chuyÊn ĐỀ 7. -...
TRANSCRIPT
CHUYÊN ĐỀ 7.
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ TÁC ĐỘNG
CỦA THIÊN TAI TỚI ĐIỀU KIỆN KINH TẾ - XÃ HỘI HỘ GIA ĐÌNH
XÃ YÊN HỒ, HUYỆN ĐỨC THỌ, TỈNH HÀ TĨNH
Người thực hiện: TS. Nguyễn Thị Hà Thành
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Các hiện tượng thiên tai như lũ lụt, hạn hán, bão, xâm nhập mặn, sạt lở đất,…đang
ngày một gia tăng trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Những hiện tượng này đã, đang và
sẽ ảnh hưởng tới đời sống sinh hoạt và sản xuất của con người, đặc biệt gây thiệt hại lớn
về kinh tế, con người tại những vùng chịu ảnh hưởng.
Việt Nam cũng phải chịu những ảnh hưởng nặng nề do thiên tai gây ra và những
thiệt hại phải gánh chịu từ thiên tai như sau:
Bảng 1. Thiệt hại do thiên tai xảy ra ở Việt Nam
Thiệt hại 1976 đến nay 1990- 2003
Số người chết và mất tích 15,835 người 10,071 người
Diện tích lúa mất trắng 2.7 triệu ha 0.9 triệu ha
Thiệt hại về lương thực 8 triệu tấn 3 triệu tấn
Số tàu thuyền đắm 22,766 chiếc 11,965 chiếc
Số nhà bị phá hủy và hư hại 13.4 triệu 8.6 triệu
Tổn thất về kinh tế 3.5 tỷ USD 3 tỷ USD
(Nguồn: Ban chỉ đạo PCLB Trung ương, 2003)
Đặc biệt với sản xuất nông nghiệp thì các hiện tượng thiên tai có ảnh hưởng vô
cùng lớn. Bởi vì tất cả những hoạt động nông nghiệp liên quan tới cây trồng, chăn nuôi,
thủy sản,…đều phụ thuộc hoàn toàn vào sự thay đổi của thời tiết. Trồng lúa, trồng cây ăn
trái, trồng hoa màu, nuôi con gà, con vịt, con lợn hay con cá thì chúng ắt đều cần tới
nguồn nước, rồi sự tăng trưởng đó liên quan tới vấn đề khí hậu, độ ẩm, bốc hơi, gió,…
Tất cả những cái đó liên quan tới thời tiết.
Ngoài ra, hiện tượng nước biển dâng, nước mặn sẽ xâm nhập sâu hơn vào trong đất
liền, làm cho đất canh tác thu hẹp lại rồi đất trở nên xấu hơn, thì năng suất và sản lượng
lương thực chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng.
Ở Việt Nam, ngành nông nghiệp và nông thôn với 6 lĩnh vực chính: nông nghiệp,
lâm nghiệp, diêm nghiệp, thuỷ sản, thuỷ lợi và nông thôn có dân số khoảng 69,4% dân số
2
của cả nước (năm 2011), trong đó tập trung phần lớn là người nghèo - là đối tượng chịu
ảnh hưởng của BĐKH nhiều nhất (Tổng cục dân số -kế hoạch hóa gia đình 2011).
Yên Hồ - Đức Thọ- Hà Tĩnh là một xã thuần nông, với vị trí địa lý là vùng đồng
bằng ven sông (sông Lam), cách biển không xa lắm. Bên cạnh đó lại chịu ảnh hưởng
chung của hiện tượng gió phơn của miền Trung. Bởi vậy, địa phương thường xuyên chịu
ảnh hưởng của thiên tai như: ngập lụt, nhiễm mặn, bão, nắng, nóng, khô hạn... Đôi khi
còn có cả lốc xoáy, sương muối, sương giá. Những hiện tượng này đã ảnh hưởng rất lớn
tới đời sống sinh hoạt cũng như sản xuất của người dân địa phương.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Chuyên đề này được thực hiện nhằm liệt kê các hiện tượng thiên tai thường xuyên
xảy ra tại địa bàn thôn 5, xã Yên Hồ, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh cùng những tác động
của chúng tới đời sống sinh hoạt và sản xuất của người dân. Chuyên đề cũng đánh giá khả
năng thích ứng của người dân địa phương đối với các hiện tượng thiên tai này.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Khái quát các hiện tượng thiên tai, đặc biệt là các thiên tai xảy ra ở ven biển Việt
Nam.
- Khái quát các hiện tượng thiên tai thường xuyên xảy ra ở khu vực ven biển tỉnh
Hà Tĩnh.
- Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Yên Hồ, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà
Tĩnh.
- Thống kê, tổng hợp từ kết quả điều tra kinh tế-xã hội hộ gia đình ở thôn 5, xã
Yên Hồ để tìm hiểu nhận thức của người dân tại khu vực nghiên cứu về tác động của các
hiện tượng thiên tai thường xuyên xảy ra trong khu vực đối với sản xuất và sinh hoạt của
hộ gia đình, cũng như các biện pháp thích ứng của họ đối với các hiện tượng thiên tai này.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích và tổng quan tài liệu: phương pháp này được sử dụng trong
giai đoạn đầu giúp làm rõ cơ sở lý luận, xác định đề tài, hướng tiếp cận đề tài hợp lý.
3
Phương pháp điều tra xã hội học: phương pháp này được thực hiện trong giai đoạn khảo
sát ngoài thực tế, đối tượng chính là các hộ gia đình thôn 5 xã Yên Hồ- Đức Thọ - Hà
Tĩnh. Tổng số phiếu khảo sát thu thập được của cả nhóm là 188 phiếu.
- Phương pháp thống kê, phân tích: được thực hiện trong giai đoạn tổng hợp, thống
kê số liệu thu thập bằng exel, phần mềm epid và spss, thông qua số liệu thống kê để có cơ
sở phân tích, đánh giá các tiêu chí cần thiết trong quá trình báo cáo.
4
CHƯƠNG 1: CÁC HIỆN TƯỢNG THIÊN TAI Ở MIỀN VEN BIỂN VIỆT NAM
1.1. Định nghĩa thiên tai
Thiên tai là sự đe dọa hoặc xác suất xảy ra của một hiện tượng có khả năng gây
thiệt hại trong một khoảng thời gian nhất định và khu vực. (Nguồn : EM-DAT)
Thiên tai có thể xảy ra ở một vùng, một khu vực nhất định nào đó (hạn hán, lũ
lụt,…) hoặc có thể trên toàn thế giới (hiện tượng nóng lên toàn cầu, hiện tượng En Nino,
La Nina,…).
Thiên tai tự nhiên có thể xảy ra nhanh hoặc chậm bởi các điều kiện như địa vật lý
(động đất, lở đất, sóng thần và hoạt động núi lửa), thủy văn (tuyết lở, lũ lụt), khí hậu
(nhiệt độ khắc nghiệt, hạn hán, cháy rừng), khí tượng (lốc xoáy, bão, sóng thần..) hoặc
sinh học (dịch bệnh, côn trùng,..).
Thiên tai xảy ra do công nghệ hay các mối nguy hiểm nhân tạo (phế thải từ các hoạt
động sản xuất quá lớn, đói kém, di dân, tai nạn lao động, tai nạn giao thông,…).
1.2. Các hiện tượng thiên tai ở miền ven biển Việt Nam
Việt Nam được xem là nước thường xuyên xảy ra thiên tai. Theo nghiên cứu của
đơn vị quản lý thiên tai (Disaster Management Unit – DMU), có thể phân ra theo mức độ
liên qua đế tần suất xuất hiện thiên tai ở Vệt Nam như sau:
Bảng 2. Mối tương quan về tần suất xuất hiện thiên tai ở Việt Nam
Cao Trung bình Thấp
Lũ lụt Mưa đá và mưa Động đất
Bão Hạn hán Thảm họa công nghệ
Ngập lụt Trượt đất Sương mù
Xói mòn/ bồi lắng Cháy
Sự nhiễm mặn Phá rừng
(Nguồn: Dự án UNDP : VIE/97/002 – Đơn vị quản lý thiên tai)
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: Theo dõi trong những năm gần đây
có nhiều biểu hiện thiên tai và thời tiết cực đoan, không bình thường theo những qui luật
chung lâu nay vẫn có:
5
- Ngập lụt: Trong những năm gần đây, mưa lớn đã gây ngập dài ngày ở thành phố
lớn TP. Hà Nội, mưa lớn và triều ngập lụt thường xuyên ở thành phố như TP. Hồ Chí
Minh và TP. Cần Thơ làm ách tắc giao thông trầm trọng, ảnh hướng lớn đến sinh hoạt của
người dân. Mưa lũ và sạt lở ở các tỉnh miền núi phía Bắc đã gây thiệt hại lớn về người và
của cải.
- Hạn hán: tình hình hạn hán trở nên nghiêm trọng hơn và tần suất xuất hiện dày
hơn. Ví dụ năm 2010 khô hạn xảy ra nghiêm trọng tại các tỉnh ở miền núi phía Bắc và các
tỉnh Bắc Trung Bộ. Khi đó tỉnh Sơn La là tỉnh có diện tích ngô lớn nhất, năng suất giảm
đến 40%; cũng năm đó vụ hè thu ở các tỉnh Bắc Trung Bộ lẽ ra phải cấy trong tháng 6
nhưng hết tháng 7 vẫn chưa thể cấy vì đồng khô hạn, ngay ở các hồ chứa cũng không có
nước. Năm nay 2013, nóng hạn xảy ra rất nghiêm trọng ở duyên hải Nam Trung Bộ và
Tây Nguyên. Lẽ ra 16 nghìn héc ta lúa hè thu phải gieo cấy, nhưng không có đủ nước nên
có khuyến cáo nông dân không sản xuất. Đợt hạn vừa rồi làm hàng nghìn héc ta cà phê ở
Tây Nguyên bị chết.
Rét đậm, rét hại: Có nhiều biểu hiện thất thường. Rõ nhất là rét dài hơn, những
ngày rét đậm- rét hại nhiều. Rét xâm nhập sâu hơn vào các tỉnh bắc Trung bộ và nam
Trung bộ. Ví dụ vào năm 2008, 2010 đợt rét làm hằng nghìn héc ta lúa của Bình Định,
Phú Yên cũng bị ảnh hưởng bị lép vì khi trổ gặp điều kiện nhiệt độ thấp. Ở các tỉnh miền
Bắc thì số ngày rét liên tục tăng lên từ 38 đến 40 ngày, rồi những ngày rét đậm- rét hại
tăng lên. Tình hình đó gây khó khăn cho sản xuất vụ đông xuân ở các tỉnh phía bắc, rồi vụ
đông xuân ở các tỉnh miền Trung và thậm chí ảnh hưởng lên cả Tây Nguyên.
Bão: Rất bất thường; ví dụ như hai gần năm gần đây những cơn bão hay áp thấp
nhiệt đới đầu tiên trong năm lại xuất hiện ở vùng biển phía nam ảnh hưởng đến các tỉnh
duyên hải nam Trung bộ trước, bình thuờng lẽ ra bão thường đi từ Trung Quốc sang Việt
Nam vào các tỉnh phía bắc, sau đó mới đi dần vào các tỉnh bắc trung độ đến duyên hải
Nam Trung Bộ … Ví dụ như cơn bão Sơn Tinh- bão số 8 vào cuối tháng 10 đầu tháng 11
năm 2012 rất lớn đổ bộ vào Hải Phòng, Quảng Ninh, Thái Bình. Lẽ ra thời điểm đó bão
đổ bộ vào duyên hải nam Trung bộ, khi đó gặt xong rồi, thu hoạch xong rồi không ảnh
hưởng lớn; nhưng bão lại đổ bộ vào phía bắc đang trong trọng tâm vụ đông khiến đồng
bằng sông Hồng mất hàng chục nghìn héc ta cây vụ đông.
Hiện tượng xâm nhâp mặn: Theo WB, Việt Nam có bờ biển dài 3260km, chỉ cần
mực nước biển dâng cao 1m sẽ có ảnh hưởng trực tiếp tới 12% diện tích và khoảng trên
20% dân số, đặc biệt là hai vùng đồng bằng châu thổ, diện tích ngập lụt và xâm nhập mặn
6
khá lớn, khoảng 500.000ha đối với đồng bằng sông Hồng và từ 1.500.000ha đến
2.000.000ha đối với đồng bằng sông Cửu Long. Biến đổi khí hậu, nước biển dâng sẽ làm
tăng diện tích ngập lụt, gây khó khăn cho thoát nước, tăng xói lở bờ biển và nhiễm mặn
nguồn nước ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt, gây rủi ro lớn đối với
các công trình xây dựng ven biển như đê biển, đường giao thông, bến cảng, các nhà máy,
các đô thị và khu dân cư ven biển. Các đầm hồ trong đất liền bị nhiễm mặn ảnh hưởng
đến đa dạng sinh học, nhiều loài có giá trị kinh tế hoặc ý nghĩa khoa học sẽ bị chết hoặc di
cư. Nguồn nước ngọt giảm sinh ra thiếu nước sinh hoạt và sản xuất.
Mưa trái mùa, mưa đá, lốc xoáy: Năm 2013 có tình trạng mưa đá, lốc xoáy trái
mùa tức vào cuối mùa khô đầu mùa mưa, tần suất nhiều gây ảnh hưởng rất lớn. Tại các
tỉnh miền núi phía bắc như : Lạng Sơn, Yên Bái, Lào Cai, Tuyên Quang …lốc xoáy kèm
theo mưa đá gây thiệt hại lớn về người và của.
Trong tháng 10 năm 2013 vừa qua cơn bão số 11 cùng với lốc, lũ kế tiếp hoành
hành khiến nhiều địa phương các tỉnh từ Nghệ An tới Quảng Bình chìm trong biển nước.
7
CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI
XÃ YÊN HỒ, HUYỆN ĐỨC THỌ, TỈNH HÀ TĨNH
2.1. Vị trí địa lý
Xã Yên Hồ nằm ở phía bắc của huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, với tổng diện tích
đất tự nhiên là 746,25 ha. Ranh giới hành chính của xã như sau:
- Phía bắc giáp: Xã Đức Quang và xã Đức Vĩnh.
- Phía nam giáp: Xã Đức Thịnh
- Phía đông giáp: Thị xã Hồng Lĩnh
- Phía tây giáp: Xã Đức Nhân và xã Đức La
2.2. Điều kiện tự nhiên
2.2.1. Địa hình
Xã Yên Hồ là xã đồng bằng thuộc huyện Đức Thọ, địa hình tương đối bằng phẳng,
đồng ruộng phân bố khá đồng đều, tập trung, có độ dốc dần về hướng đông bắc.
2.2.2. Khí hậu
Yên Hồ nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa. Nhiệt độ trung bình hàng năm là
khoảng 25,3oC, nhiệt độ cao nhất về mùa hè: 37
o đến 38,5
oC, nhiệt độ thấp nhất về mùa
đông: 120 đến 15
oC.
- Độ ẩm không khí tương đối trung bình hàng năm khoảng 85%. Độ ẩm cao nhất
xuất hiện vào các tháng cuối mùa đông khoảng 90%.
- Nắng: Bình quân có 230 ngày nắng trong năm.
- Lượng mưa trung bình hàng năm khoảng 2.300mm. Số ngày mưa trong năm giao
động từ 170 – 180 ngày. Lượng mưa phân bố trong năm không đều.
Do có dãy Hồng Lĩnh chắn gió phía đông nên Yên Hồ chịu ảnh hưởng của bão không
lớn lắm.
2.2.3. Thủy văn
Sông Minh nhà Lê đấu nối trực tiếp với sông La nên toàn bộ xã Yên Hồ chịu ảnh
hưởng trực tiếp đến thủy triều sông La.
8
Đỉnh triều cao nhất trong kênh nhà Lê: + 6.50 m, so với cốt trung bình của đồng
ruộng hai bên kênh là: + 8.50 m
Mạng lưới thủy lợi đang được xây dựng để dẫn nước tưới và tiêu cho đồng ruộng.
2.2.4. Thổ nhưỡng
Do nằm ở trong đê La Giang nên đất đai không được bồi đắp hằng năm. Tuy nhiên,
do vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của lũ nên khi có lũ lịch sử vùng vẫn được phù sa
bồi đắp. Trung bình mười năm có lại có một trận lũ lớn.
Diện tích đất màu rất ít, chủ yếu là đất phù sa với thành phần đất thịt nhẹ. Chủ yếu
đất canh tác lúa nước, đất trồng màu rất ít. Đất đang bị thoái hóa dần do quá trình sản xuất
nông nghiệp và thường xuyên bị xâm nhập mặn.
2.3. Điều kiện kinh tế xã hội
2.3.1. Dân cư và lao động
a. Dân số
Theo số liệu thống kê năm 2011 toàn xã có 4536 người chia thành 1361 hộ gia
đình. Tính đến cuối năm 2014, do hoàn cảnh sinh sống khu vực ngoài đê quá khó khăn
do chịu ảnh hưởng thường xuyên của thiên tai, nên toàn bộ 31 hộ sống ở ngoài đê đã
được xã di dời vào trong đê, và được cấp đất ở, đất sản xuất.
Bảng 3. Thống kê số nhân khẩu, số lao động và kinh tế hộ tại xã Yên Hồ năm 2011
TT Tên thôn Số hộ Số nhân
khẩu Số LĐ chính
N. nghiệp D. vụ D. nghiệp
1 Thôn 1 141 11 0 449 208
2 Thôn 2 152 3 0 474 184
3 Thôn 3 169 3 0 528 184
4 Thôn 4 194 3 0 632 269
5 Thôn 5 187 3 0 572 210
6 Thôn 6 98 2 0 270 130
7 Thôn 7 149 4 0 533 226
8 Thôn 8 133 3 0 425 180
9 Thôn 9 103 3 0 332 129
Cộng 1323 38 0 4536 1720
9
Nguồn: UBND xã Yên Hồ, năm 2012
b. Lao động
Lực lượng lao động chính toàn xã có 1720 người, chiếm 37,92% dân số. Trong đó
chủ yếu tập trung cho sản xuất nông nghiệp với 1585 người (chiếm 92%) lực lượng lao
động chính, dịch vụ thương mại với 85 người (chiếm 5%) lực lượng lao động chính, tiểu
thủ công nghiệp và ngành nghề khác là 50 người (chiếm 3%) lực lượng lao động chính,
lao động đã qua đào tạo có chính chỉ và bằng cấp với 240 người (chiếm 14%) lực lượng
lao động chính.
2.3.2. Hoạt động sản xuất nông nghiệp và phi nông nghiệp
Cơ cấu kinh tế: Chủ yếu đang duy trì thế mạnh về sản xuất nông nghiệp nông thôn
truyền thống, chưa định hướng chuyển dịch cơ cấu sang phát triển nền kinh tế đa thành
phần mang tính công nghiệp hóa nông nghiệp nông thôn.
Giá trị sản xuất nông nghiệp 2010 chiếm 50% trong đó trồng trọt 15,4 tỷ đồng
(chiếm 47,8 %), chăn nuôi 13,2 tỷ đồng (chiếm 41%), thủy sản 3,6 tỷ (chiếm 11,2%).
Bảng 4. Thống kê tỷ trọng các thành phần kinh tế đến năm 2010
TT Ngành nghề Thu nhập năm
2010 (Tỷ.đ)
Tỷ trọng
(%) Ghi chú
1 Nông nghiệp 32,2 50,0
1.1 Trồng trọt 15,4 47,8 Giá trị nông nghiệp
1.2 Chăn nuôi 13,2 41,0 Giá trị nông nghiệp
1.3 Nuôi trồng thủy sản 3,6 11,2 Giá trị nông nghiệp
2 Thương mại – Dịch vụ 12,9 20,0
3 CN và Tiểu thủ CN 13,3 30,0
Cộng 64,4 100,0
Nguồn: UBND xã Yên Hồ, năm 2012
Thu nhập bình quân đầu người bình quân khu vực nông thôn Hà Tĩnh: 14,2 triệu
đồng/năm.
a. Sản xuất nông nghiệp
- Hoạt động trồng trọt:
Ở xã Yên Hồ, cây trồng chính vẫn là cây lúa nước và các cây hoa màu như lạc, ngô,
khoai lang, khoai tây và rau các loại. Trong đó, diện tích trồng cây lúa nước chiếm
10
618,57ha, chiếm 89% tổng diện tích đất canh tác của toàn xã; còn diện tích trồng màu chỉ
chiếm 76ha, với 11% tổng diện tích đất canh tác toàn xã.
Bảng 5. Thống kê chỉ tiêu các loại cây trồng hàng năm
TT Chủng loại Diện tích
(ha)
Năng suất
(Tạ/ha)
Ghi chú
I Lúa nước 618,57 11,4
1 Lúa nước vụ Đông – Xuân 321,9 6,2
2 Lúa nước vụ Hè – Thu 296,67 5,2
II Trồng màu 76
1 Lạc vụ Đông – Xuân 32 24 Gối 03 vụ
trồng
màu/năm
2 Ngô vụ Xuân 10,5 50
3 Khoai lang 7,5 60
4 Khoai tây 5 50
5 Rau các loại 21 30
Tuy nhiên, diện tích và năng suất lúa không ổn định do thường xuyên chịu ảnh
hưởng của thiên tai.
- Chăn nuôi
Theo số liệu thống kê của xã Yên Hồ năm 2010, toàn xã có 850 con bò, 390 con
trâu. Chủ yếu các hộ đang dừng lại ở việc chăn nuôi nái và làm sức kéo kết hợp lấy phân
phục vụ sản xuất là chính.
Ðàn lợn có 356 con, chăn nuôi theo hình thức hộ 250 con, trang trại 50 con. Sản
phẩm xuất chuồng đạt 17-19 tấn.
Ðàn Hươu có 02 con của hộ anh Đào Tình thôn 3 cho giá trị thu nhập từ 12- 15
triệu đồng/năm.
Tổng đàn gia cầm có 27 ngàn con gồm gà, vịt, ngan, ngỗng các loại. Chủ yếu nuôi
theo hộ gia đình bằng hình thức chăn nuôi thả vườn chiếm 80%, trang trại 20%, sản phẩm
xuất chuồng đạt 50 tấn/năm. Tuy nhiên, thì công tác chăn nuôi cũng còn những khó khăn
nhất định đó là: tình hình thời tiết thất thường dẫn đến dịch bệnh diễn ra hết sức phức tạp, giá
cả thức ăn cao, thị trường tiêu thụ còn thiếu, sản phẩm chăn nuôi thường phụ thuộc vào tiểu
thương và giá cả thất thường.
- Thuỷ sản
Ngành nuôi trồng thủy sản địa phương trong những năm có những thuận lợi như: Về
giống được lai hoá, chăn nuôi gắn với sản phẩm nông nghiệp làm ra, công tác thú y thường
11
xuyên được tăng cường, tư tưởng của nhân dân phần nào đã thấy rõ ưu thế của việc đầu tư
cho chăn nuôi. Diện tích nuôi nước ngọt 45 ha (trong đó ao hồ 24,9 ha) cá lúa kết hợp 24,1
ha sản lượng đạt 90 tấn, hình thức nuôi theo thời vụ và ươm giống cá các loại cung cấp
cho trong và ngoài địa phương, loài nuôi chủ yếu cá Trắm, Trôi, Mè, Chép… Ngoài ra
một số hộ đã mạnh dạn đầu tư thử nghiệm nuôi ếch, ba ba và một số loại thuỷ sản khác
[1].
b. Sản xuất phi nông nghiệp
- Tiểu thủ công nghiệp
Toàn xã có 5 hộ sản xuất vật liệu xây dựng (ép gạch tạp lô), 2 hộ đốt vôi phục vụ
sản xuất nông nghiệp, 5 hộ làm cơ khí, 4 hộ làm đồ mộc dân dụng, 6 lò rèn, 8 hộ xay xát,
4 hộ sửa chữa xe máy và 3 hộ làm nghề giết mổ gia súc.
Trước đây đã có một số làng nghề truyền thống như là: trồng dâu nuôi tằm, dệt vải
ở thôn1, thôn 2, thôn 5. Tuy nhiên hiện nay đã không còn hoạt động nữa cần du nhập một
số ngành nghề mới phù hợp trong điều kiện hiện nay.
Làng nghề rèn truyền thống phát triển mạnh vào thập niên 50 của thế kỷ 19 nay đã
bị mai một, hiện nay chỉ còn một số hộ nhỏ lẻ đang duy trì.
- Thương mại, dịch vụ
Buôn bán nhỏ lẻ: Có 38 hộ buôn bán ở trục ngã tư Trỗ, trục đường xã và các dịch
vụ buôn bán nhỏ lẻ tại nhà.
HTX nông nghiệp Yên Diên và Yên Phúc hoạt động tương đối hiệu quả dưới hình
thức dịch vụ sản xuất nông nghiệp cung ứng các loại như: Giống, phân bón, thuốc trừ
sâu,… [1]
12
CHƯƠNG 3. CÁC HIỆN TƯỢNG THIÊN TAI VÀ MỘT SỐ TÁC ĐỘNG
ĐẾN NGƯỜI DÂN XÃ YÊN HỒ, HUYỆN ĐỨC THỌ, TỈNH HÀ TĨNH
Qua quá trình điều tra, phỏng vấn trực tiếp tại địa bàn thôn 5 – Yên Hồ - Đức Thọ
với số phiếu điều tra là 188 phiếu, nhóm nghiên cứu đã thống kê được thông tin về các hộ
gia đình. Thông qua đó, nhóm nghiên cứu tập trung phân tích, đánh các yếu tố liên quan
đến các hiện tượng thời tiết bất thường ảnh hưởng tới địa phương và cách thích ứng của
người dân đối với các hiện tượng đó.
3.1. Các hiện tượng thiên tai xảy ra tại địa bàn
Trên địa bàn xảy ra các hiện tượng thiên tai xảy ra trên địa bàn xã Yên Hồ từ năm
2008 đến nay:
Xâm nhập mặn : Xảy ra từ tháng 3 đến tháng 5 âm lịch, ảnh hưởng của xâm nhập
mặn tới nông nghiệp không lớn lắm, do cường độ yếu. Khi có hiện tượng xâm nhập mặn
thì địa phương kịp thời khóa cửa cống không cho nước vào đồng ruộng. Tuy nhiên, nếu
xâm nhập mặn kéo dài thì cây trồng sẽ thiếu nước tưới.
Rét đậm, rét hại: Rét đậm xuất hiện khi nhiệt độ trung bình trong ngày dưới
15oC.Rét hại xuất hiện khi nhiệt độ trung bình trong ngày dưới 13
oC. Làm ảnh hưởng xấu
đến sản xuất nông nghiệp trong vụ Đông – Xuân, mạ và rau màu bị chết rét, trâu bò thiếu
thức ăn và rét, gia cầm bị rù…
Khô hạn và nắng nóng kéo dài: Theo quy luật chung của miền Trung bộ, Yên Hồ
có mùa gió Lào thường xảy ra vào tháng 4, 5 và 6 hàng năm, thành từng đợt, kéo dài
trong nhiều ngày. Thời tiết trong những ngày này rất khô, độ ẩm có khi xuống 30%, và
nóng, nhiệt độ có khi lên tới 43,5oC, bầu trời không một gợn mây, trời nắng chói chang,
gió lại thổi đều đều như quạt lửa, cây cỏ héo khô, ao hồ cạn kiệt, con người và gia súc bị
ngột ngạt, rất dễ sinh hoả hoạn.
Bão: Bão với cường độ mạnh cộng với địa hình dãy Trường Sơn song song với bờ
biển chắn gió, thời gian xảy ra bão thường vào cuối mùa bão (tháng 8, 9, 10, 11) nên
những cơn bão đổ bộ vào Trung Bộ kết hợp với không khí lạnh làm tăng cường quá trình
hình thành mưa lớn gây lũ lụt.
Tuy nhiên, phía Đông Yên Hồ là dãy núi Hồng Lĩnh chắn gió, nên ảnh hưởng trực
tiếp của bão không lớn lắm. Chủ yếu ngập lụt là do mưa và nước từ thượng nguồn đổ về.
13
Lũ lụt: Lũ trên sông Lam kéo dài từ tháng VI – XII. Địa phương chịu ngập lụt
trong tháng 8, tháng 9 (âm lịch). Trận lũ lịch sử năm 2010 mực nước dâng cao từ 0,8m
đến 1m, cả xã bị chìm ngập trong lũ.
Hình 1. Cột mốc lũ Hình 2. Ngày hửng nắng sau lũ
(Ảnh: Lê Đình Mạnh –8/ 2013) (Ảnh sưu tầm)
Mưa lớn: Chủ yếu do ảnh hưởng của bão gây mưa lớn.
Lốc xoáy: ngày 1/7/ 2013, một cơn lốc xoáy bất ngờ quét qua địa bàn huyện Đức
Thọ, ảnh hưởng mạnh nhất là tại xã Đức Lạng, khiến hàng trăm gốc chanh và cây trồng bị
bật gốc, hàng chục ngôi nhà tốc mái và đổ.
Sương muối, sương giá: thường xảy ra vào cuối tháng 12 và đầu tháng 1 (dương
lịch), nhưng chủ yếu xảy ra ở miền núi, khu vực xã Yên Hồ ít bị ảnh hưởng.
3.2. Nhận thức của người dân địa phương về thiên tai
Theo đánh giá của người dân địa phương, tần suất xảy ra các hiện tượng thiên tai
và thời tiết bất thường trong giai đoạn 2008-2013 có xu hướng tăng lên. Đa phần người
dân đều cho rằng các hiện tượng như xâm nhập mặn, rét đậm rét hại, khô hạn, nắng nóng
kéo dài, ngập lụt và mưa lớn đều có dấu hiệu xuất hiện nhiều hơn so với trước. Các hiện
tượng như lũ quét, lốc xoáy, sương giá, sương muối không phải là những hiện tượng phổ
biến xảy ra ở khu vực nghiên cứu, nên người dân hầu như không thể nhận thức được sự
thay đổi tần suất trong giai đoạn này (trên 90% tổng số người được hỏi). Đối với hiện
tượng nước biển dâng, thực tế số lượng người không đánh giá được về mức độ dâng của
mực nước biển trong những năm gần đây cũng khá lớn, tới 69,1%.
14
Bảng 6. Đánh giá của người dân về mức độ xảy ra các hiện tượng thiên tai
và thời tiết bất thường giai đoạn 2008-2013
Đơn vị: %
Hiện tượng Ít hơn Vẫn như
cũ
Nhiều
hơn
Không biết/
không có
Tổng
Nước biển dâng 4,3 7,4 19,1 69,1 100
Xâm nhập mặn 20,7 18,6 44,7 16,0 100
Rét đậm, rét hại 14,4 22,9 58,5 4,3 100
Khô hạn 13,8 19,7 64,4 2,1 100
Nắng nóng kéo dài 7,4 23,9 66,5 2,1 100
Lũ quét 1,6 0,0 2,1 96,3 100
Bão 35,6 21,8 39,9 2,7 100
Ngập lụt 22,3 17,0 57,4 3,2 100
Mưa lớn 8,0 22,9 66,0 3,2 100
Hiện tượng khác ( lốc xoáy,
sương muối, sương giá)
2,7 0,5 1,6 95,2 100
Nguồn: phỏng vấn tại thôn 5 – Yên Hồ , 8/2013
Theo đánh giá của người dân, các hiện tượng thiên tai và thời tiết bất thường ở địa
phương từ năm 2008 đến nay, ngày càng trầm trọng hơn, có yếu tố bất ngờ, nằm ngoài
quy luật nên rất khó lường.
Bên cạnh đó, người dân địa phương cũng nhận thức được thời điểm chủ yếu diễn
ra các loại thiên tai phổ biến trong năm.
Bảng 7. Đánh giá của người dân thôn 5, xã Yên Hồ về thời gian xảy ra thiên tai
Đơn vị: hộ gia đình
Tháng (dương
lich)
Hiện tượng
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Xâm nhập mặn 2 3 16 44 101 105 62 16 14 16 7 2
Hạn hán 2 2 11 54 126 153 95 16 2 2 0 1
Ngập lụt 0 0 0 1 1 0 27 125 172 108 15 0
Nguồn : phỏng vấn tại thôn 5 – Yên Hồ , 8/2013
15
Theo đánh giá của người dân địa phương thời gian xuất hiện của các hiện tượng
thiên tai như sau:
Hiện tượng hạn hán xảy ra từ tháng 4 đến tháng 7 âm lịch. Nhiệt độ cao tới 400C,
mưa rất ít. Hiện tượng xâm nhập mặn thường trùng với hạn hán (xảy ra từ tháng 4 kéo dài
tời tháng 7 dương lịch). Tuy nhiên mức độ không lớn lắm.
Hiện tượng ngập lụt chủ yếu là do ảnh hưởng của bão, thường từ tháng 8 tới tháng
11. Bão mạnh nhất vào tháng 10, kèm theo mưa lớn và gây ngập lớn.
Bảng 8. Các nguồn cấp thông tin về thiên tai tới người dân
Đơn vị: số phiếu
Chính quyền
địa phương
Đài , báo, TV Họ hàng, người
quen
Kinh nghiệm
dân gian
Xâm nhập mặn 54 101 28 32
Hạn hán 101 125 31 32
Ngập lụt 176 173 34 69
Nguồn: phỏng vấn tại thôn 5 – Yên Hồ, 8/2013
Là địa phương thường xuyên bị ảnh hưởng mạnh của các hiện tượng thiên tai, vì
vậy công tác thông tin tới người dân được chú trọng và người dân cũng chủ động tìm hiểu
trước về diễn biến và tình hình của các hiện tượng này để có biện pháp ứng phó.
Chính quyền địa phương thường xuyên thông báo tới người dân thông qua hệ
thống loa truyền thanh về hiện tượng xảy ra, cường độ, và phương pháp ứng phó. Đặc biệt
là đối với ngập lụt có tới 176/188 (chiếm 93,6%) số phiếu cho biết là được địa phương
thông báo. Ngoài ra, người dân thường xuyên theo dõi các phương tiện như đài, báo, tivi
và vận dụng những kinh nghiệm dân gian để chủ động hơn trong việc phòng tránh thiên
tai.
3.3. Một số tác động của các hiện tượng thiên tai và một số yếu tố kinh tế-xã hội tới
sản xuất của người dân
a. Đánh giá của người dân về tác động của một số yếu tố tới kinh tế hộ gia đình
Theo đánh giá của các hộ gia đình thì sức khỏe và các hiện tượng thiên tai có ảnh
hưởng lớn nhất tới kinh tế hộ gia đình. Bởi lẽ, có “sức khỏe là có tất cả”- trong gia đình
16
có người ốm thì tất cả các hoạt động sản xuất sẽ gặp khó khăn hay kinh tế gia đình cũng
khó phát triển.
Bảng 9. Đánh giá tác động của hộ gia đình một số yếu tố tới hoạt động kinh tế
(đơn vị : %)
Yếu tố tác
động
Cho điểm
mức tác động
Lũ
lụt
Hạn
hán
Xâm
nhập
mặn
Bão
Chính
sách
nhà
nước
Tiếp
cận thị
trường
Tiếp
cận
nguồn
vốn
Tiếp
cận
lao
động
Tiếp
cận
đất
đai
Ốm
đau
bệnh
tật
10 41,0 2,7 1,1 12,2 0,5 2,1 3,7 3,2 1,1 29,4
9 25,5 14,4 15,4 23,9 1,1 3,7 4,8 8,0 1,6 7,0
8 15,4 27,1 9,0 19,1 6,4 7,0 2,7 4,8 1,1 7,0
7 8,0 20,2 18,6 19,1 2,7 11,8 5,9 5,3 1,1 5,9
6 5,3 11,7 10,6 8,5 11,8 10,2 6,4 7,5 7,0 10,7
5 1,6 7,4 9,6 5,9 12,3 13,4 10,2 12,8 4,3 8,0
4 2,1 6,4 4,3 5,9 7,0 12,8 8,0 16,0 9,1 9,6
3 0,5 3,2 5,9 1,6 13,9 8,6 14,4 8,0 8,6 4,3
2 0,5 2,1 4,8 2,1 9,6 6,4 9,6 4,8 9,1 3,2
1 0 1,6 3,7 0,0 8,6 7,5 2,1 2,1 12,8 1,1
0 0 3,2 17,0 1,6 26,2 16,6 32,1 27,3 44,4 13,9
Tổng 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100
Nguồn: Phỏng vấn tại thôn 5, xã Yên Hồ, 8/2013
Còn đối với các hiện tượng thiên tai thì đối với bất kỳ khu vực nào, đất nước nào
cũng sẽ ảnh hưởng rất lớn tới đời sống của con người. Trong các loại thiên tai, lũ lụt, hạn
hán và bão được coi là có ảnh hưởng đến nền kinh tế hộ gia đình của người dân địa
phương nhất.
Người dân thôn 5, xã Yên Hồ còn nghèo, kinh tế thuần nông, lại là nơi chịu ảnh
hưởng của bão, lũ, hạn hán mạnh nên tác động của các hiện tượng này tới các hộ gia đình
càng lớn. Có tới 41% hộ dân cho điểm tác động của lũ tới kinh tế hộ gia đình mạnh nhất
với thang điểm 10, sau đó là bão với 12,2% cho điểm tác động 10 và 23,9% điểm 9. Bởi
lẽ, chỉ một trận bão kèm theo lũ đi qua có thể cuốn đi tất cả mọi thứ trong nhà, làm tốc
mái hàng trăm ngôi nhà, làm ngập trắng đồng lúa đang bước vào vụ thu hoạch, giao thông
bị cô lập,… Người dân phải sống trong cảnh đói, rét. Còn đối với các chính sách, hay thị
17
trường được người dân đánh giá là tác động thấp hơn tới kinh tế gia đình vì sản phẩm
nông nghiệp họ tạo ra chủ yếu phục vụ cho gia đình, số lượng buôn bán không nhiều.
b. Ảnh hưởng của thiên tai tới canh tác nông nghiệp
Thông qua điều tra kinh tế-xã hội sơ bộ vào năm 2013 và điều tra, phỏng vấn sâu
người dân địa phương năm 2014, nhóm nghiên cứu đã xây dựng được lịch thời vụ và
thiên tai ở địa phương nghiên cứu.
Bảng 10. Lịch thời vụ và thiên tai
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Vụ 1 – Đông Xuân
(100% DT)
Vụ 2 – Hè Thu ( 100%
DT)
Trồng rau vườn gia đình
Trồng màu
Nuôi cá
Làm thuê, làm mướn
Xâm nhập mặn
Lũ, ngập lụt
Bão
Rét đậm, rét hại
Nắng nóng, khô hạn
Thông qua bảng lịch thời vụ và thiên tai có thể nhận thấy, thiên tai ảnh hưởng tới
các hoạt động kinh tế của người dân thôn 5 rất lớn:
- Vụ đông – xuân thì trùng với rét đậm rét hại; đầu vụ hè thu thì trùng với xâm
nhập mặn và hạn hán, cuối vụ là thời gian bão, lũ.
- Nuôi cá cũng không thể nuôi quanh năm, vì tháng 10 là thời gian bão, ngập lũ
mạnh nhất, dễ mất trắng.
- Đối với người đi làm thuê, làm mướn thường tới mùa vụ thì về thu hoạch để kịp
thời chạy bão lũ.
Trong thôn có 184/188 hộ gia đình có hoạt động canh tác nông nghiệp. Trong đó
chủ yếu là sản xuất lúa nước 2 vụ chính là vụ đông – xuân (tháng 1 đến tháng 5) và vụ hè
– thu (tháng 5 đến tháng 9). Diện tích chuyên màu rất ít.
18
Bảng 11. Đánh giá của người dân về tác động của thiên tai
tới hoạt động trồng trọt của hộ gia đình
(Đơn vị: %)
Diện
tích
canh tác
giảm
Năng
suất
giảm
Cây
sinh
trưởng
chậm
Thiếu
nước
tưới
Dịch
bệnh
nhiều
Đất
bị sói
mòn,
thoái
hóa
Mất
mùa
Không
ảnh
hưởng
gì
Nước biển dâng 8.15 19.02 17.39 5.98 3.26 4.89 17.93 1.63
Xâm nhập mặn 15.76 52.17 42.93 25.00 8.15 22.28 38.04 10.33
Rét đậm, rét hại 5.98 65.22 67.93 7.61 22.83 7.61 30.43 5.98
Hạn hán 11.41 54.35 48.91 76.09 21.74 13.59 31.52 6.52
Nắng nóng 4.89 43.48 35.87 57.07 23.91 4.89 15.76 10.87
Bão 10.33 63.59 21.20 0.54 15.76 11.96 60.33 8.70
Ngập lụt 16.30 67.93 32.07 0.54 32.07 11.41 77.17 3.26
Mưa lớn 5.43 58.70 26.63 0.54 12.50 10.87 22.83 17.93
Nguồn: Phỏng vấn tại thôn 5 – Yên Hồ, 8/2013
Theo đánh giá của người dân địa phương thì hiện tượng nước biển dâng ở khu vực
này ít chịu ảnh hưởng nên ít tác động tới hoạt động trồng trọt của người dân. Các hiện
tượng khác lại có ảnh hưởng mạnh mẽ tới sản xuất. Đặc biệt là các hiện tượng bão, lũ
làm cho năng suất cây trồng giảm mạnh, bão với 60,33% và lũ lụt với 77,17% số hộ đánh
giá bị mất mùa, nhiều hộ gia đình chưa kịp thu hoạch khi bão, lũ về dẫn tới mất trắng vụ
hè thu,. Các hiện tượng nắng nóng kéo dài hay ngập lụt, mưa lớn làm cho cây trồng dễ bị
sâu bệnh chắc chắn năng suất sẽ giảm.
Bảng 12. Thống kê diện tích và năng suất lúa nước xã Yên Hồ
Chủng loại Diện tích (ha) Năng suất (Tạ/ha)
Yên Hồ Thôn 5 Yên Hồ Thôn 5
1 Lúa nước vụ Đông – Xuân 321,9 31 6,2 4.5
2 Lúa nước vụ Hè – Thu 296,67 29.36 5,2 3.8
Nguồn: UBND xã Yên Hồ, năm 2012
Năng suất cây trồng của cả xã đạt khá cao. Năng suất lúa nước vụ đông – xuân đạt
6,2tạ/ha và vụ hè – thu đạt 5,2 tạ/ha.
19
Tuy nhiên, theo điều tra từ các hộ thôn 5, xã Yên Hồ thì năng suất trồng lúa nước
chỉ đạt được từ 4,4 - 5 tạ/ha vào vụ Đông – Xuân. Vụ Hè – Thu thì sản lượng lúa thấp
hơn rất nhiều, đạt từ 3,5 – 4,0 tạ/ ha, nhiều hộ gia đình bị mất trắng.
Như vậy, các hiện tượng thiên tai có ảnh hưởng lớn tới hoạt động trồng trọt. Hiện
tượng rét đậm rét hại diễn biến thất thường, có năm ảnh hưởng sâu tới khu vực dẫn đến
việc gieo trồng vụ thu đông gặp nhiều khó khăn : mạ gieo trồng bị chết rét, cây trồng sinh
trưởng chậm,.. dẫn đến năng suất lúa giảm mạnh, phải đầu tư chi phí mua giống nhiều
hơn, mua bạt ni lông che mạ.. Còn vụ hè thu lại chịu ảnh hưởng của xâm nhập mặn, nắng
nóng, đầu vụ; bão, lũ lụt, mưa lớn, cuối vụ. Vì vậy cây trồng gặp nhiều sâu bệnh, phải đầu
tư chi phí cho nông nghiệp cao hơn trong cho việc phun thuốc bảo vệ thực vật. Tuy nhiên
thì sản lượng thu được thấp hơn nhiều, nếu không kịp thu hoạch thì khả năng mất trắng
rất lớn.
Ngoài ra, hiện tượng xâm nhập mặn cũng ảnh hưởng tới sản xuất nông nghiệp như
cây trồng bị cháy, chết,..; máy móc sản xuất nông nghiệp bị hư hỏng, rỉ do nước mặn.
Nhờ có hệ thống kênh mương và đê điều tiết nước tưới tiêu nên vào mùa ít mưa thì ảnh
hưởng của hiện tượng khô hạn, xâm nhập mặn đã được giảm nhẹ.
Bảng 13. Lịch sâu bệnh, mất mùa
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Gieo, cấy Mạ chết Sâu bệnh
Thu hoạch NS
thấp,
mất
mùa
Trồng rau, màu
vườn gia đình
Sâu
bệnh
Trồng cây ưa
nước
Nuôi cá Lũ cuốn trôi
Có 101/184 (54,9% tổng số hộ) các hộ gia đình phải đầu tư chi phí nhiều hơn như :
mua giống mới, mua bao ni lông, phân bón…; 103/ 184 (56,0%) hộ bỏ công lao độg
nhiều hơn. Một số hộ phải dừng sản xuất, chuyển đổi lao động sang lĩnh vực khác.
b. Ảnh hưởng đối với chăn nuôi:
Có 165 hộ tham gia hoạt động chăn nuôi trong số các hộ được hỏi. Chủ yếu là chăn
nuôi nhỏ lẻ theo hộ gia đình. Các hộ đang nuôi trâu, bò chỉ dừng lại ở việc chăn nuôi nái
và làm sức kéo kết hợp lấy phân phục vụ sản xuất là chính. Nuôi gia cầm theo hộ gia đình
20
bằng hình thức chăn nuôi thả vườn, có duy nhất một hộ gia đình nuôi với số lượng lớn
khoảng 500 con gà là hộ gia đình ông Võ Khắc Thắng.
Bảng 14. Đánh giá của người dân tại thôn 5, xã Yên Hồ về tác động của thiên tai tới
chăn nuôi của hộ gia đình
(Đơn vị: hộ gia đình)
Vật
nuôi
sinh
trưởng
chậm
Năng
suất
thấp
Thiếu
nước
cho
chăn
nuôi
Dịch
bệnh
nhiều
hơn
Khó
tìm
thức
ăn
Có
lứa
mất
trắng
Hỏng
chuồng
trại
chăn
nuôi
Không
ảnh
hưởng
gì
Nước biển dâng 3 4 4 1 18 1 2 22
Xâm nhập mặn 6 15 15 1 29 4 0 95
Rét đậm, rét hại 68 73 9 61 57 15 3 20
Hạn hán 23 34 45 28 38 5 1 61
Nắng nóng 22 32 33 37 28 2 1 64
Bão 12 38 11 26 49 20 93 33
Ngập lụt 19 46 15 50 63 34 43 30
Mưa lớn 6 18 8 23 50 4 10 67
Nguồn : Phỏng vần tại thôn 5 – Yên Hồ , 8/ 2013
Qua bảng số lệu thống kê ta thấy, ảnh hưởng lớn nhất là bị hư hỏng chuồng trại do
thiên tai mạnh như bão, ngập lụt. Đối với các hiện tượng mức độ ảnh hưởng tới chăn
nuôi gia súc, gia cầm là không lớn lắm.. Do hoạt động chăn nuôi nhỏ nên thiệt hại kinh tế
không nhiều, các con vật có sức khỏe tốt như trâu, bò. Bên cạnh đó, do nắm được tính
mùa vụ nên người dân đã chủ động phòng tránh, xây dựng chuồng trại kiên cố hơn, hợp
với điều kiện thời tiết để vật nuôi ít bị ảnh hưởng bởi thiên tai nhất và tiềm kiếm nguồn
thức ăn dự trữ cho vật nuôi.
Có 160/165 hộ gia đình đánh giá là phải đầu tư chi phí nhiều hơn khi chăn nuôi
gặp thiên tai, đồng nghĩa với việc phải bỏ nhiều công lao động hơn. Nhiều hộ gia đình
chuyển đến địa phương khác để làm ăn.
c. Ảnh hưởng tới nuôi trồng thủy sản
Trong tổng số 188 hộ được hỏi thì chỉ có 13 hộ nuôi thủy sản, với hình thức nuôi
chủ yếu là thả ao, quy mô nhỏ theo hộ gia đình.
21
Bảng 15. Tác động của thiên tai tới nuôi trồng thủy sản tại thôn 5 – xã Yên Hồ
(Đơn vị: hộ gia đình)
Thủy
hải sản
sinh
trưởng
chậm
Năng
suất
giảm
Môi
trường
nước
thay
đổi
Dịch
bệnh
nhiều
hơn
Khó tìm
nguồn
thức ăn
Có lứa
mất
trắng
Không
ảnh
hưởng
gì
Nước biển dâng 0 0 0 0 0 0 0
Xâm nhập mặn 6 5 4 3 0 0 3
Rét đậm, rét hại 3 4 0 2 1 1 1
Hạn hán 3 4 5 1 0 2 1
Nắng nóng 5 3 3 2 0 2 1
Bão 0 4 0 0 0 5 3
Ngập lụt 0 3 1 2 0 11 0
Mưa lớn 0 5 1 1 0 5 3
Nguồn : Phỏng vấn tại thôn 5 – Yên Hồ , 8/2013
Tác động của hiện tượng ngập lụt đối với nuôi thủy sản mạnh nhất. Trong số 13 hộ
nuôi cá thì có 11 hộ thường xuyên bị mất lứa trắng khi có lũ. Ngoài ra thì các hiện tượng
khác cũng ảnh hưởng tới tình trạng dịch bệnh của cá nuôi. Thời tiết nắng nóng kéo dài
hay mưa lớn làm thay đổi môi trường nước dẫn tới cá bị bệnh nhiều hơn, năng suất giảm.
Hay hiện tượng bão làm cho cây cối ven ao bị đổ, rụng lá, ảnh hưởng tới môi trường nước,
bão kèm theo mưa lớn làm vỡ bờ cá theo dòng nước trôi đi mất.
Với tác động của thiên tai tới nuôi trồng thủy sản thì người dân phải đầu tư chi phí
nhiều hơn. Có hộ gia đình phải dừng sản xuất, lấp ao chuyển thành đất vườn.
d. Ảnh hưởng tới đánh bắt thủy sản
Trong tổng số hộ được phỏng vấn, chỉ có 26 hộ có tham gia đánh bắt thủy sản,
chiếm tỷ lệ 13,8%.
Bảng 16. Tác động của thiên tai tới đánh bắt thủy sản tại thôn 5- xã Yên Hồ
(Đơn vị: hộ gia đình)
Thủy sản
sinh sản
chậm
Sản lượng
đánh bắt
giảm
Vùng đánh
bắt thay
đổi
Không
ảnh
hưởng gì
1. Nước biển dâng 0 5 1 8
2. Xâm nhập mặn 1 7 2 6
22
Thủy sản
sinh sản
chậm
Sản lượng
đánh bắt
giảm
Vùng đánh
bắt thay
đổi
Không
ảnh
hưởng gì
3. Rét đậm, rét hại 2 11 0 10
4. Hạn hán 1 9 5 11
5. Nắng nóng 0 8 2 14
6. Bão 0 6 2 3
7. Ngập lụt 0 4 3 6
8. Mưa lớn 0 6 1 10
Nguồn : Phỏng vấn tại thôn 5 – Yên Hồ , 8/2013
Các hộ gia đình chủ yếu là đánh bắt nhỏ lẻ, thuyền nhỏ, khi gặp hiện tượng bão thì
khả năng đánh bắt sẽ giảm. Một số hộ bị mất lưới trong lúc đánh bắt và bị thiệt hại lớn
phải ngừng đánh bắt.
3.4. Một số tác động của hiện tượng thiên tai tới sinh hoạt của người dân
3.4.1. Thiệt hại kinh tế
Các hiện tượng thiên tai xảy ra, gây thiệt hại lớn tới trồng trọt, chăn nuôi, nhà
cửa,..của các hộ gia đình. Các loại hình bị thiệt hại chủ yếu là về nhà cửa và vật nuôi, cây
trồng. Theo điều tra, tổng thiệt hại quy về vật chất của các hộ gia đình do bão gây ra là
lớn nhất vào năm 2010, năm có lũ lịch sử lớn, với 866 triệu đồng. Những năm còn lại,
tổng thiệt hại dao động từ 279 triệu cho đến 320 triệu trong giai đoạn 2008-2012.
Bảng 17. Tổng thiệt hại do thiên tai của các hộ gia đình thôn 5, xã Yên Hồ
Đơn vị: nghìn đồng
Năm 2008 2009 2010 2011 2012
Thiệt hại 320200 294700 866040 278700 317120
Kinh tế gia đình của các hộ gia đình thôn 5 chủ yếu phụ thuộc vào sản xuất nông
nghiệp, đặc biệt là trồng lúa nước, do đất màu và nuôi trồng thủy sản ít. Nên thiên tai ảnh
hưởng tới sản xuất nông nghiệp là ảnh hưởng trực tiếp tới kinh tế hộ gia đình.
Thôn 5, xã Yên Hồ còn tới 129 hộ gia đình nhà ở là nhà cấp 4 hay mái ngói, trong
đó có 3 hộ nhà tranh đơn sơ. Nên khi có bão mạnh thường xuyên bị tốc mái. Nền nhà thấp
thường xuyên bị ngập.
23
Chuồng trại chủ yếu là đơn sơ, dựng tạm, khi có gió bão mạnh thường bị hỏng phải
dựng lại, ảnh hưởng tới vật nuôi.
- Số hộ nghèo và tái nghèo theo chính quyền địa phương
Bảng 18. Số hộ gia đình phân theo mức nghèo trong thôn 5, xã Yên Hồ
Năm 2008 Năm 2013
Số hộ nghèo 16 20
Số hộ cận nghèo 12 7
Khác 160 161
Nguồn: thống kê của cán bộ thôn 5, xã Yên Hồ, 2013
Thực tế, số hộ nghèo năm 2013 so với số hộ nghèo năm 2008 không hề giảm đi
nhiều, mà dao động trong khoảng từ 27-28 hộ. Vào năm 2013, số hộ cận nghèo thực giảm
5 hộ so với năm 2008, nhưng số hộ nghèo lại tăng lên đến 4 hộ.
Bảng 19. Thiệt hại do lũ của các hộ nghèo tại thôn 5, xã Yên Hồ
Chủ hộ Năm 2008 Năm 2013 Thiệt hại do lũ (nghìn đồng)
2008 2009 2010 2011 2012
Nguyễn Xuân Vinh Nghèo Nghèo 0 0 2500 0 0
Trần Văn Ngụ Khác Nghèo 0 0 1300 0 0
Lê Quốc Trung Cân nghèo Nghèo 0 0 4000 0 0
Trần Đình Bình Nghèo Nghèo 12000 0 7500 0 0
Nguyễn Bá Hoàng Nghèo Nghèo 0 0 5500 0 0
Trần Đình Tính Khác Nghèo 0 0 5000 0 0
Phạm Thị Tuyết Khác Cận nghèo 0 0 0 0 0
Võ Thị Xuân Khác Nghèo 0 0 0 0 0
Nguyễn Xuân Minh Nghèo Nghèo 0 0 0 0 0
Nguyễn Quang Lợi Nghèo Nghèo 0 0 0 0 0
Nguyễn Xuân Hoài Cận nghèo Cận nghèo 4000 0 0 0 0
Nguyễn Văn Hà Nghèo Nghèo 0 0 550 0 0
24
Chủ hộ Năm 2008 Năm 2013 Thiệt hại do lũ (nghìn đồng)
2008 2009 2010 2011 2012
Trần Đình Hùng Cận nghèo Cận nghèo 0 0 0 0 0
Võ Thị Tâm Khác Cận nghèo 0 0 3200 0 0
Lê Thị Hoa Khác Cận nghèo 1400 0 0 0 0
Hoàng Thị Tâm Cận nghèo Cận nghèo 2000 0 0 0 0
Hoàng Thị Thanh Nghèo Nghèo 0 0 1500 0 0
Nguyễn Quang Sửu Nghèo Nghèo 0 0 2000 0 0
Nguyễn Thị Bình Nghèo Nghèo 1300 0 0 0 0
Phạm Thị Xanh Khác Nghèo 0 0 0 0 0
Nguyễn Quang Ngụ Cận nghèo Nghèo 0 0 5000 0 0
Phạm Ngọc Hoàng Cận nghèo Nghèo 2000 0 0 0 0
Nguồn : Phỏng vấn tại thôn 5 – Yên Hồ , 8/2013
Số hộ nghèo tăng lên có thể là do các nguyên nhân: thứ nhất, là năm 2011, Việt
Nam áp dụng chuẩn nghèo tăg từ 200.000 đồng/người/tháng lên 400.000
đồng/người/tháng; thứ hai, do ảnh hưởng của trận lũ lịch sử năm 2010, nhiều hộ gia đình
bị thiệt hại về nhà cửa, cây trồng , vật nuôi bị lũ cuốn trôi,… lâm vào tình trạng đói nghèo.
3.4.2. Tác động tới sinh hoạt
Đối với đời sống sinh hoạt của người dân địa phương thì các hiện tượng thiên tai
có ảnh hưởng rất lớn. Đặc biệt là các hiện tượng bão, lũ lụt có ảnh hưởng mạnh hơn nhiều.
Lũ lịch sử năm 2010, nước lũ dâng cao 1m. Rất nhiều hộ gia đình ngập trong nước
lũ. Nước lũ dâng cao ngập trắng hệ thống giao thông, đa số các hộ phải di chuyển bằng
thuyền để nhận cứu trợ. Nước sinh hoạt bị nhiễm bẩn.
Trước đây, khi chưa có hệ thống dẫn nước sinh hoạt sạch, người dân địa phương sử
dụg chủ yếu là nước giếng khoan. Nguồn nước này thường xuyên bị nhiễm mặn vào
tháng 3, tháng tư (âm lịch). Vào mùa mưa lũ, nước bị nhiễm bẩn nặng không sử dụng
được. Vì vậy, đời sống sinh hoạt của người dân gặp rất nhiều khó khăn: thiếu nước sinh
hoạt, nước nhiễm bẩn gây ra các bệnh đường ruột, nhiều bệnh phát sinh thành dịch như
tiêu chảy, sốt huyết,…
Bão lớn cộng thêm ngập lụt làm ngập trắng các tuyến đường giao thông, nhiều
trường học bị ngập, cây cối bị đổ, nhiều công trình bị hư hỏng. Các trường học phải cho
25
học sinh nghỉ học và sửa sang lại trường lớp sau khi nước lũ rút, ảnh hưởng tới học tập
học sinh.
3.5. Hỗ trợ thiên tai
Hầu hết các hộ gia đình đều nhận được hỗ trợ thiên tai từ chính quyền địa phương
từ năm 2008 đến nay. Có 187/188 hộ gia đình nhận đươc hỗ trợ. Hỗ trợ của địa phương
về các mặt như: giảm thuế sử dụng đất; hỗ trợ cây trồng, vật nuôi; hỗ trợ khoa học công
nghệ; ưu đãi tín dụng và các hoạt động nông nghiệp; hỗ trợ quần áo gạo, mì tôm; tổ chức
hoạt động tập huấn cho cán bộ.
Bảng 20. Một số nguồn hỗ trợ cho người dân từ năm 2008 – 2013
Hình thức hỗ trợ Số hộ trả lời có Cơ cấu (%)
Miễn hoặc giảm thuế sử dụng đất 52 27,66
Hỗ trợ cây trồng vật nuôi 51 27,13
Hỗ trợ khoa học và công nghệ 12 6,38
Ưu đãi tín dụng và các hoạt động nông nghiệp 23 12,23
Hiện vật ( gạo, mì tôm, quần áo cũ) 122 64,89
Phần lớn các hỗ trợ về hiện vật là từ các nhà hảo tâm từ trong nước kết hợp với địa
phương trao tới tay người dân. Tuy nhiên mức hỗ trợ theo đánh giá của người dân là chưa
cao và chưa đồng đều. Khi được hỏi thì nhiều người dân trả lời “ một miếng khi đói bằng
một gói khi no, nhưng thực sự hỗ trợ không đủ để làm cái chi”. Ví dụ, theo hộ gia đình
chú Nguyễn Văn Quế cho biết “ hỗ trợ thóc giống cho cả xóm được mấy chục kilogam
gạo, tới khi chia đều cho các hộ môi hộ chỉ được 0,2 – 0,3kg thóc giống, chỗ thóc giống
không đủ để gieo mạ”. Có hộ gia đình hai ông bà đã già nhưng chỉ nhận được cứu trợ là 2
gói mì tôm. Trung bình mỗi hộ gia đình sẽ nhận được 1 – 2 kg gạo, 10 gói mì tôm và
quần áo cũ.
Bảng 21. So sánh loại thiệt hại và mức hỗ trợ của UBND Hà Tĩnh và Trung ương
Lọai thiệt hại và quy định hỗ
trợ
UBND tỉnh Hà Tĩnh quy định
hỗ trợ
Trung ương quy định
hỗ trợ
Hỗ trợ người chêt, mất tích: 6.000.000 đồng/người 4.500.000 đồng/người
26
Lọai thiệt hại và quy định hỗ
trợ
UBND tỉnh Hà Tĩnh quy định
hỗ trợ
Trung ương quy định
hỗ trợ
Hỗ trợ người bị thương nặng :
Hỗ trợ nhà bị đổ, sập, trôi, cháy,
hỏng nặng :
Trợ giúp cứu đói:
2.000.000 đồng/ người
10.000.000-12.000.000 đồng
(thiệt hại trên 80% nhà ở chính)
4.000.000 đồng (thiệt hại nhà ở
chính 30-50%)
Hỗ trợ của cộng đồng ( thiệt hại
nhà chính <30%)
15 kg gạo/người/tháng trong
thời gian 3 tháng (hộ bị cuốn
trôi 100% lương thực)
15 kg gạo/người/tháng trong
thời gian 1 đến 2 tháng (hộ bị
cuốn trôi một phần luơng thực)
1.500.000 đồng/người
6.000.000 đồng/hộ
15 kg gạo/người/tháng
trong thời gian từ 1 đến 3
tháng
Lúa thuần bị thiệt hại hơn 70%
Lúa thuần thiệt hại từ 30-70%
Lúa lai bị thiệt hại hơn 70%,
Lúa lai thiệt hại từ 30-70%
1.000.000 đ/ha
500.000 đ/ha
1.000.000 đồng/ha
500.000 đồng/ha;
1.500.000
750.000
Ngô và rau màu các loại thiệt hại
hơn 70%,
Ngô và rau màu các loại thiệt hại
từ 30-70%
Hỗ trợ 100% về giống 1.000.000
500.000
Cây công nghiệp và cây ăn quả
lâu năm bị thiệt hại hơn 70%,
Cây công nghiệp và cây ăn quả
lâu năm thiệt hại từ 30-70%,
2.000.000
1.000.000 đồng/ha;
- Gia cầm hỗ trợ
- Lợn hỗ trợ
- Trâu, bò, ngựa hỗ trợ
- Hươu, nai, cừu, dê hỗ trợ:
- 12.000 đ/con cho hộ quy
mô từ 300 con loại đẻ trứng
hoặc từ 500 con loại thịt (không
quá 10.000.000 đ/hộ)
- 700.000 đ/con lợn nái
(không quá 30.000.000 đ/hộ)
cho hộ quy mô từ 10 con lợn
nái trở lên. 300.000 đ/con, lợn
thịt (không quá 30.000.000
đ/hộ) cho hộ quy mô từ 100 con
lợn thịt trở lên
2.000.000 đ/con
1.000.000 đ/con
- 7.000 – 15.000 đ/con
giống;
- 500.000 đ/con giống.
2.000.000 đ/con giống;
1.000.000 đ/con giống
- Diện tích nuôi trồng thủy hải - 3.000.000 đ/ha cho hộ có quy - 3.000.000 – 5.000.000
27
Lọai thiệt hại và quy định hỗ
trợ
UBND tỉnh Hà Tĩnh quy định
hỗ trợ
Trung ương quy định
hỗ trợ
sản bị thiệt hại hơn 70%,
- Diện tích nuôi trồng thủy hải
sản thiệt hại từ 30-70%,
- Lồng, bè nuôi trồng bị thiệt hại
hơn 70%, ;
- Lồng, bè nuôi trồng bị thiệt hại
từ 30-70%
mô trên 02 ha và bị thiệt hại
70% (không quá 10.000.00 đ/hộ
đ/ha;
- 1.000.000 – 3.000.000
đ/ha;
-3.000.000 – 5.000.000
đ/100m3 lồng
- 1.000.000 – 3.000.000
đ/100m3 lồng.
Nguồn: Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Ương (chính sách khắc phục hậu
quả lũ lụt cho hộ nông dân sản xuất quy mô nhỏ tại Hà Tĩnh sau trận lũ kép 2010)
Theo bảng cho thấy có một số đối tượng bị thiệt hại mà UBND Hà Tĩnh không quy
định hỗ trợ, đó là:
Hộ nông dân sản xuất quy mô nhỏ chăn nuôi dưới 10 con lợn nái, hoặc 100
con lợn thịt, hoặc 300 gia cầm đẻ trứng hoặc 500 con gia cầm nuôi lấy thịt.
Hộ nuôi trồng thủy sản quy mô trên 02 ha nhưng bị thiệt hại dưới 70% hoặc
hộ nuôi trồng thủy sản dưới 02 ha.
Hộ trồng cây công nghiệp và cây ăn quả.
Như vậy các hộ dân sản xuất nhỏ lẻ, quy mô hộ gia đình sẽ không nhận được hỗ
trợ. Trong khi đó, người dân tại thôn 5, xã Yên Hồ, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh gần 100%
sản xuất theo mô hình hộ gia đình, chăn nuôi lợn không quá 10 con, gà không quá 500
con (duy nhất gia đình ông Nguyễn Khắc Thắng nuôi trang trại 500 con), nuôi thủy sản
trong ao nhỏ. Chính những hộ gia đình này lại dễ bị tổn thương trầm trọng hơn. Vì vậy,
nếu không có chính sách hỗ trợ sau thiên tai giúp họ khôi phục sản xuất sẽ dẫn tới đói
nghèo, tái nghèo trở lại.
3.6. Kết luận và kiến nghị
Kết luận
Yên Hồ là một xã thuần nông, có nhiều điều kiện thích hợp với hoạt động trồng
trọt và chăn nuôi. Tuy nhiên, bên cạnh đó, Yên Hồ cũng là một xã phải hứng chịu thường
xuyên các loại thiên tai, chủ yếu là lũ lụt, bão và hạn hán, xâm nhập mặn.
Thông qua điều tra kinh tế xã hội tại thôn 5 – một trong hai thôn chịu ảnh hưởng
lớn nhất của lũ lụt xã Yên Hồ, cho thấy đa phần người dân đều nhận thức được các loại
hình thiên tai như lũ lụt, bão, hạn hán và xâm nhập mặn có mức độ xảy ra thường xuyên
nhất tại khu vực nghiên cứu. Lũ lụt, bão, hạn hán và nắng nóng kéo dài cũng là các thiên
28
tai có tần suất xuất hiện ngày càng nhiều lên trong giai đoạn 2008-2013, cũng theo ý kiến
đánh giá của người dân.
Thời gian diễn ra các loại hình thiên tai như lũ lụt, bão và hạn hán cũng là thời
điểm diễn ra các hoạt động canh tác, dẫn đến nhiều khó khăn cho người dân địa phương.
Các loại hình thiên tai này có thể gây ra mất mùa, giảm năng suất cây trồng, giảm năng
suất vật nuôi, gia tăng dịch bệnh ở cả con người, cây trồng và vật nuôi, cũng như gây ra
nhiều thiệt hại về kinh tế khác cho người dân như tốc mái, hư hỏng mái nhà, hư hỏng
chuồng trại,… cùng hàng loạt các khó khăn khác trong sinh hoạt như khó khăn trong đi
lại, ăn ở vào mùa lũ lụt.
Kiến nghị
Đối với một thôn thuần nông như thôn 5, xã Yên Hồ thì các hiện tượng thiên tai có
tác động mạnh mẽ tới mọi mặt của đời sống sinh hoạt và sản xuất. Bởi vậy mà công tác
phòng chống và ứng phó với thiên tai cần được chú trọng, do đó, nhóm nghiên cứu đã đưa
ra một số kiến nghị đối với địa phương như sau:
- Cần có biện pháp cảnh báo sớm để người dân có thể đề phòng, chuẩn bị trước khi
có thiên tai diễn ra, nhằm làm giảm thiểu thiệt hại có thể xảy ra.
- Đầu tư hoàn thiện hệ thống đê La Giang, nâng cấp hệ thống đường giao thông.
- Hệ thống kênh mương thoát nước chưa tốt, cần đầu tư xây dựng để thoát nước
kịp thời vào mùa lũ, cung cấp nước tưới đồng ruộng vào mùa khô và giảm tình trạng xâm
nhập mặn.
- Hỗ trợ xây dựng chuồng trại cho người và trâu bò để tránh bão và lũ.
- Hỗ trợ thuyền và phao cứu hộ để người dân có phương tiện đi lại trong lũ.
- Thực hiện phương châm 4 tại chỗ (lực lượng tại chỗ, chỉ huy tại chỗ, hậu cần tại
chỗ, vật tư tại chỗ) một cách chủ động, thực chất và có hiệu quả khi có thiên tai xảy ra.
- Tăng cường hỗ trợ gạo, mì tôm, nước uống và quần áo như những vật dụng tối
cần thiết của người dân trong lũ lụt.
29
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Sở xây dựng Hà Tĩnh, Viện quy hoạch, Kiến trúc xây dựng (2011), "Thuyết minh
tổng hợp quy hoạch xây dựng nông thôn mới xã Yên Hồ, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh
giai đoạn 2010-2015 và định hướng đến năm 2020"
[2] UBND xã Yên Hồ, “Kết quả thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng
nông thôn mới năm 2011 – 2012 và kế hoạch thực hiện năm 2013”
[3] UBND xã Yên Hồ, “Báo cáo Đánh giá kết quả chỉ đạo thực hiện chương trình mục
tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đạt được trong năm 2012”
[4] UBND xã Yên Hồ, “Đề án triển khai vụ Đông năm 2013”
[5] UBND xã Yên Hồ, “Kết quả thực hiện kế hoạch nhà nước 6 tháng đầu năm, phương
hướng và giải pháp thực hiện nhiệm vụ phát triển KT-XH-ANQP 6 tháng cuối năm 2013”
[6] UBND xã Yên Hồ, “Thực trạng kinh tế-xã hội đến năm 2012”
[7] UBND xã Yên Hồ, “ Tổng hợp đánh giá kết quả xây dựng nông thôn mới tại xã tính
đền ngày 30/3/2013”