พวกทานจงใหหตถกรรมในวหาร นน." การทภกษจะขอหตถกรรมบางอยางกะชาวนา หรอคนอน แมผขวนขวายในการงานของตน ซงถอเอาเครองอปกรณ มผาล และไถเปนตน กาลงเดนไปเพอไถนากด เพอหวานกด เพอเกยวกด สมควรแท. สวนผใดเปนคนกนเดน หรอ เปนคนวางงานอนบางคน ผคยแต เรองไรประโยชน หรอเอาแตหลบนอนอย, แมไมขอรองคนเหนปานน จะกลาววา " เฮย ! เองจงมาทาการงานสงน หรอ สงน " แลวให กระทาการงานตามทตองการ ควรอย. แตเพอแสดงวา หตถกรรมเปน กปปยะทกอยาง อาจารยทงหลายจงกลาวนยนไว. ก ถาวา ภกษประสงคจะใหสรางปราสาท, พงไปยงบานแหง พวกชางสลกหน เพอตองการเสา แลวกลาววา " อบาสก ! การไดหตถ- กรรม ควรอย." เมอเขาถามวา " ควรทาอยางไร ขอรบ ! " พงบอก วา " พงหามเสาหนไปให." ถาพวกเขาหามไปถวาย หรอถวายเสา ของตนทเขนมาเกบไวแลว ควรอย. แมถาพวกเขากลาววา " พวกผม ไมมเวลาจะทาหตถกรรม ขอรบ ! ขอใหทานใหคนอนขนไปเถด, พวกผมจกใหคาจางแกเขาเอง " ดงน, จะใชใหคนอนขนไปแลวบอกวา " พวกทานจงใหคาจางแกพวกดนขนเสาหนเถด " ดงน กควร. โดยอบายเชนเดยวกนน การทภกษจะไปยงสานกพวกดนผทาการ ชางศลปนน ๆ เพอประสงคทก ๆ สงทตองการ คอ " ไปยงสานก ชางไม เพอตองการไมสรางปราสาท ไปยงสานกชางอฐเพอตองการอฐ


ไปยงสานกชางมงหลงคาเรอน เพอตองการมงหลงคา ไปยงสานกชาง เขยน เพอตองการจตรกรรม " แลวขอหตถกรรม สมควรอย. และจะ รบเอาของแมทตนได ดวยอานาจการขอหตถกรรมกด ดวยการเพม ใหคาจางและเบยเลยง โดยการขาดมลกด สมควรทกอยาง และเมอ จะใหนาของมาจากปา ควรใหนาของทงหมดทใคร ๆ ไมไดคมครอง (ไมหวงแหน) มา. อนง มใชแตประสงคจะสรางปราสาทอยางเดยว แมประสงค จะใหทาเตยง ตง บาตร ธมการกกรองนา และจวรเปนตน กพงใหนามา, ไดไม โลหะ และดายเปนตนแลว เขาไปหาพวกชางศลปนน ๆ พง ขอหตถกรรมโดยนยดงกลาวแลวนนแล. และสงของแมทตนไดมาดวย อานาจแหงการขอหตถกรรมกด ดวยการเพมใหคาจางและเบยเลยง โดยการขาดมลกด พงรบเอาทงหมด. ก ถาพวกดนงานไมปรารถนาทจะทา, เกยงเอาคาจางและเบยเลยง, ของเปนอกปปยะมเหรยญกระษาปณเปนตน ไมควรให. จะแสวงหา ขาวสารเปนตน ดวยภกขาจารวตรให ควรอย. ภกษใหชางบาตรทาบาตรดวยแหงหตถกรรมแลว ใหระบม ทานองเดยวกนนนแลว เขาไปยงภายในบาน เพอตองการนามนชโลม บาตรทระบมใหม เมอชาวบานเขาใจวา " มาเพอภกษา " แลวนา ขาวตม หรอ ขาวสวยมา (ถวาย) พงเอามอปดบาตร . ถาอบาสกาถามวา " ทาไม เจาคะ ! " ภกษพงบอกวา " ระบมบาตรใหม ตองการนามน สาหรบทา." ถาอบาสกานนกลาววา " โปรดใหบาตรเถด เจาคะ ! "


แลวรบบาตรไปทานามน บรรจขาวตม หรอ ขาวสวยใหเตมแลวถวาย, ไมชอวา เปนวญญต, จะรบควรอย ฉะนแล. พวกภกษเทยวบณฑบาตแตเชามด ไปถงหอฉนไมเหนทนง ยนคอยอย. ถาทหอฉนนน พวกอบาสกาเหนพวกภกษยนอย ชวยกน ใหนาทนงมาเอง. พวกภกษนงแลว เมอจะไป พงบอกลากอนแลว จงไป. แมเมอพวกภกษไมบอกลากอนแลวไป ของหาย ไมเปนสนใช. แตการบอกลาแลวไป ฟอนราเนยม. ถาอาสนะเปนของทชาวบานซงภกษทงหลายสงวา " พวกทานจง นาอาสนะมา " จงนามาให, ภกษทงหลายตองบอกลาแลวจงไป. เมอ พวกภกษไปไมบอกลา เปนการเสยธรรมเนยม และของหาย เปน สนใชดวย. แมในพรมสาหรบปลาด กมนยอยางนเหมอนกน. แมลงหว๑มชมมาก พงกลาววา " จงเอาพดปดแมลงหวมา." พวกชาวบานนากงสะเดาเปนตนมาให พงใหทากปปยะกอน แลวจงรบ. ภาชนะนาทหอฉนวางเปลา ไมควรกลาววา " จงนาธมกรกมา." เพราะเมอหยอนธมกรกลงไปในภาชนะวางเปลา จะพงทาภาชนะแตก. แตจะไปยงแมนา หรอ บง แลวกลาววา " จงนานามา " ควรอย จะกลาววา " จงนามาจากเรอน " กไมควรเหมอนกน. อยาพงบรโภค นาทเขานามาให. ภกษทงหลายผทาภตกจทหอฉน หรอทเสนาสนะปากด ใบไม หรอผลไมทควรกนเปนกบแกลมอยางใดอยางหนง ซงไมมตนหวงหาม ๑. อตถโยชนา ๑/๔๕๔ มจฉกาต มกขกาตป อตถ.


เกดในทนน ถาพวกเธอจะใหคนทางานบางอยางนามา ควรจะใหนา มาดวยอานาจแหงหตถกรรมแลวฉน, แตไมควรใชพวกภกษ หรอ สามเณรผเปนอลชชใหทาหตถกรรม. ในเรองปรสตถกร (แรงงานคน) มนยเทานกอน. แตการทภกษจะใหนาโคมาจากสถานทแหงคนผมใชญาตและม ใชปวารณา ยอมไมควร. เปนทกกฏแกภกษผใหนามา. จะขอโดยขาด มลคาแมจากสถานทแหงญาตและคนปวารณา กไมควร. จะขอโดยนย ของขอยม ควรทกแหง. และพงรกษาบารงโคทใหนามาแลวอยางน เสรจแลวพงมอบใหเจาของรบมนคนไป. ถาเทาหรอเขาของมนแตกหก หรอเสยไป, ถาเจาของยอมรบมนคนไป, การยนยอมรบนนอยางนน เปนการด, ถาเจาของไมยอมรบ, เปนสนใช. ถาหากเจาของกลาววา " พวกผมถวายทานเลย " ไมควรรบ. แตเมอเจาของกลาววา " พวก ผมถวายวด " พงกลาววา " พวกทานจงบอกแกบคคลผทาการวด เพอ ประโยชนแกการเลยงดมน." จะกลาวกะพวกดนทมใชญาต และไมได ปวารณาวา " พวกทานจงถวายเกวยน " ดงนกด ไมควร. ยอมเปน วญญตแท คอ ตองอาบตทกกฏ. แตในฐานแหงญาตและคนปวารณา ควรอย. ของขอยม กควร. ทาการงานเสรจแลวพงคนให. ถากงเปนตน แตกไป พงกระทาใหเหมอนเดม แลวใหคน. เมอเสยหาย เปนสนใช. เมอเจาของกลาววา " พวกผมถวายทานเลย " ธรรมดาวาเครองไมควร จะรบไว. ในมด ขวาน ผง จอบ และสวกด ในพฤกษชาต มเถาวลย เปนตนกด ทเจาของหวงแหน กมนยเหมอนกนน. กในพวกพฤกษชาต


มเถาวลยเปนตน ทพอเปนครภณฑไดเทานน จงเปนวญญต ตากวานน หาเปนไม. แตภกษจะใหนาเอาของสงใดสงหนงทไมมตนหวงหามมา ควรอย. เพราะวา ในทมตนรกษาคมครองเทานน ทานเรยกวา วญญต. วญญตนน ยอมไมควรในปจจยทงสอง (คอ จวรและบณฑบาต) โดย ประการทกอยาง. แตในเสนาสนะปจจย เพยงแตออกปากขอวา " ทาน จงนามาให จงให " เทานน ๆไมควร. ปรกถา โอภาส และนมตตกรรม ควร. บรรดาปรกถา โอภาส และนมตตกรรมนน คาพดของภกษผตอง การโรงอโบสถ หอฉน หรอ เสนาสนะอะไร ๆ อน โดยนยเปนตนวา " การสรางเสนาสนะเหนปานน ในโอกาสน ควรหนอ หรอวา ชอบ หนอ หรอ สมควรหนอ " ดงน ชอวา ปรกถา. ภกษถามวา " อบาสก ! พวกทานอยทไหน ? " พวกอบาสกตอบวา " ทปราสาท ขอรบ ! " พดตอไปวา " กปราสาทไมควรแกภกษทงหลายหรอ อบาสก ! ? " คาพดมอาทอยางน ชอวา โอภาส. กการกระทามอาทอยางน คอ ภกษเหนพวกชาวบานแลว ขงเชอก ใหตอกหลก เมอพวกชาวบานถาม วา " นใหทาอะไรกน ขอรบ ? " ตอบวา " พวกอาตมาจะสรางทอย อาศยทน " ชอวา นมตตกรรม. สวนในคลานปจจย แมวญญต กควร จะปวยกลาวไปไยถงปรกถาเปนตนเลา. คาวา มนสสา อปททตา ยาจนาย อปททตา วญตตยา มความวา พวกชาวบานถกบบคนดวยการขอรอง และดวยการออกปาก


ของนนของภกษเหลานน. บทวา อพภชชนตป มความวา ยอมไดรบความหวาดสะดง คอ ไหว หวนไปวา "จดใหนาอะไรไปใหหนอ ? " บทวา อตตสนตป มความวา พบภกษเขา กพลนสะดง ชะงกไปเหมอนพบง ฉะนน. บทวา ปลายนตป มความวา ยอมหนไปเสยแตไกล โดย ทางใดทางหนง. สองบทวา อเนป คจฉนต มความวา ละทางทภกษเดน ไปเสยแลวกลบเดนมงไปทางซาย หรอ ทางขวา. ปดประตเสยบางกม. [ แกอรรถศพทในเรองมณกณฐนาคราช ] สองบทวา ภตปพพ ภกขเว เปนตน มความวา พระผมพระ ภาคเจา ครนทรงตเตยนภกษเหลานนดวยประการฉะน และตรสธรรม- กถาใหสมควรแกเรองราวนนแลว เมอจะทรงทาโทษแหงวญญต ใหปรากฏชดแมอก จงทรงแสดง ๓ เรองน โดยนยเปนตนวา ภตปพพ ภกขเว ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา มณกณโ มความวา ไดยนวา พญานาคนนปะดบแกวมณมดามาก ซงอานวยใหสงทปรารถนาทก อยางไวทคอ เทยวไป ; เพราะฉะนน จงปรากฏนามวา "มณกณ- นาคาราช." คาวา อปรมทธน มหนต ผณ อฏาส มความวา ไดยนวา บรรดาฤษทง ๒ นน ฤษผนองนน เปนผมปรกตอยดวยเมตตา;


เพราะเหตนน พญานาคานนจงขนมาจากแมนา นรมตเพศเปนเทวดา นงในสานกแหงฤษนน กลาวสมโมทนยกถา ละเพศเทวดานนแลว กลบกลายเปนเพศเดมของตนนนแล วงลอมฤษนน เมอจาทาอาการ เลอมใส จงแผพงพานใหญเบองบนศรษะแหงฤษนน ดจกนรอมไว ยบยงอยชวครหนง แลวจงหลกไป. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสคาวา "ไดยนแผพงพานใหญไว ณ เบองบนศรษะ" ดงน. ขอวา มณมสส กณเ ปลนธน มความวา ซงแกวมณ อนพญานาคนนนประดบไว คอ สวมไวทคอ. สองบทวา เอกมนต อฏาส มความวา พญานาคนนมาแลว โดยเพศเทวดานน ชนชมอยกบดาบส ไดยนอย ณ ประเทศหนง. บทวา มนนปาน ไดแก ขาวและนาของเรา. บทวา วปล ไดแก มากมาย. บทวา อฬาร ไดแก ประณต. บทวา อตยาจโกส ไดแก เปนผขอจดเหลอเกน. มคาอธบาย วา "ทานเปนคนขอซา ๆ ซาก ๆ. บทวา สส มความวา คนหนม คอ ผสมบรณดวยเรองแรง ไดแก บรษทยงอยในวยหนม. ศลาดา ทานเรยกวา หนลบ ดาบทเขาลบแลวบนหนลบนน ทานเรยกวา สกขรโธตะ. ดาบทลบดแลวบนหนลบ มอยในมอของ บรษนน; เพราะเหตนน บรษนน จงชอวา ผถอดาบซงลบดแลว บนหนแลว. อธบายวา "มมอถอดาบซงขดและลบดแลวบนหน." ทาน


วอนขอแกวกะเรา ทาใหเราหวาดเสยว เหมอนบรษมดาบในมอนน ทาใหคนอนหวาดเสยว ฉะนน. ขอวา เสล ม ยาจมาโน มความวา วอนขออยซงแกวมณ. ขอวา น ต ยาเจ มความวา ไมควรขอของนน. ถามวา " ของสงไหน ? " ตอบวา " ของทตนรวา เปนทรกของเขา." ขอวา ยสส ปย ชคเส มความวา ตนพงรวา " สงใด เปนทรกของสตวนน (ไมควรขอของนน)." ขอวา กมงค ปน มนสสภตาน มความวา ในคาวา "(การ ออนวอนขอนน) ไมเปนทพอใจของเหลาสตวทเปนมนษย " น จะพง กลาวทาไมเลา ? [ แกอรรถศพทในเรองนกฝงใหญเปนตน ] หลายบทวา สกณสงฆสส สทเทน อพพาฬโห มความวา ไดยนวา ฝงนกนน ทาเสยงระเบงเซงแซตดตอกนไปจนตลอดปฐมยาม และปจฉมยาม, ภกษนนเปนผราคาญดวยเสยงนกนน จงไดไปยง สานกของพระผมพระภาคเจา. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรส วา " เขามาหาเราถงทอย." ในคาวา กโต จ ตว ภกข อาคจฉส น มวนจฉยยดงน:- ภกษนนนงอยแลว (ในสานกแหงพระผมพระภาคเจาน) มใชพงมา, แต การทจะกลาวอยางนในอดตกาลใกลปจจบนกาลยอมมได. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา " ดกอนภกษ ! กเธอมาจากไหนเลา ?"


อธบายวา " เธอเปนผมาแลวแตทไหน ?" แมในคาวา ตโต อห ภควา อาคจฉาม น กมนยอยางนน เหมอนกน. บทวา อพพาฬโห มความวา เปนผถกเสยงรบกวน คอ กอให เกดความราคาญ. ในคาวา โส สกณสงโฆ ภกข ปตต ยาจต น มวนจฉยย ดงน :- ฝงนกยอมไมรคาพดของภกษ, แตพระผมพระภาคเจา ทรง กระทาใหพวกมนรโดยอานภาพของพระองค. คาวา อปาห เต น ชานาม มความวา เออ เรากไมรจก ชนเหลานนวา " ชนเหลาน เปนคนพวกไหน หรอวา ชนพวกน เปนคนของใคร." สองบทวา สงคมม ยาจนต มความวา ชนเหลานนพากนมา คอ รวมกนเปนพวก ๆ ออนวอนขออย. คาวา ยาจโก อปปโย โหต มความวา บคคลผขอยอมไม เปนทรก (ของผถกขอ). คาวา ยาจ อททมปปโย มความวา สงทคนอนขอ ทาน เรยกวา ยาจง, แมผไมใหซงประโยชนทเขาขอ ยอมไมเปนทรก (ของคนผขอ). อกอยางหนง บทวา ยาจ ไดแก ของบคคลผขออย. คาวา อททมปปโย มความวา ผไมให (แกผขอ) ยอม ไมเปนทรก (ของผขอ).


คาวา มา เม วทเทสนา อห มความวา ความเปนผไม เปนทรก อยาไดมแลวแกขาพเจา, อธบายวา " ขาพเจาอยาไดเปนท เกลยดชง คอ ไมเปนทรกของทาน หรอวาทานอยาไดเปนทเกลยดชง คอไมเปนทรกของขาพเจา." บทวา ทสสหราน มความวา รวบรวมมาไดโดยยาก ดวย อบายทงหลาย มกสกรรมและโครกขกรรมเปนตน. การออนวอนขอ ทภกษใหเปนไปเอง ทานเรยกวา สงยาจกา ในคาวา สยาจกาย ปน ภกขนา น. เพราะเหตนน บทวา สยาจกาย จงมรปความททาน กลาวไววา " ดวยการวงวอนของตน." อธบายวา " ดวยอปกรณ ทงหลายทตนขอมาเอง." ก เพราะวา กฎนนเปนอนภกษทาอยดวย เครองอปกรณทตนขอมาเอง คอ ขอเอามากระทาเอง; ฉะนน เพอแสดงบรรยายแหงอรรถนน ทานจงกลาวบทภาชนะแหงบทวา สยาจกาย นนอยางนวา " ขอเองซงคนอนบาง " เปนตน. [ แกอรรถสกขาบทวภงค วาดวยการโบกฉาบกฎ ] บทวา อลลตตา ไดแก โบกฉาบปนไวเฉพาะภายใน. บทวา อวลตตา ไดแก โบกฉาบปนไวเฉพาะภายนอก. บทวา อลลตตาวลตตา มคาอธบายวา " โบกฉาบปนไว ทงภายในทงภายนอก." ในบทภาชนะแหงบทวา การยมาเนน น คาเพยงวา การา- เปนเตน นเทานน เปนคาททานพระอบาลกลาวไว เพราะวาเมอมคา อยางน พยญชนะยอมเสมอกน, แตเพราะเหตทภกษแมใหสรางกฏ


ดวยอาการขอเอาเอง พงปฏบตโดยนยดงกลาวแลว ในสกขาบทน นนแล; ฉะนน เพอแสดงอรรถนวา " ภกษผสรางเองกตามใหผอน สรางกตาม ทงสองพวกนสงเคราะหดวยบทวา การยมาเนน นแล " จงกลาววา กโรนโต วา การาเปนโต วา ดงนเปนตน. กถาวาทาน พระอบาลจะพงกลาววา กโรนเตน วา การาเปนเตน วา พยญชนะ จะตองผดไป. เพราะวา ภกษใชใหเขาทา จะชอวาเปนผทาเองไมได. เพราะฉะนน พงทราบวา " ในบทภาชนะนพระอบาลแสดงแตเพยง ใจความเทานน." บทวา อตตทเทส มความวา ตนเปนทเจาะแหงกฎนน อยางนวา " กฎนของเรา " เพราะฉะนน กฎนนจงชอวาเฉพาะตนเอง. ซงกฎเฉพาะตนเองนน. กเพราะกฎมตนเปนทเจาะจงนน ยอมมเพอ ประโยชนแกตน; ฉะนน ทานพระอบาล เมอจะแสดงบรรยายแหง อรรถนน จงกลาววา " บทวา อตตทเทส คอ เพอประโยชนแกตน." สองบทวา ปมาณกา กาเรตพพา คอ พงสรางใหไดประมาณ. สองบทวา ตตรท ปมาณ คอ น ประมาณแหงกฎนน. บทวา สคตวทตถยา มความวา ทมชอวา คบพระสคต คอ ๓ คบ ของบรษกลางคนในปจจบนน เทากบศอกคบ โดยศอกชางไม. สองบทวา พาหรเมน มาเนน ไดแก ๑๒ คบ โดยวดนอก ฝาผนงแหงกฎ. แตเมอจะวด ไมพงกาหนดเอาทสดกอนดนเหนยว ใหญทตนใหไวแตแรกเขาทงหมด. พงวดโดยทสดกอนดนผสมแกลบ (กอนอฐ). การฉาบทาปนขาวขางบนแหงกอนดนผสมแกลบ เปน


อพโพหารก. ถาภกษไมมความตองการดวยกอนดนผสมแกลบ สรางให เสรจดวยกอนดนเหนยวใหญเทานน, ดนเหนยวใหญนนแล เปนเขต กาหนด. บทวา ตรย แปลวา โดยสวนกวาง. บทวา สตต แปลวา ๗ คบพระสคต. บทวา อนตรา น มนเทศดงน :- คอ โดยการวดอนมในรวมใน มอธบายวา เมอไมถอเอาทสดดานนอกฝา วดเอาทสด โดยการวด ทางรมดานใน ไดประมาณดานกวาง ๗ คบพระสคต." สวนภกษใดอางเลสวา " เราจกทาใหไดประมาณตามทตรสไว จรง ๆ " แตพงทาประมาณดานยาว ๑๑ คบ ดานกวาง ๘ คบ หรอ ดานยาว ๑๓ คบ ดานกวาง ๖ คบ, การทานนไมสมควรแกภกษนน. จรงอย ประมาณแมทเกนไปทางดานเดยว กจดวาเกนไปเหมอนกน คบจงยกไว จะลดดานยาวเพมดานกวาง หรอ ลดดานกวางเพมดาน ยาว แมเพยงปลายเสนผมเดยว กไมควร. จะปวยกลาวไปไยในการ ขยายเพมทงสองดานเลา. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคตรสไววา " ภกษสรางเองกด ให ผอนสรางกด (ซงกฎ) ใหลวงประมาณไปทางดานยาว หรอ ดาน กวาง โดยทสดแมปลายเสนผมเดยว เปนทกกฏทก ๆ ประโยค " ดงนเปนตน. ก กฎมประมาณตามทกลาวไมเทานน จงสมควร. สวนกฎใด ดานยาวมประมาณถง ๖๐ ศอก ดานกวางม ประมาณ ๓ ศอก หรอ หยอน ๓ ศอก เปนทซงเตยงทไดขนาดหมน


ไปขางโนนขางนไมได, กฎนไมถงการนบวา " กฎ; " เพราะฉะนน กฎแมน กสมควร. แตในมหาปจจรทานกลาวกฎกวาง ๔ ศอกไว โดยกาหนดอยางตา." ตากวากฎกวาง ๔ ศอกนน ไมจดวาเปนกฏ. กกฎถงไดประมาณ แตสงฆยงไมไดแสดงทใหกด มผจองไวกด ไม มชานเดนโดยรอบกด ไมควร. กฎไดประมาณ สงฆแสดงทใหแลว ไมมผจองไว มชานเดนไดรอบ จงควร. ภกษเมอจะสรางกฏตากวาประมาณกด กฎมประมาณ ๔-๕ ศอกกด พงสรางใหเปนกฎมทอนสงฆแสดงใหแลวเทานน. กแล เมอภกษทาใหลวงประมาณไป ตองครกาบต ในเวลาฉาบเสรจ. ใน อธการแหงการสรางกฏใหลวงประมาณนน ผศกษาทราบการฉาบ การไมฉาบ โอกาสดวรฉาบ และโอกาสไมควรฉาบ. คอ อยางไร ? คอ ทชอวาการฉาบนน ไดแก การฉาบ ๒ อยาง คอ การฉาบดวยดนเหนยว ๑ การฉาบดวยปนขาว ๑ ก ยก เวนการฉาบ ๒ อยางนเสย การฉาบทเหลออ มชนดฉาบดวยเถาและ โคมยเปนตน ไมจดเปนการฉาบ. ถาแมนมการฉาบดวยโคลน กไมจดเปนการฉาบเหมอนกน. ทชอวา โอกาสดวรฉาบนน ไดแก จาพวกฝาผนงและหลงคา. ก โอกาสไมควรฉาบทเหลออ ยกเวนฝาและหลงคาเสย ม เสา คาน บานประต หนาตาง และปลองควนเปนตน แมทงหมด พงทราบวา " โอกาสไมควรฉาบ."


[ วาดวยพนทควรสรางกฏและไมควรสราง ] ขอวา ภกข อภเนตพพา วตถเทสนาย มความวา อนภกษ ผจะสราง พงนาภกษทงหลายไป เพอประโยชนแกการแสดงทใหใน ทซงตนตองการจะใหสรางกฏ. กคาวา เตน กฏการเกน เปนตน พระผมพระภาคเจาตรสไว เพอทรงแสดงวธทจะพงนาภกษเหลานนไปเพอแสดงทสราง. บรรดาบทเหลานนดวยคาวา กฏวตถ โสเธตวา พระผม พระภาคทรงแสดงวา " ภกษผสรางกฏ อยาพงนาภกษทงหลายไปสปา มพนทไมเสมอ, พงใชชาระทสรางกฏกอน ปราบพนทใหเรยบเสมอ เชนกบมณฑลสมาแลว ภายหลงเขาไปหาสงฆขอแลวจงพาไป." สองบทวา เอวมสส วจนโย มความวา สงฆควรเปนผอน ภกษนนพงบอกอยางน. แตขางหนา พระผมพระภาคเจาทรงหมายถง ภกษหลายรปตตรสพหวจนะวา ทตยมป ยาจตพพา. คาวา สเจ สพโพ สงโฆ น อสสหต มความวา ถาสงฆ ทงปวงไมปรารถนา, คอ ภกษเหลานนเปนผขวนขวายในกจ มการ สาธยายยและมนสการเปนตน. สองบทวา สารมภ อนารมภ ไดแก มเหตขดของ ไมม เหตขดของ. สองบทวา สปรกกมม อปรกกมน ไดแก มชานรอบ ไมม ชานรอบ.


บทวา ปตตกลล มความวา เวลาแหงการตรวจดนถงแลว; เพราะเหตนน จงชอวามกาลถงแลว. ปตตกาลนนแล ชอวา ปตตกลลง. กแลอปโลกนกรรมน ถงจะอปโลกนทา โดยนยแหงการสวดประกาศ สมมตกรรม เพอตองการตรวจดพนท กควร. แตตอไปขางหนา กรรมททาในการแสดงพนท ควรทาดวยญตต และอนสาวนาตาม ทกลาวแลวเทานน. จะอปโลกนทาไมควร. บทวา กปลกาน มความวา แหงมดทงหลาย มชนดเปนมด แดงมดดาและมดเหลองเปนตน ชนดใดชนดหนง. ปาฐะวา กปลกาน กม. บทวา อาสโย แปลวา สถานทอยประจา. และพงทราบท อาศย คอ ทอยประจาแมของพวกสตวเลก มตวปลวกเปนตน เหมอน ของพวกมด ฉะนน, แตพวกสตวเลก มมดแดงเปนตนนน มาเพอ ตองการหาหยากเยอในทใดแลวไป, ประเทศทสญจรเชนนน แมของสตว ทกจาพวก ทานไมหาม. เพราะฉะนน การถางตนไมเปนตนในโอกาส นนออกปราบใหเตยนแลวสราง ควรอย. ท ๖ สถานเหลาน พระผ มพระภาคทรงหามไวกอน เพราะความเอนดสตว. บทวา หตถน วา มความวา สถานทอยประจากด สถานท หากนประจากด ของโขลงชาง ยอมไมสมควร. ทอาศยของสตวราย มสหะเปนตนกด ทางเดนประจาของพวกสตวรายมสหะเปนตน ท หลกไปหาเหยอกด ไมสมควร. แตทานมไดหมายเอาพนทเปนท


เทยวไปแหงสตวรายเหลานน. สองบทวา เยส เกสจ มความวา แหงสตวดรจฉานทดราย แมจาพวกอน. ท ๗ สถานเหลาน เปนทมภยเฉพาะหนา ทรงหาม ไวเพอประโยชนแกความปลอดภยจากอนตรายแหงภกษทงหลาย. สถานท เหลอ เปนสถานทมเหตขดของดวยเหตขดของตาง ๆ. บรรดาบทเหลานน บทวา ปพพนนนสสต มความวา อน อาศยนาปพพนนชาต คอ ตงอยใกลเคยงนาเพราะปลกธญชาต ๗ ชนด. แมในบทวา อปรนนนสสต เปนตน กมนยอยางนเหมอนกน. แต ในบทวา อปรนนนสสต เปนตนน ทานกลาวไวในอรรถกถาทงหลาย มกรนทเปนตนวา " ทชอวา ตะแลงแกง นน ไดแก เรอนของเจา พนกงาน คอ เรอนของคนมเวร ทเขาสรางไว เพอใชเปนทฆา พวกโจร." พนทลงอาชญาคนผด มการตดมอและเทาเปนตน เรยกวา ท ทรมานนกโทษ. ปาชาใหญ ทานเรยกวา สสาน. ทางทคนจะตอง เดนผานไป คอ ทางไปมา ทานเรยกวา ทางสญจร. บททเหลอ ชดเจนทงนน. [ วาดวยลกษณะการสรางกฏ ] ขอวา น สกกา โหต ยถายตเตน สกเฏน มความวา เปนทอนเกวยนซงเทยมดวยโคถก ๒ ตว ไมอาจจะจอดลอขางหนงไว ในทนาตกจากชายคา ลอขางหนงไวขางนอกแลวเวยนไปได. แตใน กรนทกลาววา " เทยมดวยโคถก ๔ ตว กด."


หลายบทวา สมนตา นสเสณยา อนปรคนต มความวา เปน ทซงคนทงหลายผยนมงเรอนอยทบนได หรอ พะอง ไมอาจเวยนไป โดยรอบดวยบนได หรอพะองได. ในทมผจองไวและไมมชานรอบ เหนปานน ดงกลาวมาฉะน ไมควรใหสรางกฏ. แตควรใหสรางใน ทไมมผจองไว และมชานรอบ. สองบท (วา อนารมภ สปรกกมน) นน มาแลวในพระบาล นนแล โดยปฏปกขนยแหงคาทกลาวแลว. คาเปนตนอยางนวา สยาจกา นาม พระผมพระภาคเจา ตรสซาเพอประกาศเนอความ แหงคาวา สยาจกา เปนตน ทตรสไวอยางนวา " ถาภกษสรางกฏ ดวยอาการขอมาเอง ในพนทมผจองไว ไมมชานรอบ." สองบทวา ปโยเค ทกกฏ มความวา ภกษดารวา " เรา จกใหสรางกฏทสงฆไมแสดงทให หรอ ใหลวงประมาณ โดยนยดง ตรสไวในบาลอยางน " แลว ลบมด หรอ ขวานเพอตองการนาไมมา จากปา เปนทกกฏ, เขาสปา เปนทกกฏ, ตดหญาสดในปานน เปน ปาจตตยพรอมดวยทกกฏ. ตดหญาแหง เปนทกกฏ. แมในตนไม กมนยอยางนเหมอนกน. ประโยคตงแตตนอยางน คอ ภกษถางพนท, ขด โกยดน วด เปนตนไป จนถงปกผง (ผกแผนผง) ชอวา ปพพประโยค. ในปพพ- ประโยคน ทก ๆ แหง ในฐานะแหงปาจตตย เปนปาจตตยกบทกกฏ ในฐานะแหงทกกฏ เปนเพยงทกกฏ. จาเดมแตปกผงนนไป ชอวา สหประโยค.


ในสหประโยคนน มวนจฉยดงน :- ในกฎพงสรางดวยเสา หลายตน ภกษใหยกเสาตนแรกในกฎนน เปนทกกฏ. ภกษประกอบเครอง อปกรณใด ๆ เขาดวยอบายอยางน, เปนทกกฏ ทกประโยคแหง การประกอบเครองอปกรณนน. เมอถากไม เปนทกกฏทก ๆ ครงท ยกมอ, เมอไปเพอตองการถากไมนนเปนทกกฏทก ๆ ยางเทา. กเมอภกษคดวา " เราจกฉาบกฎฝาผนงไม หรอ ฝาผนงศลา หรอฝาผนงอฐ ชนทสดแมบรรณศาลา พรอมทงฝาและหลงคา ทสรางแลวอยางน " แลวฉาบดวยปนขาว หรอ ดนเหนยวเปนทกกฏ ทก ๆ ประโยค, เปนทกกฏ ตลอดเวลาทยงไมเปนถลลจจย. แต ทกกฏน ขยายเพมดวยการฉาบมากครงเหมอนกน. ไมเปนอาบต ในเพราะการระบายสขาวหรอสแดงหรอในเพราะจตรกรรม. ขอวา เอก ปณฑ อนาคเต มความวา ในเมอการสราง กฎยงไมทนถงกอนปนฉาบกอนหนง ซงเปนกอนหลงสดแหงเขาทง หมด. มคาอธบายวา " ในขณะทควรกลาวไดวา ' กฎจกถงความ สาเรจดวย ๒ กอนในบดน ' ในบรรดา ๒ กอนนน เปนถลลจจยใน การใสกอนแรก." ขอวา ตสม ปณเฑ อาคเต มความวา ในเมอกฎกรรมยง ไมถงกอนหนงอนใด เปนถลลจจย, เมอกอนนนอนเปนกอนสดทาย มาถงแลว คอ อนภกษใสแลว วางลงแลว ตองสงฆาทเสส เพราะ การฉาบเชอมกนแลว. และอนภกษผฉาบอยางน เมอเชอมการฉาบ


ดานในดวยการฉาบดานใน ทาใหฝาและหลงคาเนองเปนอนเดยวกน หรอ เมอเชอมการฉาบดานนอกดวยการฉาบดานนอกแลว จงเปน สงฆาทเสส. กถาภกษยงไมตงทวารพนธ (กรอบประต) หรอ หนาตาง เลย ฉาบดวยดนเหนยว, และเมอตงกรอบประตและหนาตางนนแลว จะขยายโอกาสแหงกรอบประตและหนาตางนนใหม หรอไมขยายกตาม การแบยงไมเชอมกน, ยงรกษาอยกอน. แตเมอฉาบใหมพอเชอมกน กเปนสงฆาทเสส. ถากรอบประตและหนาตางนน ทภกษตดตงไว ตงอยตดตอกน กบดวยการฉาบทใหไวแตแรกทเดยว, เปนสงฆาทเสสตงแตแรก เหมอนกน. เพอปองกนปลวก จะฉาบฝาผนง ไมใหถงหลงคา ประมาณ ๘ นว, ไมเปนอาบต. เพอปองกนปลวกเหมอนกน จะทา ฝาผนงหนภายใต ไมฉาบฝานน ฉาบในเบองบน, การฉาบชอวายง ไมเชอมตอกน, ไมเปนอาบตเหมอนกน. ภกษทาหนาตางและปลองไปดวยอฐลวน ในกฎฝาผนงอฐ เปนอาบตโดยเชอมดวยการฉาบทาทเดยว. ภกษฉาบบรรณศาลา, เปน อาบตโดยเชอมดวยการฉาบเหมอนกน. เพอตองการแสงสวางใน บรรณศาลานน จงฉาบเวนทไวประมาณ ๘ นว, การฉาบชอวายง ไมเชอมตอกน, ยงไมเปนอาบตเหมอนกน. ถาภกษทาในใจวา " เราไดหนาตางแลว จกตงตรงน " แลว จงทา, เมอตดตงหนาตางเสรจแลว เปนอาบตโดยเชอมดวยการฉาบ.


ถาภกษทาฝาผนงดวยดนเหนยว, เปนอาบตในเพราะการเชอมกนกบ ดวยการฉาบทลงคา. รปหนงพกใหเหลอไวกอนหนง. อกรปอนเหน หนงกอนทไมไดฉาบนน ทาในใจวา " นเปนทกกฏ " จงฉาบเสย ดวยมงวตร ไมเปนอาบตทงสองรป. [ แกอรรถบทภาชนยวาดวยจตกกะทาใหเปนอาบตตาง ๆ ] ๓๖ จตกกะมอาทอยางนวา ภกข กฏ กโรต พระผมพระ ภาคตรสไว เพอทรงแสดงชนดแหงอาบต. ใน ๓๖ จตกกะนน พง ทราบอาบตทคละกนดวยอานาจแหงทกกฏและสงฆาทเสสเหลาน คอ ทกกฏ เพราะมผจองไว. ทกกฏ เพราะไมมชานรอบ, สงฆาทเสส เพราะทาลวงประมาณ, สงฆาทเสส เพราะสงฆไมไดแสดงทสรางให. ก ในคาเปนตนวา อาปตต ทวนน สงฆาทเสสาน ทวนน ทกกฏาน บณฑตพงทราบใจความโดยนยเปนตนวา " ตองอาบต ทกกฏ ๒ ตว พรอมดวยสงฆาทเสส ๒ ตว." กในคาเปนตนวา โส เจ วปปกเต อาคจฉต มอรรถ- วนจฉยดงตอไปน :- บทวา โส ไดแก ภกษผสงแลวหลกไปเสย. บทวา วปปกเต ไดแก เมอการสรางกฏยงไมเสรจ. สองบทวา อสส วา ทาตพพา มความวา พงสละใหแก บคคลอน หรอ แกสงฆ. สองบทวา ภนทตวา วา ปน กาตพพา มความวา กฎจด วาเปนอนรอแลว ดวยเหตมประมาณเทาไร ? ถาเสาฝงลงทพนดน


พงถอนขน. ถาตงไวบนหน พงนาออกเสย. พงรอผนงแหงกฎทกอ อฐออกเสย จนถงอฐมงคล (ศลาฤกษ). โดยสงเขป กฎทถกพง ลงใหเรยบเสมอพน ยอมจดวาเปนอนรอแลว. เหนอพนดนขนไปป เมอยงมฝาผนงเหลออยแมประมาณ ๔ นว กฎจดวายงไมไดรอเลย. คาทเหลออในทก ๆ จตกกะ ปรากฏชดแลวทงนน. แทจรง ในจตกกะ ทงปวงนไมมคาอะไรอนทจะพงรไดยาก ตามแนวแหงพระบาลเลย. กในคาวา อตตนา วปปกต เปนตน มวนจฉยดงน :- ทชอ วา ยงกฎทตนรเรมไวใหสาเรจลงดวยตนเอง คอ เมอภกษใสกอน สดทายเขาในกฎทตนมความประสงคจะใหถงความเปนของสรางแลว ดวยดนเหนยวจานวนมาก หรอ ดวยดนเหนยวผสมแกลบ ชอวา ใหสาเรจลง. สองบทวา ปเรห ปรโยสาเปต มความวา ใชคนเหลาอน ทาใหสาเรจ เพอประโยชนแกตน. ในคาน พงทราบวนจฉยดงนวา " กฎอนตนเอง หรอ อนคนเหลาอน หรอวาทงสองฝาย ทาคางไวกตามท, กแล ภกษยงกฏ นนใหสาเรจดวยตนเองกด ใชใหคนอนสรางใหสาเรจกด ใชคนทรวม เปนค คอ ตนเองและคนเหลาอนสรางใหสาเรจกด เพอประโยชนแกตน เปนสงฆาทเสสทงนน." แตในกรนท ทานกลาววา " ภกษ ๒-๓ รป รวมกนทากลาว วา ' พวกเราจกอย ,' ยงรกษาอยกอน, ยงไมเปนอาบต เพราะยง ไมแจกกน, แจกกนวา ' ทนของทาน ทนของผม ' แลวชวยกนทา,


เปนอาบต, สามเณรกบภกษรวมกนทา, ยงรกษาอยตลอดเวลาท ยงไมไดแบงกน, แจกกนโดยนยกอนแลวชวยกนทา เปนอาบต แกภกษ " ดงน. [ อนาปตตวรรณนา ] ในคาวา อนาปตต เลเณ เปนตน มวนจฉยดงน :- ไม เปนอาบต แกภกษผกระทาถาแมใหใหญ. เพราะการฉาบในถาน ไมเชอมตอกน. สาหรบภกษผกระทาแมคหา คอ คหากออฐกด คหาศลากด คหาไมกด คหาดนกด แมใหใหญกไมเปนอาบต. บทวา ตณกฏกาโย มความวา ปราสาทแมมพน ๗ ชน แต หลงคามงดวยหญาและใบไม ทานกเรยกวา กฎหญา. แตในอรรถกถา ทงหลาย ทานเรยกกฎทเขาทาหลงคาใหประสานกนดจตาขาย ดวย ไมระแนงทงหลาย แลวมงดวยพวกหญาหรอใบไมนนแลวา " เรอน เลาไก " ไมเปนอาบตในเพราะกฎทเขามงแลวนน. จะกระทาเรอน หลงคามงหญาแมใหใหญ กควร. เพราะวาภาวะมการโบกฉาบปน ภายในเปนตน เปนลกษณะแหงกฎ. และภาวะมโบกฉาบปนภายใน เปนตนนน บณฑตพงทราบวา " พระผมพระภาคตรสหมายถงหลงคา เทานน." กคาวา " หญาและใบไมแหงโรงจงกรมพงลง. . . ดกอนภกษ ทงหลาย ! เราอนญาตเพอกาหนดทาการโบกฉาบปนทงภายในและ ภายนอก " เปนตน เปนเครองสาธกในกฎหญาน. เพราะฉะนนเรอน หลงใด มปกสองขาง หรอตดยอด กลม หรอ ๔ เหลยมจตรสเปน


ของทเขาสรางโดยสงเขปวา " นเปนหลงคาของเรอนหลงน " เมอการ ฉาบทเชอมตดตอกนดวยการฉาบฝาผนงของเรอนนนแลว เปนอาบต. กถาวาภกษทงหลายมงดวยหญาขางบน เพอรกษาเครองฉาบของเรอน ทมหลงคาโบกฉาบปนไวทงภายในและภายนอก ไมชอวาเปนกฎหญา ดวยอาการเพยงเทาน. ถามวา " กในกฎหญาน ไมเปนอาบต เพราะสงฆไมได แสดงทใหและทาลวงประมาณเปนปจจยเทานน หรอวา แมเพราะ มผจองไวและไมมชานรอบเปนปจจยเลา ? " ตอบวา " ไมเปนอาบต แมในทก ๆ กรณ." จรงอยางนน พระผมพระภาคทรงหมายถงกฎเชนน จงตรสไว ในคมภรปรวารวา " ภกษสรางกฏ ซงสงฆไมแสดงทให ลวงประมาณ มผจองไว ไมมชานรอบดวยการขอเอาเอง ไม เปนอาบต ปญหาน ทานผฉลาดทงหลาย คด กนแลว." สวนคาทพระผมพระภาคตรสไวในพระบาลมอาทวา " ภกษผ สราง ตองอาบตทกกฏ ๓ ตว " ดงน ตรสเพราะการไมสรางตาม ทสงไวเปนปจจย. สองบทวา อสสตถาย มความวา ไมเปนอาบตแกภกษ ผสรางกฏ แมไมถกลกษณะของกฎ เพอประโยชนแกผอน คอ อปชฌายกตาม อาจารยกตาม สงฆกตาม.


ขอวา วาสาคาร เปตวา สพพตถ มความวา ภกษให สรางอาคารอน เวนอาคารเพอประโยชนเปนทอยของตนเสย ดวยตง ใจวา " จกเปนโรงอโบสถกตาม เปนเรอนไฟกตาม เปนหอฉน กตาม เปนโรงไฟกตาม;" ไมเปนอาบตในเพราะอาคารทงหมด ม โรงอโบสถเปนตน. ถาแมนภกษนน มความราพงในใจวา " จกเปน โรงอโบสถดวย เราจกอยดวย " ดงน กด วา " จกเปนเรอนไฟดวย จกเปนศาลาฉนดวย. . . จกเปนโรงไฟดวย เราจกอยดวย " ดงน กด แมเมอใหสรางโรงอโบสถเปนตน เปนอาบตแท. แตในมหาปจจร ทานกลาววา " ไมเปนอาบต " แลวกลาววา " เปนอาบตแกภกษ ผสราง เพอประโยชนแกเรอนเปนทอยของตนเทานน." บทวา อนาปตต มความวา ไมเปนอาบตแกภกษบา และ แกพวกภกษชาวแควนอาฬว ผเปนตนบญญตเปนตน. ในสมฏฐานเปนตน พงทราบวนจฉยดงน :- สกขาบทน ม สมฏฐาน ๖ เปนกรยา และเปนทงกรยาและอกรยา. แทจรง สกขา- บทน ยอมเกดโดยการกระทาของภกษผใหสงฆแสดงทใหแลวสราง ใหลวงประมาณไป, เกดทงโดยการทาและไมทาของภกษผไมใหสงฆ แสดงทใหแลวสราง. เปนโนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. กฏการสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๗ วหารการสกขาบทวรรณนา วหารการสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- [ แกอรรถปฐมบญญตเรองพระฉนนะ ] พงทราบวนจฉย ในวหารการสกขาบทนน ดงตอไปน :- บทวา โกสมพย ไดแก ใกลนครทมชออยางน. บทวา โฆสตาราเม ไดแก ทวหาร (วด) ของทานโฆสต- เศรษฐ. ไดยนวา วหาร (วด) นน ทานเศรษฐนามวาโฆสตใหสราง; เพราะฉะนน จงเรยกวา " วดโฆสตาราม." บทวา ฉนนสส ไดแก พระฉนนะเคยเปนมหาดเลกในเวลา พระพทธองคยงเปนพระโพธสตว. ขอวา วหารวตถ ภนเต ชานาต มความวา ขาแตทาน ผเจรญ ! ทานโปรดตรวจดสถานทสรางวหารเถด. กในคาวา วหารวตถ น ทชอวา วหาร ไมใชวหารทงสน คอ อาวาส (ทอย) หลงหนง. ดวยเหตนนนนแล คฤหบดอปฐากของทานพระฉนนะ จงกลาววา " กระผมจกใหสรางวหารถวายพระคณเจา." ในคาวา เจตยรกข น มวนจฉยยดงน :- ทชอวา เจดย เพราะอรรถวาอนปวงชนทาความเคารพ. คาวา เจตยรกข น เปนชอ


แหงเทวสถานทงหลายทควรแกการบชา. ตนไมทชาวโลกสมมตวา "เจดย " ชอวา รกขเจดย. ทชาวบานบชาแลว หรอ เปนทบชาของ ชาวบาน; เพราะฉะนน ตนไมนนจงชอวา คามปชตะ (ทชาวบาน พากนบชา). ในบททเหลอกมนยเชนน. อกอยางหนง ในชนบทและรฐน สวนหนงในรชสมาแหง พระราชาพระองคหนง พงทราบวา " ชนบท." แวนแควนทงสน พงทราบวา " รฐ." จรงอย ในกาลบางครง แมชาวแวนแควน ทงสน กทาการบชาแกตนไมนน. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา " ทชาวแวนแควนพากนบชาแลว." ดวยบทวา เอกนทรย น พวกชาวบานกลาวหมายเอากายนทรย. บทวา ชวส โน คอ มความสาคญวา เปนสตว. บทวา มหลลก มความวา ความทวหารใหญกวากฎทขอ เอาเอง โดยความเปนทมเจาของ มอย แกวหารนน; เพราะเหตนน จงชอวา มหลลกะ. อกอยางหนง เพราะใหสงฆแสดงทใหแลว สรางแมใหเกนประมาณ กควร; เพราะฉะนน วหารนน จงชอวา มหลลกะ เพราะเปนของใหญกวาประมาณบาง. ซงวหารใหญนน. กเพราะวหารนน มความใหญกวาประมาณนนได เพราะเปนของ มเจาของนนเอง; ฉะนน เพอแสดงใจความนน ทานพระอบาลจง กลาวบทภาชนะวา " วหารมเจาของ เรยกชอวา วหารใหญ." คาทเหลออทงหมดพรอมดวยสมฏฐานเปนตน ผศกษาพงทราบ โดยนยดงทกลาวแลวในกฏการสกขาบทนนแล. จรงอย ในสกขาบทน


มความแปลกกน แตเพยงความเปนของมเจาของ ความไมมสมฏ- ฐานจากการทา และความไมมกาหนดประมาณเทานน, และจตกกะ ลดลงไป กเพราะไมมกาหนดประมาณ ฉะนแล. วหารการสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๘ ปฐมทฏฐโทสสกขาบทวรรณนา ทฏฐโทสสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป :- พงทราบวนจฉยยในทฏฐโทสสกขาบทนน ดงน :- [ ประวตพระเวฬวนวหาร ] คาวา เวฬวน ในคาวา เวฬวเน กลนทกนวาเป เปนชอ แหงอทยานนน. ไดยนวา อทยานนนไดลอมรอบไปดวยกอไผ และกาแพงสง ๑๘ ศอก ประกอบดวยเชงเทน (ซมประต) และ ปอม มสเขยวชะอม เปนทรนรมยใจ. ดวยเหตนน จงเรยกกนวา " เวฬวน." อนง ชนทงหลายไดใหเหยอแกพวกกระแตในอทยานน, ดวยเหตนน อทยานนน จงชอวา " กลนทกนวาปะ." ไดยนวา ในกาลกอน พระราชาพระองคใดพระองคหนง ได เสดจมาประพาส ณ อทยานนนทรงมนเมาเพราะนาจณฑแลว บรรทม หลบกลางวน. แมบรวารของพระองค กพดกนวา " พระราชา บรรทมหลบแลว " ถกดอกไมและผลไมเยายวนใจอย จงพากนหลก ไปทางโนนทางน. ขณะนน งเหา เลอยออกมาจากตนไมมโพรง ตนใดตนหนง เพราะกลนสรา เลอยมงหนาตรงมาหาพระราชา รกขเทวดาเหนงเทานนแลวคดวา " เราจกถวายชวตแดพระราชา "


จงแปลงเพศเปนกระแตมาทาเสยงรองทใกลพระกรรณแหงพระราชา. พระราชาทรงตนบรรทม. งกเลอยกลบไป. ทาวเธอทอดพระเนตรเหน เหตนนแลว ทรงดารวา " กระแตนใหชวตเรา " จงเรมตนเลยง เหยอแกกระแตทงหลาย และทรงใหประกาศพระราชทานภยแกฝง กระแตในอทยานนน. เพราะฉะนน เวฬวนนน จงถงอนนบวา " กลนทกนวาปะ " (เปนทเลยงเหยอแกกระแต) จาเดมแตกาล นนมา. แทจรง คาวา " กลนทกะ " น เปนชอของพวกกระรอกกระแต. [ แกอรรถเรองพระทพพมลลบตร ] คาวา ทพพะ เปนนามแหงพระเถระนน. บทวา มลลปตโต แปลวา เปนโอรสของเจามลลราช. คาวา ชาตยา สตตวสเสน อรหตต สจฉกต มความวา ไดยนวา พระเถระบณฑตพงทราบวา " มอายเพยง ๗ ขวบ เมอ บรรพชา ไดความสงเวชแลวบรรลพระอรหตผล ในขณะปลงผมเสรจ นนเทยว." คาวา ยงกจ สาวเกน ปตตพพ สพพ เตน ปตตพพ มความวา คณชาตน คอ วชชา ๓ ปฏสมภทา ๔ อภญญา ๖ โลกตรธรรม ๙ ชอวา อนสาวกพงบรรล, คณชาตนน ยอมเปน อนพระเถระนนบรรลแลวทกอยาง. คาวา นตถ จสส กจ อตตรกรณย มความวา บดน กจทจะพงทาใหยงขนไปนอยหนง ไมมแกพระเถระนน เพราะกจ


๑๖ ประการ ในอรยสจ ๔ อนทานกระทาเสรจแลวดวยมรรค ๔. คาวา กตสส วา ปฏจโย มความวาแมการจะเพมเตมกจ ทกระทาเสรจแลวนนกไมม เหมอนกบผาทซกแลว ไมตองซกซาอก เหมอนของหอมทบดแลว ไมตองบดซาอก และเหมอนดอกไมท บานแลว ไมกลบบานอก ฉะนนแล. บทวา รโหคตสส ไดแก ไปในทสงด. บทวา ปฏสลลนสส ไดแก หลกจากอารมณนน ๆ แลว เรนอย. มคาอธบายวา " ถงความเปนผโดดเดยว." ขอวา อถโข อายสมโต ทพพสส มลลปตตสส เอตทโหส ยนนนาห สงฆสส เสนาสนจ ปาเปยย ภตตาน จ อทท- เสยย มความวา ไดยนวา พระเถระเหนวา กจของตนกระทาเสรจ แลว จงดารวา " เรายงทรงไวซงสรระสดทายอนน, กแลสรระสด ทายนน ดารงอยในทางแหงความเปนของไมเทยง ไมนานนกกจะดบ ไปเปนธรรมดา ดจประทปทตงอยทางลม ฉะนน, เราควรจะกระทา การขวนขวายแกสงฆ ตลอดเวลาทยงไมดบ อยางไรหนอแล ? " พลาง พจารณาเหนอยางนวา " เหลากลบตรเปนอนมาก ในแควนนอก ทงหลาย บวชไมไดเหนพระผมพระภาคเจาเลย, ทานเหลานน ยอม พากนมาแมจากทไกล ดวยหวงใจวา ' เราทงหลายจกเฝาแหน จกถวายบงคม พระผมพระภาคเจา ' บรรดากลบตรเหลานน เสนาสนะ ไมเพยงพอแกทานพวกใด, ทานพวกนน ตองนอนแมบนแผนศลา,


กแล เรายอมอาจเพอนรมตเสนาสนะ มปราสาท วหาร เพงพก เปนตน พรอมตงเตยงตงและเครองลาดใหตามอานาจความปรารถนา ของกลบตรเปนอนมากเหลานน ดวยอานภาพของตน และในวนรงขน บรรดากลบตรเหลาน บางเหลามกายเหนดเหนอยเหลอเกน, กลบตร พวกนนจะยนขางหนาภกษทงหลาย แลวใหแจกแมซงภตตาหารดวย คารวะหาไดไม, กเราแลอาจแจกแมซงภตตาหารแกกลบตรเหลานนได." ครงนนแล ทานพระทพพมลลบตรผพจารณาอยอยางน ไดมความ ตกลงใจนวา " ผฉะนน เราควรแตงตงเสนาสนะ และแจก ภตตาหารแกสงฆ." ถามวา " กฐานะทง ๒ ประการน ควรแกภกษผตามประกอบ แตความยนดในการพดเปนตน มใชหรอ ? สวนทานพระทพพมลล- บตรน เปนพระขณาสพ ไมมความยนดในธรรมเปนเครองเนนชา, เพราะเหตไร ฐานะ ๒ ประการน จงปรากฏแจมแจงแกทานผมอาย นเลา ? " ตอบวา " เพราะความปรารถนาในปางกอนกระตนเตอน." ไดยนวา พระพทธเจาทกพระองค ทรงมเหลาพระสาวกผบรรล ฐานนดรนเหมอนกน, และทานพระทพพมลลบตรน เกดชาตปางหลง ในตระกลใดตระกลหนง ในกาลแหงพระผมพระภาคทรงพระนามวา ปทมตระ เหนอานภาพของภกษผบรรลฐานนดรนแลว นมนตพระผ มพระภาคพรอมดวยภกษ ๖๘๐,๐๐๐ รป ถวายมหาทานตลอด ๗ วน แลวหมอบลงแทบบาทมล ไดกระทาความปรารถนาวา " ในกาลแหง


พระพทธเจาเชนกบพระองคบงเกดขนในอนาคต แมขาพระองค พง เปนผแตงตงเสนาสนะและภตตทเทสกะ เหมอนสาวกของพระองคผ มชอน." พระผมพระภาคทรงสอดสองอนาคตงสญาณไป ไดทอด พระเนตรเหนแลว. กแลครนทอดพระเนตรเหนแลวจงไดทรงพยากรณ วา " โดยกาลลวงไปแหงแสนกปแตกปน พระพทธเจาทรงพระนามวา โคดมจกทรงอบตขน. ในกาลนนทานจกเกดเปนบตรของมลลกษตรย นามวา ทพพะ มอาย ๙ ขวบ โดยกาเนดจกออกบรรพชา แลว กระทาใหแจงซงอรหตผล และจกไดฐานนดรน." จาเดมแตนนมา ทานบาเพญกศลมทาน ศล เปนตนอย ไดเสวยสมบตในเทวดา และมนษย ในกาลแหงพระผมพระภาคของเรา ไดกระทาใหแจงพระ อรหตผลเชนกบทพระผมพระภาคพระองคนนทรงพยากรณแลวนนแล. ลาดบนน เมอทานพระทพพมลลบตรผอยในทสงด ดารอยวา " เรา พงทาการขวนขวายแกสงฆ อยางไรหนอแล " ฐานะ ๒ นปรากฏแจม แจงแลว เพราะความปรารถนาในปางกอนนน กระตนเตอน ฉะนแล. ครงนน ทานไดมความราพงนวา " เราแล ไมเปนอสระในตน เอง, เราอยในสานกเดยวกนกบพระศาสดา, ถาหากพระผมพระภาคเจา จกทรงอนญาตใหเราไซร, เราจกสมาทานฐานะทง ๒ น " แลวไดเขา ไปเฝาพระผมพระภาคเจา. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงไดกลาววา อถโข อายสมา ทพโพ มลลปตโต ฯ เป ฯ ภตตาน จ อททสต ดงน. ครงนน พระผมพระภาคเจา ทรงยงทานพระทพพมลลบตรนน


ใหรนเรงดวยพระดารสวา " ดละ ดแลว ทพพะ ! " จงตรสวา " ดกอนทพพะ ! ถาเชนนน เธอจงแตงตงเสนาสนะและแจกภตตาหาร แกสงฆเถด, เพราะวา ภกษผหางไกลจากการลาเอยงเพราะอคตเหน ปานน ยอมสมควรจดการฐานะทง ๒ น. สองบทวา ภควโต ปจจสโสส มความวา ทานพระทพพ- มลลบตรกราบทลรบสนองพระดารสของพระผมพระภาคเจา คอ ทล รบสนองตรงพระพกตร. มคาอธบายวา " ทลรบสนองตอบ." ในคาวา ปม ทพโพ ยาจตพโพ น มคาถามวา " พระ- ผมพระภาคเจาทรงใหขอ เพราะเหตไร ? " ตอบวา " เพอจะปองกนความครหานนทา." จรงอย พระผมพระภาคเจาทรงเหนวา " ในอนาคต อปทวะ ใหญจกบงเกดแกทพพะ ดวยอานาจแหงภกษชอเมตตยะและภมมชกะ เพราะอาศยฐานะน, บรรดาภกษเหลานน บางพวกจกตาหนวา ' ทาน ทพพะนเปนผนงเฉย,' ไมทาการงานของตน มาจดการฐานะเชนน เพราะเหตไร ? ลาดบนน ภกษพวกอนจกกลาววา ' โทษอะไรของ ทานผน', ทานผนอนภกษเหลานนแลขอตงแลว, เธอจกพนจากดวาม ครหานนทาดวยอาการอยางน." แมครนใหขอเพอเปลองความครหา อยางนแลว เพราะเมอภกษทสงฆไมไดสมมตซาอก กลาวคาอะไร ๆ ในทามกลางสงฆจะเกดการบนวาฟอนราดาวา " เพราะเหตไรทานผ นจงกระทาเสยงดง แสดงความเปนใหญในทามกลางสงฆเลา ? " แต เมอภกษทสงฆสมมตแลวพด จะมผกลาววา " พวกทานอยาไดพด


อะไร ๆ, ทานผนสงฆสมมตแลว จงพดไดตามสบายเถด ", และ ภกษผกลาวตภกษทสงฆมไดสมมตดวยคาไมจรง เปนอาบตเบา เพยง ทกกฏ, แตผกลาวตภกษทสงฆสมมตแลว เปนอาบตปาจตตยทหนก กวา, ทนนภกษทสงฆสมมตแลว จะเปนผถกพวกภกษแมผจองเวร กาจดไดยากยง เพราะเปนอาบตหนก, ฉะนน เพอจะใหสงฆสมมต ทานผมอายนนพระผมพระภาคจงตรสดา พยตเตน ภกขนา เปนตน. ถามวา " กการใหสมมต ๒ อยาง แกภกษรปเดยวควรหรอ ? " ตอบวา " มใชแตเพยง ๒ อยางเทานน, ถาสามารถ จะให สมมตทง ๑๓ อยาง กควร. แตเมอภกษทงหลายไมสามารถ แม สมมตอยางเดยว กไมสมควรใใหแกภกษ ๒ หรอ ๓ รป. บทวา สภาคาน มความวา ผเสมอกนดวยคณ ไมใชผเสมอ กนโดยเปนมตรสนทสนมกน. ดวยเหตนนนนแล พระผมพระภาค จงตรสวา เย เต ภกข สตตนตกา เตส เอกชฌ เปนตน. ก ภกษผทรงพระสตรมจานวนเทาใด, ทานทพพะคดเลอกภกษเหลานน แตงตงเสนาสนะอนสมควรแกภกษเหลานนแลรวมกน, แกพวกภกษ ทเหลออกอยางนน. บทวา กายทฬหพหลา ไดแก เปนผมากไปดวยการกระทา รางกายใหแขงแรง, อธบายวา " เปนผมากไปดวยการบารงรางกาย." ขอวา อมายปเม อายสมนโต รตตยา ไดแก ดวยความยนด ในดรจฉานกถาอนเปนเหตขดขวางตอทางสวรรคน.


บทวา อจฉสสนต แปลวา จกอย. ขอวา เตโชธาต สมาปชชตวา เตเนวาโลเกน มความวา ทานผมอายนน เขาจตตถฌาน มเตโชกสณเปนอารมณ ออกแลว อธษฐานนวมอใหสวางดวยอภญญาญาณ (แตงตงเสนาสนะ) ดวย แสงสวางทโพลงจากนวมอ อนเตโชธาตสมาบตใหเกดแลวนน. ก อานภาพของพระเถระอยางน ไดปรากฏแลว ในสกลชมพทวปตอ กาลไมนานนก. ชนทงหลายสดบขาวนน อยากเหนอทธปาฏหารย ของทาน ไดพากนมา. พวกภกษแกลงมาในเวลาวกาลบาง กม. ขอวา เต สจจจ ทเร อปทสนต มความวา ภกษ เหลานนทงทรอย กพากนอางถงสถานทไกล ๆ. คอ อยางไร ? คอ อางเอาโดยนยนวา " พระคณเจาทพพะ ! ขอทานจงแตง ตงเสนาสนะใหพวกกระผมทเขาคชกฏ " ดงน เปนตน. คาวา องคลยา ชลมานาย ปรโต ปรโต คจฉต มความวา ถามภกษรปเดยว, ทานไปเอง ถามหลายรป, ทานนรมตอตภาพ เปนอนมาก ใหเปนเชนเดยวกบตนของทานทานทงหมด. กในคาวา เสนาสน ปาเปต อย มโจ เปนตน ม วนจฉยดงน :- เมอพระเถระกลาววา " นเตยง " แมอตภาพท นรมตกกลาววา " นเตยง " ในทแหงตน ๆ ไปถงแลว. แมในบท ทงปวงกอยางน. จรงอยปรกตน เปนธรรมดาของอตภาพนรมต คอ :-


" เมอผมฤทธคนเดยวพด อตภาพนรมตทงหมด กพดดวย เมอผมฤทธคนเดยวนงนง อตภาพ นรมตเหลานนทงหมด กนงดวย." กในวหารใด เตยง ตง เปนตน ไมสมบรณ, ทานยอมให บรบรณดวยอานภาพของตน, การพดนอกเรองของอตภาพทพระเถระ นนนรมต ยอมไมม. คาวา เสนาส ปาเปตวา ปนเทว เวฬวน ปจจาคจฉต มความวา ทานยอมไมนงคยเรองชนบทกบภกษเหลานน กลบมา สทอยของตนทนท. [ แกอรรถเรองพระเมตตยะและพระภมมชกะ ] บทวา เมตตยภมมชกา ไดแก ภกเหลาน คอ ภกษชอ เมตตยะ ๑ ภกษชอ ภมมชกะ ๑ เปนภกษนนหวหนาแหงพวกภกษ ฉพพคคย. สองบทวา ลามกาน จ ภตตาน ไดแก ขอน คอ " เสนา- สนะอนเลวทราม ถงแกพวกภกษใหม " ไมเปนขอทนาอศจรรยเลย. แตภกษทงหลายใสสลากไวในกระเชา หรอ ขนดจวรเคลาคละกนแลว จบขนทละอน ๆ แจกภตใหไป. ภตแมเหลานนเปนของเลวดอยกวา เขาทงหมด ยอมถงแกภกษเมตตยะและภมมชกะนน เพราะเปนผ มบญนอย. ภตทควรแจกใหถงตามลาดบคราวหนงแมใดชอวา เอกวารกภต


เปนของประณตแสนจะประณต พงประมวลใหแจกตงแตพระเถระ จนถงพระนวกะ. แมภตนน ในวนทถงแกภกษเมตตยะและภมมชกะน กลายเปนของเลว หรอพวกชาวบานพอเหนภกษ ๒ รปนน ไมถวาย ของประณต กลบถวายของเลว ๆ. บทวา อภสงขรก ไดแก อนเขาปรงผสมดวยเครองปรงตาง ๆ. อธบายวา " อนเขาตระเตรยมดวยด คอ ใหสาเรจดวยด." บทวา กาณาชก ไดแก ขาวปนรา. บทวา พลงคทตย ไดแก คกบนาผกดอง. บทวา กลยาณภตตโก มความวา ภตอยางด คอ ทอรอย แสนจะประณตของอบาสกนน มอย; เพราะเหตนน อบาสกนน จงชอวา กลยาณภตตกะ. อบาสกนน ปรากฏชอตามภตนนแล เพราะเปนผถวายภตประณต. สองบทวา จตกกภตต เทต ไดแก ถวายภตตาหารวนละ ๔ ท. แตโดยโวหารแหงลทธทานกลาววา " จตกภต." สองบทวา อปตฏ ตวา ปรวสต มความวา อบาสกนนสละ การงานทงหมด กระทาการบชาและสกการะ แลวยนองคาสอยในท ใกล ๆ. สองบทวา โอทเนน ปจฉนต มความวา พวกคนถอขาวสก เขาไปหาแลว ถามวา " กระผมจะถวายขาวสก หรอขอรบ ? " อยางน เปนตตยาวภต ลงในอรรถแหงกรณะ. ในสปะเปนตน กมนยอยางน.


บทวา สวาตนาย มความวา การฉนภตตาหารอนมในวน พรงน ชอวา สวาตนะ. เพอประโยชนแกการฉนภตตาหารในวน พรงนนน ชอวา สวาตนายะ. มคาอธบายวา " เพอประโยชนแก การฉนภตตาหาร ทควรกระทาในวนรงขน." สองบทวา อททฏ โหต ไดแก เปนของอนภตตทเทสก ถวายใหถงแลว. พระเถระไมไดคานงถง จงกลาวคานวา เมตตยภมมชกาน โข คหปต ดงน. จรงอย ความทภกษเมตตยะและภมมชกะนน เปนผมบญนอย มพลงอยางน แมพระอรหนตทงหลายเปนผพรงพรอมดวยความเปน ผมสตอนไพบลย กไมมความคานงถง. ดวยคาวา เช ในคาวา เย เข น คหบด รองเรยกนางทาส. ขอวา หโย โข อาวโส อมหาก มความวา ภกษเมตตยะ และภมมชกะ ปรกษากนตลอดราตร กลาวหมายถงสวนแหงวนทลวง แลววา " หโย (วนวาน)." บทวา น จตตรป ไดแก ไมสมใจนก. ภกษทงสองนน จาวดไมหลบ เหมอนอยางทตนเคยจาวดหลบเทาทตนตองการในกอน. มคาอธบายวา " จาวดไดนดหนอยเทานน." บทวา พหารามโกฏเก ไดแก ภายนอกซมประตแหงพระ เวฬวนวหาร. บทวา ปตตกขนธา ไดแก มดอตก คอ นงงอกระดกคอ


(นงคอพบ). บทวา ปชฌายนตา ไดแก ซบเซาอย. คาวา ยโต นวาต ตโต ปวาต มความวา ณ ทใดอบลม คอ ไมมลมแมแตนอย, ณ ทนนเกดมลมพดแรงขน. คาวา อทก มเ อาทตต ไดแก เหมอนนาถกตมให เดอด. [ พระทพพมลลบตรถกสอบสวน ] ขอวา สรส ตว ทพพ เอวรป กตตา มความวา ดกอนทพพะ ! เธอผทากรรมเหนปานน ยงระลกไดอยหรอ ? อกอยางหนง ความวา ดกอนทพพะ ! เธอยงระลกดาอยางทนางภกษกลาวหา ไดอยหรอ ? กในคาน บณฑตพงประกอบเหนใจความอยางนวา " เธอ เปนผกระทากรรมอยางทนางภกษณนกลาวหาหรอ ? " แตปาฐะของ พวกอาจารยผสวดวา " กตวา " ปรากฏตรงทเดยว. ดวยคาวา ยถา ม ภนเต ภควา ชานาต น พระเถระทลชแจง วาอยางไร ? ทลชแจงวา " ขาแตพระองคผเจรญ ! พระผมพระภาค ทรงเปนพระสพพญ และขาพระองคกเปนพระขณาสพ, การเสพวตถ- กามไมมแกขาพระองคเลย, พระผมพระภาคยอมทรงทราบขาพระองค นน, ขาพระองคจกตองกลาวอะไรในการเสพวตถกามนนเลา ? พง ทราบขาพระองคเหมอนอยางทพระผมพระภาคทรงทราบนนแล." ในคาวา น โข ทพพ ทพพา เอว นพเพเนต น


บณฑตพงเหนใจความอยางนวา " ดกอนทพพะ ! ผฉลาด คอ บณฑต ยอมไมกลาวแกคากลาวหา เหมอนอยางทเธอกลาวแกคา กลาวหา เพราะมผอนเปนปจจย (เพราะเชอผอน), อนงแล บณฑตทงหลาย ยอมกลาวแกคากลาวหาดวยกรรมทตนรเองทงนน." ดวยคาวา สเจ ตยา กต น พระผมพระภาคทรงแสดงวา อยางไร ? ทรงแสดงวา " เพราะวา ใคร ๆ ไมอาจทาบคคลผไมไดทา (ผด) ใหเปนผทา (ผด) หรอผทา (ผด) ใหเปนผไมทา (ผด) ดวย กาลงคน หรอ ดวยกาลงสนบสนนของพรรคพวกได; เพราะเหตนน กรรมใดทตนเองทา หรอมไดกระทากตาม ควรพดแตกรรมนน เทานน." ถามวา " กเพราะเหตไร ? พระผมพระภาคเจา แมทรงทราบ อย แตไมตรสวา ' เรารอย ' เธอเปนพระขณาสพ, โทษของเธอ ไมม, ภกษณนกลาวเทจ." แกวา " เพราะทรงมความเอนดผอน. " กถาวา พระผมพระ ภาคเจา พงตรสทก ๆ เรองทพระองคทรงทราบ, พระองคถกผอน ซงตองปาราชกแลวถาม จาตองตรสดาวา " เรารอย, เธอเปน ปาราชก." แตนน บคคลนน พงผกอาฆาตวา " เมอกอนพระผม พระภาคน ทรงทาใหพระทพพมลลบตรบรสทธได บดนทรงทาเราให เปนผบรสทธไมได, ตอไปน เราจะพดอะไรแกใครไดเลา ? ในฐานะ ทแมพระศาสดายงทรงถงความลาเอยงในหมสาวก, ความเปนพระ สพพญของพระศาสดาน จกมแตทไหนเลา ? " ดงนแลว ตองเปน


ผเขาถงอบาย. เพราะเหตนน พระผมพระภาคถงแมทรงทราบอย กไมตรส เพราะทรงมความเอนดผอนน. มคาทควรกลาวเพมเตมอก เลกนอย, พระผมพระภาคไมตรส เพราะจะทรงหลกเลยงคาคอนขอด. กถาวา พระผมพระภาค พงตรสอยางน, จะพงมการกลาว คอนขอดอยางนวา " ชอวา การออกจากอาบตของพระทพพมลลบตร หนก, แตไดพระสมมาสมพทธเจาเปนสกขพยานจงออกได." และ พวกปาปภกษ เขาใจลกษณะแหงการออกจากอาบตน อยางนวา " ถงในครงพทธกาล ความบรสทธ หรอไมบรสทธ ยอมมไดดวย พยาน, พวกเรารอย, บคคลนเปนผไมบรสทธ" ดงน พงทาใหภกษ แมผมความละอายพนาศแล. อกนยหนง แมในอนาคต พวกภกษ เมอเรองวนจฉยแลว จกใหโจทกโจท แลวใหจาเลยใหการวา " ถาทานทา จงกลาววา ' ขาพเจาทา " แลวถอเอาแตปฏญญาของ พวกลชชภกษ กระทากรรม; เพราะเหตนน พระผมพระภาค เมอ จะทรงตงแบบแผนในลกษณะแหงวนย จงไมตรสวา " เรารอย " ตรสวา " ถาเธอทา จงกลาววา ' ขาพเจาทา " ดงน. ขอวา นาภชานาม สปนนเตนป เมถน ธมม ปฏเสวตา มความวา แมโดยความฝนของขาพระองคกยงไมรจกเมถนธรรม. มคา อธบายวา " ขาพระองคมไดเสพ." อกอยางหนง มรปความททาน กลาวไววา " ขาพระองคไมรจกเมถนธรรม แมโดยความฝนวา เปนผเสพ." แตปาฐะของพวกอาจารยผสวดวา " ปฏเสวตวา " ปรากฏตรงทเดยว.


คาวา เปเคว ชาคโร มความวา กขาพระองคตนอย ไม รจกมากอนทเดยว. คาวา เตนห ภกขเว เมตตย ภกขน นาเสถ มคาอธบายวา " เพราะคาของพระทพพมลลบตรและภกษณเมตตยาน ไมเชอมตอ กน; ฉะนน พวกเธอจงนาสนะภกษณเมตตยาเสย." ในคานน นาสนะม ๓ อยาง คอ ลงคนาสนะ ๑ สงวาสนาสนะ ๑ ทณฑ- กมมนาสนะ ๑. บรรดานาสนะเหลานน นาสนะนวา " สามเณร ผประทษราย (นางภกษณ) สงฆพงใหฉบทายเสย " ชอวา ลงคนาสนะ. พวกภกษทาอกเขปนยกรรม เพราะไมเหน หรอ ไมทาคนอาบตกด เพราะไมสละทฏฐลามกเสยกด น ชอวาสงวาสนาสนะ. พวกภกษทาทณฑกรรม (แกสมณเทศ) วา " เจาคนเลว เจาจง ไปเสย จงฉบทายเสย " น ชอทณฑกมมนาสนะ. แตในฐานะน พระผมพระภาคทรงหมายเอาลงคนาสนะ จงตรสวา " พวกเธอจง นาสนะภกษณเมตตยาเสย " ดงน. ดวยคาวา อเม จ ภกข อนยชถ น พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงพระประสงคนวา " ภกษณน มใชผกระทาตามธรรมดาของ ตน, คงถกพวกภกษอนยยงแนนอน; เพราะเหตนน พวกเธอจงสอบ สวน คอ จงสบสวนหา จงรตวภกษผยยงเหลาน." ถามวา " กภกษณเมตตยา พระผมพระภาคทรงรบสงให สกเสยดวยปฏญญา หรอ ทรงใหสกดวยไมปฏญญา." แกวา " ในการทกทวงน มคาทจะตองกลาวเพมบางเลกนอย,


ชนแรกถาทรงใหสกดวยปฏญญา, พระเถระจะเปนผกระทา (ผด), ถาทรงใหสกดวยไมปฏญญา, พระเถระจะเปนผไมทา (ผด) ไมม โทษ. [ เรองตความหมายบาลพระวนยผดตกลงกนไมได ] แมในกาลแหงพระเจาภาตยราช พระเถระสานกมหาวหารและ สานกอภยครวหาร ไดมการววาทกน (ถกเถยงกน) ในเพราะวาทะ นแล. ฝายสานกอภยครวหาร อางสตรของตนกลาววา " ในวาทะ ของพวกทาน พระเถระเปนผทา (ผด)." ฝายสานกมหาวหารอาง สตรของตนกลาววา " ในวาทะของพวกทาน พระเถระเปนผทา (ผด). ปญหาจงตกลงกนไมได. พระราชาทรงทราบ (ขาวนน) แลวรบสง ใหพระเถระทงหลายประชมกน ทรงสงบงคบอามาตยเชอชาตพราหมณ นามวา ทฆการายนะวา " เธอจงฟงถอยคาของพระเถระทงหลาย." ไดยนวา อามาตยเปนบณฑต ฉลาดในภาษาอน. อามาตยนน กลาววา " ทานขอรบ ! ขอพระเถระจงกลาวสตรเถด." ลาดบนน พระเถระสานกอภยครวหาร ไดกลาวสตรของตนวา " ดกอนภกษ ทงหลาย ! ถาเชนนน พวกเธอจงใหนางภกษณเมตตยาสกเสย ดวย ปฏญญาของตน." อามาตยเรยนวา " พระคณเจาผเจรญ ! ในวาทะ ของพวกทาน พระเถระเปนผทา (ผด) มโทษ." ฝายพระเถระสานกมหาวหาร ไดกลาสตรของตนวา " ดกอน ภกษทงหลาย ! ถาเชนนน พวกเธอจงใหนางภกษณเมตตยาสกเสย."


อามาตยเรยนวา " พระคณเจาผเจรญ ! ในวาทะของพวกทาน พระ เถระไมใชผทา (ผด) ไมมโทษ." กใน ๒ สตรน สตรไหนถก เลา ? สตรทกลาวภายหลงถก, เพราะสตรน พระอรรถกถาจารย ทงหลายวจารณไวแลว. ภกษตามกาจดภกษดวยอนตมวตถอนไมมมล เปนสงฆาทเสส, ตามกาจดนางภกษณ เปนทกกฏ แตในกรนทกลาววา " เปน ปาจตตย เพราะมสาวาท." ในนยกอนและนยหลงนน มการพจารณา ดงตอไปน :- นยตน เปนเพยงทกกฏเทานน ถกกอน เพราะมความ ประสงคจะตามกาจด. แมเมอมการกลาวเทจ กเปนสงฆาทเสสแก ภกษ ในเพราะภกษดวยกน และเมอมการกลาวเทจ กเปน ปาจตตย เพราะโอมสวาทเทานน แกภกษผมความเหนวาบรสทธ โจทภกษผไมบรสทธ ดวยความประสงคจะดา ไมใชปาจตตย เพราะสมปชานมสาวาท ฉนใด, แมในอธการน กฉนนน เปน ปาจตตย เพราะสมปชานมสาวาท ไมถก เพราะมความประสงคจะ ตามกาจด, เปนเพยงทกกฏเทานน ถกแลว. แมนยหลง เปน ปาจตตยอยางเดยว กถก เพราะเปนมสาวาท. แตจากหลกฐานทาง พระบาล ไมมคาวา " เปนสงฆาทเสสแกภกษ ในเพราะภกษดวยกน ดวยความประสงคจะตามกาจด, เปนสงฆาทเสสในเพราะภกษดวยกน แกภกษผมความประสงคจะดา เพราะมสาวาท, แตเปนทกกฏแกภกษ ผมความประสงคจะดา ในเพราะโอมสวาท และเพราะตามกาจด นางภกษณ," มคาวา " เปนปาจตตย ในเพราะสมปชานมสาวาท;"


เพราะเหตนน เปนปาจตตยอยางเดยว จงถก. กในวาทะนนบณฑต ควรพจารณาดงตอไปน :- ถามวา " เมอไมมความประสงคจะตามกาจด (โจท) เปน ปาจตตย, เมอมความประสงคจะตามกาจดนน จะพงเปนอะไรเลา ? " แกวา " บรรดาปาจตตยและสงฆาทเสสนน เพราะแมเมอสาเรจ เปนปาจตตย แกภกษผพดเทจ พระผมพระภาค กทรงปรบปาจตตย ไวตางหาก ในเพราะการโจทดวยสงฆาทเสสไมมมล; เพราะฉะนน เมอมความประสงคจะโจท โอกาสแหงปาจตตย ในเพราะสมปชาน- มสาวาท จงไมปรากฏ และไมอาจทจะไมเปนอาบตแกภกษผโจทก; เพราะฉะนน บรรดานยทงสองน นยตนแล ปรากฏวา บรสทธกวา." อนง นางภกษณโจทนางภกษณดวยอนตมวตถอนหามลมได เปนสงฆาทเสส, โจทภกษ เปนทกกฏ. บรรดาสงฆาทเสสและทกกฏ นน สงฆาทเสสเปนวฏฐานคาม (ออกไดดวยการอยกรรม) ทกกฏ เปนเทสนาคาม (ออกไดดวยการแสดง) การนาสนะภกษณ เพราะ สงฆาทเสสและทกกฏ เหลาน จงไมม อนง นางภกษณเมตตยานน ยนกลาวเทจตอพระพกตรพระผมพระภาคใดเลา ดวยเหตนน นางจง เปนปาจตตย ในเพราะสมปชานมสาวาท, เพราะปาจตตยแมน นาสนะกไมม. แตเพราะนางภกษณเมตตยานน ตามปกตแล เปน ภกษณเลวทราม ทศล, และเดยวนนางกกลาวดวยความสาคญวา " เราเองแล เปนผทศล," เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงรบสง ใหสกนางภกษณนนเสย เพราะความเปนผไมบรสทธนนแล.


ขอวา อถโข เมตตยภมมชกา มความวา เมอพระผม พระภาคตรสวา " พวกเธอจงใหนางภกษณเมตตยาสกเสยอยางน และ จงสอบสวนภกษเหลาน " แลวเสดจลกจากอาสนะเขาสพระวหาร. ภกษเหลานน เหนนางภกษณนน ถกภกษเหลานนใหสกอย ดวยคาวา " พวกทานจงใหผาขาวแกภกษณเดยวน " จงไดประกาศ ความผดของตน เพราะเปนผมความประสงคจะชวยนางภกษณนนให พนผด. เพอแสดงเนอความน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย จงกลาวคาวา อถโข เมตตยภมมชกา เปนอาท. [ แกอรรถสกขาบทวภงคสงฆาทเสสท ๘ ] สองบทวา ทฏโ โทโส ไดแก เปนผถกโทสะประทษรายและ เปนผประทษราย. จรงอย เมอโทสะเกดขนแลว บคคลยอมเปนผ ชอวาถกโทสะนนประทษรายแลว คอ ใหละความเปนปรกตเสย; เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา ทฏฐะ (ขดใจ). และผมความขดใจ นน ยอมประทษรายผอน คอ ทาใหพนาศ; เพราะฉะนน ทาน จงเรยกวา โทสะ ดวยประการอยางน คาวา ทฏโ โทโส น แสดงโดยความตางแหงอาการของบคคลเพยงคนเดยว ดวยเหตนน ทานจงกลาววา ทฏโ โทโสต ทสโต เจว ทสโก จ. ในคาวา ทฏโ โทโส นน ผศกษาควรคนหาลกษณะแหงศพท. กเพราะวา บคคลผพรงพรอมดวยความแคนเคองนน ถงการนบวา " ขดใจ ม โทสะ " ยอมเปนผตงอยในความเปนผโกรธเปนตนทเดยว; เพราะ-


เหตนน ในบทภาชนะแหงสองบทวา ทฏโ โทโส นน ทานจงกลาว คามคาวา กปโต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา กปโต ไดแก ถงภาวะกาเรบ คอ ภาวะทเคลอนไปจากปรกต. บทวา อนตตมโน ไดแก ผไมมใจเปนของตนหามได คอ มจตไมตงอยในอานาจของตน. อกอยางหนง ผมใจอนปตและสขไม ซมซาบ คอ มจตตกไปเสยจากปตและสข; เพราะเหตนน จงชอวา อนนตมนะ (ไมถกใจ). บทวา อนภรทโธ คอ ไมประสพความสข, อกอยางหนง ผ ไมถงความแจมใส; ฉะนน จงชอวา อนภรทธะ (ไมพอใจ) จต ของเขานนถกปฏฆะกระทบแลว; เหตนน เขาจงชอวา อาหตจตตะ (แคนใจ) ตะป คอ ปฏฆะ กลาวคอ ความทจตแขงกระดาง และ จตยงเหยงดจหยากเยอ เกดแลวแกบคคลนน; เพราะฉะนน ผนน จงชอวา ขลชาตะ (เจบใจ). บทวา อปปตโต ไดแก ไมถงเฉพาะ (ไมแชมชน) คอ เวนจากปตและสขเปนตน, ความวา อนปตและสขเปนตนไมซาบซาน. แตในบทภาชนะทานพระอบาลกลาววา เตน จ โกเปน เปนตน เพอแสดงธรรมทงหลายทมอานาจทาใหไมแชมชน. บรรดาบทเหลานน คาวา เตน จ โกเปน ไดแก เพราะ ความโกรธทเปนเหตใหเรยกภกษนนวา " ผมความขดใจ และโกรธ" แทจรง คาทงสองนเปนอาการเดยวกน เพราะทาใหละปรกตภาพ.


คาวา เตน จ โทเสน ไดแก เพราะโทสะทเปนเหตให เรยกภกษนนวา " มโทสะ" ดวยบททง ๒ น ทานพระอบาล แสดงสงขารขนธเหมอนกน. คาวา ตาย จ อนตตมนตาย ไดแก เพราะความไมถกใจ ทเปนเหตใหเรยกภกษนนวา " ผไมถกใจ" คาวา ตาย จ อนภรทธยา ไดแก เพราะความไมพอใจท เปนเหตใหเรยกภกษนนวา " ผไมพอใจ" ดวยคาทงสองนทาน พระอบาลแสดงเวทนาขนธ [ อธบายเรองอธกรณมมลและไมมมล ] ในคาวา อมลเกน ปาราชเกน น พงทราบวนจฉยดงน :- ปาราชกนน ไมมมล; เพราะเหตนน จงชอวา อมลกะ. กความท ปาราชกนนไมมมลนน ทรงประสงคเอาดวยอานาจแหงโจทก ไมใช ดวยอานาจแหงจาเลย; เพราะฉะนน เพอทรงแสดงเนอความนน ใน บทภาชนะ ทานพระอบาลจงกลาววา " ทชอวาไมมมล คอ ไมไดเหน ไมไดยน ไมไดรงเกยจ" ดวยบทภาชนะวา อทฏ เปนตนนน ทานแสดงอธบายนไววา " ปาราชกทโจทกไมไดเหน ไมไดยน ไมไดรงเกยจ ในตวบคคลผ เปนจาเลย ชอวา ไมมมล เพราะไมมมล กลาวคอการเหน การไดยน และการรงเกยจน. กจาเลยนน จะตองปาราชกนน หรอ ไมตองกตามท, ขอทจาเลยตองหรอไมตองน ไมเปนประมาณใน


สกขาบทน." ในบทวา อทฏ เปนตนนน ทชอวา ไมไดเหน คอ ไมได เหนดวยจกษประสาท หรอดวยทพยจกษของตน. ชอวา ไมไดยน คอ ไมไดยนใคร ๆ เขาพดกนเหมอนอยางนน. ทชอวา ไมไดรงเกยจ คอ ไมไดรงเกยจดวยจต. ทชอวา ไดเหน คอ ตนเองหรอคนอนไดเหนดวยจกษประสาท หรอ ดวยทพยจกษ. ทชอวา ไดยน คอ ไดยนมาเหมอนอยางทได เหนนนเอง. ทชอวา ไดรงเกยจ คอ ตนเอง หรอคนอนรงเกยจ. ใน เรองไดเหนเปนตน ตนเองไดเหนมา จงชอวา ไดเหน. แตลกษณะ ทงหมดน คอ คนอนไดเหน ตนเองไดยน คนอนไดยน คนอน ไดรงเกยจ ตงอยในฐานทตนไดยนมาเทานน. ก เรองทรงเกยจม ๓ อยาง คอ รงเกยจดวยอานาจไดเหน ๑ รงเกยจดวยอานาจไดยน ๑ รงเกยจดวยอานาจไดทราบ ๑. ในเรองรงเกยจ ๓ อยางนน ทชอวา รงเกยจดวยอานาจไดเหน คอ ภกษรปหนงเขาไปยงพมไมแหงหนง ใกลหมบาน ดวยการถายอจจาระและปสสาวะ, หญงแมคนใด คนหนง กเขาไปยงพมไมนนดวยกรณยกจบางอยางเหมอนกน แลว กลบไป, ทงภกษกไมไดเหนผหญง ทงผหญงกไมไดเหนภกษ, ทงสองคนตางกหลกไปตามชอบใจ ไมไดเหนกนเลย, ภกษอกรปหนง กาหนดหมายเอาการทคนทงสองออกไปจากพมไมนน จงรงเกยจวา " ชนเหลานกระทากรรมแลว หรอจกกระทาแนแท " น ชอวา รงเกยจดวยอานาจไดเหน.


ทชอวา รงเกยจดวยอานาจไดยน คอ คนบางคนในโลกน ไดยน คาปฏสนถารเชนนนของภกษกบมาตคาม ในโอกาสทมด หรอ กาบง คนอนแมมอยในทใกล กไมทราบวา " ม หรอ ไมม," เขา รงเกยจวา " ชนเหลานทากรรมแลว หรอวา จกทาแนนอน " น ชอวา รงเกยจดวยอานาจไดยน. ทชอวารงเกยจดวยอานาจไดทราบ คอ ตกกลางคนพวกนกเลง เปนอนมาก ถอเอาดอกไมของหอม เนอและสราเปนตนแลว ไปยง วหารชายแดนแหงหนงพรอมกบพวกสตร เลนกนตามสบายทมณฑป หรอทศาลาฉนเปนตน ทงดอกไมเปนตนใหกระจดกระจาย แลวพา กนไป, ในวนรงขน พวกภกษเหนอาการแปลกนนแลวพากนสบทาวา " น เปนกรรมของใคร ? " ก ในบรรดาภกษเหลานน ภกษบางรป ลกขนแตเชาตร ปฏบตมณฑป หรอ ศาลาฉนดวยมงวตรเปนใหญ จาเปนตองจบตองดอกไมเปนตน,บางรปตองทาการบชาดวยดอกไม เปนตน ทตนนามาจากตระกลอปฐาก, บางรปตองดมยาดองชออรฏฐะ เพอเปนยา. ครงนน พวกภกษเหลานนผสบทาวา " กรรมนของ ใคร ? " จงดมกลนมอและกลนปาก แลวรงเกยจภกษเหลานน, น ชอวารงเกยจดวยอานาจไดทราบ. ในเรองไดเหนเปนตนนน เรองไดเหนทมมลกม ทไมมมลกม, เรองไดเหนนนเอง มมลดวยอานาจแหงสญญากม ไมมมลดวย อานาจแหงสญญากม. แมในเรองทไดยน กนยน. แตในเรอง ทรงเกยจ เรองทรงเกยจดวยอานาจไดเหน มมลกม, ไมมมลกม,


เรองทรงเกยจดวยอานาจไดเหนนนเอง มมลดวยอานาจแหงสญญากม, ไมมมลดวยอานาจแหงสญญากม. ในเรองทรงเกยจ ดวยการไดยน และการไดทราบกนยน. ในคาวา มมลเปนตนนน เรองไดเหนทชอวามมล คอ เขาได เหนภกษตองปาราชกจรง ๆ แลวกลาววา " ขาพเจาเหน." ทชอวา ไมมมล คอ เขาเหนภกษออกมาจากโอกาสกาบง แตไมเหนการลวง ละเมด กลาววา " ขาพเจาเหน." เรองทเหนนนเอง ชอวา มมล ดวยอานาจแหงสญญา คอ เขาเขาเพยงแตไดเหนเทานน เปนผมความ สาคญวาไดเหน แลวโจท. ทชอวา ไมมมลดวยอานาจแหงสญญา คอ ในเบองตน เขาเหนการลวงละเมดดวยปาราชก ภายหลงกลบเกด มความสาคญวา ไมไดเหน. ผนนทาใหไมมมลดวยสญญา แลว โจทวา " ขาพเจาเหน." แมเรองทรงเกยจดวยอานาจแหงการไดยน และไดทราบ กพงทราบโดยพสดารตามนยนแล. กในสกขาบทน เมอ ภกษโจทภกษทตนเหน แมโดยอาการทกอยาง ดวยปาราชกทมมล หรอ มมลดวยอานาจแหงสญญา ไมเปนอาบต. เปนอาบตแตเฉพาะ ภกษผโจท ดวยปาราชกอนหามลมได หรอ ไมมมลดวยอานาจ แหงสญญา. บทวา อนทธเสย ไดแก พงกาจด คอ พงขจด ขมข ครอบงา. กเพราะภกษโจทดวยตนเองกด ใชใหผอนโจทกด ชอวา ยอมทาการกาจดนนทงนน; ฉะนน ในบทภาชนะ ทานพระอบาล จงกลาววา " โจทเองกตาม ใชใหผอนโจทกตาม."


ในสองบทวา โจเทต วา โจทาเปต วา นน บทวา โจเทต มความวา ภกษโจทเองดวยคาเปนตนวา " ทานเปนผตองธรรมถง ปาราชก " ดงน เปนสงฆาทเสสแกภกษนน ทก ๆ คาพด. บทวา โจทาเปต มความวา สงภกษอนผยนใกล ๆ กบ ตน, ภกษผรบสงนนโจทภกษนน ตามคาของภกษผสงนน, เปน สงฆาทเสสแกภกษผสงใหโจททก ๆ คาพดเหมอนกน. ทนนฝาย ภกษผรบสงนนโจทวา " เรองทขาพเจาไดเหน ไดยนมอย " ดงน กเปนสงฆาทเสสแกภกษทงสองรปทก ๆ คาพดเหมอนกน. [ อธบายลกษณะแหงการโจทตาง ๆ ] กแล เพอความฉลาดในประเภทแหงการโจท ในสกขาบทน บณฑตพงทราบจตกกะเปนตนวาวตถอยางเดยว และผโจทกกคนเดยว กอน. บรรดาจตกกะเหลานน ภกษรปหนงโจทภกษรปหนงดวยวตถ อนหนง, การโจทน มวตถเดยว ผโจทกกคนเดยว. ภกษม จานวนมากดวยกน โจทภกษรปหนงดวยวตถอนหนง ดจพวกภกษ ฉพพคคย ๕๐๐ รป มภกษเมตตยะ และภกษภมมชกะเปนหวหนา โจททานพระทพพมลลบตร ฉะนน, การโจทน มวตถเดยว มผ โจทกตาง ๆ กน. ภกษรปหนง โจทภกษรปหนง ดวยวตถมาก หลายดวยกน, โจทนมวตถตาง ๆ กน มผโจทกคนเดยว. ภกษม จานวนมากดวยกน การโจทภกษมากรปดวยกน ดวยวตถมากหลาย การโจทน มวตถตางกน มผโจทกตางกน.


ถามวา " ก ใครยอมไดเพอจะโจท ใครยอมไมได ? " ตอบวา " ภกษบางรปเชอคาของโจทกทเพลา ยอมไมได เพอจะโจทกอน." ทชอวา โจทกเพลา คอ เมอพวกภกษมากดวยกน นงประชม สนทนากน ภกษรปหนงพดถงวตถปาราชก ปรารภถงภกษรปหนง ไมเจาะจงตว. ภกษอนไดยนคาของภกษนน จงไปบอกแกภกษเจา ตวนอกน. ภกษรปนน จงไปหาเธอ กลาววา " ไดยนวา ทานพด อยางน ๆ ถงผมหรอ ? " เธอจงตอบวา " ผมไมรรปการณจะเปน อยางน, แตในขณะทพด มถอยคาทผมพดไมเจาะจง, หากผมรวา คาพดน จะเกดทกขแกทาน, ผมจะไมพงพดถอยคาแมเทานเลย." น ชอวา โจทกเพลา. โจทกบางรปถอเอาคาพดสนทนานนของเธอ ไมได เพอจะโจทภกษนน. แตพระมหาปทมเถระไมเชอถอยคาน กลาว วา " ภกษผสมบรณดวยศล ยอมไดเพอจะโจทภกษ หรอ ภกษณ และภกษณผมศลสมบรณ ยอมไดเพอจะโจทเฉพาะภกษณเทานน " ดงน. ฝายพระมหาสมนเถระกลาววา " สหธรรมกทง ๕ ยอมได " ดงน. ฝายพระโคทตตเถระกลาววา " ใคร ๆ จะไมไดเพอโจท หามได " แลวอางสตรนวา " ฟงคาของภกษแลวจงโจท, ฟงคา ของภกษณแลวจงโจท, ฯ ล ฯ ฟงคาของพวกสาวกเดยรถยแลวจง โจท." ในวาทะของพระเถระทง ๓ รป พงปรบตามปฏญญาของ จาเลยเทานน. ก ธรรมดาการโจทน เมอภกษแมสงทตกด หนงสอกด ขาว


สาสนกด ไปโจท ยงไมถงทสดกอน. แตเมอบคคลยนอยในทใกล ๆ โจทดวยหวแมมอ หรอดวยการเปลงวาจาเทานน จงถงทสด. จรงอย การบอกลาสกขาอยางเดยว ไมถงทสดดวยหวแมมอ. สวนการตาม กาจดน และการอวดอตรมนสธรรมทไมมจรง ยอมถงทเดยว. ภกษ ใด หมายโจทภกษรปหนงในสถานทภกษสองรปยนอยดวยกน, ถา รปทเขาหมายโจทนนรตว, การโจทนนยอมถงทสด, อกรปหนงร ยงไมถงทสด. ผโจทหมายโจททงสองรป, รปหนงร หรอวา รทงสอง รปกตาม ยอมถงทสด. ในโจทกมากรปดวยกน กนยน. อนธรรมดา วา จะรไดในทนททนใดนน ทาไดยาก. แตเมอคดคานงตามความร ปรกต๑ จงร กจดวาเปนอนรไดเหมอนกน. ถารไดในภายหลง ยง ไมถงทสด. จรงอย สกขาบทเหลาน คอการบอกลาสกขา อภตาโรจน- และภตาโรจนสกขาบท ทงหมดมขอกาหนดอยางเดยวกนทงนน. [ อรรถธบายการโจท ๒ และ ๔ อยางเปนตน ] กการโจททง ๒ น ดวยอานาจกายและวาจาอยางน ยงแยกเปน ๓ อยาง ไดอก คอ โจทตามทไดเหน โจทตามทไดยน โจทตามท รงเกยจ. ยงมการโจทอก ๔ อยาง คอ โจทดวยสลวบต๑ โจทดวย อาจารวบต ๑ โจทดวยทฏฐวบต ๑ โจทดวยอาชววบต ๑. บรรดาการ ๑. วมตวโนทนฏกา. สมเยนนาต ปกตยา ชานนกขเณ, แปลวา คาวาสมย คอ ในขณะ รไดตามปกต.


โจท ๔ อยางนน การโจทดวยสลวบต พงทราบดวยอานาจแหงกอง อาบตหนก ๒ กอง. โจทดวยอาจารวบต พงทราบดวยอานาจแหง กองอาบตทเหลอ. โจทดวยทฏฐวบต พงทราบดวยอานาจแหงมจฉา- ทฏฐและอนตคาหกทฏฐ. โจทดวยอาชววบต พงทราบดวยอานาจแหง สกขาบท ๖ ททรงบญญตเพราะอาชพเปนเหต. การโจทยงมอก ๔ อยาง คอ โจทระบวตถ ๑ โจทระบอาบต ๑ กาใหามสงวาส ๑ กาใหามสามจกรรม ๑. บรรดาการโจท ๔ อยางนน โจททเปนไปอยางนวา " ทานเสพเมถนธรรม, ทานลกทรพย, ทานฆามนษย, ทานอวดคณวเศษทไมเปนจรง " ชอวา โจทระบวตถ. โจททเปนไปโดยนยมอาทอยางนวา " ทานตองเมถนธรรมปาราชกาบต " ชอวา โจทระบอาบต. โจททเปนไปอยางนวา " อโบสถกด ปวารณากด สงฆกรรมกด รวมกบทานไมม " ชอวา การหามสงวาส. แตดวยอาการเพยงเทาน การโจทยงไมถงทสด. เมอพดเชอมตอ กบคาเปนตนวา " ทานไมเปนสมณะ ไมใชเหลากอแหงศากยบตร " จงถงทสด. การไมกระทากรรม มการกราบไหว ลกรบ ประคอง อญชล และพดวเปนตน ชอวา กาใหามสามจกรรม. การไมทาสามจกรรมนน พงทราบ ในเวลาทภกษผกาลงทาการ กราบไหวเปนตนตามลาดบ ไมกระทาแกภกษรปหนง กระทาแก ภกษทเหลอ. ก ดวยอาการเพยงเทาน ชอวา โจท. สวนอาบตยง ไมถงทสด. แตเมอถกถามวา " ทาไม ทานจงไมกระทาการกราบไหว เปนตนแกเราเลา ? " แลวพดเชอตอ ดวยคาเปนตนวา " ทาน


ไมใชสมณะ ทานไมใชเหลากอแหงศากยบตร " นนแหละ อาบต จงถงทสด. กภกษอาปจฉาสงทตนตองการดวยขาวตมและขาวสวย เปนตน, ดวยคาเพยงเทานน ยงไมจดเปนการโจท. ในปาฏโมก- ขฏฐปนขนธกะ ทานพระอบาลเถระกลาวโจทไวอกถง ๑๑๐ อยาง คอ การโจททไมฟอนรา ๕๕ ทฟอนรา ๕๕ อยางน คอ ตงตนแต พระดารสทตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย ! การพกปาฏโมกข ทไม เปนธรรมมหนง, การพกปาฏโมกขทฟอนรามหนง " จนถงการ พกปาฏโมกขทไมฟอนรา ๑๐ การพกปาฏโมกขทฟอนรา ๑๐. การโจทเหลานน เปน ๓๓๐ คอ ของภกษผโจทดวยการไดเหนเอง ๑๑๐, ของภกษผโจทดวยการไดยน ๑๑๐, ของภกษผโจทดวยความรงเกยจ ๑๑๐. การโจทเหลานน เอา ๓ คณ คอ สาหรบภกษผโจทดวยกาย ผโจทดวยวาจา ผโจทดวยกายและวาจา จงรวมเปน ๙๙๐. การโจท ๙๙๐ เหลานน ของภกษผโจทดวยตนเองกด ใชใหผอนโจทกด ม จานวนเทานนเหมอนกน; เพราะฉะนน จงเปนโจท ๑,๙๘๐ อยาง, บณฑตพงทราบอกวา " การโจทมหลายพน ดวยอานาจโจททม มลและไมมมล ในความตางแหงมลมเรองทไดเหนเปนตน. [ อธบายโจทกและจาเลยตามอรรถกถานย ] อนง พระอรรถกถาจารยตงอยในฐานะนแลว นาเอาสตรเปน อนมากทพระผมพระภาคตรสแลว ในอบาลปญจกะเปนตน อยางนวา " ดกอนอบาล ! ภกษผประสงคจะรบอธกรณ พงรบอธกรณประกอบ


ดวยองค ๕๑" และวา " ดกอนอบาล ! ภกษผโจทกประสงคจะโจท ผอน พงพจารณาธรรม ๕ อยางในตนแลว โจทผอน๒ " ดงน แลว กลาวลกษณะอธกรณ ธรรมเนยมของโจทก ธรรมเนยมของจาเลย กจทสงฆจะพงทา และธรรมเนยมของภกษผวาความ (ผสอบสวน) ทงหมด โดยพสดารไวในอรรถกถา. ขาพเจาจกพรรณนาลกษณะ อธกรณเปนตนนน ในทตามทมาแลวนนแล. กเมอเรองถกนาเขาในทามกลางสงฆแลว ดวยอานาจแหงโจท อยางใดอยางหนง บรรดาโจทซงมประเภทดงกลาวแลวน สงฆ พงถามโจทกและจาเลยวา " พวกทานจกพอใจดวยการวนจฉยของ พวกเราหรอ ?" ถาโจทกและจาเลยกลาววา " พวกกระผมจกพอใจ " สงฆพงรบอธกรณนน. แตถาทงสองฝายกลาววา " ขอพวกทานวนจฉย ดกอนเถด ขอรบ ! ถาการวนจฉยนนจกควรแกพวกกระผม, พวกกระผม จกยอมรบ," พงกลาวคามอาทวา " พวกทานจงไหวพระเจดยกอน " แลวพงวสชนาทาพระสตรใหยาว. ถาพวกเธอ เหนดเหนอยตลอด กาลนาน เปนผมบรษทหลกไปเสย ขาดพรรคพวก จงขอรองใหม, พระวนยธรพงหามเสยถง ๓ ครง แลวพงวนจฉยอธกรณของพวกเธอ ในเวลาพวกเธอหมดความมานะจองหอง. และพวกภกษทสงฆสมมต เมอจะวนจฉย ถามบรษทหนาแนนดวยพวกอลชช, พงวนจฉย อธกรณนน ดวยอพพาหกาญตต, ถาบรษทหนาแนนดวยคนพาล, พงกลาววา " พวกทานจงแสวงหาพระวนยธร ทชอบพอของพวก ๑. ว. ปรวาร. ๘/๔๖๕. ๒. ว. ปรวาร. ๘/๔๖๙.


ทาน ๆ เถด " ใหแสวงหาพระวนยธรเอาเอง แลวพงระงบอธกรณนน โดยธรรม โดยวนย โดยสตถศาสน ซงเปนเครองระงบอธกรณนน. กในธรรมวนยและสตถศาสนนน เรองทเปนจรง ชอวา ธรรม. การโจทและใหการ ชอวา วนย. ญตตสมบตและอนสาวนา- สมบต ชอวา สตถศาสน. เพราะฉะนน เมอโจทกยกเรองขนฟอง พระวนยธรพงถามจาเลยวา " เรองน จรง หรอ ไมจรง ? " พระ วนยธรสอบสวนเรองอยางนแลว โจทดวยเรองทเปนจรง ใหจาเลย ใหการแลว พงระงบอธกรณนนดวยญตตสมบตและอนสาวนาสมบต. ถาวา ในโจทกและจาเลยนน โจทกเปนอลชช โจทจาเลยผ เปนลชช และโจทกอลชชนนเปนพาล ไมฉลาด, พระวนยธรไมพง ใหการซกถามแกเธอ. แตพงกลาวอยางน " ทานโจทภกษนน เพราะเรองอะไร ? " แนนอนโจทกนนจกกลาววา " ทานผเจรญ ! ทชอ วากมหนง น คออะไร ? " พงสงเธอไปเสยดวยคาวา " ทานไมรจกแม คาวา ' กมหนง ' (ทานโจทภกษนนในเพราะเรองอะไร), ทานเปน คนโงเหนปานน ไมควรโจทผอน." พระวนยธรไมพงใหการซกถาม แกเธอ. แตถาโจทกอลชชนน เปนบณฑต เฉลยวฉลาด สามารถ จะกลบเกลอนใหสาเรจได ดวยเรองทไดเหน หรอดวยเรองทไดยน, พงใหการซกถามแกโจทกนน แลวกระทากรรมตามปฏญญาของ จาเลยผเปนลชชนนแล. ถาลชชโจทอลชช, และลชชนนเปนคนโง ไมเฉลยวฉลาด ไมอาจจะใหคาตอบขอซกถามได, พระวนยธร พงใหนยแกเธอวา " ทานโจทภกษนนเพราะเรองอะไร ? เพราะเรอง


แหงสลวบต หรอ เพราะเรองแหงวบตอยางหนง ในบรรดาอาจารวบต เปนตน." ถามวา " กเพราะเหตไร จงควรใหนยอยางนแกลชชนเทานน ไมควรใใหแกอลชชนอกนเลา ? " การลาเอยงเพราะอคต ไมสมควร แกพวกพระวนยธรมใชหรอ ? แกวา " การลาเอยงเพราะอคต ไมสมควรเลย. แตการใหนยน ไมจดเปนการลาเอยงเพราะอคต, การนชอวาเปนการอนเคราะหธรรม. จรงอย สกขาบทพระผมพระภาคทรงบญญตไว เพอตองการขมพวก อลชช และเพอตองการยกยองพวกลชช. ในลชชและอลชชเหลานน อลชชไดนยแลว จกกลบเกลอน ไปเสย. ฝายลชชไดนยแลว จกกลาวยนยนในเรองทไดเหน โดย ความสบเนองกนกบเรองทไดเหน ในเรองทไดยน โดยความสบเนอง กนกบเรองทไดยน. เพราะฉะนน การอนเคราะหธรรม จงสมควรแก ลชชนน. กถาวาลชชนน เปนบณฑต เฉลยวฉลาด ยนยนพด, แต อลชชไมใหปฏญญา ดวยปฏเสธวา " แมเรองนกไมม, ถงเรองนน กไมม." พงปรบตามปฏญญาของอลชชเหมอนกน. [ วาดวยเรองทาตามปฏญญาของจาเลยลชชและอลชช ] กแลเพอแสดงใจความนน ผศกษาพงทราบเรองดงตอไปน :- ไดยนวา พระเถระจฬาภย ผทรงไตรปฎก แสดงวนยแกภกษทง หลาย ภายใตโลหปราสาท เลกในเวลาเยน. ในเวลาพระเถระนน


เลก ภกษ ๒ รปผเปนความกนในอรรถคด ไดยงถอยคาใหเปนไป. รปหนงไมใหปฏญญาโดยปฏเสธวา " แมเรองน กไมม, ถงเรองนน กไมม." คราวนน เมอปฐมยามยงเหลอนอย พระเถระเกดความ เขาใจวาไมบรสทธในบคคลนนวา " ผนยนยนพด, แตผนไมให ปฏญญา และเรองชกมาเปนอทาหรณมมาก, กรรมน จกเปนของ อนบคคลนนทาแลวแนนอน." ครงนน พระเถระไดใหสญญาทแผน กระเบองเชดเทาดวยดามพดแลวกลาววา " คณ ! เราไมสมควรจะ วนจฉย, เธอจงใหคนอนวนจฉยเถด." พวกภกษถามวา " เพราะเหตไร ขอรบ ? " พระเถระไดบอกเนอความนน. ความเรารอนเกดขนใน กายของบคคลผเปนจาเลย. ครงนน จาเลยไหวพระเถระแลวกลาววา " ธรรมดาพระวนยธรผเหมาะสมเพอวนจฉย ควรเปนผเชนทานนน แหละ และผโจทกกควรเปนเชนทานผนแล " แลวนงผาขาวกลาววา " ผมทาใหทานลาบากนานแลว " ขอขมาพระเถระแลวหลกไป. อลชชภกษถกอลชชภกษโจทอยอยางน เมอเรองแมเปนอนมาก เกดขนแลว กไมใชปฏญญา. อลชชภกษนน พระวนยธรไมควร กลาวเลยวา " เปนผบรสทธ " ทงไมควรกลาววา " เปนผไม บรสทธ." บคคลน ชอวาตายทงเปน ชอวาเนาทงดบ. กถาวา เรอง แมอนเชนนนเกดขนแกเขา, พระวนยธรไมตองวนจฉย. เขาจกตอง ฉบทายไปอยางนนนนเอง. อนง ถาอลชชภกษโจทอลชชภกษดวยกน, พระวนยธรควรพด แนะโจทกนนวา " แนคณ ! ผนใคร ๆ ไมอาจวากลาวอะไร ตามคา


ของคณได." กลาวอยางนนเหมอนกนกะฝายจาเลย นอกน แลวสง ไปดวยคาวา " พวกเธอทงสองจงรวมสมบรโภคกนอยเถด. ไม พงทาการวนจฉยยแกอลชชทงสองนน เพอประโยชนแกศล. แตเพอ ประโยชนแกบาตรและจวร และบรเวณเปนตน ไดพยานสมควรแลว จงควรทา." ถาลชชภกษ โจทลชชภกษดวยกน และการววาทของพวกเธอ มเพยงเลกนอย ในบางเรองเทานน, พระวนยธรพงใหออมชอม ตกลงกน ใหแสดงโทษลวงเกนแลวสงไปดวยคาวา " พวกเธอจงอยา ทาอยางน." กถาในโจทกและจาเลยนน จาเลยพดพลงพลาดผดไป, ตงแตตน จาเลยยงไมชอวาเปนอลชช. และจาเลยนน ไมให ปฏญญาเพอตองการรกษาพรรคพวก. พวกมากลกขนดวยกลาววา " พวกเราไมเชอ พวกเราไมเชอ." จาเลยนน จะเปนผบรสทธครงเดยว หรอ ๒ ครง ตามปฏญญาของพวกมากนนเถด. แตถาเธอไมตงอย ในฐาน (เปนลชช) จาเดมแตเวลาพดผดไป. พงใหการวนจฉยย.๑

[ วาดวยองคของโจทกและจาเลย ] เมอเรองถกนามาเสนอในทประชมทามกลางสงฆ ดวยอานาจ แหงการโจทอยางใดอยางหนงเชนน พระวนยธรทราบการปฏบตใน ๑. สารตถทปน ๓/๘๔. ม น ปฏเสธ เปน วนจฉโย น ทาตพโพต อลชชภาวาปน- นตตา น ทาตพโพ แปลวา ขอวา ไมพงใหวนจฉยย คอ ไมพงใหวนจฉยย เพราะถงความ เปนอลชช.


จาเลยและโจทกแลว พงทราบวนจฉยดวยสามารถแหงเบองตน ทาม กลางและทสดเปนตน เพอรจกสมบตและวบตแหงการโจทนนนนเอง. คออยางไร ? คอ การโจทมอะไรเปนเบองตน มอะไรเปนทามกลาง มอะไรเปนทสด ? ขอโอกาสวา " ขาพเจาใครจะกลาวกะทาน, ขอทานผมอาย จงกระทาโอกาสใใหแกขาพเจา " ดงน ชอวา เบองตนแหงการโจท. การโจทแลวใหจาเลยใหการตามวตถทยกขนบรรยายฟองแลว วนจฉยย ชอวา ทามกลางแหงการโจท. การระงบดวยใหจาเลยตงอยในอาบต หรอ อนาบต ชอวา ทสด แหงการโจท. การโจท มมลเทาไร ? มวตถเทาไร ? มภมเทาไร ? การโจทมมล ๒ คอ มลมเหต ๑ มลไมมเหต ๑ (มลมมล ๑ มลไมมมล ๑). มวตถ ๓ คอ ไดเหน ๑ ไดยน ๑ ไดรงเกยจ ๑. ม ภม ๕ คอ จกพดตามกาล จกไมพดโดยกาลไมควร ๑ จกพดตามจรง จกไมพดโดยคาไมจรง ๑ จกพดดวยคาออนหวาน จกไมพดดวย คาหยาบ ๑ จกพดถอยคาประกอบดวยประโยชน จกไมพดคาทไม ประกอบดวยประโยชน ๑ จกมจตประกอบดวยเมตตาพด จกไมเพง โทษพด ๑. กในการโจทน บคคลผเปนโจทก พงตงอยในธรรม ๑๕ อยาง ทพระผมพระภาคตรสไวในอบาลปญจกะ โดยนยเปนตนวา " เราเปน ผมกายสมาจารบรสทธหรอหนอแล." ผเปนจาเลย พงตงอยในธรรม


๒ อยาง คอ ในความจรง และความไมโกรธ. ขอวา อปเปว นาม น อมมหา พรหมจรยา จาเวยย มความวา แมไฉนแล เราจะพงใหบคคลผนนเคลอนจากความประพฤต อนประเสรฐนได. มคาอธบายงา " พงตามกาจดดวยความประสงค อยางนวา ' พงเปนการดหนอ ถาเราพงใหบคคลผนเคลอนจากพรหม- จรรยนได." แตในบทภาชนะ ทานพระอบาลกลาวคาเปนตนวา " พงใหเคลอนจากความเปนภกษ " เพอแสดงเพยงปรยายแหงคาวา " พงใหเคลอนจากพรหมจรรย " นเทานน. บททงหลายมขณะเปนตน เปนไวพจนของสมย. หลายบทวา ต ขณ ต ลย ต มหตต วตวตเต ไดแก เมอขณะนน เมอครนน เมอยามนน ลวงเลยไปแลว จรงอย คาวา ต ขณ เปนตนน เปนทตยาวภต เพอเกดเปนสตตมวภต (ลงใน อรรถแหงสตตมวภต). ในสมนคคาหยมานนเทศ ขอวา เยน วตถนา อนทธสโต โหต มความวา จาเลยถกโจทตามกาจด คอ ขมเหง ครอบงาดวย วตถใด ในบรรดาวตถแหงปาราชก ๔. ขอวา ตสม วตถสม สมนคคาหยมาโน มความวา ในเรอง ทโจทกกลาวหานน โจทกนน ถกพระวนยธรผวาความสอบสวน ไตสวน คอพจารณาอยโดยนยเปนตนวา " ทานเหนอะไร ? ทานเหน วาอยางไร ? " ในอสมนคคาหยมานนเทศ ขอวา น เกนจ วจจมาโน คอ อนผ วาความ หรอ ใครคนใดคนหนง (ไมซกถาม). อกอยางหนง


ความวา ไมถกผวาความสอบถาม ดวยบรรดาวตถทไดเหนเปนตน อยางใดอยางหนง. กบณฑตพงทราบความสมพนธแหงบทมาตกาทง ๒ น ดวยคาวา ภกข จ โทส ปตฏาต นขางหนา. จรงอย มรปความททานกลาวไว ดงนวา " กแล ภกษนนผใดผหนงถอเอาตาม กตาม ไมถอเอาตาม กตาม อยางน (เชอกตาม ไมเชอกตาม) ยนยน องอาศยโทสะ คอ ปฏญญา, เปนสงฆาทเสส. กคานพระผมพระภาคตรสไว เพอแสดง กาลปรากฏแหงความเปนอธกรณไมมมลเทานน. แตภกษผโจทกยอม ตองอาบตในขณะทตนโจทนนแล. บดน พระผมพระภาคตรสดาวา อธกรณ นาม เปนตน เพอ จะไมตรสลกษณะอธกรณไมมมลนน แสดงแตยงไมเคยมเทานน เพราะลกษณะแหงอธกรณไมมมล ไดตรสไวแลวในกอน ในคาวา อมลกเจว ต อธกรณ โหต น. [ อธบายคาวาอธกรณเปนตน ] เพราะ อธกรณในคาวา อธกรณ นาม นน โดยอรรถ คอเหต ยอมมแมอยางเดยว ดวยอานาจแหงวตถมตาง ๆ กน; เพราะเหตนน เพอแสดงความตางกนนน แหงอธกรณนน พระผมพระภาคจงตรส คามอาทวา จตตาร อธกรณาน ววาทาธกรณ ดงน. ถามวา " กอธกรณนน ยอมเปนอนเดยว ดวยอรรถคอเหต อนใด อรรถคอเหตอนนนเปนอยางไร ? "


แกวา "อรรถ คอ เหตนน คอ ขอทอธกรณเปนเหตทจะพง กระทายง (ระงบ) ดวยสมถะทงหลาย." เพราะเหตนน สมถะ ทงหลายเทยว ปรารภ คอ อาศย หมายเอาอธกจอนใดเปนไป, อธกจอนนนพงทราบวา อธกรณ. แตในอรรถกถาทงหลายกลาววา "อาจารยบางพวกกลาวความยดถอวา อธกรณ, บางพวกกลาวเจตนาวา อธกรณ, บางพวกกลาวความไมชอบใจวา อธกรณ, บางพวกกลาว โวหารวา อธกรณ, บางพวกกลาวบญญตวา อธกรณ." พระอรรถกถาจารยเหลานนวจารซาไวอยางนวา "ถาความยดถอ พงเปนอธกรณไซร, ภกษรปหนงถอเอาคดปรกษากนกบภกษผเปน สภาคกน เหนโทษในคดนนแลวสละเสยอก, อธกรณนนของเธอ จกเปนอนถงความระงบไป. ถาเจตนาพงเปนอธกรณไซร, เจตนา ทเกดขนวา 'เราจกถอเอาคดน' ยอมดบไป. ถาความไมชอบใจพง เปนอธกรณไซร, ภกษแมถอเอาคดดวยความไมชอบใจ ภายหลง ไมไดความวนจฉย หรอฝายจาเลยขอขมาโทษแลว ยอมสละเสย. ถาโวหารพงเปนอธกณณไซร. ภกษเทยวพดอย ยอมเปนผนงไมม เสยงในภายหลง, อธกรณนนของเธอ จกเปนอนถงความระงบดวย ประการฉะน. เพราะเหตนน บญญตจงจดเปนอธกรณ." แตคาของพระอรรถกถาทงหลายนนน แยงพระบาลมอาท อยางนวา "เมถนธรรมปาราชกาบต มในสวนนนแหงเมถนธรรม- ปาราชกาบต ฯ ล ฯ อาปตตาธกรณเปนสวนนน แหงอาปตตาธกรณ๑

๑. ว. มหา. ๑/๓๘๙-๓๙๐.


อยางน" และวา "ววาทาธกรณ เปนกศลกม เปนอพยากฤต๑กม" ดงน. อนทจรง พระอรรถกถาจารยเหลานน มไดประสงคขอทบญญต เปนกศลเปนตน. และธรรมคอปาราชก ทมาในคาวา อมลเกน ปาราชเกน ธมเมน น จะไดชอวาเปนบญญต หามได. เพราะ เหตไร ? เพราะเปนอกศลโดยสวนเดยว. จรงอย แมพระผมพระภาค กไดตรสคานแลววา "อาปตตา- ธกรณ เปนอกศลกม เปนอพยากฤตกม." และปาราชกไมมมล นนใด ททรงนเทศไวในพระบาลนวา อมลเกน ปาราชเกน ดงน. พระบาลวา อมลกเจว ต อธกรณ โหต น เปนปฏนเทศแหง ปาราชกไมมมลนนนนแล ไมใชแหงบญญต. แทจรง พระผมพระภาค จะไดทรงนเทศปาราชกอน แลวทรงปฏนเทศปาราชกอน หามได. แตบคคลนนถกโจทกตราเอาวา "ลวงธรรม คอ ปาราชก ดวย บญญตใด คอ ดวยขอหาอนใด, บญญตแมนน จดวาไมมมล กเพราะ อธกรณกลาวคอปาราชก เปนของไมมมล, แตจดเปนอธกรณ ก เพราะบญญตนนเปนไปในอธกรณ; เพราะเหตนน คาวา "บญญต เปนอธกรณ" ควรถก โดยบรรยายน. แตอธกรณทจดวาไมมมล ยอมไมมโดยปรกตของตน, จะมไดกสกวาบญญตเทานน. แมเพราะ เหตนน คาวา "บญญตจดเปนอธกรณ" กควรจะถก. กแล ขอทบญญตจดเปนอธกรณ โดยบรรยายดงกลาวมานน ๑. ว. จลล. ๖/๓๓๔.


ยอมถกในสกขาบทนเทานน ไมถกทก ๆ สกขาบท. จรงอย การ บญญตอธกรณมววาทาธกรณเปนตน ไมใชอรรถ คอ เหต. แตอรรถ คอ เหต กไดแกขอทอธกรณเหลานน เปนเหตทจะพงกระทายง (ระงบ) ดวยสมถะทงหลายดงกลาวแลวในหนหลง. ดวยอรรถ คอ เหตนอยางกลาวมาน ววาทบางอยางในโลกน เปนววาทดวย เปน อธกรณดวย; เพราะเหตนน จงชอวา ววาทาธกรณ. ในอธกรณ ทเหลออ กนยน. บรรดาอธกรณ ๔ มววาทาธกรณเปนตนนน ววาททอาศย เภทกรวตถ ๑๘ อยาง เกดขนอยางน คอ พวกภกษในธรรมวนยน ววาทกนวา "เปนธรรม หรอวา ไมใชธรรม" ชอวา ววาทาธกรณ. การกลาวหากนอาศยวบต ๔ เกดขนอยางน คอ ภกษในพระธรรม วนยน ยอมกลาวหาภกษดวยศลวบตบาง ชอวา อนวาทากรณ. เฉพาะอาบตเทานนชอวา อาปตตาตกรณ อยางนคอ กองอาบต ทง ๕ ชอวา อาปตตาธกรณ. กองอาบตทง ๗ ชอวา อาปตตาธกรณ. ความเปนกจของสงฆ คอ ความเปนกจอนสงฆตองทา ไดแก สงฆกจ ๔ อยางนคอ อปโลกนกรรม ญตตกรรม ญตตทตยกรรม และ ญตตจตตถกรรม พงทราบวา "กจจาธกรณ." แตในอรรถนประสงค เอาอาปตตาธกรณ กลาวคออาบตปาราชกเทานน. อธกรณทเหลออ มววาทาธกรณเปนตน ทานกลาวได ดวยอานาจแหงการขยายความ. แทจรง อรรถแหงศพทวาอธกรณ มเทาน. ในอรรถเหลานน ปาราชกเทานนประสงคเอาในอธการน. ปาราชกนนเปนอธกรณไมมมล


ดวยมลมการไดเหนเปนตนนนแล. และภกษนยนยนองอาศยโทสะ คอ เมอกลาวคาเปนตนวา "ขาพเจาพดเลาเปลา ๆ" ชอวายอมปฏญญา. เปนสงฆาทเสสแกภกษนนในขณะทตนโจทนนเองแล. นเปนใจความ แหงสกขาบทนน ซงมนเทศ (การขยาย) ตามลาดบแหงบทกอน. [แกอรรถบทภาชนย] บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงยกอาบตขนแสดงโดย พสดาร ดวยสามารถแหงเรองของการโจท มเรองทไมไดเหนเปนตน ทตรสไวโดยสงเขปแลวนน จงตรสดามอาทวา อทฏสส โหต ดงน. บรรดาบทเหลานน คาวา อทฏสส โหต ไดแก (จาเลย) เปนผอนโจทกนนมไดเหน. อธบายวา "บคคลผตองธรรมถงปาราชก นน เปนผอนโจทกนมไดเหน. แมในบทวา อสสตส โหต เปนตน กมนยเหมอนกนน. สองบทวา ทฏโ มยา มคาอธบายวา "ทานเปนผอนเรา เหนแลว." แมในบทวา สโต มยา เปนตนกมนยอยางน. บทท เหลอในอธกรณมเรองทไมไดเหนเปนมลชดเจนทเดยว. สวนใน อธกรณทมมลดวยเรองทไดเหน พงทราบความเปนอธกรณไมมมล เพราะความไมมแหงมล มเรองทไดยนเปนตน ทตรสไวอยางนวา "ถาโจทกโจทภกษนนวา ขาพเจาไดยน" เปนตน. กในวาระของโจทกนทงหมดนนแล ยอมเปนสงฆาทเสสเหมอน กนทก ๆ คาพด ดวยอานาจแหงคาพดคาหนง ๆ ในบรรดาคาเหลาน


อนมาแลวในทอนวา "ทานเปนผทศล มธรรมเลว มสมาจารอนไม สะอาด นารงเกยจ มการงานอนซอนเรน มใชสมณะ ปฏญญาวา เปนสมณะ มใชพรหมจาร ปฏญญาวาเปนพรหมจาร เปนผเนาใน มราคะชม เกดเปนเพยงหยากเยอ" เหมอนเปนสงฆาทเสสทก ๆ คาพด ดวยอานาจคาหนง ๆ ในบรรดาคาเหลาน อนมาแลวใน สกขาบทนวา "ทานเปนผตองปาราชก เปนผมใชสมณะ ไมใช เหลากอแหงศากยบตร" ฉะนน. กคาลวน ๆ เหลานวา "อโบสถ หรอปวารณา หรอสงฆกรรม รวมกบทาน ยอมไมม" ยงไมถงทสดกอน. แตคาพดทเชอมตอกบ บทใดบทหนงแลวเทานน บรรดาบทวาทศลเปนตนอยางนวา "ทาน เปนผทศล อโบสถกด รวมกบทานไมม" และบรรดาบทวา "ทาน ตองธรรมถงปาราชก" เปนตน ยอมถงทสด คอทาใหเปนสงฆาทเสส. แตพระมหาปทมเถระกลาววา "เฉพาะบทเปนตนวา 'เปนผ ทศล มธรรมเลว' อยางเดยว ซงมไดมาในบาลในสกขาบทน ยง ไมถงทสด, แมบทเหลานคอ 'ทานเปนคนชว ทานเปนสามเณรโคง ทานเปนมหาอบาสก ทานเปนผประกอบวตรแหงเจาแมกลเทพผ ประเสรฐ ทานเปนนครนถ ทานเปนอาชวก ทานเปนดาบส ทาน เปนปรพพาชก ทานเปนบณเฑาะก ทานเปนเถยยสงวาส ทานเปน ผเขารตเดยรถย ทานเปนดรจฉาน ทานเปนผฆามารดา ทานเปนผ ฆาบดา ทานเปนผฆาพระอรหนต ทานเปนผทาสงฆเภท ทานเปนผ ทาโลหตปบาท ทานเปนภกขนทสกะ ทานเปนคนสองเพศ' ยอมถง


ทสดทเดยว." และพระมหาปทมเถระอกนนแหละ กลาวในบทวา ทฏเ เวมตโก เปนตนวา "เปนผเคลอบแคลงดวยสวนใด ยอมไม เชอดวยสวนนน, ไมเชอดวยสวนใด ยอมระลกไมไดโดยสวนนน, ระลกไมไดโดยสวนใด ยอมเปนผหลงลมโดยสวนนน." ฝายพระมหาสมเถระแยกบทหนง ๆ ออกเปน ๒ บท แลวแสดง นยเฉพาะอยางแหงบทแมทง ๔. คออยางไร ? คอพงทราบนยวา ทฏเ เวมตโก นกอน. ภกษเปนผสงสยในการเหนบาง, ในบคคลบาง, บรรดาการเหนและบคคลนน ยอมเปนผสงสยในการเหนอยางนวา "เปนบคคลทเราเหน หรอไมใชคนทเราเหน," เปนผมความสงสย ในบคคลอยางนวา "คนนแนหรอทเราเหนหรอคนอน." ยอมไม เชอการเหนบาง บคคลบาง, ยอมระลกไมไดซงการเหนบาง บคคลบาง, ยอมเปนผลมการเหนบาง บคคลบาง ดวยประการอยางน. กบรรดาบทเหลาน บทวา เวมตโก ไดแก เกดความสงสย. สองบทวา โน กปเปต ไดแก ยอมไมเชอ. บทวา น สรต มความวา เมอคนอนไมเตอน กระลกไมได. แตเมอใด คนเหลาอนเตอนเธอใหระลกวา "ในสถานทชอโนน ขอรบ ! ในเวลาโนน" เมอนน จงระลกได. บทวา ปมฏโ มความวา บคคลผแมซงคนอนเตอนใหระลก อยโดยอบายนน ๆ กระลกไมไดเลย. แมวาระแหงบคคลผใหโจท ก พงทราบโดยอบายน. กในโจทาปกวารนน ลดบทวา "มยา" ออก อยางเดยว, บททเหลอ กเชนเดยวกบโจทกวารนนแล.


ตอจากโจทาปกวารนน เพอทรงแสดงชนดแหงอาบต และชนด แหงอนาบต จงทรงตงจตกกะวา อสทเธ สทธทฏ เปนตนแลว ทรงแสดงขยายแตละบทออกไป ตามชนดอยางละ ๔ ชนด. จตกกะ ทงหมดนน ผศกษาอาจจะรได ตามนยแหงพระบาลนนแล. กในการ โจทน พงทราบความตางกนแหงความประสงคอยางเดยว. จรงอย ธรรมดาวา ความประสงคน มมากอยาง คอ "ความประสงคในอน ใหเคลอน ความประสงคในการดา ความประสงคในการงาน ความ ประสงคในการออก (จากอาบต) ความประสงคในการพกอโบสถและ ปวารณา ความประสงคในการสอบสวน ความประสงคในการ กลาวธรรม." บรรดาความประสงคเหลานน ในความประสงค ๔ อยางขางตน เปนทกกฏ แกภกษผไมใหกระทาโอกาส, และเปนสงฆาทเสส แม แกภกษผใหกระทาโอกาส และตามกาจด (โจท) ดวยปาราชกอนไม มมล ซง ๆ หนา. เปนปาจตตย แกภกษผตามกาจด (โจท) ดวย สงฆาทเสสไมมมล. เปนทกกฏ แกภกษผตามกาจดดวยอาจารวบต, เปนปาจตตย แกภกษผกลาวดวยประสงคจะดา. เปนทกกฏ แกภกษผ กลาวดวยกองอาบตแมทง ๗ กอง ในทลบหลง. เปนทกกฏอยางเดยว แกภกษผกระทากรรมทง ๗ อยาง เฉพาะในทลบหลง. สวนในกรนท ทานกลาววา "กจดวยการขอโอกาส ยอมไมม แกภกษผกลาววา 'ทานตองอาบตชอน จงกระทาคนอาบตนนเสย' โดยความประสงคจะใหออกจากอาบต." ในอรรถกถาทก ๆ อรรถกถา


ทเดยว ไมมการขอโอกาสสาหรบภกษผพกอโบสถและปวารณา. แต พงรเขตแหงการพก ดงน:- กเมอสวดยงไมเลย เร อกษร นวา สณาต เม ภนเต สงโฆ อชชโปสโถ ปณณรโส ยท สงฆสส ปตตกลล สงโฆ อโปสถ กเร ดงน ไป ยอมไดเพอจะพก. แต ถดจากนนไป เพอถง ย อกษรแลว ยอมไมไดเพอพก. ในปาวรณา กมนยอยางน. โอกาสกรรม ยอมไมม แมแกภกษผสอบสวนในเมอเรองถกนา เขาเสนอแลว กลาวอยดวยประสงคจะสอบสวนวา "เรองอยางนมแก ทานหรอ" ? แมสาหรบพระธรรมกถงผนงอยบนธรรมาสนกลาวธรรม ไมเจาะจง โดยนยเปนตนวา "ภกษใดกระทาอยางนและน, ภกษน มใชสมณะ" ดงน กไมตองมการขอโอกาส. แตทวากลาวเจาะจง กาหนดวา "ผโนน ๆ มใชสมณะ มใชอบาสก" ดงน ลงจาก ธรรมาสนแลวควรแสดงอาบตกอนจงไป. อนง พงทราบใจความแหง คาททานกลาวไวในทนน ๆ วา อโนกาส กาเรตวา อยางนวา "โอกาส อกาเรตวา แปลวา ไมใหกระทาโอกาส." จรงอยขนชอวา โอกาส ไมสมควรบางโอกาส ทโจทกใหทาโอกาสแลว ยงตองอาบต จะไมม หามได, แตโจทกไมใหจาเลยทาโอกาสจงตองอาบตฉะนแล. คาทเหลอ ตนทงนน. บรรดาสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ คอ เกดขน ทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา


สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ฉะนแล. ปฐมทฏฐโทสสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๙ ทตยทฏฐโทสสกขาบทวรรณนา ทตยทฏฐโทสสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป:- พงทราบวนจฉยในทฏฐโทสสกขาบทนน ดงตอไปน:- [แกอรรถปฐมบญญตเรองภกษเมตตยะและกมมชกะ] คาวา หนท มย อาวโส ฉกลก ทพพ มลลปตต นาม กโรม มความวา ไดยนวา พระเมตตยะและภมมชกะนน ไมอาจให มโนรถของตนสาเรจในเรองแรก ไดรบการนคคหะ ถงความแคนเคอง กลาววา "เดยวเถอะ พวกเราจกรกน" จงเทยวคอยแสหาเรองราว เชนนน. ตอมาวนหนง ไดพบเหนแลวดใจ มองดกนและกนแลว ไดกลาวอยางนวา "เอาเถด ผมอาย ! พวกเราจะสมมตแพะผตวน ใหชอวา ทพพมลลบตร." มคาอธบายวา "พวกเราจะตงชอใหแพะ ผตวนน อยางนวา 'แพะตวน ชอวาทพพมลลบตร." แมในคาวา เมตตย นาม ภกขน น กนยน. คาวา เต ภกข เมตตยภมมชเก ภกข อนยชส มความวา พวกภกษเหลานน สอบสวนอยางนวา "ทานผมอายทงหลาย ! พวก ทานเหนพระทพพมลลบตรกบนางเมตตยาภกษณ ณ ทไหนกน ?" พวกเธอตอบวา "ทเชงเขาคชฌกฏ." ภกษทงหลายถามวา "ในเวลาไหน ?"


พวกเธอตอบวา "ในเวลาไปภกขาจาร." พวกภกษ ถามทานพระทพพมลลบตรวา "ทานทพพะ ! พวก ภกษเหลาน กลาวอยางน ทานอยทไหน ในเวลานน ?" ทานพระทพพมลลบตรตอบวา "ขาพเจาแจกภตตาหารอยใน พระเวฬวน." "ใครบางทราบวาทานอยในเวฬวน ในเวลานน." "ภกษสงฆ ขอรบ." พวกภกษเหลานน จงถามสงฆวา "ทานทงหลาย ทราบไหมวา ทานผมอายทพพะน อยทเวฬวนในเวลานน ?" ภกษสงฆ "ขอรบ ทานผมอายทงหลาย ! พวกเรารวา พระ เถระอยทเวฬวนเทานน ตงแตวนททานไดรบสมมตแลว." ลาดบนน ภกษทงหลายจงกลาวกะพระเมตตยะและภมมชกะวา "ทานผมอาย ! ถอยคาของทานทงสอง ไมสมกน, พวกทานอางเลส กลาวกะพวกเรากระมง !" พระเมตตยะและภมมชกะทงสองนน ถกพวกภกษเหลานน ซกฟอกอยางนน ไดกลาววา "ขอรบ ทานผมอาย !" จงไดบอก เรองราวนน. ในคาวา กมปน ฯ เป ฯ อธกรณสส น มวนจฉยดงน:- แพะน (อธกรณกลาวคอแพะน) แหงสวนอน หรอ สวนอน แหงแพะนน มอย; เพราะเหตนน แพะนน จงชอวา อญญภาคยะ (มสวนอน). สตวทรองรบ พงทราบวา "อธกรณ." อธบายวา


"ทตงแหงเรอง." เพราะวา แพะทพวกภกษเมตตยะและภมมชกะ กลาววา "ชอวา ทพพมลลบตร" นน ยอมมแกสวน คอโกฏฐาส ฝกฝาย กลาวคอกาเนดสตวดรจฉาน และความเปนแพะอนจกสวน คอโกฏฐาส ฝกฝาย กลาวคอกาเนดมนษย และความเปนภกษ ของทานพระทพพมลลบตร, อกอยางหนง สวนอนนน มอยแกแพะ นน เพราะเหตดงนนน, แพะนน จงไดการนบวา มสวนอน. กเพราะ แพะนน เปนทรองรบ เปนทตงแหงเรองของสญญา คอ การตงชอ แหงพวกภกษเมตตยะและภมมชกะนน ผกลาวอยวา "พวกเราจะ สมมตแพะน ใหชอวา ทพพมลลบตร," เพราะฉะนน แพะนน พง ทราบวา "อธกรณ." จรงอย ภกษเหลานนหลายถงแพะนน จงได กลาววา อภาคยสส อธกรณสส เปนตน. มไดกลาวหมายถง อธกรณอยางใดอยางหนง มววาทาธกรณเปนตน. ถามวา "เพราะเหตไร ?" แกวา "เพราะอธกรณเหลานน ไมม." เพราะวาภกษเหลานน ไมไดถอเอาเอกเทศบางอยางใหเปนเพยงเลส แหงอธกรณ ๔ อยาง บางอธกรณซงมสวนอน. และชอวา เลสแหง อธกรณ ๔ กไมม. จรงอย เลสทงหลาย มเลส คอ ชาตเปนตน พระผมพระภาคตรสไวสาหรบบคคลเหลานน มไดตรสไวสาหรบอธกรณ มววาทาธกรณเปนตน. และชอวา "ทพพมลลบตร" น เปนเอกเทศ บางอยางของแพะนน ตวตงอยในความเปนอธกรณมสวนอน และ เปนเพยงเลส เพอตามกาจดพระเถระ ดวยปาราชกอนไมมมล.


กบรรดาเทศและเลสน สวนทชอวาเทศ เพราะอรรถวา ปรากฏ คอ ถกอางถง ถกเรยกวา "แพะนมความสมพนธแกสวนอนนน." คาวา เทศน เปนชอแหงสวนใดสวนหนง บรรดาสวนมชาตเปนตน. ท ชอวาเลส เพราะอรรถวา รวม คอ ยดวตถแมอนไว ไดแก ตดอยเพยง เลกนอย โดยเปนเพยงโวหารเทานน. คาวา เลส น เปนชอแหงสวน ใดสวนหนง บรรดาสวนมชาตเปนตนเหมอนกน. คาอนนอกจาก สองคา นน มอรรถกระจางทงนน. แมในสกขาบทบญญต กมอรรถ อยางนเหมอนกน. [อธบายอธกรณเปนเรองอนและเปนเรองนน] กบณฑตพงทราบสนนษฐาน ในบทภาชนะวา "ภกษพงถอ เอาเอกเทศบางอยาง ของอธกรณอนเปนเรองอนใด ใหเปนเพยงเลส ตามกาจดภกษดวยธรรมอนมโทษถงปาราชก, อธกรณอนเปนเรอง อนนน แจมแจงแลวดวยอานาจแหงเหตทเกดขนนนแล; เพราะเหตนน อธกรณอนเปนเรองอนนน พระผมพระภาค จงไมทรงจาแนกไวใน บทภาชนะ." กแล อธกรณ ๔ เหลาใด ทพระผมพระภาคตรสแลวดวย อานาจแหงอนยกเนอความขน โดยคาสามญวา "อธกรณ," ขอท อธกรณเหลานนเปนเรองอน และขอทอธกรณเหลานนเปนเรองนน ยงไมปรากฏดวย อนพระวนยธรทงหลาย ควรทราบดวย; เพราะเหตนน เมอพระองคจะทรงอาศยอธกรณทไดโดยคาสามญ กระทาขอทอธกรณ เหลานน เปนเรองอนและเปนเรองนน นนใหแจมแจง จงตรส


บทภาชนะวา อภาคยสส อธกรณสสาต อาปตตภาคย วา โหต อธกรณภาคย วา เปนตน. กขอทอธกรณทงปวงเปนเรองนน และเปนเรองอนน อนผ ศกษาพงทราบวา "ทรงประมวลมาแลว" เพอแสดงแมซงคาโจท ดวยอานาจแหงอธกรณ อนเปนเรองอนแหงอาบต ทตรสไวแลวในท สดนนแล. อนทจรง เมอนเทศวา กถจ อาปตต อาปตตยา อภาคยา โหต ดงน อนพระองคควรปรารภถง เพราะในอเทศนน ไดทรงยกขนไวกอนวา อาปตตภาคย วา เปนตน, เนอความน จกมาในคราวพจารณาอธกรณเปนสวนนน แหงอาปตตาธกรณนนแล; เพราะเหตนน พงทราบวา พระผมพระภาคไมไดทรงปรารภอยางนน ทรงกาหนดเอาบทสดทายทเดยว ปรารภนเทศวา "กถจ อธกรณ อธกรณสส อภาคย" ดงน. ในวาระทงสองนน อญญภาคยวาร มเนอความตนทเดยว. จรงอย อธกรณแตละอยาง ๆ จดเปนเรองอน คอ เปนฝายอน เปน สวนอนแหงอธกรณ ๓ อยางนอกน เพราะมวตถเปนวสภาคกน. สวนในตพภาคยวาร มวนจฉยยวา ววาทาธกรณ จดเปนเรอง นน เปนฝายนน เปนสวนนนแหงววาทาธกรณ กเพราะมวตถเปนสภาค กน. อนวาทาธกรณ เปนเรองนนแหงอนวาทาธกรณ กเหมอนกน. คออยางไร ? คอ เพราะวา ววาททอาศยเภทกรวตถ ๑๘ เกดขนตงแต ครงพทธกาล และววาททอาศยเภทกรวตถเกดขนในบดน ยอมเปน ววาทาธกรณอยางเดยวกนแท เพราะมวตถเปนสภาคกน.


อนง อนวาททอาศยวบต ๔ เกดขนตงแตพทธกาล และอนวาทท อาศยวบต ๔ เกดในบดนยอมชอวา เปนอนวาทธกรณอยางเดยวกนแท เพราะมวตถเปนสภาคกน. สวนอาปตตาธกรณ ไมจดเปนเรองนน โดยสวนเดยว แหงอาปตตาธกรณ เพราะมวตถทงเปนสภาคกน ทง เปนวสภาคกน และเพราะพงเหนคลายความเปนเอง; เพราะเหตนน อาปตตาธกรณ ทานจงกลาววา "เปนเรองนน แหงอาปตตาธกรณกม เปนเรองอนแหงอาปตตาธกรณกม." ในตพภาคยะ และอญญภาคยะ นน อญญภาคยะนนแล ทรงอธบายกอน แมในอาปตตาธกรณนเทศน เพราะอญญภาคยะ ไดทรงอธบายมากอนแลว ตงแตตน. ขอทอาปต- ตาธกรณเปนเรองอน ในอาปตตาธกรณนเทศนน และขอทอาปตตาธ- กรณเปนเรองนน (ทกลาวไว) ขางหนา ผศกษาพงทราบตามทกลาว แลวนนแล. กในคาวา กจจาธกรณ กจจาธกรณสส ตพภาคย น ม วนจฉยดงน:- อธกรณทอาศยสงฆกรรม ๔ เกดขน ตงแตครงพทธกาล และอธกรณทอาศยสงฆกรรม ๔ เกดขนในบดน ยอมเปนกจจาธกรณ อยางเดยวกนแท เพราะเปนสภาคกน และเพราะเหนไดคลายกน. ถามวา "อธกรณทอาศยสงฆกรรมเกดขน ชอวา กจจาธกรณ หรอวา ขอนนเปนชอแหงสงฆกรรมทงหลายเทานน." แกวา "ขอนน เปนชอแหงสงฆกรรมทงหลายเทานน." แม เมอเปนอยางน พระผมพระภาค กตรสเรยกอธกรณทอาศยสงฆกรรม เกดขนวา "กจจาธกรณ" เพราะอาศยกรรมลกษณะทภกษใฝใจถง


ซงตรสไววา 'ชอวาสงฆกรรมนและน ควรทาอยางน' เกดขน และเพราะอาศยสงฆกรรมกอน ๆ เกดขน. ก เพราะสองบทวา เทโส หรอ เลสมตโต อนมอยในคาวา กจ เทส เลสมตต อปาทาย น ตางกนโดยพยญชนะ โดยอรรถ เปนอยางเดยวกน โดยนยดงกลาวแลวในกอนนนแล; ฉะนน พระผม พระภาคจงตรสคามอาทวา เลโสต ทส เลสา ชาตเลโส นามเลโส ดงน. บรรดาเลส คอ ชาตเปนตนนน ชาต (กาเนด) นนเอง ชอวา เลส คอ ชาต. ในเลสทเหลออ กนยน. [แกอรรถสกขาบทวภงคตอนวาดวยเลส] บดน พระผมพระภาคเพอจะทรงแสดงเลสนนนนแลโดยพสดาร แสดงใหเหนพรอมทงวตถ โดยประการทจะมการองเลสนนตามกาจด จงตรสดาเปนตนวา ชาตเลโส นาม ขตตโย ทฏโ โหต ดงน. บรรดาบทเหลานน คาวา ขตตโย ทฏโ โหต มความวา บคคลอนบางคน เปนเชอชาตกษตรย ยอมเปนผอนโจทกนเหนแลว. คาวา ปาราชก ธมม อชฌาปชชนโต ไดแก เปนผตอง บรรดาปาราชกมเมถนธรรมเปนตม อยางใดอยางหนง. คาวา อ ขตตย ปสสตวา โจเทต มความวา ภายหลง โจทกนน เหนภกษอนผมชาตเปนกษตรย ซงเปนคเวรของตน แลวถอ เอาเลส คอ ชาตกษตรยนน โจทอยางนวา "กษตรยตองธรรม คอ ปาราชก ขาพเจาไดเหนแลว, ทานเปนกษตรย เปนผตองธรรม คอ ปาราชก." อกอยางหนง โจทวา "ทาน คอ กษตรยนน ไมใชผอน


เปนผตองธรรม คอ ปาราชก, ทานเปนผมใชสมณะ เปนผมใช เหลากอแหงศากยบตร, ไมมอโบสถ ปวารณา หรอวาสงฆกรรม รวม กบทาน" ตองสงฆาทเสสทก ๆ คาพด. กในคาวา ขตตโย มยา ทฏโ เปนตนน ผศกษาพงทราบ ความทกษตรยเหลานน เปนผมสวนอน ดวยอานาจแหงกษตรย ผไม เหมอนกนและกนนน ๆ มลกษณะสง หรอ ทตนไดเหนแลวเปนตน และความทกษตรยเหลานน เปนอธกรณ ดวยอานาจแหงความเปนผ รองรบบญญต คอ ชาตกษตรย. ผศกษาพงทราบโยชนาในบททงปวง โดยอบายนนนแล. พงทราบวนจฉยในปตตเลสนเทศ ดงน:- บาตรดนเหนยว มสณฐานงาม มผวเรยบสนทมสเหมอนแมลงภ คลายกบบาตรโลหะ ทานเรยกวา "บาตรเคลอบ." บาตรดนตามปกต ทานเรยกวา "บาตรดนธรรมดา." กเพราะตรสนเทศแหงเลส คอ อาบตไวโดย สงเขปดวยบทเดยวกนเทานน; ฉนนน เพอแสดงเลส คออาบตแมนน โดยพสดาร พระผมพระภาคจงตรสคาเปนตนวา "เราไดเหนภกษผ ตองอาบตสงฆาทเสส" ดงน. ถามวา "กเพราะเหตไร พระผมพระภาคจงไมตรสนเทศแหง เลสคอ อาบตนนไวในอธการแหงเลส คอ อาบตนนเสยทเดยว แตกลบ มาตรสไวตางหาก ในนเทศแหงบทวา สงฆาทเสโส นเลา ?" แกวา "กเพราะในนเทศแหงเลส ไมมสภาคกน." จรงอย นเทศแหงเลสทงหลาย ตรสไวดวยอานาจแหงการเหน


ภกษรปอน แลวโจทภกษอกรปหนง. แตนเทศแหงเลส คอ อาบตน ตรสดวยอานาจการเหนภกษรปเดยวนนแล ตองอาบตอน แลวโจท ดวยอาบตอน. ถามวา "ถาอยางนน อธกรณมสวนอน จะมไดอยางไร ?" แกวา "มได เพราะอาบต." เพราะเหตนน พระผมพระภาค จงตรสดานวา "อธกรณเปนสวนอนแหงอาบต และเลสอนโจทกอาง แลว แมดวยอาการอยางน." แทจรง ภกษนน ตองสงฆาทเสสใด, อธกรณ คอ สงฆาทเสสนน เปนอธกรณมสวนอนแหงปาราชก. กท ชอวาเลสแหงอธกรณมสวนอนนน คอ ความเปนอาบตทวไปแกอาบต ทงปวง เหมอนความเปนกษตรย ทวไปแกกษตรยทงปวง ฉะนน. นยทงหลายมอาบตทเหลอเปนมล และโจทาปกวาร ผมศกษาพงทราบ โดยอบายน. คาวา อนาปตต ตถาส โจเทต วา โจทาเปต วา ม ความวา ภกษใด มความสาคญอยางนวา "ผนน ตองปาราชก ทเดยว" โจทเอง หรอใชใหผอนโจทอยางนน ไมเปนอาบตแกภกษ นน. บททเหลออทงหมด ตนทงนน. แมปกณณกะมสมฏฐานเปนตน กเหมอนกบปฐมทฏฐโทส- สกขาบทนนแล. ทตยทฏฐโสสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๑๐ ปฐมสงฆเภทสกขาบทวรรณนา สงฆเภทสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป. ในสงฆเภทสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน:- [แกอรรถปฐมบญญตเรองพระเทวทต] ในคาวา อถโข เทวทตโต เปนตนน มวนจฉยดงน:- เรองพระเทวทต เรองทพระเทวทตบวช และเหตทไปหาพรรค- พวก มภกษโกกาลกเปนตน แลวกลาวชกชวนวา "มาเถด ผมอาย ! พวกเราจกกระทาสงฆเภท จกรเภท แกพระสมณโคดม" ดงน เปนตน ทงหมดมาแลวในสงฆเภทขนธกะ นนแล. สวนเรองขอวตถ ๕ จดมาในสงฆเภทขนธกะนนเหมอนกน แม กจรง, ถงอยางนน ขาพเจาจกกลาวในเรองของวตถ ๕ นกอน แลว จงจกผานไป เพราะเรองมาในสงฆเภทสกขาบทน กม. คาวา สาธ ภนเต ไดแก การทลขอพระวโรกาส. คาวา ภกข ยาวชว อาร กา อสส มความวา ภกษทงหมด สมาทานอรญญกธดงคแลว จงเปนผอยปาเปนวตร คอ จงอยแตในปา เทานน ตลอดชวต. ดวยคาวา โย คามนต โอสเรยย วชช น ผเสยย พระ เทวทตกลาวดวยความประสงควา "ภกษใด คอ แมภกษรปหนง


ละปา เขาสเขตบาน เพอตองการจะอย, โทษพงตองภกษนน คอ โทษจงตองภกษนน ไดแก พระผมพระภาคจงทรงปรบภกษนนดวย อาบต. แมในวตถทเหลออ กมนยเหมอนกนน. สองบทวา ชน สาเปสสาม มความวา พวกเราจกยง ประชาชนใหเขาใจวา พวกเราเปนผมความมกนอยเปนตน. อกอยาง หนง มคาอธบายวา "พวกเราจกใหประชาชนยนดพอใจ คอ จก ใหเลอมใส." สวนพระผมพระภาค พอทรงสดบคาของพระเทวทตผทลขอวตถ ๕ นเทานน กทรงทราบไดวา "เทวทตน มความตองการจะทาลายสงฆ จงขอ." กเพราะวตถ ๕ นน เมอพระผมพระภาคเจาทรงอนญาต ยอมเปนไปเพออนตรายแกมรรคของเหลากลบตรเปนอนมาก; ฉะนน พระผมพระภาคเจา จงทรงปฏเสธวา "อยาเลย เทวทต !" แลว ตรสวา "ภกษใดปรารถนา, ภกษนน จงเปนผอยปาเถด" ดงน เปนตน. [พรประสงคของพระผมพระภาคเจาในขอน] อนง ในคาวา โย อจฉต เปนตนน กลบตรควรทราบความ ประสงคของพระผมพระภาคเจาแลว ทราบความสมควรแกตน. จรงอย ความประสงคของพระผมพระภาคเจา ในคาวา โย อจฉต เปนตนน ดงตอไปน:- ภกษรปหนง มอธยาศยใหญ มอตสาหะมาก ยอมสามารถ เพองดเสนาสนะใกลแดนบานเสยแลว อยในปากระทาทสดแหงทกขได.


ภกษรปหนงทมกาลงออนแอ มเรยวแรงนอย ยอมไมสามารถ จะอยในปา (กระทาทสดทกขได), สามารถแตในคามเขตเทานน. รปหนงมกาลงมาก มธาตเปนไปสมาเสมอ สมบรณดวยอธวาสนขนต มจตคงทในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ ยอมสามารถทงในปา ทงใน เขตบานไดทงนน. รปหนงไมอาจทงในเขตบาน ทงในปา คอ เปน ปทปรมบคคล. บรรดาภกษเหลานน ภกษนใด มอธยาศยใหญ มอตสาหะ มาก ยอมสามารถเพองดเสนาสนะใกลแดนบานเสยแลว อยในปา กระทาทสดทกขได, ภกษรปนน จงอยในปาเทานนเถด, การอยใน ปาน สมควรแกเธอ. แมพวกสทธวหารกเปนตนของเธอ ศกษาตาม อย จกสาคญขอทตนควรอยในปาดวย. อนง ภกษรปใด มกาลง ออนแอ มเรยวแรงนอย ยอมอาจจะกระทาทสดทกขไดในแดนบาน เทานน ในปาไมอาจ, ภกษนนจงอยแตในเขตบานนน กได. สวน ภกษรปใด ซงมกาลงแขงแรง มธาตเปนไปสมาเสมอ สมบรณดวย อธวาสนขนต มจตคงท ในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ ยอมอาจทง ในปาทงในแดนบานทเดยว, แมรปน จงละเสนาสนะใกลแดนบาน เสยแลว อยในปาเถด, การอยในปาน สมควรแกเธอ. แมพวก สทธวหารกเปนตนของเธอ ศกษาตามอย จกสาคญขอทตนควร อยปา. สวนภกษนใด ซงไมอาจทงในแดนบาน ไมอาจทงในปา เปน ปทปรมบคคล, แมรปน กจงอยในปานนเถด. เพราะวา การเสพ


ธดงคคณ และการเจรญกรรมฐานนของเธอ จกเปนอปนสยเพอมรรค และผลตอไป (ในอนาคต). แมพวกสทธวหารกเปนตนของเธอ เมอศกษาตาม จกสาคญขอทตนควรอยปา ฉะนแล. ภกษนใด ซงเปนผมกาลงออนแอ มเรยวแรงนอยอยางน เมออยในแดนบาน เทานน จงอาจเพอจะทาทสดทกขได ในปา ไมอาจ, พระผมพระ- ภาคทรงหมายถงบคคลเชนน จงตรสวา โย อจฉต คามนเต วหรต (ภกษใดปรารถนา, ภกษนนจงอยในแดนบานเถด) ดงน. และบคคล น ไดใหชองแมแกคนเหลาอน. กถาวา พระผมพระภาคเจา พงทรงรบรองวาทะของพระ เทวทตไซร, บคคลนใด ซงมกาลงออนแอ มเรยวแรงนอยตามปกต, ถงบคคลใดสามารถอยในปาสาเรจไดแตในเวลายงเปนหนม ตอมาใน เวลาแกตวลง หรอในเวลาเกดธาตกาเรบ เพราะลมและดเปนตน อยปาไมสาเรจ, แตเมออยในแดนบานเทานน จงอาจกระทาทสดทกข ได, บคคลเหลานน จงพงสญเสยอรยมรรคไป ไมพงบรรลอรหตตผล ได, สตถศาสนพงกลายเปนนอกธรรมนอกวนย ยงเหยง ไมเปนไป เพอนาออกจากทกข, และพระศาสดาจะพงเปนผมใชพระสพพญ ของบคคลจาพวกนน ทงจะพงถกตาหนตเตยนวา "ทรงทงวาทะของ พระองคเสย ไปตงอยในวาทะของพระเทวทต" ดงน. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงสงเคราะหบคคล ทงหลายผเหนปานน จงทรงปฏเสธวาทะของพระเทวทต. ในเรอง แหงภกษผถอเทยวบณฑบาตเปนวตรกด ในเรองแหงภกษผถอผา


บงสกลเปนวตรกด ในเรองแหงภกษผถออยโคนไมเปนวตรตลอด ๘ เดอนกด พงทราบวนจฉยโดยอบายนนนแล. แตพระผมพระภาค ทรงหามเสนาสนะโคนไมตลอด ๔ เดอน (ฤดฝน) เทานน. [ปลาเนอบรสทธโดยสวน ๓ เปนกปปยมงสะควรฉนได] พงทราบวนจฉยในเรองปลาและเนอ ดงน:- บทวา ตโกฏปรสทธ ไดแก บรสทธโดยสวน ๓. อธบายวา "เวนจากทไมบรสทธ มการเหนเปนตน." ดวยเหตนน พระผม พระภาคเจาจงตรสวา "ไมไดเหน ไมไดยน ไมไดรบเกยจ." บรรดามงสะ ๓ อยางนน มงสะทชอวา ไมไดเหน คอ ไม เหนชาวบานฆาเนอและปลา เอามาเพอประโยชฯแกพวกภกษ. ทชอ วา ไมไดยน คอ ไมไดยนวา "พวกชาวบานฆาเนอ ปลา เอามา เพอประโยชนแกพวกภกษ." สวนทไมไดรบเกยจ ผศกษาควรรจก มงสะทรงเกยจดวยการเหน รงเกยจดวยการไดยน และทรงเกยจ พนจากเหตทงสองนน แลวพงทราบโดยสวนตรงกบขามจากสาม อยางนน. คอ อยางไร ? คอวา พวกภกษในธรรมวนยน เหนพวกชาว บานถอแหและตาขายเปนตน กาลงออกไปจากบาน หรอ กาลงเทยว ไปในปา. และในวนรงขน พวกชาวบานนาบณฑบาตมปลาและเนอ มาถวายแกภกษเหลานน ผเขาไปยงบานนนเพอบณฑบาต. ภกษ เหลานนรงเกยจดวยการไดเหนนนวา "พวกชาวบานทาเนอเพอ ประโยชนแกพวกภกษหรอหนอแล ?" มงสะน ชอวา รงเกยจโดย


ไดเหนมา. จะรบมงสะเชนนน ไมควร. มงสะทไมไดรงเกยจเชนนน จะรบ ควรอย. ก ถาพวกชาวบานเหลานน ถามวา "ทาไม ขอรบ ! ทานจงไมรบ ?" ไดฟงความนนแลว พดวา "มงสะน พวกกระผม ไมไดกระทาเพอประโยชนแกภกษทงหลาย, พวกกระผมกระทา เพอ ประโยชนตนบาง เพอประโยชนแกขาราชการเปนตนบาง" ดงน, มงสะนน ควร. ภกษทงหลายหาเหนไมแล, แตไดฟงวา "ไดยนวา พวกชาวบาน มมอถอแหและตาขายออกไปจากบาน หรอ เทยวไปในปา" และใน วนรงขน พวกชาวบานนาบณฑบาตมปลาและเนอมาถวายแกภกษ เหลานน ผเขาไปยงบานนน เพอบณฑบาต. พวกเธอสงสยดวยการ ไดยนนนวา "เขาทาเพอประโยชนแกภกษทงหลาย หรออยางไร หนอ ?" มงสะน ชอวา รงเกยจดวยไดยนมา. จะรบมงสะนน ไมควร. มงสะทไมไดสงสยอยางน จะรบ ควรอย. ก ถาพวกชาว บานเหลานน ถามวา "ทาไม ขอรบ ! ทานจงไมรบเลา ?" ได ฟงความนนแลว จงพดวา "มงสะน พวกกระผมไมไดทาเพอประ- โยชนแกภกษทงหลาย, พวกระผมกระทาเพอประโยชนตนเองบาง เพอประโยชนแกขาราชการเปนตนบาง" ดงน, มงสะนน ควรอย. อนง ภกษทงหลายไมไดเหน ไมไดฟงมาเลย, แตเมอพวก ภกษเหลานนเขาไปยงบานนนเพอบณฑบาต ชาวบานรบบาตรไป แลว จดบณฑบาตมปลา เนอ นามาถวาย. พวกเธอรบเกยจวา "มงสะน เขาทาเพอประโยชนแกภกษทงหลาย หรออยางไรหนอ ?"


นชอวา มงสะทรงเกยจพนจากเหตทงสองนน. แมมงสะเชนนน ก ไมสมควรรบ. มงสะทไมไดรบเกยจอยางนน จะรบ ควรอย. กถาวา พวกชาวบานเหลานน ถามวา "ทาไม ขอรบ ! พวกทานจงไมรบ ?" แลวไดฟงความนน จงพดวา "มงสะน พวกกระผมไมไดกระทาเพอ ประโยชนแกภกษทงหลาย, พวกกระผมกระทาเพอประโยชนแกตน บาง เพอประโยชนแกพวกขาราชการเปนตนบาง, หรอวา พวกกระผม ไดปวตตมงสะ เฉพาะทเปนกปปยะเทานน จงปรงใหสาเรจเพอ ประโยชนแกภกษทงหลาย" มงสะนน ควรอย. แมในมงสะทเขาทา เพอประโยชนแหงเปตกจ แกผตายไปแลวกด เพอประโยชน แกงาน มงคลเปนตนกด กมนยอยางนเหมอนกน. จรงอย มงสะชนดใด ๆ ทเขาไมไดกระทาเพอภกษทงหลายเลย และภกษกไมมความสงสยใน มงสะใด , มงสะนน ๆ ควรทงนน. กถาวา มงสะทเขาทาอทศพวกภกษในวหารหนง และพวกเธอ ไมทราบวาเขากระทาเพอประโยชนตน, แตภกษพวกอนร, พวกใดร ไมควรแกพวกนน. พวกอนไมร แตพวกเธอเทานนร, ยอมไมควร เฉพาะพวกเธอเทานน, แตควรสาหรบพวกอน. แมพวกเธอรอยวา "เขากระทาเพอประโยชนแกพวกเรา," ถงภกษพวกอนกรวา "เขา ทาเพอประโยชนแกภกษพวกน" ไมควรแกพวกเธอทงหมด. พวก ภกษทงหมดไมร, ยอมควรแกพวกเธอทงหมด. บรรดาสหธรรมก ทง ๕ มงสะอนเขาทาเจาะจงเพอประโยชนแกสหธรรมกรปใดรปหนง กตาม ยอมไมสมควรแกสหธรรมกทงนน.


ถามวา "กถาวา มบคคลบางคนฆาสตว เจาะจงภกษรปหนง บรรจบาตรใหเตมแลว ถวายแกภกษรปนน และเธอกรอยดวยวา มงสะเขากระทาเพอประโยชนตน รบไปแลวถวายแกภกษรปอน ภกษ รปอนนน ฉนดวยเชอภกษนน, ใครตองอาบตเลา ?" ตอบวา "ไมตองอาบตแมทงสองรป." ดวยวา มงสะทเขาทาเฉพาะภกษใด ไมเปนอาบตแกภกษนน เพราะเธอไมไดฉน, และไมเปนอาบตแกภกษนอกน เพราะไมร. แทจรง ในการรบกปปยมงสะ ไมเปนอาบต. แตภกษไมร ฉนมงสะ ทเขากระทาเจาะจง ภายหลงรเขา กจดวยการแสดงอาบต ไมม. สวนภกษไมร ฉนอกปปยมงสะ แมภายหลงรเขา พงแสดงอาบต. จรงอย เปนอาบตแกภกษผรแลว ฉนมงสะทเขาทาเจาะจง. และ เปนอาบตเหมอนกน แมแกภกษผไมร ฉนอกปปยมสสะ. เพราะเหต- นน ภกษผเกรงกลวตออาบต แมเมอกาหนดรปการณ พงถามกอน แลวจงรบประเคนมงสะ. จะรบประเคนดวยใจตงวา "ในเวลาฉน เราจกถามแลว จงจะฉน" ควรถามกอนแลว จงฉน. ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะมงสะรไดยาก." ความจรง เนอหม กคลายกบเนอสกร. เนอเสอเหลองเปนตน ก เหมอนกบเนอมฤดเปนตน. เพราะเหตนน พระอาจารยทงหลายจง กลาววา "การถามแลวจงรบประเคนนนแล ฟอนราเนยม."


[แกอรรถตอนพระเทวทตทลขอวตถ ๕] สองบทวา หฏโ อทคโค ไดแก เปนผยนดแลว และม กายในฟขนแลว. ไดยนวา พระเทวทตนนคดวา "พระผมพระภาคไมทรงอนญาต วตถ ๕ เหลาน, บดน เราจกอาจเพอทาสงฆเภท" ดงน จงได แสดงอาการลงโลดแกพระโกกาลก ไมรวาทกขทตนจะพงบงเกดใน อเวจแลวเสวย แมซงใกลเขามาเพราะสงฆเภทเปนปจจย ราเรง เบกบานใจวา "บดน เราไดอบายเพอทาลายสงฆ" เหมอนดง บรษผประสงคจะกนยาพษตาย หรอประสงคจะเอาเชอกผกคอตาย หรอประสงคจะเอาศสตรารามาฆาตวตาย ไดวตถอยางใดอยางหนง ม ยาพษเปนตน ไมรจกทกข คอ ความตายแมใกลเขามา เพราะการ กนยาพษเปนตนนนเปนปจจย เปนผราเรงเบกบานใจอย ฉะนน จง พรอมดวยบรษทลกจากทนง ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาดวยความ เปนผราเรงนนแล ไดกระทาประทกษณแลวหลกไป. ก ในคาวา เต มย อเมห ปจห จตถห สมาทาย วตตาม น แมเมอพระเทวทตควรจะกลาวคาวา อมาน ปจ วตถน ดงน ไมทนไดสงเกตความผดพลาดแหงวภต ดวยอานาจแหงวตกเนอง ๆ วา เต มย อเมห ปจห วตถห ชน สาเปสสาม (พวกเรา นนจกยงประชาชนใหยนยอมดวยวตถ ๕ เหลาน) ดงน จงกลาวตาม ควรแกความราพงเนอง ๆ นนแลวา เต มย อเมห ปจห วตถห. . .


(พวกเรานนจะสมาทานประพฤตดวยวตถ ๕ เหลาน) เหมอนกบคน มจตฟงซาน ฉะนนแล. สองบทวา ธตา สลเลขวตตโน มความวา ผชอวา ธตะ เพราะเปนผประกอบดวยปฏปทาอนกาจดเสยซงกเลส, และผชอวา มความประพฤตขดเกลา เพราะภกษเหลาน มความประพฤตขดเกลา กเลสทงหลาย. บทวา พาหลลโก มความวา ภาวะทปจจย ๔ มจวรเปนตน มมาก ชอวา พาหสละ. ความทปจจย ๔ มมาก มแกพระโคดมนน; เหตนน พระโคดมนน ชอวา พาหลลกะ อกอยางหนง พระโคดม นน เปนผประกอบ คอ ตงอยในความมปจจยมากนน; เหตนน จง ชอวา หาหลลกะ (เปนผมความมกมาก). สองบทวา พาหลลาย เจเตต มความวา ยอมคด คอ ยอม ดาร ยอมตรก เพอตองการความมปจจยมาก. อธบายวา ผถงความ ขวนขวายอยางนวา "ทาอยางไรหนอ ความเปนผมปจจย มจวร เปนตนมาก จะพงมแกเราและสาวกของเรา." [แกอรรถตอนตรสประชมสงฆแลวทรงบญญตสกขาบท] หลายบทวา ธมม กถ กตวา มความวา ทรงกระทาธรรม- กถาอนสมควรในขณะนน คอ เหมาะสมในขณะนน แกพระเทวทตและ แกภกษทงหลายเปนอเนกประการ โดยนยทตรสไวในขนธกะ มอาท อยางนวา "อยาเลย เทวทต ! การทาลายสงฆ อยาเปนทชอบใจ


แกเธอเลย, ดกรเทวทต ! การทาลายสงฆ หนกแล, ดกรเทวทต ! บคคลใดแล ทาลายสงฆผพรอมเพรยงกน. ผนน จะประสบกรรม อนหยาบชา ตงอยชวกป, จะถกเผาในนรกตลอดไป, ดกรเทวทต ! สวนบคคลใดแล กระทาสงฆทแตกกนแลวใหสมครสมานกน, ผนน ยอมประสบบญอนประเสรฐ บนเทงในสวรรคตลอดกป" ดงน. บทวา สมคคสส ไดแก ผรวมกน, อธบายวา "ผไมแยก กนทงทางใจและทางกาย." จรงอย แมในบทภาชนะ พระผมพระ ภาคเจากไดทรงแสดงเนอความอยางนเหมอนกน. แทจรง พระผมพระภาคเจาเมอตรสวา "สมานสวาสโก" ยอมเปนอนทรงแสดงความไมแยกกนทางจต. เมอตรสวา "สมานสมาย โต" ยอมเปนอนทรงแสดงความ ไมแยกกนทางกาย. คอ อยางไร ? คอวา ภกษผมสงวาสเสมอกน เวนจากผมสงวาสตางกนโดยลทธ หรอ ผมสงวาสตางกนโดยกรรม ชอวาเปนผไมแยกกนทางจต เพราะมจตเสมอกน, ผตงอยในสมา เสมอกน ชอวา เปนผไมแยกกนทางกาย เพราะใหกายสามคค. สองบทวา เภทนสวตตนก วา อธกรณ ไดแก เหตทเปน ไปเพอแตกแยกกน คอ เพอตองการทาลายสงฆ. จรงอย ในโอกาสน เหตทานประสงคเอาวา "อธกรณ" ดจ ในประโยควา กามเหต กามนทาน กามาธกรณ (แปลวา มกาม เปนเหต มกามเปนตนเหต มกามเปนมลเหต). กเพราะอธกรณ นนม ๑๘ ประการ; ฉะนน ในบทภาชนะพระผมพระภาคเจาจงตรสวา


"วตถกระทาความแตกแยกกนม ๑๘ อยาง." กเภทกรวตถเหลานน มาแลวในขนธกะโดยนยเปนตนวา "ดกอนอบาล ! ภกษในธรรม- วนยน ยอมแสดงอธรรมวา "ธรรม" ดงน. เพราะเหตนน ขาพเจา จกพรรณนาเนอความ แหงเภทกรวตถเหลานนในขนธกะนนนนแล. อนง สงฆเภทน แมใด อาศยวตถเหลาน ยอมมโดยเหตอนอก ๕ ประการ คอ โดยกรรม ๑ โดยอเทศ ๑ โดยโวหาร ๑ โดย อนสาวนา ๑ โดยการจบสลาก ๑. ขาพเจาจกประกาศสงฆเภทแมนน ในอาคตสถานนนแล. แตโดยสงเขปในคาวา "ถอเอาอธกรณทเปน ไปเพอความแตกแยกกน" น ผศกษาพงทราบเนอความอยางนวา "ถอเอาเหตทเปนไปเพอตองการทาลายสงฆ คอ อนสามารถใหสาเรจ การทาลายสงฆได." บทวา ปคคยห ไดแก ประคอง คอ ยกยอง ทาใหปรากฏ. บทวา ตฏฌยย มความวา ยนยนใหเปนอยางทตนถอเอาแลว คออยางทตนยกยองแลวนนและอย. กเพราะอธกรณนน ยอมเปนอน ภกษผประคองและยนยนอยอยางนน แสดงแลวและไมสละคน; ฉะนน ในบทภาชนะพระผมพระภาคเจาจงตรสวา "พงแสดง" และวา "ไมพงสละคน" ดงน. คาวา ภกขห เอวมสส วจนโย มความวา ภกษนน เปน ผอนพวกลชชภกษเหลอนจะพงวากลาวอยางน. กในบทภาชนะแหงบทวา ภกขห นน มวนจฉยยดงน :- คาวา เย ปสสนต มความวา ภกษเหลาใดเหนภกษนนผยกยองยนอย


ตอหนา. คาวา เย สณนต มความวา แมภกษเหลาใด ไดยนวา "พวกภกษในวหารชอโนน ถอเอาอธกรณอนเปนไปเพอความแตกกน ยกยองยนอย." คาวา สเมตายสมา สงเฆน มความวา ทานผมอาย ขอจง รวม จงสมาคม จงเปนผมลทธอนเดยวกนกบดวยสงฆ. ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะวา สงฆผพรอมเพรยงกน ปรองดองกน ไม ววาทกน มอเทศเดยวกน ยอมอยเปนผาสก." บรรดาบทเหลานน บทวา สมโมทมาโน มความวา บนเทง อยดวยด ดวยสมบต (มศลเปนตน) ของกนและกน. บทวา อวทมาโน มความวา ไมววาทกนอยางนวา "น ธรรม นมใชธรรม." สงฆนนมอเทศอนเดยวกน; เพราะเหตนน จงชอวา เอกทเทส (มอเทศเดยวกน). อธบายวา "มปาฏโมกขทเทส เปนไปรวมกน ไมแยกกน." สองบทวา ผาสวหรต ไดแก ยอมอยเปนสข. คาวา อจเจต กสล มความวา การสละเสยไดนน เปน กศล คอ ปลอดภย ไดแก เปนสวสดภาพแกภกษนน. ขอวา โน เจ ปฏนสสชชต อาปตต ทกกฏสส ไดแก เปนทกกฏ แกภกษผถกสวด ๓ ครง แลวไมสละคน.


ขอวา สตวา น วทนต อาปตต ทกกฏสส มความวา เปนทกกฏ แมแกพวกภกษ ผไดยนแลวไมวากลาว. ในทไกล เทาไร จงเปนทกกฏแกพวกภกษผไดยนแลวไมวากลาว. ในวหาร เดยวกน ไมมคาทจะพงกลาวเลย. สวนในอรรถกถา ทานกลาววา "ในระยะทางกงโยชนโดยรอบ จดเปนภาระของภกษทงหลาย." ความพนจากอาบตยอมไมม แมแกภกษผสงทตหรอจดหมายไปพด. พงไปหามเองทเดยววา "ทานผมอาย ! การทาลายสงฆ เปนการ หนก, เธออยาพยายามเพอทาลายสงฆ." แตภกษผสามารถ แม ไกล กควรไป. จรงอย แมทไกล ๆ จดเปนภาระของพวกภกษไม อาพาธทเดยว. บดน เพอจะทรงแสดงแตเพยงใจความเทานน ใน คาวา "กภกษนน อนภกษทงหลายวากลาวอยอยางน" เปนตน พระผมพระภาค จงตรสคาเปนตนวา "ภกษนนอนภกษทงหลาย พงคมตวมาแมสทามกลางสงฆแลว พงวากลาว" ดงน. บรรดาบทเหลานน สองบทวา สงฆมชฌมป อากฑฒตวา มความวา ถาภกษนน อนพวกภกษวากลาวอยโดยนยกอน ยงไมสละ คน, แมพวกภกษจบทมอและทเทา คมตวมาสทามกลางสงฆ แลว พงวากลาวเธออกถง ๓ ครง โดยนยเปนตนวา มา อายสมา ดงน. สองบทวา ยาตตย สมนภาสตพโพ มความวา สงฆพง สวดสมนภาสนถงครงท ๓ กอน. มคาอธบายวา "สงฆพงกระทา กรรมดวยสมนภาสนกรรมวาจา ๓ หน." กในบทภาชนะแหงบทวา ยาวตตย สมนภาสตพโพ นน เพอถอเอาแตใจความแสดงสมน-


ภาสนวธ พระผมพระภาคเจาจงตรสคาเปนตนวา โส ภกข สมนภาสตพโน เอวจ ปน ภกขเว สมนภสตพโพ ดงน. ในคาวา สมนภาสตพโพ เปนตนนน คาวา ตตยา ทกกฏ ทวห กมมวาจาห ถลลจจยา ปฏปปสสมภนต ม ความวา อาบตทง ๓ คอ ทกกฏทภกษตองในทสดญตต และถล- ลจจย ทตองเพราะกรรมวาจา ๒ หน ยอมระงบไปดวยกรรมวาจา ครงท ๓ พอสวดถง ย อกษร อยางนวา ยสส นกขมต โส ภาเสยย, ภกษนน ยอมตงอยในสงฆาทเสสทเดยว. ถามวา "อาบตทตองแลวระงบไป หรอวา อาบตทไมได ตองระงบ." ตอบวา "พระมหาสมเถระกลาวไวกอนวา "ภกษใดสละ กรรมนนในเวลาจบ, ภกษนนยอมไมตองอาบตเหลานน; เพราะเหต นน อาบตทไมไดตองจงระงบไป" สวนพระมหาปทมเถระกลาววา 'อาบตทตองแลว ยอมระงบไป ดจอสาธาณาบต ระงบไปเพราะ เพศกลบ ฉะนน, จะประโยชนอะไร ดวยอาบตทยงไมไดตอง ระงบไปเลา ?" [แกอรรถบทภาชนยวาดวยกรรมชอบธรรมเปนตน] สองบทวา ธมมกมเม ธมมกมมส มความวา ถาสมน- ภาสนกรรมนนเปนกรรมชอบธรรม เธอมความสาคญในสมนภาสน- กรรมนนวา เปนกรรมชอบธรรม. ในบททงปวงกมนยเหมอนกนน. ความสาคญในบทวา กมมส นคมไมได เพราะกรรมเปน


ของชอบธรรม เมอไมสละอยางนน ยอมตอง (อาบต). บทวา อสมนภาสนตสส มความวา เมอไมถกสวดสมนภาสน แมไมยอมสละ กไมตองดวยอาบตสงฆาทเสส. บทวา ปฏนสสชชนตสส มความวา ไมตองดวยอาบต สงฆาทเสสแกภกษผสละเสยกอนแตญตต หรอในขณะญตต หรอใน เวลาจบญตต หรอเพยงทสวดยงไมถง ย อกษร แหงอนสาวนา ท ๑ กด ท ๒ กด ท ๓ กด. บทวา อาทกมมกสส มความวา กในสกขาบทน พระเทวทต เปนตนบญญต เพราะบาลทมาในคมภรบรวารวา "พระเทวทต ไดพยายามทาลายสงฆผพรอมเพรยงกน, ทรงปรารภพระเทวทตใน เพราะเรองนน." กพระเทวทตนนแลเปนตนบญญตแหงการพยายาม เพอทาลายสงฆเทานน หาไดเปนตนบญญตแหงการไมยอมสละไม. เพราะวา กรรมนน สงฆไมไดทาแกเธอ. ถาจะมคาถามวา "กคาทกลาวน พงทราบไดอยางไร ?" ตอบวา "พงทราบได โดยพระสตร." เหมอนอยางวา กรรมยอมปรากฏวา สงฆทาแลวแกอรฏฐ- ภกษ เพราะบาลทมาในคมภรปรวารวา "อรฏฐภกษมบรรพบรษ เปนคนฆาแรง ไมยอมสละดวยสมนภาสน จนถงครงท ๓ ทรง ปรารภอรฏฐภกษในเพราะเรองนน" ดงน ฉนใด, กรรมจะได ปรากฏวา สงฆทาแกพระเทวทต ฉนนน หามได. แมถาใคร ๆ จะพงกลาวดวยเหตสกวาความชอบใจของตนเทานนวา "กรรมอนสงฆ


ทาแลวแกพระเทวทตนน จะพงม" ไซร, แมอยางนน ขนชอวา อนาบต ยอมไมมแกภกษผเปนตนบญญต ในเพราะไมสละเสย. จรงอย ขนชอวา อนาบต ยอมไมปรากฏแกภกษผลวงสกขาบท ททรงบญญตแลว นอกจากสกขาบทททรงอนญาตไวโดยเฉพาะ. แมคาวา อาทกมมกสส ในอนาปตตวารแหงอรฏฐสกขาบทท ทานลขตไวในคมภรทงหลาย กลขตไวดวยความพลงเผลอ. กแลขอท คานน เปนคาททานลขตไวดวยความพลงเผลอ พงทราบโดยพระบาล สาหรบยกอาบตในกรรมขนธกะอยางนวา "อรฏฐภกษอนสงฆพงโจท กอน, ครนโจทแลวพงใหเธอใหการ, ครนใหเธอใหการแลว พงยก อาบตขนปรบ." กรรมนนสงฆไมไดทาแกพระเทวทตผเปนอาทกมมกะ ในเพราะพยายามเพอทาลายสงฆ ดวยประการฉะน; เพราะเหตนน อาบตนนแล ชอวา ยงไมเกด, แตพระเทวทตนนถกเรยกวา "ผเปน ตนบญญต" เพราะทาความเขาใจวา "พระผมพระภาคทรงปรารภ ทานบญญตสกขาบท." อนาบตทานกลาวแลวสาหรบพระเทวทตนน เพราะไมมอาบตนนเอง ดวยประการฉะน. กแลอนาบตนนน สาเรจดวยบทนเทยบวา อสมนภาสนตสส แมโดยแท, ถงกระนน สงฆไมไดทาสมนภาสนกรรมอยางเดยว แกภกษใด, ภกษนน ทานเรยก ชอวา ผไมถกสวดสมนภาสน, ไมเรยกวา ผเปนตนบญญต. สวนพระเทวทตน คงเปนตนบญญตแท, เพราะเหตนน ทานจงกลาวบทวา อาทกมมกสส ไว. วนจฉยในสมนภาสนแหงสกขาบททงปวง เวนแตอรฏฐ-


สกขาบทเสย พงทราบโดยอบายน. คาทเหลออในบททงปวง ตนทงนน. บรรดาปกณณกะมสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มองค ๓ มสมฏฐานเดยว, ชอวา สมนภาสนสมฏฐาน ยอมตงขนทางกาย ทางวาจาและทางจต, แตเปนอกรยา เพราะเมอภกษไมทากายวการ หรอ เปลงวาจาเลยวา "เราจะสละคน" จงตอง. เปนสญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกข- เวทนา ดวยประการฉะน. ปฐมสงฆเภทสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๑๑ ทตยสงฆเภทสกขาบทวรรณนา ทตสงฆเภทสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป:- ในทตยสงฆเภทสกขาบทนน มวนจฉยดงน:- [แกอรรถเรองภกษประพฤตตามภกษผทาลายสงฆ] บทวา อนวตตกา มความวา ผปฏบตตาม โดยยดถอเอาความ เหน ความพอใจ และความชอบใจ แหงพระเทวทตนน (ผตะเกยก- ตะกายเพอทาลายสงฆ). ภกษเหลาใดพดคาเปนพรรค คอ คาม ในฝกฝายแหงความไมสามคคกน, เหตนน ภกษเหลานนจงชอวา ผกลาวคาเปนพรรค. กในบทภาชนะ พระผมพระภาคเจาตรสไววา "ยอมเปนผตงอยในวาจาเปนฝายสรรเสรญพระเทวทตนน." อธบายวา "ตงอยแลว เพอตองการสรรเสรญ และเพอตองการความเจรญ แหงพรรคพวก แกพระเทวทตนน ผตะเกยกตะกายเพอทาลายสงฆ." พวกภกษทกลาวคาเปนพรรค ยอมเปนผเชนนโดยนยม; เพราะ เหตนน ทานจงกลาวคาน. แตเพราภกษมากกวา ๓ รป เปนผ ไมควรแกกรรม, เพราะสงฆจะทากรรมแกสงฆไมได; ฉะนน พระผม พระภาคจงตรสวา เอโก วา เทว วา ตโย วา ดงน.


บทวา ชานาต โน มความวา ทานผมอายนน ยอมรแม ความพอใจเปนตนของพวกเรา. บทวา ภาสต มความวา ยอมกลาวกบพวกเราวา "พวกกระผม จะกระทาอยางน." ขอวา อมหากเปต ขมต มความวา ทานผมอายนน ยอม กระทาสงใด, สงนน ยอมเปนทชอบใจแมแกพวกเรา. ขอวา สเมตายสมนตาน สงเฆน มความวา จตของทาน ผมอายทงหลาย จงถงพรอม ถอ จงมาพรอม, อธบายวา จงดาเนน ไปสความเปนอนเดยวกนกบสงฆ. คาทเหลอในสกขาบทนปรากฏชด แลวทงนน เพราะมนยดงกลาวแลวในสกขาบทกอน และเพราะมอรรถ อนตน. แมสมฏฐานเปนตน กเปนเชนกบสกขาบทกอนนนแล. ทตยสงฆเภทสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๑๒ ทพพจสกขบทวรรณนา ทพพจสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป:- ในทพพจสกขาบทนน มวนจฉยดงน:- [แกอรรถปฐมบญญตเรองพระฉนนะ] สองบทวา อนาจาร อาจารต มความวา ยอมกระทาการ ลวงละเมดทางกายทวารและวจทวาร มอเนกประการ. คาวา ก น โข นาม น เปนการกลาวขม (ผอน). คาวา อห โข นาม เปนคายก (ตน). ดวยคาวา ตมเห วเทยย ทานแสดงวา "เราควรจะวากลาว พวกทานวา พวกทาน จงกระทาอยางน อยากระทาอยางน." หากผถามจะถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะพระฉนนะกลาวหมายเอาความประสงคเปนตน อยางนวา 'พระผมพระภาคพทธเจา ทรงมากณฐกะเสดจออก พรอมกบเรา ทรงผนวชแลว." ครนกลาววา "พระธรรมของเรา" แลว เมอจะแสดงยตในความเปนของ ๆ ตนอก จงกลาววา "พระ ธรรมน พระลกเจาของเรา ไดตรสรแลว" ดงน. มคาอธบายวา "เพราะวา สจจธรรม ๔ อนพระลกเจาของเราแทงตลอดแลว; ฉะนน แมพระธรรมกเปนของเรา." แตสาคญพระสงฆวา ตงอยใน


ฝกฝายแหงคนคเวรของตน จงไมกลาววา "พระสงฆของเรา." แต ใครจะกลาวเปรยบเปรยรกรานสงฆ จงกลาวคาเปนตนวา เสยยถาป นาม ดงน. บทวา ตณกฏปณณสฏ ไดแก หญา ไม และใบไมแหง ทลวงหลนตกไปในสถานทนน ๆ. อกอยางหนง หญาดวย ไมเบา ไมมแกนดวย; เหตนน จงชอวา หญาและไม. ใบไมแหง ชอวา ปณณสฏะ. บทวา อสสาเทยย ไดแก พดไปกองรวมไว. บทวา ปพพเตยย ไดแก เกดจากภเขา. จรงอย แมนานน มกระแสอนเชยว; เพราะฉะนน ทานจงระบเอาแตแมนานนเทานน. ในคาวา สงขเสวาลปณก น มวนจฉยดงน:- สาหรายทมใบ มรากยาว เรยกวา "จอก." สาหรายสเขยว เรยกวา "สาหราย." สาหรายทเหลออ มตะไครนาและแหนเปนตน แมทงหมด ถงการนบวา "แหน." ดวยคาวา เอกโต อสสาทตา ทานแสดงวา "แมอนใคร ๆ ประมวลมาแลว คอ ทาเปนกองไวในทเดยวกน. บทวา ทพพจชาตโก ไดแก มภาวะแหงบคคลผวายาก. อธบายวา "ผอนใคร ๆ ไมอาจวากลาวได." แมในบทภาชนะ แหงบทวา ทพพจชาตโก นน. บทวา ทพพโจ ไดแก ผอนเขา กลาวสอนไดโดยยาก คอ โดยลาบาก. มคาอธบายวา "อนใคร ๆ ไมอาจวากลาวไดโดยงาย."


บทวา โทวจสสกรเณห คอ (ดวยธรรม) อนกระทาความ เปนผวายาก. อธบายวา "กธรรมทงหลายเหลาใด ยอมทาบคคล ใหเปนผวายาก, เปนผประกอบดวยธรรมเหลานน" กบณฑตพงทราบธรรมเหลานน ม ๑๙ อยาง๑ คอ ความ เปนผมความปรารถนาลามก ๑ ความยกตนขมผอน ๑ ความเปนคน มกโกรธ ๑ ความผกโกรธ เพราะความโกรธเปนเหต ๑ ความเปน ผมกระแวงเพราะความโกรธเปนเหต ๑ ความเปนผเปลงวาจาใกล ตอความโกรธเพราะความโกรธเปนเหต ๑ ความกลบเปนผโตเถยง โจทก ๑ ความเปนผกลบรกรานโจทก ๑ ความเปนผกลบปรกปรา โจทก ๑ ความกลบเรองอนดวยเรองอน ๑ ความเปนผไมพอใจ ตอบดวยความประพฤต ๑ ความเปนผลบทลตเสมอ ๑ ความเปน คนรษยาเปนคนตระหน ๑ ความเปนคนโออวดเจามายา ๑ ความ เปนคนกระดางดหมนผอน ๑ ความเปนคนถอแตความเหนของตน ๑ ความเปนคนถอรน ๑ ความเปนผถอนไดยาก ๑ อนมากแลวใน อนมานสตร๒ตามลาดบ โดยนยมวา "ดกอนภกษทงหลาย ! กธรรม อนทาความเปนคนวายกเหลาไหน ? ดกอนผมอายทงหลาย ! ภกษ ในศาสนานเปนผมความปรารถนาลามก" ดงน เปนตน. ผใด ไมอด ไมทนโอวาท, เพราะเหตนน ผนน ชอวา อกขมะ. ผใด เมอไมปฏบต ตามททานพราสอน ไมรบอนสาสน โดยเบองขวา; เพราะเหตนน ผนน ชอวา มปรกตไมรบโดยเบองขวา ๑.-๒. มเพยง ๑๘ แมในอนมานสตร กมเพยง ๑๖. ม. ม. ๑๒/๑๘๙.


ซงอนสาสน. บทวา อทเทสปรยาปนเนส ไดแก นบเนองในอเทศ คอ รวมลงในภายใน. ความวา เปนไปภายในปาฏโมกขทเทส เพราะทาน สงเคราะหอยางนวา "อาบต มแกทานผใด, ทานผนน พงเปดเผย." สองบทวา สหธมมก วจจมาโน ไดแก อนภกษทงหลาย วากลาวอยโดยชอบสหธรรม. น เปนทตยาวภตลงในอรรถแหงตตยา- วภต. อธบายวา "อนภกษทงหลายวากลาวอย ดวยสกขาบท ทพระพทธเจาทรงบญญตไว อนไดนามวา "สหธรรมก" เพราะเปนสกขาอนสหธรรมก ๕ พงศกษา หรอ เพราะเปนของ สหธรรมก ๕ เหลานน." คาวา วรมถายสมนโต มม วจนาย มความวา พวกทานวา กลาวขาพเจาดวยคาใด, จงเลกจากคานน ตามคาของขาพเจา. มคา อธบายวา "พวกทาน จงอยากลาวคานนกะขาพเจา." คาวา วเทต สหธมเมน มความวา ทานผมอาย จงวา กลาวดวยสกขาบทอนเปนสหธรรม หรอ ดวยคาแมอนอนเปนสหธรรม คอ เปนไปเพอความเลอมใส. ศพทวา ยทท เปนนบาต ลงในอรรถ คอ แสดงเหตแหง ความเจรญ. ดวยคาวา ยทท นน ยอมเปนอนทานแสดงเหตแหง ความเจรญของบรษทอยางนวา "การพดแนะประโยชนแกกนและกน และการยงกนและกนใหออกจากอาบตนใด, บรษทเจรญแลว ดวยการ


วากลาวกนและกน และดวยการยงกนและกนใหออกจากอาบตนน." คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน. แมสมฏฐานเปนตน กเปนเชนกบ ปฐมสงฆเภทสกขาบทนนแล. ทพพจสกขาบทวรรณนา จบ.


สงฆาทเสสสกขาบทท ๑๓ กลทสกสกขาบทวรรณนา กลทสกสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป:- ในกลทสกสกขาบทนน มวนจฉยยดงน :- [แกอรรถเรองพระอสสชและพรปนพพสกะ] คาวา อสสชปนพพสกา นา ไดแก ภกษชออสสชและ ปนพพสกะ. บทวา กฏาครสม ไดแก ในชนบททมชออยางนน. ในคาวา อาวาสกา โหนต น มวนจฉยยดงน :- อาวาสของภกษเหลาน มอย; เหตนน ภกษเหลาน จงชอวา อาวาสกะ (เจาอาวาส). วหารทานเรยกวา "อาวาส." วหาร นนเกยวเนอง แกภกษเหลาใด โดยความเปนผดาเนนหนาทมการ กอสรางสงใหม ๆ และการซอมแซมของเกาเปนตน, ภกษเหลานน ชอวา อาวาสกะ (เจาอาวาส). แตภกษเหลาใด เพยงแตอยใน วหารอยางเดยว, ภกษเหลานน ทานเรยกวา "เนวาสกะ" (เจาถน). ภกษอสสชและปนพพสกะน ไดเปนเจาอาวาส. สองบทวา อลชชโน ปาปภกข ไดแก เปนพวกภกษลามก ไม


มความละอาย. เพราะวา ภกษสสชและปนพพสกะเหลานน เปน ภกษฉพพคคยชนหวหนา แหงภกษฉพคคยทงหลาย. [ประวตพวกภกษฉพพคคย] ไดยนวา ชน ๖ คน๑ในกรงสาวตถเปนสหายกน ปรกษากนวา "การกสกรรมเปนตนเปนการงานทลาบาก, เอาเถด สหายทงหลาย ! พวกเราจะพากนบวช, และพวกเราเมอจะบวช ควรบวชในฐานผชวย สลดออกเสยในเมอมกจการเกดขน๒" ดงนแลว ไดบวชในสานกแหง พระอครสาวกทงสอง. พวกเธอมพรรษาครบ ๕ พรรษา ทองมาตกาได คลองแลว ปรกษากนวา "ธรรมดาวาชนบท บางคราว กมภกษา สมบรณ บางคราว มภกษาดเคอง, พวกเราอยาอยรวมในทแหง เดยวกนเลย จงแยกกนอยในท ๓ แหง." ลาดบนน พวกเธอจงกลาวกะภกษชอบณฑกะและโลหตกะวา "ทานผมอายทงหลาย ! ขนชอวากรงสาวตถ มตระกลหามลานเจดแสน ตระกลอยครอบครอง เปนปากทางแหงความเจรญของแควนกาสและ โกศลทงสอง กวางประมาณ ๓๐๐ โยชน ประดบดวยหมบาน ๘ หมน ตาบล, พวกทานจงใหสรางสานก ในสถานทใกล ๆ กรงสาวตถนนนน แล แลวปลกมะมวง ขนน และมะพรอมเปนตน สงเคราะหตระกล ดวยดอก และผลไมเหลานน ใหพวกเดกหนมของตระกลบวชแลว ขยายบรษทใหเจรญเถด." ๑. ๖ คน คอ ปณฑกะ ๑ โลหตกะ ๑ เมตตยะ ๑ ภมมชกะ ๑ อสสช ๑ ปนพพสกะ ๑ บวชแลว เรยกวา ภกษฉพพคคย แปลวา มพวก ๖. ๒. นตถรณกฏาเนต อปปนนกจจสส นปผาทนฏาเนต โยชนาปาโ ฯ ๑/๔๙๓ ฯ


กลาวกะพวกภกษชอวาเมตตยะและภมมชกะวา "ทานผมอาย ! ชอวา กรงราชคฤหมพวกมนษย ๑๘ โกฏ อยครอบครอง เปนปาก ทางแหงความเจรญของแควนองคะและมคธทงสอง กวาง ๓๐๐ โยชน ประดบดวยหมบาน ๘ หมนตาบล, พวกทานจงใหสรางสานกในท ใกล ๆ กรงราชคฤหนนแลว ปลกมะมวง ขนน และมะพราวเปนตน สงเคราะหตระกลดวยดอกและผลไมเหลานน ใหพวกเดกหนมของ ตระกลบวชแลว ขยายบรษทใหเจรญเถด." กลาวกะพวกภกษชอวาอสสชและปนพพสกะวา "ทานผมอาย ! ขนชอวากฏาครชนบท อนเมฆ (ฝน) ๒ ฤด อานวยแลว ยอมไดขาวกลา ๓ คราว, พวกทานจงใหสรางสานก ในทใกล ๆ กฏาครชนบทนน นนแล ปลกมะมวง ขนน และมะพรอมเปนตนไว สงเคราะหตระกล ดวยดอกและผลไมเหลานน ใหพวกเดกหนมของตระกลบวชแลว ขยายบรษทใหเจรญเถด." พวกภกษฉพพคคยเหลานน ไดกะทาอยางนน. บรรดาพวก ภกษฉพพคคยเหลานน แตละฝาย มภกษเปนบรวาร ฝายละ ๕๐๐ รป รวมเปนจานวนภกษ ๑๕๐๐ รปกวา ดวยประการอยางน. บรรดาภกษเหลานน ภกษชอปณฑกะและโลหตกะ พรอม ทงบรวารเปนผมศลแล เทยวไปยงชนบทเปนทจารกรวมเสดจกบพระ ผมพระภาคเจา. พวกเธอไมกอใหเกดเรองใหม ๆ ทยงไมเคยม ใครทา, แตชอบยายสกขาบทททรงบญญตแลว. สวนพวกภกษ ฉพพคคยนอกนทงหมดเปนอลชช ยอมกอใหเกดเรองใหม ๆ ทยง


ไมเคยมใครทาดวย ยอมพากนยายสกขาบทททรงบญญตไวแลวดวย. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกะทงหลายจงกลาววา อลชชโน ปาปภกข ดงน. บทวา เอวรป ไดแก มกาเนดอยางน. สองบทวา อนาจาร อาจรนต ความวา ยอมประพฤตลวง มารยาททไมควรประพฤต คอ กระทาสงทไมควรกระทา." บทวา มาลาวจฉ ไดแก ตนไมมดอกตม (กอไมดอก). จรงอย ตนไมดอกกด กอไมดอกกด ทดอกยงตม ทานเรยก วา กอไมดอกทงนน. กภกษเหลานน ปลกเองบาง ใหคนอนปลก บาง ซงกอไมดอกมชนดตาง ๆ กนมากมาย. ดวยเหตนน พระ ธรรมสงคาหกะทงหลายจงกลาววา มาลาวจฉ โรเปนตป โรปาเปนตป ดงน. บทวา สจนต ไดแก ยอมรดนาเองบาง. บทวา สจาเปนต ไดแก ยอมใชใหคนอนรดบาง. [อธบายลกษณะ ๕ มอกปปยโวหารเปนตน] กในอธการน ผศกษาพงทราบลกษณะ ๕ อยาง เหลาน คอ อกปปยโวหาร ๑ กปปยโวหาร ๑ ปรยาย ๑ โอภาส ๑ นมตต- กรรม ๑. บรรดาลกษณะ ๕ เหลานน ทมชอวา อกปปยโวหาร ไดแก การตดเอง การใชใหตดจาพวกของสดเขยว, การขดเอง การ ใชใหขมหลม, การปลกเอง การใชใหปลกกอไมดอก, การกอเอง การใชใหกอคนกน, การรดนาเอง การใหใชรดนา, การทารางนาให


ตรงไป การรดนาทเปนกปปยะ การรดดวยนาลางมอลางหนาลางเทา และนาอาบ. ทชอวา กปปยโวหาร ไดแก คาวา "จงรตนไมน, จงร หลมน, จงรกอไมดอกน, จงรนาในทน" และการทารางนาทแหงให ตรง. ทชอวา ปรยาย ไดแก คามอาทวา "บณฑตควรใหปลก ตนไมทงหลาย มตนไมดอกเปนตน จะเปนไปเพอประโยชนตอกาล ไมนานนก." ทชอวา โอภาส ไดแก การยนถอจอบและเสยมเปนตน และ กอไมดอกทงหลายอย. จรงอย พวกสามเณรเปนตน เหนพระเถระ ยนอยอยางนน รวา "พระเถระประสงคจะใชใหทา" แลวจะมา ทาให. ทชอวา นมตตกรรม ไดแก การนาจอบ เสยม มด ขวาน และภาชนะนามาวางไวในทใกล ๆ. ลกษณะทง ๕ ประการน ยอมไมควรในการปลก เพอ ประโยชนแกการสงเคราะหตระกล. เพอประโยชนแกการบรโภคผล กจ ๒ อยาง คอ อกปปยโวหารและกปปยโวหาร เทานน ไมควร. กจ ๓ อยางนอกน ควรอย. แตในมหาปจจรทานกลาววา "แม กปปยโวหาร กควร. และการปลกใด ยอมควรเพอประโยชนแกการ บรโภคของตน, การปลกนน กควรเพอประโยชนแกบคคลอน แก สงฆ หรอแกเจดยดวย." แตการใชใหปลก เพอตองการอาราม


เพอตองการปา และเพอตองการรมเงา เพยงเปนอกปปยโวหาร อยางเดยว ไมสมควร, ทเหลอ ควรอย. และมใชจะควรแตกจทเหลอ อยางเดยว กหามได, แมการทาเหมองใหตรงกด การรดนาทเปนกปปยะ กด การทาหองอาบนาแลวอาบเองกด และการเทนาลางมอ ลางเทา และลางหนาลงในทปลกตนไมนนกด อยางใดอยางหนง สมควรอย. แตในมหาปจจร และในกรรนท ทานกลาววา "แมจะปลกเอง ในกปปย- ปฐพ กควร." ถงแมจะบรโภคผลไมทปลกเอง หรอใชปลกเพอ ประโยชนแกอารามเปนตน กควร. ในการเกบเอง และในเพราะการ ใชใหเกบผลไม แมตามปรกตกเปนปาจตตย. แต (ในการเกบ และใน การใชใหเกบ) เพอตองการประทษรายตระกล เปนปาจตตยดวย เปน ทกกฏดวย. ในเพราะการรอยดอกไม มการรอยตรงเปนตน มพวง ดอกไมสาหรบประดบอกเปนทสด เปนทกกฏอยางเดยว แกภกษ ผทาเพอตองการประทษรายตระกล หรอ เพอประการอน. ถามวา "เพราะเหตไร" ตอบวา "เพราะเปนอนาจาร และเพราะเปนปาปสมาจาร ดงตรสไวในคาวา 'ปาปสมาจาโร' น." หากโจทกทวงวา "เหตไร ในการปลกตนไมเพอประโยชน แกการบชาพระรตนตรย จงไมเปนอาบต เหมอนในการปลกตนไม เพอประโยชนแกอารามเปนตนเลา ?" เฉลยวา "เปนอนาบตเหมอนกน. เหมอนอยางวา ในการ


ปลกตนไมเพอประโยชนแกอารามเปนตนนน เปนอนาบต เพราะ กปปยโวหาร และอาการมปรยายเปนตน ฉนใด, แมในการปลก ตนไมเพอประโยชนแกการบชาพระรตนตรย กคงเปนอนาบต ฉนนน." โจทกทวงวา "กในการปลกตนไมนน แมปลกเองในกปปย- ปฐพ ยอมควรมใชหรอ ?" เฉลยวา คานนทานกลาวแลวในมหาปจจรและกรนท, แต ในมหาอรรถกถามไดกลาวไว." ถาแมทานจะพงฉงนไปวา "ถง คาทกลาวแลวในอรรถกถานอกนจะเปนประมาณไดกจรง, แตการรด นาทเปนกปปยะ ทานไดกลาวไวในมหาอรรถกถา, การรดนาทเปน กปปยะนนเปนอยางไร ?" แมการรดนาทเปนกปปยะนน กไมผด. อนทจรงในการปลกและการรดนน เมอทานกลาวอยวา "ซง กอไมดอก" ดงน ในเมอทานควรจะกลาวโดยไมแปลกกนวา "ปลก เองบาง ใหผอนปลกบาง รดเองบาง ใหผอนรดบาง ซงตนไม" ดงน ชอวา ยอมใหทราบอธบายวา "คาวา 'กอไมดอก' น กลาวหมาย เอาตนไมทมดอกและผล เพอประโยชนแกการสงเคราะหตระกลเทานน, แตยงมปรยายในการปลก เพอประโยชนแกอารามเปนตนอยางอน, เพราะเหตนน คาใดทพระอรรถกถาจารยทงหลายทราบความมปรยาย ในการปลกเพอประโยชนแกอารามเปนตนนน และความไมมปรยาย ในการปลกเพอประโยชนแกการสงเคราะหตระกลนแลว กลาวไวใน อรรถกถาทงหลาย. คานนเปนอนทานกลาวชอบแท. จรงอยคาน ขาพเจากไดกลาวแลววา


"พระอรรถกถาจารยทงหลายในปางกอนไดรจนา อรรถกถาทงหลาย ไมไดละมตของพระสาวก ทงหลายผรธรรมและวนย เหมอนทพระพทธเจา ตรสแลวทเดยว. เพราะเหตนนแล คาใดทกลาว แลวในอรรถกถาทงหลาย, คานนทงหมด เวนคา ทเขยนดวยคาพลงเผลอเสยแลว ยอมเปนประมาณ ขอบณฑตทงหลายผมความเคารพในสกขาในพระ ศาสนาน เพราะเหตใด." การปลกเปนตนและการรอยเปนตนทก ๆ อยาง พงทราบตาม นยทกลาวแลว. ในวสยมการรอยเปนตนนน พงมคาถามวา "ถา เปนอาบตในเพราะการรอยเปนตน เพอประโยชนแกการบชาพระ รตนตรยแลว เหตไร ในเพราะการนาไปเปนตน จงเปนอนาบตเลา ?" มคาแกวา "เพราะนาไปเพอประโยชนแกกลสตเปนตน จง เปนอาบต. จรงอย ในหรณาธการ พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย ไดกลาวไวใหพเศษแลววา เต กลตถน เปนตน. เพราะเหตนน จงไมเปนอาบตแกภกษผนาไปเพอประโยชนแกพระพทธเจาเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา เอกโต วณฏก ไดแก ระเบยบ ดอกไมทจดทารวมขวดอกไมเขาดวยกน (มาลยตอกาน). บทวา อภโต วณฏก ไดแก ระเบยบดอกไมททาแยกขว ดอกไมไวสองขาง (มาลยเรยงกน). สวนในบทวา มชรก เปนตน มวนจฉยวา บปผวกตตททา


คลายกาไล เรยกวา "มญชรกา" (ดอกไมชอ). ระเบยบดอกไมทใชเขม หรอ ซงไมเสยบดอกยางทรายเปนตน ทา ชอวา "วธตกา" (ดอกไมพม). บทวา วฏสโก ไดแก เทรด (ดอกไมกรองบนศรษะ). ระเบยบดอกไมสาหรบประดบท ชอ อาเวฬา (ดอกไมพวง). พวงดอกไมทตงอยตรงอก คลายแกวมกดาหาร ชอ ทบทรวง (ดอกไมแผงสาหรบประดบ). พรรณนาเฉพาะบทในพระบาลนเทาน กอน [วาดวยการวนจฉยยอาบตในการปลกเองเปนตน] กแล พงทราบวนจฉยยอาบตโดยพสดารตงแตตน ดงตอไปน:- เปนอาบตปาจตตย กบทกกฏ แกภกษผปลกกอไมดอกเอง ใน อกปปยปฐพ เพอประโยชนแกการประทษรายสกล. ภกษใชใหปก ดวยอกปปยโวหารกเหมอนกน. ในการปลกเองกด ใชใหปลกกด ในกปปยปฐพ เปนทกกฏอยางเดยว. ในปฐพแมทงสอง ในเพราะใช ใหปลกกอไมดอก แมมาก ดวยการสงครงเดยว เปนปาจตตยกบทกกฏ หรอเปนทกกฏลวน แกภกษนน ครงเดยวเทานน, ไมเปนอาบตใน เพราะใชใหปลกดวยกปปยโวหาร ในพนททเปนกปปยะ หรอ พนท ทเปนอกปปยะ เพอประโยชนแกการบรโภค. แมเพอประโยชนแก อารามเปนตน ในอกปปยปฐพ กคงเปนปาจตตยแกภกษผปลกเอง หรอใชใหปลกดวยถอยคาทเปนอกปปยะ. แตนยน ทานมไดจาแนก ไวใหละเอยดในมหาอรรถกถา, จาแนกไวแตในมหาปจจร ฉะนแล.


กในการรดเอง และการใชใหรด มวนจฉยอาบตดงน :- เปน ปาจตตยทก ๆ แหง ดวยนาทเปนอากปปยะ. เพอประโยชนแกการ ประทษรายตระกลและบรโภค เปนทกกฏกม. แตเพอประโยชนแกการ ทงสองนนเทานน เปนทกกฏ ดวยนาทเปนกปปยะ, กในการประทษ- รายตระกลและการบรโภคน เพอตองการบรโภคไมเปนอาบตในการ ใชใหรดนาดวยกปปยโวหาร แตในฐานะแหงอาบต ผศกษาพง ทราบความเปนอาบตมาก เพราะมประโยคมาก ดวยอานาจสายนา ขาด. ในการเกบเอง เพอประโยชนแกการประทษรายตระกล เปน ทกกฏกบปาจตตยตามจานวนดอกไม. ในการบชาพระรตนตรยเปนตน อยางอน เปนปาจตตยอยางเดยว. แตภกษผเกบดอกไมเปนจานวน มากดวยประโยคอนเดยว พระวนยธรพงปรบดวยอานาจแหงประโยค. ในการใชใหเกบ เพอประโยชนแกการประทษรายตระกล คนท ภกษใชครงเดยว เกบแมมากครง กเปนปาจตตยกบทกกฏแกภกษนน ครงเดยวเทานน. ในการเกบเพอบชาพระรตนตรยเปนตน อยางอน เปนปาจตตยอยางเดยว. [อรรถาธบายบปผวภต ๖ ชนด] ในการรอยดอกไมทงหลายมการรอยตรงเปนตน ผศกษาพง ทราบอปผวกตทงหมด ๖ ชนด คอ คณ ม รอยตรง ๑ โคปปม รอยควบทรอรอยคม ๑ เวธม รอยแทงหรอรอยเสยบ ๑ เวถม รอยพนหรอรอยผก ๑ ปรม รอยวง ๑ วายม รอยกรอง ๑. บรรดา บปผวภต ๖ ชนดนน ทชอวา คณฐมะ พงเหนในดอกอบลและ


ดอกปทมเปนตนทมกาน หรอในดอกไมทงหลายอนทมขวยาว. จรงอย ดอกไมทรอยตรงกานกบกาน หรอ ขวกบขวนนเอง ชอ คณฐมะ. แม คณฐมะนน ภกษ หรอ ภกษณจะทาเองกด ใชใหทาดวยถอยคาเปน อกปปยะกด ยอมไมควร. แตจะใชใหทาดวยกปปยวาจาเปนตนวา "จงร อยางน, ทาไดอยางนแลวจะพงงาม, จงทาดอกไมทงหลายเหลานไม ใหกระจดกระจาย" ดงน ควรอย. การเอาดาย หรอ ปอเปนตน รอยคมดอกไมมดอกมะลเปนตน ดวยอานาจระเบยบดอกไมมขวขางเดยวและมขวสองขาง (ดวยอานาจ มาลยตอกานและมาลยเรยงกน) ชอวา โคปปมะ. คนทงหลาย ทบปอ หรอ เชอกเปนสองเสน และรอยดอกไมไมมขวเปนตนในปอ หรอเชอกนนแลวขงไวตามลาดบ, แมดอกไมน กชอวา โคปปมะ เหมอนกน. โคปปมะทงหมด ไมควรโดยนยกอนเหมอนกน. ทชอวา เวธมะ คอ ดอกไมทคนทงหลายเสยบดอกไมทมขว มดอกมลเปนตนทขว หรอ เสยบดอกไมทไมมขว มดอกพกลเปนตน ภายในชองดอก ดวยเสยนตาลเปนตน แลวรอยไว น ชอวา เวธมะ. แมดอกไมนน กไมสมควร โดยนยกอนเหมอนกน. กคนบางพวกเอาหนาม หรอ เสยนตาลเปนตนปกทตนกลวย แลว เสยบดอกไมไวทหนามเปนตนนน. บางพวกเสยบดอกไมไว ทกงไมมหนาม. บางพวกเสยบดอกไมไวทหนาม ซงปกไวทฉตร และฝา เพอกระทาฉตรดอกไมและเรอนยอดดอกไม. บางพวกเสยบ ดอกไมไวทหนามซงผกไวทเพดานธรรมาสน. บางพวกเสยบดอกไมม


ดอกกรรณการเปนตน ดวยซไม และกระทาใหเหมอนฉตรซอนฉตร. ดอกไมททาอยางนนโอฬารยงนกแล. กการทจะผกหนามไวทเพดานธรรมาสน เพอเสยบดอกไมกด จะเสยบดอกไมดอกเดยวดวยหนามเปนตนกด จะเอาดอกไมเสยบเขา ในดอกไมดวยกนกด ไมควร. กการจะแซมดอกไมทงหลายไวในชอง แหงเพดานตาขาย ชกช ฟนนาค (กระจง) ทวางดอกไมและชอ ใบตาลเปนตน หรอวา ในระหวางชอดอกอโศก ไมมโทษ. เพราะ ดอกไมอยางนนไมจดเปนเวธมะ. แมในเชอกธรรมดา (เชอกสาหรบ เสยบดอกไม) กมนยอยางนเหมอนกน. ดอกไมทมชอวา เวฐมะ พงเหนในพวงดอกไมและกาดอกไม. อธบายวา คนบางพวก เมอจะทาพวงดอกไมแขวนยอด (ธรรมาสน เปนตน) จงรอยดอกไมทงหลาย๑ เพอแสดงอาการเปนพมอยภายใต บางพวกมดดอกอบลเปนตนทกานอยางละ ๘ ดอกบาง อยางละ ๑๐ ดอกบางดวยดาย หรอ ดวยปอ กระทาใหเปนกาดอกอบล หรอ เปนกาดอกบวหลวง. การทาดอกไมอยางนน ไมควรทงสน โดยนยกอน เหมอนกน. แมการทจะเอาผากาสาวะพนดอกอบลเปนตน ทพวก สามเณรถอนขนวางไวบนบกใหเปนหอ กไมควร. แตจะเอาปอหรอ กานของดอกอบลเปนตนนนนนแหละ มดเขาดวยกน หรอ กระทาให เปนหอสะพาย ควรอย. ทชอวา หอสะพายนน คอ พวกภกษรวบเอาชายทงสองขางของ ผากาสาวะทพาดไวบนคอเขามาแลว ทาใหเปนถง (โปงผา) ใส ๑. สารตถทปน ๓/๑๑๖ มตถกทามนต ธมมาสนาทมตถเก ลมพกทาม ฯ


ดอกไมลงในถงนน ดจถงกระสอบ น ทานรยกวา หอสะพาย. การ กระทาดอกไมเชนนน ควรอย. คนทงหลายเอากานแทงใบบว แลว เอาใบทอดอกอบลเปนตน ถอไป. แมในวสยทเอาใบอบลเปนตน หอถอไปนน จะผกใบปทมเบองบนดอกไมทงหลายเทานน ควรอย. แตกานปทม ไมควรผกไวภายใตดอก (แตการผกกานปทมไวภายใต ดอก ไมควร). ทชอวา ปรมะ พงเหนในพวงมาลย และดอกไมแผน. อธบายวา ผใดเอาพวกมาลยวงรอบเจดยกด ตนโพธกด ชกชกด นาวกกลบมาใหเลยทเดม (ฐานเดม) ไป, แมดวยการวงรอบเพยง เทานน ดอกไมของผนน ชอวา ปรมะ. กจะกลาวอะไรสาหรบผท วงรอบมากดรง. เมอสอดเขาไปทางระหวางฟนนาค๑ (บนไดแกว). ปลอยใหยอยลงมา แลวตลบพนรอบฟนนาค (บนไดแกว) อก แมดอกไมน กชอวา ปรมะ. แตจะสอดวลยดอกไมเขาไปในฟนนาค (บนไดแกว,) สมควรอย. คนทงหลาย ยอมทาแผงดอกไม (ดอกไมแผน) ดวย พวงมาลย. แมในวสยดอกไมแผงนน จะขงพวงมาลยไปเพยง ครงเดยว ควรอย. เมอนายอนกลบมาอก จดเปนการรอยวงทเดยว. ดอกไมชนดนน ไมควรทกอยาง โดยนยกอนเหมอนกน. กการได พวงดอกไมทเขาทาดวยพวงมาลยแมเปนอนมากแลว ผกไวเบองบน แหงอาสนะเปนตน ควรอย กการเอาพวงมาลยทยาวมากขงไป หรอ ๑. นาคทนตก แปลวา ฟนนาค, ฟนมงกร, บนใดแกว, และกระจงกได,


วงรอบไปครงหนงแลว (เมอถงเงอนเดม) อก ใใหแกภกษอนเสย สมควรอย. แมภกษนน กควรทาอยางนนเหมอนกน. ทชอวา วายมะ พงเหนในดอกไมตาขาย ดอกไมแผน และ ดอกไมรปภาพ. เมอภกษกระทาตาขายดอกไม แมบนพระเจดย เปนทกกฏ ทก ๆ ชองตาขายแตละตา. ในฝาผนง ฉตร ตนโพธ และเสาเปนตน กมนยอยางนเหมอนกน. กการทภกษจะรอยกรอง แผงดอกไมแมทคนอนทาใหเตมแลว กไมได. คนทงหลายยอม กระทารปชางและรปมาเปนตน ดวยดอกไมทรอยคมทงหลาย นนแล. แมรปชางและรปมาเปนตนเหลานน กตงอยในฐานแหง วายมะ. ดอกไมนน ยอมไมควรทงสน โดยนยกอนเหมอนกน. แตเมอจะวางดอกไม (ตามปรกตไมไดรอย) ในตอนทคน เหลาอนทาไวแลว กระทาแมใหเปนรปชางและรปมาเปนตน ควรอย. แตในมหาปจจาร ทานกลาวบปผวกตไว ๘ ชนด รวมกบพวงภหอย และพวงดงพระจนทรเสยว. บรรดาพวงภหอยและพวงดงพระจนทร เสยวนน พวงหอยทเปนภในระหวางพวงพระจนทรเสยว ทานเรยก ชอวา กลมพกะ (พวงภหอย). การวงรอบพวงมาลยกลบไปกลบมา (อนเขาทา) โดยอาการดงพระจนทรเสยว ทานเรยกชอวาอฑฒจนทกะ (พวงพระจนทรเสยว). แมดอกไมทงสองชนดนน กจดเขาในปรมะ (รอยวง) เหมอนกน. สวนในกรนท ทานกลาววา "แมการจด พวงมาลยสองสามพวงเขาดวยกน แลวทาใหเปนพวงดอกไม กชอวา วายมะ เหมอนกน." แมการทาพวงดอกไมนนในมหาอรรถกถาน


กจดเขาในฐานแหง ปรมะ เหมอนกน. และมใชแตพวงดอกไมอยาง เดยวเทานน, พวงดอกไมทาดวยแปงกด พวงดอกไมทาคลายลกดลกด พวงดอกไมททาคลายฟนสนขข๑ (ททาดวยไมไผกวา) ซงทานกลาว ไวในกรนทกด พวกภกษกด พวกภกษณกด จะทาเอง กไมควร จะใชใหทากไมควร เพราะสกขาบทเปนสาธารณบญญต. แตจะกลาว ถอยคาทเปนกปปยะ มการบชาเปนเครองหมาย สมควรทก ๆ แหง. ปรยาย โอภาส และนมตตกรรม สมควรทงนนแล. [วาดวยความประพฤตอนาจารตาง ๆ] บทวา ตวฏเฏนต แปลวา ยอมนอน. บทวา ลาเสนต มความวา พวกภกษอสสชและปนพพสกะ นน ลกขนดจลอยตวอยเพราะปต แลวใหนางระบาผชานาญเตนรา รายระบาราฟอน คอ ใหจงหวะ (รายรา)๒

สองบทวา นจจนตยาป นจจนต มความวา ในเวลาท หญงฟอนรายราอย แมภกษพวกอสสชและปนพพสกะนน กรายราไป ๑. อตถโยชนา ๑/๕๐๑ ขรปตตทามนต สนขทนตสตส ภตปปผาทาม, เวฬาทห กตปปผทามนตป เกจ. แปลวา พวงดอกไมททาคลายฟนสนข ชอขรปตตทามะ, อาจารยบางพวกกลาววา พวงดอกไมทาดวยไมไผเปนตน กม. ๒. สารตถทปน ๓/๑๑๘ แกไววา แสดงนยยง ๆ มอธบายวา ประกาศความ ประสงคของตน แลวลกขนแสดงอาการฟอนรากอน ดวยกลาววา "ควรฟอนราอยางน" แตอาจารยบางพวกกลาววา "สอดนวมอเขาปาก ทาเสยง หมนตวดจจกร" ชอวา ให เรวกะ.-ผชาระ.


ขางหนา หรอ ขางหลงแหงหญงฟอนนน. สองบทวา นจจนตยาป คายนต มความวา ในขณะทหญง ฟอนนนฟอนอย พวกภกษเหลานน ยอมขบรอยคลอไปตามการฟอนรา. ในทก ๆ บท กมนยอยางน. สองบทวา อฏปเทป กฬนต มความวา ยอมเลนมหากรก บนกระดานหมากรกแถวละ ๘ ตา. ในกระดานหมากรกแถวละ ๑๐ ตา กเหมอนกน. บทวา อากาเสป มความวา เลนหมากเกบในอากาศ เหมอน เลนหมากรกแถวละ ๘ ตา และแถวละ ๑๐ ตา ฉะนน. บทวา ปรหารปเถ มความวา ทาวงเวยนมเสนตาง ๆ ลง บนพนดนแลว เลนวกวนไปตามเสนวกวนในวงเวยนนน (เลนชงนาง). สองบทวา สนตกายป กฬนต ไดแก เลนกฬาหมากไหว บาง. อธบายวา ตวหมากรกและหนกรวดเปนตนททอดไวรวมกน เอาเลบเทานนเขยออก และเขยเขาไมใหไหว. ถาวา ในลกสะกา ตวหมากรก หรอ หนกรวดเหลานนบางอยางไหว เปนแพ. บทวา ขลกาย ไดแก เลนโยนหวงบนกระดานสะกา. บทวา ฆฏกาย มความวา การเลนกฬาไมหง ทานเรยกวา "ฆฏกา" เลนดวยกฬาไมหงนน. ความวา เทยวเอาไมยาวตไมสน เลน. บทวา สลากหตเถน มความวา เลนเอาภกนจมดวยนาครง นาฝาง หรอ นาผสมแปงแลวถามวา "จะเปนรปอะไร ?" จงแตม


ภกนนนลงทพน หรอ ทฝาผนงแสดงรปชางและรปมาเปนตน. บทวา อกเขน แปลวา ลกสะกา. บทวา ปงกจเรน มความวา หลอดใบไม ทานเรยกวา ปงกจระ, เลนเปาหลอดใบไมนน. บทวา วงกเกน ไดแก ไถเลก ๆ เปนเครองเลนของพวกเดก ชาวบาน. บทวา โมกขจกาย มความวา การเลนหกดะเมน ตลงกา ทานเรยกวา โมกขจกา. อธบายวา "เลนคายนไมบนอากาศ หรอ ปนศรษะลงทพนแลวหมนไปรอบ ๆ ทงขาวลาง และขางบน" (เลน จบบารหรอปกศรษะลงจดพนแลวหกดะเมนตลงกา). บทวา จงคเลน มความวา กงหนทหมนไปโดยถกลมพด ซงกระทาดวยใบตาลเปนตน เรยกวา จงคลกะ, เลนดวยกงหนนน. บทวา ปตตาฬหเกน มความวา กรวยใบไม เรยกวา ปตตาฬหกะ, เลนตวงทรายเปนตน ดวยกรวยใบไมนน. บทวา รถเกน ไดแก รถนอย ๆ. บทวา ธนเกน ไดแก ธนนอย ๆ. บทวา อกขรกาย มความวา การเลนทายอกษรทอากาศ หรอ ทหลง เรยกวา อกขรกา, เลนดวยกฬาทายอกษรนน. บทวา มเนสกาย มความวา เลนดวยกฬาทายความคดทางใจ ททานเรยกวา มเนสกา. บทวา ยถาวชเชน มความวา การเลนแสดงประกอบทาทาง


ของคนพการ มตนตาบอด คนกระจอก และคนคอมเปนตน ททาน เรยกวา เลนเลยนคนพการ. ภกษอสสชและปนพพสกะเลนดวยการ เลนเลยนคนพการ เหมอนพวกชนชาวเวลมพกเลน (ชนพวกเลน กายกรรม) ฉะนน. สองบทวา หตถสมมป สกขนต มความวา ยอมศกษาศลปะ ทควรศกษา มชางเปนนมต. แมในศลปะมมาเปนนมตเปนตน กม นยอยางน. บทวา ธาวนตป ไดแก วงขบไปตามหลง. บทวา อาธาวนตป มความวา วงหนหนาวกกลบมาตลอดระยะ ทางทตนวงไป (วงเปยวกน). บทวา นพพชฌนต ไดแก ยอมทาการปลากน. สองบทวา นลาฏกมป เทนต มความวา ยอมแตะนวทหนา ผากตนแลว แตะทหนาผากของหญงฟอนนน พรอมกบพดวา "ดละ ดแลว นองหญง !" สองบทวา ววธมป อนาจาร มความวา ประพฤตอนาจาร ตาง ๆ มกลองปากเปนตน (ปพากยปาก, ผวปากเปนตน) แมอน ๆ ซงไมไดมาในพระบาล. [แกอรรถตอนชาวกฏาครพบภกษอาคนตกะ] บทวา ปาสาทเกน ไดแก อนนามาซงความเลอมใส คอ สมควร เหมาะสมแกสมณะ.


บทวา อภกกนเตน คอ มการเดน. บทวา ปฏกกนเตน คอ มการถอยกลบ. บทวา อวโลกเตน คอ การมองดไปขางหนา. บทวา วโลกเตน คอ ดขางโนนบางขางนบาง. บทวา สมมชเตน คอ การคขออวยวะเขา. บทวา ปสารเตน คอ การเหยยดขอเหลานนนนแหละออก. ในบททงปวงเปนตตยาวภตลงในอรรถบอกอตถมภต. มคาอธบายวา "เปนผมการเดนไปขางหนา ถอยกลบ เหลยวซาย แลขวา คเขา เหยยดออก อนนาเลอมใส เพราะถกควบคมดวยสตสมปชญญะ." บทวา โอกนตตจกข คอ มจกษทอดลงเบองตา. บทวา อรยาปถสมปนโน มความวา มอรยาบถเรยบรอย เพราะมกรยากาวไปขางหนาเปนตน อนนาเลอมใสนน. บทวา กวาย ตดบทเปน โก อย แปลวา ภกษนเปนใคร ? บทวา อพฬพโฬ วย มความวา ไดยนวา ชนทงหลายเรยก คนออนแอวา อพฬะ. กคากลาวยาน เปนไปในอรรถวาอยางยง, เพราะฉะนน จงมคาอธบายวา "เหมอนคนออนแอเหลอเกน." ดวยบทวา มนทมนโท ชาวบานยอมแสดงคณแท ๆ โดยเปน โทษอยางนวา "เปนผออนแอนก คอ ออนเปยกนก" เพราะเปนผม อรยาบถมการกาวเดนเปนตนไมปราดเปรยว. บทวา ภากฏกภากฏโก วย มความวา เพราะทานเปนผมจกษ ทอดลง ชาวบานจงสาคญพดกนวา "ภกษนทาหนาสยว มหนานวคว


ขมวดเทยวไปเหมอนคนโกรธ." บทวา สณหา คอ เปนผละเอยด. อธบายวา "เปนผฉลาด ชกนาอปาสกชนไปในฐานะอนควรอยางนวา 'แนะโยมหญง โยมชาย พสาวนองสาว !' ทานหาเปนคนไมมพละกาลงเหมอนภกษรปนไม." บทวา สขลา ไดแก เปนผประกอบดวยความเปนผมวาจา นมนวล. บทวา สขสภาสา น เปนคาแสดงเหตแหงคากอน. จรงอย ชน ผมการพดจาออนหวาง เปนสมโมทนยกถา ไมหยาบคาย เสนาะห ทานเรยกวา "ผมวาจาไพเราะ." ดวยเหตนน ชาวบานจงกลาววา "(พระผเปนเจาของพวกเรา) เปนผพดไพเราะ พดออนหวาน." กใน คานมอธบายดงนวา "พระผเปนเจาของพวกเรา เหนพวกอบาสก อบาสกแลว กลาวสมโมทนยกถาไพเราะ; เพราะฉะนน ทานจงเปน ผพดไพเราะ ออนหวาน ไมเปนคนออนแอและออนเปนเหมอนภกษ นเลย." บทวา มหตปพพงคมา มวเคราะหวา ภกษเหลาน มการยม แยมเปนไปกอนพด ; เพราะเหตนน จงชอวา ผมการยมแยมเปนเบอง หนา. ความวา "ภกษเหลานนยมแยมกอนจงพดภายหลง." บทวา เอหสวาคตวาทโน มความวา เหนอบาสกแลวมกพด อยางนวา "มาเถด ทานมาดแลว" หาเปนคนมหนาสยว เพราะเปนคน มหนานวควขมวดเหมอนภกษนไม. พวกชาวกฏาครชนบท ครนแสดง ความเปนผมหนาไมสยว เพราะเปนผมปกตยมแยมกอนเปนตน โดย


อรรถอยางนแลว เมอจะแสดงแมโดยสรปอก จงไดกลาววา "มหนา ไมสยว มหนาชนบาน มกพดออน." อกอยางหนง ผศกษาพงทราบวา "ทง ๓ บท มบทวา อภากฏกา เปนตนน แสดงความไมมแหงอาการแมทง ๓ โดยมาสบ ลาดบกน." คอ อยางไร ? คอ บรรดาบททง ๓ มบทวา อภากฏกา เปนตนนน ดวยบทวา อภากฎกา น ทานแสดงความไมม อาการสยวหนาสยวตา. ดวยบทวา อตตานมขา น ทานแสดงความไมมหงอาการ ออนแอและออนเปยก. กภกษเหลาใด เปนผหนาเบกบานดวยการลมตา ทงสองมองด, ภกษเหลานน ชอวาไมเปนคนออนแอและออนเปยก. ดวยบทวา ปพพภาสโน น ทานแสดงความไมมแหงอาการ ออนแอและออนเปยก. กภกษเหลาใด ยอมทกทายกอนวา "แนะ โยมหญง ! โยมชาย !" ดงน เพราะเปนผฉลาดในการโอภาปราศรย, ภกษเหลานน หาเปนผไมมพละกาลงไม ฉะนแล. [อบาสกนมนตภกษอาคนตกะไปยงเรอน] บทวา เอห ภนเต ฆร คมสสาม มความวา ไดยนวา อบาสกนน เมอภกษกลาวตอบวา "ทานผมอาย ! อาตมายงไมได บณฑบาตเลย" ดงน จงกลาววา "พวกภกษนนแหละ ทาใหทานไม ไดบณฑบาตนน ถงแมทานจะเทยวไปจนทวหมบาน กจกไมไดเลย"


ประสงคจะถวายบณฑบาต จงกลาววา "มาเถด ขอรบ ! พวกเราจกไป เรอนดวยกน." ถามวา "กวาจาน เปนวญญตวาจา หรอไมเปน ?" ตอบวา "ไมเปน." ธรรมดาปญหาทเขาถามแลวน ควรจะ ตอบ. เพราะฉะนน ถาแมนวาในทกวนน ใคร ๆ ถามภกษผเขาไปส ละแวกบานในเวลาเชากด ในเวลาเยนกด วา "ทานเทยวไปทาไม ขอรบ !", การทภกษบอกความประสงคทตนเทยวไปแลว เมอเขา ถามวา "ไดแลว หรอยงไมได" ถายงไมไดกบอกวา "ยงไมได" แลวรบเอาสงของทเขาถวาย ควรอย. บทวา ทฏโ มความวา ไมไดทรดโทรมลงดวยการยงความ เลอมใสเปนตนใหพนาศไป, แตทรดโทรมลง ดวยอานาจแหงบคคล ผโทรม. ทานทงหลายนนแล ทานเรยกวา "ทานบถ." อกอยางหนง ทานประจา ทานเรยกวา "ทานบถ" มคาอธบายวา "ทานวตร." บทวา อปจฉนนาน ไดแก ถกพวกทายกตดขาดแลว. อธบายวา "บดนพวกทายกเหลานน ไมถวายทานนน." บทวา รจนต มความวา พวกภกษผมศลเปนทรก เปนผแยก กนอย คอ กระจายกนอย, มคาอธบายวา "ยอมพากนหลกหนไป." บทวา สณเหยย มความวา พงดารงอยโดยชอบ คอ พง เปนทพานกของเหลาภกษผมศลเปนทรก. ภกษนนรบสาสนของอบาสกผมศรทธามความเลอมใส ดวยคาวา


"เอวมาวโส" ดงนแล. ไดยนวา การนาขาวสาสนทเปนกปปยะเหน ปานนไป ยอมควร. เพราะฉะนน ภกษไมพงทาความรบเกยจในขาว สาสนทงหลายเชนนวา "ขอทานจงถวายบงคมพระบาทยคลของพระผม พระภาค ตามคาของเรา" ดงน กด วา "ขอทานจงไหวพระเจดย พระปฏมา ตนโพธ พระสงฆเถระ" ดงน กด วา "ทานจงทาการบชา ดวยของหอม การบชาดวยดอกไมทพระเจดย" ดงนกด วา "ขอทานจง นมนตใหภกษทงหลายประชมกน, พวกเราจกถวายทาน จกฟงธรรม" ดงน กด. ขาวสาสนเหลานเปนกปปยสาสน ไมเกยวดวยคหกรรม ของพวกคฤหสถ ดวยประการฉะนแล. คาวา กโต จ ตว ภกข อาคจฉต มความวา ภกษนน นงอยแลว ไมใชกาลงมา. แตโดยอรรถภกษนนเปนผมาแลว. แม เมอเปนอยางน คาปจจบนกาลในอรรถอดตทใกลตอปจจบนกาล ยอม มได; เพราะฉะนน จงไมมความผด. แมในคาวา "ตโต อห ภควา อาคจฉาม" น ในสดทาย กมนยนเหมอนกน. [ทรงบสงใหลงปพพาชนยกรรมพวกภกษฉพพคคย] ในคาวา ปม อสสชปนพพสกา ภกข โจเทตพพา น ม วนจฉยดงตอไปนวา "พระอสสชและปนพพสกะ อนสงฆพงใหทา โอกาสวา 'พวกผมตองการจะพดกระพวกทาน' แลวพงโจทดวยวตถ และอาบต, ครนโจทแลวพงใหระลกถงอาบตทพวกเธอยงระลกไมได. ถาพวกเธอปฏญญาวตถและอาบต หรอ ปฏญญาเฉพาะอาบต ไม


ปฏญญาวตถ พงยกอาบตขนปรบ. ถาปฏญญาเฉพาะวตถ ไมปฏญญา อาบต, แมในการปฏญญาอยางนน กพงยกอาบตขนทเดยววา 'เปน อาบตชอน ในเพราะวตถน.' ถาพวกเธอไมปฏญญาทงวตถ ไม ปฏญญาทงอาบต ไมพงยกอาบตขนปรบ." กพระผมพระภาคเจา ทรงปรบอาบตตามปฏญญา แลวเมอ จะทรงแสดงวา "สงฆพงลงปพพาชนยกรรมอยางน" จงตรสดามอาท วา พยตเตน ภกขนา ดงน. คานน ตนทงนน. กภกษผถกสงฆลง ปพพาชนยกรรมอยางนแลว ไมควรอยในวดทตนเคยอย หรอ ในบาน ทคนทากลทสกกรรม. เมอจะอยในวดนน ไมพงเทยวไปบณฑบาตใน บานใกลเคยง. แมอยในวดใกลเคยง กไมควรเทยวไปบณฑบาตใน บานนน. แตพระอปตสสเถระ ถกพวกอนเตวาสกคานวา "ทาน ขอรบ ! ธรรมดาวา นครใหญมประมาณถง ๑๒ โยชน" ดงนแลวจง กลาววา "ภกษทากลทสกกรรมในถนนใด, ทานหามแตถนนนน." ลาดบนน ทานถกพวกอนเตวาสกดานอกวา "แมถนนกใหญ ม ประมาณเทานครเทยว" แลวจงกลาววา "ภกษกระทาทสกกรรมใน ลาดบเรอนแถวใด ทานหามลาดบเรอนแถวนน" ดงน. ทานถกพวก อนเตวาสกดานอกวา "แมลาดบแถวเรอน กมขนาดเทาถนนทเดยว" จงกลาววา "ทานหาม ๗ หลงคาเรอน ขางโนนและขางน." กคา ทงหมดนน เปนเพยงมโนรถของพระเถระเทานน. ถาแมนวดใหญม ขนาด ๓ โยชนเปนอยางสง และนครโตขนาด ๑๒ โยชนเปนอยางยง, ภกษผทากลทสกกรรม จะอยในวดจะเทยวไปในนคร (นน) ไมได


เลย ฉะนแล. ขอวา เต สงเฆน ปพพาชนยกมมกตา มความวา ถามวา "สงฆไดกระทากรรมแกพวกภกษอสสชและปนพพสกะนน อยางไร ?" ตอบวา "สงฆไมไดไปขมขทากรรมเลย, โดยทแท เมอพวก ตระกลอาราธนา นมนตมาแลว กระทาภตเพอสงฆ พระเถระทงหลาย ในทนน ๆ แสดงขอปฏบตของสมณะ ใหพวกมนษยเขาใจวา "น เปนสมณะ นไมใชสมณะ" แลวในภกษ ๑ รป ๒ รป เขาสสมา แลว ไดกระทาปพพาชนยกรรมแมแกพวกภกษทงหมด โดยอบายน นนแล." กเมอภกษผถกสงฆลงปพพาชนยกรรมอยางนแลว บาเพญวตร ๑๘ ประการใหบรบรณขออย กรรมอนสงฆพงพระงบ. และแมภกษผม กรรมระงบแลวนน คนทากลทสกรรมไวในตระกลเหลาใดในครง กอน ไมควรรบปจจยจากตระกลเหลานน. แมบรรลความสนไปแหง อาสวะแลวกไมควรรบ, ปจจยเหลานน จดเปนของไมสมควรแท. เมอภกษถกทายกถามวา "ทาไม ทานจงไมรบ ?" ตอบวา "เพราะไดกระทาไวอยางนเมอกอน" ดงน, ถาพวกชาวบานกลาววา "พวกกระผมไมถวายดวยเหตอยางนน, ถวายเพราะทานมศลในบดน (ตางหาก)" ดงน ควรรบได. กลทสกกรรม เปนกรรมอนภกษผกระทา เฉพาะในสถานทใหทานตามปกต, จะรบทานตามปกตจากสถานทนน นนแล ควรอย. ทานททายถวายเพมเตม ไมควรรบ. บทวา น สมมา วตตนต มความวา กพวกภกษอสสชปนพ-


พสกะเหลานนยอมไมประพฤตโดยชอบ ในวตร ๑๘ ประการ. ขอวา น โลม ปาเตนต มความวา ชอวา เปนผไมหาย เยอหยง เพราะไมปฏบตตามขอปฏบตอนสมควร. ขอวา น เนตถาร วตตนต มความวา ยอมไมปฏบตตาม ทางเปนเครองชวยถอนตนเอง. ขอวา ภกข น ขมาเปนต มความวา ยอมไมกระทาใหภกษ ทงหลายอดโทษอยางนวา "พวกกระผมกระทาผด ขอรบ ! แตพวก กระผมจะไมกระทาเชนนอก, ขอทานทงหลายจงอดโทษแกพวกกระผม เถด." บทวา อกโกสนต คอ ยอมดาการสงฆ ดวยอกโกสวตถ ๑๐. บทวา ปรภาสนต คอ ยอมแสดงภยแกภกษเหลานน. ขอวา ฉนะทคามตา ฯ เป ฯ ภยคามตา ปาเปนต มความวา ยอมใหถง คอประกอบดวยความลาเอยงเพราะรกใครกนบาง ฯลฯ ดวยความลาเอยงเพราะกลวบาง อยางนวา "ภกษเหลาน เปน ผมความลาเอยงเพราะรบ ฯลฯ และมความลาเอยงเพราะกลว." บทวา ปกกมนต มความวา บรรดาสมณะ ๕๐๐ ซงเปนบรวาร ของพระอสสชและพรปนพพสกะนน บางพวกกหลกไปสทศ. บทวา วพภมนต คอ บางพวกกสกเปนคฤหสถ. ในคาวา กถ ห นาม อสสชปนพพสกา น ทานเรยกภกษ แมทงหมดวา "อสสชปนพพสกะ" ดวยอานาจแหงภกษทงสองรป ผเปนหวหนา.


[อรรถาธบายกลทสกกรรมมการใหดอกไมเปนตน] ในคาวา คาม น แมนคร ทานกถอเอาดวยคามศพทเหมอนกน. ดวยเหตนน ในบทภาชนะแหงบทนน ทานจงกลาววา "บานกด นคมกด นครกด ชอวา คามและนคม." บรรดาบานเปนตนนน หมบาน ทไมมกาแพงเปนเครองลอม มรานตลาด พงทราบวา "นคม." ภกษใดประทษรายซงตระกลทงหลาย ; เหตนน ภกษนน ชอวา กลทสกะ. และเมอจะประทษราย ไมใชประทษรายดวยของเสย ม ของไมสะอาด และเปอกตมเปนตน, โดยทแท ยอมทาความเลอมใส ของตระกลทงหลายนนใหพนาศไป ดวยขอปฏบตชวของตน, ดวยเหต นนแล ในบทภาชนะแหงบทนน ทานจงกลาววา ปปเผน วา เปนตน. พงทราบวนจฉยยในบทวา ปปผทาเนน เปนตนนนดงน:- ภกษใด นาไปใหเองกด ใหนาไปใหกด เรยกมาใหเองกด ให เรยกมาใหกด หรอวาใหดอกไมทเปนของตน อยางใดอยางหนง แกบคคลทงหลายทเขาไปหาเอง เพอประโยชนแกการสงเคราะห ตระกล, ภกษนน ตองทกกฏ. ใหดอกไมของคนอน กเปนทกกฏ เหมอนกน. ใหดวยไถยจต พระวนยธรพงปรบตามราคาสงของ. แมในของสงฆ กมนยอยางนเหมอนกน. สวนความแปลกกน ดงตอไปน เปนถลลจจยแกภกษผใหดอกไมทเขากาหนดไว เพอประโยชนแก เสนาสนะ โดยถอวา ตนเปนใหญ. ถามวา "ชอวา ดอกไม ควรใหแกใคร ไมใหแกใคร ?"


ตอบวา "เมอจะใใหแกมารดาบดากอน นาไปใหเองกด ใหนาไป ใหกด เรยกมาใหเองกด ใหเรยกมาใหกด ควรทงนน. สาหรบญาต ทเหลอ ใหเรยกมาใหเทานน จงควร. กแลการใหดอกไมนน เพอ ประโยชนแกการบชาพระรตนตรย จงควร. แตจะใหดอกไมแมแก ใคร ๆ เพอประโยชนแกการประดบ หรอเพอประโยชนแกการบชา ศวลงคเปนตน ไมควร. และเมอจะใหนาไปใหแกมารดาบดา ควรใช สามเณรผเปนญาตเทานนใหนาไปให. สามเณรผมใชญาตนอกนน ถาปรารถนาจะนาไปเอาเทานน จงควรใหนาไป. ภกษผแจกดอกไม ทไดรบสมมต จะใหสวนกงหนงแกพวกสามเณรผมาถงในเวลาแจก กควร. ในกรนททานกลาววา "ควรใหครงสวนแกคฤสถทมาถง," ในมหาปจจรกลาววา "ควรใหแตนอย." ภกษผไมไดรบสมมต ควรอปโลกนให, พวกสามเณรผมความเคารพในอาจารยและอปช- ฌายะ ไดนาดอกไมเปนอนมากมากองไว. พระเถระทงหลาย ให แกพวกสทธวหารกเปนตน หรอ แกพวกอบาสกผมาถงแตเชาตร ดวยกลาววา "เธอจงถอเอาดอกไมน, เธอจงถอเอาดอกไมน." ไมจดวาเปนการใหดอกไม. พวกภกษผถอเอาไปดวยคดวา "พวกเราจก บชาพระเจดย" กด กาลงทาการบชากด ใหแกพวกคฤหสถผมาถง ในทนน ๆ เพอประโยชนแกการบชาพระเจดย. แมการใหน กไมจด วาเปนการใหดอกไม. แมเหนพวกอบาสกกาลงบชาดวยดอกรกเปนตน แลวกลาววา "อบาสกทงหลาย ! ดอกกรรณการเปนตนทวดม,


พวกทานจงไปเกบดอกกรรณการเปนตนนนมาบชาเถด" ดงน กควร. พวกชาวบานถามภกษทงหลายผทาการบชาดวยดอกไม แลว เขาไปยงบานคอนขางสายวา "เพราะเหตไร ขอรบ ! พวกทานจง เขามาสายนก ?" พวกภกษตอบวา "ทวดมดอกไมมาก, พวก เราไดทาการบชา (กอนเขามา)." พวกชาวบานรวา "ไดทราบ วา ทวดมดอกไมมาก" วนรงขนจงถอเอาของเคยวของฉนเปนอน มากไปสวด กระทาการบชาดวยดอกไม และถวายทาน, การพดนน กควร. พวกชาวบานขอวาระดอกไมวา "ทานขอรบ ! พวกกระผม จกบชา ณ วนชอโนน" แลวมาในวนทอนญาต. และพวกสามเณร ไดเกบดอกไมไวแตเชาตร. พวกชาวบาน เมอไมเหนดอกไมเปนตน จงพดวา "ดอกไม อยทไหน ขอรบ !" พระเถระทงหลายตอบ วา "พวกสามเณรเกบไว, กพวกทานจงไปบชากนเถด, สงฆจก บชาในวนอน." พวกชาวบานเหลานนพากนบชา ถวายทานแลวไป, การพดอยางนน กควร. แกในมหาปจจรและกรนท ทานกลาววา "พระเถระทงหลาย ยอมไมไดเพอจะใชใหพวกสามเณรให, ถาพวกสามเณรใหดอกไม เหลานนแกพวกชาวบานเหลานนเสยเองนนแล, การใหนน สมควร, แตพระเถระทงหลาย ควรกลาวคาเพยงเทานวา "พวกสามเณรเกบ ดอกไมเหลานไว." แตถาวา พวกชาวบานขอวาระดอกไมแลว เมอพวกสามเณร


ไมไดเกบดอกไมไว ถอเอายาคและภตเปนตนมาแลวกลาววา "ทาน ทงหลาย จงใหสามเณรทงหลายเกบให" การใชใหพวกสามเณรผ เปนญาตเทานนเกบให จงควร. พระเถระทงหลายยกพวกสามเณรท มใชญาตขนวางบนกงไม. พวกสามเณรไมควรลงแลวหนไปเสย, ควรเกบให. ในมหาปจจรและกรนทกลาววา "กถาวาพระธรรมกถกบางรป จะกลาววา 'อบาสกและอบาสกาทงหลาย ดอกไมทวดมมาก, พวก ทานจงถอเอายาคและภตเปนตน ไปทาการบชาดวยดอกไมเถด, ยาค และภตเปนตนนน ยอมไมสมควร แกพระธรรมกถกนนเทานน." แตในมหาอรรถกถา ทานกลาวไวโดยไมแปลกกนวา "ยาคและภต เปนตนนน เปนอกปปยะ ไมสมควร." แมผลไมทเปนของ ๆ ตน จะใหแกมารดาบดาและพวกญาต ทเหลอ ยอมควร โดยนยดงกลาวแลวนนแล. แตเมอภกษผให เพอ ประโยชนแกการสงเคราะหตระกล พงทราบวา เปนทกกฏเปนตน ในเพราะผลไมของตน ของคนอน ของสงฆ และของทเขากาหนดไว เพอประโยชนแกเสนาสนะ โดยนยดงกลาวแลวนนแล. เฉพาะผลไม ทเปนของ ๆ ตน จะใหแกพวกคนไข หรอแกพวกอสรชนผมาถง ซงหมดเสบยงลง กควร. ไมจดเปนการใหผลไม. แมภกษผแจก ผลไมทสงฆสมมต จะใหกงสวน แกพวกชาวบานผมาถงในเวลา แจกผลไมแกสงฆ กควร. ผไมไดรบสมมต ควรอปโลกนให. แมในสงฆาราม สงฆกควรทากตกาไว ดวยการกาหนดผลไม


หรอ ดวยการกาหนดตนไม เมอพวกคนไข หรอ คนพวกอน ขอผลไม จากผล หรอจากตนไมทกาหนดไวนน พงใหผลไม ๔-๕ ผล หรอพงแสดงตนไม ตามทกาหนดไววา "พวกเธอถงเอาจากตนนได" แตไมควรพดวา "ผลไมทตนน ด, พวกเธอจงถอเอาจากตนน." พงทราบวนจฉยยในบทวา จณเณน น ดงตอไปน :- ภกษใหจรณสน หรอ นาฝาดอยางอนของ ๆ ตนเพอประโยชนแก การสงเคราะหตระกล เปนทกกฏ. แมในของ ๆ คนอนเปนตน กพงทราบวนจฉยโดยนยดงกลาวมาแลว. สวนความแปลกกนดงตอไป น :- ในจรณวสยน เปลอกไมแมทสงฆรกษาและสงวนไว กจดเปน ครภณฑแท. แมในพวกดนเหนยว ไมชาระฟน และไมไผ บณฑตรจกของทควรเปนครภณฑแลว พงทราบวนจฉยดงกลาวแลว ในจรณนนแล. แตการใหใบไม ไมมาในบาลน. แมการใหใบ ไมนน กพงทราบโดยนยดงกลาวแลวเหมอนกน. ขาพเจาจกพรรณนา การใหใบไมทงหมด โดยพสดารในการวนจฉยครภณฑ แมขางหนา. เวชกรรมวธ ในบทวา เวชชกาย วา น บณฑตพงทราบโดย นยทกลาวไวแลวในตตยปาราชกวรรณนานนแล. กรรม คอ การงานของทต และการสงขาวสาสนของพวกคฤหสถ ทานเรยกวา ชงฆเปสนยะ ในคาวา "ชงฆเปสนเกน" น, ขอนน อนภกษไมควรกระทา. ดวยวาเมอภกษรบขาวสาสนของพวก คฤหสถแลวเดนไป เปนทกกฏ ทก ๆ ยางเทา. แมเมอฉนโภชนะ ทอาศยกรรมนนไดมา กเปนทกกฏ ทก ๆ คากลน. แมเมอไมรบ


ขาวสาสนแตแรก ภายหลงตกลงใจวา "บดน น คอ บานนน เอาละ เราจกแจงขาวสาสนนน" แลวแวะออกจากทาง กเปนทกกฏ ทก ๆ ยางเทา. เมอฉนโภชนะทบอกวาสาสนไดมา เปนทกกฏโดยนยกอน เหมอนกน. แตภกษไมรบขาวสาสนมา เมอถกคฤหสถถามวา "ทาน ขอรบ ! อนผมชอน ในบานนน มขาวคราวเปนไปอยางไร ?" ดงน จะบอก กควร. ในปญหาทเขาถาม ไมมโทษ. แตจะสงขาวสาสนของพวกสหธรรมก ๕ ของมารดาบดา คน ปณฑปลาส และไวยาจกรของตน ควรอย. และภกษจะสงขาวสาสน ทสมควร มประการดงกลาวแลวในกอน ของพวกคฤหสถควรอย. เพราะขาวสาสนทสมควรน ยอมไมชอวา เปนกรรม คอ การเดน ขาว. กแล ปจจยทเกดขนจากกลทลกกรรม ๘ อยางน ยอมไม สมควรแกสหธรรมกทง ๕ เปนเชนกบปจจยทเกดขนจากการอวดอตร- มนสธรรมอนไมเปนจรง และการซอขายดวยรปยะทเดยว. ภกษนน มความประพฤตลามก; เพราะเหตนน จงชอวา ปาปสมาจาร. กเพราะปาปสมาจาร มการปลกตนไมดอกเปนตน อนพระผมพระภาคเจาทรงประสงคเอาแลวในสกขาบทน; ฉะนน พระองคจงตรสไวในบทภาชนะแหงบทวา ปาปสมาจาร น โดยนย เปนตนวา มาลาวจฉ โรเปนตป ดงน. บทวา ตโรกขา แปลวา ลบหลง. ก คาวา กลาน น ในคาวา กลาน จ เตน ทฏาน น เปนเพยงโวหาร, แตโดยความหมาย พวกชาวบานถกภกษนนประทษราย;


ฉะนน ในบทภาชนะแหงบทวา กลาน จ เตน ทฏาน พระผม พระภาคเจาจงตรสดามอาทวา "ปพเพ สทธา หตวา" ดงน. บทวา ฉนทคามโน มวเคราะหวา ผชอวา มฉนทคามนะ เพราะอรรถวา ยอมลาเอยงเพราะชอบพอกน. ในบททเหลอ กมนย อยางน. ในคาวา สมนภาสตพโพ ตสส ปฏนสสดคาย น บณฑต พงเหนความอยางนวา "เปนทกกฏอยางเดยว เพราะกลทสกกรรม." แตภกษนนหลกเลยงกลาวคาใดกะสงฆวา "เปนผมความลาเอยงเพราะ ชอบพอกน เปนตน สงฆพงกระทาสมนภาสนกรรม เพอสละคน ซง คาวา 'เปนผมความลาเอยงเพราะชอบกน' เปนตนนนเสย." คาทเหลอทก ๆ แหง มเนอความตนทงนน. แมสมฏฐาน เปนตน กเชนเดยวกบปฐมสงฆเภทสกขาบท นนแล. กลทสกสกขาบทวรรณนา จบ. [แกวอรรถบทสรปสงฆาทเสส] ในคาวา อททฏา โข ฯ เป ฯ เอเมต ธารยาม น ม วนจฉยยดงตอไปน:- ธรรมเหลาน มการตองแตแรก ; เพราะฉะนน จงชอวา ปฐมาปตตกะ อธบายวา "พงตองในครงแรก คอ ในขณะทลวง ละเมดทเดยว." สวนธรรมทงหลายนอกน พงทราบวา เปน ยาวตตยกะ ดวยอรรถวาม (เปนอาบต) ในเพราะสมนภาสนกรรม


ครงท ๓ เหมอนโรคไขเชอม (โรคผอม) ม (เปน) ในวนท ๓ และท ๔ เขาเรยกวา โรคท ๓ ท ๔ ฉะนน. ขอวา ยาวตห ชาน ปฏจฉาเทต มความวา รอย ปกปด ไว คอ ไมบอกแกเพอนสพรหมจารทงหลายวา "ขาพเจาตองอาบต ชอน" สนวนมประมาณเทาใด. บทวา ตาวตห ความวา (ตองอยบรวาสดวยความไมปรารถนา) สนวนทประมาณเทานน. ขอวา อกามา ปรวตตพพ มความวา ไมใชดวยความ ปรารถนา คอ ไมใชดวยอานาจ (ของตน), ทแท พงสมาทาน ปรวาสอยดวยความไมปรารถนา คอ ดวยมใชอานาจ (ของตน). สองบทวา อตตร ฉารตต คอ สน ๖ ราตร เพมขนจาก ปรวาส. บทวา ภกขมานตตาย ไดแก เพอความนบถอของภกษ ทงหลาย, มคาอธบายวา "เพอประโยชนใหภกษทงหลายยนด." ภกษสงฆนน ชอวา วสตคณะ เพราะมคณะนบได ๒๐ รป. บทวา ตตถ มความวา ในสมาทภกษสงฆ มคณะ ๒๐ รป โดยกาหนดอยางตากวาเขาทงหมด. บทวา อพเภตพโพ มความวา อนภกษสงฆพงอพภาน คอ พงรบรอง, มคาอธบายวา พงเรยกเขาดวยอานาจแหงอพภานกรรม อกอยางหนง มใจความวา "สงฆพงเรยกเขาหม." บทวา อนพภโต ไดแก เปนผอนสงฆไมไดอพภาน คอ


ไมไดรบรอง. มคาอธบายวา "ยงไมไดทาอพภานกรรม." อก อยางหนง มใจความวา "สงฆยงไมไดเรยกเขาหม." บทวา สามจ แปลวา ตามธรรมดา. มคาอธบายวา "โอวาทานสาสนอนคลอยตามโลกตรธรรม เปนสามจ คอฟอนราดา (สามจกรรม). บททเหลออในคาวา อททฏา โข เปนตนน ม นยดงกลาวแลวทงนนแล. เตรสกวรรณนา ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ.


อนยตกณฑวรรณนา ทานผมอายทงหลาย ! อนง ธรรม คออนยต ๒ สกขาบท นแล ยอมมาสอเทศ. พรรณนาอนยตสกขาบทท ๑ อนยตสกขาบทท ๑ วา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป:- ในอนยตสกขาบทท ๑ นน มวนจฉยย ดงตอไปน :- [แกอรรถมลเหตแหงปฐมบญญตเปนตน] คาวา กาลยตต สมลลปนโต มความวา กาหนดกาลแลว กลาวถอยคาเกยวดวยเรองชาวบาน ในเวลาทใคร ๆ ไมเดนผานไป หรอเดนผานมาในทใกล คอ ตามทเหมาะแกเวลาเชนนน มอาทวา "เธอไมกลมใจ ไมลาบากใจ ไมอดอยากละหรอ ?" คาวา กาลยตต ธมม ภณนโต มความวา กาหนดกาลแลว กลาวธรรมกถา ในเวลาทใครคนอนเดนผานมา หรอเดนผานไป คอ ตามทเหมาะแกเวลาเชนนน มอาทวา "เธอควรทาอโบสถ, เธอ ควรถวายสลากภต" ดงน. นางวสาขานน ชอวา มบตรมาก เพราะนางมธดาและบตร มาก. ไดยนวา นางมบตรชาย ๑๐ คน และบตรหญง ๑๐ คน. ชอวา มนดดามาก เพราะนางมหลานมาก. เหมอนอยางวา นาง


วสาขานน มบตรชายหญง ๒๐ คน ฉนใดแล, แมบตรชายหญง ของนางกมทารกคนละ ๒๐ คน ฉนนน. นางจงไดชอวา มลกและ หลานเปนบรวาร ๔๒๐ คน ดวยประการอยางน. บทวา อภมงคลสมมตา คอ ผอนชาวโลกสมมตวาเปนอดม- มงคล. บทวา ยเส คอ ในทานนอยและทานใหญ. บทวา ฉเณส คอ ในงานมหรสพอนเปนไปเปนครงคราว ม อาวามงคลและววาหมงคลเปนตน. บทวา อสสเวส ไดแก ในงานมหรสพฉลอง (สมโภช) ม อาสาฬนกขตฤกษ และปวารณานกขตฤกษเปนตน (งานฉลอง นกขตฤกษเขาพรรษาและวนออกพรรษา). บทวา ปม โภเชนต มความวา ชนทงหลาย เชญให รบประทานกอน พลางขอพรวา "เดกแมเหลาน จงเปนผไมมโรค มอายยน เสมอดวยทานเถด" ดงน. แมชนเหลาใด เปนผมศรทธา เลอมใส, ชนเหลานน ใหภกษทงหลายฉนแลว จงเชญนางวสาขา นนแล ใหรบประทานกอนคนทงปวง ในลาดบทภกษฉนแลวนน. บทวา น อาทย มความวา พระอทายเถระ ไมเชอฟง คาของนาง. อกอยางหนง ความวา "ไมกระทาความเออเฟอ." บทวา อลกมมนเย มวเคราะหวา ทนงทชอวา กมมนยะ เพราะอรรถวา ควรแกกรรม คอ เหมาะแกกรรม. ทชอวา


อลงกมมนยะ เพราะอรรถวา อาจ สามารถ เพอทาการได. ใน อาสนะกาบงซงพอจะทาการไดนน. ความวา "ในสถานทอยางทชน ทงหลาย เมอจะทาอชฌาจาร อาจทากรรมนนได." ดวยเหตนน นนแล ในบทภาชนะแหงบทวา อลกมมนเย นน ทานจงกลาววา "อาจจะเสพเมถนธรรมได." มคาอธบายวา "ในทซงอาจจะ เสพเมถนธรรมได." สองบทวา นสชช กปเปยย ไดแก พงทาการนง. อธบายวา "พงนง." กเพราะบคคลนงกอน แลวจงนอน ฉะนน พระผม พระภาคจงตรสการนงและการนอนทงสองไว ในบทภาชนะแหงบทวา "นสชช กปเปยย" นน. บรรดาบทเหลานน บทวา อปนสนโน มความวา บคคลผ เขาไปนงใกล ๆ นนแล ผศกษา พงทราบวา "นอนใกล." สองบทวา ภกข นสนเน มความวา เมอภกษนงแลว. สองบทวา อโภ วา นสนนา มความวา แม ๒ คน นง ไมหลงไมกอนกน (นงพรอม ๆ). กในสกขาบทท ๑ น คาวา ทลบห ไมไดมาในพระบาล แมกจรง, ถงอยางนน พงทราบการกาหนด (อาบต) ดวยทลบตา เทานน หากวา มบรษรเดยวสานงอยใกลประตหองซงปดบานประตไว กคมอาบตไมไดเลย. แตถานงใกลประตหองทไมไดปดบานประต คมอาบตได. และใชแตทใกลประตอยางเดยวหามได, แมนงใน โอกาสภายใน ๑๒ ศอก ถาเปนคนตาด มจตฟงซานบาง


เคลมไปบาง กคมอาบตได. คนตาบอด แมยนอยในทใกล กคม อาบตไมได. ถงคนตาด นอนหลบเสย กคมอาบตไมได. สวนสตร แมตง ๑๐๐ คน กคมอาบตไมไดเลย. บทวา สทเธยยวจสา แปลวา มวาจาควรเชอถอได. กเพราะ อบาสกานนเปนถงอรยสาวกา ดวยเหตนนนนแล พระผมพระภาค จงตรสวา อาคตผลา เปนตนไว ในบทภาชนะแหงบทวา สทเธยยวจสา นน. ในคาวา อาคตผลา เปนตนนน มวนจฉยดงน:- อบาสกา นน ชอวา อาคตผลา เพราะวา มผลอนมาแลว. อธบายวา "ผไดโสดาปตตผลแลว." บทวา อภสเมตาวน คอ ผไดตรสรสจจะ ๔. อบาสกานเขา ใจศาสนา คอ ไตรสกขาด; เพราะฉะนน จงชอวา ผเขาใจศาสนาด. ขอวา นสชช ภกข ปฏชานมาโน มความวา อบาสกา เชนน เหนแลวจงพด แมกจรง, ถงอยางนน ภกษปฏญญาการนง อยางเดยว พระวนยธรพงปรบดวยธรรม ๓ อยางใดอยางหนง เมอเธอไมปฏญญา ไมพงปรบ. ขอวา "อกประการหนง อบาสกามวาจาทเชอไดนนกลาว ดวยธรรมใด ภกษนน พงถกปรบดวยธรรมนน" มความวา อบาสกานน ยกเรองเมถธรรมเปนตนขน พรอมดวยบรรดาอาการ มการนงเปนตน อาการอยางใด, ภกษนน กปฏญญาดวย พงถก


ปรบดวยอาการอยางนน. อธบายวา ไมพงปรบดวยอาการสกวาถอยคา ของอบาสกาแมเหนปานน. ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา เพราะธรรมดาวา เรองทเหนเปนอยางนนกม เปน อยางอนกม. กเพอประกาศเนอความนน พระอาจารยทงหลาย จง นาเรองมาเปนอทาหรณดงตอไปน :- [เรองพระขณาสพเถระนงกบมาตคาม] ไดทราบวา ในมลลารามวหาร พระเถระผขณาสพรปหนง ไปสตระกลอปฐาก ในวนหนง นงแลว ณ ภายในเรอน. ฝายอบาสกา กยนพงบลลงกสาหรบนอน. ลาดบนน ภกษถอเทยวบณฑบาตเปน วตรรปหนง ยนทใกลประต เหนเขา ไดความสาคญวา "พระเถระนง บนอาสนะเดยวกนกบอบาสกา" จงมองดบอย ๆ. แมพระเถระกกาหนด รวา "ภกษรปนเกดเปนผมความเขาใจในเราวาไมบรสทธ" ทาภตกจ แลวไปยงวหาร เขาไปสทอยของตนแลวนงอย ณ ภายในนงเอง. ภกษ รปนนมาแลวดวยตงใจวา "เราจกโจทพระเถระ" กระแอมแลวเปด ประต. พระเถระทราบจตของเธอ จงเหาะขนบนอากาศ นงโดยบลลงก พงชอฟาเรอนยอด. แมภกษนนเขาไปภายใน ตรวจดเตยงและภายใต เตยงไมเหนพระเถระ จงแหงนดเบองบน. ลาดบนน ทานเหนพระเถระ นงอยบนอากาศ จงกลาววา "ทานขอรบ ! ทานชอวา มฤทธมาก อยางน ขอจงใหบอกความททานนงบนอาสนะเดยวกบอาตคามมากอน เถด." พระเถระจงกลาววา "ทานผมอาย ! นเปนโทษของละแวก


บาน แตเราไมอาจใหทานเชอได จงไดกระทาอยางน, ทานควร จะชวยรกษาเราไวดวย, พระเถระกลาวอยางนแลวกลง." ตอจากนไป คาวา สา เจ เอว วเทยย เปนตนทงหมด พระผมพระภาคตรส เพอแสดงอาการแหงเหตของการปฏญญา. [พงปรบอาบตตามปฏญญาของภกษ] บรรดาบทเหลานน หลายบทวา มาตคามสส เมถน ธมม ปฏเสวนโต มความวา ผเสพเมถนธรรมในมรรคของมาตคาม. คาวา นสชชาย กาเรตพโพ มความวา ภกษปฏญญาการ นงแลว ไมปฏญญาการเสพเมถนธรรม อยาปรบดวยอาบตเมถน- ธรรมปาราชก พงปรบดวยอาบตทตองดวยเหตสกวานง. อธบายวา "พงปรบดวยอาบตปาจตตย." พงทราบวนจฉยในจตกกะทงหมด โดยนยน. บรรดาบทมบทวา คมน ปฏชานาต เปนตนทตรสไว เพอ ทรงแสดงการกาหนดอาบต และอนาบต ในสดทายแหงสกขาบท สองบทวา คมน ปฏชานาต มความวา ยอมปฏญญาการเดน อยางนวา "เราเปนผเดนไปเพอยนดการนงในทลบ." บทวา นสชช มความวา ยอมปฏญญาซงการนงดวยความ ยนดในการนงเทานน. บทวา อาปตต ไดแด บรรดาอาบตทง ๓ อาบตอยางใด อยางหนง. สองบทวา อาปตตยา กาเรตพโพ มความวา บรรดาอาบต


ทง ๓ พงปรบดวยอาบตทภกษปฏญญา. คาทเหลออในจตกกะในสกขาบทน มอธบายตนทงนน. สวนในทตยจตกกะ มวนจฉยดงน :- สอบบทวา คมน น ปฏชานาต มความวา ยอมไมปฏญญา ดวยอานาจแหงความยนดการนงในทลบ. ยอมกลาววา "เราไป ดวยการงานสวนตว มสลากภตเปนตน, สวนอบาสกานน มาสสถานท เรานงเอง." บททเหลอ แมในทตยจตกกะน กมอธบายตนเหมอนกน. แตบณฑตพงทราบวนจฉยในจตกกะทงปวง ดงตอไปน :- กเลสทอาศยเมถนธรรม ตรสเรยกวา "ความยนดการนง ในทลบ." ภกษใด ใครจะไปยงสานกแหงมาตคามดวยความยนดนน หยอดนยนตา ตองทกกฏ. นงผานง คาดประคตเอว หมจวร เปนทกกฏ ทก ๆ ประโยค ในจตกกะทงปวง. เมอเดนไป เปนทกกฏทก ๆ ยางเทา. เดนไปแลวนง เปนทกกฏอยางเดยว. พอเมอมาตะคามมานง เปนปาจตตย. ถาหญงนนผดลกผดนง ดวยกรณยกจบางอยาง เปน ปาจตตย ในการนงทก ๆ ครง. ภกษมงหมายไปหาหญงใด ไมพบ หญงนน, หญงอนมานง เมอเกดความยนด กเปนปาจตตย. แตใน มหาปจจร ทานกลาววา "เพราะมจตไมบรสทธตงแตเวลามา เปน อาบตเหมอนกน." ถาหญงมามากคนดวยกน, เปนปาจตตยตาม จานวนผหญง. ถาพวกผหญงเหลานนผดลกผดนงบอย ๆ เปนปาจตตย หลายตว ตามจานวนนบกรยาทนง. แมเมอภกษไมกาหนดไวไปนง ดวยตงใจวา "เราจกสาเรจความยนดในทลบกบทญงทเราพบแลว ๆ"


ดงน. บณฑตพงทราบอาบตหลายตว ดวยสามารถแหงหญงทงหลาย ผมาแลว ๆ และดวยอานาจการนงบอยครง โดยนยดงกลาวแลวนนแล. ถาแมนวา ภกษไปนงดวยจตบรสทธ เกดความยนดในทลบกบทญง ผมายงสานกแลวนง, ไมเปนอาบตเลย. สมฏฐานเปนตน เปน เชนเดยวกนกบปฐมปาราชกสกขาบททเดยวแล. พรรณนาอนยตสกขาบทท ๑ จบ.


พรรณนาอนยตสกขาบทท ๒ อนยตสกขาบทท ๒ วา เตน สมเยน พทโธ ภความ เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป :- ในอนยตสกขาบทท ๒ นน มวนจฉยดง ตอไปน :- ในคาวา ภควตา ปฏกขตต เปนตน ผศกษาพงทราบสมพนธ อยางนวา "ภกษรปเดยว พงสาเรจการนงใด ในทลบ คอ อาสนะ กาบง พอจะทาการไดกบมาตคามผเดยว, พระผมพระภาคทรงหาม การสาเรจการนงนน." จรงอย เมอจะถอเอาใจความโดยประการอน ควรจะตรสวา "เอกสส เอกาย." ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะทานกลาวคาวา "ทรงหามแลว." อกอยางหนง คาวา เอโก น พงทราบวา เปนปฐมาวภตลงใน อรรถแหงฉฏฐวภต. [อธบายวาดวยสถานทลบทาใหตองอาบต] กในคาวา น เหว โข ปน ปฏจฉนน น แมสถานทลอม ในภายนอก ภายในเปดเผย มบรเวณสนามเปนตน กพงทราบวา "รวมเขาในภายใน" (นบเนองในสถานทไมกาบง). ทานกลาวไว ในมหาปจจรวา "สถานทแมเหนปานน นบเขาในทไมกาบงทเดยว." คาทเหลอ พงทราบโดยนยแหงสกขาบททหนงนนแล. กในสกขาบทน มความแปลกกนเพยงอยางเดยวนวา "คนรเดยงสาผหนงผใดเปน หญงกตาม ชายกตาม ไมเปนคนตาบอด และหหนวก ยนหรอนง


อยในโอกาสภายใน ๑๒ ศอก มจตฟงซานไปบาง เคลมไปบาง กคม อาบตได. สวนคนหหนวก แมมตาต หรอคนตาบอดแมหไมหนวก กคมไมได. และพระผมพระภาคทรงลดอาบตปาราชกลงมา ปรบ อาบตเพราะวาจาชวหยาบ." คาทเหลออเปนเชนกบสกขาบทกอนนนแล. แมในสกขาบททงสอง ไมเปนอาบตแกภกษบา และภกษผเปน ตนบญญต. ในสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดจากกายกบ จต วาจากบจต กายวาจากบจต เปนกรยา เปนสญญาวโมกข เปนสจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ โดยเปนสขเวทนาและอเบกขาเวทนา. บททเหลออมอรรถตนทงนนแล. อนยตวรรณนาในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ. ปฐมสมนตปาสาทกา วนยวรรณนา จบ.


ทตยสมนตปาสาทกา วนยวรรณนา ตงสกกณฑวรรณนา ธรรม ๓๐ เหลาใด ชอวานสสคคย ทพระสมมา- สมพทธเจา ผสงบ ทรงแสดงแลว บดน ขาพเจา จกทาการพรรณนาบททยงไมเคยมมากอน แหง ธรรมเหลานน. นสสคคยปาจตตย จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๑ พรรณนาปฐมกฐนสกขาบท ในคานทานวา "โดยสมยนนแล พระผมพระภาคพทธเจา ประทบอยในโคตมกเจดยใกลกรงไพศาล, กโดยสมยนนแล พระผม พระภาคเจาทรงอนญาตไตรจวรแกภกษทงหลาย" ดงนเปนตน ทชอ วา ไตรจวรนน ไดแกจวร ๓ ผนน คอ อนตรวาสก ๑ อตตราสงค ๑ สงฆาฏ ๑ ยอมเปนอนพระผมพระภาคเจาทรงอนญาตแลวเพอใชสอย. กจวร ๓ ผนน พระผมพระภาคเจา ทรงอนญาตในทใด ? ทรงอนญาต เมอไร ? และทรงอนญาตเพราะเหตไร ? คานนทงหมดมาแลวใน เรองหมอชวกในจวรขนธกะนนแล. ขอวา อเนว ตจวเรน คาม ปวสนต มความวา พวก ภกษฉพพคคย ครองไตรจวรเขาบานสารบทนงตางหาก จากสารบ


ทใชครองอยในวด และสารบทใชครองสรงนา. ใชจวรวนละ ๙ ผน ทกวน ดวยอาการอยางน. สองบทวา อปปนน โหต มความวา อดเรกจวรน เกดขน ใหชองแกอนบญญต ดวยอานาจการได มใชดวยอานาจความสาเรจ. [แกอรรถปฐมบญญตเรองพระอานนท] ขอวา อายสมโต สารปตตสส ทาตกาโม โหต มความวา ไดยนวา ทานพระอานนท ยอมนบถอทานพระสารบตรโดยนบถอ ความมคณมากของพระสารบตรวา "เวนพระผมพระภาค บคคลอนทม คณวเศษเหนปานน ไมมเลย." ทานไดจวรทชอบใจ ซกแลว กระทา พนทกปปะแลว ถวายแกพระเถระนนแล แมทกคราว. ในเวลากอนฉน ไดยาคและของเคยว หรอบณฑบาตอนประณตแลว ยอมถวายแก พระเถระเหมอนกน. ในเวลาหลงฉน แมไดเภสช มนาผงและนาออย เปนตน กถวายแกพระเถระนนเอง. พาเดกทงหลายออกจากตระกล อปฐาก ใหบรรพชาใหถออปชฌายะ ในสานกพระเถระแลว กระทา อนสาวนากรรมเอง. ฝายทานพระสารบตร กนบถอทานพระอานนท เหลอเกด ดวยทาในใจวา "ธรรมดาวา กจทบตรจะพงกระทาแกบดา เปนภาระของบตรคนโต; เพราะฉะนน กจใดทเราจะพงกระทาแดพระผม พระภาคเจา กจนนทงหมด พระอานนทกระทาอย." คาทงหมดวา "แม พระเถระนน ไดจวรทชอบใจแลว กถวายแกพระอานนทเถระเหมอน


กน" เปนตนเปน เชนกบดวยคากอนนนแล. พระอานนทเถระนบถอ ดวยความนบถอคณมากอยางน บณฑตพงทราบวา "ยอมเปนผมความ ประสงคจะถวายจวรนน แมทเกดขนในครงนนแกทานพระสารบตร." กในคาวา นวม วา ภควา ทวส ทสม วา น หากใคร ๆ จะพงมความสงสยวา "พระเถระทราบไดอยางไร ?" ตอบวา "พระเถระทราบไดดวยเหตหลายอยาง." [เหตทพระอานนททราบการมาของพระสารบตรได] ไดยนวา พระสารบตรเถระ เมอจะหลกจารกไปในชนบท มก บอกลาพระอานนทเถระกอนแลวจงหลกไปวา "ผมจกมาโดยกาลชอ ประมาณเทาน ในระหวางน ทานอยาละเลยพระผมพระผมพระภาคเจา ดงน. ถาแมนวา ทานไมบอกลาในทตอหนา, กตองสงภกษไปบอกลา กอนจงไป. ถาวา ทานอยจาพรรษาในอาวาสอน, และภกษเหลาใด มากอน ทานกสงภกษเหลานนไปอยางนวา "พวกทานจงถวายบงคม พระบาทยคลของพระผมพระภาคเจาดวยเศยรเกลา ตามคาของเรา, และจงเรยนถามถงความไมมโรคของพระอานนทแลวบอกวา 'เราจก มาในวนชอโนน." และพระเถระยอมมาในวนตามททานกาหนดไว แลวนนแลเสมอ ๆ. อกอยางหนง ทานพระอานนท ยอมทราบไดดวยการอนมานบาง ยอมทราบไดโดยนยนบางวา "ทานพระสารบตร เมอทนอดกลนความ วโยค (พลดพราก) จากพระผมพระภาคเจาอยสงวนมประมาณเทาน.


บดน นบแตนไป จกไมเลยวนชอโนน, ทานจกมาแนนอน, จรงอย ชนทงหลายผซงมปญญามาก ยอมมความรกและความเคารพในพระ ผมพระภาคเจามาก" ดงน. พระเถระยอมทราบไดดวยเหตหลาย อยางดวยประการอยางน. เพราะเหตนน ทานจงกราบทลวา "จก มาในวนท ๙ หรอวนท ๑๐ พระพทธเจาขา !" ดงน เมอพระอานนท- เถระกราบทลอยางนแลว เพราะสกขาบทนมโทษทางพระบญญต ม ใชมโทษทางโลก; เพราะเหตนน ครงนนแล พระผมพระภาคเจา เมอ จะทรงทาวนททานพระอานนทกราบทลนนแลใหเปนกาหนด จงทรง บญญตสกขาบทวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหทรงอดเรก- จวรได ๑๐ วนเปนอยางยง" ดงน. ถาหากวา พระเถระน จะพงทล แสดงขนกงเดอน หรอ เดอนหนง, แมกงเดอน หรอเดอนหนงนน พระ ผมพระภาคเจา กจะพงทรงอนญาต. [แกอรรถสกขาบทวภงควาดวยการเดาะกฐน] บทวา นฏ ตจวรสม ไดแก เมอจวรสาเรจแลว โดยการสาเรจ อยางใดอยางหนง. กเพราะจวรน ยอมเปนอนสาเรจแลว ดวยการ กระทาบาง ดวยเหตมการเสยหายเปนตนบาง; ฉะนน เพอทรงแสดง เพยงแตอรรถเทานน ในบทภาชนะแหงบทวา นฏ ตจวรสม นน พระผมพระภาคเจาจงตรสมคาอาทวา "ภกขนา จวร กต วา โหต" ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา กต คอ อนภกษกระทาแลวดวย


กรรมมสจกรรมเปนทสด. ทชอวา กรรมมสจกรรมเปนทสด ไดแก การทากรรมทควรทาดวยเขมอยางใดอยางหนง มการตดรงดมและลกดม เปนทสดแลวกเกบเขมไว (ในกลองเขม). บทวา นฏ คอ ถกพวกโจรเปนตนลกเอาไป. จรงอย แม จวรนน ทานเรยกวา "สาเรจแลว" กเพราะความกงวล ดวยการ กระทานนเอง สาเรจลงแลว. บทวา วนฏ คอ ถกพวกสตวมปลวกเปนตนถดแลว. บทวา ทฑฒ คอ ถกไฟไหม. สองบทวา จวราสา วา อปจฉนนา มความวา หมดความ หวงในจวรซงบงเกดขนวา "เราจกไดจวรในตระกลชอโนน" กด. อนทจรง ควรทราบความทจวรแมเหลานสาเรจแลว เพราะความ กงวลดวยการกระทานนแล สาเรจลงแลว. สองบทวา อพภตสม ก เน คอ (เมอจวรสาเรจแลว) และเมอกฐนเดาะเสยแลว. ดวยบทวา อพภตสม ก เน น พระผม พระภาคเจาทรงแสดงความไมมแหงปลโพธท ๒. กกฐนนน อนภกษ ทงหลาย ยอมเดาะดวยมาตกาอยางหนงในบรรดามาตกา ๘ หรอดวย การเดาะในระหวาง; เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสคาวา อฏนน มาตกาน เปนตน ในนเทศแหงบทวา อพภตสม ก เน นน.


บรรดามาตกาและการเดาะในระหวางนน มาตกา๑ ๘ มาแลวใน กฐนขนธกะอยางนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! มาตกาแหงการเดาะ กฐน ๘ เหลาน คอ "ปกกมนนตกา นฏฐานนตกา สนนฏฐา- นนตกา นาสนนตกา สวนนตกา อาสาวจเฉทกา สมาตกกนตกา สหพภารา." แมการเดาะกฐนในระหวาง กมาในภกขนวภงค๒ อยางนวา "สณาต เม ภนเต สงโฆ ยท สงฆสส ปตตกลล สงโฆ ก น อทธเรยย เอสา ตต, สณาต เม ภนเต สงโฆ ก น อทธรต ยสสายสมโต ขมต ก นสส อพภาโร โส ตณหสส ยสส นกขมต โส ภาเสยย, อพภต สงเฆน ก น ขมต สงหสส ตสมา ตณห เอวเมต ธารยาม" แปลวา "ทานเจาขา ! ของสงฆ จงฟงขาพเจา, ถาความพรงพรอมแหงสงฆถงทแลว, สงฆพงเดาะกฐน, นคาเสนอ, ทานเจาขา ! ขอสงฆจงฟงขาพเจา, สงฆยอมเดาะกฐน, การเดาะกฐนควรแกทานผมอายใด ทานผมอายนนพงนงอย, ถาไม ควรแกทานผมอายใด ทานผมอายนน พงพดขน, กฐนอนสงฆเดาะ แลวยอมควรแกสงฆ; เพราะฉะนน สงฆพงนงอย ขาพเจาจะทรง ไวซงความเปนผนงอยแหงสงฆอยางนแล." ขาพเจาพรรณนาคาทควรกลาวในมาตกา และอนตรพภารา นนทงหมด ในอาคตสถานนนแล. แตเมอจะกลาวเสยในทน บาลท ควรจะนามากด เนอความทควรจะกลาวกด แมจะเปนอนกลาวแลว, ๑. ว. มหา. ๑/๑๓๙ ๒. ว. ภกขนว. ๓/๑๔๕.


แตกเปนเครองทรไดไมงาย เพราะกลาวไวในฐานะอนไมควร. บทวา ทสาหปรม มวเคราะหวา ๑๐ วน เปนกาหนดอยางยง แหงกาลนน; เพราะเหตนน กาลนนจงชอวาม ๑๐ วนเปนอยางยง. อธบายวา "จวรนน อนภกษพงทรงไว ตลอดกาลม ๑๐ วนเปน อยางยง. แตเพอจะทรงแสดงแตอรรถเทานน ในบทภาชนะ พระผมพระภาคเจาตรสวา "พงทรงไวได ๑๐ วนเปนอยางยง." จรงอย มคาอธบายวา "ความเปนกาลม ๑๐ วนเปนอยางยง ทตรส ไวในบทวา "ทสาหปรม" น ภาวะแหงกาลม ๑๐ วนเปนอยางยง นน" มใจความดงนวา "พงทรงไวไดชวกาลประมาณเทานทยงไม ลวงเลยไป." จวรทชอวา อตเรก เพราะไมนบเขาในจาพวกจวรท อธษฐานและวกปไว; เพราะเหตนน จงชอวา อตเรกจวร. ดวย เหตนน ในบทภาชนะแหงบทวา อตเรกจวร นน จงตรสวา "จวร ทไมไดอธษฐาน และไมไดวกปไว." [อธบายกาเนดจวร ๖ ชนด] ขอวา ฉนน จวราน อตร มความวา บรรดาจวร ๖ ชนด เหลาน คอ จวรผาเปลอกไม ๑ จวรผาฝาย ๑ จวรผาไหม ๑ จวรผา กมพล ๑ จวรผาปาน ๑ จวรผาผสมกน๑ ๑ จวรอยางใดอยางหนง. พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงกาเนดแหงจวร ดวยคาวา ฉนน เปนตนนแลว บดน เพอแสดงขนาด (แหงจวรนน) จงตรสวา "จวร ๑. ว. หมา. ๕/๑๕๓.


อยางตา ควรจะวกปได" ดงน. ขนาดแหงจวรนน ดานยาว ๒ คบ ดาน กวาง คบทนง. ในขนาดแหงจวรนน มพระบาลดงนวา "ดกอนภกษ ทงหลาย ! เราอนญาตใหวกปจวรอยางตา ดานยาว ๘ นว ๔ นว โดยนวพระสคต๑." ขอวา ต อตกกามยโต นสสดคย ปาจตตย มความวา เมอภกษยงจวรมกาเนดและประมาณตามทกลาวแลวนน ใหลวงกาล ม ๑๐ วนเปนอยางยง คอ เมอไมทาโดยวธทจะไมเปนอตเรกจวรเสย ในระหวางกาลม ๑๐ วนเปนอยางยงน เปนนสสคคยปาจตตย. อธบาย วา จวรนน เปนนสสคคยดวย เปนอาบตปาจตตยแกภกษนนดวย. อกอยางหนง การเสยสละ ชอวา นสสคคย. คาวา นสสคคย นนเปนชอ ของวนยกรรมอนภกษพงกระทาในกาลเปนสวนเบองตน. การเสยสละ มอย แกธรรมชาตนน; เหตนน ธรรมชาตนน จงชอวา นสสคคย ฉะนแล. นสสคคยนน คออะไร ? คอ ปาจตตย ในคาวา ต อตกกามยโต นสสดคย ปาจตตย น มใจความดงนวา "เปนปาจตตยมการเสยสละเปนวนยกรรมแกภกษผใหลวงกาลนนไป." แตในบทภาชนะ เพอทรงแสดงอรรถวกปแรกกอน พระผมพระ ภาคเจาจงทรงตงมาตกาวา เมอภกษใหลวงกาลนนไป เปนนสสคคย" แลวตรสคาวา "ในเมออรณวนท ๑๑ ขน เปนนสสคคย คอ อน ภกษพงเสยสละ" ดงน. และจวรนน อนภกษพงเสยสละแกบคคลใด พงเสยสละโดยวธอยางใด เพอทรงแสดงบคคลและวธเสยสละนน ๑. ว. มหา. ๕/๒๑๙.


อก จงตรสคาเปนตนวา สงฆสส วา ดงน. บรรดาบทเหลานน ในคาวา เอกาทเส อรณคคมเน น ผ ศกษาพงทราบวา "จวรเกดขนในวนใด อรณแหงวนนน อาศยวนท จวรเกดขน; เพราะเหตนน จงเปนนสสคคย ในเมออรณ ๑๑ ขน รวมกบวนทจวรเกด ถาแมวา จวรเปนอนมากผกหรอพบรวมกนเกบไว กเปนอาบตเพยงตวเดยว. ในจวรทพบไวไมรวมกนเปนอาบตหลายตว ตามจานวนแหงวตถ. [อธบายวธเสยสละและวธแสดงอาบต] ขอวา นสสชชตวา อาปตต เทเสตพพา มความวา ถามวา "พงแสดงอาบตอยางไร ?" แกวา "พงแสดงเหมอนอยางท พระผมพระภาคเจาตรสไวใน ขนธกะ." ถามวา "กตรสไวในขนธกะนน อยางไร ?" แกวา "ตรสไวอยางนวา 'ดกอนภกษทงหลาย ! ภกษนน พงเขาไปหาสงฆ กระทาอตราสงคเฉวยงบาขางหนง ไหวเทาแหง ภกษผแกทงหลายแลว นงกระโหยง ประณมมอ พงกลาวอยางนวา อห ภนเต อตถนนาม อาปตต อาปนโน ต ปฏเทเสม๑

(ทานเจาขา ! กระผมตองอาบตมชออยางน ขอแสดงคออาบตนน)." ๑. ว. จลล. ๖/๓๗๐.


กในอธการน ถาจวรมผนเดยว พงกลาววา "เอก นสสคคย ปาจตตย..... (ตองแลว) ซงนสสคคย ปาจตตยตวหนง." ถาจวร ๒ ผน พงกลาววา "เทว.... ซงอาบต ๒ ตว." ถาจวรมากผนพง กลาววา "สมพหลา..... ซงอาบตหลายตว." แมในการเสยสละ ถาวา จวรมผนเดยว พงกลาวตามสมควรแกบาลนนแลวา "อท เม ภนเต จวร ทานเจาขา ! จวรของกระผมผนน" เปนตน. ถาหากวา จวร ๒ ผน หรอ มากผน พงกลาววา "อมาน เม ภนเต จวราน ทสาหาตกกนตาน นสสดคยาน อมานาห สงฆสส นสสชชาม" (ทาน เจาขา ! จวรกระผมเหลานลวง ๑๐ วน เปนนสสคคย, กระผม เสยสละจวรเหลานแกสงฆ). เมอไมสามารถจะกลาวบาลได พงกลาว โดยภาษาอนกได. ภกษพงรบอาบตโดยนยดงกลาวไวในขนธกะนนแล วา "ภกษผฉลาดผสามารถพงรบอาบต." สมจรงดงทตรสไว ใน ขนธกะนนอยางนวา "ภกษผฉลาดผสามารถ พงเผดยงสงฆวา 'ทาน เจาขา ! ขอสงฆจงฟงขาพเจา ภกษชอนรปน ระลกได เปดเผย กระทาใหตน ยอมแสดงซงอาบต, ถาความพรงพรอมแหงสงฆถงท แลว, ขาพเจาพงรบอาบตของภกษมชออยางน๑" ดงน. ภกษผแสดง อนภกษรบอาบตนน พงกลาววา ปสสส (เธอเหนหรอ) ?" ผแสดง : อาม ปสสาม (ขอรบ ! ผมเหน). ผรบ : อายต สวเรยยาส (เธอพงสารวมตอไป). ๑. ว. จลล. ๖/๓๗๐.


ผแสดง: สาธ สฏ สวรสสาม (ดละ ผมจะสารวม ใหด๑) กในอาบต ๒ ตว หรอหลายตวดวยกน ผศกษาพงทราบความ ตางแหงวจนะโดยนยกอนนนแล. แมในการใหจวร (คน) กพงทราบ ความแตกตางแหงวจนะดวยอานาจแหงวตถ คอ สงโฆ อม จวร ..... อมาน จวราน---- สงฆพงใหจวรผนน..... พงใหจวรทงหลายเหลาน... ถงในการเสยสละแกคณะ และ แกบคคล กมนยอยางนเหมอนกน. กในการแสดงและรบอาบตในอธการน มบาลดงตอไปน:- "เตน ภกขเว ภกขนา ฯ เป ฯ เอวมสส วจนยา อห ภนเต อตถนนาม อาปตต อาปนโน ต ปฏเทเสม๒" แปลวา "ดกรภกษ ทงหลาย ! อนภกษนน พงเขาไปหาภกษมากรป กระทาผาอตราสงค เฉวยงบาขางหนง ไหวเทาทงหลายแหงภกษผแกทงหลายแลว นง กระโหยง ประคองอญชล พงกลาวอยางนวา 'ทานเจาขา ! ขาพเจา ตองอาบตชอน ขอแสดงคนซงอาบตนน." อนภกษผฉลาดผสามารถ พงเผดยงภกษเหลานนใหทราบวา "สณาต เม ภนเต อายสมนตา อย อตถนนาโม ภกข อาปตต สรต ววรต อตตานกโรต เทเสต ยทายสมนตาน ปตตกลล อห อตถนนามสส ภกขโน อาปตต ปฏคคณเหยย๓" แปลวา "ทาน เจาขา ! ทานผมอายทงหลาย ขอจงฟงขาพเจา ภกษมชออยางน รปน ยอมระลก ยอมเปดเผย ยอมกระทาใหตน ยอมแสดงอาบต, ถาวา ๑. ว. จลล. ๖/๓๗๐ ๒-๓: ว. จลล. ๖/๓๖๙-๓๗๐


ความพรงพรอมแหงทานผมอายทงหลายถงทแลว, ขาพเจาพงรบอาบต ของภกษชอน." ภกษผแสดง อนภกษผรบอาบตนน พงกลาววา ปสสส (ทานเหนหรอ) ?" ผแสดง: อาม ปสสาม (ขอรบ ! ผมเหน) ผรบ: อายต สวเรยยาส๑ (ทานพงสารวมระวง ตอไป.) ภกษนน พงเขาไปหาภกษรหนง ทาอตตราสงคเฉวยงบา แลวนงกระโหยง ประคองอญชลแลวกลาวอยางนวา "ดกรอาวโส ! ขาพเจาตองอาบต มชออยางนแลว, จะแสดงคนอาบต." ภกษผ แสดง อนภกษผรบอาบตนนพงกลาววา ปสสส (ทานเหนหรอ ?) ผแสดง: อาม ปสสาม (ขอรบ ! ผมเหน.) ผรบ: อายต สวเรยยาส (ทานพงสารวมระวงตอไป.) ในวสยแหงการแสดงและรบอาบตนน ผศกษาพงทราบการระบ ชออาบตและความตางแหงวจนะ โดยนยกอนนนแล. และพงทราบบาล แมในการสละแกภกษ ๒ รป เหมอนในการสละแกคณะฉะนน. กถาวา จะพงมความแปลกกนไซร, พระผมพระภาคเจาพงตรสบาลไวแผนกหนง แมในการสละแกภกษ ๒ รปน เหมอนอยางทพระองคตรสปารสทธ- อโบสถแกภกษ ๓ รป โดยนยเปนตนวา "ภกษทงหลาย ! เรา อนญาตใหภกษ ๓ รป ทาปารสทธอโบสถ, ภกษทงหลาย ! กแลภกษ ๑. ว. จลล. ๖/๓๖๙/-๓๗๐.


เหลานน พงทาอโบสถนนอยางน; ภกษผฉลาดผสามารถ พงเผดยง ภกษเหลานนใหทราบ" แลวตรสปารสทธอโบสถแกภกษ ๒ รปอก แผนกหนงตางหาก โดยนยเปนตนวา "ภกษทงหลาย ! เราอนญาต ใหภกษ ๒ รปทาปารสทธอโบสถ, ภกษทงหลาย ! กแลภกษเหลา นน พงทาอโบสถนนอยางน, ภกษเถระพงทาอตราสงคเฉวยงบา๑" ดงน ฉะนน. กเพราะไมมความแปลกกน; ฉะนน พระผมพระภาค จงมไดตรสไว ทรงผานไปเสย เพราะฉะนน บาลในการสละแกภกษ ๒ รปน เปนบาลทตรสไวแกคณะเหมอนกน. สวนในการรบอาบตมความแปลกกนดงน :- บรรดาภกษ ๒ รป ภกษรปใดรปหนง อยาตงญตต เหมอนภกษผรบอาบต ตงญตต ใน เมอภกษผตองอาบตสละแกคณะแลวแสดงอาบต พงรบอาบตเหมอน บคคลคนเดยวรบ ฉะนน. แทจรง ชอวาการตงญตตสาหรบภกษ ๒ รป ยอมไมม. กถาหากจะพงม, พระผมพระภาคเจาจะไมพงตรสปารสทธ- อโบสถไวแผนกหนง สาหรบภกษ ๒ รป แมในการใหจวรทเสยสละ แลวคน จะกลาววา "อม จวร อายสมโต เทม พวกเราใหจวร ผนนแกทาน" เหมอนภกษรปเดยวกลาววา "อม จวร อายสมโต ทมม ผมใหจวรผนนแกทาน" ดงน กควร จรงอย แมญตตทตยกรรม ซงหนกกวาน ตรสวา "ควรอปโลกนทา" กม. วนยกรรมมการ สละน สมควรแกญตตทตยกรรมเหลานน. แตจวรทสละแลว ควร ใหคนทเดยว, จะไมใหคนไมได. กการใหคนจวรทสละเสยแลวน ๑. ว. มหา. ๔/๒๔๓-๒๔๔.


เปนเพยงวนยกรรม. จวรนน จะเปนอนภกษนนใใหแกสงฆ หรอแก คณะ หรอแกบคคล หามไดทงนนแล. [แกอรรถบทภาชนยวาดวยอตเรกจวรลวง ๑๐ วนเปนตน] ขอวา ทสาหาตกกนเต อตกกนตส ไดแก ผมความ สาคญในจวรทลวง ๑๐ วนแลวอยางนวา "จวรนลวง (๑๐ วน) แลว." อกอยางหนง ความวา เมอ ๑๐ วนลวงแลว มความสาคญอยางน วา "๑๐ วนลวงไปแลว." ขอวา นสสตคย ปาจตตย มความวา ความสาคญทกลาวไว ในบทวา อตกกนตส นคมอาบตไมได, ถงภกษใดจะมความสาคญ อยางน, จวรนน ของภกษแมนน กเปนนสสคคย และภกษนน กตอง อาบตปาจตตยดวย, หรอเปนปาจตตย มการเสยสละเปนวนยกรรม; เพราะฉะนน อรรถวกปทง ๒ ยอมถกตอง. ทก ๆบทกมนยเชนน. ขอวา อวสสชชเต วสสชชตส ไดแก ผมความสาคญ ในจวรทตนไมไดให คอ ไมไดสละใหแกใคร ๆ อยางนวา "เรา สละแลว." ขอวา อนฏเ นฏส มความวา โจรทงหลาย ยอมลก เอาซงจวรเปนอนมากของภกษเหลาอน ทเกบรวมไวกบจวรของตน. บรรดาภกษเหลานน ภกษรปน เปนผมความสาคญในจวรของตนซง ไมไดหายไป วาหายแลว. แมในจวรทไมไดเสยหายเปนตน กมนย เชนน.


กในบทวา อวลตเต น พงทราบสนนษฐานวา "ในจวรทมได ถกชงไป ดวยอานาจทพงหองแลวขมขชงเอาไป." ขอวา อนสสชชตวา ปรกชต อาปตต ทกฏกสส มความ วา ภกษไมเปลองจวรทนงครงเดยว หรอหมครงเดยวออกจากกายแลว เทยวไป แมตลอดวน เปนอาบตตวเดยวเทานน. ภกษเปลองออกแลว นงหรอหมจวรทยงไมสละนน เปนทกกฏ ทก ๆ ประโยค. จดจวรท นงไมเรยบรอย หรอหมไมเรยบรอย ใหเรยบรอย ไมเปนอาบต. ไม เปนอาบตแมแกภกษผใชสอยของภกษอน. กคามอาทวา "ภกษไดจวร ทผอนกระทาแลวใชสอย ดงน เปนเครองสาธกในความไมเปนอาบตน. ทรงหมายเอาการใชสอย ปรบเปนอาบตทกกฏแกภกษผมความสาคญใน จวรยงไมลวง (๑๐ วน) วาลวงแลว และภกษผมความสงสย. [วาดวยขนาดจวรทควรอธษฐานและวกป] กในขอวา อนาปตต อนโตทสาห อธฏเต วกปเปต น ผศกษาพงทราบจวรทควรอธษฐาน และทควรวกป. ในจวรทควรอธษ- ฐานและวกปนน มพระบาลดงตอไปน:- ครงนนแล ภกษทงหลายไดมความราพงอยางนวา "จวรทง หลาย ทพระผมพระภาคเจาทรงอนญาตไว คอ ไตรจวรกด คอ วสสก- สาฎกกด คอ นสทนะกด คอ ปจจตถรณะกด คอ กณฑปฏจฉาทกด คอ มขปญฉนโจลกะกด คอ ปรขารโจลกะกด ควรจะอธษฐานทงหมด หรอวา ควรจะวกปหนอแล๑." ภกษทงหลายไดกราบทลเรองน แด ๑. ว. มหา. ๕/๒๑๘


พระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตวา "ภกษทง หลาย ! เราอนญาตใหอธษฐานไตรจวร ไมอนญาตใหวกป, ให อธษฐานวสสกสาฏก ตลอด ๔ เดอนแหงฤดฝน พนจาก ๔ เดอนฤด ฝนนน อนญาตใหวกปไว, อนญาตใหอธษฐานนสทนะ ไมใชใหวกป, อนญาตใหอธษฐานผาปนอน ไมใชใหวกป, อนญาตใหอธษฐาน กณฑปฏจฉาท (ผาปดแผล) ชวเวลาอาพาธ พนจากกาล อาพาธนน อนญาตใหวกป, อนญาตใหอธษฐาน มขปญฉนโจล (ผาเชดหนา) ไมอนญาตใหวกป, อนญาตใหอธษฐานบรขารโจล ไมอนญาตใหวกป๑" ดงน. [วาดวยการอธษฐานไตรจวรเปนตน] บรรดาจวรเปนตนเหลานน อนภกษเมอจะอธษฐานไตรจวร ยอมแลวใหกปปะพนท พงอธษฐานจวรทไดประมาณเทานน. ประ- มาณแหงจวรนน โดยกาหนดอยางสง หยอนกวาสคตจวร (จวรของ พระสคต) จงควร. และโดยกาหนดอยางตา ประมาณแหงสงฆาฏ และอตตราสงค ดานยาว ๕ ศอกกา ดานกวาง ๓ ศอกกา จงควร. อนตรวาสก ดานยาว ๕ ศอกกา ดานกลาง แม ๒ ศอก กควร. เพราะ อาจเพอจะปกปดสะดอดวยผานงบาง ผาหมบางแล. กจวรทเกน และหยอนกวาประมาณดงกลาวแลว พงอธษฐานวา "ปรขารโจล." ๑. ว. มหา. ๕/๒๑๘-๒๑๙.


ในวสยแหงการอธษฐานจวรนน ทานกลาวไววา "การอธษ- ฐานจวร ม ๒ อยาง คอ อธษฐานดวยกายอยาง ๑ อธษฐานดวยวาจา อยาง ๑; ฉะนน ภกษพงถอนสงฆาฏผนเกาวา "อม สงฆาฏ ปจจทธราม" (เราถอนสงฆาฏผนน) แลวเอามอจบสงฆาฏใหม หรอ พาดบนสวนแหงรางกาย กระทาการผกใจวา "อม สงฆฎ อธฏาม" (เราอธษฐานสงฆาฏน) แลวพงทากายวการ อธษฐานดวยกาย น ชอวา. การอธษฐานดวยกาย. เมอไมถกตองจวรนนดวยสวนแหงรางกายสวน ใดสวนหนง การอธษฐานนน ไมควร. สวนในการอธษฐานดวยวาจา พงเปลงวาจาแลวอธษฐานดวย วาจา. ในการอธษฐานดวยวาจานน มการอธษฐาน ๒ วธ. ถาผาสงฆาฏ อยในหตถบาส พงเปลงวาจาวา "ขาพเจาอธษฐานสงฆาฏผนน." ถาอยภายในหอง ในปราสาทชนบน หรอในวดใกลเคยง พงกาหนดท เกบสงฆาฏไวแลวเปลงวาจาวา "ขาพเจาอธษฐานสงฆาฏนน." ใน อตราสงคและอนตรวาสก กมนยอยางน. จรงอย เพยงแตชอเทานน ทแปลกกน. เพราะฉะนน พงอธษฐานจวรทงหมดโดยชอของตน. เทานนอยางนวา สงฆาฎ อตตราสงค อนตรวาสก ดงน. ถาภกษกระทาจวรมสงฆาฏเปนตนดวยผาทอธษฐานเกบไว เมอ ยอมและกปปะเสรจแลวพงถอนวา "ขาพเจาถอนผาน" แลว อธษฐานใหม. แตเมอเยบแผนผาใหม หรอขณฑใหมเฉพาะทใหญ กวาเขากบจวรทอธษฐานแลว ควรอธษฐานใหม. ในแผนผาทเทากน


หรอเลกกวา ไมมกจดวยการอธษฐาน (ใหม). ถามวา "กไตรจวรจะอธษฐานเปนบรขารโจล ควรหรอไม ควร ?" แกวา "ไดทราบวา พระมหาปทมเถระกลาววา 'ไตรจวรพง อธษฐานเปนไตรจวรอยางเดยว, ถาวา อธษฐานเปนบรขารโจลได, การบรหารทตรสไวในอทโทสตสกขาบท กจะพงไรประโยชนไป." ได ยนวา เมอพระมหาปทมเถระกลาวอยางน พวกภกษทเหลอกลาววา "แมบรขารโจล พระผมพระภาคเจากตรสวา 'พงอธษฐาน; เพราะ เหตนน การอธษฐานไตรจวรใหเปนบรขารโจล ยอมสมควร." แมในมหาปจจร ทานกกลาววา "ชอวา บรขารโจลนเปนเหต แหงการเกบ (จวรโดยความไมเปนนสสคคย) ไวแผนกหนง, จะ อธษฐานไตรจวรวา 'บรขารโจล' แลวใชสอย ควรอย. สวนใน อทโทสตสกขาบท ตรสการบรหารไวสาหรบภกษผอธษฐานไตรจวร แลวบรหารอย." ไดยนวา แมพระมหาตสสเถระผกลาวอภโตวภงค ซงอยท ปณณวาลการามไดกลาววา "ในกาลกอน พวกเราไดฟงจากพระมหา- เถระวา 'พวกภกษผขอบอยในปาเกบจวรไวในโพรงไมเปนตน ไป เพอตองการจะเรมบาเพญเพยร, และเมอภกษเหลานนไปเพอประสงค จะฟงธรรมในวดใกลเคยง เมอดวงอาทตยขนแลว พวกสามเณร หรอ พวกภกษหนมจงถอบาตรจวรมา (ให); เพราะฉะนน การจะอธษ- ฐานไตรจวรเปนบรขารโจล เพอใชสอยสะดวก ควรอย."


แมในมหาปจจรทานกกลาววา "ในกาลกอน พวกภกษผอยปา ไดอธษฐานไตรจวรเปนบรขารโจลนนแล แลวใชสอย ดวยใสใจวา 'ในแดนทไมผสมารกษาไดยาก." วสสกสาฏกทไมเกนประมาณ อนภกษพงระบชอแลวอธษฐาน สน ๔ เดอนฤดฝนโดยนยดงกลาวแลวนนแล, ตอจากนนพงถอนวกปไว. กวสสกสาฏกน แมยอมพอทาใหเสยส กควร. แตสองผนไมควร. ผานสทนะพงอธษฐานโดยนยดงกลาวแลวนนแล. กแลผา นสทนะนน ไดประมาณ มไดเพยงผนเดยวเทานน. สองผนไมควร. แมผาปนอนกควรอธษฐานเหมอนกน. กผาปนอนนน ถงใหญ กควร แมผนเดยวกควร แมมากผนกควร. มลกษณะเปนตนวา ส เขยวกด สเหลองกด มชายกด มชายเปนลายดอกไมกด ยอมควร ทกประการ. ภกษอธษฐานคราวเดยว ยอมเปนอนอธษฐานแลวทเดยว. ผาปดฝไดประมาณพงอธษฐานชวเวลาทยงมอาพาธอย, เมอ อาพาธหายแลว พงปจจธรณวกปไว. ผนเดยวเทานน จงควร. ผาเชดหนา พงอธษฐานเหมอนกน. ภกษจาตองปรารถนาผน อนเพอตองการใชเวลาทยงซกอกผนหนงอย, เพราะฉะนน สองผนก ควร. แตพระเถระอกพวกหนงกลาววา "การอธษฐานผาเชดหนานน มงการเกบไวเปนสาคญ แมมากผนกควร." ในบรขารโจล ชอวาการนบจานวนไมม, พงอธษฐานไดเทา จานวนทตองการนนเทยว. ถงยามกด ผากรองนากด มประมาณเทา จวรทควรวกปเปนอยางตา พงอธษฐานวา "บรขารโจล" เหมอนกน.


แมจะรวมจวรมากผนเขาดวยกนแลวอธษฐานวา "ขาพเจาอธษฐาน จวรเหลานเปนบรขารโจล" ดงน กสมควรเหมอนกน. แมภกษจะ เกบไวเปนประโยชนแกเภสช นวกรรมและมารดาบดาเปนตน กจา ตองอธษฐานแท. แตในมหาปจจรทานกลาววา "ไมเปนอาบต." สวนในเสนาสนบรขารเหลาน คอ ฟกเตยง ๑ ฟกตง ๑ หมอน ๑ ผาปาวาร ๑ ผาโกเชาว ๑ และในเครองปลาดทเขาถวายไวเพอ ประโยชนแกเสนาสนบรขาร ไมมกจทตองอธษฐานเลย. [วาดวยเหตใหขาดอธษฐาน] ถามวา "กจวรทอธษฐานแลว เมอภกษใชสอยอย จะละ อธษฐานไปดวยเหตอยางไร ?" ตอบวา "ยอมละดวยเหต ๙ อยางน คอ ดวยใหบคคลอน ๑ ดวยถกชงเอาไป ๑ ดวยถอเอาโดยวสาสะ ๑ ดวยหนไปเปนคนเลว ๑ ดวยลาสกขา ๑ ดวยกาลกรยา ๑ ดวยเพศกลบ ๑ ดวยถอนอธษฐาน ๑ ดวยความเปนชองทะล ๑." บรรดาเหต ๙ อยางนน จวรทกชนดยอมละอธษฐานดวยดวยเหต ๘ อยางขางตน. แตเฉพาะไตรจวรละอธษฐานดวยความเปนชองทะลทาน กลาวไดในอรรถกถาทกแหง. และการละอธษฐานนน ทานกลาวไว ดวยชองทะลประมาณเทาหลงเลบ. ในชองทะลประมาณเทาหลงเลบ นน ผศกษาพงทราบขนาดเทาหลงเลบ ดวยสามารถแหงเลบนวกอย. และชองทะล เปนชองโหวทเดยว. กถาแมนวา ภายในชองทะล


มเสนดายเสนหนงยงไมขาด, กยงรกษาอย. บรรดาไตรจวรนน สาหรบสงฆาฏและอตราสงค ชองทะลจาก ดานในแหงเนอทมประมาณเพยง ๑ คบ จากชายดานยาว. มประมาณ ๘ นว จากชายดานกวาง ยอมทาใหขาดอธษฐาน. แตสาหรบ อนตรวาสก ชองทะลจากดานในแหงเนอท มประมาณเพยง ๑ คบ จากชายดานยาว, มประมาณ ๔ นว จากชายดานกวาง ยอมทาให ขาดอธษฐาน. ชองทะลเลกลงมา ไมทาใหขาดอธษฐาน. เพราะฉะนน เมอเกดเปนชองทะล จวรนนยอมตงอยในฐานแหงอดเรกจวร, ควร กระทาสจกรรมแลวอธษฐานใหม. แตพระมหาสมเถระกลาววา "สาหรบจวรทไดประมาณ ม ชองทะลทใดทหนง ยอมทาใหขาดอธษฐาน, แตสาหรบจวรทใหญ ชองทะลภายนอกจากประมาณ ยงไมทาใหขาดอธษฐาน, ชองทะลท เกดขางในจงทาใหขาด" ดงน. พระกรวยตสสเถระกลาววา "จวรเลก ใหญ ไมเปนประมาณ, ชองทะลในทซงภกษเมอครองจวรซอนกน๑ ๒ ตวมวนมาพาดไวบนแขน ซาย ยงไมทาใหขาดอธษฐาน, ชองทะลสวนภายในยอมทาใหขาด, แมสาหรบอนตรสาวก ชองทะลในทแหงจวรทภกษมวนใหเปนลกบวบ ยอมไมทาใหขาด, ชองทะลทตาลงจากทมวนใหเปนลกบวบนน ยอมทา ใหขาด. ๑. วมต : เทว จวราน ปารปนตสสาต คามปปเวเส ทวคณ กตวา สงฆาฏโย ปารปน สนธาย วตต. แมสารตถทปน ๓/๑๔๖ กแกคลายกนน.


แตในอรรถกถาอนธกะ ทานทาวาทะของพระมหาสมเถระให เปนหลกในไตรจวรแลวกลาววา "จวรประมาณอยางตา ยอมรกษา อธษฐานไวได" จงกลาวคาแมนเพมเตมไววา "ในบรขารโจล ดานยาว ๘ นว โดยนวสคต ดานกวาง ๔ นว เปนชองทะล ณ ทสวน ในสวนหนง ยอมละอธษฐานไป, ในบรขารโจลผนใหญชองทะลท ตากวา ๘ นวและ ๔ นวนน ยงไมละอธษฐาน, ในจวรทควรอธษฐาน ทงหมด กนยน" ดงน. บรรดาวาทะทง ๔ นน เพราะขนชอวา ประมาณอยางเลกอน ๆ ทตากวาประมาณอยางเลก แหงจวรทควรวกป ของจวรทจะพง อธษฐานแมทงหมด ยอมไมม. ดวยวา ประมาณแหงผานสทนะ ผาปดแผลและผาอาบนาฝนททานกลาวไวนน เปนประมาณอยางใหญ เพราะประมาณทยงกวาประมาณอยางใหญนน สาเรจแลว (ใชได), หาใชประมาณอยางเลกไม เพราะประมาณอยางเลกลงมาจากประมาณ อยางใหญนน ไมสาเรจ (ใชไมได). แมไตรจวรทหยอนกวาประมาณ แหงสคตจวร จดเปนประมาณอยางใหญเหมอนกน. แตประมาณ อยางเลกททานแยกกลาวไวตางหากในพระสตรไมม. การกาหนดขนาดใหญแหงผาเชดหนา ผาปนอน แลผาบรขาร- โจลไมมเหมอนกน. แตทานกลาวกาหนดไวดวยประมาณอยางเลก ขนาดจวรทควรวกป. เพราะฉะนน คาใดททานกลาวไวกอน ใน อรรถกถาอนธกะวา "ประมาณอยางเลกยอมรกษาการอธษฐานไวได" แลวแสดงประมาณอยางเลก ๘ นว และ ๔ นว โดยนวสคตแหงบรขาร-


โจลเทานน ในบรรดาไตรจวรและบรขารโจลเปนตนนนแลว และหมาย เอาประมาณอยางเลกแหงไตรจวรเปนตนนอกน ซงมชนด ๕ ศอกกา เปนตน จงกลาววา "ในจวรทควรอธษฐานทงหมด กนยน." คาท ทานกลาวไวในอรรถกถาอนธกะนน ยอมไมสมกน. แมในวาทะของ พระกรวยตสสเถระ ทานกแสดงชองทะลจากชายดานยาวเทานน จาก ชายดานกวางทานมไดแสดงไว; เพราะฉะนน วาทะของพระกรวย- ตสสเถระนน กไมไดกาหนดไว. ในวาทะของพระมหาสมเถระทานกลาวไววา "ชองทะลในท แหงใดแหงหนงแหงจวรทไดประมาณ ยอมทาใหขาดอธษฐาน, ชอง ทะลภายนอกจาประมาณ แหงจวรขนาดใหญ ยอมไมทาใหขาด อธษฐาน." แตทานกไมไดกลาวคานวา "จวรชอน จดเปนจวรท ไดประมาณ, ทโตกวาจวรทไดประมาณน จดเปนจวรใหญ." อกอยางหนง ในวสยแหงไตรจวรเปนตนน อาจารยทงหลาย ประสงคเอาคาวา "ขนาดทตางกนม ๕ ศอกกาเปนอาท เปนประมาณ อยางเลกแหงไตรจวรเปนตน," ถาในจวรใหญนน ชองทะลในภายนอก จากประมาณอยางเลก ไมพงทาใหขาดอธษฐานไซร, ชองทะลใน ภายนอกจากประมาณอยางเลกแมแหงบาตรขนาดใหญ หรอแหงบาตร ขนาดกลางกไมพงทาใหขาดอธษฐาน, แต (ชองทะลในภายนอกจาก ประมาณอยางเลก) จะไมทาใหขาดอธษฐานหามได; เพราะฉะนน วาทะแมนกไมไดกาหนดขนาดไว. แตอรรถกถาวาทะแรกทงหมดน เปนประมาณ ในอธการ


วนจฉยไตรจวรเปนตนน. เพราะเหตไร ? เพราะมกาหนด. จรงอย ประมาณอยางเลกแหงไตรจวร ประมาณชองทะล และประมาณแหง สวนทเปนชองทะล ทานกาหนดกลาวไดแลวในทกอรรถกถาเหมอนกน. เพราะฉะนน วาทะนนนนแลเปนประมาณ. ดวยวา อรรถกถาวาทะ นน ทานกลาวคลอยตามพระประสงคของพระผมพระภาคเจาแนแท. สวนใน ๓ วาทะนอกน ไมมกาหนดเลย. คาหนากบคาหลงไมสมกน ฉะนแล. กภกษใดตามผาปะลงในทชารดกอนแลว เลาะทชารดออกใน ภายหลง, การอธษฐานของภกษนนยงไมขาดไป. แมในการเปลยน แปลงกระทง (จวร) กมนยอยางนเหมอนกน. สาหรบจวร ๒ ชน เมอ ชนหนงเกดเปนชองทะล หรอรากไป อธษฐานยงไมขาด. ภกษ กระทาจวรผนเลกใหเปนผนใหญ หรอกระทาผนใหญใหเปนผนเลก, อธษฐานยงไมขาด. เมอจะตอรมสองขางเขาทตรงกลาง ถาวา ตดออก กอนแลว ภายหลงเยบตดกน, อธษฐานยอมขาด. ถาเยบตอ กนแลวภายหลงจงตด, ยงไมขาดอธษฐาน. แมเมอใชพวกชางยอมซก ใหเปนผาขาว อธษฐานกยงคงเปนอธษฐานอยทเดยวแล. วนจฉยในการอธษฐาน ในคาวา อนโตทสาห อธฏเต วกปเปต น เทานกอน. [อธบายการวกปจวร] สวนในการวกปมวนจฉยดงตอไปน:-


วกปม ๒ อยาง คอ วกปตอหนา ๑ วกปลบหลง ๑. ถามวา "วกปตอหนา เปนอยางไร ?" แกวา "ภกษพงทราบวา จวรมผนเดยว หรอมากผน และ วา จวรวางไวใกลหรอมไดวางไวใกล (อยในหตถบาสหรอนอก หตถบาส) แลวกลาววา "อม จวร จวรผนน" บาง วา "อมาน จวราน จวรเหลาน" บาง วา "เอต จวร จวรนน" บาง วา "เอตาน จวราน จวรเหลานน" บาง แลวพงกลาววา "ตยห วกปเปม ขาพเจา วกปแกทาน" ดงน. วกปตอหนาน มอยางเดยว. ดวยการวกปเพยง เทาน จะเกบไวสมควรอย. จะใชสอย หรอจะสละ หรอจะอธษฐาน ไมควร. แต เมอภกษนน (ภกษผรบวกป) กลาวคาวา "มยห สนตก มยห สนตกาน ปรภช วา วสสชเชห วา ยถาปจจย วา กโรห แปลวา จวรน หรอ จวรเหลาน เปนของขาพเจา ทาน จงใชสอย จงจาหนาย จงกระทาตามสมควรแกปจจยเถด" ดงน ชอวา ปจจทธรณ (ถอนวกป), จาเดมแตนน แมการบรโภค เปนตน ยอมสมควร. อกนยหนง ภกษพงรวา จวรผนเดยวหรอมากผน และวางวางไว ใกลหรอมไดวางไวใกล อยางนนนนแล แลวกลาววา "อม จวร" หรอวา "อมาน จวราน" ดงน วา "เอต จวร" หรอวา "เอตาน จวราน" ดงน ในสานกของภกษนนนนแล ระบชอสหธรรมก ๕ รป ใดรปหนง คอ ผใดผหนง ทตนชอบใจแลว พงกลาววา "ตสสสส ภกขโน วกปเปม ขาพเจาวกป . . . แกภกษตสสะ" หรอวา "ตสสาย


ภกขนยา, ตสสาย สกขมานาย, ตสสสส สามเณรสส, ตสสาย สามเณรยา วกปเปม ขาพเจาวกป... แกตสสา ภกษณ, แกตสสา สกขามานา, แกตสสสามเณร, แกตสสา สามเณร" ดงน. นเปน วกปตอหนา อกอยางหนง. ดวยการวกปเพยงเทาน จะเกบไว สมควรอย. แตในการใชสอยเปนตน กจแมอยางหนง ยอมไมควร. แตเมอภกษนนกลาวคาวา "จวรน ของภกษชอตสสะ ฯลฯ ของ สามเณรชอตสสา ทานจงบรโภคกตาม จงจาหนายกตาม จงกระทา ตามสมควรแกปจจยกตาม ดงน ชอวาเปนอน ถอน, จาเดมแตนน แมการใชสอยเปนตน กสมควร. ถามวา "การวกปลบหลง เปนอยางไร ?" แกวา "ภกษพงทราบวา จวรผนเดยวหรอมากผน และวาจวร วางไวใกล หรอมไดวางไวใกล เหมอนอยางนนแลว กลาววา "อม จวร ซงจวรน" หรอวา "อมาน จวราน ซงจวรทงหลายน" วา "เอต จวร ซงจวรนน" หรอวา "เอตาน จวราน ซงจวร ทงหลายนน" ดงน แลวกลาววา ตยห วกปปนตถาย ทมม ขาพเจา ใหแกทาน เพอประโยชนแกการวกป. ภกษผวกป อนภกษผรบวกป นน พงกลาววา "ใครเปนมตร หรอเปนเพอนเหน หรอเปนเพอน คบกนของทาน." ลาดบนน ภกษผวกปนอกนพงกลาววา "ภกษชอตสสะ หรอวา ฯลฯ สามเณรชอตสสา" โดยนยกอนนนแล. ภกษนนพงกลาว อกวา "อห ตสสสส ภกขโน ทมม ขาพเจาใหแกภกษชอตสสะ" ฯ ล ฯ หรอวา "อห ตสสาย สามเณรยา ทมม ขาพเจาใหแก


สามเณรชอตสสา" ดงน. อยางน ชอวาวกปลบหลง. ดวยการวกป เพยงเทาน การเกบไว สมควรอย. สวนในการใชสอยเปนตน กจแม อยางเดยว กไมสมควร. แตเมอภกษนนกลาวคาวา "อตถนนามสส ภกขโน สนตก ปรภช วา วสสชเชห วา ยถาปจจย วา กโรห (จวร) ของภกษชอน ทานจงใชสอยกได จงจาหนายกได จง กระทาตามสมควรแกปจจยกได" โดยนยดงกลาวแลวในวกปตอหนา อยางทสองนนแล, ชอวาเปนอน ถอน. จาเดมแตถอนแลวนน แมกจ ทงหลายมการใชสอยเปนตน ยอมควร. ถามวา "การวกปทง ๒ อยาง ตางกนอยางไร ?" ตอบวา ในการวกปตอหนา ภกษวกปเองแลวใหผอนถอนได, ในวกปลบหลง ภกษใหคนอนวกปแลวใหคนอนนนแลถอน, นเปน ความตางกน ในเรองวกปทง ๒ น. กถาวกปแกผใด ผนนไมฉลาด ในพระบญญต ไมรจะถอน, พงถอจวรนน ไปยงสานกสหธรรมก อนผฉลาด วกปใหมแลวพงใหถอน. นชอวา การวกปบรขารทวกป แลว ควรอย. ในบทวา วกปเปต น มวนจฉยดงตอไปน :- กคาทพระผม พระภาคตรสไวโดยไมแปลกกนวา วกปเปต น ดเหมอนจะผด จาก พระบาลเปนตนวา "อนชานาม ภกขเว ตจวร อธฏาต น วกปเปต ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหอธษฐานไตรจวร ไมใชใหวกป" ดงน, แตพระตถาคตทงหลาอยอมไมตรสดาทผด; เพราะฉะนน ผ ศกษาพงทราบเนอความแหงคาวา "อนชานาม ภกขเว ตจวร"


เปนตนนนโดยนยอยางนวา "เราอนญาตใหอธษฐาน สาหรบภกษ ผบรหารไตรจวรโดยสงเขปวาไตรจวรเทานน ไมใชใหวกป, แต ผาอาบนาฝน อนญาตใหวกปอยางเดยว ถดจาก ๔ เดอน (ฤดฝน) ไมใชใหอธษฐาน, และเมอมอรรถอยางน ภกษรปใดใครจะอย ปราศจากไตรจวร ผนใดผนหนง, เปนอนทรงประทานโอกาสแกภกษ นน เพอถอนจวรอธษฐานแลววกป เพอสะดวกในการอยปราศ (ไตรจวร) ไมเปนอาบต ในเมอลวง ๑๐ วน." โดยอบายน บณฑต พงทราบความทวกปไมสาเรจในจวรเปนตนทงหมด ฉะนแล. บทวา วสสชเชต มวนจฉยวา ภกษใหจวรแกผอน, กอยางไร เปนอนใหแลว และอยางไร เปนอนถอเอาแลว ? ภกษผสละให กลาววา "อห ตยห เทม ททาม ทชชาม โอโณเชม ปรจจชาม วสสชชาม ขาพเจาให ยกให นอมให สละให จาหนาย จวรผนนแกทาน" หรอวา "อตถนนามสส เทม ฯ เป ฯ นสสชชาม ขาพเจาให ฯ ล ฯ สละใหแกทานผมชอน" ดงน เปนอนใหทงตอหนา ทงลบหลงแลวทเดยว. เมอผสละใหกลาววา "ตยห คณหาห ทาน จงถอเอาของทาน" ดงน, ภกษผรบกลาววา "มยห คณหาม ขาพเจา ถอเอาของขาพเจา" เปนอนใหถก และถอเอาถก. เมอผสละใหกลาววา "ตว สนตก กโรห ตว สนตก โหต ตว สนตก กรสสส ทานจงทาใหเปนของทาน จงเปนของทาน ทานจกกระทาใหเปนของ ทาน" ดงน. ภกษผรบกลาววา "มม สนตก กโรม ขาพเจา จะทาใหเปนของขาพเจา มม สนต โหต จงเปนของขาพเจา มม


สนตก กรสสาม ขาพเจา จกกระทาใหเปนของขาพเจา" ดงน, เปนอนใหไมถกและเปนอนถอเอาไมถก. ภกษ ผสละให ไมรเพอจะให (ไมรวธเสยสละให) เลย, ฝายผรบ กไมรเพอจะรบ (ไมรวธรบ). กถาเมอภกษผเสยสละให กลาววา "ขอทานจงทาใหเปนของทานเสย" ภกษผรบกลาววา "ดละ ขอรบ ! ผมจะรบเอา" แลวถอเอา, เปนอนใหไมถกตอง แตเปนอนรบเอาถกตอง. กถารปหนงกลาววา "ทานจะถอเอาเสย," อกรปหนง (คอผรบ) กลาววา "ผมจะไมถอเอา," ผเสยสละใหนน กลาวอกวา "ทานจงถอเอาของทผมใหแลวเพอทาน," ฝายภกษนอกน กลาววา "ผมไมมความตองการดวยของสงน," หลงจากนนแม รปกอนกใหลวง ๑๐ วนไปดวยเขาใจวา "เราใหแลว," ฝายรปหลง กใหลวง ๑๐ วนไปดวยเขาใจวา "เราไดปฏเสธไปแลว" เปนอาบต แกใคร ไมเปนอาบตแกใคร ? ไมเปนอาบตแกใคร, กทานรปใด ชอบใจ, ทานรปนนพงอธษฐานใชสอยเถด. ฝายภกษผทมความสงสยในการอธษฐาน จะพงทาอยางไร ? พงบอกดวามเปนผสงสยแลวกลาววา "ถาจวรจกไมไดอธษฐาน เมอ เปนอยางนน จวรเปนของควรแกขาพเจา" แลวพงเสยสละโดยนย ดงกลาวแลวนนแล. เพราะวาเมอภกษใหรอยางนแลวทาวนยกรรม ไมเปนมสาวาท. แตอาจารยบางพวกกลาววา "จวรนน ภกษรปหนง ถอเอาเปนวสาสะแลวคนให กควร." คาของอาจารยบางพวก นนไมชอบ. เพราะนน ไมใชวนยกรรมของภกษผมความสงสยนน.


ทงผานน กไมเปนวตถอน ดวยเหตสกวาถอเอาแลวใหคนน. คาวา นสสต เปนตน มอรรถตนทงนนแล. ในคาวา โย น ทเทยย อาปตต ทกกฏสส น มวนจฉยดงน :- เปนทกกฏแกภกษผไมคนให ดวยความสาคญนวา "ภกษนใหแลว แกเรา." แตภกษผรวาเปนของภกษนนแลวชงเอาดวยเลส พระวนยธร พงใหตราคาสงของปรบอาบต ฉะนแล. ในสมฏฐานเปนตน สกขาบทน ชอวากฐนสมฏฐาน ยอมเกด ทางกายกบวาจา และทางกายวาจากบจต เปนอกรยา เพราะตอง ดวยการไมอธษฐานและไมวกป เปนโนสญญาวโมกข เพราะไมพน ดวยสญญา แมไมรกตอง เปนอจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. พรรณนาปฐมกฐนสกขาบท ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๒ พรรณนาอทโทสตสกขาบท อทโทสตสกขาบทวา เตน สมเยน พทโธ ภควา เปนอาท ขาพเจาจะกลาวตอไป:- วนจฉยยในอทโทสตสกขาบทนน พงทราบ ตอไปน :- [แกอรรถปฐมบญญตเรองภกษหลายรป] บทวา สนตรตตเรน มความวา อนตรวาสก (ผานง) ตรส เรยกวา อนตระ. อตราสงค (ผาหม) ตรสเรยกวา อตตระ. ผาหมกบผานงชอวา สนตรตตระ. มแตผาหมกบผานงนน. อธบายวา "พรอมดวยผาอตราสงคกบผาอนตราวาสก." บทวา กณณกตาน ไดแก เกดเราเปนจดดา ๆ ขาว ๆ ใน โอกาสทเหงอถก. คาวา อททสา โข อายสมา อานนโท เสนาสนจารก อาหณฑนโต มความวา ไดยนวา พระเถระ เมอพระผมพระภาคเจา เสดจเขาสพระคนธกฎ เพอพรประสงคจะพกผอนในกลางวนไดโอกาส นนแลว เกบภณฑะไม และภณฑะดน ทเกบไวไมด ปดกวาดสถานท ทไมไดกวาด กระทาปฏสนถารกบพวกภกษอาพาธ ไปถงเสนาสนะ สถานแหงภกษเหลานนไดเหนแลว. เพราะเหตนน พระธรรม- สงคาหกาจารยจงกลาววา "ทานพระอานนท เทยวไปยงเสนาสน-


จารก ไดเหนแลวแล." [อนบญญตแกอรรถเรองภกษอาพาธ] คาวา อวปปวาสสมมต ทาต มความวา สมมตในการ ไมอยปราศ (ไตรจวร) ชออวปปวาสสมมต. อนง สมมต เพอ การไมอยปราศ (ไตรจวร) ชออวปปวาสสมมต. กในอวปปวาสสมมต น มอานสงสอยางไร ? ภกษอยปราศจากจวรผนใด, จวรผนนน ยอม ไมเปนนสสคคย และภกษผอยปราศจากไมตองอาบต. อยปราศจากได สนเวลาเทาไร พระมหาสมเถระกลาวไวกอนวา "ชวเวลาทโรค ยงไมหาย, แตเมอโรคหายแลว ภกษพงรบกลบมาสสถานทเกบจวร" ดงน. พระมหาปทมเถระกลาววา "เมอภกษนนรบดวนมา โรคพง กลบกาเรบขน; เพราะฉะนน ควรจะคอย ๆ มา, กภกษยงแสวงหาพวก เกวยน หรอวา ทาความผกใจอยวา 'เราจะไป' จาเดมแตกาลใด, จะอยปราศจากจาเดมแตกาลนนไป กควร, แตเมอภกษทาการทอด ธระอยางนวา 'เราจกยงไมไปในเวลาน' พงถอนเสย, ไตรจวรท ถอนแลวจกตงอยในฐานะเปนอดเรกจวร" ดงน. ถามวา "ถาวา โรคของเธอกลบกาเรบขน, เธอจะพงทา อยางไร ?" แกวา "พรปสสเทวเถระ กลาวไวกอนวา 'ถาโรคนนนนเอง กลบกาเรบขน อวปปวาสสมมตนนนนแล ยงคงเปนสมมตอย, ไม มกจทจะตองใหสมมตใหม, ถาโรคอนกาเรบ, พงใหสมมตใหม' ดงน."


พระอปตสสเถระกลาววา "โรคนน หรอโรคอนกตาม จงยกไว, ไมมกจทจะตองใหสมมตใหม" ดงน. สวนในบทวา นฏ ตจวรสม ภกขนา น บณฑตอยาเขาใจ อรรถเหมอนในสกขาบทกอน พงทราบอรรถแหงตตยาวภต ดวย อานาจแหงฉฏฐวภตอยางนวา "นฏ เต จวรสม ภกขโน เมอจวร ของภกสาเรจแลว" ดงน. เพราะอรรถดวยอานาจแหงตตยาวภตวา "กจชอน อนภกษพงกระทา" ดงน ไมม, แตวา อรรถดวยอานาจ แหงฉฏฐวภตอยางนวา "เมอจวรของภกษสาเรจแลว และเมอกฐน เดาะแลว ถาภกษมปลโพธขาดแลวอยางน พงอยปราศจากไตรจวร แมสนราตรหนง" ดงน ยอมสมควร (เพราะเหตใด ; เพราะเหตนน พงทราบอรรถแหงตตยาวภตดวยอานาจฉฏฐวภต.) บรรดาบทเหลานน บทวา ตจวเรน ไดแก จากบรรดาไตรจวร ทอธษฐานแลว จวรผนใดผนหนง. จรงอย ภกษแมอยปราศจาก จวรผนเดยว กจดวาเปนผอยปราศจากไตรจวร เพราะเปนผอย ปราศจาก (จวรผนหนง) อนนบเนองในความสาเรจเปนไตรจวร เพราะเหตนนนนแล ในบทภาชนะแหงบทวา ตจวเรน นน พระ องคจงตรสดาวา "สงฆาฏยา" เปนตน. บทวา วปปวเสยย คอ พงเปนผอยปราศจาก. [อธบายสถานทเกบจวรและวธปฏบต] คาวา "คาโม เอกปจาโร" เปนอาท ตรสไวเพอใหกาหนด


ลกษณะแหงการไมอยปราศจาก (ไตรจวร). ตอจากคาวา คาโม เอกปจาโร เปนตนนนไป พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงขยายบท มาตกา ๑๕ บทเหลานนนนแล ใหพสดารตามลาดบ จงตรสวา "คาโม เอกปจาโร นาม" เปนตน. ในคาวา คาโม เอกปจาโร นน ม วนจฉยดงน:- พระราชวงของพระราชาพระองคหนง หรอ บานของนายบาน คนหนง ชอวาบานของตระกลเดยว. บทวา ปรกขตโต มความวา ลอมแลวดวยกาแพง ดวยรว หรอดวยค อยางใดอยางหนง. ทานแสดงความทบานของตระกลเดยว มอปจากเดยวดวยคาม ประมาณเพยงเทาน. สองบทวา อนโตคาเม วฏพพ มความวา ภกษจะเกบ จวรไวในบานเชนนแลว ใหอรณขนในทซงตนชอบใจในละแวกบาน ยอมควร. ดวยบทวา อปรกขตโต น ทานแสดงความทบานนนนนแล มอปจารตาง ๆ กน. คาวา ตสม ฆเร วฏพพ มความวา พงอยในเรอนหลง ทตนเกบจวรไวในบานเหนปานนน. หลายบทวา หตถปาสา วา น วชหตพพ มความวา อก อยางหนง ไมพงละเรอนนน จากหตถบาสโดยรอบ. มคาอธบายวา "ไมพงละใหหางจากประเทศประมาณ ๒ ศอกคบไป." กการอย ภายใน ๒ ศอกดบ ยอมสมควร. ลวงเลยประมาณนนไป ถาแมน


ภกษผมฤทธยงอรณใหตงขนในอากาศ กเปนนสคคยเหมอนกน. กบณฑตพงทราบการกาหนดเรอนในบทวา ยสม ฆเร ใน วสยวาบานของตระกลเดยวน โดยลกษณะเปนตนวา "เปนเรอน ของตระกลเดยว" ดงน. คาวา นานากลสส คาโม ไดแก ตาหนกแหงพระราชาตาง พระองคกน หรอ บานของพวกนายบานตาง ๆ เชนเมองไพศาล และเมองกสนาราเปนตน. ดวยบทวา ปรกขตต น ทานแสดงความทบานของตระกล ตางกน มอปจารเดยวกน. ทานกลาวสภาดวยลงคตรงกนขาม ในคาวา "สภาเย วา ทวารมเล วา" น วา "สภาย." บทวา ทวารมเล ไดแก ทใกลประตเมอง. มคาอธบายวา "หรอพงอยในเรอนทตนเกบจวรไวในบานเหนปานนน." เมอภกษ ไมอาจจะอยในเรอนนน เพราะเสยงอกทก หรอเพราะคนพลกพลาน พงอยในสภา หรอ ทใกลประตเมอง. เมอไมอาจอยแมในสภา หรอในทใกลประตเมองนน พงอยในทผาสก แหงใดแหงหนงแลว มาในภายในอรณ ไมพงละจากหตถบาส แหงสภาและทใกล ประตเมองนนเลย. สวนกจทภกษจะพงอยในหตถบาสแหงเรอน หรอ แหงจวร ไมมเลย. คาวา สภาย คจฉนเตน หตถปาเส จวร นกขปตวา มความวา ถาวา ภกษไมเกบไวในเรอง ไปยงสภาดวยทาในใจวา


"เราจกเกบไวทสภา," เมอภกษนน ไปยงสภา พงเหยยดแขนออก ไปในหตถบาส เกบจวรไวทรานตลาดบางราน ทเปนทางแหงการ เกบไว คอ อยในหตถบาส อยางนวา "เอาเถอะ ! เราจกเกบจวร นไว" แลวพงอยทสภา หรอทใกลประต หรอ ไมพงละ (จวร) จาก หตถบาส โดยนยกอนนนแล. [มตตาง ๆ ในสถานทเกบและการรกษาจวร] ในวสยวา สภาเย วา ทวารมเล วา น มวนจฉยดงตอไป น:- พระปสสเทวเถระ กลาวไวกอนวา "ไมมกจจาเปนทจะตอง อยในหตถบาสแหงจวร, จะอยในทใดทหนง จะเปนหตถบาสถนนกด หตถบาสสภากด หตถบาสประตกด ยอมสมควรทงนน" ดงน. สวนพระอปตสสเถระ กลาววา "เมองมประตมากกม มสภา มากกม; เพราะฉะนน จะอยในททวไป ไมสมควร, แตไมพงละ จากหตถบาสแหงสภาและประต ซงมอยในทตรงหนาแหงถนนทตน เกบจวรไว, จรงอย เมอเปนอยางน อาจจะทราบความเปนไปแหง จวรได" ดงน. แตเมอภกษไปยงสภา เกบจวรไวในมอของชาวรานตลาดคน ใด, ถาชาวรานตลาดคนนนไพลนาจวรนนไปเกบไวทเรอน, หตถบาส ถนน คมไมได, ภกษจะตองอยในหตถบาสแหงเรอนเทานน. ถา เรอนใหญ ตงแผครอบไปตลอดสองถนน, ภกษพงใหอรณตงขน


เฉพาะในหตถบาสทางขางหนา หรอ ทางขางหลง (แหงเรอนนน). แตภกษเกบ (จวร) ฝากไวในสภา พงใหอรณขนในสภา หรอ ทใกลประตเมอง ตรงหนาสภานน หรอวา ในหตถบาสแหงสภา หอทใกลประตเมองนนนนแล. ดวยบทวา อปรกขตโต น ทานแสดงความทบานนนนนแล มอปจารตางกน. พงทราบความมอปจารเดยวกน และมอปจารตาง กนในบททงปวง โดยอบายอยางนเหมอนกน. แตในพระบาลพระผม พระภาคทรงยกบทมาตกาขนเพยงบทเดยว อนมอยในคาตน อยางน วา "บานชอวา มอปจารเดยว" และอนตงอยในทสดอยางนวา "ทแจง ชอวา มอปจารเดยว" แลวขยายบทภาชนะใหพสดาร. เพราะฉะนน ในทก ๆ บท พงทราบความมอปจารเดยวกน ดวย อานาจแหงทมเครองลอมเปนตน และความมอปจารตางกน ดวย อานาจแหงทไมมเครองลอมเปนตน โดยทานองแหงบทนนนนแล. ในนเวศน (เรอนพก) เปนตน มวนจฉย ดงน:- บทวา โอวรกา น เปนคายกเรยกหองทงหลายเทานน. บทวา หตถปาสา วา ไดแก จากหตถบาสแหงหอง หรอ แหงเรอน. บทวา ทวารมเล ไดแก ในทใกลประตเรอนอนสาธารณะ แกชนทงปวงกด. บทวา หตถปาสา วา ไดแก จากหตถบาสแหงหอง หรอแหง เรอน หรอ แหงทใกลประตเรอน.


ทชอวาโรงเกบของนน ไดแก โรงเกบสงของมยวดยานเปนตน. จาเดมแตโรงเกบสงของนไป พงทราบวนจฉย โดยนยดงกลาวแลว ในเรอนพก. ทชอวาปอมนน ไดแก ทอาศยพเศษ ซงเขากอดวยอฐ เพอ ปองกนพระราชาขาศกเปนตน มฝาผนงหนา มพน ๔-๕ ชน. ปราสาท ๔ เหลยมจตรส อนสงเคราะหเขาดวยยอดเดยวกน ชอ วา เรอนยอดเดยว. ปราสาทยาว ชอวา ปราสาท. ปราสาทมหลงคา ตด (ปราสาทโลน) ชอวา ทมเถว. อพภนดรนนททานกลาว ไวในคาวา "๗ อพภนดร" น มประมาณ ๒๘ ศอก. บทวา สตโถ มความวา ถาหมเกวยนไปหยดพกโอบทมบาน หรอแมนา เนองเปนอนเดยวกบทมเกวยนทเขาไปภายใน กระจาย อยตลอดไปทงฝงในทงฝงนอก ยอมไดบรหารวาหมเกวยนแท. ถาหม เกวยนยงเนองกนอยทบาน หรอวาทแมนา, หมเกวยนทเขาไปภายใน แลว ยอมไดบรหารวาบาน และบรหารวา แมนา. ถาหมเกวยน หยดพกอยเลยวหารสมาไป, จวรอยภายในสมา พงไปยงวหารแลว อยภายในสมานน. ถาจวรอยในภายนอกสมา, พงอยในทใกล หมเกวยนนนแล. ถาหมเกวยนกาลงเดนทางเมอเกวยนหก หรอโคหาย ยอมขาดกนในระหวาง, จวรทเกบไวในสวนไหน พงอยในสวนนน. หตถบาสแหงจวรนนแล ชอวา หตถบาสในไรนาของตระกลเดยว. หตถบาสแหงประตไรนา ชอวา หตถบาสในไรนาของตระกลตางกน. หตถบาสแหงจวรเทานน ชอวา หตถบาสในไรนาทไมไดลอม.


ลาน ทานเรยกวา ธญญกรณ (ลานนวดขาวเปลอก). สวน ดอกไม หรอ สวนผลไมทานเรยกวา "สวน." ในลานนวดขาว และสวนทงสอง มวนจฉยเชนเดยวกบทกลาวแลวในไรนานนแล. ในบทวา วหาร กมวนจฉยเชนเดยวกบเรอนพกนนเอง. ในรกขมล พงทราบวนจฉยย ดงน :- บทวา อนโตฉายาย คอ เฉพาะภายในโอกาสทเงาแผไปถง. แต จวรทภกษเกบไวในโอกาสทแดดถก แหงตนไมมกงโปรงเปนนสสคคย แท. เพราะฉะนน ภกษพงเกบจวรไวทเงาแหงกงไม หรอ ทเงาแหง ลาตนของตนไมเชนนน. ถาจะเกบไวบนกงหรอบนคาคบ,พงวางไวใน โอกาสทเงาแหงกงไมตนอนขางบนแผไปถงเทานน. เงาของตนไมเตย ยอมแผทอดไปไกล, พงเกบไวในโอกาสทเงาแผไปถก. ควรจะเกบ ไวในทเงาทบเทานน. หตถบาส แมในอธการแหงโคนไมน กคอ หตถบาสแหงจวรนนเอง. คาวา อคามเก อรเ มความวา ปาทชอวาหาบานมได ยอมไดในปามดงดบเปนตน (ดงวชฌาฏวเปนตน) หรอบนหมเกาะ ซงไมเปนทางเทยวไปของพวกชาวประมง ในทามกลางสมทร คาวา สมนต สตตพภนตรา มความวา ๗ อพภนดร ใน ทศทงปวง แหงบคคลผยนอยทตรงกลาง รวมเปน ๑๔ อพภนดร โดยทะแยง. ภกษนงตรงกลาง ยอมรกษาจวรทเกบไวในทสดรอบ แหงทศตะวนออก หรอ ทศตะวนตก. แตถาวา ภกษเดนไปสทศ ตะวนออก แมเพยงเสนผมเดยวในเวลาอรณขน จวรในทศตะวนตก


เปนนสสคคย. ในจวรนอกจากน กนยน. กแลในเวลากระทาอโบสถ พงชาระสตตพภนตรสมาใหหมดจด ตงแตภกษผนงในทสดทายแหง บรษท. ภกษสงฆขยายไปตลอดทประมาณเทาใด, แมสมากขยาย ออกไปตลอดทประมาณเทานน. ในคาวา อนสสชชตวา ปรภชต อาปตต ทกกฏสส น อาจารยบางพวกกลาววา "ถาภกษผประกอบความเพยร บาเพญ เพยรตลอดคนยงรงใฝใจวา "เราจกสรงนาในเวลาใกลรง" จงออก ไป วางจวรทง ๓ ผนไวทฝงแมนา แลวลงสแมนา, และเมอเธอ อาบอยนนเอง อรณขน, เธอพงกระทาอยางไร ? ดวยวา เธอ ถา ขนมาแลวนงหมจวร, ยอมตองทกกฏ เพราะไมเสยสละจวรทเปน นสสคคยแลวใชสอยเปนปจจย, ถาเธอเปลอยกายไป แมดวยการเปลอย กายไปอยางนน กตองทกกฏ." ตอบวา "เธอไมตอง," เพราะวา เธอตงอยในฐานแหงภกษผ มจวรหาย เพราะจวรเหลานนเปนของไมควรบรโภค ตราบเทาทยง ไมพบภกษรปอนแลวกระทาวนยกรรม, และชอวา สงทไมสมควร แกภกษผมจวรหาย ไมม; เพราะฉะนน เธอพงนงผนหนง เอามอ ถอสองผนไปสวหารแลวกระทาวนยกรรม. ถาวา วหารอยไกล, ใน ระหวางทางมพวกชาวบานสญจรไปมา, เธอพบพวกชาวบานเหลานน พงนงผนหนง หมผนหนง วางผนหนงไวบนจะงอยบาแลวพงเดนไป. ถาหากไมพบภกษทชอบพอกนในวหาร, ภกษทงหลายไปเทยวภกษจาร เสย, เธอพงวางผาสงฆาฏไวภายนอกบาน ไปสโรงฉน ดวยผาอตตราสงค


กนอนตรวาสกแลว กระทาวนยกรรม. ถาในภายนอกบาน มโจรภย พงหมสงฆาฏไปดวย, ถาโรงฉนคบแคบมคนพลกพลาน, เธอไม อาจเปลองจวรออก ทาวนยกรรมในดานหนงได, พงพาภกษรปหนง ไปนอกบานกระทาวนยกรรม แลวใชสอยจวรทงหลายเถด. ถาภกษทงหลาย ใหบาตรและจวรไวในมอแหงภกษหนมทงหลาย กาลงเดนทางไป มความประสงคจะนอกพก ในปจฉมยาม, พง กระทาจวรของตน ๆ ไวในหตถบาสกอนแลวจงนอน. ถาเมอพวกภกษ หนมมาไมทน อรณขนไปแกพระเถระทงหลายผกาลงเดนไปนนแล, จวรทงหลาอยอมเปนนสสคคย. สวนนสยไมระงบ. เมอพวกภกษหนม เดนลวงหนาไปกอนกด พระเถระทงหลายพลดทางไมเหนกนและกนใน ปากมนยอยางนเหมอนกน. กถาพวกภกษหนมเรยนวา "ทานขอรบ ! พวกกระผมจกนอนพกสกครหนงแลว จกตามไปทนพวกทานในโอกาส ชอโนน" ดงนแลว นอนอยจนอรณขน, จวรเปนนสสคคยดวย นสย กระงบดวย. แมเมอพระเถระทงหลายสงพวกภกษหนมไปกอนแลว นอน กมนยอยางนเหมอนกน. พบทางสองแพรง พระเถระทงหลาย บอกวา "ทางน," พวกภกษหนมเรยกวา "ทางน" ไมเชอถอถอยคา ของกนและกน ไปเสย (แยกทางกนไป), แมพรอมกบอรณขน จวรทงหลายเปนนสสคคย และนสอยอมระงบ. ถาพวกภกษหนมแวะออกจากทางกลาววา "พวกเราจกกลบมา ใหทนภายในอรณทเดยว แลวเขาไปยงบานเพอตองการเภสชกาลง


เดนมา, และอรณขนไปแกพวกเธอผกลบมายงไมถงนนเอง, จวร ทงหลายเปนนสสคคย, แตนสยไมระงบ. กถาวาพวกเธอกลาววา "พวก เรายนสกดรหนงแลวจกไป" แลวยน หรอนง เพราะกลวแมโคนม (แมโคลกออน) หรอเพราะกลวสนขขแลวจงเดนไป, เมออรณขน ในระหวางทาง จวรทงหลายเปนนสสคคยดวย นสยกระงบดวย. เมอ ภกษทงหลาย (เมออาจารยและอนเตวาสก) เขาไปสบานภายในสมา ดวยใสใจ "เราจกมาในภายในอรณขนนนเทยว" อรณขนใน ระหวาง, จวรทงหลายไมเปนนสสคคย นสยกไมระงบ. กถาวา ภกษทงหลายนงอยดวยไมใสใจวา "เราตรจงสวาง หรอไมกตามท" แมเมออรณขนแลว จวรไมเปนนสสคคย, แตนสยยอมระงบ. กภกษเหลาใดเขาไปสโรงในภายนอกอปจารสมาดวยทงทยงม อตสาหะวา "เราจกมาในภายในอรณนนแล เพอประโยชนแกกรรม มอปสมบทกรรมเปนตน, อรณตงขนทโรงนน แกพวกเธอ, จวรเปน นสสคคย แตนสยไมระงบ. ภกษทงหลายเขาไปสโรงนนนนแลภายใน อปจารสมา, เมออรณตงขน จวรไมเปนนสสคคย นสยกไมระงบ. แตภกษเหลาใด ยงมอตสาหะไปยงวหารใกลเคยง เพอประสงคจะ ฟงธรรม ตงใจวา "จกมาใหทนภายในอรณ," แตอรณขนไปแกพวก เธอในระหวางทางนนเอง จวรทงหลายเปนนสสคคย แตนสยยงไม ระงบ. ถาพวกเธอนงอยดวยเคารพในธรรมวา "พวกเราฟงจนจบแลว จงจกไป" พรอมกบอรณขน แมจวรทงหลายกเปนนสสคคย ทงนสย กระงบ.


พระเถระ เมอจะสงภกษหนมไปสละแวกบาน เพอตองการซก จวร พงปจจทธรณจวรของตนกอนแลวจงใหไป. แมจวรของภกษหนม กพงใหปจจทธรณแลวเกบไว. ถาภกษหนมไปแมดวยไมมสต, พระ เถระพงถอนจวรของตนแลวถอเอาจวรของภกษหนมดวยวสาสะ พงเกบ ไว. ถาพระเถระระลกไมได, แตภกษหนมระลกได, ภกษนมพงถอน จวรของตน แลวถอเอาจวรของพระเถระดวยวสาสะแลวไปเรยนวา "ทานขอรบ ! ทานจงอธษฐานจวรของทานเสยแลวใชสอยเถด." จวร ของตน เธอกพงอธษฐาน. แมดวยความระลกได ของภกษรปหนง อยางน กยอมพนอาบตไดแล. คาทเหลอมอรรถอนตนทงนน. บรรดาปกณกะมสมฏฐานเปนตน ในปฐมกฐนสกขาบท เปน อกรยา คอ ไมอธษฐานและไมวกป, ในสกขาบทน เปนอกรยา คอ ไมปจจทธรณ (ไมถอน), อนนเทานน เปนความแปลกกน. คาทเหลอในฐานะทงหมด มนยดงกลาวแลวทงนนแล. พรรณนาอทโทสตสกขาบท จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๓ พรรณนาตตยกฐนสกขาบท ตตยกฐนสกขาบทวา ตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- พงทราบวนจฉยตตยกฐนสกขาบท ดงตอไปน:- [แกอรรถเรองภกษรปหนง] หลายบทวา อสสาเปตวา ปนปปน วมชชต มความวา ภกษนนสาคญวา "เมอรออยนหายแลว จวรน จกใหญขน" จงเอา นารด เอาเทาเหยยบ เอามอดงขนแลวรดทหลง. จวรนนแหงแลว ดวยแสงแดด กมประมาณเทาเดมนนแล. ภกษนนกกระทาอยาง นนซาอก. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาววา "ดง ขนแลวรดเปนหลายครง." พระผมพระภาคเจาประทบนงทพระคนธกฎ นนแล ทอดพระเนตรเหนภกษนนลาบากอยอยางนน จงเสดจออก ประดจเสดจไปสเสนาสนจารกไดเสดจไปในทนน. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาววา "อททสา โข ภควา" เปนตน. บทวา เอกาทสมาเส ไดแก ตลอด ๑๑ เดอนทเหลอ เวน เดอนกตตกาหลง หนงเดอน. บทวา สตตมาเส ไดแก ๗ เดอนทเหลอ เวน ๕ เดอน คอ เดอนกตตกานนดวย ๔ เดอนฤดฝนดวย.


[แกอรรถสกขาบทวภงคดวยความหวงจะไดจวร] หลายบทวา กาเลป อาทสส ทนน มความวา จวรททายก อทศถวายแกสงฆวา "นเปนอกาลจวร" หรอ ททายกถวายแกบคคล ผเดยววา "ขาพเจาถวายจวรนแกทาน" ดงน. บทวา สงฆโต วา มความวา จวรเกดขนจากสงฆดวยอานาจ แหงสวนทถงแกตนกด. บทวา คณโต วา มความวา พวกทายก ยอมถวายแก คณะอยางนวา "พวกขาพเจาถวายจวรนแกคณะแหงภกษผเรยกพระ สตร, ถวายจวรนแกคณะแหงภกษผเรยนอภธรรม," จวรพงเกดขนจาก คณะนนดวยอานาจแหงสวนทถงแกตน กด. คาวา โน จสส ปารปร คอ ถาผานนยงไมพอ. อธบายวา "จวรทควรอธษฐานได อนภกษทาอยดวยผาประมาณเทาใดจงจะพอ, ถาจวรนน ประมาณเทานนยงไมม คอ ขาดไป." ในคาวา ปจจสา โหต สงฆโต วา เปนตน มวนจฉย ดงน :- มความหวงจากสงฆ หรอ จากคณะอยางนวา "ณ วนชอโนน สงฆจกไดจวร, คณะจกไดจวร, จวรจกเกดขนแกเรา จากสงฆ หรอ จากคณะนน." อกอยางหนง ความวา มความหวงจากญาต หรอ จากมตรอยางนวา "ผาพวกญาตสงมาแลว พวกมตรสงมาแลวแกเรา เพอประโยชนแกจวร, ชนเหลานนมาแลว จกถวายจวร." กในบทวา ปสกลโต วา ผศกษาพงประกอบคาวา "มความ


หวงจะได อยางนวา 'เราจกไดผาบงสกล กตาม." สองบทวา อตตโน วา ธเนน ความวา มความหวงอยาง นวา "เราจกไดในวนชอโนนดวยทรพยมฝายและดายเปนตน ของตน กตาม. ขอวา ตโต เจ อตตร นกขเปยย สตยาป ปจจาสาย มความวา ถาหากภกษพงเกบไวเกนกวาเดอนหนงเปนอยางยง, เปน นสสคคยปาจตตย. แตพระผมพระภาคเจาไมตรสไวอยางน เพราะเมอจวรทหวง จะไดมาเกดขนในระหวาง จวรทหวงจะไดมาซงเกดขนตงแตวนทจวร เดมเกดขนไป จนถงวนท ๒๐ ยอมทาจวรเดมใหมดตแหงตน, ตอจาก วนท ๒๐ นนไป จวรเดมยอมทาจวรทหวงจะไดมาใหมดตแหงตน; เพราะเหตนน เพอทรงแสดงความพเศษนนจงตรสบทภาชนะโดย นยมอาทวา ตทหปปนเน มลจวเร ดงน. คาวา ตทหปปนเน เปนตนนน มอรรถกระจางทเดยว. คาวา วสภาเค อปปนเน มลจวเร มความวา ถาวาจวรเดม เนอละเอยด จวรทหวงจะไดมา เนอหยาบ ไมอาจเพอประกอบ เขากนได และราตรกยงมเหลอ คอ ยงไมเตมเดอนกอน. บทวา น อกามา มความวา ภกษเมอไมปรารถนากไมพง ใหทาจวร. ไดจวรทหวงจะไดมาอนแลวเทานน พงกระทาในภายใน กาล. แมจวรทหวงจะไดมา พงอธษฐานเปนบรขารโจล. ถาจวรเดม เปนผาเนอหยาบ, จวรทหวงจะไดมาเปนผาเนอละเอยด, พงอธษฐาน


จวรเดมใหเปนบรขารโจล แลวเกบจวรทหวงจะไดมานนแลใหเปน จวรเดม. จวรนนยอมไดบรหารอกเดอนหนง ภกษยอมไดเพอผลด เปลยนกนและกนเกบไวเปนจวรเดม จนตราบเทาทตนปรารถนา โดย อบายนนนแล. คาทเหลออมอรรถตนทงนน. ปกณกะมสมฏฐาน เปนตน กเปนเชนเดยวกบปฐมกฐนสกขาบทนนแล. พรรณนาตตยากฐนสกขบท จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๔ พรรณนาปราณจวรโธวาปนสกขาบท ปราณจวรสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป:- ในปราณจวรสกขาบทนน มวนจฉยยดงตอไปน:- [อธบายบคคลทจดเปนญาตและมใชญาต] ขอวา ยาว สตตมา ปตามหยคา มความวา บดาของบดา ชอวา ปตามหะ. ยคแหงปตามหะ ชอวา ปตามหยด. ประมาณ แหงอาย ทานเรยกวา ยค. กศพทวา ยค น เปนเพยงโวหารพดกน เทานน. แตโดยเนอความ ปตามหะนนแหละ ชอวา ปตามหยด. บรรพบรษ ถดขนไปจากปตามหยดนน แมทงหมด พระผมพระ- ภาคเจา ทรงถอเอาดวยปตามหศพทนนเอง. นางภกษณ ผซงไมเกยว เนองกนมาตลอด ๗ ชวบรษอยางน ตรสเรยกวา "ไมใชคนเกยว เนองกนมาตลอด ๗ ชวอายของบรพชนก." ปตามหศพทน เปน มขแหงเทศนาเทานน. แตเพราะพระบาลวา "มาตโต วา ปตโต วา" ดงน ปตามหยดกด ปตามหยคกด มาตามหยดกด มาตามห- ยคกด กชอวา ปตามหยด, แมพวกญาตมพนองชายพนองหญง หลานลกและเหลนเปนตน ของปตามหยดเปนตนแมเหลานน ทงหมด นน พงทราบวา "ทรงสงเคราะหเขาในคาวา 'ปตามหยค' นทงนน." ใน ๔ ยค คอ ปตามหยด ปตามหยค มาตามหยด และ


มาตามหยคนน มนยพสดารดงตอไปน:- ภกษณ ไมใชคนเนองถงกน ดวยความเกยวเนองทางมารดา ไมใชคนเนองถงกน ดวยความเกยวเนองทางบดา ตลอด ๗ ชวอาย ของบรพชนกอยางน คอ บดา, บดาของบดา (ป), บดาของบดานน (ปทวด), บดาแมของบดานน (ปชวด), ตลอด ๗ ชวยค ทงขางสงและขางตา แมอยางน คอ บดา ๑ มารดาของบดา ๑ (ยา) บดาและมารดาของมารดาแมนน (ตา ยาย) ๑ พนองชาย ๑ พนองหญง ๑ บตร ๑ ธดา ๑, ตลอด ๗ ชวยค แมอยางนคอ บดา, พนองชายของบดา, พนองหญงของบดา, ลกชายของบดา, ลกหญงของบดา, เชอสาย บตรธดาแมของชนเหลานน, ตลอด ๗ ชวยค อยางน คอ มารดา, มารดาของมารดา (ยาย), มารดาของยายนน (ยายทวด) มารดาของยายทวดแมนน (ยายชวด), ตลอด ๗ ชวยค ทงขางสงและขางตา แมอยางน คอ มารดา ๑ บดาของมารดา (ตา) ๑ บดาและมารดาของบดานน (ทวดชายหญง) ๑ พนองชาย ๑ พนองหญง ๑ บตร ๑ ธดา ๑, ตลอด ๗ ชวยค แมอยางน คอ มารดา, พนองชายของ มารดา (ลงนาชาย), พนองหญงของมารดา (ปานาหญง), ลกชาย ของมารดา, ลกหญงของมารดา, เชอสายบตรธดาของชนแมเหลานน, น ชอวา ผมใชญาต.


[วาดวยจวรเกาและการใชใหซก] บทวา อภโตสงเฆ มความวา ภกษณผอปสมบท ดวย อฏฐวาจยกรรม คอ ดวยญตตจตตถกรรม ในฝายภกษสงฆ ๑ ดวยญตตจตตถกรรมในฝายภกษณสงฆ ๑. ขอวา สก นวตถป สก ปารตป มความวา จวรทยอม แลวทากปปะเสรจ นงหรอหม แมเพยงครงเดยว. ชนทสตพาดไว บนบา หรอบนศรษะ โดยมงการใชสอยเปนใหญ เดนทางไป หรอ วา หนนศรษะนอน, แมจวรนน กชอวา จวรเกาเหมอนกน. ใน กรนททานกลาววา "กถาวา ภกษนอนเอาจวรไวใตทนอน หรอ เอามอทงสองยกขนทาเปนเพดาน บนอากาศ ไมใหถกศรษะเดนไป, น ยงไมชอวา ใชสอย." ในคาวา โธต นสสดคย น มวนจฉยดงน :- ภกษณทถกภกษใชอยางน ยอมจดเตาไฟ ขนฟนมา กอไฟ ตกนามา เพอประโยชนแกการซก, ยอมเปนทกกฏแกภกษทก ๆ ประโยคของนางภกษณ ตลอดเวลาทนางภกษณยงยกจวรนนขนซกอยล จวรนน พอซกเสรจแลวยกขน กเปนนสสคคย. ถานางภกษณ สาคญวา "จวรยงซกไมสะอาด" จงเทนาราด หรอซกใหม, เปนทกกฏ ทก ๆ ประโยค ตลอดเวลาทยงไมเสรจ. แมในการยอมและการทบ กมนยอยางน. กภกษณ เทนายอมลงในรางสาหรบยอม แลว ยอมเพยงคราวเดยว, กระทากจอยางใดอยางหนงกอนแตการเทนา ยอมเปนตนนน เพอประโยชนแกการยอม หรอวาภายหลง กลบ


ยอมใหม เปนทกกฏแกภกษทก ๆ ประโยค ในฐานะทงปวง. แมในการทบ กพงทราบประโยคอยางน. ขอวา อาตกาย อตกส ปราณจวร โธวาเปต มความวา ถาแมนวา ภกษไมพดวา "เธอจงซกจวรนใหเรา," แต ทากายวการ เพอประโยชนแกการซก ใหทมอดวยมอ หรอวางไว ใกลเทา หรอ ฝากตอ ๆ ไป คอ สงไปในมอของนางสกขมานา สามเณร สามเณร อบาสกา และเดยรถย เปนตน หรอวา โยน ไปในทใกลแหงนางภกษณผกาลงซกอยททานา, คอ ในโอกาสภายใน ๑๒ ศอก จวรเปนอนภกษใชนางภกษณใหซกเหมอนกน. กถาวาภกษ ละอปจารวางไวหางจากรวมในเขามา และนางภกษณนน ซกแลวนามา. ไมเปนอาบตแกภกษ. ภกษใหจวรในมอแหงนางสกขมานากด สามเณรกด อบาสกากด เพอประโยชนแกการซก, ถานางสกขมานา นน อปสมบทแลว จงซก, เปนอาบตเหมอนกน. ใหไวในมอแหง อบาสก, ถาอบาสกนน เมอเพศกลบแลว บรรพชาอปสมบทใน สานกนางภกษณแลว จงซก, เปนอาบตเหมอนกน. แมในจวรทให ในมอของสามเณร หรอ ของภกษในเวลาเพศกลบ กมนยอยางน เหมอนกน. [วาดวยอาบตและอาบตในการใชใหซก] ในคาวา โธวาเปต รชาเปต เปนตน มวนจฉยดงน :- จวรเปนนสสคคยดวยวตถแรก เปนทกกฏแกภกษดวยวตถท ๒.


เมอภกษใหกระทาทง ๓ วตถ เปนนสสคคยดวยวตถแรก เปนทกกฏ ๒ ตว ดวยวตถทเหลอ. แตเพราะเมอภกษใชใหกระทาการซกเปนตนน ตามลาดบ หรอวา ผดลาดบ กไมมความพนจากอาบต; ฉะนน พระผม พระภาคเจาจงตรสจตกกะ ๓ หมวดไวในพระบาลน. แตถาแมเมอ ภกษกลาววา "เธอ จงยอม ซก จวรนแลวนามาใหเรา" ดงน นางภกษณนน ซกกอนแลว จงยอมภายหลง เปนทกกฏกบนสสคคย เทานน. ในคาทตรงกนขามแมทงหมด กพงทราบนยอยางน. กถาวา เมอภกษกลาววา "เธอซกแลว จงนามา" นางภกษณซกดวย ยอม ดวย, เปนอาบต เพราะการซกเปนปจจยอยางเดยว, ไมเปนอาบต ในเพราะการยอม. พงทราบอนาบต โดยลกษณะนวา "ภกษมไดสง ซกเอง" ในเพราะการกระทาเกนกวาคาทภกษสงทก ๆ แหง ดวย ประการอยางน. แตเมอภกษกลาววา "กจใดทจะพงกระทาในจวร น, กจนน จะเปนภาระของเธอทงหมด" ดงน ยอมตองอาบต มากเลย เพราะคาพดคาเดยว. กบทเหลานวา "อาตกาย เวมตโก อาตกาย าตกาส " พงทราบโดยพสดาร ดวย สามารถแหงจตกกะ ๓ หมวด โดยนยดงกลาวแลวนนแหละ. สองบทวา เอกโต อปสมปนนาย มความวา เปนทกกฏแก ภกษผใชนางภกษณผอปสมบท ในสานกแหงภกษณทงหลายใหซก. แตเมอใชนางภกษณผอปสมบทในสานกแหงภกษทงหลายใหซก เปน อาบตตามวตถเหมอนกน. นางสากยาน ๕๐๐ ชอวาผอปสมบทใน สานกแหงภกษทงหลาย.


สองบทวา อวตตา โธวต มความวา ภกษณผมาเพออเทศ หรอวา เพอโอวาท เหนจวรสกปรก ฉวยเอาไปจากทวางไว หรอ ให นามาใหดวยกลาววา "พระคณเจา ! โปรดใหเถด, ดฉนจกซก" แลว ซกกด ยอมกด ทบกด, ภกษณน ชอวา ผอนภกษไมไดสง ซกเอง. แมภกษณใด ไดยนภกษสงภกษหนม หรอสามเณรวา 'เธอจงซกจวรน' แลว กลาววา "พวกคณเจา ! จงนามาเถด, ดฉนจกซกเอง" แลวซก หรอถอเอาเปนของยมแลว ซก ยอมให, แมภกษณน กชอวา ผอนภกษไมไดสง ซกเอง. สองบทวา อ ปรกขาร มความวา ภกษใชภกษณให ซกลาง บรรดาบรขารมถงรองเทา ถลกบาตร ผาองสะ ประคตเอว เตยงตง ฟก และเสอออนเปนตน อยางใดอยางหนง ไมเปนอาบต. คาทเหลอในสกขาบทน มอรรถตนทงนน. กในบรรดาปกณกะมสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. พรรณนาปราณจวรโธวาปนสกขาบท จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๕ พรรณนาจวรปฏคคหณสกขาบท จวรปฏคคหณสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจา จะกลาวตอไป:- ในจวรปฏคคหณสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน:- [แกอรรถศพทเรองปฐมบญญต] บทวา ปณฑปาตปฏกกนตา แปลวา กลบจากบณฑบาต. ขอวา เยน อนธวน เตนปสงกม มความวา เมอพระผม พระภาคเจายงมไดทรงบญญตสกขาบท ภกษณอบลวรรณาเดนเขาไป ทางปาอนธวน. บทวา กตกมมา ไดแก ผกระทาโจรกรรม. มคาอธบายวา "ปลนภณฑะของผอนดวยกรรมมการตดชองเปนตน." บทวา โจรคามณโก ไดแก หวหนาโจร. ไดยนวา หวหนา โจรนนรจกพระเถรมากอน ; เพราะฉะนนแลว เมอไปขางหนาของพวก โจร เหนพระเถรนน จงกลาววา "พวกเธออยาไปทางนน จงมา ทางนทงหมด" ดงน แลวไดพาพวกโจรเหลานนไปทางอน. สองบทวา สมาธมหา วฏหตวา มความวา ไดยนวา พระเถร ออกจากสมาธในเวลาทกาหนดไวนนแล. แมนายโจรนน ไดพดอยางนน ในขณะนนเหมอนกน; เพราะฉะนน พระเถรนน จงไดยน. กแลพระเถร ครนไดยนเสยงนนจงคดวา "บดน


ในทนไมมสมณะหรอพราหมณอนนอกจากเรา" จงไดถอเอามงสะนน. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลายจงไดกลาววา "อถ โข อปปลวณณา ภกขน ดงนเปนตน. บทวา โอหยโก ไดแก คงอย คอ เหลออย, อธบายวา "ถงวาระเฝาวหาร อยในวหารเพยงรปเดยว." [พระอทายขออนตรวาสกของพระเถร] ถามวา "เพราะเหตไร พระอทายจงกลาววา 'ถาทานพงให อนตรวาสกแกเรา" ดงน. แกวา "พระอทายเหนอนตรวาสกเนอละเอยดแนนและเกลยง จงกลาวเพราะความอยากได." อกนยหนง ความอยากไดในอนตรวาสก ของพระอทายนนเลกนอย, แตโกฏฐาสสมบตของพระเถรถงยอดสด; เพราะเหตนน พระอทายจงคดวา "เราจกดความอวบอดแหงสรระราง ของพระเถรนน" แลวยงความอยากไดไมสมาเสมอ (ความอยากได ลม ๆ ดอน ๆ) ใหเกดขน จงไดกลาวอยางน. บทวา อนตม ไดแก จวรเปนผนสดทายเขาทงหมดแหงจวร ๕ ผน ชอวาผนสดทาย คอ ผนทายสด. จวรผนอนทวกป หรอ ปจจทธรณเกบไวแมดวยเลศกไมม; เพราะฉะนน พระเถรกลาว อยางน ดวยอานาจททรงจวร ๕ ผน ตามทพระผพระภาคทรง อนญาต ไมใชดวยความโลภ. จรงอย ความโลภของพระขณาสพ ทงหลาย ยอมไมม.


บทวา นปปฬยมานา มความวา นางถกพระอทายแสดงอปมา แลวคาดคนหนกเขา. ขอวา อนตรวาสก ทตวา อคมาส มความวา พระเถร นงผารดถน แลวไดแสดง (จวร) บนฝามอเทานนถวาย โดยอาการ ทมโนรถของพระอทายจะไมเตมท ไดไปแลว. ถามวา "เพราะเหตไร ภกษณทงหลายจงกลาวโทษพวกภกษ ผไมรบจวรทแลกเปลยน." แกวา "เพราะเปนผถกความขาดแคลนมอ คอ ปจจยบบคน อยางนวา 'ถาพระผเปนเจาทงหลายไมมความคนเคยในพวกเรา แม เพยงเทาน, พวกเราจกดาเนนชวตไปไดอยางไรกน ?" ขอวา อนชานาม ภกขเว อเมส ปจนน มความวา เรา อนญาตใหรบจวรแลกเปลยนกนของสหธรรมก ๕ จาพวกเหลาน ผ มศรทธาเสมอกน มศลเสมอกน มทฏฐเสมอกน." สองบทวา ปโยเค ทกกฏ มความวา เปนทกกฏในเพราะ อาการมอนเหยยดมอออก เพอประสงคจะรบเปนตน. บทวา ปฏลาเภน ไดแก เพราะรบ. กพงทราบวนจฉยในการรบนนดงน :- ภกษณจงใหทมอ ดวยมอกตาม วางไวทใกลเทากตาม โยนไปในเบองบนกตาม, ถา ภกษยนด, จวรยอมเปนอนภกษนนรบแลวทเดยว. กถาวาภกรบ เอาจวรทภกษณฝากไปในมอของนางสกขมานา สามเณร สามเณร อบาสกและอบาสกาเปนตน, ไมเปนอาบต. บรษททง ๔ นาจวร


และผาสตาง ๆ มาวางไวใกลเทาแหงภกษผกลาวธรรมกถา หรอ ยนในอปาจาร หรอ ละอปจารโยนให. บรรดาผาเหลานน จวรใด เปนของนางภกษณทงหลาย, เปนอาบตแกภกษผรบจวรนนเหมอนกน นอกจากแลกเปลยนกน. ทานกลาวไดในมหาปจจร และกรนทวา "กถาวา จวร ทงหลายยอมเปนอนบรษท ๔ โยนไปในเวลากลางคน, ภกษไมอาจร ไดวา 'นของภกษณ นของคนอน.' ไมมกจดวยการแลกเปลยน." คาทกลาวไวในมหาปจจรและกรนทนน ไมสมกน เพราะสกขาบท เปนอจตตกะ. ถาภกษณถวายผาอาบนาฝน พงกระทาใหเปนของแลก เปลยนเหมอนกน. กถาภกษณวางไวทกองหยากเยอเปนตนดวยตงใจ วา "ภกษทงหลายจงถอเอาเปนผาบงสกล" ดงน, ภกษจะอธษฐาน เปนผาบงสกลถอเอา ควรอย. ขอวา อาตกาย อาตกส คอ เปนตกปาจตตย. สองบทวา เอกโต อปสมปนนาย มความวา เปนทกกฏแก ภกษผรบจากมอของภกษณผอปสมบท ในสานกนางภกษณ ทงหลาย (ฝายเดยว) แตเปนปาจตตยแท (แกภกษผรบจากมอ) ของภกษณผ อปสมบทในสานกแหงภกษทงหลาย. สองบทวา ปรตเตน วา วปล มความวา ถาแมนวา ภกษ จะรบไตรจวรมดามาก ดวยจวรมคานอย หรอ ดวยบรขารอนมถง รองเทา ถลกบาตร ผาองสะ และประคตเอวเปนตน, ไมเปนอาบต. แตในมหาปจจรทานกลาววา "ชนทสดแมดวยชนเสมอ."


สองบทวา วปเลน วา ปรตต น ผศกษาพงทราบโดยความ วปลลาส (ตรงกนขาม) จากทกลาวแลว. สองบทวา อ ปรกขาร มความวา บรขารชนดใดชนด หนงมถลกบาตรเปนตน. แตแมผากรองนามขนาดเทาจวรอยางตา ทตองวกป ไมควร. จวรใด ไมพอทจะอธษฐานไมพอทจะวกป, จวรนนควร ทกอยาง. ถาแมนเปนผาเปลอกฟกมขนาดเทาเตยง ก สมควรเหมอนกน. กจะปวยกลาวไปไยในผาถลกบาตรเปนตนเลา ? บททเหลออมอรรถตนทงนน. บรรดาสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปน ทงกรยาทงกอกรยา เปนโนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. พรรณนาจวรปฏคคหณสกขาบท จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๖ พรรณนาอญญาตกวญญตตสกขาบท อญญาตกวญญตตสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจา จะกลาวตอไป:- ในอญญาตกวญญตตสกขาบทนน มวนจฉย ดงตอไปน :- [แกอรรถปฐมบญญตเรองพระอปนนทศากยบตร] สองบทวา อปนนโท สกยปตโต ไดแก บรรดาภกษผบวช จากศากตะกลประมาณแปดหมนรป พระอปนนทศากยบตรเปน ภกษเลวทราม มชาตโลเล. บทวา ปฏโ ไดแก เปนผฉลาด สามารถ เฉยบแหลม ถงพรอมดวยเสยง คอ ประกอบดวยความเปนผมลกคอไพเราะ. บทวา กสม วย มความวา ดเหมอนกระไรอย ดเปนผม ความเศราหมอง คอ เปนดจจะสะทกสะทาน ดจจะหวาดสะดง ดวยอานาจหรและโอตตปปะ. บทวา อทธานมคค มความวา ทางยาว กลาวคอทางไกล ไมใชทางถนนในเมอง. คาวา เต ภกข อจฉนทส มความวา ไดปลน คอ ไดแยง ชงเอาบาตรและจวรของภกษเหลานนไป. บทวา อนยชาห ความวา ทานโปรดสอบถาม เพอตองการ ทราบความเปนภกษ.


บทวา อนยชยมานา ความวา ภกษเหลานนถกทานพระ อบาลสอบสวนถงการบรรพชา อปสมบท การอธษฐานบาตรและจวร เปนตนอย. ขอวา เอตมตถ อาโรเจส มความวา ทลใหทราบวาเปน ภกษแลว ไดกราบทลเรองทภกษเหลานนกลาว โดยนยเปนตนวา "เปนผเดนทางไกลจากเมองสาเกตสพระนครสาวตถ." [เมอถกโจรชงเอาจวรไปหามเปลอยกายเดนทาง] ในคาวา อาตก คหปต วา เปนตน ผศกษาพงทราบ อนปพพกถา ตงตนแตคาทตรสไวขางหนาวา "ปกปดแลวดวยหญา หรอดวยใบไม" เปนตน โดยนยดงจะกลาวตอไปอยางน :- ถาพวกภกษหนมเหนพวกโจรแลวถอเอาบาตรและจวรหนไป, พวกโจรชงเอาเพยงผานงและผาหมของพระเถระทงหลายเทานนไป, พระเถระทงหลายยงไมควรใหขอจวรทเดยวกอน. ยงไมควรจะหกกงไม และเดดใบไม. ถาพวกภกษหนมทงหอของทงหมดหนไป, พวกโจร ชงเอาผานงและผาหมของพระเถระและหอสงของนนไป, พวกภกษ หนมมาแลว ยงไมควรใหผานงและผาหมของตนแกพระเถระทงหลาย กอน. เพราะวาพวกภกษผมไดถกโจรชงเอาจวรไป ยอมไมไดเพอจะ หกกงไมและใบไมเพอประโยชนแกตน. แตยอมได (เพอจะหกกงไม และใบไม) เพอประโยชนแกพวกภกษผถกโจรชงเอาจวรไป. และ พวกภกษผถกโจรชงเอาจวรไป ยอมได (เพอหกกงไมและใบไม) เพอประโยชนทงแกตนเองทงแกคนอน. เพราะฉะนน พระเถระ


ทงหลายพงหกกงไมและใบไมเอาปอเปนตนถกแลว พงใหแกพวกภกษ หนม หรอ พวกภกษหนมหกเพอประโยชนแกพระเถระทงหลาย ถก แลวใใหแกพระเถระเหลานนทมอ หรอไมให ตนนงเสยเอง แลว ใหผานงและผาหมของตนแกพระเถระทงหลาย. ไมเปนปาจตตย เพราะพรากภตคามเลย. ไมเปนทกฏ เพราะทรงผาธงชยของพวก เดยรถยนน. ถาในระหวางทางมลานของพวกชางยอม หรอ พบเหนชาวบาน เหลาอนผเชนนนเขา, พงใหขอจวร. และพวกชาวบานทถกขอเหลานน หรอ ชาวบานพวกอน เหนพวกภกษนงกงไมและใบไมแลวเกดความ อตสาหะถวายผาเหลาใดแกภกษเหลานน. ผาเหลานนจะมชายหรอ ไมมชายกตาม มสงตาง ๆ เชนสเขยวเปนตนกตาม เปนกปปยะบาง เปนอกปปยะบาง, ทงหมด ภกษเหลานนควรนงและควรหมไดทงนน เพราะพวกเธอตงอยในฐานเปนผถกโจรชงจวร. จรงอย แมในคมภร ปรวาร ทานกกลาวคานไววา "ผาทไมไดทากปปะ ทงไมไดยอมดวยนายอม ภกษพงนงหมไปไดตามปรารถนา และเธอไมตอง อาบต, กธรรมนน อนพระสคตเจาทรงแสดงแลว, ปญหาขอน ทานผฉลาดทงหลายคดกนแลว." จรงอย ปญหาขอน ทานกลาวหมายถงภกษผถกโจรชงจวร. กถาวา ภกษทงหลายสมาคมกบพวกเดยรถย และพวกเดยรถยนน ถวายจวรคากรอง เปลอกไมกรอง และผลไมกรอง, แมผาเหลานน


ควรทภกษจะนงหมไดไมรบเอาลทธ คอ แมนงหมแลว กไมพงถอ ลทธ (ของเขา). บดน บณฑตพงทราบสนนษฐาน ในคาวา "ภกษเดนไปถง วดใดกอน, ถาจวรสาหรบวหาร หรอของสงฆในวดนน มอย" เปนตนวา "ทชอวา จวรสาหรบวหาร คอ จวรทพวกชาวบานให สรางวดแลว เตรยมจวรไวดวยกลาววา 'ปจจย ๔ เปนของสวนตว ของพวกเราเทานน จงถงการใชสอย' แลวตงไวในวดทตนใหสราง จวรน ชอวา จวรสาหรบวหาร. เครองปลาดบนเตยง ทานเรยกวา เครองลาดขางบน. เครองปลาดททาดวยเศษผา เพอตองการจะรกษาพนททา บรกรรม ทานเรยกวา ผาลาดพน. ภกษทงหลาย ลาดเสอออน บนเครองลาดนนแลว เดนจงกรม. เปลอก (ปลอก) ฟกรองเตยง หรอฟกรองตง ชอวา เปลอก ฟก. ถาเปลอกฟกเขายดไวเตม, แมจะรอออกแลวถอเอา กควร. บรรดาจวรสาหรบวหารเปนตนเหลาน ดงกลาวมาอยางน จวรทม อยในวดนน พวกภกษทถกโจรชงเอาจวรไป แมไมขออนญาตจะถอ เอานงหรอหมกได." กแล การนงหรอการหมนน ยอมไดดวยความ ประสงควา "เราได (ผานงหรอผาหมแลว) จกตงลงไว คอ จก เกบไวอยางเดม," ยอมไมได โดยการขาดมลคา (การถอเอาเปน กรรมสทธของตน). กแล ครนได (ผานงหรอผาหม) จากญาต หรอ จากอปฐาก หรอ แมจากทแหงใดแหงหนงอนแลว พงกระทาใหกลบ


เปนปรกตเดมทเดยว. ภกษไปยงตางถนแลว พงเกบไวในอาวาสของ สงฆแหงหนง เพอประโยชนแกการใชสอย โดยการใชสอยเปนของ สงฆ. ถาจวรสาหรบวหารนน ชารด หรอหายไป โดยการใชสอย ของภกษนน ไมเปนสนใช. แตถาวา ภกษไมไดผาอะไร ๆ บรรดา ผาเหลาน มผาของคฤหสถเปนตน มเปลอกฟกเปนทสด มประการ ดงกลาวแลว, เธอพงเอาหญา หรอใบไมปกปดและมาเถด ฉะนแล. จวรแมทอาจารยและอปชฌาย ผถกโจรชงจวรไป ขอกะชน เหลาอนวา "นาจวรมาเถด อาวโส !" แลวถอเอาไป หรอ ถอเอา ไปดวยวสาสะ ยอมควรเพอจะกลาววา "ถงการสงเคราะหเขา" ในคาวา เกหจ วา อจฉนน (ถกใคร ๆ ชงเอาไปกด) น. อนง แมจวรทพวกนสตปกปดดวยหญา และใบไมดวยตนเอง แลว ถวายแกภกษมอาจารยและอปชฌายเปนตน ผถกโจรชงจวร ยอมควรเพอจะกลาววา "ถงการสงเคราะหเขา" ในคาวา ปรโภคชณณ วา (ใชสอยเกาไปกด) น. จรงอย เมอมเนอความท ควรกลาวอยางนน ภกษเหลานนจกเปนผตงอยในฐานเปนผถกชงจวร และในฐานเปนผมจวรหายแท. เพราะฉะนน อนาบตในเพราะ วญญต และในเพราะบรโภคอกปปยจวร จกเปนของสมควรแกภกษ เหลานนแล. ในคาวา าตกาน ปวารตาน น บณฑตพงเหนความอยางนวา "ไมเปนอาบตแกภกษผออกปากขอ คอ ผออนวอนขอกะญาตและ คนปวารณาวา "พวกทานจงถวายของตน แกภกษเหลาน."


แทจรง ไมมอาบตหรออนาบต แกภกษทงหลายทพวกญาตปวารณา แลว๑. แมในคาวา อตตโน ธเนน น บณฑตกพงเหนความอยางนวา "ไมเปนอาบตแกภกษผออกปากขอ คอ ผสงใหจาย หรอ สงให แลกเปลยนดวยกปปยภณฑของตน โดยกปปยโวหารเทานน. อนง ในคาวา ปวารตาน น มวนจฉยดงน :- ในปจจย ทงหลายทเขาปวารณาไวดวยอานาจแหงสงฆ ควรขอแตพอประมาณ เทานน. ในการปวารณาเฉพาะบคคล ควรขอแตเฉพาะสงของทเขา ปวารณาเหมอนกน. แทจรง คนใดปวารณาดวยจตปจจยกาหนดไว เองทเดยว แลวถวายสงของทตองการโดยอาการอยางน คอ ยอมถวาย จวรตามสมควรแกกาล ยอมถวายอาหารมขาวตมและขาวสวยเปนตน ทก ๆ วน, กจทจะตองออกปากขอกะคนเชนนน ไมม. สวนบคคลใด ปวารณาแลว ยอมไมให เพราะเปนผเขลา หรอเพราะหลงลมสต, บคคลนน อนภกษควรขอ. บคคลใดกลาววา "ผมปวารณาเรอนของ ผม," ภกษพงไปสเรอนของบคคลนนแลว พงนงพงนอน ตาม สบาย ไมพงรบเอาอะไร ๆ. สวนบคคลใด กลาววา "ผมขอปวารณา สงของทมอยในเรอนของผม" ดงน, พงขอสงของทเปนกปปยะ ซงมอยในเรอนนของบคคลนน. ในกรนท กลาววา "แตภกษ จะนง หรอ จะนอนในเรอน ไมได." ๑. แปลตามอตถโยชนา ๑/๕๔๑. าตกาน ปวารตานนต าตเกห ปรวารตาน ภกขน - ผชาระ.


ในคาวา อสสตถาย น มอรรถอยางหนง ดงนวา "ไมเปนอาบตแกภกษผขอกะพวกญาตและคนปวารณาของตน เพอ ประโยชนแกตนเองอยางเดยวหามได โดยทแท ขอเพอประโยชน แกภกษอน กไมเปนอาบต." สวนอรรถอยางทสองในบทวา อสส น ดงตอไปนวา "ไมเปนอาบตแกภกษผออกปากขอกะญาตและคนปวารณาของภกษอน เพอประโยชนแกภกษนนนนเอง คอ พระพทธรกขต หรอ พระธรรม- รกขต ซงไดโวหารวา "ผอน๑." คาทเหลออมอรรถตนทงนน. บรรดาปกณณกะมสมฏฐานเปนตน สกขาบทแมน กมสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. พรรณนาอญญาตกวญญตตสกขาบท จบ. ๑. อตถโยชนา ๑/๕๔๒ กาหนดใหแปลวา ไมเปนอาบตแกภกษผขอปจจยทงหลาย ทพวกญาตของพวกภกษอนปวารณาไว เพอประโยชนแกพระพทธรกขต หรอพระ- ธรรมรกขต นนนนแล - ผไดโวหารวา "ภกษอน" - ผชาระ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๗ พรรณนาตทตตรสกขาบท ตทตตรสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในตทตตรสกขาบทนน มวนจฉยยดงน :- [แกอรรถปฐมบญญตเรองปวารณาเพอนาไป] ศพทวา อภ ในคาวา อภหฏ เปนอปสรรค. มอรรถวา เพอนาไป. มคาอธบายวา "เพอถอเอา." บทวา ปวาเรยย มความวา พงใหปรารถนา คอ ใหเกดความ ปรารถนา ความพอใจ, อธบายวา "พงบอก คอ พงนมนต." เพอทรงแสดงอาการทผปวารณาเพอใหนาไปจะพงกลาว พระผมพระ ภาคเจา จงตรสบทภาชนะแหงบทวา อภหฏ ไวอยางนวา "ทาน ตองการจวรเทาใด กจงรบไปเทานนเถด." อกอยางหนง ในบาทคาถา นวา เนกขมม ทฏ เขมโต มอรรถวา ทสวา (เหนแลว) ฉนใด, สองบทวา อภหฏ ปวาเรยย แมในสกขาบทน กมอรรถวา "เขา นามาแลวปวารณา" ฉนนน. การนามาในคาวา อภหรตวา นน ม ๒ อยางคอ การนามา ดวยกายอยาง ๑ การนามาดวยวาจาอยาง ๑. พอเจาเรอนกด แม เจาเรอนกด ผมใชญาต นาผาทงหลายมาดวยกายแลววางไวทใกลเทา พงปวารณากลาววา "ทานตองการจวรเทาใด กจงรบไปเทานน เถด." อนง พงกลาวปวารณาดวยวาจาวา "เรอนคลงผาของ


พวกขาพเจา เตมบรบรณ, ทานตองการจวรเทาใด กจงรบไปเทานน เถด." กเพราะรวมการนามาทงสองนนเขาเปนอนเดยวกน ตรส เรยกวา "ปวารณาเพอนาไป." บทวา สนตรตตรปรม มวเคราะหวา ผาอตตราสงค กบ อนตรวาสก เปนอยางยงแหงจวรนน; เหตนน จวรนน จงชอวา มอตตราสงคกบอนตวาสกเปนอยางยง. มคาอธบายวา "ผาหอมกบ ผานง เปนกาหนดอยางสงแหงจวรนน." หลายบทวา ตโต จวร สาทตพพ มความวา ภกษพงถอ เอาจวรมประมาณเทาน จากจวรทคฤหบด หรอ คฤหปตาน ผมใช ญาตนามาใหนน, อธบายวา "ไมควรรบเกนกวาน." กเพราะวา ภกษผมเพยงไตรจวรเทานน ถกโจรชงเอาจวรไปหมด ควรปฏบต อยางน, ภกษอนควรปฏบตแมอยางอน ; ฉะนน เพอจะทรงแสดง วภาคนน พระผมพระภาคเจาจงตรสบทภาชนะแหงบทวา ตโต จวร สาทตพพ นน โดยนยมวา สเจ ตณ นฏาน โหนต เปนตน. วนจฉยในคาวา สเจ ตณ นฏาน เปนตนนน ดงตอไปน :- ถาภกษใดมจวรหาย ๓ ผน, ภกษนน พงยนด ๒ ผน. คอ จกนงผนหนง หมผนหนง แลวแสวงหาอกผนหนงจากทแหงภกษผ เปนสภาคกน. ภกษใด มจวรหาย ๒ ผน ภกษนน พงยนดผนเดยว. ผาภกษเทยวไปโดยปรกตดวยอตตราสงคกบอนตรวาสก พงยนด ๒ ผน. เมอยนดเชนนน จกเปนผเสมอกบภกษผยนดผนเดยวนนเอง. หาย ผนเดยว ไมพงยนด. ภกษใดมจวรหายไปผนเดยวในบรรดาจวร ๓ ผน,


ภกษนนไมควรยนด. แตบรรดาจวร ๒ ผน ของภกษใดหายผนเดยว, เธอพงยนดผนเดยว. แตของภกษใด มผนเดยวเทานน และจวรผน นนหาย, ภกษนน พงยนด ๒ ผน. แตสาหรบภกษณ เมอหายไป ทง ๕ ผน พงยนด ๒ ผน. เมอหาย ๔ ผน พงยนดผนเดยว. เมอ หาย ๓ ผน ไมพงยนดอะไร ๆ เลย. กในจวรทหายไป ๒ ผน หรอ ๑ ผน จะตองกลาวไปทาไมเลา ? จรงอย ภกษรปใดรปหนง พงตงอยในความเปนผมอตตราสงคกบอนตรวาสกเปนอยางยง, ยงกวา นนไปยอมไมได, คาดงกลาวมาน เปนลกษณะในขอน. สองบทวา เสสก อาหรสสาม มความวา ขาพเจา จกทา จวรสองผนแลว จกนาผาทเหลออมาคนให. บทวา น อจฉนนการณา มความวา พวกทายกถวายดวย อานาจแหงคณมความเปนพหสตเปนตน. ในบทวา าตกาน เปนตน มความวา ไมเปนอาบต แกภกษผยนด จวรของพวกญาตถวาย ผยนดของพวกดนปวารณาถวาย ผยนด (จวรทจายมา) ดวยทรพยของตน. อนง ในอรรถกถาทงหลาย ทานกลาววา "ตามปรกตนนแล จะขอจวรแมมากในทแหงญาตและคนปวารณา กควร, เพราะเหตท ถกโจรเปนตนชงไป ควรจะขอแตพอประมาณเทานน." คานน ไมสมดวยพระบาล. กเพราะสกขาบทน พระผมพระภาคทรงบญญต ในเพราะเรองของเพอประโยชนแกคนอนเทานน ; เพราะฉะนน ใน สกขาบทน พระองคจงไมตรสวา "เพอประโยชนแกคนอน." คาท


เหลอมอรรถตนทงนน. บรรดาปกณณกะมสมฏฐานเปนตน สกขาบทแมน กมสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. พรรณนาตทตตรสกขาบท จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๘ พรรณนาปฐมอปกขฏสกขาบท อปกขฏสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป:- ในอปกขฏสกขาบทนน มวนจฉย ดงตอไปน :- [แกอรรถมลเหตปฐมบญญต] ในคาวา อตถาวโส ม โส อปฏาโก น มความอยางน วา "ทานผมอาย ! บรษททานพดถง เหนปานนนน เปนอปฐาก ของผม มอย." คาวา อปมยยา เอว โหต มความวา ขาแตพระผเปนเจา ! ความจรง ผมตงใจไวอยางนน. ปาฐะวา อป เมยยา เอว โหต แปลวา ขาแตพระคณเจา ! ถงผมกมความคดอยางน ดงน กม. บทวา อททสส ทมอยในคาวา ภกข ปเนว อททสส น มอรรถวา อางถง คอ ปรารภถง. ก เพราะทรพยสาหรบจายจวร ทพอเจาเรอนกด แมเจาเรอนกด ตระเตรยมไวเฉพาะภกษใด จดวา เปนอนเขาตระเตรยมแลว เพอประโยชนแกภกษนน ; ฉะนน ใน บทภาชนะแหงบทวา ภกข ปเนว อททสส นน ทานพระอบาล จงกลาววา "เพอประโยชนแกภกษ." [แกอรรถสกขาบทวภงควาดวยทรพยสาหรบจายจวร] คาวา ภกข อารมมณ กรตวา ไดแก กระทาภกษใหเปน ปจจย.


จรงอย ทรพยสาหรบจายจวรทพอเจาเรอน หรอแมเจาเรอน ตระเตรยมไวเฉพาะภกษใด ยอมชอวาเปนอนเขาทาภกษนนใหเปน ปจจยตระเตรยมไวโดยแนนอนทเดยว. เพราะเหตนน จงกลาววา "ทาภกษใหเปนอารมณ." ความจรง แมปจจย กมแลวโดยชอวา "อารมณ" ในคาวา "ลภต มาโร อารมมณ แปลวา มารยอมได ปจจย" ดงนเปนตน. บดน เพอแสดงอาการของกตตา (ผทา) ในบทวา อททสส น พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "ประสงคจะใหภกษครอง." จรงอย คฤหบดผประสงคจะใหภกษครองนน ตระเตรยมไวเฉพาะภกษนน, มใช (ตระเตรยม) เพราะเหตอน. เพราะเหตน คฤหบดนน จงชอวา เปนผประสงคจะใหครอง. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรส คาวา "ผประสงคจะใหภกษครอง." สองบทวา อาตกสส คหปตสส วา มอรรถวา อน คฤหบดผมใชญาต กด. แทจรง คาน เปนฉฏฐวภต ลงในอรรถ แหงตตยาวภต. แตในบทภาชนะ พระผมพระภาคเจา เพอจะ ไมวจารณพยญชนะแสดงแตอรรถอยางเดยว จงตรสดามอาทวา อ าตโก นาม ฯ เป ฯ คหปต นาม ดงน. บทวา จวรเจตาปน แปลวา มลคาแหงจวร. กเพราะมลคา แหงจวรนน ยอมเปนสงใดสงหนง ในบรรดาทรพยมเงนเปนตน; ฉะนน ในบทภาชนะ พระผมพระภาคเจาจงตรสคาวา หร วา เปนตน.


สองบทวา อปกขฏ โหต ไดแก เปนทรพยทเขาตระเตรยม ไว คอ รวบรวมไวแลว. กเพราะดวยคาวา หร วา เปนตนน ยอมเปนอนพระผมพระภาคเจาทรงแสดงความทมลคาจวรนน เปนของ อนคฤหบดนนตระเตรยมไวแลว ; ฉะนน พระผมพระภาคเจา จงไม ทรงยกบทวา "อปกขฏ นาม" ขนแลวตรสบทภาชนะแยกไว ตางหาก. พระผมพระภาคเจาทรงหมายถงทรพย ทเขาตระเตรยมไว จงตรสวา อมนา เปนตน. เพราะเหตนนแล ในบทภาชนะแหงบทวา อมนา นน จงตรสวา "ปจจปฏ เตน แปลวา ดวยทรพยทเขาจด ไวเฉพาะ." จรงอย มลคาแหงจวรทคฤหบด ตระเตรยมไว คอ รวบรวมไวแลว ชอวา เปนทรพยทเขาจดหาไวเฉพาะ ฉะนแล. คาวา อจฉาเทสสาม น เปนคาสานวน. แตความหมาย ในคาวา อจฉาเทสสาม น ดงนวา "ขาพเจาจกถวายแกภกษ ผมชอน." เพราะเหตนนนนแล แมในบทภาชนะแหงบทวา "อจฉาเทสสาม" นน พระองคจงตรสวา "ทสสาม แปลวา เราจกถวาย." ในคาวา ตตร เจ โส ภกข น มการเชอมบทอยางนวา "ถาภกษนน เขามไดปวารณาไวกอน เขาไปหาแลว ถงการกาหนด ในจวร ในสานกของพอเจาเรอน หรอแมเจาเรอนนน. บรรดาบทเหลานน เมออรรถแหงบทวา "อปสงกมตวา แปลวา เขาไปหาแลว" นสาเรจดวยบทวา "คนตวา แปลวา ไป แลว" นแล พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "สเรอน" ดงน ดวย อานาจโวหารขางมาก. เนอความในบทวา คนตวา น อยางนวา


"กทายกนนอยในทใด ไปแลว ณ ทนน." เพราะฉะนน จงตรสซาอก วา "เขาไปหาแลว ณ ทแหงใดแหงหนง." สองบทวา วกปป อาปชเชยย มความวา พงถงความกาหนด พเศษยง คอ การจดแจงอยางยง. แตในบทภาชนะ เพอแสดงเหต เปนเครองใหถงความกาหนดเทานน จงตรสวา อายต วา เปนตน. ศพทวา สาธ เปนนบาตลงในความออนวอน. ศพทวา วต เปนนบาตเปนไปในความราพง. ภกษยอมอางตนเอง ดวยบทวา "ม (ยงรป)" ยอมรอง คอ ยอมเรยก ผอนวา "อายสมา (ทาน)." กคาทงหมดน เปนเพยงสกวาพยญชนะ มอรรถตนทงนน; เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจา จงไมตรสอธบายไวในบทภาชนะ แหบทวา สาธ เปนตนนน. สองบทวา กลยาณกมยต อปาทาย มความวา ถอเอาความ เปนผใดรในจวรทด คอ ความเปนผปรารถนาจวรทวเศษยงดวยจต. บทวา อปาทาย นน เชอมความกบบทวา อาปชเชยย เจ น. อนงเพราะเหตทภกษใด ถอเอาความเปนผใครในจวรด ยอมถงความ กาหนด, ภกษนน ยอมเปนผมความตองการจวรด คอ มความตองการ ดวยจวรทมดามาก; ฉะนน ในบทภาชนะแหงบทวา กลยาณกมยต อปาทาย นน จงทรงละพยญชนะเสย ตรสคานนเทานน เพอแสดง เฉพาะอรรถทตองการ. แตเพราะอาบต ยงไมถงทสดดวยเหตสกวา การถงความกาหนดจวรนเทานน ; ฉะนน จงตรสดาวา "ตสส


วจเนน แปลวา ตามคาของภกษนน" เปนตน. ในคาวา อนาปตต าตกาน เปนตน ผศกษาพงเหนอรรถ อยางนวา "ไมเปนอาบตแกภกษผถงความกาหนดในจวรของพวก ญาต." คาวา มหคฆ เจตาเปตกามสส อปปคฆ เจตาเปต มความวา ไมเปนอาบตแกภกษผกลาวแกคฤหบด ผใครจะใหจายจวรมราคา ๒๐ บาท วา "อยาเลย ดวยจวรมราคา ๒๐ น แกรป, จงถวายจวร มดา ๑๐ บาท หรอ ๘ บาท เถด." กคาวา อปปคฆ น ตรสไว เพอปองกนราคามมากเกนไป นนเอง. แตแมในจวรทเสมอกน (มราคาเทากน) กไมเปนอาบต. กแล จวรนน เสมอกน (เทากน) ดวยอานาจแหงราคาเทานน ไมใชดวยอานาจประมาณ (ขนาด). จรงอย สกขาบทน มการให เพมราคา; เพราะฉะนน แมจะพดกะคฤหบด ผใครจะใหจาย อนตรวาสกมราคา ๒๐ วา "จงถวายจวรมราคาเพยงเทานแหละ" ดงน กควร. คาทเหลออมอรรถตนทงนน. แมสมฏฐานเปนตน กเปนเชน กบตทตตรสกขาบทนนแล. พรรณนาปฐมอปกขฏสกขาบท จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๙ พรรณนาทตยอปกขฏสกาบท บณฑตพงทราบเนอความในทตยอปกขฏสกขาบท โดยนยนแล. เพราะวา สกขาบทแรกนน เชนเดยวกบอนบญญตแหงสกขาบท ทสองน. ในสกขาบทกอน ภกษเพยงทาความเบยดเบยนแกคน ๆ เดยวเทานน, ในสกขาบทท ๒ กระทาแกคน ๒ คน. นเปนความ แปลกกนในสกขาบทน. คาทเหลออทงหมดเชนเดยวกบสกขาบทกอน ทงนน. และผศกษาพงทราบวาเปนอาบต แมแกภกษผกระทาความ เบยดเบยนแกคนมากคนถอเอา เหมอนทาแกคน ๒ คน ถอเอา ฉะนน. พรรณนาทตยอปกขฏสกขาบท จบ.


จวรวรรคท ๑ สกขาบทท ๑๐ พรรณนาราชสกขาบท ราชสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป :- ในราชสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- [แกอรรถมลเหตปฐมบญญต] สองบทวา อปาสก สาเปตวา ไดแก ใหอบาสกเขาใจ แลว. อธบายวา "กลาวแลวอยางนวา 'ทานจงซอจวรดวยมลคาน แลว ถวายพระเถระ." บทวา ปาสพนโธ มคาอธบายวา ถกปรบ ๕๐ กหาปณะ. ปาฐะวา ปาสมพนโธ กม. หลายบทวา อชชณโห ภนเต อาคเมห มความวา ทาน ขอรบ ! วนน โปรดหยด คอ ยบยง ใหกระผมสกวนหนง. บทวา ปรามส แปลวา ไดยดไว. บทวา ชโนส มความวา ทานถกพวกเราชนะ คอ ชนะทาน ๕๐ กหาปณะ อธบายวา "ทานจะตองเสยให ๕๐ กหาปณะ." บทวา ราชโภคโค มวเคราะหวา ชอวาราชอามาตย เพราะม เบยเลยงจะพงบรโภค หรอ พงใชสอย จากพระราชา. ปาฐะวา ราชโภโค กม. ความวา "ผมโภคะ (ความเปนใหญ) จาพระราชา." บทวา ปหเณยย แปลวา พงสงไป. แตเพราะมอรรถตน พระผมพระภาคจงมไดตรสบทภาชนะแหงบทวา "ปหเณยย" นนไว


กบทวา ปหเณยย น พระผมพระภาคเจามไดตรสบทภาชนะไวฉนใด, แมบทวา จวร อตถนนาม ภกข เปนตน กฉนนน บณฑตพง ทราบวา "ไมไดตรสบทภาชนะไว" เพราะมอรรถตนทงนน. บทวา อาภฏ แปลวา นามาแลว. สองบทวา กาเลน กปปย คอโดยกาลอนถงความสมควร. ความวา "พวกเราจะรบจวรทควรในเวลาพวกเรามความตองการ." บทวา เวยยาวจจกโร ไดแก ผทากจ, ความวา "กปปยการก" (ผทาของใหสมควร). ขอวา สตโต โส มยา มความวา คนททานแสดงเปน ไวยาจกรนน ขาพเจาสงใหเขาใจแลว คอ สงโดยประการทเมอทาน มความตองการดวยจวรเขาจะถวายจวรแกทาน คาวา อตโถ เม อาวโส จวเรน น เปนคาแสดงลกษณะ แหงการทวง (ดวยวาจา). จรงอย คาสานวนน ควรกลาว, อก อยางหนง อรรถแหงคาวา "อาวโส ! รปมความตองการดวยจวร" นน ควรกลาวดวยภาษาใดภาษาหนง. ลกษณะน ชอวาลกษณะแหง การทวง. สวนคาวา "จงใหจวรแกรป" เปนตน ตรสไวเพอแสดง อาการทไมควรกลาว. จรงอย คาเหลาน หรอ เนอความของคา เหลานไมควรกลาวดวยภาษาใดภาษาหนง. ขอวา ทตยป วตตพโพ ตตยป วตตพโพ มความวา ไวยาจกรนน อนภกษพงกลาวคานแลถง ๓ ครงวา "อาวโส ! รปม ความตองการจวร."


พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงกาหนดการทวง ทยกขน แสดงในคาวา "พงทวงพงเตอนสองสามครง" น อยางนแลว บดน เมอจะทรงแสดงใจความโดยสงเขปแหงบทเหลานวา "ทวตตกขตต โจทยมาโน สารยมาโน ต จวร อภนปผาเทยย อจเจต กสล" จงตรสวา "ถาภกษสงไวยาจกรนนใหจดสาเรจ การใหจดสาเรจได อยางนนน เปนการด." เมอทวงถง ๓ ครง อยางน ถาจดจวรนน ใหสาเรจได คอ ยอมอาจเพอใหสาเรจ ดวยอานาจ (ทา) ใหตน ไดมา, การจดการใหสาเรจไดอยางน นนเปนการด คอ ใหสาเรจ ประโยชน ด งาม. คาวา จตกขตต ปจกขตต ฉกขตตปรม ตณหภเตน อททสส าตพพ น เปนการแสดงลกษณะแหงการยน. กคาวา ฉกขตตปรม น บอกภาวนปสกลงค. จรงอย ภกษน พงยนนง เฉพาะจวร ๖ ครงเปนอยางมาก. ไมพงกระทากจอะไร ๆ อน. นเปน ลกษณะแหงการยน. เพอจะทรงแสดงความเปนผนง (ทตรส) ไวในบท วา ตณหภเตน นน ซงเปนสาธารณะแกการยนทก ๆ ครงกอน พระ ผมพระภาคจงตรสคา "ตตถ คนตวา ตณหภเตน" เปนตน ใน บทภาชนะ. [อธบายการทวงและการยน] บรรดาเหลานน สองบทวา น อาสเน นสทตพพ ม ความวา ภกษแมอนไวยาจกรกลาววา "โปรดนงทนเถด ขอรบ !"


กไมควรนง. สองบทวา น อามส ปฏคคเหตพพ มความวา แมอนเขา ออนวอนอยวา "โปรดรบอามสตางโดยยาคและของเคยวเปนตน สก เลกนอย ขอรบ !" กไมควรรบ. สองบทวา น ธมโม ภาสตพโพ มความวา แมถกเขาออน วอนอยวา "โปรดกลาวมงคล หรอ อนโมทนาเถด" กไมควรกลาว อะไรเลย. เมอถกเขาถามอยางเดยววา "ทานมาเพราะเหตอะไร ?" พงบอกเขาวา "จงรเอาเองเถด ผมอาย !" จรงอย คาวา ปจฉยมาโน น เปนปฐมาวภตลงในอรรถแหงตตยาวภต. อกอยางหนง ผศกษา พงเหนใจความในบทวา ปจฉยมาโน น แมอยางนวา "ถกเขาตง ปญหาถาม." จรงอย บคคลใด ยอมตงปญหาถาม, ภกษควร ตอบบคคลนนเทานแล. สองบทวา าน ภชต คอ ยอมหกซงเหตแหงการมา. บดน พระผมพระภาคเจา เมอทรงแสดงการเพม และการลด ในการทวง ๓ ครง และการยน ๖ ครง ทพระองคตรสไวแลว จง ตรสคาเปนตนวา จตกขตต โจเทตวา เปนตน. อนงในพระบาลน ตรสใหลดการยน ๒ ครง โดยเพมการทวงครงหนง ; เพราะฉะนน จงเปนอนทรงแสดงลกษณะวา "การทวงหนงครงเทากบการยนสอง ครง." มคาอธบายวา "โดยลกษณะ ดงกลาวมาน ภกษทวง ๓ ครง พงยนได ๖ ครง, ทวง ๒ ครง พงยนได ๘ ครง, ทวงครงเดยว


พงยนได ๑๐ ครง, เหมอนอยางททานกลาวไววา 'ทวง ๖ ครงแลว ไมพงยน ฉนใด ยน ๑๒ ครงแลว กไมพงทวง ฉนนน." ดงน กมเหมอนกน. เพราะฉะนน บณฑต พงทราบวนจฉยในการทวง และการ ยนทงสองนนอยางนวา "ถาภกษทวงอยางเดยว ไมยน ยอมไดการ ทวง ๖ ครง, ถายนอยางเดยว ไมทวง ยอมไดการยน ๑๒ ครง. ถา ทวงบาง ยนบาง พงลดการยน ๒ ครง ตอการทวงครง ๑, บรรดา การทวงและการยนนน ภกษใด ไปทวงบอย ๆ วนเดยวเทานนถง ๖ ครง, หรอวา ไปเพยงครงเดยว แตพด ๖ ครงวา 'ผมอาย รปตอง การจวร', อนง ไปยนบอย ๆ วนเดยวเทานนถง ๑๒ ครง, หรอวา ไปเพยงครงเดยว แตยนในทนน ๆ ๑๒ ครง, ภกษแมนนยอมหก การทวงทงหมด และการยนทงหมด กจะปวยกลาวไปใย ในเรอง หกการทวงและการยน ของภกษผกระทาอยางน ในตางวนกนเลา ?" ขอวา ยตสส จวรเจตาปน อาภฏ มความวา ทรพยสาหรบ จายจวร ทเขานามาเพอภกษนน จากพระราชา หรอจากราชอามาตยใด. ปาฐะวา ยตราสส กม. เนอความอยางนเหมอนกน. อาจารยบางพวก สวดวา ยตถสส กม และกลาวอรรถวา 'ทรพยสาหรบจายจวร อนเขาสงมาเพอภกษนนในทใด." แตวา พยญชนะไมสมกน. บทวา ตตถ มความวา ในสานกแหงพระราชา หรอวา ราชอามาตยนน. จรงอย คาวา ตตถ น เปนสตตมวภต ลงใน


อรรถวาใกล. ขอวา น ต ตสส ภกขโน กจ อตถ อนโภต มความ วา ทรพยสาหรบจายจวรนน ไมใชสาเรจกรรมนอยหนง คอ แม มประมาณเลกนอย แกภกษนน. ขอวา ยชนตายสมนโต สก มความวา ทานทงหลาย จงทวงเอาทรพยของตน คอ จงตามเอาทรพยนนคอไปเสย. ขอวา มา โว สก วนสส มความวา ทรพยสวนตวของ ทาน จงอยางสญหายไปเลย, อนงภกษใด ยอมไมไปเอง ทงไมสง ทตไป, ภกษนน ยอมตองทกกฏ เพราะละเลยวตร. [วาดวยกปปยการและไวยาจกร] ถามวา "กในกปปยการกทงปวง จะพงปฏบต อยางนหรอ ?" แกวา "ไมตองปฏบต (อยางนเสมอไป)." แทจรง ชอวา กปปยการกน โดยสงเขปม ๒ อยาง คอ ผทถก แสดง ๑ ผทมไดถกแสดง ๑, ใน ๒ พวกนน กปปยการกผทถกแสดง ม ๒ คอ ผทภกษแสดงอยาง ๑ ผททตแสดงอยาง ๑. แมกปปยการท ไมถกแสดงกม ๒ อยาง คอ กปปยการกผออกปากเปนเองตอหนา ๑ กปปยการกลบหลง ๑. บรรดากปปยการก ทภกษแสดงเปนตนนน กปปยการทภกษแสดง ม ๔ อยาง ดวยอานาจตอหนาและลบหลง. กปปยการกททตแสดงกเชนเดยวกนแล. อยางไร ? คอบคคลบางคนในโลกน ยอมสงอกปปยวตถไปดวย


ทต เพอประโยชนแกจวรสาหรบภกษ. ทตเขาไปหาภกษรปนน กลาววา "ทานขอรบ ! ทานผมชอยางน สงอกปปยวตถนมาเพอประโยชนแก จวรสาหรบทาน, ขอทานจงรบอกปปยวตถนน." ภกษหามวา "อกป- ปยวตถน ไมสมควร." ทตถามวา ทานขอรบ ? กไวยาจกรของ ทานมอยหรอ ?" และไวยาจกรทงหลายทพวกอบาสก ผตองการ บญสงไววา "พวกทานจงทาการรบใชแกภกษทงหลาย" หรอ ไวยาจกรบางพวกเปนเพอนเคยเหน เคยคบกนมา ของภกษทงหลาย มอย. บรรดาไวยาจกรเหลานน คนใดคนหนง นงอยในสานกของ ภกษ ในขณะนน. ภกษแสดงเขาวา "ผนเปนไวยาจกรของภกษ ทงหลาย" ดงน. ทตมอบอกปปยวตถไวในมอของไวยาจกรนน สง วา "ทานจงซอจวรถวายพระเถระ" ดงน แลวไป. น ชอวาไวยาจกร ทภกษแสดงตอหนา. ถาไวยาจกร มไดนงอยในสานกของภกษ, อนงแล ภกษยอม แสดงขนวา "คนชอน ในบานชอโนน เปนไวยาจกรของภกษ ทงหลาย." ทตนนไปมอบอกปปยวตถไวในมอของไวยาจกรนนสง วา "ทานพงซอจวรถวายพระเถระ" แลวมาบอกแกภกษจงไป. ไวยาจกรน ชอวา ผอนภกษแสดงไมพรอมหนา อยางหนง. กแล ทตนนมไดมาบอกดวยตนเองเลย แตกลบวานผอนไป บอกวา "ทานขอรบ ! ทรพยสาหรบจายคาจวร ผมไดมอบไวใน มอผนน, ขอทานพงรบเอาจวรเถด." ไวยาจกรน ชอวาผอนภกษ แสดงไมพรอมหนาอยางทสอง.


ทตนน มไดวานคนอนไปเลย, แตไปบอกภกษเสยเองแลวา "ผมจกมอบทรพยสาหรบจายจวรไวในมอแหงผนน, ขอทานพงรบ เอาจวรเถด." ผนชอวา ไวยาจกรทภกษแสดงไมพรอมหนา อยาง ทสาม. ดวยประการดงกลาวมาน ไวยาจกร ๔ จาพวก เหลาน คอ ผทภกษแสดงตอหนาจาพวกหนง ผทภกษแสดงไมพรอมหนา ๓ จาพวก ชอวาไวยาจกรทภกษแสดง. ในไวยาจกร ๔ จาพวกน ภกษ พงปฏบต โดยนยทพระผมพระภาคเจา ตรสไวในราชสกขาบทนแล. ภกษอกรปหนงถกทตถามแลว โดยนยกอนนนแล เพราะ ไวยาจกรไมม หรอ เพราะไมอยากจะจดการ จงกลาววา "พวก เรา ไมมกปปยการก" และในขณะนนมตนบางคนผานมา, ทตจง มอบอกปปยวตถไวในมอของเขา แลวกลาววา "ทานพงรบเอา จวรจากมอของผนเถด" แลวไปเสย, ไวยาจกรน ชอวา ผอนทต แสดงตอหนา. ยงมทตอนอกเขาไปยงบานแลว มอบอกปปยวตถไวในมอของ ผใดผหนง ทชอบพอกบตน แลวมาบอก หรอ วานผอนไปบอกโดยนย กอนนนแล หรอกลาววา "ผมจกใหทรพยสาหรบจายจวรไวในมอของ คนชอโนน, ทานพงรบเอาจวรเถด" ดงน แลวไปเสย. ไวยาจกรท ๓ นชอวา ผททตแสดงไมพรอมหนา ดวยประการดงกลาวมาน ไวยาจกร ๔ จาพวก เหลาน คอไวยาจกรททตแสดงตอหนาจาพวกหนง ไวยา- วจกรททตแสดงไมพรอมหนา ๓ จาพวก ชอวาไวยาจกรททตแสดง.


ในไวยาจกร ๔ จาพวกเหลาน ภกษพงปฏบต โดยนยดงทพระผม พระภาคเจาตรสไวในเมณฑกสกขาบทนนแล. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคเจาตรสไวนวา "ภกษทงหลาย ! มอย พวกมนษยทมศรทธาเลอมใส, มนษยเหลานน ยอมมอบ หมายเงน และทองไวในมอแหงกปปยการกทงหลายสงวา 'พวกทาน จงจดของทควร ถวายแกพระผเปนเจา ดวยเงนและทองน' ภกษ ทงหลาย ! เราอนญาตใหยนด สงของซงเปนกปปยะจากเงนและ ทองนน, ภกษทงหลาย ! แตเราหากลาวไมเลยวา 'ภกษพงยนด พงแสวงหาทองและเงน โดยปรยายไร ๆ." ในอธการแหงไวยาจกร ๔ จาพวกททตแสดงน ไมมกาหนด การทวง. การทภกษผไมยนดมลคา ยนดแตกปปยภณฑโดยการทวง หรอการยน แมตงพนครง กควร. ถาไวยาจกรนนไมให, แมจะ พงตงกปปยการกอน ใหนามากได. ถากปปยการกอนปรารถนาจะนา มา, ภกษพงบอกแมแกเจาของเดม. ถาไมปรารถนา, กไมตองบอก. ภกษอกรปหนง ถกทตถามโดยนยกอนเหมอนกน กลาววา "พวกเราไมมกปปยการก." คนอนจากทตนน ยนอยใกล ๆ ไดยน จงกลาววา "ผเจรญ ! โปรดนามาเถด, ผมจกจายจวรถวายพระคณ เจา" ดงน. ทตกลาววา "เชญเถด ทานผเจรญ ! ทานพงถวาย" แลวมองไวในมอของผนน ไมบอกแกภกษเลย ไปเสย. นชอวา กปปยการกผออกปากเปนเองตอหนา. ทตอกคนหนงมอบอกปปยวตถไวในมออปฐากของภกษ หรอ


คนอนสงวา "ทานพงถวายจวรแกพระเถระ" แลวหลกไปจากทนน ทเดยว. น ชอวา กปปยการกลบหลง ; ฉะนน กปปยการกทงสอง นจงชอวา กปปยการกททตไมไดแสดง. ในกปปยการกทง ๒ น พง ปฏบตเหมอนในอญญาตกสกขาบท และอปปวารตสกขาบท ฉะนน. ถากปปยการททตมไดแสดงทงหลาย นาจวรมาถวายเอง, ภกษ พงรบ, ถาไมไดนามาถวาย, อยางพงพดคาอะไร ๆ. กคาวา ทเตน จวรเจตาปน ปหเณยย น สกวาเปน เทศนาเทานน. ถงในพวกกปปยการกแมผนาอกปปยวตถมาถวาย เพอประโยชนแกบณฑบาตเปนตนดวยตนเอง กมนยอยางนเหมอนกน. ภกษจะรบเพอประโยชนแกตนเองอยางเดยวเทานน ไมสมควร. [วธปฏบตในเรองเงนและทองทมผถวาย] ถาใคร ๆ นาเอาทองและเงนมากลาววา "ขาพเจาถวาย ทองและเงนนแกสงฆ, ทานทงหลายจงสรางอาราม วหาร เจดย หรอหอฉนเปนตน อยางใดอยางหนงกตาม," จะรบทองและเงนแมน ไมควร. ในมหาปจจร ทานกลาวไววา "ดวยวาเปนทกกฏแก ภกษรปใดรปหนงผรบเพอประโยชนแกผอน." กถาเมอภกษปฏเสธวา "ภกทงหลายจะรบทองและเงนน ไมสมควร." เขากลาววา "ทอง และเงนจกอยในมอของพวกชางไม หรอพวกกรรมกร, ทานทงหลาย จงรบทราบการงานทเขาทาด และไมดอยางเดยว" ดงนแลว มอบไว ในมอพวกชางไม หรอพวกกรรมกรเหลานนจงหลกไป, จะรบกควร.


ถาแมน เขากลาววา "ทองและเงนจกอยในมอของพวกคนของ ผมเอง, หรอวา จกอยในมอของผมเอง, ทานพงสงขาวไปเพอประ- โยชนแกบคคลผทเราจะตองใหทองและเงนเขาอยางเดยว, แมอยางน กควร. กถาวาพวกเราไมระบสงฆ คณะ หรอบคคล กลาววา "ขาพเจา ทงหลายถวายเงน และทองนแกเจดย. ถวายแกวหาร, ถวาย เพอนวกรรม" ดงน จะปฏเสธไมสมควร. พงบอกแกพวกกปปย- การกวา "ชนพวกนกลาวคาน." แตเมอเขากลาววา "ทานทงหลาย จงรบเกบไวเพอประโยชนแกเจดยเปนตนเถด" พงปฏเสธวา "การท พวกเรารบไวไมสมควร." แตถาคนบางคนนาเอาเงน และทองมามากกลาววา "ขาพเจา ขอถวายเงนและทองนแกสงฆ, ทานทงหลายจงบรโภคปจจย ๔ เถด." ถาสงฆรบเงนและทองนน เปนอาบตทงเพราะรบ ทงเพราะบรโภค. ถาบรรดาภกษเหลานน ภกษรหนงปฏเสธวา "สงนไมควร." และ อบาสกกลาววา "ถาไมควรจกเปนของผมเสยเอง" ดงนแลวไป, ภกษนนอนภกษบางรปไมพงกลาวคาอะไร ๆ วา "เธอทาอนตราย ลาภของสงฆ." เพราะภกษใดโจทเธอ. ภกษนนเองเปนผมอาบต ตดตว. แตเธอรปเดยวกระทาภกษเปนอนมากไมใชเปนอาบต. กถา วา เมอภกษทงหลายปฏเสธวา "ไมควร" เขากลาววา "จกอย ในมอของพวกกปปยการก หรอ จกอยในมอของพวกคนของผม หรอ ในมอของผม, ทานทงหลาย จงบรโภคปจจยอยางเดยวเทานน"


ดงน, สมควรอย. อนง เขาถวายเพอประโยชนแกจตปจจย พงนอมไปเพอปจจย ทตองการ. เขาถวายเพอประโยชนแกจวร พงนอมไปในจวรเทานน. ถาวาไมมความตองการจวรเชนนน, สงฆลาบากดวยปจจยมบณฑบาต เปนตน พงอปโลกนเพอความเหนดแหงสงฆแลวนอมไป แมเพอ ประโยชนแกบณฑบาตเปนตน. แมในอกปปยวตถทเขาถวาย เพอ ประโยชนแกบณฑบาต และคลานปจจย กนยน. อนง อกปปยวตถทเขาถวายเพอประโยชนแกเสนาสนะ พงนอม ไปในเสนาสนะเทานน เพราะเสนาสนะเปนครภณฑ. กถาวา เมอ พวกภกษละทงเสนาสนะไป, เสนาสนะจะเสยหาย, ในกาลเชนน พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตใหภกษทงหลาย แมจาหนายเสนาสนะ แลวบรโภค (ปจจย) ได. เพราะฉะนน เพอรกษาเสนาสนะไว ภกษอยากระทาใหขาด มลคา พงบรโภคพอยงอตภาพใหเปนไป. และมใชแตเงนทองอยาง เดยวเทานน, แมอกปปยวตถอนมนาและสวนเปนตน อนภกษไม ควรรบ. [วธปฏบตในบงและสระนาเปนตนทมผถวาย] กถาใคร ๆ กลาววา "บงใหญใหสาเรจขางกลา ๓ ครง ของ ขาพเจามอย, ขาพเจาขอถวายบงใหญนนแกสงฆ." ถาสงฆรบบง ใหญนน เปนอาบตทงในการรบ ทงในการบรโภคเหมอนกน. แต


ภกษใดปฏเสธบงใหญนน, ภกษนนอนภกษบางรปไมควรวากลาว อะไร ๆ โดยนยกอนเหมอนกน. เพราะวาภกษใดโจทเธอ, ภกษนนเอง มอาบตตดตว. แตเธอรปเดยวไดทาใหภกษมากรปไมตองอาบต. อนง ผใดแมกลาววา "ขาพเจาถวายบงใหญเชนนนเหมอน กน" ถกพวกภกษปฏเสธวา "ไมควร," ถายงกลาววา "บงโนน และบงโนนของสงฆมอย, บงนนยอมควรได อยางไร ? พงบอกเขา วา "เขาจกทาใหเปนกปปยะแลวถวายกระมง ?" เขาถามวา "ถวาย อยางไร จงจะเปนกปปยะ ?" พงกลาววา "เขากลาวถวายวา ทานทงหลาย จงบรโภคปจจย ๔ เถด" ดงน ถาเขากลาววา "ดละ ขอรบ ! ขอทานทงหลายจงบรโภคปจจย ๔ เถด" ดงน, ควรอย. ถาแมน เขากลาววา "ขอทานทงหลายจงรบบงเกด" ถก พวกภกษทงหลายหามวา "ไมควร" แลวถามวา "กปปยการก มอยหรอ ?" เมอภกษตอบวา "ไมม" จงกลาววา คนชอโนน จกจดการบงน, หรอวา จกอยในความดแลของคนโนน หรอ ในความ ดแลของขาพเจา, ขอสงฆจงบรโภคกปปยภณฑเถด" ดงน, จะรบ ควรอย. ถาแมวา ทายกนนถกภกษปฏเสธวา "ไมควร" แลว กลาววา "คนทงหลายจกบรโภคนา จกซกลางสงของ, พวกเนอ และนกจกดมกน." แมการกลาวอยางน กสมควร. ถาแมวาทายก ถกภกษปฏเสธวา "ไมควร" แลวยงกลาววา "ขอทานทงหลายจงรบโดยมงถงของสมควรเปนใหญเถด," ภกษ จะกลาววา "ดละ อบาสก ! สงฆจกดมนา จกซกลางสงของ พวกเนอ


และนกจกดมกน" ดงน แลวบรโภค ควรอย. แมหากวา เมอ ทายกกลาววา "ขาพเจาถวายบง หรอ สระโบกขรณแกสงฆ" ภกษ จะกลาวคาเปนตนวา "ดละ อบาสก ! สงฆจกดมนา " แลวบรโภค ใชสอย สมควรเหมอนกน. กถา พวกภกษขอหตถกรรม และขดกปปยปฐพดวยมอของตนเอง ใหสรางสระนาเพอตองการใชนา, ถาพวกชาวบานอาศยสระนนทา ขาวกลาใหสาเรจแลวถวายกปปยภณฑในวหาร ควรอย. ถาแมนวา พวกชาวบานนนแหละ ขดพนทของสงฆเพอตองการอปการะแกสงฆ แลวถวายกปปยภณฑจากขาวกลาทอาศยสระนานนสาเรจแลว, กปปย- ภณฑแมน กสมควร. กเมอเขากลาววา "ทานทงหลาย จงตงกปปย- การกใหพวกผมคนหนง" แมภกษจะตงกได. อนง ถาพวกชาวบานนน ถกราชพลรบกวนพากนหนไป, ชาว บานอนจดทาอย, และไมถวายอะไร ๆ แกภกษทงหลายเลย, พวก ภกษจะพวงหามนากได. กแลการหวงนานน ยอมไดในฤดทานาเทานน ไมใชในฤดขาวกลา (สาเรจแลว). ถาพวกชาวบานกลาววา "ทาน ขอรบ ! แมเมอกอนพวกชาวบานไดอาศยนานทาขาวกลามใชหรอ ? เมอนนพงบอกพวกเขาวา "พวกนนเขาไดกระทาอปการะอยางนและ อยางนแกสงฆ, และไดถวายแมกปปยภณฑ อยางนและอยางน." ถาวา พวกเขากลาววา "แมพวกขาพเจา กจกถวาย" ดงน, อยางนกควร. กถาวา ภกษบางรปไมเขาใจ รบสระหรอใหสรางสระโดย


อกปปยโวหาร, สระนนพวกภกษไมควรบรโภคใชสอย. แมกปปย- ภณฑทอาศยสระนนไดมา กเปนอกปปยะเหมอนกน. ถาเจาของ (สระ) บตรและธดาของเขา หรอใคร ๆ อนผเกดในสกลวงศของเขา ทราบวา ภกษทงหลายสละแลว จงถวายดวยกปปยโวหารใหม, สระนน ควร. เมอสกลวงศของเขาขาดศนย ผใดเปนเจาของชนบทนน, ผนนรบเอา แลว ถวายคน เหมอนนราชมเหสนามวา อนฬา ทรงรบเอาฝายนาท ภกษในจตตลดาบรรพตซกมาแลว ถวายคน ฉะนน, แมอยางนกควร. จะทาการโกยดนขน และกนคนสระใหม ในสระทรบไวดวย อานาจแหงนา แมเปนกปปยโวหาร ยอมควรแกภกษผมจตบรสทธ. แตการทภกษเหนพวกชาวบานอาศยสระนน กระทาขาวกลาอย จะ ตงกปปยการก ไมควร. ถาพวกเขาถวายกปปยภณฑเสยเอง. ควรรบ, ถาพวกเขาไมถวาย, ไมควรทวงไมควรเตอน. การทจะตงกปปยการก ในสระทรบไวดวยอานาจแหงปจจย ควรอย. แตจะทาการโกยดนขน และกนคนสระเปนตน ไมควร, ถาพวกกปปยการก กระทาเองเทา นน, จงควร. เมอลชชภกษผไมฉลาดใชพวกกปปยการกทาการโกย ดนขนเปนตน สระนาจะเปนกปปยะในเพราะการรบ แมกจรง, ถง อยางนนกเปนการบรโภคไมด ดจบณฑบาตทเจอยาพษ และดจโภชนะ ทเจอรสอกปปยมงสะ ฉะนน เพราะกปปยภณฑทเจอดวยสงของอน เกดจากประโยคของภกษเปนปจจย เปนอกปปยะแกพวกภกษทวไป เหมอนกน. แตถายงมโอกาสเพอนา, ภกษจะจกการเฉพาะนาเทานนอยางนวา


"ทานจงทาโดยประการทคนของสระจะมนคง จนาไดมาก คอ จง ทาใหนาเออขนปรมฝง" ดงน ควรอย. [วธปฏบตในพชผลทไดเพราะอาศยสระนาของวดเปนตน] ชนทงหลายกาลงดบไฟทเตาไฟ จะกลาววา "พวกทานจงได อทกกรรมกอนเถด อบาสก" ดงน กควร. แตจะกลาววา "ทาน จงกระทาขาวกลาแลวนามา" ไมควร. กถาวา ภกษเหนนาในสระ มากเกนไป ใหชกเหมองออกจากดานขาง หรอ ดานหลง ใหถาง ปา ใหทาคนนาทงหลาย ไมถอเอาสวนปรกตในคนนาเดม ถอเอา สวนทเกน, กะเกณฑเอากหาปณะ วา "ทานทงหลายจงใหกหาปณะ ประมาณเทาน" ในขาวกลานอกฤดกาล หรอ ในขาวกลาใหมซงไม ไดกาหนดสวนไว, เปนอกปปยะแกภกษทกรป. อนง ภกษใด ไมไดกลาววา "พวกทานจงไถ จงหวาน" กะพนทอยางนวา "สาหรบพนทเทาน มสวนชอประมาณเทาน" กด เมอพวกชาวนา กลาววา "พวกผมกระทาขาวกลาในสวนพนท เทาน, ทานทงหลายจงถอเอาสวนชอประมาณเทาน" เอาเชอก หรอ ไมเทาวดเพอกาหนดประมาณพนทกด ยนรกษาอยทลานกด ใหขน ออกจากลานไปกด ใหเกบไวในฉางกด ผลทเกดขนจากพนทนน เปน อกปปยะ แกภกษรปนนเทานน. ถาชาวนาทงหลายนากหาปณะมากกลาววา "กหาปณะเหลาน


พวกผมนามาเพอสงฆ, และภกษรปใดรปหนง กลาววา "ทานจงนาผา มาดวยกหาปณะเทาน, จงจดขาวยาคเปนตนดวยกหาปณะประมาณ เทาน ดวยความสาคญวา "สงฆไมฉนกหาปณะ," สงของ ทพวกเขานามา เปนอกปปยะ แกพวกภกษทวไป. ถามวา "เพราะ เหตไร" ตอบวา "เพราะภกษจดการกหาปณะ." ถาพวกชาวนานาขาวเปลอกมากลาววา "ขาวเปลอกน พวกผม นามาเพอสงฆ," และภกษรปใดรปหนงกลาววา "พวกทานจงนาเอาสง นและสงนมาดวยขาวเปลอกประมาณเทาน" โดยนยกอนนนแล สง ของทพวกเขานามา เปนอกปปยะเฉพาะแกภกษนนเทานน. เพราะ เหตไร ? เพราะภกษจดการขาวเปลอก. ถาพวกเขานาเอาขาวสาร หรอ อปรณณชาตมากลาววา "พวก ผมนาสงของนมาเพอสงฆ." และภกษรปใดรปหนงกลาววา "พวก ทานจงนาเอาสงน และสงนมาดวยขาวสารมประมาณเทาน" โดยนย กอนนนแล, สงของทพวกเขานามา เปนกปปยะแกภกษทงหมด. เพราะเหตไร ? เพราะภกษจดการเขาสารเปนตนทเปนกปปยะ. ไมเปน อาบตแมในเพราะซอขาย เพราะบอกกปปยการก. แตในครงกอน ภกษรปหนงทจตตลดาบรรพต ไดกระทามณฑล (รปดวงจนทร) ไว ทพนดน ใกลประตศาลา ๔ มข เพอใหเกด ความเขาใจแกพวกดนวดโดยราพงวา "โอหนอ ! พวกคนวดพงทอด ขนมประมาณเทาน เพอสงฆในวนพรงน." อารามกชนผฉลาด เหน มณฑลนน (รปดวงจนทร) แลว ไดทาอยางนน ในวนทสอง เมอ


พวกเขาตกลองประชมสงฆแลว จงถอขนมไปเรยนพระสงฆเถระวา "ทานขอรบ ! ในกาลกอนน พวกผมไมเคยไดยนบดามารดา ไมเคย ไดฟงปยาตายาย (บอกเลาเหตการณ) อยางนเลย, พระคณเจารปหนง ไดทาเครองหมายทประตศาลา ๔ มข เพอประโยชนแกขนม, บดน จาเดมแตนไป พระคณเจาทงหลาย จงบอกตามความพอใจของตน ๆ เถด, แมพวกผมกจกอยเปนผาสก." พระมหาเถระกลบจากทนนทนท. แมภกษรปหนงกไมรบขนมเลย. ในกาลกอนภกษทงหลาย ยอม ไมฉนแมขนมทเกดขนในอารามนน อยางน ; เพราะฉะนน ภกษ ผไมประมาท ไมละการปฏบตขดเกลา ไมพงกระทาความโลเล เพอประโยชนแกอามส แมในสงทเปนกปปยะ ฉะนแล. อนง แมในสระโบกขรณ ฝายและเหมองเปนตน กมนยดง นยทกลาวไวแลวในสระนเหมอนกน. แมเมอทายกลาววา "ขาพเจา ถวายนา หรอวา สวน อยางใดอยางหนง ซงเปนสถานทเพาะปลก ปพพณณชาต อปรณณชาต ออยและมะพราวเปนตน" ภกษพง ปฏเสธวา "ไมควร" แลวปฏบตโดยนยดงกลาวแลวในสระนนแล. ในเวลาเขากลาวดวยกปปยโวหารวา "ขาพเจาถวายเพอประโยชน แกการบรโภคปจจย ๔" ภกษควรรบ, กเมอเขากลาววา "ขาพเจา ถวายสวน, ถวายปา" ควรจะรบไว. ถาพวกชาวบานมไดถกภกษบงคบเลย ตดตนไม ในปานน ยง อปรณณชาตเปนตน ใหถงพรอมแลว ถวายสวนแกภกษทงหลาย,


จะรบกควร. พวกเขาไมถวาย, ไมควรทวง ไมควรเตอน. ถา เมอพวกเขาพากนอพยพไป เพราะอนตรายบางอยาง, คน พวกอนทา และไมถวายอะไร ๆ เลยแกภกษทงหลาย, พงหามชนเหลา นน. ถาพวกเขากลาววา "แมเมอกอน พวกชาวบานไดกระทาขาว กลาในทน มใชหรอ ขอรบ !", ลาดบนน พงบอกพวกเขาวา "พวก นนเขาไดใหกปปยภณฑอยางน ๆ แกสงฆ. ถาพวกเขากลาววา "แม พวกผมกจดถวาย." อยางน ควรอย. พวกเขากลาวหมายถงภมประเทศทเพาะปลกขากลาบางแหงวา "ขาพเจาจะถวายเขตแดน" ควรอย. แตภกษทงหลาย ไมควรปกเสา หรอวางหน เพอกาหนดเขตแดนเอง. เพราะเหตไร ? เพราะธรรมดาวา แผนดน มคานบไมได, ภกษจะพงเปนปาราชก แมดวยเหตเลกนอย. แตพงบอกพวกอารามกชนวา "เขตของพวกเราไปถงทน." กถาแมน วา พวกเขาถอเอาเกนไปไมเปนอาบต เพราะกลาวโดยปรยาย. กถาวา พระราชาและราชอามาตยเปนตน ใหปกเสาเอาแลวถวายวา "ขอทาน ทงหลายจงบรโภคปจจย ๔ เถด" การถวายนน ควรเหมอนกน. ถาใคร ๆ ขดสระภายในเขตแดนสมา หรอไขเหมองไปโดยทาม กลางวด ยอมทาลายลานพระเจดยและลานโพธเปนตน, พงหาม. ถาสงฆไดอะไร ๆ บางอยางแลว ไมหาม เพราะหนกในอามส, ภกษ รปหนงหาม, ภกษรปนนเทานนเปนใหญ. ถาภกษรปหนงกลาววา "พวกทานจงไขไป" ไมหาม คอ เปนพรรคพวกของชาวบานเหลา นนนนแล, สงฆหาม, สงฆเทานน เปนใหญ. จรงอย ในกรรม


อนเปนของสงฆ ภกษรปใดทากรรมเปนธรรม, ภกษรปนน เปน ใหญ. ถาแมบคคลทถกภกษหามอย ยงขนกระทา, พงกลบดนรวน ทเขาคยไวขางลางถมขางลาง กลบดนรวนทเขาคยไวขางบนถมขางบน ใหเตม. พระมหาสมเถระกลาววา "ถาใคร ๆ ประสงคจะถวายออย หรออปรณณชาต หรอผลไมเถา มนาเตาและฟกเปนตน ตามทเกด แลวนนแหละ กลาววา "ขาพเจาจะถวายไรออย ไรอปรณณชาต หลม (เพราะปลก) ผลไมเถาทงหมดน" ดงน, ไมควร เพราะ เขาระบพรอมทงวตถ (ไร)." สวนพระมหาปทมเถระ กลาววา "นนเปนแตเพยงโวหาร, เพราะภมภาคนน ยงเปนของพวกเจาของ อยนนเอง; เพราะเหตนน จงควร." [วธปฏบตในทาส คนวดและปศสตวทมผถวาย] ทายกกลาววา "ขาพเจาถวายทาส" การถวายนน ไมควร. เมอเขากลาววา "ขาพเจาถวายคนวด, ถวายไวยาจกร ถวายกปปย- การก" ดงน จงควร. ถาอารามกชนนน ทาการงานของสงฆเทานน ทงกอนภตและภายหลงภต, ภกษพงกระทาแมการพยาบาลดวยยา ทกอยางแกเขาเหมอนกบสามเณร, ถาเขาทาการงานของสงฆกอนภต เวลาเดยว, ภายหลงภตไปกระทาการงานของตน ไมพงใหอาหาร ใน เวลาเยน. แมชนจาพวกใดกระทางานของสงฆตามวาระ ๕ วน หรอ ตามวาระปกษ ในเวลาทเหลอทางานของตน พงใหภตและอาหาร


แมแกคนพวกนน ในเวลากระทาเทานน. ถาการงานของสงฆไมม, พวกเขากระทางานของตนเองเลยงชพ, ถาพวกเขานาเอามลคาหตถ- กรรมมาถวาย พงรบ. ถาพวกเขาไมถวาย กอยางพงพดอะไร ๆ เลย. การรบทาสยอมผากด ทาสชางหกกด อยางใดอยางหนง โดยชอ วาอารามกชน ควรอย. ถาพวกทายกกลาววา "พวกขาพเจาถวายโคทงหลาย" ดงน, ภกษพงหามพวกเขาวา "ไมสมควร" เมอมพวกชาวบานถามวา "โค เหลาน ทานไดมาจากไหน ?" พงบอกเขาวา "พวกบณฑตถวายไว เพอประโยชนแกการบรโภคปญจโครส." เมอพวกเขากลาววา "แม พวกผมกถวาย เพอประโยชนบรโภคปญจโครส" ดงน ควรอย. แมในปศสตวมแมแพะเปนตน กนยนแหละ. พวกชาวบานกลาววา "พวกขาพเจาถวายชาง, ถวายมา, กระบอ, ไก, สกร" ดงน, จะรบไมควร. ถาพวกชาวบานบางหมกลาววา "ทานขอรบ ! ขอทานทงหลายจงเปนผขวนขวายนอยเถด, พวกผม จกรบสตวเหลานแลว ถวายกปปยภณฑแกทานทงหลาย" แลวรบไป, ยอมควร. จะปลอยเสยในปาดวยกลาววา "ไกและสกรเหลาน จง อยตามสบายเถด" ดงน กควร. เมอเขากลาววา "พวกขาพเจา ถวายสระน นาน ไรน แกวหาร" ภกษจะปฏเสธไมไดฉะนแล. คาทเหลออในสกขาบทน มอรรถตนทงนน ดงนแล. บรรดาสมฏฐานเปนตน สกขาบทแมน กมสมฏฐาน ๖ เปน กรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม


มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. พรรณนาราชสกขาบทในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ. และจบวรรคท ๑.


นสสคคยปาจตตยโกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๑ พรรณนาโกสยสกขาบท โกสยสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจา จะกลาว ตอไป :- ในโกสยสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- หลายบทวา สนถรตวา กต โหต มความวา สนถตทลาด เสนไหมซอน ๆ กน บนภาคพนทเสมอแลว เอานาขาวเปนตนเทราด ลงไปแลวหลอ. ในคาวา เอเกนป โกสยสนา มสสตวา น ผศกษาพงทราบ วนจฉยวา "สนถตทเจอ (ไหม) ดวยอานาจแหงความชอบใจของตน จงยกไว, ถาแมนวา ลมพดเอาเสนไหมเสนเดยวไปตกลงในทหลอ สนถตนน แมอยางน กชอวา หลอสนถตเจอ (ดวยไหม) เหมอนกน." คาทเหลอทก ๆ แหง มอรรถตนทงสน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ เวทนา ๓ ฉะนแล. พรรณนาโกสยสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๒ พรรณนาสทธกาฬกสกขาบท สทธกาฬกสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในสทธกาฬกสกขาบทนน บทวา สทธกาฬกาน ความวา ดาลวน คอ ดาไมเจอดวยขนเจยมอยางอน. คาทเหลออมอรรถตน ทงนน. แมสมฏฐานเปนตน กเปนเชนกบโกสยสกขาบทนนเอง. พรรณนาสทธกาฬกสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๓ พรรณนาเทวภาคสกขาบท เทวภาคสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในเทวภาคสกขาบทนน มวนจฉยยดงน :- สองบทวา อนเต อาทยตวา มความวา ใหตดขนเจยมขาว ไวทชายแหงสนถตดจอนวาตทชายผา ฉะนน. สองบทวา เทว ภาคา แปลวา ๒ สวน. บทวา อาทาตพพา แปลวา พงถอเอา. บทวา โคจรยาน แปลวา มสแดง. คาวา เทว ตลา อาทาตพพา ทานกลาวหมายเอาภกษผ ประสงคจะใหทาดวยขนเจยม ๔ สวน. บณฑตพงทราบสนนษฐานวา "กโดยใจความ เปนอนทรงแสดงคานทเดยววา 'ภกษมความประสงค จะทาดวยขนเจยม มประมาณเทาใด, ในขนเจยมมประมาณเทานน ขนเจยมดา ๒ สวน ขนเจยมขาว ๑ สวน ขนเจยมแดง ๑ สวน." คาท เหลอมอรรถตนทงนน. แมสมฏฐานเปนตน กเปนเหมอนโกสยสกขาบทนนเอง. สกขา- บทน ผศกษาพงทราบวา เปนกรยาและอกรยาอยางเดยว เพราะถอ เอาและไมถอเอาทา ฉะนแล. พรรณนาเทวภาคสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๔ พรรณนาฉพพสสสกขาบท ฉพพสสสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- สองบทวา อทหนตป อมมหนตป มรปความททานกลาวไว วา "พวกเดก ๆ ถายอจจาระรดบาง ถายปสสาวะรดบาง เบองบน สนถตทงหลาย." พระปสสเทวเถระกลาววา "ภกษผไดรบสมมตอยางนวา 'สนถตสมมตสงฆใหแลวแกภกษชอน ' ยอมไดเพอทาสนถตในททตน ไปถงตลอดเวลาทโรคยงไมหาย. ถาเธอหายโรคแลว กลบอาพาธอก ดวยพยาธเดมนนแล, บรหาร (การคมครอง) นนนนแลยงอย, ไมม กจทจะตองสมมตอก." สวนพระอปตสสเถระกลาววา "อาพาธนนกาเรบขนหรออาพาธ อนกตามท, เธอไดชอวา 'เปนผอาพาธ' คราวเดยว กเปนอนได แลวนนเทยว, ไมมกจทจะตองสมมตใหม." ขอวา โอเรน เจ ฉนน วสสาน ไดแก สวนรวมใน คอ ภายใน. แตในบทภาชนะ เพอจะแสดงแตเพยงสงขยา จงตรสวา "ยงหยอน หกป." ขอวา อนาปตต ฉพพสสาน กโรต มความวา ยอมทา สนถตในเวลาครบ ๖ ปบรบรณ. แมในบทท ๒ พงเหน ใจความ อยางนวา "ทาในเวลาเกน ๖ ฝนไป." ความจรง ภกษนนจะทาตลอด


๖ ป หามไดแล. คาทเหลอมอรรถตนทงนน. สมฏฐานเปนตน กเปน เหมอนโกสยสกขาบทนนแล, แตสกขาบทนเปนทงกรยาและอกรยาแล. พรรณนาฉพพสสสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๕ นสทนสนถตสกขาบท มสทนสนถตสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในนสทนสนถตสกขาบทนน มวนจฉยยดงตอไปน:- สองบทวา อจฉามห ภกขเว ความวา ไดยนวา พระผม พระภาคเจาไมทอดพระเนตรเหนสตวทควรใหตรสรไร ๆ เลย ตลอด ภายในไตมาสนน; เพราะเหนนน จงตรสอยางน. แมเมอเปน อยางนน พระองคกจะตองทรงกระทาพระธรรมเทศนา ดวยสามารถ แหงตนตประเพณ. อนง เพราะพระองคไดทรงมราพงอยางนวา "เมอเราใหทา โอกาสหลกเรนอย ภกษทงหลายจกกระทากตกาวตรอนไมเปนธรรม, อปเสนะจกทาลายกตกาวตรอนไมเปนธรรมนน, เราจกเสอมใส (ชอบใจ) เธอแลวอนญาตใหภกษทงหลายเฝา, แตนน พวกภกษผประสงค จะเยยมเรา เปนอนมากจกสมาทานธดงคทงหลาย และเราจก บญญตสกขาบท เพราะสนถตทภกษเหลานนละทงเปนปจจย," ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสอยางนน. กในการหลกเรนน มอานสงสมาก อยางนแล. ขอวา สปรโส เยน ภควา เตนปสงกม มความวา ไดยนวา พระเถระไดรบการตาหนในขนธกสกขาบทนวา "ดกรภกษทงหลาย ! ภกษผมพรรษาหยอน ๑๐ ไมพงใหกลบตรบวช, ภกษใดพงใหบวช, ภกษนนตองทกกฏ" โดยนยมอาทอยางนวา "ดกรโมฆบรษ ! อยางไร


กนนะ เธอยงเปนผทคนอนควรโอวาทควรพราสอน จกสาคญเพอจะ โอวาท เพอจะพราสอนผอน" จงคดวา "พระศาสดาทรงอาศยบรษท ของเราไดทรงประทานการตาหนแกเรา, บดน เรานนจกยงพระผม พระภาคเจาใหเปลงพระสรเสยงดจพรหม ดวยพระพกตรอนบรบรณ ดวยอาการทกอยาง มสรดงพระจนทรเพญนนนนแล แลวจกให ประทานสาธการ เพราะอาศยบรษทนนแหละ" เปนกลบตรผมหทย งามเดมทางลวงไปได ๑๐๐ กวาโยชน ไดแนะนาบรษท เปนผอนภกษ ประมาณ ๕๐๐ รปแวดลอมแลว จงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาอก. เพราะเหตนน พระธรรมสงคตกาจารยจงกลาววา "สปรโส เยน ภควา เตนปสงกม เปนตน. จรงอย ใคร ๆ ไมอาจจะใหพระพทธ- เจาทงหลายโปรดปรานไดโดยประการอนนอกจากวตรสมบต. ขอวา ภควโต อวทเร นสนโน มความวา ภกษนนเปนผ หมดความระแวง เพราะเปนผบรสทธดวยวตรสมบต จงนงในทไม ไกลพระผมพระภาคเจา ดจสหะนงอยใกลถาแหงภเขาทอง ฉะนน. บทวา เอตทโวจ คอ พระผมพระภาคเจาไดตรสคาน เพอยก เรองราวขน. ขอวา มนาปาน เต ภกข ปสกลาน มความวา ดกรภกษ ! ผาบงสกลเหลานเปนทชอบใจของเธอหรอ ? คอ เธอถอตามความ ชอบใจ ตามความพอใจของตนหรอ ? ดวยคาวา น โข เม ภนเต มนาปาน น ภกษนนยอมแสดง วา "ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระพทธเจามไดถอตามความชอบใจ


ตามความพอใจของตน คอ ขาพระพทธเจาเปนผถกอปชฌายใหถอ ดจบคคลถกบงคบใหถอดวยการบบคอ และดวยการตทกระหมอม ฉะนน. บทวา ปายสสต มความวา จกเปนผปรากฏ คอ เปนผม ชอเสยง. มคาอธบายวา "จกปรากฏในกตกานน." ขอวา น มย อปปย ตต ปาเปสสาม มความวา เรา ทงหลายชอวาเปนสาวก จกไมบญญตขอทพระผมพระภาคเจามไดทรง บญญตไว. จรงอย วสย คอการบญญตสกขาบททมไดทรงบญญต หรอการถอนสกขาบทททรงบญญตไวแลว โดยนยวา "ปาจตตย ทกกฏ" เปนตน นเปนพทธวสย ดวยบทวา สมาทาย น พระอปเสนะ แสดงวา "เราทงหลาย จดสมาทานสกขาบทนน ๆ แลวรบวา "ดละ โดยด" ดงนแลว จกศกษาในสกขาบททงปวง ตามทพระพทธองคทรงบญญตไว." พระผมพระภาคเจา ทรงมพระหฤทยโปรดปรานแลว ไดทรงกระทา สาธการแมอก แกพระอปเสนะนนวา "ดละ ดละ." บทสนธวา อนาตาวโส ตดบทวา อนาต อาวโส แปลวา (ทานผมอายทงหลาย ! พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตแลว). บทวา ปหนตา แปลวา กระหยมอย. สองบทวา สนถตาน อชฌตวา มความวา ละทงสนถตทงปวง แลว เพราะเปนผมความสาคญในสนถตวา เปนจวรผนท ๔. ขอวา ธมม กถ กตวา ภกข อามนเตส มความวา พระผม


พระภาคเจา ทอดพระเนตรเหนสนถตทงหลายเกลอนกลาด แลวทรง ดารวา "ไมมเหตในการทจะยงศรทธาไทยใหตกไป, เราจกแสดง อบายในการใชสอย แกภกษเหลานน" แลวทรงกระทาธรรมมกถา ตรสเตอนภกษทงหลาย. ขอวา สก นวตถป สก ปารตป ไดแก นงและนอนแลว ครงเดยว. บทวา สามนตา มความวา พงถอเอาโดยประการททตนตด เอาเปนวงกลม หรอเปนสเหลยมจตรสจากชายขางหนง จะมประมาณ คบหนง. แตภกษเมอจะลาดพงลาดลงในเอกเทส หรอชออกแลว ลาดใหผสมกนโดยนยดงกลาวในบาลนนเทยว, สนถตทภกษหลอแลว อยางน จะเปนของมนคงยงขน. คาทเหลอมอรรถตนทงนนแล. สมฏฐานเปนตน แหงสกขาบทน เปนเชนเดยวกบเทวภาคสกขาบท เพราะเปนทงกรยาและอกรยา ฉะนแล. นสทนสนถตสกขาบท จบ. กในสนถต ๕ ชนดเหลาน สนถต ๓ ชนดขางตน ผศกษา พงทราบวา กระทาวนยกรรมแลวไดมา ไมควรใชสอย, ๒ ชนดขางหลง ทาวนยกรรมแลวไดมาจะใชสอย ควรอย.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๖ เอฬกโลมสกขาบท เอฬกโลมสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในเอฬกโลมสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- บทวา อปผณเธส มความวา พวกชาวบานกลาวคาสพยอก เปนตนวา "ทานขอรบ (ขนเจยมน) ทานซอมาดวยราคาเทาไร ? สองบทวา ตโกว อาสมภ มความวา พวกชาวบานขนมด ฟนแบกใหญมาจากปาเหนดเหนอยแลวโยนลงไป ทง ๆ ทยนอยฉนใด ภกษนไดโยน (ขนเจยม) ใหตกลงไปฉนนน. บทวา สหตถา แปลวา ดวยมอตนเอง. มคาอธบายวา "นาไปดวยตนเอง." สองบทวา พหตโยชน ปาเตต มความวา โยนออกไปภาย- นอก ๓ โยชน. เมอขนเจยมจะตกไปโดยไมมอนตราย พอพน จากมอ เปนนสสคคยปาจตตยมากตวตามจานวนเสนขน. ถาขนเจยม ทโยนไปนน กระทบทตนไม หรอเสาในภายนอกสามโยชนแลวตกลง ภายใน (๓ โยชน) อก ยงไมตองอาบต. ถาหอขนเจยม ตกถงพน หยดแลวกลงไป กลบเขามาภายใน (๓ โยชน) อก เปนอาบตแท. ภกษยนขางในเอามอ หรอเทา หรอไมเทากลงไป, หอขน เจยมจะหยด หรอไมหยดกตาม กลงออกไป, เปนอาบต เหมอนกน. ภกษวางไวดวยตงใจวา "คนอนจกนาไป," แมเมอคนนน นาขนเจยมไปเปนอาบตเหมอนกน. ขนเจยมทภกษวางไวดวยจต


บรสทธลมพดไปหรอคนอนใหตกไป ในภายนอกโดยธรรมดาของตน เปนอาบตเหมอนกน เพราะภกษมอตสาหะ และเพราะสกขาบทเปน อจตตกะ. แตในกรนทเปนตน ทานกลาว อนาบตไว ในเพราะขนเจยม ทถกลมพดไป หรอบคคลอนใหตกไปภายนอกน. อนาบตททานกลาว ไวนน ไมสมดวยบาลแหงอนาปตวาร. ภกษกระทาหอทงสองขางใหเนองเปนอนเดยวกน เมอวางไวให หอหนงอยภายในเขตแดน อกหอหนงใหอยในภายนอกเขตแดน, ยง รกษาอยกอน แมในหาบทเนองเปนอนเดยวกน กมนยเหมอนกนน. แตถาวาขนเจยมเปนเพยงแตภกษวางไวทปลายหาบมไดผกเลย, ยอม คมอาบตไมได. เมอภกษสบเปลยนแมขนเจยมทเนองเปนอนเดยว กนไปวางไวแทน กเปนอาบตเหมอนกน. ในคาวา อสส ยาเน วา นมวนจฉยดงน :- ภกษวางไว บนยาน หรอบนหลงชางเปนตน ซงกาลงไป ดวยตงใจวา "เมอเจาของ เขาไมรเลย มนจกนาไปเอง," เมอยานนน ลวงเลย ๓ โยชน ไปเปนอาบตทนท. แมในยานทจอดอย กมนยอยางนเหมอนกน. กถาวา ภกษขนเจยมไวบนยาน หรอบนหลงชางเปนตนทไมไป แลวขนขบขไป หรอไปเตอนภายใต (ใหไป) หรอเรยกให (จอดอย) ตดตามไป, ไมเปนอาบต เพราะพระบาลวา "ภกษใหคนอน ชวยนาไป." แตในกรนทเปนตนทานกลาววา "เปนอาบต." คานน ไมสมดวยคานวา "ภกษใหคนอนชวยนาไป." กในอทนนาทาน เปนอาบตในเพราะสงกฆาฏ (ตระบดภาษ). แทจรง อาบตใด ใน


อทนนาทานนน, อาบตนน เปนอนาบตในสกขาบทน, อาบตใดใน สกขาบทน, อาบตนน เปนอนาบตในอทนนาทานนน. ภกษไปถงสถานทนนสงใจไปอน หรอถกพวกโจรเปนตนรบกวน เลยไปเสยกด, เปนอาบตเหมอนกน. พงทราบจานวนอาบต ตาม จานวนเสนขนในฐานะทงปวง. หลายบทวา ตโยชน วาสาธปปาโย คนตวา ตโต ปร หรต มความวา "ไมเปนอาบตแกภกษผนาไป แมตงรอยโยชนอยางน คอ เพราะไมไดอเทศและปรปจฉาเปนตน หรอปจจยเปนตน ในททตน ไปแลว ภกษจงไปในทอนตอจากทนน, ไปในทอนแมจากทนน." สองบทวา อจฉนน ปฏลภตวา มความวา พวกโจรชงเอา ขนเจยมนนไป รวาไมมประโยชนแลวคนให, ไมเปนอาบตแกภกษ ผนาขนเจยมนนไป. สองบทวา นสสฏ ปฏลภตวา มความวา ไดขนเจยมททา วนยกรรมแลวคนมา. บทวา กตภณฑ มความวา ขนเจยมทเขาทาเปนสงของ มผากมพล พรม และสนถตเปนตน อยางใดอยางหนงโดยทสดแมเพยง มดดวยเสนดวย. อนง ภกษใด สอดขนเจยมลงในระหวางถลกบาตร บาง ๆ กด ในหลบผารดเขา ผาองสะ และประคตเอวเปนตนกด ในฝกมด เพอปองกนสนมกรรไกรเปนตนกด โดยทสดอาพาธเปนลม ยอนขนเจยมไวแมในชองหแลวเดนไปเปนอาบตแกภกษนนเหมอนกน, แตขนเจยมทมดดวยดายใสไว (ในระหวางรองเทาและถลกบาตร


เปนตน) ยอมตงอยในฐานะแหงขนเจยมททาเปนสงของ. ภกษทาให เปนชองผมแลวนาไป, น ชอวาทางเลยงเกบ, เปนอาบตเหมอนกน. คาทเหลออมอรรถตนทงนน. บรรดาสมฏฐานเปนตน เอฬกโลมสกขาบทน ชอวาเอฬกโลม- สมฏฐาน (มขนเจยมเปนสมฏฐาน) ยอมเกดขน ทางกาย ๑ ทางกาย กบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. เอฬกโลมสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๗ เอฬกโลมโธวาปนสกขาบท เอฬกโลมโธวาปนสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจา จะกลาวตอไป :- บรรดาบทเหลานน บทวา รจนต แปลวา ยอมละทง คอ ยอมสละเสย. มคาอธบายวา "ยอมไมอาจเพอจะประกอบเนอง ๆ." คาทเหลอในเอฬกโลมโธวาปนสกขาบทน พรอมทงสมฏฐาน เปนตน มนยดงกลาวแลวในปราณจวรสกขาบทนนแล. เอฬกโลมโธวาปนสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๘ รปยสกขาบท รปยสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาวตอไป :- ในรปยสกขาบทนน มวนจฉยยดงตอไปน :- บทวา ปฏวโส แปลวา สวน. ในบทวา ชาตรปรต น คาวา ชาตรป เปนชอแหงทองคา. กเพราะทองคานนเปนเชนกบพระฉววรรณแหงพระตถาคต; เพราะ ฉะนน ทานจงกลาวไวในบทภาชนะวา "ทานเรยกพระฉววรรณของ พระศาสดา." เนอความแหงบทภาชนะนนวา "โลหะพเศษมสเหมอน พระฉววรรณของพระศาสดา นชอวา ชาตรป (ทองคาธรรมชาต)." สวนเงนทานเรยกวา รปยะ ในคาทงหลายวา "สงข ศลา ประพาฬ เงนทอง " เปนตน. แตในสกขาบทน ทานประสงคเอากหาปณะ เปนตนอยางใดอยางหนง ทใหถงการซอขายได. เพราะเหตนนนนแล ในบทภาชนะแหงบทวา รชต นน ทานจงกลาวคาวา กหาปณะ โลหมาสก ดงน เปนตน. [อธบายวตถแหงนสสคคยและทกกฏ] บรรดาบทวา กหาปณะ เปนตนนน กหาปณะทเขาทาดวย ทองคากด ทาดวยเงนกด กหาปณะธรรมดากด ชอวา กหาปณะ. มาสกททาดวยแรทองแดงเปนตน ชอวา โลหมาสก.


มาสกททาดวยไมแกนกด ดวยขอไมไผกด โดยทสดแมมาสก ทเขาทาดวยใบตาลสลกเปนรป กชอวา มาสกไม. มาสกทเขาทาดวยครงกด ดวยยางกด ดนใหเกดรปขน ชอวา มาสกยาง. กดวยบทวา เย โวหาร คจฉนต น ทานสงเคราะหเอามาสก ทงหมดทใชเปนมาตราซอขายในชนบท ในเวลาซอขายกน โดยทสด ทาดวยกระดกบาง ทาดวยหนงบาง ทาดวยเมลดผลไมบาง ดน ใหเปนรปบาง มไดดนใหเปนรปบาง. วตถ ๔ อยาง คอ "เงน ทอง ทงหมดนอยางน (และ) มาสกทอง มาสกเงน มประเภทดงกลาว แลวแมทงหมด" จดเปนวตถแหงนสสคคย, วตถน คอ มกดา มณ ไพฑรย สงข ศลา ประพาฬ ทบทม บษราคม ธญญชาต ๗ ชนด ทาสหญง ทาสชาย นาไร สวนดอกไม สวนผลไมเปนตน จดเปนวตถ แหงทกกฏ. วตถน คอ ดาย ผาลไถ ผนฟา ฝาย อปรณณชาตมอเนก- ประการ และเภสช มเนยใส เนยขน นามน นาผง นาออยงบเปนตน จดเปนกปปยวตถ. บรรดานสสคคยวตถและทกกฏวตถนน ภกษจะรบนสสคคยวตถ เพอประโยชนตนเอง หรอเพอประโยชนแกสงฆ คณะ บคคลและเจดย เปนตน ยอมไมควร. เปนนสสคคยปาจตตย แกภกษผรบเพอ ประโยชนแกตนเอง. เปนทกกฏแกภกษผรบเพอประโยชนแกสงทเหลอ. เปนทกกฏอยางเดยว แกภกษผรบทกกฏวตถ เพอประโยชนทกอยาง, ไมเปนอาบตในกปปยวตถ. เปนปาจตตยอานาจทมาในรตนสกขา-


บทขางหนา แกภกษผรบวตถมเงนเปนตนแมทงหมด ดวยหนาทแหง ภณฑาคารก เพอตองการจะเกบไว. [วาดวยการรบ การใชใหรบ และวธปฏบตในรปยะ] บทวา อคคณเหยย แปลวา พงถอเอา. กเพราะเมอภกษ รบเอาจงตองอาบต; ฉะนน ในบทภาชนะแหงบทวา อคคณเหยย นน ทานจงกลาววา ภกษรบเอง เปนนสสคคยปาจตตย. แมในบทท เหลอ กมนยอยางน. ในการรบเองและใชใหรบนน มวนจฉยยดงน :- เปนอาบตตวเดยวแกภกษผรบเอง หรอใชใหรบวตถสงเดยว ในบรรดา ภณฑะ คอ ทอง เงน ทงกหาปณะ และมาสก. ถาแมนวา ภกษรบ เอง หรอใชใหรบตงพนอยางรวมกน, เปนอาบตมากตามจานวนวตถ. แตในมหาปจจรและกรนท กลาวรวมกนวา "เปนอาบต โดยนบรป ในถงทผกไวหยอน ๆ หรอในภาชนะทบรรจไวหลวม ๆ. สวนในถง ทผกไวแนน หรอในภาชนะทบรรจแนน เปนอาบตตวเดยวเทานน." สวนในการยนดเงนทองทเขาเกบไว มวนจฉยดงน :- เมอเขา กลาววา "นเปนของพระผเปนเจา" ถาแมนภกษยนดดวยจต เปนผ ใครเพอจะรบเอาดวยกายหรอวาจา, แตปฏเสธวา 'นไมควร' ไมเปน อาบต." แมไมหามดวยกายและวาจา เปนผมจตบรสทธ ไมยนดดวย คดวา "นไมควรแกเรา" ไมเปนอาบตเหมอนกน. จรงอย บรรดา ไตรทวาร อนภกษหามแลวดวยทวารใดทวารหนง ยอมเปนอนหาม


แลวแท. แตถาไมหามดวยกายและวาจา รบอยดวยจต ยอมตอง อาบต ในกายทวาร และวจทวาร มการไมกระทาเปนสมฏฐาน เพราะไมกระทากาใหามทตนพงกระทาดวยกายและวาจา. แต ชอวา อาบต ทางมโนทวาร ไมม. บคคลคนเดยววางเงนทองตงรอยตงพน ไวใกลเทา ดวยกลาววา "น จงเปนของทาน." ภกษหามวา "นไม ควร." อบาสกพดวา "กระผมสละถวายทานแลว" กไป. มตนอน มาทนน ถามวา "นอะไร ขอรบ !" ภกษพงบอกคาทอบาสกนน และตนพดกน. ถาเขาพดวา "ผมจกเกบให ขอรบ ! ทานจงแสดงท เกบ." ภกษพงขนไปยงปราสาทถงชน ๗ แลวพงบอกวา "นทเกบ." แต อยาพงบอกวา "จงเกบไวในทน." อกปปยวตถ (มทองและเงน เปนตน) ยอมเปนอนอาศยวตถทเปนกปปยะและอกปปยะ ตงอย ดวยคาบอกมประมาณเทาน. พงปดประตแลวอยรกษา. ถาวา อบาสกถอเอาบาตรและจวรซงเปนของจะขายบางอยางมา, เมอเขากลาววา "ทานจกรบสงนไหม ขอรบ !" พงกลาววา "อบาสก พวกเรามความตองการสงน และวตถชอเหนปานน กมอย, แตไม มกปปยการก." ถาเขาพดวา "ผมจกเปนกปปยการก, ขอทานโปรด เปดประตใหเถด" พงเปดประตแลว กลาววา "ตงใจอยในโอกาสโนน." และอยาพงกลาววา "ทานจงถอเอาสงน." แมอยางน อกปปยวตถกเปน อนอาศยวตถเปนกปปยะและอกปปยะตงอยเหมอนกน. ถาเขาถอเอา กหาปณะนนแลว ถวายกปปยภณฑะแกเธอ, ควรอย. ถาเขาถอเอา เกนไป พงบอกเขาวา "พวกเราจกไมเอาภณฑะของทาน, จงเกบเสย."


ในคาวา สงฆมชเฌ นสสชชตพพ น พระผมพระภาคไม ตรสวา "พงสละแหสงฆ หรอแกดณะ หรอแกบคคล" กเพราะธรรมดา วารปยะเปนอกปปยะ (เปนของไมสมควร). อนง เพราะรปยะนน เปนเพยงแตภกษรบไวเทานน เธอไม ไดจายหากปปยภณฑอะไรดวยรปยะนน; ฉะนน เพอทรงแสดงการ ใชสอยโดยอบาย จงตรสวา "พงสละในทามกลางแหงสงฆ." ขอวา กปปย อาจกขตพพ สปป วา มความวา พงบอก อยางนวา "อบาสก เนยใส หรอนามน ยอมควรแกบรรพชตทงหลาย." [ปจจยทไดจากรปยะทภกษรบ ไมควรแกเธอผรบ] ขอวา รปยปฏคคาหก เปตวา สพเพเหว ปรภชตพพ มความวา ภกษทงหมดพงแจกกนบรโภค. ภกษผรบรปยะไมพงรบ สวนแบง. แมไดสวนทถงแกพวกภกษอนหรออารามกชนแลว จะ บรโภค กไมควร. โดยทสดเนยใส หรอนามนนน อนดรจฉานมลง เปนตน ลกเอาไปจากสวนแบงนน วางไวในปา หรอทหลนจากมอ ของสตวเหลานน ยงเปนของอนดรจฉานหวงแหนกด เปนของบงสกล กด ไมสมควรทงนน. แมจะอบเสนาสนะ ดวยนาออยทนามาจก สวนแบงนน กไมควร. จะตามประทปดวยเนยใส หรอนามนแลว นอนกด กระทากสณบรกรรมกด สอนหนงสอกด ดวยแสงสวางแหง ประทป ไมควร. อนง จะทาแผลทรางกายดวยนามน นาผงและนาออย เปนตน จากสวนแบงนน กไมควรเหมอนกน.


คนทงหลาย เอาวตถนน จายหาเตยงและตงเปนตนกด สราง อโบสถาคารกด สรางโรงฉนกด จะบรโภคใชสอย กไมควร. แม รมเงา (แหงโรงฉนเปนตน) อนแผไปอยตามเขตของเรอน กไมควร. รมเงาทเลยเขตไป ควรอย เพราะเปนของจรมา. จะเดนไปตาม ทางกด สะพานกด เรอนกด แพกด ทเขาจาหนายวตถนนสรางไว ไมควร. จะดม หรอใชสอยนาทเออขนเตมปรมสระโบกขรณ ซงเขา ใหขดดวยวตถนน กไมควร. แตวา เมอนาภายใน (สระ) ไมม นา ทไหลมาใหม หรอนาฝนไหลเขาไป สมควรอย. แมนาทมาใหม ซงซอมาพรอมกบสระโบกขรณทซอมา (ดวยวตถนน) กไมควร. สงฆตงวตถนนเปนของฝาก (เกบดอกผล) บรโภคปจจย, แม ปจจยเหลานน กไมควรแกเธอ. แมอารามซงเปนทอนสงฆรบไว (ดวยวตถนน) กไมควรเพอบรโภคใชสอย. ถาพนดนกด พชกด เปนอกปปยะ, จะใชสอยพนดน จะบรโภคผลไมไมควรทงนน. ถาภกษ ซอพนดนอยางเดยว เพาะปลกพชอน, จะบรโภคผล ควรอย. ถาพช ภกษซอมาปลกลงในพนดนอนเปนกปปยะ จะบรโภคผล ไมควร. จะนงหรอนอนบนพนดน ควรอย. ขอวา สเจ โส ฉฑเฑต มความวา เขาโยนทงไป ณ ทแหงใด แหงหนง. ถาแมนเขาไมทง หรอถอเอาไปเสยเอง, ไมพงหามเขา. ขอวา โน เจ ฉฑเฑต มความวา ถาเขาไมถอเอาไป และ ไมทงให หลกไปตามความปรารถนา ดวยใสใจวา "ประโยชนอะไรของ เราดวยการขวนขวายน," ลาดบนน สงฆพงสมมตภกษผมลกษณะตามท


พระผมพระภาคเจาตรสแลว ใหเปนผทงรปยะ. [วาดวยองคแหงภกษผทงรปยะ] ในคาวา โย น ฉนทาคต เปนตน มวนจฉยยดงน :- ภกษผ กระทาวตถนนเพอตน หรอยกตนขนอาง ดวยอานาจแหงความโลภ ชอวา ยอมถงความลาเอยงเพราะชอบกน. เมอรกรานผอนดวยอานาจ แหงโทสะวา "ภกษนไมรแมบทเลย ไมรวนย" ชอวา ยอมถง ความลาเอยงเพราะโทสะ. เมอถงความเปนผพลงเผลอและหลงลมสต ดวยอานาจโมหะ ชอวา ยอมถงความลาเอยงเพราะหลง. เมอไม อาจจะทงเพราะกลวภกษผรบรปยะ ชอวายอมถงความลาเอยงเพราะ กลว. ภกษผไมกระทาอยางน บณฑตพงทราบวา ยอมไมถงความ ลาเอยงเพราะชอบกน ฯ ล ฯ ยอมไมถงความลาเอยงเพราะกลว. สองบทวา อนมตต กตวา ไดแก ไมกระทาใหมทหมาย. อธบายวา "ภกษผทงรปยะนน หลบตาแลว ไมเหลยวดดจคถ คอไมกาหนดหมายทตก พงทงใหตกไปในแมนา ในเหว หรอใน พมไม." ในรปยะแมอนภกษพงรงเกยจอยางน พระผมพระภาคเจา กตรสบอกการบรโภคใชสอย แกภกษทงหลายโดยปรยาย. กการบรโภค ปจจยทเกดขนจากรปยะนน ยอมไมสมควรแกภกษผรบรปยะ โดย ปรยายไร ๆ เลย. กการบรโภคปจจยทเกดขนน ไมควรแกภกษผรบ รปยะนนฉนใด, ปจจยทเกดขน เพราะการอวดอตตรมนสธรรมอนไมม จรงกด เพราะกลทสกกรรมกด เพราะการหลอกลวงเปนตนกด ยอม


ไมควรแกภกษนน และแกภกษอน ฉนนน. ถงปจจยทเกดขนโดยธรรม โดยสมาเสมอ ยงไมไดพจารณา จะบรโภค กไมควร. [อธบายการบรโภคปจจยม ๔ อยาง] จรงอย การบรโภค ม ๔ อยาง คอ ไถยบรโภค (บรโภคอยาง ขโมย) ๑ อณบรโภค (บรโภคอยางเปนหน) ๑ ทายชชบรโภค (บรโภคอยางเปนผรบมรดก) ๑ สามบรโภค (บรโภคอยางเปนเจา ของ) ๑. บรรดาการบรโภค ๔ อยางนน การบรโภคของภกษผทศล ซงนงบรโภคอยแมในทามกลางสงฆ ชอวา ไถยบรโภค. การบรโภค ไมพจารณาของภกษผมศล ชอวา อณบรโภค. เพราะฉะนน ภกษผม ศลพงพจารณาจวรทกขณะทบรโภคใชสอย. บณฑบาตพงพจารณา ทก ๆ คากลน. เมอไมอาจอยางนน พงพจารณาในกาลกอนฉน หลงฉน ยามตน ยามกลาง และยามสดทาย. หากเมอเธอไมทน พจารณาอรณขน, ยอมตงอยในฐานะบรโภคหน. แมเสนาสนะ กพง พจารณาทก ๆ ขณะทใชสอย. ความมสตเปนปจจยทงในขณะรบทง ในขณะบรโภคเภสช ยอมควร. แมเมอเปนอยางเดยว. กเปนอาบตแก ภกษผทาสตการรบ ไมทาในการบรโภคอยางเดยว. แตไมเปน อาบตแกภกษผไมทาสตในการรบ ทาแตในเวลาบรโภค. กสทธม ๔ อยาง คอ เทสนาสทธ (หมดจดดวยการแสดง) ๑ สงวรสทธ (หมดจดดวยสงวร) ๑ ปรยฏฐสทธ๑ (หมดจดดวยการ ๑. ในทอน ๆ เปน ปรเยฏฐสทธ.


แสวงหา) ๑ ปจจเวกขณสทธ (หมดจดดวยการพจารณา) ๑. บรรดา สทธ ๔ อยางนน ปาฏโมกขสงวรศล ชอวาเทสนาสทธ. กปาฏโมกข- สงวรศลนน ทานเรยกวา เทสนาสทธ เพราะบรสทธดวยการแสดง. อนทรยสงวรศล ชอวา สงวรสทธ. กอนทรยสงวรศลนน ทานเรยก วา สงวรสทธ เพราะบรสทธดวยสงวร คอ การตงจตอธษฐานวา "เราจกไมทาอยางนอก" เทานน. อาชวปรสทธศล ชอวา ปรยฏฐ- สทธ.๑ กอาชวปารสทธศลนน ทานเรยกวา ปรยฏฐสทธ๑ เพราะ เปนความบรสทธดวยการแสวงหาของภกษผละอเนสนาแลวยงปจจยทง หลายใหเกดขนโดยกรรม โดยสมาเสมอ. ปจจยบรโภคสนนสสตศล ชอวา ปจจเวกขณสทธ. จรงอย ปจจยบรโภคสนนสสตศลนน ทานเรยก วา "ปจจเวกขณสทธ" เพราะบรสทธดวยการพจารณาทพระผมพระ ภาคเจาตรสไวโดยนยมอาทวา "ภกษยอมพจารณาโดยแยบตายแลว เสพจวร" ดงน. เพราะเหตนน ขาพเจาจงกลาววา "แตไมเปน อาบตแกภกษผไมทาสตในการรบ ทาแตในการบรโภค." การบรโภค ปจจยของพระเสขะ ๗ จาพวก ชอวา ทายชชบรโภค. จรงอย พระเสขะ ๗ จาพวกนน เปนพระโอรสของพระผมพระภาคเจา; เพราะ ฉะนน จงเปนทายาทแหงปจจยอนเปนของพระพทธบดา บรโภคอย ซงปจจยเหลานน. ถามวา "กพระเสขะเหลานน บรโภคปจจยของพระผมพระภาค เจาหรอบรโภคปจจยของพวกคฤหสถ ?" ๑. ในทอน ๆ เปน ปรยฏฐสทธ.


ตอบวา "ปจจยเหลานน แมอนพวกคฤหสถถวาย กจรง, แต ชอวาเปนของพระผมพระภาคเจา เพราะพระผมพระภาคเจาทรงอนญาต ไว," เพราะฉะนน บณฑตพงทราบวา "พระเสขะเหลานน บรโภค ปจจยของพระผมพระภาคเจา." กธรรมทายาทสตร เปนเครองสาธก ในการบรโภคปจจยของพระผมพระภาคเจาน. การบรโภค ของพระขณาสพทงหลาย ชอวา สามบรโภค. จรงอย พระขณาสพทงหลายเหลานน ชอวาเปนเจาของบรโภค เพราะลวงความเปนทาสแหงตณหาไดแลว. บรรดาการบรโภคทง ๔ น สามบรโภค และทายชชบรโภค ยอมควรแมแกภกษทกจาพวก. อณบรโภค ไมสมควรเลย. ในไถยบรโภค ไมมคาจะพดถงเลย. [อธบายการบรโภคอก ๔ อยาง] การบรโภคแมอนอก ๔ คอ ลชชบรโภค อลชชบรโภค ธมมยบรโภค อธมมยบรโภค. บรรดาการบรโภค ๔ อยางนน การ บรโภคของอลชชภกษรวมกบลชชภกษ สมควร. ไมพงปรบอาบตเธอ. การบรโภคของลชชภกษรวมกบอลชชภกษ ยอมควรตลอดเวลาทเธอ ยงไมร. เพราะวาธรรมดาภกษผเปนอลชชมาแตแรกไมม. เพราะ ฉะนน พงวากลาวเธอในเวลาทราบวาเธอเปนอลชชวา "ทานทาการ ละเมดในกายทวารและวจทวาร, การทานน ไมสมควรเลย, ทานอยา ไดกระทาอยางน." ถาเธอไมเออเฟอยงคงกระทาอยอก, ถายงขนทา การบรโภครวมกบอลชชนน, แมเธอกจะกลายเปนอลชชไปดวย. ฝาย


ภกษใด กระทาการบรโภครวมกบอลชช ผซงเปนภาระของตน, แมภกษนน อนภกษอนเหนพงหาม, ถาเธอไมยอมงดเวน, ภกษ แมรปน กเปนอลชชเหมอนกน. อลชชภกษแมรปเดยว ยอมทาให ภกษเปนอลชชไดแมตงรอยรปอยางน. ชอวาอาบตในการบรโภครวม กนระหวางอลชชกบอลชช ยอมไมม. การบรโภครวมระหวางลชช กบลชชเปนเชนเดยวกบขตตกมารสองพระองคเสวยรวมกนในสวรรณ- ภาชน. การบรโภคเปนธรรม และ ไมเปนธรรม ผศกษาพงทราบ ดวยอานาจแหงปจจยนนแล. ในการบรโภคเปนธรรม และไมเปนธรรมนน พงทราบวนจฉย ดงตอไปน :- ถาแมนบคคลกเปนอลชช แมบณฑบาตกไมเปนธรรม, นา รงเกยจทง ๒ ฝาย. บคคลเปนอลชช แตบณฑบาตเปนธรรม, ภกษทง หลายรงเกยจบคคลแลว ไมพงรบบณฑบาต. แตในมหาปจจร ทาน กลาวไววา "คนทศล ไดอเทศภตเปนตนจากสงฆแลว ถวายแกสงฆ นนแล, อเทศภตเปนตนน ยอมควร เพราะเปนไปตามทเขาถวาย นนเอง." บคคลเปนลชช บณฑบาตไมเปนธรรม, บณฑบาต นารบเกยจไมควรรบเอา. บคคลเปนลชช แมบณฑบาตกเปนธรรม ยอมสมควร. [อธบายการยกยองและการบรโภคอกอยางละ ๒] ยงมการยกยอง ๒ อยาง และการบรโภค ๒ อยางอก คอ การ


ยกยองลชช ๑ การยกยองอลชช ๑ ธรรมบรโภค ๑ อามสบรโภค ๑. ในการยกยองและการบรโภคนน การยกยองลชช แกอลชช สมควร. เธอไมควรถกปรบอาบต. กถาวา ลชชยกยองอลชช ยอมเชอเชญ ดวยอนโมทนา เชอเชญดวยธรรมกถา อปถมภในสกลทงหลาย, แม อลชชนอกน กกลาวสรรเสรญเธอในบรษทวา "อาจารยของพวกเรา ยอมเปนผเชนนและเชนน," ภกษน บณฑตพงทราบวา "ยอมทา พระศาสนาใหเสอมลง คอ ใหอนตรธานไป." กบรรดาธรรมบรโภคและอามสบรโภค ในบคคลใด อามส- บรโภค สมควร, ในบคคลนน แมธรรมบรโภค กสมควร. ทาน กลาวไว (ในอรรถกถาทงหลาย) วา "กคมภรใด ตงอยในสดทาย จกฉบทายไป โดยกาลลวงไปแหงบคคลนน, จะเรยนเอาคมภรนน เพออนเคราะหธรรม ควรอย. ในการอนเคราะหธรรมนน มเรอง ตอไปน :- [เรองเรยนคณฐะจากดนเลวเพออนเคราะหธรรม] ไดยนวา ในยคมหาภย ไดมภกษผชานาญมหานเทศเพยงรป เดยวเทานน. ครงนน พระอปชฌายะของพระตสสเถระ ผทรงนกาย ๔ ชอวา มหาตปฏกเถระ กลาวกะพระมหารกขตเถระวา "อาวโส มหารกขต ! เธอจงเรยนเอามหานเทสในสานกแหงภกษนนเถด." เธอเรยนวา "ไดทราบวา ทานรปนเลวทราม ขอรบ ! กระผมจก ไมเรยนเอา."


อปชฌาย. "เรยนไวเถดคณ ! ฉนจกนงใกล ๆ เธอ." พระเถระ. "ดละ ขอรบ ! เมอทานนงอยดวย กระผมจก เรยนเอา" แลวเรมเรยนตดตอกนทงกลางคนกลางวน วนสดทายเหน สตรภายใตเตยงแลว เรยนวา "ทานขอรบ ! กระผมไดสดบมากอน แลวทเดยว, ถาวากระผมพงรอยางน จะไมพงเรยนธรรมในสานกดน เชนนเลย." กพระมหาเถระเปนอนมาก ไดเรยนเอาในสานกของพระ เถระนนแลว ไดประดษฐานมหานเทสไวสบมา. อนทองและเงนแมทงหมด ผศกษาพงทราบวา ถงการสงเคราะห วารปยะทงนน ในคาวา รปเย รปยส น. สองบทวา รปเย เวมตโก มความวา เกดมความสงสย โดยนยเปนตนวา "เปนทองคา หรอ ทองเหลอง๑หนอ ?" สองบทวา รปเย อรปยส มความวา มความสาคญใน ทองคาเปนตนวา เปนทองเหลองเปนตน. อกอยางหนง บคคลผใครในบญทงหลาย มนางสนมของพระ ราชาเปนตน ถวายเงนและทองใสไวในภต ของควรเคยว ของหอม และกายานเปนตน, ถวายแผนผาเลก ๆ รวมกบกหาปณะทขอดไวท ชายผาเปนตนนนแหละ แกภกษทงหลายผเทยวบณฑบาตผา, ภกษ ทงหลายรบเอาดวยสาคญวาภตตาหารเปนตน หรอสาคญวาผา. ภกษ น พงทราบวา "ผมความสาคญในรปยะวามใชรปยะ รบเอารปยะ ๑. วมต. ขรปตตนต ขรสงขาต สวณณปฏรปก วตถ. แปลวา ทชอวา ขรปตตะ ไดแก วตถ ทนบวาแขง เทยมทองคา. - ผชาระ.


ดวยอาการอยางน." แตภกษผรบ พงกาหนดใหดวา "วตถนเราไดในเรอนหลงน" เพราะวา ผทถวายของดวยไมมสต ไดสตแลวจะกลบมา (ทวงถาม). ลาดบนน ภกษพงบอกเขาวา "ทานจงตรวจดหอผาของทาน" ดงน. บททเหลอในสกขาบทน มอรรถตนทงนน. บรรดาสมฏฐานเปนตน สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ บางคราว เปนกรยา เพราะตองดวยการรบ, บางคราวเปนอกรยา เพราะไมทา กาใหาม, จรงอย รปยสกขาบท อญญวาทกสกขาบท และอปสสต- สกขาบท ทง ๓ มกาหนดอยางเดยวกน เปนโนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. รปยสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๙ รปยสพโยหารสกขาบท รปยสพโย๑หารสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจา จะกลาวตอไป :- ในรปยสพโยหาร๒สกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน:- บทวา นานปปการก ไดแก มประการมใชนอย ดวยอานาจ รปยททา (เปนรปภณฑ) และมไดทา (เปนรปภณฑ) เปนตน. บทวา รปยสพโยหาร ไดแก พวกแลกเปลยนดวยทองและเงน. บทวา สมาปชชนต มความวา พวกภกษฉพพคคยมองไม เหนโทษในการแลกเปลยนดวยทองและเงนทตนรบไวแลว เพราะพระ ผมพระภาคเจาทรงหามการรบอยางเดยว จงกระทา (กาลแลกเปลยน ดวยรปยะ). ในคาวา สสปค เปนตน มวนจฉยดงน :- ทองเงนรปภณฑ ทชอวาสสปคะ เพราะอรรถวาประดบศรษะ. กในคมภรทงหลายเขยน ไววา "สสปก" กม. คาวา สสปก น เปนชอของเครองประดบศรษะ ชนดใดชนดหนง. ในบททงปวงกนยน. ในบทวา กเตน กต เปนตนน บณฑตพงทราบการซอขาย ดวยรปยะลวน ๆ เทานน. ขาพเจา จกกลาววนจฉยในบทวา รปเย รปยส เปนตน ตอไป :- บรรดาวตถทกลาวแลวในสกขาบทกอน เมอภกษซอขาย ๑-๒. บาลและโยชนาเปน รปยสงโวหารสกขาบท.


นสสคคยวตถดวยนสสคคยวตถ เปนนสสคคยปาจตตย ดวยสกขาบท กอน ในเพราะการรบมลคา. ในเพราะการซอขายของอน ๆ เปน นสสคคยปาจตตยดวยสกขาบทนแล. แมเมอซอขายทกกฏวตถ หรอ กปปยวตถดวยนสสคคยวตถ กมนยอยางนเหมอนกน. [วาดวยการซอขายรปยะดวยรปยเปนตน] จรงอย ผศกษาพงทราบตกะวา "ภกษมความสาคญในรปยะ วาเปนรปยะ ซอขายสงทมใชอรปยะ" เปนตน น เปนอกตกะหนง ซงแมมไดตรสไว เพราะอนโลมแกตกะทสองทตรสไววา "ภกษม ความสาคญในสงทมใชรปยะวาเปนรปยะ ซอขายรปยะ" เปนตนน. แทจรง ภกษซอขายปยะของผอนดวยสงมใชรปยะของตน กด ซอขาย สงทมใชรปยะของผอนดวยรปยะของตน กด แมโดยการซอขายทงสอง ประการ กจดเปนทาการซอขายดวยรปยะเหมอนกน. เพราะฉะนน ในบาล จงตรสไวตกะเดยวเทานน ในฝายรปยะขางเดยวฉะนแล. กเมอภกษซอขายวตถแหงนสสคคย ดวยวตถแหงทกกฏ เปน ทกกฏดวยสกขาบทกอน ในเพราะการรบมลคา. เปนนสสคคย- ปาจตตยดวยสกขาบทน ในเพราะแลกเปลยนในภายหลง เพราะซอ ขายของหนก. เมอซอขายทกกฏวตถนนแหละ หรอกปปยวตถ ดวย วตถแหงทกกฏ เปนทกกฏดวยสกขาบทกอน ในเพราะการรบมลคา, เปนทกกฏเชนกน ดวยสกขาบทน แมในเพราะแลกเปลยนภายหลง. เพราะเหตไร ? เพราะซอขายดวยกปปยวตถ.


สวนในอรรถกถาอนธกะ ทานกลาววา "ถาภกษถงการซอขาย เปนนสสคคยปาจตตย" คานน ทานกลาวไวไมชอบ. เพราะเหตไร ? เพราะเชอวาการซอขาย นอกจากการใหและการรบ ไมม. และ กยวกกยสกขาบท พระผมพระภาคเจาตรสหมายเอาการแลกเปลยน กปปยวตถดวยกปปยวตถเทานน. กแลการแลกเปลยนนนนอกจาก พวกสหธรรมก. สกขาบทน พระผมพระภาคเจาตรสหมายเอาการซอขายรปยะ และสงมใชรปยะดวยรปยะและการซอขายรปยะดวยสงมใชรปยะ, สวน การซอขายวตถแหงทกกฏดวยวตถแหงทกกฏ มไดตรสไวในบาลใน สกขาบทน (และ) มไดตรสไวในบาลในกยวกกยสกขาบทนนเลย. กใน การซอขายวตถแหงทกกฏ ดวยวตถแหงทกกฏนไมควรจะ (เปนอนาบต). เพราะฉะนน พวกอาจารยผรพรประสงคแหงพระผมพระภาคเจา จงไดกลาวคาวา "ในเพราะรบวตถแหงทกกฏ เปนทกกฏฉนใด, แมในเพราะซอขายวตถแหงทกกฏนน ดวยวตถแหงทกกฏนนนนแล เปนทกกฏ กชอบแลว ฉนนนเหมอนกน." อนง เมอภกษซอขายวตถนสสคคย ดวยกปปยวตถ เปนอานาบต ดวยสกขาบทกอนในเพราะการรบมลคา, เปนนสสคคยปาจตตย ดวยสกขาบทน ในเพราะแลกเปลยนภายหลง. สมจรงดงคาทพระผม พระภาคเจาตรสไววา "ภกษมความสาคญในสงมใชรปยะวาไมใชรปยะ ซอขายรปยะ เปนนสสคคยปาจตตย" เมอภกษซอขายวตถ แหงทกกฏดวยกปปยวตถนนนนแหละ ไมเปนอาบต เหมอนอยางนน


ในเพราะการรบมลคา, เปนทกกฏดวยสกขาบทน ในเพราะการแลก เปลยนภายหลง. เพราะเหตไร ? เพราะซอขายสงเปนอกปปยะ. อนง เมอภกษแลกเปลยนกปปยวตถ ดวยกปปยวตถ นอก จากพวกสหธรรมก ไมเปนอาบต ดวยสกขาบทกอน ในเพราะการรบ มลคา. เปนนสสคคยปาจตตยดวยกยวกกยสกขาบทขางหนา เพราะ การแลกเปลยนภายหลง. เมอภกษถอเอาพนการซอขายไป ไมเปน อาบต แมโดยสกขาบทขางหนา. (แต) เปนทกกฏแกภกษผประกอบ การหาผลกาไร. [อธบายปตตจตกกะเปนอทาหรณ] อนง ผศกษาพงทราบปตตจตกกะน อนแสดงถงความทรปย- สพโยหารสกขาบทนหนก. ความพสดารวา ภกษใด รบเอารปยะ แลวจางใหขดแรเหลกขนดวยรปยะนน. ใหชางเหลกถลงแรเหลกนน แลวใหทาบาตรดวยโลหะนน. บาตรน ชอวา เปนมหาอกปปยะ ภกษนน ไมอาจทาใหเปนกปปยะไดดวยอบายไร ๆ. กถาวา ทาลาย บาตนนแลว ใหชางทากระถาง. แมกระถางนนกเปนอกปปยะ. ให กระทามด แมไมสพนทตดดวยมตนน กเปนอกปปยะ. ใหกระทาเบด แมปลาทเขาใหตายดวยเบดนน กเปนอกปปยะ. ภกษใหชางเผาดวยมด ใหรอนแลว แชนา หรอนมสดใหรอน. แมนาและนมสดนน ก เปนอกปปยะเชนกน. ในมหาปจจร ทานกลาววา "กภกษใด รบรปยะแลวซอบาตร ดวยรปยะนน แมบาตรนของภกษนน กเปนอกปปยะ ไมสมควรแม


แกสหธรรมกทง ๕." แตภกษนนอาจทาบาตรนน ใหเปนกปปยะได. จรงอย บาตรนน จะเปนกปปยะได ตอเมอใหมลคาแกเจาของ มลคา และเมอใหบาตรแกเจาของบาตร. ภกษจะใหกปปยภณฑแลว รบเอาไปใชสอย สมควรอย. ฝายภกษใด ใหรบเอารปยะไวแลวไปยงตระกลชางเหลกกบดวย กปปยการก เหนบาตรแลวพดวา "บาตรน เราชอบใจ." และ กปปยการก ใหรปยะนนแลว ใหชางเหลกตกลง. แมบาตรใบน อนภกษนนถอเอาโดยกปปยโวหาร เปนเชนกบบาตรใบท ๒ นนเอง จดเปนอกปปยะเหมอนกน เพราะภกษรบมลคา. ถามวา "เพราะเหตไร จงไมควรแกสหธรรมกทเหลออ ?" แกวา "เพราะไมเสยงสละมลคา." อนง ภกษใด ไมรบรปยะไปยงตระกลชางเหลก พรอมกบ กปปยการกททายกสงมาวา "ทานจงซอบาตรถวายพระเถระ" เหน บาตรแลว ใหกปปยการจายกหาปณะวา "เธอจงรบเอากหาปณะ เหลานแลว ใหบาตรน" แลวไดถอเอาไป. บาตรน ไมควรแกภกษ รปนเทานน เพราะจดการไมชอบ. แตควรแกภกษเหลาอน เพราะไมได รบมลคา. ไดทราบวา อปชฌายของพระมหาสมเถระ มชอวาอนรทธเถระ. ทานบรรจบาตรเหนปานนของตนใหเตม ดวยเนยใสแลว สละแก สงฆ. พวกสทธวหารกแมของพระจลนาคเถระผทรงไตรปฎก กไดม บาตรเชนนนเหมอนกน. พระเถระสงใหบรรจบาตรนนใหเตม ดวย


เนยใสแลว ใหเสยสละแกสงฆ ดงนแล. นชออกปปยปตตจตกกะ. ก ถาวา ภกษไมรบรปยะไปสตระกลแหงชางเหลก พรอมดวยกปปยการก ททายกสงมาวา "เธอจงซอบาตรถวายพระเถระ" เหนบาตรแลว กลาววา "บาตรนเราชอบใจ" หรอวา "เราจกเอาบาตรน," และ กปปยการกจายรปยะนนใหแลวใหชางเหลกยนยอมตกลง. บาตรน สมควรทกอยาง ควรแกการบรโภคแมแหงพระพทธะทงหลาย. สองบทวา อรปเย รปยส ไดแก มความสาคญในทอง เหลองเปนตน วาเปนทองคาเปนตน. สองบทวา อาปตต ทกกฏสส มความวา ถาภกษซอขายสงท มใชรปยะ ดวยสงทมใชรปยะซงมความสาคญวาเปนรปยะนน เปน อาบตทกกฏ. ในภกษผมความสงสย กมนยอยางน. แตไมเปนอาบต แกภกษผมความสาคญวามใชรปยะ แมการทาการซอขาย กบดวย สหธรรมก ๕ วา " ทานจงถอเอาสงนแลวใหสงน." คาทเหลออมอรรถ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข เปน อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. รปยสพโยหารสกขาบท จบ.


โกสยวรรคท ๒ สกขาบทท ๑๐ พรรณนากยวกกยสกขาบท กยวกกยสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในกยวกกยสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- คาวา กตหป ตยาย คอ สงฆาฏผนน ของทานจกอยไดกวน. กในบทวา กตหป น ห ศพท เปนปทปรณะ ป ศพทเปนไปในความ ตาหน. อธบายวา "สงฆาฏของทานผนนชารด จกอยไดสกกวน." อกอยางหนง ปาฐะวา กตหป ตยาย กม. บรรดาบทเหลานน บทวา กตห คอ สนวนเทาไร. มคาอธบายวา "ตลอดสกกวน." บททเหลอ มนยดงกลาวแลวเหมอนกน. คาวา กตหป มยาย น กพงทราบโดย นยนเหมอนกน. ในคาวา คหป น คหสส น ศพทวา น เปนนบาต ลงใน อรรถแหงนามศพท, มคาอธบายวา "ธรรมดาวาแมคฤหสถ กยงคน ใหแกคฤหสถ." บทวา นานปปการก คอ มอยางมใชนอย ดวยอานาจแหง กปปยภณฑ มจวรเปนตน. เพราเหตนนแล ในบทภาชนะแหงบท วา นานปปการ นน ทานจงทรงแสดงเฉพาะกปปยภณฑตงตนแตจวร มดายชายผาเปนทสด. จรงอย การแลกเปลยนดวยอกปปยภณฑยอม ไมถงการสงเคราะหเขาในการซอขาย.


[อธบายการซอและขายททาใหเปนอาบต] บทวา กยวกกย ไดแก การซอและการขาย. ภกษเมอถอเอา กปปยภณฑของคนอนโดยนยเปนตนวา "ทานจงใหสงนดวยสงน" ชอวา ยอมถงการซอ, เมอใหกปปยภณฑของตน ชอวายอมถงการขาย, บทวา อชฌาจรต คอ ยอมประพฤตขมข. อธบายวา "ยอมกลาววาจาลวงเกน." ขอวา ยโต กยยจ โหต วกกตจ มความวา ในเวลา ทาภณฑะของผอนใหอยในมอของตน ชอวาซอ และในเวลาทา ภณฑะของตนใหอยในมอของผอน ชอวาขาย. แตดวยบทน ในบาล ทานแสดงภณฑะของตนกอน โดยอนรปแกคาวา อม เปนตน. บทวา นสสชชตพพ มความวา พงสละกปปยภณฑ ทรบ เอาจากมอของคนอน ดวยอานาจแหงการซอขายอยางน. กการซอ ขายอยางน กบพวกคฤหสถ และนกบวชทเหลอ เวนสหธรรมกทง ๕ โดยทสด แมกบมารดาบดา กไมควร. วนจฉยในการซอขายนนดงตอไปน :- ผากบผากตาม อาหารกบ อาหารกตาม จงยกไว, ภกษกลาวถงกปปยภณฑอยางใดอยางหนงวา "ทานจงใหสงน ดวยสงน" เปนทกกฏ. ภกษกลาวอยางนนแลว ใหภณฑะของตนแมแกมารดากเปนทกกฏ. ภกษอนมารดากลาวา "ทาจงใหสงน ดวยสงน" หรอกลาววา "ทานจงใหสงน ฉนจก ใหสงนแกทาน" แลวถอเอาภณฑะแมของมารดาเพอตนกเปนทกก. เมอภณฑะของตนถงมอของคนอน และเมอภณฑะของคนอนถงมอ


ของตน เปนนสสคคย. แตเมอภกษกลาวกะมารดาหรอบดาวา "ทานจงใหสงน" ไมเปนการออกปากขอ. เมอภกษกลาววา "ทานจงถอ เอาสงน" ไมเปนการยงสทธาไทยใหตกไป. เมอภกษพดกะผมใช ญาตวา "ทานจงใหสงน" เปนการออกปากขอ. เมอพดวา "ทานจงถอ เอาสงน" เปนการยงสทธาไทยใหตกไป. เมอภกษถงการซอขายวา "ทานจงใหสงน ดวยสงน" เปนนสสคคย. เพราะฉะนน อนภกษ ผจะแลกเปลยนกปปยภณฑ พงแลกเปลยนกบมารดาบดาใหพนการ ซอขาย กบพวกคนผมใชญาตใหพนอาบต ๓ ตว. [อธบายวธการแลกเปลยนกปปยภณฑ] ในกปปยภณฑนน มวธการแลกเปลยนดงตอไปน :- ภกษ มขาวสารเปนเสบยงทาง. เธอเหนบรษถอขาวสกในระหวางทางแลว พดวา "เรามขาวสาร, และเราไมมความตองการดวยขาวสารน, แตมความตองดวยการขาวสก" ดงน. บรษรบเอาขาวสารแลวถวาย ขาวสก ควรอย. ไมเปนอาบตทง ๓ ตว. ชนทสด แมเพยงสกวานมต- กรรมกไมเปน. เพราะเหตไร ? เพระมมลเหต, และพระผมพระภาค ไดตรสคานไวขางหนานนแลวา "ภกษพดวา 'เรามสงน, แตมความ ตองการดวยสงนและสงน" ดงน. อนง ภกษใด ไมกระทาอยางน แลกเปลยนวา "ทานจงให สงน ดวยสงน" เปนอาบตตามวตถแท. ภกษเหนคนกนเดนกลาววา "เธอจงกนขาวสกนแลว นานายอมหรอฟนมาให" แลวให (ขาวสก). เปนนสสคคยหลายตวตามจานวนสะเกดนายอมและจานวนฟน. ภกษ


กลาววา "พวกทานบรโภคขาวสกนแลว จาทากจชอน" แลวใชพวก ชางศลปมชางแกะสลกงาเปนตน ใหทาบรขารนน ๆ บรรดาบรขารม ธมกรกเปนตน หรอใชพวกชางยอมใหซกผา, เปนอาบตตามวตถทเดยว. ภกษใหพวกชางกลบกปลงผมใหพวกกรรมกรทานวกรรม, เปนอาบต ตามวตถเหมอนกน. กถาภกษไมกลาววา "พวกทานบรโภคอาหารนแลว จงทากจน" กลาววา "เธอจงบรโภคอาหารน, เธอบรโภคแลว, (หรอ) จกบรโภค, จงชวยทากจชอน" ยอมสมควร. กในการใหทาบรขาร เปนตนน ภณฑะของผอนทอยในความรบผดชอบของตน ชอวาอนภกษ พงสละ ยอมไมม ในการซกผาหรอในการปลงผม หรอในนวกรรม มการถางพนทเปนตน แมกจรง, ถงอยางนน เพราะทานกลาวไว หนกแนนในมหาอรรถกถา ใคร ๆ ไมอาจคดคานคานนได; เพราะ ฉะนน ภกษพงแสดงปาจตตย ในเพราะการจางซกผาเปนตนแมน เหมอน แสดงปาจตตย ในเพราะนสสคคยวตถ ทตนใชสอยแลว หรอเสยหาย แลว ฉะนน. [อธบายอนาปตตวาร] ในคาวา กยวกกเย กยวกกยส เปนตน ผศกษาพงทราบ ใจความอยางนวา "ภกษใด ถงการซอขาย, ภกษนนจงเปนผม ความสาคญในการซอขายนนวาเปนการซอขาย หรอมความสงสย หรอ มความสาคญวาไมใชการซอขายกตามท เปนนสสคคยปาจตตยทงนน. ในจฬตกะ เปนทกกฏเหมอนกนทง ๒ บท.


สองบทวา อคฆ ปจฉต มความวา ภกษถามวา "บาตร ของทานน ราคาเทาไร ?" แตเมอเจาของบาตรกลาววา "ราคา เทาน" ถากปปยภณฑของภกษนนมราคามาก, และภกษตอบอบาสก นนไปอยางนวา "อบาสก ! วตถของเรานมราคามาก, ทานจงให บาตรของทานแกคนอนเถด." ฝายอบาสกไดยนคานน กลาววา "ผมจะแถมกระถางอนใหอก" จะรบเอาไวกควร. ของนนตกไปใน ลกษณะทตรสไววา "เรามสงน" เปนตน. ถาบาตรนนมราคาแพง, สงของ ๆ ภกษมราคาถก, และเจาของบาตรไมรวาของนนราคาถก, ภกษอยาพงรบเอาบาตร. พงบอกวา "ของ ๆ เรา มราคาถก." จรงอย เมอภกษกลาวหลอกลวงวา มราคามากรบเอา (บาตร) ไป จะพง ความเปนผอนพระวนยธรพงใหตราคาสงของแลวปรบอาบต. ถาเจา- ของบาตรกลาววา "ชางเถอะ ขอรบ ! ทเหลอจกเปนบญแตผม" แลวถวาย, ควรอย. สองบทวา กปปยการกสส อาจกขต มความวา ภกษทาคน อน เวนคนทตนรบภณฑะจากมอ โดยทสดแมเปนบตร หรอพนอง ชายของเขา ใหเปนกปปยการกแลวบอกวา "เธอจงถอเอาสงนดวย สงนใหดวย." ถาบตรหรอพนองชายนน เปนคนฉลาดคดเลอกตอรอง ซา ๆ ซาก ๆ แลวจงรบเอา, ภกษพงยนนงอย. ถาเขาเปนคนไมฉลาด ไมรจกทจะถอเอา, พอคา จะลวงเขา, ภกษซงบอกเขาวา "เธอ อยาเอา" ดงน. ในคาวา "เรามสงน" เปนตน มวนจฉยยดงน :- ภกษ


กลาววา "นามน หรอเนยใสทรบประเคนแลวน ของเรามอย, แตเราตองการของอนทยงไมไดประเคน" ถาเขารบเอานามน หรอ เนยใสนน ใหนามนหรอเนยใสอน. อยาพงใหตวงนามนของตนกอน. เพราะเหตไร ? เพราะยงมนามนทเหลอออย ในทะนานนามน. นามนท เหลอนน จะพงทานามนทยงไมไดรบประเคน ของภกษผตวงในภาคหลง ใหเสยไป ฉะนแล. คาทเหลออมอรรถตนทงนน. สขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. พรรณนากยวกกยสกขาบท จบ และจบวรรคท ๒.


นสสคคยปาจตตย ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๑ ปตตสกขาบท ปตตสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในปตตสกขาบทนน มวนจฉยย ดงตอไปน :- บทวา ปตตวณชช มความวา พวกสมณะเชอสายพระศากยบตร จกเทยวทาการขายบาตร หรออกรานขายภาชนะดนในบานและนคม เปนตน, ภาชนะทานเรยกวา อามตตะ (ในคาวา อามตตกาปณ). ภาชนะเหลานนเปนสนคาของชนเหลาใด ชนเหลานน ชอวา อามตตกา (ผมภาชนะเปนสนคา). รานตลาดของผมภาชนะเปน สนคาเหลานน ชอวา อามตตกาปณะ. อธบายวา "รานขายสนคา ของพวกชางหมอ." [อธบายขนาดบาตร ๓-๙ ขนาด] หลายบทวา ตโย ปตตสส วณณา ไดแก ขนาดแหง บาตร ๓ ขนาด. สองบทวา อฑฒาฬหโกทน คณหต มความวา ยอมจขาว สกแหงขาวสาร ๒ ทะนาน โดยทะนานมคธ. ในอนธกอรรถกถกถา ทานกลาววา "ทชอวา ทะนานมคธ ม ๑๒ ปะละครง." ในมหาอรรถกถา ทานกลาววา "ในเกาะสงหล ทะนานตามปรกตใหญ ทะนานของ ชาวทมฬเลก, ทะนานมคธ ไดขนาด. ทะนานครง โดยทะนานมคธ นน เปนหนงทะนานสงหล."


บทวา จตพภาคขาทนย มความวา ของเคยว ประมาณเทา สวนท ๔ แหงขาวสก. ขาทนยะนน พงทราบดวยสามารถแหงแกง ถวเขยวพอหยบดวยมอได. สองบทวา ตทปยจ พยชน มความวา กบขาวมปลา เนอผกดองผลไมและหนอไมเปนตน อนสมควรแกขาวสกนน. ในบาตรนน มวนจฉยดงตอไปน :- พงเอาขาวสารแหงขาว สาลเกา (ซงเกบไวแรมป) ทไมหก ซงซอมบรสทธดแลว ๒ ทะนานมคธ หงใหเปนขาวสกดวยขาวสารเหลานนไมเชดนา ไม เปนขาวทองเลน ไมแฉะ ไมเปนกอน สละสลวยด เชนกบกองดอก มะลตมในหมอ แลวบรรจลงในบาตรไมใหเหลอ เพมแกงถวทปรง ดวยเครองปรงทกอยาง ไมขนนกไมเหลวนก พอมอหยบไดลงไป ประมาณเทาสวนท ๔ แหงขาวสกนน. แตนน จงเพมกบขาวมปลา เนอเปนตน ลงไปสมควรแกคาขาวเปนคา ๆ จนเพยงพอกบคาขาว เปนอยางยง. สวนเนยใส นามน รสเปรยงและนาขาวเปนตน ไมควรนบ. เพราะของเหลานน มคตอยางขาวสกนนเทยว ไมอาจ เพอจะลดลงและไมอาจจะเพมขนได. อาหารทบรรจลงอยางนแมทง หมดนน ถาตงอยเสมอแนวลางแหงขอบปากบาตร, เมอเอาเสนดาย หรอไมซก (เสยนตาล) ปาดไป (ของในบาตรน) ถกทสดภายใต เสนดาย หรอไมซกนน (คอของในบาตรมขาวสกทะนานครงเปนตนน ถกทสดเบองลางแหงดวยหรอเสยนตาลของบคคลผตดดวยดายหรอ เสยนตาล), บาตรน ชอวาบาตรขนาดใหญ (อยางกลาง). ถาของ


ในบาตรนนพนเปนจอมเลยแนว (ขอบปากบาตร) นนขนมา, บาตรน ชอวาบาตรขนาดใหญอยางเลก. ถาของในบาตรนน ไมถงแนวขอบ (ปากบาตร) พรองอยภายในเทานน, บาตรน ชอวา บาตรขนาดใหญ อยางใหญ. บทวา นาฬโกทน ไดแก ขาวสกแหงขาวสาร ๑ ทะนาน โดยทะนานมคธ. บทวา ปตโถทน ไดแก ขาวสกกงทะนานโดยทะนานมคธ. บททเหลอ พงทราบโดยนยดงกลาวแลวนนแล. แตมความแปลกกน ในเหตสกวาชอ ดงตอไปน :- ถาของมขาวสก ๑ ทะนานเปนตน แมทงหมดทบรรลแลว อยเสมอแนวขอบลาง โดยนยดงกลาว แลวนนเอง, บาตรน ชอวา บาตรขนาดกลาง (อยางกลาง). ถาของ พนเปนจอมเลยแนวขอบนนขนมา, บาตรน ชอวา บาตรขนาด กลางอยางเลก. ถาไมถงแนวขอบนน, พรองอยเพยงภายในเทานน, บาตรนชอวา บาตรขนาดกลางอยางใหญ. ถาของทงหมดมขางสกประมาณกงทะนานเปนตน ทบรรจลง แลวอยเสมอแนวลาง (แหงขอบปากบาตร), บาตรน ชอวา บาตรขนาดเลก (อยางกลาง). ถาของพนเปนจอมเลยแนวขอบนน ขนมา, บาตรนชอวาบาตรขนาดเลกอยางเลก. ถาของไมถงแนวขอบนน พรองอยภายในเทานน, บาตรน ชอวา บาตรขนาดเลกอยางใหญ. ผศกษาพงทราบบาตร ๙ ชนดเหลาน โดยประการดงกลาวมาฉะนแล. บรรดาบาตร ๙ ชนดนน บาตร ๒ ชนด คอ บาตรขนาดใหญ


อยางใหญ ๑ บาตรเลกอยางเลก ๑ ไมจดเปนบาตร (เปนบาตร ใชไมได). จรงอย คาวา "ใหญกวานน ไมใชบาตร เลกกวานน ไมใชบาตร" นตรสหมายเอาบาตร ๒ ชนดนน. แทจรง บรรดาบาตร ๒ ชนดน บาตรขนาดใหญอยางใหญ คอใหญกวานน ตรสวา 'ไมใชบาตร' เพราะใหญกวาขนาดใหญ. และบาตรขนาดเลกอยางเลก คอ เลกกวานน ตรสวา 'ไมใชบาตร' เพราะเลกกวาขนาดเลก. เพราะฉะนน บาตรเหลาน ควรใชสอยอยางใชสอยภาชนะ ไมควร อธษฐาน ไมควรวกป. สวนบาตร ๗ ชนดนอกน พงอธษฐาน หรอวกปไวใชเถด. เมอภกษไมกระทาอยางน ใหบาตรนนลวง ๑๐ วนไป เปน นสสคคยปาจตตย คอ เมอภกษใหบาตรแมทง ๗ ชนดนน ลวงกาลม ๑๐ วนเปนอยางยงไป เปนนสสคคยปาจตตย แล. ขอวา นสสดคย ปตต อนสสชชตวา ปรภชต พงทราบ ความวา เปนทกกฏทก ๆ ประโยคอยางน คอ เมอภกษดมยาคแลว ลางบาตร เปนทกกฏ, เมอฉนของควรเคยว ฉนภตตาหารแลวลาง บาตรเปนทกกฏ. [อธบายบาตรทควรอธษฐานและวกป] กในคาวา อนาปตต อนโตทสาห อธฏเต วกปเปต น ผศกษา พงทราบแมบาตรทไดประมาณเปนบาตรควรอธษฐานและ วกป โดยนยดงจะกลาวอยางน :-


บาตรเหลก ระบมแลวดวยการระบม ๕ ไฟ บาตรดนระบม แลว ดวยการระบม ๒ ไฟ จงควรอธษฐาน. บาตรทง ๒ ชนด เมอ ใหมลคาทควรใหแลวนนแล ถาระบมยงหยอนอยแมเพยงหนงไฟ หรอยงไมไดใหมลคาแมเพยงกากณกหนง ไมควรอธษฐาน. ถาเจา ของบาตรกลาววา "ทานจงใหในเวลาทานมมลคา, ทานจงอธษฐาน ใชสอยเถด" ดงน. กยงไมควรอธษฐานแท. เพราะวา ยงไมถง การนบวาเปนบาตร เพราะการระบมยงหยอนอย, ยงไมถงความเปน บาตรของตน ยงเปนของผอนอยทเดยว เพราะมลคาทงหมด หรอ สวนหนงยงไมไดไม; เพราะฉะนน เมอระบม และเมอใหมลคา เสรจแลวนนแล จงเปนบาตรควรอธษฐาน. บาตรใบทควรอธษฐาน เทานน จงควรวกป. บาตรนน จะมาถงมอแลวกตาม ยงไมมาถง กตาม ควรอธษฐาน หรอ ควรวกปไวเสย. กถาวา ชางบาตรไดมลคาแลว หรอเปนผประสงคจะถวายเอง กลาววา "ทานขอรบ ! ผมจกทาบาตรถวายทาน ระบมแลวในวน ชอโนนจกเกบไว" และภกษใหลวง ๑๐ วนไป จากวนทชางบาตร นนกาหนดไว เปนนสคคยปาจตตย. กถาวา ชางบาตรกลาววา "ผมจกทาบาตรถวายทาน ระบมแลวจกสงขาวมาใหทราบ" แลว ทาเหมอนอยางนน, สวนภกษผทชางบาตรนนวานไปไมบอกแกภกษ นน, ภกษอนเหน หรอไดยนจงบอกวา "ทานขอรบ ! บาตรของทาน เสรจแลว," การบอกของภกษนนไมเปนประมาณ. แตในเวลาทภกษ ซงชางบาตรนนวานนนแหละบอก, เมอภกษใหลวง ๑๐ วนไปจาเดม


แตวนทไดยนคาบอกกลาวของภกษนน เปนนสสคคยปาจตตย. ถา ชางบาตรกลาววา "ผมจกทาบาตรถวายทาน ระบมแลวจกสงไปในมอ ของภกษบางรป" แลวกระทาตามพดนน, แตภกษผรบบาตรมา เกบไวในบรเวณของตนแลวไมบอกแกเธอ, ภกษอนบางรปกลาววา "ทานขอรบ ! บาตรทไดมาใหมสวยดบางไหม ?" เธอกลาววา "คณ ! บาตรทไหนกน ?" ภกษบางรปนนกลาววา "ชางบาตรสงมาในมอ ของภกษชอน." ถอยคาของภกษแมนกไมเปนประมาณ. แตในเวลา ทภกษนนใหบาตร, เมอเธอใหลวง ๑๐ วนไปนบแตวนทไดบาตรมา เปนนสสคคยปาจตตย. เพราะฉะนน อยาใหลวง ๑๐ วน พงอธษฐาน หรอพงวกปเสย. [อธบายการอธษฐานบาตร] บรรดาการอธษฐานและวกปนน อธษฐานบาตรม ๒ คอ อธษฐาน ดวยกายอยาง ๑ อธษฐานดวยวาจาอยาง ๑. ภกษเมอจะอธษฐานดวย อานาจแหงการอธษฐาน ๒ อยางนน พงปจจทธรณบาตรเกาทตงอยตอ หนาหรอในทลบหลงอยางนวา "อม ปตต ปจจทธราม แปลวา ขาพเจาถอนบาตรใบน" หรอวา "เอต ปตต ปจจทธราม แปลวา ขาพเจาถอนบาตรใบนน" หรอใหแกภกษอนแลว เอามอลบคลา บาตรใหมทตงอยในทแหงใดแหงหนงแลว ทาความคานงดวยใจ แลว ทากายวการอธษฐานดวยกาย หรอ เปลงวาจา แลวอธษฐานดวยวาจา วา "อม ปตต อธฏาม แปลวา ขาพเจาอธษฐานบาตรใบน"


ในอธษฐานวสยนน อธษฐานม ๒ อยาง. ถาบาตรอยในหตถบาส พงเปลงวาจาวา "อม ปตต อธฏาม ขาพเจาอธษฐานบาตรใบน." ถาบาตรนนอยภายในหองกด ทปราสาทชนบนกด ในวหารใกลเคยง กด, ภกษพงกาหนดสถานทบาตรตงอย แลวพงเปลงวาจาวา "เอต ปตต อธฏาม ขาพเจาอธษฐานบาตรใบนน." กภกษผอธษฐาน แมอธษฐานรปเดยวกควร. แมจะอธษฐานในสานกของภกษอน กควร. การอธษฐานในสานกของภกษอนมอานสงสดงตอไปน :- ถาเธอเกด ความเคลอบแคลงวา "บาตร เราอธษฐานแลวหรอไมหนอ" ดงน, อกรปหนงจกเตอนใหนกไดตดความสงสยเสย. ถาภกษบางรปไดบาตร มา ๑๐ ใบ ตนเองประสงคจะใชสอยทงหมดทเดยว, อยาพงอธษฐาน ทงหมด. อธษฐานบาตรใบทนงแลววนรงขนปจจทธรณบาตรนนแลว พงอธษฐานใบใหม. โดยอบายนอาจจะไดบรหาร (การคมครอง) ตง ๑๐๐ ป. [วาดวยการขาดอธษฐานของบาตร] ถามวา "การขาดอธษฐาน พงมแกภกษผไมประมาทอยางน ไดหรอ ?" ตอบวา "พงมได." หากวา ภกษนใหบาตรแกภกษอนกด หมนไปผดกด บอกลาสกขากด กระทากาละเสยกด เพศของเธอกลบกด ปจจทธรณ


เสยกด บาตรมชองทะลกด บาตรยอมขาดอธษฐาน. และคานแม พระอาจารยทงหลายกไดกลาวไววา "การขาดอธษฐาน ยอมมไดดวยการให ๑ หมน ไปผด ๑ ลาสกขา ๑ กระทากาลกรยา ๑ เพศ- กลบ ๑ ปจจทธรณ (ถอน) ๑ เปนท ๗ กบชอง ทะล ๑" ดงน. แมเพราะโจรลกและการถอเอาโดยวสสาสะ บาตรกขาดอธษฐาน- เหมอนกน. บาตรจะขาดอธษฐานดวยชองทะลประมาณเทาไร ? จะขาด อธษฐานดวยชองทะลพอเมลดขาวฟางลอดออกได และลอดเขาได. จรงอย บรรดาธญญชาต ๗ ชนด เมลดขาวฟางน เปนเมลด ธญญชาตอยางเลก. เมอชองนนอดใหกลบเปนปรกตดวยผงเหลก หรอ ดวยหมดแลวพงอธษฐานบาตรนนใหมภายใน ๑๐ วน. ในการอธษฐานทตรสไวในคาวา อนโตทสาห อธฏเต วกปเปต น มวนจฉยยเพยงเทานกอน. [วาดวยการวกปบาตร] กในการวกป มวนจฉยดงตอไปน :- วกปม ๒ อยาง คอ วกปตอหนาอยาง ๑ วกปหลบอยาง ๑. วกปตอหนาเปนอยางไร ? คอ ภกษพงรวาบาตรมใบเดยวหรอหลายใบ และวางไวใกลหรอมได วางไวใกล แลวกลาววา "อม ปตต ซงบาตรน" หรอวา "อเม ปตเต ซงบาตรเหลาน" กด วา "เอต ปตต ซงบาตรนน" หรอวา "เอเต


ปตเต ซงบาตรเหลานน" กด แลวกลาววา "ตยห วกปเปม ขาพเจา วกปแกทาน" นชอวาวกปตอหนาอยาง ๑. ดวยวธวกปเพยงเทาน จะเกบไวควรอย. แตจะใชสอย จะจาหนาย หรอจะอธษฐานไมสมควร. แตเมอภกษผรบวกปกลาวอยางนวา "มยห สนตก ปรภช วา วสสชเชห วา ยถาปจจย วา กโรห บาตรนของขาพเจา ทานจง ใชสอย จงจาหนาย หรอจงกระทาตามปจจยกตาม" ดงน ชอวาถอน. จาเดมแตนน แมการใชสอยเปนตนควรอย. อกนยหนง ภกษทราบวาบาตรมใบเดยวหรอหลายใบ และวาง ไวใกล หรอมไดวางไวใกลอยางนนเหมอนกน แลวกลาววา "อม ปตต ซงบาตรน" หรอ วา "อเม ปตเต ซงบาตรทงหลายเหลาน" กด วา "เอต ปตต ซงบาตรนน" หรอวา "เอเต ปตเต ซงบาตรทงหลาย เหลานน" กด ในสานกของภกษนนนนแหละ แลวระบชอแหงบรรดา สหธรรมกทง ๕ รปใดรปหนง คอ ทานใดทานหนง ทตนชอบใจ แลวพงกลาววา "ตสสสส ภกขโน วกปเปม ขาพเจาวกปแกภกษ ชอวาตสสะ" ดงน กด วา "ตสสาย ภกขนยา......ตสสาย สกขมานาย..... ตสสสส สามเณรสส.......ตสสาย สามเณรยา วกปเปม ขาพเจาวกป แกภกษณชอตสสา......แกสกขามานา ชอตสสา...... แกสามเณรชอตสสะ.... แกสามเณรชอตสสา" ดงน กด นขอวาวกปตอหนา แมอกอยางหนง. ดวยคาเพยงเทาน จะเกบไว สมควรอย, แตบรรดากจมการบรโภค เปนตน แมกจอยางหนงกไมควร. แตเมอภกษผรบวกปนนกลาววา "ตสสสส ภกขโน สนตก ฯ เป ฯ ตสสาย สามเณรยา สนตก


ปรภช วา วสสชเชห วา ยถาปจจย วา กโรห บาตรน ของภกษ ชอตสสะ ฯ ล ฯ ของสามเณรชอตสสา ทานจงใชสอยกตาม จงจาหนาย กตาม จงกระทาตามปจจยกตาม" ดงนแลว ชอวาถอน. จาเดมแตนน แมการบรโภคเปนตน กสมควร. วกปลบหลงเปนอยางไร ? คอ ภกษทราบวาบาตรมใบเดยว หรอหลายใบ และวาวางไวใกล หรอมไดวางไวใกลอยางนนนนแล แลวกลาววา "อม ปตต ซงบาตรน" หรอวา "อเม ปตเต ซงบาตร เหลาน" กด วา. "เอต ปตต ซงบาตรนน" หรอวา "เอเต ปตเต ซงบาตรเหลานน" กด แลวกลาววา "ตยห วกปปนตถาย ทมม ขาพเจาใใหแกทานเพอตองการวกป" ดงน. ภกษผรบวกปนน พงถามเธอวา "ใครเปนมตรหรอเปนเพอน เหนกบของทาน." ลาดบนน ภกษผวกปนอกน พงกลาววา "ตสโส ภกข ภกษชอวาตสสะ" ฯ ล ฯ หรอวา "ตสสา สามเณร สามเณรชอวาตสสา" โดยนยกอนนนแล. ภกษนน พงกลาวอกวา "อห ตสสสส ภกขโน ทมม ฯ เป ฯ หรอวา ตสสาย สามเณรยา ทมม ขาพเจาใใหแกภกษชอตสสะ ฯ ล ฯ หรอวา ขาพเจาใใหแก สามเณร ชอตสสา." นชอวาวกปลบหลง. ดวยการวกปเพยงเทาน จะเกบไว ควรอย, แตบรรดากจมการบรโภคเปนตน กจแม อยางเดยวไมควร. เมอภกษนนกลาววา "อตถนนามสส สนตก ปรภช วา วสสชเชห วา ยถาปจจย วา กโรห บาตรน ของ ภกษชอน ทานจงใชสอยกตาม จงจาหนายกตาม จงกระทาตาม


ปจจยกตาม" โดยนยดงกลาวแลว ในวกปตอหนาอยางทสองนนแล ยอมชอวาถอน. จาเดมแตนน แมการจะใชสอยเปนตน กควร. แต ขอแตกตางกนแหงวกปทงสองอยางน และลาดบแหงวรรณนาทยงเหลอ ทงหมด ผศกษาพงทราบโดยนยดงกลาวแลว ในวรรณนาแหงปฐมกฐน สกขาบทนนแหละ พรอมทงสมฏฐานเปนตน ฉะนแล. ปตตสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๒ อนปญจพนธนสกขาบท อนปญจพนธนสกขาบทวา เตน สนเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในอนปญจพนธนสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- บทวา น ยาเปต มความวา นยวา ชางหมอนนถกภกษฉพพคคย เหลานนรบกวนอยางน ถาจกไมไดเปนพระอรยสาวกแลว คงจกถง ความเสยใจเปนอยางอนไปกได. แตเพราะเขาเปนโสดาบน ตวเอง อยางเดยวเทานนไมพอเลยงชพ. เพราะเหตนน พระธรรมสงคต- กาจารยจงกลาววา "แมตนเองกไมพอครองชพ แมบตรภรรยาของเขา กลาบาก." [อธบายบาตรมทผกหยอน ๕ แหงเปนตน] ในบทวา อนปจพนธเนน น มวนจฉยดงตอไปน :- บาตร ทชอวา มทผกหยอน ๕ แหง เพราะมแผลหยอน ๕ แหง. อธบายวา "บาตรนนมแผลยงไมครบเตม ๕ แหง." มบาตร มแผลหยอน ๕ นน. (บทนเปน) ตตยาวภต ลงในลกษณะแหงอตถมภต, ในพาก- โยปญญาสนน แมบาตรยงไมมแผล จะมแผลครบ ๕ แหง ไมได เพราะยงไมมโดยประการทงปวง; ฉะนน ในบทภาชนะพระผ- มพระภาคจงตรสคาวา อพนธโน วา เปนตน. และเพราะตรสคาวา "มแผลหยอน ๕ แหง" ดงน ภกษใดมบาตรมแผลครบ ๕ แหง, บาตรนนของภกษนน ไมจดเปนบาตร ; เพราะฉะนน จงควรขอบาตร


ใหมได. กเพราะขนชอวาแผลนเมอมทาจะมแผล จงมได เมอไมม ทาจะมแผล กไมม; ฉะนน เพอจะทรงแสดงลกษณะแหงแผลนน จงตรสดาวา อพนธโนกาโส นาม เปนตน. คาวา ทวงคลราช น โหต ไดแก ไมมรอยราวแมรอยเดยว ยาวประมาณสององคล ภายใตขอบปาก. คาวา ยสส ทวงคลราช โหต มความวา บาตรทมรอยราว รอยเดยวเชนน พงเอาเหลกเจาะบาตร เจาะทสดรมลางของรอยราว นน ระบมแลวผกรดดวยเชอกดาย และเชอกปอเปนตน หรอดวย ลวดดบก. พงอดแผลนนดวยแผนดบก หรอดวยยางสาหรบตดบางอยาง เพอกนอามสตด. แตจะยาดวยขผง ครง และยางสนเปนตนลวน ๆ ไมควร. จะเคยวนาออยยาดวยผงหน ควรอย. แตบาตรทภกษ เอาเหลกเจาะบาตร เจาะในทใกลขอบปาก จะแตก เพราะแผนเหลก หนา ; เพราะฉะนน จงควรเจาะขางลาง. แตสาหรบบาตรทมรอยราว ๒ แหง หรอเพยงแหงเดยวแตยาวถง ๔ องคล ควรใหเครองผก ๒ แหง. พงใหเครองผก ๓ แหงแกบาตรทมรอยราว ๓ แหง หรอม เพยงแหงเดยว แตยาวถง ๖ องคล. พงใหเครองผก ๔ แหง แกบาตร ทมรอยราว ๔ แหง หรอมเพยงแหงเดยวแตยาวถง ๘ องคล บาตร ทรอยราว ๕ แหง หรอ มเพยงแหงเดยวแตยาวถง ๑๐ องคล จะผก กตาม ไมผกกตาม ไมจดเปนบาตรเลย, ควรขอบาตรใหม. นเปน วนจฉยในบาตรดนกอน.


สวนวนจฉยในบาตรเหลก พงทราบดงตอไปน :- ถาแมนมชอง ทะล ๕ แหง หรอเกนกวา, และชองทะลเหลานนอดดวยผงเหลก ดวยหมด หรอดวยกอนเหลกกลม ๆ เปนของเกลยงเกลา, ควรใชสอย บาตรนนนนแล, ไมควรขอบาตรใหม. แตถามชองทะลแมชองเดยว แตเปนชองใหญ, แมอดดวยกอนเหลกกลม ๆ กไมเกลยงเกลา, อามสตดทบาตรได เปนอกปปยะ, บาตรน ไมใชบาตร ควรขอบาตร ใหมได. สองบทวา เถโร วตตพโพ มความวา ภกษแสดงอานสงส ในบาตรแลว พงเรยนพระเถระวา "ทานขอรบ ! บาตรใบนมขนาด ถกตองสวยด สมควรแกพระเถระ, ขอทานโปรดรบบาตรนนไวเถด." สองบทวา โย น คณเหยย มความวา เมอพระเถระไมรบไว เพออนเคราะหเปนทกกฏ. แตเพราะความสนโดษ ไมเปนอาบตแก ภกษผไมรบดวยคดวา "จะมประโยชนอะไรแกเราดวยบาตรใบอน." บทวา ปตตปรยนโต ไดแก บาตรทเปลยนกนอยางนตงอย ทายสด. บทวา อเทเส มความวา ภกษนนไมพงเกบบาตรใบนนไว ในทไมควร มเตยงตงรมไมฟนนาคเปนตน. พงเกบไวในททตนเกบ บาตรดใบกอนไวนนแล. ความจรง ทเกบบาตร พระผมพระภาคเจา ตรสไวแลวในขนธกะนนแลโดยนยเปนตนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตเชงรองบาตร" ดงน. บทวา น อโภเคน คอ ไมพงใชบาตรโดยการใชไมสมควร


มการตมขาวตมและตมนายอมเปนตน. แตเมอเกดอาพาธในระหวาง ทาง เมอภาชนะอนไมม จะเอาดนเหนยวพอกแลวตมขาวตม หรอ ตมนารอน ควรอย. บทวา น วสสชเชตพโพ มความวา ไมควรใหแกคนอน. แตถาวา สทธวหารกหรออนเตวาสกวางบาตรทดใบอนไวแทนถอเอา ไปดวยคดวา "บาตรน ควรแกเรา, บาตรนควรแกพระเถระ" ดงน ควรอย. หรอภกษอนถอเอาบาตรใบนนแลวถวายบาตรของตน กควร. ไมมกจทตองกลาววา "เธอจงเอาบาตรของเรานนแหละมา." กในบทวา ปวารตาน น มอธบายวา ในกรนททานกลาววา "ภกษมบาตรเปนแผลเพยง ๕ แหง จะของบาตรใหมในททเขาปวารณา ไวดวยอานาจแหงสงฆ ควรอย, ถงมบาตรเปนแผลหยอน ๕ แหง จะขอในททเขาปวารณาไวดวยอานาจแหงบคคล กควร" ดงน. คาทเหลออในสกขาบทน มอรรถตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. อนปญจพนธนสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๓ เภสชชสกขาบท เภสชชสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในเภสชชสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- [แกอรรถปฐมบญญตเรองพระปลนทวจฉะ] พระราชาทอดพระเนตรเหนภกษทงหลายขวนขวายชาระเงอมเขา เพอประโยชนเปนทเรน ของพระเถระ มพระราชประสงคจะถวายคน ทาการวด จงไดตรสถามวา "อตโถ ภนเต" เปนตน. บทวา ปาฏเยกโก แปลวา เปนหมบานหนงตางหาก. บทวา มาลากเต ไดแก ผทาระเบยบดอกไม คอ ทรงไวซง ระเบยบดอกไม, อธบายวา "ประดบดวยระเบยบดอกไม." บทวา ตณณฑปก แปลวา เทรดหญา (หมวกฟาง). บทวา ปฏมจ แปลวา สามไว (บนศรษะ). ขอวา สา อโหส สวณณมาลา มความวา หมวกฟางนน พอ สวมบนศรษะของเดกหญงเทานน ไดกลายเปนระเบยบดอกไมทองคา ดวยอานาจแหงการอธษฐานของพระเถระ. จรงอย พระเถระอธษฐาน หมวกฟางนน ซงพอวางลงบนศรษะนนแลวา "จงกลายเปนระเบยบ ดอกไมทองคา." คาวา ทตยมป โข ฯ เป ฯ อปสงกม ไดแก พระเถระได ไปหาในวนรงขนนนแหละ.


สองบทวา สวณณนต อธมจจ ไดแก พระเถระไดอธษฐาน วา "จงสาเรจเปนทองคา." สองบทวา ปจนน เภสชชาน ไดแก เภสช ๕ มเนยใส เปนตน. บทวา พาหลลกา ไดแก ผปฏบตเพอความเปนผมกมากดวย ปจจย. ในคาวา โกลมเพป ฆเฏป น กระถางปากกวางเรยกเชอวา โกลมพะ. บทวา โอลนวลนาน ไดแก เยมหยดลงภายใต และทขางทงสอง. บทวา โอกณณวกณณา มความวา พวกหนขดพนดนเกลอน และกดฝาผนง วงพลกพลานไปมาขางบนเกลอนกลน เพราะกลนแหง เภสช ๕ มเนยใสเปนตน. บทวา อนโตโกฏาคารกา ไดแก มเรอนคลงจดแจงไว ณ ภายใน. บทวา ปฏสายนยาน ไดแก อนควรลม. อธบายวา "ควร บรโภค." บทวา เภสชชาน มความวา เภสชทงหลาย จะทากจแหงเภสช หรอไมกตาม กไดโวหาร (วาเภสช) อยางน. ดวยบทวา โคสปป เปนตน พระผมพระภาคเจาทรงแสดง เนยใสทปรากฏในโลกแลวทรงแสดงสงเคราะหเอาเนยใสแมแหงสตว เหลาอน มมฤด ละมงและกระตายเปนตน เขาดวยคาวา "เยส มส


กปปต" น. แทจรง สตวเหลาใดมนานม, สตวเหลานนกมเนยใส ดวย. แตเนยใสของสตวเหลานน จะหาไดงายหรอหาไดยากกตามท กตรสไว เพอความไมงมงาย. ถงเนยขน กอยางนน. [อธบายวธปฏบตในการรบประเคนเภสชตาง ๆ] สองบทวา สนนธการก ปรภชตพพาน มความวา พงกระทา การสงสม คอ เกบไวบรโภค. อยางไร ? คอ บรรดาเภสชมเนยใส เปนตน ทมาในพระบาล จะกลาวถงเนยใสกอน ทภกษรบประเคน กอนฉน ควรจะฉนเจออามสกได ปราศจากอามสกได ในเวลา กอนฉนในวนนน. ตงแตภายหลงฉนไป พงฉนปราศจากอามสได ตลอด ๗ วน. แมเพราะลวง ๗ วนไป ถาภกษเกบไวในภาชนะเดยว เปนนสสคคยตวเดยว. ถาเกบไวในภาชนะมากหลาย เปนนสสคคย หลายตว ตามจานวนวตถ. เนยใสทภกษรบประเคนภายหลงฉน ควรฉนไดไมเจออามสเลย ตลอด ๗ วน. ภกษจะกลนกนเนยใสทคนทาใหเปนอคคหตก เกบ ไวในเวลากอนฉน หรอหลงฉน ยอมไมควร. พงนอมไปใชใน กจอนมการใชทาเปนตน. แมเพราะลวง ๗ วนไป กไมเปนอาบต เพราะถงความเปนของไมควรกลนกน. สมจรงดงทตรสไววา "เปน ของควรลม." ถาอนปสมบนทาเนยใสดวยเนยขนทรบประเคนไว ในเวลากอน


ฉนถวาย, จะฉนกบอามสในเวลากอนฉน ควรอย. ถาภกษทาเอง, ฉน ไมเจออามสเลย ยอมควรแมตลอด ๗ วน. แตเนยใสทบคคลใดคน หนงทาดวยเนยขนทรบประเคนในเวลาหลงฉน ควรฉนไดไมเจออามส ตลอด ๗ วนเหมอนกน. [อธบายวธปฏบตในเนยใสและเนยขน] ผศกษาพงทราบวนจฉยในเนยใสททาดวยเนยขน (ซงภกษทาให) เปนอคคหตก โดยนยแหงเนยใสลวน ๆ ดงทกลาวแลวในกอนนนแล. เนยใสทาดวยนมสดทภกษรบประเคนไวกอนฉนกด ดวยนมสมกด ทอนปสมบนทา ควรฉนได แมเจออามส ในเวลากอนฉนในวนนน. ทภกษทาเอง ควรฉนปราศจากอามสอยางเดยว, ในภายหลงฉน ไมควร. จรงอย เมอภกษอนเนยขน ไมจดเปนสามปกกะ. แตจะฉน อามสกบดวยเนยขนนนทเปนสามปกกะ ยอมไมควร. ตงแตหลงฉน ไป กไมควรเหมอนกน. ไมเปนอาบต แมในเพราะลวง ๗ วนไป เพราะรบประเคนทงวตถ. สมจรงดงทตรสไววา "รบประเคนเภสช เหลานนแลว" เปนตน, แตเนยใสททาดวยนมสดและนมสมทภกษ รบประเคนในเวลาหลงฉน ควรนอมไปใชในกจมการทาตวเปนตน. เนยใสททาดวยนมสดนมสมซงเปนอคคหตก แมในเวลากอนฉน (ก ควรนอมเขาไปใชในกจมการทาตวเปนตน). ไมเปนอาบต แมเพราะ เนยใสทงสองอยางลวง ๗ วนไป. ในเนยใสของพวกสตวทมมงสะเปน อกปปยะ กมนยอยางนเหมอนกน. แตมความแปลกกนดงตอไปน :-


เปนนสสคคย ดวยเนยขนและเนยใสทมาแลวในพระบาลใด, ในพระบาลนน เปนทกกฏดวยเนยใสของพวกสตวทมมงสะเปนอกปปยะ น. ในอรรถกถาอนธกะ ทานคนคานเนยใสและเนยขนของมนษยไว ทาใหสมควรแกเหต. เนยใสและเนยขนของมนษยนน ทานคดคานไว ไมชอบ เพราะพระอาจารยทงหลาย อนญาตไวในอรรถกถาทงปวง. และแมการวนจฉยเนยใสและเนยขนของมนษยนน จกมาขางหนา. แมเนยขนทมาแลวในพระบาล ภกษรบประเคนในเวลากอนฉน จะ ฉนแมเจอกบอามสในเวลากอนฉนในวนนน ควรอย, ตงแตภายหลง ฉนไป ไมเจออามสเลย จงควร. เพราะลวง ๗ วนไป ในเนยขนท เกบไวในภาชนะตาง ๆ กน เปนนสสคคย ตามจานวนภาชนะ, ใน เนยขนทเกบไวอยางเปนกอน ๆ ไมคละกน แมในภาชนะเดยว ก เปนนสสคคย ตามจานวนกอน. เนยขนทภกษรบประเคนไวในเวลา หลงฉน ผศกษาพงทราบโดยนยแหงเนยใสเหมอนกน. สวนความแปลกกนในเนยขนน มดงน :- กอนนมสมบาง หยาดเปรยงบาง มอย; เพราะฉะนน พวกพระเถระจานวนครง จงได กลาววา "ทฟอกแลวจกควร." สวนพระมหาสเถระกลาววา "ตง แตเวลาทพระผมพระภาคเจาทรงอนญาตแลว เนยขนพอยกขนจาก เปรยงเทานน ภกษทงหลายขบฉนได." เพราะเหตนน ภกษจะฉน เนยขนพงชาระ คอตกเอานมสม เปรยง แมลงวน และมดแดงเปนตน ออกแลวฉนเถด. ภกษใครจะเจยวใหเปนเนยใสฉน จะเจยมแมเนยขน ทยงไมฟอกกควร. ในเนยขนนนสงใดทเปนนมสมกด ทเปนเปรยงกด


สงนนจกถงความหมดสนไป. กดวยเหตเพยงเทาน ยงไมชอวารบ ประเคนพรอมทงวตถ อธบายดงกลาวมาน เปนอธบายในคาของ พระมหาสวเถระน. แตภกษทงหลายผมกรงเกยจ ยอมรงเกยจแมใน เนยขนทเจยวนน เพราะเจยวพรอมทงอามส. บดน ผศกษาพงถอเอานยแหงอาบต อนาบต การบรโภค และไม บรโภคในเนยทจบตองแลวเกบไว ในเนยขนทภกษรบประเคนนมสด และนมสมกอนฉนแลวทา ในเนยขนทภกษรบประเคนนมสดนมสมนน ในภายหลงฉนแลวทา ในเนยขนททาดวยนมสดและนมสม ทเปน อคคหตก และในเนยขนของพวกสตวทมมงสะเปนอกปปยะ ทงหมด โดยลาดบดงกลาวแลวในเนยใสนนแล. พวกขาวบาน ยอมเทซง เนยใสบาง เนยขนบาง นามนทเคยวแลวบาง นามนทยงไมไดเคยวบาง ลงในเนยใสนนนนเอง ของภกษทงหลายผเขาไป เพอภกษนามน. หยาดเปรยงและนมสมบาง เมลดขาวสดบาง ราขาวสารบาง จาพวก แมลงวนเปนตนบาง มอยในเนยใสนน. เนยใสนน ภกษทาใหสก ดวยแสงแดดแลวกรองเอาไว จดเปนสตตาหกาสก. กการทภกษจะเคยวกบเภสชทรบประเคนไว แลวทาการนตถเขา ทางจมก ควรอย. ถาในสมยฝนพรา สามเณรผลชช เมอจะเปลองการ หงตมอามสใหพนไป อยางทพวกภกษไมหงตมขาวสารและราเปนตน ทตกลงไปในเนยใสนน ทาใหละลายในไฟแลวกรองไว เจยวถวาย ใหม, ยอมควรตลอด ๗ วน โดยนยกอนเหมอนกน.


[อธบายวธปฏบตในเภสช คอนามน] บรรดาจาพวกนามน จะวาถงนามนงากอน ทรบประเคนกอน ฉน แมเจออามส ยอมควร ในเวลากอนฉน. ตงแตหลงฉนไป ปราศจากอามสเทานนจงควร. ผศกษา พงทราบความทนามนงานน เปนนสสคคย ดวยจานวนภาชนะ เพราะลวง ๗ วนไป. นามนงาท รบประเคนภายหลงฉน ปราศจากอามสเทานน จงควร ตลอด ๗ วน. จะดมกนนามนงาททาใหเปนอคคหตกเกบไวไมควร. ควรนอม เขาไปในกจมการทาศรษะเปนตน. แมในเพราะลวง ๗ วนไป กไม เปนอาบต. นามนทภกษรบประเคน เมลดงาในปเรภตทา เจออามส ยอมควร ในปเรภต. ตงแตปจฉาภตไปเปนของไมควรกลนกน. พง นอมไปในกจมการทาศรษะเปนตน. แมในเมอลวง ๗ วนไป กไม เปนอาบต. นามนทภกษรบประเคนเมลดงาในปจฉาภตแลวทา เปน ของไมควรกลนเกนเหมอนกน เพราะรบประเคนทงวตถ. แมในเมอลวง ๗ วนไป กไมเปนอาบต. พงนอมเขาไปในกจมการทาศรษะเปนตน. แมในนามนททาดวยเมลดงาทภกษจบตองในปเรภต หรอในปจฉาภต กมนยอยางนเหมอนกน. นามนทควเมลดงาซงภกษรบประเคนในปเรภต แลวนงแปงงา หรอใหชมดวยนาอนทา, ถาอนปสมบนทา แมเจออามส ยอมควร ในปเรภต. ทคนทาเอง เพราะปลอนวตถออกแลว ไมมอามสเลย จงควรในปเรภต. เพราะเปนนามนทเจยวเอง เจออามสจงไมควร. กเพราะเปนของทรบประเคนพรอมทงวตถ แมทงสองอยาง จงไมควร


กลนกน จาเดมแตปจฉาภตไป พงนอมเขาไปในการทาศรษะเปนตน. แมในเมอลวง ๗ วนไป กไมเปนอาบต. แตถาวา นาอนมนอย, นานนเพยงแตวาพรมลงเทานน เปนอพโพหารก ยอมไมถงการนบวา เปนสามปกกะ. แมในนามนเมลดพนธผกกาดเปนตน ทภกษรบ ประเคนพรอมทงวตถ กมวนจฉยยเชนเดยวกบทกลาวแลว ในนามนงา ทไมมวตถนนแล. กถาวา ภกษอาจเพอทานามน จากผงแหงเมลดพนธผกกาด เปนตน ทรบประเคนไวในปเรภต โดยเจยวดวยแสงแดด, นามน นนแมเจอดวยอามส ยอมควรในปเรภต. ตงแตปจฉาภตไป ไม เจออามสเลย จงควร. ในเมอลวง ๗ วนไป เปนนสสคคย. อนง เพราะภกษทงหลาย นงผงเมลดพนธผกกาดและมะซาง เปนตนและควเมลดละหงแลวกระทานามนอยางน ; ฉะนน นามนของ ภกษทงหลายเหลานนทพวกอนปสมบนทา แมเจออามสกควรในเวลา กอนฉน. กเพราะวตถเปนยาวชวก จงไมมโทษ ในการรบประเคน พรอมทงวตถ ฉะนแล. นามนเมลดพนธผกกาดเปนตน ทคนทาเอง พงบรโภค โดยการบรโภคปราศจากอามสอยางเดยวไดตลอด ๗ วน. นามนททาดวยเมลดพนธผกกาดเปนตน ทเปนอคคหตก ไมควรกลนกน ควรแตในการใชสอยภายนอก. แมเมอลวง ๗ วนไป กไมเปนอาบต. นามนทภกษรบประเคนเมลดพนธผกกาด มะซางและเมลดละหง เพอ ตองการจะทานามน แลวทาในวนนนนนเอง เปนสตตาหกาลก, ทาในวนรงขน ควรบรโภคได ๖ วน. ทาในวนท ๓ ควรบรโภคได


๕ วน. แตททาในวนท ๔ ควร ๓ วน. . . ในวนท ๕ ควร ๒ วน . . . ในวน ท ๖ ควร ๑ วน. . . ในวนท ๗ ควรในวนนนเทานน. ถายงคงอยจน ถงอรณขนเปนนสสคคย. ททาในวนท ๘ ไมควรกลนกนเลย, แตควร ในการใชสอยภายนอก เพราะเปนของยงไมเสยสละ. แมถาวาไมทา, ในเมอเมลดพนธผกกาดทตนรบไว เพอประโยชนแกนามนเปนตน ลวงกาล ๗ วนไป กเปนทกกฏอยางเดยว. อนง นามนของผลไมมมะพรอวเมลดสะเดา สะครอ เลบเหยยว และสาโรง๑เปนตน แมเหลาอนทไมไดมาในพระบาล กยงม. เมอ ภกษรบประเคนนามนเหลานนแลวใหลวง ๗ วนไปเปนทกกฏ. ใน มะพราวเปนตนเหลาน มความแปลกกนดงน :- พงกาหนดวตถแหง ยาวกาลกและวตถแหงยาวชวกทเหลอแลว ทราบวธการแหงสามปกกะ (ใหสกเอง) สวตถก (ของทรบทงวตถ) ของทรบประเคนในปเรภต รบประเคนในปจฉาภต และอคคหตวตถ (ของทยงไมไดรบประเคน ภกษจบตอง) ทงหมด ตามนยดงกลาวแลวนนแล. [อธบายนามนทาจากเปลวสตวตาง ๆ] บทวา วสาเตล ไดแก นามนแหงเปลวสตวทพระผมพระภาค ทรงอนญาตไวอยางนวา "ภกษทงหลาย ! เราอนญาต เปลวมน ๕ ชนด คอ เปลวหม, เปลวปลา, เปลวปลาฉลาม, เปลวสกร, เปลวฬา๒" กบรรดาเปลวมน ๕ ชนดน ดวยคาวา "เปลวหม" พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตเปลวงมนแหงสตวทมมงสะเปนอกปปยะ ๑. บางแหงวา เมลดฝาย. ๒. ว. มหา. ๕/๔๑.


ทงหมด เวนเปลวมนแหงมนษยเสย. อนง แมปลาฉลาม กเปนอน พระองคทรงถอเอแลวดวยศพทวาปลา. แตเพราะปลาฉลามเปนปลา ราย พระองคจงตรสแยกไวตางหาก. ในบาลน พระองคทรงอนญาต เปลวมนแหงพวกสตวมมงสะเปนกปปยะแมทกชนด ดวยศพทวาปลา เปนตน. จรงอย ในจาพวกมงสะ มงสะแหงมนษย, ชาง, มา, สนข ง, สหะ,. เสอโครง, เสอเหลอง, หม, เสอดาว; ๑๐ ชนด เปน อกปปยะ. บรรดาเปลวมน เปลวมนแหงมนษย อยางเดยว เปน อกปปยะ. บรรดาอวยวะอยางอน มนานมเปนตน ชอวา เปนอกป- ปยะ ไมม. นามนเปลวทพวกอนปสมบนทาและกรองแลว ภกษ รบประเคนกอนฉน แมเจออามส กควรกอนฉน. ตงแตหลงฉนไป ไมเจออามสเลย จงควรตลอด ๗ วน. วตถใดทคลายกบธลดน ละเอยด เปนมงสะกด เอนกด กระดกกด เลอดกด ปนอยในเปลว มนนน, วตถนนจดเปนอพโพหารก. กถาวา ภกษรบประเคนเปลวมนกระทานามนเอง, รบประเคน แลวเจยว กรองเสรจในปเรภต พงบรโภค โดยบรโภคปราศจาก อามสไดตลอด ๗ วน. แทจรง พระผมพระภาคเจาทรงหมายถง การบรโภคปราศจากอามส จงตรสดานวา "รบประเคนในกาล เจยวเสรจในกาล กรองในกาล ควรเพอบรโภคอยางบรโภคนามน." มงสะทละเอยดเปนตน แมในนามนทรบประเคนเปลวมนแลวเจยว กรองนน กเปนอพโพหารกเหมอนกน. แตจะรบประเคน หรอเจยว


ในปจฉาภต ไมควรเลย. สมจรง ดงคาทพระผมพระภาคเจาตรสไวนวา "ภกษทงหลาย ! ถาภกษรบประเคนเปลวมนในเวลาวกาล เจยวในเวลาววาล กรอง ในเวลาวกาล, ถาภกษบรโภคซงนามนนน ตองทกกฏ ๓ ตว, ภกษทงหลาย ! ถาภกษรบประเคนมนเปลวในกาล เจยวในวกาล กรองในวกาล, ถาบรโภคนามนนน ตองทกกฏ ๒ ตว, ภกษทง หลาย ! ถาภกษรบประเคนในกาล เจยวในกาล กรองในวกาล, ถา บรโภคนามนนน ตองทกกฏ (ตวเดยว). ภกษทงหลาย ! ถามน เปลว ภกษรบประเคนในกาลเจยวในกาล กรองในกาล, ถาภกษบรโภค นามนนน ไมเปนอาบต๑" ดงน. แตพวกอนเตวาสกถามพระอปตสสเถระวา "ทานขอรบ ! เนยใส เนยขน และเปลวมน ทภกษเจยวรวมกนแลวเกรอะออก ควรหรอไมควร." พระเถระตอบวา "ไมควร อาวโส !" ไดยนวา พระเถระ รงเกยจในเนยใส เนยขน เปลวมน ทภกษเจยวรวมกนแลว เกรอะ ออกน ดจในกากนามนงาทเจยวแลว. ภายหลง พวกอนเตวาสกถามทานหนกขนวา "ทานขอรบ ! กอนนมสมกด หยดเปรยงกด มอยในเนยขน, เนยขนนน ควรไหม ?" พระเถระตอบวา "ผมอาย แมเนยขนนน กไมควร." ลาดบ นน พวกอนเตวาสก จงถามทานวา "ทานขอรบ ! นามนทเจยว ๑. ว. มหา ๕/๔๑.


รวมกนกรองแลว มความรอนสง ยอมบาบดโรคได." พระเถระยอม รบวา "ดละ อาวโส !" ดงน. แตพระมหาสมเถระกลาวไววา "เปลวมนของสตวทมมงสะ เปนกปปยะ ยอมควรในการบรโภคเจออามส, เปลวมนของพวกสตว ทมมงสะเปนอกปปยะนอกน ควรในการบรโภคปราศจากอามส." ฝายพระมหาปทมเถระปฏเสธวา "นอะไรกน ?" แลวกลาววา "พวกภกษอาพาธดวยโรคลม เตมนามนเปลวหมและสกรเปนตนลง ในขาวยาคทตมดวยนาฝาดรากไม ๕ ชนด แลวดมขาวยาค, ขาว ยาคนนบาบดโรคได เพราะมความรอนสง" ดงน จงกลาววา "สมควรอย." [อธบายเภสชวาดวยนาผง] สองบทวา มธ นาม มกขกามธ ไดแก นาหวานทพวกผงใหญ แมลงผงตวเลก และจาพวกแมลงภ ซงมชอวาแมลงทานาหวาน (นา- ผง) ทาแลว. นาผงนน ภกษรบประเคนกอนฉน แมจะบรโภคเจออามส ในปเรภตกควร. ตงแตปจฉาภตไป ควรบรโภคปราศจากอามสอยาง เดยวตลอด ๗ วน ในเมอลวง ๗ วนไป ถานาผงชนดหนามากเปนเชน กบยาง (เคยวใหแขน) ทาเปนชนเลกชนใหญเกบไว หรอนาผงชนด บางนอกนเกบไวในภาชนะตาง ๆ กน เปนนสสคคยมาก ตามจานวน วตถ. ถามเพยงชนเดยวเทานน หรอนาผงบางนอกน กเกบรวมไวใน ภาชนะเดยว เปนนสสคคยเพยงตวเดยว. นาผงทเปนอคคหตกพงทราบ ตามนยทกลาวแลวนนแล. พงนอมเขาไปในกจอนมทาแผลเปนตน.


รงผงหรอขผง ถานาผงไมตด บรสทธ เปนยาวชวก. แตทมนาผง ตดอย มดตอยางนาผงเหมอนกน. แมลงผงตวยาวมปก ชอวา จรกะ, แมลงภใหญตวดามปกแขงมชอวา ตมพละ. ในรงของแมลงผง เหลานน มนาผงคลายกบยาง. นาผงนนเปนยาวชวก. [อธบายเภสชวาดวยนาออย] ขอวา ผาณตนนาม อจฉมหา นพพตต มความวา นาออยชนด ทยงไมไดเคยว หรอทเคยวแลวไมมกาก หรอทไมมกากแมทงหมด จนกระทงนาออยสดพงทราบวา "นาออย." นาออยนนทภกษรบประ- เคนกอนฉน แมเจออามส กควรในปเรภต. ตงแตปจฉาภตไป ไม เจออามสเลย จงควรตลอด ๗ วน. ในเมอลวง ๗ วนไป เปนนสสคคย ตามจานวนวตถ. กอนนาออยแมมากภกษยอยใหแหลกแลว ใสไวใน ภาชนะเดยวกน ยอมจบรวมกนแนน, เปนนสสคคยเพยงตวเดยว. นาออยทเปนอคคหตก พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแหละ. พงนอม เขาไปในกจอนมการอบเรอนเปนตน. ผาณตทเขาทาดวยนาออยสดทยงไมไดกรอง ซงภกษรบประเคน ไวในเวลากอนฉน ถอนปสมบนทา แมเจออามส กควร. ถาภกษ ทาเองไมเจออามสเลย จงควร. กจาเดมแตปจฉาภตไป ไมควร กลนกน เพราะเปนของรบประเคนทงวตถ. แมในเมอลวง ๗ วนไป กไมเปนอาบต. แมทเขาทาดวยนาออยสด ทภกษรบประเคนทงทยงไม ไดกรองในปจฉาภต กไมควรกลนกนเหมอนกน. แมในเมอลวง ๗ วน ไปกไมเปนอาบต. แมในผาณตทภกษรบประเคนออยลาทา กมนย


อยางน. กผาณตททาดวยนาออยสดทกรองและรบประเคนไวในกาลกอน ฉน ถาอนปสมบนทา แมเจออามส กควรในปเรภต. ตงแต ปจฉาภตไป ไมเจออามสเลย จงควรตลอด ๗ วน. ททาเองไมเจอ อามสเลย ยอมควรแมในปเรภต, จาเดมแตปจฉาภตไปไมเจออามส เหมอนกน ควรตลอด ๗ วน. แตผาณตททาดวยนาออยสด ทกรอง และรบประเคนแลว ในปจฉาภต ปราศจากอามสเทานน จงควรตลอด ๗ วน. ผาณตทเปนอคคหตก มนยดงกลาวแลวเหมอนกน. ในมหาอรรถกถาทานกลาววา "ผาณตททาดวยนาออยเผากด ผาณตททาดวยนาออยหบกด ควรแตในปเรภตเทานน." สวนในมหา- ปจจร ทานตงคาถามวา "ผาณตทเคยวทงวตถ (กาก) น ควร หรอไมควร ?" ดงน แลวกลาววา "ผาณตททาดวยนาออยสด ชอวาไมควรในปจฉาภต ยอมไมม." คานนถกแลว. ผาณตดอกมะซางทเขาทาดวยนาเยน แมเจออามส กควร ในปเรภต. จาเดมแตในปจฉาภตไป ไมเจออามสเลย จงควรตลอด ๗ วน. ในเมอลวง ๗ วนไป เปนทกกฏตามจานวนวตถ. สวน ผาณตมะซางทเขาเตมนมสดทา เปนยาวกาลก. แตชนทงหลายตก เอาฝา (ฟอง) นมสดออกแลว ๆ ชาระขณฑสกรใหสะอาด ; เพราะ ฉะนน ขณฑสกรนน กควร. สวนดอกมะซางสด ยอมควรแมในปเรภต ควแลวกควร, ควแลวตาผสมดวยของอนมเมลดงาเปนตน หรอไม ผสม กควร.


แตถาวา ชนทงหลายถอเอามะซางนนประกอบเขากน (ปรง) เพอตองการเมรย, ดอกมะซางทปรงแลวนน ยอมไมควรตงแตพช. ผาณตแหงผลไมทเปนยาวกาลกทงหมด มกลวย ผลอนทผาลม (เปง กวา) มะมวง สาเก ขนน และมะขามเปนตน เปนยาวกาลก เหมอนกน. ชนทงหลายทาผาณตดวยพรกสก, ผาณตนนเปนยาวกาลก. สองบทวา ตาน ปฏคคเหตวา มความวา ถาภกษรบประเคน เภสช ๕ อยาง มเนยใสเปนตนแมทงหมด เกบไวไมแยกกนใน หมอเดยว ในเมอลวง ๗ วนไป เปนนสสคคยเพยงตวเดยว, เมอ แยกกนเกบ เปนนสสคคย ๕ ตว. อนเภสช ๕ น ยงไมลวง ๗ วน ภกษผอาพาธกด ไมไดอาพาธกด ควรบรโภคตามสบาย โดยนย ดงกลาวแลว. [อธบายขอททรงอนญาตไวเฉพาะ ๗ อยาง] กขอทชอวาทรงอนญาตเฉพาะม ๗ อยาง คอ อนญาตเฉพาะ อาพาธ ๑ เฉพาะบคคล ๑ เฉพาะกาล ๑ เฉพาะสมย ๑ เฉพาะ ประเทศ ๑ เฉพาะมนเปลว ๑ เฉพาะเภสช ๑. บรรดาอนญาตเฉพาะ ๗ อยางนน ทชอวาทรงอนญาตเฉพาะ อาพาธ ไดแก ขอททรงอนญาตเฉพาะอาพาธอยางนวา "ดกอน ภกษทงหลาย ! เราอนญาตเนอสด เลอดสด ในเพราะอาพาธอน เกดจากอมนษย๑." เนอสดและเลอดสดนน ควรแกภกษผอาพาธดวย อาพาธนนอยางเดยว ไมควรแกภกษอน. กแล เนอสดและเลอดสด ๑. ว. มหา. ๕/๔๕


นนเปนกปปยะกด เปนอกปปยะกด ยอมควรทงนน ทงในกาลทงใน วกาล. ทชอวาทรงอนญาตเฉพาะบคคลไดแก ขอททรงอนญาตเฉพาะ บคคลอยางนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตการเรออวกแก ภกษผมกเรออวก, ภกษทงหลาย ! แตทเรออวกออกมานอกทวารปาก แลว ไมควรกลนกน๑." การเรออวกนน ควรแกภกษผมกเรออวก นนเทานน ไมควรแกภกษอน. ทชอวาทรงอนญาตเฉพาะกาล ไดแก ขอททรงอนญาตเฉพาะ กาลทภกษถกงกดอยางนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาต ยามหาวกฏ ๔ คอ คถ มตร เถา ดน๒." ยมหาวกฏนน เฉพาะ ในกาลนน แมไมรบประเคน กควร, ในกาลอนหาควรไม, ทชอวาทรงอนญาตเฉพาะสมย ไดแก อนาบตทงหลาย ททรง อนญาตไวเฉพาะสมยนน ๆ โดยนยมวา "(เปนปาจตตย) ในเพราะ คณโภชนะ เวนแตสมย๓ " ดงนเปนตน. อาบตเหลานนเปนอนาบต เฉพาะในสมยนน ๆ เทานน, ในสมยอนหาเปนไม. ทชอวาอนญาตเฉพาะประเทศ ไดแก สงฆกรรมมอปสมบท เปนตน ททรงอนญาตเฉพาะในปจจนตประเทศอยางนวา "ดกอน ภกษทงหลาย ! เราอนญาตการอปสมบท ดวยคณะมพระวนยธร เปนท ๕ ในปจจนตชนบทเหนปานน." สงฆกรรมมอปสมบทเปน ตนนน ยอมควรเฉพาะในปจจนตชนบทนนเทานน, ในมชฌมประเทศ ๑. ว. จ,. ๗/๔๘. ๒. ว. มหา. ๒/๓๑๒. ๓.๔. ว. มหา. ๕/๕๑-๓๖-๔๑-๓๙


หาควรไม. ทชอวาทรงอนญาตเฉพาะมนเปลว ไดแก ขอททรงอนญาต เภสชโดยชอแหงมนเปลวอยางนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เรา อนญาตเปลวมนเปนภาสช๑." เปลวมนเภสชนน ของจาพวกสตวม เปลวมนเปนกปปยะและอกปปยะทงหมด เวนเปลวมนของมนษยเสย ยอมควร เพอบรโภคอยางบรโภคนามน แกพวกภกษผมความตองการ ดวยนามนนน. ทชอวาทรงอนญาตเฉพาะเภสช ไดแก เนยใส เนยขน นา ผง และนาออย ทสามารถแผไปเพอสาเรจอาหารกจ ซงทรงอนญาต ไว โดยชอแหงเภสชอยางนวา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาต เภสช ๕." เภสช ๕ เหลานน ภกษรบประเคนแลว พงบรโภคได ตามสบายในปเรภตในวนนน, ตงแตปจฉาภตไป เมอมเหต พงบรโภค ไดตลอด ๗ วน โดยนยดงกลาวแลว. [อธบายบทภาชนยและอนาปตตวาร] ขอวา สตตาหาตกกนเต อตกกนตส นสสคคย ปาจตตย มความวา แมถาวา เภสชนนมประมาณเทาเมลดพนธ ผกกาด พอจะเอานวแตะแลวลมดวยลนคราวเดยว อนภกษจาตอง เสยสละแท และพงแสดงอาบตปาจตตยเสย. ขอวา น กายเกน ปรโภเคน ปรภชตพพ มความวา ภกษอยาพงเอาหารางกาย หรอทาแผลทรางกาย. แมบรขารม ๑. ว. มหา. ๕/๕๑-๓๖/๔๑-๓๙.


ผากาสาวะ ไมเทา รองเทา เขยงเชดเทา เตยงและตงเปนตน ถก เภสชทเปนนสสคคยวตถเหลานนเปอนแลว เปนของไมควรบรโภค. ในมหาปจจร กลาววา "ทสาหรบมอจบแมในบานประตและหนาตาง กไมควรทา." ในมหาอรรถกถาทานกลาววา "แตผสมลงในนาฝาด แลวควรทาบานประตและหนาตางได." ขอวา อนาปตต อนโตสตตาห อธฏเต มความวา ใน ภายใน ๗ วน ภกษอธษฐานเนยใส นามน และเปลวมนไวเปน นามนทาศรษะ หรอเปนนามนสาหรบทยอด, อธษฐานนาผงไวเปน ยาทาแผล นาออยเปนเครองอบเรอน ไมเปนอาบต. ถาภกษประสงค จะรนนามนทอธษฐานเอาไวแลว ลงในภาชนะใสนามนทยงไมได อธษฐาน, ถาในภาชนะมชองแคบ นามนทคอย ๆ ไหลเขาไป ถก นามนเกาลนขนมาทวม, พงอธษฐานใหม. ถาภาชนะปากกวาง นามนมาก ไหลเขาไปอยางรวดเรวจนทวมนามนเกา ไมมกจทจะตอง อธษฐานใหม. แทจรง นามนนน มดตอยางนามนทอธษฐานแลว. ผศกษาพงทราบแมการรนนามนทไมไดอธษฐานลงในภาชนะใสนามน ทอธษฐานแลวโดยนยน. ในบทวา วสสชเชต นมวนจฉยยดงน :- ถาเภสชนนเปนของ สองเจาของ ภกษรปหนงรบประเคนไว ยงไมไดแบงกน, ในเมอ ลวง ๗ วนไปไมเปนอาบตแมทง ๒ รป, แตไมควรบรโภค. ถา รปใดรบประเคนไว รปนนกลาวกะอกรปหนงวา "ทานผมอาย ! นามนนถง ๗ วนแลว, ทานจงบรโภคนามนนนเสย" ดงน และเธอ


กไมทาการบรโภค จะเปนอาบตแกใคร ? ไมเปนอาบตแมแกใคร ๆ ทงนน. เพราะเหตไร ? เพราะรปทรบประเคนกสละแลว และเพราะ อกรปหนงกไมไดรบประเคน. บทวา วนสเสต ไดแก เปนของบรโภคไมได. ในคาวา จตเตน เปนตน มวนจฉยยดงน :- เภสชอนภกษ สละแลว ทงแลว ปลอยแลว ดวยจตใด, จตนน พระผมพระภาค เจาตรสเรยกวา "สละแลว ทงแลว ปลอยแลว." ตรสเรยกบคคล ผไมมความหวงใยดวยจตนน. อธบายวา ผไมมความหวงใยอยางนน ใหแลวแกสามเณร." คานตรสไว เพราะเหตไร ? ทานพระมหาสม- เถระกลาววา "ตรสไวเพอแสดงวาไมเปนอาบต แกภกษผใหแลว ในภายใน ๗ วนอยางนน ภายหลงไดคนมาแลวฉน." สวนทานพระมหาปทมเถระกลาววา "นามนน ภกษไมควรขอ, ดวยวาในเพราะการบรโภคใหม ซงนามนทใหไปแลวในภายใน ๗ วน ไมมอาบตเลย, แตตรสดานไว กเพอแสดงวาไมเปนอาบตในเพราะ บรโภคนามนทลวง ๗ วนไป." เพราะเหตนน เภสชทเขาถวาย แลวอยางน ถาสามเณรปรงแลว หรอไมไดปรง ถวายแกภกษนน เพอกระทาการนตถ, ภกษรบแลวพงทาการนตถ. ถาสามเณรเปนผ เขลา ไมรเพอจะถวาย, ภกษอนพงบอกเธอวา "แนะสามเณร ! เธอมนามนหรอ ?" เธอรบวา "ขอรบ มอย ทานผเจรญ ! ภกษ นนพงบอกเธอวา "นามาเถด, เราจกทายาถวายพระเถระ." นามน ยอมควรแมดวย (การถอเอา) อยางน. คาทเหลออมอรรถตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เปนอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. เภสชชสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๔ วสสกาฏกสกขาบท วสสกสาฏกสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในวสสกสาฏกสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน:- สองบทวา วสสกสาฏกา อนาตา มความวา ผาอาบนาฝน พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตไวแลวในเรองนางวสาขาในจวรขนธกะ. บทวา ปฏกจเจว แปลวา กอนนนเทยว. หลายบทวา มาโส เสโส คมหาน มความวา ฤดรอน ๔ เดอน ยงเหลอเดอนสดทายอก ๑ เดอน. บทวา กตเวา มความวา ใหสาเรจลงดวยการเยบ ยอมและกปปะ เปนทสด. และภกษเมอจะทาพงกระทาผนเดยวเทานน แลวอธษฐาน ในสมย จะอธษฐาน ๒ ผน ไมควร. ขอวา อตเรกมาเส เสเส คมหาเน ไดแก เมอเดอนทม ชอวา ฤดรอน ยงเหลอเกนหนงเดอน. แตผศกษาตงอยในคาวา อตเรกฑฒมาเส เสเส คมหาเน กตวา นวาเสต (ทานงในเมอฤดรอนยงเหลออยเกนกวากงเดอน) นแลว พงทราบเขตแหงผาอาบนาฝน ๔ เขต คอเขตแหงการแสวง หา ๑ เขตแหงการกระทา ๑ เขตแหงการนงหม ๑ เขตแหงการ อธษฐาน ๑, และสมย ๒ สมย คอ กจฉสมย ๑ ปฏฐสมย ๑, และจตกกะ ๒ คอ ปฏฐสมยจตกกะ ๑ กจฉสมยจตกกะ ๑.


บรรดาเขต สมย และจตกกะเหลานน กงเดอนหนง ตงแต วนแรมคาหนงหลงวนเพญของเดอน ๗ ตน ไปจนถงวนอโบสถใน กาฬปกษ น เปนเขตแหงการแสวงหา และเขตแหงการกระทา. แทจรง ในระหวางน ภกษจะแสวงหาผาอาบนาฝน ทยงไมได และ จะทาผาอาบนาฝนทไดแลว ควรอย, จะนงหมและจะอธษฐานไมควร. กงเดอนหนง ตงแตวนแรมคาหนงหลง วนอโบสถในกาฬปกษไป จนถงวนเพญเดอน ๘ น เปนเขตแหงการแสวงหา การกระทาและ การนงหม แมทง ๓. จรงอย ในระหวางน จะแสวงหาผาอาบนาฝน ซงยงไมได กระทาผาทไดแลวและจะนงหม ควรอย. จะอธษฐาน อยางเดยวไมควร. ตงแตวนแรมคาหนงหลงวนเพญเดอน ๘ ไป จน ถงวนเพญเดอนกตตกา (เดอน ๑๒) ๔ เดอนนเปนเขตแหงการแสวงหา การกระทา การนงหม และอธษฐาน แมทง ๔. จรงอย ใน ระหวางน จะแสวงหาผาอาบนาฝนทยงไมได หรอจะกระทาผาท ไดแลว จะนงหม และจะอธษฐาน ควรอย. พงทราบเขต ๔ อยางนกอน. อนง ตงแตวนแรมคาหนงหลงวนเพญเดอน ๑๒ ไปจนถง วนเพญแหงเดอน ๗ ตน, ๗ เดอนน ชอวาปฏฐสมย (หลงสมย). จรงอย ในระหวางน เมอภกษทาการเตอนสต โดยนยเปนตนวา "กาลแหงผาอาบนาฝน" แลวใหจวร คอ ผาอาบนาฝนสาเรจจาก ทของคนผไมใชญาต และไมใชปวารณา เปนนสสคคยปาจตตย ดวยสกขาบทน, เมอกระทาวญญตโดยนยเปนตนวา "ทานจงใหจวร


คอผาอาบนาฝนแกเรา" แลวใหสาเร๗ เปนนสสคคยปาจตตย ดวย อญญาตกวญญตตสกขาบท. เมอกระทาการเตอนสต โดยนยดงกลาว แลวนนแหละ ใหสาเรจจากทแหงญาตและคนปวารณา เปนนสสคคย- ปาจตตย ดวยสกขาบทนแล. เมอกระทาวญญตใหสาเรจไมเปนอาบต ดวยอญญาตกวญญตตสกขาบท. สมจรงดงพระดารสทตรสไวในคมภร ปรวารวา "ขอจวรกะมารดา และไมไดนอมลาภไปเพอสงฆ เพราะเหตไร ภกษนน จงตองอาบต แตไมตอง อาบต เพราะบคคลผเปนญาต ปญหาขอน ทานผ ฉลาดทงหลายคดกน๑แลว" กปญหาขอน ทานกลาวหมายถงเนอความนแล. พงทราบ ปฏฐสมยจตกกะอยางน. อนง ตงแตวนแรมคาหนงหลงวนเพญแหงเดอน ๗ ตน ไป จนถงวนเพญเดอนกตตกา ๕ เดอนน ชอวากจฉสมย (ทองสมย). จรงอย ในระหวางน เมอภกษทาการเตอนสต โดยนยดงกลาวแลว นนแหละ ใหจวร คอ ผาอาบนาฝนสาเรจจากทแหงคนผมใชญาต และมไดปวารณา เปนทกกฏในเพราะเสยธรรมเนยม. แตพวกชาว บาน ซงเคยถวายจวร คอ ผาอาบนาฝนแมในกาลกอน ถงหากวา จะเปนผมใชญาตและมใชผปวารณาของตน กไมมการเสยธรรมเนยม เพราะทาการเตอนสต ในชนเหลานน ทรงอนญาตไว. เมอภกษ ๑. ว ปรวาร. ๘/๕๓๕.


กระทาวญญตใหสาเรจเปนนสสคคยปาจตตย ดวยอญญาตกวญญตต- สกขาบท. เพราะเหตไร ? เพราะตรสไววา "ภกษเขาไป หาพวกชาวบานผเคยถวายจวรคอผาอาบนาฝนในกอน แลวพงกลาว อยางน" ดงนเปนตน. กจวร คอ ผาอาบนาฝนน ตามปรกต ยอมมแมในหมทายก ผถวายผาอาบนาฝนนนแล. เมอภกษเตอนใหเกดสต โดยนยดงกลาว แลวนนเอง แลวใหสาเรจจากทแหงคนผเปนญาตและคนปวารณา ไม เปนอาบตดวยสกขาบทน, เมอกระทาวญญตใหสาเรจมา ไมเปนอาบต ดวยอญญาตกวญญตตสกขาบท. จรงอย คาวา "ไมพงบอกเขาวา 'จง ถวายแกเรา" น ตรสหมายถงคนผมใชญาตและมใชปวารณานนเอง. พงทราบกจฉสมยจตกกะ (หมวด ๔ ทองสมย) อยางน. ในคาวา "นคโค กาย โอวสสาเปต อาปตต ทกกฏสส" น มวนจฉยดงตอไปน :- ภกษผเปลอยกายอาบนาฝนนน พระวนยธร อยาปรบตามจานวนเมลดนาฝน พงปรบดวยทกกฏ ทก ๆ ประโยค ดวยอานาจเสรจการอาบนา. กแล ภกษนนอาบนาทตกลงมาจาก อากาศอย ในลานทเปดเผย (กลางแจง) เทานน (จงตอง ทกกฏ). เมออาบอยในซมอาบนาและในบงเปนตน หรอดวยนาทใช หมอตกรด (ตกอาบ) ไมเปนอาบต. ในคาวา วสส อกกฑฒยต น มวนจฉยดงตอไปน :- ถา เมอผาอาบนาฝนทาเสรจแลว พวกภกษใหเดอนทายฤดรอนสนไปแลว เลอนเดอนตนฤดฝนนนแหละขนมาเปนเดอนทายฤดรอนอก , พงซกผา


อาบนาฝนเกบไว. ไมตองอธษฐานไมตองวกป ไดบรหารตลอด ๒ เดอน ... พงอธษฐาน ในวนวสสปนายกา (วนเขาพรรษา). ถาวา ผาอาบนาฝนภกษมไดทา เพราะหลงลมสต หรอเพราะผาไมพอกด ยอมไดบรหารตลอด ๖ เดอน คอ ๒ เดอนนนดวย ๔ เดอนฤดฝนดวย. แตถาภกษกรานกฐนในเดอนกตตกา ยอมไดบรหารอก ๔ เดอน. รวมเปน ๑๐ เดอน ดวยประการอยางน. แมตอจาก ๑๐ เดอนนนไป เมอมความหวง (จะไดผาอาบนาฝน) ของภกษผทาใหเปนจวรเดม เกบไว ไดบรหารอกเดอนหนง ดงนน จงไดบรหารตลอด ๑๑ เดอน ดวยประการอยางน. ถามวา "กถาวา ผาอาบนาฝนทไดแลวและสาเรจแลว ใน เมอวนเขาพรรษายงไมมาถง ดวยอานาจแหงวนหนงและสองวนเปน ตนจนถง ๑๐ วน หรอ ในภายในพรรษา จะพงอธษฐานเมอไร ?" ตอบวา "คาน ทานไมไดวจารณไวในอรรถกถาทงหลย." พวกเรามอตโนมตอยางนวา "กแล ผาอาบนาฝนทสาเรจแลว ภายใน ๑๐ วน ตงแตวนทไดมา พงอธษฐานภายใน ๑๐ วนนนนนเอง. ทสาเรจในเมอลวง ๑๐ วนไป พงอธษฐานในวนนน, เมอยงไมครบ ๑๐ วน ไมพงใหเลยจวรกาลไป." เพราเหตไร ? เพราะพระผมพระ ภาคเจาตรสไววา "ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหอธษฐาน ไตรจวร ไมใชใหวกป, ใหอธษฐานผาอาบนาฝนตลอด ๔ เดอน ฤดฝน ตอจากนนไปใหวกป๑. เพราะฉะนน จงไมเปนอาบต แม ๑. ว. มหา. ๕/๒๑๘.


เพราะลวง ๑๐ วนไป กอนแตวนเขาพรรษา. สมจรง ดงทตรสไว วา "ภกษพงทรงอดเรกจวรได ๑๐ วนเปนอยางมาก๑." เพราะฉะนน ผาอาบนาฝนทไดมาและสาเรจแลวในเมอวนเขาพรรษา ยงไมมาถง ดวยอานาจแหงวนหนง และสองวนเปนตน จนถง ๑๐ วน หรอ ในภายในพรรษา พงอธษฐานในภายใน ๑๐ วน หรอในวนนน โดยนยดงกลาวแลวนนแหละ, เมอยงไมครบ ๑๐ วน กไมพงใหลวง เลยจวรกาลไป. ในอธการแหงผาอาบนาฝนนน จะพงมการทวงวา "เพราะ พระบาลวา 'เราอนญาตใหอธษฐานตลอด ๔ เดอน ฤดฝน,' ใน ภายใน ๔ เดอน จะอธษฐานในเวลาใดเวลาหนง กนาจะใชได." ถาเมอมคาอยางน, คาทตรสไววา "เราอนญาตใหอธษฐานผาปดฝ ไดตลอดเวลาทยงมอาพาธ" และแมผาปดฝนน กไมควรใหลวง ๑๐ วน, และเมอมกรลวง ๑๐ วนไปอยางนน คาวา "พงทรงอดเรก- จวรได ๑๐ วนเปนอยางยง" นกจะผดไป; เพราะฉะนน บณฑต จงควรเชอถอคาตามทกลาวแลวนนแล. หรอวาไดเหตทไมหละหลวม อยางอนแลว กควรสลดทงเสย. อนง แมในกรนท กกลาวไวในทสดแหงนสสคคยวา "ผา อาบนาฝนควรอธษฐานเมอไร ? กแล ผาอบนาฝนทสาเรจแลว ภายใน ๑๐ วน ตงแตวนทไดมา ควรอธษฐานภายใน ๑๐ วน นนนนแหละ, ถาผาไมพอ ยอมไดบรหารไปจนถงเพญเดอน ๑๒." ๑. ว. มหา. ๒/๓.


คาวา อจฉนนจวรสส น พระผมพระภาคตรสหมายเอาเฉพาะ ผาอาบนาฝนเทานน. จรงอย ไมเปนอาบตแกภกษเหลานนผเปลอย กาย ในเพราะยงนาฝนใหรดรางกาย. กในบทวา อาปทาส น อปทวะคอโจร ชอวาอนตราย แหง ภกษผนงผาอาบนาฝนมราคาแพง อาบนาอย. คาทเหลอในสกขาบท น มอรรถตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. วสสกสาฏกสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๕ จวรอจฉนทนสกขาบท จวรอจฉนทนสกขาบทวา "เตน สมเยน" เปนตน ขาพเจา จะกลาวตอไป :- ในจวรอจฉนทนสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน:- หลายบทวา ยป ตยาห ตดบทเปน ยป เต อห แปลวา เราไดใหจวรแมใดแกทาน. ไดยนวา พระอปนนทนน คดวา "ภกษ นจกนาบาตร จวร รองเทา และผาปนอนเปนตนของเรา ไปสทจารก กบเรา" จงไดใหแลว ; เพราะเหตนนแล เธอจงไดกลาวอยางนน. [วาดวยการชงคน ของภกษผใหจวร] บทวา อจฉนท แปลวา ไดถอเอาแลวโดยพลการ. แตเพราะ ถอเอาดวยสาคญวาของตน จงไมเปนปาราชกแกเธอ. เพราะเธอทาให ลาบากแลวถอเอาจวร พระผมพระภาคเจา จงทรงบญญตอาบตไว. ขอวา สย อจฉนทต นสสดคย ปาจตตย มความวา สาหรบ ภกษผชงเอาจวรผนเดยว และมากผนซงเนองเปนอนเดยวกน เปน อาบตตวเดยว. เมอภกษชงเอาจวรมากผนซงไมเนองเปนอนเดยวกน และตงอยแยกกน และเมอใชใหผอนนามาใหโดยสงอยางนวา "เธอ จงนาสงฆาฏมา, จงนาผาอตตราสงคมา" เปนอาบตมากตวตามจานวน วตถ. แมเมอกลาววา "เธอจงนาจวรทงหมดทเราใหแลวคนมา" กเปนอาบตจานวนมาก เพราะคาพดคาเดยวนนแล.


ขอวา อ อาณาเปต อาปตต ทกกฏสส มความวา สงวา "เธอจงถอเอาจวร" เปนทกกฏตวเดยว. ภกษผรบสงถอจวร หลายตว. กเปนปาจตตยตวเดยว. เมอภกษกลาววา "เธอจงเอา สงฆาฏมา, จงเอาอตตราสงคมา" เปนทกกฏทก ๆ คาพด. เมอ กลาววา "เธอจงเอาจวรทเราใหทงหมดคนมา" เปนอาบตจานวน มาก เพราะคาพดคาเดยว. สองบทวา อ ปรกขาร มความวา บรขารรอยางใดอยาง หนง เวนจวรอยางเลกทควรจะวกปได โดยทสดแมแตเขม. แมใน จาพวกเขมทหอเกบไว กเปนทกกฏหลายตวตามจานวนวตถ. ในเขม ทหอไวหลวม.ๆ (กเปนทกกฏมากตวตามจานวนวตถ) อยางนนเหมอน กน. ในมหาปจจร ทานกลาววา "กในเขมทงหลายทเขามดไวแนน เปนทกกฏตวเดยวเทานน." แมในเขมทเขาใสไวในกลองเขม กม นยอยางนเหมอนกน. ถงแมในเภสชมเครองเผดรอน ๓ ชนด ทเขาใส ไวในถงยามมดไวหยอน และมดไวแนน กมนยอยางนเหมอนกน. [อธบายการคนใใหแกเจาของเดมแหงภกษผรบไป] สองบทวา โส วา เทต มความวา ใหคนอยางนวา "ทานขอรบ ! จวรนสมควรแกทานเทานน" ดงน กด. อกอยางหนง กภกษหนมนนถกพระเถระนน กลาวถอยคามอาทอยางนวา "คณ ! เราไดใหจวรแกเธอดวยหวงวา 'จกทาวตรและปฏวตร จกถออปช- ฌาย จกเรยกซงธรรมในสานกของเรา' มาบดน เธอนนไมกระทา


วตร ไมถออปชฌาย ไมเรยนธรรม" ดงน จงใหคนวา "ทาน ขอรบ ! ดเหมอนทานพดเพอตองการจวร, นจวรของทาน." ภกษผ รบไปนน ใหคนแมดวยอาการอยางนกด. กหรอวาพระเถระกลาวถง ภกษหนมผหลกไปสทศวา "พวกทานจงใหเธอกลบ." เธอไมกลบ. พระเถระสงวา "พวกทานจงยดจวรกนไว" ถาอยางน เธอกลบ เปนการด. ถาเธอกลาววา "พวกทานดเหมอนจะพด เพอตองการ บาตรและจวร, พวกทานจงรบเอามนไปเถด" แลวใหคน. แมอยาง น กชอวาภกษผรบไปนนใหคนเองกด. อนง พระเถระเหนเธอสกแลวกลาววา "เราไดใหบาตรและ จวรแกเธอดวยหวงวา 'จกกระทาวตร' บดน เธอนนกสกไปแลว." ฝายภกษหนมทสกไปพดวา "ขอทานโปรดรบเอาบาตรและจวรของ ทานไปเถด" แลวใหคน. แมอยางน กชอวาภกษผรบไปนนนนแล ใหคนเอากด. แตจะใหดวยกลาวอยางนวา "เราใใหแกเธอผถออปชฌาย ในสานกของเราเทานน เราไมใหแกผถออปชฌายในทอน, เราให เฉพาะแกผกระทาวตร, ไมใหแกผไมกระทาวตร เราใใหแกผเรยน ธรรมเทานนไมใหแกผไมเรยน เราใใหแกผไมสกเทานน ไมใหแก ผสก" ดงน ไมควร. เปนทกกฏแกผให. แตจะใชใหนาคนมาควรอย. ภกษผชงเอาจวรทตนสละใหแลวคนมา พระวนยธรพงปรบตามราคา สงของ. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนนแล. สกขาบทน ม ๓ สมฏฐาน ยอมเกด ทางกายกบจต ๑ ทางวาจา กบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ


โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ฉะนแล. จวรอจฉนทนสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๖ สตตวญญตตสกขาบท สตตวญตตสกขาบทวา "เตน สมเยน" เปนตน ขาพเจา จะกลาวตอไป :- ในสตตวญญตตสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- [วาดวยกาเนนดาย ๖ ชนด] บทวา โขม ไดแก ดายททาดวยเปลอกไมโขมะ. บทวา กปปาสก ไดแก ดายทเกดจากฝาย. บทวา โกเสยย ไดแก ดายทกรอดวยใยไหม. บทวา กมพล ไดแก ดายทาดวยขนแกะ. บทวา สาณ ไดแก ดายททาดวยเปลอกไมสาณะ (ปาน). บทวา ภงค อาจารยพวกหนงกลาววา ไดแก "ดายททาดวย ปอชนดหนงตางหาก." แตดายทเขาทาผสมกนดวยสมภาระทง ๕ อยาง นน ผศกษาพงทราบวา "ภงคะ." หลายบทวา วายาเปต ปโเค ทกกฏ มความวา ถาชางหก ไมมกระสวยและฟมเปนตน, เขาคดวา "เราจกนาของเหลานน มาจากปา" จงลบมดหรอขวาน, ตงแตนนไปเขากระทาประโยคใด ๆ เพอตองการเครองอปกรณกด เพอตองการจะทอจวรกด เปนทกกฏ แกภกษทก ๆ ประโยคนนของชางหกในกจทงปวง. เมอชางหกทอผา ไดดานยาวประมาณคบ ๑ และดานกวางประมาณศอก ๑ เปนนสสคคย- ปาจตตย. แตในมหาปจจร ทานกลาววา "เปนนสสคคยปาจตตย


ทก ๆ ผง๑ (ทก ๆ ชวงผง) แกภกษผใหชางหกทออยจนถงทสด (จน สาเรจ)." แมคานน กพงทราบวา "ทานกลาวหมายเอาประมาณนนน แหละ." จรงอย ประมาณเผาอยางตาควรวกปได จงถงการนบวา จวร แล. [อธบายกานใชใหชางหกทอดวยดายกปปยะเปนตน] อนง บณฑตพงทราบวนจฉยยในคาวา วายาเปต ปโยเค ทกกฏ นอยางน :- จะกลาวถงดายกอน ทภกษของเองเปนอกปปยะ. ดายท เหลออนบงเกดขนดวยอานาจแหงญาตเปนตน เปนกปปยะ. แมชางหก กไมใชญาตและไมใชคนปวารณา ภกษไดมาดวยการขอ เปนอกปปยะ. ชางหกทเหลอเปนกปปยะ. บรรดาดายและชางหกเหลานน ดายทเปน อกปปยะ เปนนสสคคยแกภกษผใหชางหกทเปนอกปปยะทอ โดยนย ดงกลาวแลวในกอน. อนง เมอภกษใหชางหกทเปนอกปปยะนนแลทอดายทเปนกปปยะ เปนทกกฏ เหมอนเปนนสสคคยในเบองตนนนแล. เมอภกษใหชางหก อกปปยะนนแล ทอดายกปปยะและอกปปยะ ถาจวรเปนดจกระทงนา เนองกนเทาประมาณแหงจวรขนาดเลก อยางน คอ ตอนหนงสาเรจดวย ดวยกปปยะลวน ๆ ตอนหนงสาเรจดวยดายอกปปยะ. เปนปาจตตย ในทก ๆ ตอนทสาเรจดวยดายอกปปยะ. เปนทกกฏใน (ตอนทสาเรจ ดวยดายเปนกปปยะ) นอกน อยางนนเหมอนกน. ถามหลายตอนหยอน กวาขนาดจวรทควรวกปเปนอยางตานน โดยทสด แมขนาดเทาดวงไฟ ๑. ไมสาหรบถางผาททอใหตง ปลายทงสองมเขมสาหรบเสยบทรมผา.


กเปนทกกฏตามจานวนตอนในทก ๆ ตอน. ถาจวรทอดวยดายทคน ลาดบกนทละเสนกด ทอใหดายกปปยะอยทางดานยาว (ดานยน) ให ดายอกปปยะอยทางดานขวาง (ดานพง) กด, เปนทกกฏทก ๆ ผง. จรงอย เมอภกษใชใหชางหกกปปยะทอดายทเปนอกปปยะ เปน ทกกฏ เหมอนเปนนสสคคยในเบองตน. เมอภกษใหชางหกกปปยะ นนนนเอง ทอดายทเปนกปปยะและอกปปยะ ถาวา มตอนแหงดาย อกปปยะหลายตอนขนาดเทาจวรอยางเลก หรอหยอนกวา, ในตอน ดายอกปปยะเหลานน เปนทกกฏดวยจานวนตอน. ในตอนดายทเปน กปปยะทงหลาย ไมเปนอาบต. ถาจวรทอดวยดายคนลาดบกนทละเสน กด ทอใหดายกปปยะอยทางดานยาว (ดานยน) ใหดายอกปปยะอย ดานขวาง (ดานพง) กด, เปนทกกฏในทก ๆ ผง (ทก ๆ ชวงผง). [วาดวยชางห ๒ คนผลดกนทอ] กถามชางหก ๒ คน คนหนงเปนกปปยะ คนหนงเปนอกปปยะ และ ดายกเปนอกปปยะ, ถาชางหก ๒ คนนนผลดกนทอ, เปนปาจตตยใน ทก ๆ ผงทชางหกอกปปยะทอ เปนทกกฏ ในจวรทหยอนลงมา. เปน ทกกฏในตอนทงสองทชางหกกปปยะนอกนทอ. ถาชางหกทง ๒ คน จบฟมทอดวยกน, เปนทกกฏในทก ๆ ผง. ถาดายเปนกปปยะ และ จวรมตอนดวยการกนดงกระทงนาเปนตน, เปนทกกฏในทก ๆ ตอนท ชางหกอกปปยะทอ. ในตอนทชางหกกปปยะนอกนทอ ไมเปนอาบต. ถาชางหกทง ๒ คน จบฟมทอดวยกน เปนทกกฏในทก ๆ ผง.


ถาแมดายเปนทงกปปยะทงอกปปยะ, ถาชางหกทงสองคนนน ผลดกนทอ. ในตอนทสาเรจดวยดายอกปปยะ มขนาดเทาจวรอยาง เลก ซงชางหกอกปปยะทอ เปนปาจตตย ตามจานวนตอน. เปนทกก ในตอนทงหลายทหยอนลงมาและทสาเรจดวยดายกปปยะ. เปนทกกฏ เหมอนกนในตอนทสาเรจดวยดายอกปปยะ ซงไดขนาดหรอหยอนลงมา ทชางหกกปปยะทอ. ในตอนทสาเรจดวยดายกปปยะ ไมเปนอาบต. ถาชางหกทง ๒ คนทอดวยดายทสลบกนทละเสน กด ทอใหดาย อกปปยะอยทางดานยาว (ดานยน) ใหดายกปปยะอยทางดานขวาง (ดานพง) กด แมทงสองคนจบฟมทอดวยกนกด, เปนทกกฏทก ๆ ผง ในจวรทไมมตอน. สวนเนอความวา "ในจวรทมตอนเปนทกกฏ หลายตว ดวยอานาจแหงตอน" นไมปรากฏในมหาอรรถกถา ปรากฏ แตในมหาปจจรเปนตน, ในอรรถกถานปรากฏโดยอาการทกอยางแล. ถาทงดายกเปนกปปยะ ทงชางหกกเปนกปปยะ คอ เปนญาต และเปนคนปวารณา หรอภกษจางมาดวยมลคา ไมเปนอาบต เพราะ การใชใหทอเปนปจจย. แตภกษเมอจะปองกนอาบต เพราะการลวง ๑๐ วนเปนปจจย พงอธษฐานจวรททอแลวนนแหละ ในเมอหกท ชางหกทอไดขนาดเทาจวรทควรวกป. เพราะวา จวรทชางหกทอให สาเรจลงโดยลวง ๑๐ วนไป จะพงเปนนสสคคย ฉะนแล. แมในจวรทพวกญาตเปนตนยกหขนแลวมอบถวายวา "ทาน ผเจรญ ! ทานพงรบเอาจวรน เพอทาน" กมนยอยางนเหมอนกน. ถาชางหกอนภกษวาจางมาอยางน หรอเปนผประสงคจะถวายเสยเอง


จงกลาววา "ทานขอรบ ! ผมจกทอจวรถวายทานในวนชอโนน แลวจกเกบไว," และภกษใหลวง ๑๐ วนไปจากวนทชางหกนนกาหนด ไว เปนนสสคคยปาจตตย. แตถาชางหกกลาววา "ผมจกทอจวรถวาย ทานแลวจกสงขางไปใหทราบ" แลวทาเหมอนอยางทพดไว, แต ภกษทเขาวานไป ไมบอกแกภกษนน, ภกษรปอนเหน หรอไดยน แลวบอกวา "ทานขอรบ ! จวรของทานสาเรจแลว," การบอกของ ภกษน ไมเปนประมาณ. แตในเวลาเมอเธอใหลวง ๑๐ วนไป จาเดม แตวนทเธอไดยนคาของภกษทชางหกนนวานไปนนแหละบอก จงเปน นสสคคยปาจตตย. ถาชางหกกลาววา "กระผมทอจวร เพอทานแลว จกสงไป ถวายในมอของภกษบางรป" แลวกระทาตามทพดนน, แตภกษทรบ จวรไปเกบไวทบรเวณของตน ไมบอกแกเธอ ภกษอนบางรปกลาว วา "ทานขอรบ ! จวรทมาใหมสวดดบางหรอ ?." เธอกลาววา "จวร ทไหนกน คณ ! ?" ภกษนนจงตอบวา "ทเขาสงมาในมอแหงภกษ ชอน," คาพดแมของภกษน กไมเปนประมาณ. ตอเมอใดภกษนน ถวายจวร, เมอเธอใหลวง ๑๐ วนไปนบแตวนทตนไดจวรมานน เปน นสสคคยปาจตตย. แตถาคาจางใหทอ เปนของทภกษยงไมไดจายให, ยงรกษาอยตราบเทาทคาจางทายงเหลออย แมเพยงกากณกหนง. ขอวา อนาปตต จวร สพพ มความวา ไมเปนอาบตแก ภกษผขอดายเพอตองการเยบจวร. ในจวรทงหลายมวา "ผารดเขา" เปนตน มอธบายวา


"คาวา อาโยเค เปนตน เปนสตตมวภตลงในอรรถแหงนมต. ไม เปนอาบตแกภกษผขอดายมผารดเขาเปนตนเปนนมต." คาทเหลอใน สกขาบทน มอรรถตนทงนนนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา ในสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สตตวญญตตสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๗ มหาเปสการสกขาบท มหาเปสการสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะ กลาวตอไป :- ในมหาเปสการสกขาบทนนมวนจฉยดงตอไปน :- สองบทวา สตต ธารยตวา ไดแก ชงดายใหไดกาหนด หนงปะละ. บทวา อปปต แปลวา ใหแนน. บทวา สวต ไดแก ใหเปนของททอด คอ ใหเปนของททอ เสมอในททกแหง. บทวา สปปวายต ไดแก ขงใหด คอ ขงหกใหตงเสมอใน ททกแหง. บทวา สวเลขต แปลวา ใหเปนของสางดดวยเครองสาง. บทวา สวตจฉต แปลวา ใหเปนของกรดดดวยหว (ดวย แปรง). อธบายวา "ใหเปนของชาระเรยบรอย." บทวา ปฏพทธ แปลวา ความขาดแคลน. บทวา ตนเต มความวา นาเขาไปในหกทขงไปทางดานยน นนแล. (ดานยาว). หลายบทวา ตตร เจโส ภกข มความวา ในคามหรอนคม ทพวกชางหกเหลานนอย. สองบทวา วกปป อาปชเชยย มความวา ถงความกาหนด


เอาพเศษ คอ จดแจงเอาอยางยง. แตในบาล เพอทรงแสดงอาการ ทเปนเหตใหภกษถงความกาหนดเอา พระผมพระภาคเจาจงตรสวา "อท โข อาวโส เปนตน. สองบทวา ธมมป ภณต ไดแก กลาวธรรมกถา. พระผม พระภาคเจาทรงแสดงการคอการเพมดายเทานน ดวยคาวา "เขาทา ใหยาวกด ใหกวางกด ใหแนนกด ตามคาของภกษนน." สองบทวา ปพเพ อปปวารโต ไดแก เปนผอนเจาของแหง จวรทงหลายมไดปวารณาไว. คาทเหลอมอรรถตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปญญตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. มหาเปสการสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๘ อจเจกจวรสกขาบท อจเจกจวรสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในอจเจกจวรสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- บทวา ทสาหานาคต มความวา วนทงหลาย ๑๐ ชอวา ทสาหะ. (วนปรณมทครบ ๓ เดอนแหงเดอนกตตกา) ยงไมมาโดย วน ๑๐ นน ชอวา ทสาหานาคตะ. อธบายวา "ยงไมมาถง ๑๐ วน." ในวนปรณมทยงไมมาถงอก ๑๐ วนนน. ทตยาวภตลงในอรรถแหง สตตมวภต ดวยอานาจแหงอจจนตสงโยค. เพราะเหตนนแล ในบท- ภาชนะแหงบทวา "ทสาหานคต" นน จงตรสวา "ทสาหานาคตาย." กคาวา "ปวารณาย" น เปนคาประกอบตามหลง เพอความไม ฉงน เพอจะแสดงปวารณาทตรสไววา "ทสาหานาคตา" โดยสรป. [อธบายการเกดขนแหงอจเจกจวร] บทวา กตตกเตมาสกปณณม แปลวา วนปรณมทครบ ๓ เดอน แหงเดอนกตตกาตน. แมในบทวา กตตกเตมาสกปณณม น กเปน ทตยาวภตลงในอรรถแหงสตตมวภต โดยนยกอนเหมอนกน เพราะ ประกอบตามหลงบทตน. มคาอธบายวา "วนมหาปวารณาแรก ตรสเรยกวา 'ทสาหานาคตา' ตงแตกาลใดไป, ถาแมนวาอจเจกจวร พงเกดขนแกภกษแนนอนตลอดวนเหลานนทเดยว (ใน ๑๐ วนนน วนใดวนหนง), ภกษรวา นเปนอจเจกจวร (จวรรบดวน) พงรบไวได


แมทงหมด" ดวยคาวา ทสาหานาคต กตตกเตมาสกปณณม นน เปนอน พระองคทรงแสดงกาลเปนทเกบจวรซงเกดขนจาเดมแตวนขน ๕ คา แหง ชณหปกษของเดอนปวารณา. กกาลเปนทเกบจวรนนสาเรจดวยคาวา "พงทรงอตเรกจวรได ๑๐ วน เปนอยางยง" น กจรงแล, แตทรง แสดงเรองเหมอนไมเคยม ดวยอานาจแหงเรองทเกดขน แลวทรงตง สกขาบทไว. จวรรบดวนตรสเรยกวา "อจเจกจวร." กเพอแสดงจวรนน เปนผารบดวน จงตรสคาวา "บคคลประสงคจะไปในกองทพกด" เปนตน. บรรดาบทเหลานน ดวยบทวา สทธา น ทรงแสดงเหตเพยง สทธาธรรมดาเทานน. ดวยบทวา ปสาโท น ทรงแสดงสทธาอยางแรงกลา มความ ผองใสด. จวรททายกมความประสงคจะถวายดวยเหตเหลานจงสงทตมา หรอมาบอกเองอยางนวา "ขาพเจาจกถวายผาจานาพรรษา" ไดชอวา อจเจกจวร ในคาวา "เอต อจเจกจวร นาม" นแล. แตถงจวร ทภกษปจจธรณ (ถอน) แมซงจวรทมใชอจเจกจวร อนเกดขนตงแต วน ๖ คาแลว เกบไว กไดบรหารนเหมอนกน. หลายบทวา สาณ กตวา นกขปตพพ ไดแก พงทา เครองหมายบางอยางแลว เกบไว. คาวา "พงทาเครองหมายแลว


เกบไว" น พระผมพระภาคตรสไวทาไม ? เพราะวา ถาภกษทงหลาย แจกอจเจกจวรนน กอนวนปวารณา, ภกษทไดผาอจเจกจวรนนไป ตองไมเปนผขาดพรรษา. แตถาเปนผขาดพรรษา จวรจะกลายเปน ของสงฆไปเสย; เพราะฉะนน จกตองกาหนดแจกใหด; (เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสดานไว). คาอยางนวา "อจเจกจวเร อจเจกจวรส " เปนตน พระ ผมพระภาคเจาตรสหมายเอาเฉพาะจวรทแจกกนไปแลว. แตถายงไมได แจกกน หรอเปนจวรทเกบไวในเรอนคลงของสงฆ, แมในเพราะ ลวงสมยไป กไมเปนอาบต. อตเรกจวรไดบรหาร ๑๐ วน ดวย ประการฉะน. ไตรจวรไมมบรหารเลยแมวนเดยว. ผศกษาพงทราบวา "จวร คอ ผาอาบนาฝนทยงไมไดทา เมอ ไมไดกรานกฐน ไดบรหาร ๕ เดอน, เมอเพมฤดฝน (เพมอธกมาส) ไดบรหาร ๖ เดอน, เมอไดกรานกฐนไดบรหารอก ๔ เดอน, ได บรหารอกหนงเดอน ดวยอานาจการอธษฐานใหเปนจวรเดม เมอม ความหวงจะได (ผา) ในวนสดทายแหงฤดหนาว รวมเปนไดบรหาร ๑๑ เดอนอยางน. อจเจกจวร เมอไมไดกรานกฐน ไดบรหารหนงเดอน กบ ๑๑ วน, เมอไดกรานกฐน ไดบรหาร ๕ เดอนกบ ๑๑ วน, ตอ จากนนไป ไมไดบรหาร แมวนเดยว." บทวา อนจเจกจวเร ไดแก ในจวรอนทคลายกบอจเจกจวร. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนนแล. สกขาบทน มกฐนเปนสมฏฐาน เปนอกรยา โนสญญาวโมกข


อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. อจเจกจวรสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกาบทท ๙ สาสงกสกขาบท สาสงกสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในสาสงกสกขาบทนนมวนจฉยดงตอไปน:- สองบทวา วฏวสสา อารเกส มความวา ภกษทงหลาย เหลานน แมในกาลกอน กอยในปาเหมอนกน. แตภกษเหลานนอย จาพรรษาในเสนาสนะใกลแดนบาน ดวยสามารถแหงปจจย เพราะ เปนผมจวรคราครา เปนผมจวรสาเรจแลว ปรกษากนวา "บดนพวก เราหมดกงวลแลว จกกระทาสมณธรรม" จงพากนอยในเสนาสนะปา. บทวา กตตกโจรกา ไดแก พวกโจรในเดอน ๑๒. บทวา ปรปาเตนต มความวา ยอมรบกวน คอ วงขวกไขว ไปมาในทนน ๆ แลวทาใหหวาดเสยว ใหหนไป. สองบทวา อนตรฆเร นกขปต ไดแก เพอเกบไวในภายในบาน. พระผมพระภาคเจา ทรงอนญาตใหเกบไวในละแวกบาน เพอ สงวนจวรไว เพราะธรรมดาวา ปจจยทงหลาย เปนของหาไดยาก โดยชอบธรรม, จรงอย ภกษผมความขดเกลา ไมอาจเพอจะขอ จวร แมกะมารดา. แตพระองคไมทรงหามการอยปา เพราะเปนการ สมควรแกภกษทงหลาย. ในคาวา อปวสส โข ปน น มวนจฉยดงตอไปน :- บทวา อปวสส คอ เขาอยแลว. มคาอธบายวา "เขาอย


จาพรรษาแลว." แทจรง บณฑตพงเหนนคหตในคาวา อปวสส น ดจในคามคาวา อปสมปชช เปนตน. ความวา "เขาถงฤดฝนและ อยแลว (เขาจาพรรษาและปวารณาแลว). และบทวา อปวสส น สมพนธดวยคานวา "ตถารเปส ภกข เสนาสเนส วหรนโต แปลวา ภกษอยในเสนาสนะ เหนปานนน." ทานกลาวอธบายไวอยางไร ? ทานกลาวไววา "ภกษเขาถงฤด ฝนและอยแลว (เขาจาพรรษาและปวารณาแลว) จะอยในเสนาสนะ ปาทรกนวาเปนทรงเกยจ มภยจาเพาะหนาเหนปานนน ตลอดกาล อนเปนทสดแหงวนเพญเดอนกตตกาหลง ตอจากนนมา เมอปรารถนา พงเกบจวร ๓ ผน ผนใดผนหนงไวในละแวกบานได" อนง เพราะวา ภกษใด เขาจาพรรษาแลว อยมาจนถงวน เพญเดอนกตตกาตน, ภกษรปนน เปนผอยภายในแหงพวกภกษผ อยจาพรรษาแลว; ฉะนน พระผมพระภาคเจาเมอจะไมทรงทาการ วจารณพยญชนะ ทรกรงรงยงน แสดงบคคลผควรแกการเกบจวรอยาง เดยวในบทภาชนะ จงตรสดาวา "วฏวสสาน" ดงน. ถงบทวา วฏวสสาน นน กสมพนธกบคานวา "ภกษเมออยในเสนาสนะ." จรงอย ในคาวา วฏวสสาน น มใจความดงนวา "อยในเสนาสนะ ทงหลาย ของพวกภกษผอยจาพรรษาแลว." มคาอธบายวา "ภกษ รปใดรปหนงอยภายในแหงภกษทงหลายผเหนปานน." ลกษณะ แหงปา ขาพเจาไดกลาวแลว ในวรรณนาแหงอทนนาทาน. สวน ความแปลกกนดงตอไปน :- ถาวา วดมเครองลอม พงวดตงแตเสา


เขอนแหงบานทมเครองลอม และจากสถานทควรลอมแหงบานทไมได ลอมไป จนถงเครองลอมวด. ถาเปนวดทไมไดลอม, สถานทใดเปน แหงแรกเขาทงหมด จะเปนเสนาสนะกด โรงอาหารกด สถานท ประชมประจากด ตนโพธกด เจดยกด, ถาแมนมอยหางไกลจาก เสนาสนะ, พงวดเอาทนนใหเปนเขตกาหนด. ถาแมนวา มหมบานอยใกล, พวกภกษอยทวด ยอมไดยน เสยงของพวกชาวบาน, แตไมอาจจะไปทางตรงได เพราะมภเขาและ แมนาเปนตนกนอย, และทางใดเปนทางตามปรกตของบานนน ถา แมนจะตองโดยสารไปทางเรอ, กพงกาหนดเอาทหารอยชวธน จาก บานโดยทางนน. แตภกษใดปดกนหนทางในทนน ๆ เพอยงบานใกล ใหถงพรอมดวยองค ภกษน พงทราบวา "ผขโมยธดงค." บทวา สาสงกสมมตน แปลวา รกนวา เปนทมรงเกยจ. อธบายวา "เขารกนแลวอยางนน." แตในบทภาชนะ เพอจะทรง แสดงการณเปนเหตใหเสนาสนะเหลานนเปนทรกนวา เปนทรงเกยจ จงตรสคามวา อาราเม อารามปจาเร เปนตน. เสนาสนะทเปนไป กบดวยภยเฉพาะหนา ชอวา สปฏภยะ (มภยเฉพาะหนา). อธบายวา "มภยรายแรงชกชม." แตในบทภาชนะ เพอทรงแสดงการณเปน เหตใหเสนาสนะเหลานนเปนทมภยจาเพาะหนา จงตรสคาวา "อาราเม อารามปจาเร" เปนตน. ขอวา สมนตา โคจรคาเม นกขเปยย มความวา เมอม องคครบ พงเกบไว ในโจรตามทตนพอใจ ในทกทศาภาคโดยรอบ


แหงเสนาสนะปา. ในเสนาสนะปานน มองคสมบตดงตอไปน :- ภกษเขาพรรษา ในวนเขาพรรษาแรก ปวารณาในวนมหาปวารณา, นเปนองค อนหนง. ถาภกษเขาพรรษาในวนเขาพรรษาหลงกด มพรรษาขาด กด ยอมไมไดเพอจะเกบไว. เปนเดอน ๑๒ เทานน, นเปนองคท ๒. นอกจากเดอน ๑๒ ไป ยอมไมไดเพอจะเกบ. เปนเสนาสนะทประกอบ ดวยประมาณอยางตา ๕๐๐ ชวธนเทานน, นเปนองคท ๓. ในเสนาสนะ ทมขนาดหยอน หรอมขนาดเกนคาวตไป ยอมไมได (เพอจะเกบไว). จรงอย ภกษเทยวบณฑบาตแลวอาจเพอกลบมาสวดทนเวลาฉน ใน เสนาสนะใด, เสนาสนะนน ทรงประสงคเอา ในสกขาบทน. แต ภกษผรบนมนตไว ไปสนทางกงโยชนบาง โยชนหนงบาง แลวกลบ มาเพอจะอย. ทนไมใชประมาณ. เปนเสนาสนะมความรงเกยจ และมภยเฉพาะหนาเทานน, นเปนองคท ๔ จรงอย ภกษผอยใน เสนาสนะ ไมมความรงเกยจไมมภยเฉพาะหนา แมประกอบดวยองค กไมได เพอจะเกบไว ฉะนแล. สองบทวา อตร ภกขสมมตยา มความวา เวนไวแต โกสมพกสมมต ททรงอนญาตไวในอทโทสตสกขาบท. กถาวา ม ภกษไดสมมตนนไซร, จะอยปราศจากเกน ๖ ราตรไปกได. คาวา ปน คามสม โอกกมตวา มความวา ถามเสนาสนะ อยทางทศตะวนออกจากโคจรคาม และภกษน จะไปยงทศตะวนตา, เธอไมอาจจะมายงเสนาสนะใหทนอรณท ๗ ขน แวะลงสแมคามสมา


พกอยในสภาหรอในทแหงใดแหงหนง ทราบขาวคราวแหงจวรแลว จงหลกไป ควรอย. ภกษผไมอาจอยางนน พงยนอยในททตนไปแลวนนนนแล ปจจทธรณ (ถอน) เสย. จวรจกตงอย ในฐานแหงอตเรกจวร ฉะนแล. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนนแล. สกขาบทน มกฐนเปนสมฏฐาน เกดขนทางกายกบวาจา ๑ ทางกาย วาจากบจต ๑ เปนอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สาสงกสกขาบท จบ.


ปตตวรรคท ๓ สกขาบทท ๑๐ พรรณนาปรณตสกขาบท ปรณตสกขาบทวา เตน สมเยน เปนตน เปนตน ขาพเจาจะกลาว ตอไป :- ในปรณตสกขาบทนน มวนจฉยดงตอไปน :- บทวา ปคสส แปลวา หม. ความวา หมผบาเพญธรรม. บทวา ปฏยตต แปลวา ตกแตงแลว. ดวยคาวา พห สงฆสส ภตตา น พวกภกษฉพพคคย ยอมแสดงความหมายวา "สงฆมภตมากมาย คอ มทางเกดลาภมใช นอย สงฆไมบกพรองดวยอะไร ๆ. บทวา โอโณเชถ แปลวา พวกทานจงถวาย. ถามวา "กการทภกษกลาวอยางน ควรหรอ ?" ตอบวา "เพราะเหตไร จะไมควร ?" เพราะวา ภกษาทเขา นามาจาเพาะน เปนของทเขานามาตกแตงไว เพอประโยชนแกสงฆ ในคราวหนง. ธรรมดาปยตวาจา (การออกปากขอ) ยอมไมม ในปจจยมจวรเปนตน ทเขานามาตระเตรยมไว และในสวนทเขาตง เจาะจงไว. [อธบายลาภสงฆและการนอมลาภสงฆ] บทวา สงฆก แปลวา ของมอยแหงสงฆ. จรงอย ลาภนน แมยงไมถงมอ กจดวาเปนของสงฆ โดยปรยายหนง เพราะเขานอม ไปเพอสงฆแลว. แตในบทภาชนะ ทานพระอบาลแสดงลาภ


ของสงฆโดยตรงทเดยว ดวยอานาจแหงการขยายความ อยางนวา "ทชอวาของสงฆ ไดแก ของทเขาถวายแลว บรจาคแลวแกสงฆ." พระผมพระภาคเจาตรสวตถทสงฆควรได ดวยบทวา ลาภ. ดวยเหตนนแล ในนเทสแหงบทวา ลาภ นน จงตรสคาวา จวรป เปนตน. ปรณต ไดแก ทเขาถวายสงฆ คอ ทเขาตงไวเปนของโอนไป เพอสงฆ เอนไปเพอสงฆ. กเพอทรงแสดงการณเปนเหตทเขานอม ลาภนนไป พระผมพระภาคเจาจงตรสบทภาชนะวา "คอ ทเขาเปลง วาจาวา 'พวกขาพเจา จกถวาย จกกระทา" ดงน. สองบทวา ปโยเค ทกกฏ มความวา เปนทกกฏ ทกประโยค ทนอมลาภซงเขานอมไป (เพอสงฆ) มาเพอตน. เปนนสสคคย เพราะไดมา คอ เพราะลาภนนถงมอ. แตถาวาของนนเปนอนเขาถวาย สงฆแลว, จะรบเอาของทเขาถวายสงฆแลวนนมา ไมควร, พงถวาย แกสงฆนนแล. กภกษใด พลอยกนกบพวกคนวด, สงฆพงใหตราคา ภณฑะนน ปรบอาบตแกภกษนน. แตเปนนสสคคยปาจตตยแกภกษ ผรวาลาภเขานอมไปเพอสงฆ แลวนอมลาภทเขานอมไปแลวของพวก สหธรรมกกด ของพวกคฤหสถกด โดยทสดแมของมารดา มาเพอ ตนวา "ทานจงใหสงนแกเรา" แลวถอเอา. เปนปาจตตยลวน ๆ แกภกษผนอมไปเพอคนอนอยางนวา "ทานจงใใหแกภกษน." ภกษ นอมบาตรใบทนง หรอจวรผนหนงมาเพอตน นอมไปเพอคนอนใบหนง


หรอผนหนง, เปนทงนสสคคยปาจตตยทงสทธกปาจตตย. ในบาตร และจวรมาก กมนยอยางนเหมอนกน. ขอนสมจรงดงคาทพระอบาล- เถระกลาวไววา "ภกษพงตองอาบตนสสคคยปาจตตย และอาบต ปาจตตยลวนทตรสไวในขททกสกขาบทพรอมกน, ปญหาขอน ทานผฉลาดทงหลายคดกนแลว" กปญหาน ทานกลาวหมายเอาการนอม (ลาภ). ฝายภกษใด ทราบวา ผาอาบนาฝนเขานอมไปเพอสงฆแมในเรอนของมารดา ใน สมยแหงผาอาบนาฝนแลวนอมเอาไปเพอตน, เปนนสสคคยแกภกษ นน นอมไปเพอผอน เปนปาจตตยลวน. พวกชาวบาน ปรกษากน วา "พวกเราจกกระทาสงฆภต" จงนาเนยใสและนามนเปนตนมา. ถาแมนภกษอาพาธ รวาเขานอมไปเพอถวายสงฆแลว ยงขออะไร ๆ เปนนสสคคยปาจตตยเหมอนกน. กถาภกษอาพาธนนถามวา "เนยใส เปนตนของพวกทานทนามา มอยหรอ ?" เมอพวกเขาตอบวา "มอย ขอรบ !" แลวกลาววา "พวกทานจงใใหแกเราบาง" ดงน สมควร. ถาแมนพวกอบาสก รงเกยจภกษอาพาธนน พดวา "แมสงฆ ยอม ไดเนยใสเปนตนทพวกเราถวายนแหละ, นมนตทานรบเถด ขอรบ !" แมอยางน กควร. ขอวา สงฆสส ปรณต อสงฆสส มความวา นอมลาภ ทเขานอมไปเพอถวายสงฆในวดหนง หรอทเขานอมไปเฉพาะวดอน


ดวยพดวา "พวกทานจงถวายแกสงฆในวดชอโนน." บทวา เจตยสส วา มความวา นอมไปเพอเจดยอยางนวา "ถวายสงฆจะมประโยชนอะไร ? พวกทานจงทาการบชาแกพระเจดย" ดงนกด. ในคาวา เจตยสส ปรณต น มวนจฉยยดงน :- แมจะบชา ดอกไมทเจดยอน จากตนไมดอกทเขากาหนดปลกไว เพอประโยชน แกเจดยอนกไมควร. แตเหนฉตรหรอธงแผนผาทเขาบชาไวแกเจดย หนง แลวใหถวายของทเหลออแกเจดยอน สมควรอย. สองบทวา ปคคลสส ปรณต มความวา ชนทสดแมอาหาร ทเขานอมไปเพอสนขข ภกษนอมไปเพอตวอนอยางนวา "ทานอยา ใหแกสนขขตวน, จงใใหแกสนขขตวน" ดงน กเปนทกกฏ. แตถา พวกทายกกลาววา "พวกเราอยากจะถวายภตแกสงฆ, อยากจะบชา พระเจดย, อยากจะถวายบรขารแกภกษรปนง, จกถวายตามความ พอใจของพวกทาน, ขอทานโปรดบอก, พวกเราจะถวายในทไหน ?" เมอพวกทายกกลาวอยางนแลว ภกษนน พงบอกพวกเขาวา "พวก ทานจงถวายในทซงพวกทานปรารถนา." แตถาพวกทายกถามอยาง เดยววา "พวกขาพเจา จะถวาย ณ ทไหน." ภกษพงกลาวตามนย ทมาแลวในบาลนนแล. คาทเหลออในสกขาบทนตนทงนน. สกขาบทน ม ๓ สมฏฐาน เกดขน ทางกายกบจต ๑ ทาง วาจากบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข


สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ฉะนแล- พรรณนาปรณตสกขาบท ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ. ตงสกกณฑ จบ.

Download - บาลี 62 80

Top Related